Anuyogdwar Sutram Part 01

Author(s): Kanhaiyalal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 797

७८०
अनुयोगद्वारसूत्रे निष्पन्नत्वेन तृतीयो भङ्गः। द्वितीयं परिहाय शेषनिष्पन्नत्वेन चतुर्थों भङ्गः । प्रथमं परिहाय अवशिष्टभावचतुष्टयनिष्पन्नत्वेन पश्चमश्च भङ्गो बोध्यः। एतान् पञ्च भङ्गान् विवरीतुमाह-'कयरे से णामे' इत्यादि। एषां व्याख्या पूर्ववद् बोध्या। एषु पञ्चसु भङ्गेषु तृतीयो भङ्गो नारकादिगतिचतुष्टये भवति । तथाहिऔदयिकी नारकाद्यन्यतमा गतिः, नारकतिर्यग्देवगतिषु प्रथमसम्यक्त्वलाभकाले एव उपशमभावो भवति, मनुष्यगतौ तु तत्रोपशमश्रेण्यां चौपशमिकं सम्यक्त्वम् , क्षायोपशमिकानीन्द्रियाणी, पारिणामिकं जीवत्वम् , इत्येवमयं भङ्गकः सर्वासु न्न हुआ है। तृतीय भाव जो क्षायिक भाव है उसे छोड़कर बाको के चार भावों के संयोग से तृतीय भंग निष्पन्न हुआ है। द्वितीय जोऔपशमिक भाव है उसे छोड़कर शेष भावों के संयोग से चतुर्थ भंग निष्पन्न हुआ है। प्रथम भाव जो औदयिक भाव है उसे छोड़कर शेषभावों के संयोग से पंचम भंग निष्पन्न हुआ है। इन पांच भंगों में से जो औदयिक, औपशमिक, क्षायोपशमिक एवं पारिणामिक इन चार भावोंके संयोग से निष्पन्न तृतीयभंग है वह नारक आदि चारगतियों में होता है । वहाँ विवक्षितगति औदयिकी है। इनमें प्रथम सम्यक्त्व के लाभकाल में ही उपशमभाव होता है। मनुष्यगति में उपशमश्रेणी में औपशमिक सम्यक्त्व होता है। इंद्रियां यहां क्षायोपशमिक भावरूप हैं। जीवत्व पारिणामिक भाव है इस प्रकार यह तृतीयभंग सर्व गतियो
બીજો ભંગ-ક્ષાપશમિક ભાવ નામના ચેથા ભાવને છોડીને બાકીના ચાર ભાવેના સંયોગથી બીજો ભંગ બન્યો છે. - ત્રીજો ભંગ-ક્ષાયિક ભાવ નામના ત્રીજા ભાવ સિવાયના ચારે ભાવના સોગથી ત્રીજો ભંગ બન્યા છે.
ચોથા ભંગ-ઓપશમિક નામના બીજા ભાવને છેડી દઈને બાકીના ચાર ભાવેના સંગથી એ ભંગ બન્યા છે.
પાંચમે ભંગ–ઔદયિક નામના પહેલા ભાવને છેડી દઈને બાકીના બાર ભાવના સાગથી પાંચમ ભંગ બન્યા છે.
ઔદયિક, ઔપથમિક, ક્ષાપશમિક અને પરિણામિક, આ ચાર ભાના સાગથી જે ત્રીજો ભંગ બને છે-જે ત્રીજા પ્રકારને સાત્રિ પાતિક ભાવ નિષ્પન્ન થાય છે તેને નારક આદિ ચારે ગતિઓમાં સદ્દભાવ હોય છે ત્યાં નારક આદિ ગતિ ઔદયિક ભાવ રૂપ છે. આ ગતિએામાં પ્રથમ સમ્યફત્વના પ્રાપ્તિ કાળે જ ઉપશમ ભાવને સદભાવ હોય છે, મનુષ્ય ગતિમાં તે પશમ શ્રેણીમાં પથમિક સમ્યક્ત્વને સદૂભાવ હોય છે ઇન્દ્રિયે ક્ષાપ