Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૧૩૮
ઉપદેશપદ-અનુવાદ જાણી કુમારને કૌતુક થયું, તે બધાને છેતરીને એકલો ગયો, તો તે પ્રમાણે થયું. સો સોનામહોરો ગ્રહણ કરીને ગયો, તો વળી ફરી તે પ્રમાણે રડવા લાગી. ફરી પૂછ્યું તો વળી કહ્યું, હવે નકામું-જૂઠ રુદન કરે છે. આ પ્રમાણે હવે શા માટે કહે છે કે, “સો સોનામહોર તમારી અને મૃતક મારું. બંનેની કૃતાર્થતા થઈ.” હવે મંત્રિપુત્રે હકીકત જાણી અને મનમાં આમ વિચારણા કરવા લાગ્યો કે - “હવે હું તેનામાં સત્વસાર કેટલો છે ? તે તપાસું કે કૃપણતાથી ગ્રહણ કર્યું છે. જો કૃપણતાથી ગ્રહણ કર્યું હશે, તો રાજ્ય નક્કી એને નહિ મળે.” એમ કલ્પના કરીને પ્રભાત-સમયે તેણે રાજપુત્રને કહ્યું કે - “હે કુમાર ! તમો જાઓ, મને તો પેટમાં ફૂલની પારાવાર વેદના ઉત્પન્ન થઈ છે. હું અહિંથી આગળ ચાલવા બિલકુલ સમર્થનથી.” રાજપુત્રે કહ્યું કે, કોઈ પ્રકારે વિદેશમાં મારે એકલા જવું, તે સર્વથા અમુક્ત છે. તારો સાથ તો મારાથી છોડાય જ નહિ. કયાંઈક એકલા નિવાસ કરતા મને કોઈ જાણી જાય તને છોડીને નમન કરવું, તે અત્યારે મારા માટે અતિદુષ્કર છે.” ત્યાર પછી ગામમાં પ્રવેશ કરીને કોઈક કુલપુત્રના ઘરે સારવાર કરવા સોંપ્યો, વૈદ્યને મૂલ્ય આપવા માટે સો સોનામહોરો તેને આપી. મંત્રિપુત્રે તેની શૂરવીરતા ઉદારતા જાણી અને આપેલી સોનામહોરો પણ ગ્રહણ કરી. રાજપુત્રમાં કૃપણભાવ નથી – એમ નિર્ણય કર્યા પછી તે જ ક્ષણે મંત્રિપુત્રે કહ્યું કે - “મારા શૂલની વેદના શાંત થઈ છે, તો હવે આપણે બંને સાથે જ ચાલીશું. ક્રમે કરી કુમાર રાજયપામ્યો અને મંત્રિપુત્ર ભોગો પામ્યો. જેમ મંત્રિપુત્રે પારિણામિક બુદ્ધિથીરાજપુત્રની પરીક્ષા કરી અને તેને અનુસર્યો, તો કાલક્રમે ભોગો પણ મેળવ્યા.
ગાથા અક્ષરાર્થ-અમાત્યપુત્રના ઉદાહરણમાં રાજવારસદાર પુત્ર સાથે મંત્રિપુત્ર દેશાટન કરવા નીકળ્યો. શિયાળના શબ્દને પારખનાર એક નિમિત્તિયાનો ભેટો થયો. રાત્રે કોઈ દેવકુલમાં સર્વે સૂતેલા હતા, ત્યારે શિયાળનું રુદન થયું. નિમિત્તિયાએ તેના ફલાદેશમાં હકીકત જણાવી. ફરી પણ શિયાળે શબ્દ કર્યો. ખોટું જણાય છે. મંત્રિપુત્રે વિચાર્યું કે, “રાજપુત્ર કૃપણ કે ઉદાર છે?” તેની પરીક્ષા માટે મંત્રિપુત્ર કપટથી ગ્લાન બન્યો.રાજપુત્રે વૈદની ચિકિત્સા વગેરે માટે સો સોનામહોરનું દાન કર્યું. તેના ઔદાર્યના વર્તનથી પ્રભાવિત થયેલ મંત્રિપુત્ર હવે લગાર મને આરામ થયો છે -એમ કહી સાથે જ ગમન કર્યું. (૧૩૮)
(ચાણક્ય-કથા)
પામર લોકોના મનને આનંદ આપનાર ચણક નામના ગામમાં ચણી નામનો બ્રાહ્મણ જૈન શ્રાવકધર્મ પાળતો હતો. સમગ્ર પુરુષનાં સમગ્ર લક્ષણ જાણનાર એવા આચાર્ય ભગવંત તેના ઘરે પધાર્યા.કોઈક પ્રકારે વિહાર ન કરવાના સંજોગો તેને ત્યાં રોકાયા હતા. તેના ઘરે દાઢી ઉગેલી હોય તેવો પુત્ર જન્મ્યો. તેને ગુરુના ચરણમાં પગે લગાડ્યો. તેઓથી એકદમ એમ બોલી જવાયું કે, “આ રાજા થશે એમ જાણીને પિતા વિચારવા લાગ્યાકે, “મારા શ્રાવકના ઘરે જન્મેલો રખે રાજા થઈને દુર્ગતિ પામે.” એટલે પેલા ઉગેલા દાંત દાઢ ઘસી નાખ્યા અને આચાર્યને તે પ્રમાણે જાતે જ કહ્યું. “જેને જે પ્રકારે થવાનું હોય છે, તેને તે પ્રમાણે અહિં જ સર્વ થાય છે.” એ પ્રમાણે મનમાં વિચારીને જણાવ્યું કે, રાજાના પ્રતિનિધિ સરખો
