Book Title: Agam 43 Mool 04 Uttaradhyayan Sutra Ek Parishilan
Author(s): Sudarshanlal Jain
Publisher: Parshwanath Shodhpith Varanasi
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002136/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana sUtra eka parizIlana thayenI eka parizIlanA anuvAdaka lekhaka pro. aruNa zAMtilAla jozI DaoN. sudarzana lAla jaina sampAdaka DaoN. ramaNalAla cI0 zAha pArzvanAtha vidyApITha, vArANasI dein Echantion unternacional Rrivate & Personal use only www.jainalitary.org. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jai Edu For Priv Bersonal Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pArzvanAtha vidyApITha granthamAlA-135 uttarAdhyayana sUtra eka parizIlana (hindI graMthano anuvAda) lekhaka DaoN sudarzana lAla jaina prophesara, saMskRta-vibhAga kAzI hindU vizvavidyAlaya, vArANasI anuvAdaka prA0 aruNa zAMtilAla jozI nivRtta vyAkhyAtA, zAmAdAsa kaoNleja bhAvanagara pradhAna sampAdaka pro. sAgaramala jaina vidyApITha pArzvanAtha vidyApITha vArANasI Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pArzvanAtha vidyApITha granthamAlA-135 pustaka lekhaka anuvAdaka prakAzaka mudraka C I.S.B.N. dUrabhASa saMkhyA pheksa B prathama saMskaraNa : mUlya TAIpaseTiMga : : :. : pArzvanAtha vidyApITha, Printed at : O : Title Author Translated By : Publisher : mudrAMkana DI 57, gautama nagara, elaTIjha, borIvalI (vesTa) mumbaI 400 092 : thaddhamAna mudraNAlaya, bhelUpura, vArANasI : pArzvanAtha vidyApITha : ParSwanatha Vidyapitha Series No. : 135 : Telephone No. : Fax No. First Edition Price : : : Typesetting at : uttarAdhyayana sUtra : eka parizIlana DoM sudarzana lAla jaina prA. aruNa zAMtilAla jozI : AITIAI roDa, karAdI yArANasI-5 316521, 318046 : 0542-318046 2001 300.00 rupaye mAtra 81-86715-64-9 Uttaradhyayan Sutra: Ek Parisilana Dr. Surdarshan Lal Jain Porf. Arun Shantilal Joshi Parswanatha Vidhyapitha I.T.I. Road, Karaundi, Varanasi-5. 316521, 318046 0542-318046 2001 Rs. 300.00 only Mudrankan, D/57, Gautam Nagar, L.T. Road, Borivali (West), Mumbai-400 092. Vardhaman Mudranalaya, Bhelupur, Varanasi. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zraya guruvarya DaoN. siddhezvara bhaTTAcAryane sAdara samarpita Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzana saujanya : zrI bipinabhAI jena muMbaI Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mULa graMthano paricaya jaina Agama-sAhityamAM 'uttarAdhyayana'nuM eka viziSTa sthAna che. digaMbara-sAhityamAM paNa teno sAdara ullekha thayo che. A sUtranuM parizIlana DaoN. sudarzanalAla jaine lakhyuM che. DaoN. jainane zeTha nAthAlAla ema. pArekhanA smaraNArthe emanA parivAra dvArA risarca skolarazipa ApavAmAM AvI hatI. granthanA prAstAvikamAM 'uttarAdhyayana'nA kAla Adino vicAra karavAmAM Avyo che. dareka prakaraNanA aMtamAM sugama saraLa anu zIlana paNa Apela che. vizva anAdi che. te rIte anaMta paNa che. te kAyama hatuM ane sadAkAla raheze; koi izvara ke kartAe tene niryuM nathI. te svayaMbhU che. temAM evI hakIkato hAjara che jene kAraNe te svacAlita yaMtranI jema niraMtara cAlyA kare che. ApaNane te jeTaluM pratIta thAya che teTaluM ja te satya ane nakkara che. niHsaMdeha temAM niraMtara parivartana thatuM rahe che. paNa teno sarvathA nAza thato nathI. sUtramAM saMsAranI asAratA, nazvaratA, bhramarUpatA vagere je kAMI kahevAyuM che te AdhyAtmika dRSTie vyakta karavAmAM Avela che. sonuM, tAMbu, lokhaMDa, gaMdhaka vagere dhAtuo vizvamAM bIjA padArtho sAthe mizrita rUpe prApta thAya che. te rIte prANI paNa be padArtho-jIva (cetana) ane ajIva (acetana)nA mizrita rUpamAM upalabdha thAya che. sahuthI adhika vikasita prANI manuSya che ane teNe joyuM ke eka adaSTa tattva jyAre zarIramAMthI bahAra nIkaLI jAya che tyAre zeSa zarI2 nirarthaka ane vyartha banI jAya che. tenuM koi prayojana rahetuM nathI. tethI teno nikAla karavAmAM Ave che. e adaSTa dravya jyAre vidyamAna hatuM tyAre ja manuSya ke prANInuM astitva hatuM. te cetana tattva jatuM rahe che tyAre mRtyuno anubhava thAya che. pariNAme e prANadAtA tattvane zodhI kADhavAno vicAra manuSyanA manamAM utpanna thayo. jaina tattvavettAoe AtmA (jIva)ne svataMtra tattvanA svarUpe mAnyo. e tattva dareka prANImAM mULataH eka ja prakAranuM-samAna guNovALuM pratIta thayuM che. dareka prANInA jIva Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1]. sAthe bIjA dravyano je saMbaMdha rahyo hato tene kAraNe bAhya taphAvata najare caDhato hato. te bIjuM dravya rUpI acetana mugala che. tenAM lakSaNo cheH zabda, adhUtara, prakAza, kAnti, chAyA, Atapa, varNa, rasa, gaMdha, sparza ane vartamAna vijJAnanA Matter ane Energy paNa pudgala che. rAgadveSane kAraNe manuSya ane anya prANIo dvArA karavAmAM Avela sArAM tathA kharAba kAryo paNa pudgala che. mizrita dhAtuone asala ke zuddha rUpamAM lAvavA mATe aneka vidhi karavAmAM Ave che. te rIte manuSyanA jIva tattvane mizrita ajIva tattvathI svataMtra rUpamAM lAvavA mATe arthAt mukta karavA mATe vidhipUrvakanA prayatno jarUrI che. uttarAdhyayanasUtra'no e varNaviSaya che. A graMthanA nirmAtAe e viSayanuM saraLa, svAbhAvika bhASAmAM suMdara varNana karela che. DaoN. raghuvIranA zabdomAM joie to jaina tattvavetAoe Godless Sprituality (nirIzvara adhyAtmavAda)no vikAsa karela che. prANImAtra sAthe maitrIpUrNa vyavahAra karavo joIe ema teo nizcita rUpe mAne che. paraspara maitrI svayaM para rAkhela saMyama upara AdhAra rAkhe che. A AcAranA vikAsano sarvaprathama niyama ahiMsAthI AraMbhAya che. jIvane kaI rIte ajIvathI pRthapha karI zakAya che tenA sAdhAraNa ane vizeSa upAyone lagatA sAdhvAcArane be prakaraNomAM ane ratnatrayane vistRta rIte nirdezavAmAM Avela che. A uparAMta mukti ane tenI alaukikatAnI paNa carcA A graMthamAM karavAmAM AvI che. A hiMdI prakAzanano kharca zrI munIlAla ane bhAI lokanAthe potAnA pitAzrI lAlA laddAmAlanI puNya smRtimAM karela che. lAlAjI lAhoranA pratiSThita naulakhA ozavALa vaMzanA hatA. temano janma vi. saM. 1934mAM thayo hato. pitAnuM nAma lAlA dharmacaMdra ane mAtAnuM nAma bhagavAnadevI hatuM. pAMca varSanI uMmare mAtAnI ane cauda varSanI uMmare pitAnI zILI chAyA kAyama mATe gumAvI beThelA temanA upara parivArano bhAra AvI paDyo. temaNe sAbu banAvavAno vyavasAya zarU karyo ane vyApAramAM khUba saphaLatA prApta karI. dharmAcaraNamAM paNa daDha niSThAvAna rahyA. temanA Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [9] mananI vizALatAne kAraNe koi yAcaka temanAthI nirAza thayo na hato. jJAna, dhyAna, sevA ane paramArthanA kAmomAM emaNe dhanano sadupayoga karyo. jIvana nitya-niyamAnusAra temaNe vyatIta karyuM. jyAre dezanuM vibhAjana thayuM tyAre anya hindu zIkhonI jema lAlAjIe vizALa kArabhAra choDI pAkistAnamAM Avela paMjAbano tyAga karI bhAratamAM Azraya lIdho. dilhImAM AvI temaNe potAno mULa vyavasAya zarU karyo. temanA parivAre vyavasAyane khUba vikasAvyo. navAM kArakhAnAM paNa sthApyAM. temanI dukAne sAbu kharIdanArAonI bhIDa rahetI. vi. saM. 2012mAM temanuM dehAvasAna thayuM. tenA ekavIza divasa pahelAMthI temaNe sAMsArika moha choDavAnA prayatnano AraMbha karela ane svabaLazuddhi mATe dhyAnamAM tallIna rahevAnuM zarU kareluM. zeTha nAthAlAla ema. pArekha ke jemanI puNya smRtimAM DaoN. jainane risarca skolarazipa ApavAmAM AvI temano saMkSipta paricaya nIce mujaba che H saurASTramAM Avela jetapura nAmanA gAmamAM sana 1909mAM zrI nAthAlAla pArekhano janma thayo hato. teo jyAre pAMca varSanA thayA tyAre temanA pitAjIno dehAMta thayo. pariNAme emanA lAlanapAlanano bojo emanI mAtA upara AvI paDyo. temane ekavIza varSanI uMmare cokhAnI milamAM kAma karavA mATe raMgUna javuM paDyuM. tyAMthI pAchA pharatAM muMbaimAM eka zIzInA vepArInI dukAnamAM lahIyA tarIke emanI niyukti thai. tyAra pachI emaNe jAte vepAra karavAno nizcaya karyo ane ghare ghare pharIne khAlI zIzIono saMgraha karavAnuM zarU karyuM. temano saMparka eka jANItI jarmana kaMpanI sAthe thayo ane pachI temano presa sthapAtAM lebala udyogamAM temaNe ghaNI saphaLatA prApta karI. te arasAmAM zrI pArekha sAmAjika gatividhiomAM bhAga levA lAgyA ane potAnI yogyatA anusAra temaNe be DajhanathI vadhAre sAmAjika, dhArmika ane zaikSaNika saMsthAomAM TrasTI, adhyakSa athavA maMtrI tarIkenAM Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] sthAna zobhAvyAM. teo janmabhUmi-samUhanA samAcArapatronA mAlika evA saurASTra-TrasTanA TrasTI paNa hatA. koMgresa sAthenA vizeSa saMbaMdhane kAraNe zrI pArekha muMbai prAntIya koMgresa kamiTInI smArikA-samitinA tathA vitta-samitinA adhyakSa thayA hatA. teo vidhAna pariSadanA sabhya hatA ane pharIvAra 1964mAM binaharIpha rIte cUMTAyA hatA. temanI prazaMsanIya sevAthI prabhAvita thai sarakAre temane jasTIsa opha pIsa'nI upAdhi bakSI hatI ane A padanA gauravanI rakSA zrI pArekhe AjIvana paryaMta karI hatI. i praka Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mULa graMthanuM prakAzakIya pArzvanAtha vidyAzrama zodha saMsthAna, vArANasInA 'nAthAlAla pArekha zodha-chAtra' DaoN. sudarzanalAla jaina racita 'uttarAdhyayana sUtra eka parizIlana' nAmano prastuta prabaMdha, 'sohanalAla jaina dharma pracAraka samiti' dvArA prakAzita zodha-graMthomAM pAMcamuM sthAna dharAve che. DaoN. sudarzanalAla jaina, samitinA chaThThA saphaLa zodha-chAtra che. temanA pachI samitinA pAMca anya zodha-chAtroe atyAra sudhImAM saphaLatA prApta karela che. atyAre sAta zodha-chAtro vibhinna jaina viSayo upara pI.eca.DI.nI padavI mATe prabaMdha lakhI rahyA che. prastuta prabaMdhamAM eka atyaMta mahattvapUrNa jaina Agama graMtha 'uttarAdhyayana-sUtra'nuM sarvAMgINa samIkSAtmaka adhyayana prastuta karavAmAM Avela che. 'uttarAdhyayana-sUtra' prAkRta bhASAmAM lakhAyela eka utkRSTa dhArmika kAvya-graMtha che. temAM mukhyatve munionA AcAra-vicAra ane jaina darzananA mULabhUta siddhAntonI carcA karavAmAM AvI che. 'utta22Adhyayana-sUtra'nuM aneka AcAryo ane vidvAnoe aneka rIte adhyayana tathA vivecana karela che. prastuta prabaMdha A zrRMkhalAmAM viziSTa sthAna prApta karaze e bAbatamAM koi saMdeha nathI. graMthanA adhyayanathI 'uttarAdhyayana sUtra'nuM hArda saraLatAthI samajI zakAze. samiti pArzvanAtha vidyAzrama zodha saMsthAna'nA adhyakSa DaoN. mohanalAla mahetA pratye kRtajJa che. temaNe prastuta graMthanuM paryApta parizramapUrvaka saMpAdana karela che. A graMtha svargIya lAlA laddAmalajI jainanI puNyasamRtimAM prakAzita karavAmAM AvI rahela che. samiti A prakAzana saMbaMdhita badhA mahAnubhAvono AbhAra mAne che. n harajasarAya jaina maMtrI Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mULa lekhakanuM prAkathana sevAonI parIkSAmAM uttIrNa thayA bAda saMzodhana kArya mATenI mArI uttara abhilASA joIne parama pUjya DaoN. siddhezvara bhaTTAcArya: adhyakSa, saMskRta-pAli vibhAga ; kAzI vizva vidyAlaya dvArA mane jaina AgamasAhityanA suprasiddha graMtha "uttarAdhyana-sUtra" upara saMzodhana kArya karavAnI salAha prApta thaI ane emanA nirdezana aMgenI anumati paNa maLI. graMthanuM adhyayana karyA bAda meM anubhavyuM ke A graMtha upara anya jaina-Agama graMtho karatAM vipula vyAkhyAtmaka sAhitya astitva dharAve che. chatAM tenuM vaijJAnika ane samAlocanAtmaka adhyayana khUba ja Avazyaka ane samayAnusAra che. jo ke zArpenTiyara, yAkobI, vinTaraniTjha vagere pazcimanA vidvAnoe tenA sAhityika, dhArmika, dArzanika vagere pAsAMonA mahattva pratye nirdeza karyo che paNa graMthanA aMtaraMga viSayanuM sarvAgINa samAlocanAtmaka adhyayana prastuta karyuM nathI. mAruM saMzodhana kArya pUruM thayA bAda eka varSa pachI AcArya tulasI kRta 'uttarAdhyayana sUtra : eka samIkSAtmaka adhyayana' prakAzita karyuM. tapAsa karatAM jANavA maLyuM ke tulasIkRta prabaMdha graMthamAM mULa graMthanA viSayane saraLa rIte subodha zailImAM rajU karavAmAM Avela che. jyAre AcArya tulasIkRta prabaMdhamAM mULa ane TIkA graMtho vagerenuM mizraNa thaI jatAM "uttarAdhyayana sUtra'no mULa viSaya gauNa banI gayela che. A kAraNe prastuta prabaMdhanA prakAzananI AvazyakatA pUrvavata rahI che. prastu prabaMdhamAM prAstAvika sAthe ATha prakaramo uparAMta cAra pariziSTo ApavAmAM AvyAM che. prabaMdhanA aMte sahAyaka graMtha sUcI, koThAo tathA vRttacitro Apela che. pratyeka prakaraNanA aMte samAlocanAtmaka anuzIlana ApavAmAM Avela che. aMtima prakaraNamAM samasta prabaMdhano parizIlanAtmaka upasaMhAra prastuta karavAmAM Avela che tethI prastuta prabaMdhanuM nAma "uttarAdhyayana sUtra eka parIzIlana' rAkhavAmAM Avela che. AcArya tulasIkRta prabaMdha karatAM A prabaMdha judo che ema darzAvavA mATe paNa A nAma rAkhavuM ucita che ema mAnavAmAM AvyuM. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [11] prastuta prabaMdhanA prAstAvikamAM jaina Agama-sAhityanA uttarAdhyayanasUtranuM sthAna, viSaya-paricaya, racanAkALa, nAmakaraNanuM kAraNa, bhASAzailI, mahattva tathA TIkA-sAhitya sAthe vividha saMskaraNonI sUcI ApavAmAM AvI che. tyAra pachI prathama prakaraNamAM vizvanI bhaugolika racanA, sRSTitattva ane dravyanA svarUpanuM nirUpaNa karavAmAM Avela che. bIjA prakaraNamAM saMsAranI duHkharUpatA ane tenAM kAraNono vicAra karatI vakhate karmanA siddhAntanuM varNana ka2vAmAM Avela che. trIjA prakaraNamAM muktimArganuM varNana karatI vakhate samyagdarzana, samyajJAna ane samyakcAritrarUpa ratnatrayano vicAra karavAmAM Avela che. caturtha prakaraNamAM graMthanA mukhya pratipAdya viSaya sAdhuonA sAmAnya sadAcArano ane pAMcamA prakaraNamAM sAdhuonA vizeSa sadAcAra (tapa)nuM varNana karavAmAM Avela che. chaThThA prakaraNamAM saMpUrNa sAdhanAnA phaLarUpe prApta thatI 'mukti' tathA sAtamA prakaraNamAM samAja ane saMskRtinuM vivecana karavAmAM Avela che. AThamA prakaraNamAM graMthanI upayogitAnuM varNana karatI vakhate saMpUrNa graMthanuM parizIlanAtmaka siMhAvalokana karavAmAM Avela che . cAra pariziSTomAMthI prathama pariziSTamAM kathAsaMvAda rajU karela che. bIjAmAM graMtholikhita rAjA vagere mahApuruSono paricaya ApavAmAM Avela che. trIjAmAM sAdhvAcAra saMbaMdhI keTalAka viziSTa tathyo darzAvale che. caturthamAM graMtholikhita dezo tathA nagarono paricaya ApavAmAM Avela che. mULa graMthanuM anusaraNa karatAM saMpUrNa prabaMdhane A rIte suvyavasthita svarUpe prastuta karavAno prayatna karavAmAM Avela che. prastuta prabaMdha jo ke 20 mArca 1967nA divase pUrNa thayela hato paraMtu pIeca.DI.nI padavI maLatAM ane prakAzana kAryamAM traNa varSano vilaMba thayo. A daramyAna meM mArA prabaMdhane yathAsaMbhava pharIthI parimArjita ane parivardhita karyo. Aje tene chapAyela svarUpe vidvAno samakSa prastuta karatAM AnaMdano anubhava thAya che. A rIte jo ke A prabaMdhane sarvAMgINa suMdara banAvavAno pUrNa prayAsa karavAmAM Avela che, chatAM paNa mAnavanI zaktio sImita hovAthI Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [12] huM A graMtha pUrNa che evo dAvo karato nathI. jo A graMthathI pAThakone thoDo paNa lAbha thAya to huM mArA parizramane saphaLa mAnIza. aMtamAM, jemaNe pratyakSa athavA apratyakSarUpe mane protsAhita karyo che te badhA sakano pratye AbhAra prakaTa karavo e mAruM kartavya che ema samajuM chuM. A sAthe huM prastuta prabaMdha lakhavAmAM mane madada karI che te badhA graMtho, graMthakAro tathA graMthasaMpAdakono AbhArI chuM. sarvaprathama huM zraddheya pUjya guruvarya DaoN. siddhezvara bhaTTAcAryano AbhArI chuM. emaNe potAno bahumUlya samaya phALavI, mArgadarzana vagere ApI A prabaMdhane A svarUpe prastuta karavA yogya banAvyo. tyArabAda pArzvanAtha vidyAzrama zodha-saMsthAnanA adhyakSa DaoN. mohanalAla mahetA ke jemaNe prastuta prabaMdhanA saMpAdanamAM bahumUlya yogadAna Apela che temano AbhArI chuM. prabaMdhalekhananA samaye Arthika, pustakIya ane AvAsIya suvidhAo ApanAra pArzvanAtha vidyAzrama zodha saMsthAna tathA syAdavAda mahAvidyAlaya tathA tyAMnA sarve padAdhikArIono paNa huM AbhArI chuM. paM. dalasukhabhAI mAlavaNiyA tathA DaoN. nathamala TATiyAno prastuta prabaMdhanuM parIkSaNa karI bahumUlya sUcano ApavA badala huM AbhArI chuM. sudarzanalAla jaina prAdhyApaka, saMskRta-pAli vibhAga kAzI vizvavidyAlaya vArANasI Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhakIya uttarAdhyayanasUtra zvetAmbara jaina Agama kA eka mahattvapUrNa mUla grantha hai| isa para jaba maiMne zodhakArya prArambha kiyA thA taba mujhe AzA nahIM thI ki isakA anya bhASA meM anuvAda hogaa| san 1967 meM pI-eca0DI0 upAdhi prApta karane ke bAda merI niyukti vardhamAna kAleja bijanaura meM prAdhyApaka ke pada para ho gii| vahA~ eka varSa taka kArya karane ke bAda merI niyukti san 1968 meM kAzI hindU vizvavidyAlaya meM ho gii| yahA~ Ane ke bAda san 1970 meM yaha zodhaprabandha sohana lAla jaina dharma pracAraka samiti amRtasara dvArA saMcAlita pArzvanAtha vidyApITha vArANasI se prakAzita huaa| prakAzana ke bAda uttara pradeza zAsana dvArA yaha zodhaprabandha puraskRta kiyA gyaa| kucha samaya ke bAda pro0 aruNa zAntilAla jozI, vyAkhyAtA, zAmaNadAsa kAleja, bhAvanagara kA eka patra mujhe milA jisameM unhoMne hindI bhASA meM likhita isa zodhaprabandha kI upayogitA dekhakara isakA gujarAtI bhASA meM anuvAda karane kI anumati mAMgI jise maiMne saharSa svIkAra kara liyaa| yaha mere lie bhI gaurava kI bAta thI ki merI prathama racanA kA itanA mahattva AMkA jA rahA hai| disambara 1982 meM isakA gujarAtI anuvAda ho gayA thA aura pArzvanAtha vidyApITha ke tatkAlIna nidezaka DaoN0 sAgaramala jI ne isa mahattvapUrNa anuvAda ko dekhakara pArzvanAtha vidyApITha se hI prakAzita karane kI svIkRti bhI pradAna kara dI thI parantu vArANasI meM gujarAtI bhASA ke acche TaMkaNa kA abhAva hone se unnIsa varSa kI lambI pratIkSA ke bAda aba isakA prakAzana ho rahA hai| isake prakAzana meM zrI ramaNa bhAI zAha tathA unake mitra zrI vipina bhAI jaina kA sahayoga sarAhanIya hai| itane varSoM ke bAda bhI isakA prakAzana isakI upayogitA ko siddha karatA hai| isake lie maiM agraja zrI jozI jI ke prati bhI AbhAra prakaTa karanA apanA karttavya samajhatA hU~ jinhoMne itanA sundara gujarAtI anuvAda karake gujarAtI bhAIyoM ke lie isake adhyayana kA mArga prazasta kiyA hai| kAlAntara meM maiMne vividha viSayoM para anya grantha aura lekha bhI likhe haiM jo puraskRta bhI hue haiM aura samAdara ko bhI prApta hue haiN| granthoM meM prAkRta-dIpikA, saMskRta-pravezikA, tarkasaMgraha (hindI vyAkhyA), munisuvratakAvya (hindI anuvAda), karpUramaMjarI (hindI-saMskRta vyAkhyA), deva zAstra guru aadi| vartamAna meM AcArya haribhadrasUri ke nyAyagrantha 'anekAnta jayapatAkA' kA hindI anuvAda kara rahA huuN| AzA Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai, isa kaThina grantha ko Apa sabhI kI zubhakAmanAoM se subodha banA skuuNgaa| anta meM maiM DaoN. sAgaramala jaina mantrI pArzvanAtha vidyApITha (pUrva nidezaka) ke prati kina zabdoM meM AbhAra prakaTa karU~ jinake yogadAna ke binA yaha anuvAda prakAzita nahIM ho sakatA thA, mere pAsa zabda nahIM haiN| jaina vidyA ke prati samarpita vyaktitva vAle vidyApITha ke pUrva mantrI zrI bhUpendra jI evaM zrI indrabhati jI kA bhI AbhArI hU~ jinakA parokSa sahayoga isa grantha ke prakAzana meM rahA hai| zrI aruNa jozI jI, zrI ramaNa bhAI zAha jI, zrI vipina jaina jI evaM zrI vijaya jI ke prati puna: AbhAra prakaTa karate hue isa gujarAtI anuvAda kI saphalatA kI kAmanA karatA huuN| vArANasI dinAGka 13.5.2001 DaoN0 sudarzana lAla jaina prophesara, saMskRta-vibhAga kAzI hindU vizvavidyAlaya Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [13] anuvAdakanuM purovacana AdaraNIya zrI sudarzanalAla jaina dvArA zodha-prabaMdha tarIke taiyAra karavAmAM Avela graMtha "uttarAdhyayanasUtra eka parizIlana' mArA vAMcavAmAM Avyo. gahana viSayanI temAM karavAmAM Avela vizada chaNAvaTathI huM khUba ja prabhAvita thayo ane gujarAtI bhASAmAM A graMthano anuvAda karavAnI mane IcchA thaI. anumati mATe meM zrI sudarzanalAlajIne patra lakhyo ane temaNe khUba ja AnaMdathI anumati to ApI ja paNa pArzvanAtha zodha-saMsthAnanA te samayanA nidezaka zrI DaoN. sAgaramalajI jaina dvArA anuvAda chapAvI ApavAmAM Avaze evI paNa zakyatAno nirdeza karyo. meM graMthano anuvAda 15 DIsembara 1982nA roja saMpanna karyo paNa Ayojanika agavaDane kAraNe graMtha chapAvavAnuM zakya na banyuM. evAmAM eprila 1998mAM mAnanIya zrI DaoN. ramaNalAla cI. zAha temanA mitra zrI bipinabhAI jaina sAthe pArzvanAtha zodha-saMsthAnanI mulAkAte gayA tyAre DaoN. zrI ramaNabhAInI vinaMtine mAna ApI temanA mitra zrI bipinabhAI jaine anuvAda chapAvavA mATe Arthika sahAya karavAnI taiyArI darzAvI. saMpAdaka tarIkenuM kArya karavAnI saMmati pro. tArAbahena ramaNabhAI zAhe ApI. A rIte A anuvAda prakAzita thaI rahyo che e mAre mana khUba ja AnaMdanI vAta che. jherokSa aMgenuM kAma sarasa rIte karI ApanAra bahena zrI zAradAbahena tathA DaoN. DI. DI. jhAlAno AbhAra. anuvAdakanuM kArya cAlatuM hatuM tyAre mAre nivAsasthAne padhArela mAnanIya sva.zrI dalasukhabhAi mAlavANIyA ane mAnanIya sva.zrI bhogIlAla sAMDesarAe mArA anuvAdanA kAryamAM vega Ave evuM protsAhana ApeluM. mArA A namra prayAsamAM sahAyarUpa thanAra sarve mahAnubhAvo tathA presanA kAryakaro pratye UMDA AdaranI lAgaNI darzAvI kRtajJatA vyakta karuM chuM. tA. 25mI mArca 2001 aruNa zAM. joSI bhAvanagara Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. 3. A. TI. 3. dhA. TI. 3. tu. 3. ni. 3. ke. TI. 3. zA. 3. sI. . ji. nai. . nai. mo. nai. maiM. thai. maiM. mA. sa. vai. sA. rU.pU. hai. sA. rR. 6. DaoN. nai. tarka saM. ta. mU. 6. 3. E Y. pari pA. Ti. pA. yo. prAMsA. ph. 6. bA. 6. va. saMketa-sUci - uttarAdhyayana sUtra - uttarAdhyayana AtmArAma TIkA - uttarAdhyayana ghAsIlAla TIkA - uttarAdhyayana AcArya tulasI - uttarAdhyayana niryukti - uttarAdhyayana nemicaMdra TIkA - uttarAdhyayana zArpenTiyara - uttarAdhyayana eka samIkSAtmaka TIkA - hisTrI opha ghI keaunikala liTarecara opha dhI jainsa - jaina dharma-kailAsacaMdra -gommarasAra jIva kAMDa - juo *. nai. - jaina Agama sAhityamAM bhAratIya samAja - jaina sAhityano itihAsa pUrvapIThikA - jaina sAhityano bRhad itihAsa - DaoNkTrIna opha dhI jainsa - tarkasaMgraha - tattvArtha sUtra - dazavaikAlika tathA uttarAdhyayana (AcArya tulasI) -pRSTha - pariziSTa pAda TippaNa - pAtaMjala yogadarzana prAkRta sAhityano itihAsa - bauddhadarzana - bhAratIya darzana-baladeva Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA. 6. rA. - bhAratIya darzana-rAdhAkRSNana mA. saM. hai. yo. - bhAratIya saMskRtimAM jaina darzananuM yogadAna - mahAbhAratanI nAmAnukramaNikA mahA. nA. - samavAyAMga sUtra sAMkhyakArikA samavA. mAM. [. me. vu. . sthA. mU. hi. 6. hi. hi. je. hri. vai. [15] - sekreDa buksa opha dhI isTa - sthAnAMgasUtra - hisTrI opha inDiyana liTarecara - juo che. ji. vai. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA prAstAvika jaina AgamomAM uttarAdhyayana sUtra mUla sUtra uttarAdhyayana sUtrano paricaya raciyatA ane racanAkALa uttarAdhyayana sUtra-AvuM nAma zA mATe ? bhASAzailI ane mahattva TIkAsAhitya prakaraNa : 1 dravya vicAra, loka racanA, Urdhva loka, madhya loka, adho loka, SaD dravya, cetana dravya, saMsArI jIvonA vibhAjanano srota, sthAvara jIva, trasa jIva, dravyalakSaNa, guNa, paryAya, anuzIlana prakaraNa : 2 saMsAra, saMsAranI duHkharUpatA, tiryaMca ane narakagatinAM kaSTa, manuSya ane devagati sukhomAM duHkharUpatA, viSayabhoga janya sukhomAM sukhAbhAsa, duHkharUpa saMsAranI kAraNa-kArya paraMparA, karmabaMdha, karmabaMdha zabdano-artha, viSayamatAnuM kAraNa-karmabaMdha, karmasiddhAMta bhAgyavAda nathI, karmonA pramukha bhedaprabheda, karmonI saMkhyA, kSetra, sthiti, kALa vagere, karmabaMdhamAM sahAyaka lezyAo, anuzIlana pRSTha cha 14 26 37 40 47 53 thI 128 129 thI 178 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [17] prakaraNa-3 179 thI 246 ratnatraya, nava tattva, muktinuM sAdhana-ratnatraya, samyagu darzana, san darzananAM ATha aMgo, samyagu. darzananA bheda, samyajJAna, jJAnanA mukhya pAMca prakAra, guruziSya saMbaMdha, gurunA kartavya, samyapha cAritra, samyaka cAritranA mukhya pAMca prakAra, cAritranuM vibhAjana : bIjo prakAra, anuzIlana prakaraNa : 4 247 sAmAnya sAdhvAcAra, vizeSa sAdhvAcAra, dIkSAnI utthAnikA, dIkSA levAno adhikArI, dIkSA mATe mAtApitAnI anumati, parivAra ane sAMsArika viSaya bhogono tyAga, dIkSA palAyanavAda nathI, dIkSA guru, vastrAbhUSaNano tyAga ane kezaloca, bAhya upakaraNa athavA upAdhi, sAmAnya upakaraNa, vizeSa upakaraNa, pAMca mahAvrata, ahiMsA-mahAvrata, satya-mahAvrata, acaurya-mahAvrata, brahmacaryamahAvrata, aparigraha-mahAvrata, mahAvratonA mULamAM ahiMsA ane aparigrahanI bhAvanA, pravacanamALAgupti ane samiti, gupti-pravRtti-nirodha, samitio-pravRttimAM sAvadhAnI, paN Avazyaka, samAcArI, samAcArInAM daza aMga, dinacaryA ane rAtricaryA, vasati athavA upAzraya, nivAsayogya bhUmi kevI hoya?, AhAra, kaI paristhitiomAM AhAra grahaNa karavo, kevo prakArano AhAra levo?, AhAranI bAbatamAM anya jJAtavya bAbato, anuzIlana Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [18]. prakaraNa : 5 329 vizeSa sAdhvAcAra, tapazcaryA-tapa, tapanA prakAro, bAhya tapa, anazana tapa, UNodarI tapa, bhikSAcaryA tapa, rasaparityAga tapa, kAya-kaleza tapa, prati saMlInatA tapa, pAyazcita tapa,vinaya tapa, vaiyAvRtya tapa, svAdhyAya tapa, dhyAna tapa, kAyotsarga athavA vyutsarga tapa, parISaha-jaya, parISaha jayanA bheda ane svarUpa, parISaha jayanI kaThoratA, sAdhunI pratimAo, pratimA-anazana tapa vizeSano abhyAsa, samAdhimaraNa-saMllekhanA, samAdhimaraNa AtmaghAta nathI, samAdhimaraNa nA bheda, samAdhimaraNanI avadhi, samAdhimaraNanI vidhi, samAdhimaraNanI saphaLatA, anuzIlana prakaraNa : 6. 37pa thI 390 mukti, muktinA arthamAM prayukta keTalAka zabdo, mokSamAM jIvanI avasthA, muktonA ekatrIza guNa, sAdi mukti, muktAtmAono nivAsa, mukti kone? kyAre ? kyAMthI ?, mukta jIvonI ekarUpatA, jIvanamukta, anuzIlana prakaraNa : 7 381 thI 436 samAja ane saMskRti, varNAzrama vyavasthA, jAti ane varNavyavasthA, Azrama vyavasthA, pArivArika vyavasthA, mAtA-pitA ane putra, bhAI, baMdhu, nArI, rIti-rivAja ane prathAo, yajJa, vivAha-prathA, sauMdarya prasAdhana, dAha-saMskAra, pazupAlana, khAnapAna, manoraMjananA sAdhana, vyApAra ane samudrayAtrA, rogopacAra, maMtra zakti ane zukanamAM Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [19] vizvAsa, rAjyavyavasthA ane mAnavapravRtti, rAjya vyavasthA, mAnava pravRttio, dhArmika ane dArzanika saMpradAya, anuzIlana prakaraNa : 8 upasaMhAra pariziSTa-1 kathAsaMvAda pariziSTa-2 viziSTa vyaktiono paricaya pariziSTa H sAdhvAcAra saMbaMdhI bIjAM tathyo pariziSTa : 4 deza tathA nagara 437 thI 447 449 473 488 495 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - jaina AgamomAM uttarAdhyayana-sUtra' prAstAvika jaina AgamomAM uttarAdhyayana-sUtra' uttarAdhyayana-sUtra' ardhamAgadhI prAkRta bhASAmAM nibaddha eka jaina Agama graMtha che. bhagavAna mahAvIra (I. pU. chaThThI zatAbdI)nA je upadezone temanA ziSyoe sUtragraMthonA rUpe nibaddha karyA te graMtho "Agama" athavA "zruta'nA nAme prasiddha thayA che. A graMtho ke je bhagavAna mahAvIranA sAkSAt pradhAna ziSyo (gaNAdharo)nI racanA che te aMga praviSTa' (aMga) kahevAya che ane bAkInA je uttaravartI zrutajJa ziSyo dvArA racAyela che te "aMgabAhya' (anaMga) kahevAya che. temAM sAkSAt mahAvIranA ziSyo dvArA racAyela hovAthI aMga graMthonuM prAdhAnya che. tene bauddha "tripiTaka"nI jema "maripiTaka tathA brAhmaNonA prAcInatama graMtha vedonI jema "veda" kahevAmAM AvyA che. tenI saMkhyA 1ra niyata thaI hovAthI tene "dvAdazAMga" paNa kahevAmAM Ave che. 1 prAcIna kALamAM tene "zrata' kahetA ane zrutajJAnIne "zrutakevalI". vartamAnamAM Agama zabda adhika pracalita che. juo : je. sA. bu. I. bhAga-1, prastAvanA, pR. 31. 2 taM jahA- aMgapaviTuM, aMgabAhiraM ca / serI taM aMgabAhiraM duvihaM paNNattaM / taM jahA-AvassayaM ca AvassayavairittaM ca / -navI, mUtra 43. yad gaNadharaziSyapraziSyairArA tIyairadhIgatazrutArthatatvaiH kAladoSAdalpa meghAyurbalAnAM prANinAmanugrahArthamupanibaddhaM saMkSiptAGgArthavacanavinyAsaM tadaGgabAhyam / -tatvArthavarti, 1. 20. 13. u duvalasaMge gaNipiDage-samavA. sUtra 1 tathA 136 4 duvAlasaMgaM vA pravacanaM vedo prA. A. rU. 5. 44. 5 ejana.bAra aMgo-AcArAMga, sUtrakRtAMga, sthAnAMga, samavAyAMga, vyAkhyAna prajJapti (bhagavatI), jJAtAdharmakathA, upAsagadazA, aMta:kUdazA, anuttaraupapAtikadazA, prazavyAkarA, vipAkazruta ane daSTivAda. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana A rIte artharUpe A sarva aMga-graMtho mahAvIra praNIta ja che; paraMtu zabda rUpe gAdhara praNIta che. - A uparAMta, je aMgabAhya Agama-graMtho che te prAcIna paraMparA anusAra prAthamika rIte be bhAgomAM vibhakta thayA che-Avazyaka ane Avazyaka vyatirikta. AvazyakamAM 6 graMtho hatA je Adhunika samayamAM eka Avazyaka-sUtramAM ja samAveza pAmyA che. Avazyaka-vyatiriktanA vaLI kalika ane utkAlika-evA be prakAro pADavAmAM AvyA che ane pratyekanA peTaprakAro paDe che. jenuM adhyayana divasa ke rAtrinA prathama ke aMtima prahara vakhate eTale ke koI nizcita samaye thAya che tene "kAlika" ane jenuM adhyayana te sivAyanA samaye thAya che tene utkAlika" kahevAmAM Ave che. "uttarAdhyayana' jevA graMtho kAlikazrata che ane dazavaikAlika' vagere utkAlika che. 1 atyaM bhAsai arahA gaMthaMti gaNaharAniDaNaM / sAsaNassa hiya hAe tao suttaM pavattai / / Avazya - niryukti gAthA 192 2. juo pR. 1 pAdaTippaNA 2 3 ejana AvazkanA cha granthonAM nAma : sAmAyika, caturvizatisva, vandana, pratikramaNa, kAyotsarga ane pratyAkhyAna. yadi hanizAprathamacarimapaurUSIdvaya eva paThayate tatkAlena nirvRttaM kAlikaM uttarAdhyayanAdi / yatpuna: kAlavelAvarja paThayate tadUrdhvaM kAlikAdityutkAlikam - dazavaikAlikAdIti / sthA. sU. 71, abhayavRtti, naMdIsUtra 43, 47mAM tenI vistRta sUci ApavAmAM AvI che. tadGgabAhamanekavidham - kAlikamutkAlikamatyevamAdivikalpAt / svAdhyAyakAle niyattakAlaM kAlikam / aniyatakAlamutkAlikam / tadbhedA uttarAdhyayanAdayoDanekavidhAH / -tattvArtha vArtika 1-ra0-14 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina AgamomAM 'uttarAdhyayana-sUtra' A rIte, kAlika tathA utkAlika jevA bhedo mAtra aMgabAhya Avazyaka vyatirikta graMthomAM ja pADavAmAM AvyA che. paravartI samayamAM, dRSTivAdane bAda karatAM, zeSa agiyAra graMthone paNa kAlika gAvAmAM AvyA che'. dRSTivAdanI bAbatamAM spaSTa pramANa maLatuM na hovAthI te kAlika che utkAlika e nakkI thaI zakatuM nathI. paraMtu, agiyAra aMgarUpa kAlika ke zrutanI sAthe kyAMka kyAMka dRSTivAdane paNa gaNatarImAM levAya chere. dRSTivAdano uccheda thaI gayo hato e ja AnuM kAraNa lAge che. digambara-paraMparAmAM aMgabAhya graMthone ja mAtra kAlika ane utkAlika e rIte vibhakta karavAmAM AvyA che. aMga graMthone nahIM. A rIte, Agama-sAhityanA prAcIna vibhAjana anusAra, uttarAdhyayanasUtra, aMgabAhya Avazyaka-vyatirikta kAlika zrutano eka prakAra che. vartamAna paraMparAmAM, aMgabAhyanuM vibhAjana bhinna prakAre karavAmAM Ave che. prAcIna Agama-graMthomAM evuM vibhAjana jovA maLatuM nathI. jANavA maLatI mAhitI pramANe A prakAranA vibhAjanano sarvaprathama ullekha zrI bhAvaprabhasUri (18mI zatAbdI) dvArA viracita jaina dharmavara stotra (zloka : 30)nI svopajJa 3 1. ihaikAdazADarUpaM sarvamapi zruta kAlagrahaNAdividhinA'dhIyata iti kAlikamucyate / -vizeSAvarayamASya --maladhArI TIkA gAthA 2294 vizeSa- nai. sA. rU. 6. pR. 576-578. 2 kAliyasua diTThIvAe ya ekkArasa aMgAI paiNNagaM diTThivAo ya / -3. 28. 23. uttarAdhyayanamAM anyatra dvAdazADraga (vArasaMvi yuddhe 3. 23. 7; TuvAlatana khiLavAya 3. 24. 3) tathA aMga ane aMgabAhya sUtra nA rUpe paNa ullekha maLe che. 3 juo pR. 2 pAdaTippaNa 5 -Avayaniryutti. 764. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtraH eka parizIlana TIkAmAM maLe che. tadanusAra vibhAjana-krama nIce pramANe che : 1 atha uttarAdhyayana 1 Avazyaka 2 piNDaniyukti tathA oghaniyukti 3 dazavaikAlika 4ta vatvarimUvamUtra... gAthA : ikkArasa aMgAi bArasa uvaMgAi dasa payatrAI / cha cheya mUla cauro naMdI aNuyoga paNayAlA // jaina dharmavarastotra-svopaNa TIkA pR. 94 A prAkRta gAthA tathA Agama graMthonA spaSTa vibhAjana parathI pratIta thAya che ke tenA pahelAM paNa A prakAranuM vibhAjana thaI cUkyuM hatuM. A tulasIe da.u.-bhUmikA pU. 6, 9mAM samayasuMdara (vi.saM. 1672) kUta "sAmAcArizataka'no ullekha karatAM lakhyuM che ke temAM dazavaikAlika, oghaniryukti, piDaniyukti ane uttarAdhyayanane mULasUtra mAnela che. "prabhAvaka carita" (vi.saM. 1334) mAM, paNa aMga, upAMga, mULa ane chedanA bheda pADela che te parathI prAcIna vibhAjanano ullekha prApta thAya che? tatazcaturvidha : kAryo'nuyogo'taH paraM mayA . tato'GgopAGagamUlAkhyagranthacchedakRtAgamaH / / AryarakSita prabaMdha' zloka 241 kayA kayA grantha kayA kayA vibhAgamAM gaNAtA hatA te "prabhAvaka carita'nA A ullekhathI siddha thatuM nathI. paraMtu AvuM vibhAjana pahelAMthI astitvamAM hatuM ane tene AryarakSite cAra anuyogomAM vibhakta karyuM. bhadrabAhu (dvitIya)nI "Avazyaka niryukti' (vi.saM. 6ThThI zatAbdI)mAM kalpAdine chedasUtromAM parigati karavAmAM Avela che te parathI AvuM vibhAjana ghaNuM ja prAcIna hatuM evI mAhitI maLe che ? jaM ca mahAkappasuyaM jANi ya sesANiM cheyasuttANi... "Avazyaka niryukti' gA. 778 tathA juo : vizeSAvazyaka bhASya gAthA rara95. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina AgamomAM "uttarAdhyayana-sUtra' AAgama aMga (1ra) aMga bAhya | upAMga (12) | mULasUtra (4) | chedasUtra (6) avibhAjita (naMdI ane anuyoga) prakIrNa (10) A daSTie sAmAnya rIte Agama graMtho kula 46 manAyA che. temAM bAramA aMga "daSTivAda"ne lupta mAnavAthI 45 Agama graMthonI paraMparA che. 1 bAra upAMgo A pramANe che : opapAtika, rAjakazrIya, jIvAbhigama, prajJApanA, sUryaprAti, jebUdvIpa prajJati, caMdraprajJapti, kalpikA, kalpAvataMsikA, puSpikA, puSpacUlA ane vRSTiAdazA. aMtima pAMcane nirayAvaliyA paNa kahevAmAM Ave che. Ano aMgo sAthe vastutaH koi saMbaMdha nathI chatAM, Ane rUDhithI upAMga gayAM che. mAtra pAMca nirayAvaliyA mATe upAMga tarIkenuM nAma maLe che. juo : je. sA. bu. i. bhAga-2, pR. 7, 8 2 cha cheda sutro A rIte che : nizItha, mahAnizItha, vyavahAra, AcAradazA athavA dazAzruta skandha, bRhatkalpa tathA paMcakalpa athavA takalpa. AmAM sAdhudharmanuM pAlana karatI vakhate lAgela doSonI prAyazcita vidhinuM varNana che; mATe te chedasUtra kahevAya che. 3 jo ke naMdI (sUtra 43)mAM kAlika zrutane tathA uttarAdhyayanamAM (juo pR. 3. pAdaTippA 2) aMgAtirikta ne prakIrNa gola che paraMtu vartamAnamAM tenI saMkhyA 10nI niyata cheH catudazaraNA, AtupratyAkhyAna, bhaktaparijJA, saMstAraka, taMDula vaicArika, candravedhyaka, devendrastava, gazividyA, mahApratyAkhyAna tathA vIrastava. A nAmomAM saMpradAyagata keTaluMka aMtara paNa che. 4 zvetAmbara sthAnakavAsI AmAMthI 32 tathA keTalAka mUrtipUjaka zvetAmbara 84 Agamone mAne che. juo : prA. sA. i. pR. 33-34nI phuTanoTa . Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana digambara saMpradAyamAM A prakAranuM vibhAjana jovA maLatuM nathI. temAM mULabhUta rIte aMga ane aMgabAhya evA be bheda pADavAmAM AvyA che. pachIthI aMganA 12 ane aMgabAhyanA 14 bheda pADavAmAM AvelA che. Ama digaMbara saMpradAyamAM ra6 Agamone mAnya gaNyAM che. paraMtu, emanuM mAnavuM che ke dRSTivAda nAmanA aMgavizeSane AdhAre lakhAyela "pakhaMDAgama" ane "kaSAya-prAbhRta" sivAyanA bAkInA aMga ane aMgabAhya vicchinna thaI gayA che; jyAre zvetAmbara paraMparA anusAra dRSTivAdano viccheda thayo che ane zeSa Agama avicchinna che. digambara-paraMparAmAM aMgabAhyanAM je 14 bhedo che te nIce mujaba che : 1. sAmAyika, 2. caturvizatistava, 3. vandanA, 4. pratikramaNa, 5. vainAyika, 6. kRtikarma, 7. dazavaikAlika, 8. uttarAdhyayana, 9. kalpavyavahAra, 10. kalyAkalpa, 11. mahAkalpa, 1ra. puMDarIka, 13. mahApuMDarIka, 14. niSidvikA. AmAM zarUAtanA cha bhedo kramazaH cha AvazyakarUpa che tathA aMtanA cha bhedono samAveza zvetAMbara saMmata kalpa, vyavahAra ane nizItha nAmanA chedasUtromAM thAya ema mAnavAmAM Ave che. bAkInAM be eTale ke dazavaikAlika ane uttarAdhyayana e mahattvapUrNa mUlasUtra che. Ama, vartamAnakAlIna pracalita paraMparAmAM uttarAdhyayanane aMgabAhya mUlasUtranA bhedomAM gaNavAmAM Ave che. paraMtu, uttarAdhyayanane mUlasUtra kema kahevAmAM Ave che ? A bAbatano vicAra karatAM pahelAM mUlasUtro pratye daSTipAta karavo jarUrI 1 dhavalATIkA-pakhaMDAga, pustaka 1. pR. 96 go. jI. gAthA 366-467. 2 A baMne grantha aMganA 1ra bhedomAMthI daSTivAdamAM samAveza pAme che. juo : SakhaMDAgama bhUmikA pR. 71. 3 juo : bhA. saM. je. yo. pR. 54 je. sA. i. pU. mR. 679. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina AgamomAM "uttarAdhyayana-sUtra' mUlasUtra : sAmAnya rIte mUlasUtronI saMkhyA cAranI mAnavAmAM Ave che, paraMtu, keTalAka vidvAno uttarAdhyayana, Avazyaka ane dazavaikAlika e traNane mUlasUtramAM go che. vinTaraniSTha Adi vidvAno cothA mUlasUtra tarIke piMDaniryuktine mAne che. paraMtu, keTalAka dazavaikAlika ane piMDaniryuktine badale oghaniryukti ane pAkisUtrane mUlasUtra mAne che tathA keTalAka piMDaniyukti ane ozaniyuktine chedasUtra paNa gaNe che. sthAnakavAsI (zvetAMbara) dazavaikAlika, uttarAdhyayana, naMdI ane anuyogadvAra e cArane mUlasUtra mAne che. paraMtu, 84 Agama mAnanArAo AvazyakanI sAthe pAMca mUlasUtrane mAne che. pro kApaDiyAe dazavaikAlikanI be cUlikAone paNa mUlasUtra tarIke gaNAvI che. Ama mUlasUtronI saMkhyA ane nAmomAM paryApta aMtara jovA maLe che. chatAM, uttarAdhyayanane mUlasUtra mAnavAmAM koIne saMdeha paDyo nathI tathA kramamAM aMtara hovA chatAM moTA bhAganA vidvAno uttarAdhyanane prathama mUlasUtra mAne che. 1 je. sA. bu. i. bhAga 2, pR. 143-144 2 hi. i. li. bhAga 2, pR. 4ra6, je. sA. bu. I. bhAga-1, prastAvanA pR. 28. 3 hi. I. li. bhAga-2, pR. 430. 4 prA, sA. i. pR. 33 pAdaTippaNa 5 hi. i. li. je. pR. 48 6 mUlasUtronI saMkhyA ane kramanI bAbatamAM vibhinna mato nIce mujaba che: vidvAna saMkhyA krama 1. bhAvaprabhasUri uttarAdhyayana, Avazyaka, piDaniryukti, oghaniryukti tathA dazavaikAlika 2 samayasuMdara 4 dazavaikAlika, oghaniryukti, piMDaniryukti ane uttarAdhyayana udbhUtada. 3. bhUmikA 4 3 sthAnakavAsI tathA terApaMthI zvetAmbara 4 keTalAka mUrtipUjaka zvetAmbara 5 uttarAdhyayana, dazavaikAlika, naMdI ane anuyogadvAra uttarAdhyayana, dazavaikAlika, Avazyaka, naMdI, anuyogadvAra anusaMdhAna pachInA pRSTha para Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUcaH eka parizIlana saMkhyA, nAma ane kramanI jema "mUlasUtra'no artha paNa vivAdAspada rahela che. Ane mUlasUtra kema kahevAmAM Ave che ? A bAbata vidvAnoe bhinna bhinna tarka rajU karyA che. kAraNa ke evo koI prAcIna ullekha spaSTa rIte maLato nathI ke jemAM arthanI spaSTatA karavAmAM AvI hoya. mUlasUtronAM nAmomAM aMtara hovAthI paNa tenuM spaSTa kathana karavuM muzkela che. "mUlasUtra' zabdanA arthano vicAra karatAM pahelAM e jarUrI che ke sarva sAmAnya mUlasUtrono prathama saMkSipta paricaya ApavAmAM Ave. pAdaTIpa anusaMdhAna pAchaLanuM 5 pro. vebara ane 3 uttarAdhyayana, Avazyaka ane pro. bulara dazavaikAlika 6 DaoN. zArapenTIyara, 4 uttarAdhyanayana, Avazyaka, DaoN. vITaranijha ane dazavaikAlika ane piMDaniryukti DaoN. garinI 7 pro. zubriga uttarAdhyayana, daza vaikAlika Avazyaka, piDaniryukti ane oghaniryukti. 8 pro. hIrAlAla Avazyaka, uttarAdhyayana, dazavaikAlika, kApaDIyA dazavaikAlika cUlikA, piMDaniryukti ane oghaniryukti. 9 DaoN. jagadIzacaMdra, 4 uttarAdhyayana, dazavaikAlika Avazyaka ane paM. dalasukhabhAi piMDaniryukti athavA uttarAdhyayana, mAlavaNIyA ane Avazyaka, dazavaikAlika ane DaoN. mohanalAla mahetA piMDaniryukti, oghaniryukti. 10 AcArya tulasI 2 dazavaikAlika ane uttarAdhyayana vizeSa mATe juo : je. sA. bu. I. bhAga-2, pR. 144 je. sA. bu. I. bhAga-1, prastAvanA pR. 28, hi. ke. li. je. pR.44-48, prA. sA. i. pR. 35, da. . bhUmikA pR. 7-8. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina AgamomAM 'uttarAdhyayana-sUtra' 1 uttarAdhyayana : A eka dhArmika zramaNa kAvya-graMtha che. temAM tAjA dIkSita thayelA sAdhuonA sAmAnya AcAra-vicAra vagerenuM varNana karavAmAM AvyuM che. kyAMka kyAMka jainadarzananA sAmAnya mULabhUta siddhAMtonI carcA karavAmAM AvI che. tenI vizeSa carcA AgaLa upara karavAmAM Avaze. 2 dazavaikAlika : A paNa uttarAdhyayananI jema AcAradharmanuM pratipAdaka dhArmika zramaNa-kAvya che. temAM vinaya, nIti-upadeza ane subhASitonI pracuratA che. keTalAMka adhyayana tathA gAthAo uttarAdhyayana ane AcArAMga sAthe sAmya dharAve che'. tenA racayitA zayyabhava (I.pU. 452-429) che. bhadrabAhunI niryukti anusAra tenuM cothuM adhyayana AtmapravAda pUrvamAMthI, pAMcamuM karmapravAda pUrvamAMthI, sAtamuM satyapravAda pUrvamAMthI ane bAkInA pratyAkhyAna pravAda pUrvanA trIjA adhikAra (vastu)mAMthI levAmAM Avela che. pachInA samayamAM tenA para puSkaLa TIkAsAhitya lakhavAmAM AvyuM che. bhASA ane viSayanI dRSTie A paNa uttarAdhyayananI jema prAcIna ane mahattvapUrNa che. 3 Avazyaka : naMdIsUtranA vargIkaraNa anusAra pahelAM A cha svataMtra graMthonA svarUpe hatuM. paNa have te eka ja graMthanA rUpe vidyamAna che. temA sAdhuonI Avazyaka cha nityakriyAonuM varNana karavAmAM AvyuM che. tenA para samaya jatAM vipula TIkA sAhitya lakhAyuM. 4 piMDaniryukti : A dazavekAlika sUtranA 'piMDeu' nAmanA pAMcamA adhyayana upara lakhAyela bhadrabAhu-racita kRti che. vistAra ane mahattvane lIdhe tene pRthak graMthanA rUpe mAnavAmAM Ave che. piMDa eTale bhojana. temA sAdhunA bhojana viSayaka siddhAMtanI carcA karavAmAM AvI che. temAM varNavAyela bhojana saMbaMdhI sAdhunA niyamomAMthI aneka mahattvanI bAbato jANavA maLe che. 9 1 je. sA. bR. i. bhAga-2, pR. 181, hi. ke. bi. jai. pR. 156. 