Anuyogdwar Sutram Part 01

Author(s): Kanhaiyalal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 703

६८६
__ अनुयोगद्वारसूत्र ननु नारकत्वादिभ्योऽन्येऽपि निद्रापञ्चक वेदनीयहास्यादयो बहवः कर्मोदयजन्याः पर्यायाः सन्ति, कथं तर्हि नारकत्वादयः कतिपय एवोदाहृताः ? इति चेदाहनारकत्वादयोऽत्रोपलक्षगत्वेनोदाहृताः, अत एभ्योऽन्येऽपि सम्भविनः पर्याया बोध्याः । ननु कर्मोदयजनितानां नारकत्वादीनां भवत्वत्रोपन्यासः, परन्तु लेश्यास्तु मिश्रदृष्टि अविरत, असंज्ञी, अज्ञानी, आहारक, छद्मस्थ, सयोगी संसारस्थ, असिद्ध । ये सब नैरयिक से लेकर असिद्ध पर्यन्त जीवोदयनिष्पन्न औदयिक भाव हैं। नैरयिक आदि शब्द भाव परक जानना चाहिये। नारकत्व आदि पर्यायें कर्मों के उदय से ही जीव में निष्पक्ष होती हैं इसलिये ये जीवोदय निष्पन्न हैं।
शंका:-नारकत्व आदि से भिन्न और भी निद्रापञ्चक-निद्रा निद्रा, प्रचला, प्रचला प्रचला, स्त्यानगृद्धि वेदनीय और हास्यादि अनेक कर्मोदय जन्य पर्यायें हैं । तो फिर सूत्रकार ने यहां इन नारक आदि थोड़ी सी पर्यायों को ही उदाहृत क्यों किया है ?
उत्तरः-सूत्रकार ने जो यहां इन नारक आदि पर्यायों को उदाहृत किया है वह केवल उपलक्षण रूप से किया है । इसलिये इन से भी अतिरिक्त जितनी भी पर्यायें कर्मोदय जन्य हैं वे सब इनसे गृहीत हो जाती हैं।
शंका-कर्मोदय जनित इन नारक आदि पर्यायों का औदयिक भाव ५-तनी वेश्यावाणा, मिथ्याष्टि, सभ्यल्टि, भिट, असशी, अज्ञानी, माला२४, छमस्थ, सयासी, ससारस्थ मन मसि, मा अघा ७४यનિષ્પન્ન ઔદયિક ભાવે છે. નરયિક આદિ શબ્દને ભાવપરક સમજવા જોઈએ નારકત્વ આદિ પર્યાય કર્મોના ઉદયથી જ જીવમાં નિષ્પન્ન (ઉત્પન) થાય છે, તેથી તેમને જીવદયનિષ્પન્ન કહેવામાં આવેલ છે.
શંકા-નારકત્વ આદિ ઉપર્યુક્ત પર્યાયે સિવાયની નિદ્રા પંચક (નિદ્રા, નિદ્રાનિદ્રા, પ્રચલા, પ્રચલપ્રચલા, ત્યાનગૃદ્ધિ), વેદનીય અને હાસ્યાદિક અનેક કર્મોદય જન્ય પર્યાયે છે. છતાં સૂત્રકારે તે પર્યાને ગણવવાને બદલે માત્ર નારકાદિ પર્યાયને જ કેમ ગણવેલ છે?
ઉત્તર-સૂત્રકારે તે અહીં ઉદાહરણ રૂપે નારકદિ પર્યાને જદયનિષ્પન કયિક ભાવ રૂપે ગણાવેલ છે. કેવળ ઉપલક્ષણ રૂપે જ આ પ્રમાણે કરવામાં આવ્યું છે. પરંતુ તે સિવાયની કર્મોદય જન્ય જેટલા પર્યાયે છે. તેમને પણ અહી ગ્રહણ કરી શકાય છે.
શંકા-કર્મોદય જનિત આ નારક આદિ પર્યાને ઔદયિક ભાવમાં ભલે