Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૯૧
હવે તે નગરની બહાર બ્રાહ્મણજનને ઉચિત કાર્યો કરનાર, કોઈ કપિલ નામનો બ્રાહ્મણ રહેતો હતો. ત્યાં સાંજ સમયે કોઈ સાધુઓ આવ્યા. “જો અત્યારે નગરમાં પંડિતપણાનું અભિમાન હતું, તેથી તે કપિલ કેટલાક પ્રશ્નો પૂછવા લાગ્યો, પૂછેલા પ્રશ્નોના નિઃસંદેહ ખુલાસાપૂર્ણ ઉત્તરો સાધુઓએ આપ્યા કે, જેથી તે શ્રાવક બની જિનવચનને ઉત્તમ માનવા લાગ્યો.-એમ કેટલોક સમય પસાર થયા પછી તેને ત્યાં ચોમાસું રહેવા સાધુ આવ્યા. તે વખતે તેને ત્યાં પુત્ર જન્મ્યો કે તરત જ તેને ભયંકર બીહામણા રૂપવાળી રેવતી નામની વનચરી-વ્યંતરી વળગી. તે સમયે ભાવના કલ્પ કરતા સાધુઓની નીચે રહી તે બાળકને ભાવિત કરવા લાગી, એટલે તે કલ્પના પ્રભાવથી બાળક સાજો થયો અને પેલી વ્યંતરી ચાલી ગઈ. ત્યાર પછી તેના સર્વે જન્મેલા બાળકો સ્થિર રહ્યા. તે કારણેમાતા-પિતાએ ઉત્તમ દિવસે સ્વજનાદિકનો સત્કાર કરવા પૂર્વક તે બાળકનું નામ કલ્પ પાડ્યું. શુકલપક્ષના ચંદ્રની જેમ દેહથી તે બાળક વૃદ્ધિ પામવા લાગ્યો. માતા પિતા મૃત્યુ પામ્યા પછી તેણે બ્રાહ્મણજનને યોગ્ય ચૌદે વિદ્યાનાં સ્થાનકો એકદમ ભણીને તૈયાર કર્યા.
તે ચૌદ વિદ્યાસ્થાનકો આ પ્રમાણે સમજવાં
છ અંગો, ચાર વેદ, મીમાંસા, ન્યાયશાસ્ત્ર,પુરાણ અને ધર્મશાસ્ત્રો.તેમાં શિક્ષણ, કલ્પ, વ્યાકરણ, નિરક્ત, જયોતિષ અને છંદ એ શાસ્ત્રોને પંડિતો અંગ કહે છે. હવે તે સર્વ બ્રાહ્મણોમાં ચડિયાતો ગણાયો. અતિસંતોષ પામેલો હોવાથી રાજા આપે તો પણ તેનું દાન ગ્રહણ કરતો નથી. યૌવનગુણ પામેલો છતાં, તેમ જ વિદ્યાગુણથી પરમ સૌભાગ્યપામેલો હોવા છતાં સારા રૂપથી પૂર્ણ એવી કન્યાને પણ પરણવા ઈચ્છતો નથી. અનેક છાત્રોથી પરિવરેલો હંમેશાં નગરમાં ફરવા નીકળે છે. હવે તેના જવા-આવવાના માર્ગની વચ્ચે એક બ્રાહ્મણ રહેતો હતો. તેને અતિ સ્વરૂપવતી એક કન્યા હતી, પરંતુ જલુસ નામના વ્યાધિથી હેરાન થતી હતી.તેથી બહુ જાડા શરીરવાળી થઈ જવાથી રૂપવાળી હોવા છતાં તેને કોઈ પરણતું ન હતું. એમ કરતાં તેની વય ઘણી વધી ગઈ. ઋતુસમય થયો, તે તેના પિતાએ જાણ્યું. પિતા વિચારવા લાગ્યો કે, શાસ્ત્રમાં કહેલું છે કે - “જે કુંવારી કન્યાને ઋતુકાળ આવી રુધિરપ્રવાહ વહે, તે બ્રાહ્મણને પરણવી વર્જિત છે.” આ કલ્પક બટુક સત્યપ્રતિજ્ઞાવાળો છે, તો કોઈ ઉપાય કરીને મારી કન્યા તેને આપું, નહિતર એનો વિવાહ નહિ થાય.” પોતાના ઘરના દ્વાર પાસે તેણે ખાડો ખોદાવ્યો અને તેમાં તેને સ્થાપન કરી, ત્યાર પછી મોટા શબ્દોથી પોકાર કરવા લાગ્યો કે - “અરે ઓ કલ્પક ! આ ખાડામાં પડી ગઈ છે, જે કોઈ તેને બહાર કાશે, તેને મેં આપેલી જ છે.” તે સાંભળીને કરુણાહૃદયવાળા તે કલ્પકે તેને બહાર કાઢી, ત્યાર પછી તે કન્યાના પિતાએ કહ્યું કે - “હે પુત્ર ! તું સત્ય પ્રતિજ્ઞાવાળો છે, તો આની સાથે પરણ.” ત્યાર પછી અપયશના ભયથી તેણે કોઈ પ્રકારે તેનો સ્વીકાર કર્યો. (૭૫) ઔષધો આપીને તેને નિરોગ શરીરવાળી કરી. રાજાના સાંભળવામાં આવ્યું કે, “અહિ નગરમાં કલ્પક પંડિતશિરોમણિ છે.” રાજાએ તેને બોલાવીને કહ્યું કે, “હે કલ્પક ! હવે આ રાજ્યની ચિંતા તું કર. આ આખા રાજય તારે આધીન કરું છું. તારી બુદ્ધિથી તું બૃહસ્પતિને પણ હસી કાઢે છે. હવે અમારે માત્ર ખાવા અને પહેરવા વસ્ત્ર મળે એટલે બસ. તે સિવાય અમારે કશી