2 prAcIna kALamAM samasta zrutajJAna 14-pUrva graMthomAM samAviSTa thayeluM hatuM. tenAM nAma A pramANe che : utpAda, agrAyaNI, vIryapravAda, asti-nAstipravAda, jJAnapravAda, satyapravAda, AtmapravAda, samayapravAda, pratyAkhyAnapravAda, vidyAnupravAda, avandhya, prANAvAya, kriyAvizAla ane bindusAra. 3 dakazavaikAlika-niryukti, gAthA 16-17. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana 5 othaniryukti : oghano artha che H sAmAnya. temAM sAdhunA sAmAnya AcAra-vicAranuM dRSTAMtazailImAM varNana che. temAthI zramaNa saMghanA ItihAsa viSe jANavA maLe che. graMthamAM vacce vacce kathAo paNa ApavAmAM AvI che. A paNa piMDaniryuktinI jema bhadrabAhunI ja racanA che. 6-7 naMdI ane anuyogaddAra : A baMne graMtho AgamonA pariziSTa tarIkenuM kAma kare che. tethI tene cUlikAsUtra kahe che. AgamonA adhyayana mATe A prAthamika bhUmikA pUrI pADe che. 'naMdI'mAM khAsa karIne jJAnanI carcA che ane 'anuyogadvAra'mAM mULabhUta siddhAMto ane pAribhASika zabdonuM spaSTIkaraNa che. 'naMdI'nI racanA dUSyagaNinA ziSya devavAcake karI che jyAre 'anuyogadvAra'nI AryarakSite. A baMne racanAo mahAvIra-nirvANa pachI ghaNA samaya bAda lakhAI hatI. 10 8 pAkSika sUtra : AmAM sAdhunA pAkSika pratikramaNa (Avazyakano eka prakAra) varNita che. 9 dazavaikAlika cUlikAo : vAstavamAM to A 'dazavaikAlika'nA ja aMza rUpe che. mATe teno judo ullekha karavo ucita nathI. temAM saMsAra pratyenI rAgabhAvanAno tyAga tathA sAdhuonA magha-mAMsa AdinA tyAgano upadeza ApI, kartavya-karma karavAno upadeza ApavAmAM Avyo che. Ama, A saMbhAvya mUlasUtrono saMkSipta paricaya jotAM jo ke mUlasUtrano artha to spaSTa thato nathI chatAM, anya aMgabAhya graMtho karatAM A graMthomAM mULarUpatA, prAmANikatA ane upayogitAne dhyAnamAM rAkhavAmAM Avela che. vAstavika rIte, uttarAdhyayana, dazavaikAlika ane Avazyaka'ne mULasUtra mAnavAM yogya che kAraNa ke te prAcIna paNa che tathA sAdhu-jIvananA mULabhUta siddhAMtonuM prAmANika pratipAdana paNa kare che. anya graMtho ke je mUlasUtromAM gaNAvA 1 AcArya tulasI 6. uM. bhUmikA pRSTha para jaNAve che ke aMgabAhya Agama graMthonA Avazyaka ane anAvazyaka vyatirikti evA be vibhAgomAM Avazyakane potAnuM svataMtra ane mahattvapUrNa sthAna hovAthI 'Avazyaka'ne mUlasUtronI saMkhyAmAM saMmilita karavAno koi hetu prastuta nathI. AcAryanuM A kathana yogya lAgatuM nathI kAraNa ke vartamAna paraMparAmAM je aMgabAhya (anusaMdhAna pAdaTIpa pAnA pachInA para) Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina AgamomAM "uttarAdhyayana-sUtra' 11 lAgyA che tenuM kAraNa temanuM mahattva pragaTa karavA mATenuM athavA temano mULaAgama-graMtho sAthe ghaniSTha saMbaMdha hovAnuM hoI zake. jema ke, piMDaniryukti dazavaikAlika sAthe ane ozaniyukti "Avazyaka niyukta sAthe saMbaMdhita hovAthI, pAkisUtra "Avazyaka'no ja eka bhAga hovAthI, dazavaikAlika-cUlikAo dazavaikAlikano ja aMza hovAthI tathA naMdI ane anuyogadvAra samasta AgamagraMthonI vizleSaNAtmaka bhUmikA hovAthI tene mUlasUtro sAthe joDavAmAM Avela che. A tathyanI puSTi karatAM pahelAM mUlasUtranA viSayamAM bhinna bhinna vidvAnonA matonuM paryavekSaNa Avazyaka che. 1 jAla zApenTiyare mahAvIranA zabda hovAthI tene mUlasUtra gola che. paraMtu A kathana yogya nathI kAraNa ke mahAvIranA zabda hovAne lIdhe AcArAMga vagerene ja mUla saMjJA ApI zakAya, aMgabAhyane nahIM, A uparAMta, aMga ane aMgabAhya e badhA graMthono saMbaMdha arthanI daSTie mahAvIranA vacano sAthe che. dazavaikAlika" zarthabhavanI racanA hovAthI tathA piMDaniryukti vagere paNa pachInI (anusaMdhAna pRSTha pAchaLanI pAdaTipa) graMthone chedasUtra, mUlasUtra, prakIrNa Adi bhAgomAM vibhakta karavAmAM Ave che temAM, "Avazyaka'ne kayA vibhAgamAM rAkhI zakAya ? "Avazyaka mahattvapUrNa hovAthI tene mUlasUtramAM ja gAvuM yogya che. tene anya vibhAgamAM na rAkhI zakAya. mATe, kAM to tene mUlasUtra vibhAgamAM rAkhI zakAya athavA anya prakAranA vibhAganI kalpanA karavAmAM Ave. AcArya tulasI (da.u. bhUmikA 5. 6) mUlasUtra kahevarAvavA mATenuM kAraNa batAvatAM lakhe che-"AcAranI jANakArI mATe AcArAMga mUlabhUta hatuM, te rIte dazavaikAlika paNa AcArajJAna mATe mUlabhUta banI gayuM che. saMbhava che ke zarUAtamAM vAMcavAmAM AvavAne kAraNo tathA muninI aneka mUlabhUta pravRttionuM udbodhaka hovAne kAraNe tene mUlasUtranI saMjJA ApavAmAM AvI hoya." AthI paNa spaSTa thAya che ke Avazyaka muninI jarurI kriyAnuM pratipAdana hovAnA saMbaMdhe kema mUlasUtra na gaNAya ? 9 ... Muta in the Sense of Original text' and perhaps not so much in opposition to the later abridgments and commentaries as merely to denote the actual words of Mahavira himself. u. zA. bhUmikA pR. 32. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1ra uttarAdhyayana-sUcaH eka parizIlana racanA hovAthI uparyukta kathana yogya nathI. e kathana keTaleka aMze 'uttarAdhyayana' ane "Avazyaka'nI apekSAe yogya che. jANavA maLe che ke zApenTiyaranA A kathanano AdhAra 'uttarAdhyayana'nI aMtima gAthA che jemAM kahevAmAM AvyuM che ke bhagavAna mahAvIra "uttarAdhyayana'nA 36 adhyayanonuM varNAna karIne parinirvANA, pAmyA. A ja rIte, "samaye moyaMma mA pamAyaNa", suve che mAruM tene maLavA vimavAye? Adi' sUtra sthaLane paNa AdhAra gaNI zakAya. DaoN. gerino" ane pro. paTavardhanano paNa A ja mata che. 2 pro. vinTarnijha mUla zabdano artha TIkAo mATe AdhArabhUta mUlagraMtha' tarIke karela che. ema kahevAnuM tAtparya e che ke A sUtra graMtho upara mahattvapUrNa 1 iya pAukare buddhe nAyae parinivvue / chattIsaM uttarajjhAe bhavasiddhIyasaMbuDe / / -3. 36. ra62. 2 u. 10-1-36 3 ejana 16-1-gadya 4 29-1 (prAraMbhika gadya); -1 (gadya), 46 vagere 4 Guerinot (La Religion, Djaina, P.79) Translates Muisutra by 'trates originaux.' ke. li. je. ya. 42. & 'Thus the term Mula-Sutra would mean 'the original text' i.e. "the text containing the original words of Mahavira (as received directly from his mouth) dI dazavaikAlika sUtra : e sTaDI mR. 16 o Why these texts are called 'root-sutras' is not quite clear. Gen erally the word mula is used in the sense of 'fundemental text' in the contradistinction to the commentary. Now as there are old and important commentaries in existance precisely in the case of these texts, they were probably termed "Mula-texts.' hi. i. li. bhAga-2 pR. 466 pAdaTippaNa-1 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina AgamomAM uttarAdhyayana-suga" 13 prAcIna TIkAo upalabdha thAya che. A TIkAothI mULa graMthanuM judApaNuM darzAvavA mATe ja "mUlasUtra' evA zabdano prayoga thayo che. paraMtu A kathana yogya lAgatuM nathI kAraNa ke mAtra TIkAothI judApaNuM darzAvavA ja "mUla" zabdano prayoga thayo nathI. piMDaniyukti ane ozaniyukti paNa vAstavamAM to TIkAo ja che. A uparAMta, anya keTalAya evA graMtho che ke jenA para TIkAo lakhavAmAM AvI che paNa temane kema bhUlasUtra kahevAmAM nathI AvatAM ? aneka TIkAo to graMthanI prasiddhi, upayogitA ane prAmANikatAno khyAla Ape che. vebara paNa mUlasUtra zabdano artha sUtrathI vizeSa kAMI mAnatA nathI. 3 DaoN. zabrige prAraMbhika sAdhu-jIvananA mULabhUta niyamonA pratipAdaka hovAne kAraNe tene mUlasUtra vaNola che*. pro. eca. Ara. kApaDIyA, DaoN. nemicaMdra zAstrI, AcArya tulasI vagere vidvAna keTalAka saMzodhanane AdhAre A siddhAMtonA pakSamAM che. ghaNe aMze A kathana ucita paNa lAge che. A vibhanna mato tapAsatAM tathA "mUlAcAra", "mUlArAdhanA' Adi graMthomAM prayukta "mUla" zabdano artha jotAM jANI zakAya che ke "mUla"no artha thAya : bIjarUpatA. uttarAdhyayana vagere mUlasUtromAM aMgagraMthomAM rahelA siddhAnta ane 1 juo - je. sA. I. pU. pR. 701 2 This is designation seems to mean that these four works are intended to ser the Jain monks and nuns in the biginning () of their career. rarAvelAsTiya-sutta bhUmima pR. 3. ( ta . 0i. . 5, 42) 3 'My personal view is the same as one expressed by Prof. Schubring and mentioned on P. 42. che. 4i. nai. pR. 43 4 temA gaura sAhitya mAM gAvanAtmaka tihAsa pR. 192 5 2.3. bhUmikA pR. 3 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana AcAronuM bIja rUpe varNana karavAmAM Avela che. tenuM adhyayana karavAthI anya sUtragraMtho samajavA saraLa thaI jAya che. AthI A graMthonuM adhyayana anya graMtho karatAM pahelAM karavAmAM AvatuM. A graMtho saraLa che tathA navadIkSita sAdhuo mATe prAraMbhika abhyAsAvasthAmAM siddhAMta ane AcAranuM jJAna ApavA mATe upayogI paNa che. Ama "mULasUtra'nuM tAtparya e che ke te navadIkSita sAdhuone prAraMbhika abhyAsanI avasthAmAM sAdhu jIvananA mULabhUta AcAra ane siddhAMtonuM saraLa rIte spaSTa jJAna Ape. ahIM e dhyAna rAkhavuM jarUrI che ke A "mUlasUtrano vicAra aMgabAhya graMthonI apekSAe karavAmAM Avyo che, kAraNa ke aMgapraviSTa badhA graMtha gaNA-dhara praNIta hovAthI mUlagraMtha ja che. mUlarUpatA ane prAcInatAnI daSTie aMgabAhya graMthomAM traNa ja mUlasUtra che. bAkInI piMDaniryukti Adi racanAo potAnA mahattvane kAraNe mUlasUtromAM gaNAya che. uttarAdhyayana-sUtrano paricaya uttarAdhyayanamAM 36 adhyayana (adhyAya) che. temAM sAmAnya rUpe sAdhunA AcAra ane tattvajJAnanuM saraLa ane subodha zailImAM varNana karavAmAM AvyuM che. samavAyAMga sUtranA 36mA samavAyamAM uttarAdhyayananA je 36 adhyayanonAM nAma maLe che tenA karatAM vartamAna uttarAdhyayananA adhyayananA nAmomAM kyAMka taphAvata paDe che. nAmomAM sAmAnya taphAvata dekhAya che chatAM viSayanI dRSTie bIjuM koI aMtara jovA maLatuM nathI kAraNa ke baMne prakAranA nAmo sAthe viSayagata 1 AyArassa u uvari, uttarajjhayaNA u Asi puvvaM tu / dasavaiyAliya uvari iyANi kiM te na hoti u|| -vyavahArabhASya uddezaka 3, gAthA 176 vizezcAyaM yathA-zayyaMbhavaM yAvadeSakramaH tadADa ratastu dazavaikAlikottarakAlaM paThayanta iti / -u. bRhadvRtti patra 5 2 3ttarAdhyayana -ni%i ane samavAyAM anusAra uttarAdhyayananA nAmAdi viSayanuM sAmya ane vaizamya anasaMdhAna pachInA pAnAnI pAdaTipa. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina AgamomAM 'uttarAdhyayana-sUtra' saMgatino meLa bese che. A 36 adhyayanonAM nAmAdi A prakAre che : krama adhyayananAma uttarAdhyayana anusAra 1 viLayapuyaM 2 parIsaha 3 4 5 6 cauraMgijjaM asaMkhayaM akAmamaraNaM niyaMTha khuDDAganiyaMTha orabbhaM 7 8 9 10 dumapattayaM 11 vastupukhta 12 risa 13 vittamaMph 14 3sugariSna 15 samivu 16 samAhitAnuM kAvilijjaM NamipavvajjA adhyayana nAma samavAyAMga anusAra viNayasuyaM parIsaha cAuraMgijjaM asaMkhayaM sUtra-saMkhyA AtmArAma TIkA anusAra padyAgadya dumapattayaM bahusuyapUjA hariesijjaM 48+ 46+3 cittasaMbhUyaM usukArijjaM bhikkhugaM samAhiThANA 20+-- akAmamaraNijjaM 32+-- 13+-- purisavijjA 17+1 urabhijjaM 30+-- kAvilijjaM 20+-- namipavvajjA 6ra+ 37+-- 3+ 47+-- 35+-- 53+ - 16+-- 17+10 viSayastu uttarAdhyayana anusAra 15 vinaya prApta kaSTa-sahananuM vidhAna cAra durlabha aMgonuM pratipAdana pramAda ane apramAdanuM kathana maraNa vibhakti (akAma ane sakAma maraNa) vidyA ane AcaraNa rasalolupanAno tyAga alobha nikaMpabhAva anuzAsana bahuzrutanI pUjA tapanuM aizvarya nidAna (bhogAbhilASA) anidAna bhikSunA gurA brahmacaryanI (u.tu.1ra) guptio anusaMdhAna pR. pachInI pA. Ti. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana 1 vinayazruta : AmAM 48 gAthAo (pada) che ane temAM vinayadharmanuM varNana ka2vAmAM AvyuM che. prasaMgavaza vinIta ane avinIta ziSyonA guNAdoSAdinA varNana sAthe gurunA kartavyonuM paNa varNana che. guru, ziSya, saMbaMdha jANavA mATe A adhyayana bahu ja upayogI che. 'dazavaikAlika'nuM navamuM adhyayana paNa vinaya viSayaka che. 16 anusaMdhAna pR. pAchaLanuM 17 pAvasamaNijjaM 18 saMjaIjjaM 19 miyanAriyA 20 niyaMThijjaM (madAniyaMtra) 21 samutkrAnti 22 ranemIya 23 sigoyamijjaM 24 samio (vayaLamAyA) 25 nannabna 26 sAmAyI 27 khuluMkijjaM 28 muvADuM 29 appamAo (sammattaparama) pAvasamaNijjaM saMjajjaM miyacAriyA aNAhapavvajjA samitIo janatijjaM +-- 54+-- samuddapAlijjaM 241 rahane majja 51+-- goyamakesijjaM samAyArI khalukijjaM mokkhamaggaI appamAo 99+= 6O+ 86+ 27+ 45+-- 45+ 17+ 36+-- 74+ pApavarjana bhoga ane Rddhi (u.tu.53)no tyAga aparikarma (u..98) (u.tu.98) potAnI paricaryA na karavI. anAthatA vicitra carcA (AcaraNa) AcaraNanuM sthirIkaraNa (u.zA.49) (u.tu.49) dharma (caturyAma paMcayAma rUpa)nuM sthirIkaraNa samitio (guptio sAthe) brAhmaNanA guNa (u.tu.43) sAmAcArI (u.tu.43) azaThatA mokSamArga apramAda anusaMdhAna pR. pachInI pA. Ti. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina AgamomAM 'uttarAdhyayana-sUtra' 2 parISaha : sAdhunA saMyamI jIvanamAM AvanArI pramukha rara bAdhAo upara vijaya meLavavA mATe pratyekanuM babbe padyomAM varNana karavAmAM AvyuM che. prAraMbhamAM bhUmikA rUpe keTalAka gadyakhaMDo che ane aMte upasaMhArAtmaka padya che. 3 caturaMgIya : 20 gAthAomAM mokSanA sAdhanabhUta cAra dUrlabha aMgonuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. prasaMgavaza karmonI vicitratA ane devonA amaratvanuM khaMDana paNa karavAmAM AvyuM che. 4 asaMskRta : 13 gAthAomAM saMsAranI kSaNAbhaMguratAnuM pratipAdana karIne, bhAraMDapakSInuM dRSTAMta ApI apramata rahevAno upadeza ApavAmAM Avyo che, temAM jIvananA asaMskRta rUpa (nazvaratA)nuM citraNa hovAthI tenuM nAma 'asaMskRta' rAkhavAmAM AvyuM che. A sahuthI nAnuM adhyayana che. 5 ekAmamaraNa : AmAM 32 gAthAo che. temAM dhArmika ane adhArmikanA mRtyunuM varNana karavAmAM AvyuM che. dharmahIna sAmAnya vyaktionA mRtyune akAmamaraNa ane dhArmika vyaktionA mRtyune sakAmamarA, samAdhimaraNa, paMDitamaraNa vagere nAmothI vyakta karavAmAM Avela che. sAmAnya vyaktionA maraNane AdhAre tenuM nAma 'akAmamaraNa' rAkhavAmAM AvyuM che. anusaMdhAna pR. pAchaLanuM 30 tava 31 120 32 mAyALuM 33 kammappayaDI 34 lesA 35 aLavAramaze 39 jIvAjIvavibhattI vomaggo caraNavihI pamAyaThANAI kammapagaDI lesajjhayaNaM aNagAramagge nIvAnIvittI 39+-- 21+ - 111+-- 25+-- 61+-- 21+ - 269+-- tapasyA cAritrya pramAdasthAna karma lezyA bhikSunA guNa juo : u. ni. gAthA 13-26, 236, 425, 458, 503. samavA. 36mo adhyAya jIva-ajIvanuM vivecana (u.zA.ra67) (u.tu.ra68) 17 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana 6 zullaka-nircanthIya : AmAM 17 gAthAonI sAthe aMte keTalAka gadya khaMDo che. vidvAna koNa ? mUrkha koNa ? teno paricaya ApIne jaina sAdhunA sAmAnya AcAra-vicAranuM varNana karavAmAM AvyuM che. tethI tenuM nAma "kSullaka'nirjhanthIya' rAkhavAmAM AvyuM che. "samayAyoga'mAM tenuM nAma A adhyayananI prathama gAthA (jhAvaMtavijJA|risA)ne AdhAre "puruSavidA' rAkhavAmAM AvyuM che." 7 elaya ( 3ya) H elaya ane urabhrano artha thAya : bakaro. zarUAtamAM atithinA bhojana mATe svAmI dvArA pALavAmAM AvatA bakarA vagerenA dRSTAMtathI saMsArAsakta jIvonI durdazAno khyAla ApavAmAM AvyuM che. bakarAnuM daSTAMta mukhya hovAthI A adhyayananuM nAma "elaya" rAkhavAmAM AvyuM che. temAM 30 gAthAo che. 8 kapilIya ? AnA prarUpaka kapila RSi hovAthI nAma "kapilIya' rAkhavAmAM Avela che. temAM ra0 gAthAo dvArA durgatimAMthI bacavA mATe lobhatyAgano upadeza ApavAmAM Avyo che. 9 namipravajyA : AmAM 6ra gAthAo che. temAM pravrajyArthe abhiniSkramaNa karanAra rAjarSi nami ane brAhmaNaveSadhArI Indra vacceno AdhyAtmika saMvAda varNavAyo che. temAM pravrajyA samaye sAmAnya vyaktinA mAnasika aMtarlendranuM suMdara citraNa ApavAmAM Avela che. A saMvAdamAM brAhmaNa prazno pUche che ane pravajyAbhilASI rAjarSi nami uttara ApatI vakhate te mAnasika aMtarlaeNndronuM samAdhAna kare che. A prakAranuM aMtarlaeNndra ghaNuM karIne badhA pravrajitonA manamAM thAya e svAbhAvika che. naminI pravajyAnuM varNana hovAthI e pramANenuM nAma ApavAmAM AvyuM che. 10 drumapatraka : AmAM 37 gAthAo che. prAraMbhamAM vRkSanAM pILA pAMdaDAnAM dRSTAMtathI jIvananI kSaNabhaMguratAnuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. ethI A adhyayananuM nAma drumapatraka rAkhavAmAM AvyuM che. AmAM gautamane anulakSIne sAdhuone apramata rahevA mATeno upadeza ApavAmAM Avyo che. pratyeka gAthAnA aMtamAM "samaye yama mA pamAyaNa' tathA aMtima gAthAmAM siddhi DuM " pada Ave che. 1 iha esa dhamme akkhAe kavileNaM ca vizuddhapatreNaM / u. 8. 20. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina AgamomAM uttarAdhyayana-sUtra' 11 bahuzruta-pUjA : AmAM 3ra gAthAomAM zAstrajJa vyakti (bahuzrata)nI prazaMsA karavAmAM AvI che. prAraMbhamAM "vinaya adhyayananI jema vinIta ane avinIta ziSyonA guNadoSAdinuM varNana karavAmAM AvyuM che. vinItane bahuzruta ane avinItane abahuzruta kahevAmAM Avela che. 12 harikezIya : AmAM 47 gAthAo che. temAM cAMDALa jevI nIca jAtimAM utpanna thayela harikezibala muninA udAra caritranuM varNana che. A uparAMta, harikezibala ane brAhmaNo vacce thayelA saMvAdamAM karmathI jAtivAdanI sthApanA, tapano prakarSa tathA ahiMsA-yajJanI zreSThatAnuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. 13 cittasaMbhUtIya : AmAM citta ane saMbhUta nAmanA be bhAIonA che janmonI pUrva kathAno saMketa che. nidAna-baMdhane kAraNe, bhogAsakta saMbhUtanA jIva (brahmadatta cakravartI)nuM patana tathA saMyamI cittamuninuM utthAna pradarzita karI jIvone dharmAbhimukha thavAno tathA tenA phaLanI abhilASA (nidAna) na rAkhavAno upadeza ApavAmAM Avyo che. e paNa jaNAvavAmAM AvyuM che ke sAdhudharmanuM pAlana na karI zakanAra vyaktie gRhasvadharmanuM pAlana to avazya karavuM joIe. AmAM 35 gAthAo che. 14 ISakArIya : AmAM pa3 gAthAomAM, ISakAra nagaranA cha jIvonA abhiniSkrimaNanuM vairAgyotpAdaka vana hovAthI AnuM nAma ISakArIya' rAkhavAmAM AvyuM che. AmAM pati-patnI tathA pitA-putra vacce thayela saMvAda dArzanika viSayo sAthe saMbaMdha dharAve che chatAM prabhAvotpAdaka che. 15 sabhikSu ? AnI 16 gAthAomAM sAdhuonA sAmAnya guNonuM varNana che. pratyeka gAthAnA aMtamAM "sa miQ' pada Ave che mATe A prakAranuM nAma ApavAmAM AvyuM che. "dazavaikAlika"nA dasamA adhyayananuM nAma paNa "sa miq' 16 brahmacarya-samAdhisthAna : AnI 17 gAthAomAM brahmacaryanI rakSA mATe 10 vastuono tyAga pradarzita karavAmAM Avela che. brahmacaryanuM mahattva pragaTa karanAra A adhyayana gadya ane padyamAM punarAvRtta thayeluM che. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana 17 pApa-zramaNIya : AmAM pathabhraSTa zramaNa (sAdhu)nuM vana hovAthI tenuM nAma "pApa zramaNI" rAkhavAmAM Avela che. tenI rava gAthAomAM trIjIthI zarU karI 19mI gAthA sudhI pratyekanA aMte "pAvaLi ri guru pada Ape che. - 18 saMjayaM: AnI 54 gAthAomAM rAjarSi saMjaye dIkSA lIdhI e varNana che. sAdhudharmamAM dIkSita thaI mukti prApta karanAra aneka rAjAono prasaMgopAta ullekha che. 19/putrIya : AmAM 99 gAthAo che. temAM mRgAputranI vairAgya saMbaMdhI kathAnI sAthe mRgAputra ane tenA mAtA-pitAnI vacce thayela saMvAda ApavAmAM Avyo che je khuba ja suMdara che. emAM sAdhuonA AcAranA pratipAdana sAthe prasaMgavaza nArakIya kaSTonuM parA varNana che. mRgacaryAnA dRSTAMta dvArA bhikSAcaryAnuM varNana karavAmAM Avela hovAthI saMbhavataH samavAyAMgamAM tenuM nAma "mRgacaryA' ApavAmAM AvyuM hoya ane pachIthI mRgAputranI pradhAnatAne kAraNe "mRgAputrIya ema rAkhavAmAM AvyuM hoya. ra0 mahAnircanthIya ? AmA 60 gAthAo che. tenAM anAthI muni ane rAjA zreNika vacce sanAtha ane anAtha viSayaka saMvAda rajU thayo che ane te khUba ja rocaka che. anAthI muninI pravrajyAnI ghaTanAnuM vizeSa rUpe varNana ApavAmAM Avela hovAthI "samavAyAMgamAM saMbhavataH "anAtha pravajyA' nAma ApavAmAM AvyuM haze. prAkRta-graMthamAM je "mahAnirjhanthIya' evuM nAma maLe che 1 keTalAka TIkAkAroe A adhyayananuM saMskRta nAma saMcaya' lakhyuM che. paNa prAkRtamAM "saMgaphunna" nAma che. saMjaya rAjAnuM varNana hovAthI "saMgA' nAma ja yogya lAge che. yAkobI tathA niryuktikAra paNa Ama ja mAne che. juo - se. bu. I. bhAga-45 pR. 80. u. ni. gAthA 349 2 maggaM kusIlANa jahAya savvaM mahAniyaMThANa vae paheNaM / -3. ra0. pa1. mahAniyaSThijjamiNaM mahAsuyaM se kAhae mahayA vitthareNaM / -3. 20. pa3. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina AgamomAM "uttarAdhyayana-sUtra' teno saMketa A adhyayananI be gAthAomAM joI zakAya che. mahAnircathIno artha thAya sarvavirata sAdhu. e rIte kSullaka nircanthIya adhyayananuM ja vizeSa rUpe varNana karela hovAthI AnuM nAma "mahAnircanthIya' rAkhavAmAM AvyuM che. ra1 samudrapAlIya : AmAM 24 gAthAo che. temAM vaNikaputra samudrapALanI vArtA sAthe prasaMgopAta sAdhunA AcAronuM paNa vana che. rara rathanemIya ? AnI 51 gAthAomAM yaduvaMzI ariSTanemI, kRSNA, rAjImatI, rathanemi vagerenA caritra-citraNA che. A adhyayana aneka dRSTie mahattvapUrNa che. rathanemi saMyamayyata thAya che tyAre rAmatInA upadezathI saMyama daDha bane che. evI ghaTanA mukhya hovAthI tenuM nAma "rathanemiya' rAkhavAmAM AvyuM che. bIjI rIte, rAmatI ane ariSTaneminI prabhAvobhAdaka-ghaTanAne AdhAre paNa A adhyayananuM nAma ApI zakAyuM hota. dezavaikAlikanuM drumapuSyita' adhyayana AnI sAthe sAmya dharAve che. 23 kezigotamIya : AmAM bhagavAna pArzvanAthanA ziSya kezI ane bhagavAna mahAvIranA ziSya gautama vacce eka ja dharmamAM sacela-acala, cAra mahAvrata ane pAMca mahAvrata rUpa paraspara viparIta dvividha dharmaviSayabhedane anulakSIne eka saMvAda thAya che. temAM, dharmamAM samayAnukULa parivartana jarUrI samajIne samanvaya karavAmAM Avela che. A adhyayana aneka daSTie mahattvapUrNa che. e vartamAnamAM pracalita dharmaviSayaka matabhedonA samanvayanI preraNA Ape che. AmAM jaina dharmanA zvetAmbara ane digambara evA be saMpradAyonA bhedano strota paNa spaSTa rIte parilakSita thAya che. temAM 89 gAthAo che. 24 samitIya : nemicandranI vRttimAM tenuM nAma "pravacanamAtA' evuM maLe che. kAraNa ke temAM pravacanamAtAo (gupti ane samiti)nuM varNana ApavAmAM AvyuM che. pravacanamAtAnA arthamAM "samiti zabdano paNa prayoga thavAthI "samitIya 1 aTThapavayaNamAyAo samiI guttI taheva ya / 3. 24. 1. eyAo aTTha samiIo samAyeNa viyAhiyA / -3. 24. 1. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana nAma paNa yogya che`. AnI gAthAonI saMkhyA 27nI che. 25 yajJIya : AmAM 45 gAthAo che. jayaghoSa nAmanA muni yajJamaMDapamAM brAhmaNo sAthe thanArA saMvAdamAM sAcA brAhmAnuM svarUpa, yajJanI AdhyAtmika vyAkhyA ane karma thakI jAtivAdanI sthApanA karatI vakhate sAdhunA AcAranuM varNana kare che. tenI 19 thI 29 gAthAomAM aMte te vayaM brUma mALa' pada punarAvRtti pAme che. 'samikSu' ane pApa-pramaLIya' adhyayananI jema AnuM nAma 'satrAttaLa' rAkhI zakAyuM hota paraMtu brAhmaNonA mukhyakarma yajJane dRSTimAM rAkhI yajJaviSayaka AdhyAtmika vyAkhyA ahIM Apela hovAthI tenuM nAma 'yajJIya' rAkhavAmAM AvyuM che. jo ke "yajJIya' adhyayanamAM paNa yajJaviSayaka ghaTanA varNita che paraMtu, tyAM harikezIne ja prAdhAnya ApavAmAM Avela hovAthI 'riogIya' nAma rAkhavAmAM AvyuM che. 22 26 sAmAcArI : AmAM 53 gAthAo che. sAdhunI sAmAnya dina ane rAtanI samyak caryAnuM varNana hovAthI tenuM nAma sAmAcArI rAkhavAmAM Avela che. 27 khaluMkIya : Ano artha che H duSTa baLada. AmAM duSTa baLadanA dRSTAMta dvArA avinIta ziSyonI kriyAonuM varNana karavAmAM AvyuM che tethI tenuM AvuM nAma rAkhavAmAM Avela che. avinIta ziSyono saMparka thatAM sAdhue zuM karavuM te paNa ahIM nirdezAyuM che. gAthAonI saMkhyA 17nI che. 28 mokSamArgagati : AmAM 36 gAthAo che. mokSamArga-(ratnatraya)nuM varNana hovAthI tenuM nAma 'mokSamArgagati' rAkhavAmAM Avela che. 29 samyakatva-parAkrama : AmAM jJAna, zraddhA (darzana), ane sadAcAranA vibhinna aMzone AdhAre 73 praznottaromAM AdhyAtmika vikAsanuM varNana ka2vAmAM Avela che. A AkhuM adhyayana gadyamAM che. bIjA ane soLamA adhyayananI jema 'surya me AtaM tena mAvayA' Adi gadyAMza adhyayananI zarUAtamAM punarAvRtti Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina AgamomAM 'uttarAdhyayana-sUtra' pAmela che. jJAna, darzana ane cAritrya samyakatva rUpa hovAthI tenuM nAma 'samyakatvaparAkrama' rAkhavAmAM Avela che. 'samavAyAMga'mAM tenuM nAma 'apramAda' che. paraMtu, prakRtagraMthamAM A adhyayananuM nAma spaSTa rUpe samyakatva-parAkrama ja maLe che`. ethI pratIta thAya che ke saMbhavata: A adhyayana lupta thaI gayuM hoya ane pachIthI gadya-khaMDamAM lakhavAmAM AvyuM hoya. AmAM varNita 73 praznottaronuM varNana ochAvattA aMze 'bhagavatI sUtra' (vyAkhyAprajJatti)mAM paNa maLe che. 30 tapomArga : AmAM tapazcaryAnuM varNana hovAthI tenuM nAma tapomArga che. temAM 37 gAthAo che. 31 caraNavidhi : AmAM 1 thI 33nI saMkhyAne mAdhyama banAvIne kramazaH sAdhunA cAritrya ane jJAna saMbaMdhI keTalAka siddhAMtonuM varNana che. prathama gAthAmAM cAritryanI vidhinuM varNana hovAthI tenuM nAma 'carAvidhi' rAkhavAmAM AvyuM che. 'samavAyAMga' ane 'sthAnAMgasUtra'mAM paNa A rIte saMkhyA-gaNanA dvArA jena siddhAMtonuM varNana jovA maLe che. 'uttarAdhyayana'mAM siddhAMtono saMketa che, jyAre 'samavAyAMga' vageremAM vistRta varNana che. AnI 21 gAthAomAMthI 7-20nA aMtima be caraNo 14 gAthAomAM punarukti pAmyA che. trIjAthI chaThThA padyamAM trIjA caraNanI mAtra kriyAmAM parivartana che. bAkInA aMtima be caraNo pUrvavata punnurakti pAmyAM che. 32 pramAdasthAnIya : IndriyonI rAga-dveSamayI pravRttane pramAdasthAnIya gaNIne A adhyayananuM nAma 'pramAdasthAnIya' rAkhavAmAM AvyuM che. AmAM 111 gAthAo che. tenI ra1mI gAthAmAM varNita viSaya"no ja pachInI gAthAomAM vistAra 1. iha khalu sammattaparakkame nAma ajjhayaNe samaNeNa bhagavayA mahAvIreNa kAsaveNaM paveie jaM smmN...| 2 se. bu. I. bhAga-45 pRSTha 8 3 je indriyANaM visayA maNunnA na tesu bhAvaM nisire kayAI / na yAmaNutresu maNaM pi kujjA samAhikAme samaNe tapassI || 23 u. 29no prAraMbhika tathA 74mo gadyAMza -3. 32. 21. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana karavAmAM Avyo che. temAM manojJAmanoza viSayo tarapha pravRtta thayela IndriyonI vRttine rokavAno mukhya rUpe upadeza ApavAmAM Avyo che. 33 karmapravRtti : AmAM 25 gAthAo che. karmonI vibhinna avasthAo (prakRttio)nuM varNana hovAthI enuM nAma A mujaba rAkhavAmAM AvyuM che. 34 lezyA : AmAM 61 gAthAo che. karmonI sthitimAM vizeSa karIne sahAyaka lezyAonuM varNana ApavAmAM AveluM hovAthI tenuM nAma 'lezyA-adhyayana' rAkhavAmAM AvyuM che. 35 anagAra : anagArano artha thAya : gRhatyAgI sAdhu. AnI 21 gAthAomAM sAdhunA guNonuM varNana che. tethI A pramANenuM nAma rAkhavAmAM Avela che. 24 36 jIvAjIva vibhakti : AvuM nAma rAkhavAnuM kAraNa e che ke AmAM cetana (jIva) ane acetana (ajIva)nuM vistRta varNana ApavAmAM AvyuM che. AmAM 269 gAthAo che ane A sahuthI moTuM adhyayana che. adhyayananA aMtamAM samAdhimaraNa (saMlekhanA)nuM paNa varNana che. AnI aMtima gAthAmAM 'uttarAdhyayana'ne bhagavAna mahAvIrano aMtima upadeza kahevAmAM Avela che. graMthanA adhyayanonI 36nI saMkhyAno saMketa karavAmAM Avyo che. Ama, A adhyayanomAM mukhya rUpe saMsAranI asAratA tathA sAdhunA AcAranuM varNana ApavAmAM Avela che. jo ke uttarAdhyayananI gaNanA 'dharmAkathAnuyoga'mAM karavAmAM AvI che paraMtu AmAM AcAranuM pratipAdana hovAthI 'caraNAnuyoga'nuM ane dArzanika siddhAMtonuM varNana hovAthI dravyAmAnuyoganuM paNa mizraNa thaI gayuM che. 'uttarAdhyayana'nA A 36 adhyayanomAM keTalAMka adhyayana zuddha dArzanika siddhAMtonuM pratipAdana kare che. keTalAka 'dhammapada'nI jema upadezAtmaka che, keTalAMka sAdhunA AcAra ane nItino khyAla Ape che to keTalAMka kathA ane 1. atra dhammANuyogenAdhikAraH / -u. cUrNi pRSTha 1. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina AgamomAM uttarAdhyayana-sUtra' 25 saMvAda dvArA sAdhunA AcAranuM ja pratipAdana kare che. mukhyarUpe vibhAjana nIce mujaba thaI zake. (a) zuddha dArzanika siddhAMtonAM pratipAdaka adhyayana : 24muM samitIya, ra6muM sAmAcArI, 28muM mokSamArgagati, 29muM samyakatva-parAkrama, 30muM tapomArga, 31muM caraNAvidhi, 33muM karmaprakRti, 34muM vezyA ane 36muM jIvAjIvavibhakti. A uparAMta bIjA ane 16mAno gadya bhAga. (ba) nIti tathA upadezapradhAna adhyayana : prathama vinaya, bIjuM parISaha, 3juM caturaMgIya, 4thuM asaMskRta, pamuM akAmamarA, 6ThuM kSullaka nircanthIya, 7muM elaya, 8 kApalIya, 10muM dRma patraka, 11muM bahuzrutapUjA, 15muM sabhikSu, 16muM brahmacarya-samAdhisthAna (padyabhAga), 17muM pApa zramaNIya, 27muM khaluMkIya, 3ramuM pramAda sthAnIya ane 35muM anagAra. (sa) AkhyAnAtmaka adhyayana : 9muM namipravajyA, varamuM harikezIya, 13muM cittasaMbhUtIya, 14muM ISakArIya, 18muM saMjaya (saMyatIya), 19muM mRgAputrIya, 20muM mahAnircanthIya, ra1muM samudra pAlIya, ramuM rathanemIya, ra3muM kezigautamIya ane 25muM yajJaya. A rIte upara je adhyayanonuM vibhAjana karavAmAM AvyuM che te pradhAnatAnI dRSTie che'. anyathA AvuM vibhAjana saMbhavI zake nahi kAraNa ke moTe bhAge badhAM adhyayanomAM saiddhAttvika carcA vagerenuM mizraNA che. uparyukta je adhyayanonI gAthA-saMkhyA ApavAmAM AvI che te mATe AtmArAmajInA saMskaraNano AdhAra levAmAM Avyo che. tyAM kyAMka be ke trAnI saMkhyAno taphAvata paDe che paraMtu, koI khAsa mahattvapUrNa taphAvata paDato nathI. A adhyayanomAM paraspara jo ke 1 DaoN. nemicaMdra potAnA prAkRta bhASA ane sAhityanA AlocanAtmaka ItihAsa (pR. 193)mAM "yajJIya adhyayanane A vibhAgamAM mUkyuM nathI paNa kapilIyane mUkyuM che. "uttarAdhyayana'nI TIkAomAM kapila-SinI kathA maLe che ane tenI puSTi uttarAdhyayananAM keTalAka padyothI thAya che. A adhyayanamAM AkhyAnanuM eTaluM prAdhAnya nathI jeTaluM upadezanuM che. kAraNa ke A adhyayanamAM durgatimAM na laI janAra karmanA viSayamAM koI prazna pUche che tyAre kapila RSi teno javAba Ape che evuM aMtima gAthAmAMthI phalita thAya che. evo saMbhava che ke anusaMdhAna sAmenA pAnA para Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana koI saMbaMdha pratIta thato nathI. paraMtu keTalAka TIkAkAroe teomAM saMbaMdha sthApavAnI koziSa karI che kharI. racayitA ane racanAkALa : 'uttarAdhyayana' koI eka vyakti dvArA koI eka samaye lakhAyelI racanA nathI paraMtu, e eka saMkalana-graMtha che. zuddha saiddhAntika viSayonuM pratipAdana karanArA adhyayana tathA gadya bhAga samayanI dRSTie pachInAM lAge che. bAkIno bhAga sarakhAmaNImAM adhika prAcIna lAge che. temAM paNa samaye samaye saMzodhana 26 anusaMdhAna pAdaTipa pAchaLanA pAnAnI cAlu emaNe je upadeza Apyo che te emanA jIvana sAthe saMbaMdhita hoya, ane TIkAkAroe tene apanAvI lIdho hoya, athavA ema paNa bane ke tenuM pUrva rUpa bIjuM ja hoya. zArpenTIyare paNa potAnA pustaka 'uttarAdhyayananI bhUmikA' pRSTha 44mAM upara jaNAvela tathyane svIkAryuM che. samyakatva-parAkramamAM jo ke praznottara zailI che paraMtu e zuddha saiddhAntika ane varNanAtmaka che. elaya-adhyayanamAM bakarAnA dRSTAntanI pramukhatA che tethI tene AkhyAnAtmaka kahI zakAya. paNa, vAstavamAM tyAM pradhAnatA nIti ane upadezanI ja che. jyAM sudhI yajJIya adhyayanane lAge vaLage che tyAM sudhI temAM spaSTa rIte be brAhmaNono saMvAda che tethI tene AkhyAnAtmaka vibhAgamAM rAkhavuM ja ucita che. AcArya tulasI (uttarAyaLALi bhAga-1 bhUmikA pRSTha 1) e adhyayanonA vibhAjanane A pramANe vyakta karyuM che. 1 dharmakathAtmaka 14 adhyayana : 7 thI 9, 12 thI 14, 18 thI 23, 25, 27 2 upadezAtmaka 6 adhyayana : 1, 3 thI 6, 10 3. AcArAtmaka 9 adhyayana : 2, 11, 15 thI 17, 24, 26, 32, 35 4 saiddhAntika 7 adhyayana : 28 thI 31, 33 thI 34, 36 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina AgamomAM uttarAdhyayana-sUtra' ra7 ane parivartana thatAM rahyA che. AgamonA saMkalana mATe zvetAMbara-saMpradAya anusAra thayela traNA (vAcanAo) saMmelanomAMthI A vAtanI puSTi maLe che. bhagavAna mahAvIranA nirvANa (I.pU. para7)thI lagabhaga 160 varSa pachI caMdragupta mauryanA zAsanakALamAM magadhamAM bhayaMkara duSkALa paDyo tethI aneka sAdhuo bhadrabAhunA netRtvamAM samudrataTa tarapha cAlyA gayA. je na jaI zakyA teo sthULabhadra (svargamana vI. ni. saM. ra19)nI sAthe tyAM ja rahyA. dukALa pUro thatAM, sthULabhadranA netRtvamAM pATaliputramAM jaina sAdhuonuM eka saMmelana bharAyuM ane maukhika paraMparAthI sacavAyelA aMga graMthonuM saMkalana karavAmAM AvyuM. bAramuM aMga "dRSTivAda" mAtra bhadrabAhune ja yAda hatuM. tethI tenuM saMkalana thaI zakyuM nahi ane dhIme dhIme te lupta thaI gayuM. tenA pachI (mahAvIra-nirvANAnA 827 ke 840 varSa pachI, I. sa. 300-313)nA samayamAM Arya RnTilanA netRtvamAM bIjuM saMmelana mathurAmAM bharAyuM. A saMmelanamAM jene je yAda hatuM tene saMkalita karavAmAM AvyuM lagabhaga A ja arasAmAM nAgArjunasUrinA netRtvamAM valabhI (saurASTra)mAM eka bIjuM saMmelana bharAyuM. te pachI baMne netAo paraspara maLI na zakyA tethI pAThabheda rahI gayo. mahAvIra nirvANa pachI 980-993 varSa bAda valabhImAM ja devardhigaNi kSamAzramanA netRtvamAM eka trIjuM saMmelana thayuM. tene cothuM paNa gaNI zakAya. A saMmelanamAM Agamone saMkalita karI 1 prA. sA. I. pR. 36-39 bauddha sAhityamAM paNa A rItanI traNa saMgItiyono ullekha maLe che. temAM graMthone vyavasthita karavAmAM AvelA. aMtima bauddha-saMgIti buddhaparinirvANa bAda ra36 varSa azokanA rAjyakALamAM bharAI hatI. jenanI aMtima vAcanA ghaNI pachIthI (vi.ni. 980-933)mAM thaI. jenonA saMmelananI jema bauddha-saMgItiyonuM kAraNa dukALa na hato. juo - buddhacaryA pR. 548-580mAMthI Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana lipibaddha karavAmAM AvyAM. vartamAnamAM upalabdha badhA Agama-graMtha A saMmelanamAM lipibaddha thaI gayAM. AthI spaSTa che ke dukALa vagerene kAraNe tathA maukhika paraMparA cAlI AvavAne kAraNe svAbhAvika che ke vismRtine kAraNe AgamomAM samaye samaye parivartana ane saMzodhana karavAmAM AvyAM hoya tathA saMmelano bharI tene suvyavasthita karavAmAM AvyA hoya. A rIte I. pU. pAMcamI sadIthI I. sa. pAMcamI sadInA hajAra varSanA gALAmAM temAM aneka parivartana ane saMzodhana thatAM rahyAM ane pariNAme jaina Agama-graMtha potAnA saMpUrNa mULa rUpe sacavAI na zakyA. tethI uttarAdhyayana'mAM ema na thayuM hoya ema saMbhave nahi. devardhigahinI adhyakSatAmAM lipibaddha "samavAyAMgamAM uttarAdhyayana'nAM adhyayanonAM nAma judI rIte ApavAmAM Avela che tethI spaSTa che ke vartamAna "uttarAdhyayanamAM devardhigaNinI vAcanA bAda paNa keTaluMka saMzodhana avazya thayuM che. pAThabheda, viSayanuM punarAvartana vagere keTalAMka sAmAnya tattvo che jenAthI saMzodhana ane punarAvartananI sAbitI maLe che. AvAM parivartano thayA chatAM paNa "uttarAdhyayana'nI mULarUpatA adhika naSTa thaI nathI. have ahIM, keTalAMka tathyone AdhAre tenA prAcIna rUpa ane arvAcIna rUpano vicAra karavAmAM Avaze. 'uttarAdhyayana" para maLatA TIkA sAhityamAM sarvaprathama AcArya bhadrabAhunI niryukti maLe che. temano samaya vi. saM. 500-600nI vacceno siddha thAya che. ethI eTaluM to spaSTa thAya che ke A samaya pahelAM "uttarAdhyayana' potAnI pUrNa sthitimAM AvI cUkyuM hatuM. digaMbara-paraMparAmAM paNa teno sAdara ullekha maLe che tethI spaSTa thAya che ke saMghabheda thayA pahelAM tene mAnyatA prApta thaI 1 digambara-paraMparA AvI jAtanI vAcanAone prAmANika mAnatI nathI. te anusAra mahAvIra-nirvANAthI 638 varSa bAda sudhI aMgajJAnanI paraMparA rahI hatI. paNa tene saMkalita karavAno ke lipibaddha karavAno koI sAmuhika prayatna thayo na hato. juo je. sA. I. pU. pR. para8 2 "zramaNA sapTembara 1954 pR. 15. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina AgamomAM 'uttarAdhyayana-sUtra' gaI hatI. jo ema na hota to temAM teno ullekha na maLata. vaLI, 'dazavaikAlika'nI racanAmAM, 'uttarAdhyayana'nA aMzono AdhAra hovAthI, tathA 'dazavaikAlika'nI racanA thayA bAda, 'uttarAdhyayana'no dazavaikAlika pachI paThana karavAno ullekha hovAthI, dazavaikAlika' pahelAM tenI racanA thaI gayelI hovI joIe. 'dazavaikAlika'nA kartA zayyabhavasUrino samaya mahAvIra-nirvANanA 75 varSa bAda mAnavAmAM Ave che. 'uttarAdhyayana'nI aMtima gAthA tathA anyatra paNa ullekhita A prakAranA pramANothI pratIta thAya che ke tenA upadeSTA sAkSAt mahAvIra che. temaNe nirvANa-prAptinA aMtima samayamAM na pUchAyA hoya evA praznonA uttaranA svarUpe upadeza Apelo ane tyArabAda temane parinirvANa prApta thayuM hatuM. saMbhavataH ethI ja zArpenTiyara 'uttarAdhyayana'nI bhUmikAmAM tene mahAvIranA vacana tarIke svIkAre che. A rIte 'uttarAdhyayana'nI prAcInatA mahAvIranA nirvANakALa jeTalI che. paraMtu, AnAthI viruddha ullekha paNa maLe che, jema ke 'samavAyAMgasUtra'nA 55mAM samavAyamAM, 55 puNyaphalavipAka ane 55 pApaphalavipAkanA adhyayanonuM kathana che ana e uparAMta temAM mahAvIranA parinirvANane pradarzita karavAmAM Avela chea. paraMtu 36mA samavAyamAM, jyAM 'uttarAdhyayana'nA adhyayanonAM nAmo 1 juo - pR. 14. pA. Ti. 1. 1 juo - pR. 12. pA. Ti. 1. 3 SaTtriMzattamApraznavyAkaraNAnyabhidhAya ca / pradhAna nAmAdhyayanaM jagadgurubhAvayat // triviSTirAApuruSavaritra, 10-13-224. teNaM kAleNaM... paNapannaM ajjhayaNAI kalANaphala vivAgAI paNapatraM ajjhayaNAiM pAvaphala vivAgAI chattIsaM apuTThavAgaraNAI vAgarittA pahANaM nAma ajjhayaNaM... parinivvuDe savvadukkhapaNe / pasUtra 114 11mI vAcanA -rivaMzapurALa 10-134 uttarAdhyayanaM vIra niravANagamanaM tathA 4 juo anusaMdhAna pRSTa 30nI pAdaTipa 29 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtraH eka parizIlana gaNAvavAmAM AvyA che tyAM evo koI ullekha nathI. A uparAMta kalpasUtra'mAM ullekhita pAThathI pratIta thAya che ke bhagavAne potAnA parinirvANanA samaye, papa puNyaphalavipAka ane papa pApaphalavipAkanuM kathana kareluM ane te uparAMta na pUchAyela hovA chatAM 36 adhyayanonuM paNa kathana kareluM. "kalpasUtra'nA A ullekhathI graMthamAM ullekhAyelI kArikA (36. ra69)no "samavAyAMga' sAthe samanvaya sadhAya che. graMthamAM eka sthAne vaLI bIjI AvA prakAranI gAthA che jemAM kSatriya-RSi, saMjaya munine kahe che ke vidyA ane cAritryathI saMpanna satyavAdI ane parAkramI jJAtaputra bhagavAna mahAvIre A tattvane pragaTa karIne parinirvANa prApta kareluM. A ullekhothI siddha thAya che ke "uttarAdhyayana'mAM mahAvIrano aMtima upadeza che. have ahIM eka zaMkA utpanna thAya che ke Ama svIkAratAM, niyukti ane tenA AdhAre lakhAyela jinadAsagaNi mahattaranI cUrNAi ane vAdivetAla zAMtisUrinI TIkAnuM A kathana ke uttarAdhyayananAM keTalAMka adhyayana aMga graMthomAMthI (jemakedaSTivAdamAMthI parISa6) levAmAM Avela che; keTalAMka jina-bhASita (jema ke tumapatra) che; keTalAMka pratyeka-buddha (jemake pachIya) dvArA prarUpita che ane anusaMdhAna pRSTa ra9nI pAdaTipa samaNe bhagavaM mahAvIre aMtimarAiyaMsi paNapatraM ajjhayaNAI kalANaphalavivAgAMI paNapatraM ajjhayaNAiM pApaphala vivAgAiM vAgarittA siddhai jAva savvaduHkhappahINe / 1 chattIsaM uttarajjhayaNA paNNapattA taM jhaa...| samavA 36mo samavAya 2 juo - pRSTha 29 pAdaTipa 3. 3 ii pAukare buddhe nAyae pariNindue / vijjAcaraNasaMpanne sacce saccaparakkame / / -3. 18-24. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina AgamomAM 'uttarAdhyayana-sUtra' keTalAMka saMvAda rUpe (jema ke verIgautamIya) kahevAyAM che-to A badhAnI saMgati kevI rIte thaze ? saMbhava che ke niryuktikAranuM upara mujabanuM kathana 'uttarAdhyayana' eka kartuka racanA nathI e kathanane AdhAre karavAmAM AveluM che. mATe niryuktikAra 36mA adhyayananI aMtima gAthAnI niryuktimAM 'uttarAdhyayana'nuM mahattva vyakta karatAM spaSTa rUpe tene jina-praNIta kahe che. A rIte 'uttarAdhyayana'nA racanAkALanI avadhi mahAvIra-nirvANanA samaya sudhI pahoMce che. uttarakALa tarapha dRSTi doDAvatAM pratIta thAya che ke temAM keTaloka aMza pachIthI joDI devAmAM Avyo che, te lagabhaga trIjI vallabhI-vAcanA sudhIno che. digaMbara graMthomAM 'uttarAdhyayana'no je viSaya darzAvavAmAM Avyo che te parathI bIjA parISaha adhyayanane bAda karatAM bAkIno adhikAMza bhAga saMghabheda pachIno pratIta thAya che. A parathI ochAmAM ochuM eTaluM to spaSTa thAya che ke 1. aMgappabhavA jiNabhAsiyA ya patteyabuddhasaMvAyA / baMdhe mukkhe ya kayA chattIsaM uttarajjhayaNA / / 6. ni. gAthA 4; e ja niryukti upara zAMtisUrinI TIkA, pRSTha 5; 3. pUrNi pRSTha 7. 2 cauvvihovasaggANaM bAvIsa parissahANaM ca sahaNavihANaM / sahaNaphalamedamhAdo edamuttaramidi ca uttarajjheNaM vaNNedi / sAyapAduDa-nayathavA TIA, bhAga-1 pRSTha 120 uttarajjhayaNaM uggamuppAyaNesaNadosagayapAyacchittavihANaM kAlAdivisesidaM parUvedi / --pattuNDAyAma, pustaka 9 pRSTha 190 uttarANi ahijjeti uttarajjhayaNaM padaM jiNidehiM / bAvIsaparIsahANaM uvasaggANaM ca sahaNavihiM / vaNNedi tapphalamavi evaM paNhe ca uttaraM evaM / kahadi gurusIsayANa paiNNiya aTThamaM taM khu / I 31 15tti-vRtjhiA gAthA 25-26 --dhavA (paDatuNDA|ma-TI) pRSTha 97. (sahAranapura-prati, likhita) uttarajjhayaNaM uttarapadANi vaNNei / Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana 'uttarAdhyayana' potAnA aparivartita rUpamAM rahela nathI. 'bhagavatI-ArAdhanA' upara lakhavAmAM AvelI, aparAjitasUrinI saMskRta TIkAmAMthI 'uttarAdhyayana'nA be pagho uddhRta karatI vakhate paMDita kailAzacaMdra zAstrI potAnA 'jaina sAhityanA ItihAsa'mAM lakhe che ke 'vartamAna uttarAdhyayana'mAM A pagho' jovA maLatAM nathI, tethI 'uttarAdhyayana'mAM valabhI-vAcanA pachI paNa parivartana thayela che. ATaluM thayuM hovA chatAM, mULarUpatAno adhika abhAva thayo nathI, kAraNa ke vartamAna 'uttarAdhyayana'mAM te baMne pagha najIvA parivartana sAthe hajI paNa mojUda che. 32 jyAre ApaNe 'uttarAdhyayana'nA aMta bhAganuM avalokana karIe chIe tyAre jovA maLe che ke temAM keTalIka evI hakIkato paNa che jene AdhAre keTalAka aMzone mahAvIra-nirvANa pachI ghaNA samaya bAdanI racanA gaNI zakAya. jema ke : 1 aMga-graMthomAM agiyAra aMgothI vilakSaNa dRSTivAdano ullekha ema siddha kare che ke te samaya sudhImAM dRSTivAdano lopa thaI gayo hato. 'dRSTivAda'nA mahattvane pragaTa karavA mATe AvuM kathana karavAmAM AvyuM hoya ema kahI zakAya tema nathI kAraNa ke 'AcArAMga'nuM mahattva sahuthI vadhAre mAnavAmAM AvyuM che. A uparAMta jyAM sAdhune keTalAka graMthonA adhyayanamAM yatnazIla thavAnuM kahevAmAM 1 paricittesu vatthesu Na puNo velamAdie / acelapavare bhikkhU jiNarUpadhare sadA // sacelago sukhI bhavadi asukhI vAvi acelago / ahaM to sacelo hokkhAmi idi bhikkhU na ciMtae || (uSkRta-bhAvatI ArAdhanA-jai. sA. I. pU.pR. 525-527) 2 sarakhAvo H parajaNehiM vatathehiM hokkhAmi tti acela aduvA sacele hokkhAmi iha bhikkhU na ciMtae || egayA'celae hoi sacele Avi e gayA / evaM dhammaM hiyaM naccA nANI no paridevae // 3 juo pRSTha 3 pAiTipa 2. -3. 