Anuyogdwar Sutram Part 01

Author(s): Kanhaiyalal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 370

अनुयोगचन्द्रिका टीका सूत्र ८४ क्षेत्रनिरूपणम् न तु संख्येयतमभागे । अनानुपूर्वीद्रव्यं हि परमाणुरुध्यते स चैकैकाकाशमदेशा. बगाढ एव भवति, अाक्तव्याद्रव्यं च द्वयणुकस्कन्धः, स चैकपदेशावगाढो द्विप्रदेशावगाडो वा स्यादित्यनयोरसंख्येयभागवृत्तित्वमेव । नानाद्रव्याणि मतीत्य नियमात्सर्वलोकावगाहना पूर्ववद् बोध्या ॥ सू० ८४॥ होकर रहते हैं । संख्यातवें भाग में नहीं । परमाणु अनानुपूर्वी द्रव्य है। वह आकाश के एकप्रदेश में ही अवगाहित- होकर रहता है। क्यों कि वह स्वयं एकादेशी है । घणुक जो स्कंध है। वह अवक्त. व्यक द्रव्य है । वह लोकाकाश के एक प्रदेश में भी रहता है और दो प्रदेश में भी रहता है । इस प्रकार इन दोनों की पुत्ति लोक के असं. ख्यात भाग में ही है, नाना अनानुपूर्वी और अवक्तव्यक द्रव्यों को आश्रित करके नाना अनानुपूर्वी द्रव्य और अवक्तव्यक नियम से समस्त लोकाकाश में रहते हैं । क्यों कि आकाश का कोई प्रदेश ऐसा नहीं है कि जहां पर इनका सद्भाव न हो।
भावार्थ-सूत्रकारने इस सूत्र द्वारा आनुपूर्वी आदि द्रव्यों के रहने के विषय में किये गये पांच प्रश्नों का उत्तर एक और नाना द्रव्यों को लेकर दिया गया है-ये पांच प्रश्न इस प्रकार से हैं-१ अनानुपूर्वी द्रव्य क्या लोक के संख्यातवें भाग में रहते हैं ? २ या असंख्यातवें भाग में रहते हैं ३ या लोक के संख्यात भागों में रहते हैं ? या ४ असंख्यात ભાગોમાં કે સર્વલેકમાં અવગાહિત થઈને રહેતા નથી પરમાણ અનાનુપૂવી દ્રવ્યરૂપ છે. તે આકાશના એક પ્રદેશમાં જ અવગાહિત થઈને રહે છે કે અણુવાળે જે સ્કંધ છે તે અવકતવ્યક દ્રરૂપ છે. તે કાકાશના એક પ્રદેશમાં પણ રહે છે અને બે પ્રદેશમાં પણ રહે છેઆ રીતે તે બનેની અવગાહના લેકના અસંખ્યાતમાં ભાગમાં જ છે. વિવિધ અનાનુપૂવી છે અને અવકતવ્યક દ્રની અપેક્ષાએ વિચાર કરવામાં આવે તે તેઓ સમસ્ત
કાકારામાં રહે છે, એમ સમવું જોઈએ, કારણ કે આકાશને કોઈ પણ પ્રદેશ એ નથી કે જ્યાં તેમને સદભાવ ન હોય,
ભાવાર્થ-સૂત્રકારે આ સૂત્ર દ્વારા આનુપૂવ આદિ દ્રવ્યની અવગાહના વિષે પૂછવામાં આવેલા પાંચ પ્રશ્નનો ઉત્તર એક દ્રવ્ય અને અનેક દ્રવ્યોને અનુલક્ષીને આપે છે. તે પાંચ પીને નીચે પ્રમાણે છે-(૧) આપવી દ્રવ્ય શું લેકના સંખ્યામાં ભાગમાં રહે છે? અથવા (૨) અસંખ્યાતમાં
भ० ४५