Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૧૪o
ઉપદેશપદ-અનુવાદ દોહલો કોઈ પ્રકારે પૂરી શકાતો ન હોવાથી તેના મુખ-કમળની કાંતિ ઝાંખી પડી ગઈ, અત્યંત
પ્લાન શરીર વાળી માત્ર હવે જીવ જવાનો બાકી હતો-એવી વિષમ સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરી હતી. ભિક્ષા ખોળતો હતો, તે સમયે ગામના અધિપતિએ સર્વ હકીકતપૂર્વક પૂછ્યું અને જણાવ્યું કે, જો આ પ્રથમ બાલકને મને આપો, તો તેને ચંદ્રબિંબનું પાન કરાવું.” તેઓએ આ વાતનો સ્વીકારકર્યો, બરાબર પૂર્ણિમાનો દિવસ આવ્યો, એટલે મોટો પટમંડપ કરાવ્યો,તેના મધ્યભાગમાં છિદ્ર કરાવ્યું, જે જે રસવાળાં દ્રવ્યો છે, તે સર્વ એકઠાં કરી તેને દૂધ સાથે મેળવી ક્ષીર બનાવી થાળમાં પીરસી. ચંદ્રનો પ્રકાશ મંડપના છિદ્રમાંથી બરાબર થાળમાં પડતો હતો. જાણે સાક્ષાત્ ચંદ્ર જ ન હોય, તેમ દૂધ ભરેલો થાળ ગોઠવ્યો હતો. પેલી સ્ત્રીને બોલાવી અને કહ્યું કે, “હે પુત્રિ ! આ ચંદ્રને જો અને તેનું પાન કર, જેમ જેમ પાન કરવા લાગી અને દૂધ ઓછું થવા લાગ્યું તેમ તેમ મંડપ ઉપર બેઠેલો ગુપ્ત પુરુષ તે છિદ્રને ઢાંકતો હતો. જયારે સમગ્ર દૂધપાન કર્યું, એટલે સમગ્ર છિદ્ર ઢાંકી દીધું. પેલી દોહલાવાળી સ્ત્રીને ચંદ્રપાન કર્યાનો પૂર્ણ સંતોષ થયો અને ખાત્રી થઈ કે, “મેં ચંદ્રબિંબનું પાન કર્યું. દોહલો પૂર્ણ થવાથી તેને પુત્ર જન્મ્યો. ચંદ્રનું પાન કરવાના કારણે તેનું નામ “ચંદ્રગુપ્ત' પાડ્યું. રાજપદને અનુરૂપ વર્તનવાળો તે દરરોજ એમ વૃદ્ધિ પામતો હતો. જયારે ધનનો અર્થી ચાણક્ય સમગ્ર પૃથ્વીમંડલમાં ભ્રમણ કરતો હતો. વળી તેવા પ્રકારના પર્વત, ખાણ વગેરે સ્થાનોમાં ચતુર બુદ્ધિથી રૂપું, સોનું, રત્નાદિક કિંમતી વસ્તુઓ અને ઔષધિઓની શોધ કરતો હતો.
કોઈક દિવસે તે ચંદ્રગુપ્ત બાળક બીજા બાળકોની સાથે રાજનીતિથી રમતો હતો અને કહેતો હતો કે, “હું રાજા છું, તમે માગો તે આપું”-એ બાળક છતાં ઉપકાર કરવામાં તત્પર હતો. આ સમયે ચાણક્ય ત્યાં આવી ચડ્યો અને રમતા તે બાળકને જોયો અને કહ્યું કે, અમને પણ કંઈ દક્ષિણા આપો.” ત્યારે બાળકે માર્ગમાં જતી ગાયોને અનુલક્ષીને કહ્યું કે - આ ગાયો લો” “અરે ! એનો કોઈ માલિક મને નહિ મારે ?” ચંદ્રગુપ્ત ગહ્યું કે, “આ પૃથ્વી વીરલોકોએ ભોગવવા યોગ્ય છે. પરંતુ પરંપરાથી વારસામાં મળેલી નહિ.” આ સાંભળી ચાણક્ય જાણ્યું કે, “આની બોલવાની વચન-પદ્ધતિ કાલાનુસાર યથાર્થ છે. પૂછયું કે, “આ પુત્ર કોનો છે?' તો કે, “કોઈક પરિવ્રાજકનો.” એટલે ચાણક્ય કહ્યું કે, “એ પરિવ્રાજક હું પોતે જ છું.” “ચાલો આપણે જઈએ, હું તને રાજા બનાવીશ' એમ કહી તે બંને ત્યાંથી પલાયન થયા. કેટલાક વગર કેળવાયેલા લોકોએ એકઠા મળીને કુસુમપુર નગરને ઘેરી લીધું, પરંતુ નિંદરાજાએ થોડા સૈન્ય-પરિવારવાળા તેને એકદમ પલાયન કરાવ્યો. સમય સમજનાર ચાણક્ય ચંદ્રગુપ્તને એક કમલપત્ર મસ્તક-પ્રદેશ ઢાંકવા માટે આપ્યું અને પદ્મસરોવરમાં તેને મોક્લયો. એવી રીતેસરોવરમાં સંતાડ્યો છે, જેથી તેને અંદર કોઈ જાણી કે દેખી ન શકે. પોતે જંગલ જઈ સરોવરના કિનારે શૌચ કરવા લાગ્યો. જ્યારેકોઈ પૂછ્યું કે, “અરે ! અહીંથી ચાણક્ય ક્યાં ગયો ?તેનું સ્વરૂપ જાણે ન જાણતો હોય, તેમ અજાણ્યો બનીકહ્યું કે, તે ક્યારનો ય આગળ ચાલ્યો ગયો.” બીજા આચાર્યો એમ કહે છે કે સરોવરનેકિનારે તે ચાણક્ય જાતે ધોબી બનીને વસ્ત્રો ધોવા લાગ્યો. પ્રધાન અશ્વના ઉપર આરૂઢ થયેલા એક અશ્વસ્વારે માર્ગમાંથી નજીક આવીને ધોબીને પૂછયું કે - “ચંદ્રગુપ્ત ક્યાં છે ?' ત્યારે સમયબલનો વિચારકરીને કહ્યું કે,