2. 12. 13. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina AgamomAM "uttarAdhyayana-sUtra' 33 AvyuM che te 31mAM adhyayanamAM "dRSTivAdano samAveza kema karI levAmAM Avyo nathI ? 2 "sUtraruci-samyagdarzana'nA lakSaNAmAM aMga ane aMgabAhya graMthono tathA abhigana-ruci' samyagdarzananA lakSaNAmAM "prakIrNakagraMthono ullekha thayo che. ethI spaSTa thAya che ke e arasAmAM aMga, aMgabAhya ane prakIrNaka graMthonI racanA avazya thaI gaI hatI. 3 caraNavidhi nAmanA 31mA adhyayanamAM, sAdhue "sUtrakRtAMga', "jJAtAsUtra' ane prakalpa (AcAraMga"-nizItha sahita) e aMgagraMtho tathA dazAbdi (dazAzruta, kalpa ane vyavahAra) aMgabAhya graMthonA adhyayanamAM prayatnazIla rahevuM joIe evuM vidhAna che. ethI spaSTa thAya che ke tyAM sudhImAM A graMtho potAnA mahattvane kAraNe prasiddha thaI cUkyA hatA. jo ema na thayuM hoya to sAdhue te graMthonA adhyayanamAM prayatnazIla rahevuM evo ullekha na thayo hota. 4 graMthamAM aneka jagAe "Ama bhagavAne kahyu che', "kapila RSie Ama kahyuM che' jevA graMthokta vacanonI prAmANikatAthI e spaSTa thAya che ke A graMtha sAkSAt mahAvIra-prIta nathI paraMtu arthata: mahAvIra praNIta gaNAya ane zabdanI daSTie bIjI koI vyakti dvArA racita gaNAya. Ano AthI vadhu spaSTa ullekha 10mAM adhyayananI aMtima gAthA (vRddhAsa niSNa mAliya, sudaramakRpagovasodiya)mAM maLe che. A uparAMta, aMga graMthonuM prAyana mahAvIranA pradhAna ziSyo dvArA ane aMgabAhyanuM nirmANa uttaravartI ziSyo dvArA thayuM che. e hakIkata paNa siddha kare che ke uttarAdhyayana' zabdataH mahAvIra praNIta nathI. paNa temanA ziSyo dvArA racAyela che. 1 ejana u. 31-13-14, 16-18 vizeSa mATe juo : pariziSTa 3 3 juo pR. 18, pA. Ti. 1; pR. ra3, pA. ri. 1; u. bIjA ane 16mAM adhyayananuM prAraMbhika gadya. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlanA 5 kezigotama-saMvAdanA sacelakatva (sAMtarottara) ane acalakatvaviSayaka saMvAdathI saMghabhedano spaSTa saMketa maLe che. - 6 dravya, guNA, paryAya jevA saiddhAttika viSayonI eTalI saMkSipta ane parimArjita paribhASAo e siddha kare che ke enuM praNayana dArzanika krAntinA kALamAM thayuM che kAraNa ke AgamomAM A prakAranI saMkSipta paribhASAo upalabdha thatI nathI paNa moTe bhAge temAM vivaraNAtmaka artha ja maLe che. 7 "uttarAdhyayana'no prAyaH bahuvacanAtmaka prayoga maLe che tethI jANI zakAya ke tenI racanA eka vyakti dvArA thaI nathI paNa te aneka adhyayanonuM saMkalana che. A badhAM tathyone AdhAre kahI zakAya ke vartamAna "uttarAdhyayana' koI eka samayanI ke koI eka vyaktinI racanA nathI paNa eka saMkalana graMtha che ane tenI racanA koI nizcita kALamAM thaI nathI paNa judA judA samaye thaI che. temAM jovA maLatAM parivartana ane saMzodhana vagere mahAvIra nirvANanA samayathI mAMDI trIjI vallabhI-vAcanAnA samaya (mahAvIra-nirvANathI lagabhaga hajAra varSa-I. pU. pAMcamI zatAbdIthI I. sa. pAMcamI sadI) sudhImAM athavA tethI paNa keTalAka 1 guNANamAsavo davvaM ega davvassiyA guNA / lakkhaNaM pajjavANaM tu ubhao assiyA bhave / / 3. 28. 6. tathA juo prakaraNa-1 dharmAdi dravyonI paribhASA 2 etesiM ceva chattIsAe uttarajjhayaNANaM samudaya-samitisamAgameNaM uttarajjhayaNabhAvasutakkhaMdheti labbhai tANi puNa chattIsaM uttarajjhayaNANi imeMhi nAmehiM aNugaMtavvANi / 3. - pRSTha 8 tathA juo : pR. 1ra, pAdaTipa 1, pR. 31, pAdaTipa 1, pR. 36, pAdaTipa 1, naMdIsUtra 43. 3. vRdghatti, patra 5. samavA. samavAya 36. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina AgamomAM "uttarAdhyayana-sUtra' 35 samaya pachInAM pratIta thAya che. kAraNa ke tRtIya vAcanA vakhate lipibaddha karavAmAM Avela "samavAyAMga-sUtramAM "uttarAdhyayana'nA je 36 adhyayanonAM nAmono ullekha maLe che tenI sAthe vartamAnamAM upalabdha "uttarAdhyayana'nAM nAmomAM jarA taphAvata jovA maLe che. A taphAvata jo ke nagaNya che chatAM, tenAthI parivartana ane saMzodhanano spaSTa khyAla maLe che. niryuktikAra (chaThThI zatAbdI) prakRta graMthane aneka kartAnI racanA tarIke svIkAre che chatAM "uttarAdhyayana'nI aMtima gAthAnA vyAkhyAnamAM tene bhagavAna mahAvIranA parinirvANa samayano upadeza mAne che. vAstavamAM, niryuktikAranuM upara jaNAvela kathana prakata padyanI vyAkhyA mAtra che. saMbhava che, ke A padya uttarAdhyayana'nA mahattvane pragaTa karavA mATe pAchaLathI joDI devAmAM AvyuM hoya ane niryuktikAre pUrva-paraMparAno nirvAha karyo hoya. 36mAM adhyayananI aMta bhAganI keTalIka gAthAo tapAsatAM; tathA 18mAM adhyayananI 24mI gAthA sAthe 36mA adhyayananI aMtima gAthAne sarakhAvatAM upara jaNAvela kathananI puSTi thAya che. bRhad vRttikAra zAMtyAcArya paNa "uttarAdhyayana'ne bhagavAna mahAvIranA parinirvANanA samayano aMtima upadeza gaNAvA pUrNataH taiyAra nathI. mATe emaNe vui' zabdano artha "svastha thayela" evo karyo che. 1 iha pAukare buddhe nAyae pariNivvue / vijjAcaraNasaMpane sacce saccaparakkame // -3. 18. 24. A udAharAne pR. 12 pA. Ti. 1 sAthe meLavI juo. 2 athavA pAukare, tti prAdurakArSit prakAzitavAn, zeSaM pUrvavat navaraM parinirvRta : krodhAdidahanopazamata : samantAt svasthIbhUtaH / -3. vRtti , patra 71ra ityevaM rUpaM 'pAukare' tti prAdukArSIta prakaTitavAn... parinirvRta : kaSAyAnala vidhyApanAt samantAt zItIbhUta: / / -3. vRdghatti, patra 444 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana niryuktikAre graMthanI prazaMsAmAM 'uttarAdhyayana'ne 'jina prIta' kahela che. tenuM tAtparya zabdata: jina prANatatA sAthe nathI paNa arthataH jina prANItatA sAthe che. arthanI dRSTie badhA mAnya graMtho jinapraNIta ja che anyathA temAM prAmANyano abhAva thAya. 'uttarAdhyayana' aMgabAhya graMtha hovAthI paNa spaSTa thAya che ke tenI racanA na to bhagavAna mahAvIre karI che ke na to emanA mukhya ziSyoe; paNa uttaravartI zrutajJoe tenI racanA karI che. AthI bRhatkRttikAra 'jina' zabdano artha 'zrutijina' ke 'zrutakevalI' evo kare che . A vivecanathI eTaluM to spaSTa thAya che ke 'uttarAdhyayana' zabdataH bhagavAna mahAvIra dvArA praNIta nathI. A uparAMta, tenuM prAraMbhika rUpa 'dazavaikAlika'nI racanA (vI. ni. 1lI zatAbdI, I. pU. 452-429) pahelAM nirdhArita thaI gayeluM hatuM kAraNa ke 'dazavaikAlika'nI racanA thaI gayA bAda, 'uttarAdhyayana'nI adhyayana paraMparAno krama bIjo ke trIjo thaI gayo hato". cUrNinA eka vaikalpika uddharaNAnA AdhAre, 'uttarAdhyayana'nuM chaThThuM adhyayana bhagavAna pArzva dvArA kathita cheTM. evuM AcArya tulasInuM kathana yogya lAgatuM nathI. 36 1. je kira bhavasiddhIyA parittasaMsAriyA ya je bhavvA / kira paDhaMti ee chattIsaM uttarajjhAe | tamhA jiNapaNNate aNaMtagama-pajjavehi saMjutte / ajjhAe jahajogaM guruppasAyA ahijjijjA | 2 tathyAntine : zrutabinAiima : prarUpitA: / 3 juo - pR. 14, pA. Ti. 1. 4 kecidanyathA paThanti evaM se udAhu arahA pAse purisAdANIe bhagavaMte vesAlIe buddhe pariNuvvuDe // tathA juo haiM. 3. bhUmikA rR. 24-29 --3. ke. pR. pRSTha 391 --3. vRddhRtti patra 713 6. cUrNi pRSTha 157 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina AgamomAM uttarAdhyayana-sUtra' 37 A rIte jotAM, "uttarAdhyayana'nI racanAno AdikALa vI.ni.nI prathama zatAbdIno prAraMbhika kALa nizcita thAya che. "uttarAdhyayana'mAM devardhigaNanI vAcanA samaye (vI.nI. 980-993) tathA tenA pachI keTalAka samaya bAdanA gALAmAM parivartana upalabdha thavAthI tenuM aMtima rUpa vI.nI. 1000 varSa pachInA samayamAM astitvamAM AvyuM lAge che. tenA saMvAda, kathA ane upadezapradhAna adhyayanonuM prAyana saiddhAttika adhyayano karatAM prAcIna pratIta thAya che. A badhI bAbato para vicAra karatAM ApaNe evA niSkarSa upara pahoMcIe chIe ke upalabdha "uttarAdhyayana'mAM bhagavAna mahAvIranA nirvANAthI mAMDI lagabhaga hajAra varSa sudhInI vicAradhArA mojUda che. mATe "uttarAdhyayana' koI eka vyaktinI koI eka kALavizeSanI racanA nathI paNa vibhinna samaye saMkalita karavAmAM Avela eka saMkalana graMtha che. zArpanTiyara, vinTaraniTjha vagere badhA vidvAno prAya: A mata sAthe sahamata che. uttarAdhyayana sUtra : A nAma zA mATe ? uttarAdhyayanasUtra'mAM traNa zabdo che : uttaraadhyayana-sUtra uttara' zabdanA traNa artha saMbhave che: 1 pradhAna, 2 javAba ane 3 pachIthI thayeluM. jo ke 1 tathA, RSibhASitAnyuttarAdhyanAni teSu ca nami-kapilAdimaharSINAM sambandhani prAyo dharmAkhayAnakAnyeva kathyanta iti dharmakathAnuyoga eva tatra vyavasthApitaH / -vizeSAvaSyamArga (gAthA rara94) maladhArI TIkA pRSTha 931 2 juo - pRSTha 44 pA. Ti. 1, pR. 45 pA. Ti. 1. 3 niryuktikAra paNa uttara' zabdanA saMbhavita arthone sUcita karatAM lakhe che ke : jahaNNaM suttaraM khalu ukkosaM vAaNuttaraM hoI / sesAI uttarAI aNuttarAI ca neyANi / / -3. ni. gAthA 2 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtraH eka parizIlana adhyayana' zabdano artha "vAMcavuM' ema thAya che paraMtu, ahIM te zabda pariccheda (prakaraNa ke adhyAya)nA arthamAM prayojAyela che. niryuktikAra ane cUrNikAre teno jarA vizeSa artha paNa Apyo che. paraMtu, tAtparya to pariccheda tarIkenuM ja che kAraNa ke graMthamAM pratyeka pariccheda mATe "adhyayana' zabdano prayoga thayo che. sUtra zabdano sAmAnya artha: jemAM zabda ochA hoya ane artha vipula hoya. jema ke : tattvArthasUtra, pAtaMjala-yoga-sUtra, brahmasUtra vagere, "uttarAdhyayana'mAM evA prakAranI sUtrarUpatA nathI paNa e sAmAnya arthathI viruddha ahIM to zabdono vistAra ja adhika pramANamAM che. jo ke "caraNavidhi' jevAM keTalAMka adhyayananomAM keTalAMka sthaLo evAM che kharAM jyAM zabda ochA ane artha vadhAre hoya ! moTe bhAge bIje to viSayano vistAra ja adhika pramANamAM che. AtmArAmajIe "uttarAdhyayana'nI bhUmikAmAM keTalIka niryuktinI gAthAo uddhata karI che tathA sUtra zabdanI aneka prakAre vyutpatti ApIne tene "sUtragraMtha' tarIke siddha karyo che paNa sAmAnya vyavahAramAM prayukta zabdanuM lakSaNa ahIM baMdhabesatuM thatuM nathI. tenuM prAkRta rU5 "sutta" che ane te vaidika sUkto (maMtro)nI ja jema "gAthA'nA arthanuM sUcana kare che. "uttarAdhyayana-sUtra'no sAmAnya artha Avo che. uttara' zabdanA arthanI bAbatamAM "mUlasUtra' zabdanI jema vidvAnonI dRSTie matabheda che, enuM kAraNa uttarAdhyayana'nI racanAnA viSayamAM vibhinna saMketo gaNI zakAya. tethI ahIM "uttara' zabdano artha vicAraNIya che. ajjhappassANayaNaM kammANaM avacao uvaciyANaM / aNucayao va NagANaM tamhA ajjhayaNamicchati / / ahigammati va atthA aNeNa ahiyaM va NayaNamicchati / ahiyaM ca sAhu gacchai tamhA ajjhayaNa micchati / / -3. ni gAthA 6-7 tathA juo - vRtti pR. 6-7 pUff pR. 6-7 2 3. mA. . bhUmikA pR. 13-ra1 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina AgamomAM 'uttarAdhyayana-sUtra' niryuktikAre 'uttara' zabdano artha Ama karyo che; jenuM 'AcArAMga' vagere pachI adhyayana karavAmAM Ave te. Ano artha evo thayo ke 'AcArAMgAdi' pachI vaMcAtA hovAthI Ane 'uttara' evuM nAma ApavAmAM AvyuM. cUrNikAra, bRhad vRttikAra Adi A matanuM samarthana kare che. uttara zabda pUrva-sApekSa hovAthI tathA 'uttarakAMDa', 'uttararAmacarita' vageremAM prayukta zabdano artha pazcAdbhAvI thato hovAthI 'uttarAdhyayana'mAM prayukta 'uttara' zabdano artha 'pazcAdbhAvI' ema karavo yogya lAge che. tenA adhyayana uttarottara pradhAna (zreSTha) che mATe AvuM nAma ApavAmAM AvyuM che ema upalabdha 'uttarAdhyayana'nA AdhAre kahI zakAya tema nathI. e rIte 'javAba' (pUchyA vagaranA praznonA uttara) evo artha paNa upalabdha racanAnI daSTie yogya lAgato nathI. jo ke dhavalA-TIkA Adi digambara-graMtho tathA kalpa-sUtra, triSaSTi zalAkA puruSacarita Adi zvetAMbara-graMthomAM ullikhita 'uttarAdhyayana'nA viSaya sAthe A artha mahAmahenate saMgata thAya che. paraMtu, upalabdha, 'uttarAdhyayana'nA AdhAre ema kahevuM saMbhave tema nathI. uparyukta vivecanathI 'uttara' zabdano artha 'pAzcAdbhAvI' ja siddha thAya che. ahIM eka prazna vaLI udbhave che ke 'padmAbhAvI' zabdanuM zuM tAtparya che ? pachInI racanA ke pachIthI jenuM adhyayana karavAmAM Ave ? mArI mAnyatA pramANe uttarAdhyayana-niryukti Adi zvetAmbara-graMtho tathA gommaTasAra-jIvakAMDa Adi digambara graMthonA AdhAre pachIthI jevuM adhyayana karavAmAM Ave evo artha 1 kama uttareNa pagayaM AyArasseva uvarimAiM tu / tamhA u uttarA khula ajjhayaNA huMti NAyavvA // --3. ni gAthA 3. 23. ni. gAthA upara cUrNi ane vRvRtti tathA juo pRSTha 14, pA. Ti. 1 u uttarANi adhIyaMte paThyaMte Atmanniti uttarAdhyayanam / -go. nI. nIlapraznodhinI saMskRta-TIA / tathA juo - pR. 29, pA. Ti. 3, pR. 31 pA. Ti. 2 39 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlanA ucita pratIta thAya che. "uttarAdhyayana'mAM prayojela "adhyayana' zabdane lIdhe paNa A ja artha yogya lAge che kAraNa ke bIjA koI Agama graMthanI sAthe adhyayana zabdano prayoga thayo nathI. bhASA-zailI ane mahattva : bhASA-zailInI daSTie "uttarAdhyayana'nuM sthAna mahattvapUrNa che. bhASA zAstrIonI daSTimAM "uttarAdhyayana'nI bhASA atyaMta prAcIna che. AcArya tulasIe 'uttarAdhyayana'nI bhASAne mahArASTrIthI prabhAvita evI ardhamAgadhI gaNI che. bhASA tathA viSayanI prAcInatAnI daSTie samasta "aMga" ane "aMgabAhya' Agama-sAhityamAM AcArAMga' ane "sUtrakatAMga'nI bhASA pachI trIjA sthAne "uttarAdhyayana'nuM nAma gaNAvavAmAM Ave che. bhASA-zailInI 1 3. 3. bhUmikA pR. 42-43. vyAkaraNa-vimarza mATe juo ra. 3. bhUmikA pR. 37-39; 3. samI. pR. 471-188 chaMdovimarza mATe juo 3. sI. pR. 463-470 che. The language of this canon is a Prakrit which is known as Arsa (i.e. the language of the Rsis) or Ardha Magadhi (i. e. "halfMagadhi'). Mahavira Himself is said to have preached in this language. There is however, a difference between the language of prose and that of verses. As was the cae with the Pali verses in the Buddhist canon here too, the verses present more archai forms. The most archai language is to be found in the Ayaramga-Sutta, and next to this, in the Suyagadamga-Sutta and the Uttarjjhayana. Ardha-Magadhi is quite different from Jaina Maharastri, the dialect of the non-canonical Jaina texts. -di. rU. 4i. mA-2 pR. 430-431 Four canonical texts the first three of which are not unimportant even from the literavy point of view, are described as MulaSutras -ejana pRSTha 465-66. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina AgamomAM "uttarAdhyayana-sUtra' 41 dRSTie AmAM sAhityika guNo paNa hAjara che. tene mAtra nIrasa ane zuSka sAhitya kahI zakAya tema nathI. jo ke graMthamAM aneka punaruktio Ave che ane saiddhAttika adhyayanomAM nIrasatA paNa che chatAM, anya Agama-graMthonI tulanAmAM AnI bhASA-zailI sAhityika, saraLa, naisargika, upadezAtmaka, dRSTAMta-alaMkArabahula ane suSASitAtmaka che. jo "uttarAdhyayana'mAMthI saiddhAttika (varNanAtmaka) prakaraNone judAM karavAmAM Ave to e vizuddha dhArmika kAvya-graMtha banI jAya ema kahevAmAM jarAya saMdeha nathI. upadezAtmakatA ane punaruktio hovA chatAM tenuM sAhityika mahattva ochuM thatuM nathI kAraNa ke upamA, daSTAnna Adi alaMkArone kAraNa AkhyAno ane saMvAdonA hRdayasparzI prayogathI temAM prabhAvazAlitA AvI gaI che jema ke : 1 upamA ane dRSTAMta alaMkAra : viSayane subodha banAvavA mATe pracalita dRSTAMtono prayoga khUba pramANamAM karavAmAM Avyo che. jema ke rAtrI ane dinanuM 6 2 0 0 de che 6 1 ja 1 "uttarAdhyayana'mAM prayukta upamA ane dRSTAMta alaMkAronI sUcI adhyayana gAthA saMkhyA adhyayana gAthA saMkhyA saMkhyA saMkhyA - 4, 5, 12, 37, 39, 45 2 3, 10, 17, 24 5, 12, 14 3, 5-6, 8 5 4, 10, 14-16, 27 6 16 1-9, 11, 14, 15, 23, 24 pa-7, 9, 18 48, pa3, 6ra 1-2, 28, 33 15-31 12, 26, 27 22, 30-31 14 1, 18, 29-30, 33-36, 41-48 16 13 20-21 18 13, 15, 39, 47, 48, para 19 3, 12, 14, 18-24, 34, 36-43, 48-49, pa1, 54, 56-58, 64-68, 70, 78-80, 87-88, 93, 97. anusaMdhAna pRSTha pachInI pAdaTipa Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana samApana thatAM, vRkSanuM pAMdaDuM je rIte pILuM thaIne kharI paDe che tema manuSyonuM jIvana paNa (parivartanazIla-nazvara) che. mATe he gautama ! kSaNabhara parA pramAda na karIza. ahIM upadeza paNa che ane saraLa dRSTAMta dvArA viSayane spaSTa paNa karavAmAM Avela che. ethI pAThakanA hRdaya upara amITa chApa paDI jAya che. AvA anya upamA ane dRSTAMta alaMkAronA prayogo prakRta graMthamAM aneka pramANamAM thayA che. 2 pratIkAtmaka-rUpaka : dharmanI AdhyAtmika vyAkhyAmAM pratIkAtmaka rUpakono prayoga karavAmAM Ave che. jema ke Indra-nami saMvAdamAM dIkSA viSayaka, kezigautama saMvAdamAM dharmabhadaviSayaka, harikezIya adhyayanamAM yajJaviSayaka vagere. A rIte mahAnirjhanthIya adhyayanamAM anAthI muni anAtha zabdanI vyAkhyAmAM vakroktino prayoga kare che. ra1 anusaMdhAna pR. pAchalAnI pAdaTipa 20 3, 20-21, 42, 44, 47-48, 50, 58, 60 22 7, 10, 30, 41, 44-47, 7, 14, 17, 19, 23-24 18 23 25 17-19, ra1, ra7, 42-43 8, 13-14, 16 28 rara 15, 59 30 5, 6 6, 10-13, 18, 20, 24-34, 39,47, 50, 60, 63, 73, 76, 86, 89, 99 34 4-19 36 60-61 noMdhaH AmAMthI keTalAMka dRSTAMta sAmAnya che ane keTalAka prakArAntare paNa sAmela karavAmAM AvyAM che. 1 duma pattae paMDuyae jahA nivaDai rAigaNANa accae / . evaM maNuyANa jIviyaM samayaM goyama ! mA pamAyae / -3, 10. 1. Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina AgamomAM 'uttarAdhyayana-sUtra' 3 subhASita' : dharmapradhAna graMtha hovAthI AmAM svAbhAvika rIte subhASitono prayoga thayo che. upamA ane pratIkAtmaka-rUpaka alaMkAronA prayogamAM subhASitonI jhalaka khUba suMdara lAge che. 4 punarukti : mANasonI pravRtti viSaya-bhoga pratye khUba ja rahetI hovAthI tathA dharmanA pracArano zarUAtano samaya hovAthI pratipAdya viSayanA spaSTIkaraNa mATe punaruktino prayoga svAbhAvika che. kyAMka eka caraNa, kyAMka be caraNa, kyAMka traNa tathA kyAMka-kyAMka saMpUrNa gAthA jemanI tema punarukta thaI che. zabda ane arthanI A punarukti doSajanaka nathI kAraNa ke viSayanA spaSTIkaraNa mATe A prakAranI zailIno prayoga vedo ane bauddha tripiTaka graMthomAM paNa puSkaLa pramANamAM jovA maLe che. 5 kathA ane saMvAda : kathA vibhAgamAM gaNAvavAmAM Avela adhyayanomAM kathA ane saMvAdo dvArA dhArmika ane dArzanika viSayo samajAvavAmAM AvyA che. 43 1 u. (1) 2-5, 7, 28, 29, 37-39, 44, 45, (2) 16, 17, (3) 1, 5, 7-12; (4) 3-6, 9-13, (5) 5, 9-10, 14-16, 21, 22, 24, (6) 3, 6-16, (7) 4, 7, 9, 11-12, (8) 2, 5-6, 9, (9) 9-10, 12-13, 15-16, 34-36, 48, 53, (10) 1-2, 28, 29, 33, (11) 14-16, (12) 26-27, (13) 22, 25, 30, 31, (14) 19, 23-24, 29, 34, 36, 41-44, (15) 15, (17)20, 21, (21) 20, (25) 41-43, (31) 33, (32) 16-17 vagere. 2te vayaM jUna mAdaLa A caraNa 25, 19-29, 34mAM tathA 'samayaM goyama mA pamAya' A caraNa 10, 1-36mA jemanuM tema punarukta thayuM che. ne mivastu nayarpha niSna', 'se na asjIdda maMDalphe' A baMne caraNo 31, 7-20mAM punarukta che. yamanuM niAmittA deAraNa corDe / teka miM rAyarisi Tevindro phaLa madanavI' (9, 11, 17 vagere) A Inkrokti ane dyamamAM nimittA' (9, 8, 13 vagere) A naminI ukti (cAreya caraNa sahita) nava nava vAra punarukti thaI che. AvAM anya keTalAM sthaLo che jeno ahIM ullekha karavo azakya che. Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtraH eka parizIlana jema ke : Indra-nami saMvAdamAM pravajyA samaye utpanna thanAra aMtarlendranuM samAdhAna, harikezI ane brAhmaNonA saMvAdamAM yajJanI AdhyAtmika vyAkhyA, mRgAputra ane tenA mAtApitA vacce thayelA saMvAdamAM sAdhunA AcAranuM pratipAdana. AvA bIjA keTalAMya saMvAdasthaLo che je khUba ja samayocita ane prabhAvotpAdaka che. jema ke : anAthImuni ane rAjA zreNika vacce thayela anAtha-viSayaka saMvAda bhRgupurohita ane tenA be putro vacce thayelA AtmAnA astitva-viSayaka saMvAda bhRgupurohita ane tenI patnI kamalAvatI vacce thayela rAjAnA kartavya viSayaka saMvAda, kezi ane gautama vacce thayela AdhyAtmika saMvAda. A badhI hakIkatone kAraNe, vinTaranijhi, kAnajIbhAI paTela vagere uttarAdhyayanane zramaNa dhArmika-kAvya tarIke svIkAre che. A uparAMta yAkobI 1 Above all the first Mula-sutra the Uttarijhayana or Uttaradhyansutra, as a religious poem is one of the most valuable portions of the canon. The work consisting of 36 sections, is a compilation of various texts, which belongs to various periods, the oldest nucleus consists of valuable poems--series of Gnomic aphorisms, parables and simles, dialogues and ballads--which belong to the ascetic poetry of ancient India and also have their parallels in Buddhist literature in part. hi. I. li. pR. 466 tathA juo zramaNa -me jUna 1964, pR. 48 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 jaina AgamomAM "uttarAdhyayana-sUtra' zApenTiyara, vinTaraniSTajha vagere prasiddha vidvAnoe AnI sarakhAmaNI dhammapada, suttanipAta, jAtaka, mahAbhArata vagere prasiddha jainetara graMtho sAthe karI che. 1 sarakhAvo : uttarAdhyayana dhammapada uttarAdhyayana sutta-nipAta 1-15 1ra-4 mahAnircanthaya pavandhAsura 9-34 30muM adhyayana mahAvaga-1 9-40 8-7 uttarAdhyayana mahAbhArata 9-44 pa-11 1 IzakArIyA zAMtiparva 25-27 ra6-19 (a. 14) (a. 175. 277) 25-29 ra6-25 2.namipravrajyA zAntiparva 25-34 ra6-40 (a. 9). (aM. 178, ra76) uttarAdhyayana jAtaka cittasaMbhUtIya cittasaMbhUta (a. 13) (saM. 498) ISakArIya hAsthipAlajAtaka (bragupurohita a. 14) (saM. 509) harikezIbala mAtaMgajAtaka (a. 12) (saM. 497) 4 namistrajyA mahAjanaka jAtaka a. 9 saM. pa39 We find here many sayings which excel in aptiutde of comparison of pithiness of language. as in the Sutta-Nipata and the Dhammapada, some of these series of sayings are bound together by a common refrain. -di. rU. 4. 466. The Uttaradhyayana is not the work of one single author, but is a collection of materials in age and derived from different sources. It was perhaps in its original contents more like the old Buddhist works, the Dhammapada and the Sutta-Nipata. -3. rA. bhUmikA pR. 40 anusaMdhAna pR. 46nI pAdaTipa Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 uttarAdhyayana-sUtraH eka parizIlana AcArAMga", "sUtrakatAMga', "dazavaikAlika' Adi jaina Agama-graMtho sAthe paNa tenI sarakhAmaNI karavAmAM AvI che. Ama "uttarAdhyayana-sUtra' mAtra aMgabAhya-graMtho karatAM ja nahi paNa "samavAyAMga' vagere aMga-graMthI karatAM paNa prAcIna ane mahattvapUrNa che ema siddha thAya che. "uttarAdhyayana'nA 36mAM adhyayananA aMtima padyanI niyuktimAM AcArya bhadrabAhue tenuM mahattva spaSTa karatAM, tene jinapraNIta tathA anaMta gUDha zabdArthayukta jaNAvyuM che. niryuktikAranA A kathanathI uttarAdhyayana'nuM mahattva tathA tenI prAcInatAe baMneno bogha thAya che. digaMbara-paraMparAmAM teno savizeSa ullekha thayelo che. anusaMdhAna pR. pAchaLanI pAdaTipa tathA juo - ki. rU. 6i. pR.467-470, 3. mA. hI bhUmikA pR. rara-rapa, 3. sI. . rU. bhAga 2-2 pR. 147, 15ra, 156, 157, 159, 163, 165, 167, 3. samI. sthAna saMkramaNa, pratyeka yuddha tathA tusTanAtmaka adhyayana kara 255-370-439-455. 1 uttarAdhyayana dazavaikAlika uttarAdhyayana sUtrakRtAMga rara. 42-46 2. 70-10 3ra. 18 3. 3. 16. vinaya vinaya-samAdhi uttarAdhyayana'nA rUpamAM adhyayanamAM prathama navamuM tathA "sUtrakRtAMga' prathama bhAganA sabhikSu adhyayana navamAM tathA bAramA adhyayanamAM paMdaramuM dasamuM brAhmaNa ane jaina sAdhune sarakhA darzAvavAmAM AvyA che. uttarAdhyayana bhagavatI ra9muM adhyayana 17-3-600 juo jena sAhitya khU. I. bhAga-2 pRSTha 181 2 juo : pRSTha 36 pAdaTipa 1. sabhikSu Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 jaina AgamomAM uttarAdhyayana-sUtra' tathA tenA vipula TIkA sAhitya, tenA mahattva ane prAcInatAnI sAthe tenI lokapriyatAno paNa paricaya maLe che. saMkSepamAM kahevuM hoya to, kahI zakAya ke uttarAdhyayana' aMgabAhya graMtha hovA chatAM paNa aMgagraMthothI jarAya nyUna mahattvapUrNa nathI. A sivAya te upadezAtmaka, dhArmika tathA dArzanika hovAne kAraNo paNa. temAM dhArmika-kAvyanA sAmAnya guNano abhAva jovA maLato nathI. sAhitya samAjanuM darpaNa hoya che te dRSTie, 'uttarAdhyayana'mAM tatkAlIna samAja ane saMskRti vagerenuM paNa Alekhana samAviSTa thayeluM che. vividha prakAranA saMvAdo, pratIko, upamAo, subhASito vagerenA prayogathI te rocaka banyuM che. A kAraNo jaina samAjamAM uttarAdhyayana'ne hinduonI "bhagavadgItA tathA bauddhonA dhammapadanI jema mahattvapUrNa racanA mAnavAmAM Ave che. TIkA-sAhitya : pAli-tripiTaka upara lakhAyelI aDhakathAnI jema jema Agama-sAhitya para paNa kAlAMtare vipula vyAkhyA sAhitya lakhAyuM hatuM. "uttarAdhyayana'nAM mahattva ane lokapriyatAne kAraNe tenA para apekSAkRta vadhAre pramANamAM vyAkhyAtmaka sAhitya lakhAyeluM che. kathAnaka, sarasa saMvAda ane salasa racanAzailIne kAraNe aMga ane aMgabAhya graMthomAM tenI lokapriyatA sahuthI vadhAre rahI che. AnA pariNAme, kAlAMtaramAM uttarAdhyayana upara sahuthI vadhAre TIkA-graMtho lakhAyA. keTalAka mukhya TIkA-graMtho nIce mujaba che : 1 niryukTiH vyAkhyAtmaka-sAhityamAM niyuktinuM sthAna sarvopari che. niryuktino artha che H sUtramAM nibaddha arthanuM sayuktika pratipAdana. "uttarAdhyayana' upara 1 vinAmeva mUtrArthanA | : ? -riSa yogane -ArvatrivRtti pRSTha 4. (uddhata : prA. sA. i.). pRSTha 194nI pAdaTipa Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana sahuthI prAcIna TIkA bhadrabAhu dvitIya (vi.nI 6ThThI sadI) dvArA racavAmAM Avela niryukti che, temAM prAkRta bhASAmAM nibaddha 559 gAthAo che. e mULa 'uttarAdhyayana'nI gAthAo (lagabhaga 1746 gAthAo tathA 87 gadyAMza) karatAM ghaNI ochI che. te bahu ja saMkSipta ane sAMketika hovAthI samaya jatAM 'uttarAdhyayana'nI sAthe niryukti upara paNa TIkAo lakhAI. 'uttarAdhyayana'nA guru-paraMparAgata arthane samajavA mATe bhadrabAhunI niryukti khUba ja mahattvapUrNa che. tethI e niryukti, uttaravartI badhA TIkA-graMtho mATe AdhArabhIMtanI garaja sAre che. temAM viSayane spaSTa karavA mATe kyAMka kyAMka dRSTAMto ane kathAnakono paNa prayoga karavAmAM Avyo che'. 48 2 cUrNi : 'uttarAdhyayana' ane tenA paranI niryukti upara jinadAsa mahattara (I. sa. 6ThThI zatAbdI) dvArA sarvaprathama cUrNinI racanA thaI. temAM mULagraMthanI sAthe niryuktinA arthane spaSTa karavAmAM Avela che. A racanA prAkRta-saMskRta bhASA sAthe mizrita gadyamAM che. temAM keTalAka zabdonI vicitra vyutpatio paNa ApavAmAM AvI che. bhASAzAstrInI dRSTie tenuM ghaNuM mahattva che. tatkAlIna samAja ane saMskRtinuM citrA paNa AmAM maLe che. temAM aMtima aDhAra adhyayanonI vyAkhyA khUba saMkSepamAM karavAmAM AvI che. 3 ziSya : hitA TIkA athavA bRhadvRtti: (pAIya-TIkA) AnA racanAkAra vAdivetAla zAMtisUri (mRtyu san 1040) che. A, 'uttarAdhyayana' ane tenI niryukti upara saMskRta-gaghamAM lakhAyelI TIkA che. A paNa aneka dRSTie 1. kaDae te kuMDale ya te aMjiyakkhi / tiyalate ya te / pavaNassa uDDAhakArie / duTThA sehi / kato si AgayA / / rAIsarisamittANi parachiddANi pAsasi appaNo bilamittANi pAsaMto'pi na pAsasi / / 2 dhUrNata iti ghorA, parataH krAmatIti parAkrama : para: vA krAmati... daste ebhiriti dantA : / -3, 1398-140. --3. pUrNa pR. 208. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina AgamomAM 'uttarAdhyayana-sUtra' 49 mahattvapUrNa che'. saMskRta-TIkAomAM A sahuthI vadhu mahattvapUrNa che. vacce vacce prAkRta kathAo paNa uddhRta karavAmAM AvI che. 4 sukhabodhA - TIkA athavA vRtti-zAMtisUrinI ziSya-hitA TIkAnA AdhAre bRhad gacchIya zrI nemicandrAcArye (vi.saM. 1129) mULa-graMtha upara saMskRtagadyamAM sukhaboghA-TIkAnI racanA karI che. temAM niryuktinI gAthAone paNa te te sthaLe uddhRta karavAmA AvI che. dIkSA prApta karyA pahelAM teonuM nAma devendragaNi hatuM. saMskRtamAM mULa sUtragraMthanuM adhyayana karanAra mATe A khUba ja upayogI TIkA che. A uparAMta, samaya jatAM, anya aneka vidvAnoe 'uttarAdhyayana' upara aneka vyAkhyAtmaka TIkAo lakhI che. jemake-tapAgacchAcArya devasundarasUrinA ziSya jJAnasAgarasUri (vi.saM. 1441)nI 'avasUri', mahimaratnanA ziSya vinayahaMsa (vi.saM. 1567-81)nI 'vRtti' siddhAntasUrinA ziSya kirtIvallabhagaNi (vi.saM. 1552)nI 'TIkA' kharataragacchIya jinabhadrasurinA ziSya kamalasaMyama upAdhyAya (vi.saM. 1554)nI 'vRtti', taporatnavAcaka (vi.saM. 1550)nI 'laghuvRtti', merutaMgasUrinA ziSya mANikyazekharasUrinI 'dIpikA TikA', mahezvarasUrinA ziSya ajitadevasUri (vi. saM. 1629)nI 'TIkA', guNazekharanI 'cUrNi', lakSmIvallabha (vi.saM. 18mI sadI)nI 'dIpikA', bhAvavijayagaNi (vi.sana. 1689)nI 'vRtti', harSadanandanagaNi (vi.saM. 1711)nI 'TIkA', dharmamaMdira upAdhyAya (vi .saM. 1750)nI 'makarandaTIkA', udayasAgara (vi.saM. 1546)nI 'dIpikA-TIkA', harSakula (vi. saM. 1600)nI 'dIpikA', amaradevasUrinI 'TIkA', zAntibhadrAcAryanI 'vRtti', municandrasUrinI TIkA, 1 u. zA. bhUmikA pR. para-pa3 2 zArpenTiyare paNa A TIkAne 'ziSya-hitA' TIkA karatAM vadhAre upayogI gola che ane teno upoga temaNe karyo che. --juo - u. zA. prAkkathana 5. 6 tathA bhUmikA pR. 58 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra H eka parizIlana jJAna zIlagaNiAnI "avasUri' vagere A TIkAomAMnI moTA bhAganI aprakAzita che. vartamAna samayamAM, aMgrejI, hindI ane gujarAtI anuvAda vagerenI sAthe keTalIka TIkAo prakAzita thaI che. graMthanI lokapriyatA ane mahattvanA kAraNe vartamAnamAM tenAM vividha saMskaraNo prakAzita thaI cUkyAM che. ane bhaviSyamAM paNa prakAzita thatAM raheze. jArla zArpeTiyaranI aMgrejI prastAvanA ane TippaNI 1 jinaratnakoza-graMthavibhAga pR. 42-46mAM vistRta sUcI che. tathA juo - jaina bhAratI varSa 7 aMka 33 pR. 565-568. 2 (f) aMgrejI prastAvanA ane TippA sAthe kArla zArpeTiyaranuM saMzodhita mULa saMskaraNA san 19rara (8) yAkobIno aMgrejI anuvAda se. bu. I. bhAga-45 oksapharDa 1895 (T) lakSmIvallabhanI arthadIpikA-TIkAnI sAthe gujarAtI bhASAnuvAda. Agama saMgraha, kalakattA sana 1934-37 (5) jayakIrti-TIkAnI sAthe hirAlAla haMsarAja, jAmanagara sana 1909 (Da) bhradrabAhunI niyukti ane zAMtisUrinI ziSya-hitA TIkAnI sAthe devacandralAlabhAI jaina pustakodvAra, muMbaI-sana 1916-17 (1) bhAvavijaya gaNinI sUtravRtti (vivRtti) sahita, vinayabhakti suMdaracaraNa graMthamALA vepApa vi. saM. 1997 (4) kamalasaMyamanI TIkAnI sAthe yazovijayajI jaina graMthamALA bhAvanagara san 1927 (ka) nemicaMdranI sukhabodhA vRtti sahita AtmavallabhagraMthAvalI, balAda, amadAvAda sana 1937 (3) jinadAsagari mahattaranI cUrSi mAtra, zvetAMbara saMsthA Indora prakAzana sana 1933, () ghAsIlAla kRta priyadarzInI saMskRta TIkA ane hindI gujarAtI anuvAda sAthe. jaina zAstro dvAra samiti rAjakoTa san 1959-61 (4) lakSmIvallabha TIkA ane gujarAtI anuvAda sAthe mudraka zrIzacandra bhaTTAcArya kalakattA71. (3) bhogIlAla sAMDesarA (uM. 1-18)nA gujarAtI anuvAda sAthe, gujarAta vidyAsabhA, amadAvAda, 19para (4) ratanalAla dozInA hindI anuvAda sAthe zrI a. bhA. sAdhumArgI jaina saMskRti rakSaka saMgha, selAnA (ma. pra.) vI. saM. 2489 (4) AtmArAmanA hindI anuvAda vi. nI sAthe jaina zAstramALA kAryalaya lAhora san 1936-42 (ba) ghevaracaMdra bAMThiyAnA Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina AgamomAM uttarAdhyayana-sUtra' pa1 sAthe saMzodhita mUlapATha, sekreDa buksa oNpha dha IsTa bhAga-4pamAM yAkobIe Apela aMgrejI anuvAda Ara. DI. vADekara tathA ena. vhI. vaidyano saMzodhita mULapATha, bhogIlAla sAMDesarAno mULa sAtheno gujarAtI anuvAda, AtmArAmajano mULa sAtheno hindI anuvAda, AcArya tulasIno mULa sAtheno hindI anuvAda vagere "uttarAdhyayananA mahattvapUrNa saMskaraNo che. A rIte, "uttarAdhyayana'nA A vipula vyAkhyAtmaka TIkA sAhitya uparathI tenAM mahattva ane lokapriyatAno khyAla Ave che. anuvAda sAthe, seThiyA jaina graMthamALA, bIkAnera sana 1953 (ta) muni amolakanA hindI anuvAda sAthe (haidarAbAda jaina zAstro dvArA mudraNAlaya vI. saM. ra446) () muni triloka, AtmArAma zodha saMsthAna, hoMziyArapura, paMjAba, (pRthak adhyayananA rUpe prakAzita thaI rahela che) (ra) mahAvIra svAmIno aMtima upadeza-e nAme gujarAtI chAyAnuvAda, gopAladAsa jIvAbhAI paTela, jaina sAhitya prakAzana samiti, amadAvAda san 1938 (1) gujarAtI artha ane kathAo vagere sAthe (1015), jaina prApya vidyAbhavana, amadAvAda sana 1954 (1) mUlasurANi, saMpAdaka zrI kaheyAlAla kamala' gurukuLa prinTIMga presa thAvara vi. saM. 2010 (5) muni saubhAgyacaMdra saMtabAla (hindI mAtra) zve. sthA. jaina konpharansa muMbaI vi. saM. 1992 (5) Ara. DI. vADekara tathA ena. chI. vaidya (mUlamAtra) amadAvAda pUnA1954 (1) jIvarAja ghelAbhAI dozI (mUlamAtra) amadAvAda san 1911 (5) gujarAtI anuvAda saMtalAla, amadAvAda () AcArya tulasI, hindI anuvAda vagere sAthe Agama anusaMdhAna graMthamALA san 1967 vagere. A vividha saMskaraNo sivAya bIjAM paNA saMskaraNo, lekho vagere uttarAdhyayana'nA vividha aMzo para samaye samaye prakAzita thayA che. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 dravya-vicAra A daSTigocara thatuM vizva, ApaNane jevaDuM dekhAya che evaDuM ja che ke tenAthI paNA para kaMIka che! teno prAraMbha kyArathI thayo ? teno kyAreya aMta Avaze ke nahIM ? tenA mULamAM evuM zuM che ke jethI teno ATalo vikAsa thayo ? tenA mULamAM kaMI che ke nahIM ? athavA A mAtra bhrama che ? teno koI vyavasthApaka che ke nahIM ? jevA aneka prazno Aje paNa mAnavanA hRdayamAM jijJAsA jagADe che. A jijJAsApUrNa praznonuM samAdhAna vibhinna tattvavettAoe vibhinna prakAre karyuM che. AjanuM vijJAna paNa A satyanI zodha kAje satata prayatnazIla che. jaina tattvajJAna para AdhArita 'uttarAdhyayana-sUtra" dvArA A bAbatamAM je jANakArI prApta thAya che tene nIce pramANe abhivyakta karI zakAya. 1. pratyakSa daSTi-gocara thatA A saMsArathI para gaNAya evuM ghaNAM che. ApaNane je dekhAya che te to samudranA eka bindu barAbara paNa nathI. AjanuM vijJAna je zodha karI zakyuM che te paNa ghaNI ja alpa che. A pratyakSa-dRzyamAna saMsAra ane tenAthI para anaMta-bhAgane ApaNe "vizva' kahIe chIe. tethI A vizvanA vistAranuM mAtra anumAna karI zakAya che. mukhyataH A vizvanA be bhAga che: 1. jyAM sRSTi-tattvonI hAjarI che (ta loka) ane 2. jyAM zuddha AkAza sivAya anya badhI sRSTi-tattvono pUrNa abhAva che (te aloka) AmAMthI jeTalAM bhAgamAM sRSTitama vidyamAna che tenI to kaMIka sImA che. paraMtu, tenAthI para je sRSTitattvothI zUnya zuddha AkAzano pradeza che tenI to Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 uttarAdhyayana-sUtra H eka parizIlana koI sImA nathI. 2. A vizvano prAraMbha kyArathI thayo ane e kyAM sudhI cAlyA karaze? A bAbata koI sImA nirdhArita thaI nathI. ghaNuM karIne badhAM bhAratIya darzana A bAbatamAM ekamata che ke A sRSTino prAraMbha kALa tathA teno aMtakALa che ja nahIM. tethI tene anAdi ane anaMta kahevAmAM Ave che. koI vastunA vartamAna avasthA-vizeSane daSTimAM rAkhatAM, prAraMbha ane aMte baMne saMbhave che. 3. A vizva zUnyavAdI boddhonI mAnyatA pramANe "abhAva rUpa' (zUnya rUpa), tathA vedAMtIonI mAnyatA mujaba kalpanA prasta (mAyArUpa) nathI. paraMtu te eTaluM satya ane nakkara che jeTaluM te pratIta thAya che. e hakIkata kharI ja ke temAM pratyeka kSaNa parivartana thaI rahyuM che paNa parivartana thayA karatuM hovA chatAM teno sarvathA vinAza thavAno nathI. kAraNa ke e sarvamAnya siddhAMta che ke vidyamAna (sa)no kyAreya vinAza thato nathI ane avidyamAna (masA)no kyAreya AvirbhAva thato nathI. saMsAranI asAratA, nazvaratA, bhramarUpatA vagerenuM je varNana graMthamAM karavAmAM AveluM che te AdhyAtmika daSTie thayuM che. 4. A vizvano vyavasthApaka athavA racayitA koI Izvara vagere nathI. A, svacArita yaMtranI jema satata ane abAdha rUpe cAlI rahela che. A uparyukta tathyonuM vizleSaNa Avazyaka hovAthI sarvaprathama loka-racanAnuM nirUpaNa karavAmAM Avaze. lokaracanA pahelAM jaNAvavAmAM AvyuM ke A vizva be bhAgomAM vibhakta thayeluM che? purUSa, strI, gAya, baLada, kIDA, paththara, jalAzaya vagerenI jyAM sthiti che te eka bhAga tene loka" athavA "lokAkAza" kahevAmAM Ave che ane jyAM strI, puruSa, gAya, jalAzaya vagere koInuM astitva trikALamAM paNa saMbhave nahIM te 1 nAsato vidyate bhAvo nAbhAvo vidyate sataH / - tA 2. 16. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papa bIjo bhAga-te mAtra AkAza pradeza che ane tene "aloka" athavA "alokAkAza' kahevAmAM Ave che. A prakAranA vibhAjanano AdhAra che sRSTi tattvonI hAjarI ane gerahAjarI. jo AvuM vibhAjana na karavAmAM AvyuM hota to A vizvane asIma mAnavuM paData. AkAza-pradezanI koI sImA na hovAthI tenI lokabahAra (alokamAM) paNa sattA mAnavAmAM AvI che. alokanI koI sImA na hovAthI tathA tyAM koI paNa jIvanI gati saMbhavatI na hovAthI, vivecanIya viSaya "loka" ja che. kSetrInI daSTie lokane traNa bhAgomAM vibhAjita karavAmAM Ave che. 1 uparano bhAga (Urdhvaloka) 2. vacceno bhAga (tiryaka athavA madhyaloka) ane 3 nIceno bhAga (adholoka). lokanA je A traNa bhAga pADavAmAM AvyA tenuM jo ke granthamAM vistRta varNana nathI chatAM paNa te samajyA vagara AgaLanuM vivecana samajavuM saraLa na hovAthI graMthamAM maLatA saMketone AdhAre traNa lokanuM varNana karavuM jarUrI che. Urdhvaloka : jyAM ApaNo nivAsa che tenAthI uparanA bhAgane "Urvaloka' kahevAmAM Ave che. UrdhvalokamAM mukhya rUpe devono nivAsa hovAthI tene devaloka, brahmaloka, 1 jIvA ceva ajIvA ya esa loe viyAhie / ajIvadesamAgAse aloe se viyAhie / -3. 36. 2. tathA juo - u. 28. 7, 36. 7. 2 gaTTu pade ya tirSi 2aa. -3. 36. 50. tathA juo - u. 36. 54. 3 vizeSa mATe juo - tattvArthasUtra, adhyAyaH 3, trilokaprajJapti, jIvAbhigamasUtra, caMdraprajJapti, bhagavatIsUtra vagere. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana yakSaloka tathA svargaloka paNa kahevAmAM Ave che'. A UrdhvalokamAM upara-upara devatAonAM aneka vimAno che. sarva prakAranI abhilASAo pUrNa karanAra 'sarvArthasiddhi' nAmanA aMtima vimAnathI 1ra yojana (lagabhaga 48000 kosa kSetra-pramANa) upara eka 'siddha-zilA' che. A siddha-zilA 45 yojana lAMbI ane eTalI ja pahoLI che. teno parigha (gherAvo) A aMtarathI traNa gaNo vadhAre (142 30249 yojanathI jarA vadhAre) che. madhya bhAgamAM tenI jADAI ATha yojana che ane te kramaza cAre bAjuthI kRza thatAM thatAM mAkhInI pAMkha karatAM paNa vadhAre pAtaLI thaI gaI che. teno AkAra ughADelI chatrI samAna che. zaMkha, aMka-ratna (zveta kAMti dharAvatuM ratna-vizeSa) ane kunda puSpa samAna svabhAve karIne sapheda, nirmaLa, kalyANakAriNI ane suvarNamaya hovAthI tene 'sItA' evuM nAma ApavAmAM AvyuM che. uparanA bhAgamAM ati haLavI hovAthI teno 'ISatyAgabhArA' tarIke paNa ullekha karavAmAM Avyo che. tenAthI upara eka yojana-pramANa-vALA kSetrane 'lokAntabhAga' kahevAmAM Ave che. kAraNa ke tenA pachI lokanI sImA pUrI thAya che ane alokano AraMbha thAya che. A eka yojana-pramANa lokAntabhAganA upara kosanA chaThThA bhAgamAM muktaAtmAono nivAsa mAnavAmAM Avyo che". granthamAM 'lokAnta'ne ja 'lokAgra' 1 'jhUmmarDa viM' --3. 1. 22; Tevonuo saMto' -3. 19, 8; 'se sup lakSmajozo' ---3. 18. 29.; rAtjhe nallusocayaM' -3. 1. 24; 'sAr samiddhe suralogamme' ~3. 14. 1. 2. avasUrikAre ATha yojana pramANamAM 'utsavAghAGagula'thI tathA 'anuyogadvAra'mAM 'pramANAGagula'thI kSetra-sImA mApavAnI kalpanA karI che tethI kSetra-sImAmAM ghaNuM aMtara paDe che. -u. A. TI. pR. 1668. 3 vArasahiM joyavvaNehiM savaivaTThassuvariM bhave / IsipavbhAranAmA u pRDhavI chattasaMThiyA // paNayAlasayasahassA joyaNAMNa tu AyayA / tAvaiyaM caiva citthiNNA tiguNo tasseva parirao // aTThajoyaNavAhalA sA majjhammi viyAhiyA / parihAyantI carimante macchiyApattA taNuyaro || Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa kahevAmAM Avela che kAraNa ke A pradeza lokano sarvazreSTha bhAga hovAthI zIrSa sthAnApanna paNa che. madhyaloka (tiryaloka): granthamAM madhyalokane 'tirthaMgloka' paNa kahevAmAM Avela che. kAraNa ke A lokamAM asaMkhyAta dvIpa ane samudra paraspara ekabIjAne gherIne tiryak rUpe (AjubAju) svayaMbhuramA samudra sudhI rahela che. tathA teno AkAra UbhA karela mRdaMganA ardhabhAga jevo che. ATalAvizALa kSetramAM mAtra aDhI dvIpomAM ja mAnavano nivAsa mAnavAmAM Avyo che4. aDhI dvIpane ja 'samayakSetrika'pa kahevAmAM ajjuuNasuvaNNagamaI sA puDhavI nimmalA sahAveNaM / uttANagacchattasaMThiyA ya bhaNiyA jiNavarehiM || saMkhaMkakuMdasaMkAsA paMDurA nimmalA suhA / sIyAe joyaNe tatto loyaMto u viyAhio / / joyaNassa u jo tattha koso uvarammi bhave / tassa ko ssa chabbhAe siddhaNogAhaNA bhave // tathA juo - DA. je. pR. 246 1 aloe paDiDayA siddhA loyagge ya paiTThiyA / 2 tathA juo - pR. 55. pA. Ti. 2. 3 tattvasamuya, pR. 67. tA vRta-vitra ?-2. 4 prAG mAnuSottarAnmanuSyAH / 57 --3. 36. 57. 62. --tA. sU. 3. 35. 5 jyAM samaya, AvalikA, pakSa, mAsa, Rtu, ayana Adino kAlavibhAga jANI zakAya te samaya-kSetra che. tenuM bIjuM nAma manuSya-kSetra paNa che kAraNa ke janmathI manuSya kevaLa samaya-kSetra (aDhI dvIpa)mAM ja maLI Ave che. samaya-kSetranI bahAra anusaMdhAna pR. 58nI pA. Ti. -3. 36. 56. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana Ave che'. A aDhI dvIponAM nAma A pramANe che : jaMbudrIpa, ghAtakI khaMDadvIpa ane aDadho puSkadvIpa (puSkarArdha). A aDhI dvIpanI racanA eka sarakhI che; taphAvata mAtra eTalo che ke temanuM kSetra kramaza: bamaNuM-bamaNuM thatuM gayuM che. puSkaradvIpanA madhyamAM mAnuSottara parvata AvI gayela hovAthI puSkaradvIpane aDadho gaNavAmAM Avela che. tethI tenuM kSetra-phaLa ghAtakIkhaMDa dvIpanA kSetraphaLa jeTaluM ja cheruM. jaMbudvIpamAM sAta pramukha kSetra che: bharata, hemavata, hari, videha, ramyaka, heraNyavata ane airAvata. videha-kSetramAM bIjAM be mukhya kSetra che ane temanAM nAmo A pramANe che : devakuru ane uttarakuru. ghAtakIkhaMDa ane puSkarArdhadvIpamAM A badhAM kSetronI bamaNI-bamaNI saMkhyA che. A badhAM kSetra karmabhUmi, akarmabhUmi ane aMtadvIpanA bhedathI traNa bhAgomAM vibhAjita thAya che . : kAla-vibhAga nathI hoto kAraNa ke manuSya-kSetramAM vidyavAna sUrya-caMdra ja potAnI gati dvArA samaya, mAsa vagerenuM vibhAjana kare che. manuSya kSetranI bahAra jo ke asaMkhyAta sUrya ane caMdra che paNa te gatizIla nathI tethI vyavahAra-kALano vibhAga manuSyakSetra sudhI ja simita hovAthI manuSyakSetrane 'samayakSetra' kahevAmAM Ave che. juo - uttara maLaLi (A. tusI) bhAga-2 pR. 316. 