Book Title: Avashyakaniryuktidipika Part_1
Author(s): Manekyashekharsuri
Publisher: Vijaydansuri Jain Granthmala Surat
Catalog link: https://jainqq.org/explore/600031/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryazrImadvijayadAnasUrIzvarajI-jainagranthamAlAyAH SoDazam ratnam (16) // arham // zrImadbhadrabAhusvAmipraNItaniyuktiyutabhASyakalita zrImanmANekyazekharasUrIzvaraviracitA zrImadAvazyakaniyuktidIpikA (prathamavibhAgaH) prakAzayitrI-siddhAntamahodadhi AcArya zrImadvijayapremasUrIzvarapaTTaprabhAvaka vyAkhyAnavAcaspati AcAryazrImadvijayarAmacandrasUrIzvara ziSyaratna munizrI tilakavijayajImahArAjopadiSTa punAlaSkaravAstavya zrAddhavarya mANekalAla bahecaradAsapradattadravyasAhAyyena AcAryazrImadvijayadAnasUrIzvarajI-jainagranthamAlA-gopIpurA-surata. saMzodhakaH-vyA. vA. AcAryazrImadvijayarAmacandrasUrIzvaravineyANumunizrImAnavijayaH idaM pustaka bhAvanagarapuryAM mahodayamudraNAlaye gulAbacandra lallubhAIdvArA mudrayitvA prakAzitam / vora saMvat 2466 : vikrama saMvat 1996 ] paNyam sArdharupyatrayam [ krAiSTa sana 1939 : pratayaH 550 For Private & Personal use only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivedn| Avazyaka niyukti dIpikA nivedana / mane jaNAvatAM ati harSa thAya che ke sadarahu pranthamAlA jeozrInA puNyanAmanA smaraNArthe mArA taraphathI zaru karavAmAM AvI che eozrInA prabala puNyodayathI kheMcAine eozrInA samudAya taraphathI mane sAro sAtha maLyo ane doDha varSa jeTalA TuMka samayamAM soLamA granthAMka tarIke A Avazyaka niyukti dIpikA' nAmano grantha prathama vibhAgamA bahAra pADavAmAM Ave che / sadarahu grantha adyApi amudrita che ane te Avazyaka niyukti tathA bhASyanI mULa gAthAnA arthAne TuMkANamA samajavA icchanArane upayogI thai paDe tema hovAthI ja tenuM prakAzana karavAmAM Avyu cha / sadarahu granthanA kartA viSe hajI jevU joie tevU sAhitya upalabdha nahi thavAthI te saMbaMdhAM kai lakhavAmAM AvyuM nthii| granthanI samApti thatA sudhImAM jo prApta thaze to ApavAmAM aavshe| sadarahu granthanA prakAzanamA sampUrNa dravyanI sahAya nahi maLelI hovAthI tathA tenA bAkInA bhAgo prakAzita karavA mATe bIjI sahAya nahi maLela hovAthI A granthanI upajamAMthI bAkInA bhAgonuM prakAzana karI zakAya te hetuthI mULa kiMmata rAkhavAmAM AvI ch| sadarahu granthanA prakAzanamAM dravyanI sahAya pU. munirAja zrItilakavijayajI mahArAjanA upadezathI maLela che tathA te zodhavAmAM pU. munirAja zrImAnavijayajI mahArAje parizrama karela che tethI teo banne pUjyono granthamAlA taraphathI AbhAra mArnu cha ane pramAda tathA presa doSathI je kAi bhUla rahI gai hoya te sudhArIne vAcavA vinaMti cha / eja // vi. saM. 1996 mAgasara sud 5 surata mAstara hIrAlAla raNachoDabhAI Jain Education Internation " Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inte // arham // AcAryazrI vijayadAnasUrIzvaragurubhyo namaH // zrImad mANekyazekharasUrIzvaraviracitA // AvazyakaniryuktidIpikA // 90009 tvA zrIvIrajinaM tadanu zrImerutuMgasUrigurUn / kurve zrI Avazyaka niryukterdIpikAmamalAm // 1 // zrImerutuMgasUrigurubhyo namaH || zrI AvazyakasUtraniryuktiviSayaH prAyo durgapadArthaH kathAmAtraM niyuktyudAhRtaM ca likhyate-- iha zrIdevavAcakaityaparanAmA devarddhigaNirjJAnapaJcakarUpaM nandigranthaM vaktukAmo maGgalArthaM pUrvamAvalikA abhidhitsuH sAmAnyato'rhatastutimAha / 'jayai' - jaya jagajIvajoNIviyANao jagagurU jagANaMdo / jagaNAho jagabaMdhU, jaya jagappiyAmaho bhayavaM // 1 // Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukta dIpikA // // 1 // Jain Education Internal stutiH dvidhA praNAmarUpA, asAdhAraNa guNotkIrtanarUpA ca / tatra AdyA'nuktA'pi sAmarthyena jJAyate, kathaM ? ya ihagguNavAn taM namAmi iti / dvitIyA dvidhA svArthasaMpadabhidhAtrI, parArthasampadabhidhAtrI ca / svArthasampanno hi parArthaM prati samarthaH syAditi prAk tAmAha-jayati, indriyAdInAM jayAt, ko asAvityAha jagajjIvayonivijJAyakaH jagaddharmAdharmAkAzapudgalAstikAyakAlarUpaM / jIvA : sthAvarAdyAH, yonayo jIvotpattisthAnAni tAH sacitAdyA bahuvidhAH tAsAM vijJAyako vizeSeNa jJAtA sarvajJa ityarthaH / jagad guNAti iti jagadguruH yathAsthitasarvArthavaktA ityarthaH / evaM jJAnavAksAmarthyAbhyAm svArthasampaduktA / jagat saMjJipazcendriyarUpaM tasya dharmadezanAdinA''nandahetutvAJjagadAnandaH, jagatazcarAcararUpasya yathAsthasvarUpaprarUpaNa lAbhenA'lIkaprarUpaNApAyanirAsena ca yogakSemakRttvAt nAtho jagannAthaH / tatra alabdhalAbho yogaH labdhasya parirakSaNaM kSemaH / jagataH sarvajIvarUpasya sukhakRttvAdvandhuH, tathA jayati sarvotkarSeNa varttate, nagato bhavyalokasya pAlanAt pitA dharmastasyA'pi janakatvAtpitAmaho jagatpitAmahaH / evaM parArthasaMpadapi uktA / bhagavAn paramaizvaryavactvena svArthaparArtha - sampanno'n // 1 // atha AsannopakArizrIvIrastutiH // 'jayai ' - arhatstutiH jayai suANaM bhavo, titthayarANaM apacchimo jayai / jaya gurU logANaM, jayai mahatpA mahAvIro // 2 // zrutAnAM suzAstrANAM prabhava utpattisthAnaM vartamAnazrutasyArthataH zrIvIroktatvAt, tIrthakarANAM madhye na vidyate pazcimo yasmAt // 1 // Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ so'pazcimaH, lokAnAM gururdharmAdeSTA, mahAnacityazaktiH AtmA yasya saHmahAtmA zrImahAvIraH, jayatIti punaH punaH stavAdhikArAdaduSTam / yataH 'sajjhAyajjhANatavaosahesu, uvaesathuipayANesu / saMtaguNakittaNAsu ya na hunti puNaruttadosAu' // 1 // // 2 // bhaI' bhadaM sabajagujjoyagassa, bhadaM jiNassa vIrassa / bhadaM surAsuranamaMsiyassa, bhadaM dhuyarayassa // 3 // ___sarvajagadudyotakasya bhadraM bhavatu / iha kila stutau catvAro'tizayA varNyante / te cAtraivaM-sarvajagadudyotakasya iti samyag | jagadAlokanena tathaiva prarUpaNena ca jJAnavacanAtizayau, jinasya iti bhAvArijayAdapAyApagamAtizayaH, surAsuranamaskRtasya iti pUjAtizayaH, evaM samavasaraNA'vasthA / tathA dhUtaM rajaH karma yena sa dhUtarajAH tasya, evaM siddhAvasthA uktA // 3 // ____ atha arhatAM saMghasthApakatvAt saMghasya ca arhadvandyatvAt saGghastutimAha // 'guNabhavaNetyAdi'guNabhavaNagahaNa suyarayaNabhariya dNsnnvisuddhrtthaagaa| saMghanagara ! bhadaMte, akkhaMDacArittapAgArA // 4 // ___guNAH piNDavizuddhayAdyA uttaraguNAsta eva bhavanAni tairgahanaM vyAptaM, guNabhavanagahanaM tasya AmantraNaM he guNabhavanagahana ! he zrutaratnabhRta ! zrutameva ratnaM zrutaratnaM tena bhRta!, he darzanavizuddharathyAka ! darzanaM samyaktvameva vizuddhA rathyA mArgo yasya, prAkRtatvAd AkAranirdezo yathA goyamA! he saGghanagara! saGgha eva nagaraM saGanagara ! te bhadraM astu, he akhaMDacAritraprAkAra ! cAritraM mUlaguNA mahAvratarUpAH, akhaNDacAritra eva prAkAro yasya // 4 // 'saMjama'saMjamatavatuMbArayassa, namo smmttpaariyllss| appaDicakkassa jao, hou sayA saMghacakkassa // 5 // Jain Education interne ww.jainelibrary.org Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahetstutriH Avazyaka niyukti- dIpikA // // 2 // saMyamaH 17 bhedaH tapAMsi dvAdazadhA tAnyeva kramAttuMvArA yasya tasmai saMyamatapastubArakAya, samyaktvaM eva pAriyallaM bAhyapRSTasya bAhyAbhramiyasmin tasmai saGghacakrAya namo'stu / tathA nAsti pratirUpaM tulyaM anyat paramatacakraM yasya so'praticakraH tasya saGghacakrasya sadA jayo bhavatu // 5 // 'bhaI'bhadaM sIlapaDAgUsiyassa, tavaniyamaturayajuttassa / saMgharahassa bhagavao, sajjhAyasunAMdaghosassa // 6 // ___ utsRtA zIlameva patAkA yasya sa utsRtazIlapatAkaH tasya, prAkRtatvAt vyatyayaH, taponiyamAbhyAM turagAbhyAM yuktasya, tatra tapaH parimitakAlaM icchAnigrahaH niyamo yAvajIvaM, saGgharathasya bhadraM astu, bhagavataH pUjyasya zivapuragAmitvAt , svAdhyAyo vAcanApRcchanAparAvartanA'nuprekSAdharmakathArUpaH pazcadhA sa eva suSThu nandighoSastUryanAdo yasya, yato mahArathA'gre tUryanAdA jAyante, yadvA svAdhyAya eva suSThu nandI varddhamAnaH ghoSo nirghoSo yasya, sa svAdhyAyasunandighoSaH tasya // 6 // 'kamma'kammarayajalohaviNiggayassa, suyrynndiihnaalss|pNcmhvvythirknniyss, guNakesarAlassa // 7 // ____ karma dvidhA badhyamAnaM prAmbaddhaM ca, tatra Adhe rajaH paGkaH tat sama, dvitIyaM tu jalaughopamaM, tAbhyAM utkRSTasthityAdiyuktAbhyAM vinirgatasya, zrutaratnaM janAgamaH tadeva dIrgha nAlaM yasya, paJcamahAvratAni eva sthirA karNikA sarvapatramUlapIThaM yasya, guNA uttaraguNA eva kesarANi yasya prAkRtatvAta matvArthe aalprtyyH||7||'saavg'saavgjnnmhuaariprivuddss, jiNasUrateyabuddhassa / saMghapaumassa bhaI, samaNagaNasahassapattassa // 8 // Jain Education inte Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvakajanA eva susvaratayA''saktatayA ca jinaguNagAyitvena madhukarya iva tAbhiH parivRtasya, jina eva sUraH sUrya: tasya dezanArUpeNa tejasA buddhasya saMghapadmasya, bhadraM, zramaNAnAM gaNa eva sahasraM patrANAM yasmin tasya // 8 // tava' tavasaMjamamayalaMchaNa, akiriyarAhumuhaduddharisa niccaM / jaya saMghacaMda ! nimmalasammatavisuddhajoNDAgA! // 9 // tapaHpradhAnaH saMyama eva mRgarUpaM lAJchanaM yasya tasyAvAnam , akriyA nAstikA eva rAhumukhAni taiH dudhRSya anabhibhavanIya ! he saGghacandra ! nityaM jaya, nirmalaM niraticAraM samyaktvameva vizuddhA'bhrAdimuktA jyotsnA yasya tasya AhvAnaM he sampatvavizuddhajyotsnAka! // 9 // 'para'paratitthiyagahapahanAsagassa, tavateyadittalessa / nANujjoyassa jae, bhadaM damasaMghasUrassa // 10 // ___ paratIrthikA eva grahAH teSAM prabhAyA nAzakasya, tapasteja eva dIptA lezyA prabhA yasya, jJAnameva udyoto yasya tasya, 'jae' jagati, damaH zamastatpradhAnaH saMgha eva sUryaH tasya bhadraM astu // 10 // bhaI'bhadaM dhiivelAparigayassa, sajjhAyajogamagarassa / akkhohassa bhagavao, saMghasamuddassa ruMdassa / 11 / dhRtiH cAritrotsAhaH saiva velA jalavRddhiH tasya / parigatasya vyAptasya, svAdhyAyayoga eva karmadAraNakRt (kRttvAt ) makaro yatra tasya, akSobhasya, bhagavato mahAtmyavataH, saMghasamudrasya 'rudassa' vistIrNasya bhadraM // 11 // 'samma' Jain Education Interne For Private & Personal use only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti dIpikA // // 3 // sammadaMsaNavaravairadaDharUDhagADhAvagADhapeDhassa | dhammavararayaNamaMDiacAmIyara mehalAgassa // 12 // gAthAH SaT meruvarNane - samyagdarzanameva sAratvAdvaraM vajraM vajraratnaM tanmayaM dRDhaM nizcalaM nizaGkitAditayA rUDhaM anAdisiddhaM, gADhaM niviDaM samyaktvarucyAtmakatayA'vagADhaM bhUmagnaM bhavyajIvAntargatatvena sthitvAt pIThaM mUlaM yasya taM samyagdarzanavaravajradRDharUDhagADhA vagADhapIThaM, saGgha mahAmandaragiriM vande iti sambandhaH dvitIyArthe SaSThI / dharma eva ratnamaMDitA cAmIkaramekhalA suvarNamayaM kaDaNaM yasya taM dharmavararatnamaMDitacAmIkara mekhalAka / dharmo dvidhA mUlaguNA uttaraguNAzca, iha mUlaguNA mekhalA uttaraguNAstu vararatnAni // 12 // ' niya' - niyamUsiya kaNayasilAyalujjalajalaMtacittakUDassa / naMdaNavaNamaNahara surabhisIlagaMdhu DumAyassa // 13 // niyamA eva kanakazilAtalAni teSUtsRtAni uccAni zubhAzayavRddhyA, ujvalAnyazubhAzayatyAgAt, jvalanti sUtrArthasmRtyA, dIptatvAt cittAnyeva ( trANyeva ) kUTAni yasmin taM niyamakanakazilAtalotsRtojvalajvalaccitta (tra ) kUTaM, prAkRtatvAt utsRtazabdavyatyayaH / merupakSe nandanavanasya manohareNa surabhisvabhAvena gandhena uddhamAyaM saMpUrNa, saGghapakSe tu nandayatIti nandanaH santoSaH, 'vanaSana saMbhaktau ' vananti sevanta iti nandanavanAH sAdhavaH teSAM manohareNa surabhiNA zIlagandhena yazorUpeNa udghumAyaM pUrNaM // 13 // 'jIva' - jIvadayA suMdarakaMdaruddariyamuNivaramaIdainnassa / heusayadhAupagalaMtarayaNadittosahiguhassa // 14 // arhatstutiH // 3 // Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | 'jIvadayA' jIvayatanA eva sarvAbhISTatvAt sundarANi kandarANi laghutaravivarANi teSu ut prAbalyena vAdalabdhyA kumatajayaM prati dRptA baliSThA munivarA eva mRgendrAH taiH AkIrNaM vyAptaM jIvadayAsundarakandarodRptamunivaramRgendrA''kINa, hetuzatAnyeva dhAtavaH svarNAdyAH, tathA pragalanti zamarasaM savanti, ratnAni jJAnAdIni, tathA dIptA auSadhyo labdhayo yAsu IdazA guhAH sUtrArthabhaNanarUpA yasya taM hetuzatadhAtupragaladratnadIptauSadhiguhaM, guhAstu prauDhavivarANi // 14 // 'saMvaraM'saMvaravarajalapagaliyaujjharapavirAyamANahArassa / sAvagajaNapauraravaMtamoranacaMtakuharassa // 15 // ___ saMvaraH paJcAzravaviratiH sa eva karmamalakSAlanAt varajalaM tasya pragalito vyUDha ujjharaH zamAdipravAhaH tasya pravirAjamAnA | dhArA bhAvanArUpA yasya taM saMvaravarajalapragalitojjharapravirAjamAnadhAraM / zrAvakajanA evaM pracurA stutyAdibhaNanAd ravantaH zabdayanto bhaktyA nRtyantazca mayUrA yeSu Izi jinacaityAdirUpANi kuTTarANi kUTAntarANi yasya taM zrAvakajanapracuraravanRtyanmayUrakuharam // 15 // 'vinny'vinnynypvrmunnivrphurtvijjujjlNtsihrss| vivihaguNakapparukkhagaphalabharakusumAulavaNassa // vinayanayAbhyAM pravarA ataeva muniSu varAH te eva sphurantyo vidyutaH tAbhiH jalanti dIpyamAnAni munirUpANi zikharANi yasya taM vinayanayapravaramunivarasphuradvidhujvalacchikharaM / vividhaguNA evaM kalpavRkSakAH, svArtha kapratyayaH, teSAM phalabharo, dhRtisamAdhisukhAdirUpaH, kusumAni nAnAvidhAtizayAH taiH AkulAni vanAni apramattasAdhvAdisamUharUpANi Jain Education Internet Halww.jainelibrary.org Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arhatstutiH Avazyaka- yatra tam // 16 // 'nANa'niyukti-12 nANavararayaNadippaMtakaMtaveruliyavimalacUlassa / vaMdAmi viNayapaNao, saMghamahAmaMdaragirissa // 17 // dIpikA ___ jJAnavarANi matyAdIni teSu ratnaM kevalajJAnaM tadeva dIpyamAnaM sarvArthaprakAzakatvAt , kAntA jaganmanohAritvAt vimalA tadAvaraNakarmakSayAt vaiDUryacUlA yasya taM jJAnavararatnadIpyamAnakAntavimalavaiDUryacUlam / vinayena praNataH saGgha mahAntaM sarvottama mandaragiriM // 17 // 'guNa' 'nagararaha'guNarayaNujjalakaDaaM, sIlasugaMdhitavamaMDiuddesaM / vaMdAmi viNayapaNao, saMghamahAmaMdaragirissa / 18 / nagararahacakkapaume, caMDe sUre samuddamerumi / jo uvamijjai sayayaM, taM saMghaguNAyaraM vaMde // 19 // gAthe vRttau na, AdhA meroH sarvavizeSaNoktyai, dvitIyA tu upamAsaMgrahAya, tatra-guNA eva ratnamaya ujvala kaTako mekhalA yasya, zIlena parimalena sugandhaM tapasA banena maNDitA uddezAH pArzvadezA yasya dvAdazAGgazrutazikharaM, saGghamahAmandaram / / 18 // yaH saGgho nagaracakrarathapadmacandrasUryasamudramerubhiH krameNa bhavyalokanivAsAt , pApoccheditvAt , sanmArgayAyitvAta, lokamadhyavartitve'pi lokadharmAsaMzleSataH, saumyatvAt , prakAzakatvAt , gaMbhIratvAt , sadAsthiratvAt upamIyate, ahaM satataM taM saMgha guNAkaraM vande / rathacakraiti vyatyayaH prAkRtatvAt / merumi iti vibhaktivyatyayazca / / atha Jain Education inte Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinagaNabhRtsthavirAvalIbhedAt tridhA''valikA Aha // 'usameM' 'vimala' usabhaM ajiyaM saMbhavamabhinaMdaNa, sumai suppabha supAsaM / sasipupphadaMta sIyala, sijaMsaM vAsupujaM ca // 20 // vimalamaNaMtaya dhamma, santi kuMthu araM ca malliM ca / munisuvaya nami nami, pAsaM taha vaddhamANaM ca // ___ suprabheti padmaprabhaH, sasipuSpadanteti candraprabhaM suvidhiM 'aNaMtaya' iti anantajitzabdo anantajinavAcI // 21 // | 'paDhamitha' 'maMDia'paDhamittha iMdarbhUI, bIe puNa hoi aggibhUitti / taie ya vAu I, tao viyatte suhamme ya // 22 // maMDiamoriyaputte, akaMpie ceva ayalabhAyA ya / meajje ya pahAse, gaNaharA huti vIrassa // 23 // __ vyaktaH sudharmA maNDitaputro mauryaputraH // 22-23 // samprati zrIvIrazAsanaM vijayate ataH tadeva stauti // 'nivvui' nivvuipahasAsaNayaM, jayai sayA savabhAvadesaNayaM / kusamayamayanAsaNayaM, jiNiMdavaravIrasAsaNayaM // 24 // Talww.jainelibrary.org Jain Education Internelle Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyukti gnnbhRtstutiH|| dIpikA // bAvazyaka nirvRtipatho mokSamArgaH ratnatrayarUpaH tasya zAsanakaM svArtha kaH, sarvabhAvAnAM dezanakaM prarUpakaM, kusamayAnAM anyatIrthikAnAM madasya nAzakaM, kalAvapi pravartamAnatIrthatvAt , jinendreSu varasya zrIvIrasya zAsanaM jayati, anyadapi zAsanaM nidhAnapatraM yathAvasthitasvarNAdijJApanena, nivRteH samAdheHprabhAyAzca zAsanakaM zikSaka, sarvabhAvAnAM abhijJAnarUpANAM dezanakaM, kusamayo MI durbhikSaM tanmadasya nAzanakaM syAt // 24 // 'suha' suhammaM aggivesANaM, jaMbUnAmaM ca kAsavaM / pabhavaM kaccAyaNaM vaMde, vacchaM sijaMbhavaM tahA // 25 // ___ sudharmANaM gaNadharaM agnivezyAyanaM agnivezyagotraM, jambUnAmAnaM kAzyapagotraM / prabhavaM kAtyAyanagotraM, zayyaMbhavaM vatsagotraM // 25 / / 'jasa'jasabhadaM tuMgiyaM vaMde, saMbhUyaM ceva mADharaM / bhaddabAhuM ca pAinnaM, thUlabhadaM ca goyamaM // 26 // ___ yazobhadraM tuMgikagaNaM vyAghrApatyagotraM, tasya dvau ziSyau saMbhUtivijayo mADharagotraH, bhadrabAhuH prAcInagotraH, tathA saMbhUtiziSyaM sthUlabhadraM gautamagotraM // 26 // 'elA'elAvaccasagottaM, vaMdAmi mahAgiri suhatthiM ca / tatto kosiagotaM, bahulassa sarivayaM vaMde // 27 // ___ sthUlabhadrasya dvau ziSyau elApatyena pUrvapuruSeNa samAnaM gotraM yasya taM elApatyagotraM ityarthaH mahAgiri tathA vaziSTagotraM suhastinaM ca / tatra suhastinaM Arabhya susthitasupratibaddhAdikrameNAvalikAH zrIkalpAta jnyeyaaH| mahAgiriziSyo bahalabali Jain Education Intern For Private & Personal use only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Intern sahau kauzikagotrau yamalabandhU tayormadhye balissaho yugapradhAno'bhUt ata Aha ' tatto' tato mahAgireranu balasya sadRzavayasaM tulyavayasaM yamalabhrAtRtvAt balissahaM vande // 27 // ' hAri ' hAriyagutaM sAiMca, vaMdimo hAriyaM ca sAmajaM / vaMde kosiyagottaM, saMDilaM ajjajIyadharaM // 28 // tacchiSyaM hArItagotraM svAtiM tacchiSyaM hArItagotraM zyAmArya prajJApanAdigranthakAraM, tacchiSyaM kauzikagotraM zANDilyaM kiMbhUtaM AryANAM pUrvasAdhUnAM jItaM sUtraM dharatIti taM, anye tvAhuH - zANDilyaziSyaM AryagotraM jItadharAkhyaM sUriM ||28|| ' tisa'tisamuddakhAyakittiM, dIvasamuddesu gahiyapeyAlaM / vaMde ajjasamudaM akkhubhiyasamuddagaMbhIraM // 29 // pUrvadakSiNA paradikasthAH trayaH samudrAH trisamudraM uttarato vaitADhyaH tataH trisamudraM yAvat khyAtA kIrtiryasya dvIpasamudreSu gRhItaM peyAlaM pramANaM yena dvIpasAgaraprajJateH adhikavijJAyakatvAt, akSubhitasamudravat gaMbhIraM // 29 // ' bhaNa' - bhagaM karagaM jharagaM, pabhAvagaM NANadaMsaNaguNANaM / vaMdAmi ajjamaMguM, suyasAgarapAragaM dhIraM // 30 // AryasamudraziSyaM AryamaGgu, kAlikasUtrArthaM bhaNati iti bhANakaM, taduktakriyAM karoti iti kArakaM, ArpatvAt hrasvaH, taM dhyAyatIti dhyAyakaM jJAnaM jIvAditattvabodhaH, darzanaM samyaktvaM guNA mUlaguNAdayaH teSAM prabhAvakaM prakarSeNa saMpAdakaM ahaM AryamaMguM vande kimbhUtam / zrutasAgarapArakaM, punaH kimbhUtam ? dhIram // 30 // 'vandAmi' Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyuktidIpikA // sthvirstutiH|| vaMdAmi ajadhammaM tatto vande ya bhaI guttaM ca / tatto ya ajavairaM tavaniyamaguNahiM vairasamaM // 31 // Aryadharma vAcakaM, tato bhadraguptaM, tataH zrIvajaM taponiyamaguNaiH vajratulyaM abhedyatvAt // 31 // 'vandAmi' vandAmi ajjaraskiyaM khamaNe raskiya cAritte savvasse / rayaNakaraDaMgabhUo aNuogo rakio jehi // 32 // kSapakAn karmakSayakarAn rakSitacAritrasarvasvAn vicAraratnAnAM karaNDakabhUto'nuyogaH pRthakkaraNena sAdhUnAM vismRti gacchan rakSitaH, etad gAthAdvayaM padAnukramAbhAve'pi tatsamayayugapradhAnAgamasUrINAM jJApakaM, kSepakatvAd vRttau na uktaM / atra ke'pi maMgorAryadharmeti nAmAntaraM AhuH // zrImahAgireH zrIvajaM yAvaddazapUrviNaH, AryarakSitaH tat ziSyaH durbalikApuSpazca navapUrviNau // 32 ||'naannN'naannmi daMsaNaMmi a, tavaviNae NiccakAlamujjuttaM / ajaM naMdilakkhamaNaM, sirasA vaMde pasannamaNaM // 33 // jJAne darzane tapovinaye nityakAlaM udyuktaM AryamaGguziSyaM Arya naMdilakSapaNaM tapasvinaM // 33 // 'vaDDau'-- 1 ete dve gANe nandau na staH // 6 // Jain Education Internet al ww.jainelibrary.org Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaDau vAyagavaso, jasavaMso ajanAgahatthINaM / vAgaraNakaraNabhAMgaya--kammapayaDIpahANANaM // 34 // pUrvagatasUtraM anyacca vAcayanti iti vAcakAH teSAM nAgahastinAM nandiziSyANAM vaMzo varddhatAM kiM bhRtaH yazaso vaMza iva yazovaMzaH, anukrameNa vAcakAnAM yazasvitvAt , vyAkaraNaM prasiddham karaNaM piNDavizodhyAdisaptatibhedaM, bhaMgiya'tti bhaGgaiH nirvRttaM bhAGgikaM bhaGgabahulaM zrutaM, karmaprakRtiH nAmA granthaH taiH pradhAnAnAM // 34 // 'jacca'jaccaMjaNadhAusamappahANa, muddiyakuvalayanihANaM / vaDau vAyagavaMso, revainakattanAmANaM // 35 // ___ jAtyAMjanadhAtuH jAtyaM aJjanAkhyaM ratnaM tatsamaprabhANAM, mA bhUd atyaMtakAlimni pratyaya ityAha-mRdvikAkuvalayanibhAnAM, pakvadrAkSayA nIlotpalena ca tulyAnAM, revatinakSatranAmnAM vAcakavaMzo varddhatAM // 35 // tat ziSyAn 'aya'ayalapurA Nikkhate, kAliyasuyaANuogie dhIre / baMbhaddIvagasIhe, vAyagapayamuttamaM patte // 36 // brahmadvIpazAkhopalakSitAnsiMhanAmakAn acalapure niHkrAntAn dIkSitAn kAlagrahaNena pacyate yattatkAlikazrutaM tasyA'nuyoge niyuktAH kAlikazrutAnuyogikAH tAn uttamaM vAcakapadaM prAptAn vande // 36 // tat ziSyAn 'jesi' jesi imo aNuogo, payarai ajAvi aDDabharahammi / bahunayaraniggayajase, te vaMde khaMdilAyarie // 37 // www.janelibrary.org Jan Education inte Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvazyakatA niyuktidIpikA // sthvirstutiH|| yeSAM ayaM anuyogaH pracarati pravartate, bahunagareSu nirgataM prasRtaM yazo yeSAM tAnvande / yato dvAdazavarSadurbhikSe 'bhattaTTaphiDiyamuNINaM suyaM paNa], subhirake jAe samudAe milae khaMdilAyariyapamuhasaMgheNa jo saMbharai ti saMghaTitaM kAliyasurya, jamhA evaM mahurAe kayaMti mAhurI vAyaNA bhannai, ege bhaNaMti surya na nahu~ aNuogadharA vinaTThA ego khaMdilAyario dharei' / | bhaktArtha sthAnebhyo gurubhyazca bhraSTAnAM munInAM zrutaM praNaSTaM // 37 // tatto'tatto himavantamahaMtavikame dhiiparakamamaNaMte / sajjhAyamaNaMtadhare, himavaMte vaMdimo sirasA // 38 // ___ tat ziSyAn himavata iva mahAn vikramo vihAraH prabhUtakSetravyAptirUpo yeSAM tAn himavanmahAvikramAn, 'dhiiparakamamaNaMtetti anaMtadhRtiparAkramAn makAro'lAkSaNikaH, parAkramaH karmArINAM jayArtha, anaMtastrAdhyAyadharAn , anantatvaM arthato jJeyaM, jIvAntyAdijJAnAt , himavataH sUrIn vandAmahe / / 38 // punarhimavatstutimAha-'kAli'kAliyasuya aNuogassa, dhArae dhArae ya puvANaM / himavaMtakhamAsamaNe, vaMde NAgajjuNAyarie / 39 / ____ kAlikazrutAnuyogasya dhArakAn himavato vande, tat ziSyAn nAgArjunAn vande // 39 // 'miu'miumaddavasaMpanne, aNupuvvI vAyagattaNaM patte / ohasuyasamAyAre, nAgajjuNavAyae vaMde // 40 // ____ mRdUna madhuravAgbhirmArdavopalakSitatvAt , kSAntyAdibhirapi saMpannAn AnupUrvyA vayAparyAyayoH paripATyA vAcakatvaM prAptAn , oghazrutaM utsargamArgayutaM tatsamAcaraMti iti oghazrutasamAcarakAn // 40 // 'goviM' 'tatto . Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ goviMdANaM pi namo aNuogo viuladhAriNiM dANaM / niccaM khaMtijuyANaM parUvaNe dullabhiMdANaM // 41 // tatto ya bhUyadinnaM niccaM tava saMjame aniviNaM / paMDiyajaNasammANaM vaMdAmi saMjamavihiNNu // 42 // etad gAthAdvayaM vRtau nAsti / govindAcAryebhyo'pi namo'stu anuyoge'rthakathane vipulA dhAraNA smRtiH yeSAM te vipuladhAraNAH teSu, indrebhyaH nityaM zAntipradhAnAdayA yeSu tebhyaH, samyagarthaprarUpaNe indrANAmapi durlabhebhyaH, tato bhUtadinaM | vande tapaHpradhAne saMyame'nirviNNaM khedarahitaM paNDitajanasanmAnyaM saMyamavidhijJaM / govindAcAryo yugapradhAno'pi ziSyakramAbhAvAta vRtau na uktH||41-42|| 'vara'-- varakaNagataviyacaMpaga, vimaulavarakamalagabbhasarivanne / bhaviajaNahiyayadaie, dayAguNavisArae dhIre // 43 // varaM taptakanakaM caMpakaM campakapuSpaM, vimukulaM phullaM varaM kamalaM hemakamalaM tadgarbhaH karNikA taiH sadRzavarNAn pItavarNAn bhavikajanAnAM hRdayeSu dayitAnabhISTAn dayAguNe vizAradAn / / 43 // 'aDDa' Jain Education internet w ww.jainelibrary.org Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 8 // Avazyaka-1 aDDabharahappahANe, bahuvihasajjhAyasumuNiyapahANe / aNuogiyavaravasabhe, nAilakulavaMsanaMdikare // I sthavira, niyukti ___ ardhabharate prabhANaM iti prabhA yeSAM tAn ardhabharataprabhANAn , 'sumuNiya'tti prAkRtatvAt vyatyayaH suSThu muNitena vijJAtena svataH / / dIpikA // bahuvidhasvAdhyAyena pradhAnAn anuyojitA vaiyAvRtye varavRSabhAH susAdhavo yaiH yadvA'nuyogikeSvanuyogadhareSu varavRSamAn dhaureya tulyAn , nAgendrakulasthitamunivaMzasya nandikarAn vRddhikarAn // 44 / / 'jaga'IY| jagabhUyahiapaganbhe, vaMde'haM bhUyadinnamAyarie / bhavabhayavuccheyakare, sIse nAgajjuNarisINaM // 45 // jagadbhUtahitapragalbhAn bhUtadinnAcAryAn bhavabhayavyachedakarAn nAgArjunaRSINAM ziSyAn vande // 45 // 'sumu'| sumuNiyaniccAniccaM, sumuNiyasuttatthadhArayaM vaMde / sambhAvubbhAvaNayA tatthaM lohiccaNAmANaM // 46 // ___ sujJAtaM nityAnityamiti syAdvAdamayaM vastu yena, sujJAtasUtrArthadhArakAn, prAkRtatvAd vacanavyatyayaH, lohityaM vande || satAM vidyamAnAnAM bhAvAnAM udbhAvanAyAM prakAzanAyAM tathyaM satyaM / / 46 / / 'attha' atthamahatthakkhANiM, susamaNavakkhANakahaNanivvANi / payaIi mahuravANiM, payao paNamAmi dUsagaNiM // 47 / / arthAH saMkSepataH mahArthAstu savistarAH teSAM khAni, suzramaNAnAM suzAstrArthavyAkhyAne pRSTA'rtha kathane ca 'nivANi' ti // 8 // Jain Education Interne For Private & Personal use only Howw.jainelibrary.org Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | nirvRttiH samAdhiH yasya taM suzramaNavyAkhyAnakathananivRti, prakRtyA, madhuravANiM, prayata Adaraparo dRSyagaNiM dUSyavAcakaM yaH | saMpUrNa AgamaM paThitavAn sa gaNiH ucyate // 47 // 'tava' tavaniyamasaccasaMjama, viNayajavakhaMtimaddavarayANaM / sIlaM guNagaddiANaM, aNuogajugappahANANaM // 48 // gAthA vRttau na, taponiyamAdiSu ratAnAM zIlaguNaiH aSTAdazasahasrazIlAMgaiH garditAnAM khyAtAnAm anuyogaviSaye yugaM kAlamAzritya sarvajaneSu pradhAnAnAm // 48 / / 'suku' sukumAlakomalatale, tesiM paNamAmi lakkhaNapasatthe / pAe pAvayaNINaM, paDicchayasaehi paNivaie // 49 // teSAM dRSyagaNInAM prAvacanikAnAM pravacanasya siddhAntasyA'rthakathane niyuktAnAM pAdAn , sukumAraM mRdu komalaM |NI lalitaM talaM yeSAM tAn , tathA lakSaNaiH prazastAn praNamAmi / iha ye anyagacchIyAH svA''cArya pRSTvA gacchAntare anuyogAya yAnti anuyogAcAryeNa ca pratIcchayante te prAtIcchikAH, AcAryapratIcchayA carantIti vyutpatteH, teSAM zataiH praNipatitAn // 49 // 'je a' Jain Education interes ww.jainelibrary.org Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna AvazyakaniyuktidIpikA // paJcakam // // 9 // je anne bhagavaMte, kAliasuyaANuogie dhIre / te paNamiUNa sirasA, nANassa parUvaNaM vocchaM // 50 // ye anye'tItA bhAvinazca bhagavaMtaH zrutaratnaizcaryabhAjaH kAlikazrutA'nuyogino dhIrAH tAn zirasA praNamya jJAnasya matyAdipaJcabhedasya prarUpaNAMprarUpaNAkAri nandinAmakAdhyayanaM ahaM dRSyagaNiziSyo devavAcako vakSye // 50 // iti sthavivarAlivivaraNaM / iha hi zrIbhadrabAhuH zrIAvazyakaniyuktiM viracayannAdau maGgalArtha noAgamato bhAvanandimAha-yato vizeSAvazyake-'taM maMgalamAIe majhe pajaMtae ya satthassa / paDhamaM satthatthA'vigdhapAragamaNAya niddiTuM // 1 // prathama maGgalaM zAstrArthAvighnapAragamanAya 'tasse va ya thijatthaM majjhimayaM antimapi tasseva / ahocchitti nimittaM sissapasissAi vaMsassa' // 2 // tasyaiva sthaiyArtha mayadhmaM maGgalaM / aMtyaM tasyaiva zAstrasya ziSyapraziSyAdivaMzasya sambandhe'vyucchittinimittaM syAt / tattha AimaMgalaM sAmAiyajhayaNaM majhamaMgalaM vaMdaNajhayaNaM, aMtamaMgalaM paccarakANajhayaNaM / bhAvanaMdistu jJAnapaJcakaM, taccedaM / / 1 / / 'Abhi'AbhiNibohiyanANaM, suyanANaM ceva ohinANaM ca / taha maNapajavanANaM, kevalanANaM ca paJcamayaM / 51 // arthA'bhimukho niyato matirUpo bodho'bhinibodhaH abhinibodha eva Abhinibodhika, AbhinibodhikaM ca tadjJAnaM ca AbhinibodhikaM jJAnaM matijJAnaM / zrUyate iti zrutaM-zabdastena tasmin vA jJAnaM zrutajJAnaM / yataH cUrNI-'jamatthaM UhiUNa no nidisai, taM abhiNibohiyanANaM, jaM puNa atthaM ahiUNa niddisai taM suyanANaM' / aviyuktaM tu etat jJAnadvayaM syAt , 'jattha // 9 // Jain Education interna Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mainANaM tattha suyanANaM, jattha suyanANaM tattha mainANaM' iti vacanAt / cazabdo'nayoH svAmyAdisAmyodyotI, kathaM ? yathA samyagdRSTiH mateH svAmI tathA sa eva zrutasyApi, yAvAn mateH sthitikAlaH tAvAn zrutasyApi, yathA matiH sarvadravyaviSayA tathA zrutamapi,indriyasamutthe ca dve api evakArAdete vyavahArAt pratyakSe api nizcayAt parokSe, Atmano bAhyendriyairarthagrahaNAt / pratyakSANyevA'nyAni / avadhimaryAdA sAvadhAnatA vA tayA jJAnaM avadhijJAnaM, ca zabdo matizrutAbhyAM saha svAmi- | kAlaviparyayalAbhasAmyArthaH, kathaM ? ya eva matizrutayoH svAmIH sa eva avadherapi, yAvAn matizrutayoH kAlastAvAnavadherapi. yathA mithyAdRzAM matizrute ajJAne tathA idaM vibhaMgajJAnaM syAd iti viparyayasAmyaM, vibhaGgajJAninaH samyaktvAptau trayANAmapi yugapad jJAnatvasya bhAvAt lAbhasAmya, manasaH paryavAH paryAyA AkRtivizeSAH teSAM jJAnaM manaHparyavajJAnaM, tathAzabdo'va-13 dhinA chagasthasvAmitvarUpidravyagrAhitvasAmyArthaH, kevalaM anyajJAnAnapekSaM sampUrNa ca jJAnaM kevalajJAnaM, caH pUrvaNA'pramatta- | bhaavytisvaamitvaa'vipryytvsaamyaarthH| ayaM ca jJAnAnAM kramaH prAya itthameva lAbhAt , AdyaM svAvamAsi, dvitIyaM svaparAvabhAsi, tRtIyaM pratyakSaM, turyaya tInAmeva, pazcama kSAyikaM (zeSANi) kSayopazamajanyAni iti yathottaraM prAdhAnyAca / matizrutayora'yaM vizeSaH, sarvendriyopalabdhArthagrAhiNI matiH, zrotrendriyopalabdhArthagrAhakaM tu zrutaM, yadvA utpannAvinaSTArthagrAhiNI vartamAnakAlaviSayA matiH, kvacita trikAlagrAhiNItyapi, zrutaM tu trikAlaviSayamutpannavinaSTA'nutpannA'rthagrAhi / tatra matijJAnaM dvidhA zrutanizritaM azrutanizritaM ca / azrutanizritaM vainayikIvajyotpattikyAdidhiyaH // 1 // zrutanizritaM tu yatpUrva zrutodbhavaM viSayagrahaNakAle tu tadanapekSaM avagrahAdi // 1 // 'ugga' Jain Education Internal d ww.jainelibrary.org Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvazyakaniyuktidIpikA // // 10 // uggaha IhA'vAo ya, dhAraNA eva haMti cattAri / AbhiNibohianANassa, bheyavatthU samAseNaM / / Abhini bodhika____ avyaktaM rUpAdeH grahaNaM avagrahaH // 1 // avagRhItA'rthavizeSAlocanamIhA // 2 // IhitArthanizcayo'vAyaH // 3 // ava- TH jJAnasya | gatArthasya hRdi saMlagnaM asaMlagnaM vA dharaNaM dhAraNA // 4 // cazabdo'vagrahAdInAM pRthak pRthak svarUpajJApakaH, evamiti krameNa bhedAH AbhinibodhikajJAnasya bhedavastUni bhedapadAni catvAri samAsena saMkSepeNa syuH // 2 // iha vizeSopayogI jJAnaM, sAmAnyo // payogo darzanam , tatra jJAnAt darzanasya alpAvaraNatvAt Adau chadmasthAnAM darzanaM syAd , ata Aha // 2 // 'atthA'--- atthANaM ogahaNammi, uggaho taha viyAraNe IhA / vavasAyammi avAo, dharaNaM puNa dhAraNaM viti // 3 // arthAnAM zabdAdInAM avagrahaNe nirvikalpAdAne avgrhH| sa dvidhA vyaJjanA'vagraho'rthAvagrahazca / tatra vyaMjanAnAM zabdAdidravyANAM upakaraNendriyaprAptAnAM avagraho'vyaktaM grahaNaM vyajanAvagrahaH / ayaM dRDmanovarjendriyANAM syAta, dRGmanasostu svasvaviSayadravyaiH sahAmilanAt na, vyaJjanAvagrahantyasamaye cakSurmanasI tvAzrityAdyasamaye copAttazabdAdyarthAnAM avgrho'rthaavgrhH| ko'rthaH-suptAdyavasthAyAM zabdAdidravyANAM zrotrAdIndriyaiH sahayoge yAvanna cetayate tAvad vyaJjanA'vagrahaH, sa cAntaramuhUrta, cetanAsamaye tu arthA'vagrahaH, sa tu Adyasamaye naizcayikaH, zeSakAlaM haMkArAdikurvan IhAyA arvAg vyAvahAriko'tarmuhUrta chadmasthopayogasyAntarmuhartamAtratvAta // tatra manasaH svapne'kSavyApAra vinA ca dhyAyato'rthAvagrahaH syAt , tathArthAvagrahagRhItAnAM Jain Education Internet Lelww.jainelibrary.org Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Internat zabdAdInAM arthAnAM madhuratAdayaH zaGkhadharmA atra ghaTante na tu kharatAdayaH zArGgadharmA, ityAdau sadbhUtArthavizeSAd grAhake'sadbhUtArthavizeSatyAgAbhimukhe indriyaiH manasA ca saMjAte vicAraNe IhA / atra IhAvagrahabhedAH sAmAnyagrAhitvAt darzanaM, te tu cakSudarzanacakSudarzanayorantarbhavati / zeSabhedAH tu vizeSagrAhitvAd jJAnaM / iha tu bodharUpatvAt jJAnazabdena eva dvayamapyAtaM jJeyaM / tathA zAMkha evAyaM zabda ityAdau vyavasAye nizcaye'vAyosvagamaH | arthAnAM zabdAdInAM dharaNaM dhAraNaM bruvate arhadAdyAH / sA vicyutismRtivAsanAbhedAt tridhA / tatra zabdAdInAM avAye sati saMlagnaH tadupayogo'vicyutiH / kAlAntare punaH tasya smaraNaM smRtiH, tayorantare smRtihetuH saMskAro vAsanA / punaH zabdo nizvaye / iha dRGmanovarjendriyANAM bhAvAccaturdhA vyaJjanA'vagrahaH / sarvendriyamanojAtatvAt SoDhArthAvagrahaH / evaM IhAvAyadhAraNA api pratyekaM SoDhA sarvAkSamanobhirbhAvitvAt, tataH sarve ete bhedAH 28 aSTAviMzatiH / iha vyaJjanAvagraho jJAnahetutvAd avyaktabodhAt ca jJAnatvenoktaH / amI ca bahu 1 bahuvidha 2 kSipra 3 nizrita 4 nizcita 5 dhruva 6 abahu 7 abahuvidha 8 akSipra 9 anizrita 10 anizcita 19 adhruvAkhyaiH 12 dvAdazabhedaiH guNitAH trINi zatAni SaTtriMzadadhikAni syuH / tatra bahuvAdyanAde iyanto bherIzabdA iyanto'nyeSAM ityavAye bahunAmavAyAstasyehAvagrahayorapi bahusaMjJA jJeyA, snigdhatvamAdhuryAdyava grahaNe bahuvidhaM, zighrAvagrahaNe kSipraH dhvajAdiliGganizrayA caitye'mI zabdA ityAdijJAnaM nizritaH, asaMzaye nizcitaH, sadaiva tathAsar dhruva iti bhedaiH sa vipakSairabahvAdibhirvibhinnA dvAdaza, evaM medAnantyamapi kSayopazamavaicitryAt // 3 // ' ugga' - uggaha ikkaM samayaM, IhAvAyA muhuttamaM taM (marddha) tu / kAlamasaMkhaM saMkhaM ca dhAraNA hoi nAyavvA |4| Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAvazyakaniyuktidIpikA // indriyaviSayagrahaNayuktiH // // 11 // avagraho naizcayiko'rthAvagraha ekaM samayaM syAt , IhAvAyau muhUrtAdha syAtAM, iha muhUrtazabdena ghaTikAdvayamAnaH kAla ucyate, tasyA'dhaM tuzabdo vizeSaNArthaH tena muhUrtAzabdena tattvato'ntarmuhUrta jJeyaM, anye tu 'muhuttamaMta' tu paThanti, tatra muhUrtAntarityantarmuhUrtamevetyarthaH / 'kAle'tyAdi ko'rthaH trividhAyA dhAraNAyA madhye'vicyutismRtI antarmuhUrta vAsanA tvasaMkhyAtavarSAyuSAM asaMkhyeyaM saMkhyeyavarSAyuSAM saMkhyeyaM kAlaM syAt , yadyapyabhyAsAdivazAd rUpAdInAM tvaritaM grahaNaM jAyate tathApyavagrahAdyAH krameNa sarvadA'pi syuH, paraM kAlasya sUkSmatvAt te bhavanto na jJAyante / evaM viziSTaviziSTatarajJAne'vagrahehAvAyadhAraNA paraMparA bahavyaH syuH // 4 // indriyaviSayagrahaNayuktimAha // 4 ||'puttuN'puddhe suNei sadaM, rUvaM puNa pAsaI apuDhe tu / gaMdhaM rasaM ca phAsaM ca, baddhapuDhe viyAgare // 5 // jIvaH spRSTaM tanau reNuvata zrotre lagnamAtraM zabdaM zabdadravyaugha, zrotrasya ghrANAdibhyaH paTutvAta, zabdasya ca gandhAdibhyaH sUkSmatvabhAvukatvabahudravyatvAt , utkRSTata AtmAGgulaniSpannebhyo dvAdazayojanebhya AgataM zRNoti, rUpaM punaraspRSTaM sAdhikaM | yojanalakSaM yAvadabhAsuraM, bhAsuraM tu parato'pi pazyati tadyogyasthAnasthameva, turevArthaH / gandhaM rasaM sparza ca baddhaspRSTaM vyAkuryAt , spaSTaM ca tadAtmapradezaH saha baddhaM ca baddhaspaSTaM, nUtanazarAveNa sahAmbhovat / tatra gandhaM rasaM sparza utkRSTato navayojanAgataM jIvo vetti, gandhAdInAM pudgalAnAM bAdaratvAbhAvukatvAlpatvAt , ghrANAdInAM cApaTutvAt , jaghanyataH tu sarvendriyANyagulAsaMkhyeyabhAgAdAgataM viSayaM jAnanti / cakSustvagulasaMkhyeyabhAgasthaM pazyati, manasastu na viSayapramANaM, pudgalAnAM amUrtANAM dharmAdharmAkAzakAlAtmadravyANAM ca grAhitvAt kevalajJAnavat // 5 // iha matibhedAdhikAre rUparasagandhAdigrahaNAt, zabdasya // 11 // Jan Education inte For Private & Personal use only www.janelibrary.org Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grahaNayukteH viSamatvAt zabdapudgalAnAM ca vyApakatvAt paGgAthAbhiH bhASAgrahaNAdivicAramAha // 5 // bhAsA'bhAsAsamaseDhIo sadaM, jaM suNai mIsayaM suNaI / vIseDhI puNa sadaM, suNei niyamA parAghAe // 6 // iha vaktrA ucyamAnAni zabdadravyANi bhASA ucyate, tAni ca sarvaloke santi, tathA zreNayo nabhaHpradezapaMktayaH tAzca sarvasyaiva bhASamANasya SaTsu dikSu santi, yAstacchRSTA bhASA''dyasamayAdArabhya lokAntaM anudhAvati, bhASAyAH samazreNayo bhASAsamazreNayaH tA ito gato bhASAsamazreNItaH, SaTsu dikSu samapaMktigato'yaM zabdaM zRNoti, taM bhASakotsRSTaM tadbhAvitAntarAlasthazabdadravyamizritaM zRNoti, vizreNi vidizaM itaH punaH niyamAt parAghAte sati zRNoti, utsRSTabhASAdravyAbhighAtavAsitAnyazabdadravyaughamityarthaH, na tUtsRSTaM mizraM vA, tayoranuzreNigateH pratighAtAbhAvAca, dviH zabdoktiH vAsitazabdasyApi tathAvidhazabdapariNAmajJapteH / iha bhASakaH zabdapudgalAn svAtmapradezavyAptAkAzadezasthAnevA''datte na tvanyadezasthAn // 6 // 'giNha'giNhai ya kAieNaM, nisirai taha vAieNa joeNaM / egaMtaraM ca giNhai, nisirai egaMtaraM ceva // atra eka eva kAyavyApAro vyavahArAta tridhA ucyate, yena tu dravyANyAdatte sa kAyikaH, yena tu vAgadravyANi muMcati sa vAcikaH, yena manodravyANi manastvena pariNamayati sa mAnasaH, tatra kAyikena yogena vAgadravyANi gRhNAti, ca evArtha tathA vAcikena tu nisRjati muJcati, ekAntaraM ca gRhNAti, ekAntaraM caiva nisRjati yathA grAmAdanyo grAmo grAmAntaraM / tathA ekasmAt samayAt eka eva anantaropi samaya ekAntaraH, ko'rthaH Adyasamaye Adatte dvitIye pUrvA''ttAni muzcati, yuzcagapadanyAnyAdatta atraikasamaye nisargAdAnakriyAdvayaM nadopAya, yataH ekasamaye upayogadvayaM na syAt , paraM kriyAvaddayo'pi syuH, evaM Jain Education Interne T Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukta dIpikA || // 12 // tRtIyAdiSvapi, antye tu muzcatyeva nA''datte, sthApanA pra ni // 7 // ' tici '-- 0 pra0 tivihammi sarIraMmi, jIvapaesA havaMti jIvassa / jehi u giNhai gahaNaM, to bhAsai bhAsao bhAsaM // 8 // audArikavaikriyAhArakarUpe trividhe zarIre jIvasya jIvapradezA bhavanti, jIvasya pradezA ityevocyamAne bhikSoH pAtraM ityAdivat jIvAt pradezAnAM bhinnatA'pi syAt tad (tasmAd ) uktaM jIvapradezA jIvasya AtmabhUtA ityarthaH, yaiH grahaNaM vAgdravyauSaM gRhNAti tuzabdAt na sadaiva, kintu vaktavyopakrame sati, tato gRhItvA bhASako bhASAM bhASate || 8 || 'orA' - orAliya veubviya AhAro, geNhaI muyai bhAsaM / saJcaM saccAmosaM, mosaM ca asaccamosaM ca // 9 // audArikaH, vaikriyaH, AhArakaH taddehatrayavAn ityarthaH / gRhNAti muJcati ca bhASAM, tatra nRtiryaMca audArikadehinaH, devanArakA vaikriyadehAH, AhArakadehazcaturdazapUrvikRtaH syAt, kiMvidhAM bhASAM ? 'sacca' mityAdi, satyAM, satyAmRSAM, mRSa, asatyAmRSAM ca / iha bhASAbhedAn spaSTAn vacmi / savidyamAnebhyo jIvAditatvebhyo hitA bhASA satyA, yathAsthitavastusvarUpAbhidhAyinItyarthaH, sA dazadhA janapadasatyaM yathA koMkaNAdiSu payaH piccamityAdi // 1 // saMmatasatyaM kavirUDhiH akiriyarAhumahaduddharisetyAdyA, kumudAdInAmapi paGkotthatve padmameva paGkajamityAdyA ca // 2 // sthApanAsatyaM lepyAdiSvayaM jina iti, indriyavi SayagrahaNa yuktiH // // 12 // www Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varNAGkAdyAkAreSvayamamuko varNo'ko vA iti ca // 3 // nAmasatyaM nirdhano'pi zrIpatiH // 4 // rUpasatyaM akriyo'pi veSabhRttvAd ytiH||5|| pratItyasatyaM yathA tRNaM dIrgha vaMzAdyapekSayA tu isvaM // 6 // vyavahArasatyaM kriyamANaM kRtaM ityAdi, dahyate giriH, galati kuMDItyAdi ca // 7 // bhAvasatyaM bahuzuklatvAdibhAvaM Azritya yathA paMcavarNatve'pi (haMsaH zvetaH) kRSNaH kAka ityAdi // 8 // yogasatyaM daMDayogAt daMDI sametItyAdi // 9 // aupamyasatyaM samudravat saraH // 10 // satyaviparItasvarUpA mRSA sApi dazadhA krodhAtsatyamasatyaM ca vadataH krodhAsatyA // 1 // evaM mAnamAyAlomebhyo'pi satyamasatyaM vA vadato mAnAsatyAdyAH // 4 // premato dAso'haM te // 5 // dveSAta jinAdeH avarNa vadataH // 6 // hAsyAt tvaM cauraH // 7 // bhayAt kRtaM nihnavataH // 8 // AkhyAyikAtaH kathAsvasaMbhAvyakathane // 9 // upaghAtAt abhyAkhyAnAdidAne upayogAbhAve jihvAdiskhalane'nyathA kathane vA // 10 // kiMcit satyaM kiMcidasatyaM ca satyAmRSA, sApi dazadhA, utpanna mizrA, yathA catueM jAteSu daza putrA jAtAH // 1 // evaM vigatamizrA daza mRtA iti // 2 // utpannavigatamizrA ubhayorapi visaMvAde ||shaa jIvamizrA bahUn jIvAn jIvato'lpAMzca mRtAn dRSTvA'ho jIvarAziriti // 4 // evaM ajIvamizrApi aho mRtjiivraashiH||5|| jIvAjIvamizrA jJAtvA atreyanto jIvanta iyantazca mRtA iti nizcayoktau // 6 // anantamizrA zAkhAdInAmanaMta(nAM pratyeka)kAyikatve'pi ca sarvo'pi muulko'nntkaayH||7|| pratyekamizrA kizalayAdiSvanantakAyeSusa tsvapi sarvopyAmraH pratyekaH // 8 // addhAmizrA sUrya anastamite'pi tvarayan vadati rAtrirjAteti // 9 // addhAddhAmizrA dinasya rAtrezcaikadezo'ddhAddhA tayA mizrA yathA''dyayAme jAte'pi tvarayana madhyAhna jAtamiti vakti // 10 // etadbhASAtrayalakSaNarahitA zabdArtha Jain Education Inter For Private & Personal use only - Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryuktidIpikA // // 13 // Jain Education Internat svabhAvA'satyAmRSA dvAdazadhA, AmantraNI, yathA he devadatta ! 1 AjJApanI idaM kuru 2 yAcanI bhikSAM dehi 3 pRcchanI kathametat 4 prajJApanI hiMsAnivRto dIrghAyuH syAt 5 pratyAkhyAnI yAcamAnasya niSedhavacanaM na dAsyAmIti 6 icchAnulomA sAdhupArzva yAmIti kenApyukto'nyaH prAha zobhanamiti 7 anabhigRhItA bahukAryeSu pRcchati sati ko'pyAha yadrocate tat kuru, bhigRhItArthamabhigR yocyate DitthAdivat 8 abhigRhItA niyatArthAvadhAraNe, idaM kAryaM idaM neti, arthamabhigRhya yocyate sAvA ghaTAdivat 9 saMzayakaraNI anekArthAbhidhAyikA saindhavo'yamiti, navakambalo nara ityAdi 10 vyAkRtA spaSTAkSarA zukAdInAM vA 11 avyAkRtA aspaSTArthA lallaravacanAdyA dvIdriyAdInAM vA 12 / / 19 // nanu bhASA kiyad vyApnoti ? ucyate, sarva lokaM, tarhi - ' kai ' kahi samaehi logo, bhAsAe nirantaraM tu hoi phuDo / logassaya kaibhAe, kaibhAo hoi bhAsA // 10 // katibhiH samayaiH nirantaraM, antararahitaM yathA syAt tathA, 'phuDo' spRSTo vyAptaH, tathA lokasya katitame bhAge ! bhASAyAH katitamo bhAgaH 1 // 10 // atrocyate 'cau - hiM samayehiM logo, bhAsAe niraMtaraM tu hoi phuDo / logassa ya carimaMte, carimaMto hoi bhAsAe // 11 // indriyavi SayagrahaNa yuktiH // // 13 // Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturbhiH samarbhASayA bhASApudgalokaH spRSTaH syAt , caturgrahaNAt tripaMcasamayAdAnaM jJeyaM tulAmadhyAdAne AdyantA''dAnavata sa kathaM ? ihAtimandaprayatno vaktA bhinnAnyeva vAgdravyANi muJceta tAni sthUratvAnna bhidyante nApyanyadravyANi vAsayanti bhidyamAnAni vA saMkhyAtayojanAni gatvA vAkpariNatiM tyajanti / mahAprayatno vaktA tvAdAnanisargaprayatnAmyAM bhivotkaTazabdapariNAmAni ca kRtvaiva muzcet , sa cellokamadhyasthaH syAt tadA tAni sUkSmatvAt bahutvAcA'nyadravyavAsakatayA'nantaguNavRddhyA vardhamAnAnyAye samaye SadikSu padaNDA bhUtvA lokAntaM yAnti, jIvasUkSmapuGgalayoranuzreNigatitvAt , dvitIye daNDAH parAghAtavAsitadravyamanthAnaH syuH, tRtIye'ntarapUraNAt lokaM pUrayantIti tribhiH| sa eva vaktA trasanADyA bahirlokAnte'lokasyAsannIbhUya pUrvadistho vadet , tadA''dye vakmukhaprasAramAnena caturaGgulAdibAhulyo rajvAyAmo daNDo antarnADI pravizya | svayaMbhUramaNAparaprAnte lagati, dvitIye caturaMgulAdibAhulyo rajjuvistara UrdhvAdhazcaturdazarajvAyAmaH parAghAtavAsitadravyANAM kapATaH syAta tiryakloke ca teSAmeva caturaGgulAdi bAhulyaM sarvato rajjuvistaraM cchatvaraM siddham / tRtIye UrdhvA'dhaH kapATe manthAH tiryukloke cchatvarAcordhvAdhastrasanADIvyAptiH, caturthe manthAntarapUrtiH iti cturbhiH| vaktA nADyA bahirvidivasthazvettadA''ye samaye pudgalarAziviMdizo dizaM yAti, dvitIye nADI pravizatItyAdi zeSasamayatrayaM prAgvat , evaM paJcabhiH / atra vyAdisamayeSvanuzreNiniSkuTA eva pUryante, vakraniSkuTapUrtistu svalpatvAnna vivakSitA / trisamayasthApanA catuH samayaiH paJca samayaiH lokasya caramAnte bhASAyAH sarvalokavyApinyAzcaramAntaH syAt lokapUrtisamaye, zeSasamayeSu tu bhASAyA lokasaMkhyeyabhAgatvAdi svayaM jJeyaM, yathA jIvasya zabdANvAdAnamokSAdiyuktistathA jIveSvapi jIvaprayatnatAratamyAta syAt // 11 // Jain Education Inter Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryuktidIpikA || // 14 // Jain Education Internat tatva bheda paryAyAnuyogadvArairvyAkhyA kriyate iti kramastato matijJAnatattva bhedAvuktau / atha matiparyAyAnAha 'IhA' - hA apoha vImaMsA, maggaNA ya gavesaNA / saNNA saI maI paNNA savvaM AbhiNibohiyaM // 12 // arthAvagrahAdanu vastunaH sadbhUtavizeSa grahaNAyA sadbhUta vizeSatyAgAya cintanaM IhA, apoho nizcayaH, IhAyA anu apohAt prAk sthiratvAdayaH, sthANudharmA atra ghaTante'sau vimarzaH, latArohaprAptisthAnAdyanvayidharmAloco mArgaNA, calanAbhAvAdi vyatirekadharmAloco gaveSaNA, AdyAvagrahAdanu zabdAspRSTArthajJAnarUpA saMjJA, kAlAntare smaraNaM smRtiH, jJAte'rthe sUkSmadharmAloco matiH prabhUtadharmAlocaH prajJA, sarvamidaM matijJAnam, kiMcit kiMcid arthamede'pi matiparyAyA evaite // 12 // atha navAnuyogadvArairmatijJAnaM prarUpayati 'saMta' saMtapayaparUvaNayA, davapamANaM ca khitta phusaNAya / kAlo ya aMtaraM bhAga, bhAve appAbahuM ceva | 13 | satpadaprarUpaNA matijJAnarUpasya sato vidyamAnasya padasya gatyAdiSu viMzatisthAneSu prarUpaNA pUrvaprapannaprapadyamAnairmAgaNA, 1 dravyapramANaM matijJAnijIvadravyANAM pramANaM 2 / kSetraM matijJAninAmavagAhasthAnaM 3 sparzanaM matijJAninaH samIpanamaH pradezasparzanam 4 kAlo matijJAnasthitiH 5 antaraM matijJAnaM tyaktvA punargrahaNe'ntarakAlaH 6 bhAgo matijJAninAM zeSajIvApekSayA 7 bhAvo matijJAninAM svabhAvaH 8 alpabahutvaM pUrvaprapannaprapadyamAnayormadhye stokabahutvavicAraNaM 9 tatra satpadaprarUpaNA yathA / / 13 / / ' gai gAhA' ' bhAsA gAhA - matiparyAyAH // 14 // Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaI-iMdiai ya kAeM, joe~ vee~ kasAya-lesA~su / sammattanANadasaNa-saMjaya uvaioga Ahore // 14 // bhAsa~gai parittai pajatta, suhu~me sargaNI ya bhaviyaM carime ya / puvapaDivannae vA, mAggajjai esu ThANesu // 15 // gatayo narakagatyAdyAH catasraH 1 indriyazabdenekendriyAdyAH paJca 2 kAyAH pRthvyAdyAH paTa 3 yogA manovAkkAyAH 4 vedAH puMstrIklIvAH 5 kaSAyA anantAnubandhikrodhAdyAH SoDazaH 6 lezyA kRSNavarNAdikarmapudgalajanyA''tmanaH pariNAmAH 7 samyaktvaM ratnatrayazraddhAnaM 8 matyAdijJAnAni 9 cakSuracakSuravadhikevaladarzanAni / iha vizeSabodho jJAnaM sAmAnyabodho darzanaM 10 saMyataH sarvavirataH 11 sAkArAnAkAropayogI, jJAnadarzanazabdena matyAdijJAnAni cakSudarzanAdIni ca gRhyante na tvajJAnatrayaM, upayogazabdena tu jJAnadarzanAjJAnAnyapi gRhItAni 12 AhAraH AhAraparyAptimAn 13 bhASako bhASAlabdhimAn 14 pratyeka ekadehe ekajIvavAn 15 paryAptaH sampUrNaparyAptimAna 16 sUkSmaH sUkSmakarmodayavAn 17 saMjJI dIrghakAlikIsaMjJAtaH 18 bhavI bhavyaH 19 caramaH caramo bhavo bhaviSyati yasya sa bhavyAnAmanantAmapyasAmayyAM siddhyabhAvAcaramagrahaNaM 20 iha gatyAdisthAneSu yathAsaMbhavaM savipakSeSu matijJAnaM cintyate, tatra sarvagatiSu vivakSitakAle matijJAninaH . ' Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAvazyakaniyuktidIpikA // gatyAdisthAneSu|matijJAnacintanama // MA pUrvaprapannAH santi, prapadyamAnAH syuna vA, evaM paJcendriya-trasakAya-militayogatraya-vedatrayA'ntyadvAdazakaSAyA'ntyalezyAtrayAsaMyata-sAkAropayogA''hAraka-bhASAlabdhiyukta-pratyeka-paryApta-bAdara-saMjJi-bhavya-carameSvapi jJeyaM, samyaktvajJAnadvArayorvyavahAranayamatena samyagdRSTiAnI ca matijJAnasya pUrvaprapannaH syAnAnyA, matijJAnaM cet pUrva prapannaM syAttadA samyagdRSTiAnI cocyate ityarthaH,pratipattikAle tasya mithyAdRSTitvAdajJAnitvAcca / nizcayanayamatena tu prapadyamAno'pi kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedena prati- pattikAle tasya samyagdRSTitvAd jJAnitvAccAniSTA nisspttiH| evaM matizrutAvadhijJAneSvapi trayANAmapi yugapallAme vyavahAranizcayanayo jJeyau, ubhayanayamayatvAt jainasya / evaM saMyatasaMyatAsaMyatayorapi samyaktvacAritrayoryugapallAme sati tathA vikalendriyA'manoyogiSvaupazamika samyaktvaM vamataH utpAdAdaparyAptAvasthAyAM, anantAnuvandhiSu ca sAsvAdanabhAvena pUrvaprapannAH syuH, tathA'vedA'kapAyAdyalezyAtrayamanAparyavajJAnAdyadarzanatrayAnAkAropayogAnAhArAparyAptAsaMjJiSu pUrvapannAH syurnAnye, ekendriyAdyakAyapaJcakakAyayogisamyamithyAdRSTya'jJAnAbhASakasAdhAraNasUkSmAbhavyAcaramA dvayazUnyAH, kevalajJAnakevaladarzane api tadA naTuMmi u chAumathie nANe' iti vakSyamANatvAt , evaM siddhigatiprAptAtIndriyAkAyAyogAlezyA / kevalajJAnakevaladarzananosaMyatanopratyekanoparyAptanosUkSmanobAdaranosaMjJinobhavyAzca siddhAnAmevedRgarUpatvAt 1 kArmagraMthikairekendriyAH sAsvAdanabhAvenaupazamikasamyakatvasya pUrvaprapannA ucyante / uktA satpadaparUpaNA / atha matijJAnijIvadravyapramANadvAre matijJAninAM pUrvaprapannA jaghanyAH sUkSmakSetrapalyAsaMkhyeyabhAgAkAzapradezasamAH, utkRSTAstu tebhyo vizeSAdhikAH prapadyamA. nAstu syuna vA, cetsyustadaiko dvau trayo vA, utkRSTAstu jaghanyapUrvaprapannasamAH / kSetradvAre sarvamatijJAnino lokasyA' Jain Education Inter For Private & Personal use only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkhyeyabhAge syuHekastvilikAgatyA'nuttareSu yAn AyAnvA saptarajjuSu vartate, SaSThIM mAM ca yAn AyAnvA paJcarajjuSu samyakitvano'ntyapRthvyAM gamAgamAbhAvAt 3 / sparzanA kSetrAdadhikA jJeyA, yathA'NorekapradezaM kSetraM saptapradezA sparzanA 4 / matijJAnasthitikAla ekasyAnekeSAM copayogApekSo jaghanya utkRSTo'pyantamuhUrta labdhyapekSastvekasyA'ntaratamuhUrta dhana (utkRSTa )stu sAdhikaSaSTisAgarAH, tato nirmalasamyagdRzo mokSa eva syAt, pramAdinastu mithyAtvaM / yastu dvau vArau vijayAdiSu trIn vArAnacyute yAtyevaM saMlagnaM samyaktvaM SaTSaSTisAgarAn nRbhavAyubhiradhikAn pAlayati so'vazyaM siddhyati / nAnAjIvAnAzritya sarvakAlaM matijJAnaM vizve syAt 5 antaraM materekasya samyaktvaM tyaktvA punarlAme'lpamantarmuhUrta, samyaktvaM vAMtvA punaraMtarmuhurteNa samyaktvalAbhAt , ghanaM tvardhapudgalaparAvarto dezonaH, nAnAtmApekSayA niraMtaraM 6 bhAge'nante sarvajIvAnAM mativantaH,7 bhAve kSAyopazamike aupazamike kSAyike ca matijJAnaM jAyate 8 alpabahutve jaghanyaprapadyamAnA alpA, jaghanyapUrvaprapannAste'bhyo'saMkhyaguNAH 9 utkRSTaprapadyamAnebhya utkRSTapUrvaprapannA vizeSAdhikAH, tathA sAmAnyato matijJAnI sarvadravyakSetrakAlabhAvAn vizeSatastu sarveSAmeSAmanantaM bhAgaM jAnAti na tu pazyet // 15 // atha nigamayati 'Abhi' AbhiNibohiyanANe, aTThAvIsai havanti payaDIo / suyaNANe payaDIo, vittharao Avi vocchAmi // 16 // aSTAviMzatiH prakRtayo bhedAH pUrvoktAH bhavanti / uktaM matijJAnaM, 'suya'tyAdi cakArAt saMkSepatazca / apizabdAdavadhi Jan Education Intemat www.jane brary.org Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- niyukti- dIpikA // shrutjnyaanprkRtyH|| // 16 // prakRtIrapi yathAkramaM vakSye // 16 // 'patte'patteyamakkharAI, akkharasaMjoga jattiyA loe / evaiyA payaDIo, suyanANe hoMti nAyavA // 17 // pratyekaM iti ekaikazo'kSarANyanekadhA yathA sAnunAsikasavisargakevalamedAtridhA'kAraH, so'pi isvadIrghabhedAd dvidhA tato'pyudAttAnudAttasvaritabhedAtridhaivaM bhedA aSTAdaza, evamikArAdiSu, tathA loke yAvanto'kSarANAM saMyogA vyAdayaH santi yathA ghaTaH paTa iti vyAghrohastItyevamAdayaH, ete cAnantA ekaikazcAnantaparyAyaH, svaparaparyAyApekSayA | nanu saMkhyeyAnAmakArAdInAM kathamanantAH saMyogAH ? ucyate vAcyasya pudalAstikAyAderanantatvAdabhinnatvAcca vAcya bhede ca vAcakabhedasiddhyA'nantasaMyogasiddhiH vAcyabhedAnantyaM ca yathA paramANuryAvadanantaprAdezika ityAdi, iha vAcyaM artho vAcakaH zabdaH // 17 // 'katto'| katto me vaNNeuM sattI, suyanANasavapayaDIo ? / caudasavihanikkhevaM, suyanANe Avi vocchAmi // va kuto me zrutajJAnasarvaprakRtIvarNayituM zaktiH ? tatazcaturdazavidhaM nikSepaM vinyAsaM 'suya' zrutajJAnaviSaye cazaddhAdajJAnaviSaye aperakSarAnakSararUpobhayazrutaviSaye vakSye // 18 // 'akkha' akkhara sapaNI sammaM, sAIyaM khalu sapajjavasi ca / gamiyaM aMgapaviTuM, sattavi ee sapaDivakkhA // 19 // Jain Education Inter For Private & Personal use only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akSarazrutaM 1 saMjJizrutaM 2 samyakzrutaM 3 sAdizrutaM 4 saparyavasitazrutaM 5 gamikazrutaM 6 aGgapraviSTazrutaM 7 zrutazabda: sarvatra yojyA, akSaraM tridhA saMjJAkSaramakSarAkAraM 1 vyaMjanAkSaraM ucyamAnA ghaTAdivarNAH 2 labdhyakSaraM akSaropalambhaH indriyaliGgAgamasAdRzyAdhutthaH, yathA dhvanau zrute zaGkho'yaM, dhUme dRSTe'gnirihAsti, kande dRSTe anaMtakAyo'yaM, yathA gaustathA gavaya ityAdivarNAnAM lambhaH, tadAvaraNakSapopazamo vA labdhyakSaraM 3 tatrAdye dravyAkSare labdhyakSaraM tu bhAvAkSaraM 'sattavI'tyAdi saptApyakSarazrutAdibhedAH sapratipakSAH syuH, yathA anakSarazrutaM 1 asaMjidyuta 2 ityAdi // 19 // tatrAnakSarazrutaM yathA 'Usa'UsasiyaM nIsasiaM, nicchuDhaM khAsiaMca chIyaM ca / NIsiMghiyamaNusAraM, aNakkharaM cheliyaaiiaN|| 'nicchUTa' niSThayUtaM, cazabdau samuccaye, niHsiMghitaM nAsikAyA anusvAraM mIlitAsyenoccAryamANaM seSThitaM caurAdisaMjJA, Adi| tazcappuTikAcakracItkArAdi, anakSarazrutAdInAM zrutazabdaH zruyate iti vyutpattito jnyeyH| atha saMjJizrutaM, saMjJA tridhA dIrghakAlikopa- I dezahetuvAdopadezadRSTivAdopadezAt , dIrghaH kAlo'syeti dIrghakAlikaH sa cAsAvupadezazca diirghkaalikopdeshH| upadezo vivakSA ca tatrehAdivAn pUrvAparakAlaM vimRzya kAryakarttA ca, paJcendriyo manaHparyAptiparyAptaH saMjJI jnyeyH1| heturdehapAlanArtha iSTAdAnAniSTahAne tayorvivadanaM vAdaH tadupadezAt saMjJI dvIndriyAdi prAyo vartamAnArthacintakaH, alpamanolabdhitvAt 2 / dRSTInAM nayAtmakAnAM mithaH sApekSa vadanaM dRSTivAdaH syAdvAdaH tadupadezAt saMjJI samyaktvI tasya zrutaM saMjJizrutaM 3 / iha dIrghakAlikIsaMjJayA yaH saMjJI tasya zrutenAdhikAraH, vipakSe'saMjIzrutaM dvIndriyAdi shbdaaH| 'samma' samyakzrutaM jinoktaM samyakdRSTyA Jain Education Intern T Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAvazyaka niryuktidIpikA // // 17 // Jain Education Interna zritaM, purANAdi ca pratipakSe mithyAzrutaM tacca spaSTaM, mithyAdRgAzritaH siddhAnto'pi midhyAzrutaM, 'sAI'tyAdi, sAdi anAdi, saparyavasitaM aparyavasitaM atra bhedadvayamekatra cintyate / yathA sAdyantaM zrutaM dravyata ekajIvamAzritya syAt vizeSazcAtra bhinnadazapUrvANi yAvadadhyetA devatve sarvaM smarenna vA tataH paraM tu dezata eva smaret evaM kSetrato bharatairavatAni, kAlato'vasappiNyutsarpiNyau, bhAvata upayogasvaraprayatnasthAnavizeSAdIn prajJApakabhAvAn gatisthAna medasaMghAtavarNarasagandhasparzAdIn jJeyabhAvAMzcAzritya sAdyantaM prajJApatra jJeyabhAvAnAM anyathA'nyathAbhAvAt, pratipakSe anAdyantaM tacca nAnAjIvAn videhAn ava - sthitakAlaM kSAyopazamikabhAvaM cAzritya yadvA sUtrataH zrutaM sAdyantaM arthatastvanAdyantaM // 5 // gamikaM sadRk pAThaM agamikaM asadRk pAThaM // 6 // aMgapraviSTaM gaNabhRtkRtaM dvAdazAgaM dhruvaM anaGgapraviSTaM sthavirakRtaM AvazyakaniryuktyAdyadhruvaM / iha dRSTivAde sarvArthasadbhAve'pi zeSANyaMgAnaMgapraviSTazrutAnyalpaprajJahitAya / tathA strINAM nizIthAruNopapAtAdivizeSAdhyayanAni dRSTivAdazca nArha iti || 7 || zrutajJAnasya satpadaprarUNAdi matijJAnavat, dvayoH sahavartitvAt tathA zrutajJAnI upayuktaH sarvAn dravyAdIn vetti, na tu pazyet, tathA caturdazapUrviNo'pi yato vibhinnamatitvAdbhinnA syuH / yataH ' arakaralambheNa samA UNahiyA huMti mahavisesehiM / tevi ya maIvisesA suyanANanbhitare jANa' // 20 // zrutajJAnalA bhayuktimAha 'Aga' - AgamasatthaggahaNaM jaMbuddhiguNehiM aTThahiM diTTha | beMti suyaNANalaMbhaM, taM puvavisArayA dhIrA // 21 // kevalamatyavadhayo'pi Agama ucyate tannivAraNAya zAstrazabdasyAdAnaM AgamazvAsau zAstraM ceti samAsastasya grahaNaM, zrutajJAna prakRtayaH // // 17 // Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Internal (yad buddhiguNaiH vakSyamANalakSaNaiH karaNabhUtaiH ) aSTabhirapi natvekadvyAdibhirdRSTaM tadeva grahaNaM, zrutajJAnalAbhaM bruvate, dhiyA buddhyA rAjante iti dhIrAH // 21 // atha dhIguNAH 'suss' - sussUsai paDipuccha, suNei giNhaiya Ihae vAvi / tatto apohae vA, dhArei karei vA sammaM // 22 // suzrUSate vinayena zrotumicchati 1 saMzaye pratipRcchati 2 punargurUktaM zRNoti 3 zrutvA gRhNAti 4 tata itthaM navetIhate 5 vA samuccaye'piH svabuddhyApi cintayati, tato'pohate nizcinoti vA zabdazvArthe 6 gurUktaM nityaM dhArayati 7 karoti taduktAnuSThAnaM 8 / kriyA'pi zrutAvaraNakSayopazama hetugurucittAvarjanAdihetutvena zrutAptikAraNAdvIguNeSUktA // 22 // atha zravaNavidhiH 'mUaM '-- mUaM huMkAraM vA bADhakArapaDipucchavImaMsA / tatto pasaMgapArAyaNaM ca, pariNiTTha sattamae // 23 // prathame zravaNe saMyatagAtro mUkaM tUSNIM zruNuyAt 1 dvitIye huMkAraM ca dadyAt vadata ityarthaH 2 tRtIye bADhakAraM tatheti vadet 3 caturthe pratipRcchAM kuryAt kathametaditi 4 paMcame mImAMsAM pramANairvicAraM karoti 5 SaSThe tataH prasaMgAyAtasarvArthapAragamanaM 6 saptame zravaNe pariniSThaH pUrNo guruvad bhASate 7 || 23 || vyAkhyAvidhimAha 'sutta' sucattho khalu paDhamo, bIo nijsutti mIsao bhaNio / taio ya niravaseso, esa vihI bhaNia aNuoge // 24 // Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryuktidIpikA // // 18 // Jain Education Intern sUtrasyArthena sahAnurUpaM yojanaM anuyogaH arthakathanaM, tasmin guroreSa vidhirbhavati yathA - sUtrArthaH, sUtrArthamAtraM, khalu evArthe, prathamo'nuyogo, dvitIyo'nuyogaH, sUtrasparzikaniryuktimizrakaH kAryaH, iti bhaNito'rhadbhiH tRtIyazca niravazeSaH prasaktAprasaktarUpaH kAryaH // 24 // uktaM zrutajJAnaM / athAvadhijJAnaM 'saMkhA' - saMkhAIAo khalu, ohInANassa savapayaDIo / kAo bhavapaccaiyA, khaovasamiAo kAo vi // 25 // avadhijJAnaprakRtayaH saMkhyAtItAH, kSetrakAlApekSayA, khaluzabdAd dravyabhAvApekSayA tvanantA, AsAM madhye kAzcana bhava eva pratyayo heturyAsAM avadhiprakRtInAM, pakSiNAM vyomagativat tA bhavapratyayAH, suranArakeSu tasmin bhave kSayopazamenA'vazyaM bhAvyamiti / bhavapratyayA api mukhyataH kSAyopazamikA eva jJeyAH, tathA'nudIrNakarmANAM rasarUpeNA'nubhAvenAnanubhavaH pradezastvanubhavaH kSayopazamastatra bhavAH kSAyopazamikA kAzcan || 25 || (tAzra tiryaGnarANAmiti ) ' katto ' - katto me va " sattI, ohissa savvapayaDIo ? / caudasavihanikkhevaM iDDIpatte ya vocchAmi / 26 / caturdazavidhaM avadhiviSayaM nikSepaM dvArasthApanaM 'IDDI' prAptarddhazcAma paSadhAdilabdhivataH // 26 // caturdazanikSepAnAha 'ohI' - ohI' khittaparimANe, ThANe ANugAmie~ / avaTThieM caile tivvamanda, paDivAutpayAiye // 27 // avadhijJAnaprakRtayaH // 1186 11 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avadhirnAmAdimedaH 1 tasya kSetraparimANaM 2 saMsthAnaM 3 prAkRte prathamAntaH ekArAntaH syAt , sa cAnugAmika: sabhedaH, 4 avasthitaH kSetrAdiSu kiyatkAlameva sthitaH 5 vRddhihAnibhyAM calaH 6 tIvro mando madhyamo'pi 7 tasya pratipAtotpAdau 8 // 27 // 'nANa' 13.14 nANadaMsaNavinbhaMge. dese khitte gaI ia / iDDIpattANuoge ya, emeA paDivattIo // 28 // jJAna 9 darzana 10 vibhaGgAH 11 deze dezataH sarvatazca 12 kSetraM sambaddhAdi 13 gatiriti tasya gatyAdidvArANi 14 prAptarjhanAmAnuyogo vyAkhyA, prAkRtatvAt zabdavyatyayaH, evametAH pratipattayo yuktayo vaacyaaH||28||avdhidvaarmaah 'nAma' nAmaM ThavaNAdavie, khitte kAle bhave ya bhAve ya / / ___ eso khalu niklevo, ohissA hoi sattaviho // 29 // nAmAdiSu sarvavibhaktyanteSvavadhizabdo yojyate, tatra 'yadvastuno'bhidhAnaM sthitamanyAthai tadarthanirapekSaM / paryAyAnabhidheyaM ca nAma yAdRcchikaM ca tathA' // 1 // yadvastuno'bhidhAnaM nAma anyArthe'nyasminnarthe sthitamapi tadarthanirapekSaM tenArthana rahitaM, yazcArtho nAmno'sti tasya paryAya bhidhIyate iti paryAyAnabhidheyaM, tannAmocyate, nAmanAmavatorabhedopacArAnnAmavastveva nAmnA jJeyaM / tathAnyatrA'vartamAnamapi yAdRcchikaM yadRcchayotpannaM DitthAdivatsyAt , ca zabdAdyAvad dravyamAvi ca nAma Jain Education Internal Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyukti diipikaa|| avadhijJAnadvAram // // 19 // syAt , nAmAvadhiH kasyApi jIvasyAjIvasya vA'vadhiriti nAma syAdyathA maryAdAyAH 1 sthApanAvadhirakSAdiSvidaM avadhijJAnaM iti sthApanA, yataH 'yattu tadarthaviyuktaM tadabhiprAyeNa yacca tatkaraNi / lepyAdikarma tat sthApaneti kriyate'lpakAlaM ca // 1 // yadvastu tadarthaviyuktaM mukhyatastadbhAvarahitaM tadabhiprAyeNa mukhyAbhiprAyeNa sthApitaM AkRtizUnyaM akSAdi, 'yacca tatkaraNi' tadAkArayuktaM, kiM tat 'lepyAdikarma' tadalpakAlaM syAt yAvadrvyabhAvi ca, tat sthApanA ucyate 2 dravyAvadhividhA Agamato noAgamatazca, tatrAgamaH zrutajJAnaM taM Azritya dravyAvadhiravadhizabdArthAdhyayanajJAnapAThanAdikRt tatra cA'nupayukto, 'anupayogo dravyamiti vacanAt , noAgamataH zrutAbhAvamAzritya tridhA dravyAvadhiH, jJazarIradravyAvadhi 1 bhavyazarIradravyAvadhi 2 | tadvyatiriktadravyAvadhi 3 bhedAt , tatrAdyo'vadhizabdArthajJasyAjIvo dehaH dvitIyo yenAvadhizabdArtha jJAsyati sa dehaH / tRtIyo yadavadhinA dravyaM vetti, yacca dehAdi avadheH sahakArikAraNaM taduktaM, 'bhUtasya bhAvino vA bhAvasya hi kAraNaM tu yalloke / | tadravyaM tattvajJaiH sacetanA'cetanaM gaditaM // 1 / / bhAvasyeti pariNAmasya 3 kSetrakAlAvadhI yatra kSetre kAle vA'vadhirjAyate varNyate vA tau 5 bhavAvadhidevAdeH 6 bhAvAvadhividhA''gamatonoAgamatazca / Agamato'vadhizabdArthajJAtA tatra copayuktaH taduktaM, | 'bhAvo vivakSitakriyAnubhUtiyukto hi vai samAkhyAtaH / sarvajJairindrAdivadihendanAdikriyAnubhavAt // 1 // vivakSitA sAdhayituM vAJchitA kriyA tasyA anubhavayukta indrAdivat / noAgamato bhAvAvadhiravadhijJAnaM, nozabdo niSedhai 1kadeza mizrAtho'sti atra tu niSedhArtho jnyeyH| bhAvanandibhAvamaGgalAdau tu mizrArthoM jJeyaH / tatrA''gamasya tadvyatiriktajJAnacatuSkasya 1. dehena. . ANI Jain Education Internet Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ca sadbhAvAt 7 iha bhAvAvadhinAdhikAraH / 'ohissA' avadheH prAkRtatvAdAkAraH // 29 // uktamavadhidvAraM, atha kSAyopazamikAvadheH kSetrapramANadvAram 'jAva' jAvaiyA tisamayA-hAragassa suhumassa paNagajIvassa / ogAhaNA jahaNNA, ohIkhittaM jahaNNaM tu // 30 // ihA'yaM saMpradAyaH-' yojanasahasramatsyaH prathame samaye samasya yo daiyaM / prataro'GgapRthurasaMkhyAGgulAMzapiNDo bhavet / dvitIye taM // 1 // saMkSipya pratarapiNDA sUcya'GgaprathAyatA tRtIye / tAM saMkSipya mRtaH panakaH svAGge'saMkhyAGgulAMzaH syAt // 2 // sthaapnaa| sa utpatteranu trIn samayAnAhAraM karotIti trisamayAhArakaH, sUkSmanAmakarmodayAt sUkSmaH sa AyadvitIya| samayoratisUkSmatvAccaturthAdiSvatisthUratvAdayogyaH, panako vanaspatibhedaH tasya yAvatI avagAhanA dehaH jaghanyA'lpA'nyatrisAmAyikasUkSmapanakamyaH yato'syaiva matsyasyaivaMmRtvA'vigraheNa svAGgotpannasya sUkSmo dehaH anyatrotpattau jIvapradezavistAre dehavRddheH na sUkSmo dehaH / 'ohI'tyAdi jaghanyamavadhikSetraM etAvanmAtraM syAt / iha sUkSmapanako'nantakAyo jJeyA, tadeha ekajIvaniSpAdito anaMtajIvAzritaH syAt / evaM panakAH sUkSmA asaMkhyA api bAdarapanakAzraye ghaTante // 30 // 'saba| savvabahuagaNijIvA, nirantaraM jattiyaM bharijAsu / khittaM savvadisAgaM, paramohI khitta niddittttho||31|| 1 saMhRtya. Jain Education in Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti dIpikA // // 20 // Jain Education Internat 'jati yAvat kSetra nabho bhRtavantaH sArvadikaM ko'rthaH nRbAhulyAt prAyo 'jitArhatkAle ghanA bAdAgnijIvAH syuH, sUkSmAcotkRSTapadinastatraiva mIlyante'taste sUkSmA bAdarAgnijIvA asaMkhyAkAzapradezarUpasvAvagAhanayA paMktyaikaikazaH sthApanAt zreNIM kRtvA, dyadhamata paritaH sarvadikSu bhrAmyate, tataH sA aloke lokamAtrANya'saMkhyakhaNDAni vyAmoti, etAvat paramAvadhikSetraM, na hyaloke dRzyaM dravyamasti, parametAvacchaktimAn paramAvadhiH kSetramAzritya nirdiSTaH, sa cAntarmuhUrtaM syAt tataH kevalajJAnaM jAyate // 31 // kSAyopazamikamadhyamAvavikSetrakAlAvAha 'aDDa' aGgulamAvaliyANaM, bhAgamasAMkhajja dosu saMkhijjA / aGgulamAvaliaMto, AvaliA aGgulapuhuttaM // 32 // aGgulAvalikayorbhAgamasaMkhyaM dvayostu saMkhyeyaM ko'rthaH kSetrato'GgulasyAsaMkhyaM saMkhyeyaM bhAgaM pazyan, kAlata AvalikAyA apyatItaM eSyaM vA asaMkhyaM saMkhyeyaM bhAgaM pazyet, kSetrakAlAvamUrtI nAvadherviSayaH kintu tattatsthAni dravyANyeva pazyati / aGgulaM kSetrAdhikArAt pramANAGgulaM avadhyadhikArAdutsedhAMgulaM vA pazyannAvalikAyA antarmadhye UnAvalikAM jAnAtItyarthaH, ihotsedhAGalasahasreNaikaM pramANAGgulaM iti bhASyaM vizeSAvazyakam / AvalikAM pazyanaGgulapRthaktvaM pRthaktvaM hi dviprabhRtyAnavabhyaH / iha muhUrte saptatriMzacchatAni trisaptatyadhikAni 3773 AnapAnAH, ekaikasminnAnapAne sAdhikArdhAH saptadaza kSullakabhavAH, ekai kSullakabhave SaTpazcAzadadhikadvizatamAnA AvalikA iti // 32 // ' hatthaM ' - | kSAyopazamikAvadheH kSetradvAram / // 20 // Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Internati hatthaMmi muhuttanto, divasaMto gAuyaMmi boddhavvo / joyaNa divasapuhuttaM, pakkhaMto paNNavIsAo |33| hastamAtre'vadhau muhUrttAntariti antarmuhUrttaM pazyati, aSTasamayordhva samayonaM ghaTIdvayaM yAvat sarvo'pi kAlo'ntarmuhUrta kathyate, gavyUtamAtresaat divasAntardivasamadhye'tItasya eSyasya ca bhAvasya viSayo bodhavyaH / yojanaM pazyan divasapRthaktvaM, paJcaviMzati yojanAni pazyan pakSAntaH pazyati // 33 // ' bhara' -- bharahaMmi addhamAso, jaMbUdIvAMma sAhio mAso / vAsaM ca maNualoe, vAsapuhuttaM ca rupagaMmi // bharatakSetraviSaye'vadhau kAlato'rdhamAso viSayaH, jaMbUdvIpaviSaye'vadhau sAdhikamAso viSayaH, varSe vatsaraM manujalokA'vadhau, rucakAkhyadvIpa viSaye'vadhau varSapRthaktvaM viSayena jJeyaM, varSasahasramityanye // 34 // 'saMkhi'sAMkhijjAMmi u kAle, dIvasamuddAvi huMti saMkhijjA / kAlaMmi asaMkhijje, dIvasamuddA u bhaiyavvA // saMkhyeye tuzabdAt sahasravarSAdhike'vadhau kAle kAlaviSaye sati kSetratastasyaivAva ghergocaratve dvIpasamudrAH saMkhyeyAH, apizabdAnmahAneko'pi tadekadezo'pi syAt / kAle'saMkhyeye palyAdirUpe'vadhigocare sati kSetrato dvIpasamudrA api bhaktavyA vikalpyAH, cetsaMkhyAtavistRtAstadA asaMkhyAtA, asaMkhyAtavistRtAstu saMkhyAtA, mahato dvIpasyA'bdhervA ekadezo'pi syAt, yathAH svayaMbhUramaNatirazvo'saMkhyakAlAvadhau tadekadezo viSayaH paraM yojanApekSayA sarvapakSeSvasaMkhyeyameva kSetraM jJeyaM // 35 // ' kAle' Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti dIpikA // // 21 // Jain Education Inter kAle caNha vuDDI, kAlo bhaiyavvu khittavuDIe / buDDIi davvapajjava, bhaiyavvA khittakAlA u // 36 // avadheH kAle vRddhau caturNAmiti dravyakSetra kAlabhAvAnAM vRddhiH / tatra dravyaM pudgalAstikAyaH 1 kSetra AkAzaM 2 bhAvA varNagandhAdi paryAyAH / kSetravRddhau kAlo bhAjyaH, bahukSetravRddhau vardhate nAnyathA yataH kSetrAyAmapradezAdivRddhau kAlo'pyasamayaM cedvardhate tato'GgulA'saMkhyeya bhAga mAtra kSetra vRddhAvapi kAlato'saMkhyotsapiNyavasarpiNyo varderan na caitadiSTaM tata itthaM uktaM, dravyaparyAyau tu vardhete, dravyaparyAyavRddhau kSetrakAlau bhAjyA, dravyavRddhau paryAyavRddhiH syAdeva paryAyavRddhau dravyavRddhirbhAjyA // 36 // yataH 'suhu' sumo ya hoi kAlo, tatto suhumayaraM havai khittaM / agulaseDhImitte, osappiNIo asaMkhejjA // 37 // kAlaH sUkSmaH nimeSamAtre'pyasaMkhya samayatvAt tataH sUkSmataraM kSetraM syAt, yato'GgulamAtre ekaikanabhaH pradezazreNirUpe kSetre pratipradezaM samayagaNanayA'saMkhyA avasarpiNyaH syuH / sthApanA / kSetrAd dravyaM sUkSmaM, ekaikapradezo'nantANuskandhasthiteH, dravyAcca paryAyaH, pratidravyaM paryAyAnantyAt // 37 // athotpadyamAno'vadhiryAni dravyANyAdau pazyedyeSu ca dravyeSu prati - patet tAnyAha ' teA ' -- avadheH kAladvAram / // 21 // Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teAbhAsAdavvANa, antarA ittha lahai paTTavao / gurulahuaagurulahuaM, taMpi a teNeva niTThAi // 38 // taijasabhASAdravyANAM antarAtra prasthApako'vadhijJAnAraMbhakaH ko'pi taijasadravyAsannaM tadayogyaM gurulaghadravyaM lameta, ayogyatA ca taijasadravyebhyastasya bahuparamANutvAt ko'pi bhASAdravyAsannaM tadayogyaM agurulaghudravyaM labheta pazyeta, atrA'yogyatvaM bhASAdravyebhyo'syAlpANutvAt jAtyekavacanaM, tatra guruladhupayAyopetaM gurulaghu agurulaghuparyAyopetaM agurulaghu / sAvadhizcet pratipAtI tadA tenaivoktadravyeNopalabdhena niSThAM yAti pratipatati // 38 // adhikArAd vargaNA Aha 'orA'-- orAlaviuThavAhAra-teabhAsANapANamaNakamme / aha davvavaggaNANaM, kamo vivajjAsao khitte // 39 // sajAtIyavasturAzirvargaNA sA dravyAdibhedAccaturdhA / tatra dravyataH sarvalokavartinAmekANUnAmekA vargaNA, vyaNukAnAmekA, evamekaikANuvRddhyA saMkhyAtANUnAM saMkhyAtA asaMkhyAtANUnAM asaMkhyAtA, asaMkhyAtasyAsaMkhyabhedatvAt , anantANUnAM anantA | agrahaNyogyA ullaMghya tAdRkapariNAmopetA audArikAre anantAstAzcollaMghyANuvRddhyA anantAstasyAnIM bahudravyatvAt sUkSma Jain Education Inter I Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avadheH Avazyaka-|| pariNAmatvAcca / vaikriyasya tva'lpANutvAvAdarapariNAmatvAdayogyAH / punaraNavRddhyA anantA ullaMghya tathApariNAmopetA niyukti-II kriyAstito'nardA evamAhAratajasabhASAnapAnamanaHkarmaNAmapyAdyA anarhAstato'rhAH punaranahIM iti trayaM sarvatra jJeyaM / tatrA''- INkaaldvaarm| dIpikA // napAnau ucchvAsanizvAsau / ____ athA'yaM dravyavargaNAkramo viparyAsataH kSetraviSaye vargaNA syAt , ko'rthaH dravyavargaNAyAM Adau audArikavargaNA uktA // 22 // abhUdatratvAdau karmavargaNA aMte tvaudArikavargaNAH syuH / karmavargaNAsu stokaM kSetraM tato manovargaNAsvasaMkhyaguNaM, yAvadaudArika- | vargaNAsvasaMkhyeyaguNamiti, yathA sarvalokavartinAmekAkAzapradezasthAnAM aNUnAM skaMdhAnAM caikAvargaNA, dvipradezasthAnAM skandhAnAM dvitIyA evaM pradezavRddhyA asaMkhyapradezasthAnAmasaMkhyA ayogyA ullaMdhya karmaNo yogyA asaMkhyAH, lokAkAzapradezAnAmasaMkhya tvAdeva, punaH pradezavRddhyA'saMkhyA ayogyA alpANutvAt , bahukSetrasthatvAcca / tato'saMkhyAkAzapradezavRddhayA'saMkhyA manojyogyAH svalpakSetratvAt baDhaNutvAcca / tataH pradezavRddhayA'saMkhyA manoyogyAstataH pradezavRddhayA'saMkhyA mano'narhAH svalpANutvAt bahukSetratvAcca, evaM kSetravRddhyA anarhA arhA anarhAzceti trayaM 2 AnapAnAdInAmapi // sthApanA // 39 // 'kammo'-- ___kammovariM dhuveyara, suNNeyaravaggaNA aNaMtAo / caudhuvaNaMtarataNuvaggaNA ya mIso tahA'citto // 40 // karmavargaNoparyaNuvRddhyA'naMtA vargaNA dhruvAH zAzvatA, anena dhruvazabdAdAnena prAguktaudArikAdyA api dhruvA jJeyAH, tato'Nu // 22 // Jain Education Internet For Private Personal Use Only T Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Intern vRddhyA'nantA itarA ityadhruvAH kadAcilloke na syurapi / tataH ' sunnatti' zUnyAntarA ekottaravRddhyA kadAcit sAntarA yathA navabhirdazabhirvRddhAstato dvAdazabhiH paJcadazabhiraNubhirvRddhA ityarthaH / tata itarA azUnyAntarAH ekottaravRddhyA, paraM tA adhruvA api tatacatasro dhruvA'nantarA aNuvRddhAH pratyekamanantAH / atra catasRNAmapyAsAM madhye nairantaryeNaikottaravRddhirante cANUnAmavRddhayA samatvaM sthAnacatuSkesti / catuSkatve heturbahu 1 bahutara 2 bahutama 3 atibahu 4 prAdezavaccaM jJeyaM / evaM tanuvargaNAsvapi jJeyaM / tatazcatasrastanuvargaNAH keSAMcitsvANUnAM vigamAdanyANUnAM ca saMgamAdaudArikAdyarhatAbhimukhAH, tataH sUkSma ISadvAdaratvAhamizraH skandhastato'cittamahAskandhaH sa ca vizrasA pariNatyA kevalisamudghAtagatyA'STasamayairlokaM piparti svaM saMhareca ayaM bahudravyo'pi catuHsparza eva, utkRSTadravyaskandhastu prajJApanAgranthe'STasparza ukto'to'nye'pi skandhAH santIti jJeyaM / kevalisamudghAtakRtsacittakarmANumahAskandhavyavacchityai acittavizeSaNaM / tathA kAlataH ekasamayasthitInAM ekA vargaNA evamasaMkhyasamayasthitInAmasaMkhyAH / bhAvataH ekaguNakRSNAnAmekA evamanantaguNakRSNAnAmanantAH, evaM zeSavarNasugandhadurgandhatiktakaDukapAyA''mlamadhurarasamRdukharazItoSNasnigdhasUkSmasparzanAmanantAH / gurulaghUnAM aguruladhUnAM caikA vargaNA syAt, etAH sarvA api pratyekaM sarvaloke santi // 40 // ' orA ' orAliaveDavvia-AhAragateagurulahUdavvA / kammagamaNabhAsAI, eAi agurulahuAI // 41 // Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti dIpikA // // 23 // Jain Education Intern 'guruyaM lahuyaM ubhayaM, nobhayamiti vAvahariyanayassa / davvaM leDU dIvo vAU bomaM jahA saMkhaM // 1 // nicchayao savaguruM sabalahuM vA na vijae davaM / bAyaramiha gurulahUyaM, agurulahuM sesayaM sarva' || 2 || audArikavaikriyAhArakataijasadravyANi anyAnyapi taijasAsannAni tadAbhAsAni bAdararUpatvAt gurulaghUni, kArmaNamanobhASAdravyANi AdizadvAt AnapAnadravyANi, bhASAdravyAvagvartIni bhASAbhAsAni tathA vyomAdIni aNudvyaNukAdIni etAnyagurulaghUni / atrAyaM vizeSaH gurulaghudravyAndho'vadhirvardhamAno'dho gurulaghUnyaudArikAdIni dRSTvA kazvidvizujyamAnaH kramAdbhASAdya'gurulaghUni pazyatya'vizuddhyamAnastu teSvevadArikAdiSu gurulaghuSu caturSu kiyatkAlaM sthitvA pratipatet, yazcAgurulaghudravyArabdhaH sa vardhamAnaH kramAdUrdhva bhASAdyagurulaghUni pazyati, kazcittu vizuddhyamAno yugapad gurulaghUnyapi pazyet, avizuddhastvagurulaghuSu gurulaghuSu vA sthitvA pratipatet // 41 // kSetrakAlAvadhI uktau / atha tAvaiva dravyeNa sahAha 'saMkhi ' - saMkhijja maNodavve, bhAgo logapaliyassa boddhavvo / saMkhijja kammadavve, lohe thovUNagaM paliyaM // 42 // manodravyaviSaye'vadha kSetrato lokasya kAlataH palyasya ca saMkhyeyo bhAgo viSayatvena jJeyaH / karmadravyaviSaye lokapalyayoH saMkhyeyAH bhAgAH, lokamAtre'vadhaustokonaM palyaM, dhruvavargaNAdi ca viSaya ityanutyaktamapi jJeyaM // 42 // ' teyA'teya kammasarIre, teAdavve a bhAsadavve a / boddhavvamasaMkhijjA, dIvasamuddA ya kAlo a ||43|| avadheH kAladvAram / // // 23 // Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taijasakArmaNazarIrAvadhau taijasabhASAdravyAvadhau ca kSetraM pratyekaM asaMkhyA dvIpasamudrAH kAlazcA'saMkhyeyaH palyAsaMkhyeyabhAgo viSayatvena bodhavyaH / asaMkhyadvIpasamudroktAvapyasaMkhyAsaMkhyeyayojanavistRtadvIpAbdhayorekadezo'pi viSayatvena jJeyaH, tatra taijasadehAtkArmaNasya sUkSmatvAt , tato'pi taijasadravyANAM tatazca bhASAdravyANAM sUkSmatvAdavadhiviSayakSetrakAlAnAM sAmAnyenAsaMkhyatve'pi bRhattvaM svayaM jJeyaM // 43 // iha jaghanyAvadhiragurulaghudravyaM sUkSma pazyannapi ghaTAdIn sthalAn na pazyatItyAdiyuktyA'vadhervaicitryabhAvAn spaSTatvenAha 'ega' egapaesogADhaM, paramohI lahai kammagasarIraM / lahai ya aguruyalaghuaM, teyasarIre bhavapuhRttaM // 44 // ekapradeze ekasmin nabhapradeze'vagADhaM sthitaM aNuskandhAdi paramAvadhirlabhate pazyati tathA kArmaNazarIraM, tacca sUkSmamadhya'nekAkAzapradesthameva jJeyaM / tathA agurulaghu etat trayaM sUkSmatvAduktaM, cazabdAdgurulaghutaijasazarIraviSaye'vadhau bhavapRthaktvaM pazyatItyukyA prAgukta eva palyAsaMkhyabhAgamAno'saMkhyakAlo vishissyoktH|| 44 ||'pr' paramohi asaMkhijA, logamittA samA asaMkhijA / rUvagayaM lahai savvaM, khittovamiaM agaNijIvA // 45 // paramAvadhiH kSetrato lokamAtrANyasaMkhyakhaMDAni, kAlato'saMkhyasamA utsappiNyavasappiNIH, dravyataH sarva rUpidravyaM, bhAva Jain Education Inter For Private & Personal use only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aavshykniyuktidiipikaa|| avadheH kaaldvaarm| // 24 // tastvanantadravyANyAzrityAnantaparyAyAn labhate jAnAti pazyecca / kSetramAnameva vizinaSTi, kSetropamitaM kSetropamAnaM tvagnijIvAH pUrvoktAH // 45 // 'AhA' AhArateyalaMbho, ukkoseNaM tirikkhajoNIsu / gAuya jahaNNamohI, naraesu u joyaNukoso // 46 // tiryagyoniSu tiryakSu utkRSTe'vadhau AhAratejodravyANAM lAbho'vagamaH syAt, AhAratejograhaNAdaudArikavaikriyAhArakataijasadravyANi tadantarasthatadayogyadravyANi ca jJeyAni, dravyAnusAreNa kSetrakAlAvapi jJeyo, 'bodhavamasaMkhijA,dIvasamuddA ya kAlo ya' / mahataH ekadezo vA / atha bhavapratyayo'vadhiH, tatra nArakAnAzritya sAmAnyenAha-'gAuya' narake gavyUtaM jaghanyo'vadhiH, utkRSTastu yojanaM // 46 // atha vizeSeNAha 'cattA'cattAri gAuyAI, adbhuTThAiM tigAuyA ceva / aDDAijjA duNNi ya, divaDDamegaM ca niraesu // 47 // ___ Aye narake catvAri gavya'tAni, tatrApi dazavarSasahasrAyuSo'rdhacaturthAni, sAgarAyuSastu catvAri, dvitIye'rdhacaturthAni, tRtIye trINi, caturthe'rdhatRtIyAni, paJcame dve, SaSTe dUdha, saptame ekaM gavyUtaM utkRSTo'vadhiH saptamabhunyapyavadhivibhaMgI staH, yatastatraupazamikaM kSAyopazamikaM ca pratipAtisamyaktvamasti natvaprapipAti, apratipAtisamyakitvanastiryagAyuSo'bandhAt tadudbhUtAnAM ca tiryakSveva gateH // 47 // 'addha'-- // 24 // Jain Education Internal Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inte `abuTThAIyAi jahaNNayaM, addhagAuyaMtAI / jaM gAuaM ti bhaNiaM, taMpia ukkosagajahaNNaM // jaghanyataH ardha caturthaM yeSAM tAni ardhacaturthAdIni, ardhaganyUtAntAni narakeSvavadhijJAnAni, tatra krameNArdhacaturthAni trINi, atRtIyAni, dve, dUdha, eka, ardhagavyUtaM ca, 'gAuyajahannamohI 'tyatra 'jaM gAuaM' yadgavyUtaM bhaNitaM tadutkRSTAvadhimAzritya jaghanyaM jJeyaM nAnyathA nArakANAM sarvadikSu svAvadhikSetre sthUladravyANi divasapRthaktvaM yAvadutkRSTo'vadhiviSayo jJeyaH / vargaNAdravyANAM viSayaH spaSTo na ghaTate // ' sakI' 'ANa' 'chaTThi' sakkIsANA paDhamaM, duccaM ca saNakumAramAhiMdA / taccaM ca baMbhalaMtaga, sukkasahassAra ya cauthIM // 48 // ANaya pANayakappe, devA pAsaMti paMcAmaM puDhavIM / taM ceva AraNaccuya, ohInANeNa pAti // 49 // chaTTha hiTTimamajjhimagevijjA sattamiM ca uvarillA / saMbhiNNaloganAliM, pAsaMti aNuttarA devA // 50 // zakrezAnAvityupalakSaNAt saudharmezAnasthasAmAnikAdayo devAH prathamAM narakapRthvIM pUrNAM pazyanti, sanatkumAramAhendra devA dvitIyAM, brahmalAMtakadevAstRtIyAM, zukrasahasrAradevAzcaturthI // 48 // AnantaprANatakalpe devAH paMcamIM pRthvIM 'taM ceva'tti tAM caiva paMcamIM pRthvIM AraNAcyutadevA vimalAM bahutarAM ca // 49 // adhastamamadhyamatraiveyakasurAH SaSThIM uparimagraiveyakasurAH saptamI, bhinnAM catasRSu dikSu svajJAnena vyAptAM lokanAliM paMcAnuttaradevAH pazyanti / nArakadevAnAM kSetramAnena 1. ( bhASyagAthA hAribhadrIyAvazyakavRttAvavyAkhyAtA ). 