Anuyogdwar Sutram Part 01

Author(s): Kanhaiyalal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 277

३६०
अनुयोगद्वारम अथ चतुष्पदविषयं द्विविधमप्युपक्रमं वर्णयति
मूलम्--से कि तं चउप्पए उवकमे ? चउप्पए उनकमे चउत्पयाणं आसाणं हत्थीणं इच्चाइ । से त चउप्पए उवक्कमे ॥सू० ६४॥
छाया--अथ कोऽसौ चतुष्पद उपक्रमः ? चतुष्पद उपक्रमश्चतुष्पदानाम् अश्वानां हस्तिनाम, इत्यादि । स एष चतुष्पद उपक्रमः ॥ ॥१० ६४॥
भावार्थ--भूत्रकारने जो सचित्त के भेदरूप द्विपद आदि का परिकम और विनाश विषयक द्रव्योपक्रम कहा है-उसी के द्विपदरूप आधभेद के बरूप का वर्णन संक्षेप में इस सूत्रद्वारा किया गया है-नट, नर्तक आदिजनों का जो अपने में शक्ति बढाने वाले घृत आदि पदार्थ हैं उन पदार्थों के सेयन आदि करने का जो उनका उपक्रम प्रयत्न-है वह परिकर्म विषयक द्विपद उपक्रम है। तथा विनाश के साधनभूत तलवार आदि से जो इनके विनाशकर दिये जाने का उपक्रम होता है, वह विनाश विषयक द्विपद उपक्रम है । ॥सू० ६३॥
अब चतुष्पद विषयक दोनों प्रकार के उपक्रम का वर्णन मूत्रकार करते हैं"से कि तं च उपए" इत्यादि। ॥सूत्र ६४॥
शब्दार्थ-(से किं तं चउरए उवक्कमे) हे भदन्त ! चतुष्पद उपक्रम का क्या स्वरूप हैं-(चउप्पए उवक्कमे चउप्पयाणं आसाणं हत्थीणं इच्चाइ) : चतुष्पद अश्व, गज आदि जानवरों को अच्छी चालचलने आदि की शिक्षा
ભાવાર્થ–સૂત્રકારે જે સચિત્તના ભેદરૂપ દ્વિપદ આદિના પરિકર્મ અને વિનાશ વિષયક દ્રષકમ કહ્યો છે, તેના જ દ્વિપદરૂપ પ્રથમ ભેદના સ્વરૂપનું વર્ણન અહીં સંક્ષિપ્તમાં કરવામાં આવ્યું છે.--
નટ, નર્તક આદિજને પિતાની શકિત વધારવાને ઘી આદિ પદાર્થોનું સેવન કરવાનો જે ઉપકમ-પ્રયત્ન કરે છે તેને પરિકર્મ વિષયક દ્વિપદ ઉપક્રમ કહે છે. તથા તલવાર આદિ સાધન વડે તે નટ, નર્તક આદિજનોને વિનાશ કરી નાખવાને જે ઉપક્રમ (પ્રયત્ન) થાય છે તેને વિનાશ વિષયક દ્વિપદ ઉપકમ કહે છે. સૂત્ર ૬૩ છે
હવે સૂત્રકાર ચતુષ્પદ વિષયક બન્ને પ્રકારતા ઉપકમનું વિષયકનું નિરૂપણ કરે છે..... "किं तं चउप्पए" त्याह
शाय - (से किं तं चउप्पए उपक्कमे १) शिष्य शुरु मेवे प्रश्न पूछ छ । 'હે ભગવન! ચતુષ્પદ ઉપમનું કેવું સ્વરૂપ છે?
उत्तर-(चउप्पए उधकमे चउप्पयाणं आसाणं हत्थी गं इचाइ) २५ सय, ગજ આદિ જાનવરોને સારી ચાલ ચલાવવા આદિ શિક્ષા દેવારૂપ જે ઉપ મ છે.