1. samae samayakhettie / 13. 36. 7. 2. A kSetromAM thALI AkArano jaMbudrIpa badhAnI vacce che. tenI cAre bAju lavaNasamudra che. tenA pachI, baMgaDInA AkAre ghAtakIkhaMDa dvIpa lavaNasamudranI cAre bAju vIMTaLAyela che. tenA pachI, ghAtakIkhaMDadvIpanI cAre bAju kAlodadhisamudra che. tenA pachI, kAlodadhisamudranI cAre bAju puSkaradvIpa che. Ama, AgaLa upara paNa, samudra ane dvIpanA krame, svayaMbhU ramaNa samudra sudhI 2canA thayelI che. 3 bharatahaimavataharividehara myakahairaNyavattairAvatavarSA: kSetrANi / : 4 kammaakammabhUmA ya aMtaraddIvayA tahA / pannarasatIsavihA bhaiyA aTThavIsaI / saMkhA u kamaso tesiM ii esA viyAhiyA || --7. TM. 3. 10. -3. 36. 115. : 3. 36. 116. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa9 (ka) karmabhUmi- manuSya jyAM kRSi, vANijya, zilpakaLA, vagere dvArA jIvana nirvAha kare che arthAtuM jyAM karma karyA vagara jIvana-yApana saMbhave nahi tene "karmabhUmi' kahevAmAM Ave che. ahIM rahela jIva ja, sahuthI moTuM pApa-karma ane sahuthI moTuM puNya-kama karI zake che. tenI sImAmAM bharata, airAvata, tathA mahA videha (devakura ane uttara kuru sivAyano videhano bhAga)- A traNa kSetra Ave che. A traNa kSetra ja aDhI dvIpomAM 15 kSetronI saMkhyA pUrI kare che. jemake-jaMbUdvIpamAM eka bharata, be erAvata ane be mahAvideha che. puSkaraardhadvIpamAM be bharata, be airAvata tathA be mahAvideha che. Ama, aDhI dvIpomAM karmabhUminA kula maLIne 15 kSetra che. AjanuM vijJAna jeTalA bhU-khaMDanI zodha karI zakyuM che te badhA karmabhUminA jaMbUdvIpamAM rahela bharata kSetrano nAnakaDo bhAga che. A parathI pUrNa madhyaloka tathA traNe lokonA vistArano khyAla mAtra anumAnathI AvI zake che. (kha) akarmabhUmi (bhogabhUmi)- jyAM, kRSi Adi karma karyA vagara ja bhogopabhoganI sAmagrI upalabdha thai jAya che ane jIvana-yApana karavA mATe koI prayatna karavo paDato nathI tene "akarmabhUmi' kahevAmAM Ave che. ahIM bhogopabhoganI sAmagrI IcchA sevavA mAtrathI maLI jAya che. pariNAme loko bhogomAM lIna rahe che. tethI tene "bhogabhUmi' paNa kahe che. AdikALano prAkRtika-sAmyavAda je itihAsamAM jovA maLe che tenuM moTe bhAge suvikasita rUpa bhogabhUminA viSayamAM jovA maLe che. devatAonA sukhanI jema, ahIM sukhanI ja pradhAnatA che. bAkInA (karmabhUminA 15 kSetra choDIne) 30 kSetromAM 1 bharatairAvatavidehA: karmabhUmayo'nyatra devakurUttarakurubhyaH / -1. khU. 3. 37. 2 ejana tathA 3. 36262 (mAtmArAma-ra) 3 ejana Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlanA bhogabhUmiyo mAnavAmAM AvI che. jemake-jaMbudvIpamAM eka hemavata, eka hari eka ramyaka eka heravata, eka devakara ane eka uttarakuru-A cha kSetra che. e ja rIte ghAtakIkhaMDa dvIpa ane puSkarArdha dvIpamAM hemavatAdi pratyekanA be be kSetra hovAthI baMnenA 12-1ra kSetra thAya che. Ama kula gaNatarI karatAM akarmabhUminAM 30 kSetra mAnavAmAM Avela che. (ga) aMtaradvIpa-karmabhUmi ane akarmabhUminA pradeza sivAya, samudranI madhyamAM je dIpa rahI jAya che tene "aMtaradvIpa' kahevAmAM Ave che. tenAM 28 kSetromAM paNa manuSyono nivAsa mAnavAmAM Avyo che. Ama A madhyaloka ATalo vizAla hovA chatAM paNa traNe lokonA kSetraphaLanI dRSTie tenuM kSetraphaLa nahIMvat che. adholoka A madhyalokanI nIce Avelo pradeza che. temAM kramaza: nIce ane nIce sAta pRthvIo che. te kramaza: sAta narkanA nAmathI prasiddha che. temAM mukhyatve nArakI 1 ejana 2 jaMbudvIbanI cAre bAju phelAyela lavaNasamudramAM himavAnuM parvata saMbaMdhI 28 aMtaradvIpa che. te ane sAta catuSkomAM vidyamAna che. kramaza: temanAM nAmo A mujaba che : prathama catuSka - ekoka, AbhASika, lAMgulika ane vaiSANika dvitIya catuSka - hayaka, gajakarNa, gokarNa ane zaklIka tRtIya catuSka - Adarzamukha, meSamukha, hayamukha ane gajamukha caturtha catuSka - azvamukha, hastimukha, siMhamukha ane vyAghamukha paMcama catuSka - azvakarNA, sihaka, gajakarNa ane karNa prAvarA SaSTha catuSka - ulkAmukha, vidyummukha, jidvAmukha ane meghamukha saptama catuSka - ghanadatta, gUDhadatta, zreSThadatta ane zuddhadatta A prakAre zikharaNaparvata saMbaMdhI paNa 28 aMtaradvIpa che. Ama kula maLIne 16 aMtadvIpa thAya che. paraMtu, baMnene judA mAnIne graMthamAM aMtadvIponA 28 avAttaradvIpa gaNAvavAmAM AvyA che. juo, ra6. 196. (AtmArAma TIkA pR. 1759-1760; ghAsIlAla TIkA bhAga-4 pR. 905. 907) Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 : dravya-vicAra jIvono nivAsa che. tenAM nAma kramazaH Ama che: ratnaprabhA, zarkaraprabhA, vAsukaprabhA, paMkaprabhA, dhUmaprabhA, tama:prabhA tathA mahAtama-prabhA'. ahIM je prabhA' (kAnti) zabda joDAyo che te tenA raMgane abhivyakata kare che. Ama, A loka-racanA traNa pramukha bhAgomAMthI UdgalokanA sahuthI uparanA bhAgamAM mukta AtmAo vase che. tenI nIce "siddhazilA" nAmanI pRthvI che tathA tenI nIce devatAonAM AkAzagAmI vimAno che. tenI nIce, madhyalokamAM mukhyarUpe mAnava jagata che. tenA pachI, sahuthI nIce adholokamAM narka saMbaMdhI sAta pRthvIo che ane temAM moTe bhAge nArakIya jIvo rahe che. A lokanI sImAnI cAre bAju anaMta-samArahita alokAkAza che. A loka-racanA eTalI vizALa ane jaTila che ke AjanuM vijJAna tenA khUba ja sUkSma-aMzane ja jANI zakyuM che. Sa dravya saMpUrNa lokamAM sAmAnayu rIte be ja prakAranAM tattvo jovA maLe che. cetana ane acetana. graMthamAM tene mATenAM nAmo kramazaH A pramANe che : jIva-dravya ane ajIva dravya.2 A be dravyonA saMyoga ane viyogane lIdhe ja A vividha prakAranI sRSTino AvirbhAva tathA tirobhAva thAya che. ahIM eka vAta dhyAnamAM rAkhavA yogya che ke A baMne dravya ke je tattva paNa kahevAya che te sAMkhyadarzanA puruSa (cetana) ane prakRti (acetana)nI sAthe ekarUpa nathI. jo ke cetana-tattva 1 neraiyA sattavihA puDhavIsU sattasU bhave / rayaNAsabhakkarAbhA bAluyAbhA ya AhiyA / / paMkAbhA ghUmAmA tamA tamatamA tahA / -3. 36. 156-1pa7. vizeSa : lokamAM kula ATha pRthvIo che. temAMthI sAta adholokamAM che ane eka siddhazilA nAmanI pRthvI UrdhvalokamAM che. madhyalokamAM je pRthvI che te adyolokanI ratnaprabhA nAmanI prathama pRthvInI uparanI sapATI che. 2 juo pR. papa pA. Ti. 1. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6ra uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana sAMganA puruSanI jema aneka che paNa tenA svarUpamAM bhinnatA che. e rIte acetana tattva paNa aneka che. te sAMkhyanI prAkRtinI jema ekarUpa nathI pama mukhyarUpe pAMca svataMtra tattvothI yukta che. e pAMca acetana tattvonAM nAma che: gatidravya (dharmadravya), sthitidravya (adharmadravya), samayadravya (kAla), pradezadravya (AkAza) ane rUpIdravya (pudgala). koI eka acetana-tattvamAMthI A pAMceno AvirbhAva thayo hoya ema nathI. paNa A pAMceya dravya potAnI rIte pUrNa rIte svataMtra che. cetana ane acetana gurAnA sadbhAva ane asadbhAvane AdhAre ja lokanA samasta dravyone bhAgomAM vibhakta karavAmAM Avela che. mATe mukhya rUpe cetana ane acetana evA be mULatattva mAnavAne kAraNe sAMkhyanI jema tene tavAda na kahI zakAya. bethI vadhAre mULa tattvanI sattA svIkAravAthI tene bahutvavAda ja kahI zakAya. je rIte cetana guNAnA saddabhAva ane asadbhAvanA AdhAre dravyonA be bheda saMbhave che tema rupAdigaNanA sabhAva ane asadubhAvathI bahu pradezava (astikAya) ane eka pradeza0 (eka-pradezavartI-anAstikAya)nA AdhAre, loka-pramANAva ane lokAlokapramANatvanA AdhAre, ekatva saMkhyAviziSTatva ane bahutva saMkhyA viziSTatva AdinA AdhAre hajI paNa vadhAre bIjA aneka dvatAtmaka bheda saMbhave che. tenuM AgaLa upara prasaMgopAta varNana karavAmAM Avaze. paraMtu, A prakAranuM DhetAtmaka-vibhAjana graMthamAM abhipreta nathI kAraNa ke tene kAraNe cetanatattvanI svataMtra sattAne ghaNo moTo AghAta lAge che ane khAsa to e ke acetana-tattvathI cetana tattvanI svataMtra sattA siddha karavI e graMthano mukhya uddeza che. tethI A prakAranuM DhetAtmaka-vibhAjana saMbhave che chatAM paNa lokAlokamAM prApta thatA badhAM dravyone mukhya rUpe 6 svataMtra bhAgomAM vibhakta karavAmAM Ave che. A cha dravyonA svataMtra bhedomAM cetana 1 dhammo adhammo AgAsaM kAlI puggala-jantavo / esa logo tti panatto jiNehiM baradaMsihi / / -3. 28. 7. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 : kAvya-vicAra 63 jIva-dravya uparAMta acetana dravya saMbaMdhI pAMca svataMtra dravyone paNa bheLavavAmAM Avela che. A rIte 6 dravyonAM nAma A rIte che: 1. cetana-jIva, 2. rUpI-acetana-pudgala, 3. gati-hetu-dharma, 4. sthiti hetu adharma, 5. samaya-kALa ane 6. pradeza (avakAza)AkAza. jo ke A cha dravyomAMthI jIva, pudgala, ane kALa dravyanA anya avAMtara aneka svataMtra bheda paDe che paraMtu tene sAmAnya guNanI apekSAe aneka svataMtra bheda paDe che paraMtu tene sAmAnya guNanI apekSAe ekamAM aMtarbhAva karIne che ja svataMtra dravyone gaNAvavAmAM Avela che. A cha dravyo uparAMta saMpUrNa loka ane alokamAM bIjuM koI svataMtra dravya nathI. A cha mULa dravyo vaDe ja A sRSTinuM saMcAlana thAya che. e uparAMta, Izvara vagere bIjuM koI saMcAlaka tattva nathI. alpa viSaya hovAthI prathama acetana-dravyanuM varNana karavAmAM Avaze. acetana dravya : jenAmAM jANavAnI ke jovAnI zakti na hoya te acetana-dravya. mukhyatve tenA be prakAra che. 1. jemAM rUpAdino sadubhAva hoya te "rUpI' ane 2. jemAM rUpAdino abhAva hoya te "arUpI". jeno koI nakkara AkAra-prakAra vagere saMbhavato hoya tene "rUpI athavA mUrta kahe che. tathA jeno koI nakkara AkAra saMbhavato nathI tene "arUpI" athavA amUrta kahe che. A baMne prakAromAM rUpIdravyano mukhyatve eka ja prakAra che. ane tene "pudgala' kahevAya che. arUpIacetana dravyanA mukhya cAra prakAro che ane tenAM nAmo che: dharma, adharma, AkAza ane kALa. Ama kula maLIne acetana, dravyanA mukhya pAMca bheda che. 1 rUviNo cevarUvI ya ajIvA duvihA bhave / arUvI dasahA vuttA rUviNau ya caubvihA / -3. 36. 4. tathA juo - u. 36. ra49. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 uttarAdhyayana-sUtra H eka parizIlana e uparAMta je bIjA avAntara bheda pADavAmAM AvyA che te badhA AnA ja avAntara rUpa che. acetana dravyanA avAntara bheda nIce mujaba che. acetana-ajIva dravya rUpI (jugala) arUpI arUpI skandha deza pradeza paramANuM dharma adharma AkAza kAla skandha deza prardaza skandha deza prardaza skandha deza pradeza have, kramazaH A dravyono vicAra karavAmAM Avaze. (ka) : rUpI acetana-dravya (pudgala) : jemAM rUpa, rasa, gadhe, sparza, ane AkAra hoya tene rUpI acetana dravya kahevAmAM Ave che. jene sAMbhaLI zakAya, khAI zakAya, toDI zakAya, joI zakAya te sarva rUpI acetana dravya che. tene eka vizeSa nAma ApavAmAM AvyuM che: pudgala" cha dravyomAM "pudgala" ja eka mAtra evuM dravya che jemAM rUpAdi guNa jovA maLe che. 1 ejana ghammasthikAe taddese tappaese ya Ahie / ahammo tassa dese ya tappaese ya Ahie / AgAse tassa dese ya tappaesa ya Ahie / addhAsamae ceva arUvI dasahA bhave // --3. 36. 5-6. khaMdhA ya khaMdhadesA ya tappaesA taheva ya / paramANuo ya boddhavvA rUviNo ya caunihA // -3. 36. 10. Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 : dravya-vicAra rUpAdi guNonA bheda-prabheda ane teno paraspara saMbaMdha : pudgala dravyamAM jovA maLatA rUpAdi guNonA mukhya pAMca bheda che. tenA eTale ke te pAMca bhedonA bIjA avAntara paccIza bheda nIce mujaba che. 1. rUpa (varNa)-dravyamAM jovA maLato varNa ke jeno bodha ApaNI AMkho dvArA thAya che tene 'rUpa' ke 'varNa' kahevAmAM Ave che. tenA mukhya pAMca prAka2 A mujaba cheH kALo (kRSNa), bhUro (nIla), lAla (lohita), pILo (pIta) ane sapheda (zveta). A pramukha pAMca raMgo uparAMta je raMgo ApaNane jovA maLe che te upara jaNAvela raMgonA mizraNAthI thAya che. mATe tenuM juduM kathana karyA sivAya te raMgomAM teno aMtarbhAva karI levAmAM Avela che. 2. rasa-jeno bodha ApAne jillA nAmanI indriyathI thAya che te svAda eTale rasa. tenA paNa pramukha pAMca bheda gaNAvavAmAM AvyA che : tIkho (ttittta) kaDavo (kaTu), tUro, khATo ane mITho. 3. gaMdha- nAsikA indriya dvArA jeno anubhava thAya che te sugandha ke durgandhane 'gandha' kahevAmAM Ave che. tenA be prakAra che-sugandha (jenA pratye Asakti vadhe te jemake-caMdana vageremAMthI nIkaLatI gaMdha), ane durgandha (jenA pratye dhRNA thAya jemake lasaNA AdimAMthI nIkaLatI gaMdha). amuka vastuo sugandhavALI ke amuka durgandhavALI che evA prakAranuM vibhAjana saMbhavatuM nathI kAraNa ke A viSayamAM alaga-alaga jIvanI anubhUti judI judI hoya che. 1. vaNNao pariNayA je u paMcahA te pakittiyA / kiNhA nIlA ya lohiyA, hAliddA sukkilA tahA / / saMThANao pariNayA je u paMcahA te pakittiyA / parimaMDalA ya vaTTA ya taMsA cauraMsamAyayA / / nyAya darzanamAM rUpAdinA bheda-prabheda judI rIte gaNAvela che. juo - tarkasaMgraha, pratyakSa-pariccheda, pR. 11-12. 65 --3. 36. 16-21. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana eka ja vastu koIne sugandhita lAge to bIjA koIne durgandhita. 4. sparza-hAtha vagerethI sparza karatAM thatA anubhavane "sparza' kahevAmAM Ave che. te mukhya rUpe ATha prakArano che. kaThora (karkaza), mulAyama (mRdu), vajanadAra (guru), haLavo (laghu), ThaMDo (zIta), garama (uSNa), cIkaNo (snigdha), ane rukSa. 5. saMsthAna-AkRti athavA AkAra (racanA)ne saMsthAna kahevAmAM Ave che. teno bodha cakSu indriya tathA sparzendriyathI ApaNane thAya che. tenA mukhya pAMca prakAra che: goLAkAra (parimaMDala-baMgaDInI jema goLa), vRttAkAra (daDAnI jema vartuLAkAra), trikoNAkAra (rAsa), catuSkoNa (caturasa-cAra khuNA vALo) ane laMbAkAra (Ayata). rUpAdinA A pAMca bhedomAM paraspara saMbaMdha paNa che. je dravyamAM rUpanA pAMca bhedomAMthI koI eka rUpa haze temAM rasAdinA avAjora bhedomAMthI paNa pratyekano koIne koI bheda jarUra haze. koI paNa rUpI dravya evuM nathI jemAM koI ne koI rasa, sparza, gaMdha ane AkAra na hoya. arthAt jemAM rUpAdimAMthI koI guNa pragaTa rUpe haze temAM anya rasAdi badhA guNo paNa koI ne koI mAtrAmAM avazya jovA maLaze. kAraNa ke jemAM rUpa hoya temAM rasAdi guNa na hoya e vAta saMbhave nahi. sthiti-vizeSane lIdhe thatA prakAronI saMkhyA graMthamAM 48ranI gaNAvavAmAM AvI che jema ke rUpanA pAMca bhedono rasAdi vIsa bhedo sAthe saMyoga thatAM (5 X 20)=100 bheda rUpa saMbaMdhI thAya. pAMca rasanA bhedono anya rUpAdibheda sAthe saMyoga thatAM, (5420)=100 bheda rasa-saMbaMdhI thAya. 1 vaNNao je bhave kiNhe bhaie se u gaMdhao / rasao phAsao ceva bhaie saMThANaovi ya / / ..... .... je AyayasaMThANe bhaie se u vaNNao / gaMdhao rasao ceva bhaie, phAsaovi ya / / -3. 36. rara-46. Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 : dravya-vicAra gandhanA be bhedono tevA bhinna bhinna rUpAdinA 23 bhedo sAthe saMyoga thatAM (2 x 23)=46 bheda gaMdha saMbaMdhI thAya. sparzanA ATha bhedono temAMthI bhinna AdinA 17 bhedo sAthe saMyoga thatAM (8 x 17)=136 bheda sparza-saMbaMdhI thAya.1 saMsthAnanA pAMca bhedono tenAthI bhinna rUpAdinA 20 bhedo sAthe saMyoga thatAM (5 X 20)=100 bheda saMsthAna saMbaMdhI thAya. ahIM A vAta dhyAnamAM rAkhavI joIe ke svajAtIyano svajAtIya sAthe saMyoga thAya nahi. kAraNa ke je kuSNavavALo hoya te cetavarNa na thAya. granthamAM rUpAdinA je 482 bheda gaNAvavAmAM AvyA che te sAmAnya rIte gaNAvela che. nahIMtara to rUpAdinA taratamabhAvanI dRSTie jo uparyukta prakAro pADavAmAM Ave to rUpAdinA bhedo anekanI saMkhyAmAM thaI zake. vAyu AdimAM rUpAdinI siddhi-rUpAdinA arasaparasanA saMbaMdhane jotAM lAge che ke jemAM koIpaNa rUpa hoya temAM koI ne koI rasa, gaMdha, sparza ane AkAra paNa avazya hoya. e rIte jemAM koI rasa ke gandha ke sparza athavA AkAra hoya temAM tenAthI bhinna bIjo guNa paNa koI ne koI mAtrAmAM avazya hoya. evuM koI rUpI dravya nahIM hoya jemAM rUpa to hoya paraMtu rUpa-rasa Adi na hoya. athavA gaMdha to hoya paNa rUpa-rasa Adi na hoya. ema saMbhave ke anya rasAdi guNonI spaSTa pratIti na (paNa) thAya. mATe koI pudagala-vizeSamAM koI gaNA vizeSano sarvathA abhAva nathI. A rIte A siddhAMtathI, vaijJAniko dvArA parikalpita vAyunuM A lakSaNa ke "je rUparahita sparzavALI vastu hoya te 1 prajJApanA-sUtranI vRttimAM sparzanA 84 (bheda) bhaMga gaNAvavAmAM AvyA che. teno e AdhAra che ke kakarza sparzavALo tenAthI viruddha mRdusparza sivAya anya sajAtIya sparzavALo paNa banI zake che. A rIte anya sparzavALo paNa tenAthI viruddha sparza sivAyanA anya sparzavALo banI zake che tethI sparzanA (23 X 8) = 184 bheda saMbhave che. -u. A. TI. pR. 1655. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana vAyu- (e lakSaNa) yogya nathI. kAraNa ke vaizeSiko vAyumAM sparzane svIkAre che paNa tene rUpa-rasa AdithI rahita mAne che. anubhavavAmAM Ave che ke jyAre vAyu koI divAla Adi sAthe rokAya che tyAre teno koI ne koI nakkara AkAra avazya hovo joIe. nahIMtara vAyu divAla vagerethI rokAya nahi. vAyumAM jo koI nakkara AkAra hoya to temAM koI ne koI rUpa paNa avazya hovuM joIe; bhale te pratyakSa na dekhAtuM hoya ! A tarkanA AdhAre ema na kahI zakAya ke cetana AtmA paNa koI vastu che tethI temAM paNa rUpAdi hovAM joIe. AtmA koI evI nakkara vastu nathI ke je divAla vagerethI rokI zakhAya. vAyunI jema jaLa vageremAM paNa rUpAdi pAMceya guNono sadbhAva che. kAraNa ke pRthvI Adi badhAM dravya jyAre rUpI pudgalanA vikAra (paryAya) che tyAre temAM rUpAdi pAMceya guNA kema na hoya? mATe jyAM rUpAdimAMthI koIpaNa guNA pragaTa thAya, tyAM rasAdi anya guNa paNa koI ne koI aMzamAM avazya hoya. A rIte jalAdimAM pAMceya guNono sadubhAva na mAnanArA vaizeSikonI mAnyatAnuM khaMDana thaI jAya che. pugalanuM lakSaNa-granthamAM pudgalanuM lakSaNa ApatI vakhate, zabda, aMdhakAra, udyota (prakAza) prabhA (kAnti), chAyA, Atapa, varNa, rasa, gabdha, ane sparza-A dasa nAmo gaNAvavAmAM AvyAM che. ema kahevAnuM tAtparya e ke 1 rUparahitasparzavAnyAyuH / -ta saMgha6, pR. 7. vaizeSikadarzana mAne che ke pRthvImAM rUpa, rasa, gabdha ane sparza A cAra guNA jovA maLe che paraMtu, jaLamAM gadhano, tejamAM gandhano ane rasano, ane vAyumAM rUpa rasa ane gandhano abhAva hoya che. vedAntadarzana pramANo A sarva brahmano vikAra che. teno utpattikrama Ama che - AkAzamAMthI vAyu, vAyumAMthI agni, agnimAMthI jaLa ane jaLamAMthI pRthvI. 2 sandhayAra-ujjoo pabhA chAyA tavo i vA / vaNNarasagandhaphAsA puggalANaM tu lakkhaNaM / / -3. 28. 1ra. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 : dravya-vicAra 69 zabdAdi paNa pudgala che. zabda andhakAra, udyota, prabhA, chAyA, Atapa A badhAM pudgala ja che ema siddha karavA mATe ja pudgalanA lakSAmAM temano samAveza karavAmAM Avyo che. nahIMtara to varSAda kahetI vakhate ja pudgalanI vyAkhyA thaI jAta ane ema tattvArthasUtrakAre karela paNa che'. ahIM eka vAta e vicAraNIya che ke pudgalanA lakSaNamAM varNAdinA ullekha sAthe saMsthAna (AkAra)ne kema choDI devAmAM Avela che ? rUpAdinA bhedomAM to saMsthAnane paNa gaNAvavAmAM Avela che. tattvArthasUtrakAre paNa pudgalanA lakSAmAM saMsthAnano samAveza karyo nathI. paNa pudgalanI vibhinna avasthAo (paryAo)no ullekha karatI vakhate zabdAdinI sAthe saMsthAnano paNa tattvArtha sUtrakAre samAveza karyo che . ethI pratIti thAya che ke pudgalanA lakSaNAmAM saMsthAnano samAveza samajI levAno che. kAraNa ke jo koI pudgalamAM rUpAdi cAra guNono sadbhAva (astitva) hoya to teno koI ne koI AkAra paNa avazya hovo joIe. mATe granthamAM pudgalanA svabhAva (pariNAma)nuM varNana karatI vakhate spaSTarUpe rUpAdikaSAya guNothI tene yukta darzAvavAmAM Avela che. zabdAdimAM pudgalatvanI siddhivaizeSika darzanamAM zabdane AkAzano guNa mAnela chea. jyAre ahIM zabdane pudgala dravyanI vizeSa avasthA (paryAya) mAnavAmAM Avela che. ApaNe zravaNendriyathI zabdanuM jJAna meLavIe chIe paraMtu temAM rUpa nathI, rasa nathI 1. sparzarasagandhavarNavantaH pudgalAH / 2 zabdabandhasaukSmyasthaulyasaMsthAnabhedatamazchAyAtapodyotabantazca / 3 vaNNao gaMdhao caiva rasao phAsao tahA / ThANao ya vineo pariNAmo tesi paMcahA || 4 zabdaguNakamAkAzam / --ta. sU. 5. 23. ~haiM. mU. 5. 24. 13. 36. 15. --ta saMgraha, pR. 6. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana temaja gandha paNa nathI. A kaThora che ke mRdu ema aDakIne kahI zakAya evo zabdano sparza paNa thato nathI. paraMtu, karmendriyathI zabdano saMparka thatAM tenuM jJAna jarUra thAya che. ApaNe zabdane utpanna karavA mATe tAlu vagere dvArA prayatna karIe chIe ane tene dhvani-mudrita paNa karI zakIe chIe jethI jANI zakAya che ke teno koI AkAra ane sparza paNa hovo joIe. jyAre temAM AkAra ane sparza che to rUpAdi anya guNa paNa avazya hovA joIe. paNa tenuM ApaNane pratyakSa jJAna nathI. zabdanI jema ''aMdhakAra' paNa prakAzano abhAva mAtra nathI paNa rUpAdithI yukta hovAthI te paNa pudgalanI vizeSa-avasthA (paryAya) che. jo prakAzano abhAva eTale ja aMdhakAra ema hota to tenuM pratyakSa jJAna na thAta kAraNa ke abhAvano kyAreya pratyakSAtmaka anubhava thato nathI. jo ke prakAza AvatAM aMdhakAra naSTa thaI jAya che ane prakAza dUra thatAM aMdhakAra chavAI jAya che kharo paraMtu tethI UlaTuM paNa kahI zakAya ke aMdhakAra AvatAM prakAza cAlyo jAya che ane aMdhakAra cAlyo jatAM prakAza Ave che. AthI aMdhakAra abhAvamAtra nathI paNa prakAzanI jema sattAtmaka pudgala dravya che. A rIte 'chAyA', 'Atapa', 'prabhA' ane 'udyota' vagerene paNa pudgala-dravyanA paryAya mAnavA joIe. vijJAna paNa A hakIkatane svIkAre che`. A rIte zabda, andhakAra AdimAM rUpAdi guNonuM astitva hovAthI e badhAM pudgaladravya rUpa ja che. e uparAMta, pRthvI, jaLa, teja (agni) ane vAyu-A cAreya bhautika dravya, vaizeSikonI mAnyatA pramANe svataMtra nathI paNa e badhAM pudgalanAM ja vibhinna avasthA-vizeSa (paryAya) che; vaLI A uparAMta, rAga-dveSane kAraNe mAnava dvArA thayela sArAM ane kharAba karmo paNa pudgalarUpa ja che. tenuM varNana AgaLa upara karavAmAM Avaze. A rIte Adhunika vijJAnanAM meTara ane enarjI pudgalarUpa ja che . * 06 1 juo - mokSazAstra (5. 23. 24.) 5. phUlacandra, pR. 226-236. - 2. paMvAstiAya (gAthA 82)mAM pudgalanA samasta-viSayano ullekha karatAM lakhyuM che ke - anusaMdhAna pR. 71nI pA. Ti. Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 : dravya-vicAra pudgalanA bhedo ane tenuM svarUpa-graMthamAM rUpI pudgala-dravyanA je cAra bhedono ullekha karavAmAM vela che tenAM nAma A pramANe che :-1. skaMdha (samudAya), 2. deza (skaMdhano kalpita bhAga), 3. pradeza (skaMdhane maLelo samUhAtmaka dravyano sahuthI nAno avibhAjya aMza), 4. paramANu (skaMdhathI judo sahuthI nAno avibhAjya aMza). ochAmAM ochA be bhAgomAM vibhakta kahI zakAya evA (rUpI dravyanA) bhAgane skaMdha (samUha-samudAya) kahevAmAM Ave che. dRSTigocara thatAM badhAM dravyo skandharUpa ja che. kAraNa ke tene be ke vadhAre bhAgomAM vibhakta karI zakAya che. rUpI dravyano e bhAga ke je be bhAgomAM vibhakta na thaI zake eTalo sahuthI nAno aMza (je samUhAtmaka dravyathI chUTo hoya che te) 'paramANu' kahevAya che. jyAre paramANu koI samUhAtmaka dravya sAthe saMbaddha thaI jAya che tyAre tene 'pradeza' kahevAmAM Ave che. arthAt skaMdhanA sahuthI nAnA aMzane pradeza... sahuthI nAno avibhAjya aMza skandhathI chUTo paDI jAya tyAre tene paramANu kahe che. moTA skaMdhano kalpita bhAga-vizeSa ke je sahuthI nAno aMza na hoya tene 'deza' kahevAmAM Ave che.. A rIte 'deza' ane 'pradeza' A be bhedo skandha rUpa hovAthI. pudgala dravyanA be ja mukhya bheda paDe che H skandha ane paramANu. tattvArtha sUtrakAre pudgala-dravyanA aNu ane skaMdha evA be ja bheda anusaMdhAna pR. 70nI pA. Ti. 1 uvabhojjamiMdiehiM ya iMdiya kAyA maNo ya kammANi / jaM havadi muttamaNNaM taM savvaM puggalaM jANe / / juo - u. A. TI. pR. 1632. paMcAstikAya (gAthA 74-75)mAM paNa pudgalanA A prakAranA cAra bheda ka2vAmAM AvyA che. paraMtu temAM skaMdhanA aDadhA bhAgane 'deza' ane cothA bhAgane 'pradeza' kahela che. khaMdhA ya khaMdhadesA khaMdhapadesA ya hoMti paramANU / idi te caduvviyappA puggalakAyA muNeyavvA / / khaMdhaM sayalasamatthaM tassa Tu addhaM bhAMti desotti / addhaddhaM ca padezo paramANU ceva avibhAgI / / 2 Ava: Arava | 31 1. sU. 5. 25: Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana karyA che. paramANunuM cakSuthI jo ke pratyakSa-jJAna thatuM nathI. chatAM temAM rUpAdino abhAva nathI. jo temAM rUpAdino abhAva mAnI levAmAM Avaze to temAM pudgalanuM sAmAnya lakSaNa baMdhabesatuM thaze nahi ane aneka paramANuono saMyoga thavA chatAM skandamAM kyAreya rUpAdinI pratIti thaze nahi kAraNa ke sarvathA asatamAMthI kyAreya sat utpanna thAya nahi. paramANu atisUkSma hovAne kAraNe tenA rUpAdinI pratIti thatI nathI. pudgala paramANu AkAzanA eka pradeza (atisUkSma sthAna)mAM ane pudgala skanda AkAzanA ghaNA pradeza (adhikasthAna)mAM rahe che. Ama sAmAnya rIte, yugala skandha adhi-sthAna (bahu pradeza)ne gherIne rahe che paNa keTalAka anya evA paNa che ke je potAnA guNa vizeSane kAraNo eka pradezamAM rahI jAya che. Ama vyaktinI apekSAe, paramANu ekadezI hovA chatAM paNa zaktinI apekSAe temAM paNa bahu pradezIpaNuM mAnavAmAM AvyuM che. mATe pudgala-dravyanI sthiti eka karatAM vadhAre pradezamAM hovAne kAraNe tene "jaina darzana mAM "astikAya" kahevAmAM Ave che. astikAyano artha thAya che. je ghaNA pradezamAM rahetuM hoya. dhArA-pravAhanI apekSAe A skandha ane paramANu anAdikALathI astitvamAM 1 egatteNa puhutteNa khaMdhA ya paramANu ya / loegadese loe ya bhaiyavvA te u khettao / / -3. 36. 11. aNavazca mahAntazca vyaktizaktirUpAbhyAmiti paramANUnAmekapradezAtmakatve'pi tatsaddhi: -paMvatiya-tattvadIpA TIza, . 23. 2 jIvA puggalakAyA dhammAdhammA taheva AyAsaM / atthitamhi ya NiyadA aNaNNamaiyA aNumahaMtA // vAtiya, mAthA 4. te veva gatviyA ........ -paMDyAtibhava, pathI 6. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1: dravya-vicAra 73 che ane anaMtakALa sudhI raheze. temano kyAreya abhAva na hato ane thaze paNa nahi. paraMtu, amuka sthiti vizeSanI sarakhAmaNInI daSTie skandha ane paramANunA prAraMbha ane aMtakALa paNa saMbhave che. arthAt sthiti-vizeSanI apekSAe skandha ane paramANumAM utpatti ane vinAza baMne thAya che. A utpatti ane vinAzanI eka sImA che, jemake jo koI paramANu ke skandha koI eka nizcita sthAne rahe to te adhikamAM adhika (utkRSTa) asaMkhyAta kAla (saMkhyAtIta varSo sudhI ane ochAmAM ochuM (jadhanya) eka kSaNa (samaya) sudhI tyAM raheze. A utkRSTa avadhi pachI te koI ne koI nimittane prApta karIne anya kSetramAM avazya jatAM raheze. jo koI paramANu ke skandha koI vivakSita sthAnamAMthI anya sthAnamAM jatAM rahe to tene pharIvAra te mULa sthAne AvatAM ochAmAM ochI eka kSaNa ane vadhAremAM vadhAre anantakALano samaya lAgI zake. madhyasImAno kALa ochAmAM ochI (jaghanya) ane adhikamAM adhika (utkRSTa) sImAnI vacceno koIpaNa hoI zake che. Ama rUpAdi guNothI yukta je vastu daSTigocara thAya che te sahu pudgala dravya che. bauddhadarzanamAM paNa pudgala" zabdano prayoga jovA maLe che paraMtu tyAM teno prayoga zarIradhArI-prANIo mATe karavAmAM Avela che. 1 etto kAlavibhAgaM tu tesiM vucchaM vauvvihaM / saMtaiM paNa te'NAI apajjavasiyA vi ya // ThiI paDcca sAIyA / sapajjavasiyA vi ya / asaMkhakAlamukkosaM ikkaM samayaM jahatrayaM / / ajIvANa ya rUvINaM ThiI esA viyAhiyA / aNaMtakAlamukkosaM ikkaM samayaM jahanayaM / / ajIvaNa ya rUvINaM aMtareya viyAhiyaM / -3. 36. 11-14. 2 pAli aMgrejI zabdakoSa, pavarga, pR. 85. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlanA (kha) arUpI acetana-dravya (dharma-adharma-AkAza-kAla) rUpAdithI rahita acetana-dravya mukhyatve cAra prakAranuM che ane avAjora bhedo sAthe tenA dasa prakAra thAya che. tenA avAntara bheda kAlpanika che. tenA pramukha cAra bhedonAM nAma A rIte che: dharmadravya, adharmadravya, AkAza-dravya ane kAladravya dharmadravya, adharmadravya ane AkAza dravya bahupradezIya hovAthI tene pugalanI jema skaMdha, deza ane pradezanA bhedathI traNa traNa prakAranA pradarzita karavAmAM Ave che. A eka akhaMDa rUpa dravya hovAthI teno paramANurUpa cotho prakAra pADavAmAM Avela nathI. kAladravya paramANurUpa ja hovAthI teno koI avAttara bheda pADavAmAM Avyo nathI kAraNa ke bahupradezIya dravyamAM ja skalpa, deza ane pradeza evA avAjora bheda pADI zakAya che. dharmAdi dravyo paramANu rUpa na hovAthI ane bahumadezIya (astikAya) hovAthI graMthamAM dharmAdi dravyone saMkhyAnI apekSAe eka-eka akhaMDadravya batAvavAmAM Avela che. kAla-dravya paramANurUpa hovAthI tathA eka pradezI (anastikAya) hovAthI tene aneka saMkhyAvALA batAvavAmAM Avela che. A kAraNo, tattvArthasUtrakAre paNa kAladravyane choDIne zeSa dharmAdi traNa acetana dravyone bahupradezIya (astikAya) tathA niSkriya kahela che. A cAreya dravya arUpI hovAthI bhAvAtmaka tathA zaktirUpa che. tene ApaNe ApaNI AMkhothI joI nathI zakatA. enAM kAryothI tenI sattAnI mAtra kalpanA 1 dhammo adhammo AgAsaM davvaM ikkikkamAhiyaM / aNaMtANi ya davvANi kAlo puggalajaMtavo / / -3. 28. 8. 2 ajIvakAyA dharmAdharmAkAza pudgalAH / -ta. . 5. 1. % A AkAzAdeka dravvANi / niSkriyANi ca / -ta, jU. 5. 6-7. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 : dravya-vicAra 75 karI zakAya che. A cAreya dravyono kyAreya vinAza thato nathI temaja temanI utpatti paNa thatI nathI. tethI temane sattati-pravAha tarIke nahIM paNa anAdianaMta tarIke svIkAravAmAM AvyAM che. apekSA-vizeSanI dRSTie temAM Adi sAntatA (utpatti-vinAza) paNa che. jo ke granthamAM mAtra kAla-dravyanI bAbatamAM ja sAdi-sAntatAnuM kathana che paraMtu upAdhinI apekSAthI dharmAdi dravyomAM paNa sAdi-sAntatA abhISTa che. che*. dharma ane adharma-A be dravyanuM sthiti-kSetra lokanuM sImA-pramANa (asaMkhyAta-pradezI) mAnavAmAM Avela che. AkAza dravya loka ane alokamAM vartamAna hovAthI tene lokAloka pramANa (anaMta pradeza) vALuM mAnavAmAM AveluM che. manuSyalokamAM ja ghaDIyALa, ghaMTa Adi rUpe kALanI gaNanA karavAmAM Ave che te kAraNe kAla-dravyane aDhI-dvIpa prayANa (samaya kSetriya) kahevAmAM Avela che. bIjI rIte, anya dravyonI jema te paNa lokapramANa ja che. kAraNa ke ema na mAnavAmAM Ave to aDhI-dvIpanI bahAra kAladravyakata parivartana kevI rIte saMbhavI zake? mATe, anyatra jena-graMthomAM 1 dhammAdhammAgAsA tini vi ee aNAiyA / apajjavasiyA ceva savvaddhaM tu viyAhiyA / samae vi saMtai pappa evameva viyAhie / AesaM pappa saIe sapajjavasie vi ya // -3. 36. 8-9. 2 ejana 3 dhammAdhamme ya do ceva logamittA viyAhie / logAloge ya AgAse samae samayakhettie / / -3. 36. 7. samayAvalikApakSamAsatvaMyanasaJjitAH / nRloka eva kAlasya vRttirnAnyatra kutracit // -3 tathA juo - pR. 57. pA. Ti. 5. 4 juo - pR. 55. pA. Ti. 1. 3. va. TI., mA I-6, pR. 694. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana kAladravyane paNa loka-pramANa mAnavAmAM Avela che. A dharmAdi arUpI acetana dravyonuM svarUpa A pramANe che: 1. dharmadravya-ahIM dharmadravyanuM tAtparya puNya ne lagatuM nathI paNa gatimAM sahAyatA denAra dravya-vizeSane lagatuM che. mATe, granthamAM gatine dharmanuM lakSaNA kahevAmAM AvyuM che. dharmadravya gatimAna cetana ane pudgalanuM mAtra gatimAM sahAyaka kAraNa che, preraka kAraNa nathI. vAstavamAM gati cetana ane pudgalamAM ja che. tene ApaNo relanA pATAnI jevuM gatinuM mAdhyama kahI zakIe. A lokAkAza-pramANa eka akhaMDa dravya hovAthI svataH niSkriya che. lokanI sImAnI bahAra, cetana ane pudgalanuM gamana na thaI zake tethI tene lokanA sImApramANAvALuM mAnavAmAM Ave che. alokamAM AvI gatinA mAdhyamano abhAva hovAthI tyAM jIvAdinI gatino nirodha thaI jAya che. 2. adharmadravya-dharmadravyanI jema A paNa, pAparUpa adharmanuM vAcaka nathI paraMtu, AnA dvArA kriyAthI dravya evAM cetana ane pudgalane rokavAmAM sahAyatA maLe che. tethI "sthitine adharmanuM lakSaNa gaNavAmAM Avela che. arthAt sthira rahenAra dravyo (jIva-pudgala)ne rokavAmAM madada karavAnuM tenuM kArya che. A rIte, A dharma-dravyathI viparIta prakAranuM dravya che. dharmadravya gamanamAM sahAyaka che to adharmadravya sthira thavAmAM sahAyaka che. bAkInAM tenAM badhAM lakSamaNa dharmadravya jevAM che. dharma dravya ane adharma dravyamAM mAnavAnuM mULa kAraNa sRSTinA niyantA tarIke Izvarane na mAnavAnuM ane vastu-vyavasthAnI sAthe lokAlokanuM vibhAjana suniyojita 1 ma. saM. nai., pR. 222. 2 | navo 3 mo ! -3. 28. 9. 3 paMcAstiva, mAthA 83, 86, R. nai., pR. 23. 4 ahammo ThANalakkhaNo / -3. 28. 9. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 : dravya-vicAra banAvI rAkhavAnuM che. preraka kAraNa na mAnIne mAtra sahAyaka kAraNa mAnavAnuM kArA, pUrNa vyakti svAtaMtryane TakAvI rAkhavAnuM che tathA dravyomAM paraspara saMgharSa na thavA devAnuM che. vizvamAM je halanacalanarUpa kriyA jovA maLe che te badhAmAM dharma-dravya kAma kare che. ane je halanacalananI kriyAthI rahita che te badhAmAM adharma dravya kArya kare che. baMne acetana ane niSkriya hovA chatAM, gati-sthitimAM sahAyaka kAraNa mAtra hovAthI parasparamAM jhaghaDo thavAno prazna ja upasthita thato nathI. jhaghaDo sakriya dravyomAM ja saMbhave, niSkriyamAM nahi. ahIM eka vAta vaLI e paNa vicAraNIya che ke gati ane sthitimAM sahAyaka A be dravyonAM kramazaH nAma dharma ane adharma zA mATe rAkhavAmAM AvyAM? badhe to dharma ane adharma zabdano prayoga kramazaH puNyarUpa ane pAparUpa kAryonA arthamAM pracalita che. A uparAMta, prakRta graMthamAM paNa dharma ane adharma zabdano prayoga anukrame sArAM ane kharAba kAryonA arthamAM thayela che`. ethI mAlUma thAya che ke tenA mULamAM dhArmika bhAvanA kArya kare che. te bhAvanA evI ke, adharma (kharAba kArya) karanAra saMsAramAM paDyo rahe che ane dharma (zubhakArya) karanAra svarga ke mokSa prApta karavA mATe upara gamana kare che. tethI dharmane gatinuM ane adharma (saMsAramAM sthita rahevAthI) ne sthitinuM sahAyaka kAraNa mAnIne tenAM nAma anukrame gati ane sthiti evAM na rAkhIne dharma ane adharma e pramANe rAkhavAmAM Avela che. 3. AkAza dravya-dravyone sthira thavA mATe sthAna (avakAza) ApavAnuM kAma AkAza kare che, te badhAM dravyonuM AdhArabhUta bhAjana (pAtra-vizeSa) chere. cetana ane acetana dravyone sthira rahevA mATe koI AdhAra-vizeSanI kalpanA jarUrI hatI kAraNa ke AdhAra vagara A dravyo kyAM sthira thAya? te mATe je dravyanI kalpanA karavAmAM AvI te 'AkAza' che, te koI nakkara dravya nathI paraMtu khAlI sthAna e ja AkAza. jyAM ApaNe UThIe chIe, besIe chIe, cAlI 1 3. 20. 28; 7. 14-21. 2 bhAyaNaM savvadavvANaM nahaM ogAhalakkhaNaM / 66 13. 28. 9. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana chIe, sUIe chIe tyAM badhe AkAza che. alokamAM paNa evAM koI pradeza nathI jyAM AkAza na hoya evA dravyanI sattA svIkAravAthI dravya anAdhAra banatAM nathI. nahIMtara to, AdhAra vagara Adheya kyAM raheta? sarvazakti saMpanna Izvara-dravyano svIkAra karavAthI AvAM dravyanI kalpanA nirarthaka thAta. jo ke, bauddha, vaizeSika, sAMkhya ane vedAtaM darzanomAM paNa AkAzadravyane mAnavAmAM Avela che paraMtu prakRta graMthamAM svIkArela AkAza-dravya sAthe teno bheda che. bauddhadarzanamAM AkAzanuM svarUpa AvaraNAbhAva tarIkenuM che tathA tene asaMskRta dharmo (jemAM utpatti-vinAza na thAya)mAM gaNAvavAmAM Avela che. paraMtu, 'uttarAdhyayana'mAM AkAzane abhAvAtmaka tarIke svIkAravAmAM AvyuM nathI. te uparAMta, AkAzane asaMskRtadharma paNa na kahI zakAya kAraNa ke temAM utpattivinAza ane sthiratArUpa dravyanuM sAmAnya lakSaNA jovA maLe che. dravyanA A svarUpanuM AgaLa upara vivecana karavAmAM Avaze. vaizeSika darzanamAM jo ke AkAzane eka svataMtra dravya mAnavAmAM Avela che. paraMtu temAM tene zabdaguNanuM janaka gaNAvAmAM Avela che. te uparAMta 'dizA'ne AkAzathI pRthak mAnela nathI. kAraNa ke AkAzanA pradezomAM ja dizAnI kalpanA karavAmAM Ave che. vaLI, AkAza zabda-guNanuM janaka paNa na thaI zake. kAraNa ke zabda mUrta pudgala-vizeSa che ane AkAza amUrta dravya che. amUrta dravya mUrtanuM janaka kevI rIte thaI zake? e rIte prakRti (acetana)no vikAra ke brahmano vivarta paNa AkAza na thaI zake . kAraNa ke AkAza eka svataMtra dravya che. 78 1 nau. 6., pR. 296. .. 2 tatra dravyALi pRthiplenovAAArAAbhimanAMsi naveva .......... rAmuLamAAram / tattve vimunityaM ca ........ prAvyAvivyavahAra tuki| -tarka saM. pR. 2, 9. 3 AkAzane vedAMtadarzanamAM brahmano vivarta tathA sAMkhyadarzanamAM prakRttino vikAra mAnavAmAM Avela che. -juo - vedAntasAra pR. 32, sAM. kA., zloka 3. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 : dravya-vicAra 79 jo ke dharmadravyanI jema AkAzanA paNa skandha, deza ane pradeza evA traNa bheda pADavAmAM AvyA che paraMtu prastuta graMthamAM bIjI rIte paNa be bheda pADelA jovA maLe che. lokAkAza ane alokAkAza. AkAzanA jeTalA bhAgamAM dharmAdi dravyonI sattA che te pradezane lokAkAza kahevAmAM Ave che. jyAre, jyAM dharmAdi dravyonI sattA nathI (aloka)-mAtra AkAza ja AkAza che te pradeza eTale alokAkAza. Ama, AkAzanuM A vividha vibhAjana lokanI sImAne AdhAre karavAmAM AvyuM che. AkAzanA uparyukta badhA bheda kAlpanika ke upAdhijanya che. kAraNa ke A rIte, AkAzanA ghaTAkAza, maThAkAza Adi aneka bheda pADI zakAya che. vAstavamAM, AkAza paNa dharmAdi-dravyanI jema eka akhaMDa astikAya dravya che jene pudgalanI jema toDIne be bhAgamAM vibhakta karI zakAya nahi. alokamAM dharmAdi dravyono abhAva hovAthI alokAkAzamAM Azraya pradAna rUpa AkAzanA sAmAnya lakSaNano abhAva che evuM kahI zakAya tema nathI. kAraNa ke AkAza alokamAM paNa Azraya devA mATe taiyAra che. koI dravya, koI kAraNe tyAM Azraya prApta karavA na jAya to temAM AkAzano zo doSa? vAstavamAM dharma ane adharma dravyanuM pratibaMdhaka hovAthI ja alokAkAzamAM anya dravyonI sattA nathI. sImArahita hovAne kAraNe AkAzane anaMta mAnavAmAM Avela che. Adhunika darzana-zAstramAM dharma adharma ane AkAza-A traNe dravyonI zaktio AkAzamAM ja mAnavAmAM Ave che. 1 juo pR. 55. pA. Ti. 1. pR. 75. pA. Ti. 3. 2 juo pR. 74. pA. Ti. 1. pR. 55. pA. Ti. 1. 3 icchA hu AgAsasamA aNantiyA / -3. 9. 48. tathA juo pR. papa. pA. Ti. 1. 4 These three functions of subsistence, motion and rest are assigned to space in modern philosophy. -bhA. da. rA., pR. 316. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana 4. kAladravya-dravyomAM thanAra parivartanathI je samayanI gaNanA karavAmAM Ave che tene "vartanA" kahevAmAM Ave che ane vastumAtranA parivartanamAM kAraNa rUpa vartanA" kAlanuM lakSaNa che.1 jena darzanamAM kAlanA be bheda pADavAmAM AvyA che. nilayakAla ane vahArakAla. graMthamAM kAlane je aDhIdvIpa pramANa (samaya kSetrika) gaNola che te vyavahArakAlanI rIte che. kAraNa ke parivartana to sarva kSetromAM pratyeka samaye thatuM rahe che ane tenI (nizvayakAlanI) dravyAtmaka sattA samasta lokamAM vyApta che. graMthamAM vyavahAra kAlanI daSTithI ja kAlane eplAya samaya paNa kahela che. hAlanA jeTalA bheda saMbhave che te badhA vyavahAranI dRSTie ja saMbhave che. kAraNa ke kAla paramANarUpa hovAthI graMthamAM anaMta saMkhyAvALA kAlano eka ja bheda gaNAvela che. bauddha ane vaizeSika darzanamAM paNa kAlano vyavahAra thAya che. bauddha darzanamAM kAla svabhAvasiddha dravya nathI. te mAtra vyAvahArika kAla che. 1 vattaNA lakkhaNo kAlo / -3. 28. 10. 2 ma. saM. nai., pR. 222; ta. . 6. 22-46 (sarvArthasiddhi To) 3 A dezaja zabda che. teno artha = sUrya AdinI kriyA (paribhramaNa)thI abhivyakta thato samaya. -phagAvo, pR. para. kAlazabdo hi varNapramANakAlAdiSvapi vartata, tato'ddhAzabdena viziSyata iti, ayNc...vseyH| -sthAnAlgasUtra (4. 1, ra64) vRtti, patra 190 (5) bhAga-2 A tulasI pR. 315. pA. Ti. 1. tathA juo - pR. 75. pA. Ti. 3, 4 juo - pR. 64. pA. Ti, 1. 5 so panesa sabhAvatI avijjamAnattA pacattimattako evA ti veditavvo / -saMkrAtrinI 1. 3. 16. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 : dravya-vicAra 81 vaizeSika darzanamAM kAla vyApaka ane eka che. paraMtu, prastuta graMthamAM kAla aNArUpa ane aneka saMkhyAvALo che. keTalAka zvetAMbara jaina-AcArya kAlanI svataMtra sattA svIkAratA nathI. A rIte A pAMceya prakAranA rUpI ane arUpI acetana dravyomAM pudgala dravya sivAyanAM bAkInAM cAra dravya bhAvAtmaka, niSkriya ane arUpI che. pudgala ja eka evuM dravya che jene ApaNe joI zakIe chIe ane sparzI paNa zakIe chIe. teno jIva sAthe ghaniSTha saMbaMdha che ane jIvonA vibhAjana Adi mATeno AdhAra paNa te ja che. cetana-dravya-jIvaH acetana-dravya uparAMta je dravyanI sattA che tenuM nAma "jIva' che. jemAM jovAnI tathA jANavAnI zakti hoya evA cetanAtmaka dravyane jIva kahevAmAM Ave che. caitanya hovAthI ja, thanAra pariNAmane athavA caitanyane ja "upayoga" kahevAmAM Ave che, tethI granthamAM jIvanuM lakSaNa upayoga (cetanA) che ema darzAvavAmAM AvyuM che. jenA darzanamAM A upayoganA mukhyatve be prakAra mAnavAmAM AvyA che. darzanopayoga (nirAkArajJAna-svayaMsaMvedanAtmaka) ane jJAnopayoga (sAkAra-jJAna-para saMvedanAtmaka). darzana zabdano artha thAyaH koI vastu bAbata vizeSa jANakArI prApta karavI, tethI jJAna pahelAM darzana avazya thAya che. ahIM darzanopayoga eTale svanuM nirAkAra saMvedana hovuM ane jJAnopayoga eTale sva 1. atItAdivyavahArahetuH kAlaH / sa caiko vibhurnityazca / --ta ., pR. . 2 nainana-mahendrakumAra, pR. 223. 3 jIvo uvaogalakSaNo / -3. 28. 10. 4 upayogo lakSaNam / sa dvividho'STacaturbhedaH / -te. khU. 2. 8. 9. