Book Title: Anuyogdwar Sutram Part 01
Author(s): Kanhaiyalal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
astrafiant टीका सूत्र ८९ भावद्वारनिरूपणम्
३८५
यह परिणाम दो प्रकार का होना है-एक सादि और दूसरा अनादि । धर्मास्तिक आदि जो अरूपी द्रव्य हैं उसका जो उम्र उस रूप से स्वाभाविक परिणमन है वह अनादि परिणाम है। क्यों कि अनादि काल से ही इन द्रव्यों का परिणमन इसी रूप से होता चला आरहा है। तात्पर्य कहने का यह है कि इन द्रव्यों का जो स्वाभाविक स्वरूप परिणमन हैं वही अनादि परिणाम है । परन्तु जो रूपी द्रव्य- पुद्गल द्रव्य है उनका उस उस प्रकार का जो 'परिणमन होता है वह सादि परिणाम है। क्योंकि अभ्र, इन्द्रधनुष आदि पौलिक द्रव्यों के उस उसे प्रकार के परिणम में अनादिता होती है। इसलिये समस्त आनुपूर्वी द्रव्य सादि पारिणामिक भाव में वर्तते हैं। अधीत आनुपूर्वी द्रव्यों में जो आनुपूर्वी रूप विशिष्ट परिणाम है वह अनादि कालीन नहीं है । कारण- पुलों का जो एक विशिष्ट रूप से परिणाम होता है वह उस्कृ ष्ट की अपेक्षा असंख्यात कालतक ही स्थायी माना गया है। इसी प्रकार से समस्त आनुपूर्वी द्रव्य और समस्त अवक्तव्य भी सादि परिणामि क भाव में ही रहते हैं । औदयिक भावों की व्याख्या आगे की जावे मी इसलिये यहां नहीं की गई है।
छे. ते परिणाम मे प्रभारनं डाय छे - (१) साहि परिणाम, (२) मनाहि परियाम ધર્માસ્તિકાય આદિ જે અરૂપી દ્રા છે તેમનુ તે તે રૂપે જે સ્વાભાવિક પરિણમન થાય છે તેનું નામ મનાદિ પરિણામ છે, કારણ કે અનાદિ કાળથી જ તે દ્રશ્ચેાનુ આ રૂપે પરિણમન થતુ' આવે છે. આ કથનને ભાષા એ છે કે આ દ્રવ્યાનું જે સ્વાભાવિક સ્વરૂપ પરિણમન છે, એજ અનાદિ પરિણામ છે. પરં'તુ જે રૂપી દ્રવ્ય (પુદ્ગલ દ્રવ્ય) છે તેમનું તે તે પ્રકારનું જે પરિણમન થાય છે તે સાદિ પરિણામ છે, કારણ કે વાદળાં, મેઘધનુષ આદિ પૌદ્ગલિક દ્રશૈાના તે તે પ્રકારના પરિશુમનમાં અનાહિતા હૈાતી નથી તેથી એવું કહેવામાં માવ્યુ` છે કે સમસ્ત આનુપૂર્વા દ્રવ્યે સાત્તુિપરિણામિક ભાવમાં રહે છે. એટલે કે આનુપૂર્વી દ્રવ્યામાં જે આનુપૂર્વી રૂપ વિશિષ્ટ પરિણામ છે તે અનાદિ કાલિન નથી કારણ કે પુÀાનું જે એક વિશિષ્ટ રૂપે પરિણમન થાય છે તે વધારેમાં વધારે અસંખ્યાત કાળ સુધી જ સ્થાયી રહે છે, એમ માનવામાં આવે છે. એજ પ્રમાણે સમસ્ત અનાનુપૂર્વી દ્રવ્ય અને સમસ્ત અવક્તવ્યક દ્રવ્ય પશુ સાØિપરિણામિક ભાવમાં જ રહે છે ઔયિક આદિ ભાવાનું સ્પષ્ટીકરણ આગળ કરવામાં આવશે.
४९
For Private and Personal Use Only