5 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyukti dIpikA // avadheH kSetraparimANam // // 25 // dravyakAlabhAvAH svayaM jJeyAH / / 50 // 'ee'eesimasaMkhijjA, tiriyaM dIvAya sAgarA ceva / bahuaaraM uvarimagA, uDhaM sagakappathUbhAI // 51 // | tiryageSAM saudharmadevAdInAM viSayo'saMkhyA dvIpAH sAgarAzca / kAlo'saMkhyastaijasAdidravyANi manodravyA'vAgvartIni, anuttarANAM dhruvavargaNA dravyANi ca, tatrApi bahutaraM uparimakA uparyuparivAsinaH pazyanti, svakalpastupo nijavimAnaM AdizabdAd dhvajAdi / yato 'ur3e jAva sakANaM bhavaNANaM uvarille caramaMti'tti / / 51 / / 'saMkhe'-- saMkhejajoyaNA khalu, devANaM addhasAgare UNe / teNa paramasaMkhejA, jahaNaNayaM paMcavIsaM tu // 52 // vaimAnikavarjAnAM UnA'rdhasAgare AyuSi saMkhyeyayojanAnyavadhiH tataH paraM ardhAbdhyAyuSya'saMkhyAni yojanAnyavadhiH syAt , jaghanyato dazavarSasahasrAyuSi paMcaviMzatiyojanAni, turevArthaH / atra kSepakagAthA: 'vemANiyavajjANaM, sAmannamiNaM tahAvi hu viseso| uDvamahe tiriyami ya, saMThANavaseNa viNNeo' // 1 // vaimAnikavarjAnAM bhuvanapativyantarajyotirdevAnAM / idaM 'saMkhejajoyaNA khalu' ityAdi gAthoktaM, sAmAnyato'vadhipramANaM uktaM tathApi avadhevistAroccatvAdivizeSa Urdhva adhasti| ryagvakSyamANena 'tappAgAre 'gAthoktena saMsthAnavazena vijJeyaH / tathA 'paNuvIsajoyaNAI, dasavAsasahassiyA ThiI jesi / viho vijoisANaM, saMkhija ThiIviseseNaM' // 2 // paMcaviMzatiyojanAni jaghanyamavadheH kSetraM jJeyaM, kAlaH pakSamadhye, dravyANi tatkSetrasthAni prAyaH sthUrANi viSayaH yeSAM dazavarSasahasrANi sthitirasti teSAM bhavanapativyantarANAmityarthaH / jyotiSkANAM G // 25 // Jain Education Intelle Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvividho jaghanya utkRSTazcAvadhiH saMkhyeya eva jJeyaH, saMkhyAtadvIpAbdhayaH kAlo varSasahasrAdhikaH, saMkhyeyadravyANi sthUrANi ca viSayaH, sthitervizeSeNa dvidhApi sthiterasaMkhyatvAt / yatra 'saMkhejA' iti pAThastatra saMkhyeyayojanAnyavadhiriti jJeyaM, asurakumArANAM utkRSTo'saMkhyayojanAni syAt , kAlo'saMkhyo, dravyANi taijasabhASAvargaNAH sUkSmAni sthUrANi ca vissyH| 'vemANiyANamaGgalabhAgamasaMkhaM jahannao hoi / uvavAe parabhavio tabbhavajo hoi to pacchA' // 3 // prAgbhave'vadhimatAM jantUnAM mRtvA vaimAnikAnAM jAtAnAmupapAtakAle pArabhavikaH parabhavasambandhI agulAsaMkhyeyabhAgamAtro jaghanyato'vadhiH syAta / utkRSTaH prAgbhavamAnaH pazcAttadbhavajastadbhavasambandhI, 'sakIsANA paDhamami'tyAdi pUrvoktAvadhiH syAt // 52 // 'ukko' ukoso maNuesuM, maNussatiriesu ya jahaNNo ya / ukkosa logamitto, paDivAi paraM apaDivAI // 53 // utkRSTA'vadhirmanuSyeSveva, jaghanyastu manuSyatiryakSu syAt / tatra ya utkRSTo lokamAtraH sa pratipAtI, tataH paraM pradezAdhiko'pyapratipAtI // 53 // uktaM kSetraparimANaM // 2 // atha saMsthAnadvAraM 3-'thibu' thibuyAyAra jahaNNo, vaTTo ukkosamAyao kiMcI / ajahaNNamaNukoso ya, khittao NegasaMThANo // 54 // jaghanyato'vadhisstibuko bindustadAkAraH, panakakSetravRttatvAvRttaH, utkRSTastu vRttaH paraM kiMcidAyato'gnijIvazreNI Jain Education Inter | Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avadheH saMsthAnadvAram // Avazyaka- paribhramamitatvAt / tatra cA'GgadairyeNAyatatvasyApi bhAvAt , ajaghanyAnutkRSTaH kSetrato'nekasaMsthAnaH syAt // 54 // niyukti- yathA 'tappA'dIpikA tappAgAre-1 pallaga-2 paDahaga-3 jhallari-4 muiMga-5 puppha-6 jave-7 / tiriyamaNuesu ohI, nANAvihasaMThio bhaNio // 55 // // 26 // NI tapa uDDapaH AkAraH sarvatra yojyate sa caaytruuysrH||1|| pallako dhAnyamAnaM UrdhvAyata Urdhva kiMcit saMkSiptaH 2 paTaho nAtyAyato'dhaH Urdhva samaH 3 carmanaddhobhayapArzvavistIrNA''syA DhakkA jhallarI 4 mRdaMga UrdhvAyato'dhovistIrNa UdhvaM tanuH 5 puSpeti puSpabhRtA chabbikA 6 yavo yavanAlakaM kanyAgamaNDanaM 7 sthApanA ceSAM, kramAnAraka 1 bhavana 2 vyantara 3 jyotiH 4 kalpa 5 graiveyakA 6 'nuttara 7 surANAM yAdRgavadhiH syAt , tathA bhavanavyantarevaM zeSeSvagho, jyoti rakeSvavadhistiryam bahu syAta, tiryagmanuSyeSvavadhirnAnAvidhasaMsthAno'nekaprakArasaMsthAno jinaiNitaH // 55 // 'aNu' aNugAmio u ohI, neraiyANaM taheva devANaM / / ___ aNugAmI aNaNugAmI, mIso ya maNussatericche // 56 // / spaSTA, kintu manuSyatirazcAM AnugAmiko'nAnugAmiko mizrazca / tatra AnugAmiko yatra yatra avadhimAn yAti tatra tatra anugacchati, saMkhyAtAnyasaMkhyAtAni vA yojanAni, sa cAvadhimato'gre, pRSTI, pArcha, pArzvayorvA madhye ca syAt , tatra madhyAnugA- // 26 // Jain Education Intern Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inter mikaH sarvAsu dikSu syAt / anAnugAmikaH sthitadIpavat, yatra sthitasya jJAnamutpannaM tato'nyatra gato na pazyet punastatraivAgataH pazyati, mizraH kiJcidanveti kiJcina // 56 // ukta anugAmikAdi:, dvAram 4 / athAvasthitadvAram, 5' khitta ' - khittassa avadvANaM, tittIsaM sAgarA u kAleNaM / davve bhiNNamuhutto, pajjavalaMbhe ya sattaTTha // 57 // avadheH kSetrasyeti kSetramAzrityAvasthAnaM kAlena trayastriMzatsAgarA anuttarasurANAM yato anuttarasurA yatra zayyAyAM utpannAstatraivAbhavakSayaM tiSThanti / cUrNau tu bhavarUpaM kSetraM AzrityA'vadhiH suranArakANAM trayastriMzat sAgarAH, turevArthaH / dravye upayogAvasthAnaM antarmuhUrtta avadheH paryAyalAbhe paryAyadarzane saptASTa ca samayA avasthAnaM syAt, tatra paryAyeSu samayAH sapta guNeSu cASTa sahavarttino guNAH zuklAdayaH, kramavarttinaH paryAyA navapurANAdayaH // 57 // 'addhA ' - adhdhAi avadvANaM, chAvaTThI sAgarA u kAleNaM / ukkosagaM tu eyaM, iko samao jahaNaNaM // 58 // addhA avadhilabdhikAlaH tasyAvasthAnaM kAlena SaTSaSTisAgarAH, tu zabdAt sAdhikAH utkRSTakaM tvetat 'iko' nRtiekasamayosvadhijJAnAdanudvitIyasamaye mRtezvadheH pratipAtAdvA / devanArakANAM tu cyutisamaye samyaktvAptau vibhaGgasyA'vadhitvApattervA bhAvyaH // 58 // ukto'vasthitaH, dvAram 5 / atha vRddhihAnibhyAM cala iti dvAram 6 / 'buDDI' - vA hANI vA, caubvihA hoi khittakAlANaM / davvesu hoi duvihA, chavviha puNa pajjave hoi // 59 // Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti dIpikA || // 27 // Jain Education Intern vRddhihAnI SoDhA 6 / anantabhAgena vRddhiH // 1 // asaMkhya bhAgena / 2 / saMkhyAtabhAgena / 3 / saMkhyAtaguNena // 1 // asaMkhyAtaguNena || 2 || anantaguNena vRddhiH // 32 // evaM hAnirapi SoDhA 4 tatra caturvidhApi vRddhirhAnirvA kSetrakAlayorasaMkhyabhAga // 1 // saMkhyAta mAga || 2 || saMkhyAtaguNA // 3 // saMkhyaguNa || 4 || rUpA / dravyeSvanantabhAgA'naMtaguNarUpA dvividhA vRddhirhAnirvA | oghAt sarvadravyANyAzritya paryAye padvidhA'pi vRddhirhAnirvA syAt na tvekadravyaM, tatra ' davAo asaMkhije saMkheje Avi' ityAdyukteH // 59 // uktazcalaH, dvAram 6 / atha tIvramandadvAram 7 // 'phaDDa' - phaDDA ya asaMkhijjA, saMkhejjA yAvi egajIvassa / ekapphaDDuvaoge, niyamA savattha uvautto // 60 // avadhijJAnAvaraNasya kSayopazamo yeSvAtmapradezeSu te'vadhiphaDDA avadhinirgamadvArANi, gavAkSajAlanirgatadIpabhAphaDavat, te ekajIvasyA'saMkhyAH saMkhyeyA vA syuH | eka phaDDopayoge sati niyamAt sarvatra sarvaphaDDeSUpayuktaH syAt, gavAJjantoH || 60 || 'phaDDA' ekopayo phaDDAya ANugAmI, aNANugAmI ya mIsagA ceva / paDivAi apaDivAI, mIso ya maNussatericche // 61 // phaDDAni SoDhA AnugAmikAnyanAnugAmikAni mizrANi, pratipAtInyapratipAtIni mizrANi ca teSu prAya AnugAmikApra avadhestI vamanda dvAram // 11 2011 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | tipAtilakSaNe dve phaDDe tIvra anye mande, dvisvabhAvAni mizrANi / spardhakAvadhistu manuSyatirazvAM syAt keSAMcit // 61 // uktastIvo mando'vadhiH, dvAram 7 / athAvadhipratipAtAdidvAram 8 / 'bAhi' bAhiralaMbhe bhajjo, davve khitte ya kAlabhAve ya / uppA paDivAo'viya, taM ubhayaM egasamaeNaM // 62 // draSTavahiyoMvadhiH ekasyAM dizi sa bAhyalAbho bAhyAvadhiH, bhASye tu yo'vadhimata ekasyAM dizi syAdathavA'nekAsvapi dikSu yaH phaDakAvadhiranyonyaM vichinnaH sAntaraH syAt , so'pi bAhyAvadhiriti, tasmin sati dravyakSetrAdiSu ekasamayena kadAcitpAdaH kadAcitpratipAtaH kadAcidubhayabhAvazceti bhaajyH|| 62 // 'abhi' abhitaraladdhIe u tadabhayaM natthi egasamaeNaM / uppA paDivAo'viya, egayaro egasamaeNaM // 63 // spaSTA, kintu draSTuH sarvataH saMbaddho'vadhirabhyaMtarastasya labdhau abhyaMtaralabdhau satyAM tadubhayaM utpAtapratipAtalakSaNaM ekasmin samaye nAsti, ekatara ityekaH ko'pi utpAtaH pratipAto vA // 63 // prasaGgAdAha 'davA' davvAo asaMkhijje, saMkhejje Avi pajave lhi| do pajjave duguNie, lahai ya egAu davAu // 64 // Jain Education Inter Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyukti- dIpikA // avadhejJAnAdidvAratrayam // // 28 // ekasmAd dravyAdutkRSTaM asaMkhyAn madhyamaM saMkhyeyAn paryAyAn labhate, jaghanyaM dvau paryAyau dviguNau caturo varNagandharasasparzAniti labhate // 64 // uktaH pratipAtAdiH, dvAram 8 // atha jJAnAdidvAratrayam 11 // 'sAgA' sAgAramaNAgArA, ohivirbhagA jahaNNagA tallA / uvarimagevejesu u, pareNa ohI asaMkhijo // 65 // 1 sAkAro vizeSabodho jJAnaM / 1 / anAkAraH sAmAnyopayogo darzanaM // 2 // tAva'vadhirUpI vibhaGgarUpau ca, nAraka- IN bhavanapatibhya Arabhya uparimauveyakeSvapi jaghanyau tulyau staH na tUtkRSTau, dravyabhAvAnAzritya tvvdhivishuddhH| bhASye tu bhavanapatibhya Arabhya yAvaduparimauveyakadevAsteSAM jaghanyamadhyamotkRSTasthitinAM avadhivibhaGgajJAnadarzane kSetrAdiviSayamAzritya krameNa jaghanyamadhyamotkRSTe, parasparaM tulye staH, tataH paraM avadhireva, sa cAsaMkhyaH kSetrato'saMkhyeyayojanaviSayaH, kAlatastvasaMkhyavarSaviSayaH syAt , dravyabhAvastvananta eva mithyAdRzAM tatrA'bhAvAt , nRtirazcAM tvavadhayo'tivicitrA syuH / / 65 / / uktaM jJAnAdidvAratrayam 11 / / atha dezAvadhidvAraM 12 // 'rai' NeraDayadevatitthaMkarA ya ohissa'bAhirA haMti / pAsaMti savvao khalu, sesA deseNa pAsaMti // 66 // nairayikA devAstIrthakarAzvAvadherabAhyA iti niyatAvadhayo'bhyantaralabdhayazca, 'sesA' zeSA dezato'pi sarvato'pi pazyanti // 28 // Jain Education Inter For Private & Personal use only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Interna // 66 // uktaM dezadvAram 12 // atha kSetrasaMbaddhadvAram 13 // ' saMkhi ' - saMkhijjama saMkhijjo, purisamabAhAi khittao ohI / saMbaddhamasaMbaddho, logamaloge ya saMbaddho // 67 // saMbaddho'vadhiH kSetrataH saMkhyeyo'saMkhyeyo vA syAdasaMbaddhastu puruSAdabAdhA antaraM tayA saha saMkhyeyo'saMkhyeyo vA, ko'rthaH saMkhyeya antaraM saMkhyeyo'vadhiH 1 saMkhyeyaM antaraM asaMkhyeyo'vadhiH 2 asaMkhyeyaM antaraM saMkhyeyo'vadhiH 3 asaMkhyeyaM antaraM asaMkhyeyo'vadhiH 4 evaM caturbhaGgI padatrayaM ca vyAkhyAtaM, 'loga' tatra lokasambaddhe catubhaGgIH nari sambaddho loke ca lokamAtraH 1 nari saMbaddho na loke dezA'bhyaMtaro'vadhiH 2 / na nari loke zUnyo bhaGgaH 3 na nari na loke bAhyAvadhi: 4 alokasambaddhastvAtmasambaddha eva // 67 // uktaM kSetradvAram 13 // atha gatyAdidvAram 14 // ' gai ' gaineraiyAIyA, hiTThA jaha vaNiyA tava ihaM / iDI esA vaNijjaitti to sesiyAovi // 68 // gatirnArakAdikA upalakSaNAdindriyAdidvArANi satpadaprarUpaNAdayazca yathA ' hiDDA' adho matervarNitAH tathaivehAvadherapi jJeyAH vizeSastveSaH-avedakA akaSAyiNazca zreNidvayasthAstathA manojJAninastathA nAhArAparyAptAH, pUrvasamyagdRzaH suranArakA apyantarAlagatyAdau zaktimadhikRtyAvadheH prapadyamAnAH syuH / pUrvaprapannAstu vikalA'saMjJivajaH / RddhireSA'vadhirUpA varNya Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti dIpikA // // 29 // Jain Education Inter te'taH zeSA Rddhayopyucyante // 68 // ' Amo ' ' cAra ' Amosahi vipposahi, khelosahi jalamosahI ceva / saMbhinnasoujjumai, savvovasahi ceva boddhavo // 69 // cAraNaAsIvisa, kevalIya maNanANiNo ya puvtradharA / arahaMta cakkavaTTI, baladevA vAsudevAya 11 10 11 AmazaH sparza evauSadhiryasyA'sau sparzAdeva rogacchit / evaM vipruD viSTA, khelaH zleSmA, jallo malaH, moDalAkSaNikaH, sugandhAsyuH, bhinnazrotA sarvA'GgaiH zrotA 1 cakrisainyasarvadhvanInAM vyaktA zrotA vA 2, saMbhinnAni zrotAMsi yasya vA ekaikAkSeNa sarvAkSaviSayagrAhI 3 akSNA zrotA zrutyA dRSTetyAdi vA / RjumatirmanojJA nibhedo'gre vakSyate, sarva mUtrakezAdi auSadhiryasya sa sarvauSadhiH / / 69 / / jaGghAvidyAcAraNau, tatrAdyastapaHzaktyA'bhravAtamahikA'vazyAya himAdyupari teSAM manAgapi pratighAtamakurvan calati evaM sasUryAMzulUtAtantvAdInnizrityai kenotpAtena rucakadvIpaM yAti, AyAMstvAdyena nandIzvaraM dvitIyena sthAnaM, UrdhvaM tvekena meruzIrSa pAMDukavanam AyAMstvAdyena nandanavanaM dvitIyena sthAnaM, dvitIyastu vidyAzaktyA''dyena mAnuSAdriM, dvitIyena nandIzvaraM yAvat, agrataH zaktyabhAvAt, AyAMstyaikenaiva sthAnaM, evamUrdhvamapi vyatyayaH Asyo- daMSTrAstAsu viSayaM yeSAM te AsIviSA dvidhA jAtyA karmaNA ca tatra jAtyAM vRzvikamekA'himartyA utkRSTaM viSeNa kramAdardhabharatabharatajaMbUdvIpanRkSetra mAnAGgavyAptizaktayaH, RddhayaH // // 29 // Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inter karmaNA tu nRtiryacastapasA vAglandhyA vA, AsahasrAraM devAzca zaktyA zApAdghAtakAH, manojJAnino'tra vipulama tyH||70|| 'sola' solasa rAyasahassA, savvavaleNaM tu saMkalanibaddhaM / aMchaMti vAsudevaM, agaDataDamI ThiyaM saMtaM // 71 // SoDaza rAjasahasrAH saMkalanibaddhaM vAsudevaM sarvavalena sarvebhAdisainyAdiprANena aMchantyA''karSanti, agaDaH kUpastattaTe sthitaM santaM // 71 // -- ghittU ' ghittUNa saMkalaM so, vAmagahattheNa aMchamANANaM | bhuMjijja va liMpijja va mahumahaNaM te na cAyati // 72 // spaSTA, kintu gRhItvA zRMkhalAM teSAM 'aMchamANANaM' AkarSatAM satAM tAmbUlaM jhuMjIta, candanenA viliMpet taM madhumathanaM vAsudevaM na ' cAyanti, ' na zaknuvantyAtraSTuM // 72 // ' doso ' dosolA battIsA, savvabaleNaM tu saMkalanibaddhaM / aMchaMti cakkavahiM, agaDataDaMmI ThiyaM saMta dvau SoDazakAviti cakriNo haridviguNardvijJasyai, dvAtriMzadrAja sahasrANi // 73 // ghittU0 // 73 // Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyakaniryukti dIpikA // // 30 // Jain Education Intern ghittUNa saMkalaM so, vAmagahattheNa aMchamANANaM / bhuMjijja va liMpijja va, cakkaharaM te na cAyaMti pUrvavadarthA // 74 // ' jaM ke0 ' ' maNa ' // 74 // jaM kesavassa u balaM, taM duguNaM hoi cakkavAssa / tatto balA balavagA, aparimiyabalA jiNavariMdA // 75 // maNapajavanANaM puNa, jaNamaNaparicintiyatthapAyaDaNaM / mANusa khittanibaddhaM, guNapaccaiyaM carittavao // 76 // yatkezavasya balaM zarIraM syAt tadviguNaM cakriNaH syAt tato'nyajanApekSayA 'balA ' baladevA ' balavagA ' balavantaH syuH / jinendrAH sarvajIvebhyo'pyaparimitabalA anantabalAH / evaM gaNabhRdAhArakavaikriyAGgakRt kSIrA srava koSThabuddhibIjabuddhipadAnusArizItatejolezyA'kSINamahAnasI pulAkarddhayo'pi tatra caturdazapUrvakRdgaNadharAH, sarvapUrvAdhyetustapaH zaktyAhArakadehakarturAhArakalabdhiH, cakribhojyakSIrAsavavanmadhuravAk kSIrAsavaH, koSThAnnAnAmiva sUtrArthAnAM dhartA koSThabuddhiH, sikthena droNapAkabodhavat bIjamAtreNa vettA bIjabuddhi:, ekena padena zeSasUtravitpadAnusArI, cakrisainyadAhakRtpulAkaH, evamaSTAviMzatiRddhayaH / tatrArhaccakrivAsudevavalasaMbhinna zrotazcAraNa pUrvabhRdgaNabhRt pulAkAhArakarddhayo na bhavyAsvapi strISu / uktA daza Rddhaya RddhayaH // // 30 // Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RjuvipulamatikevalitvaM ceti trayodaza nA'bhavyanRSu / amUH kSIrAsaddhizca nA'bhavyastrISu // 75 // uktamavadhijJAnaM, yadyapyutkRSTAvadhirmanAMsi pazyati tathA'pi savizeSamanodravyagrAhitvAdapramattayatereva bhAvitvAcca manaHparyavajJAnaM pRthuguktaM-'maNa' manaHparyAyajJAnaM punarjanamanaHpariciMtitArthaprakaTanaM syAta, mAnuSakSetranibaddhaM syAt , guNAH kSAntyAdayaH pratyayo heturyasya tadguNapratyayaM, cAritravato'pramattasyAptarddhaH syAt , tadvidhA Rjumatirvipulamatizra, mananaM matirjJAnaM, RjvI sAmAnyagrAhiNI matiH RjumatiH ghaTo dhyAta ityAdi sAmAnyamanodravyajJaptiH, vipulA vizeSagrAhiNImatirvipulamatiH, dravyakSetrAdiviziSTaghaTAdiprAjyavizeSayuktamanodravyajJaptiriti / tatra Rjumatirdravyato'nantAn anantapradezaskandhAna manastvapariNatAn sAkSAdvetti, dhyAtaM tu mUrta dravyaM, yadyavadhiH syAttadA tena, nocenmurtAmU api dravye manodravyANAM IdRzAkArAn yathAnupapatteridaM vastu dhyAtamastItyanumAnarUpeNa mAnasabalenaiva vetti, kSetrata udhvaM jyotiSkordhvatalaM, adho'dhogrAmAdhAprataraM yAvat, pratyagvidehe nalinAvatIvapravijayayoH sahasrayojanAvagADhA adhogrAmAH, 'joyaNasayadasa gaMtu, samadharaNIe aho ahogAmA / bAyAlIsasahasse, gaMtu merussa pacchimao' // 1 // tiryagnRkSetrAMtaH, kAlataH palyAsaMkhyabhAgameSyamatItaM ca, bhAvataH dIrghakAlikyupadezasaMjJimanodravyaparyAyAn anantAn sarvabhAvAnAM ca anantabhAgaM vetti, vipulamatistu tAneva dravyAdIn vizuddhatarAn , kSetraM tvardhattIyotsedhAMgulAdhikaM veti, etacca jJAnameva na darzanaM, pratiniyatamanodravyAkArasyaiva grAhitvena darzanatvAyogAda satpadaparUpaNAdi avadhivadvAcyaM / kiMtvapramattayatirasyotpAdasvAmI tadanusAreNa sarvatra nAnAtvaM svayamRhya, anAhArAparyAptI tu na pUrvaprapannau nApyanyau // 76 // ' aha' Jain Education Inter | Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baavshykniyuktidiipikaa|| kevalajJAnam // aha savvadavvapariNAma-bhAvaviNNattikAraNamaNataM / sAsayamappaDivAi, egavihaM kevalannANaM // 77 // ____ atha sarvadravyANAM jIvAdInAM pariNAmAH prayogavisrasobhayajanyA utpAdAdayasteSAM bhAvaH sattA, tasya vizeSeNa | jJaptirjJAnaM tasyAH kAraNaM, anantaM jJeyAnaMtyAt , zAzvataM sarvakAlabhAvi, apratipAti dravyaparyAyaiH sadaiva tathAbhUtatvAt , kevalajJAnaM syAt , ekavidha AvRtyabhAvAt / / 77 / / 'keva' kevalaNANeNatthe NAuM, je tattha pnnnnvnnjoge| te bhAsai titthayaro, vayajoga suyaM havai sesaM // 78 // __ kevalajJAnenArthAn jJAtvA ye tatra prajJApanAyogyAH, zrotRzaktyapekSayA kathanArdAstAn tIrthakaro bhASate / ihA'rthA dvidhA anabhilApyA abhilApyAzca, abhilApyA dvidhA'prajJApyAH prajJApyAzca, tatra anabhilApyAnAmanante bhAge abhilApyAH teSAmapyanante bhAge prajJApyAsteSAmapyanantabhAgaH pUrveSu baddhaH syAditi, 'vayajoge 'ti sa zabdarAziH prabhorvAgyoga eva na zrutaM nAmakarmodayahetutvAt , zrutasya tu kSAyopazamikatvAt , zrotRNAM tu sa bhAvazrutahetutvAccheSaM-apradhAnaM zrutaM dravyazrutamityarthaH / satpadaprarUpaNAyAM nRsiddhagatyatIMdriyatrasakAyAkAyasayogAyogAvedAkaSAyazuklalezyAlezyasamyagdRSTikevalajJAnadarzanasaMyatano(saMyatA )saMyatasAkArAnAkAropayogAhArakAnAhArakabhASakAbhASakaparItano( parIttA )parItaparyApta( noparyAptAparyApta )bAdaranobAdara( sUkSma )saMjJino( saMjaya )saMjJibhavyano( bhavyA )bhavya( caramano )caramAcarameSu prapadyamAnAH pUrvaprapannAH, bhavasthakevalina: siddhAzca svadhiyohyAH, caramaH kevalI acaramaH siddhH| dravyapramANe utkRSTaM prapadyamAnA aSTazataM, pUrvapratipannAH koTIpRthaktva // 31 // Jain Education Intern T Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Interna pramANaH siddhAstvanantAH, kSetrasparzanA jaghanyaM lokAsaMkhyabhAgaH, utkRSTaM kevalisamudghAte sarvalokaH kAlaH sAdyanantaH, apratipAtitvAnnAntaraM, bhAgo mativat bhAve kSAyike, alpabahutvaM dravyapramANavat // 78 // ' itthaM ' itthaM puNa ahigAro, suyanANeNaM jao sueNaM tu / sesANamappaNo'vi a, aNuogu paIvadiTThanto // 79 // atra punaH zrutajJAnenAdhikAraH, yataH zrutenaiva, turevArthaH, zeSANAM matyAdInAM Atmano'pi ca zrutasyetyarthaH, anuyogo vyAkhyA'kriyate dIpavat svAnya prakAzitvAttasya // 79 // // iti pIThikA vivaraNaM samAptaM // iha zrutazabdena zrutAtamAvazyakaM uktaM tannAmasthApanAdibhedaM caturdhA, tatra dravyAvazyakaM dvidhA Agamato noAgamatazca, Agamato yasya tu Avazyakamiti padaM zikSitaM pAThAntaM nItaM 1 sthitaM avismRtyA citte sthitaM 2 jitaM parAvarttane paraprazne vA zIghraM kaNThasthaM 3 parijitaM kramotkramAbhyAM guNanaM kurvataH sphurati tat 4 nAmasamaM svanAmavad jAtaM 5 ghoSasamaM gurughoSocArasamaM ziSyocArya 6 ahInAkSaraM ekenApi varNenA'hInaM 7 anatyakSaraM ekenApi nA'dhikaM 8 avyAviddhaM aviparyastAkSaraM 9 askhalitaM viSamabhUgaMtrIvatskhalanahInaM 10 amilitaM bahuzAstrasUtrairamilitaM 19 avyatyAgreDitaM asthAnayatihInaM 12 syAdvAnA 1 prazna 2 guNana 3 dharmakathA 4 anuprekSA 5 kalitaM ca, sa nara Agamato dravyAvazyakaM / noAgamato dravyAvazyakaM tridhA jJazarIradravyAvazyakaM, AvazyakazabdArthajJasyA'jIvo dehaH / 1 / bhavyazarIradravyAvazyakaM yenA'GgenAvazyakazabdArthaM jnyaasyti|2| tadvayaviraktaM noAgamato jJabhavyazarIravyatiriktaM dravyAvazyakaM tridhA, laukikaM rAjAdilokAnAM zayyotthAnAdanu prAtarmallayuddhasnAna Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyukti dIpikA // // 32 // dantadhAvanAyaM 1, kuprAvacanikaMcarakAdInAM prAtaH skandAdyarcAdi 2, lokottaraM noAgamato jJabhavyadehavyatiriktaM tat yat zramaNa- upodguNahInAH, SaTjIvanikAyA'dayAH pAzvasthAdyA dehabhUSA'zvetavastracitradaMDasnAnAdiparAH svacchandA vA vihRtyobhayasandhyaM Avazyaka ghaatH|| kuryuH, pramattarSayo vA anupayuktAH kuryuH phalA'bhAvAttallokottaraM dravyAvazyakaM 3, atra dRSTAntaH-vasantapure agItArthasaMvigno gaccha-1d steSveko'gItArthaH zramaNaguNahInaH sadodakA pANyAdhAkarmAdidoSAhAraM kRtvA vikAle mahAsaMvegAdAlocayat tasya gaNI agItArthatvAtprAyazcittaM dadadAha-aho ! ayaM zreSThaH sAdhuH, sukhaM sevituM duHkhamAlocitumevameSa AlocayanazaThatvAcchuddha eva, etad dRSTvA'nye'gItArthA sAdhavaH prAzaMsan dadhyuzca, yat tat kRtvA Alocya zuddhayate / tatra anyadA ko'pi gItArthaH saMvignaH AgAt | sa tat kriyAlocanAyaM dRSTvA guruM prati dRSTAntamUce-girinagare ko'pi vaNig ratnairgRha bhRtvA'dAhayattaM lokaH prAzaMsadaho dhanyo'gniM bhagavantaM tarpayati / anyadA tena ratnagRhe pradIpite vAte pracure sarva puraM dagdhaM, tato rAjJA sarvasvadaNDaH kRtaH / anyapure evaM kurvannanyaH sarvasvadaNDAdvisRSTo'raNyam, kasmAt pradIpayasi gRhaM ? / yathA tena svAnyagRhANi dagdhAni, tathA tvaM gururapyenaM prazaMsan svamanyAn dahasi, evaM gurAvukte'pi azikSyamANe sAdhUnUce, eSa mahAnirdharmo'gItArtho, alametasyA''jJayA, cedetasya nigraho na kriyate tadA'nye vinaMkSyanti, evaM dravyAvazyakaM / bhAvAvazyakaM dvidhA, Agamata AvazyakajJAtA tatra copyuktH|1| noAgamato bhAvAvazyakaM vidhA, laukikaM yatpUrvAhve bhAratavyAkhyA'parAhve rAmAyaNavyAkhyA 1, kuprAvacanikaM carakAdInAM svasvasurasmRtimukhyamanuSThAnakaraNaM, lokottaraM noAgamato bhAvAvazyakaM jJAnakriyArUpamizraM sAdhusAdhvIzrAddhazrAddhikAbhirekAMte zuddhAzayairubhayakAlamAvazyakakaraNaM 2, yataH 'samaNeNa sAvaeNa ya, avassa kAyavvayaM havai jamhA / aMto ahonississa ya, tamhA Ava Jan Education Intera For Private & Personal use only Silww.jainelibrary.org Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inter svayaM nAma ' // 1 // aho nizazvAnte / tathA noAgamato dravyazrutaM jJabhavyadehA'tiriktaM pustakapatrasthaM, yadvA sUtramaMDajaM boMDajaM kITajaM vAlajaM valkajaM / bhAvazrutaM Agamato jJAtA upayuktaH / noAgamato laukikaM bhAratAdi, lokottaraM dvAdazAMgAvazyakAdi, ekadezavAcinozabdaH zrutajJAnaikadezatvAt / skandhaH samudAyaH so'pi dravyabhAvAbhyAM zrutavat, noAgamato jJabhavyadehAtirikto dravyaskandhaH, sacittA'cittamizrastridhA dvipada 1 dvipradeza 2 senAdiH 3 / bhAvato noAgamataH ayamAvazyakazrutaskandhaH skandhadezatvAt dezArthI nozabdaH / zrutavizeSANAM skandhaH zrutaskandhaH, AvazyakaM ca tat zrutaskandhazceti samAsaH, Avazyakazrutaskandhastatra ca SaDadhyayanAni teSvAdyaM sAmAyika, tasya ca mahApurasyeva catvAri anuyogadvArANyupakramAdIni / atra nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvabhedAt SoDhopakramaH / tatra dravyopakramaH sacittA'cittamizradravyANAM saMskArAdvinAzAcca, tatra mizro bhUSitanarAdiH - yathA martyAdInAM ghRtAdinA saMskAraH khaDgAdinA ca vinAzaH, evaM kSetrasyopakramo vRSTayAdinA malamUtrAdinA ca / kAlopakramaH zaGkucchAyAdinA'pagrahAdinA ca bhAvopakramaH, stutyAdinA nindAdinA ca / iha ca yogyAnnapAnAdidravyAdyupakramaiH guruSu saMskArabhAvopakramaM sAdhayan kubhaktAdidravyopakramairvinAzabhAvopakramaM tyajan sUtramadhIte, yadvA''nupUrvInAmapramANavaktavyatArthAdhikArasamavatArabhedAt SoDhopakramaH, tatra nAmasthApanAdravyakSetra kAlagaNanotkIrttanasaMsthAna sAmAcArI bhAvabhedAdazasvA''nupUrvISu, sAmAyikasyotkIrttanA gaNanAnupUrvyoH samavatAraH, yathA sAmAyika caturviMzatistava ityAdyutkIrttanA, AdyaM, dvitIyaM tRtIyaM, ityAdigaNanA, sA ca pUrvapazcAnAnupUrvIbhedAtridhA, tatra pUrvAnupUrvyAM 1 hAri0 vRttau tu noAgamatastu jJAnakriyobhayapariNAmo bhAvAvazyakaM, upayuktasya kriyeti bhAvArtha:, mizravacanazca nozabdaH / Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti dIpikA // // 33 // Jain Education Inter sAmAyika AdyaM, pazcAnupUrvvA SaSThaM, anAnupUrvyAM paDadhyayananiSpannASTAdazAdhikasaptazatabhaGgarUpAyAM aniyataM, tatra sAmAyikapratikramaNa kAyotsargacaturviMzatistavavandana pratyAkhyAnarUpasya kramasya 1, 2, 3, 4, 5, 6, aGkasya pUrvAnupUrvyA gaNane samayaprasiddhaH ' sAmAiyaM cavIsatthau vaMdaNayaM ' ityAdikramaH / anAnupUrvyAM 1, 4, 5, 2, 3, 6, aGkarUpaH, ekaSaSTo bhaGgo jJeyaH, yato viMzatyuttaraM zataM yAvat padko'nte vizati, tataH krameNa paJcakAdyAH, tathA SaTkasya pazcAccaturviMzatiM yAvat paMcako vizati, tathA paJcakasya pazcAt SaD yAvaccatuSkastataH trikAdayo vizanti, evaM 24 syuH, tataH paMcakaH pazcAt kriyate, catuSkaM caturviMzatiM yAvat sthApyate, tathA tRtIyAMkAt pazcAdvRddhAnukrameNa paMktidvaye tRtIyAMkaH sadRzo'dhodhaH sthApyaH, tataH pAzcAtyau dvau aMko ekasya paMktau krameNa dvitIyasyAmutkrameNa sthApyau, evaM bhaGgA jAyante, yathA 123456 / 213456 | 132456 | 312456 / 231456 / 321456 / eSa ekaH prAbhRto'bhUdevamagre 124356 / 214356 / 142356 | 412356 / ityAdizeSA AnupUrvyA'nuyogadvArAd jJeyAH / nAma ekanAmAdi dazanAmAntaM / yathA'nuyogadvArepUktaM / tatra parabhAvAntaHkSAyopazamike bhAve sAmAyikasyAvatAraH, SaNNAmatvaM tvaudayikAdInAM bhAvAnAM padatvAt 2 | pramANaM caturdhA dravyapramANaM prasthAdi, kSetrapramANaM aGgulAdi, kAlapramANaM samayAdi, bhAvapramANaM tridhA guNanayasaMkhyA bhedAt / guNapramANaM dvidhA jIvaguNapramANaM ajIvaguNapramANaM ca / tatra sAmAyikasya jIvaguNatvAt jIvaguNapramANe'vatAraH / tatrA'pi jJAnadarzanacAritreSu jJAne'vatAraH bodhAtmakatvAt tacca jJAnaM pratyakSAnumAnopamAnAgamarUpaM, tatrA'game'vatAraH, tatrA'pi lokottare na tu laukike, tatrA'pi sUtrArthobhayarUpe trividhe'pi / nayapramANe tvadhunA mUDhanayatvAnnAvatAraH / saMkhyA ca nAmasthApanAdravya kSetrakAlabhAvaupa upod ghAtaH // // 33 // Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ myaparimANabhedAdaSTadhA, yathA'nuyogadvAre / tatra kAlikazrutaparimANasaMkhyAyAM avatAraH, kAlavelAvarjakAle pAThAt | kAlagrahaNApekSayA tUtkAlike zrute / tacca sUtrataH saMkhyAtavarNamAnaM arthatastvanantaM, anantaparyAyatvAt / 3 / vaktavyatA svasamayaparasamayobhayabhedAt tridhA, tatrAdyAyAM avatAraH / evaM parasamaye'pi avatArastasya parasamayasyApi samyagdRSTipaThitasya svasamayopakAritvAt / 4 / arthAdhikAraH sAvadyaviratiH / 5 / samavatArastu pratidvAraM ukta eva / 6 / atha nikSepaH oghaniSpanno nAmaniSpannaH, sUtrAlApakaniSpannazca, oghaH sAmAnya aMgazrutaskandhAdhyayanAdizabdarUpaM / tatra odhena niSpanne nikSepe sAmAyika adhyayanaM ucyate / tato nAmasthApanAdravyabhAvairadhyayanasya nikSepe kRte bhAvAdhyayanaM idaM jJeyaM, adhika ayanaM mArgaH bodhasya saMyamasya bhokSasya vA idamityadhyayanaM / nAmaniSpanne nikSepe tu sAmAyikaM nAma, tadapi nAmAdibhizcaturdhA nikSepyaM / sUtrAlApakaniSpanna nikSepaH sUtrapadAnAM nAmAdibhiAsaH, sa cAgre vakSyate / athAnugamaH oghAdibhirnikSiptasya vyAkhyArUpaH sa ca sUtrAnugamo niyuktyanugamazca, sUtreNAnugamaH sUtrAnugamaH sUtravyAkhyA, niyuktyA'nugamo niyuktyanugamaH / niyuktistridhA nikSepopodghAtasUtrasparzibhedAt , nikSepaniyuktirnAmAdibhirnikSipya vyAkhyA, sA ca nikSepadvAra evoktA jJeyA, upodghAtaniyuktirupodghAtasya zAstrotpattirUpasya vyAkhyA, 'uddese nidese' ityAdikA / sUtrasparziniyuktistvagre vakSyate / nayarUpaM turyamanuyogadvAraM tu niyuktInAmante vakSyate / adhunA upodghAtasya prastAvaH, upakramanikSepAbhyAM upa samIpaM prAptasya utprAbalyena uddezanirdeza nirgamAdiprakArehananaM vicAraNamupodghAtastatprAraMbhe noAgamato bhAvamaGgalamAha-'titthayare' titthayare bhagavaMte, aNuttaraparakkame AmiyanANI / tiNNe sugaigaigae, siddhipahapadesae vaMde // 8 // Jain Education Intern For Private & Personal use only Padhe Tww.jainelibrary.org Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- tIrthakarAn , bhagavataH sarvaizvaryayuktAn , anuttaraparAkramAn sarvotkRSTazaktIn , amitajJAninastIrNAn , suSTugatiryeSAM bhAvaniyukti-IV te sugatayaH siddhAH teSAM gatiH siddhistAM gatAn , siddhipathapradezakAn , vande staumi // 80 // * vaMdA' | maGgalam // dIpikA // vaMdAmi mahAbhAga, mahAmuNiM mahAyasaM mhaaviirN| amaranararAyamahiaM, titthayaramimassa titthassa // 81 // // 34 // ___ mahAn bhAgo bhAgyaM yasya ( sa taM ) manute vetti trailokyamiti muniH mahAntaM muni kevalinaM mahAmuni, mahAyazasaM, asya vartamAnasya tIrthasya tIrthakaraM / / 81 // ' ikkA' ikkArasavi gaNahare, pavAyae pavayaNassa vaMdAmi / savvaM gaNaharavaMsaM, vAyagavaMsaM pavayaNaM ca // 82 // pravAcakAn pravaktRRn , pravacanasya dvAdazAGgasya, gaNadharavaMzaM AcAryasaMtati, vAcakavaMzaM upAdhyAyasaMtatiM pravacanaM AgamaMca, | vande staumi / / 82 // ' te ' te vaMdiUNa sirasA, atthapuhuttassa tehi khiyss|suynaannss bhagavao, nijjuttiM kittaissAmi / 8 / / tAnahadAdIn zirasA vanditvA artho vAcyaM, arthAt kathaMcidbhinnatvAtsUtraM pRthagucyate, prAkRtavAcca pRthageva pRthaktvaM, IN arthazca pRthaktvaM ca arthapRthaktvaM tasya sUtrArthobhayarUpasya, zrutajJAnasya, tairjinAdibhiH, kathitasya bhagavataH pUjyasya niyuktimithaH sUtrArthayorniyojanaM, yadvA'rthasya arthena vA pRthutvaM vistIrNatvaM vidyate yatra tasya, kIrtayimiSyAmi vakSye // 83 // 'Ava' Avassagassa dasakAliassa, taha uttrjjhmaayaare|suuygdde nijjuttiM, vucchAmi tahA dasANaM c||4|| // 34 // Jain Education inte www.janelibrary.org Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayanAcArAMgayoH, mo'lAkSaNikaH, sUtrakRto, dazAnAM dazAzrutaskandhe khyAtAnAM niyuktiM vakSyAmi // 84 // 'kappa' kappassa ya nijjuttiM, vavahArasseva prmnniunnss| sUriapaNNattIe, vucchaM isibhAsiANaM c||85|| ___ evazvArthe, granthakartuH paramanipuNatvAttadgrantho'pi paramanipuNaH, sUryaprajJapteH vakSye, RSibhASitAnAM devendrastavAdInAM // 84 // ' ete' etesiM nijjuttiM, vucchAmi ahaM jinnovesennN| AharaNaheukAraNa-payanivahamiNaM samAseNaM // 86 // ___ eteSAM niyuktiM sArthakAM vakSye, vizeSatastu ' iNaM' imAM AvazyakaniyuktiM, AharaNaM dRSTAntaH, heturyathA'sau agnimAn dhUmavatvAt , kAraNa yuktimAtraM yathA'sau suzIlatvAd yazasvI, teSAM padanivaho yasyAM tAM, AharaNahetukAraNapadanivahAM samAsena saMkSepeNa / / 85 / / 'sAmA' sAmAiyanijjuttiM, vucchaM uvaesiyaM gurujaNeNaM / AyariyaparaMparaeNa, AgayaM ANupuvIe // 87 // ___ AvazyakaniryuktAvapi prAk sAmAyikaniyuktiM vakSye, gurujanena mamopadiSTAM, tasyA'pi mama gurorapi AcAryapAraMparyeNAgatAM AnupU]ti sUtrato'rthataH kriyAtaH krameNa, yathA mRgAvatIkRte pradyotopakramAdavantIvaprazilA janahastapAraMpAryaNA'nukrameNAgatAstathaiva sthApitAH, vaprastathAstha evAbhUt // 87 // nijju' NijjuttA te asthA, jaM baddhA teNa hoi nijjuttii| tahavi ya icchAvei, vibhAsiuMsuttaparivADI // 8 // Jain Education inte Prvww.jainelibrary.org l e Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti dIpikA // // 35 // Jain Education Interna sUtre nizcayena yuktA eva santo yadarthA atra baddhA yojitAstena niryuktAnAM yuktirniryuktirmadhyapadalopI samAsaH, cetsUtre baddhAstadA kiM niyuktyetyAha - tathApi 'ca' evArthe durjJeyatvAtsUtra paripATireva vibhASituM arthAnniryukti, payati vAJchayati // 88 / / iha tairarhadAdibhiH kathitasya zrutajJAnasyeti yaduktaM tatra teSAM kathanavidhimAha - ' tatra ' tavaniyamanANarukkhaM, ArUDho kevalI amiyanANI / to muyai nANavuTThi, bhaviyajaNavibohaNaTThAe // 89 // niyama indriyamanaHsaMvaraH, jJAnaM samyag bodhaH, tadrUpaM vRkSamArUDhaH / iha zrutAvadhimanaH paryAya kevalabhedAccaturdhA kevalIti punaramitajJAnItipadaM sa ca arhan tato matijJAnahetuvAgvRSTiM bhavikajanavibodhanArthAya muJcati // / 89 / / ' taM bu' taM buddhima paDe, gaNaharA givhiuM niravasesaM / titthayarabhAsiyAI, gaMthaMti tao pavayaNaTThA // 90 // gaNadharAstAM niravazeSAM buddhimayena paTena gRhItvA tataH pravacanArtha tIrthakarabhASitAni sUtratayA gradhnanti // 90 // ghittuM' dhituM ca suhaM suhagaNaNadhAraNA dAuM pucchiuM ceva / eehiM kAraNehiM, jIyaMti kathaM gaNaharehiM // 91 // jinoktaM grathitaM grahItuM sukhaM syAt, guNanadhAraNe sukhaMstaH, dAtuM praSTuM ca sukhaM / etaiH kAraNairjIrti, pUrvagaNadharAcAra iti gaNadharairgrathanaM kRtaM // 91 // ' atthaM ' atthaM bhAsai arahA, suttaM gaMthati gaNaharA niuNaM / sAsaNassa hiyaTThAe, tao suttaM pavattai // 92 // nipuNaM sUkSmArthavAcigaNadharAH, zAsanahitArthAya sUtraM gadhnanti / / 92 / / nanu sUtraM kimAdItyAdyAha - 'sAmA' tIrthakara - kathanavidhiH // / / 35 / / Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAiyamAIyaM, suyanANaM jAva bindusaaraao| tassavi sAro caraNaM, sAro caraNassa nivvANaM // 13 // ___sAmAyikAdi bindusAraM caturdazaM pUrva yAvat , tasya zrutajJAnasya, api zabdAt samyaktvasya sArazcaraNaM cAritraM tasya, IN nirvANaM mokSaH sAraH / atha jJAnakriyAnayAvuddizyopadezAya gAthA dazAha // 93 // 'sua' suanANaMmivi jIvo, varseto so na pAuNai mokkhaM / jo tava saMjamamaie, joe na caei voDhuM je||9|| - zrutajJAne apizabdAt matyAdiSvapi vartamAnaH sa mokSaM na prAmoti, yastapaHsaMyamamayAn yogAn voDhuM na zaknoti, 'je' | pAdapUtyai // 94 // 'jaha' | jaha cheyaladdhanijAmaovi, vANiyagaicchiyaM bhuumi|vaaenn viNA poo, na caei mahaNNavaM triuN||15|| ____labdhaH cheko niryAmako beDAvAho yena, so'pi poto vAtena vinA mahArNavaM tIrkhA vaNigiSTAM bhUmiM prAptuM na | zaknoti // 95 // 'taha' | taha nANaladdhanijAmaovi, siddhivasahiM na paaunni| niuNo vi jIvapoo, tvsNjmmaaruavihuunno|96|| ___ tathA labdhajJAnaniryAmako'pi jIvapotaH siddhivasatiM muktisthAnaM na prAmoti, tapaHsaMyamamArutavihInaH // 17 // 'saMsA' | saMsArasAgarAo, ubbuDDo mA puNo nibuddddijjaa| caraNaguNavippahINo, buDDui subahuMpi jaannNto||17|| saMsArasAgarAt udbuDitaH prAptanubhavAdirapi mA punarnimajet , caraNaguNAcAritraguNAH tairviprahINo rahitaH subahvapi jAnan | Jain Education inte For Private & Personal use only | Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyakaniyukti dIpikA caraNaguNazreSThatA // buDati // 97||'subk' subahuMpi suyamahIyaM kiM kAhI ? caraNavippahINassa / aMdhassa jaha palittA, dIvasayasahassakoDIvi // 98 // subahvapi zrutamadhItaM caraNaguNahInasya kiM kariSyati yathA andhasya dIpazatasahasrakoTyapi palittA' pradIptA kiM kariSyati // 99 ||'appN | appapi suyamahIyaM, payAsayaM hoi caraNajuttassa / ikkovi jaha paIvo, sacakkhuassA payAsei // 19 // alpamapi zrutaM sacakSuSaH, prAkRtatvAdAkAraH // 99 // ' jahA' jahA kharo caMdaNabhAravAhI, bhArassa bhAgI nahu cNdnnss| evaM khu nANI caraNeNa hINo, nANassa bhAgI nahu soggaIe // 10 // khurevArthe jJAnasya bhAgI jJAnapAThanAdyutthaklezabhAgI, na tu sugteH|| 100 // ' hayaM' chA hayaM nANaM kiyAhINaM, hayA annANao kiyaa| pAMsato paMgulo dabo, dhAvamANo a aNdho||101|| spaSTA // 101 // tataH 'saMjo' Jain Education Inter Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMjogasiddhIi phalaM vayaMti, na hu egacakkeNa raho payAi / aMdho ya paMgU ya vaNe samiccA, te saMpauttA nagaraM paviTThA // 102 // jJAnakriyAsaMyogasijhyA phalaM mokSaM, yato vane dave lagne andhapaGga sametya militvA tau saMprayuktAveva santau nagaraM praviSTau / 102 / 'NANaM' NANaM payAsagaM, sohao tavo saMjamo ya guttikro| tiNhapi samAjoge, mokkho jiNasAsaNe bhaNio // 103 // yathA gRhazuddhau dIpaprakAzAd bhRtyaH kacavarojjhanAt , jAlAdipidhAnakacavarAgamanirodhAdupakuryustathA jIvazuddhau jJAnaM zubhAzubhaprakAzakaM, kriyA tu tapaHsaMyamAtmaketi, tatra tapo duHkarmakacavarazodhakaM, saMyama AgantukakarmakacavararodhitvAd guptikaraH / 103 / atha zrutAdisAmAyikAptiH kathaM syAditi gAthA dvaadshaah-'bhaave'| bhAve khaovasamie, duvAlasaMgapi hoi suynaannN| kevaliyanANalaMbho nannattha khae kasAyANaM // 104 // ____ bhAve kSAyopazamike bhAve sati dvAdazAGgaM apizabdAnmatyavadhimanojJAnAni, sAmAyikacatuSkaM ca syAta, kaivalyaM ghAtikarmaviyogastena jJAnaM tasya lAbhaH nAnyatra kintu kaSAyANAM kSaye eva kSAyike bhAve iti // 104 ||'atttth' Jain Education Inter! For Private & Personal use only | Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaaptiH|| Avazyaka- aTTaNhaM payaDINaM, ukkosaThiii vaTTamANo u / jIvo na lahai sAmAiyaM, cauNDaMpi egayaraM // 105 // zrutAdiniyukti sAmAyi___ aSTAnAM jJAnAvaraNAdikarmaprakRtInAM utkRSTasthitau vartamAno jIvaH, caturNAmapi samyaktvazrutadezaviratisaviratInA-20 dIpikA // mekatarat sAmAyikaM na labhate, siddhAnte samyaktvAdInAM caturNAmapi sAmAyikanAmatvAt , tatra 'mohe koDAkoDI sattarI // 37 // * vIsa nAmuguttesu / sesesu ya tIsaM puNa tittIsayarAu Aummi // 1 // esA ukkosaThiI aDeva muhatta nAmaguttesu / bArasa veyaNIyammI sesANegaM jahanna ThiI, // 2 // saptotkRSTasthitau caturNA pUrvaprapanno'pi na syAdyataH samyaktvI granthimullaMghyokRSTasthitine banAti, tu zabdAt jaghanyasthitAvapi vartamAnaH pUrvaprapannatvAnna prapadyamAnaH, AyuSa utkRSTasthitau upapAtakAle anuttarasurAH pUrvaprapannAH syune prapadyamAnAH, nArakAstu utkRSTAyuSo na pUrvaprapannA nApi prapadyamAnAH, AyuSi hIyamAne tu samyaktvaM labhante'pi, Ayurjaghanyasthitau nobhaye yataH sA kSullabhavagrahaNe tasya (kSullakabhavasya ) prAyo vanaspatiSu saMbhavAt , samyagdRzastatrA'nutpAdAt / iha yadA mohasyotkRSTA sthitistadAnyeSAmapi saiva, AyuSastUtkRSTA madhyA vA na tu jaghanyA, anyatamasyAH prakRterutkRSTasthitau mohaM vinA zeSANAM sthitiH utkRSTA madhyA vA syAt , mohasya tu madhyA tathA mohasya jaghanyA sthitiranivRttivAdare'nyeSAM tu sUkSmasamparAye // 105 / / ' satta' sattaNhaM payaDINaM, abhitarao u koDikoDINaM / kAUNa sAgarANaM, jai lahai cunnhmnnnnym||106|| saptAnAM karmaNAM sAgarANAM antyakoTAkoTerabhyantarata AtmAnaM kRtvA yadi labhate ko'pi caturNAmanyatarat sAmAyikaM // 37 // Jain Education Intem For Private & Personal use only A ww.jainelibrary.org Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadA ca saptAnAM koTAkoTI palyAsaMkhyabhAgahInA syAt tadA dhanarAgadveSapariNAmo'tyantadurbhedyadArugranthivata karmagranthirudeti tasmiMzca bhinne eva samyaktvAdilAbhaH syAt / iha bhavyAnAM karaNatrayaM syAt , karaNaM ca pariNAmavizeSaH, tatra AdyaM karaNaM anAdikAlAdyathaiva pravRttaM yathApravRttaM karaNaM granthi yAvat / 1 / tato dvitIyamaprAptapUrva apUrvakaraNaM grnthimtikaamtaaN|2| tatastatIyaM na nivarttanazIlaM anivRttikaraNaM samyaktvAptiM yAvat / 3 / abhavyAnAM tvAdyameva // 106 // 'palla' pallaya 1 girisariuvalA 2 pivIliyA 3 purisa 4 paha 5 jaraggahiyA 6 / kuddava 7 jala 8 vatthANi 9 ya sAmAiyalAbhadiTThantA // 107 // ete samyaktvasAmAyikalAme dRSTAntAH, tatra palyo dhAnyasthAnaM sa yathA'lpAnakSepe bahanazodhane ca kAle kSIyate, tathAtmA karmapalye'lpakarmANUnAM kSepe bahUnAM ca zodhane'nAbhogAdyathApravRttakaraNenA'lpakarmIbhavan granthimApyApUrvakaraNena tAmullaMghyAnivRttikaraNena samyaktvamAmoti / 1 / girisaridupalo'nyonyagharSeNa vRttatvametyevamAdyakaraNenAtmA granthi / 2 / pipIlikAH kITikAH tAsAM yathA kSitau gatiH / 1 / sthaannvaarohH|2| sapakSANAM tato'pyutpAtaH / 3 / kAsAMcit sthANutale sthAnaM / 4 / kAsAMcittato'vasarpaNaM ca / 5 / tathAtmanAM kramAdyathApravRttA / 1 / 'pUrvA / 2 / 'nivartikaraNa / 3 / granthidezasthiti / 4 / punaH karmasthitivardhanAni / 5 / atha puruSAH-aTavyAM triSu nRSu puraM prati vrajatsu saptatiyojanamAne pathi ekonasaptatiyojanairatikrAntIsthAne raudrau stenI vIkSyaiko valito, dvitIyastAbhyAM dhRtaH, tRtIyastau vilaMdhya saptatitama | Jain Education Intern Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka zrutAdi kAtira / saamaayikaaptiH|| dIpikA // // 38 // | yojanaM gataH puraM prAptaH, evaM bhavATavyAH samyaktvapuraM yAtAM panthAH saptatikoTIkoTimAnA dIrghakarmasthitiH, tata ekonasaptatikoTIkovyAmatikrAntAyAM bhIsthAnaM granthizvorau rAgadveSau, sa tatra valito yo duSTAzayena punadIrghakarmasthitikRt , cauradhRtastu prabalarAgadveSodayo granthikasattvaH, tRtIyo granthibhettA / 4 / pathabhraSTaH ko'pi svayameva mArga labhate, ko'pyupadezena ko'pi naiva tathA jIvaH samyaktvamapi / 5 / jvaragRhItasya kasyApi jvaraH svayaM yAti, kasyApyauSadhaiH, kasyApi naiva, evaM mithyAtvajvaro'pi / 6 / kodravANAM keSAMcin madanabhAvaH svayameva kAlAntareNa yAti, keSAMcid gomayAdibhiH, keSAMcinnaiva tathAtmanAM mithyAtvaM, ayaM bhAvaH ko'pyanAdimithyAtvI gurUpadezena svayaM vA labdhenA'pUrvakaraNena zuddhAzuddhAzuddhamadanakodravAniva mithyAtvapudgalAn samyaktvamizramithyAtvabhedena tripuMjIkRtyA'nivartikaraNena zuddhapuJjodayAt kSAyopazamikasamyaktvaM labhate, puJjatrayasthApanA . ko'pi punarapUrvakaraNena granthi bhitvA viziSTataravizuddhyAtmakamanivartikaraNamanubhavan mithyAtvasthiterudayakSaNAdArabhyAntarmuha dupari tat pradezavedyamithyAtvadalikavedanA'bhAvarUpamantarakaraNaM karotya'smiMzca kRte mithyAtvamohanIyasya sthitidvayaM syAta, AdyAntarakaraNAdadhastanI antarmuhUrtamAtrA sthitiH, anyA tasmAdevoparitanA antarmuhattoMnA'ntaHsAgarakoTIkoTimAnA, sthApanA-.-tatrAdyasthitau mithyAtvadalikavedanAdasau mithyAtvyeva, antarmuhUrtena punastasyAmadhastanasthitau kSapitAyAmantarakaraNAdyasamaye mithyAtvadalikavedanA'bhAvAdaupazamikaM samyaktvamApnoti, puJjatrayaM tvasau na karotyeva / tatazcaupazamikasamyakttvAcyavan , jaghanyaM samayenotkRSTaM SaDAvaliSu zeSAsvanantAnubandhyudayaH syAt , tadA ca sAsvAdanasamyaktvaM labhate, tato jaghanyataH samayAt utkRSTataH SaDAvalikAbhyaH punarUz2amavazyaM // 38 // Jain Education Internal Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mithyAtvodayAdasau mithyAtvI syAd, tataH punarapUrvAnivRtikaraNAbhyAM kSAyopazamikasamyaktvaM labhate, saiddhAntikAnAM matamidaM, kArmagranthikAnAM tu antarakaraNe aupazamikasamyaktvaM labdhvA tena mithyAtvasya puMjatrayaM karotyeva, tatazyuto'sau tattatpuMjodayAt kSAyopazamasamyaktvI mizro mithyAtvI vA syAta, abhavyo'pi kazcidyathApravRttAdanthi labdhvA tatra sthito'rhadAdizrIdarzanAddhetvaMtarAdvA ekAdazAGgarUpaM zrutasAmAyikaM labhate, na zeSANi / tathA, 'jalavasthANI' ti jalavastre malinAghazuddhazuddhabhedena tridhA tathA darzanamapi mithyAmizrasamyagabhedaM / 8-9 / samyaktvalAbhAdanu zeSasaptakarmaNAM palyapRthaktvasthitikSaye dezaviratistataH pRthak pRthak saMkhyeyasAgarasthitikSaye sarvaviratyupazamakSapakazreNyAptiH syAta, iyaM ceyatkAlato dezaviratyAdyAptiH utkRSTato patitasamyaktvasya devanareqhatpadyamAnasya syAda'nyathA'nyatarazreNivarjasamyaktvAdyAptirekamave'pi syAt karmagranthA''zayena tu zreNidvayamapi // 107 // 'paDha' paDhamilluyANa udae, niyamA saMjoyaNA ksaayaannN|smmiNsnnrlbhN, bhavasiddhIyAvina lahati // 18 // __prathamillukAnAM dezyuktyA prathamAnAM, prAthamyAdi caiSAM samyaktvamukhyaprathamAdiguNaghAtitvAt kSapaNakramAdvA, 'udaye' udIraNAvalikAgatatatpudgalodbhUtasAmarthya saMyojayanti bhavenAtmanAmiti saMyojanAkhyAH krodhamAnamAyAlomAH kaSAyA anantAnubandhinasteSAM, bhave tasmin siddhiryeSAM te bhavasiddhikA api niyamAt samyagdarzanalAbhaM na labhante / 108 / 'bii' biiyakasAyANudae, apaJcakkhANanAmadhejANaM / sammaiMsaNalaMbhaM, virayAviraiM nau lahati // 109 // Jain Education Inter For Private & Personal use only | Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAvazyaka niyuktidIpikA // zrutAdi| sAmAyikAptiH // // 39 // na vidyate pratyAkhyAnaM dezaviratiryeSAM te'pratyakhyAnanAmadheyAH samyagdarzanalAbha labhante, na tu viratAviratiM dezavirati // 109 // ' tai' taiyakasAyANudae, pnyckkhaannaavrnnnaamdhijjaannN| desikadesaviraI, carittalaMbhaM na u lahati // 110 // pratyAkhyAnaM sarvaviratirUpaM AvRNvantIti pratyAkhyAnAvaraNAstannAmadheya nAma yeSAM te, dezo mahAvratApekSayA sthUlaprANAtipAtaviratiH ekadezastu mahAvratasyaiva yathAdRzyavanaspatikAyAdyatipAtastayoviratiM labhante na tu cAritralAbhaM ||110||'muul' mUlaguNANaM laMbha, na lahai mUlaguNaghAiNaM ude|ude saMjalaNANaM, na lahai caraNaM ahakkhAyaM // 111 // samyaktvANuvratamahAvratAni mUlaguNAH (teSAM) ghAtinAM saMyojanAdInAM udaye mUlaguNAnAM lAbhamuktarItyA na labhante, saM ISat jvalantIti saMjvalanAH yathAkhyAtaM niSkaSAyaM cAritraM // 111 // ' savve' / savvevi aaiyArA, saMjalaNANaM tu udayao huNti| mUlacchijjaM puNa hoi, bArasaNhaM kasAyANaM // 112 // ____sarvepyAlocanAdicchedAntaprAyazcittazodhyAH aticArAH, turevArthaH saMjvalanAnAmevodaye syuH / iha krodhamAnamAyAlobhAzcatvAraH kaSAyA ekaikaH, saMjvalanapratyAkhyAnA'pratyAkhyAnAnaMtAnubandhibhedakramAt pakSacaturmAsavarSajanmAvadhiH syAt , tena SoDaza kaSAyAH syuH, teSu pratyAkhyAnakrodhAdInAM dvAdazAnAM udaye mUlacchedya cAritradezaviratyAdhucchedaH syAt / / 112 // 'bAra' bArasavihe kasAe, khaie uvasAmie va jAgarhi / labbhai carittalaMbho, tassa visesA ime pNc||113|| Al39 // Jain Education Inter Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogaiH zubhamanovAkvAyavyApAraidizavidhe kapAye kSapite vidhyAtA'gnivat , upazamite bhasmacchannA'gnivat , kSAyopazamite 11 vArdhavidhyAtA'gnivat cAritralAbho labhyate tasya cAritrasya vizeSA bhedA ime vakSyamANAH // 113 // ' sAmA' sAmAiyaM ca paDhamaM, cheovaTThAvaNaM ave bIyaM / parihAravisuddhIyaM, suhumaM taha saMparAyaM ca // 114 // samAnAM jJAnadarzanacAritrANAM AyaH samAyaH sa eva sAmAyikaM sarvasAvadhaniyamarUpaM, tad dvidhA itvaraM yAvatkathikaM ca, tatra itvaraM chedopasthApanA'pekSayA'lpakAlaM bharatairavateSvAdyAnnyAhattIrthe'nAropitavratasya ziSyasya, yAvatkathikaM tu yAvatkathA''tmano yAvajIvamiti, madhyamajinavidehAhanmunInAM upasthApanA'bhAvAt sAmAyikakAla eva vratAropAcca / 1|caa pAdapU], prA0paryAyacchedena mahAvratAnAM upasthApanaM yatra tacchedopasthApanaM dvitIyaM cAritraM bhavet , tad dvidhA anaticAraM sAticAraM ca, tatrA'naticAraM itvarasAmAyikayukaziSyasyopasthApane tIrthAMtarasaMkrAntau vA, yathA pazcAdvIratIrthaM saMkrAmataH paJcayAmaprapattau / 1 / sAticAraM tu mUlaguNacchettuH punaH vrtaaropH| 2 / parihAreNa tapo vizeSeNa vizuddhiryasmistatparihAravizuddhikaM dvidhA parihArakANAM nirvizamAnakaM, sevitaparihArANAM tu nirviSTakAyikaM / parihAravizuddhisAmAyikaM navakogaNaH prapadyate, tatra catvAraH parihArakAH catvArastadvaiyAvRtyakRto'nuparihArakAH ekastu kalpasthito vAcanAcAryoM gurUbhRtaH, tatra 'gimhe cautthachaThaTThamAI sisire u chaThamaTThamayaM / dasamaM vAsAsuTumadasamaduvAlasatavo hoi / 1 / eso jahannamajjhukkoso parihAriyANa prihaaro| pAraNage AyAma aMtimabhirakApaNagagahaNaM // 2 // uvavAsaM vA AyAma sesANa tavo ya jAva chammAsA / to parihAriyaNucarA aNucarayA huMti parihArI // 3 // kappaThio vi evaM chammAsatavaM karei sesA u / aNuparihAriMgabhAvaM vayaMti kappadviyatta Jan Education Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryuktidIpikA // // 40 // Jain Education Inte ca // 4 // iya aTThArasamAsA kAUNa tavaM uvaiti jiNakappaM / gacchaM vA jiNapAse paDivaaMtA puNa havaMti || 5 || titthayarasamIve sevagassa pAse va neva annassa / eesiM jaM caraNaM parihAravisuddhiyaM taM tu ' / / 6 / / idaM cAritraM paMcayAmadharmapratipattAveva, nAnyatra, asmi cAritre sthitA AvazyakaM kAryaM vinA na vadanti utthAtukAmAstu vadanti, ahamutthAtukAmo'smi, tataH paricArAstaccititaM sarvaM svayameva vidadhati / tathA parihArakaH prAyaH kAyotsargastha eva tiSThet, na nidrAti, navamapUrvatRtIyavastvAdizrutavAn navaM nA'dhIte prAgadhItameva smaret, prANAnte'pyapavAdaM na sevate, tathA'kSimalamapi na tyajati, etat sAmAyikatrikaM, kSAyopazamikaM / 3 / sUkSmAH samparAyAH kaSAyAH lobhAMzazeSatvAdyatra tatsUkSmasaMparAyaM tad dvidhA vizuddhayamAnaM saMktizyamAnaM ca tatra vizuddhayamAnaM zreNAvArohataH / 1 / saMklizyamAnaM tvAdyazreNyAzrayavataH / 2 / tathAzabdo gAthAbhaGgabhayAt, // 114 // ' tatto tattoya ahakkhAyaM khAyaM savvaMmi jIvalogaMmi / jaM cariUNa suvihiA, vaJcaMtayarAmaraM ThANaM // 115 // yathAkhyAtaM yathoktaM trividhatrividhena sarvasAvadyatyAgAcchuddhasAmAyikarUpaM cAritraM, chadmasthavItarAgasyopazAmakasya kSapakasya vA, kevalinastu sayogino'yogino vA syAt, sarvasmin munijIvaloke khyAtaM prasiddhaM yaccaritvA suSThu zobhanaM vihitaM anuSThAnaM yeSAM vacaMti vrajanti, maraNaM mAraH na jarAmarau yatra tadajarAmaraM sthAnaM // 115 // adhikArAt zreNyAvAha - ' aNa ' aNadaMsanapuMsitthI, veyachakkaM ca purusaveyaM ca / do do egantarie, sarise sarIsaM uvasamei // 116 // upazama kSapaka zreNyau // // 40 // Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yate, tatazcennaraH prArabdhAta kI tadAstrInRvedaSAnta sApaTapazamayya tataH sajvala zuddhAzaya Adau yugapadantarmuhUrtena anAn anantAnubandhina upazamayati, evaM sarvatropazamakAlo'ntarmuhUrta jJeyaH, tato doM se darzanamohanIyaM mithyAtvamizrasamyaktvamedAtridhA yugapat , tadaupazamikasamyaktvI syAta, sa cApUrvakaraNonivattibAdaro vetyucyate, tatazcennaraH prArabdhA tadA'nudIrNamapi napuMsakavedaM, tataH strIvedaM, tato hAsyaratyaratibhayazokajugupsArUpaM SaTuM, tato nRvedaM, cet strI tadA klIvanRvedaSadAMte strIvedaM, cet klIbaM tadAstrInRvedaSaTrAnte klIbavedaM, tato dvau dvau krodhAdyo ekAntaritau saMjvalanAntaritau sadRzau sadRzamupazamayati, ko'rthaH apratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNakrodhau yugapadupazamayya tataH saMjvalanakrodhaM, evaM mAnamAyAlomAn , tatra saMjvalanalobhamupazamayaMtridhA kRtvA dvAvaMzau yugapadupazamayya tRtIyAMza saMkhyeyAMzAn kRtvA pRthak pRthak kAlenopazamayannantyAMzaM yAvad bAdarasaMparAyo'nivattibAdaro vetyucyate, tato'tyAMzaM asaMkhyAzAn kRtvA samaye samaye tAnupazamayan sUkSmasaMparAyaH // 116 // taduktaM / 'lobhA' lobhANuM veaMto, jo khalu uvsaamovkhvgovaa| so suhumasaMparAo, ahakhAyA UNao kiMcI // 117 // ___ yaH khalu upazAmaka upazamazreNisthaH, kSapakaH kSapakazreNistho vA lobhasya saMjvalanalobhasyANUna saMkhyeyatamakhaMDasyA'saM-14 khyAni khaNDAni vedayamAno'nubhavan syAt , so'ntarmuhUrta yAvat sUkSmasaMparAyacAritrI syAdayaM ca guNairyathAkhyAtacAritrAt kiMcidUnaH syAt , sa cAntarmuhUrta sUkSmasamparAyo bhUtvopazAntalobhANuryathAkhyAtacAritrI syAt / Aha-samyaktvAptau AdyakapAyANAM kSayopazama ukto'tra copazAmakastatko'nayorvizeSaH ? ucyate-kSayopazame dIrNasya kSayo'nudIrNasya vipAkAnubhava upazamitatvAnnAsti, pradezAnubhavastvastyeva, upazame tu so'pi nAsti, yacca samyagdRzAM anantAnubandhyudayo niSiddhaH so'nubha Jain Education Intel Talww.jainelibrary.org Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvazyakaniryuktidIpikA // // 41 // Jain Education Inter vakarmAMgIkRtya na tu pradezakarma, na caivaM samyaktvaghAtaH pradezakarmaNo mandAnubhAvatvAt / ihAsyAH zreNyA ArabdhA AdyasaMhananatrike apramatto yatiH syAt, anye tu vyavahArayanti [ kaSAyodayAt] avirato dezavirataH pramatto'pIti / etacchreNiprapattA cedvaddhAyuH syAt tadA devAyurvAneva nAnyaH, sa cet zreNimadhyasthaH prazAntamoho vA mriyate tadAnuttareSvevotpadyate zreNitas tvaniyamaH nAnAmatitvena nAnAgatikatvAt, abaddhAyustvantarmuhUrttaM upazAmakayatirbhUtvA punaruditakaSAyaH kArtsnyena zreNipratilomamAvRtyA'pramattaH pramatto vA ko'pi mithyAtvI vA syAt // 117 // tadAha 'uba ' uvasAmaM uvaNIA, guNamahayA jiNacarittasarisaMpi / paDivAyaMti kasAyA, kiM puNa sese sarAgatthe ? // 118 // upazamamapyupanItA, guNamahattA nareNa, taM, jinaH kevalI tatsadRzacAritramapi kaSAyAH pratipAtayanti / kiM punaH zeSAn sarAgadharmasthAnuddizyocyate 1 // 118 // ' jai ' jai uvasaMtakasAo, lahai aNataM puNo'vi paDivAyaM / Nahubha vIsasiyavvaM, theveya kasAyasesaMmi // 119 // anantamanantakAlaM saMsAre pratipAta, stoke'pi kaSAyazeSe bhavadbhirnaiva vizvasitavyaM // 119 // ' aNa , aNAvaM vaNotraM, aggIthovaM kasAyathovaM ca / Na hu bhe vIsasiyavvaM, thevaMpi hu taM bahuM hoI // 120 // RNasya stokaM, vraNasya stokaM, ihAdyA zreNirekabhave vAradvayaM ekajIvasya nAnAbhavApekSayA vAracatuSkaM ca syAt // 120 // atha kSapakazreNiH ' aNa ' upazamakSapaka zreNyau // // 41 // Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education interne upazamazreNiH saM0 lobha apra0 lobha | pra0 lobha saM0 mAyA|| apra0 mAyA pra0 mAyA saM0 mAna | apra0 mAna pra0 mAna saM0 krodha apra0 krodha pra. krodha puM0 | hAsya rati | arati | bhaya zoka jugupsA strIve0 na00 | mi0 mizra sa0 ana0 krodha ana0 mAna |ana0mAyA ana0 lobha kSapaka zreNiH | saM0 lobha saM0mAyA samAna saM0 krodha | puM0 veda hAsya | rati| arati | bhaya zoka jagupsA strIveda / | na0 veda apra0 pra0|apra0pra0 apra0 pra0 apra0 pra0 dhamAna mAna mAyA mAyA lobha lobha samyaktva mizra bhithyAtva ana0 krodha ana0 mAna ana0 mAyA ana0 lobha | aNa miccha mIsa sammaM, aTTha napuMsisthIveyachakkaM c| puMveyaM ca khavei, kohAie ya saMjalaNe // 121 // Vww.jainelibrary.org Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aavshykniyuktidiipikaa|| upazamakSapaka zreNyau // // 42 // ArabdhA mayo'STavarSebhyo'nvavirato dezavirataH, pramatto'pramatto vA AdyasaMhananI dharmadhyAnI, pUrvadharastvapramattaH zukladhyAnyapi, Adau anantAnubandhino'ntarmuhana kSapayitvA tataH tadanantAMzaM mithyAtve kSipvA tena samaM mithyAtvaM kSapayet yathA tIvA'gnirardhadagdhendhana evendhanAntaramAsAdyobhayamapi dahettathA'sau kSapako'pyavazeSa agretane agretane zivA tena samaM kSapayediti sarvatra jJeyaM / tato mizra, tataH samyaktvamohanIyaM, tadA cA'sya samyaktvANUnAmapi kSaye vizuddhataratattvazraddhAnapariNAmarUpaM kSAyikasamyaktvaM syAt , zlakSNAbhrApagame spaSTatarA''lokavat ; iha ced baddhAyuH kSapakaH prapadyetAnaMtAnubandhikSaye ca tiSTheta , tataH ko'pi mithyAtvodayAcAnpunazcinuyAnmithyAtve tadvIjabhAvAta, kSINamithyAtvastu kaSAyAnnaiva cinoti / anantAnubandhikSaye saptakakSaye vA'patitapariNAmo mRtaH sura eva syAt , patitapariNAmastu nAnAmatitvAt sarvagatibhAga , tatrApi deveSu vaimAnikeSu nRtiryakSu cA'saMkhyavarSAyuSkeSu yAtIti cUNau~ / iha kSAyikasamyakvI cet svarnarake vA yAyAt tato nRtvaM prApya siddhyet , cettiryanRSu yAti, tadA svargavA nRtvamApya sidhyediti / samyaktvakSaye'nivartibAdara ucyate, baddhAyustusaptake kSINe tiSThatyeva, samyaktvazeSaM cAgrena kSipet , abaddhAyustu sarvAM zreNI samApayatyeva sa ca samyaktvAntyAMzaM apratyAkhyAnapratyAkhyAnarUpakaSAyASTakAntaH kSipvA tena sama yugapadaSTa kakSayamArabhate, tanmadhyAMzaM ca kSipayan // 121 // 'gai' 'sAhA' gaiANupuvvI do do, jAi nAmaM ca jAva curiNdii| AyAvaM ujjAyaM, thAvaranAmaM ca suhumaM ca // 122 // sAhAraNamapajjataM, niddAnidaM ca payalapayalaM ca / thINaM khavei tAhe, avasesaM jaM ca aTaNhaM // 123 // | // 42 // Jain Education Inter For Private & Personal use only T Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSapakazreNiH // narakagati 1 narakAnupUrvI 2 tiryaggati 3 tiryagAnupUrvI 4 jAtinAma ekendriyajAtinAma yAvaccaturindriyajAtinAma 8 Atapa 9 udyota 10 sthAvara 11 sUkSma 12 sAdhAraNA 13 'paryAptanAmAni 14 nidrAnidrA 15 pracalApracalA 16 styAnarddhi 17 amRH prakRtIH kSapayitvA'STAnAM zeSaM ksspyet| tatra cUrNau prakRtayaH SoDaza santi, AtapodyotayoH sthAne cA'zubhavihAyogatirasti, bhASye tu SoDazasaMkhyoktA'paryAptanAma ca nAsti, tatastatvajJA vidanti, tato napuMsakAdyupazamazreNivajJeyaM, tatra napuMsakavedaM, tataH strIvedaM, tato hAsyAdi SaTuM, tataH puMvedaM kSapayaMstaM tridhA kRtvAMzadvayaM yugapatkSapayitvA tRtIyAMzaM saMjvalanakrodhe kSiptvA taM tridhA kRtvAMzI kSapayitvA tRtIyAMzaM saMjvalanamAne kSipvA taM tridhA kRtvAMzI kSapayitvA tRtIyAMzaM saMjvalanamAyAyAM kSiptvetyAdi saMjvalanalobhaM khaMDavayaM kRtvA dvAvaMzI kSapayitvA tRtIyAMzaM saMkhyeyakhaNDAni kRtvA pRthaka pRthak kAle kSapayannantyaM khaNDaM yAvadanivarsivAdarastato'ntyaM khaNDamasaMkhyakhaNDAni kRtvA samaye samaye kSapayan sUkSmasamparAyacAritrI syAt tataH sUkSmakhaNDeSu kSINeSu kSoNamohayathAkhyAtI // 122 // 'vIsa' vIsamiUNa niyaMTho, dohi u samaehi kevale sese| paDhame nidaM payalaM, nAmassa imAo pyddiio||124|| __ nirgrantho'bdhitaraNazrAntavat mahAmohaM tIrkhA'ntarmuhUttaM vizramya dvAbhyAM samayAbhyAM kevalI bhaviSyan zeSe prathame samaye nidrAM pracalAM ca tathA nAmakarmaNaH etAH prakRtIH kSapayet tadyathA // 124 // 'deva' devagaiANuputvI-viuvvi saMghayaNa paDhamavajjAi / annayaraM saMThANaM, titthayarAhAranAmaM ca // 125 // Jain Education Intel For Private & Personal use only al Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSapaka upanA Avazyakaniyukti dIpikA // // 43 // devagatiH devAnupUrvI vaikriyaM aMgopAGgAni ceti dvikaM, saMhananAni prathamavarjAni 5, yat svasyAsti tadanyatarat muktvA | anyasaMsthAnAni 5, yadyatIrthakRta tadA tIrthakarAhArakanAmnI, tIrthakRttadA''hArakanAmaiva, parametAsAM nAmaprakRtInAmatra kSayo | bhASyakarmagranthAnAM na sammataH // 125 // 'cara' carame nANAvaraNaM, paMcavihaM dasaNaM cauviyappaM / paMcavihamaMtarAya, khavaittA kevalI hoi // 126 // ___ carameti dvitIye samaye matyAdijJAnAvaraNaM pazcavidhaM, cakSuracakSuravadhikevalabhedaM zeSaM catuHprakAraM darzanaM, dAnalAbhavIryabhogopabhogabhedAt paJcavidhamantarAyaM kSapayitvA kevalI bhavati, zreNidvayasamAptikAlo'pyantarmuharttamA eva ghaTIdvayAntarantarmuhurtAnAmasaMkhyatvAt / / 126 // 'saMbhi' saMbhiNNaM pAsaMto, logamalogaM ca savvao savvaM taM natthi jaM na pAsai, bhUyaM bhavvaM bhavissaM ca // 127 // samekIbhAvena dravyaparyAyairbhinnaM vyAptaM lokamalokaM ca sarvataH pazyan , bhavyaM vartamAnaM // 127 // atropodghAtaniyuktyArambhe niyuktisamutthAnAdhikAre 'tavaniyamanANarukaM' ityAdi sarva prasaMgenoktvA'tha vAcyaprasaGgazeSa zeSavAcyadvArANi cAha-'jiNa' jiNapavayaNauppattI, pavayaNaegaTThiyA vibhAgo ya / dAravihI ya nayavihI, vakkhANavihI ya aNuogo // 128 // Gl // 43 // Jain Education Internal Tallww.jainelibrary.org Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinapravacanotpattiH 1 pravacanakArthikAni 2 pravacanaikArthikAnAM vibhAgo vyaktiriti trayaM prasaGgazeSa, tathA dvAravidhi- jinapravarupodghAtaH 4, nayavidhiH 5 vyAkhyAnavidhiH 6 anuyogo'nugamaH sAmAyikAdiniyuktiSu vakSyamANaH 7 / sa tu sUtra-II canotpasparziniyuktiH sUtroccArazca / ihAnugamadvArAdanu nayavidhiriti krame sati yat prAg nayavidhyA'khyAnaM tannayAnugamayoH pratisUtra || cyAdiyugapadbhAvajJAyai // 129 // jinapravacanotpattiH 'atthaM bhAsai arihA' ityatroktaiva, athaikArthikAni tadvibhAgaM cAha-'ega' dvArANi // egaDhiyANi tiNNi u pavayaNa suttaM taheva attho |ikkikss ya itto, nAmA egar3hiA paMca // 129 // | pravacanaM jinAgamaH, sUtrArthau tu tadvizeSau, tatra prakarSeNa vakti tattvAnIti pravacanaM, sUcayatyarthamiti sUtraM, aryate jJAyate | jIvairiti arthaH, ata Urdhva ekaikasya pravacanAdernAmAnyekArthikAni pazca vakSye // 129 // 'suya' suyadhamma tittha maggo, pAvayaNaM pavayaNaM ca egaTThA / suttaM taMtaM gaMtho, pATho satthaM ca egaTThA // 130 // zrutarUpo durgatipatitajantudhAraNatvAt dharmaH zrutadharmaH, 1, tIryate bhavo'neneti tIrthaM 2 mRjyate zodhyate AtmA'neneti mArgaH3, pragataM A abhividhinA jIvAdyartheSu vacanaM prAvacanaM 4, prAguktArtha pravacanaM etAnyekArthAni / tanyate'smAdartha iti | tantraM, prathyate iti granthaH, paThyate etaditi pAThaH, zAsyate'neneti zAstraM // 130 // arthasya paryAyo'nuyoga iti, d tadekArthAnyAha-' aNu' aNuogo ya niyogo, bhAsa vibhAsA ya vattiyaM cev|annuogss u ee, nAmA egaa?aapNc||131|| Jain Education Interie Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvazyakasUtrasyArthena sahAnukUlo yogo'nuyogaH, evaM nizcito yogo niyogaH, ghaTanAd ghaTa iti vyaktA vAga bhASA, ghaTaH kuTaH anuyoganiyukti NI iti paryAyavAga vibhASA, sarvavizeSoktirvArtikaM, etAnItyAdi prAkRtatvAlliGgavyatyayaH / / 131 // uktAnyekArthikAni 2 / IN nikssepaaH|| dIpikA // atha vibhAgaH, sa tu pravacanasUtrANAM pRthaka ekArthikanAmakathanena sAmAnyata ukta eva / anuyogekAthikAnAM tu vibhAgaM darzayati-'NAma // 44 // NAmaM ThavaNA davie, khitte kAle ya vayaNabhAve y| eso aNuogassa u, Nikhevo hoi sattaviho132 ___nAmA'nuyogaH ityAdi / nAmasthApane avadhivat / dravyAnuyoga Agamato'nuyogapadArthajJastatra cAnupayuktaH noAgamato jJabhavyazarIravyatirikto dravyasya dravyANAM dravyeNa dravyairdravye dravyeSu cA'nuyogaH svarUpajJAnaM; evaM kSetrAdiSvapi SaT yojanA kaaryaa| tatra dravyAnuyogo dvidhA, jIvadravyAnuyogo'jIvadravyAnuyogazca / ekaikazcaturdhA dravyAdibhiH / tatra dravyato jIva ekaM dravyaM 1, kSetrato asaMkhyapradezastha: 2, kAlato'nAdyanantaH 3, bhAvato'nantajJAnadarzana( cAritrAcAritradeza)cAritrAgurulaghuparyAyavAn 4 / ajIvadravyANyavAdIni, dravyato'Nu ekaM dravyaM 1, kSetrata ekapradezasthaH 2, kAlata eka samayAdyasaMkhyotsarpiNI. sthitiH 3, bhAvataH ekarasavarNagandho dvisparzaH4 / eSAM ca khasthAne'nantA rasAdiparyAyA ekaguNatiktAdibhedena jnyeyaaH| evaM dravyANAM jIvAjIvamedAnAmapi, dravyeNa khaTikayA bhaGgakAnAM anuyogo'rthajJAnaM vA, dravyairakSaiH / dravye phalakAdau dravyeSu niSadyAsu / evaM kSetrAdiSvapi, tatra kSetreNAnuyogo yathA''dyadvIpamAnaprasthena pRthvIjIvA mIyamAnA asaMkhyalokAkAzapradezasaMkhyAH prasthAH syuH, kSetraistaireva bahubhiH prasthaiH / kSetrasya bharatAdeH, kSetrANAM bahUnAM, kSetre tiyagloke bharatAdau vA, // 44 // Jain Education inte For Private & Personal use only www.janelibrary.org Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyognikssepaaH|| kSetreSvardhatRtIyadvIpeSu / kAlena yathA bAdaravAyukAyikAnAM vaikriyANi addhApalyasyAsaMkhyeyabhAgamAtreNApahiyante / kAlairyathA pratyutpannatrasAH pratisamayamekaikApahAreNa hiyamANA asaMkhyotsarpiNIbhiIiyante / kAlasya kAlAnAM (ca) anuyogaH spssttH| kAle dvitIyaSauruSyAM, kAleSu suSamaduHSamAdiSu / vacanenArdhamAgadhena vacanairaSTAdazadezIbhASAbhiH, vacanasyaikadvivacanAdervacanAnAM SoDazAnAM, tatra 'liMgatiyaM vayaNatiyaM kAlatiyaM taha paruskapaccarakaM / uvaNaya'vaNayacaukaM, solasamaM hoi ajjhappaM // 1 // liGgatrikaM strIliGgAdi 3, vacanatrikaM ekavacanAdi 3, kAlatrikaM atItAdi 3, parokSaM sa iti, pratyakSaM ayamiti, upanayaH stutiH, apanayo nindA, tayorvacanacatuSkaM yathA surUpA strItyupanayaH, kurUpetyapanayaH, surUpA kintu kuzIletyupanayApanayaH, kurUpA kintu suzIletyapanayopanayaH 4, tathA vipratAraNArthamanyadvaktukAmo'pi sahasA yaccetasi tadeva vakti tatSoDazamadhyAtmavacanaM / vacane kSayopazamaje, vacaneSu tu tathaiva bahuSu / evaM bhAvasyaudayikAderanuyogaH, bhAvAnAM teSAmeva bahUnAM, bhAvena saMgrahopagrahanirjarAzrutaparyAyajAtA'vyucchittInAM paJcabhAvAnAmanyatamena, yathA ziSyAH sUtrArthasaMgrAhakAH santu 1 tathA gItArthIbhRtA vastrAdinA gacchopagrAhakAH santu 2, tathA mamApyanuyogadAnAt karmanirjarA'stu 3, ziSyAn vAcayataH | zrutaparyAyajAtaM varddhatAM 4, zrutasya cA'vyucchittirastu 5, bhAvaistvetaiH sarvaiH, bhAve kSAyopazamike bhAveSu tu na kSAyopazamikatvena, tasyaikatvAt , yadvA nAnAzAstraviSayabhedAd bhAveSvapi / athavA dravyasya vastrAdeH kusuMbharAgAdinA paryAyeNa sahAnurUpo yogo anuyoga ityaadypi| anuyogagrahaNakAle tu sarvAnuyogAnAmupayogaH, etadviparIto'nanuyogaH, so'pi saptadhA // 132 / / tatra nAma sthApane sugame dravyakSetrakAlAdhananuyogAnAM tadanuyogAnAM tu (ca) dRSTAntAnAha-vaccha' Jain Education inte Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAvazyakaniryukti dIpikA // // 45 // Jain Education Intern vacchagagoNI 1 khujjA 2 sajjhAe 3 ceva bahiraullA vo 4 / gAmillae 5 ya vayaNe sattevaya huMti bhAvAMma // 133 // vatso gaurdRSTAntaH, tatrAnyasyA gorvatsamanyasyAM muJcato'nanuyogaH payo'prAptizva, anyathA'nuyogo dugdhAptizca, evamanyadravyasvarUpamanyasminvadato'nanuyogo'rthA'siddhizca / anyathA'nuyogaH sAdhyasiddhizca / 1 / 'khuJjA' kubjA tayA zAtavAhanaM bhRgupuraM rudhvA sthitamanyadA patadgRhe dhRte'pyAsthAnabhuvi thutkurvantaM dRSTvA'cinti, atra satkArArhe kSetre thutkRtaM ananuyogaH tato'vazyaM rAjaitat kSetraM mumukSurityAdi, evaM nityAnityaM vyomAdi kSetraM nityamanityaM vadato'nanuyogo'nyathA'nuyogaH / 2 / kospi sAdhurnizi pauruNyAM anUccaiH (tyuccaiH) svaraM svAdhyAyaM kurvan, sUryA AbhIrIrUpaM kRtvA dadhivikrayadRSTAMtena bodhitaH atra sAdhoH svAdhyAya kA lAjJAne'nanuyogaH, tato'nuyoga evamatrApi / 3 / 'vayaNe' vacanAnanuyoge badhirollApagrAmellukadRSTAntau, ko'pi badhiraH kSetraM kRSan pAnthairmArgaM pRSTo gRhajau mamaitau vRSau ityUce ityAdi, evaM anyasmin pRSTe anyadvadato ananuyogo yathA - yad zravaNaprarUpaNepyanuyogaH ko'pi grAmeyako mAtrA jotkAraM cchaMdAnuvartanaM ceti vinayaM zikSitaH pathi vyAdhaistArasvaraM jotkurvan mRgatrAsakatvAt kuTTitaH zikSitazcedRzAn vIkSya cchannaM gamyaM, tathA ca yAn rajakaivatra cauradhiyA'kuTTi zikSita U patatu ityAdi / evaM anyasminvAcye'nyadvadato'nanuyogaH, bhAvAnanuyoge saptadRSTAntAH // 133 // yathA 'sAva' sAvagabhajjA 1 sattavaie 2 a kuMkaNagadArae 3 naule 4 / kamalAmelA 5 bassa sAhasaM 6 seNie kovo 7 // 134 // / ananuyogAnu yogAnAM dRSTAntAH / / // 45 // Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ananu yogAnu yogAnAM dRssttaantaaH|| zrAvako bhAryAsatkasakhIdhiyA bhAryAM bhuktvA hA vrataM bhanamiti khiMdana patnyA sNketaiHprtyaayitH|1| saptapadAni nivRtya ghAto deya iti vratavAn sAptapadiko bhAryAntike nRveSAM bhaginIM suptAM vIkSya naro'yamiti ghAtAya saptapadanivRttau bhArapaTTasavalitAsizabdonidrAmupalalakSe / 2 / kauMkaNadeze pitrA kanyAyai mRtapatnIsuto mArya iti prAkakSiptazarAnayanArtha preSito'nyeSuNA hato hantyeSa iti nAjJAsItataH punaH punaH hanyamAno'jJAsIt / 3 / bhaTTinyAH sutakrIDAnakulaH sutaghAtakaM ahiM hattvA raktAsyaM tasyAH khaNDayantyA agre'darzayat / sA sutahantA'yamiti taM khaNDitvopasutaM yAMtI mRtAhiM vIkSya vissnnaa| 4 / sAgaracandraH kamalAmelAM dhyAyana zAmbena karAbhyAM dRSTisthagane kimeSA kamalAmeletyUce tataH karApanaye zAmbaM jajJau // 5 // zAmbasAhasaM. kRSNajAmbUvatyorAbhIrAbhIrIrUpeNa bhramatoH zAmba AbhIrI surUpAM vIkSyahi tarka krINe iti maThAntarAkarSastAbhyAM makhyarUpe darzite nssttH|6| cillaNayA sAyaM zIte nadItaTe sAdhuM vIkSya nizyudghATitakaraM suptayA sa kathaM bhavitetyuktau zreNikasya kopaH, tataH zrIvIreNokte prsaadH|7| iha sarvatra sadbhAvasyA'jJAne'nanuyogaH, jJAne tvanuyogaH, evamaudayikAdibhAvAnAM ajJAne vitathaprarUpaNe vA ananuyogaH, yathAsthitaprarUpaNe tvanuyogaH / 1 / niyoge'pyevameva 2 // 134 / / bhASAdidRSTAntamAha-'kaDe' / kaTe 1 putthe 2 citte 3, sirigharie 4 puMDa 4 desie 6 ceva / bhAsagavibhAsae yA, vattIkaraNe a AharaNA // 135 // pustaM leSyakarma, kASTapustacitreSu kopyAkAramAtraM karotyanyaH sthUlA'vayavaM, paraH sarvAGgopAGgAni, tathA zrIgRhe koze Jain Education inte Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyakaniyukti dIpikA vyaakhyaavidhiH|| ko'pi ratnAnAM pAtrANi vakti, para: saMkhyAM, anyastadguNAguNAdi, boNDaM padmaM tadIpat 1 ardha 2 pUrNavikAzi3 syAt , dezakaH kathako mArga pRSTaH ko'pi digamAtraM, parastatsthagrAmAdi, anyo guNAdi, evaM bhASakaH stharamartha, vibhASakaH savizeSa, vRttikAraH sapramANanayaM bakti // 135 // ukto vibhAgaH, atha dvAravidhi tatpratibaddhaM ca nayavidhi mahArthatvAnmuktvA vyAkhyAvidhimAha 'goNI' goNI 1 caMdaNakaMthA 2 ceDIo 3 sAvae 4 bahira 5 gohe 6 / TaMkaNao vavahAro 7 paDivakkho AyariyasIse // 136 // gaudRSTAntaH, yathA ko'pi niviSTAmeva khaMjAM gAM krItvA niviSTAmeva vikrINan parIkSyaiva lAsyate iti grAhakairukto'vak mayaivamAttA yUyamapyevaM lAtaivaM yo guruH pRSTo gurupArzve mayaivaM zrutaM yayamapyevaM zRNuteti vakti ziSyaca gogrAhivadavicArya yo'dhIte tAbayogyau / 1 / candanakanthAyAM viSNordevadattA'zivapraNAzikAkhyA turyA candanabherI sA SaNmAsaiH 2 bhAvibhUtarukzAntya | vAdyate, bherIpAlo lakSaNa 2 rogiNAM tat khaNDaM dadat tAM kanthAmasvarAM ca cakre, taM kRSNo'han , punardaivArpitAM tAmanyo yatnAdrakSabhArci, evaM guruziSyo siddhAntaM paragranthaiH kanthAkuvantau anahIM, yathAvavyAkhyAntau tvahau / 2 / ceTayau kanye, jIrNazreSThiputryA navazreSTiputrIzrRMgAro huto vivAde rAjJA vyatyayabhUSaNanyAsAcaurI jJAtvA jIrNazreSThI hataH, evaM vyatyayenArthakathane'nantabhaveSu mRtirApyate / 3 / zrAvaka 4 badhira 5 gohAH 6 prAgvata , goho grAmeyakaH, evaM yaH patnIvata paricitamapyarthaM na vetti 4 46 // Jain Education Internet G ww.jainelibrary.org Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogyA yogya ziSya vicaarnnaa|| anyasminnukte'nyadvakti 5 anyenAzayena pRSTo'nyathA vakti 6 sa guruH ziSyo vAnahaH / TaGkaNadeze mlecchA vaNijazca bhASAnavabodhAnmitho hemnaH paNyAnAM cecchApUrti yAvata puMja kuryuH, evaM vyavahAraH / evaM guruH pUrNArthabodhaM yAvatkathayan ziSyazca pRcchan yogyau, gavAdiSUktArthaviparyayaH pratipakSaH sUriziSyayoryojyaH, sa ca yojita eva // 136 // ' kassa' | kassana hohI veso, anabbhuvagao aniruvagArI AappacchaMdamaIo paTThiaogaMtukAmo a||137|| ___ kasya ziSyaH 'veso' dveSyo na bhaviSyati, anabhyupagataH zrutabhaNanaM pratyanAdaravAn , nirupakArI guruzuzrUSArahitaH, AtmaM cchaMdakamatikaH, prasthitakaH yiyAsordvitIyaH, gantukAmaH ko'tra tiSThatIti vaktA // 137 // 'viNa' | viNaoNaehiM kayapaMjalIhi, chNdmnnuattmaannehiN| ArAhio gurujaNo, suyaM bahuvihaM lahuM dei // 138 // ziSyairvinayAvanataiH prAJjalipuTai?jitakarayugalaichaMdamanuvartamAnai huM zIghra datte // 138 // ' sela' selaghaNa kuDaga cAlaNi paripUNaga haMsa mahisa mese a| masaga jalUga birAlI, jAhaga go bheri AbhIrI // 139 // atra krameNAyogyayogyaziSyayodRSTAntAH 'cariyaM ca kappiyaM vA AharaNaM duvihameva nAyavaM / atthassa sAhaNaTThA, iMdhaNamiva oyaNaTThAe // 1 // tatthimaM kappiyaM jahA-'sela' mudgazailaM puSkarAvattoM durbhedaM jJAtvA'dbhirbhatsyAmIti saptAhAni varSannayaM bhagnaH (iti sthitaH) zailastu vizeSAnnIrajA ujvalo'vaka he abdeza! jyotkAro'stu, tato'bdo hINo nivRttaH, evaM kuziSyo'bhedyo Jain Education Interdilail Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogyA Avazyaka niyukti dIpikA // yogya nAdhyApyaH, ghane'nde kRSNabhuvi droNamAne'pi vRSTe'mbu na loDhate, kintu sA tat saMgRhNAtyevaM suziSyo gurUktaM / 1 / kuTakA ghaTA navA jIrNAzca bhAvitA'bhAvitAzca, bhAvitA asadrvyaiH sadravyairvA, te'pi vAmyA avAmyA vA / tatra sadravyavAsitA vAmyA asadravyavAsitA avAmyAste'narhAH / sadravyavAsitA avAbhyA asadravyavAmitA vAmyAzcAH / evaM ziSyA api / ziSyatatrAsadravyaM paramataM, sadravyaM jainaM / abhAvitAstu naikenApi matena, bhAvitA, navA ghaTAstu ye'pariNatamithyAdRzaH, te zrutaM grAhyate / vicaarnnaa|| yadvA sarva 1 bahu 2 alpavismAraka 3 pUrNazrutabhRtaH 4 ziSyA adhazchidra 1 khaMDa 2 boDa 3 pUrNaghaTa 4 tulyAH // 2 cAlanyAmambu na tiSThet / etadvipakSo vaMzacUrNagundakRtaM tApasakaparaM, tatrAMbu na galeta , evaM suziSye zAstraM / 3 / paripUrNakaH sugRhIgRhaM tad | ghRtaM mukvA kiTTha lAti / 4 / haMso ambu tyaktvA payaH pibet , tathA ziSyo doSatyAgI guNagrAhI / 5 / mahiSo ambu viloDya svAnyA'peyaM kuryAt , tathA kuziSyo vikathAvigrahAdibhirvyAkhyA'ntarAyaM kuryAt / 6 / mepo goSpade'pi pibannaMbu na vilayet tathA alpazAstrAdapi gurorbhaNan suziSyastaM na dUnayet / 7 / mazako alpaM pibed bahu ca tudeva evaM kuziSyaH / 8 / jalUkA pibebahu natvadate evaM suziSyaH / 9 / biDAlI bhuvi kSiptvA pivet tathA kuziSyaH sabhotthitAntike'dhIte / 10 / jAhakaH stokaM stokaM kSIraM pItvA pArthAn leDhi, tathA jIrNa 2 kRtvA suziSyo'dhIte / 11 / caturNAM viprANAM kenApyekA gaurdattA tatasteSu / kalye'nyo dogdheti tRNAdyadadatsu gaumRtA ayazo'nyadhenvalAbhazca / tathA kuziSyANAM gurumazuzrUSatAmayazaHzAstrahAnI stH|12| etadvipakSaH catvAro viprA ekasyA gostRNAdidAtAro jAtAsteSAM lAbha evA'bhUt evaM sushissyaaH| 13 / merIpAlau prAgvat / 14 | gantrIsthAbhIrahastAdbhUsthA'bhIryAM ghRtaghaTAnAdadatyAmantarA ghaTo bhagno're tvayA bhagna iti mitho vAkalau yuddhe jAte // 47 // Jain Education Inter . Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezAdi dvaarnaamaani|| gantrI paryastA AjyaM gataM, utsUre tayoH svagrAmaM yAtoH stenaivaSAdi hRtaM, tathA kuziSyaguvoMrvitathavyAkhyAyAM kalau sUtrArthahAnI / 15 / etadvipakSe evaM ghaTe bhagne hA suSThu nA'cintItya'nyo'nyamuktvA tAbhyAM kaparaighRtamAttaM arthasiddhirjAtA, kSemeNa gRhaM gatau, evaM suguruziSyayoranupayogabhaNane svadoSoktau, yathA''bhIrI ghaTAsyamAnena dhArAM datte tathA guruH ziSyAnumAnena zAstraM, atra dRSTAntayojanA ayogyayogyaziSyeSu svayaM kAryA 16 // 139 / / atha sanayavidhi dvAravidhimAha-' udde' uddese 1 niddese 2 niggame 3 khitta 4 kAla 5 purise 6 a| kAraNa 7 paJcaya 8 lakkhaNa 9 nae 10 samoAraNA 11 'Numae 12 // 140 // uddezo vAcyaH, evaM sarvatra kriyA yojyA, tatra sAmAnyAbhidhAnamuddezaH yathA'dhyayanamiti 1 vizeSAbhidhAnaM nirdezaH yathA sAmAyikamiti 2 tathA'smistIrthe kuto jIvadravyAt sAmAyikasya nirgamaH 3 evaM kasmin kSetre 4 kAle 5 kutaH puruSAta sAmAyika nirgataM 6 kiM kAraNaM yadgautamAdayaH sAmAyika zRNvanti 7 kena pratyayenArhatedamupadiSTaM gaNadharaizca zrutaM 8 tathA lakSaNaM sAmAyikAnAM zraddhAnAdi 9 nayA naigamAdayaH 10 nayAnAM samavataraNaM 11 kasya nayasya kiM sAmAyikamanumataM 12 // 140 // kiM kaI kiM 13 kaivihaM 14 kassa 15 kahiM 16 kesu 17 kahaM 18 keciraM 19 havai kAlaM / kai 20 saMtara 21 mavirahiaM 22 bhavA 12 garisa 24 phAsaNa 25 niruttI 26 // 141 // Jan Education Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti dIpikA || 1187 11 Jain Education Inter kiM sAmAyikaM 13 tatkatividhaM 14 kasya 15 va 15 keSu dravyeSu 17 kathaM labhyate 18 kiyacciraM kAlaM syAt 19 kati prapadyamAnAH prapannA vA 20 cet sAntaraM tadA kiyadantaraM 29 kiyatkAlamavirahitaM prapadyate 22 kiyato bhavAn yAvadAyate 23 kiMyanta AkarSA ekabhave nAnA bhave vA sAmAyikasya grahaNAni 24 sAmAyikavataH kiyatkSetrasparzanA 25 sAmAyikazadvasya niruktiparyAyAH 26 / etAni vAcyAni etaidvAraiH (yavat ajjhavasANagrantha) upodghAtaniryuktatyAkhyaH saMpUrNo bhaNiSyate // 141 // krameNAha - ' nAma ' nAmaMThavaNA davie, khette kAle samAsa uddese / uddesuddesaMmi a, bhAvaMmi a hoi aTThamao // 142 // sAmAnyena nAmnA'bhidhAnaM nAmoddezo yathA vRkSaH / sAmAnyena sthApanAyA abhidhAnaM sthApanoddezaH yathA indrasthApanA | dravyoddezaH AgamanoAgamajJazarIra bhavyazarIratadvyatirikto dravyeNoddezo yathA dravyapatirayamityAdi / kSetroddezo yathA kSetrapatiH / kAloddezo yathA kAlAtItamidaM vastu, samAsaH svasvabhedasaMgrAhI saMkSepaH, sa cAGgazrutaskandhAdhyanabhedAtridhA taduddezo yathA aGga aGgI tadadhyetA tadarthajJo vA / uddezo'dhyayanAMzastasyoddezo yathA'yamuddezaH, bhAvoddezo'yaM bhAvaH, dvAraM 1 || 142 / / ' emeva ' emeva ya niddeso, aTThaviho so'vi hoi NAyavvo / avisesiamuddeso, visesio hoi niddeso // 143 // evameva nirdezo'STavidhastatrAvizeSita uddezaH, sa eva vizeSito nirdezaH moDalAkSaNikaH, tatra nAmanirdezo yathA''mraH, sthA uddeza nirde zadvAravyAkhyA // // 48 // 4 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ panAnirdezaH saudharmendrasthApanA, dravyanirdeza AtmA, evaM anyeSvapi // 143 // iha samAsoddezanirdezAbhyAmadhikAro yathA- nirgamaadhyayanamiti sAmAyikamiti, idaM ca sAmAyika rUDhyA klIvaM, asya ca nirdeSTA liGgatraye'pi, tataH ko nayaH kaM nirdeza- dvAram // micchatItyAha-'duvi' duvihaMpi NegamaNao, NiddesaM saMgahoya vvhaaro|niddesgmujjusuo, ubhayasaritthaM ca saddassa // 144 // nirdezyanirdezakavazAt dvividhaM naigamanayo liGganirdezamiccheta ko'rthaH nirdezyaM vAcyaM tadvazAdyathA SaDjIvaniketyadhyayananAmanirdezaH, nirdezako vaktA tadvazAdyathA kApilIyamadhyayanaM, evaM naigamo nirdezyaM sAmAyika rUDhayA klIbamiti tadvazAtsAmAyi-12 kasya klIbatAM nirdeSTukhiliGgabhAvAttatpariNAmA'bhinnatvena trailiGgyamapIcchet / saMgraho vyavahArazca nirdezakaliGgaM yathAvadvastuparaM, nirdiSTaM vastvAzritya liGganirdezamicchataH, klIvatAM ityarthaH / nirdezakamAzritya RjusUtrastraliGgyamiti, ubhayasAdRzyaM zadanayasya mataM, ko'rthaH nirdezakasya nirdezyArthopayogA'bhinnatvAnirdezyarUpataiveti dvayorapi klaibyamiti dvAraM 2 // 144 // 'nAma' nAmaM ThavaNA davie, khitte kAle taheva bhAve / eso u niggamassA, Nikkhevo chaviho hoi // 145 // dravyAnnirgamaH, nirgamapadaM yojyaM sarvatra / sacittAtsacittasya bIjAdaMkurasya, sacittAnmizrasya bhUmeH pataGgasya, sacittAdaci. ttasyA bhUmervASpasya, mizrAtsacittasya dehAta kameH, mizrAnmizrasya strIdehAdgarbhasya, mizrAdacittasya dehAnmalasya, acittAtsaci tasya kASThAtkRmeH, acittAnamizrasya kASThAd ghuNasya / iha pataMgAdInAM sajIvatve'pi mizratvaM kiMcinirjIvapakSAdimatvAta, Jain Education Inte For Private & Personal use only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAvazyaka niyuktidIpikA // R // 49 // acittAdacittasya kASThAccUrNasya, kSetrAdadholokAdeH, kAlanirgamo duHkAlAtkasyApi, bhAvAnnirgamaH krodhAdurvAkyasya / sAmA- nirmamayikanigame tu dravyaM vIraH, kSetraM mahAsenavanaM, kAla AdyapauruSI, bhAvaH kSAyikaH bhAvapuruSo'rhanvA // 145 // tatrAdau kSetrAdau kSetrAdInAM dravyAdhInatvAdravyasyaiva mithyAtvAnnirgamamuktvA sAmAyikasya nirgamo vakSyate-paMthaM ' paMthaM kira desittA, sAhaNaM aDavivippaNaTThANaM / sammattapaDhamalaMbho, boddhavho vaddhamANasassa // 146 // ____ darzayitvotktvA, sAdhubhyo'TavyAM mArgAdvipraNaSTebhyo bhraSTebhyaH, samyaktvaprathamalambho bodhavyaH vardhamAnasya // 146 // atha bhASyagAthAdvayaM ' aba' avaravidehe gAmassa, ciMtao raaydaaruvnngmnnN| sAhU bhikkhanimittaM, satthA hINe tahiM pAse // 1 // ___ avaravidehe pazcimavidehe grAmasya cintako nayasAraH rAjadAruhetorvane gamanaM, sAdhUna bhikSAhetoH sthitatvena sArthAddhInAM- 11 statrApazyat // 1||'daann' dANanna paMthanayaNaM, aNukaMpa gurU kahaNa smmttN| sohamme uvavaNNo, paliyAu sUro mhiddddiio||2|| ___ sAdhubhyo'nnadAnaM, pathi nayanaM, anukampayA bhakyA, guroH kathanaM, tataH samyaktvaM labdhvA saudharme palyAyuH suro maharddhiko jaatH|| 2||'lbdhuu ladhdhUNaya sammattaM, aNukaMpAe u so suvihiyaannN| bhAsuravaraboMdidharo devo vemANio jaao||14|| // 49 // Jain Education Internal For Private & Personal use only Latww.jainelibrary.org Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kulakara pUrvabhavAdidvArANi // anukampayA bhaktyA, bondidehaH // 147 ||'ci' caiUNa devalogA, iha ceva yabhArahami vaasNmi| ikkhAgakule jAo, usabhasuasuo marIitti 148 bhArate varSe bharatakSetre, RSabhasya sutasutaH pautraH // 148 // * ikkhA' ikkhAgakule jAo, ikkhAgakulassa hoi uppttii| kulagaravaMse'Ie bharahassa suo marIitti // 149 // ikSvAkukule kulakaravaMze'tIte marIcirjAta itIkSvAkukulotpattirvAcyA bhavati / / 149 / / 'osa' osappiNI imIse, taiyAe samAe pacchime bhaage| paliovamaTThabhAe, sesaMmi u kulgruppttii||150|| . avasarpiNyAmasyAM tRtIyAyAM suSamaduSamAyAM samAyAM kAle sAmAnyena pazcime bhAge vizeSataH palyA'STabhAge zeSe kulakarotpattirabhUt // 150 ||'addh addhabharahamajjhillutibhAge, gnggsiNdhumjjhmi| ittha bahumajjhadese, uppaNNA kulagarA satta // 151 // ___ dakSiNArddhabharatasya gaGgAsindhubhyAM tribhAgIkRtasya madhyamatribhAge'tra bahumadhyadeze na tu tatprAnte // 151 ||'putr' putvabhavajammanAmaM, pamANa saMghayaNameva saMThANaM / vaNitthiyAu bhAgA, bhavaNovAo yaNII ya // 152 // AdyakulakRtaH pUrvabhava1stathA janma 2 sarvakulakRtAM nAma 3 pramANaM 4 saMhananaM 5 saMsthAnaM 6 varNaH 7 strI 8 Ayu 9 rbhAgAH 10 bhavanapatiSUpapAtaH 11 nItizca 12 vAcyAni // 152 // 'aba' Jan Education Inter Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- / avaravidehe do vaNiya, vayaMsA mAi ujjue cev| kAlagayA iha bharahe, hatthI maNuo aaayaayaa||153|| kulakaraniyukti-IN ___ dvau vaNijau vayasyau mAyiRjU kAlagatau mRtau, uktaM prAgbhavadvAraM / hastI zvetazcaturdanto manujazva yugmIha bharate AyAtau / pUrvabhavAdidIpikA // jAto, dvitIyabhave / uktaM janmadvAraM // 153 // daTTha dvArANi // // 50 // daDe siNehakaraNaM, gayamAruhaNaM ca naamnnipphttii| parihANi gehi kalaho, sAmatthaNa vinnavaNa hattiA154 - jAtismRtyA gajasya snehakaraNaM yugminazca gajArohaNaM dRSTvA vimalavAhaneti nAmaniSpattiH, mo'lAkSaNikaH / svadUMNAM dAnaparihANau yugminAM mithaH kalpadrugRddhistataH kalahastato'yaM asmabhyo'dhika iti 'sAmatthaNA ' vimarzanA, tataH kulakarasya / vijJApanA, sa ca hA iti daNDaM cakre // 154 // 'paDha0' paDhamittha vimalavAhaNa, cakkhuma jasamaM cutthmbhicnde| tattoapaseNaie,marudeveceva nAbhI y|155 / ___ tatputrazcakSuSmAn , evamagre'pi yazomAn prasenajit marudevo nAbhiH, dvAraM 3 // 155 / / ' Nava' Nava dhaNusayA ya paDhamo, aTha ya sattaddhasattamAiM c| chacceva addhachaTThA, paMcasayA pnnnnviisNtu||156 // 900 dhanuHzatAni, ardha saptamaM yeSAM dhanuHsatAnAM 650, evamagre'pi 600, arghaSaSThAni 550, 525 uccatve, dvAraM 4 // 156 / / 'vaja' vajarisahasaMghayaNA, samacauraMsA ya iMti sNtthaanne| vaNaMpi ya vucchAmi, pattayaM jassa jo aasii||157|| Jain Education Inter For Private & Personal use only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAraM 5 'sama' dvAraM 6, vannaM // 157 // ' cakkhu' kulakaracakkhuma jasamaMca, paseNaiaMee piaNguvnnnnaabhaa| abhicaMdosasigoro,nimmalakaNagappabhA sesaa||150 pUrvabhavAdipriyaGgu nAma drurnIlaH, dvAraM 7 // 158 // 'canda ' 'saMgha' dvAram // caMdajasacaMdakaMtA, sarUva paDirUva ckkhukNtaay|siriktaa marudevI, kulagarapattINa nAmAiM // 159 // saMghayaNaM saMThANaM, uccattaM ceva kulagarehiM samaM / vaNNeNa egavaNNA, savAo piyaMguvaNNAo // 160 // NT ___ strINAM saMhananAdi kulakaraiH samaM tulyaM tathApyuccatve ISat kulakarebhya UnAH, dvAraM 8 // 159-160 / / ' pali' paliovamadasabhAe, paDhamassAuMtao asNkhijaa| te ANupuvihINA, puvA nAbhissa saMkhejjA // 161 // ___palyadazamabhAgaH prathamAyuH, tato anyeSAM asaMkhyAni pUrvANyAyustAni pUrvANi AnupUrvyA krameNa hInAni || jJeyAni, nAbheH saMkhyeyapUrvANyAyustatra palyaM azItibhAgaH kriyate, IdRzA aSTabhAgA AdyakulakarasyAyuH, zeSAH kulakarAstu azItibhAgIkRtapalyasya bhAgadvaye jAtAH / ihA'yaM bhAvaH-prAk 'paliovamaTThabhAe sesammi u' ityuktyA palyASTabhAge zeSa kulakarotpratiraktA, tatra palyamazItibhAgaiH kRtaM, tanmadhyAtsaptatibhAgAstRtIyAramadhye vyatItAH, azItibhAgIkRtapalyasya dazabhAge sarvakulakarA utpannAH, tatra prathamakulakarAyuH palyasya dazamo bhaago'ssttbhaagruupH| evaM palyasyASTasaptatibhAgA gatAH, bhAgadvayaM avaziSyate, zeSAH kulakRtaH zrIRSabhazca dvayorbhAgayormadhye jAtAH / zrIRSabhasya Jan Education in Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvazyakaniryuktidIpikA || // 51 // Jain Education Intern siddheranu tRtIyArakasyaikonanavatipakSAH zeSA Asan / 161 // ' jaM caiva ' jaM ceva AuyaM kulagarANa, taM caiva hoi tAsiMpi / jaM paDhamagassa AuM, tAvaiyaM ceva harithassa // 162 // tAsAM strINAmapi yatprathama kulakRta AyustAvadAdya hastinaH, evaM zeSahastinAmapi svasva kula kuttulyameva dvAraM 9 // 162 // ' jaM jassa jaM jassa AuyaM khalu taM dasabhAge samaM vibhaiUNaM / majjhilaTThatibhAge, kulagarakAlaM viyANAhi / 163 | taddazabhAgaiH samaM sadRzaM vibhajya madhyame'STabhAgAtmake dvitIyabhAge kulakararAjyakAlaM vijAnIhi // 163 // ' paDhamo ' paDhamo ya kumAratte, bhAgo caramo ya buDDhabhAvaMmi / te payaNupijjadosA, save devesu uvavapaNA // 164 // zeSabhAgadvayamadhyAt prathamo bhAgaH kumAratve caramo bhAgazca vRddhabhAve jJeyaH / iha yugmidharmasyAtItaprAyatvAt sarvakulakRtAmAyuSo 'ntyabhAgadvaye yugmajanma, tato yugmipituH kulakRtkAla bhAgASTakAntyabhAge kumArabhAgaM bhuMktvA piturbuddhatvabhAge kulakRttvaM vibhartIti vRddhAH, dvAraM 10 // 164 // bhavanopapAtamAha - te pratanupremadveSAH stokarAgadveSAH sarve bhavanadeveSUtpannAH, kathaM 'do ceva' do ceva suvaNesuM, udahikumAresu huMti do ceva / do dIvakumAresuM, ego nAgesu uvavaNNo // 165 // suparNeSu suparNakumAradeveSu || 165 / / ' hatthI ' hatthI chaccitthIo, nAgakumAresu huMti uvavaNNA / egA siddhiM pattA, marudevI nAbhiNo pattI // 166 // kulakara pUrvabhavAdi dvAram // // 51 // Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hastinaH, Sad ca striyo nAgakumAreSUtpannAH matena ( matAntareNa ) tvAdya eva hastI dvAraM 11 // 166 // ' hakkAre' kulakarahakkAre makAre dhikkAre ceva daMDanIIo / vucchaM tAsi visesaM, jaikkama ANupuvIe // 167 // | pUrvabhavAdi hA, mA, dhik iti kulakRtAM daNDanItayaH, vakSye tAsAM vizeSa, AnupUrvyA vimalavAhanAdiparipATyA / / 167 / / 'paDhama' dvAram // paDhamabIyANa paDhamA, taiyacautthANaabhinavA biiyaa| paMcamachaTThassa ya sattamassa taiyA abhinvaau|| ____ tRtIyetyAdi, alpe mantau AdyA, prauDhe tvabhinavA dvitIyA, 'paJcame'tyAdi laghumadhyamotkRSTAgasAM kramAttisraH // 168 // 'sesA' sesA u daMDanII, mANavaganihIo hoti bhrhss| usabhassa gihAvAse, asakao Asi aahaaro|| ___zeSA tu daNDanItirmANavakanidherbhavati bharatasya, sA ca puro vakSyate / bhavatIti vartamAnakAlo'tItAsveSyAsu cAvasapiNISviyamevarItijJAyai / zrIRSabhasya gRhavAse'saMskRta AhAra AsIt tasya devAnItakurudvayakalpadrumaphalakSIrAbdhyaMbubhogAt anyA:hetAM tu bAlyA'tikrame siddhahAro'bhUt // 169 // bhASyaM 'pari' paribhAsaNA u paDhamA, maMDalibaMdhami hoi biiyaau| cAraga chavicheAI, bharahassa cauvvihA nII // 3 // ____ krodhAnirbhartsanaM paribhASaNA 1 ataH sthAnAnmA gA iti maNDalivandhaH 2 cArako guptiH 3 chavyupalakSaNAtkarAdicchedaH 4 Adhadve zrIRSabhakRte anye tu dve mANavakanidheriti kecit, uktaM nItidvAraM 12 // 3 // atha zrIRSabhotpattimAha-'nAbhI' nAbhI viNIyabhUmI, marudevI uttarA ya sADhA ya / rAyA ya vairaNAho, vimaannsvvtttthsiddhaao||170|| Jain Education Intetap Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka nAbhikulakRdvinItAbhUmau ikSvAkubhUrityaparanAmnyAM bhRvyabhRt , marudevA tatpatnI tatkukSau uttarASADhAyAM rAjA vaira- zrIRSabhoniyukti-IN| nAbhaH sarvArthasiddhivimAnAcyutvA'vAtarat // 170 // dhaNa' tpttiH|| dIpikA | dhaNasatthavAha ghosaNa,jaigamaNa aDavivAsaThANaM c| bahuvolINevAse,ciMtA ghayadANamAsi tyaa||171|| : // 52 // ____ dhanasArthavAhaH, tena ghoSaNA'kAri, sArthena saha yatigamanaM, aTavyAM varSAsu sthAnaM, bahuvyatIte varSe, varSaNaM varSaH, dhanena cintA kRtA, sAdhUnAM ghRtadAnamAsIttadA // 171 // ' utta0' uttarakuru sohamme, mahAvidehe mahabbalo raayaa| IsANe laliyaMgo, mahAvidehe vairajaMgho, // 1 // (prakSiptA) - uttarakuruSu yugmI, saudharme suraH, mahAvidehe gandhilAvatIvijaye vaitAtye gandhasamRddhapure mahAbalaH, videhe puSkalAvatIvijaye lohArgalapurezo vajrajaGgho rAT, eSA anyakRtA gAthA // 1 // ' utta' | uttarakuru sohamme, videhi tegicchiyassa tattha suo|raaysuy seTimaccA-satthAhasuyA vayaMsA se // 172 // ____tata uttarakuruyugmI, saudharme suraH, vatsAvijaye prabhaGkarApuryAM suvidhezcikitsakasya sutaH kezavaH, rAjasutazreSThathamAtyasArthavAhasutAH 4 tasya vayasyAH // 172 / / ' vija' vijasuassa ya gehe, kimikuTThovahuaMjaI dttuN|viti ya te vijasuyaM, karehi eassa tegicchaM // 173 // kRmikuSThopadrutaM yatiM dRSTvA te vaidyasutaM buvanti kurutaitasya cikitsAM // 173 // tillaM' // 52 // Jain Education Interne Doww.jainelibrary.org Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIRSabhopattiH // tillaM tegicchasuo, kaMbalagaM caMdaNaMca vaanniyo|daauN abhiNikkhaMto, teNeva bhvennaNtgddo||17|| __ lakSapAkatailaM vaidyasuto'dAt , ratnakambalagozIrSacandanaM ca vaNigdattvA'bhiniHkrAnto dIkSitaH, tenaiva bhavenAntakRtkarmaNAM jAtaH // 174 ||'saahuN.' sAhuM tigicchiUNaM, sAmaNNaM devalogagamaNaM c| puMDaragiNie u cuyA,tao suyA virsennss||175|| __ cikitsitvA zrAmaNyaM laluH, tato devaloke gamanaM, tatrA'cyutendrasAmAnikA bhUtvA cyutA mahAvidehe maGgalAvatyAM vijaye puNDarIkiNyAM puryA, tato vajrasenatIrthakRtsutA jAtAH // 175 // ' paDha' paDhamitthaM vairaNAbho,bAhu subAhu ya pIDhamahapIDhe / tesi piA titthaaro,NikvaMtA te'vi tattheva // 176 / / te tatraivArhatpArzve dIkSitAH // 176 // ' paDha' paDhamo caudasapuvvI, sesA ikkArasaMgaviu curo| bIo veyAvaccaM, kiikammaM taiao kAsI // 177 // ___ vyAvRttabhAvo vaiyAvRtyaM annapAnAdibhirUpacaraNAM, kRtikarma vizrAmaNaM // 177 // ' bhoga' bhogaphalaM bAhuphalaM,pasaMsaNA jiTTa iyara aciyattaM / paDhamo titthayarattaM, vIsahi ThANehi kAsI ya // 17 // __tAbhyAM kramAdbhogaphalaM bAhuphalaM cA'rjitaM, prazaMsanaM jyeSTo'karoditarayorladhvostvaprItiH, paraM mAyayA prazaMsA, prathamastIrthakaratvaM viMzatisthAnarakArSIt // 178 // * ari' Jain Education in Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAvazyaka niyuktidIpikA // viNshtisthaankaadi| arihaMta siddha parvayaNa,guru therai bahussue tbssiisuN| vacchallayA eesiM,abhikkhanANovaoge y||179|| .. arhanto jagadguravaH, siddhAH kRtakRtyAH, pravacanaM caturdhA saGghaH, guruH dharmadaH, sthaviro jAtyA paSTivarSIyaH, paryAyAviMzativarSadIkSitaH, zrutAtsamavAyabhRt, bahuzrutaH sUtrabhRto'rthabhRttato'pyubhayabhRta, arhatsiddhapravacanagurusthavirabahuzrutatapasvinaH, ekArAdi vibhaktivyatyayazca prAkRtatvAt , eSAM vatsalatA anurAgaH yathAsthaguNotkIrtanA)pacArarUpA, tathA'bhIkSNaM jJAnopa| yogaH // 179 // daMsa' dasaNa viNae~ Avassaie ya, sIlavvaie niriaaro| khaNalava taivacciyoMe, veyavicce samAhI ya // 18 // ____darzanaM samyaktvaM, vinayo jJAnAdiviSayaH, AvazyakaM avazyakAryaH saMyamavyApAraH, zIlAnyuttaraguNAH 18000 zIlAGgAni, vratAni mUlaguNAH, eSu samyaktvAdiSu niraticAraH, kSaNalavAdeH saMvegabhAvanA, tathA tapaH, tyAgo dravyato'kalpAnAM annapAnopadhInAM varjanaM, kalpAnAM yatiSu dAnaM, bhAvataH krodhAdestyAgaH, vaiyAvRtyaM AcAryo 1 pAdhyAya 2 sthavira 3 tapasvi 4 glAna 5 zaikSaka 6 sAdharmika 7 kula 8 gaNa 9 saGghA 10 nAmiti dazadhA, ekaikaM ca bhakta 1 pAnA 2 sana 3 vastrau 4 SadhadAno 5 pakaraNapratyupekSA 6 pAdapramArjana 7 mArgasAhAyya 8 duSTastenAdirakSaNa 9 kAyikI 10 saMjJA 11 zleSmamAtrakApaNa 12 daNDakagrahaNa 13 bhedAtrayodazadhA, sAdharmikA anyasAmAcArIkAH sAdhavaH, saGghaH suvihitasarvasAdhugaNajaH / eSu | tapastyAgAdiSu samAdhiraraktadviSTatayA pravRttiH, gurvAdInAM kAryakaraNAt samAdhikaraNaM ca // 180 / / ' apu // 53 // Jan Education Inter For Private & Personal use only | Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIRSabhopattiH // appuvvANagahaNe, suryabhattI pavayaNe pbhaavennyaa| eehiM kAraNehi, titthayarattaM lahai jIvo // 181 // ___ apUrvApUrvajJAnasya zrutasya grahaNaM, zrutabhaktiH zrutabahumAnaM, pravacanaprabhAvanatA samyagdezanAdinA // 181 // ' puri' KI purimeNa pacchimeNa ya, ee savve'vi phAsiyA tthaannaa|mjjhimehiN jiNehiM, ekaMdo tiNNi savve vaa|| - pUrveNa pazcimena jinena etAni sthAnAni spRSTAni punaH punaH karaNena, madhyamairekaM dve trINi sarvANi vA kaizcit spRSTAni | M // 182 // 'taM ca' taM ca kahaM veijjai ? agilAe dhammadesaNAIhiM / bajjhai taM tu bhagavao, taiyabhavosakkaittANaM // 183 // pA tattIrthakannAmakarma kathaM vedyate ? ucyate'glAnyA dharmadezanAdimiH, AdizabdAdehasaugandhyAdicatustriMzadatizayaiH paJcatriMza duucnaatishyaadibhiH| badhyate tatvahato bhavAdyastRtIyabhavastaM avaSvakya prApya, tasya cotkRSTA sthitirbdhikottaakottiH| tacca bandhasamayAdArabhya nityaM cinuyAdyAvadapUrvakaraNasya saGkhayeyabhAgA iti, kevalakAle tu tasyodayaH / / 183 / / 'niya' niyamA maNuyagaIe, itthI puriseyaroya suhleso|aaseviybhulehi, vIsAe aNNayaraehiM // 184 // __ niyamAnmanujagato, strI, puruSaH, itaraH SaNDho vA, zubhalezyaH, bahulAsevitairanekadhA sevitairviMzateranyataraiH sthAnaistad badhnAti // 184 // ' uva' uvavAo savvaTe,savvesiM paDhamao cuo usbho|rikkhenn asADhAhiM, asADhabahule cautthIe // 185 // T Jain Education in Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti dIpikA // // 54 // Jain Education Intern sarveSA vajranAbhAdInAM sarvArthasiddhau upapAto'bhUt / prathamaM RSabhajIvayutaH, bhAvinIbhUtavadupacArAd RSabha iti / RkSe nakSatre | ASADhAsu uttarASADhAsu ASADhe mAse bahulapakSe // 185 // ' jamma ' jammaNe nAma vuDDI a, jAIe saraNe ia / vIvAhe a avacce, abhisee rajjasaMga // 986 // arhato janma 1 vaMzanAmakaraNaM 2 arhato vRddhiH 3 jAtissaraNaM 4 vivAhaH 5 apatyaM 6 abhiSekaH 7 rAjyasaGgrahaH 8 etAni dvArANi vAcyAni // 986 // ' citta ' cittabahulaThThamIe, jAo usabho asaaddhnnkkhtte| jammaNamaho a savvo, Neyavvo jAva ghosaNayaM // 187 // janmamahotsavAdanu dvAtriMzatkoTI svarNAdivRSTiM kRtvA prabhormAtuzvAzubhaM dhyAtuH ziro'rjakamaMjarIva sphuTitetIndrakRtAM ghoSaNAM yAvannevyaH // 187 // ' saMva saMvaha meha AyaMsagAya, bhiMgAra tAliyaMTA ya / cAmara joI rakkhaM, kareMti eyaM kumArao // 188 // 'bhogaMkarA 1 bhogavatI 2 subhogA 4 bhogamAlinI 4, toyadhArA 5 vicitrA ca 6 puSpadhArA 7 ananditAH 8 ' / 1 / ear aSTau loke gajadantAdhovAsinyaH, tadA bharate gRhAdyabhAvAdIzAne sUtigRhaM kRtvA saMvarttavAtaM vikurvya yojanAntaH kacavaraM haranti / ' meghaMkarA 1 meghavatI 2 sumedhA 3 meghamAlinI 4, suvatsA 5 vatsamitrA 6 vAriSeNA 7 balAhakAH 8 ' / 2 / ear aSTau Urdhvaloke nandanavana kUTavAstavyA meghaM kRtvA gandhAMbupuSpavRSTiM / 'nandottarA 1 tathA nandA 2 cAnandA 2 nanda zrIRSabha janmAdi dvArANi // // 54 // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varddhanI 4 / vijayAkhyA 5 vaijayantI 6 jayantI 7 caapraajitaa'|3| etA aSTau rucakAdreH pUrvasyA etya mAturane Adarza zrIRSabhakAn / 'samAhArA 1 suprasiddhA 2 supradattA 3 yazodharA 4 / lakSmIvatI 5 citraguptA 6 zeSavatI 7 vasundharA 8 / 4 / janmaetA dakSiNasyA etya bhRGgArAn / ' ilAdevI 1 surAdevI 2 pRthvI 3 padmAvatI 4 tathA / ekanAzA 5 navamikA 6 bhadrA 7 dvAram / zItAzca nAmataH 8 / 5 / etAH pazcimAyA etya tAlavRntAn / 'alambusA 1 sazrukezI 2 puMDarIkA 3 ca vAruNI 4 / hAsA || 5 sarvaprabhA 6 (caiva) zrI 7 hI 8nAmnyaH (kumArikAH) / 6 / etA uttarasyAH sametya ca cAmarAn / 'citrA 1citrakanakA 2 zaterA 3 sautrAmaNI 4' etA rucakavidigbhyo jyotiriti diipikaaH| 'rutA 1 rutAMzA 2 suratA 3 rucakAvatI 4, etA rucakadvIpAt (etya) prabhozcaturaGgulaM muktvA nAlaM chitvA, vivare kSipvA, tadratnaiH sampUrya, haritAlikayA pIThaM badhvA, janmagRhAt pUrva dakSiNottarAsu kadalIgRhatrayaM catuHzAlasiMhAsanagarbha kRtvA, dakSiNakadalIgRhe'rhataH samAturabhyaGgamudvartanAM ca kRtvA, pUrvakadalIgRhe snAnaM bhUSAM cottarakadalIgRhe gozIrSacandanaragni prajvAlya rakSA rakSApoTTalikAM etaddikumAryo dikkamArabhavanapatijAtIyA mahattarAdevyo vidadhati / indreNa prabhumeruzIrSe dakSiNadizi pANDakavanadakSiNaprAnte paJcayojanazatAyAmAyAM arddhacandrakArAyAM madhye tada vistIrNAyAM caturyojanonnatAyAM ratnasiMhAsanavedIvanatoraNavatyAM hemavarNAyAM pANDukambalAyAM zilAyAmabhiSiktaH, gataM arhajanmadvAraM / 188 / atha vaMzanAmadvAraM 'desU' desUNagaM ca varisaM, sakkAgamaNaM ca vaMsaThavaNA ya / AhAramaMgulIe, ThavaMti devA maNuNNaM tu // 189 // dezonaM varSa prabhorjAtaM tataH zakrAgamanaM ca vaMzasthApanA ca / sarvArhanto bAlye AhArArtha svAGguliM Asye kSipanti / tasyAM 10 Jain Education Internet For Private & Personal use only rvww.jainelibrary.org Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAvazyaka- kAca devAH sAraM AhAraM sthApayanti / 189 / 'sakko' zrIRSabhaniyukti || sakko vaMsaTThavaNe, ikkhu agU teNa hu~ti ikkhaagaa| jaM ca jahA jaMmi, vae jogaM kAsI ya taM savvaM // | vaMzanAmadIpikA // atItavartamAnaiSyatAM AdhAhatAM vaMzasthApanAdi harerjItaM iti kRtvA zakro vaMzasthApane prastute ikSuyaSTihasta Agato vRddhijAtiarhadRSTiM ikSau dRSTvoce prabho ! kiM ikSu aku bhakSayasi ? aku bhakSaNe iti, tato'rhan karaM prAsArIt / haririkSvAkuvaMzamasthApa smaraNayat / tadAnye'pi kSatriyA ikSu bhuJjate, tena bhavantIkSvAkAH / prabhozca pUrvajAH kAzyamikSurasaM pItavantastataH kAzyapagotraM / dvArANi // ikSavazca tadA pAnIyavallIvadrasaM galanti sma / 'jaMca' yasmin vayasi yadyogyaM tadakArSAMta shkrH| pazcAddhaM pAThAntaraM 'tAlaphalAhayabhagiNI hohi pattIti sAravaNA' prabhordezonavarSe tADaphalAhatayugminI (yugmibhaginI ) nandAnAmnI RSabhapatnI bhavitrIti ' sAravaNA ' saMgopanA nAbhinA kRtA, gataM vaMzanAmadvAram 2 / 190 / ' aha' aha vaDDai so bhayavaM, diyaloyacuo annovmsiriio|devgnnsNprivuddo, naMdAi sumaMgalA shio|| devalokazyuto'nupamazrIH / 191 / 'asi' asiasirao sunayaNo, biMbuTTho dhavaladaMtapaMtIo / varapaumagabbhagoro, phullupplgNdhniisaaso|| ___ asitazirojaH, bimbaM pakkagolhAphalaM tatsamauSThaH, vRddhidvAraM 3 / 192 / ' jAi' jAissaro abhayavaM, apparivaDiehi tihi u nANehiM / kaMtIhi yabuddhIhi ya, abbhahio tehi maNuehiM Jain Education Intero Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAtimaraNazca prabhurapratipatitaitribhi naistebhyo yugmimanujebhyo'bhyadhikaH kAntyA buddhathA ca, dvAraM 4 / 193 / 'paDha' / zrIRSabha| paDhamo akAlamaccU, taIi tAlaphaleNa dArao pho| kaNNA ya kulagareNaM, siDhe gahiA ushpttii|| vivAhApa___ ko'pi bAlaH prathamo'kAlamRtyurjAtastatra tAlaphalena dArakaH prahataH, yugmibhiH ziSTe ukte nAbhinA RSabhapatnI bhavitrIti / tydvaare|| gRhItA / 194 / 'bhoga' bhogasamatthaM nAuM, varakammaM tassa kAsi deviNdo| duNhaM varamahilANaM, vahukammaM kAsi devIo // 195 // ___ vadhUkarma devyo'kAryuH, vivAhadvAraM 5 / 195 / 'chappu' / chappuvasayasahassA, puviM jAyassa jiNavariMdassa / to bharahabaMbhisuMdaribAhubalI ceva jAyAI // 196 // ___ bharatabAmyau bAhupIThau, mahApIThasubAhU tu sundarI bAhubalI // 196 // mUlabhASyaM 'devI'' au' devI sumaMgalAe, bharaho baMbhIya mihuNayaM jAyaM / devIi sunaMdAe, bAhubalI suMdarI ceva // 4 // auNApaNNaM juale, puttANa sumaMgalA puNo psve| nIINamaikkamaNe, niveaNaM usabhasAmissa // 197 // ___ ekonapaJcAzatputrayugalAni sumaGgalA prasUtA, apatyadvAraM 6, nItInAmatikramaNe lokaiH RSabhasvAmino nivedanaM kRtaM, / 197 / tataH 'rAyA' rAyA karei daMDaM, siDhe teviMti amhavi sa hou|mgh ya kulagaraM so a, bei usabho ya bhe raayaa||198|| www.nolibrary.org Jain Education intelle! Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyakaniryukta dIpikA // // 56 // Jain Education Interna rAjA daNDaM karoti ityarhatA ziSTe ukte te bruvanti asmAkamapi sa rAjA bhavatvityAdau vartamAnakAlaH sarvAvasappiNISu prAyo'sau nyAya itijJaptyai, arhannAha - mArgayata nAbhikulakaraM / sa nAbhirbrUte 'me' bhavatAM RSabho rAjA / 198 / ' Abho ' AbhoeDaM sakko, uvAgao tassa kuNai abhiseaM / mauDAialaMkAraM, nariMdajoggaM ca se kuNai AsanakampAt Abhogya upayogAd jJAtvA zakra upAgato narendrayogyaM 'se' tasya mukuTAdyalaGkAraM karoti / 199 / 'bhisi ' bhisiNIpattehiare, udayaM ghittuM chuhaMti pAesu / sAhu viNIA purisA, viNIanayarI aha niviTThA // itare yugmina: bisinI padminI tatpatrairudakaM gRhItvA prabhumalaGkRtaM vIkSya kathamatrAmbhaH kSipyate iti dhyAtvA pAdayoH 'chuhanti ' kSipanti / tataH indra Aha sAdhu vinItAH puruSAH, dhanadena vinItA navayojanavistRtA dvAdaza dIrghA nagarI niviSTA niveshitetyrthH| tato dUrasthA narAstadAsannanarAnAhuste kuzalA iti kAlena sA kozalA'bhUt / abhiSekadvAraM 7 | 200 | 'Asa' AsA hatthI gAvo gahiAI rajjasaMgahanimittaM / ghittUNa evamAI, caunvihaM saMgahaM kuNai // 209 // azvA hastinaH gAH evamAdicatuSpadajAtiM gRhItvA tato vakSyamANaM caturvidhaM saGgrahaM karoti / 201 / ' uggA uggA 1 bhogA 2 rAyaNNa 3, khattiA 4 saMgaho bhave cauhA / Arakkhi 9 guru 2 vayaMsA 3, sesA je khattiA 4 te u // 202 // , abhiSekarAjyasaMgra hadvAre // // 56 // Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvaargaathaa|ctusskN|| ugrA ArakSakA ugradaNDakatvAta , bhogA 'gurvi' ti gurusthAnIyA aparAdhAnusArinItyAdikathanAt , rAjanyA vayasyA samAnavayasaH, zeSA uktebhyo'nye kSatriyAzcaturdaivaM saGgrahaH, dvAraM 8 / 202 / punarigAthAcatuSkaM Aha-AhA' AhAre 1 sippa 2 kamme 3 a, mAmaNA 4 a vibhUsaNA 5 / lehe 6 gaNie 7 arUve 8 a, lakkhaNe 9 mANa 10 poae 11 // 203 // AhAraH 1 zilpAni 2 karma 3 mamatA 4 vibhaSaNA 5 lekhaH 6 gaNitaM 7rUpaM 8 lakSaNaM 9 mAnaM yena vastu mIyate | 10 'poae' protanaM potaH pravahaNaM vA 11 / 203 / 'vava' vavahAre 12 nIi 13 juddhe 14 a, Isatthe 15 a uvAsaNA 16 / tigicchA 17 atthasatthe 18 a, baMdhe 19 ghAe 20 a mAraNA 21 // 204 // ___ vyavahAraH 12 nItiH 13 yuddha 14 iSuzAstraM 15 upAsanA 16 tigicchA 17 arthazAstraM 18 bandhaH 19 | ghAtastADanA 20-21 / 204 / 'jaNNU' jaNNU 22 sava 23 samavAe 24, maGgale 25 kouge 26 ia / vatthe 27 gaMdhe 28 a malle 29 a, alaMkAre 30 taheva ya // 205 // Jain Education inte For Private & Personal use only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti dIpikA // // 57 // Jain Education Interna yajJaH 22 utsavaH 23 samavAyaH 24 maGgalAni 25 kautukAni 26 vastrANi 27 gandhAH 28 mAlyAni 29 alaGkAraH 30 | 205 / ' colo ' colo 31 vaNa 32 vivAhe 33 a, dattiA 34 maDayapUaNA 35 / jhAvaNA 36 zubha 37 sadde 38 a, chelAvaNaya 39 pucchaNA 40 // 206 // cUlA 31 upanayanaM 32 vivAhaH 33 dattiH 34 mRtakapUjanA 35 dhyApanA 36 stUpaH 37 zabdaH 38 khelApanaM 39 pRcchanA 40 etAni zrI RSabhAdikAle pravRtAni / 206 / eSAM catvAriMzadvarANAM vyAkhyArtha mUlabhASyaM - ' AsI ' AsI a kaMdahArA, mUlahArA ya pattahArA ya / pupphaphalabhoiNo'vi a, jaiA kira kulagaro usabho // AsI a ikkhubhoI, ikkhAgA teNa khattiA huMti / saNasattarasaM ghaNNaM, AmaM omaM ca bhuMjIA // Asan ikSubhojinastenaikSvAkAH, zaNaH saptadazo yasya taddhAnyaM zAli 1 yava 2 vrIhi 4 kodrava 5 tila 6 godhUma 7 laka 8 mudra 9 mA 10 cavala 11 caNaka 12 tubarI 13 masUra 14 kulattha 15 niSpAva 16 zaNa iti / AmaM apakvaM omaM nyUnaM ca bhuktavantaH / 5-6 / ' omaM ' omapAhAraMtA, ajIramANaMmi te jiNamuviMti / hatthehiM ghaMsiUNaMmi, AhArehatti te bhaNiA // 7 // stokaM AhArantaH kAladoSAdajIryamANe te jinaM upAyAnti, hastena tvacamapanIyAhArayateti jinena bhaNitAH / 7 / 'AsI' . AhAra dvAram // // 57 // Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AsIa paannidhNsii,timmiatNdulpvaalpuddbhoii| hatthatalapuDAhArA, jaiA kira kulakaro usaho // AhAra___ yadA kila RSabhaH kulakarastadA lokAH pANibhyAmannaM gharSantItyevaMzIlAH pANigharSiNaH / tathApyajIryamANe tImitAn / dvAram // taMdulAn dhAnyAni pravAlapuTe bhoktuM zIlaM yeSAM te tImitataMdulapravAlapuTabhojinaH tato'pyajIryamANe hastataladvayamilanaM puTastatra | muhUrta sthApayitvA AhAro yeSAM te, tataH kakSAsu saMsveyetyanuktamapi / atra vyAdiyogairbhuktavantaH, yathA pANibhyAM dhRSTvA patrapuTe ca tImitvA 1 pANibhyAM ghRSTvA hastatalapuTe dhRtvA, puTe tImitvA kakSAsu saMsvedya / atha triyogaH, pANibhyAM ghRSTvA patrapaTe tImitvA hastapuTe dhRtvA, caturyogaH pANibhyAM ghRSTvA hastatalapuTe dhRtvA puTe tImitvA kakSAsu saMsvedya // 8 // ata evAha-'ghaMse' ghaseUNaM timmaNa, ghNsnntimmnnpvaalpuddbhoii| ghasaNatimmapavAle, hatthauDe kakkhasee ya // 9 // | ghRSTvA tImanaM cakruriti prtyekbhnggaakssepH| ghRSTapravAlapuTatImitabhuja iti dviyogaH, ghRSTvA pravAle tImitvA hastapuTe saMsthApya bhuktAstriyogaH, kakSAsvedoktyA caturyogAkSepaH // 9 // ' aga' agaNissa ya uTThANaM, dumadhaMsA dava bhiiaprikhnnN| pAsesuM parichiMdaha, giNhaha pAgaM ca to kunnh||10|| ___ nahyekAntasnigdharUkSakAlayoragniH syAt kintu madhyamakAla evetyarhan jAnanagnyutpattyupAyaM prAga nAkhyat / drumagharSAdagnyutthAnaM dRSTvA yugmino bhItvA prabhoH parikathanaM cakruH / arhannAha-pArzveSu tRNAni pari samantAt chedayata / tato hastyazvaiH sarva tRNaM militaM, agnau zAnte'vak gRhItAgniM pAkaM ca kuruta // 10 // 'pakkhe' Jain Education Intel For Private & Personal use only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- niyukti- dIpikA // bhUSaNA // 58 // pakkheva DahaNamosahi, kahaNaM niggamaNa hsthisiisNmi|pynnaarNbhpvittii, tAhe kAsI atemnnuaa||11|||| zilpakamaagnau prakSepe kRte auSadhInAM dahanaM, prabhoH kathanaM tato rAjapATyA nirgamanaM / arhatA mRtpiNDamAnAyyebhazIrSe kaTAhakAkAraM || | mamatAvikArayitvedRkSu pakkeSvannaM paktvA'znIta ityukte pacanArambhapravRttiM tataste'kAryustadA kumbhakRcchilpamabhUt // 11 // gatamAhAradvAraM, atha zilpadvAraM 'paMce' dvArANi // paMceva ya sippAiM, ghaDa 1 lohe 2 citta 3 NaMta 4 kAsavae 5 / ikikassaya itto vIsaMvIsaM bhave bheyA // mUlazilpAni pazca, ghaTa iti kumbhakRcchilpopalakSaNaM / evaM lohaM. citraM, anantaM dezyuktyA vastraM, kAzyapaM nApitazilpaM / etAvanti zilpAni / svAminA tu upadiSTAni kumbhakRttvAdIni paJca mUlazilpAni / teSAM ca bhedAH zataM ityabhavan // 207 // gataM zilpadvAraM 'kamma' kammaM kisivANijAi,3mAmaNAjA pariggahe mamayA 4 / puviM devehi kayA, vibhUsaNA maMDaNA gurunno||12|| ____ kRSivANijyAdi karmocyate dvA0 3 ' mAma' 4 'puSviM vibhUsaNe 'ti gurotribhuvanagurormaNDanA dehasya zrRGgAraH kRtA 5 // 12 // ' lehaM lehaM livIvihANaM, jiNeNa baMbhIi dAhiNakareNaM6 / gaNiaMsaMkhANaM, suMdarIe vAmeNa uvittuN7||13|| lekho lipividhAnaM 6 gaNitaM saGkhyAnamucyate / tatsundaryA vAmakaraNa, ata eva aGkAnAM vAmato gatiH 7 // 13 // 'bhr'||58 // Jain Education Inter For Private & Personal use only T Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharahassa rUvakammaM,8 narAilakSaNamahoiaMbaliNo 9|maannummaannevmaanneppmaanngnnimaaivtthuunnN||1|| lekhAdyupA | bhara0' 8 ' narA0' athoditaM uktaM bAhubaleH 9 'mANu0' mA setikAdi, unmAnaM tulAdi karSAdi, avamAnaM sanAparyanta| hastAdi, pratimAnaM guJjAdi, gaNimaM ekAdisaGkhyayA gaNayitvA yadvastu krIyate, idaM paJcadhA mAnaM 10 // 14 // ' maNi' dvArANi // | maNiAI dorAisu,poA taha sAgaraMmi vahaNAiM 11 |vvhaaro lehavaNaM, kajjaparicchedaNatyaM vA 12 // 15 // maNyAderdavarakAdau protanaM tathA sAgare vAhanAni potAH 11 / 'vava0' lekhyAdilekhanaM kAryasya paricchedanArtha | jJAnArtha lekhAdipreSaNaM vA 12 // 15 // 'naI' NNII hakArAI, sattavihA ahava sAmabheAI 13 / juddhAi bAhujuddhAiAi vaTTAiANaM vA 14 // 16 // | | hA, mA, dhik, paribhASaNA, maNDalibandhaH, cArakaH, chaviccheda iti saptadhA nItiH / sAmadAnabhedadaNDabhedAdvA caturkI | / 13 / yuddhAni bAhuyuddhAdIni vargakAdInAM lAvakAdInAM vA 14 // 16 // ' Isa' IsatthaM dhaNuveo 15 uvAsaNA mNsukmmmaaiiaa|16| gururAyAINaM vA, uvAsaNA pjjuvaasnnyaa||17|| / iSuzAstraM dhanurvedaH 15 / ' uvA' smazrakarmeti smazrukacanakhacchedAdyA upAsanA, yugminAM romAdivRddhirogau nAbhUtAM || 16 // 17 // 'roga' rogaharaNaM tigicchA 17 asthAgamasatthamatthasatthaMti 18 / Jain Education Inte For Private & Personal use only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAvazyakaniyuktidIpikA // // 59 // nialAijamo baMdho, 19 ghAo daMDAitADaNayA 20 // 18 // tigicchA___ arthazAstramiti arthAgamazAstraM nItizAstraM 18 / nigaDAdiyamo bandhaH 19 / 'ghAo' ghAto daNDAdibhistADanA 20 dimngglaa|| 18 // ' mAra' ntAni mAraNayA jIvavaho 21 jaNNA nAgAiANa pUAo 22 // iMdAimahA pAyaM, painiayA UsavA huMti 23 // 19|| dvArANi // ___'mAra' 21 'jannA' 22 indrAdimahAH prAyaH pratiniyatA utsavAH 23 / yattadAkAle'pi jIvavadhayajJAdikathanaM / | tatrividhalokasya sattAyAstadApi jJaptyai // 19 // 'sama' samavAo goTThINaM, gAmAINaM ca saMpasAro vA 24 / taha maMgalAI satthia-suvaNNasiddhatthayAINi 25 // 20 // samavAyo goSThinAM milanaM, grAmAdInAmiti grAmamukhyAnAM vA samprasAro milanaM 24 / ' taha ' svastikasuvarNasiddhArthAdIni suvarNasiddhArthAH pItasarSapAH 25 // 20 // 'puviM' puTiva kayAi pahuNo, surehi raskAi kougAiM c| 26 / taha vatthagandhamallAlaMkArA kesabhUsAI 27-28-29-30 // 21 // // 59 // Jain Education Interne For Private & Personal use only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kautukAdidattiparya tAni dvaaraanni|| kautukAni rakSAdIni, ca evArthe 26 / tathA vastraM 27, gandhaM 28, mAlyaM 29, alaGkAraH 30, kezabhUSAdiH prabhoH kRtAH // 21 // taM dadRNa' taM daTTaNa pavatto'laMkAreuM jaNo'vi seso'vi|vihinnaa cUlAkamma, bAlANaM colayAnAma 31 // 22 // taM prabhumalaGkataM dRSTvA zeSo'pi jano'laGkAraM kartuM pravRttaH 30 / ' vihi0 ' zubhamuhUrte utsavavidhinA bAlAnAM cUDAkarma | colayaM cUlakaM 31 // 22 / / ' uva' uvaNayaNaM tu kalANaM, gurumUle sAhuNo tao dhmm| dhittuM havaMti saDDhA, keI dikkhaM pavajjati 32 // 23 // - bAlAnAM gurumUle upAdhyAyapAdhai kalAnAM grahaNaM upanayanaM kathyate / tataH sAdhUnAM mUle dharma gRhItvA zrAddhA bhavanti ke'pi dIkSAM prapadyante 32 // 23 // ' da8 Hdalu kayaM vivAhaM,jiNassa logo'vi kAumAraddho 33 / gurudattiAya kaNNA, pariNijate tao paayN||24|| yato nAbhinA prabhave kanyA dattA tathA gurudattAH pitrAdidattAH prAyaH kanyAH pariNIyante // 24 // 'datti' dattivva dANamusabhaM, ditaM dadraM jaNaMmivi pavattaM / / jiNabhikkhAdANapi ya, dardU bhikkhA pavattAo 34 // 25 // vA'thavA dattirdAnaM tad RSabhaM dadataM dRSTvA jane'pi pravRttaM / api ca athavA jinabhikSAdAnaM dRSTvA bhikSAdAnAya pravRttAH Jain Education in a For Private & Personal use only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvazyakatA niyukti dIpikA // // 60 // 34 // 25 // ' maDa' mRtakapUjamaDayaM mayassa deho, taM marudevIi pddhmsidhdhutti| devehi purA mahiaM 35 jhAvaNayA aggiskaaro||26|| nAdimarudevA''dyasiddha iti mRtakaM devaiH purA mahitaM kSIrode kSiptaM ca 35 / dhyApanA agnisaMskAraH // 26 // ' so jiNa' pRcchAso jiNadehAINaM, devehi kao 36 ciAsu thUbhAI 37 / ntAni saddo a ruNNasaddo, logo'vi tao tahA pagao 38 // 27 // dvArANi // so'gnisaMskAro jinadehAdInAM devaiH kRtaH 36, citAsu stUpAH kRtAH 37, zabdo ruditazabdo devaiH kRtaH, loko'pi + tatastathA prakRtavAn 38 // 27 // 'chelA' chelAvaNamukkiTThAi, bAlakIlAvaNaM ca seMTAI 39 / iMkhiNiAi ruvA, pucchA puNa kiM kahaM kajjaM ? // 28 // chelApanaM dezoktyA utkRSTyAdi / tatra harSeNa hasitaM utkRSTiH, AdizabdAd harSeNa siMhanAdAdiH, tathA seMTitAdi bAlakrIDApanaM ca / seMTitaM zUtkAraH, AdizabdAd bAlakrIDA lallaravacanAdiH tathA kiGkiNyAdirutaM vA 39 / pRcchA punaH kiM kathaM kAryamiti // 28 // ' aha' ahavanimittAINaM, suhasaiAi suhadukkhapucchA vA 40 / iccevamAi pAeNuppannaM, usamakAlaMmi // 29 // nimittAdInAM vA pRcchA, AditaH svapnAdInAM sukhazAyitAdikA, sukhaduHkhapRcchA vA 40 / 'icce' ityevamAdi // Jain Education Intern Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyeNa // 29 ||'kiNci| sarvajinasa| kiMcicca (ttha) bharahakAle, kulagarakAle'vi kiMci uppnnN| pahuNAya desiAI, savvakalAsippakammAiM30 mbodhanAdidezitAni kathitAni, kalA likhitAdikAH 72 zakunarutAntAH // 30 // ' us'| dvaargaathaa|| | usabhacariAhigAre, sabvesi jiNavarANa saamnnnnN| saMbohaNAi vuttuM, vucchaM patteamusabhassa // 20 // RSabhacaritAdhikAre sarveSAM jinavarANAM sAmAnyaM sambodhanAdyuktvA / tataH pratyekaM kevalasya RSabhasya vaktavyatAM vakSye 1 // 208 // vAcyadvAragAthAtrayamAha 'saMbo' 'jIvo' 'titthaM' saMbohaNa 1 pariccAe 2, patteaM 3 uvahimi a 4 / annaliMge kuliMge a 5 gAmAyAra 6 parIsahe 7 // 209 // jIvovalaMbha 8 suyalaMbhe 9, paJcakkhANe 10 a saMjame 11 / chaumattha 12 tavokamme 13, uppAyA nANa 14 saMgahe 15 // 210 // titthaM 16 gaNo 17 gaNaharo 18, dhammovAyassa desagA 19 / pariAa 20 aMtakiriA, kassa keNa taveNa vA 21 ? // 211 // Jain Education inte For Private & Personal use only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyuktidiipikaa|| sambodhanadvAram // arhatA sambodhanaM 1 parityAgaH 2 pratyekaM 3 upadhiH 4 prAkRtatvAdvibhaktivyatyayaH, anyaliGga kuliGge vArhanto na dIkSitA iti dvAraM 5 grAmyAcAraH 6 parISahAH 7 jIvAditattvopalambhaH 8 prAgbhavazrutalAbhaH 9 pratyAkhyAnaM 10 saMyamaH 11 chadmasthakAla: 12 tapaHkarma 13 jJAnotpattiH14 sAdhusAdhvIsaGgrahaH 15 tIrtha 16 gaNAH 17 gaNadharAH 18 dharmopAyasya dezakAH 19 paryAyakAlaH 20 antakriyA muktiH kasya kena tapasA jAtA 21 iti dvArANi vAcyAni // 209-10-11 // athAyadvAracatuSkasya spaSTanAya gAthAdvayaM ' save' 'rajA' satve'vi sayaMbuddhA, logantiabohiA ya jIeNaM 1 / savvesiM pariccAo, saMvacchariaMmahAdANaM // 212 // rajjAiccAo'vi ya 2 patteaMko va kattiasamaggo 3 / ko kassuvahI? ko vA'NuNNAo keNa sIsANaM sarve'rhantaH svayaMbuddhA lokAntikabodhitAzceti jItaM AcAra iti tatsambodhanaM vAcyaM 1 / sarveSAM parityAgaH sAMvatsarikaM dAnaM rAjyAdityAgo'pi ceti parityAgadvAraM 2 ko vA kiyatsamagraH kiyatsahito dIkSita iti pratyekadvAraM 3 kaH kasyopadhiH ko vA kena ziSyANAmanujJAta ityupadhidvAraM 4 // 212-13 / / AdyadvAramAha 'sAra' sArassaya 1 mAiccA 2 vahI 3 varuNA 4 ya gaddatoyA 5 / - tusiA 6 avvAbAhA 7 aggiccA 8 ceva riTThA 9 ya // 214 // sArasvatAH 1 AdityAH 2 vahnayaH 3 aruNAH 4 mo'lAkSaNikaH, gardatoyAH 5 tuSitAH 6 avyAyAdhAH 7 agnayaH // 1 // Jain Education Inteme For Private & Personal use only raww.jainelibrary.org Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maruta ityAkhyAH 8 riSThAH 9 // 214 // "ee' parityAgaee devanikAyA, bhayavaM bohiMti jiNavariMdaM tu / savvajagajIvahiaM,bhayavaM! titthaM pvttehiN||215|| M dvAram // ___brahmalokasthariSThaprastaTASTakRSNarAjIsthA bhagavantaM bodhayanti kathamityAha-sarvajagajIvahitaM tIrtha bhagavan ! pravarttaya // 215 / / gataM sambodhanadvAraM 1 / atha parityAgadvAraM 'saMva' saMvacchareNa hohI, abhiNikkhamaNaM tu jiNavariMdANaM / to atthasaMpayANaM, pavattae pubasUraMmi // 216 // ___ 'hohI' bhaviSyati / abhiniHkramaNaM dIkSAM, tato'rthasampradAnaM pUrvasUrye pUrvAhna // 216 // 'egA' syshssaa|surodymaaiiaN, dijai jA paayraasaao|| 217 // _ anyUnAH pUrNAH, zatasahasrA lakSAH, sUryodayAdi dIyate yAvatprAtarAzaH zItAzanavelA // 217 // 'siMghA' siMghADagatigacaukka-caccaracaumuhamahApahapahesuM / dAresu puravarANaM, ratthAmuhamajjhayAresuM // 218 // zRGgATakaM trikoNaM sthAnaM -1, trikaM rathyAtrayamIlanaM 2 , catuSkaM catUrathyAmIlanaM +3, catvaraM bahurathyAmelaH * 4, caturmukhaM caturi 5, ||mahApatho rAjamArgaH 6, eSu trikAdiSu pathiSu, rathyAmukhaM rathyApravezaH7, madhyakAro rathyAmadhyaM | 8, eSu sthAneSu / / 218 / / 'vara' varivariA ghosijjai, kimicchaaM dijjae bhuvihii| suraasuradevadANavanariMdamahiANa nikkhmnne|| Jain Education Intern For Private & Personal use only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti dIpikA // // 62 // Jain Education Intern varaM vRNuta varaM vRNuta iti ghoSo yasyAM sA varavarikA, ghoSyate, kaH kimicchatIti kimicchakaM / yadratnasvarNebhAzca dukUlAdIcchettadIyate / bahuvidhikaM, kvetyAha- surAsurAdimahitAnAM niHkramaNe, surA vaimAnikAH, asurA bhavanAdyAH, devAH sAmAnyato vyantarAdyAH, dAnavA rAkSasAdyA duSTamanuSyAH // 219 // ' tiSNe ' tipaNeva ya koDisayA, aTThAsIiM ca huMti koddiio| asidaM ca sayasahassA, eaM saMvacchare dipaNaM // 220 // etat SoDazamASarUpasvarNasyaiva pramANaM nAnyasya || 220 / / asyAM varavarikAyAM kiyanticidvAthAzrUNa bhASye vRttau ca na vyAkhyAtAH AdarzeSu ca dRzyante / tadyathA 'aieNa karaNa, jahamicchA, puvabhava, kulagara, mihu, miMTheNa, nivattIe,' AsAM kramAd durgapadavyAkhyA - etayA'nantaroktajJAnatapaHsaMyama rUpakaraNasampAdakatayA karaNatvaM mukteH sAdhakatamatvAt turevArthe, prAkRtatvAliGgavyatyayaH tridhA manovAkkAyaviSayA zuddhiH / 1 midhyAtvatamasaH pUrvabhave vinirgato yathA ca zrIvIrabhave kevalaM prAptaH yathA caitat varttamAnakAlasambandhipATharItyA sAmAyikaM prakAzitaM tathA 2 | kulakarANAM RSabhasya bharatasya ca pUrvabhavA ikSvAkukulotpattiH AnupUrvyA prathamAnuyogAnetavyA tathApyatra kiJcit kiJcit vakSyate 5 / miMThena mRtpiNDaM gRhItvA hastizIrSe kuTakaM ghaTArddhamAtraM nirvarttitaM 6, nirvarttite sati rAjA bhaNati idRzAni bhoH kurvantu, prathamaM zilpaM pratiSTha caravarikAgAthAH / ' vIraM ' ' rAya ' 1 etA gAthA: dIpikAkAraiH sUcitAstathApi na spaSTatayA likhitAH na ca vyAkhyAtAH tataH evameva sthApitAH / parityAga dvAram // | // 62 // Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIraM ariTTanemi pAsa malliM ca vAsupujaM ca / ee muttUNa jiNe, avasesA Asi rAyANo // 221 // pratyeka IN rAyakulesu'vi jAyA, visuddhavaMsesu khttiakulesuN|n yaicchiAbhiseA, kumAravAsami pviaa||222|| dvAram // ___ zrIvIrAdyA vizuddhavaMzeSu nirdoSeSu rAjakuleSvapi jAtA na cepsitarAjyAbhiSekAH, kSatriyavaMzaM vinApi rAjakulAni | | syurityAha-kSatriyakuleSviti // 221-22 // 'saMtI' saMtI kuMthU a aro, arihaMtA ceva cakkavaTTI |avsesaa titthayarA, maMDaliA Asi rAyANo // 223 // ____ mANDalikAH dezAdhipAH, tyAgadvAraM 2 // 223 // ' ego' ego bhagavaM vIro, pAsomallI atihi tihi sehiN| bhayavaMca vAsupujjo, chahi purisasaehi nikhNto|224 mA ___ mallikhibhinaeNzataiH strIzataizcetyanuktamapi jJeyaM / / 224 // * uggA' uggANaM bhogANaM,rAyaNNANaM ca khattiANaM ca / cauhiM sahassehusabho, sesA u sahassaparivArA // 225 // ___ pratyekadvAraM 3 // 225 // prasaGgenAha -- vIro' vIro ariTThanemI, pAso mallI a vAsupujjo a| paDhamavae pavvaiA, sesA puNa pacchimavayaMmi // 226 // prathame vayasi AyuSo'rdhe'dhike sati // 226 // ' save' Jain Education inte www. jainelibrary.org Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti dIpikA / / // 63 // Jain Education Intern Rosa dUse, nigyA jiNavarA cauvvIsaM / na ya nAma aNNaliMge, no gihiliMge kuliMge vA // atItA eyantazca ekaduSyeNendramuktena nirgatA niSkrAntAH / tatrAdyAntyArhadbhayAM ziSyANAM zveto mAnopetazcopadhirukto madhyamArhadbhistu yathAlabdhaH, upadhidvAraM 4 / 'na ya' na ca arhatAM sAdhuliGga, anyaliGgaM, gRhiliGgaM gRhiveSaH, kuliGgaM tApasAdiveSaH kintu tIrthakulliGga eva dIkSitAH || 227 || prasaGgenAha ' sumaittha niccabhatteNa, niggao vAsupuja jiNo cauttheNaM / pAso mallIvi a, aTTameNa sesAu chaTTeNaM // " suma sumatiratra || 228 || ' usa ' ' usa 'Asa' sabhI a viNIAe, bAravaIe ariTThavaranemI / avasesA titthayarA, nikkhaMtA jammabhUmIsuM // 229 // usabhI siddhatthavarNami, vAsupujjo vihAragehami / dhammo a vappagAe, nIlaguhAe a muNinAmA // 230 // AsamapayaMmi pAso, vIrajiniMdo a nAyasaMDaMmi / avasesA nikkhatA, sahasaMbavaNaMmi ujjANe // 231 // vihArage, vaprakA, nIlaguphA, AzramapadaM, jJAtakhaNDAni vanAnyeva / 'muNinAmA' munisuvrataH // 229-30-31 // 'pAso' pAso arinemI, sijaMso sumai mahinAmo a / puvvahne nikkhaMtA, sesA puNa pacchimahaMmi // 232 // pUrvAhNe purimArddhamadhye pazcimAr3he tRtIyayAmAntaH // 232 // ' gAmA ' upadhi liGga dvAram // // 63 // Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Intern gAmAyArA visayA, niseviA te kumAravajehiM 6 / gAmAgarAiesu va, kesu vihAro bhave kassa ? // 233 // grAmyAcArA viSayA ucyante / te kumAravarjitairjinairniSevitAH / kumArau ca mallinemI / gAmAyArazabdena vA athavA grAmAcAro vihAra ucyate sa keSu grAmanagarAdiSu, kasya babhUva // 233 // tatra ' maga magahArAyagihAisu, muNao khittAriesu vihariMsu / usabho nemI pAso, vIro a aNAriesuM pi // 234 // anye'rhanto magadhA dezo rAjagRhaM puraM ityAdiSvAryakSetreSu munayo'pi maunino vyahArSuH / chAvasthA RSabhAdayaH chAnasthye kevale'pi ca yathAlAbhamanAryeSvapyAryeSu ca grAmyAcAradvAraM 6 || 234 // ' udi ' udi parIsahA, siM parAiA te a jiNavariMdehiM 7 | nava jIvAipayatthe, uvalabhiUNaM ca nikkhatA 8 // uditAH parISahA eSAM dvAraM 7 / nava upalabhya prAgjanmAdhItazrutena jJAtvA dvAraM 8 || 235 || ' paDha paDhamassa bArasaMgaM, se sANikkArasaMga suyalaMbho 9 / paMca jamA paDhamaMtima-jiNANa sesANa cattAri // 236 // prAgbhave dvA0 9 | paMca yabhA mahAvratAni prathamAntimajinayoH, zeSANAM catvAra eva yamAzcaturthavratasya paJcamavate'ntarbhAvAt yataH parigRhItaiva strI bhogyA || 236 || ' pacca ' paJcakkhANarmiNaM saMjamo a paDhamaMtimANa duvigappo / sesANaM sAmaio, sattarasaMgo a savvesiM // 237 // pratyAkhyAnadvAramidamuktaM 10, 'saMja' saMyamazcAritraM prathamAntyajinayoH sAmAyika chedopasthApanArUpo dvivikalpo dvibhedaH, d grAmyAcArAdisaMya mAtmAni dvArANi || Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyukti dIpikA // dvaarm|| // 64 // zeSANAM jinAnAM sAmAyikarUpa eva saMyamaH, tathA sarveSAmapi sAmAnyena saMyamaH saptadazAGgastu saptadazabhedaH paJcAzravavi chamastharatyAdiH dvAraM 11 // 237 / / 'vAsa''tiga''taha' kAlatapovAsasahassaM 1 bArasa 2 cauddasa 3 aTThAra 4 vIsa 5 vrisaaiN| mAsA cha 6 nava 7 tiSiNa a, 8 cau 9 tiga 10 duga 11 mikaga 12 dugaM ca 13 // 238 // tiga 14 duga 15 mikkaga 16 solasa vAsA 17 tiSiNa a 18 taheva'horattaM 19 / mAsikArasa 20 navagaM 21 caupaNNa diNAi 22 culasII 23 // 239 // taha bArasa vAsAiM, jiNANa chumtthkaalprimaann| uggaM ca tavokammaM, visesao vaddhamANasse // 240 // RSabhAdInAM kramAt chamasthakAlo varSasahasraM 1 dvAdazavarSANi 2 caturdazavarSANi 3 aSTAdazavarSANi 4 viMzativarSANi 5 | mAsAH SaT 6 navamAsAH 7 trayo mAsAH 8 catvAro mAsAH 9 trayo mAsAH 10 dvau mAsau 11 eko mAsaH 12 dvau mAsau 13 trINi varSANi 14 dve varSe 15 eka varSa 16 SoDaza varSANi 17 trINi varSANi 18 ahorAtramekaM 19 ekAdaza mAsAH 20 nava mAsAH 21 catuHpazcAzadinAni 22 caturazItirdinAni 23 dvAdaza varSANi 24 ca / iha vIrasya sAtirekANi dvAdaza varSANi chamasthakAlo 'bArasa cevaya vAsA mAsA chacceva addhamAso ya' itIhaiva vakSyamANatvAt , SaNmAsAdyalpatvAnna vivakSitamiti lakSyate, chamasthadvA0 12 / tapaHkarmadvAramAha 'uggaM' sarveSAmarhatAM tapaHkarmogramanyajantubhirdurArAdhyaM // 4 // Jain Education Internet For Private & Personal use only ww.jainelibrary.org Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avaseyaM, vizeSastu varddhamAnasya, tapAdvA0 13 // 238-39-40 // jJAnotpAdadvAramAha' phagguNetyAdi / jJAnotpAphagguNabahulikArasi, uttarasADhAhi nANamusabhassI posikkArasi suddhe, rohiNijoeNa ajiass||241 dadvAram // Id kattiabahule paMcami, migasirajogeNa sNbhvjinnss| pose suddhacauddasi,abhIiabhiNaMdaNajiNassa242/ | citte suddhikArasi, mahAhi sumaissa naannmuppnnN| cittassa puNNimAe, paumAbhajiNassa cittaahi243|| | phagguNabahule chaTThI, visAhajoge supaasnaamss| phagguNabahule sattami,aNurAha ssipphjinnssN||244||NT kattiasuddhe taiyA, mUle suvihissa pusspdNtss| posebahulacauddasi, puvvAsADhAhi sIalajiNasaM 245 paNNarasi mAhabahule, sijaMsajiNassa savaNajoeMNaM / sayabhiya vAsupuje, bIyAe maahsuddhssai|| 246 // posassa suddhachaTThI, uttarabhaddavaya vimalanAmasse / vaisAha bahulacaudasi, revijoenn'nnNtss|| 247 // posassa puNNimAe, nANaMdhammassa pussajAeMNeM / posassa suddhanavamI, bharaNIjogeNa saMtissai // 248 // cittassa suddhataiA, kittiajogeNa nANa kuNthuss| kattiasuddhe bArasi, arassa nANaM tu revhi||249|| maggasirasuddhaikkArasIi, mallissa assinniijoge| phagguNabahule bArasi, savaNeNaM suvayajiNasse // 250 Jain Education Internet For Private & Personal use only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyukti dIpikA // magasirasuddhikkArasi, assiNijogeNa namijiNiMdassai / AsoamAvasAe, nemijiNiMdassa cittohiMjJAnotpA| citte bahulacautthI, visAhajoeNapAsanAmasse / vaisAhasuddhadasamI, hatthuttarajogi vIrassaiM // 252 // dadvAram // ___gAthA dvAdaza spaSTAH kintu 'bahule ti kRSNapakSaH, 'suddheti shuklpkssH| rohiNIyogeneti candrasya rohiNyA saha yoge satItyarthaH / evaM sarvatra jJeyaM 'abhiNaMdaNama'bhinaMdaH NaM vAkyAlaGkAre'bhijiti atra pauSazuklacaturdazyAmabhijinna ghaTate, ataH ke'pi 'pose | bahulacauddasI'ti paThaMti, tatrAbhijitaH sambhavAt / yadvA 'aditI abhinandaNassa' pAThaH sa ca saMgataH, abhinandanasya mithunarAzibhAvAt tatrAditau punarvasvoH / kArtikasuditRtIyasyAM mUle suvidheH suvidhidezakasya puSpadantArhataH / zatabhipaji me mAghasudidvitIyasyAM vAsupUjye jJAnaM / caitrasuditRtIyAyAM kRttikAyAM kunthoH, kArtikasudi 12 arasya revatyAM / iha bhanAmni bahuvacanaM prAkRtatvAt / / 241-52 / / ' tevIsA' 23 tevIsAe nANaM, uppaNNaM jiNavarANa pvddhe| vIrassa pacchimahe, pamANapattAe carimAe // 253 // ____ arhatA ekarAtrikIpratimAyAM sthitAnAM pUrvAhna sUryodaye jJAnaM, vIrasya pramANaprAptAyAM caramAyAM pauruSyAM satyA, anye IN tu mallerapi dIkSAhe pazcimAjhe / tato dvitIyAhe samavaraNAsanne eva krIDAyAtasya vizvasenasya dAnAdAdyapAraNakajItAdarhadAdAnAt TA pAraNaM // 253 / / ' usa usabhassa purimatAle, vIrassunuvAliAnaItIre / sesANa kevalAiM, jesujANesu pavaiA // 254 // // 65 // Jain Education Interna Brww.jainelibrary.org Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAram // purimatAle pure zakaTamukhodyAne / ' uju0 ' RjuvAlukA // 254 // ' aTTha' saGgrahaaTThamabhattaMtaMmI, pAsosahamalliriTThanemiNaM / vAsupujassa cauttheNa, chaTThabhatteNa sesANaM // 255 // aSTamabhaktAnte pArthAdInAM jJAnaM, jJAnadvA0 14 // 255 // atha saGgrahadvAraM 15 'culasI'tyAdi gAthAH 8 culasIiMca sahassA egaMce duve aMtiNi lkkhaaii|tinnnni avIsahiAI tIsahiAiMca tipaNe 256 // tiNi a~aDDAijA~, duveaM9 egaM, syshssaaiN|culsiiiN ca sahassau, bisattari aTThasadice // 257 // KI chASTuiM cauTTi bATuiM sahimevaM psN| cattau tIsauM vIsauM aTThArase solase sahassA // 258 // caudasa ya sahassAiM, 24 jiNANa jisiissNghpmaannN|ajaasNghmaannN, usabhAINaM aovucchN||259 / 1 tiNNeva ya lakkhAiM tiNNi yatIsAya tiNNi chattIsau |tiisaay chacceM paMca ya tIsauM cauroavIsA a 260/4 cattAri atIsAI, tiSiNa aasiAI tihmetto|aviisuttrN cha ahiaMtisahassahiaMcalakkhaM // lake aTThasayANi bAvadvisahasse causayasamaggo / egaTThI chacca sayA~ savisahassA sayA chacceM // 262 // saTri paNapaNa paNegacattai cattauM tahaTTatIsaM cai / chattIsaM ca sahassauM ajANaM saMgaho eso // 263 // caturazItisahasrANi 1 ekaM lakSaM 2 lakSadvayaM 3 lakSatrayaM 4 viMzatisahasrAdhikaM lakSatrayaM 5 triMzatsahasrAdhikaM lakSatrayaM 6 Jain Education Inter Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saGgrahadvAram // Avazyaka- lakSatrayaM 7 sAddhalakSadvayaM 8 lakSadvayaM 9 ekaM lakSaM 10 caturazItiH sahasrANi 11 dvAsaptatisahasrANi 12 aSTaSaSTisahasrANi 13 niyukti- pakSaSTisahasrANi 14 catuHSaSTisahasrANi 15 dvASaSTisahasrANi 16 SaSTisahasrANi 17 paJcAzatsahasrANi 18 ctvaariNshtsdiipikaa|| hasrANi 19 triMzatsahasrANi 20 viMzatisahasrANi 21 aSTAdazasahasrANi 22 SoDazasahasrANi 23 caturdazasahasrANi 24 | etajinAnAmRSabhAdivIrAntAnAM yathAkramaM yatiziSyasaGgrahapramANaM / AryAsaGgrahamAnamidaM / 3 lakSANi 1 triMzatsahastrAdhikAni trINi lakSANi 2 SaTtriMzatsahasrAdhikAni trINi la03 triMzatsahasrAdhikAni SaT lakSANi 4 triMzatsahasrAdhikAni paJca la05 viMzatisahasrAdhikAni catvAri la06 triMzatsahasrAdhikAni catvAri la07 azItisahasrAdhikAni trINi la0 8 trayANAM tIrthakRtAmita UrdhvaM yathA vakSye iti gamyate viMzatisahasrAdhikaM lakSaM 9 SabhirAryAbhiradhikaM la010 trisahasrAdhikaM lakSaM 11 NI lakSamekaM 12 aSTazatAdhikaM lakSaM 13 dvASaSTisahasrANi 14 caturbhiH zataiH samagrANi dvASaSTisaha015 SaTzatAdhikAni ekaSaSTi sahasrANi 16 SaTzatAdhikAni SaSTisaha 17 SaSTisahasrA0 18 paJcapaJcAzatsaha0 19 paJcAzatsahasrANi 20 ekacatvAriMzatsaha0 21 catvAriMzatsahasrA0 22 aSTatriMzatsahasrA0 23 SaTtriMzatsahasrANi 24 / eSA sAdhusAdhvInAM svahastadIkSitAnAM saGkhyA jJeyA na tu gaNadharAdidIkSitAnAmiti vRddhaaH| tathA "sabajiNANaM sAhU lakkhA aDavIsa sahasa aDayAlA / 2848000 cuMyAlalakkhachAyAla sahasa causaya chahiya anjA" 4446406 / kvApyanyathApi sAdhvIsaGkhyA dRzyate // 256-63 / / 'paDha' paDhamANuogasiddho, patteaMsAvayAiANapi / neo sabajiNANaM, sIsANa pariggaho (saMgaho) kmso|| sarvajinAnAM ziSyANAM kevalyAdivizeSavatAM, zrAvakAdInAM ca pratyekaM saGgrahaH prathamAnuyoge siddhaH khyAto jJeyaH saGga // 66 // Jain Education Inter! For Private & Personal use only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education hadvA0 15 / / 264 // atha tIrthadvA0 16 ' titthaM ' titthaM cAuvvaNNo, saMgho so paDhamae samosaraNe / uppaNNo a jiNANaM vIrajiniMdassa bIaMmi 16 // 265 // tIrthaM cAturvarNyazcaturbhedaH saGghaH / vIrajinasya 'abhAviyA parisa'tti dvitIye samavasaraNe tIrthadvA0 16 / / 265 / / gaNadvAramAha 17 ' cula ' ' ikkA ' ' tittI culasAI paMcanauI viuttaraM solasuttara sayaM ca / sattahiMaM paNanau~I teNauI aTusII aM // 266 // isa bAvata chATTa sattavaNNA yeM / paNNIM teyAlIsauM chattIsauM ceva paNatIsa // 267 // tittIsa avIsI aTThAraseM caiva tahaya sattaraseM / ikkAraseM dasaiM naveMgaM gaNANa mANaM jiniMdANaM // 268 // 84 / 95 / 102 / 116 / 100 / 107 / 95 / 93 / 88 / 81 / 72 / 66 / 57 / 50 / 43 / 36 / 35 / 33 / 28 / 18 / 17 / 11 / 10 / 9 / atraikavAcanAcArakriyAsthAnaM samudAyo gaNaH dvA0 17 / / 266-67-68 / gaNadharadvAramAha 18 ' ekA ' ekkArasa u gaNaharA, jiNassa vIrassa sesayANaM tu / jAvaiA jassa gaNA, tAvaiA gaNaharA tassa // vIrasyAntyagaNadvaye dvAbhyAM dvAbhyAM gaNabhRdbhyAM vAcanAdAnAdekAdaza gaNadharAH dvA0 18 // 269 // ' dhammo ' 12 tIrtha gaNadhara dvArANi // Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti dIpikA // // 67 // Jain Education Interna dhammovAo pavayaNa - mahavA puvAI degA tassa / savajiNANa gaNaharA, caudasapuvI va je jassa // dharmopAyaH pravacanaM-dvAdazAGgaM pUrvANi vA tasya dezakAH kathakAH sarvajinAnAM gaNadharA mUlasUtrakRtaH ye caturdazapUrvIste dharmopAyasya dezakAH // 270 // ' sAmA ' sAmAiyAiyA vA, vayajIvaNikAya bhAvaNA paDhamaM / eso dhammovAo, jiNehi savvehi uvaiTTho // 19 // athavA vratAni 5, 4 vA jIvanikAyAH 6, bhAvanAH 25 dvAdaza vA eSAM dvandve vratajIvanikAya bhAvanAH, sAmAyikAdayaH cAritra sAmAyika pUrvikAH satyo dharmopAyaH sa prathamaM ' jiNe0 ' ( jinaiH ) pazcAjinakalpAdiH proktaH zrAddhadharmazca dvA0 19 / / 279 / / ' usa usabhassa puvvalakkhaM, puDhavaMgUNamajiassa taM ceva / cauraMgUNaM lakkhaM puNo puNo jAva suvihitti // 272 // pUrvalakSaM paryAyo dIkSAkAlaH, tadeva pUrvalakSaM pUrvAGganonaM ajitasya paryAyaH, / tatra pUrvAGgaM 84 lakSavarSANi / taca pUrvAGgena guNitaM pUrvaM syAttathA suvidhiM yAvat pUrvalakSaM punaH punazcaturbhiH pUrvAGgarUnaM yathA - sambhavasya 4 pUrvAGgairUnaM pUrvalakSaM paryAyaH / abhinandanasya 8 pUrvAGgairityAdi / yAvatsuvidheraSTAviMzatipUrvAGgairUnaM pUrvalakSaM paryAyaH / / 272 / / ' paNa ' ' cau ' paNavIsaM tu sahassA, putrANaM sIalassa pariAo / lakkhAI ikkavIsaM, sijjaMsajiNassa vAsANaM // 273 caupa paNNArasa tatto aTTamAi lkkhaaii| aDDAijjAI tabha, vAsasahassAiM parNevIsaM // 274 // dezaka paryAya dvAre // // 67 // Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inter spaSTA || 273 / / 54 la0 / 15 la0 / aSTalakSANIti 7 la0 50 saha0 / arddhatRtIyalakSANIti 2 la0 50 saha0 / 25 saha0 / / 274 // ' tevI ' , tevIsaM ca sahassA, sayANi addhaTTamANia haiMvaMti / igavIsaM ca sahassoM vAsasauNAya paNapaNNI // 275 // 23 saha0 750 | 21 saha0 / varSazatonAni 55 varSasahasrANi / / 275 || ' addha addhaTTamA sahassoM, aDDAijjA yai satta ya sayauM / sayairI bicattavAsa dikkhAkAlo jiNiMdANaM // 276 // aSTasahasrANi 70 500 / arddhatRtIyasahasrANi 2 saha0 500 | 700 / 70 / 42 varSAH // 276 // prasaGgena sarvAtkumArakhAsAdyApyAha ' usa ' usamasta kumArataM, puvvANaM vIsaI sayasahassA / tevaTThI rajjaMmI, aNupAleUNa NikkhaMto // 277 // ' tevaTThI ' 63 lakSapUrvANi rAjye'nupAyAtivAhya || 277 // ' aji ' ajiassa kumArataM, aTThArasa puvvasaya sahassAiM / tevaNNaM rajjaMmI, puvvaMgaM ceva boddhavvaM // 278 // ' tevannaM ' 53 lakSapUrvANi pUrvAGgaM ca 278 // ' pannA paNNarasa sayasahassA, kumAravAso a saMbhavajiNassa / coAlIsaM rajje, cauraMgaM caiva boddhavvaM // 279 // 15 pUrvalakSAH, 44 pU0 0 4 pUrvAGgAni ca rAjye // 279 // ' addha d paryAya dvAram // Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- niyuktidIpikA // // 68 // addhatterasa lakkhA, puvvANa'bhiNaMdaNe kumArattaM / chattIsA addhaM ciya, aTuMgA ceva rajjaMmi // 28 // __ 12 la0 50 sa0 / 36 la0 50 saha0 pUrvANi aSTau pUrvAGgAni ca rAjye // 280 // ' suma' sumaissa kumArattaM, havaMti dasa puvsyshssaaiN|aunnaatiisN rajje, bArasa aMgA ya boddhavvA // 28 // ekonatriMzatpUrvalakSANi / dvAdaza pUrvAGgAni rAjye // 281 // 'pau' paumassa kumArattaM, puvvANa'ddhaTTamA sayasahassA / addhaM ca egavIsA, solasa aMgA ya rajaMmi // 28 // ___ rAjye 21 la0 50 saha0 SoDaza pUrvAGgAni // 282 // 'putva' ' aDDA' | puvvasayasahassAI, paMca supAse kumAravAso u| caudasa puNa rajjaMmI, vIsaM aMgA ya boddhavA // 283 // || aDDAijjA (adhdhaTThA u) lakkhA, kumAravAso sasippahe hoi / addhaM cha cciya raje, cauvIsaMgA yboddhvaa|| 'adhu' 7 la0 50 sa0 // 283-84 // 'puNNaM' puNNaM puvva(saya)sahassA, kumAravAso u pusspdNtss|taaviaN rajjaMmI, aTThAvIsaM ca puvvNgaa||285|| ___ pUrNa lakSaM, tAvanmAnaM iti pUrvalakSameva / / 285 // atha paryAyeNa saha kumAravAsAdyAha-' paNa' paNavIsasahassAiM, puvANaM sIale kumArattaM / tAvaiaM pariAo, paNNAsaM ceva rajjAmi // 286 // d // 68 // Jain Education Inter For Private & Personal use only ' Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ payoya dvAram / / tAvAneveti paJcaviMzatipUrvasahasrANi paryAyaH, 50 pUrvasaha rAjye // 286 // ' vAsA' vAsANa kumArattaM, igavIsaM lakkha huMti sijjaMse / tAvaiaM pariAo, bAyAlIsaM ca rajaMmi // 287 // 21 la0 varSa0, 42 la0 varSa0 // 287 // ' gihi ' 'paNa' ' addha' gihavAse aTArasa, vAsANaM sayasahassa niameNaM / caupaNNa sayasahassA, pariAo hoi vasupujje // paNNarasa sayasahassA, kumAravAso atIsaI rjje| paNarasa sayasahassA, pariAo hoi vimalassa // aTThamalakkhAI, vAsANamaNaMtaI kumaartte| tAvaiaM pariAo, rajaMmI huMti paNNarasa // 290 // ___7 la0 50 saha0 varSa0 anantajitaH anantasya, 15 la0 // 288-90 // 'dhamma' N| dhammassa kumArattaM, vAsANaDDAiAI lkkhaaii| tAvaiaM pariAo, rajje puNa huMti paMceva // 291 // 5 la0 varSa0 rAjye / / 291 // ' santi' saMtissa kumArattaM, maMDaliacakkipariAa causupi / patte patteaM, vAsasahassAiM paNavIsaM // 292 // ___ kumAratva 1 mANDalika 2 cakritva 3 paryAyeSu // 292 / / ' eme' 'eme' 'malli' 'addha' 'nami' emeva ya kuMthussavi, causuvi ThANesu huMti ptteaN| tevIsasahassAiM, varisANaTThamasayA ya // 293 // Jain Education Interna For Private & Personal use only | Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyuktidIpikA // paryAyadvAram // // 69 // emeva arajiNiMdassa, causuvi ThANesu huMti ptte| igavIsa sahassAI,vAsANaM huMti nnaayvvaa||29|| mallissavi vAsasayaM, gihavAse sesaaMtu priaao|cupnnnn sahassAI, nava ceva sayAi punnnnaaiN||295/addhttumaa sahassA, kumAravAso u suvvyjinnss| tAvai pariAo, paNNarasasahassa rajami // 296// namiNo kumAravAso, vAsasahassAi duNNi addhaM c| tAvaiaMpariAo, paMcasahassAiM rajami // 297 // __ arddha sahasrAdhaM // 293-297 // ' tiNNe' tiNNeva ya vAsasayA, kumAravAso aritttthnmiss| satta ya vAsasayAI, sAmaNNe hoi pariAo // 29 // ___ 'sAmaNNe' zrAmaNye, paryAyaH sambandhaH / / 298 / / 'pAsa' pAsassa kumArattaM, tIsaM pariAo sattarI hoi| tIsA ya vaddhamANe, bAyAlIsA u priaao||299|| __punarAdyajinASTakavataparyAyagAthAM prAguktAmevAgretanagAthAsambandhanAyAha ' usa' usabhassa puvvalakhaM, pUvvaMguNamajiassa taM cev|curNguunnN lakkhaM, puNo puNo jAva suvihitti||30|| prAgvat // 300 // 'sesA' sesANaM pariAo, kumAravAseNa sahiao bhnnio| patteaMpi a puvvaM, sIsANamaNuggahaTAe // 301 // Jain Education inte For Private & Personal use only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ antakriyAdvAram // zeSANAM paryAyaH kumAravAsena sahito bhaNitaH / tathA kevaladIkSAkAlakathane pratyekamapi bhaNitaM, kuta ubhayatrokta ityAha- 'siisaa0||301 / / prasaGgenAha 'chau' chaumatthakAlamitto, soheuM sesao u jinnkaalo| savvAuaMpi itto, usabhAINaM nisAmeha // 302 // ___ chadmasthakAlamitaH paryAyakAlAt saMzodhya zeSo jinakAlaH kevalikAlo jnyeyH| sarvAyurnizAmayata zRNvantu // 302 // 'cau' caurAsII visattairi saTThI paNNAsameve lakkhAiM / cattau tIsA vIsA, dasaiM do eMgaM ca puvANaM // 30 // ___ pUrvANAM lakSANi / / 303 // ' cau' caurausIi bAvatterI a, saiTThI a hoi vaasaannN| tIsauM ya dasaiM ya eMgaM ca evamee sayasahassA // 304 // ___ete caturazItyAdayo varSANAM zatasahasrA iti lakSA bodhavyAH / / 304 // * paMcA' al paMcANaui sahassA~ caurA~sII apNcvnnnniiy| tIsauM ya dasai ya eMgasaiyaM ca bAttarI ceva 20 // 305 // ___ekaM yAvadvarSasahasrANi / tataH 100 / 72 varSANi // 305 / / gataM paryAyadvA0 / 20 / athAntakriyAdvA0 21 / 'nivA' zanivANamaMtakiriA sA, caudasameNa pddhmnaahss| sesANa mAsieNaM, vIrajiNiMdassa chaTTeNaM // 306 // antakriyA nirvANamucyate / sA caturdazeti SaDupavAsaiH zeSANAM mAsikena maasopvaasaiH|| 306 // 'aTThA'' ego' Jain Education Inter For Private & Personal use only | Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka-1 | atttthaavycNpujit-paavaasmmeaselsihresuN| usabha vasupuja nemI, vIro:sesA ya siddhigayA // 307 antakriyAniyukti | ego bhayavaM vIro, tittIsAi saha nivvuo paaso|chttiissehiN paMcahiM,saehi nemI u siddhigo||30|| dvAram // dIpikA // aSTApadacampojayaMtamadhyamApApA0 kramAt // 307 // prasaGgAdAha ego trayastriMzatA sAdhubhiH saha pAryo0 536 | // 7 // (saha nemi ) // 308 // 'paMca' / paMcahi samaNasaehiM, mallI saMtI u navasaehiM tu / aTThasaeNaM dhammo, saehi chahi vaasupujjjinno||309 ___ aSTottarazatena dharmaH // 309 // ' satta sattasahassANaMtaijiNassa vimalassa chsshssaaiN| paMcasayAi supAse, paumAbhe tiNNi aTTa syaa|| / saptasahasrANya'ntajito'rhataH, padmaprabhe(Na) trINyaSTottarazatAni 318 ityarthaH // 310 // dasa' | dasahi sahassahi usabho, sesA u sahassaparivuDA siddhaa| kAlAi jaMna bhaNiaM,paDhamaNuogAu taMNeaM ___zeSAH sahasraparivRtAH, kAlatithinakSatrAdi // 311 // dvA0 21 / ' icce' iccevamAi savaM, jiNANa paDhamANuogao nneaN| ThANAsuNNatthaM puNa, bhaNiaM21 pagayaM ao vucchN|| prathamAnuyogagranthAt jJeyaM / atra sthAnAzUnyArtha punaretadbhaNitaM / ataH prakRtaM vakSye // 312 // kiM tadityAha 'usa' Jain Education Inter For Private & Personal use only | Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usabhajiNasamuTThANaM, uTThANaM jaM tao marIissa / sAmAiassa eso, jaM puvaM niggamo'higao // 313 / zrIRSabhaRSabhajinasamutthAnaM prakRtaM, yattataH RSabhAnmarIcerutthAnaM utpattiH, yat yasmAtsAmAyikasya pUrva prAk kutaH puruSadravyAdidaM yAdidIkSA // | nirgatamiti nirgamo'dhikRtaH // 313 // 'citta' cittabahulaTThamIe, cauhi sahassohi so u avrhe| sIA sudaMsaNAe, siddhatthavarNami ch?nn|314|| ___sa zrIRSabhaH sudarzanAyAM zibikAyAmArUDho niHkrAntaH // 314 // ' cau' 4 cauro sAhassIo, loaMkAUNa appaNA ceva |j esa jahA kAhI, taM taha amhe'vi kAhAmo // 315 __prabhurindravijJaptyA caturmuSTilocaM cakre azokatale / catvAri sahasrANi paJcamuSTiloca kRtvAtmanaiveti pratyajJAsiSuH 'jaM esa0 kAhI ' kariSyati, 'kAhAmo' kariSyAmaH // 315 // ' usa' . usabho varavasabhagaI, cittUNamabhiggahaM paramaghoraM / vosaTTacattadeho, viharai gAmANugAmaM tu // 316 // . RSabho varavRSabhavadgatiryasya sa paramaghoraM maunAbhigrahaM gRhItvA, vyutsRSTo niHpratikarmatayA tyakta upasargasahatayA deho yena, IdRzaH san grAmAdanu anyo grAmo grAmAnugrAmastaM // 316 / / ' Navi' Navi tAva jaNo jANai, kA bhikkhA ? kerisA va bhikkhayarA ? / te bhikkhamalabhamANA, vaNamajhe tAvasA jAyA // 31 // ( mU. bhA.) Jan Education inte For Private & Personal use only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyuktidiipikaa|| shriiRssbhpaarnnm|| // 71 // te bhikSAM prabhomonina upadezamalabhamAnAH kaccha mahAkacchAdyA bharatalajjayA gRhamanAyAnto gaGgAkUle valkalavastrAH prAsukapatrAdyAzinaH prabhuM dhyAyantastApasA jAtAH // 31 // ' nami' namivinamINaM jAyaNa, nAgiMdo vijadANa veadddde| uttaradAhiNaseDhI, saDDhIpaNNAsanagarAiM // 317 // ___ kacchamahAkacchasutanamivinamyoH prabhupArzve rAjyasya yAJA, nAgendro dharaNo'rhannatyai AgataH paThitasiddha 48 sahasravidyAdAnaM cakre, vaitAtye vinameruttarazreNyAM gaganavallabhAdIni 60, dakSiNazreNau name rathanU purAdIni pazcAzatpurANyadAt , vidyAsu gaurIgAndhArIrohiNIprajJaptyo mahAvidyAH / 4 // 317 // ' bhaga' bhagavaM adINamaNaso, saMvaccharamaNasio vihrmaanno| kaNNAhi nimaMtijai,vatthAbharaNAsaNehiM c|| | bhagavAnapyadInamanAH anazito'nAhAraH virahan lokaiH kanyAbhiH / / 318 ||'sNv''us' saMvacchareNa bhikkhA, laddhA usabheNa lognaahenn| sesehi bIyadivase, laddhAo paDhamabhikkhAo // 319 // | usabhassa u pAraNae, ikkhurasoAsi lognaahrl|sesaannN paramapaNaM, amayarasarasovamaM aasii||320|| ___ amRtarasena rasasyopamA yatra tat , atrAmRtarasAdivizeSaNaM paramAnnasya cittavittapAtrAdyutkRSTatAjJaptyai / / 319-20 // 'ghuTuM' | ghuTuM ca ahodANaM, divvANi aAhayANi tUrANi / devA ya saMnivaiA,vasuhArA ceva buTTA y||321|| devanabhasthairahodAnamiti ghuSTa 1 divyAni tUryANi devadundubhaya AhatAni vAditAni 2 devAH zreyAMsasaudhaM saMnipatitA AgatA T Jain Education inte Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIRSabhapAraNAdisvarUpama // vasudhArAH svarNadhArAH 3 cazabdAd gandhAmbupuSpANi vRSTAH 4 celotkSepaM cakruH 5 iti paJcadivyAni sarvArhatpAraNakeSu jJeyAni // 321 // atha zrIRSabhapAraNAdisvarUpasanahagAthAmAha 'gaya' gayaura sijaMsikkhurasadANa vasuhAra piiddhgurupuuaa| takkhasilAyalagamaNaM, vAhubaliniveaNaM ceva // ___ gajapure bAhubalisutasomaprabhAGgajazreyAMso yuvarAT , tatra 'zreyAMsaH zyAmameruM svayamamRtaghaTaiH siktamaikSiSTa dIptaM tenaiva, arkacyutAMzUna dinakRti nihitAn zreSThimukhyaH subuddhiH, svapne zatrUn jayantaM bhaTamatha nRpatistasya sAnidhyato'mI procuH svamAn mitho bhUbhRdabadanatha ko'pyasti lAbhaH kumAre / tatastenecarasadAnaM kRtaM, devairvasudhArA vRSTAH, zreyAMso mAIkramAkramaNamastviti ratnapIThaM kRtvA guroH zrIRSabhasya pUjA'stviti trisandhyaM pIThamArcata vizeSato bhojanakAle tato loko'pi yatra yatra arhannasthAt tatra tatra pIThamakRta / tadAdikarapIThAkhyaM kAlenAdityapIThaM jAtaM / prabhobahalIdeze takSazilAtale gamanaM / arhatazuddhiniyuktanarairbAhubale nivedanaM // 322 / / atrAdhikArAtsarvAhatpAraNapurAdyAha ' hasthi' gAthA daza hatthiNauraM aojhA sAvatthI tahaya ceva sauke| vijayapura baMbhathalayaM pADaliMsaMDaM pumsNddN||323|| seyapuraM ri puraM siddhatthapuraM mahApuraM ceva / dhaNNakeMDa vaddharmANaM somaNasaM maMdiraM ceva // 324 // cakkapuraM rAyapuraM mihilA rAyagihemeva boddhavaM / vIrapuraM bArevaI koagaiDa kollayaggAmo // 325 // eesu paDhamabhikkhA,laddhAo jiNavarehi svehi| diNNAu jehi paDhama, tesiM nAmANi vocchAmi / 326 // Iww.jainelibrary.org Jain Education Inter Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryuktidIpikA // // 72 // Jain Education Internat sijjaM se baMbhadete sureMdadaitte ya iMdadete a / paume a somadeve mahiMda taha somadatte a // 327 // spuNa puNanaM sunaMde jae~ a vijeeya / tatto a dhammaisIhe sumita taha vagdhaisIhe a||328|| aparAji vissaiseNe vIsaime hoi baMbhedatte a / dipaNe varadipaNe puNa dharSeNe bahule a boddhavve // 329 // ee kayaMjaliuDA, bhattIbahumANasukkalesAgA / takkAlapaTTamaNA, paDilAbhesuM jiNavariMde // 330 // savehiMpi jiNehiM, jahiaM laddhAo paDhamabhikkhAo / tahiaM vasuhArAo, buTThAo pupphavuTThIo // 331 // addhatterasakoDI, ukkosA tattha hoi vasuhArA / addhaterasalakkhA, jahaNNiA hoi vasuhArA // 332 // 4 spaSTAH kintu 'baMbhathalayaM brahmasthalaM, pATalikhaNDaM, padmakhaNDaM zreyaHpuraM, riSTapuraM, dhAnyakaraM, somanasaM, mandiraM, 'koyakaDe ' kUpakaTaM, kollAkagrAmaH / ' eesutti ' eteSu sthAneSu 'bhattIbahumANasukalesAgA' bhaktirAntarAprItirbahumAnaM, vinayakaraNaM tAbhyAM zuklalezyAkAH / tatkAla prahRSTamanasaH jinendrAn pratyalaMbhayan, 'jahiyaM ' yatra labdhAH prathamabhikSAH tatra vasudhArApuSpavRSTyo devairdRSTAH, ' addhate0 ' arddha trayodazaM yAsAM / / 323-32 // ' sabai ' savvesiMpi jiNANaM, jehiM diNNAu paDhamabhikkhAo / te payaNupijjadosA, divvavaraparakkamA jAyA ||333 || ' divva0 ' divya utkRSTo varaH pradhAnaH zreyohetutvAt parAkramo yeSAM yataH ||333 || ' keI ' sarvArhatpAraNapurAdinAmAni // // 72 // Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIRSabha chayAvasthA // keI teNeva bhaveNa, nivvuA sabakammaummukkA |anne taia bhaveNaM, sijjhissaMti jiNasagAse // 334 // _ siddhiM lapsyante // 334 // ' kallaM' kallaM saviDDIe, pUehama'dachu dhammacakkaM tu / viharai sahassamegaM, chaumattho bhArahe vAse // 335 // ___sa bAhubaliH kalye sarvA pUjayAmyahamiti rAtrau sthitvA prAtarAyAtaH prabhumadRSTvA tatsthAne ratnamayaM pIThaM tatra yojanocichUtadaNDaM, vRttau tu paJcayojanocadaNDaM yojanavRttaM dharmacakraM ca cakre // 335 // 'vaha' bahalIaDavaillA-joNagavisao suvnnnnbhuumiia|aahiNddiaa bhagavaA, usabheNa tavaM canteNaM // 336 // ___ bahalI aDaMbadezaH illAdezaH yavanakaviSayaH ete dezA AhiNDitA bhagavatA gativiSayIkRtAH // 336 // 'vaha' bahalI ajoNagA, palhagA,ya je bhagavayA smnnusitttthaa|anney micchajAI, te taiyA bhaddayA jaayaa|337 ___ samanuzliSTAH spRSTAH anye'pi mlecchajAtayo dezAH // 337 // 'tittha' titthayarANaM paDhamo usabharisI vihario niruvsggo|atttthaavo Nagavaro,agga(ya)bhUmI jiNavarassa338/ ___prAkRtatatvAcchIRpabhaH nirupasarga upasargarahitaM yathAsyAttathA vihRtaH / agrabhUmirvihArArtha pradhAnabhUmiH // 338 // 'chau' chaumatthappariAo, vAsasahassaM tao purimatAle / Naggohassa ya heTThA, uppaNNaM kevalaM nANaM // 339 // 13 Jain Education Intel For Private & Personal use only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAvazyaka niyukti zrIRSabha kevalajJAnam // diipikaa|| // 73 // varSasahasraM chadmasthaparyAya bhuktvA nyagrodhasya vaTasyAdhaH // 339 // 'phaggu' phagguNabahule ekkArasIi, aha aTThameNa bhatteNaM / uppaNNaMmi aNaMte, mahavvayA paMca paNNavae // 340 // ____ utpanne'nante jJAne ityanuktamapi / samatrasRtistho mahAvratAni prajJApayati // 340 // ' uppa ' uppaNNami aNaMte, nANe jrmrnnvippmukkss| to devadANaviMdA, kariti mahimaM jirNidassa // 341 // ___ maraNavipramuktatvaM sakarmachamasthamaraNarahitatvAt // 341 // ' ujA' 'tAyaM' ujjANapurimatAle, purI (i) viNIAi tattha nANavaraM / cakkuppAyA ya bharahe,niveaNaM ceva donnhNpi|342|| tAyaMmi pUie caka, pUiaM pUaNAriho tAo / ihaloiaMtu cakaM, paraloasuhAvao taao||343|| vinItApuryA udyAnasthAnIyapurimatAlapure zakaTamukhodyAne jJAnavaraM prabhorjAtaM, AyudhazAlAyAM cakrotpAdazca bharatAya, dvayorapi nivedanaM ArakSakaiH kRtaM // 342 / / bharatasya cakrachatradaNDakhaDganAmAni catvAryakendriyANi ratnAnyAyudhazAlAyAmutpannAni, carmamaNikAkiNInAmAnyekendriyANi tu zrIgRhe, senApativarddhakipurohitaratnAni tu vinItAyAM, gajaturagaratne vaitADhyamUle, strIratnaM tUttarazreNau ca vidyAbhRtyutpannamiti / bharato dadhyau kiM cakraM mahAmyuta tAtaM, tatra 'tAyaM' // 343 // 'saha' saha marudevAi niggao, kahaNaM pavvaja usabhaseNassa / baMbhImarIidikkhA, suMdarI orohasu adikkhA // bharato marudevayA saha nirgato'rhato dharmakathanaM / RSabhajyeSTasuto baddhagaNadharakarmA puNDarIkAnyAkhyaH tasya pravrajyA / G // 73 // Jain Education Intel ||ww.jainelibrary.org Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrtha sthApanam // bharataH zrAddho'bhUta / brAhmImarIcyordIkSA sundarI mamAvarodho'ntaHpuraM bhavitrIti bharatenAsthApi sutAnAM dIkSA // 344 // saGgrahagAtheyaM, dIkSAkramastvevaM 'paMca' paMca ya puttasayAI, bharahassa ya satta nattUasayAiM |syraahN pavvaiA, taMmi kumArA samosaraNe // 345 // ___ naptAraH pautrAH dezyuktyA ' sayarAhu ' yugapattUrNa vA // 345 // ' bhava' | bhavaNavaivANamaMtarajoisavAsI vimANavAsI a| saviDDii saparisA, kAsI nANuppayAmahimaM // 346 // ___ sarvA saparSado jJAnotpattimahimAnamakArSuH // 346 / / ' daTU ' / daTThaNa kIramANiM,mahimaM devehi khattio mriii| sammattaladdhabuddhI, dhammaM soUNa pvvio||347|| jAtamAtreNa marIcInmuktavAniti mriicirvrmaaraajnyiisutH| labdhasamyaktvabuddhiH / tatra bharatokkyA brAhmI adIkSiSTa | // 347 ||'maag' mAgahamAI vijayo, bArasabhiseya suNdriidikaa| ANavaNa bhAumANaM, samusaraNe puccha diTuMto // 348 // _ bharatasya mAgadhAdInAM vijayaH 'cArasabhiseya suMdarIdikkhatti' dvAdazavarSAmiSekaH sundaryA dIkSArodhAdanvAcAmAmlai| nirantarakRtaiH kRzIbhUtAyA bhoganirviSNatvAdbharatenAnujJAtAyA diikssaa| bhrAtRNAM svasevAyai bharatenAjJApanaM, kiM kurma iti | teSAM aSTApadopari samavasaraNe pRcchA, arhatA'GgAradAhakadRSTAntaM sUtrakRdaGgadvitIyAdhyayanaM vaitAlIyAkhyaM coktvA dIkSitAH Jain Education Intem For Private & Personal use only Tvww.jainelibrary.org Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti dIpikA // // 74 // Jain Education Intern // 348 // bharatadUte gate ' bAhu' bAhubalikovakaraNaM, niveaNaM cakki devayA kahaNaM / nAhammeNaM jujjhe, dikkhA paDimA paiNNA ya // 349 // nivedanaM cakriNe valitadUtena, 'devaya'tti yuddhe jIyamAnena bharatena kimayaM cakrI natvahamiti cintAyAM devatA cakramadAt / kahaNa 'tti bAhubalinA dAruNAn bhogAn jJAtvA kathanaM kRtaM alaM me rAjyeneti / tathA cAha ' nAhaM0 ' nAdharmeNa yodhye tena dIkSAcA abhUtajJAnaH kathaM jAtajJAnAn laghubhAtRnnamAmIti dhyAtvA pratimA''dRtA, nAbhUtajJAno yAmIti pratijJA ca // 349 // bhASyaM 'paDha " , paDhamaM diTThIjuddhaM, vAyAjuddhaM tadeva bAhAhiM / muTThIhi a daMDeohi a, savatthavi jippae bharaho // 32 // bAhAbhyAM muSTibhyAM daNDAbhyAM yuddhe sarvatra jIyate bharataH // 31 // ' so eva ' so eva jippamANo, vihuro aha naravaI viciMtei / kiM manni esa cakkI, jaha dANi dubbalo ahayaM // 33 // sa evaM jIyamAno vidhuro bharato vicintayati yathedAnIM durbalo'hamiti // 33 // kAyotsargasthe ca bAhubalini ' saMva ' saMvacchareNa dhUaM, amUDhalakkho u pesae arihA / hatthIo oyaratti a, butte cintA pae nANaM // 34 // saMvatsareNa dhUtAmiti brAhmIM sundarIM ca putrIM amUDhaM lakSate ityamUDhalakSo'rhan preSayati, 'hastina uttare' tyukte tasya ko hastI 1 nUnaM mAna iti cintA, pade utkSipte || 34 // ' uppa ' bAhubalidIkSA // // // 74 // Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marIci diikssaa| uppaNNanANarayaNo, tiNNapaiNNo jiNassa paamuule| gaMtuM titthaM namiuM, kevaliparisAi aasiinno||35|| tIrNapratijJo jinasya pAdamUle // 35 // 'kAU ' kAUNa egachattaM, bharaho'vi abhuMjae viulbhoe| mariIvi sAmipAse, viharai tavasaMjamasamaggo // 36 // NI ekachatraM bharataM kRtvA // 36 // sAmA' / sAmAiamAIaM, ikkArasamAu jAva aMgAu / ujjutto bhattigato, ahijio so gurusagAse // 37 // | __ ekAdazAGgaM yAvat , udyamavAn , bhaktigato bhaktimAn , adhItavAn // 37 // ' aha' | aha aNNayA kayAI, gimhe uNheNa prigysriiro| aNhANaeNa caio, imaM kuliMgaM viciNtei||350|| | ___ grISme, uSNenAtapena, parigataM vyAptaM zarIraM yasya sa, asnAnena parIpaheNa tyAjitaH saMyamAt // 350 // ' meru' a merugirIsamabhAre, na humi sammatyo muhuttamAvi voddhuN|saamnnnne guNe,guNarahio saMsAramaNukaMkhI // 351 // zramaNAnAmete zrAmaNA guNAstAn merugirisamabhArAn voDhuM muhUrttamapi samartho na bhavAmi / saMsArAnukAlI // 351 // ' eva' evamaNucitaMtassa, tassa niagA maI smuppnnnnaa| laddho mae uvAo, jAyA me sAsayA buddhI // 352 // Jan Education inte Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAvazyaka niyukti dIpikA // 75 // nijakA matiH 'mae' mayA, zAzvatA AjIvamiti // 352 // ' samaNA' marIce samaNAtidaMDavirayA, bhagavaMto nihuasNkuiaaNgaa|ajiiNdiadNddss u,hou tidaMDaM mahaM ciMdhaM // 353 // pArivA tribhyo duSTamanovAkkAyarUpebhyo daNDebhyo viratA nivRttaaH| nibhRtAni nizcalAni saGkucitAni gAtrANi yeSAM, ajitA- jakaveSanIndriyANi daNDA manovAkAyarUpAzca yena, mama me, ciM, cihnaM // 353 // ' loiM' klpnaa|| V/ loiMdiamuMDA saMjayA u ahayaM khureNa sasiho |thuulgpaannivhaao, veramaNaM me sayA hou // 354 // | ___ zramaNA dvidhA muNDAH dravyato locena, bhAvatastvindriyairindriyANAM akizcitkaratvAt / ahaM tu na bhAvamuNDo'to'laM dravyamuNDena, tataH kSureNa muNDaH sazikhazca syAM // 354 ||'nikiN' nikiMcaNA ya samaNA, akiMcaNA majjha kiMvaNaM hou|siilsugNdhaasmnnaa, ahayaM sIleNa duggaMdho // 355/ ___ nirgataM kAJcanaM svarNAdi yebhyaste sthavirakalpikAdayaH, akiJcanA jinakalpikAdayaH, ahaM tu nedRk / tato mama kiMcana pavitrikAdi 'sIla.' ato gandhadravyAhaH // 355 // 'va' vavagayamohA samaNA, mohacchapaNassa chattayaM hou|annuvaahnnaa ya samaNA, majjhaM tu uvAhaNA hontu||356 ___ mohena channasyAcchAditasya chatrakaM, anupA0 bhAvakaNTakarahitatvAt // 356 // ' sukaM' sukkaMbarA ya samaNA, niraMvarA majjha dhaaurttaaii| huMtuM ime vatthAI, ariho mi kasAyakalusamaI // 357 // N // 75 // vww.jainelibrary.org Jain Education Inter Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma zuklAmbarAH, ke'pi niramparA jinakalpikA ete zramaNA, anena taapsaadiniraasH| ' majjha' mama dhAturaktAni vastrANi marIce bhavantu / arho'smi kapAyavastrANAM // 357 // 'vajaM' |kSAntyAdivajaMta'vajabhIrU, bahujIvasamAulaM jlaarNbh| hou mama parimieNaM, jaleNa hANaM ca piaNaM ca // 35 // ___ varjayantyavadyabhIravaH / / 358 // ' evaM ' kthnaa|| evaM so ruiamaI, niagamaiviggappiaM imaM liMgaM / taddhitaheusujuttaM, pArivajaM pavattei // 359 // __ rucitA iSTA matiryasya, nijakamati0 tasmai hitaistaddhitahetubhiH suyuktaM parivrAjAmidaM pArivAjaM // 359 // * aha' | aha taM pAgaDarUvaM, daTTha pucchei bahujaNo dhmm| kahai jaINaM to so, viAlaNe tassa parikahaNA // 360 // ___taM prakaTarUpaM dRSTvA, kathayati yatInAM dharma kSAntyAdirUpaM / tato'sau dharmastvayA kiM nAtta iti janaivicAraNe tasya parisamantAt kathanA prAguktaparikathanA // 360 // 'dhamma' | dhammakahAakkhitte, uvaTThie dei bhagavao sIse / gAmanagarAiAI, viharai so sAmiNA sddhiN||361 dharmakathAkSiptAn dIkSArthamupasthitAn svAmino ziSyAn datte, grAmanagarAkarAdiSu, na vidyate karo yatra tadakaraM 'saddhi' sArdhaM // 361 ||'smo' samosaraNa bhatta uggaha, aMgulijhaya saka sAvayA ahiaa| jeA vaDDai kAgiNi-laMchaNaaNusajaNA Jain Education inte Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aavshykniyuktidiipikaa|| bhrtsvaamivaatslym|| // 76 // prabhoraSTApade samavasaraNaM, cakrI ca bhrAtRdIkSayA duHkhito bhrAtRn bhogainimantrayannarhatA nissiddhH| zakaTaiH 'bhatta 'tti bhaktamAninya sadoSatvAdbhakte niSiddhe taM zocantaM vIkSyendraH 'uggaha'tti avagrahaM apRjchat / prabhuNA ca devendrAyavagraheSUkteSvindro natvA svAvagrahaM sAdhUnAM anujAnAmItyAkhyat, cakrayapi svAvagrahaM anunAya 'sakkatti zakraM papracchA'nenAnena kiM kArya ? zakreNa guNAdhikAnacayetyukte Alocya 'sAvagA' viratAH zrAvakA adhikA iti jJAtvA / 'aMgula'tti mukhyarUpaM darzayetyukte zakreNa cakriNo mukhyarUpAGgulirdarzitA / sa tadaSTAhikotsavamakarottataH 'jJaya'tti indradhvajotsavaH pravRttaH / atra vyatyayaH prAkRtatvAt / cakrI zrAddhAnAkArya bhavadbhirmadgRhe bhojyaM svAdhyAyaparaizca bhAvyaM, bhuktaizca 'jeA' jito bhavAn, varddhate bhayaM, tasmAnmA hana mA hana iti vAcyaM / bhoktRprAcuryAtsUpakAreSu pAkAkSameSu zrAddhAnAM hRdi kAkiNyA rekhArUpaM lAJchanaM cake / aSTapuruSAn jinAnvA yAvadanusarjanetthaM dhrmprvRttiH| tatrAdityayazasA rekhAsthAne svarNopavItaM kRtaM / zeSaistu rUpyapaTTasUtropavItAni kRtAnyevamupavItaprasiddhiH / aSTa puruSAH // 262 // ' rAyA' rAyA Aiccajaso, mahAjase aibale abalabhadde / balavirie kattavirie, jalavirie daMDavirie ya // 363 // kArtavIryaH // 263 // 'ee' eehiM addhabharahaM, sayalaM bhuttaM sireNa dhario a| pavaro jiNiMdamauDo, sesehiM na cAio voDhuM // 364 / / zirasA dhRtaH jinasatkamukuTaH ya indreNa RSabhasya rAjyakAle zirasi datto'bhUttato bharatena 'dhRtaH 'na cAIo' na zaktaH // 6 // Jain Education Intern For Private & Personal use only T Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inte // 364 // uktAnuktArthamAh ' assA ' assAvagapaDiseho, chaTThe chaTThe a mAsi aNuogo / kAleNa ya micchantaM, jiNaMtare sAhuvoccheo // 365 // azrAvakANAM pratiSedhaH kRto rekhAkaraNAt || anuyogaH parIkSA kRtA / nUtananAM ca lAJchanaM / 'kAle0 ' kadA navamajinA - ntare yatastatra / ' sAhu0 ' ( sAdhuvyavacchedaH ) || 365 // ' dANaM ' dANaM ca mAhaNANaM, vee kAMsI a pucche nirvANaM / kuMDo thrubhaM jiNahare karvilo bharahasta dikkha ya // 366 // mAhanAnAM bharatArcyatvAt dAnaM bharataH svAdhyAyArthaM arhatstutimizrAn zrAddhadharmmaprarUpakAnArya vedAnakArSIt / sulasAyAjJavalkyAdibhistvanAryAH kRtAH / atha vAcyadvArANi / bharatasya pRcchA, arhannirvANaM, citAgnikuNDAni / stUpAH jinagRhaM / kapilo yathA'bhUt / bharatasya dIkSA ceti vAcyAni / / 366 || bharatapRcchAmAha 'puNa " ravi asamosaraNe, pucchIa jiNaM tu cakkiNo bharahe / apuTTho a dasAre, titthayaro ko ihaM bharahe ?|| 367 punarapi vihRtyASTApadAgate'rhati samosaraNe jAte prabhuM jinAMcakriNazca bharato'pRcchat / apRSTazca dazArAn kezavAn arhannUce / parSada ko bharate tIrthakRdbhAvIti cApRcchat // 367 // ' jiNa ' jiNacakkidasArANaM, varNa pamANAI nAma gottauii| AU~ puraM mAi~ piyaro pariyArya geMhUM ca sAhI // 368 // arhan jinacakri0 varNapramANAnyuccatvaM nAmAni gotrANi purANi mAtApitarau paryAyAn dIkSAkAlAn gatirbhavAntarasa bharatapRcchA dvAram // Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAvazyaka- mbandhinI, cakArAjinAntarANi 'sAhIa' ziSTavAn / tatrAhadAyUMSi paryAyAzca prAguktA eva / / 468 // dvAragAthA / atra tIrthakaraniyukti- bhASyaM 'jAri' cakravartidIpikA // jArisayA loagurU, bharahe vAsaMmi kevalI tubbhe| erisayA kai anne,tAyA! hohiMti titthayarA? // 38 // nAmAni // // 77 // | aha bhaNai jiNavariMdo, bharahe vAsaMmi jAriso ahayaM / erisayA tevIsaM, aNNe hohiMti titthayarA // 369/0 hohI ajio saMbhava, abhiNaMdaNa sumai suppabha supaaso|ssi puSpadaMta sIala sijaMso vAsupujjo a|| vimalamaNaMtai dhammo, saMtI kuMthU aro amllii|munnisuvvy nami nemI, pAso taha vaddhamANo // 371 // VI aha bhaNai naravariMdo, bharahe vAsaMmi jAriso u ahN| tArisayA kai aNNe, tAyA! hohiMti rAyANo ? al aha bhaNai jiNavariMdo, jArisaotaM nriNdsdlo| erisayA ekkArasa, aNNe hohiMti raayaanno||373|| | hohI sagaro maghavaM, saNaMkumAro ya rAyasaddalo / saMttI kuMthU a aro, hoi subhUbho ya koravo // 374 // Navamo a mahApaumo, hariseNo ceva rAyasaddalo / jayanAmo a naravaI, bArasamo baMbhadatto a||375|| gAthA 8 / 'tAyA !' tAta ! narendreSu zArdUlaH parAjeyatvAdaSTApadaH, kauravyAH kuruvaMzyAH sanatkumArAdyAH // 77 // Jan Education Inter For Private & Personal use only T Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 369-375 / / ' hohiM' | vAsudeva | hohiMti vAsudevA, nava aNNe niilpiiakosijaa| halamusalacakkajohI,satAlagaruDajhayA do do||39|| | baladeva____ baladevAzca vAsudevAzca / kauzeyaM vastraM / ' satAlaga0' tatra nIlavastrAstAladhvajAH halamuzalayodhino balAH / pItavastrA- pratigaruDadhvajAzcakrayodhino vAsudevAH / tatra dvau dvAviti balaharI samakaM staH // 39 // 'tivi' vaasudev| tivid a divirdU sayaMbhu purisutame purisNsiihe| taha purisapuMDarIeM daitte nArAyaNe kaNhe // 40 // N naamaani|| nArAyaNo lakSmaNa ityanyAkhyaH // 40 // 'aya' 4 ayale vijae bhadde, suppebhe a sudaMsaMNe / ANaMde gaMdaNe pau~me, rome Avi apacchime // 41 // ____ padmaH zrIrAmAkhyaH // 41 // 'Asa' a AsaMggIve tAraya meraya mahukeTeMve nisuMbhe a| vali paharAe~ taha rAvaNeanavame jarAsiMdhU // 42 // ____ madhunA bhAtropalakSitaH kaiTabhaH, baliH, prahlAdaH // 42 // 'ee' ee khalu paDisattU, kittIpurisANa vAsudevANaM / savve a cakkajohI, savve ahayA sacakehiM // 43 // __pratizatravaH harINAM, kIrtipuruSatvaM prAnte narakagAmitvAt , kIrtimAtrasyaiva bhAvAt pratiharayazcakrayodhinaH svacakrairhatAH | // 43 ||'pu' 'vara' JainEducation indiallal Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyukti diipikaa|| // 78 // paumAbhavAsupujA, rattA sasipupphadataM ssigoraa|suvvynemii kAlA, pAso mallI piyNgaabhaa||376|| | tIrthakarANAM varakaNagataviagorA, solasatitthaMkarA munneyvvaa| esovaNNavibhAgo, cauvIsAe jinnvraannN||377|| varNapramANataptavarakanakavadgaurAH pItAH / varNa0 varNavizeSaH // 377 // ukto varNaH, atha pramANamAha ' paMce' gotrapaMce addhapaMcama cattAraidhuDhe taha tigaM ceva / aDDAijo dupiNaM a divaDhamegaM dhaNusaMyaM ca // 378 // janmabhU nAmAni // ___ 'dhaNusayaM ca' zabdo'tra yojyate tena paJcaiva dhanuHzatAni RssbhH| sArddhacatvAri dhanu zatAni ajita ityAdi // 378 // 'nau' nau~I asII sattari saTThI paNNAsa~ hoi nAyavvA / paNayAle catta paNatIsa tIsauM paNavIse vIsI y||379|| paNNarasa dasa dhaNeNi ya, nava pA~so sattarayaNio vIro / nAmA puvvuttA khalu, titthayarANaM muNeyavvA // ___ navaratnIn pArzvaH, rantihastaH / uktaM pramANaM, atha nAma 'nAmA' nAmAni pUrvoktAni / atha gotraM / / 379-80 // muNi' muNisuvvao aarihA, ariTThanemIa goamsyuttaa| sesA titthayarA khallu, kAsavaguttA muNeyavvA // ___ gotrANyuktvAyUMSi muktvA janmabhuvamAha / / 381 // ' ikkhA ' gAthA 10 ikkhAgabhUmi ujjhA sAvatthiviNioM kosalapuraM cAkosaMbI vANArasI caMdANaNaM tahaya kAkaMdI // 382 / / bhadilepura sIhapura caMpo kaMpilla ujjhai rayaNapura / tiNNeva garyapuraMmI mihilA taha ceva rAyagihaM // 38 // // 7 // Jain Education Inter For Private & Personal use only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvArhamAtRpita naamaani| 2 mihilau sorianayaraM vANaurasi taha ya hoi kuMDapuraM |usbhaaiinn jiNANaM jammaNabhUmI jhaasNkh||38|| marudevi vijaya seNAM siddhayoM maMgalo susImA ya / puha~vI lakkharNa sAmA naMdI, viNhU jayo rAmau // 385 // sujasI suvayoM airauM, sirI devI pauvii| pauauvai avappo a,sive vammau tisalI isa // 386 // | nAbhI jiasattU A, jiyArI saMvare ia / mehe" dherai pai~Te a, mahaseNe a khattie // 387 // sugIve daDharahe viNhU vasuje a khattie / kayavammI sIhasaNe a, bhA] visaseNe ia // 388 // 4 sUre sudaMrsaNe kuMbhe sumitta vijaie samuddavijae~ / rAyA a assaiseNe siddhatthe'vi ya khattie // 389 // savve'vi gayA mukkhaM, jaaijraamrnnbNdhnnvimukkaa| titthayarA bhagavaMto, sAsayasukkhaM nirAvAhaM // 390 // savve'vi egavaNNA nimmalakaNagappabhA munneyvvaa| chakkhaMDabharahasAmI, tesi pamANaM ao vucchaM // 391 // spaSTAH kintu candrAnanA kAkandI puryo, vijayA senA lakSmaNA viSNuH suvratA acirA zrIH devI meghaH dharaH vizvasenaH, ca pAdapUye, sumitraH vijayaH // 382-91 ||'pNc' paMcasaya addhapaMcamai bAyolIsA ya addhadhaNuaM c|igyaal dhaNussaiddhaM ca cautthe paMcame cattau / / 392 // Jain Education in For Private & Personal use only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyukti dIpikA // // 79 // Jain Education Interna 500 | 450 | 42 dhanurarddhaM ca / caturthe ' igayA0 ' ekacatvAriMzat 41 arddha ca paJcame 40 // 392 // ' paNa, kAsa, cau, paMcA paNatIsa tIsa puNa aThAvIsa ya vIsaI dhaNUNi / paNNaralaM bArasevayai apacchimo satta ya dharNANi // 393 kAsavaguttA save, caudasarayaNAhivA smkkhaayaa| deviMdavaMdiehiM jiNehiM jiarAgadosehiM // 394 // caurIsII bAvarttarI a puNvANa sayasahassAiM / paMcai ya tiSNi a eMgaM ca sayasahassA u vAsANaM // 395 // paMcANaui sahassA cauraoNsII a aTTame saTThI / tIsAM ya dasai~ ya tipi a, apacchime sattavAsasaya // 396 iti bhUme 60 sahasra0, 30, 10, 3 varSasahasra0, apazcime brahmadatte saptavarSazatAnyAyuH || 393 -6 // 'jamma' jammaNa viNIaM ujjhAM sAvatthI paMca hatthiNapuraMmiM / vANAresi kaMpille, rAyagihe cetra kaMpille // 397 // janmabhUmiH vinItA || 397 // ' sumaM ' ' sumaMgalI jasavaMI bhaddA~ sahadevi aire siMri devI / tAra jAlAM merI ya, vappagI taha ya cUleMgI a // 398 // usame sumitavija samuddavijaeM a assaseNe a / taha vIsaMseNa sUre sudaMsaNe kattavirie a // 399 // sumitravijayaH 2 samudravijayaH vijayo vA 3 'sUra'tti sUraH ' kattavirie 'tti AryatvAt kRtavIrya iti // 398-99 // ' pau ' usa ' sarvacakri zarIra pramANAyu janmabhUmi pitRmAtR nAmAni / 11 18 11 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | paumuttare mahA~hari vijae rAyo taheva baMbhe a| osappiNI imIse, piunAmA cakkavaThThINaM // 40 // || srvvaasu| vrataparyAyasteSAM prathamAnuyogAd jJeyaH // 400 / / ' aDe' devabaladevaaTTeva gayA mokkhaM, subhumo baMbho asattami puddhviN| maghavaM saNaMkumAro, saNaMkumAraM gayA kappaM // 401 // | | varNapramANa gotraanni| trikAlagocarasUtrajJaptyai gatA iti, evaM sarvatra kAlaviparyayo jJeyo'nyathA gamiSyantIti syAt / yathA zrIRSabhena bharatapRcchayoktaM tathA sarvacaturviMzatyAM prathamo'rhan prathamacakripRSTa evaM vadati, tathA sUtraM yathA vartamAnakAle bhaNyate tathA bhaviSyatkAlAtItakAlayorapi paThyate, tena kAlaparAvA paThyamAnAM tathAvasthAnAM sUtrANAM trikAlagocaratA jJeyA / yadvA zrIRSabhena gamiSyantItyuktaM paraM zrIbhadrAbAhunA'tItakAla uktaH evamagre'pi jnyeym|| 401 // * vaNNe, paDha' vaNNeNa vAsudevA, save nIlA balA ya sukkilyaa| eesi dehamANaM, vucchAmi ahANupuvIe // 402 // | paDhamo dhaNUNasII sattairi saTThI paNa paNayAlo / auNattIsaM ca dha" , chavIsAM solarsa dasevaM // 403 // / prathamo balI vAsudevazca, evaM zeSavalaharINAmapi // 402-3 // 'bala' M baladevavAsudevA, aTTeva havati goymsguttaa| nArAyaNapaumA puNa, kAsavaguttA muNeavvA // 404 // gotamena samAnaM gotraM yeSAM te gotamasagotrAH / / 404 // 'cau' Jain Education Inter Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- 1 caurAMsII visattari saTThI tIsA ya dasa ya lkkhaaii| paNNaTi sahassAI, chappaNNAM bArasegaMce // 405 // niyukti ___ vAsudevAyuH 84 varSalakSANi, 65 varSasahasra0, 56 saha0, 12 saha0, 1 saha0 // 405 // 'paMcA' dIpikA // paMcAsII paNettarI a paNNaTThi paMcavaNNA ya / sattarasa sayasahassA paMcamae AuaM hoi // 406 // 85 varSa l0|| 406 // 'paMcA' | paMcAsII sahassA paNaTThI taha ya ceva paNNararsa / vArasa sayoiM AuM, baladevANaM jahAsaMkhaM // 407 // ___85, 65, 15 sahasra0, 12 varSazatAni // 407 // 'poa poaNe vAravaitigaM assapuraMtaha ya hoi ckkpurN|vaannaarsiN rAyagiha apacchimo jAo mahurAe // 40 // ___ potanapuraM, dvAravatyAM trikaM // 408 // ' migA' migAI umAceva, puhavI sIoM ya ammayA~ / lacchImaI sesamaI, kegamaI deveI iya // 409 / / | ___etA harimAtaraH, tatra 'ammayA' ammakA, 'kegamaI' 'devaI iya'ti kaikeyI lakSmaNamAtA tasyA mitrA rAjJIbhavatvAtsulakSaNatvAJcasumitretyanyannAma, aparAjitA patnamAtA tasyAH kauzalyetyanyannAma // 409 // 'bhadda' bhadde subhaddA suppI, sudaMsAM vijaya vejayaMtI a| taha ya jayaMtI aparAjio ya taha rohiNI ceva // 40 srvvaasudevbldevaayurjnmbhuumimaavnaamaani| / - - // 40 // Jain Education Internet For Private & Personal use only Tww.jainelibrary.org Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devapitR balamAtA // 410||'hv' sarvavalahavai payAvaI,baMbhI ruddo somo si~vo mhsivo|aggisiNhe a darsarahe, navame bhaNie avsudeve||411// devavAsu baladevavAsudevayorjanakAH // 411 // 'pari' pariAo pavvajA'bhAvAo natthivAsudevANaM / hoi balANaM so puNa, pddhm'nnuogaaonnaayvyo||412|| paryAyagatipravrajyA'bhAvAtparyAyo nAsti / / 412 // 'ego' dvArANi / ego a sattamAe, paMca ya chaTThIe paMcamI ego / ego a cautthIe, kaNho puNa taJcapuDhavIe // 413 // paMca ca SaSThyAM / / 413 // ' aTTha aTuMtagaDA rAmA ego puNa baMbhalogakappaMmi / uvavaNNu tattha bhoe bhottuM ayarovamA dasa u||414|| ___ aSTa rAmA baladevAH antakRtaH siddhAH, dazA'taropamAn sAgarAn kaalvipryyH|| 414 // ' tatto' | tatto acaittANaM, ihaiva ussappiNIi bhrhNmi| bhavasiddhiA abhayavaM, sijjhissai knnhtitthmi||415 | ihaiva bharate utsarpiNyA bhagavAn cAritrAdyaizvaryavAn setsyati // 415 / / ' aNi' aNiANakaDA rAmA,savve'vi a, kesavA niaannkddaa|uddddhuNgaamii rAmA, kesava savve ahogAmI // 416 // For Private & Personal use only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryuktidIpikA // // 81 // Jain Education Interna | 1 na nidAnakuto'nidAna kRtaH prAgbhave ' save0 ' / / 416 || atha jinAntarANi ' usa bhavabhagaI, tatiasamApacchimami kAlaMmi / uppaNNo paDhamajiNo, bharahapiA bhArahe vAse // 1 tRtIyaH samA kAlaH suSamaduHSamaH tasya pazcime kAle ekonanavatipakSarUpe bharate varSe sthitaH san utpanno muktau ityagre'pi jJeyaM / yaistu garbhe iti vyAkhyAtaM tatsiddhAntaviruddhaM jJeyaM // 1 // ' paNNA ' paNAsa lakkhahiM, koDaNaM sAgarANa usabhAo / uppaNNo ajiajiNo, tatio tIsAe lakkhehiM // 2 jiNavasaha saMbhavAo, dasahi u lakkhehi ayarakoDINaM / abhinaMdaNo u bhagavaM, evaikA leNa uppaNNo // 3 // abhinaMdA sumatI, navahi u lakkhehi ayara koDINaM / uppaNNo suhapaNNo, suppabhanAmassa vocchAmi uI sahassehiM, koDINaM sAgarANa puNNANaM / sumaijiNAu paumo, evatikAleNa uppaNNo // 5 // paumapahanAmAo, navahi sahassehi ayarakoDINaM / kAleNevaieNaM, supAsanAmA samuppaNNo // 6 // kohi navahi u, supAsanAmA jiNo samuppaNNo / caMdappabho pabhAe, pabhAsayaMto u telokkaM // 7 // 1 etAH saptadazagAthAH prakSiptAH dRzyante. jinAntarANi / // 81 // Www.jainelibrary.org Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinAntarANi / NauIe koDIhiM, sasIu suvihIjiNo smuppnnnno| suvihijiNAo navahi u koDIhiM sIalo jAo sIalajiNAu bhayavaM, sijjaMso sAgarANa koDIe / sAgarasayaUNAe, varisahiM tahA imehiM tu // 9 // chavvIsAe sahassehi, ceva chAsaTThI syshssehiN| etahiM UNiA khalu koDImaggilliA hoi // 10 // caupaNNA ayarANaM, sijaMsAo jiNo u vsupujjo| vasupujjAo vimalo, tIsahi ayarehi uppnnnno|| vimala jiNA uppaNNo navahiM ayrehinntijinno'vi| causAgaranAmehi,aNaMtaIto jiNo dhmmo||12|| dhammajiNAo saMtI tihi u, ticubhaagpliauunnehi| ayarehi samuppaNNo, paliaddheNaM tu kuMthujiNo | paliacaubbhAeNaM, koDisahassUNaeNa vAsANaM / kuMthUo aranAmo, koDisahasseNa mllijinno||14|| mallijiNAo muNisuvvaoya,caupaNNavAsalakkhehiM / subbayanAmAo namI,lakkhehiM chahi u uppnnnno| paMcahi lakkhehiM tao, aridvanemI jiNo smuppnno| tesIisahassehiM, sapAhi aTThamahiM ca // 16 // nemIo pAsajiNo, pAsajiNAoya hoi viirjinno| aDDAijasaehiM gaehiM caramo samuppaNNo // 17 // gAthAH 16 spaSTAH, kintu sambhavastriMzatsAgaralakSaiH, tataH sambhavAjinavRSabhAjinazreSThAt, 'suhapaNNo' shubhprjnyH| atha suprabhasya Jain Education Intel For Private & Personal use only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyukti dIpikA // jinAntarANi / // 82 // padmaprabhasya navabhiH sAgarakoTIzataiH zAnti yAvatsAgarA eva jnyeyaaH| 'supAsanAmA jiNo' iti supArzvanAmnastIrthakarAcandraprabho jinaH, 'koDImaggilliyA' iti, etairvaSairUnA sAgarAkoTirmAgitA prarUpitA syAt , iha caturthapaJcaSaSThArakaimilitaH sAgarakoTAkoTI syAttataH paJcamaSaSThArakayoH 42 varSasahasrAH kSipyante tadA koTAkoTI pUryate / tataH zItalAcchreyAMsAMtaraM uktamAnaM syAt / yataH zItalAcchreyAMsasya muktiriyanmAnena syAt / tatazca zatasAgaraiH 65 varSalakSaizcaturazItivarSasahasresturyArakAnto'bhUt / 'caupaNNA' atarANAM sogarANAM catuHpaJcAzatAtikrAntayA vaasupuujyH| dharmAcchAntiH tribhiH ataraicaturbhAgIkRtapalyavibhAgonaiH, tataH palyArddhana, 'pali' palyacaturthabhAgena varSakoTisahasronena, mallivarSakoTisahasreNa / malligAthAH3 vyktaaH| jinAntarANi likhyante-zrIRSabhAta 50 koTilakSasAgaraiH ajitaH2, ajitAt 30 koTilakSasAgaraiH sambhavaH 3, sambhavAt 10 koTilakSasAgarairabhinandanaH 4, abhinandanAt 9 koTilakSasAgaraiH sumatiH 5, sumaternavatikoTisahastraiH sAgaraiH padmaprabhaH 6, padmaprabhAnavakoTisahasraH sAgaraiH supArzvaH 7, supAnnivakoTizatasAgaraizcandraprabhaH 8, candraprabhAnaH | vatikoTisAgaraiH suvidhiH 9, suvidhernavakoTisAgaraiH zItalaH 10, zItalAt 1 sAgarakovyA sAgarazatena SaTSaSTilakSaSaDviMzativarSasahasrazca UnayA zreyAMsaH 11, zreyAMsAt 54 sAgarairvAsupUjyaH 12, vAsupUjyAt 30 sAgaraivimalaH 13, vimalAnnavasA-- garairanantaH14, anantAccatuHsAgarairdharmaH 15, dharmAtribhiH sAgaraiH caturbhAgIkRtapalyasya tribhi gairUnaiH zAntiH 16, / zAnteH palyArddhana kunthuH 17 / kunthoH koTisahasravarSonapalyacaturthabhAgena araH 18, / arAt koTisahasravamalliH 19, malleH | 54 varSalakSairmunisuvrataH 20, munisuvratAt SaDbhirlakSa miH21, namaH paJcavarSalakSanemiH 22, nemeH sA saptazatAdhikyatryazI. // 8 // Jain Education Intel Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inte tivarSasahasraiH pArzvaH 23, pArzvAt sArddhadvizatavarSairvairaH 24 // 2- 17 // atra pratyantare gAthAnAM vyatyayo'pi dRzyate / mUlapAThastvevaM ' usa ' ' saMtI ' ' muNi ' usame bharaho ajie, sagaro maghavaM saNaMkumAro a / dhammassa ya saMtissa ya, jiNaMtare cakkavadvidugaM // 417 // saMta kuMthU a aro, arahaMtA ceva cakkavaTTI a / aramallIaMtare u, havai subhUmo a koravva // 498 // muNivva namimi a, huti duve paumanAbhahariseNA / naminemisu jayanAmo, ariTThapAsaMtare baMbho // naminemyorantare jayaH || 417-19 // ihAsaMmohArthamAha - ' battIsaM gharayAI kAuM tiriyAyatAhiM rehAhiM / uDDAyayAhiM kAuM paMcadharAI tao paDhame ' // 1 // tiryagAyatAbhiH rekhAbhiH 32 gRhANi kRtvA UrdhvAyatAbhiH paJcagRhANi kRtvA tataH prathamAyAM paGkau ' panarasa jiNanirantara suNNadurgati jiNasuNNatiyagaM ca / do jiNa suNNa jiniMdo suNNajiNo suNNadoNNi jiNA' // 2 // atha dvitIyAyAM ' do cakkI suNNa terasa paNa cakki suNNa caki do suNNA / cakki suNNa du cakkI suSNaM cakkI du suNNaM ca' // 3 // tRtIyAyAM 'dasa suNNa paMca kesava paNa suNNaM kesi suNNa kaisI y| do suNNa kesavo'vi ya suSNadugaM kesava ti suNNaM ' // 4 // tataH pramANAnyAyUMSi caiSAM pUrvoktAni kramAtpaGktidvaye lekhyAni / sthApanA 'paMca' acavarcivAsu devakramaH // Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inter diipikaa|| niyukti Avazyaka 200 000000000 18280 00000000000 For Private & Personal use only dharmaH RSabhaH bharataH ghaRSi | pUrvalakSAH 500 8400000 ajitaH sAgara: 450 saMbhavaH aminandanaH sumatiH padmaprabhaH supArzvaH candraprabhaH suvidhiH zItalaH zreyAMsaH tripRSThaH varSalakSaH 8400000 vAsupUjyaH dvipRSThaH 72 vimala: svayambhUH anantaH puruSottamaH / . puruSasiMhaH maghavAn 12 // sanatkumAraH 41 // zAntiH zAntiH kunthuH 95000 araH 84000 65000 subhUmaH 60000 56000 maliH 55000 suvrataH 30000 nArAyaNaH 12000 namiH hariSeNa: 10000 jayaH 3000 nemiH 1000 brahmadattaH 700 pAzveH hastAH 100 stAH 72 araH 0 dattaH . vIraH / | sthaapnaa|| mAnAyu: harizarIra arhacaki Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharata pRcchA | 'ara' 'caki' | paMca'rahaMte vaMdaMti, kesavA paMca ANupuThavIe / sijaMsa tiviTThAI, dhammapurisasIhaperaMtA // 420 // / zreyAMsAdIn dharmAntAn 5 arhatakhipRSThAdayaH puruSasiMhAntAH 5 kezavAH vandante ityeSAM samyaktvajJaptyai // 420 // aramalliaMtare duNNi, kesavA purisapuMDariadattA / muNisuvvayanamiaMtari, nArAyaNa kaNhu nemimi 421 cakkidugaMharipaNagaM, paNagaM cakkINa kesavo cakkI / kesava cakkI kesava, ducakI kesIa cakkI a||422|| ___ atha haryantarANi, 'cakki kezI'ti prAkRtatvAt kezavaH // 422 // * aha' ahabhaNai naravariMdo tAya! imIsittiAi prisaae|annnno'vi ko'vi hohI,bharahe vAsaMmi titthayaro ? // ___ asyAM iyatyAM, mUlabhASyagAthA / / 44 // ' tattha' tattha marIInAmA, AiparivvAyago usabhanattA / sajjhAyajhANajutto, egaMte jJAyai mahappA // 423 // ____ AdyaparivrAjakaH RSabhasya naptA pautrH|| 423 // taM dA' taM dAei jiNiMdo, eva nariMdeNa pucchio sNto| dhammavaracakavaTTI, apacchimo vIranAmutti // 424 // darzayati, evaM narendreNa, ayaM vIranAmA // 424 // ' Ai ' Jain Education inte Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- niyukti marIce dIpikA // lAbhavarNanaM bharatasya marIcervandanaM ca // // 84 // Aigaru dasArANaM,tiviThU nAmeNa poannaahibii| piamittacakkavaTTI, mUAi videhvaasNmi||425|| ____ Adi karotIti AdikaraH Adya ityarthaH / potanapurAdhipaskhipRSTho harirmAvI, tathA 'mUyAe ' mUkAyAM puryAM, videhavarSe priyamitracakrI bhavitA // 425 // ' taMva taM vayaNaM soUNaM rAyA, aNciytnnuuruhsriiro|abhivNdiuunn piaraM, marIimabhivaMdao jAi // 426 // azcitAni ucvasitAni tanUruhANi romANi zarIre yasya saH, marIcimabhivandipye iti marIcyabhivandakaH // 426 // 'sovi' so viNaeNa uvagao, kAUNa payAhiNaM ctikutto| vaMdai abhitthuNato, imAhi mahurAhi vgguuhi|| vikRtvaH, ' vaggRhi' vAgbhiH abhiSTuvan // 427 // 'lAhA' lAhA hu tesuladdhA, jaMsi tumNdhmmckkvttttiinn|hohisi dasacaudasamo,apacchimo viirnaamutti||428|| __hurevArthe tava lAbhA abhyudayAptayaH sulabdhA eva / yasmAttvaM dharmacakravartinAM dazacaturdazazcaturviMzatitamaH // 428 // | 'Aigaru0 (425) pUrvavat jJeyA 'NAvi' / NAvi a pArivvajaM, vaMdAmi ahaM imaM va te jmm|jhohisititthyro, apacchimoteNa vNdaami||429|| te idaM janma matputraM marIcimiti na vande // 429||'ev' A |84 // Jain Education inte Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marIce kulamada prabhonivANaM c|| evaNhaM thoUNaM,kAUNa payAhiNaM ca tikkhutto|aapucchiuunn piaraM, viNIaNagariMaha paviTTho // 430 // ____NhaM pAdapUtyeM, ApRcchaya pitaraM // 430 // ' tatva' tavvayaNaM soUNaM, tivaI ApphoDiUNa tikkhutto|abbhhiajaayhriso, tattha marII imaM bhaNai // 431 // ____ karAbhyAM gAtrabandhastripadI tAM mallavadAsphovya, abhyadhika jAtaharSaH / / 431 // ' jai' jai vAsudevu paDhamo, mUAi videhi cakkavaTTittaM / caramo titthayarANaM, houM alaM itti majjha // 432 // ____ aho ! etAvanme bhavatvalaM anyena // 432 / / ' aha' ahayaM ca dasArANaM, piA ya me ckkvhivNsss| ajo titthayarANaM, aho kulaM uttama majjha // 433 // ____ ahaM dazArANAM AyaH, pitA me cakrivaMzasyAyaH, AryakaH pitAmahastIrthakarANAM AdyaH, gataM pRcchAdvAraM 1 // 433 // atha nirvANadvAraM 2 'aha' aha bhagavaM bhavamahaNo, puvANamaNUNagaM syshssN|annupuci vihariUNaM, patto aTThAvayaM selaM // 434 // ____bhavamathanaH zrAmaNye vihRtya // 434 // ' aTThA' aTThAvayaMmi sele, caudasabhatteNa so maharisINAdasahi sahassahi, samaM nivANamaNuttaraM patto // 435 // Jain Education www.janelibrary.org Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agnikuNDA| dIni | dvArANi gataM // Avazyaka- caturdazabhakteneti paDupavAsairmaharSINAM dazasahasraiH samaM kRtAnazanaH mAdhavadi 13 abhiji paryasthaH pUrvANhe'nuttaraM | sarvottamaM nirvANaM siddhipadaM prAptaH bharato'pyarhanirvANaM zrutvA duHkhitaH padbhayAmevASTApadaM yayau // 435 // gataM dvAraM 2 dIpikA // athAgnikuNDAdIni dvArANi 'nivvA' / // 85 // nirvANaM ciigAgiI, jiNassa ikkhAga sesayANaM c| sakahA~thUbha jiMNahare, jAyaMga tennaahiargitti|| / thUbhasaya bhAugANaM, cauvIsaM ceva jiNahare kaasii|sbjinnaannN paDimA, vaNNapamANehiM niaehiM // 45 // nirvANaM gate'rhati devA aSTApade prAcyA vRttAM prabhorapAcyA vyasAM ikSvAkUNAM pratIcyAM caturasrAM zeSANAM cittakAkRti citAyA AkAraM cakruH / agnikumArA AsyenAgniM cikSipustato'gnimukhA vai devA ityAkhyA / vAyukumArairvAtenA'gnirjAlitaH mAMsaraktayordagdhayormeghadevaiH kSIrAmbhasA citA nirvApitAH / zakro'rhato dakSiNAM ' sakthA ' dADhA IzAno vAmAM, camaro'dhastanAM dakSiNAM balirvAmAM, zeSAH surAH zeSANyaGgopAGgAni, nRpAdyA bhasma jagRhuH / lokAstu tadbhasmanA pauNDrakANi cakruH / tatra surA ahaMdNabhRtsAdhustUpAn cakruH / indrAH svasvavimAnasthasudharmAsabhAyAM mANavakacaityastambhe vajramayagolavRttasamudgakeSu jinasakthA akSipan mA kazcidAkramaNaM karotviti bharatastatra stUpAn jinagRhaM ca varddhakiratnenAkArayat / zrAddheSu dADhAdi yAcamAneSu devairaho kIdRzA yAcakA iti yAcakazabdAkhyAH, zrAddhairagniH svagRhe AnIya sthApitastenAhitAgnayo jAtAH / prabhozcitAkuNDAgnidvayoH saGkameta, ikSvAkUNAM tu sAdhukuNDe sAdhUnAM nAnyatra / cakrI varddhakIratnena stUpAn, trikozo // 85 // Jain Education Inter For Private & Personal use only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhrtdiikssaa|| cchita yojanAyAmaM jinagRhaM vaitAtyasiddhAyatanatulyamacIkarata , daNDaratnenASTApadaM sarvatra chitvA yojane yojane padaM ca / sagarasutaistu vaMzAnurAgAddaNDaratnamAnAM parikhAM kRtvA gaGgA''nItA / ihA'STApadasya tacaityasya ca yojanAni bharatasyAGgulena niSpannAni ghaTante iti vRddhAH 'AyaMguleNa vatthu ' iti vacanAt // 436 // atha bhASyaM 'dhUma' ekaM prabhoH 99 bhrAtRNAM ceti stUpazataM tathA caturviMzatiH caiva sarvajinapratimA jIvAbhigamoktaparivArAdisvarUpAH, tathA 99 bhrAtRpratimAH svasya | pratimAM ca tatparyupAsikAM jinagRhe'kArSIt // 45 // uktaM kuNDastUpajinagRhadvAratrayaM, evaM dvA0 5, kapilavaktavyatAM prAcUryAt tyaktvA bharatadIkSAmAha 'Aya' AyaMsagharapaveso, bharahe paDaNaM ca aMgulIassa / sesANaM ummuaNaM, saMvego nANa dikkhA ya // 437 // | ____ arhanivRtteH 5 lakSapUrveSvatIteSu bharatasyAdarzagRhapravezaH, tatrAGgulIyakasya patanaM jAtaM / tato'GgulI niHzobhA vIkSya zeSAbharaNAnAM unmocanaM, tataH saMvegastato jJAna, locaH, sUryA rajoharaNapatagRhadAnaM, dazarAjasahasraiH saha dIkSA, tataH zakreNa nataH pUrvalakSaM paryAyaH, paTTe AdityayazAH zakreNAbhiSikta evaM yAvat 8 nRpaaH|| 437 / uktaM bharatadIkSAdvA06, atha kapilotpattidvA0 6 'pucchaM' pucchatANa kahei, uvaTThie dei sAhuNo sIse / gelanni apaDiaraNaM, kavilA itthaMpi ihayapi // 438 // prabhau nivRtte sAdhubhiH saha bhrAmyan marIciH pRcchatAM janAnAmahaddharma kathayati / dIkSArthamupasthitAn ziSyAn sAdhubhyo Jain Education inte Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryuktidIpikA // // 86 // Jain Education Inte datte / tasya ca glAnatve'saMyatatvAtsAdhUnAM apratijAgaraNaM / tataH sapratijAgarakArthyanyadA kapilarAjaputreNa dharmaH pRSTaH sAdhudharmaM vadan kiM tvayaiSa na kriyate iti tenoktaH pApo'haM 'iMdie ' tyAdyuktvA svaM nininda / kapilena cAhaddharmArucinA kiM tvanmate nAstyeva dharmma ityukte marIcinoce kapila ! ' itthaM pi ihayaM pi 'ti / apirevArthe / atraiva sAdhumArge dharmo'sti alpastviApIti uktvA sa dIkSitaH // 438 // ' dubbhA ,, dubbhAsieNa ikkeNa, marII durakasAyaraM patto / bhamio koDAkoDiM, sAgarasarinAmadhejANaM // 439 // ekena durbhASitena marIcirduHkhasAgaraM prAptaH san sAgarasahagnAmadheyAnAM sAgaropamAnAM koTAkoTiM bhrAntaH // 439 || 'tammU ' tammUlaM saMsAro, nIagottaM ca kAsi tivaImi / apaDikkato baMbhe, kavilo aMtaddhio kahae ||440|| 1 tanmUlaM durbhASitamUlaH saMsAro'bhUt / tripadyAM nIcairgotramakArSIt / durbhASitArvAccApratikrAnto marIcirbrahmaloke'gAt / kapilopyAsurimukhyaziSyAn kRtvA bhUtAcAramAtraM pradarzya brahmalokaM gataH ziSyebhyaH khe'ntarhito'dRSTaH paJcaviMzatitattvAni Uce ataH sAGkhyamatamabhUt // 440 // uktaM kapiladvA0 7 / atha zrIvIratRtIyabhavAdyAha 'ikkhA ' ikkhAgesu marII, caurAsII a baMbhalogaMmi / kosiu kullAgaMmI (gesuM) asIimAuM ca saMsAre // 441 // marIcirikSvAkuSu 84 pUrvalakSAyurabhUt / tato brahmaloke kalpe devaloke'gAttataH kollAgasaMniveze kauziko vipraH 80 pUrvalakSAyuH / tatazcaturgatisaMsAre bahukAlamAt // 441 // ' dhUNA kapilotpa ttidvAram // // 86 // Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vIrabhavAH // zRNAi pUsamitto, AU bAvattariM ca sohamme / ceia aggijoo covaDhIsANakappami // 442 // sthUNApuryAM puSpamitro dvijaH 72 pUrvalakSAyuH, sa parivrAT bhUtvA saudharme suraH, caityasaMniveze'gnidyoto vipraH 64 pUrvala- 11 kSAyuH parivAi bhUtvA IzAne devaH // 442 // ' maMda' maMdare aggibhUI, chappaNA u saNaMkumAraMmi / seavi bhAradAo, coAlIsaM ca mAhide // 443 // . evaM maMdare saMniveze'gnibhUtirvipraH 56 pUrvalakSAyuH parivrAi bhUtvA sanatkumAro devaH, zvetavyAM puryAM bhAradvAjo vipraH 44 pUrvalakSAyuH paribAD bhUtvA mAhendre devaH // 443 / / ' saMsa' saMsaria thAvaro, rAyagihe cautIsa bNbhlogmi| chassuvi pArivajaM, bhamio tatto a saMsAre // 444 // bahukAlaM saMsRtya bhavAn bhrAntvA rAjagRhe sthAvaro vipraH 34 pUrvalakSAyuH parivAha bhRtvA brahmaloke devo'syetthaM padasvapi / vArAsu pArivAjyamabhRttataH saMsAre'bhramata // 444 ||'raay' rAyagiha vissanaMdI, visAhabhaI atassa juvraayaa|juvrnnnno vissabhUI, visAhanaMdI aiarassa // 145 ___ rAjagRhe vizvanandiH rAT vizAkhAbhUtiryuvarAjaH, yuvarAjasya dhAriNyAM vizvabhUtiH sutaH / itarasya vizvanandestu vizAkhAnandI sutaH / 445 // 'rAya' / rAyagiha vissabhUI, visAhabhUisuokhattie koddii|vaasshssN dikA, saMbhUajaissa paasNmi||446|| Jain Education inte | M Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baavshykniyuktidiipikaa|| zrI viirbhvaaH|| // 87 // tatra marIcijIvo rAjagRhe vizAkhAbhUtiyuvarATsuto vizvabhUtiH kSatriyo'bhUt koTivarSAyuH, tasya ' vAsa0 ' sambhUtayateH // 446 // 'gottA' gottAsiu mahurAe, saniANo mAsieNa bhttennN|mhsukke uvavaNNo, tao cuo poannpuraaNm||447|| ___ mAsapAraNe mathurAyAM praviSTo gotrAsitaH pAtito janairhasitastAM gAM zRGgAbhyAM dhRtvA bhuvyAhatyAmitabalo bhaveyamiti nidAnaM cakre // 447 ||'putto' putto payAvaissA, miaaviidevikucchisNbhuuo| nAmeNa tividvattI, AI AsI dasArANaM // 448 // ___pRSThe karaNDatrayabhAvasnipRSTiH, AdiH AyaH // 447 // ' cula' cUlasIImappaiTe, sIho naraesu tiriymnnuesu| piamitta cakkavaTTI, mUAi videhi culasII // 449 // 84 varSalakSAyuH sa saptamabhuvyapratiSThAne narake'gAt / tataH siMhaH tato narakeSu narakAvAsaM kiyato bhavAn paJcendriyatiryagnRNUtpadya 'pi0' 84 pUrvalakSAyuH / / 449 // 'putto' putto dhaNaMjayassA, puddila pariAu koDi sbddhe| NaMdaNa chattaggAe, paNavIsAuM sayasahassA // 450 // sa cakrI dhanaJjayadhAriNyAH putraH proSThilAcAryeNa dIkSitaH paryAyo varSakoTiH / tato mahAzukre sarvArthavimAne devaH / tatazchatrakApuryAM jitazatrubhadrAdevyoH suto nandano nAma rAT paJcaviMzativarSalakSAyuH // 450 // 'pava' // 87 // Jain Education inte Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI viirbhvaaH|| pavaja puhile sayasahassa savattha mAsabhatteNaM / pupphuttari uvavaNNo, tao cuo mAhaNakulaMmi // 451 // proSThilAcAryAnte pravrajyA varSalakSaM / ' sava0 ' nityaM mAsopavAsebhyo'nupAraNena tatra aSTAdazazatatriMzadadhikadinaniSpannapaJcavarSAtmakayugabaddhe varSalakSe 36600000 dinaiH pAraNAdinasahitamAsatapasAmiyaM saGkhyA ' ekArasayasahassA asIyasahassA ya chasayapaNayAlA / mAsakhamaNAnaMdaNabhavaMmi vIrassa pNcdinnaa'|1|1180645 dina 5 / anye tu 360 dinaniSpanna varSalakSaM bruvte| tathA pAraNakasahitamAsatapasAmiyaM saGakhyA sambhAvyate 1161290 / mAsAnazanena 'pupphu' prANate puSpottarAvataMsake vimAne 22 saagraayuH| // 451 // nandarSiNA tu 20 sthAnastIrthakRtkarma baddhaM / tata Aha 'ari' arihNtsiddhpvynn0|452dsnnaa45appuv0|454aapurimenn0455|tN ca khaaN456|niymaa0457 / etA RSabhadevAdhikAre vyAkhyAtattvAnna vitriyante gAthAH 6 prAgvat / zrIvIrasya bhavAH spaSTA likhyante / nayasAraH 1, saudharmaH2, marIciH 3, brahmalokaH 4, kauzikaH |5, saMsAraH puSpamitraH 6, saudharmaH 7, agnidyotaH 8, IzAnaH 9, agnibhUtiH 10, sanatkumAraH 11, bhAradvAjaH 12, mAhendraH 13, saMsAraH sthAvaraH 14 brahmalokaH 15, saMsAraH vizvabhUtiH 16, mahAzukraH 17, tripRSThaH 18, saptamabhUH 19, sihaH 20, narakaH 21, pazcendriyatiryagmanuSyaH priyamitraH 22, mahAzukraH 23, nandanaH 24, prANataH 25, devAnandAkukSi 26, trizalAkukSi 27, zeSA aspaSTatayoktA bhavA antarna gaNyAH saMsArazabdenaikendriyavikalendriyatvAptireva jJeyA / na ca vAcyaM Jain Education inte Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyukti dIpikA / / zrI vIrasvapnadvAram // // 88 // devAnandAkukSisthitiH kathaM bhavatvena gaNyate samavAyAMge uktatvAta | 'mAha' mAhaNakuMDaggAme, koDAlasaguttamAhaNo asthi / tassa ghare uvavaNNo, devANaMdAi kuJchisi // 458 // ___ RSabhadattAhaH somilAhyo / 'tassa0' ASADhasudi 6 nizIthe uttaraphAlgunyAM // 458 // atha zrIvIrasambandhivAcyadvAragAthA 'sumi' sumiNamavahAre'bhiggaha jammaNamabhisebuddhi saraNaM c| bhesaNa vivAha bacce dANe saMbohe nikamaNe svapnAH 1, apahAraH 2, prabhorabhigrahaH 3, janma 4, abhiSekaH 5, vRddhiH6, jAtismaraNaM 7, bhISaNaM iti prabho yotpAdanaM 8, vivAhaH 9, apatyaH 10, dAnaM 11, sambodhaH 12, niHkramaNaM 13, etAni vAcyAni // 459 / / bhASyaM 'gaya' gaye vasaIsIha abhiseodAmasarsi diNayaraM jhayaM kumbhIpaumasaraM sAgara vimANabhavaNe rayaNuccaya sihiM c| ___ abhiSekaH zriyo diggajakRtaH, padmamaNDitaM saraH, vimAnaM ca tadbhavanaM ca vimAnabhavanaM vaimaanikdevvaasH| tathA UrdhvalokAgatA'rhanmAtA vimAnaM, adholokAgatArhanmAtA tu bhavanamiti vRddhAH // 46 ||'ee' eecaudaza sumiNe, pAsai sA mAhaNI suhpsuttaa| jaM rayaNi uvavaNNo, kucchisi mahAyaso viiro|| / sukhaprasuptA / ' jaM raya0' yasyAM rajanyAM mahAyazA vIraH // 47 / / uktaM svamadvAraM 1 athApahAraH ' aha' | aha divase bAsII vasai tahi mAhaNIi kucchisi|ciNti sohammavaI, sAhariuMje jiNaM kaalo||48|| // 88 // Jain Education inte For Private & Personal use only | Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIvIrApahAradvAram / saMhata anyakukSau samayituM jinaM, kAlaH prastAvaH, 'je' pUtyeM / / 48 // * ara'' ugga' arahaMta cakkavaTTI, baladevA ceva vAsudevA ya / ee uttama purisA, na hu tucchakulesu jaayNti||49|| uggakulabhogakhattiakulesu, ikkhaagnaaykorve| harivaMse avisAle, Ayati tahiM purisAhA // 50 // ___ ikSvAkukule jJAtAnAM kSatriyarAjabhedAnAM kule 'koravve' kurukSatriyavaMze tatra AyAnti // 49-50 // ' aha' aha bhaNai NegamesiM, deviMdo esa ittha tisthy| loguttamo mahappA, uvavaNNo mAhaNakulaMmi // 51 // ___ harinaigameSiNaM // 51 // 'khatti' 'bADhaM' / khattiakuMDaggAme, siddhattho nAma khattio asthi / siddhatthabhAriAe, sAhara tisalAi kucchisi||52|| vADhati bhANiUNaM, vAsArattassa paMcame pakkhe / sAharai puvvaratte, hatthuttara terasI divase // 53 // ___bADhaM atyarthaM kurve iti bhaNitvA varSArAtrasya varSAkAlasya paJcame pakSe Aso vadi 13 pUrvarAtre AdyayAmadvayAntaH hasta uttaro yAsa tA uttaraphalgunyastAsu garbhAntaraM saGkamayati // 52-53 / / ' gaya' 'ee' gygaahaa0|| 54 // prA ee codasasumiNe, pAsai sA mAhaNI pddiniatte|jrynnii avahario kucchIo mahAyaso viiro|55|| Jain Education inte For Private & Personal use only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAvazyaka pratinivRttAn kuzerapahRtaH // 55 // 'gaya" ee' zrIvIrAminiyukti- gaya gaahaa0|| 56 // grahadvAram / diipikaa|| IN | ee codasasumiNe, pAsai sA tisalayA suhpsuttaa|jrynniN sAhario kuJchisi mahAyaso vIro57 // 89 // dvA0 2' tihi' | tihi nANehi samaggo devI tisalAi soakucchisi|ah vasai sapiNagabbho,chammAse addhamAsaM c||58, saMjJI cAsau garbhazca, garbhaH sarvaH saMjyeva syAttathApi dRSTivAdopadezasaMjJijJaptyai saMjJizabdaH / tatra SaNmAsAn mAsAddhaM ca | vasati tadA kAle'rhan // 58 // ' aha' aha sattamami mAse gabbhattho ceva'bhiggahaM giNhe / nAhaM samaNo hohaM, ammApiarAMma jIvaMte // 5 // garbhavAsAdArabhya saptame mAse mAtRpitrorjIvatorahaM zramaNo na bhaveyam / arhatA svAnyalAbhau jJAtvaivaM abhigRhItaM paramanyaiH svAnyAvijJairamigRhItamevaM na yuktaM // 59 // dvA0 3 ' dohaM' | doNhaM varamahilANaM, gabbhe vasiUNa gbbhsukumaalo| navamAse paDipuNNe, sattaya divase smirege||6|| garbhe sukumAraH prAyo'prAptaduHkhatvAt / / 60 // ' aha' 'Abha' J // 89 // Jan Education Inter! Ji Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aha cittasuddhapakkhassa, tersiipuvvrttkaalmi| hatthuttarAhiM jAo, kuNDaggAme mahAvIro // 61 // | zrIvIrajaAbharaNarayaNavAsaM, buTuM titthaMkaraMmi jAyami / sakko adevarAyA, uvAgao AgayA nihao // 62 // || nmAbhi ssekdvaare| ___ AbharaNAnAM ratnAnAM varSAvat varSoM devairvRSTaH, zakra indro janmasthAne AyAtaH zeSA meruM AgatA, nidhayaH padmAdyA gRhe || // 61-62 // 'tuTThA' tuTThAo devIo, devA ANadiA sprisaagaa| bhayavami vaddhamANe, telukkasuhAvahe jAe // 63 // | LI saparSadaH, trilokasya sasthApake sakhakare jAte // 63 // dvA. 4'bhava deve' bhavaNavaivANamaMtara-joisavAsI vimANavAsI |sviddddiii saparisA, cauvihA AgayA devA // 64 // 2 devehiM saMparikhuDo, deviMdo giNihaUNa titthayaraM / neUNa maMdaragiri, abhiseaM tattha kAsIa // 65 // MI devendraH karapuTena gRhItvA merugiri nItvA // 64-65 // * kAU' Fail kAUNa ya abhiseaM, deviMdo devadANavehi smN|jnnnniii samappittA, jammaNamahimaMca kAsI // 66 // NI prabhuM mAtre'rpayitvA janmamahimAM cakre svarge nandIzvare ca // 66 // ' khoma' Kii khomaM kuMDalajualaM, siridAmaM ceva dei sakko se|mnniknngrynnvaasN, uvacchabhe jaMbhagA devA // 67 // Jain Education a l Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyukti- dIpikA / vRddhijAtismaraNabhISaNa| dvaaraanni| // 9 // kSaumaM devavastraM zrIdAmaratnenakhacitaM, maNayazcandrakAntAdyAH, ratnAni karketanAdIni teSAM varSa vRSTiM / 'uvacchabhe' upAkSipan mbhakA vyaMtarAH // 67 // 'vesa' / vesamaNavayaNasaMcoiA, u tetiriajaMbhagA devA |koddiggsohirnnnnN, rayaNANi atattha uvaNiti 68 tiryagloke nivAsino jRmbhakAH koTyagrazaH koTipramANataH hiraNyamaghaTitaM upanayanti // 68 // dvA. 5 ' aha' aha vaDDai so bhyvN,dialoacuoannovmsiriio| dAsIdAmaparikhuDo, parikiNNo pIDhamaddehiM 69 // ___ pIThaM mardayitvA ye AsannA upavizanti taiH pIThamardaimahAnRpasutaiH parikIrNo vRttaH // 69 // ' asi ' jAI' asiasirao sunayaNo0 // 70 // jAIsarA a bhayavaM0 // 71 // RSabhadevasyAdhikAre iva dRSTavyam uktaM jAtismaraNa dvA. 7 / atha bhISaNa dvA. 8 / ' aha' aha UNaaTThavAsassa, bhagavao suravarANa mjjhmi|sNtgunnukttinnyN, karei sakko suhammAe // 72 // satAM guNAnAmutkIrtanaM // 72 // 'bAlo.' bAlo abAlabhAvo, abAlaparakkamo mhaaviiro| na hu sakkai bheseDaM, amarehiM saiMdaehiMpi // 73 // na zakyo bhISayituM / / 73 // taMva' Sil Jain Education Inter Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vIravivAhadvAram // | taMvayaNaM souNaM, aha egu suro asaddahato u| ei jiNasaNNigAsaM, turiaM so bhesnnttaae||7|| azraddadhAno'bhUt / sa jinasya saMnikAzaM pArzva eti tvaritaM mISaNAya / / 74 / / ' sppN'| sappaM ca taruvaraMmI kAuM tiMdUsaeNa DiMbhaM ca / piTTI muTThIi hao, vaMdia vIraM paDiniatto // 75 // . tadArhan bAlaiH saha vRkSakrIDayA ramate / yastaruM zIghraM spRzet sa bAlAn vAhayediti / suraH sappaM kRtvA tarumUle'sthAt / arhatA cAhiH kSiptaH / athArhana tIMdasakena krIDAmedena krIDana DimbhaM DimbharUpaM suraM jitvA ArUDhaH / sa ca pizAcarUpeNa varddhamAno'rhatA 'piTThI' pRSThe muSTyA hataH / / 75 // dvA. 8 prasaGgAdAha ' aha' aha taM ammApiaro, jANittA ahiaattuvaasNtu| kayakoualaMkAra, lehAyariassa uvaNiti // 76 // ____ kautukAni rakSAdIni, lekhAcAryAya paNDitAya upanayataH / / 76 // ' sakko' sakko atassamakkhaM, bhagavaMtaM AsaNe nivesittaa| sadassa lakkhaNaM pucche, vAgaraNaM avayavAiMdaM // 77 // ___ AsanakampAdAyAtaH zakraH paNDitasya samakSaM vRkSAde( zabdAde )lakSaNaM vyutpattimapRcchat / prabhuzvAkhyattadavayavemya aindra vyAkaraNamabhUt / / 77 // atha vivAha dvA0 ' umma' 'tihi' ummukkabAlabhAvo, kameNa aha jovaNaM aNuppatto / bhogasamatthaM gAuM, ammApiaro u viirss||7|| 16 Jain Education IntAGI! Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyukti dIpikA // // 11 // tihirikkhaMmi pasatthe, mhntsaamntkulpsuuaae| kAraMti pANigahaNaM, jasoavararAyakaNNAe // 79 // apatyadAna prabhulvanaM krameNa prAptaH, tato vIrasya pitarau prabhuM bhogasamartha jJAtvA prazasta tithirukSamuhUrte yazodAyA vararAjakanyAyAH || sambodhapANigrahaNaM kArayanti / / 78-79 // dvA. 9 athApatya dvA0 10 'paMca' dvArANi // paMcavihe mANusse, bhoge bhuMjitu saha jsoaae| teyasiriva surUvaM, jaNei piadaMsaNaM dhUaM // 40 // paJcavidhAn mAnuSyAn bhogAn vastragandhamAlyAlaGkArazayyArUpAn zabdarUpAdIn vA bhogAn yazodayA saha bhuktvA tejaHzriyamiva surUpAM priyadarzanAkhyAM putrIM janayati // 80 // dvA. 10 / prabhoraSTAviMzativarSeH pitarau svargatau, 1 varSa svajanAgrahAt, 1 varSa ca dAnAya bhAvayatiH prAsukAhArastasthau / ' hatthu' 'so deva' / hatthuttarajoeNaM kuMDaggAmaMmi khattio jcco|vjrishsNghynno, bhaviajaNavibohao vIro // 460 // sodevapariggahio, tIsaM vAsAi vasai gihvaase|ammaapiihiN bhayavaM, devattagaehiM pavaio // 461 // ___ atha dAnAdidvArANi vivakSurApAtanikAmAha / sa zrI vIro jAtyakSatriyo bhavikavibodhako devaiH parigRhItaH sevitastadA gRhavAse triMzadvarSANi vasati / yadvA 'vasiya' uSitvA mAtRpitRbhyAM devatvagatAbhyAM hastottarAsu mArga0 vadi 10 pUrNAdyapauruSyAM prAbAjIt // 460-61 / / 'saMva' gAthAH 7 saMvacchareNa0 // 81 // egA hiraNa0 // 82 // siMghADaya0 // 8 // vrvriaa0|| 84 // // 91 // Jan Education Interne ww.janelibrary.org Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - niSkramaNadvAram // tiNNeva ya0 // 85 // sArassayamAiccA0 // 86 // ee devanikAyA0 // 87 // RSabhacarite Adau sambodhastato dAnaM / atra tu vyatyayastato dvedhApi ghaTate bahvalpavAcyatvAd veti / zrutajJAH pramANaM / ' evaM' evaM abhithuvaMto buddho buddhAraviMdasarisamuho / logaMtigadevehiM kuMDaggAme mahAvIro // 88 // lokAntikaiH evamiti 'jaya jaya nande' tyAdinA'bhiSTrayamAno mahAvIro buddhaH sambuddhaH, buddhAravindaM vikAzikamalaM tatsadRzamukho'bhUt gataM sambodhadvA0 12 / / 88 // ' maNa' maNapariNAmoakao, abhinikkhmnnmijinnvridenn|devehiN yadevIhiMya samaMtaoucchayaM gayaNaM // 9/ ___ yAvadarhato'bhiniSkramaNe dIkSArthe manaHpariNAmaH kRtastAvaddevaiH 'ucchayaM' vyAptaM gaganaM // 89 // ' bhava' bhavaNavaivANamaMtara joisavAsI vimANavAsI a|dhrnniyle gayaNayale, vijjujjookao khippaM // 90 bhavanapatyAdayo ye tairAgacchadbhirdharaNItale vidyutamivodyotaH kRtaH kSipraM // 9 // ' jAva' jAva ya kuMDaggAmo, jAva ya devANa bhvnnaavaasaa|devehiN ya devIhi ya,avirahiaM saMcaraMtahi // 11 // bhavanA vAsA bhavanAnyeva AvAsA bhavanAvAsA tAvaddevaiH devIbhiH saJcarantIbhiH avirahitaM vyAptaM // 91 // ' caMda' Jain Education inten T Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niSkramaNadvAram // Avazyaka- niyuktidIpikA // // 92 // candappabhA ya sIA, uvaNIA jmmmrnnmukkss|aasttmlldaamaa,jlythlydivvkusumhi // 12 // nandivarddhanabhrAtrA devaizca prabhoH candraprabhAkhyA zivikA upanItA AnItA / AsaktAni mAlyamayadAmAni yasyAM sA / jalasthalajadivyakusumaizcArcitA / prAkRtatvAdanusvAraH nRpakRtazibikAmadhye eva praviSTA / / 92 // ' pazcA' paMcAsai AyAmA, dhaNUNi vicchiNNa paNNavIsaM tu|chttiisimuvviddhaa, sIyA caMdappabhA bhnniaa||13|| 'ubiddhA' uccA // 93 // ' sIA' sIAi majjhayAre, divvaM mnniknngrynnciNci| sIhAsaNaM maharihaM, sapAyavIDhaM jiNavarassa // 9 // ciMcayitaM dezyuktyA khacitaM, mahacca tat ahaM ca mahArha sthApitaM / / 94 // ' Ala ' 'chaDe' / AlaiamAlamauDo, bhAsuraboMdI plNbvnnmaalo| seyayavatthaniyattho, jassa ya mollaM sayasahassaM // 15 // chaTTeNaM bhatteNaM, ajjhavasANeNa sohaNeNa jinno| lesAhiM visujhaMto, AruhaI uttamaM sIaM // 96 // ___ athAIn, AlagitA (tau) mAlA (mukuTau) yasmin saH, pralambA vanamAlA devadrupravAlakizalayAdimayI yasya, 'niyatthaM' nivasitaM zvetaM vastraM yena saH, yasya vastrasya // 95 // adhyavasAnaM pariNAmaH, zukSyamAnaH // 96 // 'sIha' sIhAsaNe nisaNNo, sakkIsANA ya dohi pAsehiM / vIaMti cAmarehi, maNikaNagavicittadaMDehiM // 97 // // 92 // Jain Education Inter www. library org Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisskrmnndvaarm| zakrezAnau prabhuM cAmarAbhyAM vIjayataH // 97 // 'puTviM' puTviM ukkhittA mANusehiM sA haTTharomakUvehiM / pacchA vahati sIaM, asuriMdasuriMdanAgiMdA // 98 // ___saMhRSTA romakUpA yeSAM / // 98 // 'cala' calacavalabhUsaNadharA, scchNdviuvviaabhrnndhaarii|deviNddaannviNdaa, vahaMti sIaMjiNiMdassa // 99 // ___ calA gatibhAvAt calAzca te capalabhUSaNadharAzca, capalabhUSaNAni hArAdIni, svacchandena vikurvitAni AbharaNAni dharantIti svcchnd0||99 // 'kusu' | kusumANi paMcavaNNANi, muyaMtA duMduhI ya taaddtaa| devagaNA ya pahaThThA, samaMtao ucchayaM gayaNaM // 10 // ___ kusumAni muzcanto devagaNAH prahRSTA yAnti taizca samaMtataH // 100 // 'vaNa' vaNasaMDovva kusumio, paumasarovAjahA srykaale|sohi kusumabhareNaM, iya gagaNayalaM surgnnehiN101| ___ vA yathArthe, kusumito vanakhaNDaH zobhate / zaradi padmasaraH padmarUpakusumabhareNa // 101 // ' siddha siddhatthavaNaM ca(va)jahA, asaNavaNaM saNavaNaM asogvnnN| cUavaNaM va kusumiaM, ia gayaNayalaM suragaNehi asano bIjakaH 'sANa' dhAnyaM // 102 // ' aya' Jain Education Inter T Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti dIpikA // // 93 // Jain Education Interna ayasivaNaM ca kusumiaM, kaNiArayaNaM va caMpayavaNaM va / tilayavaNaM va kusumiaM, ia gayaNatalaM suragaNehiM // karNikAraH kaNavIraH, tila eva tilakaH / / 103 / / ' vara ' varapaDahabherijhallariduMduhi saMkhasahiehiM tUrehiM / dharaNiyale gayaNayale, tUraninAo para marammo // 104 // tAlA ditUryaninAdo varapaTahAdisahitaistUryaiH paramaramyo'bhUt // 104 // ' evaM ' evaM sadevamaNuAsurAe parisAe parivuDo bhayavaM / abhidhuvvaMto girAhiM, saMpatto nAyasaMDavaNaM // 105 // evaM bhagavAn sadaiva manujAsurayA parSadA parivRtaH / / 105 / / ' ujjA ' ujjANaM saMpatto, orubhai uttamAu sIAo / sayameva kuNai loaM, sakko se paDicchae kese // 106 // jJAtakhaNDe udyAnaM, zivikAyA avaruhyottIrya ' se ' tasya pratIcchati, kezAn haMsapaTasATakena // 106 // ' jiNa jiNavara maNuSNavittA, aMjaNaghaNaruyagavimalasaMkAsA / kesA khaNeNa nIA, khIrasarisanAmayaM udahiM // 9 tadA dIkSAyA agrahaNAjinavaraM anujJAya zakreNa aJjanaM ghano meghaH, rucakaH kRSNamaNiH, tadvadvimalasaMkAzaH chAyAvizeSo yeSAM te, kSIrasahagnAmAnamudadhiM kSIrodadhimiti // 107 // ' divvo ' divvo maNUsaghoso, tUraninAo a sakkavayaNeNaM / khippAmeva nilukko, jAhe paDivajjai caritaM // 108 // niSkrama NadvAram / // 93 // Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inte divyo ghoSo manuSyaghoSaH 'niluko 'nilInaH // 108 // 'kAUNa ' kAUNa namokkAraM, siddhANamabhiggahaM tu so giNhe / savvaM me akaraNijjaM, pArvati carittamArUDho // 109 // ' namotthUNaM 'ti' siddhANami'ti kRtvA, sarva pApaM me'karaNIyamenamabhigrahaM tadA gRhNAtIti cAritramArUDhaH / sa ca bhadaMtazabdarahitaM sAmAyikaM uccArayati // 109 // tadendro dRSyaM DhaukitavAn tadaMse datte / atrAntare pUrva dAnakAle kvacidratAya tadAssyAtAya pitRmitradvijAya yAcamAnAyAn tadardhaM dade, tena tadazAbandhAya tunnAkasyApi, tunnAkena tu zeSArddhamAnaya yathA tunnitaM lakSamUlyaM syAdityukto dvijo jinaM sevituM lagnaH ' tihiM ' tihiM nANehiM samaggA, titthayarA jAva huMti gihavAse / paDivaNNami carite, caunANI jAva chaumatthA // samagrAH sahitAH ' caunANI jAva chaumatthA ' spaSTaM // 110 // gataM niHkramaNadvA0 13 / asyAM varavarikAyAM kSepakagAthAH vRttyAdiSvavyAkhyAtA amU:-' Auha varasAlae, uppannaM, mAgahavaradAma ' - vyAkhyA- bharataH prAcyAM mAgadhaM, apAcyAM varadAma, pratIcyAM prabhAsaM sindhunadItimizraguphayA vaitADhyAnniHsRtya himAdriM ca saMsAdhya khaNDaprapAtaguphayA pravizya gaGgAM uttIrya bharataM SaSTivarSasahastraiH 'uvaio' saMsAdhyAgataH, gaGgAyA mukhe navanidhayazcakriNo vaiDUryakapATAH sphaTikamayAH prAdurbhavanti / te caivaM 'naisarpaH 1 pANDukacaiva 2 piGgalaH 3 sarvaratnakaH 4 | mahApadmazca 5 kAlazca 6 mahAkAlazca 7 mAnavaH 8 1 etAH prakSepagAthAH kvApi na labdhA ata eva yathaitadgranthakArairmUlagAthAnAM sUcanaM kRtaM tathaiva mayA'pi nibaddham / niSkramaNadvAram / Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharata Avazyakaniyukti dIpikA // vrnnnm| // 94 // // 1 // zaGkhazritAzca te yakSasahasreNa pRthaka pRthaka / kramAtteSu bhvtyetcckripunnyprbhaavtH||2|| nivezo nagarAdInAM 1 dhAnyamAnadhAnyodbhavaH 2 / nRtiryagbhUSaNavidhiH 3 cakriratnodbhavastathA 4 // 3 // vastrotpattizca 5 kAlasya jJAnaM 6 svarNAdikodbhavaH 7 // yudhdhanItiprasUtizca 8 kAvyanATakayorvidhiH 9 // 4 // te'STacakrapratiSThAnA yojanAni dvAdazAyatAH / aSToccA nava vistIrNA maJjUSAkAradhAriNaH / / 5 / / palyopamAyuSo nityavAstavyA yAmikA iva / te devA nidhayazcApi bharataM tamupAgatAH' // 6 // bharatasya cakraM dine 2 yojanaM gatvA'sthAt / tato yojanasaGkhyA jAtA tacca yojanaM bharatasyAtmAGgulena jJeyaM / yacca bharatasyAtmAGgulaM tatpramANAGgulamiti / bharatena tamizraguphAyAM tu yojanAntaritAni gomutrikanyAyenaikasyAM bhittau paJcaviMzatiH parasyAM caturvizatirityekonapazcAzanmaNDalAni paJcadhanuHzatavistIrNAni kAkiNIratnena kRtAni tathA maNDalAni kilikAGgena dvAdazayojanAni prakAzayantyanena tu yojanameveti sthApanA ceyaM / tathA maNDalAni unmagnasalilAnimagnasalilAyAM varddhakiratnakRtapadyA ca cakrirAjyaM yAvattiSThati, tato nshyti| tathA zeSacakriNAmapi cakraM yojanayAyi, cakriNAM devasAnnidhyAttAvatI bhuvameva sainyaM yAti / kintu bharatasya sukhenAnyeSAM yatnena / tena maNDalAnyekonapazcAzat sarvacakriNAM sAdhyakhaNDAdiyuktiH samaiva tattaponubhAvAlokasthitezca, cakriNi mRte tattapaHkSayAtsarva praNazyati / paraM sarvacakriNAmAtmAGgulamAnena rAjadhAnIskandhAvAranivezaratnAdi siddhAnte uktaM / tato yojanAnyapyAtmAGalena syuzcakriNazca yojanAdhikamapi calanto ghaTante paraM maNDalAni tvekonapazcAzadeva ghaTante iti zrIguravaH / 2 / 'tAhe caka' tatazcakraM manasi karoti, prApte cakraratne, bAhubalinA bhaNitaM dhigastu rAjyasya / tataH pravrajya kAyotsarga sthitH| 'ciMte' kevalI bhRtvA vrajiSyAmIti pratimA kAyotsarge sthitH| 3-4 / 'usabhI paMca' atro // 94 // Jan Education inte For Private & Personal use only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bldevvaasudevpuurvbhvnidaanaadi|| tarArddhavyAkhyA zeSAH 8,5,8 jinAH kramAt pUrvasmAta 50, 10, 5, dhanuhInAH / yathA RSabhAdajitaH pazcAzatA hInastataH 450 dhanurityAdi / suvidheH zataM zItalasya 90 ityAdi / anantasya 40 dharmasya 35 ityAdi / vissabhUI' vizvabhUtiH 1 parvatakaH 2 dhanurmitraH 3 samudradattaH 4 sevAlasthAne hemAcAryakRtatriSaSTicarite vikaTaH5 priyamitraH 6 lalitamitraH 7 punarvasuH 8 gaGgAdattaH 9 / 6 / 'eyAiM nAmAI Asi' Asan vizvanandiH1 subandhuH triSaSTau tu pavanavegaH 2 sAgaradattaH triSaSTau nandisumitraH 3 azokaH triSaSTau mahAbalaH 4 lalitaH triSaSTau vRSabhaH 5 vArAhastriSaSTau sudarzanaH 6 dhanusenastriSaSTau vasundharaH 7 aparAjitastriSaSTau zrIcandraH 8 raajllitH9| 'saMbhRi gAhA' sambhUtiH 1 subhadraH triSaSTau sambhavaH 2 sudarzanaH 3 zreyAMsaH 4 kRSNaH triSaSTau atibhUtiH 5 gAGgeyaH triSaSTau vasubhUtiH 6sAgarastriSaSTau ghoSasenaH 7 samudraH 8 damasenaH 9 etayornAmnI triSaSTau nokte / 'ee pravA' vAsudevAnAM pUrvabhave ete AcAryA Asan babhUvuH / kezavAH pUrvabhave yatra pure nidAnAnya'kAryuH tAnyamUni / 'mahurAe gAhA' mathurA 1 kanakavastu 2 zrAvastI 3 potanaM 4 rAjagRhaM 5 sAkArAndI 6 mithilA 7 vArANasI 8 hastinApuraM ca / atrAdyAntyapuranAnnI triSaSTAvapi staH madhyamapurasaptakanAmAni tu noktAni / atha nidAnakAraNAni / 'gAvI' gauH dyutaM saGgrAmaH strIraGge raNaraGge parAjayaH bhAryAnurAgaH goSThI rAjasabhA parasyAnyasya RddhiH mAtA ca / tatra vizvabhUtigopAtito'haM bhavAntare'mitabalaH syAM iti nidAnaM cakre / 1 / parvatako nijasurUpavezyArtha vandhyazaktibhUpena saGgrAme jitaH, pravrajya vandhyavadhAya syAmiti nidAnaM cakre ||dhnmitro rAjA dyUte balibhUpena jitaH pravrajya balivadhAya nidaan|3| iha kila 'gAvIjue saMgAmetipATho dRzyate paraM sambandheSu nidAnahetava evaM dRzyante tataH prAkRtatvAd vyatyayo'pi ghaTate ' gAvI Jain Education inter Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti dIpikA // // 95 // Jain Education Intern saMga majUya' ityarthaH / evaM zeSA api kramAt svapatnyAM hatAyAM strIharturvadhAya 4 raNe parAjayena vaividhAya 5 bhAryAyAM hatAyAM priyAhartRvadhAya 6 tathA rAjAGgajo goThyAM rAjasabhAyAM mantriNA rAjyayogyatve jJApite rAjJo'pamAne jAte mantrivadhAya / 7 / punavarsuH khecarastribhuvanAnandacakriNaH sutAM hRtvA vrajan cakripreSitairbheTairyuddhamAnaH kanyAyAM hastAd bhuvi patitAyAM viSaNNazcakriNaH RddhiM sabalAM mahatIM jJAtvA pravrajya bhavAntare'syAH patirbhaveyamiti / 8 / zreSThisuto mAturapamAnAJjanavalabho bhUyAMsamiti nidAnaM / 9 / 'mahasukA' mahAzukrAt 1 prANatAt 2 lAntakAt triSaSTAvacyutAt 3 sahasrArAt 4 mAhendrAt triSaSTAvIzAnAt 5 brahmalokAt triSaSTau mAhendrAt 6 saudharmAt 7 sanatkumArataH 8 mahAzukrAccyutAH kezavA jAtAH / 'tine' trayo balA anuttarebhyastrayo mahAzukrAt avazeSA brahmalokAcyutA anantarameva baladevA abhavan / etayornAnukrameNa prAgbhavaH kintu sAmAnyokyA, evaM kSepakagAthAH 14 sarvagAthA 35 iti dvitIyA varavarikA / ( granthAgra 450 ) / ' bahi ' bahiA ya NAyasaMDe, ApucchittANa nAyae savve / divase muhutta sese, kumAragAmaM samaNupatto // 111 // kuNDapurAdbahirjJAtakhaNDe vane sarvAn samIpasthAn jJAtakAn svajanAnApRcchaya prasthito muhUrttazeSe divase kumAragrAmamanuprAptaH / grAmAdbahiH pratimayA'sthAttatra ca gopo vRSau grAmAsane carantau muktvA grAmAntargatvA AyAtI vRSAvapazyan va me vRpAviti pRcchan prabhau maunasthe na vecyeSa ityanyatrAnviSya punastatrAgato niviSTau vRSau vIkSyAnenaiva hRtAvabhUtAmiti dAmopATya dhAvitaH // 111 // tataH 'gova zrIvIrasyopasargAH // / / / 95 / / . Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inte govanimittaM sakkassa, Agamo vAgarei deviMdo / kollAbahule chaTThassa, pAraNe payasa vasuhArA // 462 // adviprayuktAvadheH zakrasya gopastambhanimittamAgamaH prabhuM natvA vyAkaroti devendro'haM dvAdazavarSANyupasargabAhulyAt pArzva tiSThAmi, arhatA nAnyanizrayA'rhatAM jJAnamiti niSiddhaH / sa tadA yAnarhanmAtRSvasRsutaM siddhArthaM vyantaraM mAraNAntikopapasargo vArya iti prabhupArzve niyojya gataH / paSThapAraNe kollAkasaMniveze bahulavipro'rhate pAyasaM dadau / devairvasudhArA vRSTAH / tathA prabhordevacandanagandhAdyAghrANAdbhramarAH prabhumatudannAryazcAho asyAGge gandha ityarhaddehagandhAdAnAya prabhumupAsargayan / prabhumaurAgasaMnivezaM gataH || 462 // tatra ' dUi ' dUijjaMtagA piuNo, vayaMsa tibvA abhiggahA paMca / aciyattuggahi na vaseNa NizcaM vosaTTe moNeNaM // 463 // duijaMtakanAmatApasastatra kulapatiH prabhoH piturvayasyaH, so'bhivandya prabhorvasatiM dadau / tatraikarAtriM sthitvA'nyatra vihatyAdyavarSArAtropari punastatrAgatyo jasthatRNAnyAkarSanti gorUpANi avArayan kulapatinA kiM sthAnaM na rakSasItyukte pakSAdanu 'aciyattuggahu'ti nirgataH paJcAbhigrahAnagrahIt yathA 'aciya0 ' aprItyavagrahe na vasanaM 1 / nityaM vyutsRSTakAyena bhAvyaM 2 / maunena stheyaM 3 | 463 // ' pANI ' pANIpattaM gihivadeNaM ca tao vaddhamANavegavaI / dhaNadeva sUlapANiMdasamma, vAsa'TThiaggAme ||464 // pANipAtraM bhuktyai 4 / gRhiNAM candanaM satkAro na kAryaH 5 / ihArhatA''dyapAraNaM, sapAtro dharmaH prarUpya iti, gRhipAtre zrIvIrasyopasargAH // Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyukti shriiviirsyopsrgaaH|| diipikaa|| kRtaM, pitRvayasya RSevinayamUlatvAddharmasyAbhivAdanaM kRtaM iti cUrNau / 'vAsahiagAmiti tato'sthigrAme zUlapANicaitye loke vArayatyapi lAbhaM pazyan varSAsvasthAt / sa grAmaH pUrva varddhamAnAkhyastatra vegavatI nadI, dhanadevaH sArthavAho bhavyena gavA paJcazata zakaTAnyuttAritavAn, gauzca truTita iti tatra janebhyaH pAlanasvaM dattvApi mukto, grAmajanenAzuzrUSito prISme kSudaklAnto mRtvA zUlapANiryakSo jAto roSAgrAmaM nan lokaivalyAdinA toSito hatamanuSyAsthipuJja prAsAdaM kRtvA mAM pArzve vRSaM ca sthApayatetyUce, lokaizca tathA kRtvendrazarmA'rcako'sthApIti so'sthigrAmaH khyAtaH // 464 // 'roddA' roddA ya satta veyaNa, thui dasa sumiNuppala'ddhamAse yAmorAe sakAra, sako acchaMdae kuvio||465|| raudrAH sapta vedanA yakSeNa kRtAH stutizca daza khamA arhatA dRSTAH / utpala AgAdahanarddhamAsaM kSapaNAnyakArSIt / morAyAM loko'rhataH satkAraM cakre, zakro'cchandake kupitaH // 465 // bhASyaM bhIma' bhImaTTahAsa hatthI, pisAya nAgeya vednnaastt| sirakaNNanAsadante, naha'cchI paTThI ya sttmiaa||112|| ___ bhImo'TTahAso hastI pizAco nAgazca yakSaM etaiH prabhumupAdravat tataH sapta vedanAH ziraHkarNanAsAdantanakhAkSiSu pRSThau ca saptamA yakSaH kRtavAn / tato'kSobha prabhuM vIkSya kSAmayan siddhArthena dharmamabodhi / ahaMzca dezonacaturyAmaklAntyA rAjyante muhUrta nidrApramatto daza svamAnadrAkSIt // 112 // te ca 'tAla' tAlapisAyaMdo koIlA ya dAmadugamevaM govagaM / sara sAgara sUraM te mandara suviNuppale ceva // 113 // Jain Education Intem For Private & Personal use only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vIrasyopa| sargAH / / tAlapramANapizAcaH 1 dvau kokilo zuklacitrau 3 dAmamAlA taTvikaM 4 govargaH 5 saraH 6 sAgaraH 7 sUryaH 8 atrairmA- IN nuSyAdriveSTanaM 9 mandaraH 10 svapnAH, prAtarlokaH prabhumakSatAGga vIkSya nataH / utpalaH zrIpArzvaziSyastyaktadIkSaH paribADbhRto naimittiko'vaka prabhoH svapnA dRSTAstatphalamidaM / / 113 // * mohe' mohe ya jhANe pavayaNa dhaimme saMghe ya devaloeM y| saMsAraMNANa jaise dharma parisAe majhami // 114 // ___ tAlamAnapizAcaghAtAtte mohahananaM 1 / zvetakokilAt zukladhyAnaM 2 citrakokilAt dvAdazAGgapravacanabhASaNaM 3 govargAcaturkI saGghaH 5 padmasarasaH devaloko devajanastatsevA 6 sAgarottArAtsaMsArottAraH 7 sUryAskevalajJAnaM 8 aMrmAnuSAdriveSTanAvazastrailokyavyApi 9 / mandarArohAta siMhAsanasthasya dezanA bhaviSyati 10 / paraM dAmadvikaphalaM na vebhi / arhannAha sAdhuzrAddhayorddhauM vakSye 4 // 114 // ' morA' morAgasaNNivese, bAhiM siddhattha tItamAINi / sAhai jaNassa acchaMda, paoso cheaNe sako // 1 // ___ tato morAyAM saMniveze'rhan bahirasthAt siddhArtho'hatpUjArtha janasyAtItAdIni 'sAhaba' vakti / acchadankA pAkhaNDI prabhu| mUce-adastRNaM chatsyate na vA ? siddhArthena na chetsyate ityukta bhaGgamudyatastadA dattopayogaH zakro chandapradveSAddazAGgulInAM chedane vajraM mumoca / iyaM cAnyakartRkI gAthA / 1 / atha niyuktiH ' taNa' taNa cheyaMguli kammAra,vIraghosa mahisiMdu dasapali biiiMdasamma UraNa, bayarIe dAhiNukuruDe // 466 // Jain Education Inter Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti dIpikA // 118011 Jain Education Internat acchandakaH tRNaM lau indreNAGgulInAM chedo'kAri siddhArtho ruSTo lokaM proce chandakacauraH, kathaM ? vIraghoSakakarmmakarasya dazapalikaM balakaM hRtvA mahisiMdoH kharjUrItaroH prAcyAM hastamAtre'kSipat / tato lokAstallAtvAguH / vakti dvitIyaM tvidaM indrazarmmagRhapatyUraNaM bhakSitvA'sthIni badaryAM dakSiNotkuruTe'kSipat / tadapi tathaivAbhUt // 466 || ' ta taiamavaJcaM bhajjA, kahihI nAhaM tao piuvayaMso / dAhiNavAyAlasuvaNNa vAlugAkaMTa vatthaM // 467 // , tRtIyaM tvavAcyaM tattu bhAryA kathayiSyati nAhaM / lokaiH sA pRSToce svasRpatirayaM mAM necchati / sa ca nindyamAno'rhantamUce / yUyamanyatra yAsyathAhaM kva yAmIti prabhoH 'aciyatoggaho' tti nirgatya dakSiNavAcAlAsaMnivezAduttaravAvAlAM yAtaH svarNavAlukAnadyAsannakaNTake vastraM lagnaM / pitRvayasyo dvijo lAtvA tunnAkasya prAgdattadUSyArddha tunnanAyAdAt // 467 // ' utta ' uttaravAcAlaMtaravaNasaMDe, caMDakosio sappo na Dahe ciMtA saraNaM, joisakovA'hi jAo'haM // 468 || uttaravAcAlAntare kanakakhalavanakhaNDe prabhuH pratimAsthitaH, tatra caNDakauzikadRgviSaH sappoM banAyAtaM sarva dahan prabhudAhAyArka vIkSya prabhuM pazyan dazannapi nAdahat tato'rhadrUpekSaNAd dRgviSaM zAntaM arhatA ' uvasama bho caMDakosiya' ityukte tasya cintA jAtismaraNaM / ahaM sAdhurmaNDUkIM hatAmanAlocayan kSullenoditastadghAtAya dhAvan stambhAsphAlito mRtaH / krodhajyotiko bhUtvA vane tApaso'bhUvam tApasaiH krodhitvAnmuktonyA''gamamasahan zvetamyAH kSatriyairvane bhanne saparyurdhAvan zrI vIrasyopa sargAH // // 97 // Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Int patitaH parzucchinno mRto'hirjAtaH / tataH zAnto'rhantaM natvA vilakSiptAsyaH pAntha strIbhirdhRtaliptaH kITikArddita: pakSAnazanAmRtaH sahasrAre'gAt || 468 // ' utta ' uttaravAyAlA nAgaseNa, khIreNa bhoyaNaM divvA / seyaviyAya paesI, paMcarahe nijjarAyANo // 469 // prabhoruttaravAcAlAyAM nAgaseno gRhapatiH pakSAnte kSIreNa bhojanamadAt divyAnyabhUvan / zvetambyAM pradezIrAT zrAddhaH prabhumAttataH pathi paJcarathairAyAnto nijakAH pradezisagotrA rAjAno natavantaH // 469 / / ' sura ' surahipura siddhatto, gaMgA kosia viU ya khemilao / nAga sudADhe sIhe, kaMbalasaMbalA ya jiNamahimA // surabhipure gaGgAyAM siddhiyAtrAkhyo nAvikaH kSemalikaH zakune vidvAn kauzikazabdaM zrutvA mAraNAntikamasti paramasyAryaprabhAvAt zreyo bhAvItyUce / nauzcalitA / sudaMSTranAgakumAreNa dRSTo nAvArUDho'rhan, so'rhatA tripRSTabhave siMho itastajIvo vAtena nAvamAndolayattAvatkaMbala saMghalau surAvAsana kampAttatraitya navyotpannatvAddurbalaM jitvA jinamahimAnamakAm || 470 / / tayorutpattiH ' maha ' mahurAe jiNadAso, AhIra vivAha goNa uvavAse / bhaMDIra mitta avacce, bhatte NAgohi AgamaNaM // 471 // jinadAso vaNik zrAddhaH kRtapazu niSedho'bhUt / gorasAdAnAdyutprItyA''bhIravivAhe (suSThu jAte) AbhIreNa tadgRhe balAtkaMcasaMbalAkhyau gAvau baddhau nAnyatra badhyetAmiti sa prAsukavAri datte / gavozvASTamyAdiparvasu zreSThinamupavAsaM (kurvantaM) vIkSya dharmmakathAM zrI vIrasyopa sargAH // Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyuktidIpikA // // 98 // zrutvA laghukarmatvAtsaMjhinoH zraddhayopavAso'bhUdanyadA zreSTyanuktyA mitreNa bhaMDIrayakSayAtrAyAM tau vAhitau truTitau, apatye apatya- zrI vIrasthAnIyau abhaktamanazanaM lAtvA namaskAraM zruNvantau mRtau, nAgau jAtau / tayoravadhinA AgamanaM jAtaM / / 471 ||'viir' syopavIravarassa bhagavao,nAvArUDhassa kAsi uvsggN| micchAdidi parakheM, kaMbalasaMbalA samuttAre // 472 // sargAH // | mithyAdRSTiH sudaMSTro'kArSIt prabhuM 'paraddhaM 'ti sureNa pIDayituM prArabdhaM / kambalasaMbalau nAvaH samuttAritavantau // 472 // | prabhustIre airyApathikI pratikramyAcAlIt puSpaH sAmudriko vAlukApratibimbitArhatkramalakSaNAni vIkSya cakrI yAtIti tatpadai- IN raagtH| 'thUNA' thUNAe bahiM pUso, lakkhaNabhabbhataraM ca deviNdo| rAyagihi taMtusAlA, mAsakamaNaM ca gosaalo||473|| || ___ sthUNAsaMniveze bahiH prabhoH kAyotsargaH, puSpaH prabhuM nimranthaM vIkSya dadhyau vRthA sAmudrikaM / ito'vadhinA jJAtvA Agato devendro'hantaM natvA bho puSpa ! amitalakSaNo dharmacakrayasau iti kssiirgaurudhiraadybhyntrlkssnnaanyuuce| rAjagRhe nAlandAyAM tantuvAyazAlAyAM dvitIyavarSAsu sthito mAsakSapaNaM cakre / gozAla Attacitraphalaka ekAkI bhramaMstatrAgAt // 473 / / ' maMkha' maMkhali maMkha subhaddA, saravaNa gobahulameva gosaalo|vijyaannNdsunnNde, bhoaNa khaje akaamgunne||47|| ___ tasyaivamutpattiH / maGkhalirnAmA maGkhazcitrapaTTikAbhRdyAcakaH subhadrAbhAryAsutaH saravaNasaMniveze gobahuladvijagozAlAyAM sUtatvAdgozAlAkhyo'bhUt / prabhorAdye pAraNe vijayo bhojanaM dadau / tadA divyAnyabhUvan gozAlastadRSTvA prabhuM natvoce'haM // 98 // Jain Education Internet Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vIrasyopa srgaaH| tvacchiSyo'rhan mauno'sthAt / dvitIye mAsapAraNe AnandaH khAdyAni, tRtIye sunandaH kAmaguNaM manohAri bhojyaM dadau | // 474 // 'kullA' kullAga bahula pAyasa, divvA gosAla dachu pvvjaa| bAhiM suvaNNakhalae,pAyasathAlI niyighnnN||47|| ___ tataH svAmI turyamAsapAraNe kollAkasaMnivezaM gatastatra bahulo dvijaH pAyasaM dadau / divyAni jAtAni / gozAlaH prabhumapazyan muktopakaraNo muNDo bhRtvA prabhuM sarvatrekSamANastatrAgataH prabhuM dRSTvA, svayameva pratrajyA me'stvityuktvA'rhatA saha yAn svarNakhalAdahigopAn pAyasaM rAdhnato vIkSyAhantamAha-bhujyatetra, siddhArthena tu sthAlI bhakSyate ityukte gozAlo gopAn sthAlI rakSetyUce tai rakSyamANApi bhagnA, bhAvyaM syAdeveti gozAlasya niyatesrahaNaM / / 475 // 'baMbha' baMbhaNagAme naMdovanaMda uvaNaMda teya paJcaddhe / caMpA dumAsakhamaNe, vAsAvAsaM muNI khamai // 476 // ___ tato brAhmaNagrAme svAmI gatastatra nandopanandau bandhU bhinnapATakezau, annandena prtylaabhi| gozAlo grAmapratyarddha dvitIyArddha | upanandagRhe zItalAnnamanicchan dAsyA zIrSe'nne kSipte 'teya'tti cenmaddharmagurostapastejastatastadgRhaM dahyatAM iti jgau|| AsannasthasamyagdRgvyantarairdagdhaM / campAyAM tRtIyaM arhana dvimAsakSapaNena kSapayati / / 476 / / 'kAlA' kAlAe suvaNNagAre, sIho vijjumaI gohidAsI y|khNdodntiliyaae,pttaalg sunnnngaarNmi||477|| kAlAyasaMniveze prabhuH zUnyAgAre pratimayA'sthAt , gozAlo dvAre'sthAt siMho grAmakUTasuto nizi tatra vidyunmatI goSThI Jain Education inte Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vIra syopsrgaaH| Avazyaka dAsI reme niryAntI dAsI spRzan gozAlaH siMhena kuTTitaH prabhuM jagau ahaM kuTTito bhavadbhirna rakSitaH siddhArthanoce maivaM kuryaaH| niyukti-IN evaM pAtrAlake saMniveze skande dantiladAsI rantvA niHsRte hasannakuTTi / 477 // 'muNi' dIpikA muNicaMda kumArAe, kUvaNaya cNprmnnijujjaanne| corAya cAri agaDe, somajayaMtI uvasamei // 478 // // 99 // __ prabhoH kumArasaMniveze caMparamaNIyodyAne pratimA / itaH zrIpArzvaziSyo bahumuniyuto municandrAcAryaH kUpanayakumbhakArazA- | lAyAM tasthau / tatsAdhna dRSTvA gozAlaH prAha ke yUyaM ? tairuktaM nigranthA vayaM, tataH punarAha va yUyaM kva ca mamAcAryastairUce yAdRk tvaM tAdRk te dharmAcAryoM bhaviSyati, tato ruSTenoktaM madrutapasA dahyatAM yuSmadasatiH / tairuktaM na bhayaM naH, tato gatvA sarva prabhoruktaM, siddhArtho'vaka naite sAdhavo dahyante / rAtrau municandrAcAryoM jinakalpaparikarmArtha nizi bahiH pratimAsthaH kulAlena cauradhiyA gale gRhIto'vadhijJAnamutpannaM, devo'bhUt / cUrNI tu muktiM gata iti / vyantaremahaH kRtaH / gozAla udyotaM vIkSyaiSAM vasatirdahyata iti prabhuM vadan siddhArthAd jJAtodaMtastatrAyAtaH gandhodakavRSTiM puSpavRSTiM vIkSya vizeSato hRSTaH tatsAdhUna bhavadgururvipanno yUyaM nizcintAH suptA iti nirbhtsyaajaagryt| caurAsaMniveze cArikau herikAvetAvityAdi, gozAle'gaDe kSipyamAne somAjayantyau utpalabhaginyau utpalavatparibADbhUte gozAlaM mocayitvA'rhadupasargamupazamayataH // 478 // 'piTThI' piTTIcaMpA vAsaM tattha caummAsieNa khmnnennN| kayaMgala deulavarise, dariddatherA ya gosAlo // 479 // pRSThicampAyAM caturthavarSArAtram munirjJAnI caturmAsikakSapaNena tataH kRtAMgale saMniveze daridrAkhyAH pAkhaNDAH sthavirAsta // 99 // Jain Education Intern Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devakule pratimAM sthitaH, te ca sabhAryA jAgaraNe gAyanti gozAlo hasaMstairniSkAsitaH / 'varisatti' tadA varSati meghe devAcA- zrI vIraryabhakta ityntraaniitH|| 479 // 'sAva' syopasAvatthI siribhaddA, niMdUpiudatta payasa sivadatte / dAragaNI nakhavAlo, halida paDimA'gaNI pahiA 480- sagAH / bha prabhoH zrAvastyAM bahiH pratimA, gozAlasyA'dya tvayA martyamAMsaM bhakSyamiti siddhArthokte uttamakulAnyevATataH pitRdattAkhyabhAryA niMdarajIvadvatsA zrIbhadrA'patya jIvanAya zivadattanaimittikotyA mRtagarbhapAyasaM datvA mA jJAtvA sa zapediti dvAraM ca parAvarttayata / sa ca bhuktvA asatyavAk tvamiti siddhArtha vadaMstaduktyA vAnte nakhAn vAlAn dRSTvA tadhamanApnuvan prabhostapasA taddahyatAmityUce'gnistaM pATakamevAdahat / haridrukagrAme haridrukaDhutale pratimAsthAItpAdau pathikakRtAgninA dagdhau, IN gozAlo'gni vIkSya naSTaH // 480 // ' tatto' tatto ya NaMgalAe, DiMbha muNI acchikaDDhaNaM cev|aavtte muhatAse, muNiotti abAhi bldevo||481|| naMgalAgrAme'rhan viSNucaitye pratimAM sthitaH, gozAlo DimbhAnakSI kRSTvA 'muNi 'tti pizAcavadbhIpayaMstatpitRbhiH kuTTitvA devAcAryadAsa ityamoci / AvartagrAme balacaitye pratimAM sthitaH, gozAlena mukhaM vikRtya bAlAMstrAsayan pitRbhirdhto| | 'muNiotti' pizAco'yaM tiSThatvetat prabhuM hanma iti bAhAyAM dhRto'rhan balamattau halamutpAdyotthitAyAM muktH||481|| 'corA' corA maMDava bhojaM, gosAlo vahaNa teya jhaamnnyaa| mehoya kAlahatthI, kalaMbuyAe u uvasaggA // 482 // Jain Education Internationa For Private & Personal use only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryuktidIpikA / / // 100 // Jain Education Intern corAkasaMniveze pratimA, tatra caurabhIH, gozAle kvApi maNDape niSpadyamAnaM goSThikabhojyaM punaH punaH channaM pazyati caura iti daNDAdivadhane prabhostejasA maNDapo dahyatAmiti dhyaapnaa| kalaMbukAsaMniveze meghaH kAlahastI ca bandhU, kAlahastI mArge - gozAlA vIkSyopasargAn kRtvA badhvA meghasya praiSIt / tenArhan kuNDagrAme dRSTa ityAci // 482 // ' lADha ' lADhesu ya uvasaggA, ghorA puNNAkalasA ya do teNA / vajjahayA sakkeNaM, bhaddia vAsAsu caumAsaM // 483 // tato'rhan bahukarmakSayAya lADhAdezaM gatasteSu 'lADheSu'anAryadezeSUpasargA hIlAzca mocanAdayo ghorA jAtA yathA'cArAne upadhAnazrutAdhyayane / pUrNakalazAkhyau grAmAntarAd dvau stenAva zakunamityAkRSTAsI zakreNa hatau / bhadrikApuri paJcamavarSAzcaturmAsa tapaH // 483 // ' kaya kayalisamAgama bhoyaNa, maMkhali dahikUra bhagavao paDimA / jaMbUsaMDe goTThI ya, bhoyaNaM bhagavao paDimA // kada lisamAgamaprAme pratimA, maGkhalisutasya dadhikarabhojanaM / jaMbUkhaNDagrAme goSThikAnAM hrAsikAnAM bhojanaM kSIrakararUpaM gozAlasyAt // 484 / / ' taMtrA taMbA naMdaseo, paDimA Arakkhi vahaNa bhaya DahaNaM / kUviya cAriya mokkhe, vijaya pagabbhAya patte // taMbAkasaMniveze nandiSeNAcAryoM bahiH pratimAstha ArakSakaizcauro'yamiti bhallena vadhanaM kRtaM ityAdi sarvaM municandravat jJeyaM / devodyotAdgozAlena kimagnidahanamiti bhayAt pRSTe siddhArthAd vRttAntaM jJAtvA tatsAdhavo jAgaritAH / kUpikAsaMniveze prabhugozAlau zrI vIra syopa sargAH / 1180011 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syopa cArikAviti baddhau / pArthApatyavijayApragalbhabhyAM parivrAjikAbhyAM mocitau / gozAlo yUyaM bahUpasargAstataH pratyekamiti zrI vIrapRthagyAnasmi // 485 // teNe' | teNehi pahe gahio, gosAlo mAulotti vAhaNayA |bhgvN vesAlIe, kammAra ghaNeNa deviMdo // 486 // || sargAH / / anyasmin pathi vrajana gozAlaH stenairmAtula iti hasitvA vAhito dadhyau prabhupArzve ko'pi mocayedbhojyaM ceti prabhu draSTuM lanaH bhagavAn vezAlyAM karmakarazAlAyAM pratimayA'sthAta karmakaro'yaskAraH SaNmAsarogAnmuktaH san sopakaraNastatrAyAto'zakunamiti ghanena hantumadyata devendra etya taM tadIyaghanenaivAhat // 486 // ' gAmA' gAmAga bihelaga, jakkha tAvasI uvasAmAvasANa thuii| chadreNa sAlisIse, visujjhamANassa logohI // grAmAkasaMniveze bibhItakodyAne yakSaH prabhumapUjayat zAlizIrSagrAme tripRSThabhavA'satkRtA rAjJI kAlena vyantarI jAtA tApasIrUpaM kRtvA jalArdrajaTAbhiH prabhuM siJcatI vAyunA'vIjayata, yadyanyo'bhaviSyattadA'sphuTiSyata / prabhoH pariNAmena vizuddhamAnasya SaSThena lokAvadhirabhUt pUrva tu pUrvadevabhavamAtro'bhUt , sA rAjyavasAne upazamAt stuti cakre // 487 // 'puNa' puNaravi bhaddianagare, tavaM vicittaM ca chaTThavAsaMmi / magahAe niruvasagaM, muNi uubaddhami viharitthA // ___paSTavarSAsu caturmAsatapaH abhigrahaivicitraM, paNmAsairgozAlo'milat / magadheSu Rtubaddhe kAle vyahArSIt // 488 // 'Ala' AlabhiAe vAsaM, kuMDAgetaha deule praahutto|mddnn deulasAria, muhamUle dosuvi muNitti // 489 // Jain Education inte Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryuktidIpikA // // 101 // Jain Education Interna AlabhikApuryAM saptamavarSAH caturmAstapaH kuNDakasaMniveze prabhorviSNudevakule koNe pratimA, gozAlo viSNoH parAGmukhaH yat mukhe kRtvA sthito lokairakuTTi | marddanagrAme balacaitye gozAlo balamukhamUle sAgArikaM kRtvA'sthAt / dvayorapi sthAnayogauzAlo ' muNitti ' muktaH / / 489 / / ' bahu ' bahusAlagasAlavaNe, kaDapUaNa paDima vigghaNovasame / lohaggalaMmi cAriya, jiasattU uppale mokkho // zAlagrAme zAlava kaTapUtanAvyantaryA pratimAyAM zItena 'vigdhaNaM' vighnakaraNaM, upazame'rcA | lohArgale'rhagozAlau jitazatrurAjena cArikAviti baddhau / asthigrAmAgatenotpalena mokSaH // 490 // ' tatto ' tattoya purimatAle, vaggura IsANa accae paDimA / mallI jiNAyaNa paDimA, uSNAe vaMsi bahugoTThI / 4991 | purimatAle zakaTamukhasya purasya cAntarA prabhuM pratimAsthitaM IzAnendro'rcati / sa ca vaggurazreSThinaM mithyA prA zrI malipUjAtaH putrAptyoddhRtamallijinAyatanaM zrAddhIbhUtaM pratimArcAya yAntamaho sAkSAjinaM na pUjayasi pratimAM tvarcasi, eSa zrIvIra jina ityUce sa mithyAduH kRtaM kRtvA kSAmayitvA mahimAnaM cakre / prabhoruna ke saMniveze gacchataH pathi gozAlo raat danturau hasan goThyA samavAyena badhvA vaMzyAM kSipto vibhau pratIkSamANe'sya bhaktaH iti muktaH || 491 || 'gobhUmi' gobhUmi vajjalADhe, govakove ya vaMsi jinnuvsme| rAyagiha'TTamavAsA, vajjabhUmI bahuvasaggA // 492 // prabhau gobhUmau gocarasthAne yAti gozAlo gopAnAha - bho vajralADhAH ! eSo'dhvA kkayAti ? vajralADhA mlecchA ucyante / zrI vIrasyopa sargAH // // 101 // Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taiH kruddhaH gozAlo badhvA vaMzyAM kSipto'nyoMcito jinasyopazamena, rAjagRhe caturmAsikatapasA'STamavarSAH vajrabhUmyAmanAryeSu | zrI vIrabahUpasargA hIlAdayo yathopadhAnazruteH // 492 // ' ani ' syopaN aniayavAsaM siddhatthapuraM, tilatthaMva puccha nipphttii| uppADei aNajo, gosAlo vAsa bahulAe / 493 // | sargAH // ____ navamavarSAvAso vajrabhUmAvupAzrayAbhAvAdaniyato'bhUt / tataH siddhArthapuraM gatastataH kUrmagrAmaM yAto gozAlena tilastambo niSpatsyate na veti pRcchAyAM arhatA ete saptatilapuSpajIvA mRtvA ekazambyAM tilA bhaviSyantIti niSpattiruktA / anAryossAdhurgozAlastamutpATayatyAsannasurairvaSaH kRtaH, bahulayA gavA khureNa nikSipto niSpannaH, punarvalatA kiyadbhirdinaidRSTAstatra tAvanta | stilAH / tato niyatirdRDhIkRtA / / 493 // 'maga' | magahA gobbaragAmo, gosaMkhI vesiyANa paannaamaa| kummaggA mAyAvaNa, gosAle govaNa pauTe // 494 // a magadheSu rAjagRhacampayorantarA gobaragrAme gozaGkhayAkhyAbhIrezastenAsannabhagnagrAmA bahirapatyaM dRSTvA'putratvAd gRhItaM vardvitaM c| tanmAtA campAyAM cauraivikrItA vezyA jAtA gozakhIsuto yauvane ghRtaM lAtvA campApuryAM gato mAtaraM vezyAmiti gacchannantarA viliptapAdena vatsaM pasparza / kuladevatAkRtasAnidhyAdvatso mAtaraM gAM vakti amba ! eSa liptapadA spRzati, soce eSa mAtaraM yAti asya pApaM kimucyate, tataH sa vezyAM pRSTA ambAM jJAtvA vimocya vaizyAyanAkhyaH prANAmIM dIkSAM lAtvA kUrmagrAme Atapayan jaTAtaH sUryatApAyukAH pataMtIrdayayA zirasi kSipan yUkAzayyAtaro'yaM kiM dIkSito Jain Education Internation For Private & Personal use only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti dIpikA || // 102 // Jain Education Intern navA, kiM nA strI vA iti vAstrayaM vadati gozAle kopanaM kRtvA pradviSTastejolezyAmamuJcadazca zItalezyAM tatra tejozyA jambUdvIpaM antarveSTayati zItalezyA tAM pariveSTayati tayA sA vidhyAti tadA gozAlena pRSTo'rhan jagau - AtApanAparasya sadA paSThatapasA sanakhakulmApapiMDikayA ekenoSNodakena culakena ca pArayataH SaNmAse tejolezyotpadyate / punaH siddhArthapuraM yAto gozAlasya tilastambapRcchAyAmarhatA niSpattiyuktA yuktAyAM (proktaniSpattiyuktAyAM ) niyatergrahaNaM / tataH sa pRthagbhUto'rhaduktayuktyA zrAvastyAM kumbhakucchAlAyAM sthitastejolezyAmasAdhayat aSTAGganimittaM cAzikSiSTa tato jino jinapralApI vijahAra / / 494 || ' vesA ' sAlIe paDimaM, DiMbhamuNiutti tattha gaNarAyA / pUei saMkhanAmo citto nAvAe bhaginisuo // 495 // vaizAlyAM pratimAsthaM prabhuM siddhArtha mitraM zaMkho gaNarAja Arcayat / tadbhAgineyazcitro nAvA vrajan gaNDikAnadyAM tarIpaNyamicchadbhirdhRtaM vimocyArcat // 495 // ' vANi ' vANiyagAmAyAvaNa, AnaMdo ohi parIsaha sahiti / sAvatthIe vAsaM, cittatavo sANulaTThi bahiM / 496 , vANiyagrAme AnandaH zrAddhaH SaSTairAtApayan jAtAvadhiH prabhuM jJAtvA vanditvA'ho parIpahasaha ! iyatA kAlena kevalamutpatsyate iti jagau / zrAvastyAM dazamavarSAzcitraM tapaH tataH sAnulaSTikagrAmavahiH sthitvA // 496 || ' paDi paDimA bhadda mahAbhadda, savvaobhadda paDhamiA cauro / aTThayavIsANaMde, bahuliya taha ujjhie divvA 497 zrI vIra syopa sargAH // | // 102 // Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | zrI vIra srgaaH|| bhadrAM pratimAmahi prAcyAM nizyapAcyA dvitIye'hni pratIcyAM nizyudIcyAmevaM catvAri yAmacatuSkAni evamupavAsadvayaM, tato'pArita eva mahAbhadrAM caturdivahorAtraM, evamaSTa yAmacatuSkAni upavAsacatuSkaM, tato'pArita eva sarvatobhadrAM dazadikSu pratyekamahorAtraM viMzatiryAmacatuSkAni upavAsadazakaM cakre paramodhodizoH svardigdravyANi dadhyau / pAraNe AnandagRhe bahulA dAsI zItalAnamujjhaMtyadAta, divyAni // 497 // 'dRDha' dRDhabhUmIe bahiA, peDhAlaM nAma hoi ujjANaM / polAsa ceiyaMmi, dviegarAImahApaDimaM // 498 // ___ dRDhabhUmyAM bahumlecchAyAM peDhAlodyAne polAsacaitye'STamenAntyanizyekarAtrikI pratimAM sthitastasyAM nirnimeSo'cittapudgaleSu dattadRSTirIpannamrakAyazcAbhRt // 498 // 'sakko' sakko adevarAyA, sabhAgaobhaNai harisio vayaNaM / tiNNivi loga samatthA, jiNavIramaNaM na cAleuM trayo'pi lokA asamarthA jinavIramanacAlayituM // 499 // ' soha' sohammakappavAsI, devo sakkassa soamariseNaM / sAmANiasaMgamao, bei suriMdaM pddinivittttho||50|| ___ zakrasya sAmAnikaH saGgamaH surendraM brUte, pratiniviSTaH pratyanIkaH // 500 / / ' tello' tellokaM asamatthaMti, pehae tassa cAlaNaM kAuM / ajjeva pAsaha imaM, mama vasagaM bhaTThajogatavaM // 501 // etasya adyaiva imaM bhagavantaM bhraSTayogatapasaM mama vazagaM pazyata / indreNa sa na niSiddho yato mA jAnIyAt svAmI parAzra Jain Education Intel For Private & Personal use only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vIra syopa srgaaH|| Avazyaka- yAttapaH kuryAt / / 5.1 // 'aha' niyukti- / aha Agao turaMto, devo sakkassa soamrisennN| kAsI yaha uvasagaM, micchadichI pddinivittttho||502|| dIpikA // ___ turaMto' tvaritaH ' uvassaggaM'ti ArthatvAt sasya dvitvaM / / 502 // 'dhUlI' // 103 // dhUlI pivIliAo, udaMsA ceva taha ya unnholaa| vichya naulA sappA, ya mUsagA ceva atttthmgaa||503|| dhUlIvRSTayA sarvAGgaM pUrayitvA arhannirucchvAsaH kRtaH 1 / kITikAbhi sAsu pravizya nirgatya cAlanIkRtaH 2 / udaMzA vajratuMDA daMzAH 3 'uNholA' ghRtapipIlikAH 4 vRzcikanakulAdayo dazanti svAmyaGgaM bhakSante ca // 503 / / 'hatthI' hatthI hatthINiAo, pisAyae ghorarUva vgghoy|thero therIi suo, Agacchai pakaNo ya thaa||504|| hastyutpATya pAtayet ( yati) paddhayAM ca mardayetu( yati ) vidhyet (vidhyati) hastinI zuNDadantAbhyAM vidhyet (dhyati) malaM muMceta (cati) sthaviraH siddhArthaH sthavirI trizalA mohavANI brUtaH / sUpakRtpado rAdhnoti / pakaNazcANDAlaH paJjarANi karNAdau vilagayet (yati) pakSiNo vajratuNDairhatvA hadaMti // 504 // 'khara' kharavAya kalaMkaliyA, kAlacakaM taheva ya / pAbhAiya uvasagge, vIsaimo hoi aNulomo // 505 / / kharavAtenotpATaya 2 kSipeta (pati)kalakalikayA cakrAvarttavAtena cakravardrAmitaH / kAlacakreNa hastAgranakhAn yaavnmnH| 1 anyasmAt zrotaso'ntaH zarIramanupravizyAnyena niryAntIti cUrNI hAri-vRttau ca. // 103 // Jain Education Inter Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatitama upasargaH prabhAtavikurvaNA // 505 // tathA ' sAmA' zrI vIrasAmANiadevar3i, devodAvei so vimaanngo| bhaNai ya vareha maharisi! nipphattIsaggamokkhANaM 506 IV) syopa___sAmAnikadevIdarzayati, vimAnagato vimAnasthaH bhaNati ca maharSe ! svargamokSayorniSpattiM ghRnnu| ayamanulomaH || sargAH // | viMzatitamaH, ekarAtryupasargAH 20 // 506 // ' uva' / uvahayamaiviNNANo, tAhe vIraM bahu ppsaahddN| ohIe nijjhAi, jhAyai chajIvahiyameva // 507 // ___ devo vIraM prakarSeNa sAdhayituM, upahatamativijJAnaH, avadhinA vibhaMgaparyAyeNArhanmano nidhyAyati / ahaMstu SaDjIvahitameva dhyAyati // 507 // 'vAlu' vAlaya paMthe teNA, mAulapAraNaga tattha kaanncchii|tttosubhom aMjAla, succhittAe ya viDarUvaM // 508 // prabhoH prAtaH vAlukAgrAmaM yAtaH pathi devena jAnudadhnI vAlukA paJcazatastenAzca kRtAstairmAtulasvAgataM ityupahasyAvAhi, prabhoH vAlukAgrAme bhikSAmaTato devo rUpamAvRtya strISu kANAdiM dadAti / tataH evaM subhaumagrAme strISvaJjalIH kurvana , sakSetranAme | viTarUpaM kRtvA kuceSTAH kurvan lokairakuTTi // 508 // ' mala' malae pisAyarUvaM, sivarUvaMhatthisIsae cev| ohasaNaM paDimAe, masANa sakkojavaNa pucchA / 509 // malayagrAme devaH prabhoH pizAcarUpaM, hastizIrSagrAme strIdarzane vikRtendriyazivarUpaM ca kRtvA bhramanakuTTi / prabhoruDDAha Jain Education intelle www.janelibrary.org Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syopa AvazyakatA bhAvAd grAmaM tyaktvA zmazAnapratimAsthasya 'grAmaM na yAte 'ti saMgamopahasanaM / ihArhato vikRtaliGgarUpazmazAnasthitIndrAya'tvaM || zrI vIraniyukti- IN dRSTvA loke zivaliGgAdi prAvarttata / tatra zakro 'jattA me javaNija' ityAdyapRcchat // 509 // ' tosa' dIpikA // tosalisIsarUvaM, saMdhiccheo imotti vajjho ya / moeiiMdAliu, tattha mahAbhUilo naamN||510|| sagoH // // 104 // ___ tosalisaMniveze bahiH pratimA, suraH kSullakarUpaM kRtvA sandhi chindan khAtraM pAtayan baddho'vag bahiHsthitAcAryeNa preSitoNIhamityarhantaM badhvA ayaM vadhya iti nIyamAnaM bhUtilo nAmA dRSTapUrvIndrajAliko mocayati / / 510 // ' mosa' mosali saMdhi sumAgaha, moeI raTTio piuvyNso|tosliysttrjjuu, vAvatti tosliimokkho|511|| ___ mosalisaMniveze kSulle sandhIna zodhayati janapRSTe ca maddharmAcAryasya rAtrau khAtraM dadato mA kaNTakA bhajyantAmiti ca vadatyarhanbaddhaH sumAgadhanAmA rASTrikaH pitRvayasyo mocayatyevaM tausaligrAme badhvA tausalikSatriyeNa saptarajjUnAM vyApattI truTau nAyaM caura iti mokSaH // 511 // 'siddha' | siddhatthapure teNetti kosio AsavANio mokkho| vayagAma hiMDa'NesaNa, biiyadiNe bei vNsto|512|| __prAgvat stena iti baddhaM prabhuM dRSTapUrvo'zvavaNikauziko'mocayat mokSaM, paraM sarvatra pazcAt kSullAdarzane arhato devopasarge jAte paNmAsA jaataaH| devo gato bhaviSyatItyarhana dvitIyadine bajagrAme gokule hiNDamAno devamaneSaNAM kurvantaM jJAtvA nivRtto bahiH pratimAM sthitaH / devazcopazAnto brUte // 512 // 'vaca' // 104 // Jain Education Intern | Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaccaha hiMDaha na karemi, kiMci icchA na kiMci vttvyo| tattheva vacchavAlI, therI prmnnvsuhaaraa||513|| || zrI vIrabrajata grAmaM hiNDadhvaM bhikSAyAM, arhannAha-bho deva ! icchayA yAmi nAhaM kizcidvaktavyaH, tatraiva grAme dvitIye'hni sthavirA syopavatsapAlikA paryuSitaparamAnnaM dadau // 513 // 'chammA' | srgaaH|| chammAse aNubaddhaM, devo kAsIya so u uvasaggaM / daTTaNa vayaggAme, vaMdiya vIraM paDiniyatto // 514 // 1 upasargamaneSaNAM ca so'bhavyadevo'nubaddhaM satataM brajagrAme vIramacalitapariNAmaM dRSTvA // 513 // itazca saudharme kalpe sarve | devAstaddinaM yAvadudvignamanaso'bhUvana ' devo' devo cu(Thi)o mahiDio, varamaMdaracUliyAi sihrNmi| parivAriu suravaharhi,AuMmisAgare sese // 515 / ___ indreNa nirviSayaH kRtaH sa devo maharddhirindrasAmAniko devalokAcyuto bhraSTaH mandaracUlAyAM yAnairvimAnairetya vadhUbhiH | N] parivAritaH sthitaH / tadA tasyAyurataropamaM zeSamabhUta / taddhaktasurAH zakraniSiddhAH svarge evAsthuH // 515 ||'aal' IN AlabhiyAe hari vijjU,jiNassa bhattie vNdoei|bhgvN piyapucchA, jiya uvasaggatti thevamavasesaM AlaMbhikAyAM harividyutkumArendraH priyaM pRcchet (cchti)| jitA upasargAH stokameva zeSamiti vadet(dati) // 516 // 'hari' / harisaha seyaviyAe, sAvatthI khaMdapaDima sakko y| oyariuM paDimAe, logo AuTio vaMde // 517 // zvetAmbyAM harissaho vidyutkumArendraH priyapraSTA, zrAvastyAM zakro lokasAkSikaM skandapratimAM prabhuM nAmayati // 517 // 'kosaM' For Private & Personal use only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryuktidIpikA || // 105 // Jain Education Inter kosaMbI caMdasUroyaraNaM, vANArasIya sakko u| rAyagihe IsANo, mahilA jaNao ya dharaNo ya // 598 // savimAnacandrasUryAvataraNaM priyapRcchAyai / evaM vArANasyAM zakraH, mithilAyAM janako rAda dharaNendrazca priyaM pRcchataH, tatra ekAdazavarSAzcaturmAsatapa iti cUrNo // 518 || ' vesA ' vesAli bhUyaMNado, camarupAo ya suMsumArapure / bhogapuri siMdakaMdaga, mAhiMdo khattio kuNati // 519 // 'vesAli bhUyANaMdo camaruppAo ya susumArapure' iti cUrNau, vRttau tu 'vesAlavAsabhUyANaMdo camaro susumAre pure' / vaizAlyAM ekAdazavarSA jAtAH bhUtAnando nAgendraH priyapraSTA, camaraH svazIrSordhvasthazakrasiMhAsanapAtanAya saudharme gataH zakravajratrastaH susumAre pure pratimAsthArhatpAdayornilInaH / bhogapure siMdI kharjUrI tatkaNTakena mAhendraH kSatriyaH pIDAM karoti // 519 || 'vAra' vAraNa saNakumAre, naMdIgAme piusahA vaMde / maMDhiyagAme govo, vittAsaNayaM ca deviMdo // 520 // sanatkumArendreNa tasya vAraNaM, nandigrAme nandaH pitRsakhA vandate, meNTikagrAme prAgvagopo rajjunA ghnan zakreNa vitrAsitaH / / 520 / / ' ko ' ' taccA 1 kosaMbIe sayANIo, posabahula pADivaI / cAummAsa migAvaI, vijayasugutto ya naMdA ya // 520 // taccAvAI caMpA, dahivAhaNa vasumaI vijynaamaa| dhaNavaha mUlA loyaNa, saMpula dANe ya pavvajjA // 521 // poSavadi pratipadidine prabhoramigrahaH, dravyataH kulmASAn sUpakoNe, kSetrato dehalyA Arata ekaM pAdaM kRtvA ekaM ca parataH, zrI vIrasyopa sargAH // // 105 // Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syopa kAlatobhikSAcareSu nivRtteSu, bhAvato rAjasutA dAsyaprAptau nigaDitA muNDitA rudantI kRtopoSitatrayAceddatte tadA pAraNaM, catu-|- | zrI vIrarmAsAna kozAmbImaTatyarhati bhikSAmanAdadAne, zatAnIko rAd, mRgAvatI rAnI, vijayA pratihAriNI, suguptamantrI, nandA bhAryA. tatvavAdyAkhyo dharmopAdhyAyazca, duHkhaM vibhrati, campApuryAM zatAnIkena bhannAyAM dadhivAhane naSTe dhAraNIdevI sutA vasumatImaH / tadvitIyanAmnI candanauSTrikadhRtA dhanAvahazreSThinA mocitA, sA tatpatnyA mRlayAMhikSAlanakSaNe dhanakRtaM tatkezavandhaM dRSTA matsapatnI bhavitrItyAlocya nigaDitA tridinopoSitA, zreSThidattasUrpasthakulamASakarA padinonaiH SaNmAsai nenAbhigrahamapUrayat / pazcadivyAni zatAnIkAdyAstatrAguH dadhivAhanakaJcukinA saMpulena candanopalakSitA / mRgAvatyA ca jAmeyeti jJAtA, zakroktyA sA'rhajjJAnaM yAvad rAjJA svagRhe'sthApi / tataH pravrajitA // 521-22 // tatto' tatto sumaMgalAe, saNaMkumAra suchetta ei mAhiMdo / pAlaga vAilavaNie, amaMgalaM appaNo asinnaa|| | ____ sumaMgalagrAme sanatkumAraH priyaM pRcchet ( cchati ) sukSetrAyAM mAhendrazca / pAlakagrAme vAtilAkhyaM vaNijamAtmano'maGgalamityasinA hantuM dhAvantaM siddhArthaH svahastenAhat / / 523 // * caMpA' caMpA vAsAvAsaM, jakkhiMde sAidattapucchA ya / vAgaraNaduhapaesaNa, paJcakkhANe ya duvihe u // 524 // prabhozcampAyAM sAtidattadvijAgnihotrazAlAyAM dvAdazavarSAH, pUrNabhadramANibhadrayakSendrAbhyAM pUjAM kRtAM vIkSya sAtidattadvi| jasya, ko hyAtmeti pRcchA 'yo'hamiti vaktI' ti pramorvyAkaraNaM, pradezanamupadezaH sa katidhA, katidhA ca pratyAkhyAnaM iti pRSTe Jain Education in Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vIra Avazyaka niyukti- dIpikA // syopa srgaaH|| // 106 // dvidhA pradezanaM dhArmikamadhArmikaM ca, dvidhA pratyAkhyAnaM mUlaguNapratyAkhyAnaM uttaraguNapratyAkhyAnaM ca, ityuttarAd vipro yakSau / ca buddhAH / / 524 // 'jaMbhi' | jaMbhiyagAme nANassa, uppayA vAgarei deviNdo| miDhiyagAme camaro, vaMdaNa piyapucchaNaM kuNai // 525 // ___ nATayaM kRtveyadbhirdinairjJAnotpattiriti zakro devendraH // 525 // ' chammA' chammANi gova kaDasala, pavesaNaM majjhimAe paavaae| kharao vijo siddhattha, vANiyao nIharAvei // ___ chammANigrAme, tripRSThabhave yasya zayyApAlakasya karNayostaptaM vapu kSiptaM taJjIvo gopaH prabhupAdye vRSau muktvA gata Agatazca vRSAvapazyan va vRSAviti prabhumAkhyata / prabhau ca maunasthe karNayoH kaTAhavaMzazalAkapravezana cakre / prabhumadhyamAyAM pApAyAM gatastatra siddhArtho vaNik kharakavaidyoktyA sazalyaM prabhumukhaM jJAtvA prabhau niSpratikarmatayA kIlakAkarSaNamanicchatyapi kharakenaiva udyAne gatvA tailena prakSitvA zalAke bahujanairAkramya saMDAsakAbhyAM nirakAsayat / raktAkte zalAke patite tadA tAn janAnutpATyAhatA rATirmuktA tatra mahAbhairavamudyAnaM jAtaM devakulaM ca, saMharaNauSadhenArhan sajjo jAtaH / prabhormahopasargAH, krameNa kaTapUtanAzItaM, kAlacakra, zalyaniHkarSaNaM, evaM gopenArabdhA gopena nisstthitaaH| gopaH saptamI gataH, kharakasiddhArthau svarga gatI, ityupasargAH smaaptaaH| // 526 // 'jaMbhi' jaMbhiya bahi ujuvAliya, tIra viyaavttsaamsaalahe| chaTeNukkaDuyassa u uppaNNaM kevalaM naannN||527|| // 106 // Jain Education inte al Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIvIrasya tpH|| jRmbhikAgrAmAdvahiH RjuvAlukAtIre -- viyAvattaM ' caityatvAd vyAvRttaM patitaM taccaityamityarthastasyAsanne zyAmAkagRhapa- lA tikSetre zAlataroradhaH SaSThatapasotkuTukasthasya kevalamutpede / / 527 // 'jo ya' joya tavo aNuciNNo, vIravareNaM mhaannubhaavennN| chaumatthakAliyAe, ahakammaM kittaissAmi // 528 // ___yattapo'nucIrNa, chadmasthakAlena nirvRttA chadmasthakAlikI / atha tasyAM yathAkramaM yathAsampradAyaM // 528 // 'nava' / al nava kira cAummAse, chakiradomAsie uvaasiiy|baars ya mAsiyAI, bAvattari addhamAsAiM // 529 // __ navacaturmAsikAni, SaT dvimAsikAni, svArthe ikaN dvitIyAyAH zas, upoSitavAn , dvAdaza mAsikAni // 529 // 'egaM' egaM kira chammAsaM, do kira temAsie uvaasiiy| aDDAijAi duve, do ceva divaDDamAsAiM // 530 // ___ekaM, SaNmAsaM dve trimAsike dve'rddhatRtIye, arddhatRtIyamAsaniSpannaM taporddhatRtIyaM / dve ca vyarddhamAse dvitIyamaddhaM yasya sa vyardo mAsaH '45' dinaaH|| 530 // bhaI' bhadaM ca mahAbhadaM, paDimaM tatto a savao bhadaM / do catAri daseva ya divase ThAsIya aNubaddhaM // 531 // _ bhadrAdipratimAH, kramAt dvau, catvAro, dazadivasAn , anubuddhaM satataM antare pAraNaM vinA'sthAt / evaM SoDazopavAsAH // 531 ||'goy - goyaramabhiggahajuyaM, khamaNaM chammAsiyaM ca kaasiiy|pNcdivsehiN UNaM, abhiovcchnyriie||532|| Jan Education in Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIvIrasya tpH|| bAvazyaka- gocarAbhigrahayuktaM kSapaNaM tapo'kArSIt / avyathito vatsAnagaryAM kauzAmbyAM // 532 // 'dasa' niyukti- dasa do ya kira mahappA, ThAi muNI egarAie pddime| aTThamabhatteNa jaI, ekkakaM caramarAIyaM // 533 // dIpikA // daza dvau ca dvAdazetyarthaH, mahAtmA mahAtmyavAn , maunitvAnmunirekarAtrikIH pratimAH sthitavAn , kthmityaah-assttmbh||107|| tena, yatiH prayatnavAnekaikAM caramarAtrikI pratimAM antyanizi kAyotsarga kRtvepannamro'nimiSo'cittapudgaleSu datag tasthau // 533 / / ' do ce' do ceva ya cha?sae, auNAtIse uvaasiyaabhgvN| na kayAi niccamattaM, cautthabhattaMca se aasi||534|| ___SaSThazabdena dinadvayaM, dve zate ekonatriMzadadhike 229 SaSThAnyupoSitavAn / kevalajJAnaSaSThena saha dIkSASaSThaM ca vinA, nityaM bhaktaM caturthabhaktaM ca 'se' tasya na kadApyAsIta // 534 // 'bAra' bArasa vAse ahie,chaTTe bhattaM jahaNNayaM aasi| satvaM ca tavokammaM, apANayaM Asi viirss||535|| dvAdazavarSeSvadhikeSu chadmasthakAle // 535 // 'tiNNi' tiNNi sae divasANaM, auNAvaNaM tu paarnnaakaalo| ukkuDuyanisejjANaM, ThiyapaDimANaM sae bahue // ___utkuTukaniSadyAnAM sthitapratimAnAM ko'rthaH ? utkuTukAsanasthena yAH pratimAH kRtAstAsAM bahUni zatAni / / 536 // 'patva' MP pavajAe paDhama, divasaM etthaM tu pakkhivittA nnN| saMkaliMyaMmi u saMte, jaM laddhaM taM nisAmeha // 537 // 107 // Jain Education Inter For Private & Personal use only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIvIrasya tpH|| 'etthaM ' atrokte vaizAkhasudi dazamyante'hargaNe prathamaM pravrajyAdivasaM prakSipya saMkalite sati yadekarUpaM labdhaM tannizA- mayata // 537||'baar' vArasa ceva ya vAsA, mAsA chacceva addhmaasoy| vIravarassa bhagavao, eso chumtthpriyaao||538|| ___ asminnahargaNe 4515 rUpe 360 rUpavarSadinAGkena bhakte dvAdazavarSAdisaGkhyA spaSTaiva / paraM zrIvIrasya mArga vadi 10 dIkSA, vaizAkha sudi 10 jJAnaM / atrAntare dvAdazavarSAdisaGkhyAyAM kathitAyAmeko mAsastrayati / tatrAyaM samAdhirghaTate / SaSThayugasya paryantAbhivativarSe mArga vadi 10 prabhordIkSA tatastadvarSasya zeSaM ASADhadvayagaNanayA mAsa 8 dina 20, tataH paraM yugadvayena 10 varSANi pUrNAnyeva vivakSitAni, tadanu dvitIyacandravarSe vaizAkha sudi 10 jJAnotpattiH / asya ca pUraNAya dIkSAvarSasatkasyAdhikamAsASTakasya madhyAnmAsadvikaM dinapaJcAdhikaM prakSipyate iti / yadA tu pratidinagaNanA kriyate tadA paJcAdhikamAsakAH syustanmadhyAtsAI mAsadvayamacaramarAtripade kSipyate, zeSaM sArddha mAsadvayaM, tanmadhyAnmAso gAthArthapUraNAya kSipyate, zeSaM sArddhamAsaM / tatra ca 'chaDeNaM egayA bhuMje aTThameNaM dasameNaM duvAlasageNaM egayA bhuMje pehamANe samAhipaDibanne' ityAcArAGgopadhAnazrutAdhyayanoktAni tapAMsi bhagavataH sambhAvyante / tAni cAvazyake svalpaviprakIrNatapastvAdinA kenApi hetunA na vivakSitAni / / 538 // evaM' . evaM tavoguNarao, aNuputveNaM muNI viharamANo / ghoraM parIsahacamuM, ahiyAsittA mhaaviiro|| 539 // Jain Education Intel For Private & Personal use only Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryuktidIpikA // // 108 // Jain Education Interlo tapasi guNeSu ca rataH AnupUrveNa krameNa parISahacamUmatisA // 539 || ' uppa " ama upparNami anaMte naTuMmi ya chAumatthie nANe / rAIe saMpatto, mahaseNavaNaMmi ujjANe // 540 // amaranararAyamahio, patto dhammavaracakkavaTTittaM / bIyaMpi samosaraNaM, pAvAe majjhimAe u // 541 // anante jJAne utpanne chAdmasthike jJAnacatuSke kSAyopazamikatvAtkAluSe naSTe lupte sati / tatra devakRta samavasaraNe bhAvarahitaM parSadaM vidannapi jItamityupadezamAtraM datvA rAtrau dvAdazayojaneSu madhyamAyAM pApAyAM mahasenavananAmodyAne samprAptaH san dvitIyasamavasaraNe dharmmavaracakravarttitvaM prAptaH || 540-41 / / ' tattha ' tattha kila somilajjotti, mAhaNo tassa dikkhakAlaMmi / paurA jaNajANavayA, samAgayA jannavADaMmi / tatra somilArya iti brAhmaNastasya dIkSAkAle yajJakAle paurA jAnapadA janAH || 542 // ' evaM ' egaMte ya vivitte, uttarapAsaMmi jannavADassa / to devadANaviMdA, kareti mahimaM jiniMdassa // 543 // yajJapATasyottarAdikpArzve vivikte ekasminnante pradeze / tataH samavasaraNAdanu devadAnavendrAH || 543 || ' bhava' bhavaNavaivANamaMtara, joisavAsI vimANavAsI ya / saviDDie saparisA, kAsI nANuppayAmahimaM // 115 // bhavanapatyAdayaH saparSado jJAnotpAdamahimAnamakArSuH / / 115 // atha vAcyadvAragAthA ' samo ' zrIvIrasamavasaraNAdhikAraH // // 108 // Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriismvsrnnaadhikaarH|| samosaraNe kevaIyA,rUva pucche vAgaraNa soyapariNAmedANaM ca devamalle, mallANayaNeuvari titth||544|| ___ samavasaraNavidhiH / 1 / 'kevaiyA' ityarhaddharmoktau kiyanti sAmayikAni, keSu jIveSu kiyato vA kSetrAdadRSTasamavasaraNenAgamyaM | / / 2 / prabho rUpaM / 3 / yugapadasaGghathapRcchakeSu prabhoLakaraNaM / 4-5 / shrotprinnaamH|6| dAnaM arhcchuddhivktuH| 7 / dinodayAd SaDghaTImAnaH kAlo devamAlyaM / 8 / yatazcUNau~ 'titthayaro paDhamaporisIe tAva dhammaM kahei jAva padamaporisI ugghADavelA esa devamalloti vuccai tathA mAlyaM balistadAnayanaM / 1 / uparIti paurudhyA anu, tIrthamiti gaNabhRddezanAM karoti // 544 // krameNAha 'jattha' jattha apubosaraNaM, jattha va devo mahiDio ei / vAudayapupphavaddalapAgAratiyaM ca abhiogA // 545 // __yatra kSetre apUrva abhUtapUrva samavasaraNaM syAt , yatra vA mahaddhirdeva eti, tatra reNvAdihRtyai vAtaM, bhAvireNuzAntyai udaka. vardalaM, bhUbhUSAyai puSpavardalaM tathA prAkAratrayaM cAbhiyogyAH surAH kuryuH // 545 // vizeSeNAha 'maNi' maNikaNagarayaNa vatta, bhUmAbhAga samataA surbhi| AjoaNaMtareNaM, karoti devA vicittaM tu // 546 // ___ maNayazcandrakAntAdyA kanakaM devakAJcanaM ratnAnIndranIlAdIni surabhigandhAmbupuSpairAyojanAMtareNa yojanamadhye vRttakSetre | // 546 // 'veTa' veMTaTThAiM surabhiM, jalathalayaM divvkusumnniihaariN| pairaMti samantaNaM, dasavaNNaM kusumavAsaM // 547 // Jain Education Intel Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyakaniyukti- dIpikA zrIsamavasaraNAdhikAra: // // 109 // vRntasthAyinaM jalasthalajadivyakusumavannirhAriNaM prabalagandhaM, anusvAraH prAkRtatvAt , vaikriyakusumavarSa samantato 'dasa0' paJca- varNa prakiranti / / 547 // 'maNi' maNikaNagarayaNacitte, cauddisiM toraNe viuvvati / sacchattasAlabhaMjiya-mayaraddhayaciMdhasaMThANe // 548 // ___chatrANi, sAlabhaMjyaH, makarA makaramukhAni, dhvajAH, cihnAni svastikAdIni, teSAM saMsthAnaM racanA taiH sahitAni, sacchatra| zAlabhaJjImakaradhvajacihnasaMsthAnAni // 548 // 'tinni' | tinni ya pAgAravare rayaNavicitte tahiM surgnniNdaa|mnnikNcnnkvisiisg-vibhuusie te viuvveti||549 te vakSyamANAH suragaNendrA vikurvanti / / 549 // kathamityAha 'abhaM' abhaMtara majjha bahi, vimANajoibhavaNAhivakayA u| pAgArA tiNNi bhave, rayaNe kaNage ya rayae y|| kramAt vaimAnikAdIndrakAritAH prAkArAstrayo bhaveyuH rAtnaH kAnakaH rAjatazca / / 550 // * maNi' maNirayaNahemayAviya,kavisIsA savvarayaNiyAdArA / savvarayaNAmaya cciya, pddaagdhytornnvicittaa|| ____ ihAye prAkAre pazcavarNacandrakAntAdimaNimayAdikapizIrSakANi vaimaanikaaH| dvitIye padmarAgAdiratnamayAni jyotisskaaH| tRtIye hemamayAni bhavanAdhipAH / tathA sarvaratnamayAni dvArANi bhavanezAH kuryuH / ratnamayAnyeva patAkAdhvajayuktAni toraNAni vicitrANi vividhacitrayutAni vyntraaH|| 551 // tato' // 109 // Jain Education inte Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriismvsrnnaadhikaarH|| vA tatto ya samaMteNaM, kaalaagrukuNdurukkmiisennN| gaMdheNa maNahareNaM, dhUvaghaDIo viuvveti // 552 // kuMdarukko divyacIDastanmizreNa gandhena yuktA dhUpaghaTikAH // 552 // ' uku' ukkuTisIhaNAyaM, kalayalasaddeNa svvosvvN| titthagarapAyamUle, kareMti devA NivayamANA // 553 // harSotkRSTyA siMhanAdaM, kalakalazabdena sarva sampUrNa nipatantaH AyAntaH / / 553 // ' cei' / ceidumapeDhachaMdaya, AsaNachattaM ca cAmarAo ya / jaM ca'NNaM karaNijaM, kareMti taM vANamaMtariyA // 554 // caityadrumamazokataruM prabhUccatvAd dvAdazaguNaM, tadadho ratnapIThaM, tadUvaM devacchandakaM, tanmadhye siMhAsanaM / tadUrdhva chatrAtichatraM, cAmare yakSahastasthe, cazabdAtpadmasthaM dharmacakra, yaccAnyadvAtodakAdikaraNIyaM / eSA'rhatA sAmAnyena samavasaraNavidhiratra tu, | caityarbu zako vikurvatIzAnazchatrAtichatraM cAmaradharau balicamarau iti cUrNau / atra vAtodakAdi vyantarAH, prAkArAnindrAH svaiH svairAbhiyogyaireva kArayanti tata eva 'vAudayapupphe' tyAdi prAguktaM // 554 // ' sAhA' sAhAraNaosaraNe, evaM jasthiDDimaM tu osri| eku ciya taM savvaM, karei bhayaNA u iyaresiM // 555 // ___ sAdhAraNasamavasaraNe'yamukto vidhijJeyaH / yatra tu RddhimAn devo'vasarati eti sa eko'pi sarva karoti itareSAmalpardhInAM IN samavasaraNakRtau 'kuryunave 'ti bhajanA vikalpaH // 555 // 'sUro' sUrodaya pacchimAe, ogAhantIe puvoiih| dohiM paumehi, pAyAmaggeNa ya hoi satta'nne // 556 // Jain Education in la For Private & Personal use only Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti dIpikA // // 110 // Jain Education Intern sUryodaye pazcimAyAM ca pauruSyAmavagAhantyAmAyAtyAM prabhuH pUrvadvAreNaiti / dvayoH padmayoH pAdau sthApayamiti zeSaH, mArgataH pRSThataH prabhoH saptAnyAni syuH / tatra yadyatpazcimaM tattatprabhordakSiNAMhinyAse dakSiNataH vAmAMhinyAse vAmatazcaitya purastiSThet / / 556 / / ' AyA ' AyAhiNa puvvamuho, tidisiM paDirUvagA u devkyaa| jeTThagaNI aNNo vA, dAhiNa puvve adUraMmi // 557 // ' AyAhiNe 'ti prabhuzcaityadrupradakSiNAM kRtvA pUrvamukho vizet tridikSu prabhunibhAni pratirUpakANi siMhAsanadharmmacakrAdivanti devakRtAni syuH / prAyo jyeSTho gaNI gaNabhRdanyo vA pUrvadvAreNa pravizya dakSiNapUrve AgneyakoNe triH pradakSiNayya natvA'dUre prabhoH pArzve tiSThet // 557 // ' je te ' je te devehiM kayA, tidisiM paDirUvagA jiNavarassa / tesiMpi tappabhAvA, tayANurUvaM havai ruvaM // 558 // yAni tAni tisRSu dikSu pratirUpakANi teSAmapi rUpaM tasyArhataH prabhAvAttasyArhato'nurUpaM // 558 // ' titthA ' titthAisesasaMjaya, devI vemANiyANa samaNIo / bhavaNavaivANamaMtara, joisiyANaM ca devIo // 559 // tIrthaM gaNabhRttasmin vRddhe laghau vA'gre prabhupArzve dezanAyai niviSTe zeSAH gaNinaH prabhuM triHpadakSiNayya natvA ca tIrthasya pRSThataH pArzveSu niSIdanti / tebhyo'nu atizayinaH kevalyAdyAstadanvanye saMyatAstato vaimAnikadevAnAM devyastataH zramaNyaH eSAgneyakoNadikpariSat pUrvadvArA vizet, bhavanajyotirvyantaradevya eSA naiRdikaparSadakSiNena vizet / atra gAthAnulomyena zrIsamavasa raNAdhi kAraH // // 110 // Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inte bhavanadevIbhyo'nu vyantarajyotirdevya uktAH // 559 // vididvayavAcyaM sAmAnyenoktvA vizeSeNAha 'keva ' kevala tiuNa jiNaM, titthapaNAmaM ca maggao tassa / maNamAdIvi NamaMtA, vayAMta saTTANasadvANaM // 560 4 triguNAM triHpradakSiNayya arhantaM 'namo tiththasse 'ti tIrthapraNAmaM ca kRtvA tIrthasya gaNinAM ca mArgataH pRSThato niSIdanti / maNa ' manojJAnyAdayo'pi namantaH santaH svasthAne 2 vrajanti / ko'rthaH / kevalibhyo'nukramAnmanojJAnyavadhijJAnicaturdazAdipUrviNo labdhimantazca prabhuM pradakSiNayya natvA 'namo titthassa namo kevalINaM ' ityuktvA / evamanye yatayo 'namo tithdhassa, namo atisesIyANaM ' ityuktvA sAtizayarSInnatvA niSIdanti / vaimAnikadevyastu 'namo titthassa namo sAhUNaM ' ityuktvA tiSThanti na tu niSIdanti / zramaNyo'pi ( tIrthaMkarasAdhUnamivandya vaimAnikadevIpRSThataH tiSThanti na niSIdanti ) / bhavanajyoti - rvyantaradevyo'rhadAdInnatvA nairute pazcAttiSThanti / atrApi gAthAnulomyA devInAM vyatyayena nAmAni || 560 || ' bhava' vaNavaI joisiyA, boddhavvA vANamaMtarasurA ya / vemANiyA ya maNuyA, payAhiNaM jaM ca nissAe // 561 bhavanezAdyAH pazcimena pravizyArhadAdInnatvA vAyavye, vaimAnikA manujA narA nAryazvottareNa pravizyArhataH pradakSiNAM kRtvA'rha - dAdInnatvezAne pazcAttiSThanti / 'jaM ca' yaH paricchedo yaM nizrAM kRtvA''gAt sa tatpArzve tiSThet // 561 // atra bhASyaM ' saMja ' saMjayavemANitthI saMjaya (i) puvveNa pavisiuM vIraM / kAuM payAhiNaM, puvvakkhiNe ThaMti disibhaage|| 116 // saMyatA vaimAnikastriyaH saMyatyaH pUrveNa pUrvadvAreNa pravizya vIraM pradakSiNAM kRtvAM pUrvadakSiNe AgneyakoNe tiSThanti / 116 / 'jor3a' zrIsamavasraraNAdhikAraH // Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyuktidIpikA // 11 // kaarH|| joisiyabhavaNavaMtaradevIo, dakkhiNeNa pvisaaNt| ciTuMti dakSiNAvaradisiMmi, tiguNaM jiNaM kAuM117/- zrIsamavasa___jyotiSkabhavanavyantaradevyo dakSiNena dvAreNa pravizanti, triguNaM pradakSiNayya dakSiNAparadizi naiRte tiSThanti / 117 / 'ava' | raNAdhiavareNa bhavaNavAsI vaMtarajoisasurA ya aigNtuN| avaruttaradisibhAge ThaMti jiNaM to nmNsittaa|| 118 // ___ apareNa pazcimena, gAthAnulomyAya vyantarajyotiHsurA iti vyatyayoktiH atigatya Agatya // 118 // 'sama' samahiMdA kappasurA, rAyA NaraNArio udiinnennN| pavisittA puvvuttaradisIe ciTuMti pNjliaa||119|| ___ udIcyena dvAreNa pravizya pUrvottaradizi IzAne tiSThanti prAJjalayaH / / 119 // ihAyaM samavasaraNacitritapaTeSu sampradAyaH / / | sarvA devyo na niSIdanti, devA nRnAryazca niSIdanti iti vRttau, paraM zrIbhagavatyAdau devAnandAdInAM vandanadezanAzravaNakAle UrdhvasthAnameva dRzyate / 'eka' | ekekIya disAe, tigaM tigaM hoi sanniviTuMtu Adicarime vimissA, thIpurisA sesapatteyaM // 562 // ekaikasyAM dizi parSadAM trikaM trikaM saMniviSTaM bhavati / AdhacaramadizoragneyezAnayorvimizrAH strIpuruSAH syuH| saMjayavemANitthI rAyA naranArI u' iti, zeSadizoH pratyekamiti striyo narA vA / / 562 / / etaM' etaM mahiDDiyaM, paNivayaMti Thiyamavi vayaMti pnnmNtaa| Navi jaMtaNA Na vikahA, Na paropparamaccharoNa bhyN|| // 11 // Jain Education Inter For Private & Personal use only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raNAdhi AyAntaM maharddhika prAgniviSTasAmAnyalokAH praNipatanti sthitamapi, mahaddhikaM praNamanto vrajanti / tatra nApi yantraNA zrIsamavasapIDA, na vikathA, na parasparamatsaro, na bhayaM // 563 // 'bii' biiyaMmi hoMti tiriyA, taie pAgAramantare jaannaa| pAgArajaDhe tiriyA'vi hoMti patteya missA vaa||564|| kaarH|| dvitIye prAkArAntare tiryazvastRtIye prakArAntare rathAdIni yAnAni / 'pAgArajaDhe'ti prAkArAbahistiyazco'pizabdAnnadevAzca. pratyekaM iti kevalA mizrA nRdevapazubhiryuktA vA, pravizanto yAntazca syuH // 564 // samavasaraNadvAraM 1 samavasaraNasya sthApanA anayA rItyA''lokyA / atha kevaiyAdvAraM 'satvaM savvaM ca desavirati,sammaM ghecchativa hoti kahaNA u| iharA amUDhalakkho,na kahei bhavissaiNataMca 565/4 sarvA viratiM dezaviratiM samyaktvaM vA grahISyati ko'pi tadaiva kathanA dezanA syAditarathA'mUDhalakSo'mRhU~ lakSaM jJeyaM yasya, / arhana kathayati, tacca na bhaviSyati yatprabhordezanAyAM na ko'pi kizcitsAmAyikaM lAti // 565 // ' maNu' | maNue caumaNNayaraM,tirie tiNNi va duve va paDivaje / jai natthi niyamaso, cciya suresu smmttpddivttii|| ___manujazcatvAri sAmAyikAni caturdhanyataradvA, tiryaG sarvavirativarja 3-2 vA pratipadyeta, yadyeSu madhye ko'pi pratipattA nAsti tadA niyamata eva 'sure0 ' / / 566 / 'tittha' titthapaNAmaM kAuM, kahei sAhAraNeNa saddeNaM / savvesi saNNINaM, joyaNaNIhAriNA bhagavaM // 567 // Jain Education in Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsamavasaraNAdhi Avazyaka 'namo titthasse'tyuktvA praNAmaM kRtvArddhamAgadhagirA sarvasaMjJinAM sAdhAraNazabdena yojananirjhariNA yojanavyApinA katha- niyukti-IN yati // 567 // kiM tIrtha namatItyAha 'tappu' dIpikA tappubviyA arahayA, pUiyapUtA ya vinnykmmNc| kayakicco'vi jaha kahaM, kahae Namae tahA titthaM // // 112 // ___ tIrthaM pravacanaM tatpUrvikAhattA pUjitena pUjA'sya kRtA syAt , lokasya pUjitapUjakatvAt vinayamUladharmasthApanAya vinayakarma ca kRtaM syAt , yadvA kRtakRtyo'pi prabhuryathA dharmakathAM ( kathayati ) tathA tIrthamapi namati // 568 // ' jattha' jattha apuvosaraNaM, na diTThapuvvaM vajeNasamaNeNaM / bArasahiM joyaNehiM so ei aNAgame lahuyA // 569 // ___ yatra tattIrthakarApekSayA'bhUtapUrva samavasaraNaM, dvAdazayojanebhya eti, avajJayA nAgate 'lahuyA' caturlaghavaH prAyazcittaM // 569 / / uktaM kevaiyA dvAra / atha rUpadvA0 3 / 'sava' savvasurA jai rUvaM, aMguTTapamANayaM viuvvejaa| jiNapAyaMguTuM pai Na sohae taM jahiMgAlo // 570 // __sarvasurA yadi mahAzaktyAGguSThapramANaM rUpaM vikuryuH tathApi jinapadAGguSThaM prati na zobhate yathAGgAraH // 570 // 'gaNa' gaNahara AhAra aNuttarA (ya) jAva vaNa cakki vAsu balA / maNDaliyA tA hINA, chaTThANagayA bhave sesA // ___ ahaMdrUpAdanantaguNahInA gaNadharAstato'ntaguNahInamA''hArakAGgaM / evamanuttarasurA uparimoveyakAdyacyutAdidvAdazakalpabhavanajyotiya'ntaracakrivAsubalamANDalikA anantarAnantaradehebhyo'nantaguNahInAH 'vaNe ti vyantarAH, zeSA rAjAno lokAzcA MAR NE // 112 // Jain Education Inter Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * nantAsaGkhyasaGkhyAtabhAgaH saGkhyAtAsaGghayAnantaguNIMnA iti SaTsthAnapatitA mitho bhaveyuH / / 571 // ' saMgha' zrIsamavasasaMghayaNa rUva saMTThANa, vaNNa gaI satta sAra ussAsA |emaainnuttraaii, havaMti nAmodae tassa // 572 // raNAdhi saMhananaM asthiracanA, rUpaM dehAvayavAH, saMsthAnaM AkAraH, varNo'GgacchAyA, ga patvaM sAhasaM, sAro balaM, uccAso kaarH|| nAsAsyavAyuH / AdizabdAt zvetamAMsAdi, etAni anuttarANi sarvottamAni arhannAmakarmodayAducchvAsonuttaratvaM saurabhyeNa || // 572 / / ' paga' | pagaDINaM aNNAsuvi,pasattha udayA aNuttarA hoti|khy uvasame'vi ya tahA,khayammi avigppmaahNsu|| SaSTyarthe saptamI, anyAsAM prakRtInAM apizabdAnAmno'pi prazastA udayA uccairgotrasusvaratvAdyAstathA kSayopazame sati | yaddAnalAbhAdayo'pizabdAdupazame'pi chadmasthakAle udayA anuttarA ananyasadRzA syuH / tathA karmaNAM kSaye kevalotpattoM guNauSamavikalpamiti niHsandehaM sarvottamamAcakhyuH // 573 // ' assA' assAyamAiyAo,jAvi ya asuhA havaMti pgddiio|nniNbrslvotv pae Na hoMti tA asuhayA tassa // ___ asAtavedanIyAdyA yA api nimbarasalava iva payasi dugdhe na bhavanti tA asukhadAH // 574 // 'dhammo' dhammodaeNarUvaM,kareMti rUvassiNo'vi jai dhmm| gijjhavao ya surUvo,pasaMsimo teNa rUvaM tu||575|| dhammodayena rUpaM syAditi zrotAro'pi dharme pravarttante / kurvanti rUpasvino'pi yadi tato'nyaiH suSTu kArya grAhyavAkyazca Jain Education in Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryuktidIpikA // // 113 // Jain Education Inter surUpaH syAccazabdAt zroturUpa garvacchedI ca tenAIto rUpaM prazaMsAmaH ||574 // gataM rUpadvA0 3, atha pRcchakavyAkaraNadvA0 'kAle' kAleNa asaMkheNavi, saMkhAtItANa saMsaINaM tu / mA saMsayavocchittI, na hojja kamavAgaraNadosA // 576 // asaGkhayenApi kAlena saGkhyAtItAnAM saMzayinAM saMzayavyucchittirna bhavet iti mAstu, kutaH kramavyAkaraNadoSAdato yugapad vyAgRNotyekavAkyena sarvasaMzayAMchitItyarthaH // 576 // kiM ca 'sa savvattha avisamattaM, riddhiviseso akAlaharaNaM ca / savvaNNupaJccao'vi ya, aciMtaguNabhUtio jugavaM // " 9 sarvatra sacceSuccAvaceSvaviSamatvaM tulyatvaM / tathA RddhivizeSo'yaM prabhorevAkAlaharaNaM, akAlakSepavetthaM, kAlakSepe kasyApyacchinnasaMzItereva mRtiH syAnna cArhantamapyApya saMzayanivRttyAdiphalarahitAH syurjIvAH / tathA lokAnAM sarvajJapratyayo'pi ca, tathA'cintyaguNAnAM bhUtiH sampad yasya yato'mI guNAstato yugapat saMzayacchetrIM giraM vaktItyarthaH // 577 // gataM pRcchAdidvA0 atha zrotRpariNAmadvAraM 'vAso vAsodayassa va jahA vaNNAdI hoMti bhAyaNa visesA / savvesiMpi sabhAsA, jiNabhAsA pariNAme evaM // varSo vRSTistadudakasya, vAzabdAdanyAmbuno'pi yathA bhAjanaM sthAnaM tadvizeSAd vaNargandharasAdayo bhavanti / 'save0 ' svabhASayA jinabhASApariNamatyeva // 578 || ' sAhA ' 1 sAhAraNAsavatte, taduvaogo u gAhagagirAe / na ya nivvijjai soyA, kiDhivANiyadAsiAharaNA // zrIsamavasa raNAdhi kAraH // // 113 // Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education In sAdhAraNA sarvAtmanAmata evAsapatnA'dvitIyA tasyAM tathA grAhayatIti grAhikA tasyAM giri zrotA tadupayoga eva syAna ca nirvidyate / kiThivaNigdAsyudAharaNAttacedaM kasyApi dAsI kiTiH vRddhA prAtaH kASTArthaM gatA, vRkSudhArttA madhyAhne AgatA'lpakASTAnayanAt kuTTitvA tAdRzaiva punaH preSitA mahatkASTauSamAnayantI pazcimapauruNyAM jyeSThamAse ekaM kASTaM bhuvi patitaM lAntyatari vA tathaiva sthitA / kSuttRSAzramabhArAnnAjJA sIdyAvaddinAnte dezanAntaH // 579 / / evaM ca 'savA ' savvAuapi soyA, khavejja jai hu sayayaM jiNo khe| sIuNha khuppivAsAparissamabhae avigarNeto // ' khaveja' kSapayedyadyapi durnizvaye satataM jino vyAkhyAM kathayati // 580 // gataM zrotupariNAmadvA0 / atha dAnadvA0 'vittI' vittI u suvaNassA, bArasa addhaM ca sayasahassAiM / tAvaiyaM ciya koDI, pItIdANaM tu cakkissa // 581 // prabhuzuddhivarvarSe varSe vRttirAjIvikA suvarNasya dvAdaza arddha ca zatasahasrANi 1250000 jinAgamoktau cakriNaH prItidAnaM tAvantya eva koTyaH // 581 // ' evaM ' eyaM ceva pamANaM, NavaraM rayayaM tu kesavA diti / maMDaliANa sahassA, pIIdANaM sayasahassA // 582 // etadeva pramANaM vRttau prItidAne ca, navaraM kevalaM kezavAH svarNasthAne rajataM rUpyaM, maNDalikAnAM sArddha 12 rUpayasahasrANi vRttiH prItidAnaM sArddhalakSAH / 1 / / 582 // ' bhatti ' bhattivihavANurUvaM, aNNe'vi ya deti ibbhamAIyA / soUNa jiNAgamaNaM, niuttamaNioiesuM vA // zrI samavasa raNAdhi kAraH // Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyakaniyukti- diipikaa|| zrIsamavasaraNAdhi kaar|| // 114 // bhaktivibhavAnurUpaM anye'pi ibhyAdayaH, ibhyaH zrImAn AdizabdAdAmezAdyAH zrutvA jinAgamanaM niyuktebhyo'niyo- jitebhyo vA // 583 // 'devA' devANuAtti bhattI,pUyA thirakaraNa sttannukNpaa|saaody dANaguNA, pabhAvaNA ceva titthss||584|| devAH prabhau svarNavRSTyAdipUjAM kurvantIti devAnuvRttiH 1 prabhau bhaktiH 2 pUjA ca 3 bhaktirmanorAgaH, pUjA bhakyA satkArakRtiH, navazrAddhAnAM sthirIkaraNaM 4 satvAnukampA 5 sAtodayaH sAtAvedanIyabandhazca kRtAH syuH6 / ete prItidAnaguNAH / prabhAvanA caiva tIrthasya // 584 // gataM dAnadvA0 / atha mAlyAnayanadvA0 / 'rAyA' 'bhAi' rAyA va rAyamacco, tassa'saI paurajaNavao vaa'vi| dubbalikhaMDiyabalichaDiyataMdulANADhagaM klmaa|| bhAiyapuNANiyANaM, akhaMDaphuDiyANa phlgsriyaannN| kIrai balI surAvi ya, tatva chuhaMti gaMdhAI // ____rAjA vA rAjAmAtyo vA tasyAsati abhAve pauraM puravAsilokaH prAmAdiSu janapada iti tadvAsI lokastena durbalikAkhaNDitAnAM balavatI strIchaTitAnAM bhAjitapunarAnItAnAM bhAjanamIzvarAdigRheSu vInanArthamarpaNaM tebhyaH punarAnayanaM / akhaNDitA'sphuTitAnAM phalake sUtAnAM gatAnAM sthAlopari phalakaM muktvA tatra loThitA na bhagnAH sphuttitaaH| teSAM kalamataMdulAnAM ve amRtI prasUtiH dve prasRtI setikA, catuHsetikAbhiH kuDavaH 4 kuDavaiH prasthaH 4 prasthairADhakastanmAtro baliH kriyate, gandhAdi karpUrAdi AdizabdAccandanAdIni kSipanti // 585-86 / / 'bali' // 11 // Jain Education Inte Lall Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ balipavisaNasamakAlaM, puvadAreNa ThAti prihknnaa| tiguNaM purao pADaNa, tassaddhaM avaDiyaM devA 587 zrIvIrasa__pUrvadvAreNa baleH pravezanasamakAlaM dharmaparikathanA tiSThati / rAjAdirbalihastastriguNaM pradakSiNayyAhatpAdamUle purato bali- IN mavasaraNApAtanaM kuryAttasyArddhamapatitaM devA lAnti // 587 // ' addha' dhikaarH|| addhaddhaM ahivaiNo,avasesaMhavai paagyjnnss| savAmayappasamaNI, kuppaiNa'paNo ya chammAse / 588 / zeSArddhasya arddhamadhipateH, avazeSa prAkRtajanasya sAmAnyalokasya, zirasi sikthotkSepe sarvA''mayaprazamano baliH, prAkRtatvAt strIliGgaM / kupyati nAnyo rogaH SaNmAsaM yAvata // 588 // gataM mAlyadvA0 / athopari tIrtha dvA07, tato'rhanAdyaprAkArottaradvAreNezAne devacchandake yathAsukhaM tiSTheta / dvitIyapauruSyAM gaNI dharma vakti yataH 'kheya' kheyaviNoo sIsaguNadIvaNA paccao ubhyo'vi| sIsAyariyakamo'vi ya gaNaharakahaNe guNA hoMti - khedasya vinodo'pagamo'rhataH syAt / 1 ziSyaguNadIpanA 2 yathArhatoktaM tathA gaNinApItyubhayato'pi pratyayaH 3 AcAryaziSyakramazca 4 prAkRtatvAd vyatyayaH, gaNabhRddharmakathane ete guNAH // 589 // 'rAo' rAovaNIyasIhAsaNe, niviTTho va pAyavImi / jiTTho annayaro vA, gaNahArI kahai biiaae||590|| ___ rAjopanItasiMhAsane'rhatpAdapIThe vA niviSTo gaNadhArI dvitIyapauruSyAM dharma kathayati // 590 // ' saMkhA' saMkhAIe'vi bhave, sAhai jaM vA paro u pucchijjaa|nn ya NaM aNAisesI, viyANaI esa chaumattho 591 Jain Education Inter ! W Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gnndhrvaadH|| Avazyaka saGkhyAtItAn bhavAn 'sAhai' vakti yadvA paraH pRcchat tatsarva vakti naivaNaM' vAkyAlaGkAre'natizayo avadhyAdirahitaH niyukti / pumAn vijAnAti yadeSa gaNI chadmasthaH // 591 // iti samavasaraNaM sampUrNam ' taM di' dIpikA // taM divadevaghosaM,soUNaM mANusA tahiM tutttthaa| aho jaNNieNa jaTuM devA kira AgayA ihiN|| 592 // // 115 // ___ taM divyaM pradhAnaM aho yAjJikena iSTaM ' ihaI ' iha // 592 // ' ekkA' ekkArasavi gaNaharA,satve unnnnyvisaalkulvNsaa| pAvAe majjhimAe, samosaDhA jannavADammi / 593 / gaNadharatvaM bhAvini bhUtavadupacArAt sarve niravazeSAzchAtrAdibhiH unnatAni pradhAnAni vizAlAni kulAni yeSu te evaMvidhA vaMzA yeSAM te samavasRtAH sametAH // 593 // ' paDha' 'maMDi' paDhamittha iMdabhUI, biio uNa hoi aggibhUitti / taie ya vAubhuI, tao viyatte suhamme ya // 594 // | maMDiyamoriyaputte, akaMpie ceva ayalabhAyA ya / meyaje ya pabhAse, gaNaharA hoMti vIrassa // 595 // ____ 'viyatte' vyaktaH 4 // 594-595 / / 'jaM kA' jaMkAraNa jikkhamaNaM, vocchaM eesi aannupuviie| titthaM ca suhammAo, NiravaccA gaNaharA sesA // 596 // yatkAraNaM niHkramaNaM tadvakSye / tIrtha sudharmAjAtaM, nirapatyAH ziSyasantAnarahitAH zeSA gaNadharA jAtAH // 596 // eSAmete kramAsaMzayAH // 'jiive'| // 115 // Jain Education Inte For Private & Personal use only | Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | gaNadhara vaadH|| jIve kamme tajjIva, bhUya tArisayaM baMdhamokkhe y|devaa Neraie yA puNNe paraloya NevANe // jIvo'sti nAsti vA 1, evaM karma 2, 'tajIveti sa eva jIva sa eva dehaH kiM vA dehAdanyo jIva iti sNshyH3| bhUtAni pRthvyAdIni santi navA 4, ya iha bhave yAdRzaH pumAn strI vA, so'mutrApi kiM tAdRzaH syAt 5 bandho mokSaH pratyekasandehaH 6, devAH 7, nairayikAH 8, vA evArthe, puNyaM 9, paralokaH10, nivANa siddhipadaM 11, etAni santi naveti sandehAH 11 // 597 ||'pNc' / paMcaNhaM paMcasayA, adbhuTThasayA ya hoMti doNhaM gnnaa|donnhN tu juyalayANaM, tisao tisao bhave gccho|| ___ etatparikaraH / paJcAnAM gaNabhRtAM paJcazatAni, dvayorarddhacaturthazatau gaNo, dvayorgaNadharayugalayoH yugalatvaM vAcanAyA | aikyAt , pratyekaM pratyekaM trizatastrizato gacchataH 'evaM dvAdazazatAni' atra dvayordvayoH zatatrikayorvAcanAcArasyaikyAt SabhiH SaDbhiH zatairekaiko gaNa iti dvau gaNau evaM 9 gaNAH / / 598 // 'soU' soUNa kIramANI, mahima devehi jiNavariMdassa / aha ei ahammANI, amirisio iMdabhUitti // athaiti ahaMmAnI amarSitaH indrabhUtiritinAmA // 599 // 'Ama' AbhaTTho ya jiNeNaM, jAijarAmaraNavippamukkeNaM / NAmeNa ya gotteNa ya, savvaNNU savvadarisINaM // AbhASitaH sarvajJena sarvadarzinA // 600 / / ' kiM' Jain Education inte | Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- niyuktidIpikA // // 116 // kiM mAnna asthi jIvo, uAhu ntthittisNsotujjh| veyapayANa ya atthaM, na yANasI tesimo attho|| gaNadharakiM manye,jAnAmi utAho vitarke, saMzayo viruddhavedapadotthaH, vedapadAnAM artha, cazabdAdyuktitacaM ca na jAnAsi, vedapadAni vaadH|| cAmRni 'vijJAnaghana evaitebhyo bhUtebhyaH samutthAya tAnyevAnu vinazyati na pretya saMjJAsti' tvameSAM arthamevaM vetsi vijJAnaghanacaitanyapiNDa sa evaitebhyo bhUtebhyaH pRthvyAdibhyaH samutthAyotpadya tAnyeva vinazyantyanu pazcAdvinazyati, pretya mRtvA paralokasaMjJA nAsti, ato nAsti parabhavago jIvaH kintu jJAnameva bhRtebhyo dIpavadutpadya tannAze nazyati / prayogazca-jJAnaM nAnyabhavagaM bhautikatvAt dIpavat, pratyakSAdimizcAtmA na jJAyata iti nAsti / tathA 'savai ayamAtmA jJAnamaya' ityAdiSu tUkto'tastatsandehaH, paramastyevAtmA yogimiH pratyakSeNopalabhyamAnatvAdaNuvat , anumAnAdapi astyAtmA zuddhapadavAcyatvAd ghaTavat , AgamazcetthaM vyAkhyeyaH tesimo atthI' teSAM vedapadAnAmayaM arthaH, vijJAnaM jJAnadarzanarUpaM tato'nanyatvAdAtmA vijJAnaghanaH | sa evaitebhyo bhUtebhya iti, bhUtAni ghaTAdIni, tebhyo jJeyatvenopagatebhyaH samutthAya 'ghaTo'yaM ghaTo'yaM ' ityAdighaTAdijJAtRparyAyeNotpadya tAnyevAnyamanaskatvenArthAntaropayoge sati jJeyatvena vinazyantyanu pazcAttabodhaparyAyeNa vinazyati na pretyasaMjJA'sti prAktanIjJAnasaMjJA nAsti / korthaH ghaTopayoganivRttau paTopayogaH syAt , paTopayoge ghaTopayogo nAsti nivRttatvAt // 601 / 'chiNNa' chiNNami saMsayaMmI, jiNeNa jrmrnnvippmukkennN| sosamaNo pavvaio, paMcahi saha khaMDiyasaehi // MIRR16 // Jain Education Inter www.janelibrary.org Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaadH|| khaNDikAzchAtrAH, prathamaH // 602 // ' taMpa' taM pavaiyaM souM, bittioAgacchaI amrisennN| vaccAmi Na ANemI, parAjiNittA NataM smnnN||603|| ___'vaccAmi' vrajAmi 'NaM' vAkyAlaGkAre taM parAjitya bandhumAnayAmi // 602 // 'Ama' 'kiMma' AbhaTTho ya jiNeNaM, jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya, savaNNU savadarisINaM // 604 // | kiM maNi asthi kammaM,udAhuNasthitti sNsotujjh| veyapayANaya atthaM NajANasI tesimo astho|| 'puruSa evedaM niM sarva yadbhUtaM yacca bhAvyaM utAmRtatvasyezAno yadannanAtirohati yadejati yannaijati yadre yadu antike yadantarasya sarvasya yadu sarvasyAsya bAhyata' ityAdi tvanmatAvayamarthaH-puruSaH AtmA, evakAraH karmapradhAnAdivyavacchityai, idaM sarva pratyakSa vartamAnaM sacetanAcetanaM niM vAkyAlaMkAre, yadbhUtaM yacca bhAvyaM uta samuccaye'mRtatvasyAmaraNatvasyezAna IzaH tathA yadannenAtirohati varddhate, ejati pazvAdi naijatyayAdi, u avadhAraNe / (antike samIpe yat , tatpuruSa eva ityarthaH) yadantamadhye'sya lokasya sarvasya yat , u pUrye, sarvasyAsya bAhyatastatsarva puruSa eveti / tadatiriktasya karmaNaH sattA duHzraddheyA pramANA'siddhA ca / tathAhyamUrtasyAtmano mRrtana karmaNA kathaM yogaH kathaM vA tajjopaghAtAnugrahau staH ? loke tantrAntare ca karmasattoktA 'yataH puNyaH puNyena pApaH pApena karmaNA' ityAdi / tatra vedapadAnAmathaM na vetsi / etAni hyAtmastutiparANi jAtyAdimadachittyai advaitabhAvanAparANi ca, na karmaniSedhAya, itthaM vedaM jJeyaM / yato nAkarmaNaH kartRtvaM pravRttihetvabhAvAdekAntazuddhatvAd vyomavat / tathA'kA nArabhate Jain Education inte For Private & Personal use only Hal Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti dIpikA || // 117 // Jain Education Interna ekatvAdaNuvatna ca IzaH khalvArabdhA yujyate tasya svAGgArambhe'pyuktadoSApteH na cAnyastaddehAya vyApriyate'GgitvAnaGgitvAbhyAM tasyApyArambhakatvAghaTanA / na ca zuddhasya dehakRtIcchA yujyate rAgatvAttataH karmasadvitIya AtmA kartA na ca karmma pratyakSAdyatItaM matpratyakSatvAt tvatsaMzayavattavApyanumAnagocaramasti / yathA dehAntarapUrvI bAla deho'kSAdimatvAt yuvadehavanna ca bhavAntaradehapUrvo'sau tasyApAntarAlagatAvabhAvAttato yaddehapUrvI vAladehaH sa kArmaNaH, tathA'mUrttasyAtmano viziSTapariNAmavataH karmmadravyayogo'viruddha eva / vyomna ivAzrAdi yogaH / tathA'mUrttasyApi mUrtteNopaghAtAnugrahau staH madirAdinA jJAnavat || 605 || 'chiSNaM' chimi saMsayaMmI, jiNeNa jaramaraNaviSyamukkeNaM / so samaNo pavaio, paMcahi saha khaMDisaehiM // paie souM, taio AgacchaI jiNasagAsaM / vaccAmiNa vaMdAmI, vaMdittA pajjuvAsAmi // 607 // AbhaTTho ya jiNeNaM, jAijarAmaraNavippamukkeNaM / NAmeNa ya gotteNa ya, saGghaNNU savadaddisINaM // 608 // tajjIvatassarIraMti saMsao Navi ya pucchase kiMci / veyapayANa ya atthaM, Na jANasI tesimo attho 609 chipaNaMmi saMsayaMmI, jiNeNa jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaio, paMcAhi~ saha khaMDiyasaehiM // 610 // te pavvaie souM, viyatto AgacchaI jiNasagAsaM / vaccAmi Na vaMdAmI, vaMdittA pajjuvAsAmi // 611 // AbhaTTho ya jiNeNaM, jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya, savvaNNU savadarisINaM // 612 // gaNagharavAdaH // // 117 // ww.jainelibrary.org Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNadhara vaadH|| ki maNi paMcabhUyA,asthi nasthitti saMsao tujhaM / veyapayANa ya atthaM,Na jANasI tesimo attho 613 // chiNaMmi saMsayaMmI,jiNeNa jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavaIo,paMcahiM saha khaMDiyasaehiM 614 // te pavvaie souM, suhamo AgacchaI jiNasagAsaM / vaccAmi Na vaMdAmI, vaMdittA pjjuvaasaamii||615|| AbhaTroya jiNeNaM, jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya, savvapaNU savvadarisINaM // 16 // kiM maNi jArisoiha, bhavaMmi so tAriso prbhve'vi?