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana ane parano sAkAra bodha thavo. jemAM jJAnadarzanarUpa cetanA (upayoga) nathI te acetana che ane jemAM caitanyano koIka aMza paNa hAjara che te cetana athavA jIva che. jIva eTale ja AtmA. 82 upara, jIvanuM je lakSaNa darzAvavAmAM AvyuM che te acetanathI tene pRthak karanAra svarUpa-lakSaNa che. jIvanA A svarUpanuM samarthana karatAM, graMthamAM bIjI rIte paNa kahevAmAM AvyuM che ke jJAna, darzana, sukha, du:kha, cAritrya, tapasyA (tapa). vIrya ane upayoga-A badhAM jIvanAM lakSaNa che'. A lakSaNamAM jIvanAM je asAdhAraNa dharmonuM kathana karavAmAM AvyuM che te mAtra jIvamAM ja saMbhave che. jo ke vIrya (sAmarthya) acetanamAM paNa jovA maLe che. paraMtu, acetana saMbaMdhI vIrya upayoga-zUnya hovAthI ahIM abhISTa nathI, kAraNa ke jJAna-darzana Adi asAdhAraNa dharmono saMbaMdha chevaTe to upayoga sAthe ja che. upayoga hoya to ja jJAna, darzana Adi joI zakAya che. mATe jIvanA prathama lakSaNamAM mAtra upayogane ja jIvanuM lakSaNa gAvAmAM Avela che. 'tattvArthasUtra'mAM paNa upayogane jIvanuM lakSaNa gaNAvI tene jJAna ane darzananA bhedathI be prakArano mAnavAmAM Avela chera mATe upayoga athavA cetanA ja jIvanuM prathama lakSaNa che. * zarIrathI pRthak jIvanA astitva bAbata eka sahuthI moTI zaMkA e che ke jo tenuM astitva che to te dekhAto kema nathI ? 'uttarAdhyayana'mAM jyAre bhRgu purohita vagerenA pralobhanathI AkarSI zakato nathI tyAre te dharmanA AdhArabhUta AtmAnA astitvamAM AvI zaMkA karatAM kahe cheke jema avidyamAna evo agni ara|imaMthana (be kASThane ghasavAM)thI, ghI dUdhamAMthI, talamAMthI tela vagere utpanna thAya che temaja cetana jIvanI cAra bhautika dravyo (pRthvI, jala, teja ane 1. nANaM ca daMsaNaM ceva caritaM ca tayo tahA / vIriyaM uvaogo ya eyaM jIvassa lakkhaNaM // 2 tathA juo - pR. 81. pA. Ti. 4. 13. 28. 11. Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 : dravya-vicAra vAyu)mAMthI utpatti thAya che ane tenAthI chUTuM paDI jatAM cetana (jIva) paNa naSTa thaI jAya che. enAthI juduM koI anya cetanAtmaka svataMtra jIva-dravya nathI. AnA uttaramAM bhragu purohitanA baMne putro kahe che ke AtmA (jIva) jo ke rUparahita (amUrta) che. tethI tenuM grahaNa indriyo dvArA thatuM nathI. je amUrta che te nitya paNa che. Ama ahIM darzAvavAmAM AvyuM che ke AtmA amUrta hovAthI tenuM pratyakSa jJAna thatuM nathI, jo mUrta hovA chatAM vAyu ApaNane dekhAto nathI to pachI amUrta jIvanuM pratyakSajJAna kevI rIte thAya? jIvanA astitvanuM jJAna tenAM kAryo dvArA ja (anumAna pramANathI) thaI zake che. granthamAM evAM cAra mukhya kArya gaNAvavAmAM AvyAM che ane tenAthI jIvanA astitvanuM jJAna thAya che. e mukhya kAryo A pramANe che: 1huM jJAnavAna chuM. 2 huM mane potAne jANuM chuM. huM sukhI chuM. 4 huM duHkhI che. AvA ane bIjA anubhavothI pratIta thAya che ke zarIra uparAMtanuM koI cetana dravya che. bhragupurohite araminthana AdithI avidyamAna 1 jahA ya aggI araNI asantI khIre ghayaM telu mahAtileSu / emeva jAyA sarIraMsi sattA saMmucchaI nAsai nAvaciDhe / -3. 14. 18. 2 nA rUriyo mamuramAvA murAvA vi ca hodda nivyo ! -3. 14. 19. 3 nANeNaM daMsaNeNaM ca suheNa ya duheNa ya / -3. 28. 10. 4 "mAruM zarIra', "mAro hAtha' evo ApaNo anubhava karIe chIe. AvA bhedAtmaka anubhavathI jANI zakAya che ke zarIra ane AtmA bhinna bhinna che. jo te banne eka ja hota to mAruM zarIra' evo anubhava na thAya. athavA to kahevAmAM Ave ke "mAro AtmA" evo paNa anubhava thAya che. to ApaNo kahIzuM ke tethI AtmA svataH siddha thaI jAya che. kAraNa ke te vakhate "mAro' e zabdano prayoga zarIra mATe thayo che. Ama AtmA zarIrathI bhinna che ema siddha thAya che. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana agni vagerenI utpatti darzAvI te paNa anubhavathI viparIta che. jo araNimAM agni, dUdhamAM ghI, talamAM tela pahalethI avidyamAna hota to te temAMthI utpanna ja na thAta. jo e rIte asatamAMthI satuM pedA thavA mAMDe to pachI tela vagere mATe talanI ja zI jarUra ? retI vageremAMthI papA tela kema na nIkaLe ? A uparAMta, jo zarIrathI cetana dravya juduM na hoya to kayA karANe mRta puruSane zarIra hovA chatAM sukha duHkhAdino anubhava thato nathI ? "vizeSAvazyaka bhASya'mAM darzAvavAmAM AvyuM che ke mRta zarIramAM jo vAyuno abhAva thaI jAya to paMpa AdithI havA bharIne tene jIvita karI zakAta. jo temAM tejano abhAva thAya to vAyunI jema tejano praveza karAvavAthI tene jIvaMta karI zakAta. jo temAM viziSTa prakAranA tejano abhAva hoya to te viziSTa teja zuM che? AtmA sivAya te teja kaMI nathI. vaLI, jeno niSedha karavAmAM Ave che tenI sattA avazya rahe che. tethI prastuta graMthamAM paNa zarIrane jIvatvanA abhAvamAM tuccha gaNela che. AvA anya aneka tarko dvArA moTA bhAganAM badhAM AtmavAdI 1 syAd-ajJAtopAlambho'yaM, tasyA bhUtasamudAyopalabdhisiddhaH, na mRtazarIre vyabhicArAt, tatra vAyvAbhAve na vyabhicAra iti cet, na, nlikaapryogprkssepe'ynuplbdheH| tejo nAstIticet, na, tasyApi tayaiva kSepe'nupalabdheH, viziSTaM tejonAstIti cet AtmabhAva ityAramyAtAM tarhi bhUmyAliGganam / -viSAvaramANvaTI-tRtIyAdhara, pR. 17. 2 yannipivyate tat sAmAnyena vidyate eva / -paddanasamuccaya-guNaratna, pR. 48. 49. pAzcAtyadarzanamAM AdhunikayuganA saMsthApaka dekArTa paNa A rIte ja AtmAne siddha kare che. -juo pAzcAtyadarzana pR. 86. 88. 3 taM ekkagaM tucchazarIraMga se / -3. 13. 25. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1: dravya-vicAra 85 bhAratIya darzana jIva athavA AtmAnA astitvane siddha kare che. uttarAdhyayana'mAM jIvanA sAmAnya cetana guNa uparAMta keTalAka bIjA guNo paNa darzAvAyA che je tene ajIvathI judA pADanArA to nathI paNa jIvanA svarUpano khyAla to jarUra Ape che. jemake : 1. jIva amUrta che-'saMsArAvasthAmAM jIva zarIranA saMbaMdhane lIdhe jo ke mUrti jevo che. paraMtu vAstavika rIte rUpa, rasa, gaMdha vagerethI rahita hovAthI tene amUrta svabhAvavALo mAnavAmAM Avela che. amUrta svabhAva hovAne kAraNe ja te ApaNI Indriyo dvArA pratyakSa thato nathI. 2. jIva avinazvara che-je amUrta che teno zastrAdithI vinAza saMbhavato nathI tethI te ajara-amara paNa che. gItAmAM paNa tene ajara-amara kahelo che. granthamAM e mATe, nazvara saMsAramAM jIvane sAravAra vastu mAnela che. anAdi kALathI zarIra sAthe saMbaMdha hovAthI jIva eka zarIrano nAza thatAM bIjA zarIrane prApta kare che mATe zarIra-saMbaMdhane kAraNe te anitya paNa che. 3. jIva svadezaparimANavALo che-"AtmA svata: amUrta che paraMtu zarIranA 1 juo - pR. 83. pA. Ti. 2. tathA pravacanasAra 2. 80. 2 ejana : nasthijIvassa nAsu tti / -3. 2. ra7. rU nA nidarate...... dI DhImAne zArIre ! -ItA 2. 19. ra0. 4 jahA gehe palittammi tassa gehassa jo pai / sArabhAMDANi nINei asAraM avaujjhai / / evaM loe palittammi jarAe maraNeNa ya / appANaM tAraissAmi tubmehiM aNumanio / -3. 19. rara-ra4. 5 usseho jassa jo hoI bhavammi carimammi u| tibhAgahiNo tatto ya siddhANogAhaNA bhave // -3. 36. 64. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra H eka parizIlana saMbaMdhathI mUrta jevo rahela che. mATe jIvamAM svata: koI AkAra-prakAra vagere na hovAthI zarIranA saMbaMdhane kAraNe tene svadeha-parimANavALo mAnavAmAM Avela che. jIva svadehaparimANa-vALo hovAthI te nathI vyApaka ke nathI aNurUpa. paraMtu, nAnA ke moTA zarIramAM jeTaluM sthAna prApta kare che teTalAmAM ja te vistAra ke saMkoca prApta karIne rahe che. jo tene svadeha-parimANAvALo na mAnIne vyApaka mAnavAmAM Ave to tene zarIranI bahAra paNa saMvedana thavuM joItuM hatuM. jo aNarUpa mAnavAmAM Ave to pUrNa zarIramAM saMvedana na thAta. ApaNane sarIra-pradeza mAtramAM saMvedana thAya che; zarIranA eka-pradezamAM ke zarIranI bahAra nahIM, tethI AtmAne zarIra-parimANAvALo mAnavAmAM Avela che. ahIM eka prazna e thAya ke mukta jIvone zarIrarUpI baMdhana na hovAthI teNe samastalokamAM vyApta thavuM joIe. ahIM jANavA maLe che ke mukta-jIvone vyApaka mAnavAthI zarIra-pramANAvALA siddhAMtano virodha thAya che. tethI tene paNa vyApaka na mAnIne pUrva janmanuM kAraNa zarIra-pramANAnI apekSAe 1/3 bhAga nyUna mAnavAnuM kAraNa e che ke zarIramAM keTaloka bhAga 1/3 bhAga nyUna kSetra mAnela che. baMdhanano abhAva hovAthI tathA temAM saMkoca-vikAsano svabhAva hovAthI muktajIvane mATe "arUpatA ke vyApakatA thavI joItI hatI. teno abhAva mAnI zakAto nathI kAraNa ke satunA kyAreya vinAza thato nathI. 4. jIva kartA-bhoktA tathA pUrNa svataMtra che-svayaMnA utthAna ane patanamAM 1 ejana 2 appA naI veyaraNI appA me kUDasAmalI / appA kAmaduhA gheNU appA me nandaNaM vaNaM / / apA kattA vikattA ya duhANa ya suhANa ya / appA mittamamittaM ca duppaTThiya supaTTio // -3, 20. 36-37. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 : dravya-vicAra jIvane pUrNa svataMtra, kartA ane bhoktA mAnela che. tethI graMthamAM kahevAyuM cheAtmA potAno kartA, vikartA (utthAna ane patanano), sAro mitra, kharAba zatru, vaitaraNI nadI (eka nArakI nadI je du:khakara che), kUTa zAlmala vRkSa (du:kha denAra vRkSa), kAma dudhA ghena tathA naMdana vana (A baMne sukhakara che) che. AnuM tAtparya e ke AtmA jevuM Icche tevuM karma karIne potAne sArA ke khoTA mArge laI jaI zake che. jo sAruM kAma kare to potAno sahuthI moTo mitra bane che. kAmadhenu bane che tathA naMdanavana paNa thAya che. jo kharAba kArya kare to potAno sahuthI moTo zatru thAya che, vaitaraNI tathA kUTa zAlmali bane che. temAM Izvara-kartaka koI hastakSepa thato nathI. jIva jevuM kare che tevuM bhogave che. sArAM kAma kare to sukhI thAya che ane kharAba kAma kare to duHkhI thAya che. 5. jIva Urdhvagamana-svabhAvavALo che-mukta-jIvono nivAsa lokanA uparanA bhAgamAM mAnavAmAM Ave che tethI jIvano svabhAva paNa Urdhvagamana karavAvALo mAnavo joIe. te baMdhanane kAraNe nIce (saMsAramAM paDelo che. jo Ama na mAnavAmAM Ave to mukta jIvo jyAM teo zarIrano tyAga kare tyAM ja rahetA hota. A rIte graMthamAM jIvane jJAna-darzanasvabhAvarUpa, cetanaguNA uparAMta amUrta, nitya, svadehaparimANa, kartA, bhoktA, svataMtra, Urdhvagamana svabhAvayukta tathA nazvara saMsAramAM sArabhUta dravya mAnavAmAM Avela che. jIvanuM AvuM ja svarUpa anya jaina graMthomAM paNa jovA maLe che. 1 ejana 2 aloe paDihayA siddhA loyagge ya paiTThiyA / ihaM bodiM vaittANaM tattha gaMtUNa sijjhaI / / -3. 36. 56. tarata mUrNa chAtronAl ...............tathAtipariNamItrA -1. sU. 10. pa-6. 3 jIvo uvaogamao amuttikattA sadeha parimANo / bhottA saMsAratyo mutto so vissasoDDagaI / -vyasaMgraha, gAthA 2. tathA juo - bhagavatIsUtra 2. 10; sthAnAnna 5. 3. pa3.; navapadArtha, pR., 29. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana jIvonA prakAra- jIvonI saMkhyA graMthamAM kAladravyonI jema anaMtanI darzAvavAmAM AvI che'. havA, pANI, pRthvI, agni, choDa, kUtaro, billI, pazu, strI, puruSa vageremAM sarvatra jIvonI sattA mAnavAmAM AvI che. A badhA jIvone sarvaprathama mukta ane baddhanI dRSTie be bhAgomAM vibhAjita karavAmAM AvyA che. tene ja anukrame 'siddha' ane 'saMsArI'nA nAme paNa ullekhavAmAM AvelA che. tene anukrame 'azarIrI' tathA 'sazarIrI' paNa kahI zakAya; kAraNa ke badhA mukta jIva zarIra rahita hoya che ane badhA saMsArI jIva zarIra-sahita hoya che. evo koI samaya ke sthAna nathI ke jyAre saMsArI-jIva zarIra-rahita hoya. mRtyu pachI (eka zarIra choDI bIjAmAM jatI vakhate) paNa te eka vizeSa prakAranA zarIra (kArmA-zarIra)thI joDAyela rahe che. A siddha ane saMsArI jIvonA svarUpAdino khyAla nIce pramANe ApavAmAM Avela che : 1. siddha jIva-je baMdhanathI rahita sva-svarUpamAM rahe che tene siddha jIva kahevAmAM Ave che. tene baMdhananA abhAvathI 'mukta', zarIrathI rahita hovAthI 'azarIrI' ane pUrNajJAnathI yukta hovAthI 'buddha' kahevAmAM Ave che. temano nivAsa lokathI uparanA bhAgamAM (lokAntamAM) darzAvavAmAM Avyo che. temano AkAra pUrvajanmanA zarIra karatAM 1/3 bhAga nyUna hoya che. teo anaMta-darzana ane anaMtajJAna sahita anaMta sukhavALA paNa che. emanAM sukhonI AgaLa ApaNAM sukho tuccha (nagaNya) che. temane saMsAramAM pharI AvavApaNuM rahetuM nathI. AtmAnuM je zuddha svarUpa darzAvavAmAM AvyuM che te e svarUpamAM sarvadA rahe che. 88 jo ke siddha jIvonA jJAna, darzana, sukha AdimAM koI taphAvata nathI kAraNa ke badhA sarvajJa, sarvadarzI, anaMta sukhothI yukta tathA sakaLa baMdhanothI rahita che. 1 juo - pR. pA. Ti. 1. 2 saMsAratthA ya siddhA ya duvihA jIvA viyAhiyA / saMsAriNo muktAzca / 3 6. 10. 35; 36. 48-67; vizeSa mATe juo - prakaraNa 6. 3. 36. 48, 249. --tA. pU. 2. 10. Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 : dravya-vicAra paraMtu, pUrvajanmanI upAdhinI dRSTie temanA paNa aneka bheda paDI zake. 2. saMsArI jIva-je karelAM karmonAM phaLa bhogavavA mATe parataMtra che tathA zarIrathI joDAyela che te badhA saMsArI-jIva che. temane 'baddha' ke 'sazarIrI' jIva paNa kahI zakAya. teo jo ke karma karavAmAM svataMtra che paraMtu, tenuM phaLa bhogavavAmAM parataMtra che. temane karma-phaLa bhogavavA mATe zarIrano Azraya levo paDe che. saMsArano artha thAyaH AvAgamana. arthAt jyAM karma-phaLa bhogavavA mATe eka zarIrane badale bIjuM zarIra grahaNa karavuM paDe athavA janma-maraNanA pherAmAM aTavAvuM paDe tene 'saMsAra' kahevAmAM Ave che. tethI 'saMsArI' lokamAM nivAsa kare te ja nahi kAraNa ke ema mAnavAthI siddha jIva paNa lokanI aMda2 ja rahevAne kAraNe saMsArI kahevAze. A rIte, saMsArI eTale te ke je potAnA zuddha-svarUpane prApta na karatAM karma-phaLa bhogavavA mATe parataMtra che. tathA zarIra sAthe joDAyela che. saMsArI jIvonAM mukhya rUpe pAMca prakAranAM zarIra mAnavAmAM AvyAM che'. 1. audArika-evuM sthULa zarIra ke jenuM chedana-bhedana thaI zake che. 2. vaikriyaka-jenuM chedana-bhedana na thaI zake paNa svecchAthI nAnuM, moTuM, pAtaLuM, jADuM evAM aneka rUpa karI zakAya. 3 AhAraka-koI vizeSa avasara vakhate muni dvArA banAvavAmAM Avela zarIra 4 tejasa-annAdi pAcana-kriyAmAM teja utpanna karanAra ane 5 kArmA-puNyapApa rUpa karmono piMDa. A pAMca prakAranA zarIromAMthI tejasa ane kArmaNa zarIra pratyeka saMsArI jIvanI sAthe sarvadA rahe che. tethI teno jIva sAthe anAdi saMbaMdha che. A be zarIro uparAMta jIvita avasthAmAM jIva sAthe audArika tathA vaikriyakamAMthI koI eka zarIra vadhArAmAM rahe che. A rIte sAmAnyataH jIvita avasthAmAM eka jIvanI sAthe traNa zarIra 1 tao orAliyateyakammAiM savvAhiM vippajahaNAhiM vippajahittA audArikavaikriyakAhArakataijasakArmaNAni zarIrANi / tathA juo - 2. 37-49. 89 13. 29. 73. --. sU. 2. 36. Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 uttarAdhyayana-sUtraH eka parizIlanA rahe che. audArika ane vaikriyaka zarIrano abhAva mAtra mRtyu kALe thAya che. bIjo janma letAM, dArika ane vaikriyakamAMthI koI ne koI zarIra punaH prApta thaI jAya che. sAdhAraNa rIte manuSya ane pazu-pakSIo (tiryaMco)mAM audArikazarIra jovA maLe che. deva ane nArakIomAM vaikriyaka zarIra jovA maLe che mATe saMsArI jIvone "sazarIrI" ke "baddha" kahevAmAM kAMI vAMdho nathI. saMsArI jIvonA vibhAjanano srotaH graMthamAM saMsArI-jIvonA vibhAjana mATenA aneka srota che jemAMnA keTalAka nIce mujaba che : 1. gamana karavAnI zakti-je jIva eka sthAnethI bIje sthAne jaI zakavA samartha che temane eka vibhAgamAM rAkhavAmAM Ave che ane je evA sAmarthyavALA nathI tene bIjA vibhAgamAM rAkhavAmAM Ave che. graMthamAM temanA nAma anukrame trasa" ane "sthAvara Apela che. A vibhAjanane mULa AdhAra mAnIne AgamanuM vibhAjana karavAmAM AvyuM che. ahIM eka vAta yAda rAkhavA jevI che ke badhA jIva sakriya che chatAM gatizIlatAne AdhAre je vibhAjana karavAmAM AvyuM che te vartamAna samayamAM cAlavA-pharavAnI zaktinI daSTie che. 2 zarIranI sthULatA ane sUkSmatA'- jemanuM zarIra sthaLa che tene eka vibhAgamAM ane jemanuM zarIra sUkSma (laghu) che temane bIjA vibhAgamAM rAkhI 1 saMsAratthA u je jIvA duvihA te viyAhiyA / tasA ya thAvarA ceva thAvarA tivihA tahiM / -3. 36. 68. tathA juo - u. 5. 8, 8, 10, rapa-ra3, ta. sU. 2. 1ra. 2 tasANaM thAvarANaM ca suhumANaM bAdarANa ya / -3. 34. 9. tathA juo - bhA. saM. je. pR. ra18-219. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 : dravya-vicAra zakAya. ahIM jADA zarIrane tathA pAtaLA zarIrane anulakSIne sthULatA ke sUkSmatA zabdo samajavAnA nathI. paraMtu, je divAla AdithI agninA kiraNonI jema aTake nahi te sUkSma che. A viSayamAM granthamAM eka karma-vizeSa (nAmakarma) svIkAravAmAM Avela che, tenuM varNana AgaLa upara karavAmAM Avaze. 3. zarIranI utpatti (janma) - je, mAtA-pitAno saMyoga thatAM mAtAnA garbhamAMthI utpanna thAya che te "garbhaja' che. je mAtA-pitAnA saMyoga vagara ahIM tahIM apavitra-sthaLe pedA thAya te saMmUrNima kahevAya che. je koI sthAnavizeSamAMthI evI rIte UbhA thAya jANe ke sUIne jAgyAM che tevuM lAge te upapAdajanmavALA jIvo che. manuSya ane pazu AdimAM prathama be prakAranA janma saMbhave che. deva ane nArakiyomAM trIjA prakArano janma thAya che. A rIte, zarIranI utpatti (janma)nA AdhAre saMsArI jIvonA traNa bheda paDe che. 4. zarIranI pUrNatA tathA apUrNatA - zarIranI pUrNatAthI ema samajavAnuM che ke je jIvane je prakAranuM zarIra prApta karavAnuM che teno pUrNa AkAprakAra hovo, jene zarIranI pUrNatA prApta thaI cUkI che te paryApta' kahevAya che ane jene zarIranI pUrNatA prApta nathI thaI te "aparyAptaka' kahevAya che. jenadarzanamAM cha paryAptio mAnavAmAM AvI che ane tenI mAtrA judA judA jIvomAM judI judI nakkI thayelI hoya che. 1 saMmucchimA ya maNuyA gambhavakkaMtiyA tahA / -3. 36. 194. tathA juo bhA. saM. je., pR. ra18-219. 2 pajjantapajjattA evameva duhA puNo / -3. 36. 70. tathA juo - u. 36. 84, 92, 108, 117 vagere. 3 AhArasarIriMdiyapajjattI ANapANabhAsamaNo / cattAriM paMca chappi ya eiMdiyaviyalasaNNINaM / / -go. jI. gAthA 118 (TIkA sahita) T 1 i di I Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana 5. janma saMbaMdhI zarIranI avasthA-vizeSa (gati) - janma saMbaMdhI zarIranI mukhya cAra avasthAo (paryAya) che ane tene "gati'nA nAme vyakta karela che. jo ke "gati' zabdano sAmAnya artha "gamana" che paraMtu ahIM devAdi cAra avasthA-vizeSomAM jIva gamana kare che te kAraNe tene "gati' nAma ApavAmAM AvyuM che. A bAbatamAM eka prakAranuM karma-vizeSa svIkAravAmAM AvyuM che ane tenA AdhAre tenI vyAkhyA karavAmAM AvI che. A gati-bhedanA AdhAre jIvanAM je cAra bheda pADavAmAM AvyA che temAM nAma che: deva, manuSya, tiryaka, (pazu-pakSI-vRkSa) vagere ane narka. 6. dharmAcaraNa-ahiMsA vagere dharmanuM je pAlana kare che te "sanAthI jIva" kahevAya che ane je evuM nathI karatA te "anAthI jIva' kahevAya che. Ama be bheda paDyA che. bIjI rIte tene traNa bhAgomAM paNa vibhakta karavAmAM Ave che. jemake: manuSyajanmane mULa dhana mAnIne 1 mULa dhanarakSaka-evAM kAryo karanAra ke jenAthI mAnavajanmanI pharIvAra prApti thAya. 2 mULadhana vinAzaka-pazu ane nakadi yoniomAM janma le che ane 3 mULadhanavardhaka-je sArAM kAryo karIne devapaNAne prApta kare che. 1 paMcidiyA u je jIyA caubvihA te viyAhiyA / neraiyA tirikkhA ya maNuyA devA ya AhiyA // -3. 36. 115. 2 imA hu atrA vi aNAhayA nivA tAmegacitto nihUo suNehi me / / niyaNThadhamma lahiyANa vI jahA sIyanti ege bahukAyarA narA // -3. 20. 38. tujhaM suladdhaM kha maNussajammaM lAbhA suladdhA ya tume mahesI / tubbhe saNAhA ya sabandhvA ya jaM me ThiyA maggi jiNuttamANa / 3. 20. papa. 3 mANusattaM bhave mUlaM lAbho devagaI bhave / mUlacchee jIvANaM naragatirikkhattaNaM dhuvaM / / -3, 7. 16. tathA juo - u. 7. 14, 21. Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 : dravya-vicAra 7. jJAnendriyo1- pAMca indriyone jJAnanA srota tarIke mAnavAmAM Avela che. krama pramANe tenAM nAma A pramANe che. sparza, rasanA, ghrANa, cakSu, tathA karNa. AmAMthI je kramazaH eka IndriyavALA che te 'ekendriya', be vALA 'dvIndriya', trAvALA 'trIndriya', cAra vALA 'caturindriya' ane pAMca indriyovALA hoya te 'paMcendriya' jIva kahevAya che. A indriyonI saMkhyAmAM vRddhi kramazaH ja thAya che. Ama A keTalAka mukhya prakAro che ane tenA AdhAre jIvonuM vibhAjana karavAmAM Ave che. zarIramAM jovA maLatA rUpAdinA taratamabhAva tathA sthAnavizeSa vagerene AdhAre jIvanA ananta prakAro thaI zake, jenI sUcanA mAtra graMthamAM ApavAmAM AvI cheOM. vastuta: A badhA bheda zuddha jIvanA nathI paNa zarIrAdinI upAdhithI viziSTa jIva (AtmA)nA che. gamana karavAnI zaktinI apekSAe je trasa ane sthAvaranA bhedathI be bhedo pADavAmAM AvelA temAMthI prathama sthAvara jIvonA bhedAdino have vicAra karavAmAM Avaze. sthAvara jIvaH cAlavA pharavAnI zaktithI rahita jIvo sthAvara kahevAmAM Ave che. tenA mukhya traNa bheda pADavAmAM AvyA che : 1. urAlA tasA je u cauhA te pakittiyA / veiMdiyA teiMdiyA cauro paMcidiyA ceva || 2 eesi vaNNao ceva gaMdhao rasaphAsao / ThANAdesao vAvi vihANAI sahassaso || tathA juo - u. 36. 91, 105, 116, 125 vagere. 3 puDhavI AujIvA ya taheva ya vaNassaI / iccee thAvarA tivihA tesiM bhee suNeha me / / tathA juo - u. 36. 68. 93 -3. 36. 126. 13. 36. 83. 13. 36. 69. Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana 1. pRthvI zarIravALA (pRthivIyi) 2. jaLa zarIra vALA (nArI) 3. vanaspati zarIravALA (vanaspatikAyika). A gamanakartRka vibhAjaka rekhA graMthamAM sarvatra jovA maLatI nathI. kAraNa ke bIje agni zarIravALA (agnikAyika) tathA vAyuzarIravALA (vAyukAyika) ekendriya jIvone paNa emanI sAthe ja gAvavAmAM AvyA che ane bAkInA-ne 'trasa' kahevAmAM AvyA che'. e rIte, jyAM trasa jIvanA prakAro gaNAvavAmAM AvyA che tyAM dvIndriyAdine pradhAna (3rAha) trasa kahevAmAM Avela che. eno artha e thayo ke vAyukAyika ane tejaskAyikane koIka dRSTie trasa kahI zakAya che ane bIjI rIte te sthAvara paNa che. tethI ApaNe tene apradhAna trasa paNa kahI zakIe. ahIM eka vAta vicAraNIya che ke je rIte agninuM Urdhvagamana karavAthI tathA vAyunuM tiryakramana karavAthI temAM trasarUpatA mAnavAmAM Ave che. te rIte jaLamAM paNa adhogamana tathA vanaspatiomAM Urdhva ane adhogamana baMne hovAthI jalakAyika ane vanaspatikAyikamAM trasarUpatA kema nathI gaNI ? ema kahevAno artha e che ke jo agnine trasa kahI zakAya to vanaspatine paNa trasa kahevI joIe. kAraNa ke te baMne potAnA mUla sthAnano sarvathA tyAga na karIne ja gamana kare che. jo vAyune potAnA sthAnamAMthI dUra thavAne kAraNe trasa kahevAmAM Ave to jaLamAM paNa eja vAta lAgu paDatI hovAthI tene paNa trasa kahevuM joIe. jANAvA maLe che ke A bAbatamAM pahelAM paNa sthAvara jIvonA vibhAjanamAM matAMtaro rahela che tethI 'uttarAdhyayana'mAM ghaNI jagAe chaHkAyanA jIvono ullekha karavAmAM Avela che. cha kAyanA jIvomAM pAMca sthAvara ane eka trasano prakAra gaNI levAmAM Avyo che. 1 puDhavI - AukkAe teU - vAU - vaNassai-tasANaM / tathA juo - u. ra6. 31. 2 itto u tase tivihe vRcchAmi aNupubvaso / teU bAU ya bodhavvA urAlA ya tasA tahA // 94 tathA juo - u. 36. 107, 126. 3 juo - pR. 94, pATa Ti. 1. 3. 26. 30. -3. 36. 106. Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1: dravya-vicAra 95 A rIte, agnikAyika ane vAyukAyika jIvomAM sthAvarapaNAnuM prAdhAnya hovAthI tathA viSayanuM sAmya hovAthI ahIM ekendriyanA pAMca bhedone daSTimAM rAkhIne vicAra karavAmAM Avaze. 1. pRthvIkAyika jIva-jenuM pRthvI ja zarIra che tene pRthvIkAyika jIva kahevAmAM Ave che. sUkSma ane sthaLa tarIkenA be bheda prathama pADavAmAM AvyA pachI baMnenA paryApta ane aparyApta evA avAjora be be bheda pADavAmAM AvyA che. sthaLa paryApIkane prathama to mRdu (zlaSNA) ane kaThina (khara) evA be bhAgomAM vibhakta karela che. tyArabAda, mRdu-pRthvInA sAta ane kharapRthvInA chatrIza prakArone gaNAvavAmAM AvyA che. (ka) mRdu-pRthvInA sAta prakAra- kALI, bhUrI, lAla, pILI, zveta, pAMDu tathA panakamRttikA (AkAzamAM phelAnAra ati sUkSma raja) evA sAta prakAra pADela che. A badhA bheda raMgane AdhAre gaNAvavAmAM AvyA che. (kha) khara pRthvInA chatrIza prakAra- zuddha-pRthvI (samUharU5), zarkarA, retI, paththara, zilA, lavaNa, kSAra, lokhaMDa, tAMbu, trapu, sIsuM, cAMdI, sonuM, vaja (hIro) haritAla (pILI ane sapheda), hiMga luka (girapha), mana:zilA, sAsaka (eka jAtanuM ratna). aMjana (suramo), paravALuM; abhrapaTala (abarakha), annavAlaka, gomedaka, ruca, aMka, sphaTika-lohitAkSa, marakata-masAragalla, 1 duvihA puDhavIjIvA ya suhumA bAyarA tahA / pajjantamapajjattA evameva duhA puNo / -3. rU. 70. 2 vAyarA je u pajjattA duvihA te viyAhiyA / saNhA kharA ya bodhavvA saNhA sattavihA tahiM / / ee khara puDhavIe bheyA chattIsamAhiyA / egavihamanANattA suhamA tattha viyAhiyA / / -3. 36. 76-77. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana bhujamocaka, indrinIla, caMdanageru-haMsagarbha, pulaka, saugandhika, caMdraprabha, vaidUrya, jalakAtta ane sUryakAnta-kharapRthvInA A 36 prakAromAM kaThora sparzayukta dhAtu, pASANa, maNi vagerene gaNAvavAmAM AvyA che. gomedakathI mAMDI aMta sudhInA badhA bheda khAsa prakAranAM ratnonAM nAma che. sUkSma pRthvIkAyika jIva eka ja prakArano che. 2. apakAyika jIva-jenuM zarIra jaLa che tene apamAyika jIva kahevAmAM Ave che. sUkSma-paryApta, sUkSma-aparyApta, sthULa-paryApta ane sthaLa aparyAptanA bhedathI pRthvIkAyikanI jema tenA paNa cAra bheda pADavAmAM AvyA che. sthaLa athavA bAdara-paryApta jIvonA pAMca prakAro gaNAvela che. jemake: zuddhodaka (madya athavA samudra vagerenuM jaLa), avazyAya (jhAkaLA, haratanu, mahikA ane hima (barapha). 3. vanaspatikAyika jIva-jenuM zarIra vanaspati ja che tene vanaspatikAyika jIva kahevAmAM Ave che. pRthvInA bhedothI jema tenA paNa sUkSmaparyApta, sUkSma aparyApIka sthaLa paryApta, sthaLa aparyApta evA cAra bheda gaNAvavAmAM AvyA che. sthULa-paryAptanA vaLI be bhAga pADavAmAM AvyA che. 1 sAdhAraNa zarIra (jenA zarIramAM ekathI vadhu jIvo nivAsa kare che ane ekanA AhAra vagerethI 1 ejana 2 phuvA mAsanIvA 3. (zeSa pR. 95, pA. Ti. 1 nI jema). -3. 36. 84. 3 vAyarA je u pajjatA paMcahA te pakittiyA / suddhodae ya usse harataNa mahiyA hime // -3. 36. 86. 4 'haratuna:' snigdhapRthivosamudbhavaH tRNAgrabinduH 'mahikA' karmamAseSu sUkSmavarSam / -3. ne. vR. 9. 38. 5 vidA vaNasanIvA...(zeSa pR. 95, pA. Ti. 1nI jema) . -3. 36. 22. 6 bAyarA je u pajjatA duvihA te viyAhivA / sAhAraNasarIrA ya pattegA ya taheva ya / / -3. 36. 13. Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1: dravya-vicAra badhAnuM poSaNa thAya che) tathA 2. pratyeka-zarIra (jenA zarIramAM eka ja jIva rahe che. athavA je zarIrano eka ja svAmI hoya che). A pachI, A baMnenA aneka bhedomAMthI keTalAka avAjora prakArone gaNAvavAmAM Avela che. jemake : (ka) sAdhAraNa-zarIra bAdara (dhULa) paryAptanA keTalAka prakAra- Alu, mULo, Adu, harilI, sirilI, sisirilI, yAvatika, kanTalI, palAMDu (DuMgaLI), lasaNa, kuhuvata, lohinI, hutANI, dUta, mUDa, kRSNa, vrajakanda, sUraNa, azvakarNA, sihakarNa, muluMDhI, haLadara, Adi aneka kandamULa A vibhAgamAM samAviSTa thayela che. emanAM nAmono khyAla vaidyAka nighaMTu tathA dezadezAMtaranI bhASAo dvArA Ave che. (kha) pratyeka-zarIra bAdara (dhULa) paryApIThanA keTalAka prakAra-vRkSa, guccha, gulma (navamAlikA vagere), latA (caMpaka vagere), vallI (kArelAM vagere) tRNa (ghAsa), valaya (nAriyela vagere). temAM chAla valayAkAra hoya che, zAkhAo nathI hotI, parvaja je gAMTha vALAM hoya che) jemake vAMsa, zeraDI vagere, kahu (ku-pRthvI; tenuM bhedana karIne utpanna thanArAM chatrAkAra), jalarUha (kamala vagere), auSadhitRNa (zAlyAdi dhAna), haritakAya jevA aneka vRkSa tathA choDa A vibhAgamAM samAveza pAmyAM che. 4. agnikAyika jIva-agni jevuM zarIra che tene agnikAyika jIva kahevAmAM Ave che. pRthvInI jema tenA paNa cAra bheda che. temAMthI bAdara 1. patteyasarIrA u NegahA te pakittiyA / musuMDhI ya haliddA ya NegahA evamAyao / / -3. 36. 24-12. 2 suvida tenIvA 3. (zeSa pR. 95, pA. Ti. 1 nI jema) I 3. 36. 208. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana (sthaLa) paryAptanA aneka bhedo che'. jemake: aMgAro (dhULa rahita agni), murmura (bhasmayukta agnikA), agni (sAmAnya zuddha agni), arci (samUla agnizikhA), jvALA (mULarahita agnizikhA), ulkA, vidyuta vagere. 98 5 vAyukAyika jIva-vAyu ja jenuM zarIra che tevA jIvone vAyukAyika jIva kahevAmAM Ave che. pRthvIkAyikanI jema tenA paNa cAra bheda pADavAmAM AvyA che. temAMthI bAdara-paryApta vAyukAyikanA aneka prakAro pADavAmAM AvelA che. jemake : utkalikA (aTakI aTakIne vahenAra), maMDalikA (cakrAkAra), ghana (narkamAM vahenAra), guMjA (avAja karanAra), zuddha (maMda maMda pavana), saMvartaka (ghAsanAM tAkhalAMne sAthe uDADanAra) vagere. A rIte, granthamAM saMkSepamAM sthULa (bAda2) ekendriya, sthAvara jIvonuM vibhAjana ka2vAmAM Avela che. rUpAdinA taratamabhAvathI tenA bIjA avAntara aneka prakAro pADI zakAya che". sUkSma ekendriya badhA ja sthAvara jIvono eka eka prakAra ja darzAvavAmAM Avela che". kAraNa ke sthULamAM ja avAntara bheda saMbhave che. badhA sUkSma jIva jo ke koIthI avarodhI zakAtA nathI mATe sarva 1. bAyarA je u pajjatA NegahA te viyAhiyA / iMgAle mummure agaNI accijAlA taheva ya / / ukkA vijjU ya bodhavvA gahA evamAyao / vihamaNANattA suhamA te viyAhiyA / / 2 ruvidA vADanIvA 3... (zeSa pR. 95, pA. Ti, 1 nI jema) / 3 bAyarA je u pajjatA paMcahA te pakittiyA / upakaliyA maMDaliyA ghaNaguMjA suddhavAyA ya / saMvaTTagavAyA ya NegahA evamAyao / 4 juo - pR. 94, pATa Ti. 2. 5 egavihamaNANattA suhamA tattha viyAhiyA / suhamA savvalommi egadese ya bAyarA // -3. 36. 102-%0deg deg. -3. 36. 117. 3. rU. 1o8-%0%0deg. -3. 36. 77-78, 86, 100, 119-120. Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 : dravya-vicAra 99 lokavyApI che. temanuM gamana siddhonA nivAsasthAna sudhI saMbhave che. tethI prAraMbhamAM lokanuM je vibhAjana karavAmAM AvyuM te jIvonA nivAsane AdhAre thayeluM nathI. bAdarakAyika jIva jo ke avarodha prApta kare che tethI teno nivAsa lokanA eka bhAgamAM mAnavAmAM Avela che. A ekendriya sthAvara jIvonI saMtAna-paraMparA anAdikALathI cAlI Ave che tathA anaMtakALa sudhI cAlyA karaze. paraMtu jyAre ApaNo koI jIva-vizeSano avasthA-vizeSanI dRSTie vicAra karIe chIe tyAre teno "prAraMbha" paNa che ane aMta paNa che. A badhA ekendriya sthAvara jIvonuM AyuSya (bhavasthiti) ochAmAM ochuM aMta muhUrta (eka ati sUkSma kSaNAthI mAMDI 48 minITa sudhI) tathA vadhAremAM vadhAre pRthvIkAyikanAM rara hajAra varSa, apakAyikanAM sAta (7) hajAra varSa, vanaspatikAyikanAM 10 hajAra varSa, anikAyikanAM 3 divasa-rAta ane vAyukAyikanAM 3 hajAra varSanuM che. A AyuSya samApta thatAM, A jIva niyama pramANe eka zarIra choDI bIjAne dhAraNa kare che. jo eka pRthvIkAyika jIva maTIne punaHpuna pRthvIkAyika jIva ja banato rahe to tene kAyasthiti' kahevAmAM Ave che. A kAyasthiti badhA ekendriya sthAvara jIvo mATenI ochAmAM ochI aMtarmuhUrta tathA vadhAremAM vadhAre vanaspati kAyikane bAda karatAM bAkInAnI asaMkhyAtakAla (saMkhyAtIta varSa sudhInI che. vanaspatikAyikanI adhikatama 1 ejana 2 saMtaI pappa NAIyA apajjavasiyAvi ya / ThiiM pahucca sAIyA sapajjavasiyAvi ya // -u. 36. 79, 87, 101, 11, 121. 3 bAvIsahassAI vAsANukkosiyA bhave / AuThiI puDhavINaM aMtomuhattaM jahaniyA // -3. rUd. 80. kavi Adi mATe juo - u. 36. 88. 202, 223, 22. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana kAyasthiti anaMtakALa sudhInI darzAvavAmAM AvI che`. jo koI pRthvIkAyano jIva maTIne koI bIjI kAyAvALo jIva banI jAya to tyArabAda kAlAMtare pharIvAra pRthvI-kAyika jIva bane che. A vyavadhAna-kAlane svakAya-aMtara athavA aMtarmAna kahevAya. AvA prakArano aMtarmAna ochAmAM ocho aMtarmuhUrtano ane vadhAremAM vadhAre anaMtakALa sudhIno hoya che paraMtu vanaspatikAyikano adhikatama phALa asaMkhyAta-kALa che. 900 A rIte, A ekendriya sthAvara jIvomAM jIvatvano svIkAra karavAne kAraNe ja jaina-sAdhune pRthvI Adi upara maLa-mUtrano tyAga karatI vakhate sAvadhAnI rAkhavAnuM kahevAmAM AvyuM che. pRthvI AdimAM jIvatvano svIkAra karavAthI pudgala-dravyano abhAva thato nathI. kAraNa ke pRthvI AdinI kAyAvALA jIvonuM 1. asaMkhakAlamukkosA aMtomuhuttaM jahatriyA / kAThaI puDhavINaM taM kAyaM tu amuMcao // aNaMtakAlamukkosA aMtomuhutaM jahaniyA / kAyaThiI paNagANaM taM kAyaM tu amuMcao // 2 anaMtakAlamukkosaM aMtomuhuttaM jahatrayaM / vijaDhaMmi sae kAra puDhavIjIvANaM aMtaraM // tathA juo - u. 10. 5, 9. apa, teja ane vAyu mATe juo - u. 36, 89, 114, 123, 10, 6 8. asaMkhakAlamukkosaM aMtomuhuttaM jahannrayaM / vijaDhamma sae kA paNagajIvANa aMtaraM / -~3. rU6. 86. --3. 26.10rU. ~~3. 36. 82. apa, teja ane vAyu mATe juo - u. 36, 90, 115, 124. uccArasamiti | 3 juo - prakaraNa 4, -3. 26. 104. Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 : dravya-vicAra 101 zarIra to pudagalanuM ja che. pRthvI AdimAM jIvonuM astitva hovAthI mahAbhAratamAM paNa saMsArane aneka jIvothI bharelo darzAvavAmAM Avela che. trasa jIvaH be IndriyothI mAMDI pAMca IndriyovALA jIvane trasa jIva kahevAmAM Ave che. tene ja granthamAM pradhAna-trasa kahevAmAM Avela che. tenA prathama to dvi-indriya, triIndriya, caturindriya ane paMcendriya evA cAra bheda pADavAmAM AvyA che. temAM sthAvara jIvonI jema "sUkSma sUkSma nAmano prakAra...AkAzamAM (nAnA) hoI zake che paraMtu, eTalA sUkSma nathI ke je divAla vagerethI paNa rokAya nahi. mATe granthamAM dvindriyAdi jIvonA paryApta ane aparyApta evA be prathama prakAra pADavAmAM AvyA che. paraMtu, paMcendriya jIvonI bAbatamAM evA bheda darzAvanArI koI gAthA maLatI nathI. krikriyAdi trasa jIvonA bhedo nIce pramANe che: 1. dvitriya jIva-je sparza ane rasanA e be IndriyothI yukta che te dvIndriya jIva kahevAya che. jemake : kRmi (viSTA Adi apavitra jagAe utpanna thanAra), sumaMgala, alasa (e varSA RtumAM utpanna thAya che), mAtRvAhaka 1 udake bahavaH prANA: pRthivyAM ca phaleSu ca / na ca kazcitra tAn hanti kimanyat prANayApanAt / sUkSmayonIni bhUtAni tarkagamyAni kAnicit / pakSmaNo'pi nipAtena yeSAM syAt ekandhaparyayaH / / -mahAbhArata, zAntiparva, 15. rapa-ra6. 2 juo - pR. 93. pA. Ti. 1. 3 veiMdiyA u je jIvA duvihA te pakittiyA / pajjattamapajjattA tesiM bhee suNeha me / / -3. 36. 6ra7. A rIte trIkriyAdi mATe juo u. 36. 136, 145 tathA a. TI. pR. 1717. 4 kimiNo somaMgalA ceva...NegahA evmaayo| -3. 36. 228130. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana (kASThabhakSaka ughaI), vAsImukha, zakti, zaMkha, laghuzaMkha, pallaka, anupallaka, varATaka (koDI), jalokA, jAlakA, caMdanA vagere. 2. trikriya jIva- je sparza, rasanA ane ghANA e traNa indriyothI yukta che te trIndriya jIva kahevAya che. jemake: kunyU, pipIlikA, udasA, utkalikA, upadehikA, tRNAhAraka, kASThahAraka, mAlukA, patrahAraka, kAryAsika, asthijAta tika, trapuSa, miMgaja, zatAvarI, gulmI, indrakAyika, indragopaka vagere. 3. caturindriya jIva- je sparza, rasanA, ghANa ane cakSu e cAra indriyothI yukta che te caturindriya jIva kahevAya che. jemake : azvikA, paukikA, makSikA, maccha2, bhamaro, kIDo, pataMgIyuM, TiMkaNA, kuMkaNA, kulphara, zRMgarITI, nabhyAvarta, vIMchI, "garITaka, viralI, akSivedhaka, akSitA, mAgadha, akSiroDaka, vicitra, citrapaTaka, upadhijalakA, jalakArI, nIcaka, tAmraka vagere. uparyukta traNa prakAranA dvidriyAdi jIva skULa hovAthI lokanA eka bhAgamAM rahe che. te anAdikALathI astitvamAM che ane anaMtakALa sudhI raheze. A koI jIva-vizeSanI sthiti, vizeSanI dRSTie Adi ane sAtta paNa che. emanuM AyuSya ochAmAM ochuM aMtarmuhUrta tathA vadhumAM vadhu dvindriyanuM 1ra varSa, trIndriyanuM 49 divasa ane caturindriyanuM cha mAsanuM che. kAyasthiti ochAmAM 1 kuMvIDuiM.....kavi IvamIyo ! -3. rUd. zarU7-232. 2 aMdhiyA pottiyA deva macchiyA masagA tahA / iya cauridiyA ee NegahA evamAyao -3. 36. 246-246. 3 logegadese te savve na savvastha viyAhiyA / -3. ra6. 230, 23, 242. 4 u. 36. 131, 140, 150 (zaSa pR. 99, pA. Ti. 2 nI jema) I 5 vAsAI vArasA veva ukkoseNa viyAhiyA / vediyaAuThiI aMtomuhattaM jahatriyA / / -3. rUdra. 232. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 : dravya-vicAra 103 ochI antarmuhUrta ane vadhAremAM vadhAre saMkhyAtakALa sudhInI che. antarmAna ochAmAM ochuM antarmuhUrta ane vadhAremAM vadhAre anantakALanuM che. rUpAdinA tAratamyathI tenA paNa sthAvara jIvonI jema hajAro bheda paDI zake che. ekendriyathI mAMDI caturindriya sudhInA badhA jIva tiryaMca ja kahevAya che. 4. paMcendriya jIva- je sparza, rasanA, ghANa, cahyuM ane karNa A pAMca indriyothI yukta che te paMcendriya jIva kahevAya che. badhA jIvomAM paMcendriya jIvonI ja pradhAnatA che. narka, tiryaMca, manuSya ane deva gatinA bhedathI ene cAra prakAre vibhakta karavAmAM Avela che. temano vizeSa paricaya nIce mujaba nArakI- je pApa karmone kAraNe duHkho bhogave che tathA adholokamAM nivAsa kare che tene nArakI jIva kahevAmAM Ave che. anusaMdhAna pR. 10ranI pA. Ti. egUNapaNNahorattA ukkoseNa viyAhiyA teiMdiyaAuThiI aMtomuhattaM jahaniyA / / -3. 36. 24. chacceva ya mAsAU ukkoseNa viyAhiyA / vauridiyaAuThiI aMtomuhattaM jahatriyA / -3. 36.12. 1 saMkhijjakAlamukkosA aMtomuhattaM jahaniyA / veiMdiyakAyaThiI taM kAyaM tu amuMcao // -3. 36. 233. tathA juo - u. 36. 142, 15ra; 10. 10-12. aNaMtakAlamukkosaM aMtomuhuttaM jahatrayaM / veiMdiyajIvAmaM aMtaraM ca viyAhiyaM / / -3. 36.04. A rIte trIndriya Adi mATe juo - u. 36. 143, 153. 3 juo - pR. 92. pA. Ti. 1. Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana A badhA napuMsaka ane upapAda-janmavALA hoya che. adholokamAM nIce ane nIce sAta pRthvIo hovAthI tenA ja nAma pramANe sAta narka mAnavAmAM Avela che. ane tene narkomAM nivAsa karanArA jIvonA bhedathI nArakIonA paNa sAta prakAra pADavAmAM AvyA che. emanI adhikatama Ayu kramazaH (uparathI nIce taraphanA narkamAM) 1 sAgara, 3 sAgara, 7 sAgara, 10 sAgara, 17 sAgara, rara sAgara, ane 33 sAgara che. prathama narkanI ochAmAM ochI Ayu 10 hajAra varSa tathA anya narkomAM pUrva-pUrva narkonI utkRSTa Ayu ja pachI-pachInAM narkomAM nimnatama Ayu che. nArakI jIva maTIne punaH narkomAM utpanna thatA nathI. mATe emanI Ayu (bhavasthiti) ane kAyasthitimAM koI taphAvata nathI. arthAtu nArakI jIvonI je sAmAnya Ayu (bhavasthiti) darzAvavAmAM 1 devanArakANAmupAdaH / aupapAdikaM vaikriyikam / labdhipratyaya ca / nAraka sammUrchino napuMsakAni / na devAH / -ta. rU. 234, 46-47, 10-12. 2 juo - pR. 61. pA. Ti. 1. 3 sAgara yA sAgaropamano artha - sadyotpanna (tAjA janmelA) bakarAnA abhedya sUkSmatama vALanA TUkaDAothI bharela eka yojana lAMbA ane teTalA ja pahoLA khADAmAMthI jo dara so varSe eka vALano TUkaDo kADhI levAmAM Ave to jeTalA samayamAM te khADo khAlI thaI jAya te samane palya, palyopama athavA pAli kahevAya. evA dasa (karoDaxkaroDa) palyono samaya "sAgara" athavA sAgaropama thAya che. 4 sAgarovamamegaM tu ukkoseNa viyAhiyA / paDhamAe jahaneNaM dasavAsasahassiyA // tiNNeva sAgarAU ukkoseNa viyAhiyA / tettIsasAgarAU ukkoseNa viyAhiyA / sattamAe jahatreNaM bAvIsaM sAgarovamA / / --3. 36. 26 0-266. Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 : dravya-vicAra 10pa AvI che eTalI ja tenI kAyasthiti paNa che. bAkInI kSetra tathA kAla saMbaMdhI badhI bAbato caturindriya jevI ja che. A nArakI jIvonAM du:kha, manuSyanAM duHkhonI sarakhAmaNImAM ghaNAM ja vadhAre che ane nIca-nIcenAM narakonAM duHkha pUrva-pUrvanAM narakonI sarakhAmaNImAM aneka gaNAM vadhAre che. A narakomAM kevA prakAranAM kaSTo bhogavavAM paDe che tenuM vizeSa varNana AgaLa upara karavAmAM Avaze. tiryaMca-ekendriyathI zarU karI cAra indriyovALA jIva tathA paMcendriyomAM pazu-pakSI vagerene tiryaMca kahevAmAM Ave che. utpattinI apekSAe paMcendriya tiryaMconA be bheda paDe che. 1. saMmUrNima ane ra. garbhaja. baMnenA vaLI jala, sthaLa, ane AkAzamAM cAlavAnI zaktinI apekSAe traNa-traNa bheda pADavAmAM AvyA che". 1. deve neraie ya aigao ukkosaM jIvo u saMvase / ikkikkabhavagahaNe samayaM goyama mA pamAyae / / -3. 20. 24. jA ceva u AuThiI neraiyANaM viyAhiyA / sA tesiM kAyaThiI jahannakkosiyA bhave // -3. 36. 267. 2 ka. 36. 158-159, 168-169. 3 jahA ihaM agaNI uNho itto'NaMtaguNo tahiM / maraesu veyaNA uNhA assAyA veiyA mae / / -3. 21. 48. tathA juo - u. 19. 49; prakaraNa 2, nArakIya kaSTa. 4 paMcidiyatirikkhAo duvihA te viyAhiyA / samucchimatirikkhAo gamavakkaMtiyA tahA // -3. 36. 270. jarAyujANDajapotAnAM garbhaH / zeSANA sammUrcchanam / -ta. sU. 2. rUrU-rU4. 5 duvihA te bhave tivihA jalayarA thalayarA tahA / nahayarA ya bodhavvA tesiM bhee suNeha me // -3. 36. 272. Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana ka. jalacara tiryaMca-jaLamAM hAlavA-cAlavAne kAraNe tene jaLacara tiryaMca kahevAmAM Ave che. tenA pAMca prakAro gaNAvavAmAM AvyA che. tenAM nAma A pramANe che-matsya, kacchapa, grAha, maka2 ane saMsumAra kha. sthaLacara tiryaMca- bhUmimAM gati karatAM hovAthI tene sthaLacara tiryaMca kahevAmAM Ave che. temAM keTalAMka cAra paga vALAM (catuSpAda) ane keTalAMka sarakanArAM (parisarpa) che. cAra pagavALAmAM keTalAMka eka kharIvALAM che. (jemake azva vagere). keTalAMka be kharIvALAM che (jemake gAya vagere). keTalAMka vartuLAkAra (gaMDIpada-goLa pagavALAM) che (jemake hAthI vagere). tathA keTalAMka nakhayukta pagavALAM (sanakhapada) che (jemake siMha vagere pazu). sarakanArA jIvomAM keTalAMka bhujAonI sahAyathI sarake che (bhujaparisarpa) jemake gho, garoLI vagere) ane keTalAMka vakSasthaLanI sahAyathI sarake che. (ura:parisarpa jemake sarpa vagere) ga. nabhacara tiryaMca-AkAzamAM svacchaMda rIte vicaravAmAM samartha jIvane nabhacara tiryaMca kahevAmAM Ave che. evA jIva mukhyatve cAra prakAranA darzAvAyAM che: 1. carmapakSI (cAmaDAnI pAMkhavALAM jemake cAmAciDIyA) 2. romapakSI (haMsa, cakalI vagere) 3. samudga pakSI (jenI pAMkha kAyama avikasita rahe che ane DabAnA AkAranI jema DhaMkAyelI rahe che) ane 4. vitatapakSI (jenI pAMkha sadAkALa mATe khullI rahe che.) 106 1. macchA ya kacchapA ya gAhA ya magarA tahA / susumamArA ya bodhavvA paMcahA jalayarAhiyA || 2 cauppayA ya parisappA duvihA thalayarA bhave / cauppayA cauvihA te me kittayao suNa || egakhurA dukhurA ceva gaMDIpaya saNappayA / yamAI goNamAI gayamAI sIhamAiNo || bhuoragaparisappA ya parisappA duvihA bhave / gohAI ahimAI ya ekkekkA rogahA bhave // 3 camme ulomapakkhI ya taiyA samuggapakkhiyA / viyayapakkhI ya bodhavvA pakkhiNo ya cauvvihA || -3. 26. 172. --3. 36. 