Anuyogdwar Sutram Part 01

Author(s): Kanhaiyalal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 845

८३०
अनुयोगद्वारसूत्र उत्साहप्रकर्षात्मको रसः । रस इति सर्वत्र योजनीयः ॥२॥ शृङ्गारः शृ-आधान्यम् इति-गच्छतीति-शृङ्गारः । अतएव
"शृङ्गार-हास्यकरुण,-रौद्र-वीर भयानकाः ।
बीभत्साऽद्भुतशान्ताच, नव नाटये रसाः स्मृताः" । इत्यत्र शृङ्गारस्यैव प्रथममुपादानं कृतम्। अत्र तु वीररसस्य प्रथमत उपादानम् । अत्रायं हेतुः-त्यागतपःकर्मनिग्रहगुणो वीररसे भवति । अतोऽस्य सर्वरसप्रधानत्वम् । उक्तं च-"त्यागेन कर्ममलमेति लयं समस्तं, त्यागेन निर्मलतरत्वमुपैति जीवः । त्यागेन केवलमवाप्य समेति सिद्धिं, त्यागो गुणो गुणशतादधिको मतो मे"॥१॥ है। और वह परिणाम उस मनुष्य को उस ओर बढने के लिये प्रेरणा देता है। इस प्रकार के परिणाम की-उद्भूति के कारण उत्तम प्रकृतिवाले सत्पुरुषों के चरित्र श्रवण वगैरह हैं। इसलिये यह रस दानादिको में उत्साह का प्रकर्ष होने रूप है 'रस शब्द का संबन्ध सर्वत्र वीर, शृंगार आदि के साथ लगा लेना चाहिये " शृंगप्राधान्यं इर्यति गच्छति इति शृंगारः " जो रस प्रधान रूप से विषयों की ओर प्रेरित करता है वह रस शृंगार है। इसलिये-"श्रृंगार हास्य-करुण" इत्यादि श्लोक में इस शृंगार रसका प्रथम उपादान किया गया है। परन्तु यहां सूत्र में वीररस का प्रथम पाठ रखा है सो उसका कारण यह है कि लोग में, तप में एवं कर्मनिग्रह करने में प्रेरणा देना रूप जो गुग है वह एक इस वीररस में है। इसलिये इसमें सर्व रसों की अपेक्षा प्रधानता है कहा भी है " त्यागेन इत्यादि ". તે પરિણામ તે માણસને તે તરફ આગળ વધવામાં પ્રેરણા આપે છે આ જાતના પરિણામની ઉદ્બતિમાં ઉત્તમ પ્રકૃતિ (સ્વભાવવાળા) સંતના ચરિત્ર શ્રવણ વગેરે જ કારણ છે. એટલા માટે આ રસ દાન વગેરેમાં ઉત્સાહના...' માટે છે વીર, શગાર વગેરે રસની સાથે પણ રસ શબ્દને સંબંધ બધે
न(भंग-प्राधान्यं इयति गच्छति इति शृंगार:-रे २ प्रधानता विषय त२३ वाणे ते २५ ॥२ छ. मेथी . “शृंगारहास्यकरण'
વગેરે કકમાં આ શૃંગાર રસનું સૌથી પહેલા ગ્રહણ કરવામાં આવ્યું છે. પણ અહી સૂત્રમાં વીરરસને પાઠ પહેલાં રાખવામાં આવ્યો છે. તેનું કારણ એ છે કે લોકોને તપ અને કમનિગ્રહ કરવામાં જે પ્રેરણાત્મક ગુણ હોય છે તે આ ફક્ત વીરરસમાં જ હોય છે. એટલા માટે આમાં બધાં सनी मपेक्षा धान्य छे. युं ५५ ३ " त्यागेन इत्यादि " त्यायी