Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૧૮૪
ઉપદેશપદ-અનુવાદ
મતિ વૃદ્ધિ પામે છે.પ્રાયઃશબ્દ એટલા માટે વાપર્યો છે કે, નિકાચિત જ્ઞાનાવરણાદિક કર્મવાળા ‘માષતુષ' વગેરેને આ દૃષ્ટાંતો શ્રવણ કરવા છતાં પણ તેવા પ્રકારની બુદ્ધિનો વિકાસ ન પણ થાય, પરંતુ આની જિજ્ઞાસા પણ મહાફલ આપનારી છે જ. કહેલું છે કે “જાણવાની ઇચ્છારૂપ જિજ્ઞાસા થવામાં પણ કંઈક કર્મ ઘટી જાય છે. કુશલમતિવાળાને એકાંતે પાપ ક્ષીણ થયા વગર રહેતું જ નથી.” (૧૬૧) બુદ્ધિની વૃદ્ધિમાં બીજા સફળ ઉપાયો છે, તે જણાવે છે
૧૬૨- પ્રસ્તુત બુદ્ધિરૂપી ધનવાળા મહાત્માઓને ઉચિત અન્ન-પાન વગેરે લાવી આપવાં હાજર કરવાં. તેમના પગ ધોવા, બિમારી અવસ્થામાં તેની ચાકરી સેવા સંભાળ રાખવા રૂપ ભક્તિ કરવાથી, તથા ચિંતામણિ રત્ન, કામધેનુ. કલ્પવૃક્ષ વગરે વસ્તુ કરતાં પણ અધિક ગ્રહણ કરવા લાયક બહુમાન કરવું. તેથી પણ બુદ્ધિ વધે છે. વળી બુદ્ધિશાળીઓ પ્રત્યે દ્વેષ કર્યા વગર તેમની પ્રશંસા કરવાથી, ઇર્ષ્યાનો ત્યાગ કરવાથી પણ બુદ્ધિ વિકાસ પામે છે. પ્રશંસામાં અહો ! ખરેખર આ ધન્ય પુણ્યશાળી છે કે, જેઓ આટલી પુષ્કળ બુદ્ધિ પામીને સ્વનો અને પરનો ઉપકાર કરીરહેલ છે.' શંકા કરી કે, બુદ્ધિવાળા વિષયો ભક્તિથી કેવી રીતે ઉત્પન્ન થાય ?' માટે હેતુ જણાવેલ છે. હે શિષ્ય ! આ વાતતું બરાબર સમજી લે. (૧૬૨)P તેઓ કોણ ?
-
૧૬૩-પોતાના અને પારકા એમ બંનેના ઉપકારક એવા સાધુ કે સાધર્મિક રૂપ મિત્રોનો જે સંબંધ એટલે તેમની સાથેની સર્વ અનુચિત પ્રવૃત્તિ રોકીને અને ઉચિત પ્રવૃત્તિ સાચવીને તે ભવ્યજીવોનો કલ્યાણમિત્ર-યોગ કરવો. તેનો યોગ પણ શાથી થાય,તેજણાવતાં કહે છે કે ‘ભવાંતરમાં ઉપાર્જન કરેલા પુણ્યાનુબંધી પુણ્યરૂપ કર્મ-પરિણામ-દૈવ ભાગ્ય તે કારણ જેમાઁ છે, એવો કલ્યાણમિત્ર-યોગ. પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય એ નિર્દોષ સુવર્ણના ઘટાકાર સરખું હોય છે આવા પુણ્ય વગર પ્રાણીઓ કલ્યાણમિત્રના યોગવાળા બની શકતા નથી. એવો પુણ્યવંકલ્યાણમિત્રના યોગવાળો કયા કારણથી થાય ? તો કે તથાભવ્યત્વના કારણે, તે પણ અન્નદ પારિણામિક ભાવરૂપ ભવ્યત્વ-એટલે સિદ્ધિગમન માટે યોગ્યતા હોય, તે રૂપ ભવ્યત્વ, તથા ભવ્યત્વ તો અભવ્યત્વ છે. તેમાં વિચિત્ર દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવ આદિ ભેઢો વ જીવોને બીજ–આધાનાદિના કારણરૂપ જે થાય. વળી તે હેતુ કેવા પ્રકારનો ? તેવા પ્રકાઇન નજીકના કે દૂરના અર્થાત્ અનંતર કે પરંપરાદિ ભેદવાળા ફલના હેતુભૂત જે છેલ્લા પુદ્ધ પરાવર્તનના કારણે પ્રાપ્તથયેલ જીવનો વીર્યોલ્લાસ,તેનાથી યુક્ત સર્વ જીવોને તથા ભવ્ય હોય જ છે,પરંતુ તેવા પ્રકારના પુરુષાર્થ-રહિતને ઉદયમાં આવેલા કર્મપરિણામ હેતુપણે !! થતા નથી. એ માટે પુરુષાર્થ-સહિત હેતુને ગ્રહણ કર્યો છે. પુરુષાર્થ વગર ભવ્યત્વ પરિપકવ થતું નથી. (૧૬૩)
कालो सहाव-नियति-पुव्वकयं पुरिसकारणेगंता । मिच्छत्तं ते चेव, उ, समासओ होंति सम्मत्तं ॥ १६४ ॥
عر
શંકા કરી કે, આ પ્રમાણે અનેક કારણોથી બુદ્ધિ ઉત્પન્ન થાય છે,તેનું સમાધાન કરતાં કહે છે કે, સર્વ કાર્યો અનેક કાલાદિ કારણોથી ઉત્પન્ન થવાવાળાં છે. તે દર્શાવવા કહે છે કે