| veyapayANa ya atthaM, Na jANasI tesimo attho|| chiNNaMmi saMsayaMmI, jiNeNa jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaio, paMcahiM saha khaMDiyasaehiM // 618 | te pavaie souM, maMDio Agacchai jiNasagAsaM / baccAmI Na vaMdAmi, vaMdittA pajjuvAsAmi // 619 // | AbhaTTho ya jiNeNaM, jaaijraamrnnvippmukkennN| nAmeNa ya gotteNa ya, savvaNNU savvadarisINaM // 620 // | kiM manni baMdhamokkhA, atthiNa asthitti saMsao tujhN| veyapayANa ya atthaM,Na yANasI tesimoattho|| chiNNaMmI saMsayaMmI, jiNeNa jrmrnnvippmukkennN|so samaNo pavvaio, adhuTTahiM saha khaMDiyasaehiM // te pavvaie souM, morio AgacchaI jiNasagAsaM / vaccAmi NavaMdAmI, vaMdittA pjjuvaasaami||623|| Jain Education Int For Private & Personal use only Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryuktidIpikA || // 118 // Jain Education Inter bhaTTho yajiNaM, jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya, savvaSNU savvadarisINaM // 624 // kiM mannasi saMti devA, uyAhu na santIti saMsao tujjhaM / veyapayANa ya atthaM, na yANasI tesimo attho // chinnaMmi saMsayaMmI, jiNeNa jaramaraNaviSayamukkeNaM / so samaNo pavvaio, adhdhuTThahiM saha khaMAMDiyasa ehiM // paie sou, akaMpio AgacchaI jiNasagAsaM / vaccAmi Na vaMdAmI, vaMdittA pajjuvAsAmi // 627 // . AbhaTTho ya jiNeNaM, jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNaya, savvaNNu savvadarisINaM // 628 // kiM manne neraiyA, asthi na asthitti saMsao tujjhaM / veyapayANa ya atthaM, Na yANasI tesimo attho||629|| chiNNaMmi saMsayaMmI, jiNeNa jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaio, tihi u saha khaMDiyasa ehiM // te pavvaie souM, ayalabhAyA Agacchai jiNasagAsaM / vaccAmi NavaMdAmI, vaMdittA pajjuvAsAmi // 631 // AbhaTTho ya jiNeNaM, jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya, savvaNNU savvadarisINaM // 632 // kiM manni puNNapAvaM, asthi na asthitti saMsao tujjhaM / veyapayANa ya atthaM, Na yANasI tesimo attho // chiNNaMmI saMsayaMmI,jiNeNa jaramaraNavippamukkeNa / so samaNo pavvaio, tihi u saha khaMDiyasa ehiM 634 gaNadhara - vAdaH // // 118 // sww.jainelibrary.org Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNadhara vaadH|| te pavvaie souM, meyajo AgacchaI jiNasagAsaM / vaccAmi Na vaMdAmI, vaMdittA pajjuvAsAmi // 635 // IN AbhaTTho ya jiNeNaM, jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya, savvaNNU savvadarisINaM // 636 // a kiM maNNe paralogo, asthi Nasthitti saMsao tujhN| veyapayANa ya atthaM, Na yANasI tesimo attho|| | chiNNaMmi saMsayaMmI, jiNeNa jrmrnnvippmukkennN| so samaNo pavvaio, tihi u saha khNddiysphi|| te pavvaie souM, pabhAso AgacchaI jinnsgaasN| vaccAmiNa vaMdAmI, vaMdittA pajjuvAsAmi // 639 // AbhaTTho ya jiNeNaM, jaaijraamrnnvippmukkennN| nAmeNa ya gotteNa ya, savvaNNU svvdrisiinn|340|| kiM maNNe nivvANaM, asthi Nasthitti saMsao tujhN| veyapayANa ya atthaM, Na yANasi tesimo attho|| | chiNNaMmi saMsayaMmI, jiNeNa jrmrnnvippmukkennN| so samaNo pavvaio, tihi u saha khNddiysehiN|| ___ agretanagAthAH 37 spaSTAH / ' tajjIvatassarIraM 'ti tatrAyaM saMzayaH, sa eva jIvastadeva ca zarIramiti / tathA 'kiM maNNi jAriso ihe' ti kiM manyase yo manuSyAdiryAdRza ihabhave puMstrIklIbarUpaH parabhave'pi sa tAdRza eva syAt / atha vedapadAni tadurgapadArthazca likhyate, AkSepaparihArAstu mahAbhASyabRhavRttyAdibhyo jnyeyaaH| tatra tajjIvataccharIrasaMzaye 'vedapade' 'vijJAnadhana na pretyasaMjJAsti' na dehAtmanormedasaMjJAsti bhUtadharmatvAd jJAnasya, zeSo'rthaH prAgvat / tathA pramorvyAkhyApi prAgvat, tathA Jain Education Interi For Private & Personal use only T Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvazyakaniyuktidIpikA // gnndhrvaadH|| // 119 // 'satyena labhyastapasA hyeSa brahmacaryeNa nityaM jyotirmayo hi yaM pazyati dhIrA yatayaH saMyatAtmAna' iti jIvasya dehAdbhinnatAjJApanAparANi, atra jJAnasya bhUteSvasatvAtteSu satsvapi vinAzadarzanAcca bhUtadharmatvA'siddhau, Atmani ca jJAnavatvenAtmadharmavatve siddhe siddha evAtmA dehAdanyaH, jIvAdanyo bAhyadehaH / ayutatvena sambaddhatvAdgavAkSanRvat 3 / 'svamopamaM vai sakalaM ityeSa brahmavidhirajasA vijJeyaH' etatpadaM tvanmato bhUtanAstitvaparaM kintu naivaM, idaM hi saMyogAnityatvajJaptyarthameva jJeyaM na tu pazcabhUtanAstitvArtha, tathA 'pRthivI devatA Apo vai devate 'tyAdivAkyAni sattAparANyeva jJeyAni / santi prathivyAdIni samyag jJAyamAnatvAvanmativat 4 / ' puruSo vai puruSatvamaznute, pazavaH pazutvaM ' idaM vedapadaM prAyikoktyA jJeyaM na tu niyamAt , 'zagAlo vai jAyate yaH sapurIpo dahyate' etadvedapadaM prbhvvaisdRshyjnyaapkN| naikarUpa evAtmA bhavAntare paravazatvAt ghaTAkAzA| divat / 5 / ' sa eSa viguNo vibhurna badhyate saMsarati vA, na mucyate mocayati vA, na vA eSa bAhyamabhyantaraM vA veda' / tavAyamAzayaH-viguNaH sattvAdiguNarahitaH na vA eSa AtmA bAhyaM svato bhinnaM mahadahaGkArAdi abhyantarasvarUpameva veda vetti prakRtidharmatvAt jJAnasya prakRtezvAcetanatvAd bandhamokSAghaTanA, zeSaM spaSTaM / tatra naitadvandhamokSAbhAvavAcakaM kintu siddhasvarUpavAci / tatra vigatAchAmasthikA jJAnAdayo guNA yasya sa viguNa bAhya srakacandanAdi, AbhyantaramAbhimAnikAdi sukhamanubhavAtmanA vetti / tathA 'naha vai sazarIrasya priyApriyayorapahatirasti' azarIraM vA vasantaM priyApriye na spRzataH, naha vai naivavaco nizcaye, azarIraM santaM, etadvandhamokSasthApakaM, bhavikajIvaH karmaNA badhyate rAgAdimatvAnyathAnupapatteH vyatireke siddhavata , tathA jIvAtkarma viyujyate mUrtatve satyavibhAgasambaddhatvAt svarNamalava 6 / sa eSa yajJAyudhI yajamAno'JjasA svarga - - Jain Education Inter For Private & Personal use only J Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gnndhrvaadH|| gacchati' / yajJa evAyudhaM, tadvidyate yasya sa tathAJjasA nyAyena, tathA 'apAm somaM, amRtA abhUma, agaman jyotiravidAma devAn kiM nUnamasmAMstRNavadarAtiH, kiM dhUrtiramRtamaya'sya, apAma-pItavantaH, soma-latArasaM, amRtA-amaraNadharmANaH, abhUma| bhUtAH sma, agaman-gatAH, jyotiH-svarga / avidAma devAn-devatvaM prAptAH smaH / kiM nUnamasmAn tRNavat kariSyati, arAti AdhiH / kiM prazne, dhUrtirjarA amRtamaya'syAmRtatvaM prAptasya martyasya, ko'rthaH ? amaraNadharmiNo manuSyasya kiM kuryudhiyaH? amUni devAstitvavAcIni / tathA -- ko jAnAti ? mAyopamAn gIrvArNAn indrayamavaruNakuberAdIn ' / etaddevAsattvavAci / atrAhanAha-asyArtho'yaM-indrAdIn mAyopamAna ko jAnAti ? indrAdInAmapyaddhirmAyopameti ko vetti ? api tu na vettiityrthH| saMti nirmAyA devAH samyak prameyatvAt satyacandrAdivat / 'nArako vai eSa jAyate yaH zudrAnnamaznAti' etannArakAstitvavAci, 'na ha vai pretya narake nArakAH santi' iti nAstitvavAci ca / tataste saMzayaH, paraM asyArtho'yaM-na khalu pretya paraloke mervAdivacchAzvatAH ke'pi nArakAH santi / kintu ihAhaHkartA nArakaH syAt / 8 / asti karmaNAM gADho'zubhAnubhAgo vipAkavattvAt vissvRkssvt| yazcAtyanto'zubho'nubhAgaH sa bhUrlokavAsinArakaNAmeva, audArikadehena mahAvedanAnubhavAbhAvasyA''gopaM jJAtatvAt / navamagaNabhRtsandehavedapadAdi dvitIyagaNabhRdvat / 9| puNyapApe sta eva zubhAzubharasatvAt phalavat / dazamazcAdyagaNabhRdvat / asti paraloka ihalokasyAnyathAnupapatteH tatpUrvajavat / 10 / 'jarAmayaM vA etatsarva yadagnihotraM ' tavArtho'yaM yadetadagnihotraM tatsarva jarAmaryameva yAvajIvaM kAryamiti' agnihotrakriyA ca bhUtavadhahetutvAt zabalarUpA, sA ca svargaphalaiva syAt | na mokSaphalA, yAvajjIvamiti cokte kAlAntaraM nAsti yasmin mokSahetukriyArambhaH, tataH sAdhanAbhAvAnnAsti mokSaH, parameta Jan Education int ell J Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyukti dIpikA // gnndhrvaadH|| // 120 // dartho'yaM-yadetadagnihotraM tadyAvajIvaM sarvamapi kAlaM-vAzabdAnmuktyathibhirmokSahetubhUtamapyanuSThAnaM vidheyaM / tathA 'dve brahmaNI veditavye paramaparaM ca, tatra paraM satyaM jJAnamanantaM brahma' idaM nirvANasthApakaM tathA muktyarthinA tu takriyA kAryaiva tatphala kRSivat / 11 / 606-42 / atra kSepakagAthAH, AdyagaNadhare muttUNa mamaMlogo, kiM vaccai esa tassa paasaaiN| anno vi jANai, mae ThiyAMma kattoccayaM eyaM // 1 // ___ 'mama' mAM muktvai lokaH kiM tasya pAdamUlaM pArzva vrajati ? / mayi vAdini sthite satyanyo'pi kiM vijAnAti ? / etat kauta| styaM kuto jaatmsmbhvtiityrthH||1|| vaJcijja va mukajaNo, devA kaha'NeNa vimhayaM niiyaa| vadaMti saMthuNati ya, jeNaM savvaNNubuddhIe // 2 // ___ bajedvA mUrkhajanaH, devAH kathamanena vismayaM nItAH ? // 2 // ahavAjArisaosoNANI, tArisayA suraate'vi| aNusarisosaMjogo, gAmanaDANaM va mukANaM // 3 // ____ athavA yAdRzazcaiva sa jJAnI tAdRzAste'pi surAH / yathA grAmanaTAnAM mUrkhANAM cAnusadRzo'nurUpaH saMyogastathA'trA'pi // 3 // kAuM hayappayAvaM, purato devANa dANavANaM ca / vAraNa vivihatthANa lahu jANAvemi maMgaMtuM // 4 // devadAnavAnAM puratastaM hatapratApaM kRtvA ahaM tasya sarvajJavAdaM niHzeSa nAzayiSye // 4 // Jain Education inte For Private & Personal use only Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaadH|| | iya vottUNaM patto, daTTaNa tiloyaparikhuDaM viirN| cautIsatisayapattaM, sa saMkio'viya Thio purao // 5 // al gaNadhara____ ityuktvA samavasRti prAptastrailokyajanaparivRtaM vIraM dRSTvA sazaGkitaH sa zaGkIbhUto'pi purataH sthitaH // 5 // he iMdabhUti ! gotama ! sAgayamutte jiNeNa ciNtei| nAmaM pi me viyANai, ahavA komaM na yANai ? // 6 // svAgatamityukte ko 'ma' mAM // 6 // jai vA hiyayagayaM me saMsayamuNNeja jai va chinnejaa| to hoja vimhao me, iya ciMteto puNo bhnnio|| ___ saMzayaM manyeta jAnIta // 7 // dvitIyagaNadharaH | chalio chalAiNA so, maNNe mAiMdajAlio vA vi / ko jANai kahavattaM, ettAhe vaTTamANI se // 8 // ahaM evaM manye sa bhrAtA balajAtinigrahasthAnAdinA chalitaH, mAyendrajAliko vA'pyasau devAryaH, ko jAnAti tayodisthAnaM ? kathaM vRttaM niSpanna? idAnIM mayi tatra gate tasyaindrajAlikasya vimANI' vArtA yAdRzI bhaviSyati tAdRzIM sarvo'pi jano drakSyati / so pakhtaramegaM pi, jAijai me taomi tasse va |siisttN hoja gao,vottuM patto jiNasagAse // 9 // ___ yadi sa devAryo me'gre pakSAntaraM pratijJAntaraM ekamapi yAti nirvahati, tato'smi ahaM tasyaiva ziSyatvaM gato bhaveya Jain Education a l www. jainelibrary.org Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNadharavAcyadvArANi // bAvazyaka- mityuktvA // 9 // niyukti- he aggibhUi! goyama ! sAgayamuttejiNeNa ciMtei |naampi me viyANai, ahavA ko maM na yANai // 10 // dIpikA // jai vA hiyayagaya me, saMsayamuNNeja jai va chinnejjaa| to hoja vimhao me iya ciMteto puNo bhnnio|| // 121 // sIsatteNovagayA saMpayamidaggibhUiNo jss|tihuynnkyppnnaamo, sa mahAbhAgo'bhigamaNijo // 12 // ___samprati yasyendrAgnibhUtI ziSyatvenopagatau sa tribhuvanena kRtapraNAmo mahAbhAgyo abhigamanIyaH sevyaH // 12 // tadabhigamaNa-baMdaNo vAsaNAiNA hoja pUyapAvo'haM / vocchiNNasaMsaovA mottuM patto jinnsgaase||13|| ___ pUtapApo gatapApaH // 13 / / evaM sarvagAthAH 64 / gaNadharavAdaH sampUrNaH / 'khette' | khette kAle jamme, gottmgaarchumtthpriyaae| kevaliya Au Agama, pariNevANe tave ceva // 643 // ___ gaNabhRdvAcyadvArANi / kSetraM janmagrAmaH 1 / kAlo janmarzacandropalakSitaH 2 janmeti pitarau prAkRtatvAt prathamaikavacanAMteSvekAraH 3 gotraM 4 'agAre 'ti agAravAso gRhavAsaH 5 chama 6 kevaliparyAyaH 7 AyuH 8 AgamaH zAstraM 9 parinirvANa muktiH, tapo muktikAle // 643 / / | magahA gobbaragAme, jAyA tiNNeva goymsgottaa| kollAgasannivese, jAo viatto suhammo y||644|| // 121 // Jain Education Intera For Private & Personal use only Lallww.jainelibrary.org Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Internationa magadhadeze gorbaragAme traya AdyAH, saha gotraM yeSAM te sagotrAH gautamagotreNa sagotrAH gautamasagotrAH / kollAgasaMniveze vyaktaH sudharmA ca jAtaH // 644 // ' morI ' morIyasannivese, do bhAyaro maMDamoriyA jAyA / ayalo ya kosalAe, mahilAe akaMpio jAo // 645 // mauryasaMniveze dvau bhrAtarau maNDitamauryaputrau // 645 // ' tuMgI ' tuMgIyasannivese, meyajjo vacchabhUmie jAo / bhagavapi ya ppabhAso, rAyagihe gaNaharo jAo // 646 // tuMgikAsa0 vatsabhUmyAM kauzAmbIdeze / gataM kSetradvAraM / / 646 // ' jeTThA jeAkittiya sAI, savaNa hatthuttarA mahAo ya / rohiNi uttarasADhA, migasira taha assiNI pUso647 " jyeSTA 1 kRttikA 2 svAtiH 3 zravaNaH 4 hastottarA uttarAphAlgunyaH 5 maghA 6 rohiNI 7 uttarASADhA 8 mRgaziraH 9 azvinI 10 puSyaH 11 kAladvAraM // 647 || ' vasu ' vasubhUI dhamitte, dhammila dhaNadeva morie ceva / deve vasU ya datte, bale ya piyaro gaNaharANaM // 648 // vasubhUtiH AdyatrayANAM pitA // 648 / / ' puha ' havI vAruNI, bhaddilA ya vijayadevA tahA jayaMtI y| NaMdA ya varuNadevA, aibhaddA ya mAyaro // 649 // gaNadharakSetrakAlajanma dvArANi // Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka // 122 // pRthvI trayANAM mAtA / atra vijayadevAyA AdyaH suto maMDitaH, dhanadeve mRte mauryeNa dhRtAyAstu dvitIyo mauryaputraH | gaNadharaniyukti- INtaddeze tu naivaM nindA // 649 / / janmadvAra 3 / 'tiNNi' gotrAgAratiNNiya goyamagottA, bhaardaaaggivesvaasitttthaa| kAsavagAyamahAriya, koDiNNadugaMca gottaaii||650|| chadmastha paryAya| bhAradvAjaAgnivaizyAyanavAziSTAni, kAzyapa, gautama, hAritaM, kauNDinyagotradvikaM ca // 650 // dvAra 4 / 'paNNA' 'chattI' . dvArANi // paNNA chAyAlIsA, bAyAlA hoi paNNa paNNA yA tevaNNa paMcasaTThI, aDayAlIsA ya chaayaalaa||651|| chattIsA solasagaM, agAravAso bhave gaNaharANaM / chaumatthayapariyAgaM, ahakkama kittaissAmi // 65 // __50 / 46 / 42 / 50 / 50 / 53 / 65 / 48 / 46 / 36 / 16 / varSANi agAre vAso gRhavAsaH // 651- 1 52 // dvAra 5 / 'tIsA tIsA bArasa dasagaM, bArasa bAyAla coddsdugNc|nnvgN bArasa dasa,aTTagaM ca chumtthpriyaao||65|| ____30 / 12 / 10 / 12 / 42 / 'coddasadurga' dvau vArau caturdaza 14 / 14 / 9 / 12 / 10 / 8 / varSANi / / 653 / / dvAra 6 / 'chau' chaumatthaparIyAgaM, agAravAsaM ca vogasittA NaM / savvAugassa sesaM,jiNapariyAgaM viyANAhiM // 65 // | CIRR // Jain Education Intel T Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNadharake| valiparyAyAdidvA rANi // chabasthaparyAyaM agAravAsaM ca vyupakRSya nikASya sarvAyuSaH zeSaM jinaparyAyaM kevaliparyAyaM vijAnIhi // 654 // yathA 'bAra' bArasa solasa aTThAraseva, aTThAraseva aTTeva / solasa sola tahekavIsa, codda sole ya sole y||655|| // 655 // dvAra 7 / 'bANa' bANauI cauhattari, sattari tatto bhave asII y| egaM ca sayaM tatto, tesII paMcaNauI ya // 656 // ____ atra maMDiko jyeSTho mauryastu laghuH, gRhavAsastu jyeSThasya 53 laghoH 65 varSANyuktaM, AyujyeSThasya 83 laghostu 95 tata| stavaM jJAnigamyaM, kintu gRhavAsAyurgAthayoH prAkRtatvAd vyatyayavyAkhyAyAM susthaM syAditi kecit / tathA madhyamavRttI 'paNNA chAyAlIsA' iti gAthAyAM 'paNasaTThI teknA,"bANauI cauhattari' iti gAthAyAM 'paNanauI ceva tesII' iti pATho dRzyate tathA siddhameva / / 656 // ' aTTha''savve' | aTuttariM ca vAsA, tatto bAvattariM ca vaasaaiN| bAvaTThI cattA khalu, savagaNaharAuyaM eyaM // 657 // | satve ya mAhaNA jaccA, satve ajjhAvayA viU / so duvAlasaMgI ya, save coddasapuviNo // 658 // ___ sarve brAhmaNA jAtyA adhyApakAH, 'viU' caturdazavidyAvidaH // 658 // AgamadvA0 9 / 'pari' pariNivvuyA gaNaharA, jIvaMte NAyae Nava jaNA u|iNdbhuuii suhammo ya, rAyagihe nivvue vIre // 659 // Jain Education in Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyakaniyukti- dIpikA // // 123 // jJAtaje zrIvIre jIvati nava janA gaNadharAH parinirvRtAH siddhAH // 659 // dvAra 10 / 'mAsaM' dravyakAlamAsaM pAovagayA, save'viya sblddhisNpnnnnaa| vajjarisahasaMghayaNA, samacauraMsA ya sNtthaannaa||660|| dvAram // ____ mAsaM yAvatpAdapopagamaM gatAH saMsthAne saMsthAnaviSaye // 660 // dvAra 11 / evaM sAmAyikasUtrArthapraNetrahadgaNabhRnnirgama || uktaH / evaM ca ' uddese niddese niggame' iti gAthAyAM jIvadravyanirgamadvAraM vyAkhyAtaM / atha 'khittakAlapurise ya' ityAdidvArANAM vyaakhyaa| tatra kramAgataM sAmAyikanirgamakSetradvAramalpatvAdullaGghacaukAdazadhA tannirgamakAladvAramAha / tatra nAmasthApanAkAlau sugamatvAnnoktau 'dagve' dave addha ahAuya, uvakkame desakAlakAle ya / taha ya pamANe vaNNe, bhAve pagayaM tu bhAveNaM // 661 // dravye'ddhAyA yathA''yuSi upakrame dezakAle kAle ca tathaiva pramANe varNe bhAve ca kAlaH syAt / tatra bhAvena bhAvakAlena kSAyikabhAvalakSaNena prakRtamadhikAraH / yataH kSAyike bhAve'rhatA sAmAyikaM prakAzitaM / tathA pramANakAlena ca yata Adyapau- | rupIrUpe pramANakAle'rhatA sAmAyikamupadiSTaM / dvAragAthA // 661 / / krameNAha ' ceya' ceyaNamaceyaNassa va davassa Thii u jA cuviyppaa|saa hoi davakAlo, ahavA daviyaM tu taM ceva // 6620 ___ jJabhavyazarIrAtirikto dravyakAlaH cetanaM dravyaM jIvaH acetanaM cAjIvaH tayoH sthitizcaturvikalpA anantaragAthAyAM vakSyate / sa dravyakAlaH, athavA tadravyameva kAlo dravyakAlaH kAlAkhyaM dravyamityarthaH // 662||'gi // 123 // Jain Education Inter O ww.jainelibrary.org Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaha siddhAbhaviyAyA, abhaviya poggala aNAgayaddhA y| tIyaddha tinni kAyA, jIvAjIvaTTiI cuhaa||663|addhaakaal jIvAjIvayoH pratyeka sthitiH caturdA yathA 'gai' ti / devAdigatiSu jIvA sAdyantAH1 siddhAH sAdya'nantAH 2 dvAram // bhavyAtmAno bhavyatvena ke'pyanAdisAntAH 3 abhavyA anAdyanantAH 4 iti jIvasthiteH 4 bhaGgI / 'poggale' ti pugAlA aNavaH pudgalatvena sAdyantAH 1 anAgato'ddhA kAlaH sAdhanantaH 2 atItA'ddhA anAdisAntaH 3 trayo dharmAdharmAkAzAI stikAyAH anAdyanantAH 4 ajIvasthiteH 4 bhaGgI // 663 / / gato dravyakAlaH dvAra 1 / addhAkAlamAha 'sama' samayAvaliya muhuttA, divasamahoratta pakkha mAsA y|sNvcchr yuga paliyA, sAgara osappi priyttttaa||664 samayaH paramasUkSmakAlaH 1, jaghanyayuktAsaGgyAtasamayamAnA AvalikA 2, paTapaJcAzadadhikadvizatyAvalikAbhirekaH / kSullakabhavaH 3, sArddhasaptadazakSullakabhavaireka ucchvAsaH 4, zataiH trisaptatyadhikasaptatriMzatA ucchvAsamuhUrto dvighaTikArUpaH 5, triMzatA ghaTikAbhirdivasaH 6, triMzatA muhurterahorAtraM 7, paJcadazAhorAtraiH pakSaH 8, triMzatAhorAtrairmAsaH 9, dvAbhyAM RtuH 10, dvAdazamAsaivarSa 11, paJcavarSAtmakaM yugaM 12, asaGkhyayugAtmakaM palyaM 13, tatridhA uddhArAddhAkSetrabhedAt , ekaikaM ca bAdarasUkSmabhedAd dvidhA, tatrotsedhAGgulaniSpannavRttayojanoccapalyaH ekAhikAdisaptAhikAntAnAM devakuruyugminAM vAlAgrANAM nicitaM bhRtaH tasmAtsamaye samaye ekaikasmin vAlAgre'pahRte yaH kAlaH saGkhatheyaH samayarUpaH sa bAdaroddhArapalyaH, tAnyeva romANi asaGkhyakhaNDAnyadRzyAni bAdarapRthvyekajIvadehamAnAni kRtvA bhRtapalyaH samaye samaye ekaikakhaNDApahAre saGkhayeyA varSakovyaH sUkSmoddhAra Jain Education Internet For Private & Personal use only Jww.jainelibrary.org Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti dIpikA || // 124 // Jain Education Inte palyaH, dazapalyakoTIkoTIbhiH sAgaropamaM / arddhavRtIyasAgarANAM yAvantaH samayAstAvanto dvIpAndhayaH syuH / tathA varSazataiH 2 bAdarakhaNDe'pahRte bAdaraddhApalyaH saGkhyeyA varSakoTyaH / sUkSmakhaNDe varSazate'pahRte sUkSmo'ddhApalyo'saGkhyA varSakoTyaH etaddazakoTA koTIbhiH sAgaropamaM 14 / etadazakoTAkoTIbhiH utsappiNyavasarpiNyaH syuH / sarvAtmanAM karmasthitibhavasthitayo'nena palyena mIyante / tasmin palye bAdare khaNDaspRSTanabhaH pradezeSu kRSTeSu bAdaraM kSetrapalyaM, sUkSmakhaNDa spRSTAspRSTAkAzapradezeSu kRSTeSu sUkSmaM / asaGkhyA utsarpiNyaH etatsAgaraiH SaTjIvAnAM mAnaM kriyate / dazakoTAkoTIsAgarairutsarpiNyavasarpiNI ca 15 viMzatikoTAkoTisAgaraiH kAlacakraM 16 anantakAlacakraH pudgalaparAvartto 17 jJeyaH / sa namaskAre vyAkhyAsyate || 664 || gataM addhAkAladvAra 2 / atha yathAyuH kAladvAra 3 / 'nera neraiyatiriyamaNuyAdevANa ahAuyaM tu jaM jeNa / nivattiyamaNNabhave, pArleti ahAukAlo so // 665 // nArakiryaGmanujadevAnAM, AkAra: prAkRtatvAt, yadAyuryenAtmanA yathA raudradhyAnAdinA'nyabhave nivarttitaM kRtaM tadyathAyurucyate tacca te yathA pAlayanti sa yathAyuHkAlaH / / 665 / / dvAra0 3 / ' duvi ' duvikamakAlo, sAmAyArI ahAuyaM ceva / sAmAyArI tivihA, ohe dasahA payavibhAge // 666 || durasthasyAsannAnayanamupakramaH kAlakAlavatorabhedopacArAt upakramazvAsau kAlazceti vAkyaM / sa dvividhaH padaikadeze padasamudAyopacArAta sAmAcAryupakramakAlo yathAyuSkopakramakAlaya / tatra sAmAcAryA upakramaH pUrvAdizrutAdatrAnayanaM bahukAlIna yathAyu: kAladvA ram // 124 // Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ziSyapAThAhoyA alpakAlInaziSyapAThAhetvaM vA / yataH 'eguNavIsagassa u diTThIvAu' ti vacanAddIkSAyA anvekonaviMzativaH / / dazadhA sApAThAsyAH samprati dIkSAhe eva pAThAI At sAmAcAryAH pAThanAdikAlasyopakramaNaM sAmAcAryupakramakAlaH yathAyuSa upakramo |maacaarii|| dIrdhakAlabhogyasyAlpakAlena kSapaNaM, atrApi kAlasyopakramaNApakramakAlaH / sAmAcArI tridhA, oghaH sAmAnyaM tadrUpA sAmAcArI oghaniyuktiH, sA navamapUrve tRtIyAcAravastuni viMzatiprAbhRte oghAkhyaprAbhRtaprAbhRtAniDhA / 1 / tasyA AdyA gAthA NT | arahate vaMdittA caudasapUvI taheva dasapUvI / ekkArasaMgasuttatthadhArae sabasAhU ya // 1 // ____ ahaMdAdImatvA oghaniyuktiM vakSye iti sambandhaH / iha zrutakevalinA'pi yaddazapUrvAdinatiH kRtA tatsarvasAdhubhyo nama| skArAya sarvarSINAM garvahAnyai ca 1 dazadhA sAmAcArI vakSyamANA uttarAdhyayanapaiviMzatitamA'dhyayanAnnirmUDhA, padavibhAgasAmAcArI chedagrantharUpA navamapUrvAt // 666 // iti gaNadharAvalikA sampUrNA / sAmAcAryuyakramakAladvAramadhye eva dazadhA | sAmAcArImAha / 'icchA' 'uva' | icchI micchI tahAkAro, AvasiyA ya nisiihiyoN| ApucchaNA yapaDipucchauM, chaMdaNIya nimNtnnii||667|| uvasaMpayA ya kAle, sAmAyArI bhave dasahA / eesiM tu payANaM, patteya parUvaNaM vocchaM // 668 // ___'icche 'ti icchAkAraH1'micche 'ti mithyAduHkRtaM 2 'tahAkAre'ti tatheti 3 AvazyikI 4 naiSedhikI 5 ApRcchanA 6 pratipRcchA 7 chaMdanA 8 nimantraNA 9 upasampacca 10||'kaale ti nija 2 prastAve kAlaviSayA sAmAcArI dazadhA bhavet / Jain Education Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAvazyakaniryuktidIpikA // // 125 // Jain Education Inter eSAM padAnAM pratyekaM prarUpaNAM vicAraNAM vakSye / / 667-68 / / krameNAha 'ja , jai abbhattheja paraM, kAraNajAe karejja se koI / tatthavi icchAkAro, na kappaI balAbhiogo u // 669 // yadi paramanyaM kAraNajAte utpanne satyabhyarthayettathA ko'pyanyaH kAraNajAte tasya kAryaM kuryAt / tatrApizabdAt ' ahavA sayaM' ityAdigAthAdvayoktaviSaye'pi tenAnyena vA icchAkAraH kAryaH || 669 / / uktArthasya spaSTanArthaM gAthA 'anbhu' abbhasthijjai ! najjai, abbhattheuM Na vahai paro u / aNigUhiyabala virieNa, sAhuNA tAva hoyavaM // 6 70 // 'anbhasthija ' ityatra yadizabdo'bhyupagame tasmin satyevaM jJAyate mukhyataH paro'bhyarthayituM na varttate na yujyate svayaM dAsAstapodhanA iti rUDheH / tAvatsAdhunA nigRhitaM agopitaM balaM zArIraM vIryamAntaraH parAkramo yasya IdRzena / / 670 || 'jai jai hujjatassa aNalo, kajjassa viyANatI Na vA vANaM / gilANAihiM vA hujja, viyAvaDo kAraNehiM so679 tasya kAryasya analo asamarthaH syAttadvA na jAnAti / 'vANaM ' pAdapU / glAnAdibhirvA kAraNairvyAvRtaH / / 671 / / ' rAi ' rAiNiyaM vajjettA, icchAkAraM karei sesANaM / eyaM majjhaM kajjaM, tubbhe u kareha icchAe // 672 // svato jJAnAdiratnairadhikaM ratnAdhikaparyAyAdijyeSThaM varjayitvA zeSANAM icchAkAraM kuryAt / kathamityAha / 'eyaM u' pUraNe / icchAkAriNaH ! yUyaM etanme kAryaM icchayA kuruta / atra ratnAdhikasyecchAkAro vaiyAvRtyAdikAryavidhApane, evaM niSeddho jJeyo natvAdezayAcanAdau yato'traivA'gre vakSyate 'icchA pauMjiyavA sehe rA' iti / / 672 // ' aha ' dazadhA sAmAcArI // // 125 // Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | ahavA'vi viNAseMtaM, abbhatthetaM ca aNNa daTTaNaM / aNNo koi bhaNejjA, taM sAhuM nnijjrttiio||673|| dazadhA sA____ athavA anyaM sAdhaM kArya vinAzayantaM anyaM sAdhu vA svArthAyAbhyarthayantaM dRSTvA'nyaH ko'pi sAdhustaM sAdhaM nirjarArthI |mAcArI // | bhaNati // 673 / / ' aha' | ahayaM tubbhaM eyaM, karemi kajaM tu icchakAreNaM / tatthAvi so icchaM, se karei majAyamUliyaM // 674 // ___ahaM yuSmAkaM etatkAryaM karomi icchakAreNeti, yadi ca icchA syAt / tatrApi sa kArayitA 'se' tasya kartumaryAdArUpa mUlAya hitaM maryAdAmUlIyaM icchAkAraM kuryAt / / 674 // aha' fa ahavA sayaM karentaM, kiMcI aNNassa vAvi daNaM / tassavi kareja icchaM, majhapi imaM karehitti // 675 // a ___ svakaM nijaM anyasya vA'pi kArya kurvantamanyaM dRSTvA tasyApIcchAkAraM kuryAt 'mamApi etatkuru' / / 675 // ' tattha' tatthavi so icchaM, se karei dIvei kAraNaM vA'vi / iharA aNuggahatthaM, kAyavaM sAhuNo kiccaM // 676 // | so'bhyArthataH san tasya icchAkAraM karoti icchAmyahaM tava karomIti, dIpayati vA kAraNaM 'gurvAdikAryavidhAnaM itarathA'- | vaziSTakAryAbhAve''tmAnugrahArtha sAdhoH kArya karttavyaM // 676 // 'aha' ahavA NANAINaM, aTThAe jai kareja kiccANaM / veyAvaccaM kiMcI, tatthavi tesiM bhave icchA // 677 // Jain Education In n al Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryuktidIpikA / / // 126 // Jain Education Inter jhAnAdInAmarthAya yadi kRtyAnAmAcAryANAM vaiyAvRttyaM ko'pi kuryAttatrApi teSAM AcAryANAM sAdhau ' iccheti' icchAkAro bhavet || 677 || ' ANA , ANAbalAbhiogo, NiggaMthANaM Na kappaI kAuM / icchA pauMjiyabA, sehe rAINie (ya) tahA // 678 // AjJA tvayedaM kAryameveti balAbhiyogo haThAtkaraNaM tau na kalpate / 'icche 'ti icchAkAraH ziSye tathA puNyakRtyajJaptyAdau ratnAdhike'pi prayoktavyaH || 678 || ' jaha ' jaha jaccabAhalANaM, AsANaM jaNayaesa jAyANaM / sayameva khaliNagahaNaM, ahavAvi balAbhiogeNaM 679 jAtyabAlIkAnAmazvAnAM svayaM khalInaM kavikA, tadgrahaNaM teSAM prAyo vinItatvAt / magadhAdijanapadeSu jAtAnAM tu svayaM vA balAbhiyogena vA khalInagrahaNaM keSAJcidvinItatvAdavinItatvAcca / / 679 // puri purisajjAvi tahA, viNIyaviNayaMmi natthi abhiogo / sesaMmi u abhiogo, jaNavayajAe jahA Ase 4 tathA puruSajAte puruSaprakAre'pi vinItaH zikSito vinayo yena tasminnAsti balAbhi0 zeSe'vinIte'sti, yathA magadhAdijanapadajAte'zve, tasmAt balAtkAraM vinA svayamevAnyeSAmicchAkAraM acintayitvA'nabhyarthitena vaiyAvRttyaM kAryaM, yataH || 680 || ' abbha ' anbhatthaNAe maruo, vAnarao ceva hoi diTThato / gurukaraNe sayameva u, vANiyagA duNNi dittttNtaa||681|| dizadhA sA mAcArI // 126 // Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education abhyarthanAyAM maruko baTuH / yathA so'bhyarthanAM vinA dAnakSaNe janagRheSvagacchan daridrIbhUtaH tathA'bhyarthanAM vinAM vaiyAvRtyamakurvvannirjarAhInaH syAt / tathA yo guruNA vaiyAvRtyaM kurviti nodito gurorapi tadeva vakti sa vAnaropamaH / yathA vAnaro vRSTayA kampamAno nIDasthayA sugRhyA gRhaM kiM na karoSItyukto ruSTastanIDaM babhaJja / 'gurukaraNe' tu guruH svayameva vaiyAvRttyaM kiM na karotIti gurukaraNe / 'vANi 0' eko vaNikkArpaNyAtprAvRSi svayaM gRhaM chAdayan lAbhAdbhraSTo dvitIyo maulyenAnyaizchAdayaMstaddine vyavasAyabAhulyAd bahulA bhavAn jAtaH / evaM guruH svayaM vaiyAvRtyaM kuvan pratibodhAdilAbhAd bhrazyatyanyaistu kArayan jJAnadA - nAdilAbhavAn syAt || 681 / / atrArthe punardoSAnAha ' suttatthesu acintana Aese vuDhasehagagilANe / bAle khamai vAI aDDiIya ' / 1 / yadyAcAryaH svayaM vaiyAvRtyaM kuryAt tadA sUtrArthayoracintanA syAt / Adeze prAghuNake vRddhazaikSaglAne kSapake cAnnapAnAdiacintanA syAt / vyAlo'histaddaSTe sAdhau auSadhAdisArA na syAt / vAdini Rddhimati rAjAdau cAgate, AkAro lAkSa0 pAnakAdyarthaM gate gurau anRddhirlaghutvaM ca / ' eehiM kAraNehiM tuMbabhUo u hoti AyArio | veyAvaccaM Na kare kAyavvaM tassa sesehiM ' / 2 / tumbaM cakranAbhiH tadbhUtastatsamo vaiyAvRtryaM na kuryAt / ' jeNa kulaM AyataM taM purisaM AyareNa razkejA / na hu tuMbaMmi viNaTTe arayA sAhArayA hoti' / 3 / yasya kulaM munivRndaM, SaSThyArthe tRtIyA, AyataM vaza arakAH sAdhArakAH samAnAdhArakAstumbavadAdhArakRta ityarthaH / ' saMja saMjoe abbhuTThiyassa, saddhAe kAukAmassa / lAbho caiva tavastissa, hoi addINamaNasassa // 682 // vaiyAvRtye bhikSAyAM anyasAdhukRte'bhyutthitasya udyatasya zraddhayA kartukAmasya tapasvino'lAme'pyadInamanaso nirjarAyA 22 icchAkAra dvAram // Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ micchA Avazyaka- niyukti- diipikaa|| lAbha eva // 682 // uktaH icchAkAraH dvAra 1 / 'saMja' saMjamajoe abbhuTTiyassa, kiMci vitahamAyariyaM / micchA etaMti viyANiUNa micchatti kaayvN|683|| saMyamayoge samitiguptirUpe vitathaM viparItamAcaritaM, mithyA'lIkametanmayAkRtamiti jJAtvA 'micchA' mithyAduHkRtamiti kAra dvAram // // 127 // jai ya paDikkamiyatvaM, avassa kAUNa pAvayaM kmm| taM ceva na kAyavaM, to hoi pae paDikato // 684 // ___ yadi vA pApakarma kRtvA avazyaM pratikrAntavyaM mithyAduHkRtaM deyaM punastanna karttavyameva tataH pade utsargapade / 684 / 'jaM du' Ni jaM dukkaDaMti micchA, taM bhujo kAraNaM ato| tiviheNa paDikkato, tassa khalu dukkaDaM micchA // 685 // yaduHkRtamAzritya mithyAduHkRtaM dattaM tadbhUyo duHkRtakAraNamapUrayannakurvan trividhena pratikrAntaH syAt / tasya duHkRtaM mithyA // 685 ||'jN du' jaM dukkaDaMti micchA, taM ceva nisevae puNo pAvaM / paJcakkhamusAbAI, mAyAniyaDIpasaMgo ya // 686 // yaduHkRtamAzritya mithyAduHkRtaM dattaM taccaiva pApaM punarniSevate sevate, tasya mAyA nikRtirlokakRto nikArastiraskAraH punaH punaH kRtiprasaGgazca syAt / 686 // 'mitti' 'katti' mitti miumaddavatte, chatti ya dosANa chAyaNe hoi|mitti ya merAe~, Thio dutti duguMchAmi appANaM // // 127 // Jain Education in Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Intell katti kaDaM me pAvaM, Datti ya Devemi taM uvasameNaM / eso micchAdukkaDapayatrakharattho samAseNaM // 688 // 'mI 'tivarNo mRdu mArdavatve varttate, mRdutvaM kAyanamratA / mRdorbhAvaH karma vA mArdavaM tasya bhAvo mArdavatvaM bhAvanamratA | 'che'ti doSANAM chAdane vAraNe 'mI'ti 'merAe' maryAdAyAM sthitaH, 'du' ityAtmAnaM jugupse 'ka' iti mayA pApaM kRtaM 'Da' iti tatpApamupazamena DepayAmi kSipAmi / eSAM saiddhAntikazabdAnAM niSpattirvarNalopAgamAbhyAsavirudvaiva yathA puri zete puruSaH, mahyAM zete mahiSaH ityAdivat / / 687-88 / / dvA0 2 ' kappA ' pAkappe pariNiTTiyasa, ThANesu paMcasu Thiyassa / saMjamatavaDDagassa u, avikappeNaM tahAkAro // 689 // kalpAkalpe AcArAnAcAre 'pari0' jJAnaniSThAM gatasya, sthAneSu paJcamahAvrateSu saMyamatapaADhyasyAvikalpena nizcayena tathAkArastatheti zabdaH kAryaH // 689 // ketyAha - ' vAya ' vANapaNA, use suttaatthakahaNAe / avitahameyaMti tahA, paDisuNaNAe tahakkAro // 690 // vAcanA sUtradAnaM tatpratizravaNe 1 upadeze sAmAnyavyAkhyAne 2 sUtrArthe 3 tathA gurUktakAryapratizravaNe 4 cA'vitathamediti tathAkAraH / / 690 / / ' jassa ' jassa ya icchAkAro, micchAkAro ya pariciyA do'vi / taio ya tahakAro, na dullabhA soggaI tassa // icchAkAro mithyA duSkRtaM caite dve paricite // 699 // dvA0 3 'Ava " tathAkAradvAram // Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka - AvassiyaM ca rNito, jaM ca ahaMto nisIhiyaM kuNai / eyaM icchaM nAuM, gaNivara ! tubbhaMtie NiuNaM // niryukti'Nito ' niryAn sAdhuH ' ainto ' Ayana he gaNivara ! gaNirdvAdazAGgAdhyetA tasmin vara zreSTha etadicchAmi jJAtuM tavAntike / / 692 / / gururAha-' Ava dIpikA || ,, AvastriyaM ca Nito, jaM ca ahaMto NisIhiyaM kuNai / vaMjaNameyaM tu duhA, attho puNa hoi so ceva // 693 // // 128 // Jain Education Inter vyaJjanaM zabdarUpametad dvidhA vartate, arthoM dvayorapi sa eva / yataH saMyame'vazyaMkriyAssvazyikI, aticArebhyo niSiddhAtmanaH kriyA naiSedhikI // / 693 // tatra ' ega " egaggassa pasaMtassa na hoMti iriyAiyA guNA hoMti / gaMtavvamavassaM kAraNaMmi AvassiyA hoi // 694 // ekAgrasya, IrSyA gamanaM, AditaH AtmasaMyamavirAdhanAdayo doSAstiSThato na syuH, guNAH svAdhyAyAdhyayanAdayaH syuH / tathApi ' gaMtavva. ' kAraNe glAnAdeH, tataH ' Ava0 ' / / 694 / / ' Ava0 ' AvassiyA u AvassaehiM, sabbehiM juttajogissa / maNavayakAyaguttiMdiyasya AvassiyA hoi // 695 // AvazyakI AvazyakaiH pratikramaNAdibhiH sarvairyukta yoginaH sthAnasthasyApi syAt, yuktA yogA manovAkkAyavyApArA yasya tasya, kAraNe gamanakAle'pi guptamanovAkkAyendriyasyAvazyi0 // / 695 / / ' seaM ' ' sejaM ' sejjaM ThANaM ca jahiM, ceei tahiM nisIhiyA hoi| jamhA tattha nisiddho, teNaM tu nisIhiyA hoI // / 696 // Avazyi kInaiSe dhikyau // // 128 // Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Int seyaM ThANaM ca jadA, ceteti tayA nisIhiyA hoi| jamhA tadA niseho, nisehamaiyA ca sA jeNaM // 697 // zayyAM sthAnaM ca / yatra cetayate'nubhAvyatayA vetti, 'tahiM', atha naiSedhikIniruktiH, yasmAttatrAticArebhyo niSiddho vartate, ' te ' // 696 // pAThAntaraM ' sejjaM ' atha bhASyaM ' Ava ' AvassiyaM ca Nito,jaM ca aIto nisIhiyaM kuNai / sejjANisIhiyAe, NisIhiyAabhimuho hoi / 120 ' Avassi0 jaM ca a0 ' etatpAdadvayaM vyAkhyAtaM / upalakSaNatvAd ' vaMjaName0 ' iti tRtIyapAdo'pi, atha ' attho puNa0 ' iti spaSTayati / ' sejjA 0 ' zayyA vasatiH saiva naiSedhikI, kasmAt ? niSiddhyate pravizadbhirbahiH saMyatAticArA iti naiSedhikI, tasyAM AgamanaM prati naiSedhikyA'bhimukho'smi / naiSedhikI pApavyApAraniSiddhAtmano dehastayA'taH sAdhubhiH saMvRtairbhAvyamiti saMjJAM karoti, tato'vazyaM karttavya bhAvitvAnnaiSedhikyapyAvazyakItyekArthatA | cUrNivyAkhyA tvevaM ' Ava ' ' jaM ca ' tatrAnaM hetuH 'sejA' yannirgacchannAvazyi kI tisaMjJayA gamanasyAvazyakatvAt zayyAnaiSedhikyAM vasati niSedhe'bhimukho'smi, bhavadbhicintA kAryeti gurunivedanaM vinayaprayogAdi ca, AyAMstu 'nisIhiyaM' ityAdi virAdhanAniSedharUpanaiSedhikI saMjJayA yuSmabhya|mabhimukho'smi mA sAgArikAntyA kSubhyamiti, evamapi gurunivedanA diprayojana kyAdekArthatA // 120 // uktamevArthamAha 'jo ho' jo hoi nisiddhappA, nisIhiyA tassa bhAvao hoi / aNisiddhassa nisIhiya, kevalamettaM havai saddo // 121 pApe niSiddhAtmA / / 121 // ' Ava AvazyikInaiSe dhikyau // Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti dIpikA // // 129 // Jain Education Inte AvassayaMmi jutto, niyamaNisiddhotti hoi nAyo / ahavA'vi NisiddhappA, NiyamA Avassae jutto 122 Avazyake mUlottaraguNAnuSThAnarUpe yukto niyamena nizcayena pApAnniSiddha iti // 122 // dvA0 4-5, 'A , ApucchaNA ukajje, puvanisiddheNa hoi paDipucchA / puvagahieNa chaMdaNa, NimaMtaNA hoagahieNaM // 698 // kArye sati karomIti gurupArzve ApRcchanA, dvA0 6 / pUrvaniSiddhena kuto'pi hetostatkarttukAmena pratipRcchA dvA0 7 / pUrvagRhItena bhaktAdinA anyarSINAM icchAkAreNedaM bhaktAdi gRhyatAmiti chandanA, dvA8 / agRhItena bhaktAdinA bhavatkRte bhaktAdyAnayAmIti nimantraNA dvA0 9 / / 698 / / ' uba uvasaMpayA ya tivihA, NANe taha daMsaNe carite y| daMsaNaNANe tivihA, duvihA ya carittaaTTAe / 699 // upasampad anyagacchAdyAzrayaNaM, trividhA darzanajJAnayorupasampad, dvividhA cAritrArthAya // 699 // tatra jJAne ' vatta ' vattaNA saMdhaNA ceva, gahaNaM suttatthatadubhae / vecAvacce khamaNe, kAle AvakahAi ya / / 700 // varttanA 1 saMghanA 2 grahaNaM 3 etatrayaM pratyekaM sUtre'rthe tadubhaye sUtrArtharUpe evaM navabhedAH, evaM darzane'pi darzanaprabhAvakazAstraviSayA 9 bhedAH, cAritre tu dvidhA vaiyAvRtyaviSayA kSapaNaM tapastadviSayA ca, ekaikA kAlato yAvatkathikA cazabdAditvarA ca syAt || 700 || sAmAnyenoktvA vizeSeNAha - 'saMdi ' saMdiTTho saMdiTThassa, ceva saMpajjaI u emAI / caubhaMgo etthaM puNa, paDhamo bhaMgo havai suddho // 701 // ApRcchanAdi dvArANi // // 129 // Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasampadvAram // sandiSTo guruNA'nujJAtaH sandiSTasya guruNaiva jJApitasya pArzva svagacche'nyagacche vA sampadyate upasampadamAdatte ityAyo bhaGgaH 1 evaM sandiSTo'sandiSTasya 2 asandiSTaH sandiSTasya 3 asandiSTo'sandiSTasya 4 tatra asandiSTaH sandiSTasyeti yathAmu'kAcAryapAca~ upasampad grAhyA paraM nAdhuneti, evaM catvAro bhaGgAH // 701 // vartanAdIni vyAkhyAti 'athi' athirassa pubagahiyassa, vattaNAjaiha thirIkaraNaM / tasseva paesaMtaraNaTussa'NusaMdhaNA ghaDaNA // 702 // prAggRhItasya sUtrAderasthirasya sato yat sthirIkaraNaM guNanaM kriyate sA vartanA 1 tasyaiva pradezAntaranaSTasya kiJcidvismRtasyA'nu pazcAd ghaTanA melanA saMdhanA // 702 // 'gaha' gahaNaM tappaDhamatayA, sutte atthe ya tadubhae ceva / atthaggahaNami pAyaM, esa vihI hoi nnaayvo||703|| | ____ tat prathamatayA sUtrAdyAdAnaM grahaNaM / tatra' attha0' prAyograhaNAtsUtragrahaNe'pi kazcid bhUmipramArjanAdividhiH syAt / / 703 // atra jJAnopasampadi vAcyadvAragAthA ' maja' majaNaNisejjaakkhA, kitikamussagga vaMdaNaM jeTe / bhAsaMto hoI jeTTho, no pariyAeNa to vnde||704|| ___ mArjanaM 1 niSidyA 2 akSAH 3 kRtikarma 4 utsargaH 5 vandanaM jyeSThe 6 jyeSThazcAtra bhASamANo jJeyo na tu paryAyeNa tato vandate 7 // 704 / / krameNAha 'ThANaM.' ThANaMpamajjiUNaM, doNNi nisijjAu hoMti kaayvaa| egA guruNo bhaNiyA, vitiyA puNa hoMti akkhANaM // Jain Education in all I Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti dIpikA / / // 130 // Jain Education Inter dvA0 1 'dona' samavasaraNAkSANAM dvA0 3 || 705 / / kRtikarmmadvAramAha dvA0 2 ' do ce ' do caiva mattagAI, khele taha kAiyAe bIyaM tu / jAvaiyA ya surNetI, save'vi ya te tu vadaMti // 706 // dve mAtra staH khelasya zleSmaNaH kAyikyA nirodhasya, vandante jyAyasaM vandanena || 706 // dvA0 4' sabai ' save kAussaggaM, kareti sa puNo'vi vaMdati / NAsapaNe NAidUre, guruvayaNapaDicchagA hoMti // 707 // vizAntyai anuyogahetuM kAyotsargaM ' paDicchagA ' pratIcchakAH // 707 || ' NiddA ' NiddAvigahAparivajjiehiM, guttehiM paMjaliuDehiM / bhattibahumANapuvaM, uvauttehiM suNeyavaM // 708 / / bhaktirAntarA prItirbahumAnaM bAhyA pratipattiH || 708 || 'abhi' abhikakhaMtehiM suhAsiyAI, vayaNAI atthasArAI / vimhiyamuhehiM, harisAgaehiM harisaM jaNaMtehiM // 709 // abhikAGkSadbhiH subhASitAni zabdArthadoSarahitAni / harSAdAgataiH, harSaM gurorjanayadbhiH evaMvidhaiH zrotavyaM // 709 // ' guru ' gurupariosagaeNaM, gurubhattIe taheva viNaeNaM / icchiyasuttatthANaM, khippaM pAraM samuvayaMti // 710 // gamanaM gataM guruparitoSasya gataM tena, kSipraM zIghraM pAraM samupayAnti // 710 // ' vakkhA vakkhANasamattIe. jogaM kAUNa kAiyAINaM / vaMdaMti tao jedaM apaNe pavaM ciya bhaNanti // 711 // jJAnopasampadi mArjanA dinI dvArANi // ||130 // Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAnopa vyAkhyAnasamAtyAM vyAkhyAnakAlabAhulyena kAyikyAdinirodhAtmA bhUd glAnatvaM iti kAyikAderyogavyApAraM kRtvA / NI vyAkhyAtAraM vandante'nye tvAhuH pUrva vyAkhyArambhakAle eva vandante / / 711 / gataM vandanadvAra0 6 iti dvaa06| 'bhAsaMto' padi | iti dvAravyAkhyAyAM paraH 'coe' jyeSThavandaN| coeti jai hu jiTTho, khiNcisutttthdhaarnnaaviglo| vakkhANaladdhihINo, niratyayaM vaMdaNaM taMmi // 712 // dvaarm|| ___nodayati prerayati yadi ca jyeSThaH kathaJcitsUtrArthadhAraNAyAM vikalo'zaktaH arthavyAkhyAlabdhihInaH, tato nirarthakaM tasmin | vandanaM // 712 // aha' aha vayapariAehiM, lahugo'vi hubhAsaoihaM jeho| rAyaNiyavaMdaNe, puNa tassavi AsAyaNA bhaMte!713 ___ vayAparyAyAmyAM laghurapi bhASako'tra jyeSThaH ratnAdhikavandApane / / 713 // gururAha ' jai' jaivi vayamAiehi, lahuo sutttthdhaarnnaapdduo| vakkhANaladdhimaMto,so ciya iha gheppaI jetttto||714|| ___ yadyapi vayaAdhai ghustathApi yaH 'sutta0' paTurvyAkhyAnalabdhimAn sa eveha gRhyate // 714 // ' AsA' AsAyaNAvi NevaM, paDucca jiNavayaNabhAsayaM jmhaa| vaMdaNayaM rAiNie, teNa guNeNaMpi so ceva // 715 // ____ yasmAjinavacanabhASitaM jinavAvasthApanazaktiM pratItyAzritya zrutakAle ratnAdhike vandanaM uktaM tenArhadvacanavyAkhyArUpeNa guNena sa eva laghurapi ratnAdhikaH // 715 // prasaGgAtsAmAnyavandane'pi nayavicAramAha 'nava' Jain Education in For Private & Personal use only Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyukti jJAnopa| sampadi jyeSThavandanadvAram // Avazyaka-1 navao ettha pamANaM, na ya pariyAo'vi nnicchymenn|vvhaaro u jujai, ubhayanayamayaM puNapamANaM nizcayamatena na vayo na ca paryAyaH pramANaM kintu kriyaiva, vyavahAratastu yujyate vayaHparyAyavRddhatvaM, tataH kimatra tattvamidIpikA tyAha / ubhayanayamataM punaH pramANaM paryAyajyeSThaH sakriyazca vandanAI ityarthaH, paraM vyavahAreNaiva vyavaharttavyaM // 716 // | yataH 'niccha" // 13 // nicchayao dunneyaM, ko bhAve kammi vaI smnno?| vavahAraou kIrai,jo puvaThio carittami // 717 // ___ nizcayato durjeyaM kaH zramaNaH kasmin bhAve vartate, yaH pUrva cAritre sthitaH tasya vyavahArataH kriyate vandanaM / / 717 // viva' IN vavahAro'vi ha balavaM. jaM chaumatthaMpi vaMdaI arhaa|jaa hoDa aNAbhiNNo. jANaMto dhammayaM ey||123|| ___ arhannapi kevalyapi yAvadanyairanabhijJAtaH syAt / etAM vyavahAracalAdhikyarUpAM dharmAtAM jAnan // 123 // 'estha' | | ettha u jiNavayaNAo, suttaasaaynnbhuttdosaao| bhAsaMtagajeTThagassa, u kAyaro hoi kiikmm|718 ____ atra zrutavyAkhyAprastAve jinavacanAt avandane ca sUtrA''zAtanAbahutvadoSAd bhASamANarUpajyeSThasya // 718 // uktA jJAnopasampata / evaM darzanopasampadapi 'vi' duvihA ya carittaMmI, veyAvacce tahe va khamaNe ya / NiyagacchA aNNaMmi ya,sIyaNadosAiNA hoti||719|| nijagacchAdanyasmin gacche gamanaM syAt / sIdanaM jJAnacAritrAdinA taddopeNa AditaH svagacche'nyo vaiyAvRtyakartA- // 131 // For Private & Personal use only Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritropa sampadvAram / / stItyAdinApi / / 719 // 'itta' ittariyAivibhAsA, veyAvaccaMmi tahe va khamaNe y| avigiTThavigiTuMmi, ya gaNiNo gacchassa pucchAe // vaiyAvRttyArtha upasampadi itvarAdivibhASA kaaryaa| ko'rthaH vaiyAvRttyopasampadvAhako dvidhA itvaro yAvatkathikazca / tatrAyaM vidhiH-yadyagre vaiyAvRttyakaro nAsti tadeSyate, cedasti sa yAvatkathiko labdhimAMzca tadA navyo neSyate / upAdhyAyAdibhyo vA deyo'tha navyo yAvatkathiko labdhimAMzca, tadA sa sthApyaH, vAstavya upAdhyAyAdInAM, atha dvAvapi labdhiyuktau tadA vAstavyaH sthApyo'nya upAdhyAyAdeH, atha sa AgantukaH necchettadA sthApyo vAstavya upAdhyAyAdeH, evaM vAstavyAgantukayoritvara upA. dhyAyAdeH yAvatkathikaH sthApyaH dvayoritvarayorekaH pratIkSyate'nyaH kAryate'nyasmai vA dIyate / necchettadA vivekaH kAryaH yadvA yAvatkathiko vAstavyo vizrAmyate / Agantuka itvaraH kAryate vRttya, iti vibhASA kAryA / tathaiva kSapaNArtha upasampattari itvare yAvatkathike ca, avikRSTe vikRSTe ca gaNinA gaNadhareNa gacchasya pRcchayA vibhASA kAryA, tatra kSapaka itvarazcaturthaSaSThakartA'vikRSTaH, sa cet pAraNe glAyate tadA neSyate bhaNyate ca tvayA naivaM tapaH kArya kiMtu sUtre'rthe cAdaraM kuru, vikRSTastu yo'STamAdikartA so'pyevaM vAcyaH, yAvatkathikazca yo'nte anazanagrAhI, tau gacchaM pRSTvA sthApyo / sAdhvapRcchayA vikRSTatapo'nazanino rakSaNe doSaH, yadA vikRSTatapA AtmanA pratilekhanAdi kuryAt tavAnAhaM (1) yadi sAdhavo brUyuH agre kSapako'sti, tato navaH sAdhuH pratIkSyate'gretanapAraNaM yAvat / dvayoHyAvRttyaM sAdhavaH kuryuH tadA sthApyaH, sAdhuprapanne vismRte tadudvartanAdizuzrUSAvidhau ca yatayaH preryAH cenmAsAdA vikRSTatapasvI pAraNe na glAyati tadAhaH mAsAditapoha eva / / 720 // ' uva' For Private & Personal use only Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yathAyuSko Avazyaka niyuktidIpikA // pkrmkaalH|| // 132 // uvasaMpanno jaM kAraNaM,tu taM kAraNaM apreNto|ahvaa samANiyaMmI, sAraNayA vA visaggo vA // 721 // yatkAraNaM yanimittaM upasampanna upasampadaM prapannastatkAraNamapUrayan yadi syAttadA 'sAraNayA vA visaggo ve 'ti sAraNA nodanA kAryA visargastyAgo vA 'ahavA samA0' samApte upasampatkArye smAraNA, yathA sampUrNa te kArya, visargo vA kAryaH // 721 // athagRhasthopasampadamAha 'itta' ittariyaM pi na kappai, avidinnaM khallu progghaaiisuN| ciTThi tu nisiittu, va tiyvyrkkhnntttthaae||722|| itvaramadhyalpakAlamapi parAvagrahAdiSu sthAtuM niSIdituM, avidattaM iti kriyAvizeSaNaM, na klpte| tRtIyamahAvratarakSaNArtha // 722 // dvA0 10 'evaM' evaM sAmAyArI, kahiyA dasahA samAsao esaa| saMjamatavaDhayANaM, niggaMthANaM maharisINaM // 723 // ___saMyamatapaADhyAnAM nigraMthAnAM sAmAcArI kathitA / / 723 // ' eyaM' eyaM sAmAyAriM, jujaMtA crnnkrnnmaauttaa| sAha khavaMti kamma, aNegabhavasaMciyamaNaMtaM // 724 // ___ yuJjAnAzcaraNakaraNayogayuktA upayuktAH, mo lAkSa0 / / 724 // iti sAmAcArI / uktaH sAmAcAryupakramakAlaH / yathAyukopakramakAlamAha ' ajjha' ajjhavasANanimitte, AhAre veyaNA parAghAe / phAse ANApANu, sattavihaM jhijjae AuM // 725 // d // 132 // Jan Education Inter allww.jainelibrary.org Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yathA | yuSkopakamakAlA atiharSaviSAdAbhyAM adhikamavasAnaM cintanaM adhyavasAnaM tat adhyavasAnaM rAgasnehabhayabhedAtridhA / tatra rUpAdiguNekSaNottho rAgaH, sAmAnyena pratibandhaH snehA, bhayamAkasmikaM / teSAM adhyavasAne sati 1 tathA nimitte vakSyamANadaNDakazAdau sati 2 AhAre pracure 3 vedanAyAM 4 parAghAte ga dipAte 5 sAdisparze 6 AnapAnayonirodhe 7 iti saptavidhaiH prakAraiH sopakramAyuH kSIyate // 725 / / 'daMDa' daMDakasasattharajjU, aggI udagapaDaNaM visaM vaalaa|siiunnhNari bhayaM, khuhA pivAsA yavAhI ya // 726 // ___daNDAH 1 kazAH 2 zastraM 3 rajjavaH 4 agniH 5 udakaM 6 patanaM 7 viSaM 8 vyAlaH 9 zItaH 10 uSNaM 11 aratiH 12 bhayaM 13 kSudhA 14 pipAsA 15 vyAdhiH 16 / / 726 // ' mutta' muttapurIsanirohe, jiNNAjiNNeya bhoyaNe bhuso|ghsnngholnnpiilnn,aauss uvakamA ee // 727 // ___ mRtrapurISau nirodhau 17-18 jIrNAjIrNa 19 tathA bahuzo'nekazo bhojanaM 20 gharSaNaM candanasyeva 21 gholanaM aMguSThAGgulibhyAM yukAyA iva 22 pIDanamikSvAdekhi 23 AyuSaH zIghrabhogyatve upakramakAritvAdupakramAH / tatra "devA neraiyA vA asaMkhavAsAuyA tiriyamaNuyA / uttamapurisA ya tahA caramasarIrA ya niruvakamA / 1 / sesA saMsAratthA bhaiyA sovakamA ya iyare vA" ||727 / / ukta upakramakAlaH dvA04, dezakAlaH prastAva ucyate, sa eva kAlA, sa ca prazasto'prazastazca / prazasto mokSaheturyathA 'niddha' Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyukti dIpikA // // 133 // Jain Education Intern nidhdhUmagaM ca gAmaM, mahilAthUbhaM ca suNNayaM duhuM / NIyaM ca kAgA olenti jAyA bhikkhassa haraharA // 728 // nirdhUmaM grAmaM, mahilAstUpaM kUpaM zUnyaM dRSTvA, tathA nIcaM 'olenti' avapatanti kAkAH, tato jAtA bhaikSasya 'haraharA' atIvaprastAvaH // 728 || aprazasto bhavaheturyathA ' nimma ' nimmAcchiyaM mahuM pAyaDo, NihI khajjagAvaNo suNNo / jA yaMgaNe pasuttA, pautthavaiyA ya mattA ya // 729 / / nirmAkSikaM madhu, prakaTo nidhiH, khAdyakAnAmApaNo haTTaH zUnyaH, yA cAGgaNe prasuptA strI sA proSitapatikA mattA ca eSAM grahaNaprastAva ityarthaH / / 729 / / dvA0 5 / atha kAlo maraNaM tasya kAlaH kAlakAlastamAha 'kAle ' kAle kao kAlo, ahaM sajjhAyadesakAlaMmi / to teNa hao kAlo, akAlakAlaM kareMteNaM // 730 // kAlena kRSNena zunA kRtaH kAlo maraNaM asmAkaM svAdhyAyasya dezakAle prastAve tatastena hataH kAlaH prAdoSikAdiH akAle prastAve kAlaM maraNaM kurvatA // 730 / / dvA. 6 / -- / ' duvi ' pimANakAlo divasapamANaM ca hoi rAI a / cauporisio divaso, rAtI cauporisI ceva // 731 // pramANameva kAlaH pramANakAlo dvividhaH divasapramANakAlo rAtripramANakAlazca / pramANAddhAkAlayorayaM medaH / addhAkAlo'nAdyanantaH pramANakAlastu pramANavAneva || 731 // 'paMca' dezakAla - pramANa kAlAH // // 133 // Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaalH|| | paMcaNhaM vaNNANaM,jo khaluvaNNeNa kAlao vnnnno|so hoi vaNNakAlo,vaNijai jova jaM kAlaM // 732 // ___varNana chAyayA kAlo varNaH saH, varNazcAsau kAlazca varNakAlaH, yo vA padArtho yatkAlaM, Azritya varNyate sa varNanaM varNastasya kaalH|| 732 // dvaa08|'saadii' sAdIsapajjavasio, caubhaMgavibhAgabhAvaNA etthaM / odaiyAdIyANaM, taM jaannsubhaavkaalNtu||733|| audAyikAdInAM bhAvAnAM kAlaH saadispryvsitH| atra caturbhaGgayA vibhAgasya vyakterbhAvanA kAryA, sAdisaparyavAsitaH 1 sAdyaparyavasitaH 2 anAdisaparyavasitaH3 anaadypryvsitH4| taM bhAvakAlaM jAnIhi / tatra karmaNAM udayottha audayiko bhAvo dvitiiybhnggshuunyH| yathA nArakAdibhAvo gatyAdinAmakarmaNa udayatvAdaudayikaH sa Aye bhaGge, mithyAtvAdista bhavyAnAM tRtIyabhaGge 3, sa evAbhavyAnAM caturthe bhane 4, mithyAtvAdyupazamaH aupazamiko vyAdizUnyaH, kSAyikaruyAdizUnyaH, yataH kSAyikaM cAritraM Aye bhaGge 1 siddhAnAM cAritryacAritryAdivikalpAtItatvAt , kSAyikajJAnadarzane dvitIyo bhagaH, anye tu kSAyika dvitIyabhaGge evAhuH / kSAyopazamiko dvitIyabhaGgazUnyaH yato jJAnacatuSkamAye 1 ajJAnadvikaM bhavyAnAM tRtIye 3 abhavyAnAM caturthe 4 / pAriNAmiko'pyevaM jIvAnAM pudgalAnAM ca vividharUpaH pariNAmalakSaNaH pAriNAmiko bhAvaH, yataH pudgalakAye vyaNukAdiH pAriNAmiko bhAvaH Aye bhaGge 1 bhavyAnAM bhavyatvapariNAmastRtIye 3 jIvasya jIvatvapariNAmazcaturthe bhane 4 // 733 // bhaavkaaldvaa09| ' etthaM' Jain Education Intel Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaavnirgmH|| Avazyaka - etthaM puNa ahigAro, pamANakAleNa hoi naayvo|khettmi kami kAle, vibhAsiyaM jiNavariMdeNaM // 734 // niyukti ___ iha yatprAka 'pagayaM tu bhAveNaM ' atra tu pramANakAlenetyuktaM / tataH kSAyikabhAvakAle svAminA pramANakAle pUrvAhna diipikaa|| bhASitamityavirodhaH / athottarArddha ziSyapRcchA 'khettaM' kasmin kSetre kAle vA sAmAyikAdhyayanaM jinavarendreNa vibhASitaM // 134 // // 734 // uttaramAha 'vaha' vaisAhasuddhaekkArasIe, puvaNhadesakAlaMmi / mahaseNavaNujANe, aNaMtara paraMpara sesaM // 735 // _ kAlasyAntaraMgatvajJaptyai praznavyatyenottaraM, pUrvAhne AdyapauruSyAM noAgamato jJazarIrAyatiriktadravyakSetre mahasenavane, bhAvakSetreSu tu gaNabhRtsu, anantaranirgamanaM sAmAyikasya, zeSaM guNazilAdikSetraM jambUmukhyagaNinazcAzritya paraMparanirgamanaM tasya // 735 / / gataM ' uddese niise' mUladvAragAthAdvayoktaM kSetrakAladvAradvayaM, kSetrakAlapuruSadvArANAM ca nirgamAGgatoktA'taH 'nAmaM0 eso u niggamassA' ityAdigAthAyA bhAvanirgamamAha ' khai' IN khaiyaMmi vamANassa,niggayaM bhayavao jigiNdss|bhaave khaovasamiyaMmi,vahamANehiM taM gahiyaM // 736 ___ kSAyike bhAve vartamAnasya jinendrasya mukhAnnirgataM / bhAve' tat sAmAyikaM anyadapi ca zrutaM gaNadharAdibhiH kSAyopazamike bhAve vartamAnagRhItaM / tatra prAgbhavabhAvitairgaNibhirekaniSadyayA ekAdazAGgAni, caturdazaniSadyAdibhizca prAyaH caturdaza pUrvANyAttAni, gautamena tu caturdazapUrvANi 'uppanne have tyAdyattarayuktaniSadyAtrayeNa kRtAni, niSadyA tu praNamya pRcchA / tato' // 13 // Jain Education in 191 For Private & Personal use only BF Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatA gautamAdInAM kramAd dravyaguNaparyavaistIrthamanujJAtaM, sudharma cAdau kRtvA svasvAyuryAvadyuSmadAyattAstataH sudharmAyattA iti || gaNAzca anujJAtAH cUrNavRSTiH prabhuNA devaizca kRtA / / 736 // atha puruSadvAraM 'daca' / dvAram // davAbhilAvaciMdhe, vee dhammatthabhogabhAve ya / bhAvapuriso u jIvo, bhAve pagayaM tu bhAveNaM // 737 // dravyapuruSo'bhilApapuruSa ityAdi / tatra noAgamato jJazarIrAdyatirikto dravyapuruSastridhA / ekasmAdvartamAnabhavAdanu yaH | pumAn bhAvI sa ekabhavikaH 1 sa eva puruSAyurvandhAdanu baddhAyuSkaH 2 abhimukhe antarmuhurtAdanu bhAvitayA puruSanAmagotra yasya so'bhimukhanAmagotraH 3 abhilApazabdastadrapaH puruSo yathA pulliGgo ghaTaH, apuruSo'pi nRcihnazcihnapuruSo yathA nRveSA strii| strIpuMklIveSu puMvedodaye vedapuruSaH dharmArjanaparo dharmapuruSaH saadhuH| evaM arthapuruSaH mammaNaH, prAptasamastabhogo bhogapuruSaH sa cakrI / 'bhAve' bhAvadvAre bhAvapuruSaH aatmaa| puri dehe zete iti vyutpatteH, sAmAyike'rthato bhAvapuruSeNArhatA tuzabdAtsUtrato | vedapuruSeNa ca gaNinA prakRtaM // 737 // uktaM puruSadvA0 6 'nikkhe' / |Nikkhevo kAraNaMmI, cauviho duvihu hoi dvmi| taddavamaNNadave, ahavAvi NimittanemittI // 738 // ____ nAma 1 sthApanA 2 dravya 3 bhAvamedAt 4 caturdA kAraNe nikSepaH / tatrApi jJazarIrabhavyazarIravyatirikte dravyakAraNe dvidhA nikSepaH / tadda0' tavyakAraNaM anyadravyakAraNaM ca, tasya ghaTapaTAdereva dravyaM tadravyaM tantvAdi tadeva kAraNaM anyadravyaM vemAdi 2, yadvAnyathA dvidhA kAraNaM nimittakAraNaM naimittikakAraNaM ca / tatra paTasya nimittakAraNaM tantavo naimittakA Jain Education in Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAvazyaka- niyukti diipikaa| kAraNadvAram / / // 135 // raNaM vemAdi, paTanimittaM tantugatAtAnAdigataceSTAnAM kAraNatvAt // 738 // 'sama' samavAi asamavAI, chabiha kattA ya kamma karaNaM c| tatto ya saMpayANApayANa taha saMnihANe ya // 739 // ___ yadvA'nyathA dvidhA kAraNaM / samavAyikAraNaM asamavAyikAraNaM ca, saM ekIbhAvenAvAyo'pRthaggamanaM samavAyaH saMzleSastadyuk samavAyikAraNaM, yathA tantavaH yatasteSu paTaM samavaitIti / asamavAyikAraNaM ca vemAdi 2 / arthAbhede'nekadhA kAraNadvayakalpanA taMtrAtarAbhyupagamajJaptyai, yadvA SaDvidhaM kAraNaM yathA karcA ghaTasya kulAlaH 1, karaNaM daNDAdi 2, karma taniSpAdikA kriyA 3, IN sampradAnaM yasmai kriyate 4 apAdAnaM mRtpiNDaH 5, sannidhAnaM AdhAraH cakraM 6 // 739 // 'duvi' duvihaM ca hoi bhAve, apasattha pasatthagaM ca apasatthaM / saMsArassegavihaM, duvihaM tivihaM ca nAyavaM // 740 // bhAva audayikAdireva kAraNaM / bhAvakAraNaM dvidhA aprazastaM prazastaM ca / tatrAprazastaM saMsArasya hetuH, taccaikavidhAdi syAt , cazabdAccaturvidhAdyapi // 740 ||'assN' assaMjamo ya eko, aNNANaM aviraI ya duvihaM tu / aNNANaM micchattaM ca aviratI ceva tivihaM tu // 741 __ asaMyamo'viratirityekavidhaM saMsArakAraNaM, tathA kaSAyendriyAdi caturvidhAdyapi saMsArakAraNaM syAt / / 741 // ' hoi' + hoi pasatthaM mokkhassa, kAraNaM egaduvihativihaM vaa| te ceva ya vivarIya, ahigAro pstthennetthN||742|| taM ceva 'tata asaMyamAdi viparIta, saMyamAdi mokSakAraNaM / / 742 / / atraiva dvAre pUrvArddha ziSyapRcchA uttarArddha uttaraM / 'tittha // 135 // Jain Education Intel For Private & Personal use only Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inte titthayaro kiM kAraNa, bhAsar3a sAmAiyaM tu ajjhayaNaM ? / titthayaraNAmagottaM, kammaM me veiyavaMti // 743 // tIrthakaranAmakarmma baddhaM me veditavyaM iti hetoH // 743 // atrApi praznamuttaraM cAha / ' taM ca ' taM ca kahaM veijjai ? agilAe dhammadesaNAIhiM / bajjhai taM tu bhagavao, taiyabhavosakkattA naM // 744 // tat kathaM vedyate ? ucyate'glAnyA dharmadezanAdibhiH ityAdi prAgvat // 744 || 'Niya ' ' goya ' NiyamA maNuya gatIe, itthI puriseyarova suhaleso / Aseviyaba hulehiM, vIsAe aNNayaraehiM // 745 // goyamamAI sAmAiyaM, tu kiM kAraNaM nisAminti ? / NANassa taM tu suMdaramaMgulabhAvANa uvaladdhI // 746 // atrottaraM / 'nANassa ' jJAnAya / tattu jJAnaM sundarAH zubhA maMgulA azubhAsteSAM bhAvAnAmupalabdhaye syAt // 745-746 // ' hoi ' hoi pavittinivitcI, saMjamalavapAvakammaaggahaNaM / kammavivego ya tahA, kAraNamasarIrayA cev||747|| tatra pravRttestapo jAyate, nivRttezva saMyamaH, saMyamAcca pApakarmAkAryaM tvazarIratA / atra saMyamasya tapasaH prAgupAdAnaM navakarmma zubhAzubhajJAnAcca zubhe pravRttirazubhe nivRttizva syAt / grahaNaM, tapasastu karmmavivekaH karmmapRthagbhAvaH, sa ca kAraNaM rodhitvAtprAdhAnyajJaptyai // 747 // etadevAha ' kamma , kAraNa dvAram // Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyaya Avazyaka- kammavivego asarIrayAya,asarIrayA annaabaahaa|hoannbaahnimittN, aveyaNamaNAulo niruo748-1 niyukti - karmaviveko'zarIratAyA hetuH, sA cA'nAbAdhAyA hetuH, anAbAdhAnimittaM avedanaM vedanAyA abhAvo bhavati / anAbA- dvAram // dIpikA // dhaiva nimittaM yasyeti, tato jIvo'nAkulaH, tato nIruk / / 748 // 'nIru' // 136 // nIruyattAe ayalo, ayalattAe ya sAsao hoi| sAsayabhAvamuvagao, avAbAhaM suhaM lahai // 749 // nIruktayA'calaH syAt , acalatayA zAzvataH syAt / / 749 / / gataM kAraNadvAraM 7 / pacca' M paJcayaNikkhevo khalu, davaMmI tttmaasgaaio| bhAvami ohimAI, tiviho pagayaM tu bhAveNaM // 750 // pratyayaH pratItistannikSepaH prAgvat / dravye taptamASakAdiH dravyameva pratyAyakatvAtpratyayaH, dravyAdvA pratyayaH, evaM bhAve'pi avadhyAdi avadhimanaHparyAyakevalarUpastrividhaH pratyayaH jIvapratyakSatvAt // 750 / / ata evAha ' keva' kevalaNANitti ahaM, arahA sAmAiyaM parikaheI / tesipi paccao khalu, savaNNU to nisAmiti // 752 // kevalajJAnyahamiti svapratyayAdahana pratyakSata eva sAmAyikA) jJAtvA parikathayati / teSAM zrotRNAM hRvasthasaMzayachittyA pratyayaH sarvajJo'yamiti, tato'rhaduktaM nizAmayanti zruNvanti / / 751 // pratyayadvA0 8 ' nAmaM ' 'vIri' nAma ThavaNA davie,sarise saamnnnnlkkhnnaagaare| gairAgai NANattI,nimitta uppAya vigame ya // 753| |136 // Jain Education inte For Private & Personal use only Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSaNa dvaarm|| vIriyabhAve ya tahA, lakkhaNameyaM samAsao bhaNiyaM / ahavAvi bhAvalakkhaNa, cauvihaM sddhnnmaaii|| nAmalakSaNaM, sthApanAlakSaNaM, dravyalakSaNaM, sAdRzyalakSaNaM, sAmAnyalakSaNaM, AkAralakSaNaM, gatyAgatila0,nAnAtvala0,nimittala0, utpAdala0, vigamala0, vIryala0, bhAvala0 / tatra dravyala0 yadyasya dharmAdidravyasya svarUpaM gatilakSaNAdi / sAdRzyala0 yathAyaM ghaTastathAnye'pi / sAmAnyala0 dvidhA anarpitaM arpitaM ca, tatrAnapitaM aviziSTaM yathAsiddhaH sarvo'pyamUrcatvAdinA'nyasiddhaiH samaH 1 / arpitaM tu viziSTaM yathaikasamayasiddha ekasamayasiddhanaiva samo nAnyena 2 / AkArala0 AkAregitagatyAdibhirmanogatabhAvalakSaNaM / dvayoH pAdayorvizeSaNavizeSyayoranulomagamanaM gatiH, pratilomAgamanamAgatistAbhyAM te eva vA lakSaNaM gatyAgatilakSaNaM caturdhA pUrvapadavyAhRtaM 1 uttarapadavyAhRtaM 2 ubhayapadavyAhRtaM 3 ubhayapadAvyAhRtaM ca 4 tatra pUrvapadavyAhRtaM yathA rUpI ghaTaH kiM vA ghaTo rUpI, atra rUpI ghaTAdanyo'pi syAta ghaTastu rUpyeva / uttarapadavyAhRtaM yathA jIvati, jIvaH kiM vA jIvo jIvati atra jIvati sa jIva eva / jIvastu jIvati no vA, siddhAnAM prANAbhAvena jIvanAbhAvAta 2 / evaM ubhayapadavyAhRtaM nIlotpalaM 3 / ubhayapadAvyAhRtaM AtmA jJAnI 4 / nAnAtvalakSaNaM svairanyaizca dravyakSetrakAlabhAvabhinnatA / tatra svairdravyaryathA aNUnAmanyo'nyaM nAnAtvaM 1 / anyaisteSAmeva vyaNukAdibhiH nAnAtvaM 2 / evaM ekAdipradezAvagADhekAdisamayasthityekAdiguNazuklAnAM svairanyaizca nAnAtA jJeyA nAnAtAyA lakSaNatvaM padArthasvarUpAvasthApakatvAt / nimittameva zubhAzubhayorlakSaNaM nimittalakSaNaM, taddivyAghaSTadhA, utpAda eva lakSaNaM yato nAnutpanna vastu lakSyate / evaM vigamo vinAzo'pi, yato na vakratayA'vinaSTamaGgulidravyaM Rjutayotpadyate / dhrauvyalakSaNaM tu dravyalakSaNAbhidhAnenaivoktaM dhruvatvadravyayoraikArthyAt , padvyANAmapi ca dravyatvena kadApyavinAzAcca / Jain Education Intel For Private & Personal use only Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyaaH|| baavshykniyuktidiipikaa|| // 137 // vIryameva lakSaNaM yathauSadhAdInAM sAmarthya svayameva svanAmajJApakaM yathA jvarAri nAgadamanyAdi / bhAvAnAM lakSaNaM yathA udayalakSaNa lakSaNa audAyikaH 1 upazamalakSaNa aupazamikaH 2 anutpattilakSaNaH kSAyikaH 3 mizralakSaNaH kSAyopazamikaH 4 pariNAmalakSaNaH pAriNAmikaH 5 etatsaMyogalakSaNaH sAMnipAtikaH 6 'aha.'bhAvaH sAmAyikaM tasya samyaktva 1 zruta 2 sarva 3 dezavirati 4 medAccaturvidhasya kramAllakSaNaM caturvidhaM zraddhAnAdi puro vakSyamANaM syAt // 752-53 // 'saha sadahaNajANaNA khalu, viratI mIsA ya lakkhaNaM khe|te'vinnisaamiti tahA, caulakkhaNasaMjuyaM cev|| ___ zraddhAnaM samyaktvasya lakSaNaM 1 jJAnaM zrutasya 2 viratizcAritrasya 3 mizrA viratAviratirdezavirateH, evamarhan kathayati / te'pi | gautamAdyAH caturlakSaNayuktaM zRNvanti / yathArhan vakti tathaiva zrotRNAM pariNamati nAnyathetyarthaH // 754 // lakSaNadvA0 9 / nega' NegamasaMgahavavahAraujjusue ceva hoi boddhavve / sadde ya samabhiruDhe, evaMbhUe ya mUlaNayA // 755 // naikagamaH 1 saGgrahaH 2 vyavahAraH 3 RjusUtraH 4 zabdaH 5 samabhirUDhaH 6 evambhUtaH 7 ete sapta mUlanayAH / / 755 // 'Nege' | NegehiM mANehi, miNaittI Negamassa nneruttii| sesANaMpiNayANaM, lakkhaNamiNamo suNeha vocchN|756|| ____ anantadhAtmakaM vastvekadharmeNa nayatIti nayaH / naikarmAnenirminoti manyate sa naikagamo naiyAyikadarzanaM / sa ca | sarva saditi sarvArthAnAM sattvena samatvajJApaka mahAsAmAnyaM, dravyatvagotvAdiH svakhajAtisAmyaheturavAntarasAmAnyaM, anyonyaC] vyAvRttihetuM ca vizeSa paramANumiti trikamapi manyate / nanvevamasau samyagdRSTiH 1 nevam , trayANAmatyantabhedenAbhyupagamAt / 137 // Jain Education Intern For Private & Personal use only pww.jainelibrary.org Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayAH // yadvA nigamAH padArthabodhAsteSu bhavo naigmH| yathA ka tvaM tiSThasIti pRSTo lokevA'pi tiryagloke evaM nRkSetre AdyadvIpe bharatakSetre amukadeze pure pATake vasatau paTTe AkAzapradezeSu dehe tiSThAmIti vikalpAn sarvAn / tathA prastho dhAnyamAnaM / tadyogyakASTaM vRkSAvasthAyAM tatastacchinnaM, skandhe kRtaM, gRhAnItamityAdi niSpattiM yAvat sarvAvasthAsu prasthakaM / tathA katicinnRSvAyAteSu grAmo'sAvityAdivAkyavizeSAMzvecchet // 756 // 'saMga' | saMgahiyapiMDiyat, saMgahavayaNaM samAsao beMti / vaccai viNicchiyatthaM vavahAro savadatvesuM // 757 // piNDitaH sattvAkhyadharmeNa ekajAtimApannaH sAmAnyarUpo'rthaH piNDitArthaH sa saGgrahIto yena tat / saGgrahanayasya sAGkhya- | mImAMsakAdRtasya vacanaM brUvate arhantaH / tathA sa caivaM brUte ghaTAdivizeSAH satvAd bhinnA abhinnA vA, abhinnAzcettadA sAmAnyameva, bhinnAzcettayavastu asattvAt / vaccai ' vrajati vyavahAranayazcArvAkamataH sarvadravyeSu nirAdhikyena cayo nizcayaH sAmAnyaM, vigato nizcayo vinizcayaH sAmAnyAbhAvastadartha, ko'rthaH dravyeSu vizeSAneSa gacchati / yathA''mrAdivizeSebhyaH pRthagU vRkSatvAdisAmAnyaM nAsti anupalambhAt vyavahArAsAdhakatvAcca / yadvA vinizcayArthaM sarvalokavyavahArArtha yathA'liM paJcavarNamapi zyAmamevecchet // 757 // 'paccu' paJcuppaNNaggAhI ujjusuo, nayavihI muNeyatro / icchai visesiyataraM, paJcuppaNNaM Nao sado // 758 // pratyutpannagrAhI RjutrH| yathA pratyutpannaM vartamAnameva vastu kSaNikaM nAtItameSyaM ca tayovinaSTAnutpannatvenAvastu Jain Education Intercom Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyuktidIpikA // // 138 // tvAt / tadapi svaM vastu nAnyadIyaM niSphalatvAt / tacca taTastaTI taTaM iti liGgaH, Apo'mbuityAdirvacanairnAmasthApanAdravya- nayAH // bhAvazca bhinnamapyekameva gRhNAti / atItAdivakratyAgAdaju sUtrayatIti RjusUtro nayavidhinayamArgaH, eSa bauddhaH / amI catvAro drvynyaaH| atha paryAyanayA vaiyaakrnnaahtaaH| 'icchai' nAmasthApanAdravyavarja tulyaliGgavacanasvaparyAyadhvanivAcyaM / ata eva vizeSitataraM pratyutpannaM zabdanaya icchati yathendraH zakro harirityAyekaM ekArthavAcitvAt , na tu taTastaTItyAdi / / 758 // 'vatthU INT vatthUo saMkamaNaM, hoi avatthU Nae samabhirUDhe / vaMjaNamatthatadubhayaM, evaMbhUo visesei // 759 // vastuno ghaTAkhyasyAnyatra kuTAkhyAdau saGkamaNaM avastu asadityarthaH samabhirUDhe naye mataM, 'ghaTi ceSTAyAM' 'kuTi kauTilye' N'ubha pUraNe' ityAdinA ghaTakuTakumbhAdInAM bhinnabhinnapravRtinimittatvAta bhinnavastutvaM ghaTapaTAdivat / 'baMja' evambhUto nayaH al vyaJjanaM zabdaH arthastadvAcyaM tadrUpamubhayaM, ko bhAvaH, zabdaM arthenArthaM ca zabdena vizeSayati / yathA ceSTayA ghaTazabdaM, ghaTaza bdena ca ceSTAM, tataH zirasthazceSTate tadA ghaTo nAnyadA ceSTAyogena svasvarUpAntarAd vastvantarApatteH, evambhUtArthavAditvAdevambhRtaH / eSu paraH paraH sUkSmaviSayaH // 759 // 'jAvaiyA vayaNapahA tAvaiyA huMti nayavAyA' ityasti, tathApi rUDhyA 'ekke' Vaa ekeko ya sayaviho, satta NayasayA havaMti emev| aNNo'vi ya Aeso, paMceva sayA nayANaM tu||760|| anyo'pi cAdezaH yathA 500 / tatra zabdAdInAmaikyAt naigamaH 1 saGgrahaH 2 vyavahAraH 3 RjutraM 4 zabda 5 iti / | // 138 // Jain Education Intern Miww.jainelibrary.org Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inte apizabdAnnaigamasya saGgrahavyavahArayoH pravezAt 600, saGgrahavyavahAraRjusUtra zabdAdyekanayaiH 400, dravyaparyAyanayAbhyAM tu 200 // 760 // ' ee , eehiM diTTivAe, parUvaNA suttaatthakahaNA ya / iha puNa aNabbhuvagamo, ahigAro tihi u osannaM // etairnayairdRSTivAde pUrveSu sarvavastUnAM prarUpaNA sUtrArthakathanA vAsIt / iha punaH kAlikazrute teSAmanabhyupagamo nAvazyaM nayairvyAkhyA / kintu zrotrapekSayA utpannaM prAyastribhirAdyairadhikAraH || 761 || ' Natthi ' hi viNaM, sUtaM attho va jiNamae kiMci / Asajja u soyAraM, gae Naya visArao bUyA // 762 // AsAdya prApya tu zrotAraM nayAn nayavizArado nayadakSaH || 762 || nayadvA0 10 | atha samavatAraNA 'mUDha mUDhanaiyaM suyaM, kAliyaM tu Na NayA samoyaraMti ihaM / apuhutte samoyAro, natthi puhutte samoyAro // 763 // mUDhA gUDhA nayA yasmiMstanmUDhanayakaM / kAle prathamacaramapauruSyoH paThyate iti kAlikaM AcArAGgAdi / 'ihaM' atra nayA na samavataranti santo'pi nocyante / prAyaH apRthaktve caraNakaraNa 1 dharmmakathA 2 gaNita 3 dravyAnuyogAnAM 4 pratisUtramavibhAge samavatAro'bhUt / yatraika evAnuyogo bhaNyate nAnye santo'pi tat pRthaktvaM tatra nAsti samavatAraH // 763 // ' jAvaM jAvaMti ajjavairA, apuhuttaM kAliyANuogassa / teNAreNa puhuttaM, kAliyasua diTTivAe ya // 764 // yAvadAryavajrA guravastAvadapRthakatvaM, kAlikopalakSaNAdutkAlikasyApi / tata Arata Arabhya pRthakatvaM vibhAgaH kAli 24 samaya tAraNA // Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyuktidiipikaa|| shriivjvRttaantH|| // 139 // kazrute dRSTivAde cAbhUt // 764 // samavatAraNAdvAramadhya eva zrIvajrotpattipramukhavistaramAha 'tumba' tuMbavaNasaMnivesAo, niggaya piusgaasmlliinnN| chammAsiyaM chasu, jayaM mAUyasamanniyaM vaMde // 765 // ___ tumbavanAravyasaMnivezAnirgataM tatra jAtamityarthaH / jAtajAtismRti mAtrA dIkSituH piturarpaNe pANmAsikaM pitRsakAzaM | AlInaM sAdhikavarSatrikAdanu rAjakulavyavahAre dharmadhvajAdAnAdanu dIkSAyAM SaTsu kAyeSu yataM saMyataM, AttadIkSayA mAtrA samanvitaM 'zakunasvarAt sacittA bhikSA'dyA''neyA iti gurUkyA' sAdhunA''nIya guruhaste'rpitaM / vajrabadbhArAd vajrAkhyaM, vande iti zrIbhadrabAhuktaM cettadA sarvasAdhuvat / yadi ca pAzcAtyena kenApyuktaM tathA tathAstu / zrutakevalino bhaviSyamapi dizanti tena na saMzayaH / zrIsiMhagiriNA sAdhUnAM jJAyai svayaM grAmaM yAtA karNazrutyA''nAyitaM zrutaM yogavAcanayorabhAve'pi vaireNa sAdhavo bhaNitAH svayaM grAmaM gatAH AyAtaiH sAdhUnAM stuti zrutvotsArakalpena sUtrArthapauruSIbhyAM varaH sarvazrutamanujJApitaH paraM arthapauruSyAM gurorapi sandeho bhagno vaireNa // 765 / / ' jo gu' jogujjhaehiM bAlo,NimaMtio bhoyaNeNa vaasNte|nnecchi viNIyaviNao,taM vairarisiM nnmNsaami||766|| ___ ujjayinyAM guhyakaimbhikairdevairmojanena prAsukakUSmANDaphalarUpeNa varSati meghe nimantrito dravyataH kUSmANDaphalaM, kSetrata | ujjayinI, kAlata prathamaprAvRd bhAvato nirnimeSA bhuvyalagnapAdA dRSTadehA dAtArastata idaM sarvamasambhavi ityupayukto devAn jJAtvA necchati, vinIto'bhyasto vinayo yena / tadA ca deva kriyavidyA dattA // 766 ||'ujje' // 139 // Jain Education intamaton Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Hi ujjeNIe jojNbhgehi,aannkkhiuunnthuymhio| akkhINamahANasiyaM,sIhagiripasaMsiyaM vNde||767|| zrIvajra____ bahirbhUmau gato jRmbhikaiveSairdIyamAnaghRtapUrAnupayogAdanicchan , 'ANakkhiuNa' parIkSya stutaH nabhogAmividyAdAnena vRttaantH|| mahitaH, taM akSINamahANasIkSIrAzravAdilabdhivantaM sIMhagiriguruNA padAnusArilandhitvAt sAdhuvAcanAkSaNe svasaMzayachettRtvAcca | zaMsitaM // 767 // 'jassa' jassa aNunAe, vAyagattaNe dasapuraMmi nyrNmi| devehi kayA mahimA, payANusAriM namasAmi // 768 // ____ dazapure siMhagiriNoddiSTo guroralpadRSTivAdatvAduJjayanIsthabhadraguptagurvantike dazapUrvANyadhItya, dRSTivAda uddiSTastairevAnujJAtavya, iti punardazapurAgatasya siMhagiriNA'nuyoge'nujJAte vAcakatve sUritve sthApite devamahimA kRtaH // 768 // itazca pATalIpure prabhuguNAn zrutvA dhanagRhapatiputryA'cinti patizcettadA sa evAnyathA tatkareNa dIkSA / atha tatrAgataHprabhuH kSIrAzravalabdhyA vyAkhyAti, paraM mA prArthanIyo'bhUvamiti sAmAnyaM rUpaM bibhattiM tato janenoktaM aho prabhuH susvaraH paraM nIrUpa-IN stataH prabhuNA lakSadalAbjasthaM svaM devAdhikarUpaM darzitaM / tataH sarvo hRSTastadA ca 'jo ka' | jo kannAi dhaNeNaya, nimaMtio juvarNami gihvinnaa|nyrmmi kusumanAme, taM vairarisiM nmsaami|| / kusumanAmni pATalipure dhanagRhapatinA kanyayA dhanakoTIbhizca nimntritH| vajreNa tu kanyA prabodhyA'dIkSi // 769 // 'jeNu' / jeNuddhariyA vijjA, AgAsagamA mhaaprinnaao| vaMdAmi ajavairaM, apacchimo jo suaharANaM // 770 // Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyuktidIpikA // 14 // AcArAGge saptamamahAparijJAdhyayanAt vidyotaa| AkAze gamanaM gamo yasyAM, apazcimo dazapUrvazrutadharANAm // 770 // bhaNa' zrIvajabhaNai a AhiMDijjA, jaMbuddIvaM imAi vijjaae| gaMtuM ca mANusanagaM, vijAe esa me viso||771|| vRttaantH|| __zrIvajo bhaNati naro'nayA vidyayA jambUdvIpaM AhiNDeta paryaTet mAnuSAdriM ca gatvA tiSThet , eSa me vidyAyA atizayaH // 771 / / 'bhaNa' bhaNai a dhAreavA, nahu dAyavA imA mae vijaa| appiDDiyA u maNuA,hohiMti ao paraM anne||772|| ___ zAsanahitAya dhAryA alparddhayo'gambhIratvAt ataH paraM, turevArthaH / vajro durbhikSe sAdhUna paTe upavezya purIpuryAM gataH // 772 // 'mAhe' mAhesarIusesA, puriaMnIA huaasnngihaao| gayaNayalamaivaittA, vaireNa mahANubhAgeNa // 773 // ___ tatra bauddhena rAjJA paryuSaNAyAM arhacaitye puSpadAne niSiddhe saGghAgrahAcchAzanonatyai mAhezvarIpuryA hutAzanavyantaragRhAt pitamitradevArcakArpitAni 'sesa 'tti puSpANi kumbhamAnAni himAdrivAsilakSmIdattAItpUjArthAnItAjaM kSiptvA vimAnaM vikuA javRnte upavizya jRmbhakopAsyamAnena gaganatalaM vyatItya puryAM nItAni / evaM sa viharan zrImAlaM gtH| evaM (AryavajAH) yAvadapRthaktvamAsIt / / 773 // 'apu' apuhutte aNuogo, cattAri duvAra bhAsaI ego| puhattANuogakaraNe, te attha tao u bucchinnA // 77ndutor Jan Education For Private & Personal use only | Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inte athaktve ekonuyogazcatvAri caraNadharmmakAladravyAkhyAni dvArANi bhASate, sarveSAmapi gRhyamANatvAt 'puha0 ' anuyogapRthaktvakaraNe te'rthAzcaraNAdayo'dhikRtArthaM vinA tataH pRthaktvAdvyavacchinnAH // 774 || ' deviM ' deviMdavaMdiehiM mahANubhAgehiM rakkhiaajehiM / jugamAsajja vibhatto, aNuogo to kao cauhA // 775 // mathurAyAM vyantaracaitye nigodapRcchAyAM devendravanditairmahAnubhAgairmahAbhAgyairakSitAryairdurbalikA puSpamitraM navapUrviNaM prAjJamapyanuyogAtigupilatvAdvismRtasUtrArthaM dRSTvA yugaM kAlahInamAsAdya zAsanahitAya vibhakto'nuyogazcaturddhA kRtaH / kRta ityatItaH kAlaH, prAgbhaNatIti varttamAnaH, 'nimaMtio' atItastavaH, pazcAtkenApi gAthAH kRtAstadvRttyAdiSu na dRzyante, zrIbhadrabAhunaivoktaM syAttadA vicitrA sUtrANAM kRtiriti / yataH zrIvIreNa vairabhava ukto'bhUt / rakSitasyApIndrarUpaparAvarttadvAraparAvarttasugandhavRSTyAdi kAlakAcAryavad jJeyaM // 775 / / atastasyotpattimAha 'mAyA' 'nija ' mAyA ya rudda somA, piA ya nAmeNa somadevutti / bhAyA ya phaggurakkhia, tosaliputtA ya AyariyA // 776 nijjavaNa bhaddagutte, vIsuM paDhaNaM ca tassa puvvagayaM / pavAvio ya bhAyA, rakkhiakhavaNehiM jaNao a // 777 somadevarudrasomAsuto rakSitavipraH / phalgurakSitaH bhrAtA / sa sarvavidyA adhItyAgato mAtrA sAvadyazAstrANyadhItAnIti bharsitastosaliputrA cAryAnti ke pravrajyAGgAnyadhItya guroryAvannAyAti tAvantaM dRSTivAdaM cAramya zeSamadhyetuM gurvAdezAd vrajannantarA ujjayinyAM bhadraguptAcAryANAM niryAmaNAM kArayantastairvajrasvAminA samaM mA vAtsIta yatastaiH samamekarAtrimapi vastA sa zrI Arya rakSita vRttaantH| Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAvazyaka saubhAgyAttaiH samaM mriyate ityukte 'tassa'tti vajrasya pArzve viSvag vasatisthaH 24 javikAdhikanavapUrvagataM paThanaM cakre / nihvaaH|| niyukti- rakSitakSapaNairAyarakSitairAhvAnAgato bhrAtA prabAjitastato dazapuraM gatvA janakaH cazabdAd goSThAmAhilAdisvajano'pi / dIpikA // / / 776-77 // tairanuyogapRthaktvaM kRtaM yathA 'kAli' | kAliyasuyaMca isibhAsiyAI taio ya surpnnnnttii| sabo ya didvivAo,cautthao hoi annuogo|| // 14 // ___ kAlikazrutaM ekAdazAGgarUpaM kAlagrahaNairnivRttaM kAlikaM prathamazcaraNakaraNAnuyogaH 1 RSibhASitAnyuttarAdhyayanAdIni | dvitIyo dharmakathAnuyogaH 2 sUryaprajJApyAdistRtIyaH kAlAnuyogaH gaNitAnuyogAkhyaH3 'sabo' pramANAdibhirjIvAnAM tathA N, dhAtumaNimuktAdInAM ca dravyANAM siddhihetutvAdravyAnuyogaH // 124 // 'jaM ca' jaMca mahAkappasuyaM,jANiya sesANi cheysuttaanni| caraNakaraNANuogotti,kAliyatthe uvgyaaiN||778|| ___ mahAkalpazrutaM vyucchinnaM, yAni ca zeSANi chedasUtrANi kalpAdIni eSa caraNakaraNAnuyoga iti kAlikArthe upagatAni | kAlikazrutAntarbhUtAnItyarthaH / / 778 // atha zrIrakSiteSu svargateSu tanmAtulo goSThAmAhilaH saptamo nihnavo'bhUdityadhikArAdanyanihnavAnapyAha 'bahu' bahuraya paesa avatta, samuccha dugatigaabaddhiyA cev| sattee NiNhagA khala titthAMma uvddhmaalss| "bahuratA naikasamayena vastUtpadyate kintu bahubhiH samayaistanniSpatti yAtIti bahusamayaratAH 1 / pradezA antyapradezavAdino | // 14 // www library.org Jain Education Internation Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yathAtmanaH sarvapradezeSvantyapradezo jIvaH 2 avyaktAH saMyatA'saMyatAdhavagame sandigdhAH 3 sAmucchedA utpayanantarame- nivaaH|| vocchedavAdinaH4 dvaikriyA ekasamaye kriyAdyAnubhAvavAdina: 5 trairAzikAH jIvAjIvanojIvarUpatrirAzivAdinaH6 abaddhikAH I spRSTakarmavAdinaH 7 nihanuvate jinoktamiti nivAH / / 779 // 'bahu' | bahuraya jamAlipabhavA, jIvapaesA ya tiisguttaao| avttaa''saaddhaao,saamuccheyaa''smittaao||780|| bahuratA nilavA jamAliprabhavA jamAlerutpannAH1,jIvapradezAstu tiSyaguptAt 2,avyaktA ASADhAt 3 sAmucchedA azvamitrAt | 4 // 788 ||'gNgaa' gaMgAo dokiriyA, chalugA terAsiyANa uppattI / therA ya goTThamAhila, puTumabaddhaM parUviti // 781 // ____ dvaikriyA gaMganAmasareH 5 trairAzikAnAM SaDulUkAdutpattiH 6 sthavirA iti saMyamaparyAyamAzritya purA jyeSThAH spRSTaM abaddhaM / ca karma prArUpayan tena te'vaddhikAkhyAH // 781 // ' sAva' sAvatthI usabhapuraM, seyaviyA mihila ullugaatiirN| purimaMtaraMja dasapura, rahavIrapuraM canagarAiM // 782 // zvetavI, mithilA, ullukAnadItIraM, antaraMjikApurI, dazapuraM / etAni nihavotpattinagarANi / sthavIrapuraM vakSyamANaboTikAnAmutpattipuraM / / 782 // ' codda' coddasa solasa vAsA, coddasa vIsuttarA ya doNi syaa| aTThAvIsA ya duve, paMceva sayAu coyAlA 783 Jain Education Intel For Private & Personal use only | Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti dIpikA // // 142 // Jain Education Intern 14-16 varSANi / 'caudda ' ityAdi dve zate kramAt caturdazabhirviMzatyA cAdhike 214 - 220 ityarthaH / 'aTThAvIse' tyAdi aSTAviMzAdhike dve zate 228 ityarthaH 544 // 783 || 'paMca' paMcasayA culasIyA, chaccaiva sayA NavottarA hoMti / NANutpattIya duve, uppaNNA Nivvue sesA // 784 // paJcazatAni caturazItyadhIkAni yadA gatAni tadA saptamo nivo'bhUt / 609 varSANi gatAni tadA boTikA jAtAH / zrIvIrajJAnotpatterArabhya yAvat 14-16 varSANyaguH tadA dvau nihnavau utpannau zeSAstu prabhau nirvRte muktiM gate sati / 784 | 'codda' cosa vAsANi tathA, jiNeNa uppADiyassa NANassa / to bahurayANa diTThI, sAvatthIe samuppaNNA // 125 // dhyAnAdinotpAditasya jJAnasya caturdaza varSANyatItAni tato dRSTi // 255 // ' jeTThA ' jeTThA sudaMsaNa jamAli'Nojja sAvatthi teMdugujjANe / paMcasayA ya sahassaM, DhaMkeNa jamAli mottUNaM // 126 // zrIvIrasya jyeSThasvasuH sudarzanAyAH suto jamAliH paJcazatayuk tadbhAryA ca zrIvIraputrI anavadyAGgI priyadarzanA'nyAhA sahasrayuka prAtrAjIt, anyadA jamAliH zrAvastyAM viMdugodyAne jvarArttaH ziSyAn saMstAraM kurvato'pRcchat, saMskRtaM navA : tairuktaM saMstRtaM tato gato'rddhasaMstRtaM vIkSya kriyamANaM kRtamiti jinoktaM vRthA'dhyakSaviruddhatvAt anuSNAnivat, evaM dhyAtvA kriyamANaM kriyamANameva, kRtaM tu kRtamiti prarUpayan sAdhubhirAcArya ! arhadvAk satyaiva, cet kriyamANaM kRtaM neSyate tataH kathaM kriyAyAH prArambhasamaya ivAntyasamaye tadiSyate sadAbhAvaprasaGgAt kriyAyAzvAvizeSAt, tato niSpadyamAnaM niSpannameva samaye samaye nihnavAH // // 142 // Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyA utpattimatvAt , yathAntyasamaye paTaH, na cAdhyakSavarudhyaM, yato yadvakhAdyAstIryate tadAstIrNamevetyukto'pyanicchan svaM sahadI- kSitasAdhusAdhvIzca mithyAtve'pAtayat / anyadA zayyAtarazrAddhena DhaMkakumbhakRtA sAdhvIjavanikAGgArairekadeze dagdhA sAdhvIbhiruktaM DhaMka ! saMghATI dagdhA so'vaka yUyameva vakta dahyamAnamadagdhaM / tataH kena vaH saMghATI dagghA'dyApi dagdhumArabdhAsti, tataH | sAdhavyaH sAdhavazca jamAliM muktvA buddhAH zrIvIrAntike Alocya pratikrAntAH 1 / ukta AdyanihavaH / / 126 // 'sola' | solasa vAsANi tayA, jiNeNa uppADiyassa nnaannss| jIvapaesiyadiTThI, usbhpurNmiismuppnnnnaa|| ___RSabhapuraM rAjagRhasyA''dyAhA / / 127 // 'rAya' | rAyagihe guNasilae, vasu coddasapuvi tiisguttaao|aamlkppaannyrii, mittasirI kUrapiuDAi // 12 // guNazile caitye caturdazapUrviNo vasukhareH ziSyAttiSyaguptAd dRSTirjAtA / yathA sa AtmapravAde pUrve 'ege bhaMte jIvappaese | jIvetti vattavvaM siyA ? no iNamaDhe samaDhe evaM do jIvapedesA tinni saMkhijA vA jAva egeNAvi paeseNa UNe nojIvatti vattavvaM siyA / jamhA kasiNe paDipane logAgAsapadesatullapadese jIvetti vattavvaM' ityAdi paThanitthaM pratipanno yadi jIvanadezA ekapradezenApi hInA nAtmAkhyAM labhante kintvantyapradezayuktA eva tato'ntyapradeza AtmA Atmatvasya tadbhAvabhAvitatvAdityAkhyAna guruNA bhASita evaM AtmA'bhAvaprasaGgAt / yato'ntyapradezopyajIvo'nyapradezatulyatvAt , prathamAdipradezavat, prathamAdipradezo vA jIvaH zeSapradezatulyapariNAmatvAdantyapradezavat / na ca pUraNa iti kRtvA tasyAtmatvaM yuktaM, ekaikasya pUraNa Jain Education Intel Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nihvaaH|| Avazyaka tvAvizeSAdekamapi vinA tasyA'pUrNatetyukto'pyamanvAno guruNotsRSTa AmalakalpApuryA mitrazrIzrAddhena kUrapiTakAdeH kUrabhAniyukti-IN janAdeH kUrAdyantasikthAni vastrAdezcAntyaM tantuM dadatA kimidaM ityAkhyAzcet tvanmataM satyaM tena cArthasiddhiH syAttadA tthaadiipikaa|| dattaM na tu zrI vIramatenetyabodhi / gato dvitIyo nihnavaH 2 // 128 // 'codA' codA do vAsasayA, taiyA siddhiM gayassa viirss| abattayANa diTThI, seyaviyAe samuppannA // 129 // // 143 // 'siddhiM ' vIrasya caturdazAdhike dve varSazate yadA gate // 129 // ' seya' seyavi polAsADhe,joge taddivasahiyaya sUle y| sohaMmiNaliNigumme, rAyagihe muriyabalabhadde // 130 // __zvetavyAM puryAM polAsodyAne ASADhAcArya AgADhayogAnvAhayanizi taddinazUle jAte mRtaH saudharme nalinIgulmavimAne utpadya snehAta svAGgamadhiSThAya tadajAnatAmevarSINAM yogAn sampUrya navaM sUri saMsthApya svaM devatvavRttAntaM nivedya gatastato munayo'saMyata iyatkAlaM vandita iti zaGkitAH / ko vetti kaH kIdRzo'stIti mitho'pyanamanto'vyaktatvaM sthApayanto rAjagRhe mauryavaMzIyabalabhadrarAjena kaTakamaddena mArayitumArabdhAstvaM zrAddho'smAn yatIn kathaM haMsIti vadanto yuSmanmate ko vetti kIdRzA yayamiti / tathA'styeva vizve satyaM vastu abhrAntyA jJAyamAnatvAt samudranIravaditi bodhitAHtRtIyo nihavaH 3 // 130 // * vIsA' 'mihi' vIsA do vAsasayA, taiyA siddhiM gayassa vIrassa |saamuccheiyditttthii, mihilapurIe samuppaNNA // J14 // Jain Education inte For Private & Personal use only Lallww.jainelibrary.org Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inter mihilAe lacchighare, mahAgiri koDiNNa Asamitte ya / NeuNiyANuppavAe, rAyagihe khaMDarakkhA ya // mithilAyAM lakSmIgRhacaitye mahAgiriziSya koDInnaziSyo'zvamitro'nupravAdapUrve naipuNikAkhyaM vastu paThannutpattyanantaraM vastusamuccheda iti dRSTvA vipratipannastathaiva vadan guruNA paryAyarUpeNaivedamuktaM na tu dravyarUpeNa, ced dravyarUpeNApyucchittiH syAt tadA kimAzritya kSaNikatvavyavasthA / tathA'NurnityaH paryAyeSu satsvapi mukhyasvarUpA'hAne ranantajJAnavadityukto'pyanicchan rAjagRhAparAkhye kAmpIlyapure khaNDarakSAdANagrAhiNastaiH kuvyamAno yUyaM zrAddhA mAM sAdhuM kiM hathetyAkhyAMstvanmatena te vayaM na ca tvaM sa ityabodhi, turyanihnavaH 4 // 132 // ' aDDA ' ' i aTThAvIsA do vAsasayA, taiyA siddhiM gayassa vIrassa / dokiriyANaM diTThI, ullugatIre samuppaN // ikheDajaNavaulluga, mahAgiri dhaNagutta ajagaMge y| kiriyA do rAyagihe, mahAtavotari maNiNAo // 134 // ullukAjanapade ullukA nadItaTe dhUlIprAkAravRttaM kheTamucyate / tatra kheTasthAne mahAgiriziSyadhanagupta ziSyagaGgAcAryo nadImuttaran khalvATazIrSe AtapoSNaM padozcAmbuzaityamanubhavannAha - ekasamaye kriyAnyAnubhavaH iti vadan guruNA naikasamaye kriyAdvayAnubhavaH kintu samayamanasI sUkSmatvAnna lakSyete, tathA zaityauSNe yugapanna saMvedyete bhinnadezatvAt vindhya himAdrisparzakriyAvat ityukto'pyanicchan rAjagRhe mahAtapastIre prabhAkhye jalAzaye maNinAgAkhyayakSacaitye yugapat kriyAdvayAnubhava rUpayan yakSeNa are ! zrIvIravarAdapi tvaM dakSa ityukto'bodhi / gataH paJcamaH // 134 // ' paMca ' nihnavAH // Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisavAH // Avazyaka niyuktidIpikA // // 144 // paMcasayA coyAlA, taiyA siddhiM gayassa viirss| purimaMtaraMjiyAe, terAsiyadiTThI uvavaNNA // 135 // ___ antaraMjikApuryAM // 135 // 'puri' purimaMtaraMji bhUyagRha, balasiri sirigutta rohagutte y| parivAya poTTasAle, ghosaNapaDisehaNA vaae||136|| balazrInapaH zrAddhastatra bhatagRhAcaitye zrIguptAcAryAstadAgineyaH ziSyo rohgtH| tatraikA parivATa vidyayA para udaraM sphaTatIti baddhalohapaTTaH jambUdvIpe matprativAdI nAstIti jambUduzAlAyutkaraH / atazca sa puTTasAlAkhyo vAdArtha ghoSaNAM kAritavAn / rohaguptena paTahapratiSedhaH kRtastato vAde abhyutthite prapanne gururAha / / 136 // 'vicchu' vicchya sappe mUsaga, miI varAhI ya kAgi poaaii| eyAhiM vijAhi, so u parivAyao kuslo||137|| vRzcikapradhAnA vidyA, sarpavidyA, evaM mUSakA, mRgI, varAhI, kAkIvidyA, potAkI zakunikA, etAbhividyAmiH sa paravAdinaM hanti // 137 // ' morI' morI nauli birAlI, sIhIya ullUgi ovaaii| eyAo vijAo, geNha parivAyamahaNIo // 138 // ulUkI, ghUkI, 'ovAI' zyenikA / sa ca parivrAjaM jIvAjIvarUparAzidvayasthApakaM jIvAjIvanojIvarUparAzitrayasthApanena vidyAH pratividyAbhizca gurudattAbhimantritavizvavidyAjeyadharmadhvajena tu rAsabhIvidyA jigye / tatra nozabdo dezavAcI tena nojIvastatkSaNatruTitapallIpucchAdiH AmalitatantvAdizca / asti nojIvaH pratyakSatvAt jIvavat iti rAzitrayaM sthApitaM G // 144 // Jain Education Intern A ww.jainelibrary.org Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education In // 138 // ' siri ' sirigutteNa'vi chalugo, chammAsa vikaDDiUNa vAyajio / AharaNa kuttiyAvaNa, coyAlasaeNa pucchANaM // zrIsena vasatau AgataH vakSyamANaSaTpadArthasthApakatvAdulukagotraprabhavAcca SaDulUko rohagupto'bhANi tvayA zrutAnuktamuktaM tato rAjasamakSaM brUhi vAdinigrahAya rAzitrayaM sthApitaM paraM zrute nAstIti / so'nicchan guruNA rAjJo'gre SaNmAsAn vAde vikRSyAtivAhya tatpraNItadravyaguNakarmmasAmAnyavizeSasamavAyarUpaSaTpadArthasambaddhavakSyamANapRcchAnAM catuzcatvAriMzadadhikazatena kutrikApaNe AharaNAni dRSTAntAn pradarzya jitaH / kUnAM pRthvInAM trike tribhuvane yadravyaM taddevAnubhAvAllabhyate lakSeNa yeSu te kutrikApaNAH / / 139 / / pRcchA evAha ' nava ' , nava dravyANi, guNAH saptadaza, karmmasattayodve paJcake, karmmapaJcakaM sattApaJcakaM cetyarthaH // 1 // amumarthaM spaSTayati ' bhUja bhUjalajalaNAnilanahakAlAdisAyA maNo ya davAI | bhaNNaMti naveyAI sattarasa guNA ime aNNe // 2 // bhUmiH 1 jalaM 2 jvalanaH 3 anilaH 4 namaH 5 kAlaH 6 dik 7 manaH 8 AtmA ca 9 navaitAni dravyANi bhaNyante 4 // 2 // rUva rUvarasagandhaphAsA saMkhA parimANamaha puhuttaM ca / saMjogavibhAgaparAparattabuddhI suhaM durakaM // 3 // 1 atra granthakAreH sattApakamadhye vizeSasamavAyayorantarbhAvaH kRto dRzyate paraM vizeSAvazyakabhASye tayoH pRthambhAvo dRzyate / 25 d nihnavAH // Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivaaH|| bAvazyakaniyuktidIpikA // // 145 // saGkhyA ekAdikA, parimANaM iyat / atha pRthaktvaM anAdisiddhaM pArthakyaM / saMyogo dvayonnivastuno milanaM, vibhAgaH saMyogapUrva pArthakyaM, paratvaM, aparatvaM ||3||'icchaa' icchA dosa-payattA, etto kammaM tayaM ca paMcavihaM / ukevaNavakhavaNapasAraNA''kuMcaNaM gamaNaM // 4 // ____ icchAdveSaprayatnAni saptadazaguNAH / utkSepaNaM AdAnaM, avakSepaNaM mocanaM // 4 // ' sattA' sattA sAmaNNaM piya sAmaNNavisesayA viseso ya / samavAo ya payatthA cha chattIsappabheyA y||5|| ___sAmAnyena sarveSvastimAtraM sattA, dravyatvaguNatvAdi sAmAnyaM, bhUtvazvetatvAdyavAntarasAmAnyarUpaM sAmAnyavizeSaH 4 / svasvajAtidhvananyasamatvena vizeSako vizeSaH mukhyavRttyANuraupacArikastu zAbalabAhalatvAdiviziSTagopiNDAdi 5 / ayutasiddhAnAmAdhAryAdhArabhUtAnAmiha pratyayahetuH samavAyaH, ko'rthaH anyato'nyata Agatya militA, yutasiddhA, na yutasiddhAH ayutasiddhAH, ghaTe rUpaM ityAdyA bhAvA AdhAryAdhArabhUtAsteSAM, iha ghaTe rUpamasti, iha gavi gotvamastItyadi pratyayahetuH sama- | vAyo nAma padArthaH syAt 6 / // 5 // 'paya' pagaIe agAreNa ya, nogArobhayanisehao sve| guNiA coyAlasayaM, pucchANaM pucchio devo // 6 // ___zuddhaM padaM prakRtistayA, tathA akAreNa nokAreNa ubhayaM no akArazca tAbhyAM yo niSedhastena caturbhI rAzibhirguNitAH sarvo dravyaguNAdivargazcatvAriMzadadhikazataM pRcchAnAM, devaH pRssttH|| 6 // yathA 'jIvA' // 145 // Jain Education inte Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivaaH|| jIvaH, ajIvaH, nojIvaH, noajIvaH, ' puDhavA. ' evaM pRthvyAdiSvapi jJeyaM, bhUH, abhUH, nobhUH, noabhUH, evaM jalAdiSvapi // 7 // ' ikke' sarvarAziSu yAciteSu punarapi punarapi suro dvAveva rAzI datte // 8 // tatra 'puDha' puDhavitti dei leTuM, deso'vi smaannjaailinggotti| puDhavitti so'puDhavIM, dehi ttiya dei toyaaiN||9|| ___pRthvI dehItyApaNasuro yAcitastAM dAtumakSamo leSTuM datte, pRthvIdezo'pi samAnajAteliGga cihnamiti pRthvI jnyeyaa| 'so 'pa' tato apRthvI dehIti toyAdi datte / nokAro ekadezArtho niSedhArthazca / tatra mUrttakadezo dAtuM zakyo'tastatrobhayathApi syAdamUrttakadezo dAtuM tvazakyastatra niSedhavAcyeva, tato nopRthvIM yAcitaH pRthvyekadezaM leSTukhaNDaM ambu vA, noapRthvIM l yAcitastvambudezaM pRthvIM vA datte / atra leSTambudezayorapi bhUjalarUpatvAdrAzidvayameva // 9 // etAH kSepakagAthAH / atra bhASyaM 'jIva' jIvamajIva dAuM, nojIvaM jAio punnrjiivN| dei carimammi jIvaM, na u nojIvaMsa jIvadalaM // 10 // __carame noajIvaM dehIti prazne jIvaM datte / tRtIyaprazne na tu sa suro nojIvaM datte, kiM rUpaM ? jIvadalaM jIvakhaNDarUpaM / tathA nAsti nojIvaH avastutvAt zazazRGgavat // 10 // 'vAe' 1 imAH 1-7-8 gAthA bhASyacUrNivRttiSu na militA ata evAtra na nibaddhAH Jain Education Inte | Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyuktidIpikA // // 146 // vAe parAjio so, nivisao kaarionriNdennN| ghosAviyaM ca Nagare, jayai jiNo vddhmaannoti||140|| nihvaaH|| gataH SaSTho nihavaH // 140 // 'paMca' 'dasa' paMcasayA culasIyA, taiyA siddhiM gayassa viirss|abddhiyaann diTThI, dasapuranayare samuppaNNA // 14 // dasapuranagarucchughare, ajarakkhiyapUsamittatiyagaM ca |gotttthaamaahil navamaTThamesu, pucchA ya viNjhss||14|| ___ikSugRhe ikSuvATe rakSitaH prAvAjIt / tacchiSyAH ghRtalabdhimAn ghRtapuSpamitraH tasmai adhanA vRddhA dhigjApi strI SaNmAsamIlitaM ghRtaM hRSTA dadyAt , evaM vastrapuSpamitraH / tathA navapUrvI nityaM ghRtAzyapi sarvazrutacaturanuyogArthasmRtidhyAnAtkRzo durbalikApuSpamitraH iti puSpamitratrikaM abhUt / tathA durbalikApuSpamitraH 1, vindhyaH 2, phalgurakSitaH 3, goSThAmAhilazceti 4 prAjJAH / rakSitairmathurAyAM nAstikavAdijayAya goSThAmAhilaH preSi / svayaM ca kAlaM kurvadbhilikApuSpamitraH paTTe'sthApi / goSThAmAhilo vAdinaM jitvA''yAto dubalikApuSpamitraM paTTe zrutvA amarSAt pRthaksthAnasthastacchidrANyapazyan sAdhUna vyudgrAhayituM cAkSamo garvAd durbalikApArzve na bhRNoti kintu tatpArzve'dhItya vindhyasya -- navamaTThamesutti navASTamapUrvayorvicAraM cintayato'ntike zRNoti, anyadAaSTamapUrve kizcitkarmA''tmapradezairvaddhamAtrameva zuSkakuDyalagnadhUlIvadvighaTate, kizcittu baddhaspRSTaM AtmapradezairAtmIkRtamArdrakuDaye sasnehacUrNavata, kiJcittu nikAcitaM AtmanA sahAnyadhyApiNDavadaikyaM prAptaM iti vindhyokte Aha-naivaM mokSAbhAvA''H yato jIvAd baddha karma naviyujyate anyo'nyavibhAgAsambaddhatvAt svapradezavat / / 142 // tataH 'puTTho' // 146 // Jain Education Inter Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivaaH|| al puTTho jahA abaddho, kaMcuiNaM kaMcuo samannei / evaM puTThamabaddhaM, jIvaM kama samannei // 143 // (mU. bhA.) | spRSTaH paraM yathA'baddhaH, kaJcukaH kaJcukinaM naraM samanveti / evaM spRSTamabaddhaM karma jIvaM samanveti / jIvaH karmaNA spRSTo na tu baddhaH viyujyamAnatvAt kaJcakeneva tadvAniti / tato vindhyasya dubalikApuSpamitragurupArzve pRcchA-gururAha-mAhilokto heturanaikAntiko'nyo'nyAvibhAgAnAmapi kSIranIrAdInAmupAyato viyogadarzanAt dRSTAnto'pi na sAdhanadhAnugaH svapradezasyAtmanA saha sambandhAsiddheH yato'tra sambandho bhinnAnAM saMyoge satISyate, sa ca bhinnatvAtkarmaNo jIvena sahAsti na tu pradezasya, anAdikAlAdapi jIvasvapradezayorekyAt , yaccoktaM 'jIvaH karmaNA spRSTa ityAdi' tatra cet kaJcakenaiva bAhyapradezeSveva | spRSTo na tu pratipradezaM tadA''ntarapradezeSvAtmanaH sahavatti AntarajJAnaM pratighAtAbhAvAdanantaM sarvadA syAnna caitad dRSTamiSTaM vA / tathA karmabandhahetujIvAdhyavasAyasya jJAnamayasya sarvAtmani sadbhAvAtkarmavedanAyAH sarvAtmanA'nubhavanAcca sarvAtmapradezairbaddhaM kamrmeti mantavyaM evamapi jIvakarmaNoviyogaH syAdeva yataH jIvAtkarma viyujyate mRtatve satyavibhAgasambanddhatvAt svarNamalavat / karmaviyoga eva mokssH| evaM vindhyenokte goSThAmAhilo niruttaraH san navamapUrve pratyAkhyAnAdhikAre vakti // 143 // 'paJca' paccakkhANaM seyaM, aparimANaNa hoi kAyavaM / jesiM tu parImANaM, taM duTuM AsasA hoi // 144 // (mU.bhA.) zreyohetutvAt zreyaH, aparimANenAvadhiM tyaktvetyarthaH / parimANapratyAkhyAnaM pauruSyAdi duSTa, yatastatra 'AsasA' anusvAra Jain Education Intel | Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyuktidIpikA // // 147 // lopAdAzaMsA pratyAkhyAnakAlAdanu bhokSye iti vAJchA syAt / tataH sa vindhyenopekSitaH puSpAntike gatvA svamataM vkti| puSpa | nihvaa|| Aha-aho! aparimANamiti ko'rthaH kiM yAvacchakti utAnAgatAddhA / Aye shktimitkaalaavdhibhaavenaasmnmtaabhyupgmH| dvitIye tu mRtAnAM devatve'vazyaM bhAvIvratabhaGgo'taH parimitapratyAkhyAnaM kArya / tato'yaM durbalikApuSpamitragurostathA saGghA''kAritAyAH zrIsImandharaM pRSTvA''gatAyAH suryAzca vAcamamanvAno nihvavo jAtaH 7 // 144 // saptanivAnuktvA bahuvisaMvAdinihavAnAha ' chavvA'' raha chavAsasayAiM navuttarAI,taiyAsiddhiM gayassa viirss|to boDiyANa diTThI, rahavIrapure smuppnnnnaa||14|| rahavIrapuraM nayaraM, dIvagamujANamajakaNhe y| sivabhUissuvahimmi ya, pucchA therANa kahaNAya // 146 // rathavIrapure sahasramallaH zivAkhyaH kSatriyo rAjamAnyaH krIDAdi kRtvA nityaM nizItha eti / tataH patnI khinnA mAtaru| ktvA suptA / mAtrA cAgato'vAdi adhunA yatra dvArANyudghATitAni tatra yAhi, tataH sa dIpakodyAne kRSNamUripArzve gatvA svayaM locaM cakre / guruliGga dattaM / anyadA tasya rAjA ratnakambalaM dade / guruNA sAdhUnAM bahumUlyaM na yuktamityukto'pi sa guruchannaM saMgopya gocarAderAgato'nvahaM vIkSate / mudhA mUrchA'syeti guruNA tatparokSe tacchitvA sAdhUnAM niSadyAdi kRtaM sa ca dUnaH / anyadA jinakalpo varNyate yathA-'jiNakappiyA ca duvihA pANIpattA paDiggahadharA ya / pAuraNamapAuraNA ikikkA te bhave || duvihA / 1 / dugatigacaukkapaNagaM navadasekkAraseva bArasagaM / ee aTThavigappA jiNakappe huMti naayvaa'|2| tatra dvividhopadhiH // 17 // Jain Education inte 4 ww.jainelibrary.org Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivaaH|| rajotirmukhapotizca 2 / kalpena saha 3 / kalpadvayena saha 4 / tRtIyenorNAkalpena 5 / nava 9 rajoharaNamukhavastrikApanna 2 pattAbaMdho 3 pAyaThavaNaM 4 pAyakesariyA 5 paDalAiM 6 rayattANaM 7 gocchao 8 pAyanijogo etaiH 9 / kalpena 10 kalpadvayena 11 kalpatrayeNa 12 tataH zivabhUtiH kiM jinakalpo'dhunA na kriyate ? kiM doSamUlopadhiparigraheNa ? jinA apyacelA evAsannityupadhau pRcchA / sthavirANAM gurUNAM kathanA yathA-'maNaparamo hi pulAe, AhAragakhavagauvasama kappe / saMjamatiyakevali sijjhaNAya jaMbRmi vucchinnaa'|1| manojJAnaM 1 paramAvadhiH 2 pulAkalabdhiH 3 AhArakadehaH 4 kSapako 5 pazamazreNI 6 jinakalpaH 7 parihAravizuddhayAdisaMyamatrikaM 10, tathA'yatInAM nAgnye'pi na kaSAyAdidoSahAnI rAgAdimattvAttiryagvat / yatInAM tu vastrAdyapApAya saMyamahetutvAt zuddhAhArAdivat , pratilikhya pramRjyopavezane dharmadhvajasya, saMpAtimasavAdirakSAyai mukhapoterjIvayatanAyai pAtrasya, zItAtapAdivedanAyAmasahasya cittasthairyavatvena mahikAvarSAdau ca saMyamahetutvaM vastrANAM spaSTameva / evaM ca parigraho'pi na 'na so pariggaho vutto' ityaadi| uktaM-jinAnAmapi na sarvathA'celatvaM 'salvevi egadseNetyAyukteH / sa ca tadamanvAnaH kaSAyamohAdyudayAnagnI bhRtaH / uttarAkhyA tat svasApi tathaiva kRtvA bhrAtRpRSThigAminI vezyayA mAsmAsu jano vyarAGkSIta iti vAsaH pridhaapitaa| bhrAtrA ca bIbhatseyamiti soktA sUryA dattamidaM na tyAjyaM // 146 // atra bhASyaM 'UhA' | UhAe paNNattaM, boDiyasivabhUiuttarAhi imaM / micchAdasaNamiNamo, rahavIrapure samuppaNNaM // 147 // zivabhUtyuttarAbhyAM UhayA vicAreNa prajJaptaM // 147 // 'boDi Jain Education Inter | Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvazyakatA niyukti dIpikA // // 148 // boDiyasivabhUIo, boDiyaliMgassa hoi uppattI / koDiNNakodavIrA, prNpraaphaasmuppnnaa||148|| nivaaH|| zivaziSyo kauNDinyakoTTavIrau tAbhyAM sakAzAtparamparAsparza ziSyapraziSyasamparka prApyotpannA boTikadRSTiH // 148 // IN evaM''mottu' evaM ee kahiyA, osappiNIe u niNhayA stt| vIravarassa pavayaNe, sesANaM pavayaNe Natthi // 785 // mottuNamesimikaM, sesANaM jAvajIviyA diTThI / ekekassa ya etto, do do dosA munneyvaa|| 786 // ekaM goSThAmAhilaM muktvA zeSANAM dRSTiH pratyAkhyAnaM yAvajIvaM