172-686. -3. 36. 187. Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 : dravya-vicAra 107 A rIte, A badhA paMcendriya tiryaMca mukhyatve traNa prakAranA che. temanI ochAmAM ochI AvaradA aMtarmuhUrta tathA vadhAremAM vadhAre AvaradA A pramANe cheH jaLacaranI eka karoDa pUrva, sthaLacaranI traNa palyopama hoya che ane nacaranI palyopamanA asaMkhya bhAga pramANenI ema darzAvavAmAM AvyuM che. temanI kAyasthiti ochAmAM ochI antarmuhUrta tathA vadhAremAM vadhAre kramazaH pRthakatvapUrva karoDa, traNa palyopama sahita pRcha koTi tathA palyopamanA asaMkhyaya bhAgathI adhika pRthakva pUrva koTinI darzAvavAmAM AvI che. zeSa kSetra ane kAlasaMbaMdhI sarva bAbato dvindriyAdi pramANe che. 1 7056000 karoDa varSono eka "pUrvI thAya che. be thI zarU karI nava sudhI saMkhyAne "pRthak' kahevAmAM Ave che. tethI pRthapUrvano artha thAya : be thI zarU karI nava pUrvanI vaccenI avadhi. 2 egA ya punakoDIo ukkoseNa viyAhiyA / AuThiI jalayarANaM aMtomuhuttaM jahanniyA / / -3. 36. 27. paliovamAI tini u ukkoseNa viyAhiyA / AuThiI thalayarANaM aMtomuhuttaM jahaniyA / / -3. rU. 184. paliovamassa bhAgo asaMkhejjaimo bhave / AuThiI khahayarANaM aMtomuhuttaM jahaniyA / / --3. 26. 120. 3 puvakoDipuhuttaM tu ukkoseNa viyAhiyA / kAyaThiI jalayarANaM aMtomuhuttaM jahannayaM / / -3. 36. 276. paliovamAiM tini u ukkoseNa viyAhiyA / puvakoDipuhutteNa aMtomuhattaM jahaniyA / kAyaThiI thalayarANaM / -3. 26. 286. asaMkhabhAgo paliyassa ukkoseNa u sAhiyA. puvakoDipuhutteNa aMtomuhuttaM jahaniyA / kAyaThiI khahayarANaM / -3 rU. 226. 4 3. 31. 273-74, 277278, 28ra-283, 186, 288-281, 222-223. Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana manuSya- madhyalokanA aDhI dvIpa pramANa manuSya-kSetramAM nivAsa karanArI mAnavajAtino A koTimAM samAveza thAya che. tenA sukhAdi vaibhavane jo ke devonA vaibhavanI sarakhAmaNImAM anaMta gaNo hIna darzAvavAmAM Avela che chatAM, badhA saMsArI jIvomAM tenuM mahattvapUrNa sthAna che tathA cAra durlabha aMgonI prAptimAM manuSya janma paNa eka aMga gaNAya cheke. pratyeka jIvanuM carama lakSya evo mokSa manuSya ja meLavI zake che. manuSya-paryAyanI prApti vizeSa puNyakarmathI thAya cheOM. granthamAM utpatti-sthAnanI apekSAe manuSyonA tiryaMconI jema saMmUrttima ane garbhavyukrAMtika (garbhaja) evA be prAkora pADavAmAM AvyA che". tyArabAda baMne prakAranA jIvonI karmabhUmi, akarmabhUmi tathA aMtadvIpanA kSetro (15+30+8+73)mAM rahevAnI apekSAe tene kSetronA prakAronA AdhAre 108 1 evaM mANussagA kAmA devakAmANa antie / sahassaguNiyA bhujjo AuM kAmA ya divviyA / / jahA kusagge udagaM samuddeNa samaM miNe evaM mANussA kAmA devakAmANa aMtie || tathA juo - u. 7. 24. 2 cattari paramaMgANi dulahANIha jantuNo / mANusattaM sui saddhA saMjamammi ya vIriyaM // dullu khalu mANase bhave cirakAleNa vi savvapANiNaM tathA juo - u. 10, 16. 3 kammANaM tu pahANAra ANupuvvI kayAi u / jIvA sohimaNuppattA AyayaMtti maNussayaM // tathA juo - u. 3. 6, 20, 20 .11, 22. 38. 4 maNuyA duvihabheyA u te me kittayao suNa / saMmucchimA ya maNuyA gavbhavakkaMttiyA tahA / / ~3. 7. 12. -3, 7. 22. ~3. rU. 1. -3. 10. 4. --3. rU. 7. --3. 36. 114. Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 : dravya-vicAra 109 manuSyonA paNa toMtera prakAro gaNAvavAmAM AvyA che. tenI ochAmAM ochI AvaradA antarmuhUrta tathA adhikatama AvaradA traNa palyopama darzAvavAmAM AvI che. eka jagyAe tenAthI ochI eTale ke so varSanI AvaradA darzAvavAmAM AvI che je vartamAnanI apekSAe janasAmAnyanI AvaradA jaNAya che. kAyasthiti traNA palyasahita pRthaka-pUrva-koTi che. eka sthaLe koIpaNa vyakti dvArA sAta ke ATha vAra satata manuSya paryAyamAM janma levAnI sImA darzAvavAmAM AvI che. zeSa kSetra, antarmAna vagerenuM varNana caturindriya jIvonI jema darzAvAyela che. 1 gabbhabakkaMtiyA je u tivihA te viyAhiyA / -3. 7. 226. saMmucchimANa eseva bheo hoI viyAhiyo / -3. 36 167. vizeSa mATe juo - pR. 57-60 madhyalokanuM varNana. 2 pAliovamAiM titri ya ukkoseNa viyAhiyA / AuThiI maNuyANaM aMtomuhattaM jahaniyA / / -8. 26.11. 3 jANi jIyanti dummehA UNe vAsasayAue / -3. 7. 13. 4 pAliovamAiM tiniu ukkoseNa viyAhiyA / puvakoDipuhutteNaM aMtomuhuttaM jahaniyA / / ma rpha mayyA..................... -3. 36. 200-202. 5 paMciMdiyakAyamaigao ukkosaM jIvo u saMvase / sattaTThabhavagahaNe samayaM goyama mA pamAyae / -3. 20. 23. ahIM "paMcidiya'no artha tiryaMca ane manuSya ema thAya che kAraNa ke deva ane nArakI puna: te ja kAyAmAM utpanna thatAM nathI. 6 u. 36. 197-198, ra01-202. Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11) uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana deva-sAmAnya rIte, puNya karmonA phaLane bhogavavA mATe jIva deva paryAyane prApta kare che. puNya karmonA prabhAvathI manuSya paryAyanI ane khoTAM tapa vagerenA prabhAvathI deva-paryAyanI paNa prApti thAya che. je khoTAM tapa vagerenA prabhAvathI deva-gatine prApta kare che te khUba ja nIcalI koTinA deva gaNAya che. saMbhavataH temanI sthiti manuSyo karatAM paNa vadhAre kharAba hoya che. tethI sarva sAmAnya devonI paribhASA A zabdomAM ApI zakAya che: "je upavAda janmavALA tathA janmathI ja IcchAnukULa zarIra dhAraNa karavAnuM sAmarthya (vekriyaka-zarIradhArI) dharAve che te strIne ane puruSane deva kahevAmAM Ave che. jo ke manuSya paNa tapa vagerenA prabhAvathI vaikriyaka-zarIra dhAraNa karI zake che paNa janmanA prabhAvathI tema karI zakato nathI. jo ke nArakI jIva upavAda-janmavALA tathA janmathI ja vaikriyaka-zarIra dhAraNa kare che paNa te napuMsaka ja hoya che. A rIte upapAdajanmavALA (UMghatAmAMthI jAgatAnI jema je palaMga parathI UThIne UbhA thAya che) strI-puruSa" evuM lakSaNA paNa devo mATe ApI zakAya. kAraNa ke manuSyo ane tiryaMcono upapAda-janma thato nathI tathA nArakI upavAda-janmavALAM hovA chatAM, strI ke puruSa hotAM nathI. aizvarya, AvaradA, nitya yauvana, nivAsa-kSetra vagerenA AdhAre devonuM svarUpa varNavI zakAya nahIM kAraNa ke manuSyo vageremAM paNa utkRSTa ezvarya Adi jovA maLe che tathA keTalAka nIcalI jAtinA devonI sthiti khUba ja kharAba hoya che. AvaradAnI sarakhAmaNInI dRSTie nArakI 1 dhIrassa passa dhIrattaM savvadhammANavattiNo / ciccA adhammaM dhammiTTe devesu uvavajjaI // -3. 7. 21. tathA juo - u. 7. ra1, ra6, 5. 22, ra6-27. 2 paramANuM ya ! -3. rU. 22. ahIM parama adhArmika devo ne gaNAvavAthI spaSTa thAya che ke keTalAka deva nIcalI koTinA paNa hoya che. tethI kahevAmAM paNa AvyuM che ke : "patI bhAvanA bhAvayitvA devadurgatiM yAnti, tatazca cyutAH santaH paryaTanti bhavasAgaramanantam / ' 3 juo - pR. 104. pA. Ti. 1. Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 : dravya-vicAra 111 jIva paNa devonI samAna AvaradAvALA hoya che. e sivAya, devone amara mAnavAmAM AvatA nathI. devono nivAsa mAtra UrvalokamAM ja nathI paNa madhyaloka ane adholokamAM paNa teono nivAsa che. tethI prasthamAM devagati' nAmanuM eka karma-vizeSa svIkArAyuM che ane tenA udayathI jIvane deva-paryAyanI prApti thAya che. A devone mukhyatve cAra bhAgamAM vibhakta karavAmAM Ave che: 1. bhavanavAsI (bhavanapati), 2. cantara (svecchAcArI), 3. jyotiSI (sUrya vagere) tathA 4. vaimAnika (vizeSa pUjanIya). tenA peTA prakAronI dRSTie ra5 bheda pADavAmAM AvyA che. ekatrIzamA adhyayanamAM je 24 prakAranA devo (rUpAdika devo)4nI saMkhyAno ullekha karavAmAM Avyo che. TIkAkAroe vaimAnika devono eka prakAra mAnIne bhavanavAsI vagere covIza devone paNa gaNAvyA che. bhavanavAsI deva-bhavano (mahelo)mAM rahevAne kAraNe tathA tenA svAmI hovAne kAraNe temane "bhavanavAsI" athavA "bhavanapati' kahevAmAM Ave che. AhAravihAra, vezabhUSA vagere rAjakumAro jevAM hovAne kAraNe temane "kumAra" zabdathI paNa vyakta karavAmAM Ave che. temanI mukhya dasa jAtio che: 1 asurakumAra, 2. nAgakumAra, 3 suparNakumAra, 4 vighukumAra, 5 agnikumAra, 6 dvIpakumAra, 1 juo - prakaraNa 2, karma-vibhAjana. 2 devA caubdihA vuttA te me kittayao suNa / bhomijja vANamaMtara joisa vemANiyA tahA / / -3. rUd. 20 rU. tathA juo - u. 34. pa1. 3 dasahA u bhavaNavAsI aTThahA vaNacAriNo / paMcavihA joisiyA duvihA vemANiyA tahA / / -3. 36. ra04. 4 rUvAhiesu suresu ya / -3. rU. 26. 5 3. ma. TI., . 2322;3. ne , pR. 348. Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11ra uttarAdhyayana-sUtraH eka parizIlana 7 udadhikumAra, 8 dikakumAra, 9 vAyukumAra ane 10 svanitakumAra'. temano nivAsa apolokanI prathama pRthvIno madhyabhAga mAnavAmAM Avela che. vyantara deva-temane "vANAvyantara' tathA "vanacArI' deva paNa kahevAmAM Ave che. kAraNa ke A deva traNe lokamAM svecchApUrvaka bhramaNa karatAM karatAM, parvata, vRkSa, vana vagerenA guphA bakhola jevAM sthaLomAM rahe che. temanI mukhya ATha jAtio darzAvavAmAM AvI che-1. pizAca, 2. bhUta, 3. yakSa, 4. rAkSasa, 5. kinnara, 6. kiMpuruSa, 7. mahora, ana 8. gandharva. jemanA upara A devo prasanna thAya che temanI rakSA, sevA vagere paNa kare che? jyotiSI deva-jyoti rUpa hovAne kAraNe temane jyotiSI deva kahevAmAM Ave che. sUrya, candra, nakSatra, graha ane tArAonA bhedathI temanA mukhyatve pAMca prakAra darzAvAyA che. A devomAMthI keTalAka sthira che ane keTalAka gatimAna. manuSya-kSetranA jyotiSI deva gatimAna che. temanA gamanathI ja ghaDiyALa, ghaMTa vagere rUpe samayanuM jJAna thAya che. manuSya kSetrathI bahAra rahelA jyotiSI deva sthira hoya che. tethI kAladravyane manuSya-kSetrapramANa kahevAmAM Avela che. sUrya caMdra vagere rUpe je A devonA prakAro gaNAvavAmAM AvyA che te temanA nivAsasthAnanI apekSAe pADela che. 1 asurA nAgasu vaNNA vijjU aggI ya AhiyA / dIvodahidisA vAyA thaNiyA bhavaNavAsiNo / -3. rUd. 201. 2 pisAyabhUyA jakkhA ya rakkhasA kinnarAkiMpurisA / mahoragA ya gaMdhavvA aTThavihA vANamaMtarA / / -3. 36. 206. tathA juo - pR. 111, pA. Ti. 3. 3 ejana 4 jakkhA hu veyAvaDiyaM karenti / 3. 22. 32. 5 caMdAsUrA ya nakkhattA gahA tArAgaNA tahA / ThiyAvi cAriNo ceva paMcahA joisAlayA / / -3. 36. 207. Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 : dravya-vicAra 113 bhavanavAsI vagere traNa prakAranA devonI adhikatama AvaradA kramaza: saheja adhika eka sAgara, eka palyopama ane lAkha varSa adhika palyopama che. nimnatama AvaradA kramazaH dasa hajAra varSa, dasa hajAra varSa ane palyopamano AThamo bhAga che. emanI kAyasthiti, AvaradA (bhavasthiti) jeTalI che kAraNa ke nArakI jIvonI jema deva paNa mRtyu pAmIne pharIthI deva thatA nathI. deva mRtyu bAda manuSya ke tiryaMca thAya che. tethI devonI AvaradA karatA temanI kAyasthiti judI hotI nathI ema darzAvavAmAM AvyuM che. teonI antarmAna, trasthiti vagere badhI bAbato manuSya jevI ja che. mAnika deva- vizeSa rUpe mAnanIya (samAnArDa) hoya tathA vimAnomAM nivAsa karavAne kAraNe A devone vaimAnika kahevAmAM Ave che. A ja devone khyAlamAM rAkhIne moTe bhAge devonAM aizvarya vagerenuM varNana karavAmAM AvyuM che. te kalpotpanna ane kalpAtIta ema be prakAranA che. ka. kalpotpanna vemAnika deva- kalpa" zabdano artha thAyaH maryAdA athavA kalpavRkSa (je IcchA karavA mAtrathI abhISTa vastunuM pradAna kare che). tethI je abhISTa phaLa denArA A kalpomAM utpanna thAya che temane kalpotpanna deva kahevAmAM Ave che. indra vagerenI kalpanA kalpotpanna devomAM ja thAya che. kAraNa ke tenAthI uparanA badhA devone ahamindra" kahevAmAM Ave che. tethI svAmI-sevaka bhAva ahIM ja hoya che. tenAthI upara nathI hoto. kalponI saMkhyA bAranI 1 sAhiyaM sAgaraM ekkaM ukkoseNa ThiI bhave / paliovamaTThabhAgo joisesu jahanniyA / -3. 36. 218-220. 2 jA ceva u AuThiI devANaM tu viyAhiyA / sA tesi kAyaThiI janukosiyA bhave / / -3. 36. 244. tathA juo - mR. 105, pA. Ti. 1. 3 u. 36. ra16-17, 248. 4 vemANiyA u je devA duvihA te viyAhiyA / kappovagA ya bodhavvA kappAIyA taheva ya / / -3. 36. 208. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana hovAthI temanA paNa bAra prakAro gaNAvavAmAM AvyA che'. tenAM nAmo kramazaH A pramANe che : saudharma, IzAna, sanatakumAra, mAhendra, brahma, lAntaka (lAntava), mahAzukra sahasrAra, Anata, prAAta, AraNa ane acyuta. A badhAM kramaza: UrdhvalokanI upara Avela che. 114 kha. kalyAtIta vaimAnika deva- kalpa eTale ke maryAdA tathA svAmI-sevakabhAvathI rahita hovAne lIdhe A devone kalpAtIta gAvAmAM AvyA che. temanA be prakAro che. traiveyaka ane anuttaraOM. 1. praiveyaka- je rIte grIvA (Doka)mAM kimatI hAra vagere AbhUSaNa paheravAmAM Ave che tema je puNyazALI jIva lokanI grIvArUpa uparanA bhAgamAM nivAsa kare che. temane traiveyaka kahevAmAM Ave che. temanI saMkhyA navanI darzAvAI che ane te traNa triko (adhobhAganA traNa vibhAga, madhyabhAganA traNa bhAga tathA UrdhvabhAganA traNa bhAga)mAM vibhakta thayela che. 2. anuttara- anuttara eTale zreSTha. emanA jevuM aizvarya anya koI saMsArI jIvanuM na hovAthI temane anuttara deva kahevAmAM Ave che. temanA pAMca prakAra darzAvavAmAM AvyA che : vijaya, vaijayanta, jayanta, aparAjita ane sarvArthasiddha". AgalA bhavamAM niyamapUrvaka mukta thanArA jIva ja anuttara devalokane prApta kare che. temanI upara anya devono nivAsa hoto nathI. 1 A viSayamAM digaMbara-zvetAMbaranA matabheda mATe juo ta. sU. 4. 19 upara paM. phulacaMdra zAstrI ane paM. sukhalAla saMghavInI TIkAo. 2 kappovagA bArasahA sohammIsANagA tahA / sakumAramAhiMdA bambhalogA ya laMtagA || mahAsukkA sahassArA ANayA pANayA tahA / AraNA accuyA ceva ii kappovagA surA / / 3 kappAIyA u je devA duvihA te viyAhiyA / vijjANuttarA.. / / 4 gevijjA navavihA tahiM .. ..ya mevindra surA | tathA juo - u. A. TI., pR. 1772. 5. vijayA vejayaMtA ya jayaMtA aparAjiyA | savvatthasiddhigA caiva paMcANuttarA surA // --3. rU6. 206-210. --3. 36. 21. 3. rU6. 21-214. 13. rU6. 214-216. Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 : dravya-vicAra 115 A chavvIza prakAranA vaimAnika devomAMthI prathama sAta devo (saudharmathI zarU karI mahAzukra sudhInA)nI adhikatama AvaradA kramaza: be sAgara, saheja adhika be sAgara, sAta sAgara, saheja adhika sAta sAgara, dasa sAgara, cauda sAgara, sattara sAgaranI darzAvavAmAM AvI che. tyAra pachInA sahasAra devathI laI nava greveyaka sudhInI kramazaH eka eka sAgara vadhAratAM ekatrIza sAgara sudhInI che. pAMceya prakAranA anuttaravAsI devonI adhikatama AvaradA tetrIza sAgara che. saudharmAdimAM zaruAtanA pAMca devonI ochAmAM ochI AvaradA kramaza: eka palyopama, eka palya karatAM saheja vadhAre, be sAgara, be sAgarathI vadhAre, ane sAta sAgara che. tyAra pachInA cAra anuttara sudhInAnI bAbatamAM, pUrva-pUrvanA devonI utkRSTa AvaradA pachI-pachI AvatA devonI ochAmAM ochI AvaradA hoya che ema darzAvavAmAM AvyuM che. sarvArthasiddhinA devonI adhikatama tathA nimnatama AvaradA tetrIza sAgaranI ja darzAvavAmAM Avela che. jo ke graMthamAM kyAMka kyAMka devonI AvaradA aneka varSanayuta tathA so divya varSanI paNa darzAvavAmAM AvI che. paNa e sAmAnya kathananI apekSAe 1 do ceva sAgarAI ukkoNa viyAhiyA / sohammammi jahaneNaM egaM ca paliovamaM / ajahannamaNukkosA tettIsaM sAgarovamA / mahAvimANe savvaTTe ThiI esA viyAhiyA / -3. 36. 22-24rU. 2 anekavarSanayuta - 84 lAkha varSono eka "pUrvAga' thAya che. eka pUrvAMgane corAzI lAkhathI guNAtAM eka "pUrvI thAya che. tene eja saMkhyAthI guNatAM eka nayutAMga' thAya che. tene vaLI e saMkhyAthI guNatAM eka "nayuta" thAya che. evA asaMkhya varSovALA nayutane "anekavarSanayuta' kahevAmAM Ave che. -. A. TI., pR. 280. 3 aNegavAsAnauyA jA sA paNNAvao ThiI / jANi jIyanti dummehA UNe vAsasayAue / -3. 7. 23. ahamAsI mahApANe juimaM varisasaovame / / jA sA pAlImahApAlI divvA varisasaovamA / / -3. 28. 28. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana mAnavAmAM Avela che. saudharma devathI laI sahasrAra deva sudhI adhikatama antarmAna anaMtakALa sudhInuM che tathA nimna aMtarmAna antarmuhUrta sudhInuM che. AnatathI laI navaaiveyaka sudhInuM nimna antarmAna pRthak varSanuM che. kAraNa ke A deva mRtyu pAmIne ezvarya saMpanna manuSya ja thAya che. tenuM utkRSTa aMtarmAna anaMtakALanuM che'. prathama cAra anuttara devonuM nimna aMtarmAna pRthak kALanuM che tathA adhikatama antarmAna saMdhyeya sAgaranuM che. sarvArthasiddha deva ekabhavAvatArI hoya che. teo potAnuM AyuSya pUruM karIne mRtyu bAda manuSya tarIke janme che ane manuSya-janma pachI niyama-pUrvaka mukta thAya che. tethI temanA antarmAnano prazna ja upasthita thato nathI. bAkInI kSetrAdi saMbaMdhI badhI bAbato bhavanavAsI vagere devo sAthe sAmya dharAve che. 116 devonA viSayamAM keTalIka bIjI jANavA jevI bAbato: A devo ajara hovA chatAM amara nathI. kAraNa ke eka nizcita AyuSya bAda, manuSya ke tiryaMca gatimAM janma laI potAnAM zeSa karmonuM phaLa teo avazya bhogave chea. devonuM AyuSya ghaNuM vadhAre hovAthI temane amara gaNavAmAM Ave che. sarvArthasiddhinA devo paNa devomAM sarvottama hovA chatAM, potAnuM AyuSya pUruM thatAM, manuSyalokamAM janma le che. 'gItA'mAM paNa kahevAmAM AvyuM che ke : puNyakarma kSINa thaI jatAM deva vizALa svargalokamAMthI manuSyalokamAM praveze che'. A deva pota potAnAM 00 1. anaMtakAlamukkosaM aMtomuhuttaM jahannayaM / vijaDhammi sae kAe devANaM hujja aMtaraM // aNaMtakAlamukkosaM vAsapuhuttaM jannayaM / ANayAINa devANaM vijjANaM tu aMtara || 2 saMkhejjasAgarukkosaM vAsapuhuttaM jahannayaM / aNuttarANaM devANaM aMtareyaM viyAhiyaM // 3 3. 36. 216-217, 248. 4 9. 14. 1-2, 3. 14, 16; 9. 1; 13. 16 19. 8. 5. te taM bhuktvA svargalokaM vizAlam / kSINe puNye martyalokaM vizanti // ---3. 36. 24-246. ---3. 26. 247. --gItA 1. 26. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 : dravya-vicAra 117 bAkI rahelAM puNya-karmo anusAra manuSya lokamAM sAMsArika manuSya saMbaMdhI dasa prakAranAM ezvaryone prApta kare che. emanAM aizvarya ane prabhAva sAmAnya manuSyo karatAM caDhiyAtAM hoya che. emanAM ezvaryopabhoga saMbaMdhI dasa sAdhanonAM nAma A pramANe che: 1 kSetra, vAstu, hiraNya, pazu vagereno samUha. 2 mitra, 3 saMbaMdhIjano, 4 uccagotra, 5 sundarUpa, 6 nirogI zarIra, 7 mahAprAjJa, 8 vinaya, 9 yaza ane 10 baLa'. A rIte, e jIvo manuSyalokamAM AvIne jo vizuddha AcAranuM pAlana kare to mokSa prApta karavA samartha bane che. jo vizuddha AcAranuM pAlana na kare to temane saMsAracakramAM bhaTakatA hevuM paDe che?. je rIte manuSyo ane tiryaMconuM, jhera khAvA vagerethI akALamaraNa jovA maLe che te rIte devonuM akALamaraNa thatuM nathI. te potAnA pUrNa AyuSyane bhogavIne ja mRtyu pAme che. emanAM aizvarya ane AyuSya AgaLa manuSyonAM ezvarya ane AyuSya taNakhalAnA agrabhAga upara rahela jaLabindunI jema nahIMvata che. sAdhAraNa manuSyo karatAM cakravartI rAjAonuM ezvarya anekagaNuM vadhAre hoya che ane devonuM aizvarya temanAthI paNa anekagaNuM vadhAre hoya che. temanuM teja aneka sUryo karatAM paNa vadhAre hoya che tathA teo IcchAnusAra zarIra dhAraNa karI zake che . saudharma devalokathI laI anuttara devaloka sudhI devonAM yaza, 1 tattha ThiccA jahAThANaM jakkhA A ukkhae cuyA / uventi mANusa joNi sadasaMge'bhijAyae / / tathA juo - u. 3. 19-18; 7. 27. 2 bhoccA mANussae bhoe appaDirUve ahAuyaM / puvvi visuddha saddhamme kevalaM bohi bujjhiyA || tathA juo - pR. 108, pA. Ti. 1. 4 visAlisehiM sIlehiM jakkhA uttara uttarA / mahAsukkA va diptA mantraMtA apuNaccayaM // --3. rU. 16. 3. rU. 66. Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 uttarAdhyayana-sUtra H eka parizIlanA prakAza, ezvarya vagere uttarottara vRddhi pAme che tathA moha ke je saMsArano hetu che te dhIme dhIme ocho thaI jAya che. asura, yakSa, rAkSasa, pizAca vagere nIcalI koTinA deva gaNAya che. tethI graMthamAM jyAM devonAM aizvarya vagerenuM varNana karavAmAM AvyuM che te zreSTha devone khyAlamAM rAkhIne karavAmAM AvyuM che ema samajavuM. A rIte, cetana ane acetana-rUpa cha dravyonuM varNana karavAmAM AvyuM. dravya-lakSaNa cha dravyonuM pRthaka pRthaka svarUpa jANyA bAda prazna thAya ke Akhare dravyanuM svarUpa kevuM che? zAne AdhAre A cha dravyomAM ja dravyatA che! jaina darzanamAM utpAda, vinAsa ane dhruvatA e traNa vizeSaNothI viziSTa sattA jene maLI hoya tene "dravya' kahevAmAM Ave che. Ama kahevAnuM tAtparya e che ke dravya satarUpa che, abha:vAtmaka nathI. te vedAntIonA kahevA pramANe kUTastha-nitya tathA boddhonA kahevA pramANe ekAntataH anitya nathI. vAstavika rIte dravya nitya hovA chatAM paNa pratikSaNo kaMIka ne kaMIka parivartana pAme che. A parivartano thavA chatAM, dravyanI nityatAmAM vAMdho Avato nathI. 1 uttarAI vimohAiM juimantA'Nupulbaso / samAiNNAiM jakkhehiM AvAsAiM jasaMsiNo / / -3. 6. ra6. 2 sat dravyalakSaNam / utpAdavyayadhrauvyayuktaM sat / -7. khU. 5. ra1-30. 3 jema sonAnA piMDamAMthI ghaTa banAvavAmAM Ave tyAre piMDarUpa paryAyano vinAza, ghaTarUpa paryAyanI utpatti ane suvarNarUpatAnI sthiratA TakI rahe che tema ja dravyamAM aneka parivartano thAya chatAM paNa dhruvoza sarvathA nAza pAmato nathI. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 : dravya-vicAra 119 Ama, dravyanI A paribhASA pramANe, dravyamAM paraspara be virodhI aMzo che. 1. nitya (dhruva) ane 2. anitya (utpAda ane vyaya). nityAMzane "guNa' kahevAmAM Ave che ane anityAMzane paryAya' (avasthA-vizeSa) kahevAmAM Ave che. A baMne aMza dravyathI sarvathA pRthak nathI kAraNa ke dhruvAMza, parivartananA abhAvamAM ane parivartana rUpa aMza, dhruvAMzanA abhAvamAM noMdhapAtra bane nahi. tethI "guNa' ane 'paryAyane mAtra samajAvI zakAya che paNa dravyamAM tenI pUthaka pRthaka sthiti darzAvI zakAtI nathI. jemake amuka dravyAMza guNarUpa che ane amuka paryAya rUpa che. je rIte guNa ane paryAyone dravyathI pRthak pRthak darzAvI zakAtA nathI te rIte guNA ane payAryothI pUthaka pRthaka evA dravyane paNa darzAvI zakAtuM nathI kAraNa ke guNa ane paryAyothI pRthaka dravya kaMI ja nathI. tethI tattvArthasUtra'mAM je guNa ane paryAyathI yukta hoya te dravya ema kahevAmAM AvyuM che. dravyamAM thatI anugatAkAra (abhedAkAra, samAnAkAra) pratIti to guNa che ane bhUdAkAra pratIti paryAya che. "guNa' dravyanA nitya-dharma che ane paryAyo Agantuka dharma che. guNa' dravya-svarUpa che ane paryAyo tenI upAdhi che. dravyanI jema guNonA paNa paryAyo hoya che ane paryAyonA paNa peTA paryAyo hoya che. guNa ane paryAya-baMne dravyanAM aMga che ane dravyanA Azraye rahe che. mATe, guNa ane paryAyonI sAthe dravyano aMgAMgibhAva tathA AzrayAzrayibhAva saMbaMdha che. tenA A saMbaMdhane saMyoga-saMbaMdha kahI na zakAya kAraNa ke ekabIjAthI chUTI pADI zakAya tevI vastuomAM ja saMyogasaMbaMdha hoya che. A rIte guNA ane paryAyonI dravyathI sarvathA pRthak sthiti na hovAthI ApaNe temAM tAdAtmayasaMbaMdhano svIkAra karI zakIe chIe. guNono dravyanI sAthe nitya-saMbaMdha hovAthI graMthamAM dravyanuM lakSaNA ApatAM kahevAyuM che ke je "guNonuM Azraya hoya te dravya". guNa koIne koInA Azraye 1 guNaparyAyavadravyam / -7. . 1. 28. 2 guNANamAsavo dav / -3. 28. 6. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana rahe che ane te jenA Azraye rahe che te 'dravya' che. A paribhASA mujaba granthano Azaya evo nathI ke dravyamAM mAtra guNo ja rahe che kAraNa ke dravyamAM paryAyo paNa rahe che. tethI paryAyanuM lakSaNa ApatAM lakhavAmAM AvyuM che ke 'je dravya ane guNa-baMnenA Azraye rahe te paryAya| Ama, graMthamAM vistAraruci samyaga darzananA prakaraNamAM dravyanA sarva bhAvone jANavAno ullekha karavAmAM Avyo chere. Ama kahevAnuM tAtparya e ke vistAra rucivALAne dravyamAM rahenArI samasta paryAyonuM jJAna che. 'tattvArthasUtra'mAM paNa dravyanuM lakSaNa 'guNaparyAyayukta' evuM svIkAravAmAM AvyuM che tethI spaSTa thAya che ke guDDAnI jema paryAya paNa dravyAmizriti che. guNonI sarakhAmaNImAM paryAyonI bAbatamAM eTalI vizeSatA che ke te dravyAmizriti ja hoya ema nathI paNa guNAzrita paNa hoya che. guNa ekamAtra dravyanA ja Azraye rahe che mATe graMthamAM dravyanA lakSaNamAM mAtra guNanuM ja grahaNa karavAmAM AvyuM che. A rIte siddha thAya che ke dravya na to phUTastha nitya che ane na to ekAntaH anitya che paNa guNonI sarakhAmaNImAM nitya ane aparivartanazIla che tathA paryAyonI sarakhAmaNImAM anitya ane pratikSA parivartanazIla che. je ekamAtra dravyanA Azraye rahe che tene 'guNa' kahevAmAM Ave che. jemakejIvamAM rahenAra jJAnAdi guNa che. vaizeSika darzananI jema guNonI saMkhyA niyata paNa nathI ane dravyathI pRthak evI tenI sattA paNa nathI. guNone kevaLa dravyAmizriti kahevAthI ema paNa siddha thAya che ke guNa svata: nirguNa che. eTale ke guNomAM guA rahetA nathI. mATe, paravartI kALamAM guNonuM lakSaNa ApatAM kahevAyuM che ke je dravyAmizriti to hoya paNa je svataH nirguNa hoya 1. lakkhaNaM pajjavANaM tu ubhao assiyA bhave / 2 davvANa savvabhAvA / 3 egadavvassiyA guNA / 4 rUparasagandha. ..saMrAcaturvitinuMLA:// 5 pRSTha 1ra1 naM. 1ne ahIM chApo -3. 28. 6. --3. 28. 24. -3. 28. 6. --ta maM. pR. 2. Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 : dravya-vicAra te guNa. A guNa dravyanA sahabhAgI nitya-dharma che tathA dravyanA svarUpAdhAyaka paNa che. tethI guNa ane dravyane sarvathA bhinna ke abhinna na mAnIne zakti ane zaktizALInI jema bhinnAbhinna samajavA joIe'. paryAyaH dravya ane guNa e baMnenA Azrita rahenAra dharmane 'paryAya' kahevAmAM Ave cheruM. paryAyo dravya ane guNanI vibhinna avasthAo che. guNa ane paryAyomAM mukhya taphAvata e che ke guNa (vastutva, rUpa, rasa, gaMdha, sparza vagere) saMpUrNa dravya ane tenI samasta paryAyomAM vyApta thaIne rahe che paNa paryAyo tema rahetI nathI. arthAt guNa dravyanI sAthe kAyama rahe che ane paryAyo kAyama dravyamAM eka rUpe rahetI nathI paNa krame krame badalAyA kare cheTM. guNonI jema paryAyonI paNa niyata evI koI sImA nathI. te pratyeka kSaNe utpanna thAya che ane vinAza pAmyA kare che. keTalIka paryAyo ke je eka kSA karatAM vadhAre samaya sudhI Take che tenI potAnI avAntara paryAyo paNa hoya che. Ama, paryAyo dravyAzrita, guNAzrita ane e rIte paryAyazrita paryAyanI paNa hoya che. dIrghakALa sthAyI anya paryAyanI Azraya evI paryAya koI ne koI guNa ke dravyanA Azraye avazya rahe 1. dravyAzrayA nirguNA guNA: --7. yU. 5. 46. pRSTha 120 upara 5mAM kramamAM 2 jadi havadi davvamaNNaM guNado ya guNA ya davvado aNNe / davvANaMtiyamadhavA davvAbhAvaM pakuvvaMti // avibhattamaNaNNattaM davvaguNANaM vibhattamaNNattaM / Nicchati NiccayaNhU tavvivarIdaM hi vA tesiM // 11 --paMcAstiAya, gAthA 44, 46. 3 juo - pR. 120, pA. Ti. 1. 4 yAvaddravyabhAvinaH sakalaparyAyAnuvartino guNAH vastutva-rUpa-rasa- gandha-sparzAdayaH / mRdddravyasambandhino hi vastutvAdayaH piNDAdiparyAyAnanuvarttante, na tu piNDAdaya: sthAsAdIn / tata eva paryAyANAM guNebhyo bhedaH / yadyapi sAmAnyavizeSau paryAyo tathApi saGketagrahaNanibandhanatvAcchavdavyavahAraviSayvAccAgamaprastAve tayoH pRthagnirdeza: / --nyAyIpitra, pR. 12-122. Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1rara uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana che tethI paryAyanA lakSaNamAM paryAyane guNa ane dravyanI ja Azrita darzAvela che. guNa ane dravyamAM je aneka prakAranAM parivartano dekhAya che te sarva paryAyonAM ja parivartano che. tethI prasthamAM ekatva, pRthakatva, saMkhyA, AkAra (saMsthAna), saMyoga ane viyoga A sahune paryAyarUpa mAnela che. ghara vageremAM je bhedavyavahAra thAya che te paryAyane lIdhe ja thAya che. paryAyonI paNa peTAparyAyo svIkAravAne lIdhe paryAyo sarvathA anitya nathI. vAstavamAM paryAyo dravyanI upAdhi che ane dravya upAdhimAna che. tethI baMnemAM bheda hovA chatAM paNa kaMIka abheda paNa che. A rIte dravya, guNa ane paryAyanAM svarUpa arasaparasa eTalAM haLImaLI gayAM che ke tene sahelAIthI samajI zakAya tema nathI, tene arasaparasamAM saMmilita rUpe darzAvavAno hetu e che ke ekAnta rUpe temane bhinna ke abhinna na mAnavAmAM Ave. kAraNa ke dravya, guNa ane paryAyo aMdaroaMdara koI rIte bhinna ane koI rIte abhinna che. upara je jIvAdi cha dravyo gaNAvavAmAM AvyAM te sarvamAM utpAda, vinAza ane dhruvatA rUpa evuM dravyanuM sAmAnya lakSaNa 1 egattaM ca puhattaM saMkhA saMThANameva ya / saMjogA ya vibhAgA ya pajjavANaM tu lakkhaNaM // -3. 28, . 2 pajjayavijudaM davvaM davvavijuttA ya pajjayA Nasthi / doNhaM aNaNNabhUdaM bhAvaM samaNA parUviMti / / -paMcAtaya, gAthA 2. 3 dravya, guNa ane paryAyonI kaMIka bhinnabhinnatA ApaNo eka udAharaNAthI spaSTa karI zakIe chIe. jema ke - taMtane ApaNe eka taMdutva ane vastrathI sarvathA bhinna paNa na kahI zakIe ane sarvathA abhinna paNa na kahI zakIe kAraNa ke taMturUpI dravya potAnA taMtutvarUpI guNa sAthe tathA vastrarUpI paryAya sAthe kaMIka aMze bhinna ane kaMIka aMze abhinna che. jo tene sarvathA bhinna mAnavAmAM Ave to taMtu na rahe to paNa taMdutva ane vastra rahevA joIe. jo sarvathI abhinna mAnavAmAM Ave to vastranuM kArya taMtuthI ja thaI javuM joIe. paNa evuM jovA maLatuM nathI kAraNa ke paraspara bhinna hovA chatAM te koIka rIte abhinna che. Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 : dravya-vicAra avazya jovA maLe che. kAraNa ke dravyanA sAmAnya lakSAnA abhAvamAM temAM dravyatA ja rahI na zake. A mATe tattvArtha sUtrakAre sattne dravyanuM lakSaNa svIkArI tene utpAda, vinAza ane dhruvatA rUpa mAnela che'. je dravyomAM utpAda ane vinAzarUpa pariNAma spaSTa dekhAtAM nathI temAM paNa samAnAkArarUpa pariNAma jaina darzanane svIkArya che?. jo dravyane ekAntataH nitya ke anitya mAnavAmAM Avaze to pratyakSa dRzyamAna vastuvyavasthAnI saMgati besaze nahIM kAraNa ke ApaNe joIe chIe ke pratyeka vastumAM pratikSaNa parivartana thatuM rahe che paNa teno sarvathA abhAva thato nathI paNa eka avasthA (paryAya)mAMthI bIjI avasthAnI prApti thAya che ane dravya potAnA mULa svarUpe hameza TakI rahe che. mAtra tenI paryAyomAM ja parivartana thAya che. AjanuM vijJAna paNA A tathyane svIkAre che. A rIte dravyanA lakSaNamAM ekAntavAdIonA matano samanvaya karavAmAM Avyo che. anuzIlana A prakaraNamAM traNa mukhya siddhAMtonI carcA karavAmAM AvI che H 1. vizvanI bhaugolika racanA kevA prakAranI che? 2. vizvanI racanAmAM keTalAM mULa dravyo kArya kare che? tathA 3. dravyanuM svarUpa zuM che ? 1. vizvanI racanA saMbaMdhI varNana tapAsatAM pratIta thAya che ke A vizva asIma hovA chatAM, jeTalA bhAgamAM jIvAdi cha dravyonI sattA astitva dharAve che teTalA bhAganI eka sImA che ane tenuM ullaMdhana AkAza sivAya koI paNa dravya karI zakatuM nathI. A dRSTie A vizvane mukhyatve be bhAgomAM vibhakta karavAmAM Avela cheH loka ane aloka, loka evo bhAga che jyAM jIvAdi dravyonI sattA che ane aloka evo pradeza che jyAM AkAza sivAya anya koI 1 juo - pR. 118, pA. Ti. 2. 2 tadbhAvaH pariNAmaH / 123 --ta. sU. 6. 42. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 uttarAdhyayana-sUtra H eka parizIlanA dravya nathI. tethI lokane lokAkAza ane alokane alokAkAza paNa kahevAmAM Avela che. vicAraNIya viSaya lokanA ja che kAraNa ke lokamAM ja sRSTi jovA maLe che. lokanA Urdhvaloka, madhyaloka ane adholoka evA traNa bhAga pADavAmAM AvyA che. UrdhvalokamAM mukhyatve ucca zreNinA devatAo nivAsa kare che. adholokamAM mukhyatve nArakIo tathA nimna zreNinA devatAo nivAsa kare che. madhyalokamAM mukhyatve manuSyo ane tiryaMco nivAsa kare che. A sivAya, lokanA sahuthI uparanA bhAgamAM muktAtmAono nivAsa mAnavAmAM Avyo che. A traNe lokanI sarakhAmaNImAM madhyalokanI sImA bahu ja alpa hovA chatAM ghaNI vizALa che. vaLI, madhyalokanA ghaNA nAnA bhAgamAM manuSya-kSetranI racanA thayelI che ane te eka ja prakAranI che tathA aDhI dvIpomAM darzAvavAmAM AvI che. Ama, A loka eka suniyojita zrRMkhalAthI baMdhAyela che ane tenA saMbaMdhamAM kiMI vizeSa kahI zakAtuM nathI kAraNa ke ApaNI maryAdA manuSyakSetranA khUba ja ochA kSetra sudhI nakkI thayelI che. tethI ApaNe A loka ane lokAlokanI sImA bAbata mAtra kalpanA karI zakIe chIe. 2. lokanI racanAnA mULamAM je cha dravyone svIkAravAmAM AvyA che tenI saMkhyA cha ja kema che? sAta ke ATha, eka ke be kema nathI? enuM koI spaSTa kAraNa ApavAmAM AvyuM nathI. jo ke graMthamAM vyakta thayela taththo anusAra ema paNa kahI zakAya ke dravyonI saMkhyA benI che: cetana ane acetana. cetana ane acetana A be dravyonI kalpanA karavAthI sRSTinI vyAkhyA spaSTa thatI na hatI kAraNa ke tenA niyAmaka evA koI Izvara-vizeSane mAnavAmAM Avela nathI. sAmAnya rIte anya darzanomAM sRSTinA niyAmaka evA eka Izvara-dravyanI kalpanA karavAmAM Ave che paNa "uttarAdhyayana'mAM Izvarane niyaMtA mAnavAmAM Avela nathI kAraNa ke jo Izvara sarvazaktisaMpanna ane dayALu hoya to te jIvone kaSTa devA mATe suSTi ja zA mATe nirma? A uparAMta evuM mAnavAthI Izvarano darajjo ghaNo nIco UtarI jAya che ane vyaktinuM svAtaMtrya paNa samApta thaI jAya che. mATe, Izvara tattvane na svIkArIne gatimAM sahAyaka Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 : dravya-vicAra 125 dharmadravya, sthitimAM sahAyaka adharmadravya ane AdhAramAM sahAyaka AkAza evA traNa dravyonI kalpanA karavAmAM AvI. Ama, Izvara tattvane niyajJA na mAnavAne kAraNe traNa dravyonI kalpanA karavAthI dravyonI kula saMkhyA pAMcanI thaI. A dRzyamAna parivartana paNa satya che. tethI A parivartana mATe kAraNabhUta kAladravyanI paNa kalpanA karavI paDI ane te rIte dravyonI kula saMkhyA chanI thaI gaI. cetana jIva-dravya sivAya bAkInA badhAM acetana hovAthI tenA be bhAga pADavAmAM AvyA. jo ke A pAMca prakAranAM acetana dravya koI eka dravyamAMthI uddabhavelA nathI tethI tenI saMkhyA benI mAnavA chatAM mukhyatve chanI mAnavAmAM AvI. jo ema na mAnavAmAM Ave to astikAya-anAstikAya, ekatva viziSTabahutva viziSTa, lokapramANa-lokAloka pramANa jevA ketAtmaka prakAro saMbhavatA hovAthI cetana-jIvadravya dharmAdi dravyonI koTimAM AvI jAya. tethI acetanathI pRthak cetana dravyanI svataMtra sattA siddha karavA mATe acetanathI pRthak evA cetana-dravyane mAnavAmAM Avela che. A dRzyamAna saMsAra bhramarUpa nathI paNa jeTalo te dekhAya che teTalo ja satya che. tethI cetananI sAthe acetana dravyane paNa svIkAravAmAM Avela che. A uparAMta, vaizeSiko dvArA pADavAmAM Avela vAyu, dizA Adi dravyone uparyukta cha dravyomAM samAvI levAmAM Avela che. granthamAM jo ke siddha jIvone Izvara sthAnApanna mAnavAmAM Avela che paraMtu, teo sRSTinA kartA nathI kAraNa ke vItarAgI hovAthI temane saMsAranuM koI prayojana nathI. teo mAtra potAnA sva-svarUpamAM pratiSThita evA AtmAo che. jo sRSTi kartA Izvara che ema mAnavAmAM AvyuM hota to cetana, acetana Izvara ema traNa nRtyonI ja sattA raheta ane pachI, cetana ane acetanane e IzvaranAM ja be rUpo mAnI levAthI zaMkarAcAryanA brahmAdvaitanI jema eka Izvara-dravya ja bAkI raheta. paraMtu, evuM abhISTa na hovAthI ane yathArthavAdanuM citraNa karavAne kAraNe dravyonI sattA mAnavAmAM AvI che. emAM jIva dravya mukhya che kAraNa ke tenA pUrNa svAtaMtryane siddha karavA mATe ja tene potAnI unnati ane patanano kartA tathA bhoktA gAvAmAM Avela che. tethI jIvane potAnA puruSArtha dvArA bhagavAna banavAnuM sAmarthya paNa prApta thayeluM che. evuM svIkAravAmAM nathI AvyuM Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana ke eka paNa mukta-jIva puruSArtha vagara nitya mukta thAya. jo ke anAdikALathI mukta jIvonuM astitva che paraMtu teno artha evo nathI ke teo puruSArtha karyA vagara mukta thayelA che. tethI pratyeka jIvamAM paramAtmA banavAnI zakti che ema svIkAravAmAM AvyuM che. A uparAMta jIvonI saMkhyA anaMta che ema mAnavAmAM AvyuM che. caitanyanA vikAsane AdhAre karavAmAM Avela jIvonuM vibhAjana paNa khUba mahattvapUrNa che. A vibhAjana, ghaNA aMzomAM pAzcAtya darzananA lIbnIjhanA 'jIvANuvAda' ane bargasAMnA 'racanAtmaka vikAsavAda' sAthe maLatuM Ave che. 'uttarAdhyayana'mAM keTalIka evI vanaspatieono ullekha che jemAM eka sAthe aneka jIvo rahetA hoya evuM svIkAravAmAM AvyuM che. evA jIvonuM zarIra eka ja hoya che ane badhAnI kriyAo eka sAthe thatI hoya che. A uparAMta, je sUkSma jIvo hoya che te koI avarodhathI rokAtA nathI ane sarvalokamAM vyApta thayelA jIvo uparAMta je pAMca prakAranA ajIvo darzAvavAmAM AvyA che temAM pudgalanuM varNana khUba mahattvapUrNa ane vaijJAnika paNa che. 'zabda'ne pudgalanA paryAya tarIke svIkAravAthI tathA 'vAyu' vagerene rUpAdi guNovALA mAnavAthI pudgala-viSayaka dRSTikoNa keTalo sUkSma che te jANI zakAya che. 3. yathArthavAdanuM citraNa hovAthI dravyanuM svarUpa paNa ekAntika rIte nitya ke anitya svIkArAyuM nathI paNa anityatAthI anusUta nitya tarIke svIkAravAmAM AvyuM che. evuM anubhavAya paNa che ke dravyamAM pratikSaNe kaMI ne kaMI parivartana avazya thaI rahyuM che ane AvuM parivartana thatuM hovA chatAM, temAM keTalAMka evAM tathyo hAjara che jene kAraNe ApaNe kahI zakIe chIe ke A eja vastu che jene ApaNe kAle joI hatI. mATe, AvuM parivartana thatuM hovA chatAM, dravyano kyAreya paNa sarvathA abhAva thato nathI kAraNa ke te koI ne koI rUpe rahe to che ja. parivartana dravyanA koI paryAya-vizeSane kAraNe thAya che paNa khuda dravyanuM thatuM nathI. tethI dravyanuM svarUpa evuM ja mAnavAmAM AvyuM che jethI baMne (nityAnitya) dRSTikoNono samanvaya thaI zake. 126 1 bhA. da. rA., pR. 334. Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 : dravya-vicAra 127 A mATe e paNa jarUrI hatuM ke dravyane koI rIte nitya ane koI rIte anitya tarIke svIkAravAmAM Ave. A rIte dravyanA viSayamAM pravartatA nityAnitya saMbaMdhI vivAdono samanvaya karavAmAM Avyo. nityatA e dravyano svabhAvasiddha dharma che ane anityatA tenI upAdhi che. tethI ja kadAca, graMthamAM dravyanA lakSaNamAM, sAkSAt paryAyAMzanuM grahaNa na karatAM, guNyAMza mAtranuM grahaNa karavAmAM Avela che tathA, paravartI kALamAM dravyanuM svarUpa nizcayanaya (dravyArthika naya)nI apekSAe nitya ane vyavahAranaya (paryAyArthika naya)nI apekSAe anitya mAnavAmAM Avela che'. ahIM eka vAta e paNa spaSTa karavA IcchuM chuM ke vedAntadarzanamAM mAnavAmAM AvelI paramArtha-sattA ane vyavahAra-sattAnA dRSTikoNathI dravyanA nityAnityatvanuM pratipAdana na thaI zake kAraNa ke vedAntadarzanamAM paramArthasattA yathArthabhUta che ane vyavahAra sattA ayathArthabhUta che. jyAre ahIM to jeTalo dravyAMza satya che teTalo ja paryAyAMza paNa satya che. paryAyo dravyanI upAdhi che ke je pratikSaNe parivartita thayA kare che. tenuM parivartana thatuM rahetuM hovA chatAM, dravyanI akSuNNatAne vAMdho Avato nathI ema paNa nathI kAraNa ke jyAre paryAyo dravyathI sarvathA pRthak nathI to pachI paryAyomAM parivartana thatAM, dravyamAM phUTastha nityatA TakI rahe e kevI rIte saMbhave ? chatAM paNa, dravyane nitya kahevAmAM Avela che. kAraNa ke temAMnA sattArUpa guNano abhAva thato nathI. A parivartana thayA kare che chatAM, guNDonI sattAne akSuNNa mAnavAne kAraNe ja bauddhonA kSakivAdanI khAmIono prasaMga ahIM upasthita thato nathI. A rIte, yathArthavAdanA pAyA upara uparyukta siddhAMtonuM pratipAdana granthamAM karavAmAM AvyuM che. A saMsAra je ApaNane dekhAya che te eTalo ja satya che jeTalo ApaNe tene anubhavIe chIe. A uparAMta, A sRSTino srota na to 1. uppattIva viNAso davvassa ya Natthi asthi sambhAvo / bigamuppAdadhuvattaM karoti tasseva pajjAyA / / -paMcAstiAya, gAyA 66. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlanA upaniSadonI jema koI eka ja kendra bindumAMthI ane na to sAMkhyadarzananI jema cetana-acetana A (prakRti-puruSarUpa) be kendrabinduomAMthI pravAhamAna thayo nathI paraMtu, cetana-acetanarUpa mukhya cha kendra biMdumAMthI te pravAhamAna thayelo che. dravya vedAntIonI jema na to sarvathA nitya che ane na to boddhonI jema sarvathA anitya che paNa, nityAnityAtmaka ane ekAnekAtmaka che. 1 sarva khalviraM brahma / -chAMkhyopaniSad 3. 24. ?. ekamevAdvitIyam / -chokonaSat 3. 2. 2. Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 prakaraNa 2 saMsAra cetana (jIva)nI sAthe rUpI-acetana (pudgala)no saMyoga-vizeSa thavo e ja saMsAra che. tethI jyAM sudhI cetana jIvanI sAthe rUpI acetana pugalano saMbaMdha rahe che tyAM sudhI "jIvane "saMsArI" kahevAmAM Ave che. vyutpattinI dRSTie saMsAra zabdano artha A pramANo thAya : saMsarA athavA paribhramaNa. A saMsaraNa mukhyarUpe cAra avasthArUpavALuM darzAvavAmAM AvyuM che ane tene gati' kahevAmAM Ave che. tenAM nAma che : narakagati, tiryaMcagati, manuSyagati ane devagati A cAra gatiomAM potAnAM zubha ane azubha karmone kAraNe jIvane je janma-maraNa prApta thAya che te ja "saMsAra" che. tethI graMthamAM saMsAra ke saMsAracakrane janma, jarA ane maraNanA bhayathI abhibhUta darzAvavAmAM Avela che tathA tene "bhava" athavA "bhavaprapaMca" paNa kahevAmAM Avela che. saMsAranI duHkharUpatA narakAdi cAreya gatitao jarA-maraNArUpa saMsAra-vananI cAra bhayaMkara khINa che. e duHsaha ane bhayaMkara zabdo tathA duHkhothI pUrNa hovAthI durgatirUpa 1 evaM bhavasaMsAre saMsarai suhAsuhehiM kammehiM / -3. 10. 15. 2 jAIjarAmaccubhayAmibhUyA bahiM vihArAbhinivaTThacittA / saMsAracakkasya vimokkhaNaTThA daTTaNa te kAmaguNe viratA / / -3, 14. 4. tathA juo - u. 23. ra4; 36. 63 3 jarAmaraNakaMtAre cAurate bhayAgare / mae soDhANi bhImAhaM jammAI maraNANi ya / / -3. 47. 19. tathA juo - u. ra9. rara, 32, 59 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130. uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlanA gaNAyelI che. jo ke bhautika sukha-suvidhAonI daSTie manuSya ane devagatine sugati paNa kahevAmAM Avela che. paraMtu A gationI sukha suvidhA paNa, keTalAka samaya bAda athavA mRtyu pachI naSTa thaI jatI hovAthI durgatirUpa ja che. tethI kevaLa sva-svarUpanI prAptirUpa siddha avasthA (mokSa) ja, sadA sukhothI pUrNa hovAne kAraNe sugatirUpa kahevAmAM AvelI che. A rIte, eka mAtra siddha avasthA sugatirUpa hovAthI, tenI prAptimAM pramukha kAraNabhUta manuSyagatine paNa kaMIka aMze sugatirUpa kahI zakAya kAraNa ke manuSya gativALo jIva ja potAnA saMyama vagerene lIdhe siddha-avasthA prApta karI zake che. tethI, graMthamAM manuSyagatine apAra vaibhavasaMpanna devagati karatAM paNa durlabha darzAvavAmAM Avela che. 1 saddA vivihA bhavanti loe, divvA mANussagA tahA tiricchA / bhImA mA-berayA karI................!! -3, 15. 