Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૪૩
પામીને જે વિષય. કષાય, રાગ-દ્વેષ ધન, કુટુંબ, ઈન્દ્રિયનાં વિષયોમાં પ્રમાદ કરી નિષ્ફળ બનાવે છે તે કાપુરષ કાયર-તુચ્છ છે, નહિ કે સત્પષ. (૧૫)
પહેલાં અમે જે કહેલ હતું કે, “ભાવાર્થ સાર-યુક્ત ઉપદેશપદો કહીશું.' ઇત્યાદિ, તેના સંદર્ભમાં ચાલુ અધિકારમાં મનુષ્યપણાની દુર્લભતાને અંગે આગમથી પ્રમાણિત યુક્તિથી સિદ્ધ કરતાં જણાવે છે કે –
एवं पुण एवं खलु, अण्णाण-पमायदोसओ नेयं । जं दीहा कायठिई, भणिया एगिदियाईणं ॥१६॥
ગાથાર્થ> પહેલાં મનુષ્યપણાની દુર્લભતા સામાન્યથી જણાવી, તે જ વાત યુક્તિ અને પ્રમાણથી સિદ્ધ કરતાં જણાવે છે કે – સારાસારનો વિવેક ન હોવાથી અજ્ઞાન દોષથી, અથવા વિષય-સેવનાદિ રૂપ પ્રમાદથી મનુષ્યપણાથી વિલક્ષણ એવી એકેન્દ્રિયાદિક જાતિમાં અહટ્ટઘટિકા યંત્રના ન્યાયથી વારંવાર જીવ ભ્રમણ કર્યા કરે છે. આ વાત કેવી રીતે માનવી ? તે જણાવે છે કે, એકેન્દ્રિય, બેઇન્દ્રિય આદિક જીવોની વારંવાર ફરી ફરી મૃત્યુ પામીને તે જ કાયામાં ઉત્પન્ન થવા રૂપ-કાયસ્થિતિ સિદ્ધાંતમાં ઘણી લાંબી પ્રતિપાદન કરેલી છે. તે જ પૃથ્વીકાયિક, એકેન્દ્રિયાદિક પાંચ ભેદોને આશ્રીને
કાચસ્થિતિ નું પ્રમાણ असंखोसप्पिणि-सप्पिणीउ एगिदियाण उ चउण्हं 1." ता चेव उ अणंता, वणस्सईए उ बोद्धव्वा ॥ १७ ॥
એકેન્દ્રિયાદિક-પૃથ્વીકાય, અપૂકાય, અગ્નિકાય, વાયુકાય એ ચારની કાયસ્થિતિ અસંખ્યાતી ઉત્સર્પિણી-અવસર્પિણી કાળ પ્રમાણ જાણવી. તેમાં સમયે સમયે અનંત ગુણ પ્રમાણ પર્યાયો વડે કરીને નિરંતર ભાવની-રૂપ, રસ, ગંધ, સ્પર્શની વૃદ્ધિ કરે, તે ઉત્સર્પિણી. તેમાટે પંચકલ્પભાષ્યમાં કહેલું છે કે, - દ્રવ્યોના વર્ણ, રસ, ગંધ, સ્પર્ધાદિ અનંતગુણ પ્રમાણ સમયે સમયે વૃદ્ધિ પામે, તે જ પ્રમાણે રાત-દિવસ પણ વધતા જ રહે તે ઉત્સર્પિણી કાળ કહેવાય. તેથી વિપરીત અર્થાત્ વર્ણાદિકો જેમાં દરેક સમયે અનંતગુણા ઘટતા જાય તે અવસર્પિણી કાળ કહેવાય. વનસ્પતિકાયની કાયસ્થિતિ તો અનંતી ઉત્સર્પિણી-અવસર્પિણી કાળપ્રમાણ જાણવી. આ કાયસ્થિતિ ઉત્કૃષ્ટ સમજવી. કહેવાનો મતલબ એ છે કે-પૃથિવી,પાણી, અગ્નિ, વાયુકાયમાં જીવ મરીને ફરી ફરી તેમાં જ ઉત્પન્ન થાય-એમ એક એક કાયમાં અસંખ્યાતી ઉત્સર્પિણી-અવસર્પિણી કાળ સુધી તેમાં ઉત્પન્ન થાય, મરે, ફરી તે જ કાયમાં ઉત્પન્ન થાય, તે રૂપ કાય-સ્થિતિ.અને વનસપતિકાયમાં તો તે જ પ્રમાણે અનંતી ઉત્સર્પિણીઅવસર્પિણી કાળ સુધી રહે વનસ્પતિની કાયસ્થિતિ આ ઉત્કૃષ્ટ સમજવી. જઘન્ય તો અંતર્મુહૂર્તકાળ. ઉત્સર્પિણી-અવસર્પિણીનું કાળ-પ્રમાણ કેટલું ? તે કહે છે બંને એકઠા મળીને બાર આરાવાળું કાલચક્ર બને છે. તેનું સ્વરૂપ આ પ્રમાણે સમજવું. –
દશ કોટાકોટી સાગરોપમ પ્રમાણ કાળ પૂર્ણ થાય, તે ઉત્સર્પિણી અને તેટલો જ કાળ
