Book Title: Anuyogdwar Sutram Part 01
Author(s): Kanhaiyalal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अनुयोगद्वारस्ते सन्ति३? नियमात् त्रीण्यपि सन्ति । नैगमव्यवहारयोरानुपूर्वी द्रव्याणि किं संख्ये. यानि असंख्येयानि अनन्तानि३१ त्रीण्यपि नो संख्येयानि, असंख्येयानि, नो अनन्तानि सू० १३१॥
टीका-'से कि तं' इत्यादि
शिष्यः पृच्छति-अथ कोऽसावनुगमः ? इति । उत्तरयति-अनुगमो नवविधः प्रज्ञप्तः, तद्यथा-सत्पदमरूपणतेत्याघल्पबहुत्वान्तः । तथाहि-सत्पदप्ररूपणता१, द्रव्यप्रमाणं२, क्षेत्रं३, स्पर्शना४, कालः५, अन्तरम् ६, भागः७, भावः८, अल्पबहुत्व ९ चेति । तत्र-सत्पदप्ररूपणतां निरूपयितुमाह-'णेगमववहाराणं' इत्यादिनैगमव्यवहारसम्मतान्याऽऽनुपूर्वी द्रव्याणि कि सन्ति ? न सन्ति वा ? एवमनानुपूर्यवक्तव्याविषयेऽपि प्रश्नो बोध्यः। उत्तरयति-नियमात् त्रीण्यपि आनु. कोई ऐसा प्रश्न करते हैं कि "नैगमव्यवहारनयसंमत आनुपूर्वी द्रव्य हैं या नहीं हैं " इसी प्रकार का प्रश्न अनानुपूर्वी द्रव्यों और अवक्तव्यक द्रव्यों के भी विषय में होता है-तब इसका उत्तर-(णियमा तिण्णि वि अत्थि“नियमतः ये तीनों द्रव्य हैं" ऐसा दिया जाता है । (णेगमववहाराणं आणुपुत्वी दवाइं किं संखिज्जाइं असंखिजाई अणंताई ३१) द्रव्यप्रमाण में आनुपूर्वी आदि पदों द्वारा जिन द्रव्यों को कहा जाता है उनकी संख्या कितनी है इसका विचार होता है-जिसे इस पाठ द्वारा व्यक्त किया गया है-प्रश्नकर्ता पूछता है कि नैगमव्यवहारनयसंमत आनुपूर्वी द्रव्य क्या संख्यात हैं, या असंख्यात हैं या अनंत हैं ? इसी प्रकार का प्रश्न प्रश्नकर्ता का अनानुपूवी और अवक्तव्यक द्रव्यों के विषय में भी है। इसका उत्तर सूत्रकार ने (तिणि પછે કે બેગમવ્યવહાર નયસંમત આનુપૂર્વી દ્રવ્ય છે કે નથી? અનાનુપૂર્વ દ્રવ્યો છે કે નથી ? અવક્તવ્યક દ્રવ્ય છે કે નથી?” તે તે પ્રશ્નને उत्त२ मा प्रमाणे मायामां आवे छे-(णियमा तिणि वि अस्थि) “मा ત્રણે દ્રવ્ય અવશ્ય વિદ્યમાન છે. આ પ્રકારે આનુપૂવ આદિ દ્રવ્યના અસ્તિત્વ વિષયક જે પ્રરૂપણ કરવામાં આવે છે તેનું નામ સત્પદપ્રરૂપણતા છે.
હવે દ્રવ્યપ્રમાણનું સ્વરૂપ સમજાવવામાં આવે છે–જે દ્રવ્યોને આનુવ આદિ રૂપે ઓળખવામાં આવે છે, તે દ્રવ્યોની સંખ્યાને દ્રવ્ય પ્રમાણમાં વિચાર કરવામાં આવે છે એજ વાતને નીચેના સૂત્રપાઠ દ્વારા સ્પષ્ટ કરવામાં આવી છે
प्रश्न-(णेगमववहाराणं आणुपुत्वीदव्वाइं किं संखिज्जाई, असंखिज्जाई, अणंताई ) नामव्यवहार नयभत समस्त भानुपूवी द्रव्ये। शुन्यात છે, અસંખ્યાત છે, કે અનંત છે? આ પ્રકારને પ્રશ્ન અનાનુપૂવી દ્રવ્ય અને અવક્તવ્યક દ્રવ્ય વિષે પણ પછ જોઈએ.
For Private and Personal Use Only