natvaparimANaM ekaikasyA'to'nyApekSayA dvau dvau doSI, yathA jamAlirdvitIyaM nihavaM vakti tvaM dvAbhyAM doSAbhyAM mithyAtvI yatkriyamANaM kRtaM antyapradezazvAtmeti vkssi| evaM dvitIyo'pi taM vakti tvamapi dvAbhyAM yata kRtameva kRtaM bahapradezazcAtmeti, evaM sarvatra, goSThAmAhilaM tvAzrityakaikasya trayo doSAH mAhilasyAparimitapratyAkhyAnakarmasparzarUpadoSadvayAkhyAnAt / arhanmatamAzritya tu SaNNAmeko doSo'ntyasya tu dvau / / 786 // 'satte' satteyA diTThIo, jAijarAmaraNagabbhavasahINaM / mUlaM saMsArassa u, bhavaMti niggaMtharUveNaM // 787 // ___ saptaitA boTikA mithyAdRza eveti na tadvicAraH / jAtirikAdyAH, jAtijarAmaraNagarbhavasatayaH saMsArasya mUlaM, 'NaM' vAkyAlaGgAre / / 787 // 'pava' // 148 // Jain Education Intel Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAram // pavayaNanIhayANaM, jaMtesi kAriyaM nahiM jattha / bhaja pariharaNAe, mUle taha uttaraguNe ya // 788 // [ nayAnugata___'nIhUyANaM' iti dezyuktyA pravacanakriyAsvakizcitkarANAM yadazanAdi teSAM nivAnAM kRte kAritaM kRtaM vA yasmin kAle || yatra kSetre tatpariharaNAya bhAjyaM, celloko vetti-ete nivAH sAdhubhyo minnAstadA na parihiyate'nyathA parihiyate, mUlaguNe AdhAkAdau, uttaraguNe krItAdau, tadevamamI na sAdhavo na gRhasthA nAnyatIrthAH kintu liGgena sAdharmikA na tu pravaca nena // 788 // 'micchA'. micchAdiTThIANaM jaM, tesiM kAriyaM jahiM jattha / sabaMpi tayaM suddhaM, mUle taha uttaraguNe ya // 789 // INI boTikAnAM // 789 // uktaM samavatAradvAraM 11 / atha nayAnugatadvA0 12 - tava' tavasaMjamo aNumao, niggaMthaM pavayaNaM ca vvhaaro| sahajjusuyANaM puNa, nivANaM saMjamo ceva // 790 // ___ vyavahAraH evaM vaktyupalakSaNatvAnnaigamasaGgrahAvapi / asmAkaM tapaHpradhAnasaMyama iti cAritrasAmAyikaM 1 nairgranthyaM pravacanamiti zrutasAmAyikaM cazabdAtsamyaktvasAmAyika iti sAmayikatrayaM mokSamArgatayA'numataM / Aha yadyevaM kimete mithyAdRzaH? ucyatte vyastAnyapyanumanyante na sApekSANyeva / 'sahu0' zabdasyAdau bhaNanaM paranayadvayAdAnArthe / tata RjusUtrAdInAM saMyamazcAritrasAmAyikameva nirvANamArgatvAnnirvANa anumataM, netare dve saamaayike||789 // dvaa012| 'uddese niddese' ityAdyadvAragAthA vyAkhyAtA / atha 'kiM kaivihaM' iti dvitIyagAthAdyadvAraM kiM jIvaH sAmAyikaM utAjIvaH ubhayaM vA'nubhayaM vA, Jain Education inte | Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A bAvazyaka-II dravyaM vA guNo veti prazne ' AyA' kiMsAmAniyukti- AyA khallu sAmaiyaM, paJcakkhAyaMtao havai aayaa| taM khalu paJcakkhANaM, AvAe sbdvaannN|| 791 // yikamitidIpikA // ___ AtmA sAmAyika, khaluzabdAdajIvAdivyudAsaH, pratyAkhyAn pratyAkhyAnaM kurvazvAtmA syAt, zraddhAnajJAnacAritrasva-II dvAram // // 149 // bhAvasthitatvAta anyastvAtmaiva na syAtsvarUpahAneH / 'taM khalu tata pratyAkhyAnaM zraddheyajJeyakriyopayogarUpaM viSayamAzritya | sarvadravyANAM ApAte viSaye sati syAt etaccAgre vakSyate // 791 // atra mUlabhASyaM ' sAva ' sAvajajogavirao, tigutto chasu sNjo| uvautto jayamANo, AyA sAmAiyaM hoi // 149 // SaTsu kAyeSu saMyataH hiMsAto nivRttaH, avazyaM karttavyeSupayuktasteSu ca yatamAnaH / atra saGgrahanaya AtmA sAmAyika | syAditi vadana vyavahAreNoce na sarvo'pyAtmA sAmAyika kintu yatamAnastata RjusUtreNa so'pyupayukta eva naanyH| evaM evambhUtanayaM yAvadvAcyaM yathAzakti sAvadyayogaviratAyazeSavizeSaNavAnAtmA sAmAyikaM, kintu yatamAnaH / naigamena tu samastaitadaguNaviziSTa ekAdiguNaviziSTo vAtmA sAmAyikamiti // 149 // dravyApAtatvaM spaSTayati 'paDha' paDhamammi sabajIvA, viie carime ya sbdvaaii| sesA mahatvayA khalla, tadekadeseNa davANaM // 792 // | Adyavrate sarvajIvA viSayatvena syustadrakSakatvAttasya, dvitIye carame ca sarvadravyANi viSayatvena 'davvao musAvAe savvadavvesa, pariggahe tu sacittAcittamIsesu danvesu' ityukte 'sesA' teSAM dravyANAM ekadezena, yatastRtIyaM 'gahaNadhAraNijjesu davvesu' // 149 // Jain Education inte Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inte turya 'rUvesu vA rUvasahagaesu vA davvesu' rUpANyajIvAni puttalikAdIni 1, rUpasahagatAni tu sajIvAni khyAdIni / SaSThaM vrataM nizicaturAhAraviSayamiti evaM cAritraM sarvadravyaviSayaM // 792 // ' jIvo ' guNapaDivanno, yasa davaTTiyassa sAmaiyaM / so ceva pajjavaTThiyaNayassa, jIvassa esa guNo // guNaiH samyakatvAdibhirAzrito jIvo dravyarUpa evArthaH pramANaM yasya sa dravyArthiko nayastasya jAtyaikavacanaM, tatvatastu dravyanayAnAM Atmaiva sAmayikaM guNAstu na santyeva tadvyatirekeNAnavagamyatvAt / tatpratipattirapi bhrAntA citre nimnonnatapratipattivat / sa eva sAmAyikAdiguNaH paryAyArthikanayasya pramANaM na tu jIvadravyaM / yasmAJjIvasyaiSa guNo jIvaguNa iti, tatpuruSo'yaM sa cottarapadapradhAno yathA tailasya dhArA tailadhAreti / na cAtra dhArAyAH paraM tailamastyevaM jJAnaguNAtirikto jIva nAsti anupalambhAt, rUpAtpRthagbhUtaghaTavat / tataH samatAguNaH sAmAyikaM nA''tmA / / 793 / / ' upa ' uppajjaMti vayaMtiM ya, pariNamaMti ya guNA Na davvAI | davvapyabhavA ya guNA Na guNappabhavAiM davAI // 794 // dravyanayo vakyaho ! guNA na santyeva yataste utpadyante vyayante vetyevaM pariNamanti na tu dravyANi tatastAnyeva santi nityaM sthitatvAdaparAjanyatvAcca / dravyaprabhavA guNAH paraM guNaprabhavAni dravyANi na, tata Atmaiva saamaayikN| athainAmeva gAthAM paryAyanayo vyAkhyAti / utpadyante vyayante ca guNA evAtasta eva santi utpAdavyayapariNAmatvAt patranIlaraktatAdivat na tu dravyANyatastAni na sanyeva utpAdavyayapariNAmahInatvAt zazazRGgavat / kiM ca ' dravyaprabhavA guNA na ca guNaprabhavAni kiMsAmAyikamiti dvAram // Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiMsAmAyikamitidvAram // Avazyaka- dravyANi, nakArasyobhayatrApi sambandhaH tato na kAraNatvaM kAryatvaM vA dravyANAM atasteSAmabhAvaH / yadvA 'dradhyaprabhavA na niyukti guNAH kintu guNaprabhavAni dravyANi' pUrvAparIbhAvenotpannaguNeSu dravyatvAropAdato guNa eva sAmAyikaM // 794 // punadIpikA // dravyanayaH 'jaMja' IN jaM jaM je je bhAve, pariNamai paogavIsasA datvaM / taM taha jANei jiNo, apajjave jANaNA nntthi||795|| // 15 // / yad yad dravyaM yAn yAn bhAvAn prayogAt vyApArAd ghaTAdIn vizrasAtaH svabhAvato vA'bhrAdIn pariNamati pratipadyate tadravyamevotprekSitaparyAyamutphaNaviphaNAdiparyAyayuka sarpadravyavata / tathAprakAraM jino jAnAti / aparyAye nirAkAre tu jJAnaM nAstyata Atmaiva sAmAyikaM / nanvevaM, ubhayamate sati kiM tavamityeSaiva gAthA tatvato vyAkhyAyate // 795 // jaM jaM je je bhAve, pariNamai paogavIsasA dvN|tN taha jANAi jiNo, apajjave jANaNA natthi // 796 // yad yad dravyaM yAn yAn bhavAn prayogavisrasAbhyAM pariNamati tattathApariNAmamevAhanvecya'paryAye parikSA nAstIti paryAyaviziSTaM dravyaM pramANamataH sAmyayukta AtmA sAmAyikamiti tattvaM // 796 // gataM kiM sAmAyika iti dvA0 13 / atha | katividhaM sAmAyikaM dvA0 14 'sAmA' / sAmAiyaM ca tivihaM, sammatta suyaM tahA carittaM c| duvihaM ceva caritaM, agAramaNagAriyaM ceva // 797 // // 150 // Jan Education International www.janelibrary.org Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ katividhadvAram // samyaktvasAmAyikaM zrutasAmAyikaM cAritrasAmAyikaM ca / samyaktvasAmAyika dvidhA nisargajaM adhigamajaM ca, yadvA dazadhA ekaikasyaupazamika 1 sAsvAdana 2 kSAyopazamika 3 vedaka 4 kSAyika 5 medAta, tatraupazamikamupazamazreNI prathamasamyaktvalAbhe vAntarakaraNasthasya 1 sAsvAdanamaupazamikAcyavato mithyAtvaM aprAptasya 2 / kSAyopazamikaM samyaktvaM pudgalAnvedayamAnasya 3 / vedakaM tu darzanatrikaM kSapayatazcaramapuJjasamyakatvANuvedane 4 / kSAyika darzanasaptakakSayajaM zuddhAtmasvabhAvarucirUpaM 5 / tridhA vA kArakarocakadIpakabhedAt / tatra kArakaM yatInA, rocakaM zreNikAdInAM, dIpakaM aGgAramardakAdyabhavyAnAM svayamazraddhAne'pi parasya dIpakatvAt / zrutasAmAyika sUtrArthatadubhayarUpatvAtridhA / prAguktA'kSarAdibhedAdvA'nekadhA / cAritrasAmAyikaM paJcadhA sAmAyikAdyuktabhedAt, dvidhA vA'gArikA'nAgarikabhedAt / cAritrabhedasAkSAdAkhyAnamasmin satyanayoniyamabhAvajJaptyai / / 797 // mUlabhASyakRt zrutasAmAyika vyAkhyAstasyAdhyayanarUpatvAdAha -- ajjJa' ajjhayaNapi ya tivihaM, sutte atthe ya tadubhae cevAsesesu vi ajjhayaNesu,hoi eseva nijjuttii||150|| adhyayanaM apizabdAta trINyapi sAmAyikAnyaupazamikakSAyopazamikakSAyikabhedAtridhA, prastutasAmAyikAdhyayanAccheSeSvapi caturviMzatistavAdyadhyayaneSveSavoddezanirdezAdyA nirUktiprAntA niyuktijJeyA, sarvadvArA'samAptAvapyatidezo ' madhyAdAne AdyantAdAnajJaptyai // 150 // uktaM katividhadvA0 14 / atha kasyetidvA015'jassa' jassa sAmANio appA, saMjame niyame tave / tassa sAmAiyaM hoi, ii kevalibhAsiyaM // 798 // Jain Education in For Private & Personal use only Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kasyetidvAram // bAvazyakaniyukti dIpikA // // 15 // sAmAnikaH samIpasthaH saMyame mUlaguNe niyame uttaraguNe // 798 // 'josa' jo samo savvabhUesu tasesu thAvaresu ya / tassa samAivaM hoi ii kevalibhAsiyaM // 799 // samo madhyasthaH, iti kevalibhASitaM // 799 // 'sAva-satvaM' sAvajajogapparivajaNaTThA, sAmAiyaM kevaliyaM pasatthaM / gihatthadhammA paramati NaccA, kujjA buho AyahiyaM paratthaM // 800 // savati bhANiUNaM, viraI khalu jassa saviyA nntthi| so sabaviraivAI, cukkai desaMca savaM c||801|| sAvadyayogaparivarjanAthaM sAmAyika kevalikaM sampUrNa yAvajIvamityarthaH prazastaM gRhasthadhAtparamaM pradhAnamiti jJAtvA kuryAd budha AtmahitaM paro mokSastadartha / / 800 / pratipUrNasAmAyikakaraNazaktyabhAve gRhastho'pi dezasAmAyikaM karoti 'karemi bhaM0 sAvajaM jo0 jAvaniyama vihaM ti0 maNeNa na karemi0 tassa bhaMte.' yato bhASye 'gihiNo vi savvakajaM davihaM tiviheNa chinnakAlaM taM kAyavyam , Aha savve ko doso ?' bhaNNae'NumaI, chinnakAlamiti vighaTikAdikAlamAna, Aha gRhiNaH sarvazabdoccAre ko doSaH 1 bhaNyate'numatirUpo doSaH syAt , gRhI anumatiniSedhaM na kuryAditi / Aha ' jai kevaliyaM sAmAiyaM pi evaMbhRtaM to varaM eyaM ceva kIrao kiM desasAmAiyassa bahuso karaNeNa ? bhaNNai ko nA kimAha evaM tAva laTuM ceva, kiMtu jayA evaM kAumasatto tadA desasAmAiyaM pi tAva bahuso kujaa'| Aha tadapi kiM na sarvasAvadhanitirUpaM trividhaM kAyadhvam bhAgatirUpo doSaH yasa bahuso kI Aha tadIpa // 151 // Jain Education inte Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAram // trividhena kriyate ? ucyate 'savvaM cukkai' bhrasyate dezavirateH sarvaviratezca // 801 // sAmA' kaki | sAmAiyAMma u kae, samaNo iva sAvao havai jmhaa| eeNa kAraNeNaM, bahuso sAmAiyaM kujA // 802 // sAmAyika__turevArthaH yasmAcchrAvakaH zramaNa iva prAyo'zubhayoganiSedhAt , bahuzo'nekadhA anekavAraM vA // 802 // yataH 'jIvo' miti| jIvo pamAyabahulo, bahuso'vi a bahuvihesu atthesuN| eeNa kAraNeNaM, bahuso sAmAiyaM kujjA // 10 // bahuzaH sadaiva jIvaH bahuvidheSu artheSu zabdAdiSu pramAdabahulaH tatyAgAya bahuzaH sAmAyikaM kuryAnmadhyastho bhUyAt | // 803 // madhyasthasya lakSaNamAha 'jo Na' IYI jo Navi vadRi rAge, Navi dose doNha mjjhyaarNmi| so hoi u majjhattho, sesA save amjjhtthaa||804|| MY | kintu dvayormadhyakAre mAdhyasthye rAgadveSAbhAvarUpe varttate // 804 / / gataM kasya dvA0 15, ka kiM sAmAyikamiti | nirUpayan dvAragAthA 3 Aha 'khitta' 'NANe' 'Nivve' | khittdisaakaalgibhviysnnnniuusaasaadtttthimaahaare| pjjttsuttjmmtthitiveysnnnnaaksaayaauu||805|| | NANe joguvaoge, sarIrasaMThANasaMghayaNamANe / lesA pariNAme veyaNA, samugghAyakamme ya // 806 // al NiviTTaNamubaTTe, AsavakaraNe tahA alNkaare| sayaNAsaNaThANatthe, caMkammate ya kiM kahiyaM? // 807 // SAT Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvazyakatA kSetra 1 diga 2 kAla 3 gati 4 bhavya 5 saMjJi 6 ucchrAsa 7 dRSTi 8 AhArakAn 9 paryApti 10 supta 11 janma 12 / kiM sAmAniyukti sthiti 13 veda 14 saMjJA 15 kapAyAn 16 AyuH 17 jJAnaM 18 yogo 19 payogau 20 zarIra 21 saMsthAna 22 saMha- yikamitidIpikA na na 23 mAnAni 24 lezyA 25 pariNAmaH 26 vedanA 27 samudghAtakarma 28 nirveSTanaM 29 udvarttanaM 30 AzravakaraNaM 31 | mAdvAre kSetraalaGkAraM 32 zayanaM zayyAM khaTvAdyA 33 AsanaM 34 pIThaM viSTarAdisthAnasthAna 35 caGkamata 36 zvAzritya vicArya ka kiM dvAram // // 152 // | sAmAyikamiti / / 805-7 / / atholalokAdikSetramAzrityAha-' samma' sammasuANaM laMbho, uDDaM ca aheatirialoe / viraI maNussaloe, virayAviraI ya tiriesuN||808|| ___ samyaktvazrutasAmAyikayorlAbhaH Urdhvaloke mesvargeSu, adholoke videhAdhogrAmavyantarabhavanapatinArakeSu / viratiH sarva- viratiH nRloke eva / tatrAdhogrAma[mAH)yojanasahasrAvagADhAH, tatrApyAdya yojanazataM adholokAntarjeyaM / sarvatiryagloke tiryakSu viratAviratirdezaviratiH // 808 // 'puvva' N puvapaDivannagA puNa, tIsuvi loesuniamao tiNhaM / caraNassa dosu niamA, bhayaNijjA uddddhlogNmi|| __trayANAM samyaktvazrutadezaviratisAmAyikAnAM pUrvaprapanna(nA)viSvapi lokeSu syAt (syuH)pANDakavanAdiSvapi dezaviratitirazcAM bhAvAt , cAritrasya pUrvaprapattAro dvayoradhastiryaglokayoniyamAt syuH| Urdhvaloke meruzIrSe cet caityanatyAdyartha gatAstadA syuH nAnyatheti bhaajyaaH|| 809 // keti dvArasyAntakSetradvA0 1 / atha digadvA0 2 'nAma' // 152 // Jain Education www.janelibrary.org Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Fi nAma ThavaNA davie, khettadisA tAvakhetta pnnve| sattamiyA bhAvadisA, parUvaNA tasya kAyavA // 810 // kiM sAmAnAmadik, sthApanAdika, dravyadika, kSetradika, tApakSetradika, prajJApakadika, saptamA bhAvadik / tasya diksaptakasya prarUpaNA / |yikamiyatra tu 'sA hoaThArasavihAo' iti pAThaH tatra sA bhAvadik aSTAdazadhA syAt / nAma sthApane sugame // 810 // dravyadik tidvAre divyAkhyArtha bhASyaM-'terasapadesiyaM khalu, tAvatiesuM bhave pdesesuN| jaMdatvaM ogADhaM, jahaNNagaM taM dasadisAgaM // 1 // ' radvAram // dravyameva dazadigutthAnahetutvAt dik dravyadik tad dvidhA / jaghanyaM utkRSTaM ca / tat trayodazapradezakaM trayodazapradezayuk tAvatsu trayodazapradezeSu yadravyaM avagADhaM syAttajaghanyakaM dazadikaprabhavaM / tatra caturdikSu dvau dvau vidikSu caikaikaH madhye caikaH evaM trayodaza pradezAH / utkRSTaM tvanantapradezAtmakaM / tadapi trayodazapradezAvagADhaM ekaikAkAzapradeze'nantANusthiteH tat sthApanA.....alila yadvRttau idRza AkAro likhitaH tatsarvapradezAnAM samakSetratAyAH sambaddhatAyAzca jJaptyai paraM tasya " vRttatvAtsatyA sthApanA prAg likhitaiva // 1 // kSetradika bahubhedA, tatprarUpaNArtha kSepakagAthAH / 'aTThapaeso ruyago, tiriyaM logassa majjhayAraMmi / esa pabhavo disANaM, eseva bhave'NudisANaM // 1 // ' tiryaglokasya madhye catvAro'dhazcatvAro Urca, evaM aSTanamaHpradezo merugarbhastho rucako gostanAkAraH, tathAhi UrjA 4 stiryaglokasya madhyabhAge AyAmaviSkambhAbhyAM rajjumAnau sarvapratarANAM kSullako dvau nabhaHpradezapratarau / tayozca merumadhyapradeze madhyaM / tatra ca madhye uparitanapratarasya ye catvAraH pradezAH ye vAdhastanasya catvArasteSAmaSTAnAM rucaka iti saMjJA, eSa dizAM prabhava utpattisthAna 00.0 1010101010] Jain Education Intelle For Private & Personal use only al Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyuktidIpikA // 153 // 1 1. anudizAM vidizAM / 1 / 'dupadesAdi duruttara, egapadesA aNuttarA ceva / cauro cauro ya disA, caurAdi aNuttarA doNNi kiNsaamaa||2||' tasmAducakAd bahirdvipradezAdikA mUle dvipradezAstato dvipradezottarAbhyAM 2 pradezAbhyAM adhikAzcatasro dizo varddhante |yikamicatasrastu ekapradezA vidizastAzcAnuttarA na varddhante ityarthaH catvAro nabhaHpradezA Adau yayoste caturAdI anuttare vRddhirahite dve |tidvAre diUrdhAdho dizau stH|2| 'sagaDaddhisaMThitAo, mahadisAo bhavaMti cttaari| muttAvali ya cauro, do ceya ya honti ruyagatibhA pAyA // 3 // ' zakaToddhimale ladhvI tataH pRthvI tatsaMsthitAH tatsaMsthAnAH catasro mahAdizaH syuH| catasro vidizo muktAvalInibhAH | ekaprAdezikatvAt / dve UrdhvAdhodizau rucakanime catuHcatuHpradezacaturasradaNDasaMsthAne ityarthaH / 3 / sthApanAdizAM nAmAniLM 'iMdaggeI jammA ya NeratI vAruNI ya vAyavA / somA IsANA'vi ya, vimalA ya tamA ya boddhavA // 4 // ' | aindrI 1 AgneyI 2 yAmyA 3 naiRtI 4 vAruNI 5 vAyavyA 6 saumyA 7 aizAnI 8 vimalA 9 tamA 10 / 4 / 'iMdA ya vijayaddArANusArato sesayA padakkhiNato / aTTha ya tiriyadisAo uDDe vimalA tamA cAdho // 5 // ' jambUdvIpajagatyAM vijayadvAraM tadanusArata aindrI, zeSA AgneyAdyAH pradakSiNataH evaM aSTaiva tiryagadizaH, UvaM vimalAkhyA adhastamAkhyA / 5 / atha tApakSetradik, 'jesiM jatto sUro, udeti tesiM taI havai puvA / tAvakkhettadisAo, padAhiNaM sesiyA tesiM // 6 // ' yeSAM bharatAdikSetrasthAnAM yasyAM dizi sUrya udeti sA teSAM pUrvA syAt / tApaH sUryastadupalakSitAH kSetradizastApakSetradizaH zeSAH 'tesiM' tato'syAH pUrvasyAH pradakSiNayA syuH| 6 / atha prajJApakadika 'paNNavao jadabhimuho, sA puvA sesiyA pdaahinnto| tassevaNugaMtavA, aggeyAdI disA // 153 // TOTI 0 1o Jan Education Intern Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inte niyamA // 7 // prajJApako vaktA yasyA dizo'bhimukhaH syAtsA pUrvA, zeSA AgneyyAdidizastasyAH eva pUrvasyAH pradakSiNato niyamAdanugantavyA | 7 | bhAvena pRthvItvAdiparyAyeNa dizyate'yamamuka iti saMsArI yayA sA bhAvadika aSTAdazadhA yathA' puDhavIjalajalaNavAyA mUlA khaMdhaggaporavIyA y| viticaupaMceMdiya, tiriyanAragA devasaMdhAyA // 8 // saMmucchimakammAkamma, bhUmigaNarA tahantaraddIvA | bhAvadisA dissai, jaM saMsArI niyayametAhiM // 9 // ' mUlavIjA utpalakandAdyAH, skandhavIjA: zallakyAdyAH, skandhazAkhAH, agravIjA:, koraMTakAdyA ayaM zAkhAgraM, parvvabIjA ikSvAdyA: bIjaruhaH, saMmUrcchaja bhedAsteSvevantarbhUtAH / dvitricaturindriyAstiryaJco nArakAH, devasaGghAtAH, narAzraturddhA saMmUcchimA vAntAdyutthAH, tathA karmabhUmikAH akarmabhUmikAH AntaradvIpAca evamaSTAdazadhA bhAvadik, yadetAbhirbhAvadigbhiH pRthvyAdiparyAyarUpAbhiH saMsArI dizyate kathyate / 8-9 / iha nAmasthApanAdravyadigbhirnAdhikAraH / zeSAmupakramAdAha 'puvA vAI mahAdisAsu, paDivajamANao hoi / puvapaDivannao puNa, annayarIe disAe u // 811 // sarveSAM sAmAyikAnAM prapadyamAnaH syAtsambhavati ko'rthaH 1 yadA prapadyate tadA syAnnAnyadeti / pUrvaprapannaH punaranyata - rasyAM dizi syAdeva // 811 // bhASyaM - ' chiNNAvaliruyagAgiidisAsu sAmAiyaM Na jaM tAsu / suddhAsu NAvagAhai, jIvo tAo puNa phusejA || 1 || ' chinnAvalIkalpAsu vidikSu rucakAkRtidizorUrdhvAdhodizoH sAmAyikaM na prapadyate yattAsu zuddhAsu kramAdekaprAdezikatvena catuHprAdezikatvena ca jaghanyato'pyasaGkhayapradezAvagAhako jIvo nAvagAhate kintu sAmAyikavAn CatsuH spRzet | 1 | 'aTThasu cauNha niyamA, puvapavaNNo u dosu doNheva / doNha tu putrapavaNNo, siya NaNo tAva kiM sAmAvikami tidvAre di gdvAram // Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka-I niyuktidIpikA // // 154 // paNNavae / // 2 // ' tApakSetraprajJApakayoraSTAsu dikSu caturNA sAmAyikAnAM pUrvaprapanno'sti prapadyamAnazca sambhavati / dvayorU;-14kiM sAmAdhodizostu dvayoH samyaktvazrutasAmAyikayoreva jJeyaM / dvayordezasarvasAmAyikayostu pUrvaprapannaH 'siyA' syAdanyaH prapadyamAnastu ma. sapA syAdanyAprapadhamAnastu yikaminaiva, iha yadhio dezasarvasAmAyikapratipattiniSiddhA tatra heturna jJAyate / 2 / bhAvadikSu punaH-'ubhayabhAvo puDhavAdiesu, tidvAre divigalesu hoja u pavaNNo / paMcadiyatiriesuM, NiyamA tiNhaM siya pavaje // 3 // pRthvyAghekendriyeSu caturNAM sAmAyikAnAM dvAram // ubhayasya pUrvaprapannapratipAdyamAnarUpasyAbhAvaH siddhAntamatenaupazamikasamyaktvaM vamatastatrAnutpAdAta, vikalepvaupazamikasamyaktvaM vamata utpAdAt sAsvAdanabhAvena samyaktvazrutayoH pUrvaprapannaH syAt / pazcendriyatiryakSu sarvavirativarjatrayANAM sAmAyikAnAM niyamAt , 'siya 'tti kadAcitprapattA syAt , pUrvaprapannastvastyeva / 3 |'nnaargdevaakmmgaNtrdiivesu doNha bhayaNA u / kammagaNaresu causuM, mucchesu ya ubhayapaDiseho // 4 // ' nArakadevAkarmabhUmijAntaradvIpanareSu dvayoH samyaktvazrutayoH pUrvaprapannaH syAt , anyastu bhAjyaH / karmabhUmijanareSu caturNAM sAmAyikAnAmapyevaM / saMmRcchimeSu ubhayaniSedho na pUrvaprapanno na prapadyamAnazca / 4 / gataM dikdaa02| kAlo'vasarpiNyutsapiNyavasthitamedAt tridhA, tatrAdyau bharatairavatayoH tRtIyastu caturkI suSamasuSamApratibhAgaH 1 suSamapratibhAgaH 2 suSamaduHSamaprati03 duSamasuSamapratibhAgazca 4 pratibhAgaH sAmyaM / tatrAdyo devottarakuruSu, dvitIyo harivarSaramyakayoH, tRtIyo haimavatairaNyavatoH, caturthoM videheSu / evaM SaDvidhaH kAlaH, tatra 'samma' sammatassasuyassa, ya paDivattI chavihaMmi kaalNmi| viraiM virayAviraiM,paDivajai dosutisuvaavi||812|| paraM prapattA suSamaduSamAdiSu dezonapUrvakoTyAyuHzeSe eva / pUrvaprapannAstu santyeva / ' virahaM ' utsapiNyAM duSamasuSamA- | // 154 // For Private & Personal use only Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inte suSamaduSamAkhyayordvayozvasappiNyAM tu suSamaduSamA duSamasuSamAduSamAkhyeSu triSu pUrvaprapanno'styeva, apizabdAt saMharaNaM pratItya pUrvaprapannaH sarvakAleSu syAt, pratibhAgakAleSu tu triSu samyaktvazrutayoH prapattA syAnna vA'nyastvastyeva, turye pratibhAge caturNAmayevaM / bAhyadvIpAndhiSu tu SaDdhikAlahIneSu trayANAM sAmAyikAnAmapyevaM / sarvaviratestu nandIzvarAdiSu yatigamane pUrvaprapannaH sambhAvyaH / / 812 / / gataM kAladvA0 3 / atha gatidvA0 ' cau ' suvi gatIsu, NiyamA sammattasuyassa hoi paDivattI / maNuesu hoi viratI, virayAviraI ya tiriesuM // pUrvaprapannastvastyeva / samyaktvazrutayorniyamazabdAdetAsveva na mokSagatau, 'viratI ' sarvaviratiH pratipattimAzritya manuSyeSu sambhavati / pUrvaprapannAH santyeva, evaM viratAviratistiryakSu // 813 || gatidvA0 4 / atha bhavyaH / ' bhava' bhavasiddhio u jIvo, paDivajjai so cauNhamaNNayaraM / paDiseho puNa asaNNimIsae saNNi paDivaje // bhave saMsAre siddhiryasya sa bhavyazcaturNAmanyatarat yathAsambhavaM tatrApi samyaktvazrute sadaiva staH, dvA0 5, evaM saMjJayapi / pUrvaprapanno bhavyasaMjJiSvastyeva / asaMjJini mizra nosaMjhini noasaMjJini siddhe ityarthaH / caturNAM sAmAyikAnAM pUrvaprapannAnanyAMzcAzritya pratiSedhaH, punaHzabdAdasaMjJini samyaktvazrute sAsvAdanabhAve na staH // 814 || saMjJidvA0 6 / athocchvAsadRSTidvAradvayaM ' UsA UsAsagaNIsAsaga, mIsaga paDiseha duviha paDivaNNo / diTThIi do gayA khalu, vavahAro nicchao caiva // kiM sAmA yikamiti dvAre gatibhavyasaMjJidvArANi // Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvazyakatA ucchAsakaniHzvAsaka AnaprANaparyAptivAnityarthaH / sa ca saMjJivat, etat paryAptyA'paryApta ucchvAsaniHzvAsarahito vA kiM sAmAniyukti mizra ucyate / tatra caturNA sAmAyikAnAM pratipattimAzritya pratiSedhaH, samyaktvazrutarUpadvividhaprapanno'styeva / yadvA mizraH yikamitidIpikA siddhaH prAgvat / zailezIsthaH punadarzanacAritrasAmAyikayoH pUrvaprapannaH syAt / nanu yathA'sya tathA siddhAnAM kiMna samyaktva dvAre ucchasAmAyikamityucyate, zeSasAmAyikatrayasya saMsArasthAnAmeva sambhavAtsamyaktvasAmAyikamapi saMsArasambandhyevAtra vicAryate / // 155 // | vAsAditAdRzasya siddhAnAmabhAvAt , ucchvAsadvA0 7 / dRSTirmataM, tatra dvau nayau nizcayo vyavahArazca tatrAdyasya kriyAkAlaniSThA IN dvArANi // kAlayorabhedAt sAmAyikavAneva sAmAyikaM prapadyate anyasya tu sAmAyikarahita eva // 815 // gataM dRSTidvA0 8 'AhA' AhAraou jIvo, paDivajjai so cunnhmnnnnyrN| emeva ya pajjatto, sammattasue siyA iyaro // 816 // ___ AhArayatItyAhArakaH tatra 'viggahagaimAvannA, kevaliNo samahayA sajogI ya / siddhAya aNAhArA, sesA AhAragA jIvA' // 1 // sa caturNAM anyatarat prapadyate pUrvaprapannastvastyeva / gataM aahaardvaa09| atha paryAptidvA010 evamevAhArAdibhiH SaTparyAptibhiH paryAptazcaturNAmanyatarat prapadyate / pUrvaprapannastvastyeva / itaro'nAhArako'paryAptazca samyaktvazrute aGgIkRtya pUrvaprapannaH syAta, kevalI tu samudAte zailezyavasthAyAM ca darzanacAritrasAmAyikayoH pUrvaprapannaH syAt // 816 / gataM paryAptidvA0 10 / atha suptadvA0 11 'NidA' NidAe bhAvao'viya, jAgaramANo cunnhmnnnnyrN| aMDayapoyajarAuya, tigatigacauro bhave kmso|| OJ // 155 // Jain Education Inter La Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyasupto nidrayA, bhAvasuptastvajJAnI / evaM dravyajAgara unnidro bhAvajAgarastu samyagdRg , tatra nidrayA bhAvato'pi ca / kiM sAmAjAgratsaMjJivat / aperayaM vizeSaH / bhAvajAgara AdyasAmAyikayoH pUrvaprapanna evAntyayostu prapattA'pi, nidrAsuptaH sarveSAM pUrva yikamitiprapanna eva / bhAvasuptastUbhayazUnyaH, vyavahAranayAt prapadyate'pi, gataM suptadvA011 / atha janma, tadgarbhajAnAzritya tredhA aNDaja | dvAre suptApotaja-jarAyujabhedAttatra kramAtsAmAyikAnAM trikaM trikaM catuSkaM ca pUrvaprapannaM syAdeca, prapadyamAnastu bhAjyaH / potajA diidvaaraanni| hastyAdyAH, jarAyujA nRgavAdyAH / / 817 // gataM janmadvA0 12 / atha sthitidvA0 13 ' ukko' ukosayaTTitIe, paDivate yaNatthi paDivaNNo / ajahaNNamaNukose, paDivate ya paDivaNNe // 818 // ___ AyuvarjakarmaNAmutkRSTasthitau caturNAM pUrvaprapannaH prapadyamAnazca na bhavati / ajaghanyAnutkRSTasthitau caturNAM prapadyamAnaH sambha- IN vati, pUrvaprapannazca syAdeva / AyuSastUtkRSTasthitI anuttarasuraH AdyasAmAyikayoH pUrvaprapannaH syAt / saptamabhUnArakastu SaNmAsazeSAyustathAvidhavizudviyuktatvAdAdyasAmAyikayoH prathamasamaye prapadyamAno dvitIyAdisamayeSu tu pUrvaprapannaH syAt / AyuSo jaghanyasthitiH kSullakabhavaH sa ca nigodasUkSmapRthvIkAyAdisaMmUchimanRNAM syAt / tatra caturNAmapi sAmAyikAnAbhAvaH, tathA Ayurvarjajaghanyakarmasthitibandhakastu darzanasaptakAtikrAntaH kSapako yo'ntakRtkevalI syAt , sa hyapUrvakaraNAvasthAyAmAsannamokSatvena vizuddhatarAdhyavasAyatvAccheSakSapakebhyo'tilaghusthitibandhaka iti sa eva gRhyate / sa ca dezavirativarjasAmAyikatrayasya pUrvaprapannaH syAt , dezaviratipariNAmAbhAvAt / atra ca pUrvopAttakarmasthityA na vicAraH kintu badhyamAnakarmasthityaiva // 818 // gataM sthitidvA0 13 / atha vedasaMjJAkaSAyadvAratrayaM 'cau' Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryuktidIpikA // // 156 // Jain Education Inte cauro'vi tivihavede, causuvi saNNAsu hoi paDivattI / heTThA jahA kasAesu, vaNNiyaM taha ya ihayaMpi // catvAri sAmAyikAni dvedhA'pi syastrividhavede, vedako dezavirativarjasAmAyikAnAM pUrvaprapannaH syAt, vedadvA0 14 / AhArAdiSu catasRSu saMjJAsu caturNAM sAmAyikAnAM pratipattiH sambhavati, pUrvaprapannastvastyeva, saMjJAdvA0 15 / kaSAyeSu yathA 'heDA' prAk ' paDhamillugANa udaye' ityAdAvuktaM tathehApi oghataH sakaSAyI saMjJivat, akaSAyI avedakavat / / 819 / / kaSAyadvA0 16 / athAyuH saMkhi ' saMkhijAu cauro, bhayaNA sammasuya'saMkhavAsANaM / oheNa vibhAgeNa ya, nANI paDivajjaI cauro // 820 // saGkhyAyurnaracatvAri prapadyate, asaGkhyavarSAyuSAM samyaktvazrutayoH prapattimAzritya bhajanA, pUrvaprapannAH santyeva, AyurdvA0 17 / atha jJAnadvA0 18, oghena sAmAnyena jJAnI nizcayanayamatena catvAryapi prapadyate pUrvaprapannastvastyeva, vibhAgena tvAdyadvijJAnI AdyasAmAyikayoH samameva prapattA syAdiha yatra prapadyamAnaH syAttatra pUrvaprapannena bhAvyameveti sarvatra jJeyaM / antyasAmAyikayorapi prapannaH syAt / avadhijJAnyAdyayoH pUrvaprapannaH syAd dezaviraterapi na tu prapadyamAnaH guNapUrvatvAttasya / sarvaviratestu dvedhApi syAt / manojJAnI dezavirativarjatrayANAM pUrvaprapanna eva, manojJAnacAritre yugapadvA prapadyate'rhadvat, bhavasthakevalI samya cAritrayoH pUrvaprapanna eva // 820 // gataM jJAnadvA0 18 / atha yogopayogazarIradvAratrayaM ' cau ' cauro'vi tiviha joge, uvaogadugaMmi caura paDivajje / orAlie caukkaM, sammasuya viuvvie bhayaNA // kiM sAmAyikamiti dvAre vedA didvArANi // // 156 // Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ va kiM sAmAyika| mitidvAre | yAgopayo gazarIra dvArANi // sAmAnyato milite trividhe yoge catvAri sAmAyikAni syurvizeSatastvaudArikakAyayogavati yogatraye catvAri dvedhApi, | vaikriyakAyayogavati tu samyaktvazrute dvedhApi / dezasarvaviratI tu pUrvaprapanne syAtAM, na tu prapadyamAne, evaM AhArakakAyayo- gavati tu dezavirativarja trINi pUrvaprapannAni, taijasakArmaNayogayostvantaragatau samyaktvazrute pUrvaprapanne / kAyavAgyogayo. ghaNTAlAlAnyAyena dve Adye pUrvaprapanne staH, gataM yogadvA0 19 / 'uva0 ' nanu 'savvAo laddhIo sAgArovaogovauttassa bhavantI, tyAgamAtkathamanAkAropayoge labdhirityucyate-pravarddhamAnapariNAmajIvApekSo'yamAgamo'tra cAvasthitaupazamikapariNAmApekSayA'nAkAropayoge sAmAyikalabdhikathanamityavirodhaH / iha kila samyaktvaM labdhvA mithyAtvagatAnAM punaH zubhodayAt pravarddhamAnapariNAme sati samyaktvAdilabdhiH sAkAropayoga eva syAt / AdyasamyaktvalAbhakAle'ntarakaraNe kRte'vasthitapariNAmasyAnAkAropayoge'pyaupazamikasamyaktvazrutayolabdhiHsyAtkasyApi vizuddhatamatvAtsamakAlameva dezasarvaviratyorapi / antarakaraNe'vasthitapariNAmatA tvevaM-'micchassANudao na hAyae teNa tassa prinnaamo| jaM puNa sayamuvasaMtaM na vaDhae'vaDio teNa' / yatpunaH sat sattAgataM mithyAtvamupazAntaM ato na pariNAmo varddhate / anivartikaraNe hi mithyAtvopazAntyai prtikssnnmaasiitprinnaamvRddhiH| antarakaraNe tUpazamanIyA'bhAvAddAhyAbhAve vaheriva na pariNAmasya vRddhiH tenAvasthitaH, upayogadvA0 20 / audArike catuSkaM dvedhApi / vaikriye samyaktvazrutayojanA samarthanA / yathaite sAmAyike dvedhApi sto'ntye tu pUrvaprapanne NI eva, yataH kRtavaikriyAGgo mayoM na prapadyate pramattatvAt // 821 // zarIradvA0 21 / atha saMsthAnasaMhananamAnadvAratrayaM ' savve' savesuvi saMThANesu, lahai emeva svsNghynne| ukkosajahaNNaM, vajiUNa mANaM lahe maNuo // 822 // Jain Education For Private & Personal use only lonal Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti dIpikA // // 157 // Jain Education Interach sarveSu samacaturasrAdisaMsthAneSu catvAri sAmAyikAni, dvA0 22 / ' emeva ' saMhananeSu vajraRSabhAdiSvevameva, dvA0 23 / 'ukko0' utkRSTaM jaghanyaM ca zarIramAnaM uccatvaM varjayitvA manujazcatvAryapi labhate prapadyate / utkRSTe jaghanye ca mAne samyaktvazrute eva tatra manuSyANAM utkRSTo dehastrigavyUtI, jaghanyo hastaH syAt / tirazvAmapyevaM kintu madhyamamAne sAmAyikatrayaM dvedhApi syAt, tirazcAmutkRSTo dehaH SaDgavyUtI, jaghanyo'GgulAsaGghayabhAgaH // 822 // uktaM mAnadvA0 24, atha lezyAdvA0 25 'samma' sammattasuyaM savvAsu, lahai suddhAsu tIsu ya caritaM / puva paDivaNNago, puNa aNNayarIe u lesAe // 823 // samyaktvazrute sarvAsu lezyAsu labhate / zuddhAsu tisRSviti tejolezyAdyAsu tisRSveva cAritraM dezasarvaviratirUpaM / tathA sarva sAmAyikAnAM pUrvaprapannaH punaranyatarasyAM lezyAyAM syAt / nanu matijJAnasatpadaprarUpaNAyAM zuddhAsu tisRSu samyaktvazrute prapadyamAna ukto'tra sarvAsviti kiM ? ucyate tatra kRSNAdidravyasAcivyajanitAtmapariNAmarUpAM bhAvalezyAM AzrityAsAvukta iha tvavasthita kRSNAdidravyarUpAM dravyalezyAmAzrityetyadoSaH, yataH nRtirazcAM dravyalezyA bhAvalezyA ca pratyantarmuhUrtta - manyAnyA syAdatasteSAM dravyato bhAvatazca vizuddhalezyAsveva samyaktvAdilAbhaH syAnnArakAmarANAM cAnubhAvataH zuddhalezyAtraye / dravyato'vasthitalezyASaTkAnyataralezyAyAmapi samyaktvAdyAptiH syAdeva yatasteSAM 'kAU kAU taha kAunIla' ityAdyAgame yA lezyA ucyante tA AjIvitAntaM sthitA eva na parAvarttante / bhAvalezyA tu parAvRcyA kadAcitkApi syAt, tatra satyAmapi kRSNAdilezyAyAM nadyupalavRttatvanyAyena kadAcit zubhodayena zuklAdyanyatarazuddhalezyArhadravyANyAkSipyante / na ca taiH kRSNAdilezyA sarvathA svarUpaM tyajati kintu tadAkAramAtraM, tatpratibimbamAtraM vA''zrayati, yathAriSTaratnaM zaGkhAdipratibimbe kva kiM sAmAyikamatidvAre saMsthAnAdidvArANi // // 157 // Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 823 // lezyAdvA0 25 / atha pariNAmadvA0 vaDDe' kva kiM IN vahuMte pariNAme, paDivajjai so cunnhmnnnnyrN| emeva'vaTTiyaMmivi, hAyaMti na kiMci paDivaje // 824 // | sAmAyika____ caturNAmanyatarat zubhazubhatarapariNAme ca varddhamAne'vasthite ca prapadyate, 'hAyanti' hIyamAne na prapadyate / pUrvaprapannAH sarvatra | mitidvAre | santi / cUrNau tu upayogadvAre'nAkAropayoge pariNAmadvAre'vasthitapariNAme ca sarveSAM pUrvaprapanna eveti // 824 // pariNAma pariNAmAdi dvA0 26 / vedanAsamudghAtakarmadvAradvayamAha 'duvi' dvArANi // duvihAe veyaNAe, paDivajjai so cunnhmnnnnyrN| asamohao'vi emeva, puvapaDivaNNae bhynnaa|| dvividhAyAM sAtAsAtarUpAyAM vedanAyAM, asamavahataH samudghAtarahito'pyevameva vedanAvaJcaturNA pUrvaprapannaH prapadyamAnazca syAt / tathA pUrvaprapanne bhajanA samarthanA'styeveti kAryA / dvA0 28 / samavahataH samudghAtavAn , tatra saM iti kevalajJAnavedanAdibhiH sahakabhAvenAtmanA vedanIyAdikANUnAM kAlAntarAnubhAvArhANAM udIraNAkaraNenA''kRSyodaye prakSipya, ut prAvalyena hananaM samudghAtaH / sa saptadhA, tatra saptamaH kevalisamudghAto'gre vakSyate / tatra ca samyaktvacAritrarUpasAmAyikadvayasya pUrvaprapannaH syAnAnyaH / tathA vedanayA savedanIyodayajanitayA pIDayA hetubhUtayA samudghAto vedanAsasuddhAtaH / vedanAkarAlito hyAkulIbhUto jIvaH svapradezAnanantAnantakarmaskandhaveSTitAn zarIrAbahirapi prakSipati / taizca pradezairjaTharamukhabAvAdizuSirANi karNaskandhAdhantarAlAni ca pUryA''yAmato vistaratazca zarIramA kSetramabhivyApyAntarmuhUrta yAvattiSThati, tasmiMzcAntarmuhUrte prabhUtAsAtaveda www b Jain Education rary.org Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryuktidIpikA // // 158 // Jain Education Intern nIyakarmma pudgalazAtaM karoti / tataH samudghAtAnnivRtya svarUpastho bhavati 1 / kaSAyaiH krodhAdibhirhetubhUtaiH samudghAtaH kaSAyasamudghAtaH / tIvrakaSAyodayAkulito hi prANI svapradezAnanantAnantakarmmaskandhaveSTitAn bahiH prakSipati / taiva pradezairudarAkaNThAdizuSirANi karNaskandhAdyantarAlAni ca pUrayitvA''yAmavistarAbhyAM dehamAtraM kSetramabhivyApyAntarmuhUrttaM yAvattiSThati / tatra cAntarmuhUrte prabhUtakaSAyamohanIya karmma pudgalazAtaM vidadhAti / tataH samudghAtAnnivRtya svarUpastho jAyate iti 2 / maraNameva prANinAmantakAritvAdanto maraNAntastatra bhavo mAraNAntikaH / sa cAsau samudghAtaca mAraNAntikasamudghAtaH / maraNasamaye hyantarmuhUrttazeSe svAyuSi kecidasumanto'muM kurvantIti mAraNAntika ucyate / yathA kazciJjIvo'ntarmuhUrttazeSe svAyuSi svazarIraviSkambhavAhalyAnvitaM AyAmatastu jaghanyato'GgulAsaGkhyeyabhAgamAtraM, utkRSTatastvasaGkhyeyAni yojanAni zarIrAd bahiH svapradezadaNDaM nisRjati nisRjya ca yatra sthAne'gretanabhave samutpatsyate tatra sthAne taM pradezadaNDaM prakSipati / taccotpattisthAnaM RjugatyA ekenaiva samayena pradezadaNDaH prApnoti / vigrahagatyA tUtkRSTataH pUrvavat caturthe samaye / ayaM antarmuhUrttameva syAttasmi I vAntarmuhUrtte prabhUtAyuSkarmma pugalazAtaM karoti 3 / vaikriyazarIranAmakarmmaviSayaH samudghAto vaikriyasamudghAtaH / vaikriyazarIrakaraNakAlaviSayo vA samudghAto yathA - vaikriyazarIralabdhimAn jIvo vaikriyakaraNakAle viSkambhavAhalyAbhyAM zarIrapramANaM AyAmatastu jaghanyato'GgulasaGkhyeyabhAgamAtraM, utkRSTatastu saGkhyAtayojanAni dehAdbahiH svapradezadaNDaM karoti / anantAn vaikriyanAmakammaNUna prAgbaddhAn zAtayati / antarmuhUrttAddehAntaH pradezAn kSipati 4 / tejolezyAdilabdhimatastejolezyAmokSasamaye taijasasamudghAtaH yathA - tejolezyAkAle labdhimAn viSkambhavAhalyAbhyAM dehamAnaM, AyAmato jaghanyaM aGgulAsaGghaya I kva kiM sAmAyika mitidvAre vedanAdidvArANi // // 158 // Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Int bhAgamAnaM, utkRSTataH punaH saGkhadheyAni yojanAnya'nantataijasazarIraskandhaveSTitAnAM jIvapradezAnAM daNDaM zarIrAdbahiH prakSipati tataH krodhaviSayIkRtaM manuSyAdi nirdahati / eSo'pi samudghAto'ntarmuhUrttaM, tatra cAntarmuhUrtte prabhUtAMstaijasa zarIranAmakarmmapudgalAn zAtayati tato'ntarmuhUrtAt samudghAtAnnivRtya svarUpastho bhavati 5 / AhArakazarIranAmakarmmaviSayaH samudghAtaH AhArakasamud ghAtaH, yadi vA''hArakazarIrakaraNa kAlaviSayaH samudghAtaH AhArakasamudghAtaH / yathA''hArakazarIralabdhimAMzcaturdazapUrvavidAhArakazarIrakaraNakAle viSkambhabAhalyAbhyAM zarIra mAnaM AyAmatastu jaghanyato'gulAsaGghayeya bhAgamutkRSTatastu saGkhyeyAni yojanAni zarIrAdbahiH svapradezadaNDaM nisRjati nisRjya ca yathA sthUlAn prabhUtAnAhArakazarIranAmakarmmapudgalAn prAgvaddhAn zAtayati / ayamapyantarmuhUrtta, antarmuhUrttAcca samudghAtAnnivarttate / vedanAdisamudghAteSu catuSkasya pUrvaprapannaH syAnnAnyaH / / 825 // iha narANAM sapta samudghAtAH surANAmAdyAH paJca, nArakANAM tvAdyAzcatvArastejolezyAyA abhAvAt / vaikriyalabdhimatsaMjJitiravAM paJca, zeSatirazcAmAdyAstrayaH, vAyozcatvAraH / dvA0 29 / atha nirveSTanodvarttanadvAradvayaM ' davve ' veNa yabhAveNa ya, nivito cauNhamaNNayaraM / naraesu aNuvaTTe, dugaM caukkaM siyA u uvaDhe // 826 // dravyato nirveSTanaM karmmapradezanirjaraNaM vicaTanaM, bhAvataH krodhAdihAnaM / tatra sarvakarmanirveSTayan caturNAM prapadyamAnaH vizepatastu jJAnAvaraNaM nirveSTayan zrutasAmAyikamApnoti / mohanIyaM tu zeSasAmAyikAni / saMveSTayaMstvanantAnubandhAdInanubhavanna prapadyate zeSakarmAzritya dvedhApi catvAri, nirveSTana dvA0 30 / narakeSvanudvattastatrastha evetyarthaH AdyasAmAyikadvikaM prapadyate udvRttastu syAtkadAcit sAmAyikAnAM catuSkaM trikaM dvikaM vA labhate || 826 || ' tiri' kva kiM sAmAyika mitidvAre nirveSTano dvarttanadvAra dvayam // Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | kva kiM sAmAyika| mitidvAre udvarttanAdi| dvArANi // Avazyaka tiriesu aNubaTTe, tigaM caukaM siyA u uvaTe / maNuesu aNubaTTe, cauro ti dugaMtu uvaTTe // 827 // niyukti- _ tiryakSu garbhajeSvanudvRttaH sannAdisAmAyikAnAM trikaM, udvRttaH syAtkadAcit sAmAyikAnAM catuSkaM trikaM dvikaM vA prapadIpikA // dyate, manujeSvanudvattazcatvAri sAmAyikAni utkRSTataH prapadyate, uddhRtazcatvAri trINi dve ca prapadyate paraM samyaktvAdiguNavatAM // 159 // parabhave nRtvasyAsaMbhavaH / / 827 / / 'deve' VI devesu aNubaTTe, dugaM caukkaM siyA u uvaDhe / uvvadRmANao puNa, savo'vi na kiMci paDivaje // 828 // __ deveSvanudvataH san dvikaM, udvRttastu yAvaccatuSkaM labhate / udvarttamAno'ntaragatau vartamAnaH sarvo'pi nArakAdirna kizcit prapadyate pUrvaprapannastu dvayoH syAt / / 828 / / udvartanadvA0 31 / athAzravakaraNadvAra 32 'NIsa' NIsavamANo jIvo,paDivajjai so cunnhmnnnnyrN| puvapaDivaNNao puNa siya Asavaova nniisvo|| - nizrAvayan sAmAyikAvaraNakarma nirjarayan zeSakarma Azrayayan baghnannapi caturNAmanyatarat prapadyate / Azravako bandhako nizrAvako nirjarako vA caturNAM pUrvaprapannaH syAt / nirveSTananizrAvakadvArayorvicaTananirgamarUpatvAdbhedaH // 829 // AzravadvA0 32 / alaGkArazayanAsanasthAnacaGkramaNAnyAha ' umma' ummukkamaNummukke, ummacaMte ya kesaalaMkAre / paDivajeja'nnayaraM, sayaNAIsuMpi emeva // 830 // kezopalakSite vastrabhUSAdyalaGkAre unmukte'nunmukte iti tamunmuJcannanunmuJcazcaturNAmanyataratprapadyate / zayanAdiSu zayanAsa // 159 // Jain Education Intel Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Internationa nadvArayorapyevamevonmuktAnunmuktatvAdi jJeyaM / tathA sthAnasthazramamANazca caturNAM pUrvaprapannaH prapadyamAnazca syAt / / 803 / / caGkramamANadvA0 36 / gataM kveti mUladvAraM / atha keSu dravyeSu paryAyeSu vA sAmAyikamiti dvAraM 'saGgha ' savayaM sammattaM, sue caritte Na pajjavA save / desaviraiM paDuccA, dopahavi paDisehaNaM kujjA // 831 // sarvvagataM samyaktvaM jinoktasarvadravyaparyAyarUcilakSaNatvAttasya, zrute cAritre ca na sarve paryAyA viSayAH kintu sarvadravyANi, zrutasyAbhilApyavipayatvAt dravyasya cAbhilApyAnabhilApyaparyAyavatvAt cAritrasya tu ' paDhamaMmi sabajIvA' ityAdinA sarvadravyAsarva paryAyaviSayatAyAH proktatvAt / dezaviratiM pratItya dvayoH sarvadravyasarvaparyAyayoH pratiSedhanaM kuryAt na sarvadravya paryAyaviSayamiti / iha prAk kiM dvAre kiM sAmAyikamiti prazne sAmAyikasya svarUpaM jJApayatA tadantargato viSaya uktotra tu sa eva mukhyavRttyA sarveSu sAmAyikeSu darzita iti na paunaruktyaM // 831 // keSudvA0 17 / kathaM sAmAyikaM labhyamityAha - ' mANu ' I mANusa khetta jAI, kularuvAroggamAuyaM buddhI / savaNoggaha saddhA, saMjamo ya logaMmi dulahAI // 832 // mAnuSyaM 1 AryakSetra 2 uttamajAtiH 3 uttamaM kulaM 4 mAtRkI jAtiH paitRkaM kulaM surUpatA 5 ArogyaM 6 cirAyuH 7 7 sadbuddhiH 8 siddhAntazravaNaM 9 tadavagrahastaddhAraNA 10 zraddhA ruciH 11 saMyamaH sadanuSThAnaM 12 || 832 || 'iMdi ' iMdilI nittaNAya pajjattI niruvayakhemaM / dhAyAroggaM saddhA, gAhagauvaoga aTTho ya // 1 // keSu sAmAyika miti - dvAram // Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ keSu sAmAyikamitidvAre mAnuSyadvAram // Avazyaka yadvaitAni durlabhAni, indriyalabdhiH pazcendriyatA 1 nivarttanA sampUrNendriyatA 2 indriyaparyAptiH svasvaviSayapaTutA 3 niyukti- AI nirUpahatendriyatA karNagAdidoSarAhityaM 4 kSemaM svAsthyaM 5 dhAtaM subhikSaM ArogyaM 6 zraddhA dharme 7 grAhayatIti grAhako dIpikA dharmakathayitA 8 upayogo dharmAbhimukhyaM 9 arthaH dharme'rthitvaM 10 / iyaM gAthA anyakarDakIti na paunarUttyaM // 1 // 'colla' collaga pAsaga dhaNNe, jue rayaNe ya sumiNa cakke y| cammajuge paramANU, dasa diTThantA mnnuylNbhe||833|| // 160 // ___ mAnuSyalAbhe daza dRSTAntAH-cullako dezyuktyA bhojanaM, dRSTAnto yathA-brahmadattacakripArzve vipreNa varo'yAci, bharate sarvagRheSu me bhojanaM dInAraM ca dApaya, cakriNA ca datte sa cakrirAjJIsutazeSanRpAdigRheSu bhuJjAnaH kadAcidrUpakaraNazaktyA sarvokassu bhuktvA punardvitIyaparipATiM kuryAnna tu mAnuSyAbhraSTo mAnuSyabhAk 1 / cANAkyo yantrakRtairvaradattairvA pAzakai ramate / vakti ca yo mAM jayet sa dInArabhRtaM sthAlaM labhate ahaM jayAmi tadA dInAraM labhe, tataH kadAcittAn sarvAjeyAn pAzAn ko'pi jayena tu mAnuSyAkhraSTo mAnuSyabhAk 2 / dhAnyAni bharatavartInyekIkRtyAntaH sarSapaprasthaM kSiptvA vRddhA strI kadApi | tAni pRthak kuryAnna tu mAnu0 3 ekasya rAjJaH sabhAyAM aSTottarazatastambhAsteSu pratyekaM aSTottarazatadhArAstatra rAjJA rAjyagRddhakuputrasyoktaM-cecamekenaiva dvikAdyAyena nirantaraM sarvastambhAnAmekaikAthi aSTottarazatavArAn jayasi asmAkaM tu zeSA AyAH tadA te rAjyaM syAttadapi surArAdhanAdinA syAnna tu mAnu0 4 / putraiH pitari kApi gate pitaratnarAzidezikajaneSvalpasvena vikrItaH, pitrA madratnAnyAdAyAyAteti te niSkAsitAH kadApi sarvaratnAni melayeyuH na tu mAnu0 5 / svapne candrabhakSituH kArpaTikasya zeSairguDabhRtaM rokaM lapsyase ityukte tathaiva jAte so'nyasya sadRsvapnadraSTuryathAvidhinaimittikapRcchAto rAjya // 160 // Jain Education Inten For Private & Personal use only Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnuSyadvAre daza dRssttaaNtaaH|| prAptiM zrutvA punaH svapnArtha svapana kadApi taM labhate na tu maanu06| cakradRSTAnto rAdhAvevena kathAyogasaGgrahe vakSyate / evaM rAdhAvedho'pi kattuM zakyate na tu maanu07| carmadRSTAntaH yojanalakSavistIrNe carmaNA naddhe hRde eka chidraM tatra kacchapo varSazate 2 grIvAM prasArayan ekadA''zvamAse rAkAnizIthe candragarbha jyotizcaka vIkSya nijAnAM darzanAya jalAntarmanaH so'pi kadApi tatsvakAnAM darzayenna tu mAnu0 8 // 833 / / yugadRSTAntaH 'puvvaM' puvaMte hoja jugaM, avarate tassa hoja samilA u| jugachiDDumi paveso, iya saMsaio mnnuylNbho||834|| ___ svayambhUramaNAbdheH pUrvAnte yugaM, turevArthe tasyaivAparAnte samilA / yathA tasyA yugachidre pravezaH saMzayitaH saMzayAspadaM, evaM manuSyabhavalAbhaH 9 // 834 // 'jaha' jaha samilA panbhaTThA,sAgarasalile annorpaarNmi| paviseja juggachiDu kahavi bhamaMtI bhamaMtami // 835 // _ 'aNorapAraMmi' dezyukatyA apAre, yugAtprabhraSTA bhramantI yuge bhramati kathamapi yugachidre pravizet // 835 // ' sA caM' sA caMDavAyavIcIpaNulliyA, avilabheja yugchidd| Na ya mANusAu bhaTTho, jIvo paDimANusaM lhi|| ___ sA caNDavAtavIcipreritA yugacchidramapi na tu mAnu0 // 836 / / paramANudRSTAntaH eko mahAstambhaH saJcUrNya sureNa nAlikAyAM kSipvA phutkRtaH, sarvANavo nezuH tataH ko'pi taireva taM stambhaM kuryAnnatu manuSyAddaSTo durlabhabodhitvena cyutastallabhate labdhamapyanAryANAmallabdhameva pazuprAyatvAtpratyutadurgatihetutvAcca 10 / 'iya' T Jain Education inte THE Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAvazyakaniyuktidIpikA HoR sAmAyikamitidvAre mAnuSya // 16 // dvAram // iya dullahalaMbhaM, mANusattaNaM pAviUNa jo jiivo| Na kuNai pArattahiyaM so soyai saMkamaNakAle // 837 // paratra hitaM na kuryAt sa saGkramaNe mRtikAle / yathA mAnuSyaM durlabhaM tathAryakSetrasujAtikulAdInyapi durlabhAni jJeyAni / yatprajJApanAdau saGkhyAtAyuSaH sapta, eko'saGkhathAtavarSAyurevaM nRNAM saMlagnaM bhavASTakamuktaM, tatkAdAcitkatvAdAzcaryaprAyameva / yato nRtve mUDhajantuH pApaM tanotyeva tena ca bhavaM bhramati / tato yAvatA kAlena devatAdhArAdhanAdeSAM dazadRSTAntAnAM madhye eko'pi syAttAvatA mUDhajantuH punarnRtvaM nApnotIti ghaTate // 837 / / 'jaha' jaha vArimajjhachUDhoba, gayavaro macchauvva glghio| vaggurapaDiucva mao, saMvadRio jaha va pkkhii|| ___ yatheti dRSTAntArthe vArimadhye kSipta iva gajaH vArirgajabandhanaM, galo mAMsapiNDAntaHstho lohakaNTakastena gRhIto matsya iva, vAgurApatito mRgaH, saMvartta jAlaM itaH prApto yathA pakSI // 838 // ' so so' so soyai maccujarAsamocchao, turiynniddpkkhitto| tAyAramaviMdato, kammabharapaNolliojIvo // ___ mRtyujarAbhyAM samAstRto vyAptaH, tvaritanidrA mRtiH tayA prakSipto'bhibhUtaH trAtAramavindan alabhamAnaH karmabharaprerito jIvaH zocati / / 839 // 'kAU' kAUNamaNegAI jmmmrnnpriyttttnnsyaaiN| dukkheNa mANusattaM, jai lahai jahicchiyA jIvo // 840 // janmamaraNAbhyAM parivartanaM bhavabhramaNaM, teSAM zatAti kRtvA yathepsitaM sAmagrIsahitaM mAnuSyaM / / 840||'tNt' 'Ala' // 16 // Jain Education Inter For Private & Personal use only W ww.jainelibrary.org Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education taM taha dullahalaMbhaM, vijjulayAcaMcalaM mANusattaM / ladhdhUNa jo pamAyai, so kApuriso na sappuriso // 841 // Alasa mohavaNNA, thaMbhA kohA pamAya kivaNattA / bhayasogA aNNANA, vakkheva kutUhalA ramaNA moho bhAryAdeH 2 avajJA kiM dharmeNeti kiM vA bhikSavo vidantIti vA 3 stambho jAtyAdigarvaH 4 krodhaH 5 pramAdo nidrAdiH 6 kRpaNatvaM yayA sAdhUnAM kimapi dAtavyaM bhaviSyatIti 7 bhayaM yathA nArakAdibhayaM varNayanti niyamaM dadatIti vA 8, zoko dhanasvajanAdiviyogajo 9'jJAnaM kumataM 10, vyAkSepo vaiyamyaM 11, kautUhalo naTAdeH 12 ramaNaM lAvakAdikhi viSayAca 13, prAkRtatvAdAkAraH // 841-42 / 'ee' tehiM kAraNehiM, lahUNa sudulahapi mANussaM / Na lahai suI, hiyakariM saMsAruttAraNiM jIvo // 843 // mAnuSyaM suSThu atyarthaM durlabhamapi labdhvA ebhiH pUrvoktaiH 13 kAraNaiH 'suI' dharmasya zrutiM hitakartrI, vratAdisAmagrIyuk jIvaH karmmaripUn jitvA cAritrasAmAyikazriyamApnoti, yathA yAnAdyupakaraNayug yodho jayazriyaM labhata iti // 843 // Aha ca ' jANA jANAvaraNapaharaNe, juddhe kusalattaNaM ca NItIya / dakkhattaM vavasAo, sarIramAroggayA ceva // 844 // yAnaM hastyAdi, AvaraNaM kavacAdi, praharaNaM khaDgAdi, nItirnirgamapravezarUpA, dakSatvamAzukAritvaM vyavasAyaH zaurya zarIramavikalaM ArogyatA etAni subhaTasya jayahetavaH || 844 // tatra 'jIvo joho jANaM, vayANi ovaraNamuttamA khaMtI / keSu sAmAyika mitidvAre mAnuSyadvAram // Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryuktidIpikA // // 162 // Jain Education Intern lANaM paharaNamihUM, gIyatthattaM ca kosalaM // 1 // ' gItaM sUtraM artho vyAkhyA gItArtho / tato jJAnAnanyatvAnmunirapi gItArthaH tasya bhAvo gItArthatvaM yuddhakauzalyaM / 1 / ' davAijahovAyANurUvapaDivattivattiyA NIti / dakkhattaM kiriyANaM jaM karaNamahINakAlaMbhi || 2 || ' dravyAdiSu dravyakSetrakAlabhAveSu yathopAyaM utsargApavAdAbhyAM yAnurUpA pratipatirvarttanA sA nItiH, na hInedhi vA kAle kriyANAM karaNaM dakSatvaM / 2 / ' karaNaM sahaNaM ca tavovasaggaduggAvatIe vavasAo / etehiM suNirogo, kammariDaM jiNati savehiM // 3 // ' durgApadi ghore kaSTe patitasya tapasaH karaNaM upasargANAM sahanamiti vyavasAyaH / rogairmanasyavyathitaH arogI vA sunIrogaH sametairhetubhiH || 3 || yadvA ' diTThe ' diTThe su'NubhUe, kammANa khae kae uvasame a / maNavayaNakAyajoge a, pasatthe labbhae bohI // 845 // dRSTe'rhatpratimAdau sAmAyikamApyate zreyAMsavat / yadvA svayambhUramaNamatsyAnAM arhatpratimAsaMsthAnAn matsyAn padmAni vA dRSTvA bodhiH syAt zrute dharme AnandAdivat / anubhUte kriyAkalApe valkalacIrivat, tasya valkalapramArjane prAgbhave cAritropakaraNasmaraNAt, karmaNAM kSaye kRte marudevAvat, upazame kSamAyAM aGgarSivat / ' maNa ' manaAdInAM yoge vyApAre prazaste bhavye sati bodhiH sAmAyikaM / / 845 / / yadvA evamapi sAmAyikalAbha: ' aNu ' aNukaMpa'kAmaNijjara, bAlatave daannviynnvinbhNge| saMyogavippaoge, vasaNUsavaiDDi sakAre // 846 // anukampA 1 akAmanirjarA 2 bAlatapaH 3 dAnaM 4 vinayaH 5 vibhaGgaH 6 saMyogo viprayogazca zriyaH 8 vyasanaM kaSTaM 9 keSu sAmAyika miti - dvAram // // 162 // Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inter utsavaH 10 RddhiH 11 satkAraH 12 etaiH sAmAyikAptiH || 846 // kramAd dRSTAntAH / ' veje ' ' sovA ' vejje meMThe taha iMdaNAga, kayaupaNa pupphsaalsue| sivadumahuravaNibhAuya, aahiirdsnnnnilaaputte|847| so vArajUhavatI, kaMtAre suvihiyANu kaMpAe / bhAsuravaraboMdidharo, devo vemANio jAo // 848 // anukampAyAM yathA kRSNasya vaitariNIvaidyaH sAdhUnAM prAsukauSadhaM dadanmRtvA cikitsA''rambhAtkapitvaM prAptaH / suSThu vihitA'nukampA suvihitAnukampA tathA tatra sAdhumekaM kaNTakArditaM vIkSya jAtiM smRtvA auSadhyA zalyaM kRSTvA vaNaM ca saMrodhya varNAn likhitvA prAgbhavaM jJApayan sAdhubodhitastridinAnazanAtsahasrAraM yayau 1 / miTho nupUrapaNDitAkathAyAM rAjJI - lubdhaH sarAjJIko nirgato devakule, rAjJyA cauralubdhayA miMTha eva cauratvenArpitaH zUlIprotaH zrAddhazikSitaM namaskAraM jalArthaM paThannakAmanirjarayA vyantaro jAtaH samyaktvamApa, namaskAradAtRzrAddhaM ca cauratvAdvaddhaM zilAM vikurvyA'mocayat / rAjJIM nadhutAre caureNa sarvamAdAya tyaktAM viSaNNAM sAmivAsyajambukarUpeNAbodhayat 2 / indranAgaH parivAd bAlataponiSThaH pAraNamekagRhe eva kurvvan zrIvIdezAGgautamena bho anekapiNDaka ! ekapiNDakastvAM draSTumicchatItyukto'ho ! ime'nekapiNDakA ahaM vaikapiNDaka iti vimRzan jajJe matpAraNe piNDazatAni kriyante ete tvekamakRtapiNDaM bhuJjate / tato jAtajAtismRtiH pratyebuddho'bhUt 3 / sAdhudAnena gopAlaH suro bhUtvA kRtapuNyo jAtaH prAbrAjIt 4 / vinaye puSpazAlagRhapatisuto vinayadharmaM zrutvA mAtarau zuzrUSatyanyadA tAvapi grAmezaM namantau vIkSyaiSa AbhyAmadhika iti taM sevate tamapyanyaM namantaM dRSTvA taM sevate evaM 28 sAmAyikAptau dRSTAntAH // Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryuktidIpikA // // 163 // Jain Education Inter yAvacchreNikaM tamapi zrIvIramarcantaM dRSTvA prabhumetyoce ahaM vaH seve svAmyAha vayaM rajoharaNamAtreNaiva sevyA iti zrutvA buddhaH 5 / vibhaGge zivarAjarSistApasaH saptadvIpAndhyAlokivibhaGgajJAnI zrIvIragirA'saGkhyadvIpAndhIn zrutvA sAzaGko bhraSTavibhaGgaH zrI vIrAntike pravrajya kevalI jAtaH 6 / saMyogaviprayogayoH dvau mathurAvaNijau, tatra dakSiNamathurAvaNikU sarvAM svarNamayakupyAdizriyamutpatyayAntIM vIkSya zrIviyogAt prAvrAjIt, uttaramathurAvaNik tAmeva zriyamAyAntIM vIkSya kAlena tallakSmIpatisAdhuvAkyAttAM tatsambandhinIM jJAtvA zrIsaMyogAtprAtrAjIt 8 / vyasane dvau bhrAtarau gantryA yAntau AstAM tayorjyeSThena cakkaousi ( cakrauNDikAM ) dRSTvoktaM gantrI TAlyeti, laghunA kheTitA cakalaNDA ( cakraulaNDikA) mRtvA gajapure strI jAtA, tau dvAvapi yathAkramaM tasyAH sutau jAtau / tatra jyeSTho rAjalalitAkhya iSTo'nyastvaniSTatvAt garbhastho mAryamANo'pi jIvan, jAtamAtro mAtrA tyAjyamAnaH pitrA channaM varddhito gaGgadattAhnaH indramahe paryaGkAdhaH chAdito bhojyamAno mAtrA dRSTvA kSAle kSiptaH pitrA snApito rodan sAdhvAgame tadvANyA gurupArzve nirvedAtprAtrAjIt 9 / utsve grAmAmIrAH sAdhubhyaH svargazriyaM zrutvA kasmiMzcitparvA dvArikApuryAH zriyaM vIkSya tato'pi svargamadhikaM jJAtvA prAvajan 10 / dazArNabhadrasyendrarddhidarzanAddIkSA 19 / asatkAre kazcid dvijaH sabhAryaH prAtrAjIt, patnI tu jAtigarva cakre / dvAvapi mRtvA surau bhUtvA vipra ilApure sArthazapatnyA ilAdevyArAdhanAdilAputraH vigrI tu garvAsutA'bhUt / ilAputreNodvAhAyAyAci / pitRbhyAM Uce'smacchilpe'bhyaste dadmastato'bhyasyodvAhArthaM tayA saha rAjJo'gre nATyaM cakre yathA vaMzAgre tiryakASThaM, kASThobhayapArzvayoH kIlike sthApite / sthApanA / 1] dvimukhasarpam.. sAmAyi kAptau dRSTAntAH // // 163 // Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ilAputrastalacchidre pAduke paridhAyAttakheTakAsiH kASThocaM sthitvotplutya saptAgratomukhAni pazcAnmukhAni ca kiraNAni kiyacciraM dacA vAraMvAraM pAdukAchidre kIlikAH prAvezayat / rAjA kanyAmicchan dAnamayacchanilAputrahatyai punaH punaH nRtyamakArayat , IN kAlamiti sa ca rAjJo'satkAraM dRSTvA bhAvaM ca jJAtvA sAdhUna viharataH surUpastrISvarAgAnvIkSya bAlyAdhItajIvAjIvAdivicAraM smRtvA dvAram // 1 vairAgyAtkevalyabhRt 12 / yadvA satkAre devAsurasatkRtArhaddarzanAnmarIcerdIkSA // 848 // yadvA 'abbhu' abbhuTThANe viNae, parakkame sAhusevaNAe ya / saMmadaMsaNalaMbho, virayAviraIi viraIe // 849 // abhyutthAne kRte vinIto'yamiti sAdhavastasmai dharma kathayanti / vinayo'JjalikarmAdi / parAkramaH kaSAyajayaM prati // 849 // gataM kathaMdvA0 18 / atha kiyaciraM kAlamityAha ' samma' | sammattassa suyassa ya chAvaTThI sAgarovamAiM ThiI / sesANa putvakoDI, desUNA hoi ukkosA // 850 // ____ samyaktvasya zrutasya caikajIvamAzritya labdhyapekSayA SaTSaSTisAgarAH paraM sAdhikAH, te ca kasyacijIvasyaivaM bhavanti, yathA| do vAre vijayAisu gayassa tinnaccue a chAvaThI / narajammapuvvakoDI puhatta ukkosao ahiya' / 1 / samyaktvaM labdhvA dvau vArau vijayAdiSu anuttareSu gatasya jantoH pakSaSTisAgarAH, adhikaM tu tasya narajanmAnA pUrvakoTIpRthaktvaM / utkarSata idaM pramANaM zeSayordezasaviratyordezonA pUrvakoTI varSASTakonA ityarthaH / jaghanyastvAdyasAmAyikatrayasyAntarmuhUrta sthitiH, sarvavira- | testu samayaH cAritrapariNAmArambhasamayAnantaramevAyuHkSayabhAvAt / dezaviratiprapattistvAntarmuhUrtikyeva, dvividhatrividhAdi Jain Education Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- niyukti dIpikA // kati prapadyante itidvAram // // 164 // bhaGgabahulatvAt , sarvAtmApekSayA tu sarvANi sarvadA // 850 // ' gataM kiyacciraMdvA0 19 / atha kati prapadyante ityAha ' samma' sammattadesavirayA, paliyassa asaMkhabhAgamettA u| seDhIasaMkhabhAgo, sue sahassaggaso viraI // 851 // samyaktvavaMto dezaviratAzca kSetrapalyAsaGkhayaikabhAgapradezasamAH, kintu dezasAmAyikaprapatRbhyaH samyaktvaprapattAro'saGkhayaguNAH / saptarajjumAnaikapradezaniSpannazreNerasaGghayabhAge yAvantaH pradezAstAvantaH sAmAnyenAkSarAtmake samyagamithyAzrute prapattAraH / sarvavirateH prapattRNAM sahasrAgrazaH sahasrapRthaktvaM, etattUtkRSTataH jaghanyena sarveSveko dvau vA vivakSitasamaye / / 851 // 'samma' sammattadesavirayA, paDivannA saMpaI asNkhejaa| saMkhejjA ya caritte, tIsuvi paDiyA aNaMtaguNA // 852 // | ___samyaktvadezaviratyorjaghanyAH pUrvaprapannAH samprati asaGkhyAH, utkRSTAstu ta eva vizeSAdhikAH prapadyamAnebhyo'saGkhya| guNAH iti / cAritre saGkhyAtAH pUrvaprapannAH / tribhyo'pi cAritradezacAritrasamyaktvebhyaH pratipatitAH anantaguNAH ko'rthaH / samyagdRSTayAdibhyaH pUrvaprapannebhya prapadyamAnebhyaH caraNapatitA anantaguNAstebhyo dezasAmAyikapatitA asaGkhyaguNAstebhyo'pi samyaktvapatitA asaGkhyaguNAH // 851 ||'suy' suyapaDivaNNA saMpai, payarassa asaMkhabhAgametA u| sesA saMsAratthA, suyaparivaDiyA hu te save // 853 // sAmAnyato'kSarAtmakazrute pUrvaprapannAH saptarajjuvistarAyAmacaturasrapratarasyAsaGkhayeyatame bhAge yA zreNyo'saGkhyAstAsu yAvanto nabhaHpradezAstAvanmAnAH syuH| zrutaprapannaprapadyamAnakebhyastu ye zeSAH saMsArasthA bhASAlabdhihInAH pRthvyAdyAste // 164 // Jain Education Inter Tww.jainelibrary.org Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education sarve'pi vyavahArarAzigatA bhASAlabdhipratipatitatvAt zrutapatitA jJeyAste ca samyaktva patitebhyo'nantaguNAH / / 853 // uktaM katidvA0 20 | atha sAntaramAha ' kAla ' kAlamaNataM ca sue, addhApariyahao u desUNo / AsAyaNabahulANaM, ukkosaM aMtaraM hoi // 854 // sAmAnyena zrute'saGkhapugalaparAvartta rUpo'nantakAlo'ntaraM, anusvAro'lAkSaNikaH, dvIndriyAdInAM vanaspatiSUSitvA punariyatkAlena dvIndriyatvAdyApteH / zeSasAmAyikatrayasya dezonaH ' addhAH ' arddha: prAkRtatvAdAkAraH, 'pariyaTTao' pudgalaparAvarttaH tanmadhya eva samyaktvAdi labdhvA mokSaM yAtIti / dezonatvaM pravacanAdyAzAtanAbahulAnAM jaghanyaM sarveSvantarmuhUrttaM // 854 // gatamantaraM dvA0 21 / athAvirahitamAha 'samma ' sammasuyaagArINaM, AvaliyaasaMkhamAgamettA u / aTTha samayA caritte, savesu jahanna do samayA // 855 // nAnAjIvAnAzritya samyaktva zrutAgAriNAM samyaktvazrutadezasAmAyikAnAM nairantaryeNa prapattikAla AvalikA'saGkhyabhAgamAtrAH samayAH / evaM 'aDDa' || 855 / / prasaGgAdAha 'suya ' suyasamma sattayaM khallu, virayAviraIya hoi bArasagaM / viraIe pannarasagaM virahiyakAlo ahorattA // 856 // samyaktvayorutkRSTaH prapattivirahaH saptAhorAtrANi / jaghanyaH ekaH samayaH / ' virayA 0 ' dvAdaza ahorAtrANi 'ciraIe0 ' dvayorjaghanyaH samayatrikaM || 856 / / gataM avirahitaM dvA0 22 / atha bhavAH ' samma ' tational sAntarA virahita dvAram // Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAvazyaka- niyukti- dIpikA // // 165 // bhavAkarSasparzanAdvAram // sammattadesaviraI, paliyassa asNkhbhaagmettaao| aTTha bhavA u caritte, aNaMtakAlaM ca suysme||857|| samyaktvavatAM dezaviratAnAM caitatsAmAyikavyapratipattimAzritya kSetrapalyAsaGkhayabhAgapradezamAtrA bhavAH syuH| evaM 'aTTha' anantakAlo'nantabhavarUpaH zrutasamaye sAmAnye zrutasAmAyike, sarveSAM jaghanyatastveko bhavaH // 857 // bhavadvA0 23 / athAkarSAH- tiNha sahassapuhuttaM, sayapuhuttaM ca hoi viriie| egabhave AgarisA, evatiyA hoti nAyavvA // 858 // __ prathamatayA grahaNa muktasya vA AkarSaNaM grahaNaM AkarSastrayANAM samyaktvAdInAM ekabhave sahasrapRthaktvaM AkarSANAM bhavati / | 'viraIe' sarvavirateH zatapRthaktvaM etAvanta AkarSA jJAtavyA bhavanti / sarveSAM jaghanyastveka AkarSaH / / 858 // ataH 'tiNha' tiNha sahassamasaMkhA, sahasapuhattaM ca hoi viriie|nnaannbhve AgarisA, evaiyA hoMti NAyavA // 859 // ___ nAnAbhavamIlitAH / / 859 // AkarSadvA0 24 / atha sparzanA, 'samma' | sammattacaraNasahiyA, savaM logaM phuse girvsesN| satta ya codasabhAge, paMca ya suyadesaviraIe // 860 // samyaktvacaraNasahitA utkarSataH kevalisamudghAtakSaNe sarva lokaM spRzanti niravazeSamiti pratinamaHpradezaM svAtmapradezairiti, jaghanyena tu lokAsaGkhathaM bhAgaM / 'suya0 'tti, samyaktvazrutayuktAH saptacaturdazabhAgAn spRzantya'nuttareSvilikAgatyA utpatteH, SaSThabhuvyutpattau pazca, dezaviratyA yuktAH paJcaiva acyutasvargotpAdAt , adhastu te na yAntyeva // 860 / / kSetrasparzanAmuktvA bhAvasparzanAmAha 'saca' // 165 // Jain Education inte Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savajIvehiM suyaM, sammacarittAi sabasiddhehiM / bhAgehiM asaMkhejehi, phAsiyA desaviraIo // 861 // sAmAyi___ sarvajIvairvyavahArarAzisthaiH sAmAnyazrutaM spRSTaM, dvIndriyAdibhAvasya prAyaH sarvairapi spRSTatvAt , aspRSTadvIndriyAdibhAvAnAM || kasya stokatvenAvivakSitatvAcca / eSA yuktiH sesA saMsAratthA' ityatrApi jJeyA / samyaktvacAritre zrutamapi sarvasiddhaiH. bhAgaiH niruktiH|| sarvasiddhAnAM buddhyA'saGkhayabhAgIkRtAnAM sarvairasaGghayabhAgairdezaviratiH spRSTA, ekena tvasaGkhyabhAgena na spRSTA yathA marudevyA // 861 // gataM sparzanAdvA0 25 atha caturvidhasyApi sAmAyikasya niruktiH kriyAkArakabhedaparyAyanirvacanaM kramAt 'samma' sammadivi amoho sohI sA~va dasaNe hii| avivajjao sudiIvatti, evamAI niruttAI // 862 // NI samyagarthAnAM darzana samyagdRSTiH 1, vicAre'mUDhatvaM amohaH 2, mithyAtvamalApagamaH zodhiH 3, sadbhAvo yathAsthA'rtha- IN stadarzanaM 4, paramArthajJAnaM bodhiH 5, avitathagraho'viparyayaH 6, zobhanA dRSTiH sudRSTiH 7, samyaktvasya niruktiH // 862 // ' akkha' akkharasannI saMmaM, sAdiyaM khalu sapajjavasiyaM c| gamiyaM aMgapaviTuM, sattavi ee sapaDivakkhA // 863 // prAgavat eSA / zrutasya bhedena niruktiH // 863 / 'vira' virayAviraI saMvuDarmasaMvuDe bAlapaMDie ceva / desekkadesaviraI, aNudhammo agAe~dhammo ya // 864 // saMvRtAsaMvRtaM / bAlapaNDitaM dezato'viratatvena bAlatvaM viratatvena ca paNDitatvaM / dezaH sthUlaprANAtipAta ekadeza Adya Jain Education Inte! . Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- mahAvratasya prauDhavanaspatikAyAdyatipAtaH tAbhyAM virato nivRttaH dezaikadezavirataH / aNuralpo dhammo'NudharmaH, agAraM gRhaM cAritraniyukti- || tatsthAnAM dharmaH // 864 // 'sAmA' sAmAyikadIpikA // sAmAIyaM samaIyaM, sammAvAo samAsa saMkhevoM / aNarvajaM ca pariNA, paJcakkhINe ya te atttth||865|| pryaayaaH|| // 166 // samo madhyasthastasya ayo gamanaM pariNamanaM samAyaH sa eva sAmAyika 1 samyak ayo dayApUrvakaM yAnaM samayikaM 2 rAgAdirAhityena vadanaM samyagvAdaH 3 samyak asanaM rAgAdInAM nirAkaraNaM samAsaH 4 saMkSepeNA'lpAkSarairdvAdazAGgapiNDArthavatvAt 5 nAstyavadyamatretyanavA 6 parijJAnaM jIvAjIvAdInAmati parijJA 7 guruM prati sAvadhanivRtterAkhyAnaM pratyAkhyAnaM 8 aSTau caaritrsaamaayikpryaayaaH|| 865 // evaSTau kramAd dRSTAntAH 'dama' damadaMte meyaje kAlayapucchI cilAya aty| dhammaruI ilA~, teyali sAmAie aTThadAharaNA // 866 // |d damadAntaH 1 metAryaH 2 kAlakaguroH pArzve pRcchA 3 cilAtIputraH 4 AtreyaH 5 dharmaruciH 6 ilAputraH 7 tetaliputraH 8 // 866 // bhASyaM nikhaM' / nikkhaMto hatthisIsA, damadaMto kaambhogmvhaay| Navi rajai rattesuM, duDhesu Na dosamAvaje // 151 // | hastizIrSapurAdamadAnto rAT jarAsaMghapArzve gatvA yAtaH kRtadezadhvaMsAn pANDavakauravAna jJAtvA gajapuraM gatvA yuddhArtha tAn niHsaratastyaktvA puramAgataH kAlena kAmabhogAnapahAya tyaktvA niHkraantH| gajapure kAyotsargasthaH pANDavai rAjapATyAM Jain Education Intel | Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inter gatairnato duryodhanena mAtuliGgena hataH senayA tvazmabhiH prahatastathApi rakteSu na rajyate duSTeSu dveSaM nApadyate, nivRttaiH pANDavairazmarAziM dRSTvA kuravastADitA azmano'panIya sAdhuzcikitsitvA kSAmitaH // 151 // yuktaM caitadyatInAM yataH ' vaMdi ' dijamANA na samukkasaMti, hIlijamANA na samujjalaMti / daMteNa citteNa carati dhIrA, muNI samugdhAiyarAgadosA // 867 // na samutkarSanti na kopAtsamujvalanti / samudghAtitau hatau rAgadveSau yaiH hantyarthAzceti curAditvAt svArthe Nic ||867|| prAkRte sumanA api samaNa ucyate / tata Aha ' to sa ' to samaNo jai sumo, bhAveNa ya jai Na hoi pAvamaNo / sayaNe yajaNe ya samo, samo ya mANAva mANesuM // tataH samaNo yadi sumanAH syAt / sa ca kathamityAha - bhAvenApi na pApamanAH svajane'nyajane'pi ca samaH mAnApamAnayoH samaH / tataH samamanastvAt samanA api / 868 // ' Natthi ' tthiya sikoi veso, pio va sarvvasu caiva jIvesu / eeNa hoi samaNo, eso aNNAvi pajjAo ||869 // 'se' tasya 'sabve0 ' sarveSAM jIvAnAM madhye ko'pi dveSyaH priyo vA nAsti ca / saM sAmastyena aNati sarvajIveSu samatayA gacchatIti samaNaH || 869 / / gataM sAmAyikadvA0 1 / atha samayike dRSTAntaH ' jo koM ' sAmAyikadvAram // Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryuktidIpikA // // 167 // Jain Education Inte jo kacagAvarAhe, pANidayA koMcagaM tu nnaaikkhe| jIviyamaNapetaM, megajjarisiM NamaMsAmi // 870 // yaH krauJcasya svarNa yavabhakSaNarUpe'parAdhe svarNakRto'rddito'pi dayayA krauJcaM nAkhyat / taM svaM jIvitamanapekSamANaM // 870 || 'Nipphe ' | NippheDiyANi doNivi, sIsAveDheNa jassa acchiinni| Naya saMjamAu calio, meyajjo maMdaragiri va // 871 nispheTite nirgate ArdracarmaNA zIrSaveSTena yasyAkSaNI || 871 / / gataM samayikaM dvA0 2 / samyagvAde ' datte ' datte pucchio jo, jaNNaphalaM kAlao turumiNIe / samayAe AhieNaM, saMmaM vuiyaM bhadaMteNaM // 872 // vipreNa dattena rAjJA turumiNIpuryAM mAtulaH kAlakAcAryoM yajJaphalaM pRSTaH / tena bhadantena samatayA hitena madhyasthatayA gRhItena yajJAnAM narakAH phalaM iti samyaguditaM / rAjJA krodhAt kiM cihnamityukte saptame'hni tvaM marttA, tatrApi kiM cihna ? taddinAdau vii mukhe gantA / sUre ! kathaM te mRtyuH ? ciraM dIkSayA svargatiH / ArakSakaiH sUrI ruddhaH, senA ca dvije nirviNNA, rAi baddho mukto ityAdi // 94 // gataH samyagvAdaH 3 / atha samAsaH dvijo vAdI / jainAnnindan pratijJAvAn sAdhubhirjitvA dIkSitaH, sadveSaH sununnaH prabuddho'pi sAdhUn kutsate, bhAryA zrAddhikA jAtA snehAtkArmaNaM cakre mRtaH, sA viSannA pravrajyA'nAlocya svaryayau / sa rAjagRhe dhanagRhiNavilAtIdAsIputraH sA tasya zreSThinaH paJcaputro'rdhvaM susumA putryabhUt / tayoH krIDAyAM sa strIcihne vikriyAM kurvannirvAsitaH siMhaguhAM caurapallIM gataH / ugraprahAratvAtsaineze mRte svAmI jAtacauraiH saha dhanaM vaH kanyA mametyuktvA'trasvApinIM dattvA svaM prajJApya dhanagRhe pravizya dhanaM kanyAM ca lAtvA'gAt / zreSThI saputraH prAg naMSTvA lokAnUce dhanaM vastatastaiH stenA bhagnAH / samayikasamyagvAde dRSTAntau // // 167 // . Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAsasaMkSepadvAre dRSTAntau // loko bhRto nivRttH| zreSThI cilAtapRSThegAt / sa ca kanyAM lAtvA gantumazaktaH zIrSamAdAya naSTaH, zreSThI kabandhaM prApya nivRtta ityAdi / cilAto digmUDhaH sAdhuM dRSTroce-saMkSepAd dharma vada no cecchira chetsyAmi, sAdhustu 'uvasamavivegasaMvara' ityAkhyat , sa caikAnte gatvA sAdhUktaM dhyAyannasizIrSe tyaktvA dhyAne'sthAt // 872 // tatra 'jo ti' jotihi paehi, sammaM samabhigao saMjamaM smaaruuddho| uvasamaviveyasaMvara, cilAyaputtaMNamaMsAmi // 873/ ___upazamAdibhitribhiH padaiH 'samma 'ti samyaktvaM samabhigataH / / 873 // ' ahi' ahisariyA pAehi. soNiyagaMdheNa jassa kiiddiio| khAyaMti uttamaMgaM, taM dukkarakArayaM vaMde // 874 // ___ abhisRtAH praviSTAH pAdAbhyAM strIvaghe raktaliptatvAt zoNitagandhena // 874 / 'dhIro' dhIrocilAyaputto, mUyaiMgaliyAhiM cAliNiva ko|so tahavikhajamANo, paDivaNNo uttamaM attuN||875/ ___ mudgalamukhAbhiH kITikAbhiH zubhAzayA'tyAgAduttamamartha. tattvArtha prapannaH / / 875 / / ' aDDA' aDDAijehiM rAidiehiM pattaM cilAiputteNaM / deviMdAmarabhavaNaM, accharagaNasaMkulaM rammaM // 876 // ___ sahasrAre devendratulyAmarasya bhavanaM // 876 / / uktaH samAsaH / atha saMkSepaH 'saya' sayasAhassA gaMthA, sahassa paMca ya divaDDamagaM c| ThaviyA egasiloe, saMkhevo esa NAyavo // 877 // Atreya 1, kapila 2, bRhaspati 3, pazcAlA 4, RSayazcaturo granthAn pRthak 2 zatasahasramAnAn kRtvA nRpaM zrAvaNA Jain Education inte Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyukti diipikaa|| // 16 anvdyprijnyaaprtyaakhyaanedRssttaantaaH|| yA'bhyarthayan , rAjoce stokaM kuruta / tatastaiH sarvaiH sahasrapaJcakaM vyasahasraM ca, evaM saMkSipadbhiryAvadeka loke catvAraH zatasahasrAH granthAH sthaapitaaH| yathA 'jIrNe bhojanamAtreyaH kapilaH prANinAM dyaa| bRhaspatiravizvAsaH pazcAlaH strISu maardvm'|1| Atreya RSirityAha jIrNe'nne sati bhojanaM kArya / kapilaH prANinAM dayeti / bRhaspatiH kasyApi vizvAso na kAryaH iti / paJcAlaH strISu mArdavaM kuryAdityAha / evaM sAmAyike'pi samitiguptatvAt caturdazapUrvArthasaGgrahaH / / 877 // gataH saMkSepaH / athAnavadyaM ' soU.' soUNa annaauttiN,annbhiiovjiuunnanngNtu| aNavajayaM uvagao, dhammaruI NAma anngaaro||878|| ___dharmarucirvasantapure jitazatrudhAriNIsuto rAjyamanicchan pitrA saha tapasvI jAtaH kalye'mAvasyeti ghoSAt phalAdi saGgrahyAsthAt , dvitIye'hni sAdhun yAto vIkSyoce kiM vo'nAkuTTirnAsti iti vane bhramata ? anAkuTTiracchedanamahiMsetyarthaH, sAdhubhirUce AjanmAsmAkamanAkuTTiH sa ca taM zrutvA jAtajAtismRtiH, aNati bhrAmyati saMsAramanenetyaNaM pApaM tasmAdbhIto'NabhIto'NakaM pApaM parivayaM anavadyatAM dIkSAmupagataH pratyekabuddho'bhUt / / 878 / gatamanavadyaM 6, atha parijJA 'pari' M parijANiUNa jIve, ajIve jaannnnaaprinnaae| sAvajajogakaraNaM, parijANai so ilaaputto||879|| 'jANaNAparinAe 'jJaparijJayA jIvAjIvAna parijJAya ' sAvaja0' pratyAkhyAnaparijJayA parijAnAti pratyAkhyAtItyarthaH / tatkathA ca prAguktA / / 879 / / gatA parijJA 7 / atha pratyAkhyAnaM 'paJca' paJcakkhe iva daddaNaM, jIvAjIve ya puNNapAvaM ca / paJcakkhAyA jogA, sAvajA tetalisueNaM // 880 // // 168 // Jain Education inte | Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education In jambUdvIpe videhe puSkalAvatIvijaye puNDarIkiyAM mahApadmo rAjA pravrajya caturdazapUrvI mAsAnazanena mahAzukre gatvA tetalipuri kanakaratharAjamantritetaliputrastetalisuto'bhUt / sa svarNakRcchreSThiputrIM poTTilAM saudhasthAM yAcitvA pariNinye | rAjA bhogalaulyAt putrAn vyaMgayati / rAjhyA tetalisuta ! ekaM putraM rakSetyukto rAjJIputraM poTTilAsutAM sArddhaM prasUtAM, mantriNA vyatyayaH kRtaH / anyadA poTTilA mantriNo'niSTA jAtA randhanAya niyojitA sAdhvyAvAyAte mantrivazyArthe pRcchantI dharma bodhitA / anyadA mantrI pRSTo dIkSAyai svargatayA'haM bodhye iti jagau / tayA prapannaM tasyAnumatyA pravrajya svargatA / rAjJi mRte mantriNA pAlitaH kanakadhvajo rAjA jAtaH / so'mAtyabhakto'bhUt poTTilAdevo mantriNaM bodhiyati sa na budhyate anyadA sureNAmAtyopari rAjA vipariNAmitastato'mAtye bhiyA bahirnigate sarvo loko vipariNAmitaH / tato mantriNA mRtyave viSakaMkAsipAzAgnikUpapAtAdyaM sevitaM taddevena viphalIcakre / tato vane vrajato'gre gartA, pRSThe hastI tamaH zaravRSTizca tato bhItaH poDilAM smaran devenokto duHkhauSadhaM dIkSAM lAhIti tato jAtismRtyA prabuddho'vadan nRpaM zamaya, mA ruSTo dIkSita ityastu tataH sarvo jana upazAnto'nveSTuM pravRttaH rAjA''gatyAmAtyaM kSAmayitvA mahaddharjyA prAvezayat tato vimAnenAruhya dIkSitaH / atha gAthArtha:pramadavane'zokatale prAgadhIta caturdazapUrvANi smaran pratyakSAni ca jIvAjIvAn puNyapApaM ca dRSTvA sAvadyayogAH pratyAkhyAtAH kevalI jAtaH, vyantarairmahaH kRtaH, rAjA zrAddho jAtaH RSistetalIyAdhyayanaM jagau // 880 / / dvA0 8 / mUladvA0 26 / ityupodghAtaniryuktiH samAptA / 9 29 parijJAdvAre tetalisutadRSTAntaH // Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAvazyakaniyukti diipikaa|| // 169 // atha sUtrasUtrasparziniyuktyoravasaraH, tatra prastutaM sAmAyikasUtraM, tacca namaskArapUrvamevetyAdau taniyuktimAha ' uppa' namaskAra uppattI nikkhevo, paiyaM payatyo parUvA~ vatthu / akkheva paMsiddhi kemo, paoyaNa phalaM nmokaaro||881|| niyuktiH // __ utpattiH 1 nikSepaH 2 padaM 3 padArthaH 4 prarUpaNA 5 vastu 6 AkSepazcAlanA 7 prasiddhiH sthApanA 8 kramA 9 prayojana 10 phalaM 11 ebhirnamaskArazcintyaH // 881 // krameNAha / ' uppa' uppannA'Nuppanno,ittha nyaa''inigmss'nnuppnno| sesANaM utpanno, jai katto! tivihsaamittaa||882 ____ syAdvAdinA namaskAra utpannAnutpanno nityAnitya ityarthaH / kathamityAha-atra nayAH pravarttante, tatra naigamaH sarvasaGgrAhI dezasazAhI ca, tatrAdinaigamasya sAmAnyagrAhitvAt saGgrahasya ca sAmAnyamAtrAzrayatvAt aikyameva, sAmAnyaM cotpAdavyayarahitaM / namaskAro vastutvena sAmAnyAntargato'to naigamasyAnutpannaH / zeSANAM saGgrahAdinayAnAM vizeSagrAhitvAttasya cotpAdavyayavatvAdutpannaH, yadyutpannaH kuta ityAha trividhasvAmitvAtrividhakAraNAdityarthaH // 882 // taccAha ' samu' samuTThANavAyoladdhio paDhame nayattie tivihN| ujjusuya paDhamavajjaM, sesanayA laddhimicchanti // 883 // ___ samyaguttiSThatyasmAditi samutthAnaM nimittaM taccAtra dehaH 1 vAcanA gurubhyaH zravaNaM 2 labdhistadAvaraNakSayopazamaH 3 etatridhA kAraNaM namaskArasya, prathame zuddhanagamasahavyavahArAkhyanayatraye syAt / RjutraH prathamavarja samatthAnavarja icchati, tadbhAve'pi vAcanAlabdhizUnyAnAM namaskArasyAbhAvAt / evaM zeSanayA lamdhimicchanti, tadabhAve'bhavyAdInAM vAcanAyA | // 169 // P Jain Education Internet ww.jainelibrary.org Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inte api nirarthakatvAt || 883 || gatamutpattidvA0 1 | namaskAre nikSepazcaturddhA tatra nAmasthAne sugame, dravyabhAve namaskAramAha 'nihA ' nihnAi dava bhAvovautta jaM kuJja sammadiTThI u / (mUladAraM 2) nevAiyaM payaM, (mU03) davabhAvasaMkoaNapayattho nivAderanupayuktasya vA dravyanamaskAraH, dravyArthaM vA yaH kriyate, bhAvanamaskAro yadupayuktaH samyagdRSTiH kuryAt / gato nikSepaH dvA0 2 / padaM paJcadhA - nAmikaM 1, naipAtika 2, aupasargikaM 3, AkhyAtakaM 4, mizra 5, kramAt azva 1, khalu 2, pari 3, syAt 4, saMyata 5 rUpaM / tatra 'nama ' iti naipAtikapadaM nipAtasiddhatvAt / gataM padadvA0 3 / namaH padasyArthamAhadravyabhAvasaGkocanamiti / tatra dravyataH saGkocaH karaziroMhINAM saGkocaH, bhAvataH saGkoco manasa aikAgryaM / atra caturbhaGgIdravyataH saGkoco na tu bhAvataH pAlakavat 1 bhAvAna dravyato'nuttarasuravat 2, dravyabhAvAbhyAM zAmbavat 3, nobhAbhyAM zUnyaH 4, tRtIyabhaGgaH sarvottamaH // 884 // gataM padArthadvA0 4 | atha prarUpaNA ' duvi duvihA parUvaNA chappayo ya, nevahA ya chappayA iNamo / kiM kasse ke va karhi, kiJciraM kaIviho va bhave885 / , prakRSTA rUpaNA varNanA prarUpaNA sA dvidhA yathA SaTpadA SaTprakArA navadhA ca cazabdAt paJcadhA caturdhA ca / tatra SadapadA iyaM kramAt Sad dvArANi kiM namaskAraH 1, kasya sambandhi 2, kena hetunA labhyate 3, kutra 4, kiyacciraM kiyatkAlaM 5, katividho vA bhavet 6 / / 885 // tatra ' kiM jI ' namaskAre nikSepAdi dvArANi // Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyAdi Avazyaka- ki?jIvo tappariNao puvapaDivannao u jiivaannN|jiivss va jIvANa va paDucca paDivajamANaM tu / 886 | AL prarUpaNAniyukti dvAre kimidiipikaa|| __kiM namaskAra ityAha tatpariNato namaskArapariNato jIva eva / gataM kimitiprarUpaNAdvA0 1 / atha kasyeti sambandhe / / SaSThI 'puvva ' yadA pUrvaprapanno namaskArazcintyate tadA jIvAnAmasau iti jJeyaH pAprapannAnAM bahutvAd bahujIvasvAmika dvArANi // // 17 // ityarthaH, prapadyamAnaM tu namaskAraM pratItya, cedeko jIvastaM prapadyate tadA jIvasya ekajIvasvAmika ityarthaH, cehavastadA jIvAINI nAmasau bahujIvasvAmika iti / / 886 // gataM kasyadvA0 2 / atha keneti 'nANA' nANAvaraNijjassa ya, daMsaNamohassa taha khovsme| jIvamajIve aTThasu, bhaMgesuahoi svtth| 887 / _matizrutajJAnAvAraNayostathA darzanamohasya mithyAtvamohasya kSayopazamena namaskAro labhyate, atra kenetidvAravazAt kSayopazameneti vyAkhyeyaM / tatra AvaraNasya sarvaghAtinAM sparddhakANAM kSaye dezaghAtinAM ca pratisamayamanantAnantai garmucyamAno jIvaH || krameNAdyAkSaraM labhate, evamekaikavarNAptyA pUrNanamaskAra, kenadvA03 / atha kutreti saptamyAdhAre, AdhArazcaturdA-vyApakaH tileSu tailaH / aupazleSikaH kaTe Aste / sAmIpyako gaGgAyAM ghossH| vaiSayiko rUpe ckssuH| tatrAdya AntaraH zeSA bAhyAH / naigamavyavahArau bAhyamicchatastanmataM cedaM gAthArddhamityAha-tatra jIvejjIve ityAdiSu aSTasu bhaGgeSu sarvatra namaskAraH syAt / yathA jIve sAdhau 1, ajIve vimbe 2, jIveSu sAdhuSu 3, ajIveSu bimbeSu 4, jIvejIve ca yugapatsAdhau bimbe ca 5, evaM jIve'jIveSu 6, jIveSvajIve 7, jIveSvajIveSu 8 // 887 // kutradvA04 / atha kiyacciramityAha ' uva' // 17 // Jain Education inte Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uvaoga paDuccaMtomuhutta laddhIi hoi u jhnno| ukkosaDhiI, chAvaDhi sAgarA'rihAi paMcaviho // 888 // prarUpaNAvAM ___ jaghanyata utkRSTatazcopayogaM pratItyaikasyAnekeSAM ca namaskAro'ntarmuhUrttam / labdhito bhavati jaghanyato'ntarmuhUrta utkRSTa- navadvAre sthitiH SaTSaSTisAgarAH, kiyacciraMdvA0 5 / katividhaityAha 'ariM' ahaMdAdiH paJcavidhaM / / 888 // dvA0 6 / SaDvidhAM prarUpaNAM satpadapra. | uktvA navadhA prarUpaNArtha navadvArANyAha AdyadvAraM ca vyAkhyAti 'saMta' 'saMta''samma' rUpaNAdi| saMtapayaparUvaNayoM datvapamANaM ca khittai phusaiMNA ya, kAlo a aMtara bhA~go bhIve, appAbaDaM ceva // 889 // dvArANi // saMtapayaM paDivanne, paDivajaMte a maggaNaM giisuN| iMdikAeM vee~, joeM akasArya lesAsu // 890 // N| sammata nANaM desaNa, saMjaya uvogeoaaahore|bhaasgai paritta panjata, suhame sannIabhave craime||891|| ____SaSThyarthe dvitIyA / satpadasya vartamAnArthasya namaskArasya prapannAn prapadyamAnAMcAzritya mArgaNA kAryA, ketyAha gatiSu ityAyeSu dvAreSu pIThikAyAM matijJAnavanmArgaNA kAryA dvayorapyekasvAmitvAt // 888-891 / / gataM satpadaprarUpaNAdvA0 1 / / atha dravyapramANAdidvArANi 'pali' paliAsaMkhijaime, paDivanno hujja khittalogassa / sattasucaudasabhAgasu, huja phusaNAvi emev|892|| ___ namaskAraprapanno jIvarAzirutkRSTaH kSetrapalyAsaGkhatheyatamo bhAgaH sUkSmakSetrapalyAsaGkhyabhAgasthAkAzapradezasama ityarthaH / / prapadyamAnastu prapannAt kiJcinyUnaH / dravyapramANadvA0 2 / kSetraM saptasu lokasya caturdazabhAgeSu yathA matijJAne kSetradvA0 3 / Jain Education i llal For Private & Personal use only 1 Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryui dIpikA // // 171 // Jain Education Inte sparzanA'pyevameva vizeSAdhikA sparzanAdvA0 4 || 892 || atha kAlaH ' evaM ' egaM paDucca hiTThA, taheva nANAjiANa sabaddhA / aMtara paDucca egaM, jahannamaMto muhuttaM tu // 893 // eka jIvaM pratItya kAlaH yathA kAle 'hiTThA' prAk, nAnAjIvAn pratItya sarvAddhA kAladvA0 5 / antaraM ekaM jIvaM pratItya jaghanyamantarmuhUrttaM, turevArthaH / / 893 / / ' ukko' ukkoseNaM ceyaM, advApariyahao u desUNo / NANAjIve Natthi u, bhave ya bhave khaovasame // 994 // utkarSeNa tvidamantaraM arddhapudgalaparAvartI dezonaH / iha sthUlaH pudgalaparAvata dravyataH sarvANUnAM kadAcitkatvAdAhArakavarja audArikavaikriyataijasabhASAAnapAna manaH karmabhiryathAsvaM pariNamayya tyAgAt, kSetrataH sarvalokAkAzapradezeSu, kAlataH kAlacakrasambandhiviMzatikoTAkoTisAgarasarvasamayeSu bhAvataH pravRddhavRddhatarAdiSvasaGghayeya medAdasaGkhyeyeSva lokAkAzapramANeSvanubhAgabandhAdhyavasAyeSu ca kramotkrameNa maraNAt sUkSmastu kAdAcitkatvAdAhArakavarjamaudArikAdikarmAntAnAM saptarUpANAmanyatareNa sarvANUn pariNamayya tyAgAt pUrvokteSu nabhaH pradezeSu 2 samayeSva 3 'nubhAgAdhyavasAyeSu ca kramAdeva 4 maraNAt, nAnAjIvAnAzrityAntaraM nAsti / antaradvA0 6 / bhAve bhavet kSAyopazame, cazabdAt kSAyike aupazamike'pi / / 894 / / bhAvadvA0 7 / ' jIvA ' jIvANa'NaMtabhAgI, paDivaNNo se sagA anaMtaguNA / vatyuM sa'rihaMtAi, paJca bhave tesimo heU // 895 // kAlAdidvArANi // // 171 // Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazcadhA catuddhoM prruupnnaa|| sarvajIvAnAmananto bhAgo namaskAraprapannA, zeSA mithyaadRshH| bhAgabhAvadvArayoviparyAsoktiH sUtrasya vaicitryAt / bhaagdvaa08| alpabahutvaM prAgvat dvaa09| uktA prarUpaNA muuldvaa05| atha vastviti namaskArAIvastu, 'tu' punaH ahaMdAdyAH pazca bhaveyuH / teSAM namaskArArhatve'yaM ' magge avippaNAso' ityAdi gAthayA heturvakSyate // 895 // atha 'navahA ye 'ti cazabdAt kSiptAM paJcadhA caturdA prarUpaNAmAha ' Aro' / ArovaNo ya bhayo, pucchau taha dAyA~ ynijvaa| namukkAra'namukkAre, noAijue va navahA vaa||896|| ___ AropaNA 1 bhajanA 2 pRcchA 3 darzanA 4 niryApaNA ca 5 / tatra kiM jIva eva namaskAraH, namaskAra eva vA jIva ityanyonyAvadhAraNamAropaNA 1 namaskAro jIva eSa jIvastu namaskAro'namaskAro vetyekapadavyabhicArAd bhajanA 2 kiMrUpo namaskAra iti pRcchA 3 atra darzanA pRcchottaraM yathA namaskArapariNato jIvo namaskAraH 4 niryApanArtha nigamanaM, yathA namaskArapariNata eva jIvo namaskAro'pi jIvapariNAma eva / uttarArdai prarUpaNA caturddhA namaskAraH 1 anamaskAraH 2 tathA noAdiyutAvitibhaGgadvayApekSanozabdenAdau yutApiti nonamaskAraH 3 noanamaskAraH 4 tatrAdyastatpariNato jIvaH dvitIyo'nupayukto labdhizUnyo vA / tRtIyo namaskAraikadezaH caturtho'namaskAraikadezaH, evaM paJcacaturyoge navadhA prarUpaNA // 896 // 'tesimo heutti vyAkhyAti 'magge' | magge avippaNAso, Ayore viNayoM sahAyattaM / paMcavihanamukkAra, karomi eehiM heUhiM // 897 // Jain Education Inter T ww.jainelibrary.org Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAvazyaka niyukti dIpikA // // 17 // arhadguNeSu aTavIdezakatvadvAram // arhatA 'magge'tti mArgadezakatvAnamaH, evaM siddhAdInAM, kramAdavipraNAzatvAt AcAratvAt vinayatAhetutvAt sahAyatvAt paJcavidhanamaskArametehetubhiH // 897 // sUtraM 'namo arihaMtANaM''namo namaskAro'stu chadmasthasamavasaraNasiddhasambandhyavasthAtrayapUjAM bhUtabhAvibhaviSyatAM sarveSAmarhatAM / arhadguNAnAha 'aDa' aDavIi desiattaM, taheva nijjAmayA smuddmmi| chakkAyarakaNaTThA, mahagovA teNa vuccaMti // 898 // | aTavyAM dezakatvaM, niryAmakAH samudre, SaTkAyarakSaNArtha prayatnaM cakrustena mahAgopA ucyante iti dvAratrayaH // 898 // aDa' 'pAvaM' | aDaviM sapaJcavAyaM, volattA desiovesennN| pAvaMti jahiTThapuraM, bhavADaviMpI tahA jIvA // 899 // | pArvati nivvuipuraM, jiNovaidveNa ceva maggeNaM / aDavIi desiattaM, evaM ne jiNiMdANaM // 900 // aTavIM sapratyapAyAM savighnAM 'volittA' ullaGghanya dezakaH sArthavAhaH tadupadezena yathA iSTapuraM prApnuvanti tathA jIvA jinopadiSTamArgeNa bhavATavImapyullaGghaya nivRttiM prApnuvanti // 899-900||'jh' | jaha tamiha satthavAhaM, namai jaNo taM puraMtu gNtumnno| paramuvagArIttaNao,nivigghatthaM ca bhttiie||901|| yatheha taM sArthavAhaM tat iSTaM puraM gantumanAH paramopakAritvataH ||901||'ari' // 17 // Jain Education Inten ' Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inte ariho u namukkArassa, bhAvao khiinnraagmymoho| mukkhatthINaMpi jiNoM, taheva jamhA ao arihA // tathaiva mokSArthinAmapi kSINarAgamadamoho jino yasmAt bhAvato namaskArasyArhaH, turevArthaH, ato'rhan // 902 // 'saMsA' saMsArAaDavIe, micchatta'nnANamohiapahAe / jehiM kaya dekhiattaM, te arihaMte paNivayAmi // 903 // saMsArATavyAM mithyAtvAjJAnAbhyAM mohitaH panthA yasyAM sA mithyAtvAjJAnamohitapathA tasyAM mithyAtvAjJAnamohitapathAyAM yairdezakatvaM sArthavAhatvaM kRtaM tAnarhato namAmi // 903 // ' samma ' samma diTTho, nANeNa ya suTu tehiM uvaladdho / caraNakaraNeNa pahao, nivANapaho jiNidehiM // 904 // samyagdarzanena sAmAnyato dRSTaH, jJAnena ca suSTupalabdho vizeSato jJAtaH, caraNakaraNAbhyAM prahataH kSuNNaH / tatra " vaya 5 samaNadhamma 10 saMjama 17 veyAvaccaM 10 ca baMbhaguttIo 9 / nANAitiyaM 3 taba 12 kohaniggahAI 4 caraNameyaM " / 1 / caraNasaptatiH 70 / "piMDavisohI 4 samiI 5 bhAvaNa 12 paDimA 12 iMdiyaniggaho 5 / paDilehaNa 25 guttIo 3 abhiggA 4 caiva karaNaM tu " / 2 / karaNasaptatiH 70 / tatra piNDavizodhiH- udgamadoSAH 1 utpAdanAdoSAH 2 eSaNAdoSAH grAsaipaNadoSAceti caturddhA / abhigrahA dravya 1 kSetra 2 kAla 3 bhAva 4 bhedAccatvAraH // 903 // na kevalaM prahataH kiMtvanena pathA siddhiM prAptA ata Aha 'siddhi ' siddhivasahimuvagayA, nivANasuhaM ca te aNuppattA | sAsayamavAbAhaM, pattA ayarAmaraM ThANaM // 905 // aTavIdezakatva dvAram // Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAvazyaka-Id satra sukhadakhena sta iti vaizeSikanirAsArthamAha nirmANa kammAniviSyAnaM sukhaM ca se'nupraasaaH| te ca zAsanambastAra samudraniyukti- totrAyAntIti bauddhamatanirAsArthamAha / 'sAsayaM' zAzvatamavyAbAdhaM prAptaH ajarAmaraM sthAnaM, vividhA AbAdhA vyAvAdhA tadra- niyomakadIpikA // hitaM // 905 // aTapIdezakatvadvA0 1 / atha samudraniryAmakadvA0 2 'pArviti' dvAram // // 17 // pAviti jahA pAraM,sammaM nijAmayA smudss|bhvjlhiss jiNiMdA,taheva jamhA ao arihA // 906 // prApayanti yathA niryAmakAH dezakAH samudrasya, ato'rhA namaskArasya // 906 // ' mincha' micchatta kAliyAvAyavirahie, sammattagajabhapavAe / egasamaeNa pattA, siddhivasahipaTTaNaM poyaa||907||7 mithyAtvameva kAlikAvAto'sAdhyo vAtaH, samyaktvameva garjabho'nukUlaH pravAto vAyuryatra sAdRza bhavAbdhau, siddhisthA- 11 narUpaM pattanaM, potA jIvabohitthAH // 907 // ' nijA' / nijAmagarayaNANaM, amuuddhnaannmiknnnndhaaraannN| vaMdAmi viNayapaNao, tibiheNa tidNddviryaannN||908|| niryAmakaratnAnAmarhatAM SaSThI dvitIyArthe, amRdaM samyagjJAnaM yataH sA amUDhajJAnamatireva karNadhAro beDAvAho yeSAM tAn // 908 // gata niryAmakadvA0 2 / atha mahAgopadvA03 pAliM ' jIva ' ' to u' pAlaMti jahA gAvo, govA ahisAvayAiduggohiM / paurataNapANiANi a, vaNANi pAbaMti taha the|| // 17 // Jain Education Inter For Private & Personal use only Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inter jIvanikAyA gAvo, jaM te pAlaMti te mahAgovA / maraNAibhayA u jiNA, nivANavaNaM ca pArvati // 909 // to uvagArittaNao namo'rihA bhaviajIvalogassa / savvasseha jiniMdA, loguttamabhAvao taha ya // 990 // gopAH gAH ahizvApadAdInAM durgebhyaH kaSTebhyaH pAlayanti rakSayanti pracuratRNapAnIyAni ca vanAni prApayanti tathaiva // 909 // jIvanikAyA eva gAvaH ye tAn ' maraNAha' upalakSaNAdrogAdikaSTAni zvApadAdIni teSAM bhayebhyaH pAlayanti / / 910 // tato jinendrAH upakAritvatastathA lokottamabhAvataha sarvasya bhavyajIvalokasya namo'rhAH / / 911 // uktaM mahAgopadvA0 3 | namo'rhatve hetvantaramAha ' rAga ' rAgaddosakasAe, iMdiANi a paMcavi / parIsahe uvasagge, nAmayaMtA namo'rihA // 992 // spaSTA, kintu cazabdAnnoindriyaM mano'pi rAgAdInnAmayanto jayantaH, tatra rAgo dvidhA, prazastaH aprazastatha Ayo dRSTikAmasnehamedAt tridhA / tatra dRSTirAgaH svasvamatagrahaH, kAmarAgo viSayAbhilASaH, sneharAgo mohaH / uktaM ca- ' rajati asubhakalimalakuNimANidveSu pANiNo jeNaM / rAgotti teNa bhaNNai, jaM raJjai tattha rAgattho / 1 / ' azubhaH kalimalaH kazmalo yasminnIdRkkuNimaM zavaM, tadrUpAniSTeSvartheSu rajyante prANino yena tena rAga iti, yadrajyate tatra vastuni tadguNairAtmeti rAgasyArthaH / ihAdyA niruktiraprazastarAgasya dvitIyA tu prazastasyeti na doSaH 1 / ' arahaMtesu ya rAgo, rAgo sAhUsu baMbhayArisu / sa pattho rAgo, aja sarAgANa sAhUNaM / 2 / ' arhatsu cazabdAt siddheSu ' aja ' Adhunike kAle sarAgANAM I mahAgopadvAram // Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo'rhatve hitvntrm|| AvazyakaniyuktidIpikA // // 174 // sarAgadharmavatAM sAdhUnAM nIrAgatvAbhAvAt 2 / dveSo'pi dvidhA-prazasto'dharmAdau aprazasto jnyaanaadau| Adye'yaM dRSTAnta:'gaMgAe nAvio naMdo, sahAe gharakoilo / haMso mayaMgatIrAe, sIho aMjaNapavae / 3 / vANArasIe baDuo, rAyA tattheva Agao / eesiM ghAyao jo u, so ityeva smaago|4|' kAzyAM dharmarucisAdhunA gaGgAyAmiti gaGgottAre nando nAviko dravyaM vinA'muzcan kSuttRSNoSNavAlukAtaptena dRSTiviSalabdhyA dagdhaH, sa sabhAyAmiti janopadezazAlAyAM gRhakokilo ghirolako mRtagaMgA zuSkagaMgA tattIre haMso'Jjanaparvate siMho vArANasyAM baTuko jAtaH / eSu bhaveSu dharmarucinA upasarga kurvan dagdho mRtvA'traiveti punarvArANasyAM pure Agato rAjA jAtaH sAdhudarzanAjAti smRtvA 'gaMgAe nAvio nando' ityAdi padarUpAM samazyAM purayiturarddharAjyaM dade ityAkhyAt / dharmarucinA tu 'eesiM ega sesANamiti padAbhyAM pUritA / eteSAM nandAdInAM 'ega sesANaM' ekaM rAjAnaM muktvA zeSANAM ghAtako'hamatrAgato'smi / tato rAjA zrAddho'bhUta sAdhuzca pratikramya siddhaH / kaSAyAH krodhAdayo'tra bhASyaM ' nAma ThavaNA davie uppattI paccae ya Aese / rasabhAvakasAeyA (sAyANaM) naehiM chahiM maggaNA tesiM / 5 / ' dravyakaSAyaH kaSAyakaNivaH / utpattikaSAyaH kaSAyotpattihetubAhyadravyaM kIlakAdi / yathA* kiM etto kaTThayaraM, jaM mUDho khANugammi apphiDio / khANussa tassa rUsai, Na appaNo duppaogassa / 6 / ' kiM ito'smAtkaSTataraM virUpaM yanmUDhaH sthANau kIlake AsphAlitasya sthANau ruSyati nAtmano duHprayuktasyAnupayuktavyApArasya, pratyayakaSAyaH AzravA'viratyAdikaH kaSAyabandhahetuH, AdezakaSAyaH kRtrimabhrUtpAdAdiH kaSAyaM vinApi tathaiva darzanAt , rasakasAyo harItakyAdeH, bhAvakaSAyaH kaSAyamohanIyakarmodayastajanitazca kaSAyapariNAmaH / nayaiH saGgrahAdibhiH SaDmi // 174 // Jain Education Inter For Private & Personal use only Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo'Itve hetvantaram // mArgaNA kaaryaa| tatra naigamo'STavApi kaSAyaM icchatIti taM vinA zeSAH SaD nayAstairmArgaNA sA vizeSAvazyakAd jJeyA / athendriyANi tatra indraH paramaizvaryavatvAdAtmA tena sRSTaM indriyaM / tad dvidhA dravyendriyaM bhAvendriyaM ca, AdyaM dvidhA nirvR. tyupakaraNabhedAt / nivRttirapi dvidhA bAhyA karNazakalyAdirUpA tiryanarAdInAM vicitrA, AntarA tu sarvajantUnAM samA, sA ca zrotragnAzAjivendriyANAM kramAtkadambapuSpa 1 masurakaNA 2 timuktakapuSpa 3 kSurapra 4 saMsthAnA sparzendriyasya tu nAnAsaMsthAnA / upakaraNaM tu khaDgatulyAyA brAhyAnivRtteryA dhArAkalpA svacchapudgalAtmikA AntaranivRttista- 1 syA chedazaktiriva svsvvissygrhnnshktiH| bhAvendriyaM dvidhA labdhirupayogazca / tatra labdhirindriyAvaraNakarmakSayopazamaH, payogastu svasvaviSaye labdhIndriyAnusAreNAtmano vyApAraH / tatra labdhyaikendriyo'pi pazcendriyaH, upayogena tu pazcandriyo'- TV pyekendriyaH / parISahAH dvAviMzatiste pratikramaNAdhyayane vakSyante / upasargA divyA mAnuSAstairazcA AtmavedyAzceti caturdA, ekaiko'pi caturdA, tatra divyA hASyAt 1 dveSAt 2 parIkSArtha vimarzAta 3 vimAtrAyAzca 4, vividhA mAtrA vimAtrA uktahAsyAditrayamizritA, mAnuSA apyevaM, kintu vimAtrAyA hAsyAdyanta tatvAta, tata sthAne kuzIlapratisevanAditi, terazcA bhayAta 1 dveSAt 2 AhArAta 3 apatyarakSArtha ca 4 / Atmana eva jAtAH santo vedyA AtmavedyAH ghaTTanAt stambhAdhAsphAlanAt 1 prapatanAdgarttAdau 2 stambhanAt vAdyAdinA pAdAdInAM stambhAt 3 lezanAt snasAvilagane'GgAvayavAnAM tathaivAvasthAnAt 4, yadvA vAta 1 pitta 2 zleSma 3 saMnipAtebhyo vA 4 // 912 // atha prAkRtazailyA'nekadhA AhecchandaniruktaM syAdityAha 'iMdi' Jain Education inte Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arhacchaddha Avazyaka- a iMdiyavisayakasAe, parIsahe veyaNA uvassage / ee ariNo haMtA, arihaMtA teNa vuccaMti // 913 / / | niyukti ___ vedanA tridhA zArIrI 1 mAnasI 2 ubhayarUpA ca 3 / atra kaSAyanokaSAyAnAM paJcaviMzatisaGkhyAnAM mIlane SaTsaptatya- | dIpikA // ntaraGgArayaH eSAM arINAM hantAraH // 913 // 'aTTa' // 175 // avihaMpi ya kammaM, aribhUaM hoi savajIvANaM / taM kammamari hatA, arihaMtA teNa vucanti // 914 // ___api sAtAvedyAdInAmapi vairitAjJaptyai, tatkArihantAro'rhantaH // 914 // * ari' arihaMti vaMdaNanamaMsaNAI, arihaMti puuaskaarN| siddhigamaNaM ca arihA, arahaMtA teNa vuccanti // 915 // arha ' iti dhAtuH, arhanti teSAM yogyAH syurityrthH| vandanaM stavanaM, namasyanaM praNAmaH / pUjA vastramAlyAdinA / satkAro'bhyutthAnAdinA, siddhiM prati arhA yogyAH // 915 // 'devA' yA devAsuramaNuesuM, arihA pUA suruttamA jmhaa| ariNo hatArayaM, haMtA arihaMtA teNa vucanti // 916 // devAsuramanujyebhyaH pUjA arhanti / kuta ityAha yasmAtsurottamAH tIrthakRttvena suranarottamAH prAk sAmAnyena pUjyatvamuktaM, iha tu vizeSokyA trijagatpUjyatvaM jJApitaM / evamanyatrApyanuktamapi samAdhAnaM svabuddhyA kArya / upasaMharati-arINAM hantArastathA rajo badhyamAnaM karma tasya hantAraH // 916 // ' ara' arahaMtanamukkAro, jIvaM moei bhavasahassAo / bhAveNa kIramANo, hoi puNo bohilAbhAe // 917 // - Jain Education inte For Private & Personal use only Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inter sahasrazabdAdanantebhyo mocayati, bodhiH samyaktvaM // 917 // ' ari ' arihaMtanamukAro, dhannANaM bhavakkhayaM kuNaMtANaM / hiayaM aNummuaMto, visutiyAvArao hoi // 998 // hRdayamanunmuJcan atyajan, vizrotasikA'padhyAnaM tasyA vArako niSeddhA // 998 // ' ari ' arahaMtanamukkAro, evaM khalu vaNNio mahatthutti / jo maraNammi uvagge, abhikkhaNaM kIrae bahuso // 999 // alpAkSaro'pi dvAdazAGgArthasaGagrAhakatvAnmahArtha iti / maraNe upAgre samIpIbhUte'bhIkSNaM nirantaraM bahuzo bahuvArAn kriyate / 999 / / ' ari ' arihaMtanamukkAro, savapAvappaNAsaNo / maMgalANaM ca savesiM, paDhamaM havAi maMgalaM // 920 // 'saGgha 0 ' praNAzanaH, maGgalAnAM maGgalahetubhAvAnAM dravyabhAvabhedAnAM cazabdo nizcaye, madhye prathamaM AdAveva / sarvadhIraiH kAryeSu kriyamANatvAdAdyaM 'hava'tti bhavati svarUpasattayA maGgalarUpatvAdasti jAyate vA namaskAraH kRtaH san maGgalaM maGgalaheturiti / tatra mAM gAlayati niHkAsayati pApAnmaGgayate hitamaneneti vA maGgalaM puNyaM yadvA maGgalaM zreyastaddhetuH // 920 // evaM 'namo arihaMtANaM' iti vyAkhyAtaM / atha 'namo siddhANaM' tatra siddhyati sma siddhaH, nAmAdibhedAccaturdazadhA, tatra nAmasthApane spaSTe, dravyeNendhanAdinA siddho dravyasiddhaH pakvaudanaH, zeSaM siddhanikSepamAha 'kamme kamme siMppe a vijjAyeM, maMte' joge' a Argame / atthaM jarttA abhippAeM, taMbe kammakkhaaiM iya // 921 // , siddhanikSepAH // Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka karmaNi 1 zilpe ca 2 vidyAyAM 3 mantre 4 yoge ca 5 Agame 6 arthe dravye 7 yAtrAyAM 8 prAkRtatvAdvibhaktilopaH niyukti abhiprAye buddhau 9 tapasi 10 karmakSaye 11 'pi ca siddhaH syAt / tatra karmaNi siddhe rekhAM prAptaH karmasiddhaH / evaM nikssepaaH|| dIpikA // zilpAdiSvapi // 921 // kAdisvarUpamAha 'kamma' // 176 // kammaM jamaNAyariovaesayaM sippamannahA'bhihi kisivANijAIyaM, ghaDalohArAibheaMca // 922 // ___yadanAcAryopadezajaM AcAryopadezaM vinodbhUtaM tat kRSivANijyabhAravAhanAdikaM karmocyate, anyathetyAcAryopadezajaM granthAdvA jJAtaM ghaTalohakAratvAdibhedaM tu zilpaM // 922 // 'jo sa' jo sabakammakusalo, jo vA jattha supariniDhio hoi| sajjhagirisiddhaoviva, kammasiddhitti vinneo ___ yatraikasminnapi karmaNi supariniSThitaH atizayena rekhAM prAptaH sahyagirisiddhaka iva eko vAhiko mUTakamAtraM bhAraM vahan / sahyAdrau sarvavAhIkebhyaH pUrva caTati, rAjAdyasya mArga datte, sa ca sahyagirisiddha iti khyAtaH // 923 // ' jo sa' NI jo sabasippakusalo, jo vA jattha supariniTio hoi| kokAsavaDUIviva, sAisao sippasiddho so|| kokAzivarddhakivat sAtizayo'nekavijJAnavAn kokAzistrabhRtkASTakapote pakozAdgandhazAlInAnayat , kASThagaruDena ca vyomnyacarat / / 924 // ' itthI' | itthI vijA'bhihiyA, purisomaMtutti tbiseso'yN| vijA sasAhaNAvA, sAhaNarahioamaMtuti // 925 // // 176 // Jain Education inte Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yatrAdhiSThAtrI strI sA vidyaabhihitaa| yatra puruSo'dhiSThAtA sa mtrH| tayovidyAmantrayorayaM vishessH||925|| 'vijjA' vijANacakavaTTI, vijAsiddho sa jassa vegaavi| sijjhija mahAvijA, vijjAsiddha'jakhauDuba // 926 // nikssepaaH|| vidyAnAM sarvAsAM cakravartI adhipaH sa vidyAsiddhaH, yasya caikA mahAvidyA siddhayet sa vidyAsiddhaH AryakhapuTasarivat / yathA | sa guDazastrapure sAdhudveSiyakSamUttInamayitvA pASANakuNDayAdisArthe'cAlayat bauddhAMDakAni buddhadevAMzcAvandayat // 926 / / 'sAhI' | sAhINasavamaMto, bahumaMto vA pahANamaMto vA / neo sa maMtasiddho, thaMbhAgarisuvba sAisao // 927 // | ___ svAdhInasarva pradhAnaikamantro vA jnyeyH| sa mantrasiddhaH stambhAkarSa iva / kvApi rAjJA sAdhvI dhRtA, tato matrasiddhasAdhunA rAjasabhAdistambhA vyomnyutpAdya khaDakhaDAyitA rAjJA bhItena muktA / / 927 // ' save' satvevi davajogA, prmccheyrphlaa'hvego'vi| jasseha huja siddho, sa jogasiddho jahA smio||928|| dravyayogAcUrNAni paramAzcaryaphalAH, athavaiko'pi yogH| samitamarirvahantyA nadyAH kUladvayaM cUrNena saMmIlya tavaM gataH, brahmadvIpavAsitApasA bodhitAH // 928 // 'Aga' a Agamasiddho savaMgapArao, goamuva gunnraasii| paurattho asthaparo va, mammaNo atthasiddhati // 929 // ___ pracurArthaH pracuradravyArthaparo dravyastatparo vArthasiddha ityukto yathA mammaNaH / tena nijopArjitasvena koTimUlyaratnAnAM / vRSau kRtau // 929 // ' jo ni' Jain Education Inter Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAvazyaka- niyuktidIpikA // caturvidhA buddhiH|| // 177|| jo niJcasiddhajatto, laddhavaro jo va tuNddiyaaiv| so kira jattAsiddho'bhippAo buddhipajjAo // 930 // ___ nityaM siddhA jalasthalayAtrA yasya, yazca tuNDikAdivallabdhavaraH / yazca dvAdazavArAnabdhi tIrkhA prAptArtha eti so'pi yaatraasiddhH| tuNDiko vaNig lakSavArAn pote bhagne'vak 'jale naSTaM jale evApyate,' abdhidevastuSTo varamadAdyastvannAmnAbdhau caTetso vighnaM maitu / abhiprAyo buddheH paryAyaH // 930 / / tataH 'viu' viulA vimalA suhumA, jassa maI jo caubihAe vaa| buddhIe saMpanno, sa buddhisiddho imAsA ya // 931 // vipulA padAnusAriNI vimalA'saMzayA'viparyayA ca / sUkSmA durbodhArthabodhasamarthA yasya matiH syAt sa buddhisiddhaH yadvA caturvidhayotpattikyAdibuddhyA sampano yuktaH syAccaturdA, buddhistviyaM // 931 // ' uppa' utpattio veNaiA, kammiyoM pAriNAmioM / buddhI caubihA vuttA, paMcamA novalabbhae // 932 // zAstrAdyapekSAM vinA utpattireva heturyasyAH sA autpAtikI 1 guruzuzrUSAdivinayotthA vainayikI 2 karmaNo'bhyAsAjAtA karmajA 3 pariNAmaH sudIrghazreyovimarzastatra bhavA pAriNAmikI 4 // 932 // 'putva' puvamadiTThamassuamaveia, tkkhnnvisuddhghiatthaa| avAhayaphalajogiNi, buddhI utpattiA naam||933|| adRSTA'zruto'vidito manasApyanAlocitastasminneva kSaNe vizuddho gRhIto'rtho yayA sA, avyAhataphalena yogo yasyAH | // 933 / / atra dRSTAntAH 'bhara' // 17 // Jain Education inte | Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inte bharahasile paNioM, rukkhe khuDDurge paDe saraDe kAga~ uccAre / gayaM ghayaNaM gole khaMbhe, khuDDagai maiMggisthi paI putte // bharatasya zilA bharatazilA 1 paNitaM paNaH 2 vRkSaH 3 kSullako bAlaH 4 paTaH 5 saraTaH kukalAzaH 6 kAkaH 7 uccAro viSTA 8 gajaH 9 ghaNo bhaMDaH 10 golo lAkSAgolakaH 11 stambhaH 12 kSullakaH ziSyaH 13 mArgastrI 14 patiH 15 putraH 16 iyanto dRSTAntA asyAM gAthAyAM saGgRhItAH zeSAstu 'mahusitthe 'ti gAthAyAM vakSyante / / 934 / / tatrAdyadRSTAntaH 'bhara' bharaMhasila miMDhe kukkuDai tila, bAluoM haiMtthi agaDeM varNasaMDe / pAyasaM aiauM paitte, khADehilA paMcapiro a|| bharatazilA 1, vAluketi vAlukArajjuH 5, agaDaH kUpaH 7, pAyasaM kSIreyI 9 / 'aia'tti ajAliMDikA : 10, 'pattaM' azvatthapatraM 11, 'khADahila'tti khADahillA 12 pazca pitarazca 13 / avantyAsannataTagrAme bharatanaTaputro rohako'vantyA nadIkule purIM salilekha | rAjA tAM dRSTvA buddhijJAnAyetyAdizat zilayA sthAnAdacAlitayA matsaudhaM kAryaM rohakazca zilAyAH adhaH khanitvA stambhAn datvA'bhito bhittIzcakre 1 / rAjJA miMDha: praiSi yadeSa yAdRgbhAro'sti tAdRgbhAra evArtho rohaka taM vRkAsannaM badhvA tRNAdi datte / tena sa kRzo na syAdvarddhate ca na / tAdRgbhAra evArSi 2, evaM ekAkyevAsau yodhya iti kurkuTaH preSita Adarzapratibimbena yodhitaH 3, tilAn yena mAnena gRhNIta tenaiva tailaM deyamiti Adarzana tilAn lAtvA tenaiva tailaM dattaM 4, vAlukArajjuH preSya ityukte eko vAlukArajjurmAnAya preSyo yathA tAdRzaM kurve iti pratyUce 5, martukAmaM hastinaM preSayitvA''diSTaM asyodantaH sadA jJApyo mRtazca na vAcyaM / gaje mRte rohakeNAjJApi gajo na vakti, na zvasiti, nottiSThati / autpAtikI buddhau dRSTAntAH // Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvazyakaniyuktidIpikA // // 178 // autpAtikIbuddhau dRssttaantaaH|| rAjoce kiM mRtaH iti 6, kUpe AnAyite purakUpaH preSyo yathA tena badhvA grAmyakUpaM preSayAmi 7, grAmAdvanaM prAcyA kAryamityukte grAmaH pratIcyA vAsitaH 8, vinAgniM pAyasaM pAcyamityukte utkarakAntaH kSiptvA tadbASpayA pakkaM 9, rAjJA''hUto yAmikaH sthApitaH, supto rAvyAdyayAmAnte suptastvaM yat zabdaM na datse ityukte'vak-ajAliMDikA kiM vRttA iti dhyAyanA''sam , tvaM vetsItyukte uce jaTharAntaH saMvatakavAtabhAvAt 10 / evaM dvitIyayAme kiM plakSapatre vRntaprAntau kiM samau viSamau vA staH, pRSTo'vak samAveva 11 / tRtIyayAme khADahillAyA pRSThipucche same anyathA vA svayamace same eva 12 / turye tIvrakambAghAtAd buddho'vaka rAjJaH kati pitara iti cintA, tatra paJcapitaraH, mahAkrodhavacAcANDAlaH 1 yasyopari ruSTastasya sarvasya grAhitvAdrajakaH 2 mahAdAtRtvAddhanadaH 3 zizorme caNacaNatkambAghAtadatvAd vRzcikaH 4 nyAyavatvAdrAjA 5, rAjJAmbA pRSToce surUpatvAccatvArazcitte'rthitAH 13 / atha paNAdIni-tatra ekaH paNaM cakre-macchakaTasthasarvacirbhaTAzinaH pratolyAmayAyinaM modakaM dade, tatrai| kena sarvANyapi stokaM stokaM bhakSitvA muktAni, grAhakAH procuraho sarvANi cirbhaTAni bhakSitAni, tato yathoktaM modakaM yAcyamAnaH zakaTezo dyUtakRyo buddhi labdhvA laghu modakaM pratolyAM muktvoce yAhi bho modaka ! modako na yAti, sa cirbhaTAzino dattaH, dyUtakRddhIH2 vRze-phalAni ko'pyAdAtumakSamazcaTitAn kapIn leSTunA'hat , kapayazca phalAnyakSipan 3 kSullakasyeti bAla| syA'bhayakumArasya kUpatalasthamudrAgrahe dhIH 4 paTe-dvayoH sUtrorNApaTArthe vAde'mAtyaiH zIrSa UrNAromANi vIkSya vAdo bhagnaH 5 saraTe-eko hadan saraTapucchasparzena madudare saraTo'vizaditi zaGkayA mando jAto vaidyena recayitvA viSTAntaranyasaraTe lAkSAkte | darzite paTurjAtaH 6 / kAkA:-kiyanto'treti kSullaH pRSTo'vak-'salui kAgasahassA iNhi binnAuDe parivasanti / jai UNiyA // 17 // Jain Education inte Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paosiyA aha ahIyA pAhuNA AyA // 1 // ' preSitA iti grAmaM gatAH, yadvA kAke viSTAM kirati mithyAdRzA kSullA pRSTaH kA autpAtikAkaH kiM vIkSate ? jale viSNurityAdi viSNuM vIkSate, yadvA kenApi vaNijA nidhiM labdhvA svabhAryAgAmbhIryajJaptyai uktaM-mamApAne kIbuddhau| zvetaH kAko'vizat tayA ca sveSTAnAmuktaM evaM yAvadrAjJA zrutvA pRSTaH sa satye ukte nidhiM datvA mantrIkRtaH 7 / uccAre- dRssttaantaaH|| viprastrI mArge dhUrtA''saktA'bhUdvivAde'mAtyaiH kalye tava bha; kiM bhuktamiti pRSTe tilazaSkulikoktA, virece datte viprasya tilA dRSTA na tu dhUrtasyeti sa tADitaH 8 / ekena gajastolito yathebhaM kSiptvA nau jale muktA yAvajjalamagnA tatra rekhAM kRtvebhamutAryA'zmabhI rekhAM yAvannAvaM bhRtvA'zmAnastolitAH9! 