Book Title: Anuyogdwar Sutram Part 01
Author(s): Kanhaiyalal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अनुयोगचन्द्रिका टीका सूत्र ११२ क्षेत्रप्रमाणद्वारनिरूपणम् माप्यते, कथं तर्हि देशोनलोकव्यापिता प्रोच्यते ? इति चेत् , उच्यते-- अयं लोक आनुपूर्व्यनानुपूर्यवक्तव्यकद्रव्यैः सर्वदेवाशून्य एव भवतीति सिद्धान्तः । यदिचात्राऽऽनुपूर्व्याः सर्वलोकव्यापिता निर्दिश्येत, तदाऽनानुपूर्व्यवक्तव्यकद्रव्याणां निरवकाशतयाऽभावः प्रतीयेत, अतश्च-अचित्तमदास्कन्धपूरितेऽपि लोके जघन्यतोऽप्येकः प्रदेशोऽनानुपूर्वीविषयत्वेन विवक्षितः। प्रदेशद्वयं चायक्तव्यकद्रव्यविषयएक द्रव्य की अपेक्षा करके कुछ कम लोक में व्यापक होकर रहता है । क्योंकि समस्त लोकवी असंख्यात प्रदेशरूप क्षेत्रानुपूर्वी है सो उसमें अवगाढ-अवगाही होने से- परिपूर्ण अचित्त महास्कंध का क्षेत्रानुपूर्वोपना भी कुछ भी विरुद्ध नहीं पड़ता है। इसलिये आनुपूर्वी द्रव्य में एक आनुपूर्वी, द्रव्य की अपेक्षा करके जो देशोन लोक में अवगाहिता प्रकट की है वह ठीक नहीं है।
उत्तर-यह सिद्धान्त है कि यह लोक आनुपूर्वी अनानुपूर्वा और अवक्तव्यक द्रव्यों से सदा ही अशुन्य है। यदि आनुपूर्वी द्रव्य कोसर्वलोक व्यापी माना जावे तो फिर अनानुपूर्वी और अवक्तव्यक द्रव्यों को ठहरने के लिये स्थान न होने के कारण उनका अभाव प्रसक्त होगा।
और जब देशोन लोक में एक आनुपूर्वी द्रव्य व्यापक होकर रहता है। ऐसा माना जाता है तो इस प्रकार से अचित्त महास्कंध से पूरित हुए भी लोक में कम से कम एक प्रदेश ऐसा भी आजाता है कि जो अना. नुपूर्वी द्रव्य का विषय रूप से विवक्षित हो जाता है । तथा दो प्रदेश વત અસંખ્યાત પ્રદેશરૂપ ક્ષેત્રાનુપૂવી છે, અને તેમાં અવગાહી (રહેલો) લેવાથી પરિપૂર્ણ અચિત્ત મહાત્કંધમાં પણ ક્ષેત્રાનુપૂવવ માનવામાં કોઈ પણ વધે જણાતું નથી.
ઉત્તર-એ સિદ્ધાંત છે કે આ લેક આનુપૂવી અને અવક્તવ્ય દ્રવ્યોથી રહિત કદી હેતે નથી જે આનુપૂર દ્રવ્યને સર્વવ્યાપી માનવામાં આવે, તે અનાનુપૂવી અને અવક્તવ્યક દ્રવ્યને રહેવાનું સ્થાન જ બાકી ન રહે ! અને તે કારણે તેમને અભાવ જ માનવાને પ્રસંગે ઉપસ્થિત થશે જે એવું માનવામાં આવે કે દેશેન (દેશ ન્યૂન) લેકમાં એક આતુ પૂર્વી દ્રવ્ય વ્યાપીને રહે છે, તે અચિત્ત મહાપ વડે પૂરિત થયેલા લેકમાં પણ ઓછામાં ઓછા એક પ્રદેશ એવો પણ બાકી રહેશે કે જેમાં અનુપૂર્વી દ્રવ્યને સદ્દભાવ હોઈ શકે, તથા તે લેકમાં બે પ્રદેશ એવા
For Private and Personal Use Only