Updeshpad Mahagranth

Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay

Page 67

૪૨
ઉપદેશપદ-અનુવાદ અને સમિલા સમુદ્રમાં સામસામા કિનારે ફેંક્યા. ત્યાર પછી બંને જોવા લાગ્યા કે, “પાર વગરના સમુદ્રજળમાં તે ખીલી અને ધુંસરું બંને અતિ પ્રચંડ પવનથી આમ-તેમ ભ્રમણ કરતાધકેલાતા ઘણો કાળ પસાર કર્યો અને બંને ભેગા થાય તે માટે ઘણા સમય સુધી રાહ જોઈ, પણ બે ભેગા ન થયા. ભેગા થવા છતાં ધૂસરાના છિદ્રમાં સમિલાનો પ્રવેશ ન થયો. જેમ તે સમિલાને છિદ્રમાં પ્રવેશ અતીવ દુર્લભ છે, તેમ મોહમાં મૂઢ બનેલા ચિત્તવાળા મનુષ્યને ફરી મનુષ્યપણું દુર્લભ છે.(૧૪)
હવે દશમાં દૃષ્ટાન્તની સંગ્રહગાથા : – परमाणु-खंभपीसण-सुरनलिया-मेरुखेव-दिटुंता । તપડખેવાળુવયા, મyય મવ-સમુમિ || 2 ||
ગાથાર્થ – પરમાણુઓ એ દષ્ટાન્તનું નામ-કાષ્ઠાદિકના સ્તંભને કોઈક કુતૂહળી દેવતાચૂરેચૂરા કરી તેનું બારીક ચૂર્ણ કરી તેને એક નલિકામાં ભરી મેરુપર્વતના ઉપર ચડી દશે દિશામાં ફૂંક મારી સ્તંભના તમામ પરમાણુઓને ઉડાવી નાખે. દેખું કે,ત્યારે ફરી એકઠા થઈ તેનો સ્તંભ થાય. એ દેખતાં દેખતાં અનેક હજાર વર્ષો વીતી ગયાં. છતાં તે પરમાણુઓનો યોગ કે સ્તંભ ન થયો. હવે ફરીથી તે તમામ પરમાણુઓને એકઠા કરી થાંભલો અસલ પ્રમાણે ફરી તૈયાર કરવો જેમ મુશ્કેલ છે, તેમ ભવસમુદ્રમાં ફરી મનુષ્યપણું મેળવવું ઘણુદુર્લભ છે.
જ (૧૦) પરમાણુ-સ્તંભ યોજના Bપરમાણુ વિષયક આ દષ્ટાન્તની આવશ્યક ચૂર્ણિમાં બીજા રૂપે વ્યાખ્યા કરેલી છે, તે આ પ્રમાણે –
અનેક સેંકડો પ્રમાણ સ્તંભવાળી મોટી સભા તૈયાર કરી હતી. કોઈક કાળે અગ્નિની જવાળાથી સળગીને તે નાશ પામી. હવે એવો કોઈ ઈન્દ્ર, ચંદ્ર કે ચક્રવર્તી છે કે જે, તે જ અણુ અને પરમાણુઓ એકઠા કરી ફરી દુર્ઘટ તે કાર્યકરી શકે? જેમ તે જ અણુઓ વડે ફરી આ સભા ઘડીને તૈયાર કરવી મુશ્કેલ છે, તેમ જીવોને ગૂમાવેલું મનુષ્યપણુંફરી મેળવવું દુષ્કર છે. દશ દષ્ટાંતોનો ઉપસંહાર કરતાં જણાવે છે કે, એક વખત દશે દૃષ્ટાન્તના ભાવ કોઈક દેવતાની સહાયથી ફરી મેળવી શકાય, પરંતુ તે સૌમ્ય ! દાન્તિક ભાવમાં રહેલું મનુષ્યપણું ફરી ન મેળવી શકાય.
આવા પ્રકારનું દુર્લભતાથી પ્રાપ્ત થનારું મનુષ્યપણું પામીને જે જીવ પરલોકના હિતની - સાધના કરતો નથી, તે મૃત્યકાલે શોક કરનાર થાય છે. જેમ પાણીમાં-કાદવમાં ખેંચી ગયેલો હાથી, કાંટામાં ફસાયેલો મત્સ્ય, જાળમાં પકડાયેલો મૃગ, વંટોળીયામાં સપડાયેલ પક્ષી શોચ કરે, ભય પામે, તેમ મૃત્યુ અને વૃદ્ધાવસ્થા સમયે લાચાર બની ચોથી નિદ્રામાં ધકેલાએલો અર્થાત્ મરણ-સમયે શોક કરશે. તે સમયે કર્મના ભારથી પીડા પામતો જીવ પોતાને ઓળખશે. અનેક જન્મ-મરણનાં સેંકડો ભ્રમણ કરીને જો-કદાચ દુઃખથી-મુશ્કેલીથી આ મનુષ્યપણું મેળવે છે. તો તેના દુર્લભ અને વિજલીના ઝબકારા સરખા ચંચળ મનુષ્યપણાને