Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૧૮૩ પ્રમાણ ગોળ આપવો, તેમ જ પ્રથમ કરતાં ચાર ગણું ઘી આપવું.” આ કારણોથી સુમતિને “આ વણિકપુત્ર છે તેવું જ્ઞાન થયું. હવે વળી વિષે કહ્યું કે, “આપે મારી વાતથી કોપ ન કરવો.” કોઈક આ વિષયમાં આમ જણાવે છે કે, “આ પ્રમાણે આવા તુચ્છ પદાર્થની ક્રમસર વૃદ્ધિ કરનાર માણા-પ્રમાણ લોટ દાનમાં આપ્યો - આ કારણે “આ વણિકપુત્ર જણાય છે, રાજપુત્રો પ્રસન્ન થાય, ત્યારે પ્રચુર દાન કરનારા હોય છે.” “હું વણિકપુત્ર છું' તેની શી ખાત્રી ? તો કે “માતાને પૂછવું ઉચિત ગણાય” માતાને પૂછતાં તેણે ઘણા દબાણથી પ્રત્યુત્તર આપ્યો કે, આગળ કહેલા વૈશ્રમણ (કુબેર) વિષે અભિલાષા થઈ હતી. જે વખતે ઋતુસ્નાન કર્યું, ત્યાર પછી તે શેઠ દેખવામાં આવ્યા તેના સંબંધી કંઈક અભિલાષા થઈ હતી. કેટલાક “શ્રેષ્ઠી સાથે સંભોગ થયાનું કહે પરંતુ રાજબીજથી જ સિદ્ધ થયેલો છે. એટલે અપમાન પામેલા તે રાજાને સમજાવ્યા કે, “હે દેવ ! આ વસ્તુ તમારે બીજા કોઈને નકહેવી, વાત ગુપ્ત રાખવી. તેમ કરવામાં કોઈ દોષ નથી. શાથી દોષ નથી ? તથાવિધ દૈવની પરવશતાથી તેવી સ્થિતિમાં મૂકાવું પડે છે. ત્યાર પછી “આ કુશળ-ચતુર છે' એમ કહી તેને સર્વ મંત્રીઓના ઉપર સ્થાન આપ્યું. (૧૫૧ થી ૧૫૯).
તે અંધ હોવા છતાં આવા પ્રકારના વિશેષ નિર્ણયસ્થાનો કેવી રીતે મેળવી શક્યો ? એવી શંકા કરીને તેની સામે ઉપમા આપી કહે છે –
૧૬૦ - ભૂમિના ઊંડાણમાં નિધિ દાટેલો હોય, સોનું, હીરા, ઝવેરાત વગેરે નિધાનમાં રાખેલાં હોય એવા નિધાન ઉપર તૃણ-વેલડી વગેરે ઉગીને પથરાઈ ગયાં હોય એવી ભૂમિમાં આંખથી ન દેખાવા છતાં પણ ચતુરપુરષો તેવી બુદ્ધિનો ઉપયોગ કરીને ઉષ્ણતા આદિ ચિહ્નોથી નિધાનનો નિશ્ચય કરે છે. જે માટેકહેલું છે કે - “હૃદયચક્ષુ વગરના નેત્રો જોવે છે, તો પણ દેખતા નથી, પરંતુ નેત્રરહિત હૃદય હોય તો તે દૂર રહેલા પદાર્થને પણ દેખે છે.” (૧૬૦)
આ પ્રમાણે પારિણામિકી બુદ્ધિનાં ઉદાહરણો સમાપ્ત થયાં. યાકિની મહત્તરાના ધર્મસૂનુ આચાર્ય શ્રીહરિભદ્રસૂરિ-વિરચિત ઉપદેશપદ મુનિચંદ્રસૂરિ-વિરચિત તેના વિવરણ સહિતનો આગમોદ્વારક આ શ્રી આનંદસાગરસૂરીશ્વરજી મ.ના શિષ્ય આ. શ્રી હેમસાગરસૂરિએ કરેલા ગૂર્જરાનુવાદમાં પારિણામિકી બુદ્ધિ સુધીનો વિભાગ પૂર્ણ થયો. (સં. ૨૦૨૭ આષાઢ સુદિ ૮ ગુરુ, આદીશ્વર પંચ ધર્મશાળા, પાયધુની મુંબઈ-૩)
હવે બુદ્ધિ વિષયક વક્તવ્યનો ઉપસંહાર કરતા એનું જ્ઞાન શ્રવણ કરવાનું ફલ કહે છે –
૧૬૧ - અતિ વિસ્તારથી ઉદાહરણ જણાવવાના પ્રસંગથી હવે સર્યું. કારણ કે, ભૂત, વર્તમાન અને ભવિષ્યકાળનાં પ્રસ્તુત બુદ્ધિવિષયક ઉદાહરણોનો વિચાર કરીએ તો તેની સંખ્યા ઘણી જ મોટી થાય અને તે સર્વ કથન કરવાં કે જાણવાં અશક્ય છે. દરેક બુદ્ધિનાં એક એક ઉદાહરણ-દષ્ટાંત કહેવામાં પણ ચાલુ વિષયનું જ્ઞાન થવાનું સંભવિત ગણાય. ઘણાં ઉદાહરણો કહેવાનું શું પ્રયોજન ? એમ શંકા થતી હોય તો તેના સમાધાનમાં જણાવે છે કે – અહીં કહેલાં (જણાવેલાં) બુદ્ધિવિષયક મુખ્યઉદાહરણો સાંભળવાથી ઘણે ભાગે ભવ્યાત્માઓને રાગ-દ્વેષ દોષ-રહિત યોગ્ય આત્માઓને જાણવાની ઇચ્છા, વસ્તુ ગ્રહણ કરવા માટે બારીક બુદ્ધિ ઉત્પન્ન થાય છે. ધર્મ, અર્થ વગેરે અવશ્ય ભાવી ઇચ્છિત ફળની પ્રાપ્તિ માટેસુંદર કુશળ સૂક્ષ્મ