'ghayaNeti bhaMDo rAjJIduzcaritaM vadan tayA nirghATita upAnadvajaM lAtvA rAzyagre Uce bahudezeSu tvatkIrtivistArAya gamyamityupAnabajAttastato rAzyA'sthApi 10 / golo lAkSAyA ghrANe'vizattaptAyaHzalAkayA''kRSTaH 11 / stambhaM saro'ntasthaM ko'pi pAlinyaste kIle rajju badhvA pAlau bhrAntvA bhrAntvA veSTitavAn 12 / kSullenaikA yoginI yo yat kuryAta tadahaM kurve iti ghoSayatI rAjasabhAyAM kAyikayA padmamAlekhya tatkartumazaktA jitA 13 / mArgastrI-kasyApi sabhAryasya pathi yAtaH kAcitsurI tadrUpamohitA bhAryArUpA pRSThe lagnA patirdai bhArye dRSTvA saMdigdhaH yA durasthA pati sprakSyati sA satyetyamAtyairukte suryA karaM prasArya spRSTaH jJAtA ca 14 / patiH-ekasyA dvau patI AstAm / dvayorupari ca tulyaH sneha iti zrutvA'mAtyAH parIkSArtha tasyA UcAvapi pRthaggrAme preSyau tayA ca preSitau janamukhAd dvayormAnyaM zrutvA tayoce'muko dRDhadeho vaidyairapi cikitsyo'nyastu mayaiva cikitsya iti taM gatA janaiti iSTaH 15 / putraH-vaNig dezAntare gato mRtastasya bhArye dve sutazcaikaH, putramAtrIce putraH zrIzca me'nyA'pItyAha, amAtyaivyAI Jain Education Inter For Private & Personal use only Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ autpaatikiibuddhaudRssttaantaaH|| Avazyaka-101 sutAddhaM ca vibhajyamityukte'pamAtA mene mAtrA tu neti sA jJAtA 16 // 935 // ' mahu' niyukti- masittha muMddi ake a, nANae bhikkhu ceddgnihiiNnne| sikkhA ya atthasatthe, icchauM ya mahaM syshsse|| diipikaa|| madhusikthaM madhujAlaM 17 mudrikA 18 aGkaH 19 nANakaM 20 bhikSuH 21 caTakanidhAnaM 22 zikSA 23 'atthasatya'ti // 179 // nItizAstraM 24 icchA ca mama 25 zatasahasraM 26, ete dRSTAntAH / madhusikthaM-ekA strI jAlimadhye ratasthA madhujAlaM dRSTvA kArye jAte patyumadhusthAnamUce sa tu nAdrAkSIt tayA tathA sukhA darzitaM, tenA'satI jJAtA patyu/H 17 / mudrikAyAM-dramakeNa purohite nyAsamadadati vijJapto rAT purohitaM dyUte jitvA tanmudrikAM ca lAtvA cihne tatpatnyAH pArzve preSya nyAsamAnAyya bahunyAsAntaH kSiptA dramaka uktaH-upalakSya lAhi tena cAttaH 18 / aMka:-kenApi kasyacidrammasahasranavalako nyAsIkRtaH, saca zuddhAn drammAna lAtvA kUTAn cikSepa, te cAsAratvAdalpadezaM rughnantItyadho navalakaH pATitvA sIvitaH, dhanikazcAgAta kUTadrammANAM vastrapATanasya cekSaNAdvAde'mAtyaH zuddhadrammasahasra kSipte sIvituM na zakyate / nUnaM kUTAna kSipvA'dhikaM vastraM pATitamiti zuddhA dApitAH 19 / nANake-kenApi jIrNamahAya'nANakAnyAdAya navalake navA'tyalpAya'nANakAni kSiptAni / vAde'mAtyaiH kaH kAlaH stAdati pRSTvA jIrNanANakAni dApitAni 20 / bhikSoH kenApi nyAso'pitaH tasmiMzca tamadadati dhanikena chUtakArAH sevitAste ca bhikSumaThe gatAH strIyanyAsAn yAbadadati tAvatsaGketAt pUrvanyAsadhanikenAgatya bhikSuryAcito navyabahunyAsalobhAttannyAsaM dadau tato dyUtakArAH kalye nyAsA mokSyante ityuktvA'yuH 21 / ceTakanidhAne-dve mitra nidhi dRSTvA zubhehi grAhya ityAcchAdya gate tayorekena svaM lAtvA nidhiraGgAraibhRto, muhUrte dve api gate hA! abhAgyenAGgArA jAtA // 17 // Jain Education Inter For Private & Personal use only Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inte ityuktvA nivRtte / anyazca mitraM zrImat jJAtvA'haM chalita iti lepyamayIM mUttiM kRtvA dvau kapI tadaMkopavezAdikrIDAM zikSitau / utsave mitraputrau ktyai AhUya gopitau tayoH sthAne ca kapI prahitau, krIDAM kurutaH, mitreNoktaM macceTako kva tenoktaM kapI jAto kathaM ? yathA nidhiraGgArIbhUtaH tato nidhyarddha dattaM 22 / zikSAyAM - ko'pi dhanurvedaM zikSayitvA bahuvarthAnupArjyAlomA - danyAn svaM hantumicchato jJAtvA piNDAntardravyaM kSiptvA nadyAM piNDadAnamiSeNa naSTaH 23 / arthazAstre - dvayoH striyorekasutArthe dravyArthe ca vAde rAiyoktaM matputro jAto yauvane nItizAstravAn vAdaM bhaGgayatItyaputrayA kAlakSepArthaM prapanne sAdharSi 24 | icchA ca mameti ekA vidhavA labhyamalabhamAnA patimitramUce - yattaveSTaM taddeyaM paraM svamudrAhaya sa ugrAya iyatI mamecchedadAno'mAtyai puJjau kRtvoktaH -kastaveSTastenoktaM prauDhastairuktaM yattaveSTaM tadeyamityuktibalAtprauDhaM dehIti dApitaH 25 / zatasahasre - parivrAjakaH ko'pyavakU - yo'pUrvaM zrAvayettasmai lakSamUlyaM pAtraM dhUrveNoktaM- " tujjha piyA maha piuNo dhAre aNUNagaM sayasahassaM / jai suyaputraM dijau, aha na suyaM khoragaM desu " / 1 / 'dhArei'tti RNaM dhatte tadA lakSaM dIyatAM / khorakaM pAtramityuktvA lakSaM jitaH 26 / / 936 // uktA autpAtikI 1 / atha vainayikI 'bhara ' bharanittharaNasamatthA, tivaggasuttatthagahiapeAlA / ubhaologaphalavaI, viNayasamutthA havai buddhI // bharo duHsAdhya kArya, dharmArthakAmarUpatrivargavAcakasUtrArthayorgRhItaM peyAlaM sAro yayA, ubhayalokayorihaparalokayoH phalavatI / / 937 / / atra dRSTAntA: ' nimi ' ' sIA ' autpAtikIbuddhaudRSTAntAH // Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayikI AvazyakaniyuktidIpikA // dRssttaantaaH|| // 180 // nimitte atyasaitthe alehe gaNie apUrva asse / gaddaha lakkhaNa gaMThI, agae gaNiau ya rhioa|| sIA sADI dIhaMca, taNaM avasavayaM ca kuNcss| nivodae~ a goNe, ghoDaga paDaNaM ca rukkhaao||939|| nimittazAstraM 1 arthazAstraM 2 lekho'STAdazalipilekhanaM 3 gaNitaM 4 kUpa iti kUpakhAtakaH 5 azvaH 6 gardabhaH 7 lakSaNaM / azvasya 8 granthiH 9 agadamauSadhaM 10 gaNikA 11 rathikaH 12 sItA sATikA dIrgha ca tRNaM apasavyatA krauzvasya pakSiNa ityeko dRSTAMtaH 13 nIbodakaM 14 gaurghoTakaH vRkSAt patanaM cetyeko dRSTAntaH 14 / tatra nimitte-kasyAzcinnaimittikaziSyau putrAgamaM pRcchantyAH zIrSAtpatito ghaTo bhagnaH tatraiko'vak 'tajAeNa ya tajjAyami'ti suto'pi mRtaH, dvitIyo'vaka bhuva utpanno bhuvazca milita iti 'tajAeNa ya tajjAyamiti tvatsuto gRhe AgAt tacAbhUta 1 / arthazAstre-pATalIputre kalpAkhyaM mantriNaM hataM zrutvA'risainye samete nandanRpeNa kalpaH kUpAtkRSTo nAvArUDhaH sandhikRte saMmukhAgatasya ripumaMtriNo'gre ikSuvraja UrdhvAdhacchinne | madhye kiM syAdityAdyasambaddhaM karasaMjJayoktvA taM pradakSiNayannivRttaH, ripumantrI samUlAni vaH zirAMsi chetsyAmyAvarte ca pAtayiSyA mIti kalpakabhAvamajJAtvA pratyAvRtya lajjita: svanRpAnUce kalpakabaTuko yattallapati kiM kathyate? te ca kalpako'stIti jJAtvA nezuH 2 / lekhe-ziSyaH zikSamANaH sarvalipIrvetti / 'haMsalivI 1 bhRyalivI 2 jaskI 3 taha rarakasI ya 4 bodhavA / uDDI 5 | javaNi 6 turukkI 7 kIrI 8 daviDI 9 ya siMdhavIyA 10 mAlaviNI 1111 naDi 12 nAgarI 13 lADalivI 14 pArasI 15 ya bodhavA / taha animittIyalivI 16 cANikkI 17 mUladevI 18 ya / 2 / ' livIo3 / gaNitaM ekAdiparAntiM vetti 4 / // 180 // Jain Education inte | Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vainayikI dRSTAntAH // kUpakhAtajJo vetti iyatyAM bhuvyatrAmbho'sti 5 / azve-dvAravatyA lokaiH sthUlA azvA AcAH kRSNena lakSaNavAn bhvshvrddhikRtksho'pyaattH6| yUgardabhe-nAM sainyeSTavyAM tRSArta vRddhena yatra gardabhA utsicantyatra sirAmbho'stItyukte tathAkRte'mbu labdhaM 7 / lakSaNe-ko'pyazvadvayaM me deyamityazvasArAM kurvannazvapatisutAsaGketAdyo'zva uccasthAnAdazmabhRtacarmapAtre kSipta paTahe vAdite ca na trasyetso'rha iti jJAtvA'zvadvayaM evaM parIkSAzuddhaM yAcanazvezenodayakarau tAvazvau adAtukAmena sutAM dAtuM priyAnicchantyuktAzrIpure sUtrabhRtA bhAgineyaHsallakSaNatvAt putrIM datvA gRhe sthApito'vyavasAyI pallyAnunno'raNye bhrAmaM bhrAmaM SaNmAsairAptakRSNacitrakamANakaM ghaTitvA tena mitamakSayaM syAditi lakSasvarNena palyA vikrIyya sa svakulaM sadhanaM cakre, evaM azvarakSAyai eSo'pi sthApya iti, tataH sa putrIM datvA gRhe'sthApIti gRhezadhIH 8 / granthau-pATalipure muraMDasya rAjJaH kazcid mUDhasUtraM samAyaSTirjatulipto naSTAsyaH samudgakazceti granthikA preSi, ko'pi na vetti / pAdaliptAcAryeNa sUtramuSNAmbhasi kSiptvA madane galite prAntaH kRSTaH, yaSTau jale muktAyAM mUlaM gurutvAnmagnaM iti mUlaM jJAtaM, samudgakazcoSNAmbhasi gholito jatugalanAdAsyamudghATitaM, sUriNA tumbaM ratnairbhUtvA naSTasIvinyA sIvitvA teSAM preSi, / enamudghATya ratnAni lAntu / taireritaM 9 / agade-paracakrAgame rAjAdezAjalavinAzAya viSapuJjAH sametAH, vaidyena tu yavamAne AnIte rAjA ruSTaH, vaidyo'| vak sahasraghAtyetat / tataH parIkSAyai tat kSINebhapucchavAlAdho dattaM / tat sarva dehaM vyAmottadevA'gadalavAdvAlitaM ca rAjA tuSTaH 10 / gaNikA-kozA sarSapabhRtasthAle sUcIprotapuSpovaM nRttA 11 / rathiko gavAkSasthaH puMkhe puMkhe zaraM sandhAyAmralumbIlalo 12 // 938 // 'sIyA sADI'tyAdi pUrvArddhakathA-kazcinnapaputrAdhyApako labdhabahusvaH snAnAnArthaM vastraM yAcannRpaputrairnRpadro / Jain Education Inter Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IE niyuktidIpikA // vainayikI buddhau dRssttaantaaH|| // 18 // | hAzayaM jJApito yathA-zuSkAyAmapi zATikAyAM zItA zATikA, ko'rthaH asmapitA tvAM prati zIto virakta iti / tRNaM dvArAbhimukhaM kRtvA dIrgha ca tRNaM palAyate dIrghaH pantheti, krauJco jIvo'gre snAnAnte maGgalArthamArAtrikavatpradakSiNayyottAryate / tadA tvapasavyena saMhAreNottAritaH tava saMhAra iti sa kSemeNa naSTaH 13 / nIbodake-kAcitproSitapatikopapatimAnAyya nakhakalpanAdi tasyAkArayat , sa rAtrau nIvAmbu pItvA mRtastayA tyakto'mAtyena tu navakSAlitapado'yamiti sarvanApitAn pRSTvodantaM jJAtvA kathaM mRta iti pRSTA strI jagau nIbodakAt , mantrI nItre'hirastItyAcakhyo dRSTazca 14 / 'goNe ghoDage' tyAdi kathA-ko'pyapuNyo mitrAd vRSau yAcitvA so'yaM dAtumAgAttasya ca dRSTau vATake badhvA'gAt / nizi vRSau caurahatau mitre ca yAcite so'vaka tvaddaSTau baddhau ko maddoSastayorvivadatoryAtorazvapAtitena kenApyapuNyo'bhANi-azvaM vAlaya / tena marmAhato'zvo mRto'zve so'pi tasya vilagnastrayopi saha rAjadhAnyAM yAnto nizi kvApi vaTAdhaH sthitAH, apuNyo mumUrSuTuMzAkhAtaH pAze truTite'dhaH suptanaToddhaM papAta, mRto naTastacchiSyAstasya vilagnAH, prAtaH sarvaimantrI svarUpaM jJApitaH, mantryapuNye kRpAM kRtvoce ayaM vRSau dAtA paraM yena tau badhyamAnau dRSTau so'kSaNI dattAM, azvezo jihvAM, naTasyaikaH ziSyo'smin vaTAdhaH supte ullambya patatu, tatastaM tyaktvA naSTAH 14 / atra kathA sugurUpadezajatvAdvainayikIdhIH / / 939 / uktA vainayikI, atha kArmikI 'uva' uvaogadivasArA, kmmpsNgprigholnnvisaalaa| sAhukAraphalavaI, kammasamutthA havai buddhI // 940 // upayogaH karmaNi manonivezastena dRSTasArA labdhatatvA, karmaNi prasaGgo'bhyAsaH parigholanaM vicArastAbhyAM vizAlA, suSTu kRtamiti sAdhukArastena phalavatI // 940 / / dRSTAntAH 'hera' // 18 // Jain Education Intern T Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Intern herannieM karisa, koli Dove a mutti gharyaM pavae~ / tunnArga buDaI pUieM a ghaDe cittakore a // 949 // hairaNyakaH parIkSakaH dhvAnte'pi zuddhaM kUTaM vA nANakaM karasparzAd vetti 1 evaM sarvatra yojyaM / karSako dhAnyaniSpattimAnaM veti / tathA kApi caureNAbjAkAraM khAtraM pAtitaM, loko vismitaH ekaH karSako'vaka abhyAse kiM duSkaraM, caurachannaM sthitastacchrutvA kSetre karSakaM pnaMstenoce Adau pazya, paTaM prasArya brIhimuSTiM bhRtvAce-kiMmukhAn saMmukhAn pArzvasthAn pAtaye, yathA ca caureNoktaM tathA kRtaM tatastuSTaH 2 / kauliko muSTyAcaistantubhirvecIyadbhiH paTaH syAt 3 / 'Dovo' dava, varddhakirvebhyasyAM darvyAM iyanmAti 4 / 'mutti' tti mauktikaM maNikuducchAlya patat zukaravAlena protayet 5 / ghRtaM AbhIraH zakaTastho'pi saMkaTamukhe pAtre nAmayet 6 / plavako naTo vaMzAgre'pi narttate 7 / tunnAkaH sUkSmaM sIvati yanna jJAyate 8 / varddhakiramitvApi caityAdimAnaM 9 / pauSako tayanto'pUpAH syuH 10 | evaM ghaTakRt 11 | sarva citrakRt yathAvasthitarUpaM citrayet 12 // 941 // uktA kArmikI / atha pAriNAmikI 'aNu " aNumA udita-sAhiyA vayavivAgapariNAmA / hianisseasaphalavaI, buddhI pariNAmiA nAma // anumAnahetudRSTAntaiH sAdhayatIti sAdhikA / tatra liGgAd jJAnamanumAnaM svArthAnumAnamityarthaH / tatpratipAdakaM vaco hetuH parArthAnumAnamityarthaH, sAdhyasyopamAbhUto dRSTAntaH, vayasastAruNyAdervipAke paripAke pariNAmaH puSTatA yasyAH, hitaM zreyastatkAraNaM vA niHzreyaso mokSastatkAraNaM vA tAbhyAM phalavatI // 942 // dRSTAntA: ' abha ' kArmikI buddhau dRSTAntAH // Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- niyukti diipikaa|| // 182 // abhae siDhi kumAre, devI udiodae havai raayo|saah anaMdisaNe, dhaNadatte sAvarga armacce // 943 // pAriNAmi IN kIbuddhau anAgatasainyanivezasthAne dhanaM kSiptvA caNDapradyoto nAzitastena ca svaM baddhaM varacatuSkaM yAcanena mocitaM / sa cAhi dRssttaantaaH|| badhvA svapuraM nItaH ityAdyA'bhayakumAre pAriNAmikI 1 / kASThazreSThI bhAryAduzcaritAtpravrajya kvApi caturmAsI sthitvA viharanamarSAd dvijazikSitagurviNIvezyayA tvaM me patiriti ruddhaH Akhyat cenmadgarbhastadA yonyAM niryAtu no cedudaraM bhivetyudaraM bhittvA nirgtH| sAdhoH zAsanasya ca kItirjAtA 2 / khuDDagakumAro dIkSAM tyaktukAmaH 'suTTa gAiyaM' ityAdi zrutvA prabuddhaH sthi ro'bhUta 3 / devI puSpavatI, tayA svarga gatayA puSpacUlAputrI narakasvargadarzanena bodhitA'nikAputraguruNA dIkSitA 4 / puri| matAle uditodito rAjA zrAddhaH zrIkAntA rAjyapi jinadharmaratA rAjyA parivrAjikA jitA kAzyAM dharmarucirAjJaH svalikhitaM zrIkAntArUpamadarzayat / tena dUtena sA na labdhA tataH saMnadya purimatAlaM rurodha / uditoditarAjA janarakSAyai zrIdamArAdhyArisainyaM kAzyAmeva mocitavAn 5 / sAdhurnandiSeNaH zreNikasutaH svaziSyasya sthairyAya rAjagRhe vandanAgatAH svapantIradarzayat / ziSyazca madguruNegnAryastyaktA iti sthiro'bhUt 6 / dhanadattaH saputro'raNyapatitaH kSudhAoM 'mRtvA mA durgatau yAsaM' iti cilAtIputrahatAM svasutAM suMsumAmaznAt 7 / zrAvakaH svabhAryAsakhyAmAsaktaH pantyA patyuH svadArasaMtoSavrataM jJAtvA mA ArtyA'vagatau yAtviti svayaM sakhIveSaH kRtH| vratabhaGgo me'bhUditi patyuH khede sA svarUpamAkhyat , pantyA dhIH 8 / amAtyo dhanubrahmadattaM jaturgrahAntaH suptaM tasmina jvalati suraGgayA AkRSat // 943 ||'khv' // 182 // Jain Education inte Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khadhaMge amaccaputte, cANakke ceva thUlabhadde a| nAsikkasuMdarI naMde", vaIre pariNAmiA buddhI // 944 // pAriNAmi caNDakauzikaprAgbhavavadekaH kSapako mRto virAdhitadIkSeSvahikuleSu dRgviSo jAto jAtismRtyA kRpayA prAsukAhAro'bhUt / / kIbuddhaurAjasute'hinA mRte'hizIrSA''neturdInAraM dade iti nRpotyA kopyauSadhyA vilAnirgatAnAM zIrSANi chindan mA jIvahatyA'stviti dRssttaantaaH|| pucchena niryAntaM jaghAna tAvannAgAdhiSThAtrIsUryA rAjoktaH nAgAna vadhyAH suto bhAvIti / sAdhujIvaH sapo mRtastatsuto'bhRd bAlyAtyaye munIkSaNAjAti smRtvA pravrajya bahukSudhaH kSamAbhigrahavAna zItAzanAdyartha hiNDate / tatra gacche 1-2-3-4 mAsakSapakA ityAdikuragaDukakathA, tasya 4 kSapakAnAM ca kevalaM-sarveSAM pAriNAmikI 10 / amAtyaputro varadhanuH kApAlikarUpeNa cANDAlakulasthAmambAmauSadhyA zabdarUpAM kRtvA vidyAsAdhanamiSeNa nirvAsitavAna 11 / cANikyena mama bimbAntaritaM rAjyamastItyanekopAyaizcandragupto rAjA'sthApItyAdyA dhIH12 / sthalabhadro nande vyApAra lAhIti vadati vimRzya dIkSA lalau ityAdi 13 / nAsikyasundarI-nanda iti nAsikyapure nando vaNika sundarIbhAryAyAmatyAsakta iti sundarInanda iti khyAtaH / sa bhrAtrA sAdhunA bodhAya vidyayA meruM nItaH surIrUpaM pradarya tatprAptisAdaraH pravAjitaH 14 / vajrasvAmI jAti smRtvA SaNmAsarodanena svaM sAdhave'dApayat ityAdi 15 // 944 // 'cala' calaNAhaya AmaMDe, maNI a seppe a khagneiM / bhiM" de pariNAmiabuddhIe evamAI udAharaNA // caraNAghAte-rAjA yuvavRddhadhIjJAnAyoce yo nRpaM lattayA hanti tasya kiM kArya ? yuvabhirdhAtyaH vRddhai rAjJI vinA ko hanti Jain Education Interna Tww.jainelibrary.org Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyuktidIpikA karmakSayasiddhaniruktiH // // 18 // iti pUjya uktaH vRddhAH satkRtAH 16 / 'AmaMDe ti AmalakaM pakkaM tatkenApyAnItaM / dhImatA cAkAle idaM na syAttataH kRtrimamiti jJAtvA tyaktaM 17 / maNau-sarpa gRdhrahate maNau kUpe patite kAntyA kUpasthamevAmbu raktaM dRzyate vRddhastu maNi jJAtvA lalau 18 / sapesya caNDakauzikasya zrIvIraM dRSTvA'ho ? mahAtmeti dhIH 19 / khaDgAkhyaH zvApada ekazRGgaH pArzvayorlambamAnacA ca syAt / ko'pi zrAddho'kRtapuNyaH khaDgo jAto jantUn ghnan sAdhUna dRSTvA dhAvitasteSu kAyotsargastheSu hantumazakto jAti smRtvA anazanaM lAtvA svarga gataH 20 / stUpe-vaizAlyAM kUNikagRhe mAgadhIvezyAvazIkRtakUlavAlarSiH zrIsuvratastUpAd dargo'grAhya iti jJAtvA stUpe pAtite durgarohako bhakSyatIti chadmanA janastamapAtayat / kUNikena durgazcAttaH stUpAnubhAvAta , durgogrAhya iti pAriNAmikI dhIH 21 / 'iMde'tti indrapAdukAzcANikyena tallokai pAtayitvA pATalIpuramAttaM 22 // 945 // uktA pariNAmikI / evamabhiprAyasiddha uktaH 9 / 'na ki' na kilammai jo tavasA, so tavasiddho dddhpphaarivv| so kammakkhayasiddho, jo savakkhINakammaMso na klAmyati 10, kSINAH sarve karmAMzAH karmapradezA yasya / atra ca karmakSa yasiddhanAdhikAraH // 946 // asyaiva niruktimAha 'dIha' dIhakAlarayaM jaM tu, kammaM se siamaTThahA / siaMdhataMti siddhassa, siddhattamuvajAyai // 947 // dIrghaH santAnA'nAditvAsthitikAlo yasya tannisarganirmalAtmaraJjanatvAdrajaH, IdRk yatkarma, tuzabdo bhavyakarmavizeSa- // 18 // For Private & Personal use only Jain Education Inter Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NArthaH / aSTadhA jJAnAvaraNAdibhedena sitaM baddhaM, tataH zeSitaM jJAnAdibhiralpaM kRtaM / tato'pi dhyAnAnalena dhmAtaM lohamalava- samudghAtagdhaM ityevaM siddhasya siddhatvaM upajAyate / siddhasyeti nizcayanayamatAzrayAt // 947 / / yadA ca zeSitaM karmAyuSA saha viSama-IN svruupm|| sthitiH syAttadA kiM karotItyAha 'nAU' nAUNa veaNijaM, aibahuaM AuaM ca thovaagN| gaMtUNa samugghAyaM, khavaMti kammaM niravasesaM // 948 // ___ kevalena jJAtvA vedanIyaM upalakSaNatvAnnAmagotre api, samyagapunarbhAvena utprAbalyena karmaNo hananaM samudghAtaH taM, gatvA | prApya, kSapayati karma, niravizeSamiti bahoH kSayAt zeSasya cAntarmuhUrttamAtrAvadhitvAt kizcicchepatvenAvivakSitatvAt // 948 // atha samudghAtasvarUpamAha 'daMDa' daMDa kavADe maMthaMtare a, sAharaNayA sriirtthe| bhAsAjoganirohe, selesI sijjhaNA ceva // 949 // ___ sarvo'pi kevalI samudghAtaM kurvannakurvan vA prAka AntamauhUrtikaM udayAvalikAyAM kammazikSepavyApArarUpaM udIraNAvizeSAtmakaM AyojikAkaraNaM AvazyakakaraNAnyAhU kuryAttataH samudghAtakartA Adyasamaye svAGgaviSkambhaM UrdhvA'dholokAntagAminaM jIvapradezAnAM daMDaM kuryAt 1 / dvitIyasamaye pUrvAparaM dakSiNottaraM vA jIvapradezAnAM lokAntaM yAvat prasAraNAtkapATam 2 / tRtIye dakSiNottaraM pUrvAparaM vA prasAraNAnmanthAnaM 3 | caturthe'ntarapUrtistadA ca sarvalokavyApI AtmA syAt 4 / tataH kramAt 'sAharaNaya'tti ko'rthaH paJcamasamaye manthAntarANi saMhRtya kapATaM 6 / saptame kapATaM saMhRtya daNDaM 7 / aSTame samaye daNDaM saMhRtya Jain Education Intel Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyuktidIpikA smudghaatsvruupm|| // 184 // | zarIrasthaH syAt 8 / samudghAte ca manovAgyogayorna vyApAraH kintu kevalakAyayogasya / tatrAdyAntyasamayayoraudArikakAyayogo daNDAdikriyAyAM tatprayatnavidhAnAt / dvitIyaSaSThasaptamasamayeSu punaraudArikakArmaNamizraH, audArike tasmAcca bahiH kArmaNe evaM dvayoH vIryaparispandAt , tricatuHpaJcameSu tu kArmeNa eva audArikAddhahireva bahutarapradezavyApArAttadA cAnAhArakaH syAt / cUrNI tu samudghAtayukti:-sarvajIvapradezAn buddhyA asaGkhathAn bhAgAn kRtvA'saMkhyeyabhAga muktvA zeSairdehanigatairaSTau sAntatikAnyonyAdhiyogirucakasaMsthAnasthitajIvamadhyapradezAn vajravaiDUryapaTalayoyorlokamadhyarucakASTapradezeSu saMsthApya vRttaM UrdhvAdhaH samapradezaM caturdazarajvAyAma Adyasamaye daNDaM, kRtvA muktA'saGkhatheyabhAgAn AdyasamayapradezAsaGkhyaguNahInAn buddhyA'saGkhayabhAgIkRtAdekaM bhAgaM muktvA zeSaiH prAk pratyak vistIrNamapAgudaga hasvamUrdhAdha ucchritaM dvitIye kapATaM, tRtIye nicitAvayavaM vRttaM sthAlatulyaM prataraM / caturthe niHkuTasaMsthitalokAkAzapradezapUraNaM daMDAdibahupradezaiH kuryAt / zeSo'saGkhyabhAgastu dehAkAzapradezamAna iti / iha karmakSapaNAdi cUNimadhyamavRtyAdibhyo jJeyaM, tathA 'chammAsAUsese uppannaM jesi kevalaM nANaM / te niyamA samugdhAyA sesa samugdhAya bhynnijaa'|1| iti / atha 'bhAsA0' iti ko'rthaH 1 sa samudghAtAdanu kAraNavazAt bhASAgrahaNenopalakSita yogatrayamapi vyApArayati / tadyathA'nuttarasurairmanasA sandehaM pRSTo manodravyANyAdAya manoyogaM, AmantraNAdau ca vAgyogaM, phalakAtyarpaNAdau audArikakAyayogaM, tato'ntarmuhataM sthitvA AdAveva yA'sau zarIrapradezasambaddhA manaHparyAptiryayA pUrva manodravyANyAdAya manaH prayuktavAn tanmanaHparyAptinAmakarma, tatsaMyogavighaTanAyAcintyena zarIravIryeNa paryAptimAtrasya jaghanyayoginaH saMjJino yAvanti manodravyANi yAvAMzca tadvyApArastasmAdasavaya guNahInaM manoyogaM pratisamayaM rundhanasaGkhayeyaH samayaiH samastaM manoyogaM // 184 // Jain Education Intera Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ruNaddhi / tato'ntarmuhU sthitvA paryAptimAtrajaghanyayogidvIndriyavAgyogAdasaGkhyaguNahInaM vAgyogaM pratisamayaM rundhannasaGkhayeyaiH / samudghAtasamayaiH sarva vAgyogaM ruNaddhi / evaM prathamasamayotpannasUkSmapanakajaghanyakAyayogAsaGkhyaguNahInaM kAyayogamapi / tadA ca svarUpam // sayogyavasthA'ntyasamayaH sUkSmakriyApratipAtidhyAnaM ca zukladhyAnatRtIyo bhedH| iha cUrNI 'Adau vAgyoganirodhaH tato manAnapAnakAyarodhAstatrApyAdau bAdarANAM tataH sUkSmavAgmanaHkAyAnAmiti / ' tato'ntamuhUrta sthitvA zailezIti AsyodarAdizuSirapUrtyA tRtIyabhAgavartipradezonadehasthaH kevalI madhyamavRttyA pazcahasvAkSarocArakAlaM yAvata zailezI prapadyate / zailezo merustadvanizcalAvasthA shaileshii| tadA cAyogiguNasthAnaM vyuparatakriyAnivartidhyAnaM ca zukladhyAnaturyo bhedaH / "sijhaNe 'ti tata RjugatyaikasamayenAspRzadgatyA siddhyati / samudghAtaM vinApi sarvakevalino yoganirodhazailezyau kurvantyeva // 948 / 'jahA' jaha ullA sADIA, Asu sukkA viralliA sNtii| taha kammalahuasamae, vaccaMti jiNA samugghAyaM // | ___ yathA ArdrA, Azu, virollitA vistAritA, karmalaghutAkaraNasamaye // 950 // ' lAu' / lAu a eraMDaphale, aggI dhUme usU dhaNuvimukke / gaipuvapaogeNaM, evaM siddhANavi gaIo // 951 // ___ alAvu 1 / eraNDaphalaM 2 / agnedhUmo'gnidhUmaH 3 / iSurdhanurmuktaH 4 / yathaiSAM gatirdezAdiniyataiva pUrvaprayogeNa tathA| vidhapUrvasvabhAvena pravartate, evameva vyavahitatuzabdasyaivakArArthatvAt siddhAnAmapi gatiH syAt / atra prayogA:-karmamukto jIvaH sa rvameva lokAntaM gacchati asaGgatvena tathAvidhapariNAmitvAdaSTamRllepaliptAdhomagnakramApagatamRjalatalamaryAdordhva MALE Jain Education Internet For Private & Personal use only Ta Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasthAnam // Avazyaka gAmitathAvidhA'lAbuvat 1, chinnabandhatvena tAkpariNatestadvidhairaNDaphalavat 2, svAbhAvikapariNAmitvAdagnidhUmavat 3, niyukti- prAkRpayuktatakriyAtadvidhasAmarthyAddhanuryatneriteSuvat 4 / tathA Urdhvagaurava dharmANo jIvA adhogaurava dharmANAH padalA, dIpikA | siddhasthAnAdUrdhva ca dharmAstikAyAbhAvAna gatiH // 951 // ' kahiM ' kahiM paDihayA siddhA, kahiM siddhA pitttthiyaa| kahiM bodiM caittA NaM, kattha gaMtUNa sijjhaI ? // 952 // // 185 // INI pratihatAH pratiskhalitAH pratiSThitAH vyavasthitAH bondi tanuM tyaktvA siddhyanti / 'sijjhai ' ityanusvAralopo jJeyaH | // 952 // 'alo' aloe paDihayA siddhA, logagge a pitttthiaa| ihaM boMdi caittA NaM, tattha gaMtUNa sijjhaI // 953 // | kevalAkAzAstikAye pratihatAstadAnantaryeNa sthitAH siddhA lokAgre pazcAstikAyAtmakalokamUrdhni pratiSThitAH / iha | - nRkSetre bondi tyaktvA tatra lokAgre gatvA siddhyanti / / 953 // ' IsI' | IsIpabbhArAe, sIAe joaNaMmi logNto| bArasahiM joaNehi, siddhI sabaDhusiddhAo // 954 // ISatprAgbhArA siddhibhUstasyAH zItetyanyAkhyAyA Urdhva utsedhAkulaniSpanne yojane'tIte lokAntaH, dvAdazabhiryojanaiH sarvArthasiddhAdvimAnAt siddhiH siddhizilA anye tu siddhiM lokaantmaahuH| ye siddhiM lokAntaM vadanti teSAM sarvArthAtsiddhinayojanaiH12 ghaTate // 954 // 'nimma' 185 // Jain Education Inter J Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhazilA|pramANam / / nimmaladagarayavaNNA, tusAragokhIrahArasarivannA / uttANayachattayasaMThiA ya, bhaNiA jiNavarohiM // siddhazilA dakarajaH zlakSNAmbukaNAH, tuSAro himaM, sahagvarNA / uttAnachatrasaMsthitA tale'tisaMkIrNA uparyativistIrNA vRttA ca // 954 // 'egA' | egA joaNakoDI, bAyAlIsaMca syshssaaii| tIsaM cevasahassA, do ceva sayA auNavannA // 956 // ___ eSA zItAkSetraparidhiH, iha paridhivartanopAyaH 'vikkhaMbhavaggadahaguNakaraNI vaTTassa parirao hoi' Adau paridhikSetrasya viSkambhazcintyeta tatastasya vargaH kriyate / tatrAGkasya svAGkenaiva guNanaM vargoM yathA daza dazabhireva guNitAH zataM jAtaM / tato vargo dazaguNaH kAryaH, tataH karaNIM kuryAdyathA viSamasameti padavyenAntyAGkAdAdyAGkaM yAvadgaNa / yadyacca tatrAntyaM viSamapadaM sameti tasmAdayaM vidhiH-'viSamAtpadatastyaktvA varga sthAnacyutena mRlena / dviguNena bhajeccheSaM labdhaM vinivezayetpaGkayAm / 1 / tadvarga saMzodhya dviguNIkurvIta pUrvavallabdhaM / utsArya tato vibhajellabdhaM dviguNIkRtaM dalayet , 2 / , iha yadantyaM viSamapadaMtasmAdvi- | pamAtpadato varga 'tyaktvA' yAvAn vagoM labhyate tAvantaM varga niHkAsya 'mRlena' te mUlavargAkena 'sthAnacyutena zeSAGkAdhaHsthApitena 'dviguNene ti dviguNIkRtena tena zeSaM akaM bhajet / labdhaM aGka adhaH prAdviguNIkRtAGkapatayAM sthApayet / tatastasyAMkassa | varga UrdhvAGkAt , 'saMzodhya' tata utsArya parAGkAdho nyasya, taM dviguNIkuvati / pAzcAtyAMkamapyutsArayet / punardviguNIkRtAdhAsthAkAbhyAM UrdhvAkaM bhajellabdhaM ca paGkayAM nyasya tadvarga saMzodhyotsArya pUrvavad dviguNIkuryAt / tataH prAdviguNitAGkarU_kAnvi Jain Education in Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhazilApramANam / / Avazyaka- niyuktidIpikA // 18 // bhajedityAdi prAgvat , labdhaM dviguNIkRtaM yadasti tad 'dalayed' arddharUpaM kuryAdevaM ca paridhiyojanAdi sampadyate / krozasaGkhadhecchaniH- zeSAGkAMzcaturguNAn kRtvA prAglabdhadviguNarUpasarvAGkena bhajellabdhAGkAH krozA jJeyAH / tataH zeSAGkaM dvisahasraguNaM kRtvA prAcyenaiva | sarvAGkena bhajet labdhAni dhnuuNssi| tataH zeSAGke SaNNavati guNe'GgulAni labhyante tataH zeSe'Gke dviguNIkRte'rdhAGgulamApyate ityAdi, tataH siddhikSetraviSkambhaH paJcacatvAriMzallakSayojanAni tadvarge 20250000000000 dazaguNe 202500000000000 karaNyAM tatrAGke viSamaH 20 iti sambandhI dvikaH asAdekasyaiva voM nissaratItyeko dvikAdho dhAryaH, eka ekenaiko gataH sthitaH 1 tato'dhastanaH 1 sthAnacyutaH kRtazUnyo'dho mukto dviguNazca kRtH| UdhvaM dazAkaM dvikena bhajet yathAgrasthAGkAnAM bhAgA labhyante tathaiva bhAgo deyastato'tra catuSkena bhAgazcatubhirdviguNairaSTau gatA dazabhyaH sthita Urdhva dvikazcatuSkazcAdhastanadvikAdagre lekhyastadvargeNa cocaM dvAviMzatiH shodhyaaH| yathA caturbhizcatuSkaiH SoDaza, gatA dvAviMzatibhyaH sthitAH SaT,tatazcatuSkAgrasthAko'dho dhAryoM dviguNazca kRto jAtA assttau| pAzcAtyo dviko'gre cAlyaH, UrdhvaM ca pazcaSaSTiH, tato'dhaH, sthadviko'dho bhAgAya dviko'dho dhAryaH / dvau dviguNau catvAraH gatAH SaDaGkAt sthitAH 2, dviko'dhasthaH 8 adho dhRto'STau dviguNAH SoDaza, gatA UdhaM paJcaviMzatiaGkAt sthitA nava, aSTAdhodvikoSTapaGkayAM sthApyaH / tadvargeNa cordhvAGka: zodhyo yathA dvirdviguNAzcatuSkA UrdhvaM navatiaGkAt tyakto jAtA SaDazItiH, dviko betanAGkAdhaH sthApyo dviguNazcatuSkaH kRtaH / 2 aGkAvapi cAlyau, Urdhva 860 tato'dhasthaH dvikAdhobhAgAya triko dhRtaH, trayo dviguNAH SaT aSTAGkAta kRSTA ityAdi prAgvat kArya labdhaH 28460498 aGko'rddharUpaH kAryaH etatparidhiyojanamAnaM iha zeSo'GkaH 13397999 rUpaH tasiMzcaturguNe gavyutAni teSAM pUrvalabdhAGkana // 18 // Jain Education Interior Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | siddha| zilAyAH svruupm|| bhAgena gavyUtamekaM labdhaM, punardvisahasraguNe zeSAGke labdhAGkabhakte 1765 sAdhikadhapItyAdi // 956 // 'bahu' bahumajjhadesabhAge, aTTeva ya joaNANi bAhallaM / caramaMtesu a taNuI, aMgula'saMkhijaI bhAgaM // 957 // ____ sarvamadhyadezabhAge vRttatayA'STayojanAni yAvad bAhulyaM, uccatvaM aSTayojanAni, tatviSkambhayojanAni pramANAGgulAnAM, bAhulye'STayojanAni tUtsedhAGgulAnAM, tato'STayojanAdanu zanaiH zanaiH kRzatAM dhatte yAvaccaramAnteSu ca aGgulAsaGkhayeyabhAgamAtraM tanvI // 957 // 'gaMtU' gaMtUNa joaNaMjoaNaM, tu parihAi aNgulpuhuttN| tIse'vi aperaMtA, macchiapattAu tnnuayraa||958|| ___ yojanaM yojanaM gatvA parihIyate'GgulapRthaktvaM kinycinnyuunaanggultrymityrthH| atra ca trairAzikaM karaNaM jJeyaM yathA AdyantayostrirAzAvabhinnajAtI pramANamicchA ca / phalamanyajAti madhye tadantyaguNamAdinA vibhajet , trirAzau karaNe AdyantayorAdau ante ca pramANa saGkhyA icchA abhilikhitasaGkhyA ca abhinnajAtI ekasyai vastuna AdhArabhUte bhavataH phalaM tvanyajAtirantarAsthatRtIyo'Gkastanmadhye jJeyaM tasyaiva prayojanavatvAt / tatastatphalaM antyAGkaguNaM kRtvA''dimena bhajet / ayaM bhAvaH sArddha 22 yojanalakSANi gatvA yadyaSTau yojanAni hIyante tadaikayojane kiM hIyate ? anayA rItyA sarvatra trairAzike karaNaM jJeyaM, sthApanA 2250000 / 8 / / atra cAntyenaikakena madhyavattino'STau guNitAstAvanta eva syuriti / tAni cASTAyojanAnyAdharAzinA vibhAjyAni na ca bhAgaM yacchantyato'GgulAni kriyante / tatrotsedhAJjalASTayojanaH 6144000 aGgulAni asya rAzeH 2250000 rUpAdyarAzi www.sanelibrary.org Jain Education Inter Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- niyuktidIpikA // // 187 // bhAge labdhaM aGguladvayaM zeSaH 1644000 bhAgarAzizca 2250000 tataH UnamaGgulatrayamAyAtam / etadevAGgulapRthaktvazabde- siddhAnoktaM tathA prajJApanAyAM dvitIyapade madhyavartyaSTayojaneSu hAniniSiddhaivAtastatra madhyASTayojanavarjazeSakSetrasya hAni yaa| tasyAH vgaahnaa|| | zItAyAH krameNa tale hIyamAnAyAH api paryantA makSikAyAH patrAtpakSAdapi tanutarA ghRtapUrNakaroTikAkAre'tyarthaH sthApanA, // 958 / / ' IsI' isIpanbhArAe uvariM khalu, joaNami jo koso| kosassa ya chabbhAe, siddhANogAhaNAbhaNiA 959/ ___ ISatprAgbhArAyA iti siddhazilAyA upari khalUtsedhAGgulayojanasya ya uparitanaH krozo gavyUtaM tasyoparitane SaSThe bhAge | | siddhAnAmavagAhanA sthitirbhaNitA, yojanasya caturviMzatitame bhAge ityarthaH // 959 // ' tinni" tinni sayA tittIsA, dhnnuttibhaagoakoschbbhaao|jN paramogAho'yaM, to te kosassa chabbhAe // 960 // __ trINi zatAni trayastriMzaddhanUMSi dhanuSazca tRtIyo bhAgaH, evaM pramANaH krozasya SaSTho bhAgaH, yadyasmAddhatoH siddhAnAM parama utkRSTo'vagAho jIvavyAptiH iyAneva syAt , paJcadhanuHzatocchritAnAM tRtIyabhAgahAnau iyanmAtratvAt / tataste krozasya paSThabhAge santItyuktaM / yadyapi marudevA 525 dhanuravagAhanA tathApIbhapRSTe niSpannatvAdvRddhatvAca saGkucitatanvI tena tasyA apyavagAhaneyatyeva / / 960 / / ' uttA' uttANauvva pAsillauvva ahavA nisannao ceva / jo jaha karei kAlaM, so taha uvavajae siddho // 961 // // 187 // Jain Education Inter Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAvagAhanA // uttAno vA pArzvastho vA niSaNNa upaviSTo vA, kiMbahunA ? yo yathA kAlaM karoti // 961 // 'iha' | ihabhavabhinnAgAro, kammavasAo bhavaMtare hoi / na ya taM siddhassa, jao tammivi to so tayAgAro // bhavAdadhikRtabhavAdbhavAntare jIvo bhinnAkAro'nyAkAravAn karmavazAt syAt , na ca tatkarma siddhasya yatastato'sau siddhastasmin mokSe'pi tadAkAraH prAgbhavAkAra eva syAt // 962 // 'jaM saM' jaM saMThANaM tu ihaM bhavaM, cayaMtassa caramasamayaMmi / AsIa paesaghaNaM, taM saMThANaM tahiM tassa // 963 // al yatsaMsthAnaM iha bhavaM tyajatazcaramasamaye'bhUttadeva saMsthAnaM pradezairghanaM nicitaM randhrapUraNAttatra muktau tasya siddhasya syAt // 963 // 'dIhaM' dIhaM vA hassaM vA jaM, caramabhave havija sNtthaannN| tatto tibhAgahINA, siddhANogAhaNA bhnniaa||964|| dIrgha isvaM vA caramabhave yatsaMsthAnaM bhavet tatastribhAgonA siddhAnAmavagAhanA sarvazuSirapUrtyA sarvAGgopAGgAnAM tribhAga- | hInatvAt / / 964 // 'tinni' pratinni sayA tittIsA, dhaNuttibhAgo a hoi boddhavo / esA khalu siddhANaM, ukkosogAhaNA bhnniaa|| ___333 dhanUMSi dhanustRtIyabhAgazca, eSA siddhAnAM utkRSTAvagAhanA prAgbhave paJcadhanuHzatamAnAnAM jJeyA // 965 // 'cattA' | al cattAri a rayaNIo, rayaNitibhAgUNiA ya boddhavvA / esA khallusiddhANaM, majjhimaogAhaNA bhnniaa|| Jain Education Inte l T Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- ratnayaH karA ratnizcaikA tribhAgenASTAGgularUpeNonitA, 16 aGgulAdhikacaturhastamAnetyarthaH / eSA'vagAhanA prAgbhave sapta- | niyukti / hastamAnAnAM, tatra yadyapi ratnizabdena nAmamAlAyAM baddhamuSTikaraH kathyate, tathA'pyatra ratnizabdaH pUrNahastArtha eva / / 966 / / egA' sparzanA // dIpikA egA ya hoi rayaNI, aTeva ya aMgulAi saahiiaa| esA khalu siddhANaM, jahannaogAhaNA bhnniaa||967|| // 18 // ____ ekA raniH, ca evArthaH, aSTa aGgulAnyeveti sAdhikA eSA prAgbhave karadvayamAnAnAM // 967 // yatprajJApanAdau siddhiM / yiyAsUnAM jaghanyataH saptahastAvagAhanoktA tattIrthakarAnAzritya nAnyeSAM, anye tu utkRSTA 500 dhanUMSi, jaghanyA saptahastA, eSA prAyovRttireva, kadApIto'dhikA hInA'pi syAt / tatra dvihastasiddhAH kurmAputrAdyAH / 'ogA' ogAhaNAi siddhA, bhavattibhAgeNa huMti parihINA / saMThANamaNitthaMtthaM, jarAmaraNavippamukkANaM // 968 // ___avagAhanAyAM siddhA bhavAdbhavagatadehAttRtIyabhAgena parihInA bhavantIti saMsthAnaM anitthasthaM na itthaM tiSThantIti vaktuM zakyaM, aniyatAkAramityarthaH, keSAM jarAdivipramuktAnAM // 968 // 'jattha' | jattha ya ego siddho, tattha aNaMtA bhavakkhayavimukkA / annunnasamogADhA, puTThA save a logaMte // 969 // | bhavakSayena karmabhyo vimuktA anyonyaM samavagADhA AzliSTA dharmAdharmAstikAyavat santi / sarve cordhva lokAnte spRSTA | lagnAH santi // 969 // 'phusa' 0 phusai aNaMte siddhe, savapaesehi niamaso siddho| te'vi asaMkhijaguNA, desapaesehiM je puTThA // 970 // 1 // 18 // Jain Education a l For Private & Personal use only Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inter spRzatyanantAn siddhAn sarvairAtmapradezairniyamataH siddhaH / tathA sarvapradezaiH spRSTebhyo dezapradezairye spRSTAste'saGkhayaguNAH syuH / yathAhi sarvAtmapradezairanantAH spRSTAstathaikai ka pradezenApyanantAH spRSTAH / AtmA vA'saGkhaghapradezastataH sarvapradezaspRSTebhyo | dezapradezaspRSTA asala guNA anantA ityarthaH / sthApanA // 970 // ' asa ' asarIrA jIvaghaNA, uvauttA daMsaNe a nANe a / sAgAramaNAgAraM, lakkhaNameaM tu siddhANaM // 979 // azarIrAH, jIvapradezairghanA nicitA jIvaghanAH, upayuktA darzane jJAne ca, bandhAnulomyAddarzanasya prAgupanyAsaH / tatazca sAkArAnAkAraM jJAnadarzanAtmakaM siddhAnAM lakSaNaM evaM syAt / sAkAraM ca tadanAkAraM ca vizeSasAmAnyadarzanamityarthaH / iha naivaM vAcyaM yacchAsthavatsiddhAH sAmAnyabodhakAle vizeSaM na budhyante vizeSakAle tu sAmAnyamiti, kintu kevalinAM prathamasamaye vizeSabodho dvitIyasamaye sAmAnyabodhaH / tatra yadA vizeSo bodhastadApi sAmAnyajJAnaM sahaivAsti paraM tadA vizeSANAM prAdhAnyaM vivakSyate sAmAnyabodhasamaye tu vizeSANAmaprAdhAnyaM / evamupayogaH chadmasthaiH sakarmmatvAnnAnubhUyate // 971 || 'keva' kevalanANuvattA, jANaMtI savabhAvaguNabhAve / pAsaMti sabao khala, kevaladiTThIhitAhiM // 972 // jAnanti sarveSAM bhAvAnAM padArthAnAM guNAn tathA bhAvAn paryAyAn, tatra sahavarttino guNAH jJAnAdayaH kramavarttinaH paryAyA navapurANatvAdayaH pazyanti sAmAnyopayogena sarvataH kevaladRSTibhiH kevaladarzanairanantAbhiH anantakAlatvAt / / 972 // 'nANaM ' nANamidaMsaNaMmi a itto egayarayAMmi uvauttA / savvassa kevalissA, jugavaM do natthI uvaogA // 973 // siddha lakSaNam // Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddha sukham // Avazyaka jJAne darzane ca etayormadhye ekasminnupayuktAH siddhAH syuH, yataH sarvasya kevalino yugapad dvau upayogau na staH / niyukti IN // 973 // navi' dIpikA | navi asthi mANusANaM, taM surakaM neva svdevaannN| jaM siddhANaM sukaM, avAbAhaM uvagayANaM // 974 // // 18 // / avyAbAdhaM vividhA AbAdhA vyAyAdhA tasyA abhAvo'vyAbAdhaM tadupagatAnAM prAptAnAM // 974 / 'sura' suragaNasuhaM sammattaM, sabaddhApiMDiaMaNaMtaguNaM / na ya pAvai muttisuhaM'NatAhivi vaggavaggUhi // 975 // suragaNasukhaM samastaM sampUrNa sarvAddhayA'tItaiSyadvarttamAnarUpeNa kAlena piNDitaM sarvakAlasamayairguNitamityarthaH / punarapyanantaguNaM kRtaM / tatastasya svAGkaguNanarUpo vargaH kriyate / tasyApi vagitasya bhUyo varga evamanantairvargavagaigitaM tathApi muktisukhaM naivApnoti tatsAmyaM naiti, yathAtra zataM zataguNaM vargaH dazasahasrA jAtA dazasahasraguNAH kRtA vargavargaH jAtA dazakoTyaH / evaM siddhasukhamapi // 975 // 'siddha' siddhassa suho rAsI, savaddhApiMDio jai hvijaa| so'NaMtavaggabhaio, savAgAse na mAijA // 976 // siddhAnA(ddhasya) sukharAziH sarvAddhApiNDitaH siddhasambandhisAyanantasarvakAlasamayaguNito yadi bhavet / so'nantavargabhakto| 'nantavargApavartitaH san samIbhUtaH, siddhatvAdyasamayabhAvisukharUpatAM prApta ityarthaH / etAvAnapi sarvalokAlokAkAzapradezeSu na mAti, ko'rthaH-yadatra loke sukhamasti tatastAratamyenAnantaguNaM siddhakasamayasukhaM / tato lokasukhasiddhasukhayorantarA ye sukha // 189 // JainEducation InteNP For Private & Personal use only Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasukham // al medAH santi, te'pi sarvAkAzapradezeSu na mAnti zeSastu sarvasamayasukharAzirApAsta evetijJaptyai piNDayitvA'pavartitaH samIkRtaH // 976 // 'jaha' jaha nAma koi miccho, nagaraguNe bahuvihe viaannNto|n caei parikaheuM, uvamAi tahiM asNtiie||977|| / yathA nAmeti komalAmantraNe ko'pi mleccho nagaraguNAn bahuvidhAn vijAnan araNyagataH sannanyamlecchebhyo na zakroti parikathayitaM kuta ityAha upamAyAM tatrAsatyAM / atra dRSTAntaH-yathA ko'pi rAjA'zvahato'raNyagato mlecchaM dRSTrA taM svapure nItvA sarvasukhinaM cake / sa ca svamlecchamilanAyA'gAttaiH pRSTA kIDaka puraM bhakSyadukUlAni ? sa tatropamAyAM asatyAM vaktuM na zaknoti // 977 // ' ia' iasiddhANaM sukkhaM, aNovamanasthi tassa ovamma / kiMci viseseNitto, sArikkhamiNaM suNaha vucchN|| | evaM siddhAnAM saukhyaM anupamamityukte nazabdo dezaniSedhavAcyapi syAditi sarvaniSedhAyAha nAsti tasyaupamyaM / IN | 'itto' itihetorvizeSeNa vizeSataH kizcididaM sAdRzyaM vakSye zruNuta yUyaM / / 978 / / ' jaha' jaha savvakAmaguNiaM, puriso bhottUNa bhoaNaM koi| taNhAchuhAvimukko, acchija jahA amiattto|| ___ yathA ko'pi puruSaH, sarve kAmaguNA vAJchitaguNA jAtA yatra tatsarvakAmaguNitaM bhojanaM bhuktvA tRSNAkSudhAvimukta AsIt , yathA'mRtatRpto bAdhArahitaH sukhaM tiSThati / iha yathA jihendriyamAzrityeSTaviSayAptyA svakhabhAvAtsukhaM darzitaM, tathA Jain Education in For Private & Personal use only Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvazyakaniyuktidIpikA / / siddhnmskaarH| // 190|| zeSendriyApekSamapi jJeyaM / tathAhi ko'pi naro bhavyAzanapAnAdIni bhuktvA bhavyanAdaM sarasagAnaM zrutvA bhavyarUpapAtrANi nRtyanti dRSTvA bhavyagandhapuSpAdyAghrAya bhavyatulyAM bhavyastriyaM bhuktvA sarvabAdhAnivRttijaM sukhaM kSaNamAtraM vedayati // 979 // 'i' ia sabakAlatittA, aulaM nivANamuvagayA siddhaa| sAsayamavAbAhaM, ciTThati suhI suhaM pattA // 980 // __evaM sarvakAlaM tRptA atulaM nirvANaM karmakSayaM upagatAH siddhAH zAzvataM avyAbAdhasukhaM paramAhAdarUpaM prAptAH sukhina| stiSThanti // 980 / / ' siddha siddhatti a buddhatti a, pAragayatti a prNprgytti| ummukkakammakavayA, ajarA amarA asaMgA ya siddhAH kRtakRtyatvAt nityatvAt akSayatvena maGgalabhUtatvAcca, buddhA vizvavizvAvagamAt , pAragatA bhavA'bdhitIrNatvAt , paramparAgatAH samyaktvajJAnacaraNarUpaparamparayA siddhatvAt / tathA unmuktakamakavacAH // 981 // ' nicchi' nicchinnasabadukkhA, jaaijraamrnnbNdhnnvimukkaa|abaabaahN sukkhaM, aNuhuMtI sAsayaM siddhA // 982 // nitarAM chinnaM sarva duHkhaM yaiH, jAtirjanma, bandhanaM aSTaprakAraM karma, tairvimuktAH // 982 // 'siddhA' ityAdi 4 gAthAH siddhANa namukkAro jIvaM moei bhvshssaao| bhAveNa kIramANo hoi puNa bohilAbhAe // 983 // siddhANa namukkAro dhannANa bhavaskayaM kunnNtaannN| hiayaM aNummuaM to visuttiAvArao hoi // 984 // | // 19 // Jain Education Intel For Private & Personal use only Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aacaarynmskaar| nA siddhANa namukkAro evaM khalu vaNNio mhtthutti| jo maraNami uvagge abhikaNaM kIrae bhuso||985|| siddhANa namukkAro svpaavppnnaasnno| maMgalANaM ca satvesi biiaM havai maMgalaM // 986 // ___ gAthAH spaSTAH arhannamaskAravat , // 983-986 // atha 'namo AyariyANaM' Acaryate sevyate vidyArthibhirityAcAryaH, AcAre sAdhurvA AcAryaH 'nAma' 'paMca' nAmaM ThavaNA davie, bhAvaMmicauviho u aayrio| davami egbhviaaii,loiesippstthaaii||987|| paMcavihaM AyAraM, AyaramANA tahA pabhAsaMtA / AyAraM daMsaMtA, AyariyA teNa vuccaMti // 988 // dravye ekamavikAdiH ekabhavena bhAvI AcArya ekabhavika iti / AdizabdAdvAyuSko'bhimukhanAmagotrazceti yathopodghAte tathA laukiko dravyAcAryaH zilpazAstrAdibhANakA, bhAvAcAryaH svayaM paJcavidhaM jJAnadarzanacAritratapovIryabhedAt AcAraM AcarantaH prabhASamANAH prarUpayantastathA'parebhyaH kriyAdvAreNAcAraM darzayantaH syuryena tenAcAryA ucyante / / 987-988 // AcAryazabdaniruktimAha 'AyA' AyAro nANAI, tassAyaraNA pbhaasnnaaovaa| je te bhAvAyariyA, bhAvAyArovauttA ya // 989 // AcArasyAcaraNAta prabhASaNAdvA ye munibhirAcaryante sevyante te bhAvAcAryAH / AcArAcaraNaM kadApyanupayoge'pi syAdityAha-bhAvAcAro mokSArthakriyA ttropyuktaaH||989|| 'Aya' ityAdi catasro gAthAH Jain Education Inter www.janelibrary.org Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAvazyaka- niyukti dIpikA // // 191 // AyariyanamokAro jIvaM moei bhvshssaao| bhAveNaM kIramANo hoI puNa bohilAbhAe // 990 // upAdhyAya| AyariyanamokAro dhannANaM bhavarakayaM kunnNtaannN| hiayaM aNummuaMto visuttiAvAraohoI // 991 // nmskaar| AyariyanamokkAro evaM khalu vannio mhtthotti| jo maraNammi uvagge abhikkhaNaM kIrai bhuso|| AyariyanamokAro savvapAvappaNAsaNo / maMgalANaM ca savvesiM taiyaM havai maMgalaM // 993 // yathA mRti kAle 'namo'rhayA' maryate tathA zeSaparameSThino'pi / tena 'nama AcAryebhya' ityAdyapi mahAtha, ye ke'pyapramattA AcAryAdayaH santi teSAmapi natirahadvanmuktidaiva // 990-993 // 'namo uvajjhAyANaM' uva samIpe adhIyate zAstraM yasyAsau upAdhyAyaH 'nAma' nAma ThavaNA davie, bhAvami cubihouvjjhaao| dave loiasippAi, niNhagA vA ime bhAve // 994 // dravye upAdhyAyo dvidhA laukiko lokottarazca / tatra laukikaH zilpAdiH ko'rthaH ? tatra jJAnAnanyatvAcchilpAdizAstrAdhyApako laukikopAdhyAyaH / lokottaro nihavo mithyAdRgtvena keSAzcit padArthAnAM samyak prarUpaNe'pi bAhyata upAdhyAyatvabhAvAt / bhAve vime vakSyamANAH // 994 // 'bAra' bArasaMgo jiNakkhAo, sajjhAo desiobuhehiM / taM uvaisaMti jamhA, uvajjhAyA teNa vuJcati // 995 // 19 // Jain Education Inter | Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inte dvAdazAGgo jinairAkhyAto'rthena, svAdhyAyo dezitaH kathito budhairgaNadharaiH sUtreNa taM svAdhyAyaM vAcanArUpeNopadizanti yasmAttenocyante upAdhyAyAH / AcAryopAdhyAyayorayaM vizeSo'rthada AcAryaH sUtrada upAdhyAyaH // 995 // ' utti ' utti uvaogakaraNe, jjhattia jhANassa hoi niddese| eeNa huMti ujjhA, eso anno'vi pajjAo // 996 // 'u' ityakSaraM upayogakaraNe varttate / 'jjhA' iti dhyAnasya nirdeze / etena ujjhA bhavati, upayogapUrvakaM dhyAnakartetyarthaH / eSosnyosyupAdhyAyasya paryAyazabdaH // 996 // ' utti ' utta uvaokaraNe, patti a pAvaparivajjaNe hoi / jhatti a jhANassa kae, utti a osakkaNA kamme // 'pA' iti pApasya privrjne| 'jhA', 'iti dhyAnasya kRte karaNe 'u' ityavaSvaSkaNA utsAraNA karmmaNItyarthaH / atra 'upAjjhAu' itizabdaH, tataH upayogapUrvakaM pApavarjanAd dhyAnArohaNa (pena) karmApanayantItyupAdhyAyAH paraM pAvarNaH prAkRtasya bahulatvAdanyathA 'uvajjhAu ' iti // 996 // ' uva' ityAdi catasro gAthA: uvajjhAyanamokkAro, jIvaM moei bhavasahassAo / bhAveNa kIramANo, hoi puNa bohilA bhAe // 998 // uvajjhAyanamokkAro, dhaNNANa bhavarakathaM kuNaMtANaM / hiayaM aNummuaMto, visuttiAvArao hoi // 999 // uvajjhAyanamokkAro, evaM khalu vannio mahatthoti / jo maraNammi uvagge, abhirakaNaM kIrai bahuso // upaadhyaaynmskaarH| Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyakaniryukti dIpikA || // 192 // Jain Education Inte uvajjhAyanamokkAro, savapAvappaNAsaNo / maMgalANaM ca savesiM, cautthaM havai maMgalaM 11800811 spaSTAH / 'namo loe sabasAhUNaM' iSTArthaM sAdhayatIti sAdhuH / atra loke iti sarva iti ca zabdau antyaparameSThikathitAvapi dIpanyAyena siMhAvalokitanyAyena vA sarvaparameSThidhvapi jJeyau, yathA sarvakSetrArhadAdyA vandyante / sarvazabdo nAmAdyarhatAM bhUtabhavadbhaviSyArhatAM ca tIrthAtIrthasiddhAdisiddhAnAM gaNadharAdyAcAryANAM sarvasUtropAdhyAyAnAM sarvagaNasAdhUnAM sarvakalpasAdhUnAM ca nama ityarthaH / AcAryAdiSu sarvazabdo vizeSato dRSTirAgagarvavocchityai / 998 - 1001 / / ' nAmaM ati aNasAhU, davasAhU a bhAvasAhU a / dabaMmi loiAI, bhAvami a saMjao sAhU // 1002 // dravye sAdhukikAdividhA laukikaH, lokottaraH, kuprAvacanikazca / tatrAdyo yaH ziSTalokAcAra : ghaTAdisAdhako vA, dvitIyo nihnavaH, tRtIyastApasAdiH / bhAve saMyataH sarvavirataH sAdhuH || 1002 // etadeva spaSTayati 'ghaTa' ghaDapaDarahamAINi u, sAhaMtA huMti davasAhunti / ahavAvi davabhUA, te hutI dabasAhuti // 1003 // 3 gharathAdIni sAdhayanto dravyasAdhavaH syuH / athavA dravyabhUtA jinAjJAbahirbhAvatvAd dravyamAtrarUpA eva pArzvasthAdyA na tu bhAvavantaH tato dravyasAdhavaH syuH || 1003 || bhAvasAdhUnAha ' nivA nivANasAhae joe, jamhA sAhaMti sAhuNo / samA ya sababhUesu, tamhA te bhAvasAhuNo // 104 // nirvANa sAdhakAn yogAn vyApArAn yasmAtsAdhayanti tena sAdhavaH, sarvabhUteSu samabhAvAzca sarvabhUteSu sarvAtmasu / 1004 |' kiM pi' sAdhunamaskAraH // // 192 // Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvasAdhunamaskAra | kiM picchasi sAhaNaM, tavaM va niamaM va saMjamaguNaM vA / to vaMdasi sAhaNaM ? eaM me pucchio saah|| __kiM prekSase sAdhUnAM tvaM tapo niyamaM0 ? tato vandase sAdhUn ? SaSThI dvitIyArthe / etanmayA pRSTaH 'sAha'tti vada // 1005 // gururAha 'visa' visayasuhaniattANaM, visuddhcaarittniamjuttaannN| taccaguNasAhayANaM, sadAya kiccujayANa nmo|| viSayasukhebhyo nivRttebhyaH, tathyaguNasAdhakebhyaH, mokSayAyinAM prati sAhAyyakRtyaM tatrodyatebhyo nmH| yatra tu | ' sAhaNakicce 'ti pAThastatra sAdhanaM mokSasya sAdhanaM mokSakRtyaM, prAkRte ca caturthIsthAne SaSThI / / 1006 // ' asa' | asahAi sahAyattaM, karaMti me saMjamaM kritss| eeNa kAraNeNaM, namAmi'haM sabasAhaNaM // 1007 // | paramArtha prati jagatyasahAye sati mama saMyamaM kurvataH sahAyatvaM kurvanti // 1007 / / ' sAhU ' ityAdi catasro gaathaaH| sAhUNa namokAro jIvaM moei bhvshssaao|bhaavennN kIramANo hoi puNa bohilAbhAe // 1008 // sAhUNa namokAro dhannANa bhavaskayaM kunnNtaannN| hiayaM aNummuaMto visuttiAvArao hoi // 1009 // | sAhUNa namokkAro evaM khallu vnniomhtthotti|jo maraNammi uvagge abhirakaNaM kIraI bahuso // 1010 // sAhUNa namokAro sabapAvappaNAsaNo / maMgalANaM ca savesiM paMcamaM havai maMgalaM // 1011 // Jain Education inte For Private & Personal use only Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyakaniyukti- dIpikA // // 193 // | paJcanidhanamaskAre aakssepH|| atha paJcanamaskArastutirUpAM sUtralikAM aSTocchvAsakAyotsarganamaskArasmaryatvenAvazyakarUpAM niyuktikRdevAha 'eso eso paMca namokAro sbpaavppnnaasnno| maMgalANaM ca savesiM paDhama havai mNglN| spaSTArthA // 1012 // uktaM vastudvAraM 6 / athAkSepaH, ziSya Aha ' navi' / navi saMkhevo na vitthAro, saMkhevo duvihu siddhasAhaNaM / vitthArao'Negaviho, paMcaviho na jujaI tmhaa|| ____ atra namaskAre na saMkSepaH na ca vistAraH, yadi saMkSepaH tadA siddhebhyaH sAdhubhyazca namaH iti dvividho namaskAraH syAt / vistarata RSabhAyahattIrthasiddhAdibhedairanekavidhaH syAttasmAt paJcavidho'yaM na yujyate, dvA0 7 // 1013 // prasiddhidvA08' ara' arahaMtAI niamA, sAhU sAhU a tesu bhaiavvA / tamhA paMcaviho khalu, heunimittaM havai siddho // ___ ahaMdAdayo'rhatsiddhAcAryopAdhyAyA niyamAtsAdhavaH, sAdhuguNAnAM teSu bhAvAt , sAdhavastu teSvarhadAdiSu bhAjyAH / yathA na sarve'pi sAdhavo'rhantaH, kintu ke'pi kevalino'nye sUtrArthadharA AcAryAH pare sUtravida upAdhyAyAH kecicchikSakA eva, yathA cakrinRpasAmantAdayaH sarve'pi narA ucyante na tu narAzcakriNa evetyAdi, tasmAt paJcavidho namaskAro bhnnitH| tathA hetunimittaM paJcavidho namaskAraH siddhaH sthApitaH / tatra pazcAnAmapi namaskArAhetve hetuH 'magge avippaNAso' ityAdi prAgukta eva / 'na hu tammi desakAle sako bArasaviho suyaskaMdho / sabo aNuciMteuM dhaNiyapi samatthacittehiM / 1 / sutaM pi vArasaMgaM // 193 // Jan Education Inten | Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa eva maraNammi kIrai jamhA / paMcavihanamokAro tamhA so bArasaMgattho / 2 / " // 1014 // prasiddhidvA0 8 / atha kramadvA0 9 AkSepasya ziSya Aha 'puvA' prihaarH|| puvANupuvi na kamo, neva ya pacchANupuvi esa bhave / siddhAIA paDhamA, bIAe sAhuNo AI // 1015 // ___ kramo dvidhA, pUrvAnupUrvIpazcAnupUrvIbhedAt , anAnupUrvI tu kramo na asamaMjasatvAt / tatraiSa namaskArakramaH pUrvAnupUrvI | na syAt / na caiva pazcAnupUrvI bhavet / prathamA pUrvAnupUrvI siddhAdikA syAt , arhadbhirapi siddhAnAM natatvAt / dvitIyAyAM | pazcAnupUrdhyA sAdhava Adau syuH, sarvapAzcAtyatvAtteSAM // 1015 // atrottaraM 'ara' | arahaMtuvaeseNaM, siddhA najaMti teNa arihaaii| na ya koivi parisAe, paNamittA paNamaI raNNo // 1016 // | ____ arhatAmupadezena siddhA jJAyante / siddhebhyo'pi pUrva arhanto namyAH AjJApravartakatvAt nRpavat , tIrthAgamAdi vA'rhajjAtaM siddhAvasthArhanto'pyahattve jJeyAH, zeSAH siddhAH / arhatAM ca yatsiddhe natiH sA vAGamAtreNaiva syAt , paraM sarve'pi siddhA arhaddhyAnena siddhAH, tenArhadAdiH puurvaanupuurviikrmH| nanvarhatAmapyAcAryAdhupadezena saMvedanAdAcAryAdikramo yujyate, ucyate'rhatsiddhayorayaM kramavicAraH zreyAn tulyapadatvAt , AcAryAdayastvahaMdAjJAparA eveti prptklpaaH| na ca kazcit parSadaM natvA rAjAnaM namati / yacAIdbhirahattvaM prApi tatra khavIryameva hetuH, samAyAM gurvAdisAmayyAmapi kasyaivArhacalAbhAt // 1016 / / gataM kramadvA09 'ittha' IN ittha ya paoaNamiNaM, kammakhao maMgalAgamo ceva / ihaloapAraloia, duviha phalaM tattha dittuNtaa|| Jain Education Intel For Private & Personal use only Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAram // Avazyaka atra namaskAre prayojanamidaM karmakSayo maGgalAgamazca / etacca karaNakAlabhAvi phalaM tu kAlAntaramAvi / / prayojanadvA0 niyukti- 10 / atha phalaM dvidhA aihalaukikaM pAralaukikaM ca / tatra dRSTAntA vakSyante // 1017 // iha dIpikA // ihaloi atthakomA, AruggaM abhaiiraI anissphttii| siddhI a saggai sukulappaJcAyAI a prloe|| // 194 // ihaloke arthakAmau tathA Arogya, ebhyo'rthAdibhya Abhimukhyena ratiH svAsthyaM abhiratiH, tasyA niSpattiH syAta / para-14 loke siddhirmuktiH, svargaH sukule pratyAyAtirjanma ca syAt // 1018 // artha 1 kAma 2 Arogya 3 svarge 4 Su dRSTAntAH 'iha IN - ihalogaMmi tidaMDI sAMdivaM mAuliMgavaNameva / paraloi caMDapiMgale huMDiajakkho a diTuMtA // 1019 // | iha loke tridaNDI 1 tathA ' sAdivaM, divyaM 2 tathA mAtuliMgavanaM 3 paraloke caNDapiGgalo 4 huMDikayakSazca 5 dRSTAntAH syuH / kathAsUcakagAtheyaM / tatra kasyApi zrAddhasutasya namaskAra saratastridaNDI hantumudyataH zabakhaDgAhato'nau patitaH svarNapuruSo'bhUttato bAlasyArthAptirjAtA 1 / tathA bAlAyA namaskAraM smRtvA ghaTe karaM kSipantyA mithyAdRgbhartRkSipto'hiH puSpamAlAsbhUta, divyaM devakRtAzcarya prAdurbhutaM / tasyAzca gRhasvAmitvena kAmAptiH 2 / mAtuliGgavane mAtuliGgagrAhakaM janaM nan yakSaH kenApi zrAddhena namaskArapUrva bIjapUrAdAne hiMsAto nivRttaH / tato jane ArogyAbhiratiniSpattirjAtA 3 / siddhermUlaM sukule pratyAyAtiravatArastatra dRSTAntaH-vasantapure caNDapiGgalacauro rAjJIhArastainyAta zUlIkSipto vezyAdattanamaskArAnmRtvA nRpasutoKI 'bhUjAti smRtvA rAjyaM bhuktvA prAvrAjIt 4 / atha svargadRSTAnta:-mathurAyAM huNDikacauraHzUlIkSipto'mbhothaM jinadattazrAddhadattaM // 194 // Jain Education in For Private & Personal use only Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaskAraM smaran yakSo'bhUjalapAyizrAddhaM hanyamAnaM puropari girivikurvaNenAmocayat // 1019 // iti namaskAraniyuktiH sUtrasparza___ atha sUtrasparzaniyuktiH ' naMdi' IN niyuktiH|| naMdiaNuogadAraM, vihivaduvagyAiyaM ca nAUNaM / kAUNa paMcamaMgala, AraMbho hoi suttassa // 1020 // nandi pazcajJAnAdi, anuyogadvAraM upakramAdiH / tathA 'uddese' vidhivata zAstrarItyA upodghAtitaM upodghAtaM zAstrotpattivyAkhyAM prApitaM ca granthaM jJAtvA paJcamaGgalaM paJcanamaskAraM kRtvA sUtrasyArambho bhavet / iha tu sAmAyikasUtrArambhaH so'pi nandyAdi jJAtvA bhaNitvA vA kAryoM nAnyathA'to nandyAdi namaskArAntaM bhaNitaM // 1020 // ' ahavA' athavA iti | prakArAntarajJAyai 'kaya' kayapaMcanamukkAro, karei sAmAiyaMti so'bhihio| sAmAiaMgameva ya, jaM so sesaM tao vucchaM // 1021 // kutapazcanamaskAraH ziSyaH sAmAyika karotItyAgamaH, so'bhihitaH, yadasau namaskAraH sAmAyikAGgameva, sAmAyikakAle kathyamAnatvAt , tatastasmAt zeSaM sUtraM vakSye // 1021 // sUtraM-' karemi bhaMte ! sAmAiyaM sarva sAvajami 'tyAdi ___ karemi bhaMte! sAmAiyaM, savvaM sAvajaM jogaM paccarakAmi jAvajIvAe tivihaM tiviheNaM, maNeNaM vAyAe kAeNaM na karemi na kAravemi karataMpi annaM na samaNujANAmi, tassa bhante ! paDikamAmi niMdAmi garihAmi appANaM vosirAmi / Jain Education Internet O ww.jainelibrary.org Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ P Avazyaka niyuktidIpikA // suutrsprshniyuktiH|| // 195 // idaM sUtraM sUtrAnugame evAvasaraprApte'skhalitAdiguNopetamuccArya / asya vyAkhyA, vyAkhyAyA lakSaNaM cedaM "saMhitA ca 1 padaM caiva 2 padArthaH 3 pdvigrhH4| cAlanA 5 pratyavasthAnaM 6 vyAkhyA taMtrasya SaDvidhA // 1 // " askhalitapadoccAraNaM saMhitA yathA-karemi bhaMte ! sAmAiyaM ityAdi vosirAmi 1 / padaM nAmikAdi paJcadhA, yadvA syAdyantaM tyAdyantamiti dvidhA, yathAkaromi bhayAMta ! sAmAyikamityAdi / tatra karomi AkhyAtikaM 1 bhayAMta nAmikaM / sAmAyikAdInyapyevaM nAmikAdipadeSu svayaM jJeyAni 2 / padArthaH kAraka 1 samAsa 2 taddhita 3 niruktiviSayazcaturdA, kramAt pacatIti pAcakaH 1, rAjJo naro rAjanaraH, 2, dakSasyApatyaM dAkSiH 3, bhramati rauti ca bhramaraH 4 iti, evaM atra karomIti padasyArthaH kArakaviSayaH, bhayAMtaH samAsaviSayaH / samasya ratnatrayasyAyaH smaayH| samAya eva sAmAyika iti samAsataddhitayorviSayaH / sAvadhaM samAsaviSayaH / yujyate / jIvaH karmaNA'neneti yogaH taM kArakaviSayaH, pratyAkhyAmItyapi, yAti kAlAdyatikramaM iti yAvat avyayaM, kArakaviSayaH, jIvanaM jIvA ityapi tayA yAvajIvayA, tisro vidhAH prakArAH asyeti trividhaM trividhena samAsaviSayaH, manyate jAnAtyanena chagastha iti manaH tena manasA, ucyate'nayeti vAk tayA, cIyate AhAreNeti kAyastena, na karomi na kArayAmi kurvantamapyanyaM nAnujAnAmi / tasya bhayAMta pratikramAmi nindAmi garhAmi / atati bhavAntaramityAtmA taM vyutsRjAmi / mana AdiSu kArakaviSayaH padArtho jnyeyH| atha saMkSepeNArthaH he bhadanta ! he bhagavan ! he bhayAnta ! saMsArabhayAntakara guro! ahaM sAmAyikaM, samabhAvaM | karomi abhyupagacchAmi AtmAnaM sAmAyikapariNAmapariNataM karomi / kathaM ityAha-sarva niHzeSa, saha avadyena vartate iti sAvadyaH, taM sAvadhaM yoga vyApAra pratyAkhyAmi pratiSedhaM AdareNa vacmi / kayetyAha yAvajIvanaM yAvajjIvA tayA yAvaJjIvayA // 195 // Jain Education Internet For Private & Personal use only allww.jainelibrary.org Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PERFA ni tatonapAtyarthaH, imipyanyaM na sama trividhaM sAvadhaM yogaM kRtakAritAnumatimedaM trividhena karaNena manovAkAyarUpeNa pratyAkhyAmIti sambandhaH / sAmAnyenoktvA vizeSeNAha-manasA vAcA kAyena na karomi, na kArayAmi, kurvantamapyanyaM na samanujAnAmi nAnumanye / tathA yathA vartamAnakAle kurvantaM nAnumanye tathA'tIte'nAgate kAle'pItyarthaH, iha trividhaM trividhenetyatrAdau yogagrahaNaM tataH karaNagrahaNaM kRtvAgre 'maNeNaM' ityAdinAdau karaNAni tato na karomItyAdinA'nuyogA iti viparyayoktiyogasya karaNAyattatAjJAyai / tasyAdhikRtasAvadyayogasya pratikrAmAmi nivarte, nindAmi AtmasAkSikaM, garhAmi gurusAkSikaM, kiM nindAmItyAha-AtmAnaM pUrvakRtasAvadyayogaM vyatsajAmi. vizeSeNa utprAbalyena tyajAmItyarthaH / sAmAyikagrahaNakAle sArambhasAvadyAtmapUrvaparyAyatyAgAdratnatrayaprAptyAtmanavyaparyAyotpAdAta paryAyasya paryAyiNaH syAdabhinnatvAdahamAtmanA navya utpannaH 'AyA khalu sAmAiyaM paJcakkhAyaM tao havai7 AyA ' iti prAguktaH, evaM padArtha.3 padavigrahazca ukto 4 / atrAntara sUtraspAzakAnayuktirucyate / tadAha niyuktikAraH 'akkha' akkhaliasaMhiAI, vakkhANacaukkae drisiaNmi| suttapphAsianijjutti, vittharattho imo hoi // | askhalitAdau sUtre ukte AdizabdAdamilitAhInAkSarAdau, tathA saMhitAdau vyAkhyAcatuSke darzite sUtrasparzikaniyukti| vistarArtho'yaM syAditi tameva darzayati // 1022 / / ' kara' karaNe bhae a aMte, sAmAIa sarvae avaje a| joge paJcakkhANe, jAvajjIvAI tiviheNaM // 1023 // karaNaM bhayaM ca, antaH, sAmAyika, sarva avayaM ca, yogaH, pratyAkhyAna, yAvaJjIvayA, trividheneti padAni / padArtha tu Jain Education Inter! For Private & Personal use only Alww.jainelibrary.org Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvazyakaniyuktidIpikA // // 196 // bhASyagAthAbhirvakSyati / / 1023 // karaNanikSepamAha ' nAma' karaNanikSepe nAma ThavarNo davieM, khitte kole tahevIve Aeso khalu karaNassa u, nikkhevo chaviho hoi // 152 // || dravya___ nAmakaraNaM, sthApanAkaraNaM ityAdi // 152 // dravyakaraNAdi vyAkhyAti -- jAya' krnnm|| jAyagabhaviairittaM, sannA nosannao bhave karaNaM / sannA kaDakaraNAI, nosannA vIsasapaoge // 153 // ____ jJazarIrabhavyazarIrAtiriktaM dravyakaraNaM dvidhA, saMjJAtaH nosaMjJAtazca / tatra saMjJAkaraNaM kaTakaraNAdi, kaTakaraNaM kaTanivarttana- 10 hetulohamayaM upakaraNaM, Adito ghaTanivartanahetucakrAdi, kriyate'nenetyanvarthAt karaNasaMjJayA lokarUDhatvAt saMjJAkaraNaM / nanu nAmakaraNamevedamiti cenna, tatra nAmnaiva karaNatvaM, atra tu guNAditi bhedaH, karaNasaMjJayA ca lokena rUDhaM / nosaMjJAkaraNaM dvidhA, vizrasAtaH prayogatazca // 153 // tatra 'vIsa' vIsasakaraNamaNAI, dhammAINa parapaJcayA jo(yjo)gaa|saaii ckkhupphaasiamnbhaaimckkhumnnumaaii|| vizrasA svabhAvastataH karaNaM kRtirvizrasAkaraNaM, tad dvidhA anAdi sAdi ca / tatrAnAdi dharmAdharmAkAzAstikAyAnAM, anAdikAlAdapi mitho mizrIbhAvAt , dhAtUnAmanekArthatvAdatra mitho militvA'vasthAnaM karaNaM jJeyaM / 'NaNu karaNamaNAiyaM ca viruddhaM bhaNNae na dosoyaM / aNNoNNasamAhANaM jamihaM karaNaM nnivttii| 1, nanu karaNaM niSpattirucyate tataH karaNaM anAdi ca iti viruddhaM, anAdi cetkaraNaM kathaM ? karaNaM cedanAdi kathaM ? AcArya:-bhaNyate na doSo'yaM / iha karaNazandena na nivRtti-I7HD196|| Jain Education Internet For Private & Personal use only Talww.jainelibrary.org Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyakaraNe dvidhA prayogakaraNam // niSpatti, jJeyA, kintu dravyANAmanyonyasamAdhAnaM mizrIbhAvakaraNaM jJeyaM / tathA teSAmeva vizrasAkaraNa parapratyayAt 'sAI' ti sAdi syAt / kathaM ityAha-yogAt ghaTAdibhiH saMyogAt, ko'rthaH dharmAdInAmeSa svabhAvo yatte sarvavastuSu saMyujyaMte, tasmAteSAM paraM anyaM ghaTAdikaM pratyayaM Azritya saMyogAdikaraNaM sAdi jJeyaM / evamamUrttadravyANyAzrityoktaM / mUrtAnyAzritya punastaskaraNaM sAdi syAt / 'sAI' tizabdo'trApi sambandhyate / tad dvidhA cakSuHsparza acakSuHsparza ca / tatra cakSuHsparza cakSuAcaM abhrAdi, acakSuHsparza acAkSuSaM aNvAdi, Adito dvayaNukAdi / karaNaM ceha tattadbhAvena pariNamanaM // 154 // etadeva spaSTayati 'saMghA' | saMghAyabheatadubhayakaraNaM iMdAuhAi paJcakkhaM / duaaNumAIyANaM chaumatthAINa'paccakkhaM // 155 // ___ saMghAtaH saMcaTanaM, medo vicaTanaM, tadubhayaM spaSTaM, taiH kriyate iti karaNaM, indrAyudhAdi-indracApAdi, pratyakSaM cAkSuSa- | | mityarthaH / vyaNukAdInAmAditastadvidhAnaMtANukAnAM karaNaM chadmasthAdInAM chadmasthabhedAnAM apratyakSaM acAkSuSaM / Adizabdo'tra medArthaH // 155 // uktaM vizrasAkaraNaM / atha prayogakaraNaM 'jIva' jIvamajIve pAogiaMca, caramaM kusuMbharAgAI / jIvappaogakaraNaM mUle, taha uttaraguNe a // 156 // ___jIvaprayogo jIvavyApAraH, tena yat sajIvamajIvaM vA taistaiH paryAyanirmApyate tatprAyogikakaraNaM dvidhA, jIve jIvaviSayaM, ajIve'jIvaviSayaM, jIvaprAyogikaM ajIvaprAyogikaM cetyarthaH / tatra caramamajIvaprAyogika kusumbharAgAdi, taccAlpavAcyatvAdAdAvuktaM / jIvaprayogakaraNaM dvidhA-'mUle ' iti mUlaguNakaraNaM mUlaprayogakaraNAparanAma | mUlaM AdirityekAe~ / uttaraguNe Jain Education Intel Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti dIpikA / / // 197 // Jain Education Intern ceti uttaraguNakaraNaM uttaraprayogakaraNAparanAma / / 156 / / dvayamapi spaSTayati ' jaM jaM ' jaM jaM nijIvANaM, kIrai jIvappaogao taM taM / vannAi rUvakammAi, vAvi ajjIvakaraNaM tu // 157 // yadyanirjIvAnAM padArthAnAM jIvaprayogato jIvaprayogeNa tattadvarNAdi kusumbhAdeH rUpakarmAdi vA kuTTimAdau tadajIvaviSayatvAdajIvakaraNaM // 157 // ' jIva ' jIvappaogakaraNaM, duvihaM mUlappaogakaraNaM ca / uttarapaogakaraNaM, paMca sarIrAI paDhamaMmi // 158 // jIvaprayogakaraNaM dvividhaM mUlaprayogakaraNaM uttaraprayogakaraNaM ca / pazca zarIrANi prathamaM mUlaprayogakaraNaM iti // 158 // yathA - ' orA ' orAliyAiAI, oheNiaraM paogao jamiha / niSphaNNA niSphajjai, AillANaM ca taM tipahaM // 159 // audArikAdInyAdizabdAd vaikriyAhArakataijasakArmmaNadehAH, ogheneti sAmAnyena mUlaprayogakaraNaM / atha itaraduttaraprayogakaraNaM taducyate, yatprayogataH prayogeNeha loke niSpannAt mUlaguNaprayogeNa jAtAt niSpadyate, tadAcAnAM ca trayANAM syAt / ayamarthaH - paJcAnAM dehAnAmAdyaM pudgalasaMghAtakaraNaM mUlaprayogakaraNamucyate, aGgopAGgAdikaraNaM karNAdikaraNaM tUttarakaraNaM Adyadehaye e, taijasakArmaNayostadabhAvAt / atra kSepakagAthA 'mUlappaogakaraNaM, paMcaNhavi taM bhave sarIrANaM / tiNhaM puNa AilA aMgo gANa karaNaM tu / 1 / ' trayANAM punarAdhAnAM zarIrANAM aGgopAGgAni karNAdIni uttaraprayogakaraNaM syAt / yatra kara prayogakaraNe dvidhA jIvaprayoga karaNam // // 197 // ww.jainelibrary.org Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inte NAni pAThastatrAGgAni upAGgAni aGgopAGgAni ca karaNe jJeye // 159 // audArikAdInAM aSTAGgAni mUlakaraNaM, tAni cAmUni 'sIsa mu~ro are piTThI do bAhU~ UruA ya aTuMgA / aMgulimAi uvaMgA, aMgovaMgANi sesANi // 160 // zIrSaM, uraH, udaraM, pRSThiH, dvau bAhU, dve urU, aSTAGgAni / aGgulyAdIni upAGgAni zeSANi karNanAzAguhyadantakezanakhakarapAdatalAdIni aGgopAGgAnyucyante tAnyuttarakaraNaM, kiM ca // 160 // ' kesA ' sAIDavarayaNaM, urAlavivi uttaraM karaNaM / orAlie viseso, kannAiviNadusaMThavaNaM // 169 // kezAdInAM AdizabdAnnakhadantAnAM uparacanaM saMskAro nirmApaNaM ca krameNaudArikavaikiyayoruttarakaraNaM syAt / tathaudArike vizeSa uttarakaraNe yatkarNAdInAM vinaSTAnAM saMsthApanaM yojanaM, nedaM vaikriyAdau vinAzAbhAvAt / vinAze ca saMsthApanAbhAvAt / / 161 / / IdRguttarakaraNamAhArake nAsti, kezAdyabhAve'pi ramyatvAt kAryAbhAvAcca, gamAgamAdi tu syAt / athavA'nyathA trividhaM karaNaM saMghAtakaraNaM zATakaraNaM, saGghAtazATakaraNaM ca / ihotpattAvAdyasamaye pudgalA''dAnaM saGghAtaH, antya - samaye pudgalamokSaH zATaH, madhyamasamayeSu tu pudgalA''dAna mokSarUpamubhayaM syAt / tatrAdye dehatraye trividhamapyasti dvayostu caramadvayamevetyAha' Ai ' AillANaM tiNhaM, saMghAo sADaNaM tadubhayaM ca / teAkamme saMghAya - sADaNaM sADaNaM vA // 162 // prayogakaraNe dvidhA jIvaprayoga karaNam // Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvazyakaniyuktidIpikA // prayogakaraNe NI vidhA jIvaprayogakaraNam // // 198 // AdyAnAM trayANAM dehAnAM / taijasakArmaNayoH saMghATazATaH 1 zATanaM vA 2 na tu saMghAto'nAditvAt // 162 // athaudArikamAzritya saMghAtAdikAlamAnaM vakti ' saMghA' saMghAyamegasamayaM, taheva parisADaNaM urAlaMmi / saMghAyaNaparisADaNa, khuDDAgabhavaM tisamaUNaM // 163 // saMghAtamiti sarvasaMghAtakaraNamekasamayaM bhavatyekAntA''dAnasyaikasAmAyikatvAt , yathA'pUpa Adyasamaye snehasyA''dAnameva kuryAnna tu tyAgaM / dvitIyAdiSu tvAdAnatyAgau tAdRzasAmarthyavatvAta, pudgalAnAM ca saMghAtabhedadharmatvAt / evaM jIvo'pyutpadyamAna Adyasamaye audArikAdidravyANAmAdAnameva kuryAnna tu tyAgaM / dvitIyAdiSu tu grahaNamokSau / ataH saMghAtamekasamayamityuktaM / tathaiva parizATanAkaraNamekasamayaM syAt , audArikadehe saMghAtaparizATanakaraNaM tu trisamayonakSullakabhavaH syAt , yato'tra jaghanyakAlaH prarUpayitumiSTastena vigrahotpanna iha gRhyate / tatazca dvau vigrahasamayau eka saMghAtasamaya iti trisamayonaM kSullakabhavaM / uktaM ca 'do viggahami samayA, taio saMghAyaNAe tehUNaM / khuDDAgabhavaggahaNaM savajahanno tthiiikaalo|1| 'tehraNaM' tairUnaM / iha sarvajaghanyAyuH kSullakabhava eva // 163 ||'eyN' eyaM jahannamukkosayaM, tu paliattiaMtu smuunnN| viraho aMtarakAlo, orAle tassimo hoi||164|| ___ idaM jaghanyaM ubhayakaraNakAlamAnaM / utkRSTaM tu saMghAtazATakaraNakAlamAnaM audArike palyatrikaM samayonaM, ihotkRSTakAlasya vAcyatvAdayamavigraheNaiva, ihabhavadehazATaM kRtvA parabhavAyuSatripalyamAnakAlasyAdyasamaye saMghAtaM kuryAd , dvitIyAdiSu saMghAtazAdaM, // 198 // Jain Education Intel Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAla tata utkRSTaH saMghAtazATakAlaH saMghAtasamayonaH syAt , uktaM ca 'ukkoso samaUNo, jo so saMghAyaNA samayahINo' yata audArike utkRSTa ubhayakaraNakAlaH sa saMghAtanAsamayahInaH / ziSyaH 'kiha na dusamayavihINo saaddnnsmye'vnniiyNmi|1|' saMghA- IN saMghAtAditasamayavat zATanasamaye'panIte prAguktaH kAlo dvisamayahInaH kathaM na syAt ? guruH 'bhannai bhavacaramaMmivi samae saMghAyasADaNA ceva / parabhavapaDhame sADaNamao taNo na kAloti / 2 / ' bhaNyate tripalyamAnabhavasya carame'pi samaye saMghAtazATanA mAnam // caiveti saMghAtazATarUpamubhayameva syAt , yatkevalatripalyAyubhavadehAyuHpudgalatyAgarUpaM zATanaM tatparabhavaprathamasamaye jJeyamato na tanaH saMghAtazATasya kAla iti / ziSyaH 'jai parapaDhame sADo, niviggahao ya tammi sNghaao| naNu savvasADasaMghAyaNAo samaye viruddhaao|3|' yadi 'pare'ti tripalyabhavAdagretanabhavasya prathame samaye zATaH svIkriyate, tarhi yadA kazcijIvo nirvigrahato vigrahamakRtvA RjuzreNyavotpadyate tadA ca tasminneva samaye navadehapuralAnAM saMghAtaH syAta, tato nanu nizcitaM sarve ca te zATasaMghAtane ca sarvazATasaMghAtane 'samaye' ityekasamaye viruddha sarvazATasya prAgbhavadehasambandhitvAta , sarvasaMghAtasya ca bhavAntaragatadehaviSayavAdbhavadvayadehayozca yugapatsavasya viruddhatvAditi / guruH 'jamhA vi gacchamANaM vigayaM uppajamANamuppannaM / to parabhavAdisamaye mokkhAdANANamaviroho / 4 / ' yasmAtprAgbhavazarIraM ca gacchat vigatameva, utpadyamAnaM tvagretanabhavazarIraM utpannameva kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedAta, yadi ca prArambhasamayAdArabhya kriyAniSpannatAM nAvahettadA kathamantyasamaye niSpabateti / tataH parabhavAdisamaye mokSadAnayoH sarvazATasaMghAtayona virodhaH, mucyamAnasya muktatvenaikasyaivAgretanadehasya sadbhAvAt / api ca maraNasamayaH parabhavAdyasamayatvena svIkArya evAnyathA doSasambhava ityAha-'cuisamaye nehabhavo ihadehavimo Jain Education www. jainelibrary.org a la Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / ha . niyuktidIpikA audArike | saMghAtAdi kAlamAnam // // 199 // rakao jahAtIte / jai na parabhavovi tahiM, to so ko hou saMsArI / 5 / ' cyutasamaye tAvadihabhavo na syAt vimokSAta , yathA'tIte bhave ihamavo nAsti atratyadehAbhAvAt / evaM ca sati tasmithyutisamaye parabhavo'pi tvayA na strIkriyate, tataH saMsArI ko bhavatu ? kasmin bhave bhavatvityarthaH / ziSyaH-' naNu jai viggahakAle dehAbhAvevi parabhavagga-1 hnnN| taha dehAbhAmivi, hujehabhavovi ko doso ? / 6 / ' nanu yathA vigrahagatau dehAbhAve'pi parabhavagrahaNaM paramavAyattatoktetyarthaH, tathehatyadehAbhAve'pi nyutisamaye ihabhavo'pi bhavetko doSaH ? guru:-evaM vadatA tvayA sAhAyyamevAsmAkaM kRtaM, yataH 'jaMciya viggahakAle dehAbhAve'pi to parabhavo so| cuisamae vi na deho na viggaho jai sa ko hou / / 7 / ' yata evaM vigrahakAle dehAbhAve'pi parabhavadehAprAptAvapi tatazyutyanantaraM parabhavo'sau tavApi matastata eva cyutisamaye'pIhabhavasambandhI parabhavasambandhI vA nAsti deho'to dehAbhAvasya tulyatvAdvigrahakAlavacyutisamaye'pi kutaH parabhavatvaM nAdriyate ?' na viggaho jai 'tti yadi caivaM brUyAH-asau cyutisamayo na vigrahaH, parabhavatA ca vigrahe eva mama matA, tatrocyate 'sa ko hou' ti cyutisamaye sa AtmA kA saMsArI bhavatvihabhavadehasya tyakatvAt parabhavasya ca tvayA anAhatatvAt , sa nirvyapadezya eva syAditi / tena vigrahakAlavata sarvazATasamayaH parabhavAdyasamayo jnyeyH| etA bhASyagAthAH / evamaudArike jaghanyetarabhedaH saMghAtazATakAla uktaH, sarvasaMghAtazATayostveka eva smyH| evaM 'eyaM jahannamukkosayaM tu paliattiyaM tu samaUNaM' iti gAthArddha vyAkhyAtaM / atha saMghAtAdiviraho niyuktigAthottarArddhanocyate 'viraho aMtarakAlo orAle tassimo hoi' viraho antarakAla ucyate sa audArike tasya saMghAtAderayaM syAt / / 164 // yathA 'tisa' | // 199 // Jain Education Intern For Private & Personal use only T ww.jainelibrary.org Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BRE tisamayahINaM khuDDu, hoi bhavaM sababaMdhasADANaM / ukkosa puvakoDI, samaya uahI atittIsaM // 165 // audArike _ trisamayahInaM kSullabhavagrahaNaM, tathA'nuktamapi pUrNa kSullabhavagrahaNaM yathAkramaM sarvabandhazATayorantaraM syAt , ko'rthaH ? sarva- IN | saMghAtAdisaMghAtAsarvasaMghAtasya, jaghanyamantaraM trisamayahInaH kSullabhavaH, sarvazATAt punaH sarvazATasya pUrNakSullabhava iti / utkRSTamantaraM kAlapUrvakoTisamayaH trayastriMzadudadhayaH sAgarAzca sarvabandhasya, zATasya vidameva samayonaM, vizeSo'gre vakSyate / bhASyaM mAnam // 'saMghAyaMtarasamao jahannao khuDDayaM tisamaUNaM / do viggahami samayA taio sNghaaynnaasmo|1|' tehraNaM khuDDabhavaM dharitraM, parabhavamaviggaheNeva / gaMtUNa paDhamasamae, saMghAyayao sa vinneo / 2 / ' saMghAtAntarasamayaH ekadA saMghAtaM kRtvA punaH zarIrAntarasaMghAtaM kurvato'ntarakAlo jaghanyastrisamayonaH kSullabhavaH syAt , tatra dvau vigrahe samayau tRtIyaH saMghAtanAsamayastairUnaM kSullabhavaM dhRtvA kSullabhavAyuH pAlayitvA parabhavamavigraheNaiva gatvA parabhavaprathamasamaye prAcyadehazATasamaya evetyarthaH, saMghAtavataH navadehasaMghAtaM kurvataH sa jaghanyaH saMghAtaviraho jJeyaH, iha jaghanyakAlasya vivakSitatvAd vigraheNotpattiruktA / trasanADimadhye ca trisAmayikyevotkRSTA vigrahagatirasti tataH seva darzitA / sarvazATAtpunaH sarvazATe jaghanyAntaraM pUrNaH kSullabhava uktA, sa prAcyadehazATa kRtvA''gAmibhave kSullabhavaM sampU rya punaH zATa kuvtH| ' ukkoso tittIsaM, samayAhiyapuvakoDisahiyAI / so sAgarovamAI, aviggaheNeva saMghAyaM / 3 / ' kAUNa puvakoDiM, dhariuM surajiTThamAuyaM ttto| bhottUNa ihaM taie, samaye sNghaayyNtss| 4 / ' utkRSTaH sa audArikasaMghAtavirahaH 33 sAgarAH samayAdhikapUrvakoTisahitAH / kathamityAha-avigraheNaiva zATasamaye evaudArikasaMghAtaM kRtvA pUrvakoTiM AyurdhatvA'nuttaravimAne jyeSThaM surAyuH 33 wwwinelibrary org Jain Education Inter Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ audArike saMghAtAdi. kAlamAnam // Avazyaka sAgarAn bhuktvA cyutvA samayadvayaM vigrahe kRtvA tRtIyasamaye audArikAGgArtha saMghAtayataH syAt / tatra vigrahasamayadvayAdekA niyukti- samayaH saMghAtasamayonapUrvakoTyAM kSipyate tato yathoktamantaraM syAt / zATAntaravyAkhyAbhASyaM 'khuDDAgabhavaggahaNaM, jahannadIpikA // mukkosayaM tu tettIsaM / taM sAgarovamAI, saMpuNNA pubakoDI y|5|' audArikazATaM kRtvA punastasyaiva zATaM kurvato jaghanyaM antaraM kSullabhavaH, yathA-prAcyadehazATaM kRtvA''gAmibhave kSullakabhavagrahaNaM sampUrya tadehazATaM kuryAditi tathotkRSTaM tu tacchATAntaraM // 20 // 33 sAgarAH sampUrNA pUrvakoTizca, yathaudArikazATaM kRtvA'nuttareghRtpadya 33 sAgarANi bhuktvA punarnaretpadya pUrvakoTi bhukkvaudArikazATa kuryAditi, itthaM bhASyAzayena zrI haribhadrAcAryeNa vyAkhyAtaM / atha sa eva gurvAmnAyena vyAkhyAti / 'tisamayahINaM khuI' gAhA-sarvabandhasya sarvazATasya ca yathAkramaM jaghanyAntaraM kSullabhavaH syAta / trisamayahInamiti tribhiH samayairarthAtsamayena ca hInaM syAt / tatra trisamayahInaH kSullabhavaH sarvasaMghAtasya jaghanyAntaraM / samayahInaM srvshaattsyetyrthH| tathA saMghAtasyotkRSTAntaraM pUrvakoTIsamayaH udadhayazca 33, sarvazATasyotkRSTAntaraM pUrvakoTI tathA 'samayauahI a'tti samayena hInAH 33 udadhayaH samayodhadayaH madhyapadalopI samAsaH / iha yaH sarvazATakAlaH sa parabhavasambandhI / tato yasya yAvanmAnamAyustat zATasamayena hIyate / ata ekasamayahInaM sarvazATyojaghanyamutkRSTa vAntaraM syAdevaM ca vyAkhyA yuktA // 165 / / 'aMta' aMtaramegaM samayaM, jahannamorAlagahaNasADassa / satisamayA ukkosaM, tittIsaM sAgarA huMti // 166 // __ audArikasambandhiH grahaNazATobhayarUpasya jaghanyaM antaraM ekasamayaH, utkarSa tu satrisamayAH 33 sAgarAH / bhASyaMKCJubhayaMtaraM jahanna, samao niviggaheNa saMdhAe / paramaM satisamayAI, tettIsaM udahinAmAI / 1 / ' aNubhaviuM devAisu // 20 // Jain Education in Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaikriye saMghAtAdi kAlamAnam // ticIsamihAgayassa taiyaMmi / samae saMghAyayao, neyAI samayakusalehiM / 2 / ' ubhayasyaikadA bhRtvA punarbhAve jaghanyaM antaraM ekasamayo nirvigraheNa saMghAte syAt , ko'rthaH- yadaudArikadehI caramasamaye saMghAtazATa kRtvA mRtvA vigrahaM vinaivotpadyaudArikasaMghAtaM kRtvA punarapi tadubhayamArabhate tadaikasamaya iti / tathA paramaM utkRSTa antaraM satrisamayAni 33 sAgarANi, tAni ca manujasyAvigraheNa devAdiSvityanuttarasureSu saptamabhUnArakeSu ca 33 sAgarANyanubhUya vigrahagatyA ihAgatasya tRtIyasamaye saMghAtayata audArikasaMghAtaM kurvataH // 166 / / uktA audArikamAzritya saMghAtAdivAcyatA / atha vaikriyamAzrityocyate 'veu' veuviasaMghAo, jahannu samao u dusmukkoso| sADo puNa samayaM cia, viuvaNAe vinnitttthio|| vaikriyasarvasaMghAto jaghanyaH samayaH syAt / turevArthaH / bhASyaM-'veubdhiyasaMghAto, samao so puNa viuvvaNAdIe / orAliyANamahavA, devAINAdigahaNaMmi / 1 / ' vaikriyasaMghAtaH samaya ityekasamayamAnaH syAta , sa punaH audArikAnAM audArika| dehAnAM vaikriyalabdhimatAM vikurvaNAdau vikurvaNAyA Adisamaye syAt , athavA devAdInAM devanArakANAM AdigrahaNe prathame sarvasaMghAtasamaye iti / ' ukkoso samayadurga, jo samayaviuvio mao biie| samaye suresu vaccai, nivigahao | tayaM tassa / 2 / ' utkRSTo vaikriyaH samudghAtaH samayadvikaM syAta ? kathaM iha ya audArikadehI samayavikucika iti labdhyA vaikriyamArabhamANaH samayamekaM vaikriyasaMghAtaM kRtvA dvitIyasamaye mRto nirvigrahato vigrahagati vinA sureSu vrajati / tataH vaikriyasaMghAtasamayadvayaM tasya syAt , yatastatrotpadya punakriyasaMghAtaM kuryAt / atha niyuktigAthottarArddha 'sADo puNe 'tyAdi, zATaH punarjaghanya utkRSTazca samayaM caiva vaikriyavikurvaNAyAM nirdiSTo'rhadAyaiH / / 167 // ' saMghA' Jain Education inte Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaikriye Avazyaka niyuktidIpikA // saMghAtAdi mAnam // // 20 // saMghAyaNaparisADo, jahannao egasamaio hoi / ukkosaM tittIsaM, sAyaraNAmAiM samaUNA // 16 // vaikriyasaMghAtanaparizATo jaghanyata ekasAmayikaH, utkRSTaM 33 sAgaranAmAni samayonAni / bhASyaM-'ubhayaM jahannasamao, so puNa dusamayaviuviyamayassa / paramayarAI saMghAyasamayahINAI tittIsaM / 1 / ' ubhayaM saMghAtazATau jaghanyaM samayaM syAta / sa punardvisamayavikurvakasya mRtasya, ko'rthaH-audArikadehino labdhyA vaikriyaM kRtvA''dyasamaye vaikriyadehasaMghAtaM dvitIye tu saMghAtazATaM kRtvA mRtasyeti, para utkRSTaM ubhayaM 33 sAgarAH saMghAtasamayahInAH syuH / / 168 / / 'sava' savvaggahobhayANaM, sADassa ya aMtaraM viuvissa / samao aMtamuhuttaM, ukkosaM rukakAlIaM // 169 // ___ vaikriyasya sarvagrahobhayayoH zATasya ca jaghanyaM antaraM virahakAlo yathAkramaM samayo'ntarmuhUrta vA, ko'rthaH-saMghAtasya | ubhayasya ca samayaH, zATasya cAntarmuhUrta / utkRSTameSAM antaraM vRkSakAlenAnantena nirvRttaM vRkSakAlikaM anantotsapiNyavasarpiNImAnaM / bhASyaM-'saMghAyaMtara samao dusamayaviuviyamayassa taiyammi / so divi saMghAyayao, taie va mayassa taiyammi / 1 / ' saMghAtAntaraM samayaH-vaikriyasarvasaMghAtaM kRtvA punastatkaraNe'ntarakAlaH samayaH syAta, sa ca samayaM vikuLa vaikriyasaMghAtaM kRtvA dvitIyasamaye mRtasya vigrahagatyA tRtIyasamaye divi svarge saMghAtayato vaikriyasaMghAtaM kurvataH syAt , tRtIye vA mRtasya tRtIye saMghAtayataH, ko'rthaH-audArikadehino labdhyA''dyasamaye vaikriyasaMghAtaM dvitIye saMghAtazATaM kRtvA tRtIye mRtvA'vigraheNaiva sureSu gatvA vaikriyasaMghAtayataH ekaH samayo'ntaraM / 'ubhayassa ciraviuviyamayassa devesa'viggahagayassa | sADassaMtomuhuttaM tiNha // 201 // Jain Education Intem la For Private & Personal use only Allww.jainelibrary.org Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inter vi tarukAlamukosaM / 2 / ' ubhayasyAntaraM ekaH samayaH, kathaM ? ciraM vikuryeti nRtiryakSu vaikriyaM kurvannAdyasamayadvayaM sthitvA tRtIyAdisamayeSu mRtasya deveSvavigrahe gatasya vigrahaM vinA gatasyA''disamaye saMghAtaM kRtvA dvitIye saMghAtazATaM kurvvataH / zATasya tu jaghanyAntaramantamuhUrttaM yadaudArikadehI vaikriyaM kRtvA'nte sarvazATaM vidhAyAntarmuhUrta sthitvA kArye jAte punavaikriyaM kRtvA'ntarmuhUrttaM sthitvA sarvazATaM kuryAttadA vaikriyazATadvayasyAntaraM antarmuhUrttadvayaM syAttacca bRhattaramevAntarmuhUrttaM vivakSyate, yato'STasamayebhyo'nu samayonaghaTadvayaM yAvatsarvo'pi kAlo'ntarmuhUrttamevocyate / tathA trayANAM vaikriyasya sarvasaMghAtobhaya sarvazAdAnAM utkRSTaM antaraM tarukAlaM prAhuH anantakAlamityarthaH, yathA - ko'pi vaikriyasaMghAtAditrayaM kRtvA vanaspatiSvanantakAlamativAhya devAdiSu vaikriya saMghAtAditrayaM kuryAt // 169 // ' AhA ' AhAre saMghAo, parisADo a samayaM samaM hoi / ubhayaM jahannamukosayaM ca aMtomuhuttaM tu // 170 // AhArakAGge saMghAtaH zAdatha samayaM syAditi samaM tulyaM jJeyam / ubhayaM jaghanyaM