Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૧૧૫
સંબંધમાં આંખો ઉખેડી લેવી.” કહેવાનું તત્ત્વ એ છે કે બળદના માલિક અને નિર્ભાગીને મંત્રીએ કહ્યું કે “તમે બંને અપરાધી છો, તેથી એક બળદના માલિક બળદો વાડામાં પૂરેલા તે જોયા હતા, તે ગુનેગારનાં નેત્રો ઉપાડી લેવાં અને બીજા નિભંગીઓ જીભથી એમ ન જણાવ્યું કે - “મેં બળદો પાછા લાવીને વાડામાં રાખ્યા છે - એ ન કહેવા બદલ બીજા બળદો લાવીને આપવા તથા પેલાને ઘોડા આપવા, તે તેનો દંડ, વળી ઘોડાના માલિકે “મારો મારો એમ કહેલ એટલે તે પણ ગુનેગાર થયો, માટે તેની જિહવાને છેદવી. તથા નટનો આગેવાન જે હોય તેણે કોઈ દોરીનો ટુકડો ગ્રહણ કરી પોતાને લટકાવી તેના ઉપર પતન કરવું. આ પ્રમાણે નિભંગીના રાજદરબારમાં ચાલતા વ્યવહારમાં (વિવાદમાં) આ સરળ અને નિબુદ્ધિ છે - એમ વિચારી મંત્રીએ તેના ઉપર દયા કરી, પરંતુ તેને દંડ્યો નહિ. (૧૨)
વૈયિકી બુદ્ધિ સંબંધીના ઉદાહરણો પૂર્ણ થયાં. યાકિની મહત્તરાના ધર્મસૂનુ આ શ્રીહરિભદ્રસૂરિ-વિરચિત ઉપદેશપદ આ. શ્રીમુનિચંદ્રસૂરિએ રચેલ વિવરણ-સહિત ગ્રન્થનો આગમોદ્ધારક આ. શ્રીઆનન્દસાગરસૂરીશ્વરજીના શિષ્ય આ. હેમસાગરસૂરિએ કરેલ ગૂર્જરાનુવાદમાં વૈનાયિકી બુદ્ધિ-વિષયક ઉદાહરમો પૂર્ણ થયા. (સં. ૨૦૨૭ જયેષ્ઠ વદિ ૬ સોમવાર, તા ૧૪-૬-૭૧ શ્રી ગોડીજી જૈન ઉપાશ્રય, પાયધુની, મુંબઈ) નમ: મૃતદેવતાવૈ |
હવે કાર્ય કરતાં કરતાં જે બુદ્ધિ ઉત્પન્ન થાય, તે કર્મના બુદ્ધિનાં ઉદાહરણો કહે છે -
કાર્મિકી બુદ્ધિ સંબંધી ઉદાહરણો જણાવતાં સોની, લુહાર, સુથાર વગેરે કારીગરો તેના વારંવાર અભ્યાસના (મહાવરાના) કારણે તે તે કળાઓમાં વિશેષ પ્રાવીણ્ય પ્રાપ્ત કરનારા થાય છે, તેમની બુદ્ધિનો અહિ અધિકાર છે, તેઓને સુવર્ણાદિક કાર્યોમાં જલ્દી હાથબેસી જાય છે. (૧૨૧) એ જ વાતનો વિચાર કરે છે -
૧૨૨ - વગર ઘડેલા સુવર્ણનો વેપાર કરનાર અથવા તેના દાગીના વેચનાર રાતદિવસના અભ્યાસથી રાત્રે પણ આ સોનાની મહોર સાચી છે કે, બનાવટી ? તે તરત અભ્યાસના કારણે જાણી શકે છે. એટલું જ નહિ પણ આટલા સોનાનું વજન-પ્રમાણ મહાવરાથી વગરતોત્યે આશરે જાણી શકે છે. તે જ પ્રમાણે ખેડૂત લોકો મગ, ચણા, ઘઉં વગેરે ધાન્યનાં બીજ અને આદિ શબ્દથી ક્ષેત્રના ગુણો તથા બીજને જમીનમાં કેટલા અંતરે કેમ ઉર્ધ્વમુખ કે અધોમુખ કે પડખે કેવી રીતે ઓરવું-વાવું, તેને પરિશુદ્ધપણે જાણે છે. શાથી? પોતાના અભ્યાસ-અનુભવથી જ. તે માટેનું ઉદાહરણ
ચોરની કથા કોઈક નગરમાં કોઈક પ્લેચ્છાચારવાળા ચોર કોઈક ધનિકને ત્યાં આઠ પત્રના પદ્માકારવાળું ખાતર પાડ્યું. અંદરથી ધન વગરે સારભૂત પદાર્થો કાઢી લીધા.સવારે પોતાનાકાર્યથી લોકો કેવા વિસ્મય પામે છે ? તે જોવા માટે સ્નાનાદિક કરી, શાહુકાર સરખો વેષ પહેરીને તે સ્થળમાં લોકોનો વાર્તાલાપ શું થાય છે ? તે સાંભળવા જોવા-જાણવા માટે
