Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૮૬
ઉપદેશપદ-અનુવાદ શાસ્ત્રોનો પ્રતિજ્ઞાપૂર્વક પક્ષપાત કરીને ઔત્યાત્તિની બુદ્ધિથી વિશેષ જ્ઞાન મેળવ્યું. કોઈક સમયે પાટલિપુત્ર (પટણા) નગરમાં કોઈક રાજા પાસે વૈદ્યકાદિ શાસ્ત્રો હાથમાં લઈને ચાર ઋષિઓ આવીને કહેવા લાગ્યા કે – આ શાસ્ત્રના જ્ઞાનના અનુસારે તમારે અમારી પૂજા-સત્કાર-સન્માન કરવાં જોઈએ.” રાજાએ વિચાર્યું કે, “આપણે એ જાણતા નથી કે, ક્યા શાસ્ત્રનું કોને કેટલું જ્ઞાન છે ? તેની પરીક્ષા માટે તેમને પ્રતિજ્ઞા કરાવી પરસ્પર વાદ કરાવ્યો. કોનામાં પ્રજ્ઞાનો પ્રકર્ષઅધિકબુદ્ધિ છે, તે જાણી તેને અનુરૂપ તેમનું સન્માન વગેરે કર્યું. અહિં સત્ય શબ્દ પ્રાકૃત હોવાથી તેના શસ્ત્ર અને શાસ્ત્ર એવાં બે વ્યાખ્યાન અવિરોધથી થાય છે, માટે બે વ્યાખ્યાન કર્યા, તે ખોટાં નથી. (૧૦૪) ઇચ્છાએ મોટું એ દ્વારનો વિચાર -
૧૦૫ - કોઈક નગરમાં કોઈક કુલપુત્રક મૃત્યુ પામ્યો, એટલે તેની પત્ની પતિ મૃત્યુ પામવાથી વિધવા બની.પતિએ વેપારમાં જે મુડી રોકી હતી અનેલોકોને ધાર્યું હતું, તે લેણા તરીકે ઉઘરાવવા માંડ્યું, પરંતુ આ સ્ત્રીને કોઈ આપતા નથી. પુરુષોને લોકો દાદ આપે છે, એટલે તે વિધવાએ પતિના મિત્રને કહ્યું કે, દેણદારો પાસેથી મારું ધન ઉઘરાવી આપો.” મિત્રે કહ્યું કે, “તેમાં મારો ભાગ કેટલો ? વિધવાએ સરળ સ્વભાવે કહ્યું કે – “તમે ઉઘરાવી તો લાવો, ત્યાર પછી તમને જેરુચે, તે મને આપજો.” મિત્રે સર્વ ઉઘરાણી એકઠી કરી ભાગ આપતી વખતે લુચ્ચાઈ કરી-અલ્પ ભાગ આપવા લાગ્યો, એટલેકજિયો રાજદરબારમાં ગયો. વૃત્તાન્ત જાણતા મંત્રીએ પરીક્ષા માટે પૃચ્છા કરી કે, “તું કયો ભાગ ઇચ્છે છે ?” મિત્રે કહ્યું કે, “મોટો” ત્યાર પછી દ્રવ્યના બે ભાગ કર્યા. એક અલ્પ અને બીજો મોટો. ત્યાર પછી અલ્પ ભાગ ગ્રહણકરાવ્યો.આ વિધવાએ પહેલેથી જ કહ્યું હતું કે, “જે તને રુચે તે ભાગ મને આપજે, તને તો મોટો રુચે છે, માટે એ મોટો ભાગ તેને આપવો ઉચિત છે. “શિષ્ટ પુરુષો હંમેશાં અંગીકાર કરેલાનો -બોલેલાનો કોઈ પણ ભોગે નિર્વાહ કરે છે. જે માટે કહેલું છે કે - “સજ્જન પુરુષો અનાભોગથી કે પ્રમાદથી જે બોલી ગયા હોય, તે પત્થરમાં ટાંકણાથી ખોદેલા અક્ષરો માફક ફેરફાર વગરના રહે છે.” (૧૦૫)
- ૧૦૬ - લક્ષપતિ ધૂર્ત દ્વાર- કોઈ લક્ષપતિ ધૂર્ત હતો, તે લોકોને એમ કહીને ઠગતો હતો - “જે કોઈ મને અપૂર્વ પદાર્થ સંભળાવે, તેને હું લાખ રૂપિયાની કિંમતનું આ કચોળું આપીશ.” હવે જો કોઈ તેને તદ્દન નવું કાવ્ય બનાવીને સંભળાવે, તેમાં પણ તે કહી દેતો કે,
આ તો મેં પહેલાં સાંભળ્યું છે – ' એમ ખોટા ઉત્તર આપીને સામાને વિલખા પાડતો હતો. વળી પોતાને માટે એવો પ્રવાદ ફેલાવ્યો કે- “હું સર્વ શ્રતનો જાણકાર છું.” ત્યાં રહેલા એક સિદ્ધપુત્રને આ વાતની ખબર પડી. તે વખતે ઉત્પન્ન થયેલા બુદ્ધિવાળા તેણે તેની આગળ જઈને કહ્યું કે – “તારા પિતામારા પિતા પાસેથી એક લાખ સોનામહોરો દેવું કરીને લાવેલા છે જો આ વાત તે પૂર્વે સાંભળી હોય, તો તે રકમ પાછી આપ અને ન સાંભળી હોય તો લાખની કિમતનું કચોળું આપ.” આ પ્રકારે સિદ્ધપુત્ર એવા બીજા પૂર્વે તેની બુદ્ધિનો પરાભવ કરવા રૂપ છલનાં કરી. (૧૦૬) ઔત્પારિકી બુદ્ધિનાં ઉદાહરણો પૂર્ણ થયાં. // નમ: શ્રુતદેવતાવૈ |