utkRSTaM cAntarmuhUrta, antarmuhUrttasthAyitvAtasya, utkRSTAntarmuhUrttAjaghanyaM laghutaraM jJeyam // 170 // ' baMdha ' baMdhaNasADubhayANaM, jahannamaMtomuhuttamaMtaraNaM / ukkoseNa avaDaM, puggalapariahRdesUNaM // 171 // bandhanaM saMghAtastathA zATaH, ubhayaM, eSAM trayANAM jaghanyaM antaraM viraho'ntarmuhUrtta sakRtyAgAdanvantarmuhUrttenaiva tadArambhAt, utkarSeNArddha pudgalaparAvartto dezono'ntaraM, etacca yaH zrutakevalyAhAraka dehaM kRtvA pramAdAd vanaspatyAdiSu yathoktaM kAlaM sthitvA AhArake saMghAtAdi kAla mAnam // Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyuktidIpikA // // 20 // taijasakArmaNayoH saMghAtAdi kAlamAnam // punarapi zrutakevalI bhUtvA''hArakadehaM kuryAttasya jJeyaM // 171 // 'teA' teAkammANaM puNa, saMtANA'NAio na sNghaao| bhavANa hujja sADo, selesIcaramasamayami // 172 // .. taijasakArmaNayoH punarna sarvasaMghAtaH, santAnA'nAditaH anAdisantAnatvAdityarthaH / bhavyAnAM keSAzcit zATaH syAt / zailezIkaraNacaramasamaye, sa eka sAmayika eva // 172 // ' ubha' ubhayaM aNAi nihaNaM, saMtaM bhavANa huna kesiMci / aMtaramaNAibhAvA, aJcaMtaviogao nesi // 173 // ___ubhayaM pravAhApekSayA'nAdinidhanaM anAdyantaM paraM keSAzcid bhavyAnAM sAntaM saparyantaM bhavenna tu sarveSAM, tathA'ntaramanAdibhAvAnmokSagamanakAle'tyantaviyogatazca nAnayoH / / 173 // athAnyathA jIvaprayogakRtaM caturkI karaNamAha 'ahavA' ahavA saMghAo sADaNaM ca, ubhayaM thobhyniseho| paDe saMkhe sagaDe thUNA, jIvapaoge jhaasNkhN||174| ___ athavA saMghAtaH, zATanaM, ubhayaM, tathobhayaniSedhaH karaNAni / atra yathAsaGghayaM krameNa paTaH, zaGkhaH, zakaTaM, sthUNA, jIvaprayoga iti jIvavyApArAzritya dRSTAntA jJeyAH / tatra paTe tantusaMghAtAtmakatvAt saMghAtakaraNaM, zaGkha valayAdikRtau zATakaraNaM, zakaTe takSaNakIlikAdiyogAdubhayakaraNaM, sthUgAyAM punarUrdhvatiryakaraNayoge saMghAtazATavirahAdubhayaniSedhakaraNaM / idaM ca 'jaM jaM nijIvANaM' ityAdhuktatvAdajIvakaraNameva, tathApi jIvaprayogAtkaraNamiti vyutpattyA jIvaprayogakaraNamapi // 174 // uktaM dravyakaraNamatha kSetrakaraNAdInyAha 'khitta' // 202 // Jan Education For Private & Personal use only Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khittassa natthi karaNaM, AgAsaM jaM akittimo bhaavo| vaMjaNapariAvannaM, tahAvi puNa ucchkrnnaaii|| | kssetrkaal| kSetrasya karaNaM kriyamANatA nAsti, yasmAt kSetraM AkAzaM, taccAkRtrimo bhAvaH padArthaH, tathApi punarvyaJjanaiH pudgalaiH paryA-IN karaNe / / yAkArAdivizeSaM ApannaM prAptaM tasya karaNaM syAdyathA maNDapAdyapanIya AkAzaM kRtamiti / upacArAdvA kSetrasya karaNaM, yathAikSukSetrasya karaNa ikSukaraNa, tadAdi tatprabhRtika // 1024 / / ukta kSetrakaraNaM 'kAle' kAlavinasthi karaNaM, tahAvi puNavaMjaNappamANeNaM / bavabAlavAikaraNehi, NegahA hoi vavahAro // 1025 // ____ kAle'pi karaNaM nAsti kAlasya vartanAdirUpatvAt , vartanAdInAM ca svayameva bhAvAt , tathApi punarvyaJjanapramANena varttanAdyabhivyaJjakadravyANAM ghaTapaTAdInAM pramANena balena kAlakaraNaM syAta / yathA-ayaM ghaTo dvivarSasambandhI, yato vartanAdayo dravyebhyaH kathazcidabhinnAstatastatkaraNe vartanAdInAmapi karaNaM syAt / tatra varttanA iti ekadvayAdisamayAtikramaNaM kathyate / AdizabdAtkAlajanyA vRddhihAnyAdayaH, dravyANi ghttaadiini| samayAdikAlApekSAyAmapi vyavahAranayAdasti kAlakaraNaM, yataH | bababAlavAdibhiH karaNeloMke'nekadhA vyavahAraH syAt / bhASyaM-'bavaM ca bAlavaM ceva kolavaM thIviloyaNaM / garAi vaNiyaM ceva viTThI havai sattamA / 1 / ' bavaM 1 bAlavaM 2 kaulavaM 3 strIvilocanaM taitiletyanyAkhyaM 4 garAdi 5 vaNik 6 vRSTiH 7 etAni calAni vartante'nyAni catvAri sthirANi, yathA- sauNI cauppaya nAgaM kiMsugdhaM ca karaNaM thiraM cauhA / bahulacauddasirati sauNI sesaM tiya kamaso / 2 / ' kRSNacaturdazyA rAtrAviti pAzcAtyATuM zakuniramAvAsyAH pUrvArddha catuSpadaM, Jain Education He Il Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryuktidIpikA / / // 203 // Jain Education Intern pazcimArge nAgaM, zuklapratipaddine kiMstughnaM rAtrau tu bavaM ityAdi, karaNaM ca titherarddha syAt / eSAM jJAnopAyaH - ' parakatihio duguNiya, durUvINAya sukaparakaMmi / sattahie devasiyaM taM ciya rUvAhiyaM ratiM / 3 / pakSatithayo dviguNitAH kAryAH, tatathecchuklapakSaH syAttadA dvirUpahInAH kAryAH / tataH saptabhirhate daivasikaM karaNaM syAttacaivaM rUpAdhikaM rAtrau syAt / tatra pakSatithiryathA'dya tRtIyA 3, sA dviguNA jAtA 6, sApi zuklapakSe dvirUpahInA jAtA 4, saptabhizvAtra bhAgo na pUryate'to labdhaM tRtIyA dine caturtha taitila karaNaM, rAtrau tu rUpAdhikatve garAdi / kRSNapakSe tu dvirUpahInatvAbhAvAt SaSThaM vaNika, rAtrau ca rUpAdhikaM viSTiH 7, uktaM ca ' kiNhanisi taiyadasamIsattamicauddasIe aha viTThI / sukaca utthikArasinisi aTThami punimAe divA / 4 / ' suddhassa paDivainisiM paMcamidiNi aTThamIe ratiM tu / divasassa vArasI puNNimAe ratiM vavaM hoi / 5 / ' bahulassa utthIe divA ya taha sattamIe ratiMmi / ikkArasIya u divA bavakaraNaM hoi nAyavaM / 6 / ' kRSNapakSe 3- 10 nizi 7 - 14 ahni viSTiH / zukle 4-11 nizi 8-15 divA viSTiH / zuddhasya zuklapakSasya 1 nizi pazcamI 5 dine 8 rAtrau 12 dine 15 rAtrau vavaM syAt / bahulasya kRSNakSasya 4 divA 7 rAtrau 11 divA vavaM syAt / evaM krameNAgratastithyarddhamAnAni bAla vAdIni syuretAni ca mAsamadhye kRSNacaturdazIM yAvat punaH punarAyAntIti calAnyucyante / tataH kRSNacaturdazIpazcimArddhAdArabhya zakunyAdIni 4 karaNAni syustAni mAsAntarekavAraM AyAntIti sthirANyucyante / / 1025 // uktaM kAlakaraNaM / atha bhAvakaraNaM, bhAvaH paryAyaH tasya ca jIvAjIvopAdhibhedena vaividhyAttatkaraNamapyaughato dvidhetyAha 'jIva' jIvajIve bhAve, ajIvakaraNaM tu tattha vannAI / jIvakaraNaM tu duvihaM, suakaraNaM no a suakaraNaM // kSetrakAlakaraNe // 1120311 Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvidhAjIva|bhAvakaraNe zrutabhAvakaraNam // bhAve karaNaM dvidhA, jIvabhAvakaraNaM ajIvabhAvakaraNaM ca, tatrAlpavAcyatvAdajIvabhAvakaraNamAdau vyAkhyAti / varNAdIni yatparaprayogaM vinA'bhrAdernAnAvarNAntaragamanaM, Adito gandhAdigrahaH / nanvidaM dravyavizrasAkaraNameva prAguktaM, kathamatra bhAvakaraNaM ? ucyate-iha bhAvAdhikArAtparyAyaprAdhAnyamAzrityoktaM, dravyavizrasAkaraNe tu dravyaprAdhAnyamAzrityeti shessH| jIvakaraNaM tu dvividhaM, jIvabhAvarUpaM zrutajJAnabhAvakaraNaM, zrutarahitaM jIvaparyAyarUpaM nozrutabhAvakaraNaM ca / / 1026 // zrutabhAvakaraNamAha 'baddha' baddhamabaddhaM tu suaM, baddhaM tu duvAlasaMga niddittuN| tavivarIamabaddhaM, nisIhamanisIha baddhaM tu // 1027 // __zrutaM dvidhA baddhaM abaddhaM ca / baddhaM tu dvAdazAGge nirdiSTaM / upalakSaNAdanyadapi gadyapadyAtmakaM sarva baddhamiti / tadviparItaM zAstre grathitaM abaddhaM / baddhaM tu dvidhA, rahasi pAThAdupadezAcca channaM nizIthaM tadanyadanizIthaM // 1027 ||'bhuuaa' bhUApariNayavigae, saddakaraNaM taheva na nisiihN| pacchannaM tu nisIhaM nisIhanAmaM jaha'jjhayaNaM // 1128 // bhUtaM utpannaM, apariNataM pariNAmAntaramagatamityarthaH, vigataM naSTaM ityAdiSu zabdakaraNaM uktirna nizIthaM / ayaM bhA 'uppanneha vA vigamei vA dhuvei vA' ityAdyarthasya pratipAdakaM zAstraM na nizIthaM prakAzapAThAdupadezAca, pracchannaM yadvA guptArtha nizIthaM ucyate // 1028 // 'agge' aggeaNIaMmi jahA, dIvAyaNa jattha ega tattha sayaM / jattha sayaM tatthego, hammai vA bhuMjae vAvi // yathA'grAyaNIye pUrve'yaM pATho'sti 'jatthego dIvAyaNo hammai, tattha dIvAyaNasayaM hammai / jattha dIvAyaNasayaM hammai Jain Education Intel For Private & Personal use only Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- niyukti dIpikA // dvidhAjIvabhAvakaraNe nozrutabhAvakaraNam // SHA // 204 // tatthego dIvAyaNo hammai / 1 / ' etadAmnAyA bhAvAnna vyAkhyAtaM // 1029 // ' evaM ' evaM baddhamabaddhaM, AesANaM havaMti pNcsyaa| jaha egA marudevI, accaMtaM thAvarA siddhA // 1030 // evaM prAguktaM zrutaM baddhaM / abaddhaM tvAdezAnAM asambhAvyavacanAnAM paJcazatAni, yathA ekA marudevA'tyantaM sthAvarAdivanaspatikAyAduddhatya siddhA, evamanye'pi, yathA svayambhUramaNamatsyAnAM padmapatrANAM ca balayavarjasa kArabhAvaH 2 / viSNuRSeH sAdhikayojanalakSaM caikriyaM 3 karaTotkuruTasambandhaH 4 karaTotkuruTakRtakuNAlAplAvanAtrayodaze varSe zrIvIrasya jJAnotpattiH, kuNAlAvinAzAttRtIye varSe karaTotkuruTau sAketapure mRtvA saptamaM narakaM gatau ityAdi // 1030 // uktaM bhAvakaraNaM zrutakaraNaM / | atha nozrutakaraNaM ' nosu' nosuakaraNaM duvihaM, guNakaraNaM taha ya juMjaNAkaraNaM / guNakaraNaM puNa duvihaM, tavakaraNe saMjame a thaa|| no niSedhe, nozrutakaraNaM dvividhaM, guNAnAM kRtirguNakaraNaM, tathA yojanAkaraNaM / guNakaraNaM dvividhaM, tapaHkaraNaM saMyamakaraNaM ca // 1031 / / ' juMja' | jhuMjaNakaraNaM tivihaM, maNaM vayaM kAe amaNasi sccaaii| saTTANi tesi bheo, cau~ cauhA sattahA ceva // | yujyate karmANubhirAtmA'neneti yojanAkaraNaM trividhaM, manasi vacasi kAye ca / tatra manasi satyAdIni manoviSayaM satyAdiyojanAkaraNaM, yathA satyamanoyojanAkaraNaM, evaM satyamRSA'satyAmRSA mRSAmanoyojanAkaraNAnyapi / evaM vAgyoge // 204 // Jain Education in For Private & Personal use only Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inter spi caturddhA yojanAkaraNaM / kAyayojanAkaraNaM tu saptadhA - audArikayojanAkaraNaM, audArikamizrayojanAkaraNaM, evaM vaikriyaM vaikriyamizraM, AhArakaM AhArakamizra, kArmmaNakAyayogakaraNamiti / tatraudArikayojanAkaraNaM tat yadaudArikadehavyApAreNa jIvaH karmma cinoti / audArikamizraM tad yadaudArikadehI labdhyA prayatnavazAdvaikriyAdidehaM kRtvA punastaM saMharannaudArike tasmi pradezavyApAraM karotIti / evaM vaikriyamizrAdInyapi / kArmmaNakAyayojanAkaraNaM antaragatau zarIrA'paryAptiM yAvatsarvajIvAnAM syAt / svasthAne pratyekaM manovAkkAyarUpe teSAM yojanAkaraNAnAM bheda uktarItyA krameNa caturddhA caturddhA saptadhA caiva // 1032 // ' bhAva ' bhAvasuasaddakaraNe, ahigAro ittha hoi nAyavo / nosuakaraNe guNajuMjaNe, a jaha saMbhavaM hoi // atra adhunA bhAvazrute tasya ca zabdakaraNe bhAvapUrvaM prakAzapAThe zrutasAmAyikasyAdhikAraH karttavyo bhavati / nozrutakaraNe nozrutakaraNamAzritya guNakaraNe yojanAkaraNe ca yathAsambhavaM bhavatyadhikAraH / tatra guNakaraNe cAritrasAmAyikasyAvatArastapaHsaMyamaguNAtmakatvAccAritrasya, yojanAkaraNe tu satyAsatyAmRSAmanovAgyojanArUpe caturNAM sAmAyikAnAmavatAraH / audArikakA yojanAyAM zrutacAritrasAmAyikayoravatAraH, kramAd bhaGgikazrutaguNane samitiguptipAlane ca sati / / 1033 // atha saptabhiranuyogadvArai: sAmAyikakaraNamAha ' kayA ' kokaNayaM ke adabesu kIraI vA~vi / kAhe va kArao nayao, karaNaM kaIvihaM (ca) ka~haM // 35 sAmAyikakaraNam // Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIpikA // sAmAyikakaraNe kRtAkRtAdIni trINi dvArANi // bAvazyaka nanvetatsAmAyikaM asyAH kriyAyAH prAka kSaNe kiM kRtaM sakriyate utAkRtaM ? AdyapakSe sadbhAvAdeva karaNAnupapattiH, niyukti dvitIye tu vAndhyeyAderiva karaNAyogaH pUrvamekAntenAsatvAditi ziSyapraznamAzaGkayottaramAha-kRtAkRtaM sAmAyikaM, kRtaM ca akRtaM ceti kRtAkRtaM, atra nayamatabhedena bhAvanA kAryA 1, tathA kena kRtaM 2, keSu dravyeSu kriyate 3, kadA vA kArako'sya 4, nayanaH iti kenAlocanAdinyAyena 5, karaNaM katividhaM 6, kathaM labhyate ? iti dvArANi // 1034 // // 205 // atra bhASyakRtkrameNAha ' uppa' uppannANuppannaM,kayAkayaM ittha jaha namukkAre (daa01)| keNaMti atthaotaM, jiNehiM suttaM gnnhrohiN(daa02)|| ____ kRtAkRtaM utpannAnutpannaM kriyate dravyaparyAyobhayarUpatvAt / paryAyatayotpannaM dravyatayA'nutpannamityarthaH / atra ca yathA | prAgnamaskAre nayairbhAvanA kRtA tathA kAryA 1 / 'kene 'ti kena kRtamiti dvAre'rthato'rthamAzritya jinavaraiH, sUtraM tvAzritya gaNadharaiH kRtaM, vyavahAratastvevaM, nizcayatastu tatsvAminA kRtamiti / 'naNu niggame gayaM ciya keNa kayaM taMti kA puNo pucchA / bhaNNai sa bajjhakattA ihaMtaraMgo viseso'yaM / 1 / ' nanu 'uddese nidese niggame' ityatra sAmAyikasya nirgame bhaNyamAne zrIvIrAttannirgatamityAdikathanena kena kRtaM tadityetadgatameva punarapIha kA pRcchA? bhaNyate-sa tIrthakarAdiH sAmAyikasya bAhyakartA tatroktA, iha tvayaM vizeSo yadantaraGgaH kartA jijJAsitaH, sa ca sAmAyikAnuSThAtA sAdhvAdiH dvaa02|| 175 // 'taM ke' El taM kesu kIraI tattha, negamo bhaNai iTThadavesuM / sesANa savadatvesu, pajavesuM na savesuM (dA03) 176 // // 205|| Jain Education Intel For Private & Personal use only Lal Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tata keSu dravyeSu sthitvA kriyate ? tatra naigamo bhaNati-iSTadravyeSu manojJapariNAmakAraNatvAta , taduktaM taiH 'maNuNNaM [sAmAyikabhoyaNaM bhuccA maNuNaM sayaNAsaNaM / maNuNNaMsi agAraMsi maNuNNaM jhAyae muNI / 1 / ' zeSANAM sarvadravyeSviti yatreSTe'niSTe vA dravye sthitasya zubhapariNAmaH syAditi / 'pajjave' sarveSu paryAyeSu na, sarvaparyAyeSvavasthAnAbhAvAt , tathAhi yo yatra dvaarm|| niSadyAdau sthitaH na sa tatra tatsarvaparyAyeSu, ekabhAge eva sthitatvAt / naNu bhaNiyamuvagyAe kesutti ihaM kuo puNo pucchaa| kesutti tattha visao iha kesu Thiyassa tllaabho|1|' nanUpodghAte keSu sAmAyikaM iti prAgbhaNitaM, iha kutaH pRcchA? atrotaraM-keSviti tatra viSaya uktaH yathA 'savagayaM sammattaM' ityAdi, iha tu keSu dravyeSu sthitasya tallAmaH syAditi pRcchaa| tena na paunarutyaM / ' to kaha savadavAvatthANaM? NaNu jaaimettvynnaao| dhammAisabadavAdhAro saho jaNo'vassaM / 2 / ' nanu tataH kathaM sarvavyAvasthAnaM zeSanayA vadantItyuktaM ? ucyate-jAtimAtravacanAt sAmAnyena kathanAt , yato'vazyaM sarvo'pi jano jIvalokaH, dharmAdIni dravyANyAdhAro yasya sa tAdRzaH dhrmaastikaayaadhrmaastikaayaadissdrvyaadhaarvaanityrthH| 'visao vi uvagyAe kesuttIhaM sa eva heutti / saddheyaneyakiriyAnibaMdhaNaM jeNa sAmaiyaM / 1 / ' athavopodghAte sarvadravyANi sAmAyikasya viSaye syurityuktaM, iha tu sa eva sAmAyikalAbhaH sarvadravyeSu hetubhUteSu syAdityucyate, yena sAmAyikaM zraddheyAni jJeyAni cAritrakriyAhetubhUtAni ca dravyANi nivandhanaM kAraNaM yasya tattathA / nA'piviSayahetvorekatvaM, viSayasya gocararUpatvAt jIvadhAtanivRtteH sarvajIvavat , hetostUpaSTambhakatvAt , dayAyAH karmakSayopazamavat / 'ahavA kayAkayAisu kajaM keNa ca kayaM cakattati / kesutti karaNabhAvo, taiyatthe sattami kaauN|1|' athavA kRtAkRtAdidvAreSu prathame dvAre kA yata kiyate tatkArya Jain Education in Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyukti dIpikA " // 206 // sAmAyikamuktaM, kena kRtamiti dvitIye dvAre sAmAyikasyaiva kartA nirdiSTaH, keSviti tRtIyadvAre tu tRtIyArthe saptamI kRtvA sAmAyika| karaNamuktaM / kairdravyaiH karaNabhUtaiH sAmAyikaM kriyate ityupodghAtena saha na paunaruktyaM dvA0 3 // 176 // ' kAhu' karaNe kade kAhu ? uddiTrenegama, uvaTTie saMgaho avvhaaro| ujjusuo akamaMte, sadda samattaMmi uvautto (daa04)||d ti turve / kadA sAmAyikasya kArakaH syAditi prazne naigama uddiSTe manyate, ko'rthaH-ziSyaH kSamAzramaNAdanu guruNA 'uddisAmo khamAsa- dvAram // maNANaM' ityAdinA sAmAyikAdhyayane uddiSTamAtre ziSyo'nadhIyAno'pi sAmAyikasya karttA syAt / atra pUrvokta (vanagamana) prasthitaprasthakakartRdRSTAnto vAcyaH / yasmAduddezo'pi tasya hetustasmiMzca kAraNe kaaryopcaarH| saGgraho vyavahArazca manyete upasthitaH san kArako bhavet , uddezAdanu samuddeze kriyamANe vAcanAyai yadA vandanaM datvopasthitaH syAttadA''sannatarakAraNatvAt saamaayiksykaarkH| RjusUtro vakti Akramanniti sAmAyika paThitumArabdhaH kAraka iti / zabdAdayo vadanti-sAmAyikapAThe samApte satyupayukta eva kArakaH syAt , ko'rthaH sUtramapaThannapi tadarthopayuktaH sAmAyikasya kArakaH syAt dvA04 // 177 // atha nayato nyAyata iti dvAraM 'Alo' AloaNA ya viNae, khittai disA'bhiggahe akole y|rikkhN guNasaMpa~yA'via,abhivAhAre a atttthme|| ___ AlocanA 1 vinayaH 2 kSetraM 3 digabhigrahaM 4 kAlaH 5 RkSasaMpata 6 guNasampat 7 abhivyAhAro'STamo nayaH 8 // 178 // atra AlocanAbaSTadvArANAM gAthAntarvyAkhyAyamAnAnAM bhASyagAthA antarA 2 vakSyante iti sAvadhAnaraM | |206 // Jain Education inte Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Intern dvAraM cintyaM, gahanairna bhAvyaM / bhASyaM ' pava ' pavvajjAe juggaM, tAvai AloaNA gihatthesuM / uvasaMpayAi sAhUsu, sutte atthe tadubhae a // 179 // pravrajyAyA yadyogyaM prANijAtaM puMstrIklIvabhedaM tadanveSaNIyaM / tAvatyAlocanA avalokanA vA gRhastheSu kAryA yathA dravyato nakkIbAdiH, kSetrato nAnAryakSetrajaH, kAlataH zItoSNAdinA na klAmyati, bhAvato nIrogAnalasAdiH / evamAlocanAyA yogyatAnirNayAdanu sarvasAmAyikaM dadyAnna zeSANAM niSiddhadIkSANAmiti nayaH, evaM gRhasthepUktaM / sAdhuSu punaH sAmAyikasya sUtre'rthe tadubhaye copasampadi AlocanA syAt / iha yadA ko'pi navadIkSita eva glAnatvAdihetunA'nadhItasAmAyiko vismRtasAmAyiko vA svagurvabhAve'nyatra sAmAyikasUtrArthAdyupasampadyate tadA'sAvAlocanAM datte, atra vidhiH sAmAcAryAmukta eva, sa ca yAvanmAtraM sUtraM jAnAti tAvataiva pratikramaNAdi kuryAdevamapi sa cAritrapariNAmopetatvAdyatireva // 179 // gatamAlocanAdvA0 1 / atha vinItasyeti ' Alo ' Aloie viNIassa, dijae taM pasatthakhittaMmi / abhigijjha do disAo, caraMtiaM vA jahAkamaso // Alocite sati vinItasya gurvadvidhAvanAdyanurAgavatastaddIyate / bhASyaM - 'aNuratto bhattigao, amuI aNuyattao visesannU / ujjutaga'paritaMto icchiyamatthaM lahai sAhU / 1 / ' bhaktigato bhaktisthitaH, amocI tADito'pi gurupArzvAmocako, anuvarttako gurucittAnuvarttanAzIlaH, vizeSajJaH prastAvavettA, udyuktaH udyamaparaH, aparitAnto'nirviNNaH / gataM vinItadvA0 2 / atha kSetradvA0 sAmAyikakaraNe nayata iti dvAram // Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa baavshykniyuktidiipikaa|| nayata iti dvAre vinItAdi // 207 // 3 'pasatthakhettaMmI 'ti prazaste kSetre dIkSA dIyate bhASyaM-' ucchuvaNe sAlivaNe paumasare kusumie ya vaNasaMDe / gaMbhIrasANuNAde payAhiNajale jiNahare vA / 1 / ' gambhIre latAvRkSAdyAzrite, sAnunAde pratizabdabahule, pradakSiNAvarttajale sthAne, jinagRhe vA / 'dijana u bhaggajhAmiyasusANasunnAmaNunagehesu / chAraMgArakayArAmejjhAIdavyaduDhe vA / 2 / ' bhagne gRhe, dhyAmite jvalite sthAne, zmazAne, zUnye gRhe, amanojJageheSu / kSArAGgArakacavarAmedhyAdidravyaiduSTe vA kSetre na tu deyAt , dvaa03| digabhigrahamAha'abhigijjhe'tyAdi abhigRhya svIkRtya, dve dizau prAcyudIcyau, dIkSA deyA, carantyAM ceti yasyAM dizi yugapradhAnakevalArhanto viharantaH syuH, yathAkramaza iti krameNa pradhAnAsvetAsu dikSu dIkSeta / bhASyaM-'puvvAbhimuho uttaramuho va dijA'Dva paDicchijjA / jAe jiNAdao vA disAe jiNaceiyAI vA / 1 / ' dIkSAM dadyAdathavA pratIcchetsvIkuryAt , yasyAM dizi jinAdayo | vA, AditaH sAtizayarSayaH jinacaityAni vA syustadabhimukhA dadyAt // 180 // gataM digdvA0 4 / atha kAlaH 'paDi' paDikuTTadiNe vajia, rikkhesu amigsiraai| bhaNiesuMpiyadhammAIguNasaMpayAsu taM hoi dAyatvaM // pratikruSTaM niSiddhaM dinaM varjayitvA zubha muhUrte dIyate / 'cAuddasi pannarasiM vajjijA aTThami ca navami ca / chaDhi ca cautthiM vArasiM ca duhaMpi pakkhANaM / 1 / ' dvayorapi pkssyoH| gataM kAladvA06, atha RkSasampat-RkSeSu mRgazIrSAdiSu zAstrabhaNiteSu / 'migasira addA pusso tinniya puvAi mUlamassesA / hattho cittA ya tahA dasa vuDDikarAI nANassa / 1 / ' tisraH | pUrvAH, pUrvA0 phA0pU0SA0, pU0 bhaa0| tathA 'tisu uttarAsu taha rohiNIi kujA ya seha nikkhamaNaM / gaNivAyae aNunnA mahavvayANaM ca AruhaNaM / 2 / ' tathA 'saMjhAgayaM ravigayaM viDDeraM saggahaM vilaMbaM ca / rAhuhayaM gahabhinnaM ca vajae sattanakkhatte / 3 / ' yatsandhyAyAM meM N 207|| Jain Education inte For Private & Personal use only Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayata iti dvAre abhivyAhAradvAram / / udeti tatsandhyAgataM arkabhAccaturdazaM paMcadazaM vA, ravebhaM ravigataM, pUrvadvArikeSu zubheSu pUrvadizA gantavye aparayA yAto viDveraM, krUragrahAzritaM sagrahaM / raviNA bhuktvA muktaM vilaMbi, yatra bhe grahaNaM jAtaM tadrAhuhataM, grahavidAritaM grahabhinnaM / 'atthavaNe saMjhAgaya ravigaya jahiyaM Thio ya Aicco / viDDeramavaddAri ya saggaha kUraggahaThiyaM tu / 1 / ' AiccapiTTio jaM vilaMbi rAhuhayaM tu jahiM gahaNaM / majjhe gaho jassa gacchai taM hoi gahabhinnaM / 2 / ' spaSTArthe gAthe ' saMjhAgayaMmi kalaho AiJcagae ya hoyanivvANI / vihare paravijao saggahami ya viggaho hoi / 1 // ' Adityagate bhe'nirvANI anivRtivAn bhavati / 'doso asakajantu hoi kubhattaM vilaMbinakkhatte / rAhuhayaMmi ya maraNaM gahabhinne soNioggAlo / 1 / ' doSaH azaktajantuH kubhaktaM ca bhavati, zoNito dgAlo raktapravAhaH / uktA RkSasampat dvaa06| atha guNasampat 'piyadhamme 'tyAdi, priyadharmAdiguNasampatsu satISu tat HI sAmAyikaM dAtavyaM bhavati / 'piyadhammo daDhadhammo saMviggo'vajamIru asaDho ya / khaMto daMto gutto thiravyaya jiiMdiyo ujjU / 1 / ' priyo dharmo yasya saH, saMvino mokSotkaNThitaH, avadyamIraH, kSAntaH, dAntaH, RjuH, uktA guNasampat , dvA07 // 181 / 'abhi' abhivAhAro kAlia-suaMmi suttatthatadubhaeNaM ti| davaguNapajjavehi a, diTThIvAyaMmi boddhbo||182||| ____ abhivyAhAraH ziSyagurvocanaprativacanarUpaH, sa ca kAlikazrute AcArAdau sUtrato'rthatastadubhayatazceti / yathA ziSyeNa 'icchAkAreNedamaGgAdhuddizate 'tyukte, guruvAk, uddisAmo khamAsamaNANaM hattheNaM, ityAdi, ahamidaM udizAmi vAcayAmItyarthaH kSamAzramaNAnAM hasteneti Aptopadezena na tu svabuddhyA, sUtrato'rthatastadubhayatazca / dRSTivAde tu so'bhivyAhAro dravyaguNaparyAyai Jain Education a l For Private & Personal use only Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathaM sAmAyikalAma Avazyaka niyukti dIpikA // // 208 // 1 dvAram // jJeyaH, yathA uddizAmi sUtrato'rthato dravyaguNaparyAyairanantagamasahitairiti / gurorabhivyAhAre sati ziSyo brUte-uddiSTamidaM mama, icchAmyanuzAsti pUjyAnAmiti / evamabhivyAhArA'khyaM aSTamaM dvAraM, 'kayAkayaM' iti gAthokte nayata iti paJcamamUladvAraM sampUrNa / vyAkhyAtA 'Aloie viNIasse'ti pratidvAragAthA / / 182 // atha karaNaM katividhamityAha ' udde' uddesa samuddese, vAyaNa maNujANaNaM ca aayrie|siismmi uddisijaMtamAi, eaMtu jaM kaihA // 183 // ____ guruziSyayoH sAmAyikakriyAvyApAraNaM karaNaM / tatrAcArye karaNaM caturdA, uddeza 1 vAcanA 2 samuddezA 3 'nujJA 4 | bhedAt , gAthAbhaGgabhayAd vyatyayaH, ziSye tUddizyamAnavAcyamAnasamuddizyamAnAnujJAyamAnAni karaNAni / 'eaM tu jaM kaiha 'tti etadevaM caturdA tat , yaduktaM-karaNaM katidheti / iha prAgyannAmAdhanekadhA karaNamuktaM tatpUrvagRhItasAmAyikamAzritya, etattu pratipattimAzrityeti na doSaH, dvaa06|| 183 // atha kathaM dvA07 'kaha' kaha sAmAialaMbho ? tassavavighAidesavAghAI / desavighAIphaDagaaNaMtavuDDIvisuddhassa // 1035 // ___ kathaM sAmAyikalAbhaH syAt ? ucyate-tasya sAmAyikasya sarvaghAtIni dezaghAtIni ca karmANUnAM sparddhakAni karmANuvRndAni syuH, tatra jJAnAvaraNadarzanamohanIyAnAM sarvaghAtiSu sarveSu sparddhakeSu kSINeSu dezaghAtinAM tvanantasparddhakeSu kSINeSvanantaguNavRddhyA pratisamayaM vizuddhadhamAnaH zubhazubhatarapariNAmo bhAvataH kakAraM labhate / tato'nantaguNavRddhyaiva pratisamayaM vizudhyamAnaH san rephamevaM zeSAnapi varNAn , tata Aha-dezavighAtispardhakAnantavRddhathA vizuddhasya stH|| 1035 // evaM' // 208 // Jain Education Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhae a aMte' iti padadvayasya vyAkhyA // evaM kakAralaMbho, sesANavi evameva kamalaMbho / eaMtu bhAvakaraNaM, karaNe a bhae ajaM bhaNiaM // kakArasya laabhH| zeSANAmapi varNAnAmevameva kramAllAbho jnyeyH| yadi bhAvahInA ajJAnA vA 'karemi bhaMte! sAmAiyaM' ityAdi paThanti paraM teSAM kSayopazamaH ko'pi tAdag na, paraM yaH sAvadhAna ekamanA arthAnugataM sUtraM paThati tasyaivaM karmakSaya- lAbhaH syAt / iha prAgupakramadvAre kSayopazamAtsAmAyika jAyate ityuktaM, upodghAte tu kathamitidvAre kSayopazamaprAptiH kathaM / syAdati pRSTe 'didve sue aNubhae' ityAyuttaraM coktaM, atra tu kathaM prazne keSAM karmaNAM kSayopazama iti vibhAgotyA paunarutyaM na jJeyaM / ' eaMtu bhAvakaraNaM' ti etadeva pUrvoditaM yatsAmAyikakaraNaM tadbhAvakaraNaM / evaM ca ' karaNe a bhae a' ityatra yatkaraNamiti dvAraM bhaNitaM tad vyAkhyAtaM / etadvyAkhyAnAca sUtre'pi karomIti vyAkhyAtaM // 1035 // gataM mUladvAragAthAyAH ' karaNe' iti dvAraM 1 / atha 'bhae a aMte ' iti vyAkhyAti ' hoi' / hoi bhayaMto bhayaaMtagoa, rayaNA bhayassa chnbheaa|sbNmi vannie'NukkamaNa aMtevi chbbheaa||184|| ___ bhadaMtaH kalyANakaraH, prAkRte (AmatraNe) bhaMte ! iti syAt / yadvA bhavAntakRttvAd bhavAntastathA bhayasyAnta iti ca / tatra bhaye nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvaiH SaDbhedAH SaTprakArA racaneti nikSepaH syAttatra nAmAdiSu sarvavibhaktyanteSvarthayojanayA nAmabhayAdi svadhiyA jJeyaM / sarvasminnAmAdipavidhe bhaye varNite'nte'ntazabde'pi nAmAdiSaDbhedAH syuH, nAmAntasthApanAntAdi svadhiyA jJeyaM // 184 // 'evaM' Jain Education Inter30 Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAvazyaka- niyukti dIpikA // // 209 // evaM sarvami'vi vanniaMmi, itthaM tu hoi ahigAro / sattabhayavippamukke, tahA bhavaMte bhayaMte a||185|| "bhae a sarvasminnAmAdibhedairante varNitetrAdhikAro yaH pratikramaNasaGgrahaNyAM vAcyaH saptamayavimuktastena, tathA bhavAnto bhadantazca aMte' iti tAbhyAM iti // 185 / / atha bhASyaM 'AmaMtei karemI bhadaMta ! sAmAiyaMti sIso'yaM / AhAmaMtaNavayaNaM guruNo kiM kAraNa- padadvayasya miNati |1|'kremi bhaMte ! sAmAiyaM ' iti ziSyo'yaM guruM Amantrayati / Aha para:-nanu gurorAmantraNavacanamAdau vyAkhyA / kRtamiti kiM kAraNaM ? ' bhaNNai gurukulavAsovasaMgahatthaM jahA guNatthIha / nicaM gurukulavAsI haveja sIso jao'bhihiyaM / 2 / nANassa hoi bhAgI thiratarao daMsaNe caritte ca / dhannA AvakahAe gurukulavAsaM na muMcaMti / 3 / ' bhaNyategurukulavAsopasaMgrahArtha gurorAmantraNaM, yathA iha guNArthI ziSyo nityaM gurukulavAsI bhavet , yato'bhihitaM siddhAnte 'nANasse 'tyAdi, gurukulavAsI jJAnasya bhAgI bhAgavAn bhavati sthirataro darzanacAritre ca syAta, tato dhanyA yAvatkathayA yAvajIvaM / 'AvassayaM pi nicaM gurupAmUlaMmi desiyaM hoi / vIsupi saMvasaMto kAraNao jaibhisijAe / 4 / ' bhadaMtetyAmantraNenAvazyakamapi gurupAdamUle kArya iti darzitaM bhavati, yato vasatisaGkIrNatAdikAraNato viSvagapi abhizayyAyAM anyavasatau saMvasataH kalpe iyaM sAmAcArI uktA, yathA-' jai khuDDulagA vasahIto annattha gaMtUNa kaivayasAhUNo vasaMti, tatrAcAryasamIpe paDikkamiuM pAusiyakAlagrahaNottarakAlaM sUtrArthapauruSIM kRtvA'nyasyAM gacchantItyAdi' / ' evaM ciya savAvassayAI ApucchiUNa kajAI / jANAviyamAmaMtaNavayaNAo jeNa savvesiM / 5 / sAmAiyamAIyaM bhayaMtasaddo ya jaM | tadAIe / teNANuvattai tao karemi bhaMteti savvesu / 6 / ' evameva sarvAvazyakAni caturviMzatistavAdIni gurumApRcchaya IN209 // Jain Education Intel For Private & Personal use only Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmasya nikssepaaH|| kAryANi ityAmantraNavacanAd jJApita, yena sarveSAmAvazyakAnAM sAmAyika Adau mataM AdimataM, bhadaMtazabdazca yattadAdau, tenAnuvartate, tataH karomi bhadaMteda 'miti sarvAvazyakeSu / 'kiccAkiccaM guravo vidanti viNayapaDivattiheuM ca / UssAsAi pamottuM tadaNApucchAe paDisiddhaM / 7 / ' kRtyaM akRtyaM cedaM iti guravo vidanti, tathA vinayapratipattihetuM ca, ucchvAsAdi muktvA tadanApRcchayA sarva kArya pratiSiddhaM / 'guruvirahamivi ThavaNA, gurUvaesovadaMsaNatthaM ca / jiNavirahaMmi'vi jiNabiMbasevaNAmaMtaNaM sahalaM / 8 / ' guruvirahe gurorabhAve'pi gurusthApanA gurUpadezopadarzanArthameva / jinavirahe jinAbhAve'pi jinabimbasevanAmantraNaM saphalaM syAt / 'ranno va parokkhassavi jaha sevA maMtadevayAe vA / taha ceva parorakassavi guruNo sevA viNa yaheuM / 9 / ' rAjJo vA parokSasyA'pratyakSasyApi yathA sevA maMtradevatAyA vA apratyakSAyA vA api sevA tadbhaktirUpA kriyate, tathaiva parokSasyApi guroH sevA vinayahetuH / yadvA 'bhaMte' ityAtmana evAmantraNaM, yathA sarvakriyAsUpayuktaH syAd , yadvA jJAnadarzanacAri. trANi gurUNi 'tesu gurUsannaM kAUNa bhaNNai karemi bhaMte ! sAmAiyaM' iti // 185 // gataM ' bhae a aMte' padadvayaM dvA0 3 // atha sAmAyikaM 'sAma' sAmaM samaMce sammaM, igaimiti sAmAiassa egtttthaa|naamN ThavaNA davie, bhAvaMmi atassa nikkhevaa|| sAmaM, samaM, samyak, eSAmane ika iti pratyekaM padaM, tacca dezyuktyA pravezArthe varcate, atra padayojanAM svayamagre vakSyati / tathA sAmAyikasya ekAthikAni vAcyAni, teSAM sAmAdInAM nAmAdibhirnikSepaH syAt // 1037 / / nAmasthApanAsAmAdIni muktvA dravyasAmAdInyAha 'mahu' Jain Education a l Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- niyuktidIpikA // // 21 // mahurapariNAma soma, samaM tulo samma khiirkhNddnnuii| dore hArassa ciI, inameAI tu davvaMmi // 1038 // sAmAyikai madhurapariNAmidravyaM zarkarAdidravyaM sAmadravyaM, samaM sadbhUtArthAlocanAyAM tulA tolanopakaraNaM, dravyasamyak kSIrakhaNDayo- kArthi| yutiyogaH samyag milanamityarthaH / tathA dravyekaM bhaviSyadhAraparyAyasya muktAvrajasya davarake citiH pravezanaM, etAnyAharaNAni kAni // dravyaviSayAni / / 1038 // bhAvasAmAdInyAha ' Ayo' AyovamAe paradurakamakaraNaM raagdosmjhtthN| nANAitigaM tassAi, poNaM bhAvasAmAI // 1039 // ____ AtmanopamayA Atmavat parasyApi duHkhAnAmakaraNaM bhAvasAmaM, rAgadveSamAdhyasthyaM dvayoranAsevanayA madhyavartitvaM cittasya bhAvasama, jJAnAditrayamekatra yojanaM bhAvasamyak, yato ratnatrayameva samyakramokSahetutvAt , ekaikapakSastvasamyak, tathA tasya sAmAderAtmani protanaM bhAvekaM / atha yojanA-Atmani sAmna ikaM nipAtanAta sAmAyika, eva samasamyakazabdAbhyAmapi ikayoge sAmAyikazabdanipAtaH // 1039 // sAmAyikaikArthikAnyAha 'sama' samayA sammatta pasattha, saMti siva hia suhaM aniMdaM c|aduraaNchiamgrhiaN, aNavajamime'vi egtttthaa||11 ___ samatA mAdhyasthyaM, samyaktvaM ratnatrayayogaH, prazastaM muktidatvAt , zAntiH zamavatvAt , zivaM nirupadravatvAt , hitaM Ayati sundaratvAt , zubhaM zubhAzayatvAt , anindyaM vizvamAnyatvAt , agarhitaM garyakarmarahitatvAt , anavadyaM niSpApatvAt / imetroktA'pizabdAt sAmAiyaM samaiyaM ityupodghAtaniyuktyA apyekArthAH // 1040 // atha 'karemi bhaMte ! sAmAiyaM' // 210 // Jain Education in For Private & Personal use only Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education In Te 1 iti padArthe ukte cAlanAmAha 'ko kA ko kArao ? karaMto kiM kammaM ? jaM tu kIraI teNa / kiM kAraya karaNANa ya, annamaNannaM ca ? arakevo // 1041 // 'karemi bhaMte! sAmAiyaM' ityatra kaH kArakaH ityAha ? sAmAyikaM kurvannAtmaiva / kiM karmma 1 ityatrAha - yattu kriyate tenAtmanA, tacca guNarUpaM sAmAyikameva, tuzabdAt kiM karaNaM 1 iti prazne uddezAdicaturdhetyuttaraM / evaM satyAha 'kiM kArakakaraNayozcazabdAtkarmmaNazca mitho'nyatvamananyatvaM vA ? anyatve sAmAyikavato'pi tatphalasya mokSasyAbhAvastadanyatvAt midhyAdRSTerikha, ananyatve tasyotpattivinAzAbhyAM Atmano'pyutpatti vinAzAptiH, ityAkSepazcAlanA || 1049 // atha pratyavasthAnaM ' AyA AkAra me, sAmAiya kamma karaNamAyA ya / pariNAme saha AyA, sAmAiyameva upasiddhI / 1042 // mamAtmaiva kArakaH, sAmAyikasya karttA, tathApyuktadoSAbhAvaH, yataH pariNAme satyAtmA sAmAyikaM pariNAmazca kathaJcitpUrvarUpA'tyAgenottararUpApattiH / tataH pariNAme satyAtmano nityAnityAdyanekarUpatA / dravyaguNaparyAyANAmapyevameva bhedAbhedasiddheH tato naikAntena kartRkarmmakaraNAnAmananyatvaM tadguNatvAt, na cAnyatvaM tadguNatvAdeva / tatazvAtmaiva karttA, karmma, karaNaM ceti tattvaM iti prasiddhiH sthApanA / / 1042 / / atrArthe yuktimAha ' ega ' egajaha muTThi karei atyaMtare ghaDAINi / davatthaMtarabhAMve, guNassa kiM keNa saMbaddhaM // 1043 // ekatve'bhede'pi kartRkarmmakaraNabhAvo dRSTaH, yathA muSTiM karoti, atra devadattaH karttA, tasya muSTiH karma, tasyaiva praya 3 cAlanA pratyavasthAne // Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarva bAvazyakaniyuktidIpikA // zabdasya nikssepaadi| // 21 // navizeSaH karaNaM / arthAntare tu bhedaH spaSTa eva, yathA ghaTAdIni, tatra cakrI daNDAdinA ghaTaM karoti / iha tu sAmAyikaM guNaH, sa guNinaH kathaJcideva bhinno na sarvathA, ekAntena dravyAdarthAntarabhAve pRthagvastutve sati guNasya kiM kena sambaddhaM na kiMcikenacitsambaddhamiti bhAvaH, yato jJAnAdayo'pi guNAste cAtmano bhinnAstato jnyaanaabhaavaatsrvvyvsthaanutpttiH||1043|| uktaM sAmAyikadvA0 4 / atha sarvadvAraM 5 ' nAmaM' nAma ThavaNo davieM, Aaise niravasesa, cev| taha savadhartasatvaM ca, bhAvasatvaM ca sattamayaM // 1044 // _ nAmni, sthApanAyAM, dravye, Adeze, niravazeSe ca sarva syAt / tathA sarvadhattasarva bhAvasarva ca // 1044 // bhASyaM davi ' davie cauro maMgA, savvaimasave a devadese a| Aesa savvagAmo, nIsese savagaM duvihaM // 186 // | dravyasarve catvAro bhaGgAH 'savvetyAdi ' ko'rthaH-paTAdidravyaM sarvaistantvAdyavayavaiH pUrNa sarvamucyate / tasyaiva dravyasya svAvayavoddezastantvAdiyadA kRtsnatayA vivakSyate tadA dezo'pi sarvaH, evaM dvau medau, tathA paTAdidravyasya taddezasya vA'sampUrNatve'sarvatvaM / atha bhaGgA:-dravyaM sarva dezaH sarvaH 1 dravyaM sarva dezo'sarvaH2 dravyamasarva dezaH sarvaH3 dravyaM asarva dezo'sarvaH / / atra dvitIyamaGgaH prarUpaNAmAtraM, zeSAH syuH| athAdezasarva, tatrAdezo vyavahAraH, sa ca bahutare pradhAne vA''dizyate, yathA bahutare bhukte, stoke vA zeSe, sarva bhuktamiti, mukhyanareSvAgateSu sarvo grAmaH sameta iti / atra ca pradhAnapakSamAzrityAha'Aesa savvagAmo Adezasarve sarvo grAmaH / niHzeSasarva dvidhA, sarvAparizeSasarva taddezAparizeSasarva ca / tatra sarvasamudayamadhye 11 // 21 // For Private & Personal use only Tal Jain Education Inter Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarva yatra na kizcit pariziSyate tatsarvAparizeSasarva, evaM dvitIyamapi // 186 // ' aNi' aNimisiNo sabasurA, sabAparisesasavvagaM eaN| taddesAparisesaM, save kAlA jahA asurAM // 187 // N| zabdasya ___ animeSiNo-nimeSarahitAH sarve surAH, etatsarvAparizeSasarva, sarvadevAnAM ninimeSatvAt / taddesA0 ' teSAM devAnAM deza nikssepaadi| eko nikAyastatrAparizeSaM niHzeSasarva yathA'surAH sarve kAlAH // 187 // ' so ha' so havai savadhattA, dupaDoArA jiA ya ajiA y| dave sabaghaDAI, savadhattA puNo kasiNaM // 18 // sarva jIvAjIvAkhyaM vastu dhattaM-dezyuktyA sthApitaM, yasyAM vivakSAyAM sA sarvadhattA sarvadhattasarvamityarthaH, dvipratyavatArA | dviprakArA, yathA jIvA ajIvAzca, sarvavizvasya jIvAjIvamadhye saGkalanAt / dravyasarvasya sarvadhattasarvasya cAyaM vizeSa:-' dave' dravyasarve ghaTAyekaikaM dravyaM sampUrNa gRhyate, sarvadhattA punaH kRtsnaM samastaM vastujAtaM vyApya sthitA // 188 // ' bhAve' bhAve sabodaiodayalakaNaojaheva taha sesaa| ittha u khaovasamie, ahigAro'sesasave a||189|| | bhAvasarva sarvaudayalakSaNa audayiko bhAvaH zubho'zubhazca / yathA cAyamuktastathA zeSA api svalakSaNato vAcyAH / yathA mohanIyakamrmopazamasvabhAvataH sarva aupazamiko bhAvaH zubhaH, sarvaH kSAyikaH zubhaH, sarvakSAyopazamikaH zubhAzubhaH, sarvapariNAmikaH zubhAzubhazca / kSAyikAdyAH prAg vyAkhyAtA eva / atra kSAyopazamikabhAvasarve'dhikAro'zeSasarve ceti sarvAparizeSasarve | // 189 // uktaM sarvadvA0 5 / athAvadhaM vyAkhyAti 'kamma' Jan Education inte For Private & Personal use only Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyakaniyukti dIpikA || // 212 // Jain Education Inle kammamavajjaM jaM garihiaMti, kohAiNo va cattAri / saha teNa jo u jogo, paJcakhANaM havai tassa // 1045 // karmma adyaM tadbhayate yadgarhitamiti, krodhAdayo vA catvAro'vadyaM teSAmavadyahetutvAtkAraNe kAryopacAraH / saha tenAvadyena yogo vyApAraH sa sAvadyayogastasya pratyAkhyAmi / / 1045 / / gataM avaghaM dvA0 6 / atha yogamAha ' dave ' damaNavai kAe, jogA davvA duhA u bhAvaMmi | jogA sammattAI, pasattha iaro u vivarIo // 9046 // dravyayogA manovAkkAyayogyadravyANi / bhAve dvidhA, prazastaH samyaktvajJAnacaraNAni, itaro'prazasto viparIto mithyAtvAdi / yujyate'nenAtmA karmmaNeti yogaH | 1046 // gataM yogadvA0 7 / pratiSedhasyAkhyAnaM AdareNa kathanaM pratyAkhyAnaM, tanikSepamAha-' nAmaM ThavaNA davie khittamaicchA a bhAvao taM ca / nAmAbhihANamuttaM ThavaNA''gAraraka nirakevo / 1 / ' nAmapratyAkhyAnaM 1, sthApanApratyAkhyAnaM 2, dravyapratyAkhyAnaM 3, kSetrapratyAkhyAnaM 4, aditsApratyAkhyAnaM 5, bhAvapratyAkhyAnaM ca 6 / tatra nAmapratyAkhyAnaM pratyAkhyAneti yadabhidhAnaM kasyApi syAt / sthApanApratyAkhyAnaM AkAra nikSepo'kSanikSepa, ko'rthaH ? citrAdau pratyAkhyAturyA sthApanA, pratyAkhyAtRpratyAkhyAnayorabhedopacArAt, akSavarATakAdau vA sthApanA idaM pratyAkhyAnamiti / 1 / eSA gAthA vRttau na / ' davaM ' davvaMmi niNhagA~I, nibbisaeNyAI a hoi khittaMmi / bhirakAINamadANe, aicche bhAve puNo duvihaM // 9047 // dravye nivAdi, nivAdInAM pratyAkhyAnamityarthaH pratyAkhyAnapratyAkhyAtrorabhedAt, Adito'nupayuktAdeH pratyAkhyAnaM, prtyaakhyaannikssepaaH|| // 212 // Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jiivitnishepaaH|| kSetrapratyAkhyAnaM nirviSayAdi yo nirviSayaH kRto dezaM tyAjitastasya dezarUpakSetraniSedhAt, AditaH purAdiniSedhagrahaH / dAtuma- nicchAditsA, tatra pratyAkhyAnaM bhikSAdInAM adAne, Adito drvyaaderdaane| bhAvapratyAkhyAnaM bhAvaH kammakSayastadartha bhAvAdupa- yogAdvA pratyAkhyAnaM, taddvidhA // 1047 // 'sua' sua-Nosua sua duvihaM, puvamarpavaM tu hoi nAyava / nosuapaccarakANaM, mUle taha uttaraMguNe a||1048|| ___zrutapratyAkhyAnaM nozrutapratyAkhyAnaM ca / AdyaM dvidhA, pUrvazrutapratyAkhyAnaM apUrvazrutapratyAkhyAnaM ca / AyaM pratyAkhyAnAkhyaM pUrva, dvitIyaM tvaaturprtyaakhyaanaadigrnthH| nozrutapratyAkhyAnaM dvidhA, mUlaguNapratyAkhyAnaM, mUlaguNAH prANAtipAtAdayaH, uttaraguNapratyAkhyAnaM ca, uttaraguNAH pinnddvishuddhyaadyH| AdyaM dvidhA, dezena sarveNa ca / sarveNa cehAdhikAraH // 1048 // uktaM pratyAkhyAnadvA0 8 / atha yAvajIvayeti 'jIva' jAvadavadhAraNaMmi, jIvaNamavi pANadhAraNe bhaNiaM / A pANadhAraNAo, pAvanivittI ihaM attho / ____ yAvadityavadhAraNe maryAdAnizcaye, jIvanaM prANadhAraNe, tataH A prANadhAraNAt , prANadhAraNaM yAvat pApanivRttiritIhArthaH A // 1049 // atha jIvitazabdanikSepaH ' naamN'| nAma ThavarNA davieM, Ahe bhave tabbhave a bhoge |sNjm jase kittIjIMviaMca, taM bhaNNaI dshaa|| tajjIvitaM dazadhA bhaNyate-nAmajIvitaM, sthApanAjI0, dravyajI0, oghajI0, bhavajI0, tadbhavajI0, bhogajI0, saMyamajI0, Jain Education Intem For Private & Personal use only T w w.jainelibrary.org Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAvazyaka nirbukti dIpikA // // 213 // Jain Education Intern " yazojI 0, kIrttijIvitaM ca / / 1050 / / ' dave ve saccittAI AuasaddavayA bhave Ahe / neraiyAINa bhave, tabbhava tattheva utpattI // 190 // dravyajIvitaM yena sacittAdinA dravyeNa jIvitaM dhAryate tadravyaM upacArAjIvitaM yathA ghRtamAyuH / oghaH sAmAnyaM tatra jIvitaM bhavet, kimityAha-AyuH saddravyatA''yuH karma sahacAritA jIvasya / idaM ca jIvitaM sarvasaMsAriNAM sadaiva syAt, AyurdravyANAM nityaM bhAvAt / bhavajIvitaM nairayikAdInAM svasvabhavavarttamAnAnAM / tadbhavajIvitaM tatraiva nRbhavAdau bhUyaH bhUyaH utpattiH, etadaudArikadehAnAmeva syAt // 190 // ' bhogaM ' bhogaMmi cakkimAI, saMjamajIaM tu saMjayajaNarlsa | jasaM kittI a bhagavao, saMjamanarajIva ahigAro // bhogajIvitaM cakravAdInAM, saMyamajIvitaM saMyatajanasya syAt, tatra dAnajA kIrttiH, parAkramajaM yazaH, tayorjIvite bhaga| vato'rhataH, anye tu yazakIrttijIvitamekamevAhuH, kintu saMyamavipakSamasaMyamajIvitaM khyAti, tato dazadhA / iha saMgramajIvi - tena narabhavajIvitena cAdhikAraH || 1051 || atha 'karaNe bhae ya' ityAdigAthAyAH 'tiviheNaM 'ti padaM vyAkhyAn gRhasthAn yatIMzcAzritya sAvadyayogapratyAkhyAnaM medasaGkhyayA''ha 'sIA ' 1 sIAlaM bhaMgasayaM, tivihaM tiviheNa samiiguttIhi / suttapphAsi anijjuttivittharattho gao evaM // 1052 // saptacatvAriMzaM saptacatvAriMzadadhikaM bhaGgazataM gRhiNAM pratyAkhyAnaM 'tivihaM tiviheNe 'tyAdyagre vyAkhyAsyate / sapta sAvadyayogapratyA khyAna bhedAH // // 293 // Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saavdyyogprtyaakhyaanmedaaH|| 111 catvAriMzaM bhedazataM tu bhAvyate-'sIyAlaM bhaMgasayaM, gihipaccarakANameyaparimANaM / taM ca vihiNA imeNaM bhAveyavaM payatteNaM / 1 / tinni tiyA tini duyA, tinikikkAya hunti jogesu / tiduekaM tiduekaM tiduekaM ceva karaNAI / 2 / paDhame labbhai ego, sesesu paesu tiya tiya tiyaM ca / do nava tiya do navagA, tiguNiya sIyAlabhaMgasayaM / 3 / ' trayastrikAstrayo dvikAstraya ekakAca yogeSu kRtakAritAnumatibhedAtriSu sAvadhavyApAreSu, triko dvika ekaH, triko dvika ekaH, triko dvika ekakaH, karaNAni manovAkAyarUpANi trINi / etaizca yogakaraNaiH 49 bhaGgAH syuH / tatra prathame yogatrikakaraNatrikarUpe saMyogapade ekakaH | ekabhaGgarUpo lbhyte| zeSeSu padeSu trikaM, trikaM, trikaM, dvau navako, ekaM trikaM, dvau navako iti, sthApanA / | 333 yogA ete 49 bhedAstriguNAH kAlatrayaguNitAH 147 bhaGgAH / atra bhAvanA-'na karoti na kArayati kurvantaM nAnujAnIte, manasA vAcA kAyena 1, ityAdyo mUlabhedaH / atrAha-'na kareIcAitiyaM gihiNo kaha hoi desavirayassa ? / bhannai visayassa bahi, paDiseho aNumaIevi / 4 / ' na karotItyAditrika dezaviratasya gRhiNaH kathaM bhavati ? guruH-bhaNyate, viSayasya trikaraNagocarasya bahiH sarvasAvadhe'numaterapi niSedhaH syAta / uktaM ca 'jaM kiMcidappajoyaNamappappaM vA visesiGa vatthu / paJcarikaja na doso sayaMbhuramaNAimacchuncha / 5 / ' yakiJcidaprayojana kAryAnahaM aprApyaM vA-yakSIrAndhijalAdivastu viziSya trividhaM trividhena pratyAkhyAyAna doSaH, svayambharamaNAdimatsyavat / atha bhASyaM-'keI bhaNaMti gihiNo tivihaM tiviheNa natthi saMvaraNaM / taM na jao niddiThaM pabattIe viseseuM Jain Education inte For Private & Personal use only I Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- niyukti dIpikA // MA // 214 // 1 / ' saMvaraNaM pratyAkhyAnaM trividhena nAsti, tanna yataH prajJaptyAM bhagavatyAM viziSya vizeSeNa trividhaM trividhena pratyA- sAvadyakhyAnaM nirdiSTaM / ziSyaH' to kaha nijjuttIe'Numainisehotti ? so savisayaMmi / sAmaneNaM natthi u tivihaM tiviheNa yogapratyAko doso|2|' tataH kathaM pratyAkhyAnaniyuktyA 'duvihaM tiviheNaM paDhamo' ityuktyA'numatipratyAkhyAnaniSedhaH kRtaH ? khyAnaucyate, sa svaviSaye eva, na tu viSayabAhye / sAmAnyena tu nAsti trividhaM trividhena bhaGgastataH ko doSaH / tathA 'puttAI- II medAH // saMtainimittamittamegArasiM pavannassa / japaMti kei gihiNo dirakAbhimuhassa tivihaM pi / 3 / ' kecidevaM jalpanti dIkSAbhimukhasya putrAdisantatinimittamAtra, tAvatA putrAdayo gRhamArAhAH syurityAdihetorekAdazI pratimAM prapannasya gRhiNastrividhaM trividhena pratyAkhyAnaM bhavet / Aha ' kahaM puNa maNasA karaNaM kArAvaNaM aNumaI ya / jaha vayataNujogehiM karaNAI taha bhave maNasA / 4 / ' atra paraH prAha kathaM manasA karaNAdi syAt ? ucyate, yathA vAktanuyogAbhyAM tathA manasApi karaNAdi bhavet / hetumAha-' tayahINatA vayataNukaraNAINamahaba maNakaraNaM / sAvajajogamaNaNaM panattaM vIyarAgehiM / 5 / ' vAktanoH karaNAdInAM karaNakAraNAnumatInAM tada'dhInatvAttasya mano'dhInatvAt / athavA manaHkaraNamidaM vItarAgaiH prajJaptaM yatsAvadyayogasya mananaM cintanaM / ' kArAvaNaM puNa maNasA ciMtei ya kareu esa sAvajjaM / cintei ya kae puNa suTTa kayaM aNumaI hoi / 6 / ' kArApaNaM punarmanasA cintayati, eSa sAvadyaM karotu, anyena kRte punazcintayati suSTu kRtaM, evamanumatiH syAt / gata Ayo bhedaH sa caikavidha eva / tathA 'tivihaM duviheNaM' iti bhaGgaka ucyate-yathA na karoti na kArayati kurvantaM nAnujAnAti manasA vAcA 1, na karoti na kArayati kurvantaM nAnujAnAti manasA kAyena 2, evaM vAcA kAyena 3, etai // 214 // Jain Education Inter For Private & Personal use only Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Internal stribhirdvitIyo mUlamedaH 2 | na karoti na kArayati kurvantaM nAnu0 manasA 1, evaM vAcA 2, evaM kAyena 3, eSa tridhA tRtIyo mUlabhedaH 3 / tathA 'duvihaM tiviheNaM' eSa bhaGga ucyate yathA na karoti na kArayati manasA vAcA kAyena 1, evaM na karoti kurvvantaM nAnu0 2, evaM na kArayati kurvvantaM nAnujA0 manasA vAcA kAyeneti turyo mUlabhedaH 4 / atha 'duvihaM duviNe 'ti bhaGga ucyate yathA na karoti na kArayati manasA vAcA 1, evaM na karoti kurvvantaM nAnujAnAti 2, na kArayati kurvvantaM nAnu0 3, ete 3 bhaGgAH manovAgbhyAM labdhAH, evameva manaH kAyAbhyAM 3, tathA manovAgbhyAM 3, evaM bhaGgAH 9, paJcamo navadhA mUlabhedaH 5 / atha 'duvihaM egaviheNaM 'ti bhaGgaH, na karoti na kArayati manasA 1, evaM na karoti kurvvantaM nAnujAnAti 2 na kArayati kurvvantaM nAnu0 3, evaM 3 bhaGgA manasA labdhAH evaM vAcA trayaM, kAyenApi trayaM, jAtAH 9, SaSTho navadhA mUlabhedaH 6 / atha ' egavihaM tiviheNaM ' bhaGgAH na karoti manovAkkAyaiH 1 evaM na kArayati 2, kurvvantaM nAnujA0 manovAkkAyaiH 3, epa tridhA saptamo bhedaH 7 / atha 'egavihaM duviheNaM' bhaGgaH, na karoti manovAgbhyAM 1, evaM manaH kAyAbhyAM 2, evaM vAkkAyAbhyAM 3, na karotIti padena yathA bhaGgA 3, tathA na kArayatIti padenApi 3, kurvvantaM nAnujAnAti atrApi 3, evaM bhaGgAH 9, aSTamo navadhA bhedaH / atha 'egavihaM egaviheNaM 'ti bhaGgaH, na karoti manasA 1, evaM na kArayati 2, kurvvantaM nAnu0 3, evaM vAcApi 3, kAyenApi 3, evaM (navadhA) navamo medaH 9 / atrAdye bhaGge eko bhedaH 1, dvitIyatRtIyaturyeSu pratyekaM bhaGgatrayaM paJcamaSaSThayornava nava, saptame trikaM, aSTamanavamayornava naveti, bhaGgAH sarve mIlitA : 49, atItaM nindAmi, pratyutpannaM saMvRNomi, anAgataM pratyAkhyAmIti kAlatrayaguNitAH 147 bhaGgAH, uktaM ca-' laddhaphalamANameyaM bhaMgAo bhavaMti auNa sAvadha yogapratyA khyAna bhedAH // Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAvazyakaniyukti- dIpikA // 11 // 215 // pannAsaM / tIyANAgayasaMpaiguNiyaM kAleNa hoi imaM / 7 / ' labdhaM ca tatphalaM ca labdhaphalaM tasya mAnaM pramANametat , yathA sarveSA- sAvadyamapi mUlabhedAnAM bhedabhaGgAH 49 bhavanti te ca prAg darzitA eva, labdhaphalamAnaM 49 bhaGgarUpaM tItAnAgatasampratikAlena yogapratyAguNitamidaM bhavati, yathA 'sIyAlaM bhaMgasayaM, kaha ! kAlatieNa hoi guNaNAo / tIyassa paDikamaNaM paccuppannassa saMva- khyAnaraNaM / 8 / ' paJcakkhANaM ca tahA hoi esassa eva guNaNAo / kAlatieNaM bhaNiyaM jiNagaNaharavAyagehiM ca / 9 / ' sapta- medAH // catvAriMzaM bhaGgazataM syAtkathamityAha-kAlatrikeNa guNanAt , yathA'tItasya sAvadhasya pratikramaNaM nindAdinA, pratyutpannasya | vartamAnasya saMvaraNaM akaraNena, eSyato bhaviSyatkAlasambandhinazca pratyAkhyAnaM niSedhena, evaM kAlatrikeNa guNanAt jinairgaNadharairvAcakaizca bhaNitaM / sthApanAatha prakRtagAthAyAmeva sAdhupratyAkhyAnabhedAnAha-'tivihaM tiviheNaM samiiguttIhI 'tyAdi, trividhaM yogAH trividhena, anena sarvasAvadyayoga 1 karaNAni pratyAkhyAnAdarthataH 27 bhedA labdhaphalaM uktAH, yathA manasA na karoti 1, nakArayati 2, nAnujAnAti 3, evaM vAkAyAbhyAmapi trikaM trikaM ceti bhedAH 9, kAlatrayaguNAH 27, idaM ca pratyAkhyAnajAtaM AUR15 // tivihaM tiviheNaM tivihaM duviheNaM tivihaM egavihaNaM duvihaM tiviheNaM duvihaM duviheNaM egaviheNaM egavihaM tiviheNaM egavihaM duviheNaM egavihaM egaviheNaM 0 AN 3 Jan Education inte Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAyikasya trikaaliktaa| sAmAyika samitiguptibhiH pAlitAmiH syAt / tatreryAdikAH samitayastAzca pravIcArarUpAH, pravIcArazcAritre pravRttiriti / guptayastu pravIcArApravIcArarUpAH zubhapravRttyazubhA'pravRttilakSaNA manoguptyAdayaH / anye tvAhuH 'aSTau pravacanamAtaraH sAmA- yikasUtreNa sahagRhItAH-yathA 'karemi bhaMte ! sAmAiyaM 'ti samitaya AtAH, 'savvaM sAvajjaM jogaM paJcarakAmI 'ti guptayaH / samitayaH satkriyApravRttI, guptayastvasatkriyAnigrahe / amRSu sAmAyikaM 14 pUrvANi ca mAtAni / iha 'sIyAlaM bhaMgasayaM tivihaM tiviheNaM' tyuktitaH kAlatrayasAvadyayogasaMvaraNaM tathA yogatrayaM karaNatrayaM ca nirUpitaM / tena ca sarva sAmAyikasUtraM spaSTaM, yathA ' karemi bhaMte ! sAmAiyaM 'ti vartamAnakAlasambandhinaH sAvadyayogasya saMvaraNahetupadaM 'savvaM sAvajjaM jogaM paccarakAmi jAvajIvAe 'tti bhaviSyatkAlasaMbaMdhinaH pratyAkhyAnapadaM / ' tassa bhaMte paDikamAmI 'ti atItakAlasaMbaMdhinaH pratikramaNapadaM / tathA 'tivihaM tiviheNe 'tyAdIni bhaGgakapadAni / etAni cAnayA gAthayA prAyaH spRSTAni, tata Aha 'sutte 'tyAdi / evaM sUtrasparziniyuktarvistarArthoM bhaGgajAlakathanena gataH // 1052 // uktamevArtha spaSTayati 'sAmA' sAmAiaM karemi, paJcakAmI paDikkamAmitti / paccuppannamaNAgayaaIakAlANa gahaNaM tu // 1053 // sAmAyikaM karomi, sAvA pratyAkhyAmi, prAkRtAtpratikramAmIti yathAkramaM pratyutpannA'nAgatA'tItakAlAnAM grahaNaM / atha tasya bhadaMta pratikramAmIti yatprAgvyAkhyAtaM tatrocyate-yadyapi pratikramAmIti kriyAyAH sAvadyayogaH karma, karmaNi ca dvitIyA tatastasvasthAne tamiti syAta, paramavayavAvayavisambandhetra paSThI, tato'yamarthaH-yo'sau trikAlaviSayaH sAvadhayogastasyAtItaM sAvadyAMzaM pratikramAmi // 1053 // paraH prAha 'tivi' Jain Education Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- niyuktidIpikA // dravyabhAvapratikramaNe dRSTAntau // // 216 // tiviheNati na juttaM, paDivayavihiNA samAhi jeNa atthavigappaNayAe, guNabhAvaNayatti ko doso?|| ___ 'tiviheNaM 'tyatra trividheneti na yuktaM upalakSaNatvAt trividhamapi, kimityAha-yena pratipadavidhinA samAhitaM, pratipadaM asyArtha uktaH, tadyathA 'maNeNaM 'ityAdi, atrocyate-arthavikalpanayA guNabhAvanayeti vA ko doSaH arthavikalpanArtha bhedopadarzanaM, guNabhAvanA-guNAbhyAsaH, tAbhyAM hetubhyAM, ko'rthaH-evaM hyukte sAmAnyavizeSarUpatvaM sarvasyApyarthasya darzitaM syAt , yataH 'tivihaM tiviheNe ti sAmAnyarUpatA darzitA 'maNeNaM' ityAdinA tu vizeSarUpatA / tathA evamAkhyAte yaH sAmAyikarUpo guNastasya punaH punarAkhyAnAtmikA bhAvanA syAt , bhAvanA ca karmakSayaheturiti / 'tassa bhaMte !' iti punarbhadaMtazabdagrahaNaM anusmaraNArthe, sarvakriyAnte guroH pratyarpaNaM kAryamiti jJaptyarthaM ca / yaduktaM bhASye 'sAmAiyapacappaNavayaNo vA'yaM bhadaMtasahotti / savakiriyAvasANe bhaNiyaM paJcappaNamaNeNaM / 1 / ' sAmAyikapratyarpaNavacano'yaM bhadantazabda iti sarvakriyAvasAne guroH pratyarpaNaM kAryamiti bhaNitaM // 1054 // pratikramAmIti pratikramaNaM mithyAduHkRtamucyate, atastannikSepamAha 'davvaM' davammi niNhagAI, kulAlamicchaMti ttthudaahrnnN| bhAvaMmi taduvautto, miAvaI ttthudaahrnn|1055|| dravyapratikramaNaM pratikramaNapratikramitrorabhedopacArAd nivAdiH, tatra dravyapratikramaNe kulAlamithyAduHkRtaM udAharaNaMyathA kvApi kulAlakuTyAM sAdhuSu sthiteSvekaH kSullaH karkarairbhavyabhANDAni kANAni kurvan kulAlavArito 'hA mithyAduHkRta'miti vadana punaH punaH chidrayati / kulAlena karNamoTaM datvA kSullavAritena ' hA mithyAduHkRtami 'ti vadatA punaH punaH kareM | Pl // 216 // Jain Education inte Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nindAnikSepodAharaNAni / / moTitAviti / bhAvapratikramaNaM samyagadRSTI, tadapayukto mithyAduHkRtopayuktaH / tatra mRgAvatyudAharaNaM:-kauzAmbyAM zrI vIrasamavasRtau savimAne candrasUryAgame ceTakarAjasutA mRgAvatI sAdhvI vyAkSiptacittA velAmajAnantI sAdhvISu sarvAsvapi gatAsu sthitA, candrArkagamanena tamasi jAte upAzrayamAyAtA''locayantyAryacandanayA tADitA samyaka mithyAduHkRtaM dadatI pAdayoH patitA kevalaM prApa // 1055 // atha 'nindAmI 'ti 'saca' sacarittapacchayAvo, niMdA tIe caukkanikkhevo / dave cittayarasuA, bhAvesu bahU udAharaNA // 1056 // sacAritrasya sattvasya pazcAttApaH-svapratyakSaM jugupsA nindA, tasya nAmAdizcatuSko nikSepaH / dravye citrakaradArikAsiMharathAkhyasya nagAtikhyAtiprasiddhasya priyA kanakamAlAkhyA, prAgbhave tasyaiva jitazatrunAmanRpasya kanakamaJjarInAmnA rAjJo'bhISTA'pi vijane svaveSaM paridhAya sadA svaM nininda / bhAve bahUdAharaNAni, tAni ca yogasaGgrahe vakSyante / nindAlakSaNaM cedaM-'hA ! duTTa kayaM hA ! duTTha kAriyaM dava aNumayaM hatti / aMto aMto Dajjhai pacchAtAvaNa vevNto|1|' antaH antaH madhye madhye dahyate pazcAtApena vepamAnaH // 1056 // 'gara garahAvi tahAjAIameva navaraM parappagAsaNayA / davami maruanAyaM, bhAve sAhU udAharaNam // 1057 // gardApi tathAjAtIyaiva nindAjAtIyaiva, navaramayaM bhedaH, paraprakAzanayA gardA syAta / dravyagardAyAM marukasya jJAtaMdRSTAntaH, yathaiko baTuka upAdhyAyamUce-ahaM svapne snuSayA samaM uSita iti / 'bhAve sAhU udAharaNaM 'ti bhAve'pramattaH sAdhu Jain Education inte For Private & Personal use only Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAvazyaka nigamanaM nayAzca // rudAharaNaM-'gaMtUNa gurusagAsaM kAUNa ya aMjaliM viNayamUlaM / jaha appaNo taha pare jANAvaNa esa garihA u|1|' yathA niyukti- AtmanA pApasya jJAna tathA parasmin jJApanaM / / 1057 // kiM nindAmi ? kiM garhe ? ityata Aha-' AtmAnaM ' atItasAdIpikA // vadyakAriNaM, tathA taM 'vyutsRjAmi' vizeSeNa utsRjAmIti tyajAmIti vyutsargaH, sa nAmAdibhedAcaturdA, tatra 'dava' INI davaviussage khalu, pasannacaMdo bhave udAharaNaM / paDiAgayasaMvego, bhAvaMmivi hoi so ceva // 1058 // dravyavyutsargo gaNopadhidehAnnAdityAgaH ArttAdidhyAnaiH kAyotsargo vA, tatra prasannacandro yudhyamAna udAharaNaM, sa eva pratyAgatasaMvegaH punarapi prAptasaMvego bhAvotsarga udAharaNaM bhavati / / 1058 // atha nigamayati ' sAva' sAvajajogavirao,tivihaM tiviheNa vosiria paavN| sAmAiamAIe, eso'Nugamo prismtto||1059|| __trividhana karaNena trividhaM pApaM vyutsRjya, sAmAyikAdau-sAmAyikArambhe, mo'lAkSaNikaH, karttA sAvadyayogavirataH syAt / eSo'nugamaH-sUtrapAThaH parisamAptaH // 1059 // atha nayAH 'vijA' vijAcaraNanaesuM, sesa samoAraNaM tu kaayvN| sAmAianijjuttI, subhAsiatthA prismttaa||1060|| ___ vidyAcaraNanayayo nakriyAnayayormadhye zeSANAM naigamAdInAM samavatAraNaM karttavyaM / tuzabdAttau jJAnakriyAnayau vAcyau iti vizinaSTi / sAmAyikaniyuktiH subhASitArthA suSThUtArthA // 1060 // atha jJAnakriyAnayAvAha ' nAyaM' nAyaMmi gihiave, agivhiavammi ceva atthaMmi / jaiavameva ia jo, uvaeso so nao nAmaM // // 21 // Jan Education |www.janelibrary.org Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jnyaankriyaanyo|| grahItavye upAdeye'grahItavye heye caivArthe jJAte sati yatitavyaM muktyarthe yatnaH kAryaH, ato jJAnameva muktyaGgaM ajJAnAta pravRttasya muktyabhAvAt , yataH 'paDhamaM nANaM tao dayA0'gIyattho ya vihAro0' etadeva gAthAdalaM kriyAnayArthe yAkhyAyate / jJAte grahItavye'grahItavye ca yatitavyameva kriyAyAM, tataH kriyaiva muktyaGgaM akriyasya muktyabhAvAt , 'yataH kriyaiva phaladA paMsAM na jJAnaM phaladaM mataM / na hi strIbhakSyamogajJo jJAnAdeva sukhI bhavet / / ' tathA 'subahuM pi suyamahIyaM' iti yo'nyA'nyavibhAgenopadezaH sa nayo nAma, jJAnanayaH kriyAnayazcetyarthaH / / 1061 // athAcAryaH 'so' savesipi nayANaM, bahuvihavattavvayaM nisaamittaa| taM savanayavisuddhaM, jaM caraNaguNadio sAha // 1062 // sarveSAmapi nayAnA bahuvidhAM vaktavyatAM nizamya tatsarvanayAnAM vizuddha sammataM yaccaraNaguNasthitaH sAdhaH, caraNaM cAritraM guNo jJAnaM tayoH sthitaH sAdhuriti mokSasAdhakaH, yataH 'saMjogasiddhI' ityAdi // 1062 / / iti sAmAyikaniyuktiH sampUrNA / nityaM( yasmAt )jagAda bhagavAn sAmAyikameva nirUpamopAyaM / zArIramAnasAnekaduHkhanAzasya mokSasya // 1 // iti zrImANikyazekharasUriviracitAyAmAvazyakaniyuktidIpikAyAM sAmAyikAdhyayanaM samAptam / atha caturviMzatistavaH, yatazcaNi:-'sAmAyikavyavasthitena pattakAlaM ukttiNAdINivi avassa kAyavANi ' tatrAnantarAdhyayane sAvadyayogaviratirUpaM sAmAyikamuktaM iha tu tadupadeSTraNAmahetAmutkIrtanaM kAryamityasyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi syustatropakramaH sAmAyikAdhyayanavadjJeyo nikSepastu tridhA oghaniSpannaH, nAmaniSpannaH, sUtrAlApakaniSpannazca / tatrau Jain Education Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturviMzatyAdenikSepAH / / AvazyakatA ghaniSpano'dhyayanamiti / nAmaniSpannastvevaM 'cau' niyukti- cauvIsagatthayassa u, Nikkhevo hoi nnaamnnipphnnnno| cauvIsagassa chakko, thayassa u caubiho hoi|| dIpikA // ___caturvizatistavAdhyayanasya nAmnA niSpano nikSepo nyAso bhavati, yathA caturviMzatistava iti / tatrApi caturvizateH // 218 // | zabdasya SaTUH SaDvidhaH, stavasya tu caturvidho nikSepaH // 1063 // tadyathA ' nAma' NI nAmaMThavaNA davie, khitte kAle taheva bhAve / cauvIsagassa eso, nikkhevo chaviho hoi // 191 // ___nAmacaturviMzatiH, sthApanAcaturviMzatirityAdi / tatra nAmacaturviMzatiriti yasya jIvasyAjIvasya vA caturvizatiriti nAma kriyate, caturvizatItizabdo vA / sthApanAcaturviMzatirakSAdAviyaM caturviMzatiriti sthApanA / dravyacaturviMzatirdravyANAM sacittAcittamizrarUpANAM dvipadacatuSpadApadarUpANAM vA caturviMzatiH / kSetracaturvizatirbharatAdInAM / evaM kAle samayAdInAM, bhAve kRSNAdiparyAyANAM / iha sacittadvipadatIrthakadravyacaturviMzatyA'dhikAraH // 191 // ' nAma' IN nAma ThavaNA davie, bhAve athayassa hoi nikkhevo| davathaopupphAI, saMtaguNukttiNA bhAve // 192 // nAmastavaH, sthApanAstava ityAdi / Adyau spaSTau / dravyastavaH puSpAdiH, kAraNe kAryopacArAt , puSpAdimiH pUjA dravyastavaH ityarthaH / iha cUrNi(Nau) 'AdigrahaNeNa vtthgNdhaalNkaaraadigrhnnN'| bhAvastavaH sadguNotkIrtanA-satAM vidyamAnAnAM guNAnAM kIrcanA kathanA / / 192 // 'dava' ||218 // Jain Education Intel Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ davathao bhAvathao, davathao bahuguNatti buddhi siaa|aniuunnmivynnminnN, chajjIvahiaMjiNA biMti // bhAvastavA dravyastavo bhAvastavazca dvAvapi puNyArthamadhikRtau / tathApi ' dravyastavo bahuguNaH ' evaM cedbuddhiH syAt , idaM anipuNama- dhikyam / / tInAM vacanaM yato jinAH SaDjIvahitaM bruvate // 193 // tathA 'chajjIva' chajjIvakAyasaMjamu, davathae so virujjhaI ksinno|to kasiNasaMjamaviU, pupphAIaMna icchNti||194|| SaDjIvanikAyAnAM saMyamA-saMghaTTanAdityAgaH, dravyastave sa kRtsnaH pUrNo virudhyate, tataH kRtsnasaMyamavidaH sAdhavaH | puSpAdikaM dravyastavaM necchanti // 194 // bhASyaM 'aka' akasiNapavattagANaM, virayAvirayANa esa khalu jutto| saMsArapayaNukaraNo, davathae kUvadiTuMto // 195 // | akRtsnapravartakAnAM adhikArAtsaMyame, tata eva viratAviratAnAM eSa dravyastavo yuktaH / saMsArasya pratanukaraNaH kSayakaraH zubhAnubandhitvAt prabhUtataranirjarAhetutvAcca / tatra dravyastave kUpadRSTAnto yathA-tRSAmalAdyA" lokaH kUpaM khanan tRSApaMkAdinA vizeSato bAdhyate tathApi tadutthAmbhasaiva tRSAdyapanayatyanye ca sukhinaH syuH, evamihApi yadyapi sAvadhaM tathApi tata evaiSAM dharmadhyAnaM // 195 // atha sUtrAlApakaniSpanna nikSepasyAvasaraH, sa cAnugame sati syAt , anugamo dvidhA, sUtrAnugamo niyuktynugmshc| tatra niyuktyanugamastridhA-nikSepopodghAtasUtrasparzikabhedAta , tatrAdyo'nugato vakSyate ca, dvitIyastu ' uddese niddese' ityAdi gAthAbhyAM jJeyaH / tRtIyastu sUtrAnugame sati syAdyataH 'suttaM suttANugamo suttAlAvagakao ya nikkhevo / Jain Education Internal For Private & Personal use only SR.sww.jainelibrary.org Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvazyakaniyuktidIpikA loknikssepaaH|| 1219 // suttapphAsiyanijjutti nayA ya samagaM tu vaccaMti / 1 / ' sUtraM, sUtrAnugamaH, sUtrAlApakakRtazca nikSepaH, sUtrasparzikaniyuktinayAzca samakameva brajanti calantItyarthaH / eSAM viSayavibhAgaH punarevaM 'hoi kayattho vottuM sapayaccheyaM suyaM suyANugamo / suttAlAvaganAso naamaainnaasvinniyog|1| suttapphAsiyanijjuttiniyogo sesao payatthAdI / pAyaM so cciya negamanayAimayagoyaro bhaNio / 2 / ' zrutAnugamaH sapadacchedaM padavicchedasahitaM zrutaM uktvA kRtArtho bhavati / sUtrAlApakasya nyAso nikSepaH nAmAdinyAsasya viniyoga vyApAraM kRtvA kRtArthaH syAt / zeSaM padArthAdiH padArthapadavigrahAdiH sUtrasparziniyukterniyogo vyApAraH syAt / sa eva prAyo naigamanayAdInAM matasya gocrH| sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAryalogassujjoyagare, dhammatitthayare jiNe / arihaMte kittaissaM, cauvIsaMpi kevalI // 1 // sUtram ____ 'logassuJjoyagare' ityAdi-lokasyodyotakarAn , dharmapradhAnaM tIrthaM kurvantIti dharmatIrthakarAn , jinAn rAgadveSajetRRn , arhataH kIrtayiSyAmi-nAmabhiH stoSye, caturviMzatimapi kevalinaH // 1 // atra niyuktiH ' NAma' NAma ThavaNo davieM, khiMte kAle bhave abhAve |pjjvlogeathaa, aviho lognnikkhevo||1064|| ___ lokyate buddhyate taistaiH paryAyairiti lokaH, so'STadhA nAmaloka ityAdiH paryavalokAntaH // 1064 // bhASyakRd dravyAdilokAn vyAkhyAti 'jIva'. jIvamajIve rUvamarUvI, sapaesamappaese a| jANAhi davaloga, NiccamANiJcaM ca jaM datvaM // 196 // 219 // Jain Education inte For Private & Personal use only . Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ jIvAjIvAn rUpyarUpibhedAn sapradezApradezabhedAnityevaMbhUtaM dravyalokaM jAnIhi / tatra sakarmANo jIvAH, pudgalAzca rUpiNaH / anye jIvA dhadhikiAzAH kAlazcArUpiNaH / ekaikANavaH kAlazcApradezAH, ekaikANUn kAlaM ca vinA sarvadravyANi sapradezAni, dravyameva loko dravyalokastaM jAnIhi / asyaiva vyApakaM dharma darzayati-nityAnityaM ca yad dravyaM sarvamapi, cazabdAdamilApyA'nabhilApyAdi, sa dravyalokaH // 196 // sthApanA jiivaajiivyonityaanitytaam|| dravyato saMsArIjIvo rUpI 1 nArakAdiparyAyeNa dvayAdisamayeSu sapradezaH nArakAdI Adyasamayotpa no'pradezaH / jIvo dravyatayA nityaH / paryAyato'nityaH / arUpI siddhaH sa dvitIyAdisamaye sapradezaH / Adyasamayasiddho'nantara siddho'pra0 / dravyArthatayA nityaH paryA yArthatayA'nityaH evaM jIvAnAzrityoktaM athAjIvAH rUpI pudgalAstikAyaH dvayaNukAdiH dvipradezAvagADhA diH dvayAdisamayasthitiH dvayAdiguNakRSNAdiH sapra0 aNuH ekapradezAvagADhaH eka samayasthitiH ekaguNakRSNAdirapradezaH / arUpiNo dharmAdharmAkAzAstikAyAH sapradezA, kAlo'pradeza, | nityAH paryAyato'nityAH | atha jIvAjIvayornityAnityatAmAha 'gai | gaI siddhAbhaviAyo,abhaivia puggale aNAgaryaddhA ya / tIarddha tinni kAryoM, jIvAjIveTiI cuhaa|1971 sAmAyikAdhyayane iva vyAkhyeyA, kintu jIvAjIvayovyatvena nityatve'pi gatyAdiparyAyayogAcaturvidhA sthitiH syAt / Jain Education Intel | Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyuktidIpikA // 220 // jIvA gatyA, siddhatvena, bhavyatvena, abhavyatvena ca / ajIvAstu pudgalApudgalatvena, anAgatakAlAH atItakAlAH trayo dhammodha- kSetrakAlammAkAzAstikAyAH svasvarUpeNa, kramAta sAdisAntAH, sAdianantAH. anAdisAntAH, anAdyanantAH jiivaaH||197|| 'AgA' IN bhavabhAva AgAsassa paesA, uDca ahe atiriyaloe |jaannaahi khittalogaM, aNaMta jinndesiaNsmmN||19|| lokAH // ___ Urdhvamadhazca tiryagloke ca ye AkAzasya prakRSTA dezA vibhAgAH pradezAH santi taM kSetralokaM jAnIhi / anantamityatra | prAkRtatvAdanusvAralopaH, jinairdezitaM uktaM samyak // 198 // 'sama' samayAvaliamuhuttA, divasamahArattaparakamAsA y| saMvaccharajugapaliA,sAgaraosappi pariaTTA // 199 // ___ sAmAyikAdhyayanavat samayAdikaH kAlaH kAlalokaH iti zeSaH // 199 // 'ra' NeraiadevamaNuA, tiriskajoNIgayA ya je sttaa| tami bhave vaattA, bhavalogaM taM viANAhi // 200 // | _ nairayikAdyAstiryagyonigatA ye sattvAste tasmin bhave vartamAnA yamanubhAvamanubhavanti taM bhavalokaM, bhava eva loko bhavalokaH // 200 // ' oda' odaie ovasamieM,khaie atahA khaosamie ApariNAmi sannivAe,achaviho bhaavlogou|201|| , audAyikaH1 aupazamikaH2kSAyikaH3 kSAyopazamikaH 4 pAriNAmikaH 4 sAMnipAtikaH 6 eSa paividho bhAvalokaH / tatra karmaNa udayena nivRtta audayikaH, evaM upazamena aupazamikA, kSayeNa kSAyikaH, uditakAMzasya kSayeNAnuditasyopazamena // 220 // Jain Education inte Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ca kSAyopazamikaH, pariNAma eva pAriNAmikaH, saMnipAto vyAdibhAvAnAM saMyogastatra bhavaH sAMnipAtikaH, sa caughto'nekbhedo| bhAvaloke jJeyo'viruddhAstu 15 medAH, uktaM ca-odaiakhaovasame pariNAmekkeko gaicaukke'vi / khayajogeNa vi cauro tadabhAve bhaGgAH // uvasameNaMpi / 1 / uvasamaseDhI ekko kevaliNovi ya taheva siddhassa / aviruddhasaMnivAiya medA emeva pannarasa / 2 / ' anayoyAkhyA-audayikA, vAyopazamikaH, pAriNAmika ityevaM bhAvatrayIrUpa ekako bhaGgo gaticatuSkepi cintyaH, yathAnArakANAmaudayiko bhAvo narakagatyAdiH, kSAyopazamikastu paJcendriyatAdi, pAriNAmikastu jIvatvAdirevaM bhAvatrayagato narakagato bhaGgaH 1, evaM zeSagatiSvapi, tato bhaGgAH 4 jAtAH, tathaiva evaM bhAvatrayakRtAH catvAro bhaGgAH, kSAyikabhAvayoge bhAvacatuSke siddhAH 4 bhaGgAH syuH, kSAyikabhAvavatAM kSAyikasamyagdRSTInAM sarvagatiSvapi sambhavAta , evaM pUrvabhaGgAH 8, tadabhAva kSAyikAbhAve aupazamikenApi bhaGgAH 4 prApyAH, AdAveva samyaktvAptau catargatiSvapi aupazamikabhAvabhAvAta evaM 12 medAH / tathA darzanasaptakaM kSapayitvopazamazreNI kurvata audayikAdipaJcabhAvakRto bhaGgaH 1 syAt , kevalinastvaudayikakSAyikapAriNAmikaiH 3 || bhAvaH kRtaH kSAyopazamikastasya nAstyatIndriyAH kevalina ityukteH, siddhasyApi kSAyikapAriNAmikabhAvakRtaH 1, iti sarve bhaGgAH 15 aviruddhasAMnipAtikasya, tatra dviyoge 1 triyoge 5 catayoMge 8 paJcayoge 1 / viruddhasAMnipAtikamedAH 26 syuH yathA-audayikAdibhAvapazcakasya dvikasaMyoge 10, trikasaMyoge'pi 10 catuSkayoge 5, paJcayoge 1 ete 26 viruddhA ucyante, keSAzcita prApyatvena zeSANAmaprApyatvena ca viruddhatvAta / teSu SaNNAmeva vistAritAnAM prastutAH 15 uktarItyA''pyatvAdaviruddhAH, tata uktaM-'aviruddhasaMnivAiya, tti ekaiko bhAvaH sarvabhAvAbhAvazca jIvAnAM na bhavatyeva / sthApanA Jain Education Internet W ww.jainelibrary.org Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti dIpikA // // 229 // Jain Education Inter auda0 aupa0 1 auda0 kSAyo0 2 auda0 kSAyi0 3 auda0 pAri0 * aupa0 kSAyo0 5 aupa0 kSAyi0 6 aupa0 pAri0 kSAyo0 kSAyi0 8 kSAyo0 pAri0 9 kSAyi0 pAri0 10 dvisayoge 10 6 uu auda0 auda0 aupa0 kSAyo0 aupa0 kSAyi0 auda0 aupa0 pAri0 auda0 kSAyo0 kSAyi0 auda0 kSAyo0 pAri0 1 2 3 7 auda0 kSAyi0 pAri0 6 aupa0 kSAyo0 kSAyi0 aupa0 kSAyo0 pAri0 aupa0 kSAyi0 pAri0 kSAyo0 kSAyi0 pAri0 10 trisaMyoge 10 8 9 auda0 aupa0 kSAyo0 kSAyi0 1 kSAyo0 pAri0 2 auda0 aupa0 kSAyi0 pAri0 3 auda0 aupa0 auda0 kSAyo0 kSAyi0 pAri0 4 aupa0 kSAyo0 kSAyi0 pAri0 caturyoge 5 auda0 aupa0 kSAyo0 kSAyi0 pAri0 paMcayoge 1 evaM 26 teSu kSAyikapAri0 iti bhaGgaH siddhasya, auda0 kSAyika pAri0, auda0 kSAyo0 pAri0 etau bhaGgau staH, ekaH kevalinaH ekaH chadmasthasya / auda0 aupa0 kSAyo0 pAri01, auda0 kSAyo0 kSAyi0 pAri01, etau chadmasthasya, paJcayoge 1 chadmasthasya / evaM SaDbhaGgA aviruddhAsteSu gaticatuSke 3 syuH yathA triyogachadmasthasya eko bhaGgaH, caturyoge dvau bhaGgau, pate trayo gaticatuSkena guNitAH 12 / bhAvaloke bhaGgAH // // 229 // Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pryaaylokH|| // 201 // 'tibo' | tibo rAgo adoso a, uinno jassa jNtunno| jANAhi bhAvaloaM, aNaMtajiNadesiaMsammaM // 202 // ____ yasya jantorudI) udayaM prAptaH taM jantuM tena rAgadveSarUpabhAvena lokyatvAt bhAvalokaM jAnIhi / anantaijinaiH // 202 // 'davva' davaguNakhittapajjavaibhavANubhAve a bhaavprinnoNme| jANa cauvihameaM, pajjavalogaM samAseNaM // 203 // dravyasya guNA varNAdayastathA kSetrasya paryAyA agurulaghavo bharatAdibhedA vA UrdhvalokAdayaH bhavasya nArakAderanubhAvastIbraHkhAdiH, uktaM ca-'acchinimIliyamittaM nathi suhaM duraskameva aNubaddhaM / narae neraiyANaM ahonisiM paJcamANANaM / 1 / ' akSinimIlitamAtramapi saukhyaM nAsti, anubaddhaM satataM duHkhamevAsti / 'asubhA ubbiyaNijjA sadarasA rUvagaMdhaphAsA ya / narae neraiyANaM dukkayakammovalittANaM / 2 / ' narake zabdAdayo'zubhA vedanIyAH ityAdi / tathA bhAvAnAM jIvAjIvAnAM pariNAmastena tena suranArakAdibhAvena kuNDalakalazAdibhAvena ca pariNamanamityarthaH, jAnIhi / / 203 // dravyaguNAdInAha 'vanna' vannarasagaMdhasaMThANaphAsaTrANagaivannamae / pariNAma a bahavihe, pajjavalogaM viANAhi // 204 // varNAH kRSNAdayaH5, rasAstiktAdayaH5, lavaNasya sarvarasatvenAgaNitatvAt / gandhau sugandho durgandhazca / saMsthAnAni parimaNDalavRttA''yatavyasracaturasrabhedAt 5, sparzA mRdukharasnigdharukSazItoSNagurulaghubhedAH8 sthAnamavagAhanArUpaM, taccaikapradezAdhanekadhA, Jain Education Intel For Private & Personal use only Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvividho aavshykniyuktidiipikaa|| dyotH|| // 222 // gatI dve, aspRzadgati, spRzaddatizca / tatra iha bhave jIvo yAvatsvAkAzapradezeSvagADhastAvata eva pradezAnUrdhvamapi RjuzreNyA'va| gAhamAnasya pradezAntarANi samayAntaraM cAspRzato yA gatiH sA aspRzadgatiH, sA tu siddhAnAmeva / etallakSaNadvayAbhAve spRzadgatiH sA sarvasaMsAriNAmeva syAt / varNAdInAM bhedA ekaguNakRSNAdayaH / iyatA" davaguNa' iti vyAkhyAtaM, pariNAmAMzca bahuvidhAn zvetavarNAdisugandhAdipudgalAnAM kRSNavarNAdidurgandhAdipudgalAnAM bhAvapariNamanarUpAnanena tu bhAvapariNAmeti dvAraM / | zeSadvAradvayaM tu prAgvyAkhyAtameva / paryAya eva lokaH paryAyalokastaM // 204 // 'Alu' | Alukkai a palukkai, lukkai saMlukkaI a egtttthaa| logo aTThaviho khalu, teNeso vuccaI logo // | Alokyate ityAlokaH, pralokyate iti pralokaH, saMlokyate iti saMloka ekArthikA ete zabdAH yatazcAlokyate | ityAdi, tena lokazabdArthakathanenaiSa nAmalokAdiraSTavidhaH khalu lokaH sAmAnyato loka ucyate'tra lokodyotakaratve sarve lokA adhikriyante // 1065 / / athodyotamAha 'duvi' duviho khalu ujjoo, nAyavo dvbhaavsNjutto| aggI davvujoo, caMdo sUro maNI vijjuu||1066|| __ udyotyate prakAzyate vastvanenetyudyota udyotakArI vastuvizeSa ityarthaH, sa dvidhA dravyabhAvAbhyAM saMyuktaH dravyodyoto | bhAvodyotazceti / agnidravyodyotaH, 'vijjU' vidyut , agnyAdInAM ghaTAdidravyodyotane'pi tadgatanityAnityAdisamyakasvarUpAnudyotanAt // 1066 // nANaM' // 222 // Jain Education Inte Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nANaM bhAvujoo jaha bhaNiyaM svbhaavdNsiihiN| tassa uvaogakaraNe, bhAvujoaMviANAhi // 1067 // dharma___ yathA sarvabhAvadarzibhirvastusvarUpaM bhaNitaM, tathA tasya yadjJAnaM sa bhAvodyotaH, samyag vastubodhAt / tadapi nAvizeSaNo- IN/ nikssepaaH|| dyotA, kintu tasya jJAnasyopayogakaraNe sati bhAvodyotaM jAnIhi, ko'rthaH-arhatpraNItavastusvarUpopayoge jJAturbhAvodyotastasya ca karttAro'rhanta ityAha / / 1067 // ' loga' logassujoagarA, davvujjoeNa na hu jiNA huti| bhAvujoagarA puNa, iMti jiNavarA cuviis||1068|| ___ bhAvodyotenodyotakarA bhAvodyotakarA madhyamapadalopI samAsaH // 1068 // 'davyu' ujjoujjoo, pagAsaI parimiyammi khittami / bhAvujoujjoo, logAlogaM pagAsei // 1069 // dravyodyotAnAM arkAdInAM udyotaH prakAzaH parimite kSetre vastu prakAzayati, 'pahAsaI 'ti vA pAThaH prabhAsate dIpyate iti, bhAvodyotasya jJAnasyodyoto lokAlokaM // 1069 // atha karazabdaM dharmatIrthakarAnityatra vakSyamANatvAt muktvA dharma vyAkhyAti 'duha' | duha davabhAvadhammA, dave davassa davameva'havA / tittAisabhAvo vA gammAitthI kuliMgo vA // 1070 // dharmo dvividho dravyato bhAvatazca / tatra dravye jIvAdI dharmo jJAnAdidravyadharmaH, dravyasyAnupayuktasya dharmo'nuSThAnaM | dravyamevA'thavA dravyadharmo dharmAstikAyaH, tiktAdirvA dravyasya svabhAvo dravyadharmaH, gamyAdirvA strIviSayo dravyadharmaH / Jan Education inte T Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAvazyaka niyukti dIpikA // te iti // 223 // 71 // hoi dukhi tatra keSAzcimAtuladuhitA gamyA bhogyA anyeSAmagamyeti / tathA kuliGgo vA kutIrthikadharmo dravyadharmaH // 1070 // 'duha|| tIrthaduha hoi bhAvadhammo, suacaraNe vA suAmi sjjhaao| caraNami samaNadhammo, khaMtImAI bhave dshaa|| nikssepaaH|| bhAvadharmo dvidhA zrutadharmazvaraNadharmazca / zrute iti zrutaviSayo dharmaH svAdhyAyaH sarva zrutajJAnaM / caraNe iti caraNaviSayo dharmaH zramaNadharmaH kSAntyAdirUpo dazadhA bhavet // 1071 // atha pAThAntaraM 'duviho ya hoi dhammo davvadhammo ya / bhAvadhammo ya | dhammasthikAya davve dabasa va jassa jo bhAvo / 1 / bhAmi hoi duviho suyadhammo khalu carittadhammo ya / suyadhammo sajjhAo carittadhammo samaNadhammo / 2 / ' prAguktArthayuktyA vyAkhyeyaM / atha tIrtha 'nAma' nAma ThavaNAtitthaM, davatitthaM ca bhAvatitthaM ca / ekepi a itto'NegavihaM hoi NAyatvaM // 1072 // nAmatIrtha sthApanAtIrthamityAdi / ito nAmAdinikSepAdanu ekaikaM nAmAditIrthamanekavidha jJAtavyaM / tatra nAmatIrthamanekadhA jIvAjIvaviSayAdibhedAt / sthApanAtIthaM tu sAkArAnAkArasthApanAbhedAt // 1072 // dravyabhAvatIrthe jJazarIrAdibhedAdanekadhA syAtAM, tatra jJazarIrAdivyatirikte dravyabhAvatIrthe vyAkhyAti 'dAho' dAhovasamaM taNhAi, cheaNaM malapavAhaNaM cev| tihi atthoha niuttaM, tamhA taM davao titthaM // 1073 // dravyatIrtha mAgadhAdi tacca, dAhasyopazamo yasmin tat dAhopazama, tathA tRSNAyAH chedanaM, malapravAhanaM ca / ebhitribhirathaiH karaNa tainizcayena yuktaM artha tasmAttadravyatastIthaM pRSodarAditvAnnipAte tIrthamiti siddhaM / noAgamato bhAvatIrtha krodhA // 223 // Jain Education Intel For Private & Personal use only aloww.jainelibrary.org Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | dinigrAhakaM zAsanaM // 1073 // tata Aha / 'kohaM' | kohaMmi u niggahie, dAhassovasamaNaM havai titthN| lohaMmi uniggahie, taNhAvuccheaNaM hoi||107||nikssepaaH|| ___ krodhanigRhIte tathyaM tAttvikaM dAhasyopazamanaM bhavati, lobhe nigRhIte tRSNAvyavacchedanaM // 1074 // * aTTha' / aDhavihaM kammarayaM, bahuehi bhavehiM saMciaM jmhaa| tavasaMjameNa dhubai, tamhA taM bhAvao titthaM // ___bahubhirbhAvaiH sazcitaM aSTavidhaM karmarajo yasmAdatra zAsane tapaHsaMyamAbhyAM dhAvyate tasmAttacchAsanaM // 1075 / / ' daMsa' dasaNanANacarittesu, niuttaM jiNavarehiM savehiM / eeNa hoi titthaM eso anno'vi pnjaao||1076|| || . darzanAdiSu triSvartheSu sarvajinavarairniyuktaM niyojitaM, etena triSvartheSu tiSThatIti tristhaM, nipAte tIrtha zAsanameva / eSo'nyo'pi // 1076 // atha karaH 'nAma' NAmakaro ThavarNakaro, dabakaro khitkaalbhaavkro| eso khalu karagassa u, Nikevo chaviho hoi // kara eva karakastasya svArthe kaH // 1077 // dravyakarAdIn vyAkhyAti 'goma' gomahisuTTipailUMNa, chagelINapi a karA munneyvaa| tatto a tarNapalAle, bhusakaMTuMgAraMpalale ya // 1078 // ___ gomahiSyuSTrapazUnAM, pazuH chAgaH, chAgInAmapi karA rAjadeyabhAgA jJAtavyAH, gokaraH mahiSIkara ityAdi, tataH tRNaM, palAlaM, cusaM-purakaM, kASThaM, aGgArA lIhAlakAsteSAM kara eva kAraH pUraNe // 1078 ||'siuN" Jain Education Intel For Private & Personal use only Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti dIpikA // // 224 // Jain Education Inte 11 12 13 14 15 16 siuMbarajaMghAe balivaddakae ghae a camme a / cullagakare a bhaNie, aTThArasamA karuttI // 1079 // zItA halakarSaH, udumbaro gRhasya / jaGghAyA jaGghAbalavatAM dUradezavyavasAyinAM karaH / balIvardAH / pRSTavAhAstatkaraH, ghRtakaraH yad ghRtaM uttarati tatkaraH, carmmakaraH, cullako bhojanaM tadeva karaH, iha karAH saptadaza svAbhAvikAH sadaiva pravarttamAnA jJeyAH, aSTAdazakarasyotpattiH svakalpanotthA, ko'rthaH prAgukta17karAdhikaH svecchayA kRto'STAdazaH karaH, sa cautpattika iti prasiddhaH // 1079 // ' khitaM ' khittami jaMmi khitte, kAle jo jami hoi kAlami / duviho a hoi bhAve, pasatthu taha appasattho a|| kSetre yaH karaH syAt sa 'khitte'tti kSetraviSayaH karaH, evaM kAlakaro'pi, prazasta Adeyo'prazasto'nAdeyaH // 1080 // tatrAprazastatyAgAtprazastAptirityAdau tamevAha ' kala ' kalahakaro Damarakaro, asamAhikaro anivvuikaro a / eso u appasattho, evamAI muNeyavo // 1081 // roat vAlistatkaraNazIlaH / DamaraH kAyakaliH, asamAdhiH pIDA, anirvRttirasvAsthyaM, eSa tvevamAdiraprazastakaraH / / 1081 / / ' attha ' atthakaro a hiakaro, kittikaro guNakaro jasakaro a / abhayakara nivvuikaro, kulagara titthaMkaraMta karo artha: suzAstrArthagrahaNaM tatkaraNazIlaH, hitaM pariNAmasundaraM, kIrttirdAnAdijA, guNA jJAnAdayaH, yazaH parAkramajaM kara nikSepAH // // 224 // Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jiNa' ityAdipadAnAM vyaakhyaa| parAkramazcAtra bhAvArijayaH, zeSaM spaSTaM / kulaM ekAcAryasantatiH, antakaraH kAntakArI // 1082 // iha bhAvadharmeNa bhAva- tIrtheNa prazastabhAvakareNa cAdhikAraH / atha 'jiNa' ityAdi 'jiya' jiyakohamANamAyA, jiyalohA teNa te jiNA huNti| ariNo haMtA rayaMhatA, arihaMtA teNa vuccNti|| ___ spaSTA, kintu krodhAdijayanAjinAH, arIn hantAraH, rajo hantAraH, pRSodarAditvAdahantaH // 1083 / / ' kitte' | kittemi kittaNije,sadevamaNuAsurassa logss|dsnnnaanncritte,tvvinno daMsio jehiM // 1083 // sadevamanujAsurasya lokasya, kIrtanIyAnnAmabhiH stavyAn, 'kittemI'ti kIrtayiSyAmi, yairdarzanajJAnacAritrANi tapovinayazca darzitaH // 1083 // 'cau' cauvIsaMti ya saMkhA,usabhAIA ubhaNNamANA u|avisddgghnnaa,punn eravayamahAvidehesuM // 1085 // caturviMzatiriti saGkathA, te ca bhaNyamAnA RSabhAdayaH, anyathA'nantAH, apizabdagrahaNAt punarairavatamahAvideheSu ye te'trAnuktA api stutA jJeyAH // 1085 ||'ksi kasiNaM kevalakappaM, logaM jANaMti tahaya paasNti| kevalacarittanANI, tamhA te kevalI huMti // 1086 // kalpazabda upamArthe tatazca kevalakalpa kevalajJAnamiva kRtsnaM sampUrNa lokaM jAnanti vizeSarUpatayA, pazyanti sAmAnyarUpatayA, kevalacAritriNaH sarvottamacAritriNaH, ratnatrayAniryi cAritroktizcAritreNaiva kevalajJAnalAbhajJaptyai, kevalajJAninazca Jain Education Inter | Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAvazyaka niyukti- dIpikA // 'usamamajiyaMce'. tyAdisUtra| gAthAtrayavyAkhyA // // 225|| kevalazabdaH sampUrNArthaH, tasmAtte kevalino bhavanti / atha cAlanApratyavasthAne svayamucyate-lokasyodyotakarAnityatra lokAslokasyeti kiM noktaM ? ucyate-iha lokazabdena paJcAstikAyA gRhyante, ata AkAzAstikAyabhedarUpo'loko'pyAttaH / tathA lokodyotakRttvaM avadhijJAtrAdiSu candrAdiSu cAstIti tannirAsAya dharmatIrthakarAniti / idaM vizeSaNadvayaM lokotyA vibhaGgajJAniSvapi syAttato jinAnityuktaM / tato'pyupazAntamohAdinirAsAyAhaMta iti / arhataH chadmasthatAnirAsAya kevalina iti // 1086 // ' usamamajiyaM cetyAdisUtragAthA: 3 usabhamajiaM ca vaMde, saMbhavamabhiNaMdaNaMcasumaI c| paumappahaM supAsaM, jiNaM ca caMdappahaM vaMde // 2 // | suvihiM ca pupphadaMtaM, sIala sijjaMsa vAsupujaM ca / vimalamaNaMtaM ca jiNaM, dhamma saMti ca vNdaami||3|| kuMthu araM ca malliM, vaMde muNisuvayaM namijiNaM c| vaMdAmi riTThanemi, pAsaM taha vaddhamANaM ca // 4 // / 'suvihiM ca puSpadaMta 'ti suvidherdvitIyaM nAma / ' vandAmi arinemi' iti cUrNau , bhavapaGkamagnasya jagaduddharaNAya vRSabhopamatvena vRssbhH| bhAvAribhirajitatvAdajitaH / sarvAtizayAnAM sambhavanAtsambhava ityAdi / sarvAhatAM guNAnurUpANi nAmAni jJeyAni, evaM ca sarve'pyarhanto vRSabhAH, sarve cAjitAH syurityAdi / tathApi nAmnAM vizeSakAraNAnyAha / atha niyukti 'urU' urUsu usabhalaMchaNa,usabhaMsumiNami teNa usbhjinno|arkesujennajiaa,jnnnnii ajiojiNotamhA UrvorUrdhvamukho vRSabho lAJchanaM svapne Adau RSabhaM mAtA'pazyat 1 / prabhogarbhasthe jananI rAjJA saha krIDantI akSeSu 225 // Jain Education inte Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inter , pAzakeSvajitA'bhUt / / 1087 // -- abhi abhisaMbhUA sAsatti, saMbhavo teNa buccaI bhayavaM / abhinaMdaI abhirakaM, sakko abhinaMdaNo teNa // 1088 // abhisambhUtAni sarvato jAtAni sasyAnIti sambhavastenocyate, prabhorgarbhasthe iti sarvatra jJeyaM 3 / ' abhinandaI' abhIkSNaM sadA zakro'bhinandatyAnandatyarhannatyAdinA pitarau // 1088 // ' jaNa ' jaNaNI savattha viNicchaesu sumaitti teNa sumaijiNo / paumasayaNami jaNaNIi Dohalo teNa paumAbho // jananI sarvArthAnAM vinizcayeSu sumatiH suSThu matirjAtA yathA vidhatrayoH sapatnyorekaputrArthe dhanArthe ca vivAde rAjJI procematputro jAtaH prauDhaH sannazokatale nivizya vivAdaM bhakSyati tAvadvilambetAM, tato'nyayA prapannaM putramAtrA tu na tataH sA satyA jJAtA satkRtA ca 5 / 'pau'padmazayane svApAya jananyA dohadA suryA'pUri, padmavarNazca prabhustena padmaprabhaH 6 / / 1089 / / ' ganbha ' gabbhagae jaM jaNaNI jAya supAsA tao supAsajiNo / jaNaNIe caMdapiyaNami, Dohalo teNa caMdAbho // prA viSamapArzvA tadA suSThupArzvA jAtA / ' jaNaNIe ' candrapAne dohadazvANikyavat kalAvatA puMsA'pUri 8 / / 1090 / / ' saba ' saGghavihIsu a kusalA, gabbhagae teNa hoi suvihijiNo / piuNo dAhovasamo, gabbhagae sIyalo teNaM // mAtA sarvavidhiSu vizeSataH kuzalA'bhUt, puSpakalikopamadantatvAt puSpadanto'pi 9 / 'piu, pituH pUrvotpannA'sAdhyapi - 'usabhama jiyaM ce' tyAdisUtra gAthAtraya vyAkhyA // Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- tadAhasya rAjJIkarasparzAdupazamo'bhUt // 1091 // ' maha' 'usabhamaniyukti- maharihasijjAruhaNami, Dohalo teNa hoi sijNso| pUei vAsavo jaM, abhirakaNaM teNa vasupujjo // jiyaM ce'dIpikA ____ mahArhAyAM mahAyogyAyAM zayyAyAmArohaNe dohado'bhUttaccaiva-rAjakulakramAyAtAyAM ArohakAzivakaddevatAzritAyAM | tyaadisuutr||226|| zayyAyAM mAturArohe zreyo'bhUditi, chAndasatvAt zreyAMsaH 11 / 'pUei' vAsavo garbhage'rhatyabhIkSNaM jananIM pUjayatIti vAsa- mAthAtrayavapUjyaH pRSodarAditvAdvAsupUjyaH 12 // 1092 // -- vima' KavyAkhyA / vimalataNubuddhi jaNaNI, gabbhagae teNa hoi vimljinno|rynnvicittmnnNtN, dAmaM sumiNe tao'NaMto jananI vimalatanubuddhistanvA matyA ca nirmalA'bhUt 13 / 'raya' anantaM atidIrgha dAma mAlA svapne mAtrA dRSTaM 14 // 1093 // 'gambha' gabbhagae jaMjaNaNI,jAya sudhammatti teNa dhmmjinno|jaao asivovasamo, gabbhagae teNa sNtijinno|| na jananI pitA ca prAk zrAddhatve'sthirau santau tadA zrAddhavratasthiratvena sudharmANau jAtau 15 // 1094 // 'haM' | ra thUhaM rayaNavicittaM kuMthaM sumiNami teNa kuNthujinno| sumiNe araM maharihaM, pAsai jaNaNI aro tamhA // "mAtA svapne, ko pRthvyAM sthitaM kusthaM pRSodarAditvAt kunthu ratnastUpamapazyat / 17 / 'sumi0' araM cakrAGgaM ratnamayaM / mahArha, tathA 'sarvottame mahAsatvakule ya upajAyate / tasyAbhivRddharasau ara udaahRtH|1|' tasya kulasyAbhivRddhaye'sau putro'ra // 226 // Jan Education Intel Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usabhama jiyaM cetyAdisUtragAthAtrayavyAkhyA // iti saMjJayA vRddhairuktaH 18 // 1015 // 'vara' varasuhimallasayaNami, Dohalo teNa hoi mllijinno| jAyA jaNaNI jaM suvayatti muNisuvao tmhaa|| ___mallasayaNaMmI'ti mAlAzayyAviSaye dohadaH 19 / 'jAyA' jananI pitA ca suSThu zrAddhavratau, manute sarva vettiti muniH, sa cAsau suvratazca 20 // 1095 / / 'paNa' paNayA paJcaMtanivA daMsiyamitte jiNaMmi teNa nmii| ridvarayaNaM ca nemi uppayamANaM tao nemii||1097|| puraM rudhvA sthitAH pratyantanRpAH sImasandhibhUpA jine darzitamAtre iti, ko'rthaH-sagarbhe mAtari aTTAlakasthAyAM darzitAyAM praNatAH / 21 / 'riThTha0' mAtA svapne riSTaratnamayI nemi-cakradhArAM utpatantIM dadarza / ariSTaM namayatItyariSTanemirvA 22 // 1097 / / 'sappaM sappaM sayaNe jaNaNI, taMpAsai tamasi teNa paasjinno| vaDDai nAyakulaMti a,teNa jiNo vaddhamANutti // ___ tamasi dhvAnte saptaphaNaM sappaM zayane pratyakSaM pazyati, dRzidhAtozchAdasatvAt pArzvaH 23 / 'vaDa' jJAtAnAM kSatriyANAM kulaM hiraNyAdinA barddhate' 24 // 1098||'evN mae abhithuA' ityAdi sUtram evaM mae abhithuA vihuyarayamalA phiinnjrmrnnaa| cauvIsaMpi jiNavarA,titthayarA me pasIyaMtu // 5 // evaM mayA'bhistatAH, vidhatarajomalAH, badhyamAnaM karma rajaH prAgbaddha ta malaM / prahINajarAmaraNAH, caturviMzatiH api Jain Education Intern Tww.jainelibrary.org Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'kittiyavaMdiye tisuutrgaathaavyaakhyaa| bAvazyaka jinavarAH, apizabdAdanye'pi tIthakarA me prasIdantu / yadyapi te rAgAdirahitatvAnna prasIdanti tathApi tAnacintyacintAmaniyukti || NInudizyAntaHkaraNazuddhyA stotRRNAM tatpUrvakaiveSTaphalAptiH syAt // 5 // 'kittiyavaMdiya ' ityAdi sUtram dIpikA // | kittiyavaMdiyamahiA, jee logassa uttamA siddhaa| AruggabohilA , samAhivaramuttamaM diMtu // 6 // ___ kIrtitAH svanAmabhiH vanditAH-stutAH, mahitA bhAvapUjayA ye ete prANilokasya madhye nirgatakarmamalatvenottamAH // 227 // pradhAnAH, sitaM baddhaM karma dhmAtaM dagdhameSAmiti siddhaaH| ArogyaM mokSaM, bodhilAbhaM sudharmApti, samAdhivaraM jJAnAdirUpaM bhAvasamAdhiM varaM uttamaM sarvotkRSTaM dadatu // 6 // atha sUtrasparziniyuktiH, stavakIrtanavandanaikArthikAnyAha ' thuti' thutithuNaNavaMdaNanamaMsaNANi egA?ANi eyaanni| kittaNa pasaMsaNAvi a, viNayapaNAme aegtttthaa||1099 * stutiH ladhvI, stavanaM mahad, vandanaM guNagrahaNaM, namaskaraNaM vAcA, kIrtanaprazaMsane vinayapraNAmau caikArthAH // 1099 // 'miccha' | micchattamohaNijjA nANAvaraNA crittmohaao| tivihatamA ummukkA, tamhA te uttamA huMti // 1100 // __mithyAtvamohanIyamiti darzanasaptakaM, jJAnAvaraNaM pazcadhA, cAritramohaM 12 kapAya 9 nokaSAya bhedairekaviMzatidhA'smAtrividhatamasa unmuktAstasmAtte uttamAH syuH // 1100 // 'Aro' AroggavohilAbhaM samAhivaramuttamaMca me diNtu| kiM nuhuniANameaMti? vibhAsA ittha kaayvaa||1101|| 1 puSpAdibhiH pUjitAH iti hAri0 vRttau anyatra ca / // 227|| Jan Education Intel For Private & Personal use only | www.janelibrary.org Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'kittiyavaMdiye tisUtragAthAvyAkhyA // pUrvArddha spaSTaM, kiM prazne, nurvicAre, huH sthApane, nidAnametaditi / gururAha-vibhASeti vividhA bhASA viSayavibhAgasthApanA'tra kAryA yathA-nedaM nidAnaM karmabandhahetutvAbhAvAda , yataH mithyAtvaviratikaSAyapramAdayogA bandhakarAH, na coktayAcJAyAmeSAmeko'pyasti, na cAhantaH stutA ArogyAdi dadati arAgatvAt , na ca na dadati, taddhyAnenaiva tatprApteH, tata eSA yAcyA'satyA- 1 mRSA jJeyA // 1101 // tadAha 'bhAsA' bhAsA asaccamosA, navaraM bhattIi bhAsiA esA |nhu khINapijjadosA, diti samAhiM ca bohiM ca // navaraM kevalaM eSA yAcanIyarUpA'satyAmRpAbhedAmadhyavartinI bhASA bhaktyA bhASitA, kSINapremadveSAH samAdhi bodhiM ca sAkSAnnaiva dadati // 1102 // kintu 'jaM te' | jaM tehiM dAyatvaM, taM dinnaM jiNavarehi savvehiM / dasaNanANacarittassa, esa tivihassa uveso||1103|| teSAM yaddAtavyamabhUttatsarvedattaM, tatkimityAha-dasaNa'darzanAdetrividhasyaiSa ArogyAdikRdupadezaH, darzanajJAnacAritrANAM | | samuditAnAmeva mokSasAdhakatvajJaptyai trividhasyeti vizeSaNaM // 1103 // nanu kiM teSAmadhunA sAmarthyarahitAnAM stutyA ? | ucyate ' bhattI' N bhattIi jiNavarANaM, khijjatI puvasaMciA kmmaa|aayrianmukkaarenn, vijjA maMtA ya sijhNti||1104|| jinavarANAM bhaktyA pUrvasaJcitAni karmANi kSIyante, yathA''cAryanamaskAreNa vidyAmatrAzca siddhyanti, tatsiddhyantarAya Jain Education For Private & Personal use only Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- niyuktidIpikA // // 228 // karmakSayAt // 1104 // ' bhattI' kriyAbhattIi jiNavarANaM, paramAe khiinnpijjdosaannN| AruggabohilAbhaM samAhimaraNaM ca pAvati // 1105 // pramAdinaM ___ paramayA jinavarANAM bhaktyA''rogyAdi prApnuvanti // 1105 // atha jinabhaktimAtrAdeva punarbodhilAbho bhAvItivAdinaM || pratyupakriyApramAdinaM pratyupadezagAthe 'laddhiladdhi deshH|| laddhilliaM ca bohiM, akarito'NAgayaM ca ptthNto| dacchisi jahaMtaM vinbhala! imaMca annaM ca cukihisi|| laddhilliaM ca bohiM, akarito'NAgayaM ca ptthNto| annaMdAiM bohi, labbhisi kayareNa mulleNa ? // 1107 // labdhAM bodhiM-subuddhiM sadanuSThAnena saphalAmakurvan , ca evArthe, anAgatAM ca bodhi prArthayan yathA drakSyasi vIkSiSyase tathA zruNu he vihvala ! jaDa ! imAM ca bodhi Azritya 'cukihisi' bhraMziSyase / dvitIyagAthAyAM anyAmidAnI bodhi katareNa mUlyena lapsyase ? ayaM bhAvaH-bodhau satyAM iha kriyAvato'nyabhave'pi bodhiH syAnAnyasya, yazca granthibhedAdanvAdhabodhilAbhaH sa rAdhAvedhAbhaH / atra kSepakagAthe-'bohI dave bhAve, dave paumAi bhAvanANAI / nANAitihAladdhI joge jogaM ca kuvaMto / 1 / koDagai patthayaMto, macchaM cuktihisi tumaMpi emeva / nivvayaNaM vattatvo to giNha imaM jiNavarutaM / 2 / bodhirdvidhA dravye bhAve ca / dravye padmAdeboMdhiH, bhAve jJAnAdeodhiH / tatra jJAnAditrividhalabdhiyogaH, tadyogaM ratnatrayaM ca kurvan bhAve bodhivAn syAt / yathA jambukaH koSTagatAyAM udaragatAyAmiva mAMsapezyAM satyAM matsyaM prArthayan matsyAt mAMsAcca bhraSTaH, ziSya ! tvamapyevaM prAptAM // 228 // Jain Education in iral For Private & Personal use only Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tisUtra boghi pramAdenAkurvannanyAM prArthayannasyAH parasyAzca bodhezyasIti nirvacanaM niruktaM vaktavyaH / tata imAM jinavaroktAM bodhi 'cadesu ni| gRhANa // 1106-1107 // na ca caityAdyAlambanaM cetasyAdhAya pramAdyaM yataH 'ceha' Nmmalayare' | ceiyakulagaNasaMghe, AyariANaM ca pavayaNa sue a| savesu vi teNa kayaM, tavasaMjamamujjamaMteNaM // 1108 // gAthA___caityAdyarhatAM, kulaM ca(cA)ndrakulAdi, gaNaH kulAnAM saGghAtaH koTIgaNAdiH, saGghaH sAdhvAdiH, AcAryAH, NaM vyaakhyaa|| vAkyAlaGkAre / cazabdAdupAdhyAyAdayaH / pravacanaM zAsanaM / zrutaM 12 aGgAni, sarveSvapyeSu tena kRtyaM kRtaM, kiMrUpeNa ? tapasaMyamayorudyacchatA / / 1108 // 'caMdesu nimmalayare'ti sUtram caMdesu nimmalayarA, Aiccesu ahiaM pyaasyraa| sAgaravaragaMbhIrA, siddhA siddhiM mama disaMtu // 7 // paJcamyarthe saptamI, candrebhyo nirmalatarAH karmamalakalakAbhAvAt / Adityebhyo'pyadhikaM prakAzakarAH lokAloko- 11 dyotakatvAt / sAgaravaraH svayambhUramaNastato'pi gambhIrAH alabhyapAratvAt , siddhA nivRttAH, siddhiM dizantu dadatu / atra | niyuktiH / / 7 // 'caMdA' | caMdAiccagahANa pahA payAsei parimiaM khittaM / kevalianANalaMbho, logAlogaM pagAsei // 1109 // kevalikaM sampUrNa jJAnaM tallAbhaH // 1109 / / ukto'nugamaH, nayAH sAmAyikavat / iti zrI caturviMzatistavAdhyayanaM 2 / Jain Education a l For Private & Personal use only Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dha DapaDa HTHESESSURESSESSFUGESEFUSESSETTELEUTERESHEHEAKESHISHESTEEHREEHEYESH A ILE iti zrImanmANikyazekharasUrivihitadIpikAyutaM zrI AvazyakasUtragataM dvitIyaM caturviMzatistavanamadhyayanaM saMpUrNatAmagamat prathamo vibhaagH| F R ASTRUCUASEHEYEHENGLISHESHARESSURESIS55SLELEHSSSSSSSSSFUELSSIGHEUTAHATRI For Private & Personal use only