Book Title: Anuyogdwar Sutram Part 01
Author(s): Kanhaiyalal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
-
-
-
-
. . अनुयोगद्वारसूत्रे एवापरापरस्य वक्ष्यमाणपूर्वानुपूर्व्यादिक्रमेण यन्निक्षेपणं स उपनिधिरित्यर्थः उपनिधिः प्रयोजनं यस्या आनुपूर्व्याः सा-औपनिधिकी । सामायिकादि-षडध्यपनानां पूर्वा पूर्व्यादिना निक्षेप एव उपनिधिः स प्रयोजनं यस्याः आनुपूर्व्याः सा, औपनिधिकी द्रव्यानुपूर्वी स्थाप्या संप्रति न व्याख्यातव्या-अल्पविषयत्वेनात्र नोच्यते, किश्वग्रे वक्ष्यते इति भावः । सम्पति बहुवक्तव्यत्वेन पश्चान्निर्दिष्टाऽपि अनौपनिधि की द्रव्यानुपूर्येव व्याख्यायते । तत्र खलु या सा अनौपनिधिकी निधान, निधि निक्षेप, न्यास स्थापना ये सब निधिशब्द के पर्याय वाची शब्द हैं। उपशब्दका अर्थ समीप है और निधि शब्दका अर्थ रखना है। एक कोई विवक्षित पदार्थ पहिले व्यवस्थापित कर देने पर फिर उसके पास ही और २ दूसरे पदार्थों के वक्ष्यमाण पूर्वानुपूर्वी के क्रम से जो रखा जाता है उसका नाम उपनिधि है। यह उपनिधि जिस आनुपूर्वी का प्रयोजन हो वह औपनिधिकी आनुपूर्वी है। इसमें सामाः यिक आदि छह अध्ययनों का पूर्वानुपूर्वी से निक्षेप किया जोता है। इनका यह निक्षेप ही उपनिधि है । औपनिधिकी आनुपूर्वी में यह उपनिधि ही प्रयोजनभूत होती है । अल्प विषय वाली होने से जो यहां उसे व्याख्यातव्य नहीं कहा गया है उसका तात्पर्य यह नहीं है कि उस सूत्र में सूत्रकार उसका कथन नहीं करेंगे । किन्तु आगे वे उसे कहेंगे-अभी यहां नहीं। अनौपनिधिकी आनुपूर्वी का जो सूत्रकार છે, કારણકે અલપ વિષયવાળી હોવાના કારણે અત્યારે અહીં તેનું પ્રતિપાદન કરવાની જરૂર નથી “નિધિ' પદને અર્થ અહીં “નિક્ષેપ” સમજે નિધાન, નિધિ, નિક્ષેપ, ન્યાસ અને સ્થાપના આ બધા નિધિશબ્દના પર્યાયવાચી सन्हा छ. 64' A७४ने। अय' 'सभी५' थाय छे. अने निधि' २४ રાખવાના અર્થને સૂચક છે હવે ઉપનિધિ શબ્દને આ પ્રમાણે અર્થ થાય છે-કોઈ એક વિવક્ષિત પદાર્થને પહેલાં વ્યવસ્થાપિત કરી દીધાં પછી તેની પાસે જ અન્ય પદાર્થોને પૂર્વાનુપૂવના કમથી જે શખવામાં સ્થાપિત કરવામાં આવે છે તેનું નામ ઉપનિધિ છે. ” આ ઉપનિધિ જે અપૂવીનું પ્રજન છે તે આનુપૂવીને ઔપનિધિમકી આનુપૂર્વી કહે છે તેમાં સામાયિક
આ જ અધ્યયનેને પૂર્વાનુપૂવથી નિક્ષેપ કરવામાં આવે છે. તેમને આ નિપ જ ઉપનિધિ રૂપ છે. ઓપનિપિકી આનુપૂર્વમાં આ ઉપનિધિ જ પ્રજાનત હોય છે. અપવિષયવાળી હવાને કારણે તેને અહીં વ્યાખ્યાત કરવા એગ્ય નહીં કહેવાનું તાત્પર્ય એવું નથી કે આ સત્રમાં સૂત્રકાર
For Private and Personal Use Only
