Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૫૮
ઉપદેશપદ-અનુવાદ ભજવાવાળો થાય છે. કહેવું છે કે - “સમુદ્રમાં પડેલા જળબિન્દુ અક્ષયભાવને પામે છે. “અક્ષયભાવમાં મળેલો ભાવ, તે અક્ષયભાવને નક્કી સાધી આપનાર થાય છે. સુવર્ણરસથી વિંધાયેલા તાંબુ ફરી તાંબાપણાને પામતું નથી.” એમ દરેક ઉચિત પ્રવૃત્તિ, તે નજીકના મોક્ષગામી જીવનું ચિહ્ન જાણવું. (૩૫)
વિપરીત રીતે પ્રવર્તવાથી કયો દોષ લાગે છે, તે બતાવે છે –
૩૬ - ભગવંતના વચનથી ઉલટારૂપે વર્તવાથી નક્કી પોતાના કે બીજાના ઉદ્ધારનો ત્યાગ થાય છે - એ પ્રમાણે સૂક્ષ્મબુદ્ધિથી સમ્ય પ્રકારે વિચારવું. - ટીકાર્થને પોતાનો તેમ જ જેમના ઉપર ઉપકાર કરવાનો છે કે, આ બિચારા દુર્ગતિમાં પડતા બચી જાય-એમ બંનેના ઉપકારનો ત્યાગ થાય, જો ભગવંતના વચનથી વિરુદ્ધ પ્રવૃત્તિ થાય, તો નક્કી સ્વ-પર ઉભયનું અકલ્યાણ-નુકશાન થાય છે. તે માટે કહેલું છે કે - “જેજિનેશ્વરની આજ્ઞા વગર વ્યવહાર પ્રવર્તાવે છે, અગર પોતે વર્તે છે, તો આ લોકમાં અપકીર્તિ અને પરલોકમાં નક્કી દુર્ગતિપાન છે.” આમ હોવાથી આગળ કહેલા પ્રકારે તીક્ષ્ણ બુદ્ધિથી સારી રીતે વિચારીને પ્રવર્તવું (૩૬)
તે જ માટે ગ્રંથકાર કહે છે કે –
૩૭-ખરેખર બુદ્ધિવાળા હોય, તેઓ જ તત્ત્વને પામે છે, પરંતુ સર્વે ઉંડાણવાળા તત્ત્વને પામી શકતા નથી, માટે બુદ્ધિની વૃદ્ધિ કરવા માટે તેના ભેદો અને દૃષ્ટાન્તો જણાવીશ.
ટીકાર્થ : -ઈહા, અપોહ રૂપ અતિનિપુણ પ્રજ્ઞાવાળા જ એ તત્ત્વ જાણી શકે છે કે “નજીકના મોક્ષગામી જીવોની પ્રવૃત્તિ સૂત્રાનુસારી જ હોય. પરંતુ સર્વે તેવા પ્રકારના ઉંડી બુદ્ધિવાળા હોતા નથી. કેટલાક પદાર્થો ઘણી તીક્ષ્ણ બુદ્ધિથી એટલે કે, સેંકડો પ્રયત્ન કરવામાં આવે તો પણ સમજવા સમર્થ ન થાય. તે માટે કહેવું છે કે - “બીજા સામાન્ય જનો ગમે તેટલો પ્રયત્ન કરે, તો પણ મોટાઓના બુદ્ધિ વૈભવને પામી શકતા નથી.સેંકડો યત્નો કરવામાં આવે, સેંકડો વખત કૂટવામાં આવે તો પણ લોહનો દંડ સૂક્ષ્મ સોયરૂપ થતો નથી. આમ હોવાથી તે બુદ્ધિના ઔત્પાતિકી વગેરે ભેદો અને રોહક વગેરે તેનાં દષ્ટાન્તો કહીશ. શા માટે ? બુદ્ધિનો વિકાસ થાય તે માટે. બુદ્ધિનો પ્રકર્ષ થઈ શકે તેવા પુરુષો જો તેના ભેદો અને ઉદાહરણો બુદ્ધિશાળીઓ પાસે સારી રીતે વિનયપૂર્વક સાંભળે, તો નક્કી તેવા પ્રકારના બુદ્ધિધનના ભંડાર સ્વરૂપ થાય. કહેલું છે કે - “નિર્મલ સરળ આત્માની સોબત કરનારા પરાયા ગુણોને ગ્રહણ કરી શકે છે. કોની માફક ? તો કે લાલ પારાગ-માણેક રત્ન પાસે સ્ફટિકને સ્થાપન કર્યોહોય, તો તેની લાલાશ પકડી લે.” (૩૭)
ઉદ્દેશને અનુસારે નિર્દેશ થાય, છે - કરવો જોઇએ તે આ પ્રમાણેના ન્યાયે બુદ્ધિના ભેદો કહે છે –
