Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
છે, એમ જો કહેતા હો તો તે બરાબર નથી. કારણ કે, અનુમાન તો પરમાર્થથી અન્યથાનુપન્ન રૂપ છે. માટે તેમાં દષ્ટાન્ત ગાતાર્થ ગણાય નહિ, ઉમર મોટી થાય-પરિપકવ દશા થાય - અનુભવો ઘણા થાય, તેમ બુદ્ધિ વિશેષ ઘડાય, તથા સ્વર્ગ અને પુણ્યના કારણરૂપ અથવા મોક્ષના કારણરૂપ જે સમ્યગદર્શનાદિ તે બંનેના ફળને કરનારી એવી બુદ્ધિ, તે પારિણામિકી બુદ્ધિ. (૪૮).
(શ્વ પારિણામિકી બુદ્ધિનાં દૃષ્ટાંતોની સૂચી છે. ૪૯-૫૧-૧ અભયકુમાર, ૨ કાષ્ઠશ્રેષ્ઠી, ૩ ક્ષુલ્લક કુમાર, ૪ પુષ્પવતી નામની દેવી, ૫ ઉદિતોદયરાજા, ૬ નંદિષેણ સાધુ, ૭ ધનદત્ત, ૮ શ્રાવક, ૯ અમાત્ય, ૧૦ શમક, ૧૧ અમાત્યપુત્ર, ૨ ચાણક્ય, ૧૩ સ્થૂલભદ્ર, ૧૪ નાસિક્યનો સુંદરી-નંદ નામનો વેપારી, ૧૫ વજસ્વામી, ૧૬ પારિણામિકી બુદ્ધિવાળી બ્રાહ્મણી અને દેવદત્તા ગણિકા પણ લેવી, ૧૭ ચરણ-ઘાત, ૧૮ બનાવટી આમળું, ૧૯ મણિ, ૨૦ સર્પ, ૨૧ ખડ્ઝ, ૨૨ સ્તૂપેન્દ્ર-આ વગેરે પારિણામિકી બુદ્ધિનાં ઉદાહરણો જાણવાં સૂત્રમાં બાવીશ ઉદાહરણો કહેલાં છે, તેનો વિસ્તાર સૂત્રકાર પોતે જ આગળ કરનાર હોવાથી અમે વિસ્તાર કરતા નથી. (૪૯ થી ૧૧)
હવે જણાવેલાં ઉદાહરણોનું સ્વરૂપ કહેવાની ઇચ્છાવાળા ગ્રન્થકાર શરુમાં ભરતશિલા નામના દષ્ટાન્તની સંગ્રહગાથા ભરત-શિલા, મેંઢો, કુકડો વગેરે. ૨૮ ગાથાથી ઔત્પાતિકી બુદ્ધિ વિષયક રોહકની કથાકહેશે.
પર- ઉજ્જયિની નગરી પાસે શિલા ગામમાં રોહા નામનો બાળક હતો. તેને ઓરમાન માતા હેરાન કરતી હતી. તેથી બાળકે પિતાને “ઘરમાં પરપુરુષ આવ્યો છે' કહી માતા પર કોપ કરાવ્યો, પછી પડછાયો બતાવી માનીતી કરાવી. (પર) ગાથાર્થ કહી હવે વિવરણકાર વિસ્તારથી રોહાની કથાકહે છે : -
રોહાની કથા
માલવા દેશના આભૂષણસમાન, ધનથી સમૃદ્ધ મોટાં દેવમંદિરોથી યુક્ત ઉજ્જયિની નામની નગરી હતી. ત્યાં શત્રુપક્ષને ક્ષોભ પમાડનાર,ગુણવાન, દઢપ્રેમ રાખનાર, સદા ન્યાયથી રાજય ચલાવનાર જિતશત્રુ નામનો રાજા હતો. ધરમ, અર્થ અને કામ એવા ત્રણે પુરુષાર્થનું સુંદર આરાધના કરતો તે રાજા ન્યાય-નીતિ પૂર્વક ભુવનમાં આશ્ચર્ય પમાડે તેવી રીતે રાજ્ય ભોગવતો હતો. વળી નાટક, નૃત્ય કથાનક, ગીત,વાંજિત્રાદિ મનોરંજન કાર્યોમાં તેમ જ વિદ્વાન અને કળાવાન જન-યોગ્ય કાર્યોમાં કુતૂહળ અને રસ હોવાથી તેવાતેવાં કાર્યોમાં કુશળતા મેળવી હતી. હવે ઉજેણી નગરી નજીક શિલાઓથી યુક્ત ગુણથી થયેલું શિલાગ્રામ હતું. ત્યાં ભરત નામનો નટ હતો. નાટ્યવિદ્યામાં ઘણો પ્રવીણ હોવાથી, તે ગામમાં તે કળાની પ્રશંસા અને પ્રભુતા મેળવી હતી. કોઈક સમયે રોહકની માતા મૃત્યુ પામી એટલે ભરતે ઘરનું કામકાજ કરવા બીજી માતાને લાવી સ્થાપના કરી. “આ રોહો બાળક છે.” તેથી ઓરમાન માતા રોહકને તુચ્છકારવા લાગી, એટલે ઔત્પાતિકી બુદ્ધિવાળા રોહકે તેને કહ્યું કે, “હે