14. viNayapaDivane ya NaM jIve aNaccAsAyaNasIle nairaiyatirikkhajoNiyamaNussadevaduggaIo niraMbhaI / -3. ra9. 4. tathA juo - u. 29. 2; 19-16, 46-47; 20-31 2 maNussadeva sugaIo nibaMdhaI / -3. ra9, 4. tathA juo - u. 3. 1, 7, prakaraNa 1 3 nANaM ca daMsaNaM ceva ... jIvA gacchAnti soggaiM / -3. 28, 3. 4 ekayA devaloesu naraesu vi egayA / egayA AsuraM kAyaM AhAkampehiM gacchaI / / ......................... kammasaMgehi sammUDhA dukkhiyA bahuveyaNA / amANusAsu joNIsu viNihammati pANiNo / kampANaM tu pahANAe jANapuvvI kayAi u / jIya sohimaNuppattA Ayayanti maNussayaM / / Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 : saMsAra 131 tiryaMca ane narakagatinAM kaSTa : devagati ane manuSyagati sivAya tiryaMca ane narakagati bhautika sukhasuvidhAnI dRSTie paNa durgatirUpa ja che, mATe tene graMthamAM ApattimUlaka ane vadhamalaka darzAvavAmAM Avela che ane temAMthI mukta thavAnuM kArya khUba ja muzkela che'. e baMnemAMthI narakagati aneka kaSTothI pUrNa che. A narakagatimAM prApta thatAM kaSTo manuSyagatimAM anubhavAtAM kaSTo karatAM anaMtagaNa adhika che. mRgAputre saMsAranA viSaya-bhogothI vairAgya letI vakhate potAnA pitAjIne e nArakIya kaSTonuM varNana saMkSepamAM nIce mujaba kareluM che. he pitAjI, je prakAranI vedanAo A manuSya jAtimAM jovA maLe che tenAthI anaMtagaNI vedanAo narakagatimAM che te atyaMta pracaMDa, tIvra, pragADha, raudra, asahya ane bhayaMkara che. jema ke prajvalita agni para rAkhelA kundakuMbhI nAmanA vAsaNamAM nIce mAthuM ane upara paga rakhAvIne aneka vAra bheMzanI jema zekAvuM, mahAdAvAgni samAna retIvALA pradezomAM saMtApita thavuM, ati tIkSA kAMTAvALA UMcA zImaLAnA vRkSa upara pheMkIne doraDI vagere dvArA kheMcAkheMcI karavI, vibhinna prakAranA atitIkSNa hathiyArothI kApa-kUpa karIne kaTakA karIne vRkSanA TUkaDA hoya ema jamIna para pheMkavA, bhUMDa ane kUtarAo dvArA ghasaDavA, zeraDInI jema moTAM yaMtromAM pIlAvuM, Aga jevA tapAvelA rathamAM joDIne cAbUkothI mAravuM, tIkSNa hathiyAra jevI cAMca-vALA aneka prakAranA gIdha jevAM 1. duhao gaI bAlassa AvaI vahamUliyA / devattaM mANusattaM ca jaM jie lolayAsaDhe // tao jie saI hoi duvihaM duggaiM gae / DhulahA tassa ummaggA addhAe sucirAdavi / -3. 7, 17-18. tathA juo - u. 19. 11, 34. pa6, 36. ra57 vagere 2 3. 19. 48-74; 5. 12-13; 6. 8. vizeSa mATe juo - sUtrakRtAMgasUtra 1.5, praznavyAkaraNa adhyayana 1. Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 uttarAdhyayana-sUtraH eka parizIlana pakSIo dvArA TholAvuM, chaLapUrvaka kaThora baMdhanothI bAMdhI haraNAnI jema mArI nAkhavuM, pipAsAthI vyAkuLa thaI vaitaraNI nAmanI nadImAM pANI pIvA jatI vakhate astarAnA jevI tIkSaNA dhArathI kApavuM, muzkelIthI pipAsA sahana karavAM chatAM tyAM rahelA adharmIo dvArA, tAMbu, lokhaMDa, sIsuM, lAkha vagere padArtho khUba garama karI bUmo pADato hoya chatAM pIvaDAvavA, chAMyaDo meLavavAnI IcchAthI vRkSa vagerenA chAMyAno Azraya letAM, talavAranI dhAra jevA pAMdaDAthI kApavuM, yamadUtonI jema potAnA zarIrane kApIne te kakaDA khavaDAvavA, zarIra para tIkSNa hathiyArothI nakazIkAma karavuM, luhAranI jema hathoDA TIpavA vagere." A prakAranA vividha nArakIya kaSTo viSe sAMbhaLIne ApaNAM rUMvADA UbhAM thaI jAya che. nArakI jIvonI jema tiryaMcone paNa aneka prakAranAM kaSTa bhogavavAM paDe che je ApaNo pratikSaNa pratyakSa joIe chIe. nArakI ane tiryaMconA kaSTomAM taphAvata e che ke nArakI jIvonuM kasamaye mRtyu nathI thatuM tethI tenA zarIra vArevAre chinna-bhinna karavAmAM Ave chatAM paNa pAchAM saMghAI jAya che jyAre tiryaMconA zarIra ekavAra kapAyA bAda pAchAM saMdhAI jatAM nathI. A uparAMta, tiryaMcone keTalIka bhautika suvidhAo paNa sAMpaDe che ane tenA kaSTo nArakI jIvonA kaSTo karatAM ghaNAM ja ochAM hoya che. A rIte, cAreya gationA jIvomAM sahuthI vadhAre kaSTa nArakIone ja prApta thAya che. manuSya ane devagatinAM sukhonI duHkharUpatA : A rIte, jo ke naraka ane tiryaMca yoniomAM ja kaSTonI adhikatA che paNa manuSya ane deva yoniomAM to aneka prakAranA viSaya sukha upalabdha thAya che chatAM te gatione zA mATe kaSTapUrNa gaNavAmAM Ave che ? A bAbatanuM eka mAtra kAraNa che zarIra tathA viSayabhogonI anityatA. tethI graMthamAM kahevAmAM AvyuM che ke A jIvana vRkSanA pILA pAMdaDA tathA jhAkaLanA biMduo jevuM alpasthAyI che. phINanA parapoTA ane vIjaLI jevuM caMcaLa che. uparAMta A Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 : saMsAra 133 jIvana pratipaLa mRtyunI samIpe gati karI rahyuM che. sarvArthasiddhimAM rahenArA sarvocca deva paNa e mRtyuthI chUTakAro meLavI zakatA nathI. mRtyu vakhate badhA sAMsArika viSaya-bhoga ahIM ja chUTI jAya che ane bIjAo teno upayoga kare che. mAtA, pitA, bhAI, badhu, putra, pati, patnI, mitra vagere badhA mANaso mRtyu nathI AvatuM tyAM sudhI ja sAtha Ape che kAraNa ke mRtyu pachI A badhA saMbaMdhIo ke je prANathI paNa vadhAre pyArA hatA te be cAra divasa zoka karIne anyano Azraya le che. tethI A viSaya-bhogo ane saMbaMdhIjano pratye rAkhavAmAM AvelI Asaktine mahAmoha tathA bhaya utpanna karanArI gaNAvAmAM AvelI che. A uparAMta, graMthamAM anAthI muninA mukhe ema kahevaDAvavAmAM AvyuM che 1 dumapattaye paMDuyae jahA nivaDai rAigaNANa accae / evaM maNuyANa jIviyaM samayaM goyama ! mA pamAyae / kusage jaha osaviMdue thovaMciTThaI laMbamANae / evaM maNuyANa jIviyaM samayaM goyama mA pamAyae / / -3. 10. 1-2. akhinne gIvIMi -3. 18. 1ra. jIviyaM ceva rUpaM ca vijju saMpAyacaMcalaM / -3. 18, 13. tathA juo - u. 4.1, 9; 7-10, 10. ra1-27; 13. 21, ra6, 14. ra7-32; 19-13-14 2 jahei sIho va miyaM gahAya maccU naraM nei hu antakAle / na tassa mAyA va piyA va bhAyA kAlammi tammaMsagharA bhavaMti / / -3. 13. 1ra. taM ekkagaM tucchasarIragaM se ciIgayaM dahiya u pAvageNa / bhajjA ya puttovi nAyao vA dAmAramaNNaM atusaMkamanti / -3, 13. 25. tathA juo - u. 4. 1-4; 6. 3-6; 18, 14-17 vagere 3 jahittu saMgaM caM mahAkilesaM mahantamohaM kasiNaM bhayANAgaM / -3. ra1. 11. Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlanA ke badhA prakAranA sAdhanothI rAjAo paNa anAtha che kAraNa ke mRtyu athavA bhayaMkara rogamAMthI koI bacAvI zakatuM nathI. jeno ApaNe pratidina vividha prakAre zaNagAra sajIe chIe te zarIra paNa viSThA, mUtra, lIMTa jevA dhRNita padArthothI bhareluM che. AvA apavitra zarIramAM mana, vacana ane kAyAthI Asakta thaI jIva tenAM rakSaNa, poSaNa ane saMvardhana vagerenI ciMtA karyA kare che. rogo thatAM, A zarIrane kAraNe ja jIvone aneka prakAranAM kaSTa prApta thAya che. tethI mRgAputra tathA bhRgupurohitanA baMne putro A zarIrane Adhi, vyAdhi jarA, maraNa vagerethI yukta jANIne te mATe kSaNabhara paNa prasannatA anubhavatA nathI. viSayabhoga-janya sukhomAM sukhAbhAsa : saMsAranA viSayabhogo mATe sAdhanabhUta pAMca Indriyone corUpa darzAvavAmAM AvI che. pAMceya Indriyone corarUpa eTalA mATe kahevAmAM Avela che ke 1 3. 20. 9. 30. 2 caittu yehaM malapaMkapuvvayaM / -3. 1. 48. tathA juo - u. ra4-15; 19-15 3 je kei sarIre sattA vaNNe ruve ya savvaso / maNasA kAyavakkeNaM sabve te dakkhasambhavA // -8. 6. 12. 4 mANusatte asArammi vAhIrogANa Alae / jarAmaraNapatthammi khaNaMpi na ramAmahaM / / jammadukkhaM jarAdukkhaM rogA yaM maraNANi ya / aho dukkho hu saMsAro jattha kIsanti jaMtuNo / / -3. 19. 15-13. tathA juo - u. 5. 11; 14. 7 5 AvajjaI iMdiyacoravasse / 3. 32. 104. tathA juo - u. 9. 30 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 H saMsAra 13pa tenAthI jIva viSayabhogone bhogave che jethI zarIranI zakti naSTa thAya che ane te akALa maraNane pAme che. A hakIkatanuM varNana graMthamAM khUba vistArathI karavAmAM AvyuM che. jema ke : cakSu-IndriyanA viSaya rU5, zrotrendriyanA viSaya zabda, dhrANendriyanA viSaya gaMdha, rasanendriyanA viSaya rasa, sparzendriyanA viSaya sparza ane mananA viSaya bhAvarUpa rAgadveSathI prerita thaI jIva tenI utpatti tathA tenA rakSaNAmAM aneka prakAranI hiMsA Adi kriyAomAM pravRtta rahe che ane tene bhogavavAnA samaye paNa saMtoSa prApta na karatAM asamaye mRtyune pAme che, jema ke - rUpa (prakAza)mAM atyaMta Asakta pataMgiyuM, zabdamAM Asakta haraNa, auSadhinI gaMdhamAM Asakta sarpa, rasamAM Asakta mAchaluM, zItalajaLanA sparzamAM Asakta bheMza-magara ane kAmopabhogamAM Asakta hAthI, A rIte dveSa karanAro paNA potAnA bhAvone kaluSita karIne duHkhI thAya che. Ama, graMthamAM pRthakapRthaka IndriyanI viSayAsaktinuM phaLa akAlamaraNa darzAvavAmAM AvyuM che. to pachI sarva IndriyanA viSayo pratyenI AsaktinuM phaLa to keTaluM bhayAvaha haze ? mATe Indriyone corUpa kahevAmAM Avela che. bIjI rIte joIe to A Indriyo jJAnAdinI prAptimAM madadarUpa paNa thAya che. A ja rIte, je prApta karavAmAM ghaNI muzkelI paDe che ane je bhogavavAmAM sukharUpa lAge che evAM nRtya, gIta, AbhUSaNa, nArIjanano samUha vagere paNa vAstavika rIte palakabharanuM sukha ApatAM nathI. A badhAM gaLaphAmAM phasAyelI mAkhInI jema karma-jALamAM bAMdhanArA che. AvI sthitimAM pAMjarAmAM rahela pakSI 1 3. 32. rara-19. 2 savvabhavesu assAyA veyaNA veditA mae / nimisaMtaramittaMpi je sAyA natthi veyaNA / / -3. 19. 15. tathA juo - u. 7, 8, 14-21, 41 vagere Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana ane baMdhanamAM rahela mRga jema A viSayabhogomAM sukha kyAM che ? tethI badhAM gItone vilAparUpa, nRtyane eka prakAranI viDaMbanArUpa, AbhUSaNone bhArarUpa tathA kAmAdibhogone duHkharUpa darzAvavAmAM Avela che. bhogakALe A viSayabhoga jo ke suMdara ane sukhakara pratIta thAya che paraMtu pariNAme "kiMpAka' nAmanA viSaphaLanI jema te prANaghAtaka bane che. A uparAMta A viSaya-bhoga bhogavavAthI IcchArUpI jvALAo adhika rIte tIvratara bane che kAraNa ke jema jema koI vastunI prApti thAya che tema tema lobha (AkAMkSA) paNa vRddhi pAme che. A, A viSaya-bhoga kSaNavAra mATe kaMIka sukha avazya Ape che paraMtu, kALAntare 1 nAhaM rame pakkhiNi paMjere vA / -3. 14. 41. mofparovisa ... vajjhaI macchiyA va khelammi / -3. 8. 5. 2. savvaM vilaviyaM gIyaM savvaM naTTa viDambiyaM / savve AbharaNA bhArA sabve kAmA duhAvahA / / -3. 13. 16. 3 jahA kiMpAgaphalANaM pariNAmo na sundaro / evaM bhuttANa bhogANaM pariNAmo na sundaro / -3. 19. 18. tathA juo - u. 4. 13; 13. ra0-ra1; 14, 13, 19-12, 32-20 4 jahA lAho tahA loho lAhA loho pavaDhaI / domAsakayaM kajjaM koDIe vi na niTTiyaM // -3. 8. 17. puDhavI sAlI javA ceva hiraNNaM pasubhissaha / paDiyogi nAmerUM.... -3. 9. 49. tathA juo - u. 14. 39. Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 : saMsAra bhayaMka2 kaSTo ja khUba mAtrAmAM Ape che. sukha vAstavamAM to emane tyAgavAmAM ja raheluM che - jema ke : koI pakSInI pAse mAMsano kakaDo joI anya pakSIgA tenA para jhApaTa mAre che ane tenI pAsethI te kakaDo laI levA mATe tene aneka rIte pIDA Ape che. jyAre te pachI te mAMsanA kakaDAne choDI de che tyAre anya pakSIgaNa tene satAvavAnuM paNa baMdha kare che. tethI graMthamAM sAMsArika viSayabhogothI maLatA sukho karatAM viSayabhogothI virakta munine prApta thatAM AtmAnaMdarUpI sukhane zreSTha gaNavAmAM AveluM che. viSaya-bhogomAM ApaNane je sukha pratIta thAya che te ApaNA rAgadveSarUpa manano vikAra che kAraNa ke jIva jenA pratye rAga kare che teno saMyoga thatAM ane jenA para dveSa kare che teno nAza thatAM, prasanna thAya che jema jaMgalamAM dAvAgnithI baLatAM jaMgalI pazuone joIne anya pazuo rAgadveSane kAraNe AnaMdita thAya che tema, saMpUrNa saMsAra rAgadveSarUpI agnithI saLagI rahyo che. A uparAMta A jIvane mRtyurUpI zikArI jarArUpI jALathI bAMdhIne rAta- ta-dinarUpI hathiyAranI dhArathI pIDe che". mATe, saMsAramAM sukha kyAM che ? jo koI rIte sAMsArika 1. sAmisaM kulalaM dissa bajjhamANa nirAmisaM / Ami savvamujjhittA viharissAmi nirAmisA // 2 bAlAbhirAmesu duhAvahesu na taM suhaM kAmaguNesu rAyaM / virattakAmANa tavodhaNANaM jaM bhikkhuNaM sIlaguNe rayANaM // 3 davaggiNA jahAraNNe ujjhamANesu jantusu / anne sattA pamoyanti rAgaddosavasaM gayA || evameva vayaM mUDhA kAmabhogesu mucchiyA / ijjhAyANaM na bujjhAmo rAgaddAseggiNA jagaM / / 137 13. 14. 16. tathA juo - u. 9. 12; 14. 10, 19-16, 24-25, 47 4 maccuNA'vyAhao logo jarAe parivArio / amohA rayaNI vuttA evaM toya ! vijANahu // --3. 13, 17. 13. 14. 42. 43. 3. 14. 21. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 uttarAdhyayana-sUtraH eka parizIlana sukhanA sAdhanabhUta kAmopabhogone prApta karI levAmAM Ave to paNa tenI rakSA karavAnuM kAma khUba ja muzkela che kAraNa ke te caMcaLa svabhAvanA hovAthI sArI rIte sAcavavAmAM Ave to paNa IcchAvirUddha choDIne anyatra jatAM rahe che jema ke patra, phaLa vagerethI rahita vRkSane pakSIgaNa choDIne jatAM rahe che. AvI paristhitimAM saMsAranA viSaya-bhogone sukhanAM sAdhana kevI rIte mAnI zakAya? tene to duHkhanI khANa ja kahevI joIe. viSaya-bhoga saMbaMdhI IcchAo anaMta ane na pUrI zakAya evI che. A kAraNe, vAstavika sukhanI kalpanA karavI e mAtra manane saMtoSa devA barAbara che. jemane vAstavikatAnuM jJAna nathI teo ja A sAMsArika sukhone priya gaNe che. A uparAMta, teo aneka prakAranI hiMsAdi kriyAo karI, mATIne ekaThI karanAra zizunAga (aLasiyuM-dvitriya jIva)nI jema mana, vacana, kAyAthI bhogomAM mUrNita thaIne Ihaloka ane paraloka saMbaMdhI du:khonA kAraNabhUta 1 accei kAlo taranti rAio na yAvi bhogA purisANa NiccA / uvicca bhogA purisaM cayanti dumaM jahA khINaphalaM va pakkhI / -3. 13. 31. ime ya baddhA phandanti mama hasthajjamAgayA / -3. 14. 45. 2 ime sarIraM aNiccaM asuiM asui saMbhavaM / asAsayAvAsamiNaM dukkhakesANa bhAyaNaM / / -3. 19, 13. tathA juo - u. 19. 99, 10-3. khaNamittasukkhA bahukAladukkhA pagAmadukkhA aNigAmasukkhA / saMsAramAkkhassa vipakkhabhUyA khANI aNatyANa u kAmabhogA / / -3. 14. 13. 3 hiMse vAle musAvAI mAile pisuNe saDhe / bhuMjayANo suraM maMsaM seyameyaM ti matrai / / -3. 5. 9. tathA juo - u. 5. pa-8, 9, 11, 13. 17, 14. 5. Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 : saMsAra karmamaLano saMyama kare che'. AvI sthitimAM hovAthI, temanI dhana-dhAnyAdithI saMpanna kSatriyarAjAnI jema bhogomAMthI nivRtti thatI nathI. vAraMvAra pratibodhita karavAmAM Ave chatAM te taraphanI tenI pravRtti, kIcaDamAM phasAyela hAthI kAMThAno pradeza joI sIdho hovA chatAM kAdavamAMthI nIkaLato nathI tema, aTakatI nathI. citta-muni dvArA brahmarUpI cakravartI vAraMvAra pratibodhita thAya che chatAM paNa viSayomAMthI virakta thato nathI ane aMte sAtamAM narakamAM jAya che . tethI graMthamAM, saMsArane pAzarUpa tathA samudranI jevo vizALa ane dustara pradarzita karavAmAM Avela che ane temAMthI nIkaLavAnuM kAma khUba ja kaparuM che". - cAra dRSTAnta - viSayAsakta puruSone pratibodhita karavA mATe graMthamAM cAra dRSTAnta ApavAmAM AvyA che. te A pramANe che : 1. kAyasA vayasA matte vitte giddhe ya isthisu / duhuo malaM saMciNai sisuNAgovva maTThiyaM // 2 na nivijjanti saMsAre savvaTTesu va khattiyA / 3 nAgo jahA paMka jalAvasatro daDuM thalaM nAbhisamei tIraM // tathA juo - u. 13. 14, 27, 33, 19. 29, 8-6 4 paMcAlarAyA vi ya bambhadatto / sAhussa tassa vayaNaM asAuM // aNuttare bhuMjiya kAmabhoyoge / aNuttare sA narae paviTTho || 139 13. 5. 10. 13. 3. 5. 13. 13. 30. 5. pAsajAipahe bahU / tiNNo ha si aNNavaM mahaM / - u. 10. 34 tathA juo - u. 4. 7, 5-1, 6. 2, 8. 10, 19-11, 21-24, 22. 31, 23. 73, 25-4. 6 9. 7. 1-24. 3. 13. 34. --3. 6. 2. Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana 1 bakarAnuM dRSTAMta : je prakAre bahArathI AvanAra priya atithinA bhojanane nimitte koI bakarAne potAnA mAlika dvArA vividha prakAranA pakavAnothI pALavAmAM tathA poSavAmAM Ave che ane pachI te hRSTapuSTa thaI jAya tyAre tathA atithinuM Agamana thAya tyAre tene mArI nAkhavAmAM Ave che e ja prakAre viSayAsakta jIva paNa mRtyurUpI atithi AvI caDe tyAre mRtyune prApta karIne du:khI thAya che. 140 : 2 kAkiNI (sahuthI nAno sikko)nuM dRSTAMta H jema eka kAkInA lobhane khAtara koI jIva hajAro mudrAo khoI nAkhe che tema ja thoDA kSaNika-sukha pAchaLa manuSya hajAragaNAM vadhAre sukhone gumAvI de che. 3 AmraphaLanuM dRSTAMta : jema koI rAjA cikitsaka dvArA vAraMvAra manA karavAmAM Ave chatAM alpamAtra svAdanA lobhane kAraNe AmraphaLa (kerI) khAIne marI jAya tema thoDA svAdanA lobhane lIdhe jIva potAnA bahumUlya jIvanane gumAvI bese che. 4 traNa vepArInuM dRSTAMta : koI traNa vepArI vepAra arthe videzamAM jaI dhana kamAya che. teomAMthI eka mULa dhanane surakSita rAkhIne, bIjo mULadhanamAM vadhAro karIne ane trIjo mULadhanane vinaSTa karIne pAchA phare che. e rIte A jIva paNa manuSyajanmarUpI mULadhanane laIne caturgatirUpa saMsAramAM bhramaNa kare che. jo mULadhanamAM vRddhi kare to svargagatine pAme che jo mULadhanano vinAza kare to tiryaMca ke nakagatimAM jAya che. uparyukta cAra dRSTAMto samajyA pachI paNa jo koI samyak AcaraNa na kare ane viSayomAM ja Asakti rAkhe to te karuNAyogya, lajjALu, dIna ane aprItinuM pAtra bane che. A prakAre anya bhAratIya dhArmika-graMthomAM che tema prastuta graMthamAM pA saMsArane duHkhothI bharelo vyakta karavAmAM Avela che. emAM je sukhanI anubhUti thAya che te kAlpanika ane kSaNika che. bhagavAna buddhe paNa potAnAM cAra 1 AvajjaI evamaNegarUve evaMvihe kAmaguNesu satto / atra ya eyappabhaye visase kAruNNadINe hiriye vaisse || 2 manusmRti 4. 160 ; bhartRhari - vairAgyazataka / 13. 32. 103. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 : saMsAra 141 AryasatyamAM prathama satya "saMsAranI du:kharUpatA'ne gola che. duHkharUpa saMsAranI kAraNa-kArya paraMparA : uparyukta vivecanathI jANI zakAya che ke A saMsAramAM duHkha ja satya che. temAM je sukhAnubhUti thAya che te mAnasika, kSaNika, kalpanAprasUta athavA AbhAsa mAtra che. kAraNa vagara to kArya saMbhave nahIM tethI A du:khonuM paNa kAraNa to avazya hovuM joIe. A duHkhonAM kAraNo vize vicAra karatAM, graMthamAM vibhinna prakAre tenI kAraNa-kArya zRMkhalAnuM pratipAdana karavAmAM AveluM che. A pratipAdanamAM, vibhinnatA hovA chatAM paNa eka prakAranI ekatA ane sAMmajasya jovA maLe che. A kAraNa-kArya-paraMparA A pramANe che : janma-maraNa - janma-maraNa prApta karavA e saMsAranA du:khanuM kAraNa che. jo jIvano janma ja na thayo hoya to rogAdijanya pIDA paNa tene na thAya kAraNa ke janma prApta karanArane mATe du:kha ane mRtyu vagere avazyabhAvI che. mATe graMthamAM rogAdijanma du:khanI jema janmane paNa du;kharUpa kahevAmAM Avela che. zubhAzubha-karmabandhana - vyakti dvArA karavAmAM Avela zubhAzubha-karma (adazya-bhAgya) paNa A janma-maraNarUpa saMsAranuM kAraNa che. jyAre jIva ahiMsA, dayA, dAna vagere sArAM kAryo kare che tyAre tene puNyanA prabhAvathI svargAdimAM janma prApta thAya che. jo te hiMsA, juTha, corI vagere khoTAM kAryo 1 juo - prakaraNa 3 2 rAgo ya doso vi ya kammavIyaM kammaM ca mohappabhavaM vayaMti / kammaM ca jAI maraNassa mUlaM dukkhaM ca jAImaraNaM vayaMti -3. 32. 7. 3 juo - mR. 134 pA. Ti. 4, 4 juo - mR. 141 pA. Ti. 2; 6. 3. 2, 5, 6, 4. 2, 7. 99, 10. 15, 13-19-20 14. 2, 19, 18. 25, 19-10-ra0, rara. pa6, 58, ra0 47, 21. 24, 25. 41, 32. 33, 33, 1 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana kare to pApakarmonA prabhAvathI narakAdimAM janma le che. durAtmAnI bAbatamAM graMthamAM kahevAmAM AvyuM che ke te potAno kaMTha kApanAra duzmana karatAM paNa potAnuM adhika aniSTa kare che. A hakIkatano khyAla mRtyu samaye jyAre te pazcAtApathI saMtApa pAme che tyAre ja tene Ave che`. e sAcuM ke puNyakarmanA prabhAvathI sAMsArika sukha-suvidhAo prApta thAya che paraMtu janma-maraNanI bAbatamAM to baMne eTale ke pApa-puNyanuM kAraNapaNuM eka sarakhuM che. manojJAmanojJa viSayomAM rAga-dveSa-buddhi- karmabandhana kema thAya che ? tenuM A kAraNa che : manojJa (priya) vastumAM rAga (mamatva Asakti) ane amanojJa (apriya) vastumAM dveSa buddhi. jyAre jIva koI vastumAM rAga ke dveSa kare che tyAre te potAnA rAga-dveSane kAraNe du:khI thAya cheOM. Ama rAga-dveSa sAkSAt duHkhanA kAraNa hovA chatAM karmabaMdhananA kAraNa che kAraNa ke rAgadveSane lIdhe jIva hiMsA, asatya, corI Adi pApa-kriyAo tathA dayA, dAna 1. na taM arI kaMThachettA karei jaM se kare appaNiyA durappA / se nAhiI maccamuhaM tu patte pacchANutAveNa dayAvihUNo // 13. 20, 48. 2 juo - pR. 141 pA. Ti. 2, u. 4-12-13, 8. 2, 29. 62, 71, 30. 1, 4, 31. 3, 32-9, 19, 25-30, 32. 33, 38. 39, 41, 46, 5. 1, 52, 59, 64, 65, 72, 77. 78, 85, 90-91, 98, 100-101. ahIM kyAMka rAga-dveSa ne pRthaka-pRthaka, kyAMka eka sAthe, kyAMka mohAdinI sAthe karmanA kAraNa tarIke darzAvela che. kyAMka kyAMka rAga-dveSane sAkSAt saMsAra ke du:khanA hetu gola che. 3 rUvesu jo giddhimuvei tivvaM akAliyaM pAvai se viNAsaM / rAgAure se jaha vA payaMge aloyalole samuvei maccuM // je yAvi dosaM samuvei tivvaM taMsi kkhaNe se u uvei dukkhaM / duddantadoseNa saeNa jantU na kiMci rUvaM avarajjhaI se / ---3. 32. 24. 25. Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 : saMsAra 143 vagere puNya-kriyAo kare che, A pApa ane puNya-kriyAo karavAthI anukrame pApa ane puNya karmonuM baMdhana thAya che. ahIM eka vAta noMdhapAtra che ke dveSanA mULamAM paNa rAga ja kAraNarUpe kArya kare che kAraNa ke amanojJa vastumAM je dveSa thAya che tenA mULamAM paNa koIne koI pratye rAganI bhAvanA avazya rahelI hoya che. je vyaktie kyAreya koI pratye rAga (prema) na karyo hoya ane mAtra dveSa, krodha ane dhRNA ja karavAnuM jANyuM hoya tene paNa potAnA krodhI svabhAva pratye rAga jarUra hoya che nahi to te potAnI IcchAthI pratikULa AcaraNa karanAra pratye kadi dveSa na kare. bhagavAna mahAvIra pratye karavAmAM Avela rAga paNa puya-karmanA baMdha mATenuM kAraNa che. tethI graMthamAM gautama gaNadharane anulakSIne bhagavAne kahyuM che "he gautama, mArA pratye mamatva rAkha nahIM." have prazna upasthita thAya che ke rAga-dveSanuM kAraNa zuM che ? zuM manojJa vastu rAganuM ane amanojJa vastu dveSanuM kAraNa che ? A bAbatamAM, graMthano spaSTa mata che ke jo ke manojJa ane amanojJa vastumAM anukrame rAga ane dveSanI bhAvanA utpanna thAya che paNa A manojJAmanojJa viSaya rAgavAnuM vyakti mATe ja anukrame rAga ane dveSanuM sarjana kare che, vitarAgIne rAga ke dveSa thatAM nathI. Ama, rUpAdi viSaya na to rAga-dveSane zAMta kare che ke na to tenI utpattimAM kAraNa che paraMtu je jIva A viSayomAM rAga athavA dveSa kare che te ja svayaMnA rAga athavA dveSane kAraNe vikRti prApta kare che. temAM rUpAdi viSayono koI 1 vocchidaM siNehamappaNo kumuyaM sAraiyaM va pANiyaM / se savvasiNehavajjie samayaM goyama mA pamAyae // -3. 10. 28. 2 cattaputtakalattassa nivvArassa bhikkhuNo / piyaM na vijjai kiMci appiyaM pi na vijjaI // egaMtaratte ruiraMsi rUve atAlise se kuNaI paosaM / dukkhassa saMpIlamuvei bAle na lippaI teNa muNI virAgo / / -3. 32. ra6. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana doSa nathI. ethI pravrajyA letI vakhate namirAjarSine jyAre Indra kahe che 'ApanuM aMta:pura saLagI rahyuM che' tyAre paNa te potAnA saMkalpathI calita thatA nathI. jo emanA sthAne koI rAgavAna puruSa hota to avazya rAgane kAraNe aMtaHpuranI rakSA vagere karata tathA dveSane kAraNe aMtaHpuramAM Aga lagADanArane sajA ApavAno prayatna karata. vaLI kyA viSayo manojJa che ane kayA amanojJa che ? Ano uttara Apavo saraLa nathI kAraNa ke koI eka viSaya koIkane manojJa lAge ane bIjAne te ja viSaya amanojJa lAge to trIjAne vaLI te upekSaNIya paNa lAge. mATe, manojJAmanoza viSayone kramazaH rAga ane dveSanA kAraNa na mAnI zakAya. jo Ama na mAnIe to vItarAgI ane mukta jIvane paNa rAgAdi thavAM joIe kAraNa ke manozAmanoza viSayo temanI samakSa paNa rahetA hoya che. A uparAMta, vyaktinuM karma karavAnA viSayamAM je svAtaMtrya che te paNa samApta thaI jAya. 144 w ajJAna - jyAre manojJa ane amanojJa viSayo anukrame rAga ane dveSanA kAraNa nathI to pachI tenuM kAraNa zuM che ? A viSayamAM graMthano mata che ke 1. na kAmabhogA samayaM uveti na yAvi bhogA vigaI uveMti / je tappaosI va pariggahI ya so tesu mohA vigaI uve // ---3. 32. 101. ahIM manojJAmanojJa viSayone je rAgAdinA ahetu darzAvyA che te upAdAnakAraNanI dRSTie che kAraNa ke temAM nimitta kAraNapaNuM avazya raheluM che. jo ema na hota to e viSayo upasthita thatAM rAgAdi vikAra na thAta. vaLI, graMthakAre kahyuM che ke viSayabhoga jherI phaLa jevo che e kathananI saMgati kevI rIte besata ? 2 6, 9. 12-16 3 jema soLa varSanI mRtyu pAmelI suMdara bALAne joI koI kAmuka yuvaka rAgAbhibhUta thaI kahe che 'aho, keTalI suMdara hatI ?', zatru dveSavaza kahe che, 'sAruM thayuM ke marI gaI.' paNa eka vItarAgI sAdhu saMsAranI asAratAno vicAra karatAM, upekSAbhAva rAkhe che. Ama eka ja viSaya kAmuka vyaktine manojJa, zatrune amanojJa ane vItarAgI sAdhune upekSaNIya lAge che. Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 : saMsAra 145 rAganI utkaTa avasthArUpI moha (mUrchAbhAva) ja rAga dveSano janaka che. A moha paNa ajJAnamUlaka rAganI utkaTAvasthArUpa mUrchAbhAva sivAya bIjuM kaMI nathI. moha rAgAtmaka hovAthI graMthamAM kyAMka kyAMka rAga-dveSanI sAthe mohane paNa karmabaMdha ane duHkhanA kAraNa tarIke darzAvavAmAM Avela che?. A moha ajJAnamUlaka hovAthI mohanA paNa mULa kAraNa tarIke ajJAna (avidyA)ne svIkAravAmAM Avela che. tethI graMthamAM kahevAyuM paNa che ke puruSa jJAna vagarano che te sarva duHkhotpattinuM sthAna banela che ane te mUDha thaIne anaMta saMsAramAM anekavAra (janma-maraNa pAmIne) pIDita thAya che. jeo jJAnavALA che teo baMdhananA kAraNone jANIne satyanI zodha kare che ane sarva jIvo pratye maitrIbhAva rAkhe che. tRSNA ane lobha ajJAna ane mohanI vacce je be anya kAraNone graMthamAM darzAvavAmAM AvyA che tenAM anukrame nAma che : tRSNA ane lobhaTM. 1 amohaNe hoi niraMtarAe / - tathA juo - pR. 141, pA. Ti. 2; 146 pA. Ti. 2; 3. 5. 26, 8. 3, 14. 20, 19. 7, 21. 19 vagere 2. rAgaM ca dosaM ca taheva mohaM uddhattukAmeNa samUlajAlaM / tathA juo pR. 141 pA. Ti. 2; pR. 145 pA. Ti. 4; 3 jAvantAvijjA purisA savve te dukkhasaMbhavA / panti bahuso mUDhA saMsArammi aNanta // samikkha paMDie tamhA pAsajAipahe bahU / appaNA saccamesejjA meti bhUesa kappae / jahA vayaM ghammamajANamANA pAvaM purA kammamakAsi mohA || tathA juo - u. 28. 20, 29-5-6, 71 vagere 4 dukkhaM hayaM jassa na hoi moho moho hao jassa na hoi tahA tahA hayA jassa na hoi loho loho hao jassa na kiMcaNAI / * 13. 32. 109. 13. 32. 9. 3. 6. 1-2. 13. 14. 20. -3. 32. 8. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 uttarAdhyayana-sUtraH eka parizIlana tRSNA ane lobha - e banne kharekhara to rAgAtmaka mohanI ja vibhinna avasthAo che. taNAne bhayaMkara phaLa ApanAra latA tarIke vyakta karavAmAM AvI che. A uparAMta, moha ane tRNA vacce bIjAMkurano saMbaMdha paNa darzAvavAmAM Avyo che - jema ke bagalInI utpatti IMDAmAMthI ane IMDAnI utpatti bagalImAMthI thAya che tema mohanI utpatti tRSNAmAMthI ane tRNAnI utpatti mohamAMthI thAya che. A rIte jo ke moha ane tRSNA vacce bIjAMkura jevo saMbaMdha darzAvavAmAM Avela che paraMtu, AgaLa upara graMthamAM ja lakhavAmAM AvyuM che ke - "jene moha nathI tenA duHkhano aMta AvI gayo che. jeNe tRSNA tyAgI teNe mohano paNa nAza karI dIdho che. jenI pAse kaMI saMpatti nathI (akiMcana) teNe lobhano paNa nAza karI dIdho che. ahIM mohanuM kAraNa tRSNAne gaNavAmAM AvI che ane tRSNAnA kAraNa tarIke lobhane darzAvavAmAM Avela che. A lobhano nAza thatAM tRSNAdinI paraMparA tUTI jAya che. A lobhano vinAza akiMcanabhAva arthAtu...ahIM akiMcana bhAva lobhanuM kAraNa nathI paNa, lobhatyAgathI akiMcanabhAvanI prApti thAya che. A akiMcanabhAvanI prApti jJAnathI thAya che ane ajJAnathI lobhAdimAM pravRtti thAya che. Ama ajJAna ja sarva duHkhonuM mULa kAraNa che. ajJAna dUra thatAM ja mohAdinI zRMkhalA tUTI jAya che ane te vakhate jIva janma-maraNanA cakarAvAmAMthI mukti meLavI jIvana mukta bane che. A rIte du:khonA kAramabhUta saMsAranI je kAraNa 1 bhavataNhA layA vuttA bhImA bhImaphalodayA / -3. 23. 48. 2 jahA ya aMDappabhavA balAgA aMDaM balAguppabhavaM jahA ya / __ emeva mohAyayaNaM khu taNhA mohaM ca taNhAyayaNaM vayaMti / / -2. 3ra. 6. 3 tathA juo - mR. 14pa pA. Ti. 4. Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 : saMsAra saMsAra-duHkha. kAryazrRMkhalA darzAvavAmAM AvI che te nIce pramANe che : ajJAna-lobha-tRSNA-moha-rAga-dveSa-karmabaMdhana-janmamaraNarUpa ajJAnathI lobha, lobhathI tRSNA, tRSNAthI moha, mohathI rAgadveSa, rAgadveSathI zubhAzubha karmabaMdhana, zubhAzubha karmabaMdhanathI janmamaraNarUpa saMsAra, janma-maraNArUpa saMsArathI du:kha. A rIte A kAraNa kAryazRMkhalAnA mULamAM ajJAna che, tene lIdhe jIva hita ke ahitano viveka karI zakato nathI ane rAgAdinA vazamAM AvIne saMsAranA viSaya-bhogomAM racyopacyo rahe che. A ajJAna dUra thatAM, saMsAranA viSayo uparanI Asakti nAza pAme che ane duHkhono paNa aMta Ave che. A mAtra pustakiyu jJAna nathI paNa A kAraNakAryazRMkhalArUpa satyajJAnano AtmasAkSAtkAra Avazyaka che. jyAM sudhI A satyanuM vAstavika jJAna nathI thatuM tyAM sudhI saMsAranA viSayomAMthI rAgabuddhi dUra thaI zakatI nathI. tethI brahmadatta cakravartI saMsAranI asAratAne jANIne paNa saMsAranA viSayomAMthI virakata thato nathI. A rIte, ajJAna ja mULa kAraNa che ane tenAthI mohAdirUpa anya kAraNonI utpatti thAya che ane pachI du:khothI pUrNa saMsAramAM paribhramaNa thAya che. karma-bandha janma-maraNarUpa saMsAranA paribhramaNamAM karmabaMdhanuM vizeSa mahattva raheluM che kAraNa ke jyAM sudhI jIvanI sAthe karmanuM baMdhana rahe che tyAM sudhI te saMsAramAM paribhramaNa kare che ane jyAre te karmanA baMdhanamAMthI chUTakAro meLave che tyAre caturgatirUpa saMsAra-paribhramaNamAMthI paNa mukta thaI jAya che. mATe, jIvane thatAM karmabaMdha vize vicAra karavo jarUrI che. karmabandha' zabdano artha : 147 karmabandha' zabdamAM be zabdo che H karma ane baMdhana. 'karma' zabda dvArA sAdhAraNa rIte kriyA, pravRtti ke kAryano bodha thAya che tathA 'baMdhana' zabda dvArA 1 u. 13. 27-30. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 uttarAdhyayana-sUtra: eka parizIlana be viziSTa padArthonA saMbaMdha-vizeSano bodha thAya che. Ama karmabandha'no sAmAnya artha thAya : "jIva dvArA karavAmAM Avela mana-vacana-kAyAnI pravRtti sAthe karma-paramANuo (kArmahAvargalA-rUpI acetana pudgala dravyavizeSa)no dUdha ane pANInI jema jIvanA Atma-pradezo sAthe ekakSetrAvagAhI (saMbaMdha) thavo." jo ke A rIte jIvanI pratyeka kriyAnuM nimitta prApta karIne, karmaparamANuono AtmA sAthe baMdha thaI zake che paraMtu prastuta graMthamAM pratyeka kriyAnA nimittane kAraNe karmabaMdha thAya ema svIkAravAmAM AveluM nathI paraMtu, saMsAra-paribhramaNAmAM kAraNabhUta rAga-dveSanA nimitte thanArI mana-vacana-kAyAnI kriyA ja jIvanI sAthe karmaparamANuono baMdha karAve che. je kriyAonI rAga-dveSanI nimitta kAraNatA nathI te paNa jo ke karma to che paNa te jIvanI sAthe baMdhane prApta thatI nathI. A viSayane spaSTa karavA mATe graMthamAM eka dRSTAMta ApavAmAM AvyuM che. koI divAla upara eka sAthe mATInA bhInA ane sUkA be DhephA pheMkavAmAM Ave tyAre baMne DhephA te divAla sudhI pahoMce to jarUra che paNa te bemAMthI je bhInuM Dhephu che te divAlane coMTI jAya che ane je sukuM DhekuM che te divAlane coMTatuM nathI. te rIte, je jIva kAma-bhogonI lAlasA (rAga-dveSanI bhAvanA)thI mukta che tenI pAse karmaparamANuono baMdha thaI jAya che ane je vItarAgI che tenI sAthe karmaparamANuno baMdha thato nathI. mATe jeo bhogonI lAlasAvALA che teo karmabaMdhane kAraNe saMsAramAM paribhramaNa kare che ane jeo bhogonI lAlasAthI rahita che teo karmabaMdhathI mukta thaI jAya che. mATe graMthamAM karmabaMdha dvArA e 1 uvalevo hoi bhogesu abhogI novalippaI / bhogI bhamaI saMsAre abhogI vippamuccaI / / ulo sukkho ya do chUTA golayA maTTiyAmayA / dovi AvaDiyA kuDDe jo ulo so stha laggaI / / evaM lagganti dummehA je narA kAmalAlasA / virattA u na lagganti jahA se sukkagolae / -3. 25. 41-43. vizeSa - jo A dRSTAMtamAM bhInAza ane sUkApaNuM mATInA DhephAne badale divAlamAM darzAvela hota to vadhAre ucita gaNAta. Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 : saMsAra 149 karmone lakSamAM levAmAM AvyA che ke je jIvanA rAgAdi bhAvonuM nimitta meLavI tenI sAthe saMbaMdha pAme che ane jIvane saMsAramAM paribhramaNA karAve che. A rIte ApaNI pratyeka mAnasika, vAcika ane kAyika kriyA (jene jainadarzanamAM yoga' zabda dvArA paNa vyakta karavAmAM Ave che) thI karmaparamANuo jIva pratye AkRSTa thAya che. jo e samaye AtmAmAM rAgAdibhAva hoya to karmaparamANu AtmA sAthe coMTI jAya che. jo e samaye AtmAmAM rAgAdibhAva na hoya to karmaparamANu AtmAnI pAse AvIne paNa alaga thaI jAya che. Ama jIvanI pratyeka kriyAthI saMcalita thayA bAda karmaparamANuonI nIce mujaba traNa avasthAo thAya che : 1 je karmaparamANu jIvanA rAgAdi bhAvonuM nimitta meLavI AtmA sAthe baMdhAya che ane tene saMsAramAM paribhramaNa karAve che tene "sakriya-baddha-karma" kahI zakAya. 2 je karma-paramANu jIvanA rAgAdi bhAvothI rahita mAtra mana-vacanakAyAnA pravRttirUpa nimittathI AtmAnI pAse AvIne tenI sAthe baMdhAtA nathI ane potAno koI prabhAva paNa pADatAM nathI tene "niSkriya-abaddha-karma" kahI zakAya. 3 je karmaparamANu jIvanA rAgAdi bhAvothI rahita mana-vacana-kAyAnI satyapravRtti (sadAcAra)nA nimitte AtmAnI pAse AvI pUrvabaddha karmono kSaya 1 aTTha kammAI vocchAmi ANupuv ijahAkarma / jehiM baddho ayaM jIvo saMsAre parivaThThaI // -3, 33. 1. Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 uttarAdhyayana-sUtra H eka parizIlana kare che tene graMthamAM durgatimAM na laI janAra karma gaNavAmAM AvyAM che. ane tene "sakriya abaddha-karma" kahI zakAya. A traNa prakAranI karmanI avasthAomAMthI trIjI avasthAvALA karmo vize AgaLa upara vicAra karavAmAM Avaze. bIjI avasthAvALA karmono prastuta evo koI upayoga nathI tethI prathama avasthAvALA karmono ja vicAra mAtra ahIM prastuta che. pahelAM je karmonI paribhASA ApavAmAM AvI che te paNa prathama prakAranAM karmonI avasthAne ja daSTimAM rAkhIne ApavAmAM AvI che kAraNa ke graMthamAM karmabaMdha saMbaMdhI je varNana maLe che te A avasthAvALA karmo sAthe saMbaMdhita che. tethI graMthamAM karmane karmagranthi, karmakaMcuka, karmagura41, karmaguru', karmavana vagere zabdothI vyakta karela che. viSamatAnuM kAraNa-karmabaMdha: jIve karelA karmonA prabhAvathI ISTano saMyoga, aniSTano viyoga, duHkha ke sukhanI anubhUti, svarga ke narakanI prApti, jJAna ke ajJAnanuM Adhipatya vagere thAya che. jota jotAmAM rAjA raMka banI jAya che ane raMka rAjA banI jAya che. eka mANasa dinabhara kaThora parizrama karavA chatAM kaMI meLavato nathI ane bIjo ghare beThAM beThAM apAra samRddhi prApta kare che. A mATenuM zuM kAraNa che ? enuM kAraNa che ApaNA dvArA karavAmAM Avela (pUrvabaddha) karma ke je AtmA sAthe 1 kiM nAma hojjataM kammayaM jeNAhaM duggaiM na gacchejjA / -3. 8. 1. 2 aTThavihakammagaMThi nijjarei / -3. ra9. 31. aTThavihassa kammassa kammagaMThivimoyaNAe -3. ra9. 71. 3 tavanArAyajutteNa bhetUNa kammakaMcuyaM / -3. 9. rara. 4 tavassI vIriyaM laddhaM saMvuDe niDuNe rayaM / -3. 3. 11. vidukadi puje uM... -3. 10. 1. 5 tao kammagurU jantU / 3. 7. 9. 6 kAmabhoge pariccajja pahANe kammamahAvaNaM / -3. 18. 49. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 : saMsAra 151 baddha thaI sukha-duHkha vagereno anubhava karAve che. A karma eka sAcA nyAyAdhIzanI jema jIvanI pratyeka kAryavAhIne jANe ke lakhI rAkhe che ane te anusAra tenAM phaLa paNa Ape che kAraNa ke karma e satya ghaTanA che. mATe, je rUpe karma karavAmAM Ave che te rUpe tenuM phaLa paNa avazya Ape che. karmonuM phaLa bhogavyA vagara koIne chUTakAro maLato nathI. jo sArAM karma kare to sukharUpa sAruM phaLa maLe che. jo kharAba karma kare to du:kharUpa kharAba phaLa maLe che. A karmo nimna kula-gotra-zarIraracanA vagere prApta thAya che. maraNa pachI paralokamAM paNa sAtha ApanAra jo koI hoya to te che jIva dvArA karavAmAM Avela zubhAzubha karma mATe graMthamAM lakhavAmAM AvyuM che-bhAI baMdhu vagere koInA karmanA bhAgIdAra banI zakatA nathI ane temane karmamAMthI chUTakAro paNa ApI zakatA nathI kAraNa ke karma kartAnuM ja anugamana kare che'. bIjA mATe karavAmAM 1 6 tu mADuM ra DuM || -3. 13. 19. kammA niyANappagaDA tume rAya vicintiAyA / tesiM phalavivAgeNa vippaogamuvAgayA / / -3. 13. 8. 2 kammasaccA hu paanninno| -3 7. 20. savvaM suciNNaM saphalaM narANaM / kaDANa kammANa na mokkha asthi / / -3. 13. 10. 3 zubhakarmonA zubhaphaLa mATe juo - u. 13. 10-11, 19-21-22, 20. 33, ra9-23 vagere azubha karmonA azubhaphaLa mATe juo - u. 3. 5, 5. 13, 8. 25, 19. 19-20, 30, 6 vagere 4 u. 3. 3, 14. 1-2 vagere 5 na tassa dukkhaM vibhayanti nAio na mittavaggA na suyA na banthvA / ekko sayaM paccaNuhoi TukkhaM kattArameva aNujAi kammaM / / ceccA dupayaM ca cauppayaM ca khetaM gihaM ghaNadhanaM ca savyaM / sakammabIo avaso pamAI paraM bhavaM sundarapAvanagaM vA // -3. 13. ra3-24. tathA juo - pR. 133, pA. Ti. 2. Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana AveluM karma, kartA dvArA ja bhogavavAnuM hoya che'. je rIte corI karato cora pakaDAI jAya pachI bacI zakato nathI tema A karmothI chUTavuM asaMbhavita che . samrATa, cakravartI tathA devatA vagere jyAre A karmonAM phaLa bhogavavAmAMthI bacI zakatA nathI to pachI anya sAmAnya jIva tenAM phaLa bhogavavAmAMthI kevI rIte bacI zake ? ApaNe ema kahIe chIe ke ApaNAM mAtA-pitA, bhAI-bandhu vagere ApaNI rakSA kare che tathA ApaNe mATe sukha-sAdhano meLavI Ape che paNa A pUrvabhavanAM potapotAnAM karmonuM ja phaLa che. mATe ApaNAM sukha-duHkha vageremAM mAtA-pitA, bhAI-bandhu vagere mAtra nimittakAraNa che, upAdAna kAraNa to ApaNAM pUrvabaddha karmo ja che. nimittakAraNa karmo anusAra ApoApa maLI jAya che. A rIte jIvamAM je nAnAmAM nAnI ane moTAmAM moTI kriyA athavA sukhadu:khanI anubhUti dRSTigocara thAya che te sarva potapotAnAM pUrvabaddha karmonA prabhAvane lIdhe che. mATe granthamAM badhA saMsArI jIvone potapotAnA karmothI pacyamAna (duHkha bhogavanAra) kahevAmAM Avela che". 152 1. saMsAramAvana parassa aTThA sAhAraNaM jaM ca karei kammaM / kammassa te tassa u veyakAle na baMdhavA baMdhavayaM uveti // 2 teNe jahA saMghimuhe gahIe sakammuNA kiccaI pAvakArI / evaM payA pecca ihaM ca loe kaDANa kammANa na mukkha asthi // tathA juo - pR. 151, pA. Ti. 2. 3 thAvaraM jaMgamaM ceva dhaNaM dhaNNaM ukkharaM / paccamANassa kampehiM nAlaM dukkhAu moyaNe / / 13. 4. 4. 3. 4. 3. -3. 6. 6. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 ; saMsAra karma siddhAMta e bhAgyavAda nathI : A karma-siddhAntathI jo ke bhAgyavAda athavA anivAryatAvAdanI puSTi thAya che paraMtu ema mAnavuM iSTa nathI. kAraNa ke jIvane sAruM ke kharAba kAma karavAmAM pUrNa svataMtra mAnavAmAM Avela che. e kharuM ke karelAM karmonuM phaLa bhogavavuM e jIvanA svAtaMtrya para nirbhara nathI kAraNa ke karma karyA bAda tenuM phaLa to bhogavavuM ja paDe che. Ama hovA chatAM, jo jIva puruSArtha kare to te potAnA pUrvabaddha karmonA baMdhanane dUra karI zake che. mATe, A karma-siddhAMtane 'bhAgyavAda' kahevA karatAM, 'puruSArthavAda' kahevo e vadhAre ucita che. 'jevI karaNI tevI bharaNI', 'kare tevuM pAme', 'vAve tevuM laNe' vagere pracalita kahevatothI A karmasiddhAMtane sArI rIte samajI zakAya che. karmonA mukhya bheda-prabheda : jyAre karma AtmA sAthe baMdhane pAme che tyAre te mukhyarUpe ATha rUpomAM parivartita thAya che. A karmonI ATha avasthA ja karmonA pramukha ATha bheda gaNAya che. granthamAM tene 'mULa karmapravRtti' tathA tenA peTA prakArone 'uttara karma pravRtti' kahevAmAM Avela che`. prakRti eTale vastuno svabhAva. mATe baMdhane prApta thanAra karma-paramANuomAM aneka prakAranA pariNAmone utpanna karanAra svAbhAvika zaktionA AvI paDavAne 'prakRtibaMdha' kahevAya. A mULa ATha karmo athavA karma pravRttionAM kArya ane nAma nIce pramANe che . 1. AtmAnA jJAna-guNanAM pratibaMdhaka (jJAnAvaraNIya) 2. sAmAnya bodha ke AtmabodhanAM pratibaMdhaka (darzanAvaraNIya) 3. sukhaduHkhano anubhava karAvanAra (vedanIya) 4. moha athavA mUDhatA utpanna karanAra (mohanIya) 1 eyAo mUlapayaDIo uttarAo ya AhiyA / 2 nANassAvaraNijjaM .....aTTheva u samAsao / 153 13. 33. 16. 13. 33. 2-3. Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana 5. jIvanI sthitinAM mApaka (Ayu) 6. zarIranI racanA vageremAM nimittakAraNa (nAma) 7. UMcA ke nIcA kuLa vagerenI prAptimAM kAraNa (gotra) 8. AtmAnI vIryAdi zaktionAM pratibaMdhaka (aMtarAya) A ATha prakAranAM karmomAM jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya ane aMtarAya-A cAra karma jIvanA anujIvI guNone DhAMkatAM hovAthI "ghAtI karma gaNAya che. e naSTa thatAM, jIvanAM bAkInAM cAra karma AyuSya pUruM thatAM svataH naSTa thaI jAya che. kAraNa ke aghAtI karmonA prabhAvathI jIvanA svAbhAvika jJAna Adi guNone prakaTavAmAM koI bAdha Avato nathI. tethI tene eTale ke bAkInAM Ayu vagere cAra karmone aghAtI" kahevAmAM Ave che. graMthamAM A kAraNe cAra ghAtI karmo vinaSTa thatAM jIva, jIvanmukta bane che ema mAnavAmAM AvyuM che. kAraNa ke bAkInAM cAra aghAtIkarma AyuSya pUrNa thatAM, eka sAthe, vizeSa prayatna vagara naSTa thAya che. have, kramazaH ATheya karmonAM svarUpAdinuM varNana karavAmAM Avaze. 1. jJAnAvaraNIya karmaH je AtmAmAM rahenAra jJAnaguNAne prakaTa na thavA de tene jJAnAvaraNIya karma kahevAmAM Ave che. jJAnanA mukhya pAMca prakArone AdhAre jJAnAvaraNIya karmonA paNa pAMca peTA prakAra darzAvavAmAM AvyA che. A peTA prakAro (uttara pravRtio)nAM nAma kramazaH nIce mujaba che. 1. zrata jJAnAvaraNa-zAstra jJAnane DhAMkanAra 2. Abhinibodhika jJAnAvaraNa. athavA matijJAnAvarA-indriya janya jJAnane DhAMkanAra 3. avadhijJAnAvarA1 pasatthajogapaDivane ya NaM aNagAre aNaMtaghAIpajjave khavei / -3. ra9. 