Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૨૨૮
ઉપદેશપદ-અનુવાદ
(આજ્ઞા-બહુમાનનું સ્વરૂપ
૨૩૯
અંતઃકરણના આજ્ઞા-બહુમાનથી પોતાની શક્તિ અનુસાર દર્શન પ્રભાવનાદિ વિવિધ માર્ગાનુસારી ઉત્તમ ક્રિયાઓ ઉત્સાહવાળી થાય છે. કારણ કે, ભાવઆજ્ઞાનું બહુમાન તેને થયેલું જ છે. શુદ્ધભાવ આજ્ઞાનું બહુમાન તેવા પ્રકારના મેઘની ઉન્નતિ સમાન છે, કે તેમાં જલવૃષ્ટિની ક્રિયા ન થાય, તે બને જ નહિં. જો સુક્રિયાની પ્રવૃત્તિ અટકીપડે, તો બહુમાનરૂપ ભાવઆજ્ઞા શુદ્ધ વર્તતી ગણાય નહિં. નિશ્ચયથી પોતાનું કાર્ય સાધી આપનાર કારણને કારણ માનેલું છે. આ કારણથી ભાવઆજ્ઞાના બહુમાનમાં તે સુક્રિયા ઇચ્છેલી છે. એટલે આજ્ઞાનું સાચુ બહુમાન હોય તો તેવી ક્રિયા કર્યા વગર સાધકને ચેન પડેજ નહીં - (૨૩૯) તેથી પણ શું થયું ? તે કહે છે –
-
૨૪૦- આવા બહુમાનવાળી સુક્રિયાથી બીજી ક્રિયાથી થયેલા પુણ્યથી ચડિયાતું એટલે કે, સુવર્ણના કુંભ-સમાન એવું આગળ આગળ જેનો પ્રભાવ વધતો જાય, તેવું પુણ્યાનુબંધી પુણ્યરૂપ ફલ અહિં પ્રાપ્ત થાય છે. કારણ કે,પ્રાણી-દયા આદિ સમગ્ર હેતુઓ તેને પ્રાપ્ત થયેલા છે.કહેલું છે કે – “પ્રાણી માત્રની દયા, વૈરાગ્ય પામવો, વિધિપૂર્વક ગુરુઓની સેવા-ભક્તિપૂજન કરવું, નિર્મલ શીલ પાલન કરવું- સારું વર્તન રાખવું. આ સર્વે પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય બંધાવનાર છે.” આ યથાર્થ સમજવું. પૂર્ણ કારણથી આરંભેલા ભાવો કદાચિત અનુબંધ વગરના થતા નથી, નહિંતર તે પણે તેની પ્રાપ્તિ થાય નહિં. (૨૪૦)
આજ્ઞા-બહુમાન-રહિત માત્ર એકલી ક્રિયા છે,તે કેવી રીતે જાણી શકાય ? તેના સમાધાનમાં જણાવે છે કે -
૨૪૧-દુર્ભવ્યો, અભવ્યોને વિષે વસ્ર, પાત્ર, કીર્તિ વગેરેના લાભની અપેક્ષાએ આદિશબ્દથી સ્વજનોનો અવિરોધ, કુલની મર્યાદા જાળવવા લાજશરમ, દાક્ષિણ્યતાની અપેક્ષાએ માત્ર ક્રિયા કરે, પરંતુ આજ્ઞા બહુમાન તેમને હોતું નથી. ગુણથાય કે દોષ લાગે તેવી પ્રવૃત્તિ રહિત, શાસનનું ગૌરવ થશે કે લઘુતા થશે,તેની ચિંતા વગરનો હોય આદિશબ્દથી સત્ત્વો જીવો વગેરે ઉપર મૈત્રી આદિ ચાર ભાવો રાખવા એવા શુદ્ધજ્ઞાન-રહિત ઘણે ભાગે હોય, શુદ્ધ આજ્ઞાબહુમાન વગરનાની માત્ર આ લોકના સુખની અપેક્ષાએ માં એકલી ધર્મક્રિયાઓ તેમને હોય છે. (૨૧)
૨૪૨- આવી આજ્ઞા બહુમાન વગરની ક્રિયા માત્રથી માટીના ઘડા જેમાં ‘ઉત્તરોત્તર ફલ વધતું જાય', તેવું ફલ મળતું નથી, પણ માત્ર પુણ્યબંધરૂપ ફલની પ્રાપ્તિ થાય છે. એ જ વાત બીજા દૃષ્ટાંતથી સમજાવે છે કે, ‘કુલટા સ્ત્રી બાહ્મણને દાન આપે પર્વ દિવસે ઉપવાસ કરે, તીર્થસ્નાનાદિ ધર્મની ક્રિયા કરે, તો તેમાં અનુબંધ વગરનું ફળ મળે, લોકમાં માત્ર સારુ લાગે અને કોઇને શંકાન થાય પરંતુ પર લોકમાં તો કશુ ફળ ન મળે. આ માત્ર ક્રિયાદ્વારા થતું ફલ છે. સોનાનો ઘડો ભાંગી જાય, તો ફરી પણ આગળ કામ લાગે, પણ માટીનો ઘડો ભાંગ્યા પછી ફરી કામ લાગતો નથી. તેથી નિરનુબંધન ફલ ક્રિયા માત્રનું જણાવ્યું (૨૪૨)
