Anuyogdwar Sutram Part 01

Author(s): Kanhaiyalal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 708

अनुयोगचन्द्रिका टोका सूत्र १५२ औदयिकादिभावानां स्वरूपनिरूपणम् ६९१ एक तो वह औधिक भाव है, दूसरा अष्टविध कर्मों के उदय से जो भाव उत्पन्न होता है वह औदयिक भाव है। यह कर्मोदय निष्पन्न औदायिक भाव जीवोदय निष्पन्न और अजीवोदय निष्पन्न के भेद से दो प्रकार का कहा गया है। कर्मों के उदय से जो भाव जीव में उदित होता है वह जीवोदय निष्पन्न और जो अजीव में उदित होता है वह अजीवोदय निष्पन्न औदयिक भाव हैं। वह जीवोदय निष्पन्न औदयिक भाव में चारों गतियां चारों कषाय, तीनों वेद मिथ्या दर्शन अज्ञान छहों लेश्याएँ असंयम, असिद्धभाव आदि परिणमित किये गये हैं। क्योंकि ये सब जीव में ही विवक्षित अपने कर्म के उदय से निष्पन्न होते हैं-जैसे मनुष्यगति नाम के उदय से मनुष्य गति, निर्यश्चगतिनामकर्म के उदय से तिर्यश्चगति देवगति नामकर्म के उदय से देवगति और नरकगति नामकर्म उदय से नरक गति उत्पन्न होती है। इसी प्रकार से चारों कषाय घेदनीय के उदय से होता है। तात्पर्य यह है कि मोहनीय कर्म दर्शनमोहनीय और चारित्रमोहनीय के भेद से दो प्रकार का है જે ઉદય છે તે ઔદયિક ભાવ રૂપ છે અને બીજું એ પણ પ્રકટ કર્યું છે કે આઠ પ્રકારના કર્મોના ઉદયથી જે ભાવ ઉત્પન્ન થાય છે તે પણ દયિક ભાવ રૂપ છે તે કર્મોદય નિષ્પન દયિક ભાવના નીચે પ્રમાણે બે ભેદ Bा -(१) .४५ नि०५-न अने (२) मोहय नि०५-न. ४ीना . યથી જે ભાવ જીવમાં ઉદિત થાય છે તેને જીવે દયનિષ્પન્ન ઔદયિક ભાવ કહે છે. અને કર્મોના ઉદયથી જે ભાવ અજીમાં ઉત્પન્ન (ઉદિત) થાય છે, તેને અજીવદય નિષ્પન્ન ઔદયિક ભાવ કહે છે. જયનિષ્પન્ન ઔદયિક ભાવમાં ચાર ગતિએ, ચારે કષાયે, ત્રણે વેદ, મિયાદશન અજ્ઞાન, છએ લેશ્યાઓ, અસંયમ, અસિદ્ધભાવ આદિને ગણવામાં આવેલ છે, કારણ કે એ બધાં ભાવેને જીવમાં જ સદ્ભાવ હોય છે. અને જ્ઞાનાવરણ આદિ કર્મોના ઉદયથી આ ભાવે નિધન થતા હોય છે જેમ કે મનુષ્યગતિ નામકર્મના ઉદયથી મનુષ્યગતિ, તિર્યંચગતિ નામ કર્મના ઉદયથી તિર્યંચગતિ, દેવગતિ નામકર્મના ઉદયથી દેવ ગતિ અને નરકગતિ નામકર્મના ઉદયથી નરકગતિ ઉત્પન્ન થાય છે. ચારે કષાયે ની ઉત્પત્તિ પણ કષાયદનીયના ઉદયથી થાય છે આ કથનનું તાત્પર્ય એ છે કે-મોહનીય કર્મના બે પ્રકાર છે-ચારિત્રમોહનીય અને દર્શનમોહનીય દર્શનમોહનીયના નીચે પ્રમાણે ત્રણ ભેદ પડે