Book Title: Anuyogdwar Sutram Part 01
Author(s): Kanhaiyalal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अनुयोगचन्द्रिका टीका १० नामावश्यकस्वरूपनिरूपणम्
६७
दावारोपितं, तदपि नाम भवतीति बोध्यम् । तृतीयप्रकारेणापि तल्लक्षणमाह'या च्छिकं च तथा' इति । तथा - यदृच्छया कमप्यर्थमनाश्रित्य स्वेच्छया तथाविधव्युत्पत्तिशून्यं “डित्थड वित्थादिरूपं नाम क्रियते, तदपि नाम । इति त्रिविधं नामलक्षणम् । त्रिविधिमपि नाम अवश्यकरणीयत्वाद नामावश्यकमुच्यते । अत्र सूत्रे 'वा' शब्दाः विकल्पार्थकाः ।
ननु जीवस्य 'आवश्यकम् इति नाम कथं संभवति ? उच्यते - यथा कवि के जीवस्य स्वपुत्रादे 'देवदत्त' इत्यादि नाम करोति तथा कश्चित् स्वेगोपालदार (बालक) का इन्द्र ऐसा नाम जो कि शक्र आदि में प्रसिद्ध है वाच्यार्थ से शून्य बने हुए उस गोपालदारक में आरोपित किया गया है । नाम के लक्षण का यह द्वितीय प्रकार है । तथा जो यदृच्छा से नाम रख लिये जाते हैं वे यादृच्छिक नाम हैं जैसे किसी अर्थ की अपेक्षा किये बिना ही डित्थ वित्थ इत्यादि नाम तथाविध व्युत्पत्ति से रहित रखे जाते हैं। इन नामों के रखने में रखनेवाले की इच्छा होती है । इस तरह यह तीन प्रकार नाम के लक्षण हैं। ये तीनों प्रकार के नाम अवश्यकरणीय होने के कारण नाम आवश्यक कहे जाते हैं ।
શક આદિને
शंका- जीवका "आवश्यक" ऐसा नाम कैसे संभवित होता है ? જે નામ રાખવામાં આવ્યું છે. તે વાગ્યા થી રહિત જ લાગે છે. અનુલક્ષીને જયારે ઇન્દ્ર” નામ વપરાય છે. ત્યારે તે તે નામ તેના વાગ્યાથથી યુકત લાગે છે. આ રીતે વાગ્યા સાથે મેળ ન ખાય અથવા જે નામમાં વાચ્યા ના જ અભાવ હાય એવું નામ પણ કાઇ કાઇ વાર રાખવામાં આવતુ હાય છે. નામના લક્ષણને આ બીજો પ્રકાર સમજવે.
તથા જે નામ ઇચ્છા અનુસાર રાખવામાં આવે છે, તે નામને યાદૃચ્છિક નામ કહે छे. भेभडे अध अर्थनी अपेक्षा राज्याविना ४ "डित्थ, डवित्थ" इत्यादि, ते પ્રકારની વ્યુત્પત્તિથી રહિત નામે પણુ રાખવામાં આવે છે. આ પ્રકારના નામેા રાખવામાં તે નામ રાખનારની ઇચ્છા જ મુખ્ય ભાગ ભજવતી હોય છે. नाभनु या त्रीन प्रकार सक्षागु छे. या रीते पडेला अारभां "छन्द्र" નામ સાર્થક લાગે છે, બીજા પ્રકારમાં ગેાવાળના પુત્રનું ‘ઈન્દ્ર” નામ તેના અર્થ પ્રમાણે ગુણથી સપન્ન લાગતું નથી ત્રીજા પ્રકારના "डित्थ, डवित्थ" आदि नाभी अ य अारना अर्थनी अपेक्षा विना मात्र નામ રાખનારની ઇચ્છાનુસાર રાખવામાં આવે છે. આ ત્રણ પ્રકારનાં નામ અવશ્ય કરણીય હાવાથી તેમને આવશ્યક કહેવામાં આવે છે.
શકા—જીવતું ભાવશ્યક” એવુ નામ કેવી રીતે સભવી શકે છે?
For Private and Personal Use Only
