Anuyogdwar Sutram Part 01

Author(s): Kanhaiyalal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 858

H
अनुयोगचन्द्रिका टीका सूत्र १७३ सलक्षणरौद्ररसनिरूपणम् एव, तथाऽपि पिशाचादिरौद्रवस्तुसंजातत्वादस्य रौद्रत्वं विवक्षितमाः मोर कश्चिद् दोषः। किं च शत्रुजनादिदर्शने तच्छिरच्छेदने समुद्युक्तानां छागकर कुता वधादिपवृत्तानां च यो रौद्राध्यवसायात्मको भृकुटीभङ्गादिलिङ्गो. रौद्रो रसोऽ पलक्षणत्वादत्रैव बोध्यः । अन्यथा स निरास्पद एवं स्यात् । अत एवात्र, रौद्रपूर णामवत्पुरुषचेष्टाप्रतिपादकमेवोदाहरणं वक्ष्यति । भयत्रस्तचेष्टापतिप्राक्कामासा उत्पन्न हुआ संमोहादिलक्षणोंवाला भयानक रसही होता है। फिर रौद्ररस रूप कैसे कहा ? ___ उत्तर-यद्यपि यह आपके कथनानुसार भयानक रस होतो मी पिशाच आदि रौद्र वस्तु के देखने आदि से यह उत्पन्न होता लिये इसमें रौद्रेता विवक्षित हुई है। किंच-शत्रुजन आदि के दर्शन होनेपर उनके शिरच्छेद करने में कटिबद्ध हुए व्यक्तियों के और पकता शूकर एवं कुरंग-हिरण-आदि जानवरों की हिंसा करने में प्रवृत्ती हुए व्यक्तियों के जो रौद्र परिणाम होते हैं, कि जो भ्रुकुटी भंग आदि चिह्नो से जाने जाते हैं. वे भी रौद्ररस स्वरूप ही होते हैं। प्रताप क्षण से रौद्ररस यहां पर जानना चाहिये । नहीं तो रोग्राम्यवसापर रूप-रौद्ररस निराश्रय मानना पड़ेगा। इसीलिये रौद्रपरिणाम सुतार पुरुष की चेष्टाओं का प्रतिपादक ही उदाहरण यहां सूत्रकार ने कहाती भय से त्रस्त हुए व्यक्तियों की चेष्टाओं का प्रतिपादन करने वाला सदा થયેલ હાદિ લક્ષણવાળો ભયાનક રસ જ હોય છે, ત્યારે એને શા રસ રૂપ શા માટે કહેવામાં આવ્યું છે ? उत्तर- भा२१ भुरा त सा भयान २
a i પિશાચ વગેરે રૌદ્ર વસ્તુને જોવા વગેરેથી તે ઉત્પન્ન થાય છે, એથી આમાં. રૌદ્રવ વિવક્ષિત છે. કિચ શત્રુજન વગેરેના દર્શનથી, તેમનું શિરે કરવા માટે તત્પર થયેલ વ્યક્તિઓને અને બકરા, સૂકર તેમજ રંગ-હિલા વગેરે જાનવરની હિંસા કરવા માટે પ્રવૃત્ત થયેલ વ્યક્તિઓના જે ઇવીએ પરિણામ હોય છે અને જે ભ્રકુટી-ભંગ વગેરે ચિહેથી જાણવામાં આવે છે તે પણ આ રૌદ્રરસ સ્વરૂપ જ હોય છે. માટે ઉપલક્ષણથી રૌદ્રરસ અલી જ જાણ જોઈએ નહિંતર, રૌદ્રધ્યવસાય રૂપ રૌદ્રરસ નિરાશય માન પડશે એથી રૌદ્ર પરિણામ યુક્ત પુરૂષની ચેષ્ટાઓનું પ્રતિપાદક ઉદાહરણ જ અહી' સૂત્રકારે કહ્યું છે. ભય સત્રસ્ત વ્યક્તિની ચેષ્ટાઓનું પ્રતિપાદન કણા
--