Book Title: Anuyogdwar Sutram Part 01
Author(s): Kanhaiyalal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२१४
अनुयोगद्वारसत्रे . . भावार्थ:-रूप, गंध, रस, और स्पर्श जिसमें पाये जाते हैं उसका नाम पुद्गल है। यह पुद्गल अणु और स्कंध के भेद से दो प्रकार का कहा गया है। कितने ही प्रकार के पुद्गल क्यों न हों, वे सब इन दो भागों में समा जाते हैं। जो पुद्गलद्रव्य अतिसूक्ष्म है-जिस का भेद नहीं हो सकता है इसी कारण से जो स्वयं अपना ही आदि अथवा अपना ही अंत और अपना ही मध्य है, दो स्पर्श एक रस, एक गंध, और एक वर्ण से युक्त है वह परमाणु है। यद्यपि पुद्गल स्कंध में स्निग्ध रूक्ष में से एक, शीत उष्ण में एक मृदु कठोर में से एक, और लधु गुरु में से एक, ये चार स्पर्श होते हैं, किन्तु परमाणु के अतिसूक्ष्म होने के कारण उसमें मृदु कठोर लधु और गुरु, इन चार स्पर्शो का प्रश्न ही नहीं उठला है। इसलिये इसमें केवल दो स्पर्श माने गये हैं। इससे अन्य द्वयणुक आदि स्कंध बनते हैं। इसलिये यह उनका कारण है। कार्य नहीं। यद्यपि द्वयणुक आदि स्कंधों का भेद होने से परमाणु की उत्पत्ति देखी जाती है इसलिये यह भी कथञ्चित् कार्य ठहरता है परन्तु मौलिक रूप में यह पुद्गलकी स्वाभाविक दशा है इसलिये वस्तुतः यह किसी का कार्य नहीं हैं। इसका ज्ञान इन्द्रियों से नहीं होता-किन्तु कार्य लिङ्ग द्वारा इसका अनुमान ज्ञान
ભાવાર્થ-જેમાં રૂપ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શને સદ્ભાવ હોય છે, તેનું નામ पसल छ. ते पुगताना मे लेह छ- (१) मा भने (२) २४.५ लो में તેટલા પ્રકારના પગલે હોય પણ તે બધાંને આ બે ભેમાં સમાવેશ થઈ જાય છે
' જે પુદગલ દ્રવ્ય અતિ સૂક્ષ્મ હોય છે, જેના વિભાગ થઈ શકતા નથી, અને તે કારણે જે પોતે જ પોતાના આદિ રૂપ, પિતાના અન્તરૂપ અને પિતાના મધ્યરૂપ હોય છે, જે બે સ્પર્શ, એક રસ, એક ગંધ અને એક વર્ણથી યુક્ત હોય છે, એવાં પુદ્ગલ દ્રવ્યને પરમાણુ કહે છે. જો કે પુગલ સ્કન્દમાં સ્નિગ્ધ અને કઠોર આ બે સ્પર્શીમાને એક સ્પર્શ, શીત અને ઉષ્ણુ, આ બેમાંથી એક, મૃદુ અને કઠોર આ બે સ્પર્શમાંથી એક લઘુ અને ગુરુ, આ બેમાંથી એક, એમ ચાર સ્પર્શીને સદૂભાવ હોય છે, પરંતુ પરમાણુ અતિ સૂક્ષમ હોવાને લીધે તેમાં મૃદુ, કઠોર, લઘુ અને ગુરુ, આ ચાર સ્પર્શીના સદભાવને તે પ્રશ્ન જ ઉદ્ભવતે નથી. તેથી તેમાં માત્ર બે સ્પર્શોને જ સદ્ભાવ માનવામાં આવ્યું છે. તે પરમાગુમાંથી અન્ય દ્વયાક (બે અણુવાળા) આદિ સ્કન્ધ બને છે. તેથી સ્કન્ધ બનાવવામાં તે કારણભૂત બને છે–કાર્યભૂત બનતું નથી. જો કે હયારુક આદિ અને વિભાગ થવાથી પરમાણુની ઉત્પત્તિ થતી જોવામાં આવે છે, તેથી તે પણ કયારેક કાર્યરૂપ બને છે. પરંતુ મૌલિક રૂપે પુદગલની તે સ્વાભાવિક દશા છે, તેથી વસ્તુતઃ તે કેઈન કાર્યરૂપ નથી. તે પરમાણુનું જ્ઞાન ઇન્દ્રિયોથી થતું નથી, પરંતુ કાર્યલિંગ
For Private and Personal Use Only
