Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૧૭૨
ઉપદેશપદ-અનુવાદ આપેલી હતી. આ પ્રમાણે પારિણામિકી બુદ્ધિનું ફલ બ્રાહ્મણી વિષે જાણવું. (૧૬)
| (દેવદત્તા ગણિકા) ઉજ્જયિની નગરીમાં ચોસઠ કળાઓ શીખેલી, દેશ-દેશાવરમાં પ્રસિદ્ધિ પામેલી દેવદત્તા નામની ગણિકા હતી દુર્જન લોકોનાં ચિત્ત જાણવા માટે પોતાના મહેલની ભીંતોના સ્થાનમાં પોતપોતાના વ્યાપારમાં તત્પર હોય અને તેમના સ્વભાવ કેવા હોય? તે જાણવા માટે તેવા તેવાસ્વભાવવાળાઓનાં ચિત્રો ચિતરાવ્યાં જે જે વ્યાપાર કરનાર ત્યાં આવે, ત્યારે પૂર્ણ આનંદથી તે પોતાના વ્યાપારને લાંબા કાળ સુધી જોતો સ્થિર બની જાય. તેને આશય સમજીને કોઈ પ્રકારે તેની તે પ્રમાણે સેવા કરે. જેથી આવનાર ઘણો ખુશી થાય. આવનાર ગ્રાહક અતિદુષ્કર હોય તેવું દ્રવ્ય માગે તેટલું દાન હોંશથી આપે. આ પણ પારિણામિકી બુદ્ધિકે જે તેણે સામાનું ચિત્ત જાણવા માટે તેમની પ્રકૃતિઓ ચિત્રાવી અને દ્રવ્ય-સંચય કર્યો. (૫)
૧૪૩મી ગાથાનો અક્ષરાર્થ-પરિણામિકી બુદ્ધિનાં નિદ્વસ દ્વિજની ભાર્યાએ જમાઈના ચિત્ત જાણવામાટે કરેલા ઉપાય વિષયક ઉદાહરણ તથા લોકોના અભિપ્રાય જાણવા માટે ઉજ્જયિની નગરીની દેવદત્તા ગણિકાએ યોગ્ય ઉપચાર-જેવા સ્વભાવના માણસ આવે તેને અનુરૂપ ગમતાં કાર્યો કરીને ઘણું ધન એકઠું કર્યું.
૧૪૪ - ચરણાઘાત નામના દ્વારનો વિચાર-તેના ઉદાહરણમાં કોઈ રાજાને યુવાનોએ ભરમાવ્યોકે, “હે દેવ ! આ જર્જરિત દેહવાળા વૃદ્ધ મંત્રીઓ દુર્બલ બુદ્ધિવાળા થયેલા હોવાથી તેમના સ્થાનથી તેમને ખસેડી નાખી દૂર કરવો, સમર્થ બુદ્ધિવાળા તરુણોને તેના સ્થાનમાં બેસાડો.” ત્યાર પછી તેની પરીક્ષા કરવા માટે તરુણો તેમજ બીજાઓને પ્રશ્નકર્યો કે, જો કોઈ મને પગથી મસ્તકમાં પાટુ મારે, તો તેના પગનો કયો દંડ કરવો ?” ત્યાર પછી ચપળબુદ્ધિવાળા હોવાથી તરુણોએ કહ્યું કે, “તેના ચરણનો છેદ કરવો એ જ દંડ બીજા જે વૃદ્ધો હતા, તેમણે ઉતાવળ કર્યા વગર પરસ્પરવિચારણા કરીને કહ્યું કે, “તેની પૂજા કરવી. ગાઢ પ્રેમપાત્ર પત્ની જ્યારે લગ્ન પછીના રતિક્રીડાના સમયમાં રતિ-કલહ કરે છે, તે સિવાય બીજું કોઈ પણ આપના મસ્તકને પાટુ મારવા સમર્થ નથી.”
૧૪૫- આમળું નામના દ્વારમાં-કોઈકચતર બુદ્ધિવાળાએ કોઈક રાજસભામાં બનાવટી (નકલી) આમળુંલાવી સ્થાપન કર્યું. સભાલોકો વિચારવાલાગ્યાકે, “વગર ઋતુએ આ આમળું ક્યાંથી ઉત્પન્ન થયું ?” એમ લોકો તર્ક-વિતર્કકરવાલાગ્યા. ત્યાર પછી એક માણસે પરીક્ષા કરવાનો આરંભ કર્યો. કેવી રીતે ? આ શીતકાલ-શિયાળામાં ઉગ્યું, તેથી કરીક્રમ બદલાયો. ખરા જુના આમળા સાથે કૃત્રિમ આમળાની સરખામણી કરી. પાકેલા આમળાં કેવા પ્રકારનાં હોય ? અને કૃત્રિમમાં તેવા પ્રકારનાં લક્ષણો હોતાં નથી, ખરા આમળામાં રૂપ, રસ, ગંધ, સ્પર્શ વગેરે લક્ષણો હોય છે અને કૃત્રિમ (બનાવટી)મા તેવાં રૂપાદિ લક્ષણો હોતાં નથી. આવી રીતે કૃત્રિમ આમળાની નિપુણ બુદ્ધિ અને તર્ક કરી પરીક્ષા કરી કે, કૃત્રિમ આમળાનાં લક્ષણો અને ખરા આમળાનાં લક્ષણો જુદા પ્રકારનાં હોય છે. ચતુર બુદ્ધિશાળી પુરષો તેના
