Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૧૮૮
ઉપદેશપદ-અનુવાદ કહેશો કે – તે જીવોના કર્મના નાશ માટે પ્રવૃત્તિ કરે છે, તો તે પણ યુક્ત નથી. કારણ કે દુઃખી જીવોની રચનામાં પ્રવૃત્તિ કરવાથી તે જીવોને જે કર્મ છે, તે પણ બ્રહ્મથી કરેલાં સિદ્ધ થાય, અને પાછળથી તેનો નાશ માટે જો જગતની રચનામાં પ્રવૃત્તિ થાય, તો તેમાં વિચાર વગરકાર્ય કરવાની આપત્તિ આવશે, કા.કે. એવો કયો ડાહ્યો માણસ હોય કે પહેલા દુઃખી માણસના દુઃખદાયી કર્મો પેદા કરે પછી પાછો પોતે જ તેનો નાશ કરવા પ્રયત્ન કરે. એટલે ઘરમાં જાતે જ કચરો નાખે અને પછી સાફ કરવા લાગે તેથી આ વાદ પણ વિદ્વાનોના મનને પ્રસન્ન કરનાર નથી. - એથી એકાન્ત કાલાદિ પ્રમાણથી સંભવતા નથી. પરસ્પરની અપેક્ષાવાળાં તે જ સર્વેકારણો અનિત્ય-આદિ એકાંતનો ત્યાગ કરીને એક અને અનેક સ્વભાવવાળાં કાર્યોની ઉત્પત્તિનાં સમર્થ છે, તે જ કાલ આદિ કારણો પ્રમાણોથી સત્ છે. તેથી તે જ અનેકાંતવાદ યથાર્થવાદ સમ્યવાદ છે – એમ સિદ્ધ થયું. (૧૬૪).
આ કાલાદિ કારણ-કલાપ જેમાં અવતાર પામે છે, તેને શાસ્ત્રકાર પોતે જ સમજાવતાં કહે છે કે -
૧૬૫-તેથી કરીને કુંભ, મેઘ, કમલ પ્રાસાદ, અંકુર વગેરેમાં, નારક, તિર્યંચ મનુષ્ય, દેવતાના ભવમાં થનારા, મોક્ષ અભ્યદય ઉપતાપ-શોક, હર્ષ વગેરેમાં બાહ્ય આધ્યાત્મિક ભેજવાળા સર્વ કાર્યમાં આ કાલાદિક કારણસમૂહ કાર્યોત્પત્તિમાં હેતુ જણાવેલ છે. પરંતુ કોઈક જ વખત કાલાદિસમૂહ હેતુ બને છે, તેમ નહિ. અત્યારે પ્રવર્તતા દુઃષમાકાળરૂપીરાત્રિના બલથી કુબોધરૂપી અંધકાર-સમૂહને દૂરકરનાર સૂર્ય સમાન શ્રીસિદ્ધસેન દિવાકર વગેરે પૂર્વાચાર્યોએ આ પાંચેના સમૂહને ઉત્પત્તિ કરનાર રૂપે નિરૂપણ કરેલ છે. આ વાત શ્રુતજ્ઞાન-ચિન્તાજ્ઞાનપણે ન વિચારતાં ભાવના જ્ઞાન સ્વરૂપે ભાવથી સમજવા લાયક છે. (૧૫)
- હવે અહિં પ્રસંગોપાત્ત કારણ-કલાપની અંદરરહેલા સારી રીતે સમજી શકાય તેવા અને પ્રધાનતા પામેલા એવા દેવ-ભાગ્ય નશીબ શબ્દથી ઓળખાતા અને પુરુષાર્થ એટલે જીવનો પ્રયત્ન-વિશેષ એ બેને આશ્રીને કંઈક વિશેષ સમજાવે છે -
૧૬૬- અહિ કાલાદિ કલાપને કારણભાવરૂપે જણાવવાથી વિસ્તારરૂપે વિચારણા કરી હોવાથી નિર્મલ બુદ્ધિશાળીઓ વડે આ વાતનો નિશ્ચયકરવામાં આવ્યો કે, “દૈવ એટલે પૂર્વે કરેલાં કર્મો અને પુરુષકાર એટલે જીવનો વ્યાપાર-વિશેષ એટલે આ દેવનું ફલ,આ પ્રયત્નનું ફલ આ બંને કંઈકજાણેલાં હોવા છતાં પણ ઘણાભાગે બુદ્ધિશાળીઓને આ પદાર્થ કોઈવખત સુખેથી સમજી શકાય તેમ નથી-એમ વિચારીને આ દૈવ અને પુરુષાર્થનો વિષય આ શાસ્ત્રના પછીના ભાગમાં “મુજ થઇ વિ. નું પરિમ(૩૫૦ ગા.) એ વગેરે ગ્રન્થથી આગળ સંક્ષેપથી જણાવીશું. કેવી રીતે ? તો કે શાસ્ત્રસિદ્ધ યુક્તિઓ વડે, જો વિસ્તારથી કહીએ તો શ્રોતાને સમજવું મુશ્કેલ થાય. (૧૬૬) આ પ્રમાણે બુદ્ધિવિષયક ગ્રન્થ શ્રવણ કરવાથી પ્રાપ્ત કરેલ બુદ્ધિવાળા પંડિત જે કરે તે કહે છે -
૧૬૭-આગળ જણાવેલ ઔત્યાત્તિકી વગેરે બુદ્ધિ પામેલો આત્મા ધર્મની વિચારણા કરે
