Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
ઉપદેશપદ-અનુવાદ દિવસે ખાધેલા આહાર-વિષયક પ્રશ્ન-કર્યા એટલે બ્રાહ્મણે અને તેની ભાર્યાએ સાથવા નામનો એક જ આહાર જણાવ્યો. તેને વિરેચન-જુલાબ આપ્યો,તો તે બંનેના એક સરખા ઝાડા દેખાવાથી અધિકારીઓને જ્ઞાન થયું કે, આ બ્રાહ્મણની જ ભાર્યા છે, પણ ધૂર્તની નથી.(૮૬)
જ ઉચ્ચાર અને ગજનું દ્વાર છત્ર ૮૭-હવે ગજ નામનું દ્વાર કહે છે - ગજ એટલે હાથી, મંત્રીઓની બુદ્ધિ પરીક્ષા માટે તેને તોળવા માટે ઉપાય કર્યો ? નાવ પાણીમાં હાથીના વજનથી જ્યાં સુધી ડૂબું, ત્યાં નિશાની કરી, ત્યાર પછી તેમાં પાષાણો નિશાની સુધી ભર્યા અને પછી તેનું વજન કર્યું, તે દ્વારા તોલનું જ્ઞાન થયું. કહેવાનો ભાવ એ છે કે કોઈક નગરમાં મંત્રિપદને યોગ્ય નિર્મલ બુદ્ધિવાળા પુરુષને ઓળખવા માટે રાજાએ પડહ વગડાવવા પૂર્વક એવી ઉદ્ઘોષણા કરાવી કે - “જે કોઈ મારા હાથીને તોળી આપશે, તેને હું એક લાખ સોનામહોરો આપીશ.” એટલે કોઈકચતુરબુદ્ધિવાળો પુરુષ હાથીને નાવમા ઉતારીને ઊંડા પાણીમાં નાવ લઈ ગયો. તે પાણીમાં જ્યાં સુધી નાવ હાથીના ભારથી બૂડી, તેટલા ભાગમાં નિશાની કરી. ત્યાર પછી હાથીને તેમાંથી ઊતારીને નાવમાં પાષાણો ભર્યા કે જયાં સુધી નાવમાં કરેલી નિશાની હતી, ત્યાં સુધી નાવ ડૂબાડી પછી પાષાણોનું વજન કર્યું. સર્વ પાષાણના વજનનો સરવાળો કર્યો એટલે હાથીના વજનનું જ્ઞાન અથવા કેટલા પલ વગેરે પ્રમાણવાળું વજન છે, તેનું જ્ઞાન થયું. એટલે ખુશ થયેલા રાજાએ તેને મંત્રિપદ અર્પણ કર્યું. (૮૭)
(ાયણ નામનું દ્વાર) ૮૮-ઘયણ નામના દ્વારનો વિચાર-કોઈક રાજાએ પોતાનાં સર્વ રહસ્યો-ગુપ્ત વાતો જાણનાર કોઈ વિદૂષક-મશ્કરાની આગળ એમ કહ્યું કે- “મારી પટ્ટરાણી નિરોગી કાયા વાળી કોઈ દિવસ રોગ સૂચન કરનાર ગુદાથી અપાનવાયુ પણ છોડતી નથી. તેને ઘયણ મશ્કરાએ કહ્યું કે, “હે દેવ ! આ વાત કોઈ પ્રકારે સંભવતી નથી કે, “મનુષ્યોને અપાન વાયુ ન થાય.”રાજાએ કહ્યું કે, “તું તે કેવી રીતે જાણી શકે ? તો કે ગંધની પરીક્ષાથી જ્યારે દેવી તમોને પુષ્પો, સુગંધી અત્તર કે બીજા તેવા પદાર્થો આપે, ત્યારે બરાબર પરીક્ષા કરવી કે,
અપાનવાયુ છોડે છે કે નહિ ?” રાજાએ તેની ખાત્રી કરી એટલે દેવીની લુચ્ચાઈ સમજીને રાજાને હસવું આવ્યું. રાજાને હસતા દેખીને દેવીએ હસવાનું કારણ પૂછ્યું કે, “વગર કારણે અને વગરપ્રસંગે તમને હસવું કેમ આવ્યું ?” એટલે રાજાએ ખરી હકીકત જણાવી. મશ્કરા ઉપર રોષે ભરાયેલી દેવીએ તેનેકાઢી મૂકાવ્યો. ત્યાર પછી મોટી વાંસની લાકડીની સાથે ઘણાં ખાસડાં બાંધી લાવીને દેવીને પ્રણામ કરવા આ મશ્કરો હાજર થયો. દેવીએ પૂછયું કે, આટલાં બધાં ખાસડાં વાંસ સાથે કેમ બાંધ્યાં ?” ત્યારે મશ્કરાએ કહ્યું કે, “સમગ્ર પૃથ્વીવલયમાં તમારી કીર્તિ પ્રસિદ્ધ કરવા માટે આટલાં ખાસડાં મારે ઘસવાં પડશે.” એટલે લજ્જા પામેલી દેવીએ વળી તેને રોકી રાખ્યો. (૮૮).
