Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૧૮૯
છે કેવો ધર્મ ? તો કે, સર્વ પુરુષાર્થોમાં પ્રથમ સ્થાન પામેલા ધર્મનો, વળી સર્વ મનોવાંછિત સિદ્ધિનું અમોઘ કારણ એવા શ્રુત અને ચારિત્રની આરાધના રૂપ ધર્મસ્થાનક, વળી કેવો ? ઉપાધિથી વિશુદ્ધ એટલે દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવ લક્ષણ, ઉત્સર્ગ અને અપવાદના ભાવોથી યુક્ત, જેમાં દોષ ન હોય. જેમ કે, અત્યારે આ દ્રવ્યાદિક પ્રસ્તુત ધર્મસ્થાનકને સાધનારા છે કે બાધક છે. જે માટે કહેલું છે કે “દેશ, કાલ અને રોગના કારણે તેવીકોઈઅવસ્થા ઉત્પન્નથાય છે કે,જેમાં અકાર્ય એ કાર્ય થાય અને કાર્ય હોયતેનો ત્યાગ કરવો પડે. પોતાનું ઉચિત કર્મ હોયતેવું કાર્યપણ છોડવું પડે. તો પછી ધર્મસ્થાનક માટે પણ, એ ચકારના અર્થથી સમજવું વિચારવું. ક્રિયાપદ તો ચાલ્યું જ આવે છે. જેમ કે - ‘હું કયા ધર્મસ્થાનક માટે લાયક છું ?' કહેલું છે કે - “અત્યારે કયો કાળ વર્તે છે ? મારા મિત્રો કોણ છે ? મારી આવક કેટલી છે ? મારે ખર્ચ કેટલો છે ? હું કોણ છું ? મારી શક્તિ કેટલીછે ? આ વસ્તુ વારંવાર વિચારવી.” શક્તિ ઉપરાંત કે અનુચિત આરંભને નિષ્ફલ ગણેલો છે. કારણ કે, તેથી ચિત્તમાં વિષાદ વગેરે અનેક અનર્થ-સમૂહ ઉત્પન્ન થવાનો સંભવ છે. તસ્વરૂપ કાર્ય સિદ્ધ થવામાં પણ આગળ આગળ ફળ મળતું જાય, તેમ તેમ મહાઆદર-પૂર્વક આલોચના-વિચારણા કરે.જે માટેકહેલું છે કે – “ગુણવાળું અગર નિર્ગુણ કોઈપણ કાર્ય કરતાં પંડિતપુરુષે યત્નપૂર્વક તેનું છેવટનું ફળ વિચારવું. અતિ ઉતાવળપૂર્વક કરેલા કાર્યથી હૃદયને દાહ કરનાર મનમાં શલ્યની વેદના કરનાર એવા વિપાકો ભોગવવા પડે છે.” (૧૬૭)
૧૬૮- માત્ર એકલી આલોચના વિચારણા જ ન કરવી, પરંતુ જાણવા યોગ્ય ઇષ્ટ પદાર્થના અંશરૂપ વિષયનું ઉલ્લંઘન કર્યા સિવાય સંશય, વિપર્યાસ અને બોધદોષના પરિહારપૂર્વક તાત્પર્યાર્થ અથવા યથાર્થપણે ધર્મ, અર્થાદિ સર્વવસ્તુ જાણે-સમજે. ઇતિ વાક્યની સમાપ્તિ અર્થમાં, અહીં સમ્યગ્ યથાર્થ વિષયબોધમાંતથા તેનાથી વિપરીત ઉદાહરણ કહે છે.વેદ અધ્યયન કરતા બે શિષ્યોનું ઉદાહરણ કહે છે - વેદ અધ્યયન કરવા આવેલા બે શિષ્યોમાં મારા નિરૂપણ કરેલા અર્થનું યથાર્થજ્ઞાન કોણ મેળવે છે ? અને કોણ નથી મેળવતું ? તેની પરીક્ષામાં બે શિષ્યોને છાગ-પશુના વધ વિષયક આજ્ઞા કરી.
શિષ્ય બુદ્ધિ-પરીક્ષા
ચેદી નામના દેશમાં મૂર્તિમાન જયશ્રી સરખી સારી રીતે પ્રસિદ્ધિ પામેલા ગુણોવાળી અને જેમાં પુરુષાર્થોને સાધનાનો જનમસૂહ રહેલો છે - એવી શુક્તિમતી નામની નગરી હતી. વર્ષાકાળમાં કદંબપુષ્પની જેમ ઘણાશ્રુતરૂપ પરિમલથી જેની કીર્તિ ઉછળતી છે, એવા ક્ષીરકંદબ નામના અધ્યાપક ત્યાં રહેતા હતા. પર્વત નામનોઅધ્યાપકનો પુત્ર, બીજો નારદ નામનો બ્રાહ્મણપુત્ર, અને ત્રીજો વસુ નામનો રાજપુત્ર એમ ત્રણે તેમના શિષ્યપણે અધ્યયન કરતા હતા. તેઓ આર્ષવેદનું અધ્યયન કરતા હતા અને બીજા કોઈ વિષયમાં અનુરાગ કરતા ન હતા.કોઈક દિવસેતેમની પાસે બે મુનિવરો આવ્યા. તેમના ઘરે ભિક્ષા માટે આવેલા મુનિઓએ વેદ ભણતા તે ત્રણેને દેખીને જ્ઞાની એવા એક મુનિવરે બીજા મુનિને અનુલક્ષીને કહ્યું કે, ‘આ ત્રણ છાત્રોમાંથી જે રાજપુત્ર છે, તેરાજા થશે. બાકી રહેલા બેમાંથી એકની ન૨કગતિ, અન્યની સ્વર્ગગતિ થશે ભીંતની ઓથે રહેલા અધ્યાપકે આ સર્વ હકીકત સાંભળી એટલે તે ચિંતાતુર