7. veyaNijjaM AuyaM nAmaM gottaM ca ee cattAri kammase jugavaM khvei| -3. ra9. 72. tathA juo - u. ra9. 41, 58, 61, 32. 109 vagere 2 3. 33. 4. 3 vyAkhyaprajJapti, sthAnAMga, tattvArthasUtra vagere anya jene graMthomAM zrutazrAvaNa pahelAM AbhinibodhikajJAnAvaraNa (matijJAnAvaraNa)no ullekha maLe che. jema matizrutAvadhimana:paryayakevalAnAm / -ta. . 8. 6. WWW.jainelibrary.org Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 : saMsAra indriyAdinI sahAyatA vagara thanAra rUpI acetana viSayaka (sImita padArthonA) yogika pratyakSa jJAnane (Avaka) DhAMkanAra. 4. mana:paryAyajJAnAvaraNa-indriyAdinI sahAyatA vagara bIjAnA manogata bhAvone jANanAra jJAnane DhAMkanAra` ane 5. kevaLa jJAnAvaraNa-indriyAdinI sahAyatA vagara trikAlavartI samasta padArthonI samasta avasthAo (paryAyo)nA jJAnane DhAMkanAra. 2. darzanAvaraNIya karma-je padArthonA sAmAnyajJAna athavA AtmabodharUpa darzana-guNAne prakaTa na thavA de tene darzanAvaraNIya karma kahevAmAM Ave che. tenA nava avAntara (peTA) bheda gaNAvavAmAM AvyA che. temAMnA prathama pAMca bheda nidrA sAthe saMbaMdha dharAve che tathA bAkInA cAra darzana saMbaMdhI che H 1. nidrA-je karmanA prabhAvathI jIvane sAmAnya nidrA Ave. 2.. nidrA 1 mana:paryAyajJAnanA svarUpanA saMbaMdhamAM jaina zvetAMbaromAM be paraMparAo jovA maLe che : (ka) mana:paryAyajJAna pakIya mana dvArA vicArAtI bAbato jANe che. (kha) mana:paryAyajJAna cintanavyAvRta manodravyanI paryAyone sAkSAt jANe che ane cityamAna padArtha to pAchaLathI anumAna dvArA jANI zakAya che. kAraNa ke nityamAna padArtha mUrtanI jema amUrta paNa hoI zake che ane tene mana:paryAyajJAnano viSaya na kahI zakAya. prathama paraMparAnuM digdarzana ApaNane 'Avazyaka niryukti' (gAthA 76) tathA 'tattvArthAdhigamabhASya' (1, 29)mAM thAya che. bIjI paraMparAno ullekha 'vizeSAvazyakabhASya' (gAthA 814)mAM thayelo che. zvetAMbara AcArya hemacaMdra bIjI paraMparA tathA badhA digambara jaina AcAryo prathama paraMparAnuM pratinidhitva kare che. juo - pramANamImAMsA, bhASATippaNa pR. 67. 68 yAkobIe (se. bu. I. bhAga-45 pR. 192-193) zabda-sAmyanA bhramathI eno 'satya zraddhA'nuM pratibaMdhaka evo artha karyo che. yAkobIe karelo artha vastutaH darzanamohanIyane lAgu paDe che te darzanAvaraNIya karmane lAgu paDato nathI. Ama cakSudarzananA arthamAM paNa tene bhrama thayelo che. 3 u. 33. 5-6. 155 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana nidrA- ja karmanA prabhAvathI jIvane gADha nidrA Ave (evI nidrAvALI vyaktine halAvavAmAM Ave to paNa muzkelIthI jAge che.) 3. pracalA'- je karmanA prabhAvathI UbhAM UbhAM ke beThAM beThAM paNa thoDI thoDI UMgha AvatI rahe. 4. pracalApracalA-je karmanA prabhAvathI cAlatAM cAlatAM paNa UMgha AvI jAya. 5. syAnagRddhi-je karmanA prabhAvathI divase ke rAtre sUtAM sUtAM ja svapnamAM kAryone karI nAkhe. 6. cakSudarzanAvaraNa-cakSu indriyathI thanAra darzanaguNano pratibaMdha karanAra. 7.acakSurdarzanAvaraNa-cakSu sivAyanI indriyo dvArA thanAra darzanaguNano pratibaMdha karanAra. 8. avadhidarzanAvaraNa-indriyAdi vinA rUpI acetana padArthonI bAbatamAM thanAra AtmAnA darzanaguNano pratibaMdha karanAra ane 9. kevaLa darzanAvarA-indriyAdi vagara kAlavartI saMpUrNa padArthonA eka sAthe thatA darzanano pratibaMdha karanAra. jJAnanI pahelAMnI avasthAne 'darzana' kahevAmAM Ave che. paraMtu nidrAdinA pAMca prakArone bheLavI devAthI nava prakAro thAya che. nidrAdi pramAdarUpa hovAthI tene paNa darzanano pratibaMdha karanAra gaNavAmAM Avela che. pAMca prakAranI nidrAomAM sthAnagRddhi nidrA sahuthI kharAba che. 3. vedanIya karma-A karmanA prabhAvathI sukha athavA du:khanI anubhUti thAya che. sukharUpa ke duHkharUpa anubhUti thatI hovAthI vedanIyanA be prakAro pADavAmAM 1 jo ke 'uttarAdhyayana'mAM 'nidrAnidrA'no ullekha 'pracalo' pachI karavAmAM Avela che paraMtu, uttarottara nidrAnI tIvratAnI dRSTie pracalA pahelAM teno ullekha karyo che. 'tattvArthasUtra' Adi jaina graMthomAM paNa nidrAono A ja krama jovA maLe che. cakSuracakSuravadhikevalAnAM nidrA-nidrAnidrA- pracalApracalApracalA- styAnagRddhayazca / -7. sU. 8. 7. 2 se. bu. I. bhAga-45 pR. 193mAM yAkobIe 'pracalA'no vyutpattiparaka artha (kriyA-activity) Apela che. zvetAmbara-digambara paraMparAgata artha mATe juo - 'karmaprakRti' prastAvanA, pR. 23. Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2: saMsAra 157 AvyA che. 1. prANi dayA ke paropakArAdi sAthe baMdhAnAra sukharUpa sAtavedanIya karma tathA 2. hiMsAdi sAthe bAMdhanAra duHkharUpa asAtAvedanIya karma. A baMnenA anya aneka peTA prakArono graMthamAM mAtra saMketa karavAmAM Avyo che. puNyarUpa ane pAparUpa jeTalA karmo saMbhave che te badhAM A peTA prakAra tarIke gaNI zakAya. AtmAnI svAnubhUtithI utpanna thanAra sukha A karmanuM pariNAma nathI kAraNa ke AvA prakAranuM sukha e to AtmAno svAbhAvika guNa che. tethI mukta jIvomAM anaMta sukhanI sattA mAnIne paNa temAM vedanIya karmano abhAva mAnavAmAM Avela che. jo Ama na mAnavAmAM Ave to mukta jIvone sukhAnubhUti na thAta. vedanIya karmathI je sukhAnubhUti thAya che te saMsAranA rUpAdi viSayomAMthI utpanna thanArI che. 4. mohanIya karma-je heyopAdeya rUpa (sva-paravivekAtmaka) guNane prakaTa na thavA de te mohanIya karma kahevAya che. A karmanA prabhAvathI jIva viSayomAM Asakta (mUrzita) rahe che ane tene potAnI mUrkhatA (mUDhatA)no khyAla raheto nathI. mohanIya karma badhA karmomAM pradhAna che. A karma dUra thatAM ja anya karma tarata ja pRthaka thaI jAya che. A karmanA prabhAvathIvastu sthitino khyAla hovA chatAM A jIvanI satya mArga upara pravRtti thatI nathI. brahmadatta cakravartI saMsAranI asAratA jANavA chatAM, A karmanA prabhAvathI viSayomAM Asakta rahe che. tethI duHkhanA kAraNonI paraMparAmAM rAgadveSanuM paNa mULa kAraNa mohane gaNavAmAM Avela che. tattvomAM zraddhA ane sadAcAramAM pravRtti na thavA devAne kAraNe AnA 1 veyaNIyaM pi ya duvihaM sAyamasAyaM ca AhiyaM / sAyassa u bahU bheyA emeva asAyassa vi / / -8. 33. 7. 2 juo - "karmaprakRti', prastAvanA pR. 25. graMthamAM paNa asAtAvedanIya dvArA krodha, mAna, mAyA ane lobhavedanIyano ullekha jovA maLe che. -u. ra9. 67. 70. 3 u. ra9. 5-6, ra9, 71. Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana mukhya be prakAro pADavAmAM AvyA che. 1. darzanamohanIya ane 2. cAritra mohanIya. tyArapachI, darzanamohanIyanA traNa ane cAritramohanIyanA be bheda pADavAmAM AvyA che. darzanamohanIya ane cAritramohanIyanA svarUpAdi nIce mujaba che. 6. darzana mohanIya-ahIM je 'darzana' zabdano prayoga thayo che te zraddhA sAthe saMbaMdha dharAve che. tethI A karmano udaya thatAM, jIvane dharmAdimAM sAcI zraddhA thatI nathI. tenA upara ullekhavAmAM AvelA traNa bhedonAM nAma A pramANe che : 1 samyaktvamohanIya-caMcaLatA Adi doSono saMbhava hovA chatAM, tattvomAM sAcI zraddhA thavI. 2 mithyAtvamohanIya-viruddha prakAranI zraddhA thavI ane 3 samyaktva mithyAtva mohanIya-thoDI sAcI ane thoDI khoTI zraddhA thavI. Ane mizra mohanIya paNa kahI zakAya. A vibhAjanamAM samyak zraddharUpa samyaktva mohanIyane paNa darzanamohanIyanA bheda tarIke svIkAravAmAM Avela che paNa darzanamohanIya to sAcI zraddhAno pratibaMdha karanAra che. AthI mAluma thAya che ke ahIM sAcI zraddhA mohAtmaka, aspaSTa ane asthira, tenuM lakSaNa karatI vakhate, lakhavAmAM AvyuM che ke : tenA prabhAvathI tattvazraddhAmAM caMcaLatA Adi doSonI saMbhAvanA rahetI hoya che. kAraNa ke zuddha sAcI zraddhA mohAtmaka, aspaSTa ane asthira rahetI haze. mATe karma-graMthomAM tenuM lakSaNa karatI vakhate, lakhavAmAM AvyuM che keH tenA prabhAvathI tattvazraddhAmAM caMcaLatA Adi doSonI saMbhAvanA rahetI hoya che kAraNa ke 'zuddha sAcI zraddhA' evo artha karatAM, temAM mohanIyakarmatA raheze nahi. moha eTale jaDatA, aviveka. mATe je AvI zraddhA moha, aviveka vagerethI mukta hoya te samyakatva-darzanamohanIya che. 1. mohaNijjaM pi duvihaM daMsaNe caraNe tahA / daMsaNe tivihaM dRtaM caraNe duvihaM bhave // tathA juo - 3. 33. 9. 10 2 'karmaprakRti' prastAvanA, pR. 23. 3 jema koI rUpalAvaNyavatI nAyikAnuM rUpalAvyA tenAM svaccha ane khUba suMda2 vastromAMthI jhaLake che paraMtu te rUpalAvaNya ati zubhra ane suMdara vastrathI AcchAdita rahevAne kAraNe pUrNa rIte pratibhAsita thatuM nathI te rIte samyakatvadarzanamohanIyamAM sAcI zraddhA hovA chatAM tenA para mohanIya karmano khUba sUkSma paDado paDelo rahe che ane te sAmAnya rIte pratibhAsita thato nathI. -3. 33. 8. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 : saMsAra 159 kha. cAritra mohanIya-A karmanA udayane lIdhe sadAcAramAM pravRtti thatI nathI. sadAcAramAM mUDhatA utpanna karanAra cAritramohanIyanA je be prakArono ullekha karavAmAM Avyo che tenAM nAma A pramANe cheH 1 kaSAya (krodhAdi manovikAra) ane 2. nokaSAya (iSatuM manovikAra). kaSAyamohanIya karmanA prabhAvathI AtmAnA zAnta-nirvikAra svarUpamAM malinatA utpanna thAya che. kaSAyanA krodha, abhimAna, mAyA ane lobha evA cAra mukhya bheda che. temAMthI krodha ane abhimAna TheSarUpa che tathA mAyA ane lobha rAgarUpa che. krodhAdi cAra kaSAyomAM saccAritrane malina karavAnI zaktinI tIvratA ane maMdatAnA AdhAre pratyekanA cAra-cAra bheda pADatAM kaSAyamonIyanA soLa bheda thAya che. A uparAMta, nokaSAyamohanIya paNa saheja mAnasika vikArUpa hovAne kAraNe kaSAyarUpa ja che. tenI aMgata keTalIka vizeSatA hovAne kAraNe tene pRthak gaNAvavAmAM Avela che. nokaSAyamohanIyanA sAta ke nava prakArono graMthamAM ullekha jovA 1 kaSAyamohanIyanA soLa prakAro nIce mujaba che : ka. cAra anaMtAnubaMdhI - krodha, mAna, mAyA, lobha (dIrdhakALa sudhI cAle tevo tIvra krodha vagere karavA). kha. cAra apratyAkhyAnAvaraNI - krodha, mAna, mAyA, lobha (anaMtAnubaMdhI karatAM thoDA ochA samaya sudhI krodhAdi karavAM) ga. cAra pratyAkhyAnAvaraNI - krodha, mAna, mAyA, lobha (apratyAkhyAnAvaraNI karatAM thoDA ochA samaya sudhI krodhAdi karavAM) gha. cAra saMjvalana - krodha, mAna, mAyA, lobha (atyaMta svalpakALa sudhI krodha vagere karavA). vizeSa - kaSAyamohanIyanA A soLa bhedonA cAra pramukha vibhAgomAM cAritrane malina karanArI zakti kramazaH kSINa thatI gaI che. -u. 3. 11 (TIkAo) 2. kaSAyasahavartitvAt kaSAyapreraNAdapi / / hAsyAdinavakasyoktA nokaSAyakaSAyatA / -Data, ma. TI., pR. 1534. Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana maLe che. tenAM nAma A pramANe cheH hAsya, rati, asati, zoka, bhaya, jugupsA, ane veda (strI, puruSa ane napuMsaka liMga). strIviSayaka mAnasikavikAra, puruSaviSayaka mAnasika-vikAra tathA ubhaya viSayaka mAnasika-vikAra, puruSaviSayaka mAnasika-vikAra tathA ubhaya viSayaka mAnasika-vikAra evA prakAre vedanA traNa bheda karavAthI nokaSAyanA nava prakAro paDe che'. 5. Ayu karma-je karmanA prabhAvathI jIvanA jIvananI (AvaradAnI) adhi nizcita thAya che tene Ayukarma kahevAmAM Ave che. cAra gationA AdhAre, tenA paNa cAra prakAro pADavAmAM AvyA che`.1 nakAyu 2. tiryaMcAyu 3 manuSyAyu 4 devAyu. graMthamAM sUtrArtha-ciMtananuM phaLa darzAvatAM kahevAmAM AvyuM che ke sUtrArthaciMtanathI jIva Ayukarmane choDIne bAkInAM sAta karmonA pragADha baMdhanane zithila kare che. A sivAya, jo Ayukarmano baMdha kare che to te vikalpe kare che. uparathI spaSTa thAya che ke Ayukarma bAkInAM sAta karmo karatAM kaMika juduM che. karma-siddhAMtanuM pratipAdana karanArA grantho tathA 'uttarAdhyayana' uparanA TIkAgraMtho vagere jotAM jANavA maLe che ke Ayukarmano jIvanamAM mAtra ekavAra baMdha thAya che jyAre, anya karmono baMdha dararoja thato rahe che . A 1 solasavihabheeNaM kammaM tu kasAyajaM / sattavihaM navavihaM vA kammaM nokasAyajaM // kohaM ca mANaM ca taheva mAyaM lohaM duguchaM araI raI ca / hAsaM bhayaM sogapumitthiveyaM napuMsaveyaM vivihe ya bhAve // -3. 33. 11. 2 3. 33. 12. 3 aNuppehAeNaM AuyavajjAo sattakammappagaDIo ghaNiyabaMdhaNabaddhAo siDhilabaMdhaNabaddhAo AuyaM ca NaM kammaM siyA baMdhaI, siyA no baMdhai / parepha. -3. 32. 102. 13. 29. 22. tyAre thAya che. 4 Ayukarmano baMdha saMpUrNa AvaradAno trIjo bhAga bAkI rahe jema ke koI jIvanI AvaradA 99 varSanI hoya to 33 varSa bAkI rahe tyAre ja te AgalA bhavanA Ayukarmano baMdha karaze. jo e samaye AyukarmanA Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 : saMsAra 161 6. nAma karma-je zarIra, indriya vagerenI samyak ke asamyaka racanAno hetu che tene nAma-karma kahevAmAM Ave che. tenA zubha ane azubhanA bhedathI prathama to be prakAro pADavAmAM AvyA che. pachIthI pratyekanA aneka bhedono saMketa karavAmAM Avela che. 7. gotrakarma-je karmanA prabhAvathI UMcI ke nIcI jAti, UMcA ke nIcA kaLa vagerenI prApti thAya tene gotrakarma kahevAmAM Ave che. tenA ucca ane nimna evA be bheda pADavAmAM AvyA che. tyAra pachI pratyekanA ATha ATha prakArono saMketa karavAmAM Avela che. 8. antarAya karma-je karmanA prabhAvathI, badhAM kAraNo anukULa hovA chatAM kAryasiddhi thatI nathI tene aMtarAya karma kahevAmAM Ave che. tenA pAMca prakAra darzAvavAmAM AvyA che. dAna, lAbha, bhoga. (je vastu eka vAra bhogavI baMdhanuM nimitta na maLe to te jIva bAkI rahela AvaradAnA trIjA bhAgamAM (eTale ke 11 varSa bAkI rahetAM) Ayukarmano baMdha karaze. A samaye vaLI AyukarmanA baMdhanuM nimitta na maLe to te jIva bAkI rahela AvaradAnA trIjA bhAgamAM(3 23 varSa) Ayukarmano baMdha karaze. A rIte AyukarmanA baMdhanuM nimitta na maLe to A krama AvaradAnI chellI kSaNa sudhI cAlyA karaze. viSa-bhakSaNa vagerethI akALamRtyu thatAM, jIva uparyukta niyamanuM ullaMghana karIne te ja kSaNe Ayukarmano baMdha karI le che. sAmAnya avasthAmAM uparyukta kramAnusAra ja Ayukarmano baMdha jIvanamAM mAtra ekavAra thAya che. Ayukarmano baMdha thatAM, jIvananI AvaradAnI sImA vadhI-ghaTI zake che. paraMtu, narakAdi caturvidharUpe je Ayukarmano baMdha thaI jAya che te bahu prayatna karavA chatAM paNa anyathA karI zakAto nathI. -juo u. A. TI. pR. 1ra84 1 3. 33. 23. 2 goyaM kammaM duvihaM uccaM nIyaM ca AhiyaM / uccaM aTThavihaM hoi evaM nIyaM pi AhiyaM / / -3. 33. 14. gotra-karmanA ATha bheda che : jAti, kuLa, baLa, tapa, aizvarya, zrata, lAbha ane rU5. 3 3. 33. 15. Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 uttarAdhyayana-sUtraH eka parizIlana zakAya jemake-phaLa vagere), upabhoga (je vastu anekavAra upayogamAM lAvI zakAya jemake strI, vastra vagere) ane zakti mATe dAnAdi karavAnI abhilASA vagere hoya chatAM paNa dAnAdi na karI zakAya e aMtarAya karmano prabhAva che. A rIte ATha prakAranAM mULa karmonuM tathA tenA peTA prakAronuM graMthAnusArI varNana karavAmAM AvyuM. digaMbara ane zvetAMbara karmagraMthomAM jo ke mULa karmanA ATha prakAromAM koI taphAvata nathI tathApi tenA avAjora bhedonA vibhAjana ane svarUpamAM thoDuM aMtara avazya jovA maLe che. A uparAMta, karma-siddhAMtanuM pratipAdana karanArA graMthomAM mULa ATha karmonA svarUpane samajAvavA mATe daSTAnto tathA krama nirdhAraNa mATenA tarka ApavAmAM Avela che. karmonAM saMkhyA, kSetra, sthiti-kALa vagere A baMdha karanArAM karmonA karma-paramANuonI saMkhyA saMsArI ane mukta badhA jIvonI saMkhyA karatAM anaMta che. hIna ane kyAreya mukta na thanAra abhavya jIvo (graMthikasatvAtIta) karatAM aneka gaNI vadhAre darzAvavAmAM AvI 1 juo - "karmaprakRti', prastAvanA pR. 23-25. 2 ka. A karmonA svarUpa bAbata nIcenuM dRSTAMta jovA maLe che. 1 devatAnA mukha upara paDelA vastranI jema jJAnane DhAMkanAra jJAnAvaraNIya 2 rAjakAre rahela chaDIdAranI jema darzanane DhAMkanAra darzanAvaraNIya 3 madha lagADela asidhArAnI jema sukha-du:khanA veda, vedanIya, 4 madirApAnanI jema hitAhitanA vivekane DhAMkanAra mohanIya 5 zRMkhalAbaMdhananI jema jIvanane mApanAra Ayu 6 citrakAranI jema aneka prakAranA zarIra AdinI racanA mATenA hetu evA nAma 7 kuMbhAranA nAnAM moTAM vAsaNonI jema UMcA ane nIcA kuLane ApanAra gotra ane 8 bhaMDArI ke koSAdhyakSanI jema dAnAdine DhAMkanAra aMtarAya. juo - karmaprakRti - saMskRta TIkA (1. ra1) pR. 15 kha. ATha prakAranA karmonA krama mATe juo - karmaprakRti 1 (17-ra1) Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 : saMsAra 163 che te eka samayamAM baMdhAtA karmonI saMkhyAnI dRSTie ApavAmAM Avela che.karmonI saMkhyA siddha jIvo mATe kyAreya ochI hotI nathI kAraNa ke teo saMsAramAM koI ne koI vakhate karmabaddha jarUra banyA hoya che. jyAre saMsAra-sthiti vagara mukta jIvonI kalpanA karavAmAM nathI AvI tyAre siddha jIvonI karmonI saMkhyA koI rIte ochI na hoI zake. A uparAMta, jyAre eka-eka jIva sAthe kaMI keTalAMya karmaparamANu baMdhAyela hoya che tyAre temanI saMkhyA ochI kevI rIte hoi zake ? eka samaye baMdhAtAM karmonI A saMkhyAne graMthamAM "pradezAgra" kahIne darzAvavAmAM Avela che. pahelAM jaNAvavAmAM AvyuM che ke karma-paramANuono AtmA sAthe nIra-kSIra jevo saMbaMdha che tathA A karmaparamANu samasta lokamAM vyApta che. mATe badhA AtmAo sarva prakAranA karmaparamANuono saMyama chae dizAmAMthI karI zake baMdhAtAM karma AtmA sAthe ochAmAM ochA ane vadhumAM vadhu keTalo samaya rahe che e bAbatamAM granthano abhiprAya nIce mujaba che. karmonAM nAma vadhumA vadhu ochAmAM ocho sthitikALa sthitikALa jJAnAvaraNIya, darzanA-1 30 koTAkoTisAgaropama aMtamuhUrta (lagabhaga varaNIya, vedanIya ? (karoDa karoDa = = 48 miniTa) ane aMtarAya , koTAkoTi). mohanIya 70 koTAkoTisAgaropama Ayu 33 sAgaropamAM nAma ane Ayu 20 koTAkoTi sAgaropama ATha muhUrta 1 savvesiM ceva kammANaM paesaggamaNaMtagaM / gaMThiyasattAIyaM aMto siddhANa AhiyaM / / -3. 33. 17. 3 tathA juo - pR. 165, pA. Ti. 1 2 savvajIvANa kammaM tu saMgahe chaddisAgayaM . savvesu vi paesesu savvaM savveNa baddhagaM // -3. 33. 18. 3 u. 33. 19-rara, ta. sU. 8. 14-20. 4 "tattvArthasUtra' (8.18)mAM vedanIyanI ochAmAM ochI sthiti eka aMtamuhUrtane Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 uttarAdhyayana-sUtraH eka parizIlana karmonI A je sthiti darzAvavAmAM AvI che te mULa-prakRtinI apekSAe che. uttara prakRtinI apekSAe tenI Ayu-sthitimAM ochA-vadhatApaNuM paNa hoI zake che. A karmonI utkRSTa ane nimna sthiti darzAvavAmAM AvI che. A karmo A sImAnI aMdara potAnuM phaLa ApIne naSTa thai jAya che ane tenA sthAne rAgadveSa-rUpa pariNAmo anusAra navAM navAM karmo AvyA kare che. ahIM eka vAta noMdhapAtra che ke A karma potAnI AyusthitimAM haMmezAM ekarUpa rahetAM nathI paraMtu, temanI avasthAomAM yathAsaMbhava parivartana vagere thayA kare che. jene darzanamAM karmanI AvI daza avasthAo darzAvavAmAM AvI che. A sthiti-baMdhanI sAthosAtha karmomAM tIvra athavA maMda phaLa ApavAnI zakti paNa utpanna thAya che. A utpanna thanArI zaktine "anubhAgaathavA anubhAga-baMdha' kahevAmAM Ave che. karmonI sthiti ane phaLanI tIvratA tathA maMdatA, jIvanA rAgAdirUpa pariNAmonI tIvratA ke maMdatA upara AdhAra rAkhe che. graMthamAM karmonA phaLa (anubhAga)nuM varNana karatI vakhate karmaparamANuonI badale bAra muhUrta darzAvavAmAM AvI che. mArI dIkarImuhUrtA veTanIza' ahIM AtmArAmajI potAnI 'uttarAdhyayana-TIkA' (pR. 1540-1548)mAM prajJApanA sUtranA "satAveLamzu.......nada vArasamudatta' (23-ra.ra94) pAThane uddhata karI lakhe che ke "tattvArthasUtra'nAM sAtAvedanIyanI dRSTie jaghanyasthiti (ochAmAM ocho kALa) 12 muhUrta darzAvavAmAM Avela che. 1 vizeSa mATe juo - prajJApanA sUtranuM prakRti-pada 2 karmonI 10 avasthAo : 1 karmono AtmA sAthe saMbaMdha (baMdha), 2 baMdha pachI tenI sAmAnya sthiti (sattA ke satva), 3 samaye tenuM phalonmukha thavuM (udaya), 4 tapa vagerethI tene samaya pahelAM phalonmukha karavuM (udIraNA), 5 karmonI sthiti ane phaLadAyinI zaktimAM vRddhi karavI (utkarSa), 6 hAsa karavo (apakarSaNa), 7 sajAtIya karmomAM paraspara parivartana thavuM (saMkramaNa), 8 baddha karmone thoDo samaya phalonmukha thatAM rokavA (upazama), 9 baddhakarmomAM phalonmukhatA ke saMkramaNa na thavA detAM (nidhatti), 10 karma je rUpe baddha thatAM hoya tenuM te rUpamAM ja rahevuM (nikAcana). -jainadarzana - DaoN. mohanalAla mahetA pR. 355, je. dha. ke., pR. 142. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 : saMsAra 165 mAtra saMkhyAno nirdeza karavAmAM Avelo che. jemake karmonA pradezAgranA varNanamAM jovA maLe che. ahIM e yAda rAkhavAnuM che ke karmone phaLadAyaka banAvavA mATe karmothI judI evI anya zaktinI kalpanA karavAmAM AvI nathI. A karma acetana hovA chatAM eka svacAlita yaMtranI jema potAnuM kArya karyA kare che. karmabaMdhamAM sahAyaka legyAo : karmo rUpI hovA chatAM temane narI AMkhe jovAnuM kArya asaMbhavita che. to pachI,amuka karmono baMdha thayo che e rIte karmonA baMdhane kevI rIte samajI zakAya ? A mATe graMthamAM karma-vezyAonuM varNana ApavAmAM AvyuM che. karmalezyAno artha A pramANe che: AtmA sAthe baMdhAyela karmonA prabhAvathI vyaktimAM utpanna thanAra adhyavasAya-vizeSa athavA kaSAyAdithI anuraMjita mana-vacana-kAyAnI pravRtti, taratamabhAvanI daSTie vyaktionAM sArA ane kharAba AcaraNane cha bhAgamAM vaheMcIne tadanusAra ja cha lezyAonuM svarUpa-varNana karavAmAM Avela che. kevA prakAranA AcaraNanuM phaLa keTaluM madhura ke kaDavuM hoya che, sparza keTalo karkaza ke komaLa hoya che, gaMdha keTalI tIvra ke maMda hoya che, raMga kevA prakArano hoya che, vagere bAbatone A vezyAo dvArA abhivyakta karavAmAM Ave che. A uparAMta, A vezyAonAM nAmakaraNa raMgone AdhAre karavAmAM Avela che. tenAM nAma anukrame A mujaba che. kRSNA, nIla, kapota, teja, padma, tathA zukala. have kramaza: enAM svarUpAdinuM varNana graMthAnusAra karavAmAM Avaze. 1 siddhANaNaMtabhAgo ya aNubhAgA havaMti u / savvesu vi paesaggaM savvajIvesu icchiyaM / / -3. 33. 24. tathA juo - mR. 163. pA. Ti. 1. 2 kiNhA nIlA ya kAU ya teU pamhA taheva ya / sukkalesA ya chaTThA ya nAmAiM tu jahakkama // -3. 33. 24. Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 uttarAdhyayana-sUtra H eka parizIlana 1. kRSNalezyAhiMsA, asatya, corI, vyabhicAra, dhana-saMgraha vageremAM pravRtta kSudrabuddhi, nirdayI, nRzaMsa, ajitendriya tathA vagara vicAryuM kAma karanAra puruSa kRSNa lezyAvALo kahevAya che athavA AvA AcaraNamAM pravRtti karAvavI e kuNAlezyAnuM svarUpa che. A vezyAno "raMga', sajaLa, vAdaLa, mahiSa zRMga, kAjala ane AMkhanI kIkI jevo kALo hoya che. teno "rasa' kaDavA lImaDA ke kaTurohiNI (eka jAtanI vanaspati)nA rasa karatAM paNa anekagaNo vadhAre kaDavo hoya che. tenI "gaMdha" marelAM gAya, zvAna ke sarSa karatAM paNa vadhAre anekagaNI durgandhavALI hoya che. teno "sparza karavata, gojIbha, ane zAkapatra karatAM paNa anekagaNo vadhAre karkaza hoya che. tenI sAmAnya sthiti (samaya) ochAmAM ochuM ardhamuhUrta ane vadhAremAM vadhAre antarmuhUrta adhika tetrIza sAgaropama che. A vezyAvALo jIva marIne naraka ke tiryaMcagatimAM janme che. A vezyA sahuthI kharAba che. 2. nIlalezyAA vezyAvALo jIva irSALu, durAgrahI, asahiSNu, atapasvI, mUrkha, mAyAvI, bezaramI, dveSI, rasalolupa, zaTha, pramAdI, svArthI, kAryano mAtra AraMbha karanAra, kSudra ane sAhasika hoya che arthAt A guNone 1 paMcAsavappavatto tIhiM agutto chasuM avirao ya / tivvAraMbhapariNao khuddo sAhasio naro // niddhaMsapariNAmo nissaMso ajiiNdio| eyajogasamAutto kiNhalesaM tu pariName / / -3. 34. 21-rara. tathA juo - u. 34. 4, 10, 16, 8, 20, 33-34, 43, 45, pa6, 58-60. 2 issA amarisa atavo avijjamAyA ahIriyA / gehI paose ya saDhe pamatte rasalolue sAyagavesae ya // AraMbhAo avirao khuddo sAhassio naro / eyajogasamAutto nIlalesaM tu pariName // -3. 34. 23-24. tathA juo - u. 34. 5, 11, 16, 18, 20, 33, 35, 42, 46, pa6, 58-60. Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 : saMsAra 167 lIdhe nIlalezyAvALA jIvanI oLakhANa maLI jAya che. A lezyAno 'raMga' kALA azokavRkSa, cASa pakSInI pAMkha ane snigdha vaidUryamaNi (nIlama)nI jema bhUro hoya che. teno 'rasa' maracAM sUMTha ane gajapIpara karatAM paNa anekagaNo vadhAre tIkho hoya che. tenAM gaMdha ane sparza, kRSNalezyA jevAM ja hoya che paNa tIvratAnI mAtrA jarA ochI hoya che. tenI ochAmAM ochI sAmAnya sthiti ardhamuhUrta ane vadhAremAM vadhAre palyopamanA asaMkhyAtamAM bhAga sahita daza sAgaropama hoya che. A lezyAvALo jIva naraka ke tiryaMca gatimAM utpanna thAya che. 3. kApotalezyA - A lezyAvALo jIva vakra bolanAra, vakra AcaraNa karanAra, kapaTI, potAnA doSane chupAvanAra, saraLatA vagarano, mithyAdaSTivALo, jaMgalI, bIjAnA marmane duHkha denAra, cora ane asUyA karanAro hoya che. A lezyAno 'raMga' aLazInA phula, koyalanA paga ane kabutaranI Doka jevo bhUkharo hoya che. teno 'rasa' kAcI kerI, tuvera ane kapitthaphaLanA rasa karatAM paNa aneka gaNo vadhAre khATo hoya che. tenI 'gaMdha' nIlalezyA karatAM tIvratAmAM kaMika ochI hoya che. teno 'sparza' paNa nIlalezyA karatAM tIvratAmAM jarA ocho tIvra hoya che. tenI sAmAnya-sthiti ochAmAM ochI ardhamuhUrta ane vadhAremAM vadhAre palyopamanA asaMkhyAtamAM bhAga sahita traNa sAgaropama hoya che. A lezyAvALo jIva marIne AcaraNanI taratamatA anusAra naka ke tiryaMcagati (durgati)mAM janma le che. 4. tejolezyA - A lezyAvALo jIva namra, acapaLa, amAyAvI, kutUhala vagarano vinIta, jitendriya, svAdhyAyapremI, tapasvI, dharmapremI, pApabhIru, sarvahiteSI 1. vaMke vaMkasamAyAre niyaDile aNujjue / paliuMcagaovahie micchadiTThI aNArie || upphAlagaduTThavaI ya teNe yAvi yA maccharI / eyajogasamAutto kAUlesaM tu pariName // 13. 34. 25-26. tathA juo - 3. 34, 6, 12, 16, 18, 20, 33, 36, 40-41, 50, 56, 58-60. 3 nIyAvittI acavale amAI akuUhale / viNIyaviNae vaMte jogavaM uvahANavaM / Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 uttarAdhyayana-sUtra H eka parizIlana vagere guNovALo hoya che. teno "raMga' hiMgaladhAtu (ziMgarapha), taruNa sUrya (baporano sUrya), popaTanI cAMca ane dIvAnI jyota jevo dIptimaMta hoya che. teno "rasa' anekagaNo vadhAre khaTa-mITho hoya che. tenI "gaMdha" kevaDA vagere sugaMdhI phula ane caMdanAdi sugaMdhI dravyo karatAM anekagaNI vadhAre sugaMdhI hoya che. teno "sparza' vUra nAmanI eka vanaspati, navanIta ane zirISanA phula karatAM anekagaNo vadhAre komaLa hoya che. A vezyAnI sAmAnya sthiti ochAmAM ochI adhamuhUrta ane vadhumAM vadhu palyopamanA asaMkhyaya bhAga sahita be sAgaropama che. A vezyAvALo jIva marIne manuSya athavA devagati (sugati)ne prApta kare che. 5. pAlezyA- A vezyAvALo jIva alpa kaSAyovALo, prazAMtacitta, tapasvI, ochuM bolanAra, ane jItendriya hoya che. teno "raMga' haratAla, haLadaranA TUkaDAM, sana ane asananA phulo jevo pILo hoya che. teno "rasa', zreSTha madirA, aneka prakAranA Asava vagere karatAM anekagaNo vadhAre madhura hoya che ane teno sparza tejalezyAnA sparza karatAM vadhAre komaLa hoya che. A lezyAnI ochAmAM ochI sthiti attarmuhUrta ane vadhAremAM vadhAre adhamuhUrta piyadhamme daDhadhamme'vajjabhIrU hiesae / eyajogasamAutto teolesaM tu pariName / / -3. 34. 27-28. tathA juo - u. 34, 7, 13, 17, 19-20, 33, 37, 40, pa1 pa3, 57-60. 1 payaNukohamANe ya mayAlobhe ya payaNue / pasaMtacitte daMtappA jogavaM uvahANavaM / / tahA payaNuvAI ya uvasaMte jiidie / eyajogasamAutto pamhalesaM tu pariName // -3. 34. ra9-30. tathA juo - u. 34, 8, 14, 17, 19-20, 33, 38, 40, 45, pa4, 57-60. Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 : saMsAra 169 adhika daza sAgaropama che. A vezyAvALo jIva marIne manuSya ke devagati (sugati)mAM janma le che. 6. zukalezyA'- A vezyAvALo jIva zubha dhyAna karanAra, prazAMta citta, jitendriya, mana-vacana-kAyAnI pravRttimAM caMcaLatA vagarano, alparAgI, ane ahiMsApremI hoya che. teno raMga" zaMkha, aMka (eka prakArano mahiNa), mucakunda phula, dUdhanI dhAra ane cAMdInA hAra jevo zveta (ujjavaLa) varNano hoya che. teno "rasa khajUra drAkSa, dUdha, sAkara vagerenA madhura rasa karatAM aneka gaNo vadhAre madhura hoya che. tenI "gaMdha' pabalezyAnI gaMdha karatAM anekagaNI vadhAre sugaMdhI hoya che ane sparza paNa pabalezyAnA "sparza karatAM anekagaNo vadhAre komaLa hoya che. A vezyAnI ochAmAM ochI sthiti ardhamuhUrta ane vadhAremAM vadhAre eka muhUrta adhika tetrIza sAgaropama hoya che. A vezyAvALo jIva marIne manuSya ke devagatine pAme che. A lezyA sarvazreSTha che. A rIte, A chaye lezyAomAM uttarottara cAritryano vikAsa darzAvavAmAM Avyo che. prathama traNa lezyAo azubha, adharmarUpa ane aprazasta che. aMtima traNa vezyAo zubhadharmarUpa ane prazasta che. jadhanya, madhyama ane utkRSTa, 1. aTTaruddANi vajjitta / ghammasukkANi sAhae / pasaMtacitte daMtappA samie gutte ya guttim // sarAge vIyarAge vA uvasaMte jiiMdie / eyajogasamAutto sukkalesaM tu pariName // -3. 34. 31-32. tathA juo - u. 34, 9, 15, 17, 19-20, 33, 39-40, 46, papa, pa7-60. 2 kiNhA nIlA kAU titri vi eyAo ahammalesAo / eyAhi tihi vi jIvo duggaI uvavajjaI / / / teU pamhA sukkA tini vi eyAo dhammalesAo / eyAhi tihi vi jIvo suggaiM uvavajjaI // --3. 34. 56-57. tathA juo - u. 34, 61. Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana guNarUpa pariNAmonA taratamabhAvane AdhAre graMthamAM, traNa, nava, satyAvIza, ekAzI ane baso teMtAlIza aMzonI kalpanA karavAmAM AvI che. graMthamAM A aMza-kalpanAnuM kathana pariNAmadvAra dvArA karavAmAM Avela che ane tenA prakArone "sthAna" kahevAmAM Avela che. A vezyAonAM "sthAna" keTalA ? A bAbatamAM kahevAmAM AvyuM che ke-asaMkhyAta avasarpiNI ane utsarpiNI kALano jeTalo samaya (kSaNa) hoya che tathA asaMkhyAta lokonA jeTalA pradeza hoya che teTalAM ja sthAna lezyAonAM hoya che. mRtyu pachI jyAre jIva paralokamAM gamana kare che tyAre te koI ne koI lezyA sAthe saMyukta thaine ja gamana kare che. ahIM eTalI vizeSatA che ke, jyAre koI navIna vezyA jIva sAthe saMbaddha thAya che tyAre tenA prathama samayamAM ane jyAre koI lezyA koI jIvathI pRthaka thAya che tyAre tenA aMtima samayamAM jIvanuM paralokagamana thatuM nathI, paraMtu, AgaMtuka vezyAnuM aMtarmuhUrta vItI jAya ane pRthak thanArI lezyAnuM aMtarmuhUrta bAkI rahe tyAre ja jIvanuM paralokagamana thAya 1 u. 34. 20. "prajJApanA sUtra" 17-4-rara9mAM paNa A rIte pariNAmakAranuM varNana che. 2 saMsAramAM samayasaMbaMdhI anukrame be prakAranuM cakra cAlI raheluM che. avasarpiNI kALa ane utsarpiNIkALa. je kALe jIvonAM AyuSya, AkAra, sukha-samRddhi vagereno uttarottara hrAsa thato jAya tene avasarpiNI kALa kahevAmAM Ave che, tathA je kALe jIvonA AyuSya vagerenI uttarottara vRddhi thatI jAya tene utsarpiNI kALa kahevAmAM Ave che. AyuSya vagerenA hrAsa ane vikAsane AdhAre pratyekanA cha cha bhAgomAM (ArAomAM) vibhAga pADavAmAM AvyA che. avasarpiNI ane utsarpiNI baMne kALa-cakrono samaya sarakhe sarakho (daza daza koTAkoTi sAgAropama) mAnavAmAM Avelo che. A avasarpiNI tathA utsarpiNI kALa saMbaMdhI krama niraMtara cAlI rahyo che. -u. A. TI., pR. 157-1578. 3 u. 34. 33. Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 : saMsAra 171 che. jIvanA paralokagamananA eka aMtarmuhUrta pahelAM, vezyAnI upasthiti thavAne kAraNe ja kRSNa ane zukala lazyAnI utkRSTa-sthiti jIvanI sAmAnya utkRSTa Ayu karatAM eka muhUrta adhika (eka muhUrta adhika 3 sAgara) darzAvavAmAM AvI che. kai vezyA kayA jIvamAM keTalA samaya sudhI raheze te bAbata jIvanA AyuSya upara AdhAra rAkhe che. tethI graMthamAM cAre gationA jIvanI vezyAonI je Ayu darzAvavAmAM AvI che te jIvonA AyuSyane AdhAre darzAvavAmAM Avela che. manuSya ane tiryaMca gatinA jIvomAM chae vezyAo saMbhave che. temAM prathama pAMcanI nikRSTa ane utkRSTa sthiti attamuhUrtano aDadho bhAga che. A uparAMta zukala lezyAnI nikRSTa sthiti ardhamuhUrta che ane utkRSTa sthiti nava varSathI ochI eka karoDa pUrvanI che. nArakI jIvomAM prathama traNa lezyAo ja hoya che. prathama traNa narakomAM kApotalezyA, trIjAthI pAMcamAmAM nIlalezyA ane pAMcamAMthI sAtamA sudhImAM kRNAlezyA jovA maLe che. sAmAnya rIte devomAM zubha lezyAo ja hoya che. 1 lesAhiM savvAhiM paDhame samayammi pariNayAhiM tu / nahu kassai uvavatti pare bhave asthi jIvassa / / lesAhiM savvAhiM carime samayammi pariNayAhiM tu / na hu kassai uvavatti pare bhave asthi jIvassa // aMtamuhuttammi gae aMtamuhuttammi sesae ceva / lesAhiM pariNayAhiM jIvA gacchaMti paraloyaM / / -3. 34. 58-60. 2 3. 34. 34, 39. 3 3. 34. 45, 46. zukla vezyAnI utkRSTa-sthitimAM je nava varSa ghaTADavAmAM AvyA che tenuM kAraNa e che ke, dIkSA aMgIkAra karIne sAdhu jyAre ochAmAM ochuM eka varSa pUruM kare che tyAre A vezyAnI prApti saMbhave che. A uparAMta, sAdhu banavA mATe ochAmAM ochI ATha varSanI umara hovI jarUrI che. -u. A. TI. pR. 1590 4 u. 34. 40-44. Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana paraMtu, vanaspati ane vyaMtara devomAM kRSNAdi traNa azubha lezyAo paNa hoya che. A uparAMta, bhavanapati, vyaMtara, jyotiSI, audharma ane izAna devomAM tejolezyA hoya che. sanatkumArathI mAMDI brahma-deva sudhInA devomAM padmalezyA hoya che. lAntaka devothI mAMDI sarvArthasiddhinA devomAM zukala-lezyA hoya che. A rIte A lezyA-viSayaka varNanathI jANI zakAya che ke kaI lezyAvALA deva kyAM rahe che ane kayA kayA jIva kayAM kayAM karmothI baddha che. vaLI, karma ane lezyAono arasaparasa ghaniSTha saMbaMdha paNa che. puNyazALI karmothI zubha lezyAonI prApti thAya che ane pApI karmothI azubha lezyAonI prApti thAya che. puNya ane pAparUpa karmothI je zubha ane azubha lezyAonI prApti thAya che te anusAra jIva AcAra karavAmAM pravRtta thAya che. pravRtti ka2vAthI karma-baMdha thAya che ane karma-baMdhathI vaLI lezyAonI prApti thAya che. Ama saMsAranuM cakra cAlyA kare che. A uparathI ema mAnavAnuM nathI ke A cakramAMthI jIva kyAreya chUTakAro meLavato nathI; paraMtu prayatna karavAthI te A cakramAMthI chUTI paNa zake che. vastuta: A lezyAo karma-siddhAMtanI pUrti kare che. karmo vinaSTa thatAM, lezyAono paNa abhAva thAya che. AtmAnI sAthe thatI karma-baMdhanI prakriyAne samajAvavA mATe A lezyAonuM varNana karavAmAM AvyuM che. tethI 'gommaTasAra'mAM lezyAonuM svarUpa darzAvatAM kahevAmAM AvyuM che ke 'je dvArA jIva puNya ane pAparUpa karmothI lepAya te lezyA kahevAya tathA kaSAyodayathI anurakta mana, vacana ane kAyAnI pravRttine paNa lezyA kahevAya. A rIte. jenAthI raMjita thatAM, zubhAzubha karma AtmA sAthe baMdha prApta kare e AcarAne lezyAo samajAve che. A lezyA-viSayaka nirUpaNane lIdhe bhAratIya raMga-viSayaka dRSTikoNa paNa jANavA maLe che. 172 1 3. 34. 47-55. 2 liMpai appIkIrai edIe Niya apuNNa puNNaM ca / tathA juo - go. jI. 532. o. nI. 488. Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuzIlana A prakaraNamAM saMsAra saMbaMdhI traNA pramukha siddhAMtonI carcA karavAmAM AvI che. 1. sasAranI duHkharUpatA 2. saMsAra athavA duHkhanAM kAraNa ane 3. karmabaMdhana. A traNa siddhAMtonuM vizleSaNA AdhyAtmika draSTikoNathI prastuta karavAmAM Avela che ane te kramazaH nIce mujaba che: 1. bhAratIya dhArmika graMthonI jema "uttarAdhyayana sUtramAM paNa jemAM, jIva janma-maraNAne prApta kare che evA saMsArane duHkhothI bharelo darzAvavAmAM Avyo che. zarIra nAzavaMta hovAthI tathA icchAo anaMta hovAthI ApaNane je sukha pratIta thAya che te kharekhara to du:kharUpa ja che. deva ane manuSya paryAya ke je sugati rUpa ane zreSTha manAyela che tene paNa durgatirUpa tarIke darzAvavAno uddezya e che ke jIvone viSaya-bhogomAMthI nirAsakata karavA ane asIma tathA anaMta sukha pratye prerita karavA. jyAM sudhI sAMsArika viSayabhogone duHkharUpa ane nAzavaMta tarIke na raju karavAmAM Ave tyAM sudhI tenAthI virakti thAya nahIM. devaparyAyamAM je duHkhonuM varNana karavAmAM AvyuM che te e kAraNa ke devaparyAya ane te devika bhogya-viSayo paNA cirasthAyI nathI. keTaleka sthaLe devonA ezvaryane zreSTha gaNAvAmAM AvyuM che ane tene zreSTha gati (sugati) paNa kahevAmAM Avela che. A sthiti manuSyagatinA jIvonI paNa che. A vivecana parathI, "prastuta graMtha avAstavikatAnuM pratipAdana kare che." ema samajavAnuM nathI. ApaNe jAte anubhavIe chIe ke viSaya-bhogonI sImA anaMta che ane game teTalAM sukhasAdhana ApaNane maLe chatAM zAMti maLatI nathI. zAMti ane sukha to ApaNI aMdara rahelAM che. jo ApaNI icchAo sImita bane to ApaNane sukha maLe che ane ema na thAya to ApaNo adhika prApta karavA mATe vyagratA anubhavIe chIe. A viSayabhoga sukha ke du:khanAM kAraNa bane che. tethI graMthamAM Asakti rAkhyA vagara viSaya-bhogonA upabhogano upadeza ApavAmAM Avyo che. Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana AjanA vijJAnanI ATalI unnatinuM kAraNa viSaya-bhogo pratyenI Asakti che, to pachI viSaya bhogo pratye Asakti na rAkhavI joie ema kema kahevAya ? A bAbatamAM mAruM mAnavuM che ke prastuta-graMtha asIma ane ananta sukha pratye ApaNane lai javA icche che. tethI temAM je AdhyAtmika mArganuM anusaraNa darzAvavAmAM AvyuM che te barAbara che. zarIranI nazvaratAne joine ane saMsAramAM phelAyela bhraSTAcArane rokavA mATe AvuM mArgadarzana yogya che. AjanA A vaijJAnika yugamAM paNa prastuta granthanA A upadezane ja vaijJAnika DhAMcAmAM DhALIne, samAjazAstra tathA dharmazAstranA svarUpe raju karavAmAM Ave che. jo ApaNe pakSapAta rahita dRSTithI vicArIe to jarUra lAgaze ke vijJAne ATalI unnati karI che chatAM mAnavI sukhI nathI banyo paNa pahelAM karatAM vadhAre parezAnI anubhavato tathA du:khI thayo che. to pachI, 'saMsAranA viSayabhogomAM sukha maLatuM nathI' evuM granthanuM kaTu satya eka pralApa che ema kevI rIte kahI zakAya ? Ama virodhamAM Aje je dalIla karavAmAM Ave te, pahelAM paNa thaI zakatI hatI. paraMtu je satya che te kAyama satya ja rahe che. A kathananI vAstavikatA tathA avAstavikatAno vicAra karatI vakhate, je dRSTikoNane mAdhyama banAvIne A graMtha lakhavAmAM Avyo che te dRSTikoNane ApaNe sAthe rAkhavo joie. bauddha darzananA pravartaka bhagavAna gautama buddhe je cAra Arya satyo zodhyAM temAMnuM prathama Aryasatya du:kha che. A uparAMta, du:khanAM kAraNo hAjara che. duHkhathI nivRtti saMbhave che ane du:khomAMthI nivRtta thavAno upAya paNa che. e traNa Aryasatyo che'. (duHkha, samudaya, nirodha-satya, ane nirodhagAminI pratipadA). prastuta graMthamAM je rIte prathama du : kha-satyane svIkAravAmAM Avela che te rIte anya traNa satyone paNa svIkAravAmAM Avela che ane teno vicAra AgaLanAM prakaraNomAM avasara Avye karavAmAM Avaze. 174 2. sAMsArika du:khonAM kAraNono vicAra karatI vakhate graMthamAM janmamaraNarUpa sasAranuM sAkSAt kAraNa karmabaMdha che ema svIkAravAmAM AvyuM che. 1 juo - prakaraNa 3. Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 : saMsAra tyAra pachI karmabaMdhanuM paNa kAraNa rAgadveSa ane tenuM paNa kAraNa (mULa kAraNa) ajJAnane mAnavAmAM AvyuM che. jo ke rAga dveSa ane ajJAna vacce kramaza: moha, tRSNA ane lobhane paNa kAraNa rUpe darzAvela che paraMtu, moha, tRSNA ane lobha rAganI ja utkaTa avasthA rUpa che. jo tene pRthak kAraNa rUpe gaNAvavAmAM Ave to saMsAranI kArya-kAraNa-paraMparA A prakAre raju thai zakeH janmamaraNarUpa saMsAra-karmabaMdha-rAgadveSa-moha-tRSNA-lobha-ajJAna. graMthamAM jo ke A kArya-kAraNa zrRMkhalAnuM suvyavasthita rUpa jovA maLatuM nathI; kAraNa ke kyAMka ajJAnane, kyAMka rAgane, kyAMka dveSane, kyAMka rASleSane, kyAMka pApakarmane, kyAMka karmamAtrane, kyAMka mohane, kyAMka saMsArane, kyAMka manojJAmanojJa vastuone, ane kyAMka A sahune eka bIjA sAthe joDIne kAryakAraNano vicAra karavAmAM Avyo che. A kAraNe kayuM konuM kharekharuM kAraNa che athavA kayuM paraMparAgata kAraNa che te aMge sAmAnya rIte spaSTa pratIti thatI nathI. paraMtu, dhyAnapUrvaka vicAra karavAthI A kAryamAM mULamAM kAryakAraNa zRMkhalA ja kArya karI rahI che ema lAgaze. mATe, graMthamAM kyAMka kyAMka teno AgaLa pAchaLa ke ekabIjA sAthe saMmilita rUpe ullekha karavAmAM Avyo che tenuM kAraNa e che ke avasara vizeSa vakhate kAraNa vizeSane mahattva ApavuM. 'tattvArthasUtra'mAM karmabaMdhanAM kAraNono vicAra karatI vakhate je pAMca kAraNone gaNAvavAmAM AvyAM che te tapAsatAM paNa A kAryakAraNazrRMkhalAnuM samarthana thAya che. 'tattvArthasUtra'mAM darzAvavAmAM AvelAM e pAMca kAraNonAM nAma nIce mujaba che': 1 mithyAtva (potAnA AtmasvarUpane bhUlIne zarIrAdi paradravyamAM Atmabuddhi samajavI-svaparaviveAmAvarUpa ajJAna 2. avirati (viSayomAM rAgadveSa) 3. pramAda (asAvadhAnIpaNuM) 4. kaSAya (kaluSita bhAva) 5. yoga (mana-vacana-kAyAnI pravRtti). ahIM mithyAtva ajJAnarUpa ja che. 1. mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyayogA bandhahetavaH / 175 --d. sU. 8. 1. Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana avirati ane pramAda e rAga ane mohane sthAne che. kaSAya rAgadveSa ane yoga pravRttimAtramAM kAraNa che. tethI 'uttarAdhyayana'mAM paNa kyAMka kyAMka mithyAtva ane pramAdane saMsAra ane karmabandhanA hetu tarIke darzAvavAmAM Avela che. bauddha darzanamAM A viSayanI je kAraNa-kAryazRMkhalA darzAvavAmAM AvI che tenA mULamAM paNa avidyA (ajJAna) raheluM che. avidyA ane duHkha vacce gAvavAmAM Avela kAraNomAM tRSA, bhava (sArAM khoTAM kAryo), jAti ane jarA-maraNa paNa chere. Ama duHkhonAM mULa kAraNanI zodha karatAM karatAM baMne darzano eka ja sAthe pahoMcIne aTake che. paraMtu, ajJAna eTale zuM ? A viSayamAM baMne darzanonA siddhAMta judA judA che. graMthamAM jyAM acetanathI cetananA pArthakya bodhane jJAna kahevAmAM Avela che tyAM bauddha darzanamAM te pArthakya bodhane ajJAna mAnavAmAM Avela che kAraNa ke bauddha darzanamAM AtmA nAmanA koI sthAyI cetana dravyane svIkAravAmAM Avela nathI. duHkhanuM mULa kAraNa ajJAna che e bAbatamAM kadAca koine virodha nathI. 'gItA'mAM paNa mohanuM kAraNa ajJAna che ema svIkAravAmAM Avela che. 176 3. je karmabaMdhane saMsAra athavA duHkhanuM sAkSAt kAraNa mAnavAmA Avela che te eka zarIra-vizeSanI racanA kare che ane te vedAnta darzanamAM svIkAravAmAM Avela ane sthULa zarIranI aMdara rahela sUkSma zarIra nA sthAne che. kAraNa ke 19. 29, 5. 60, 71, 10-15. 2 bauddhadarzanamAM duHkhanAM je bAra kAraNo gaNAvavAmAM AvyAM che tene bhavacakra, dvAdaza-Ayatana ane pratItyasamutpAda kahevAmAM Ave che. tenAM kramazaH nAmo A rIte che : avidyA - saMskAra ) vijJAna - nAmarUpa - khaDAyatana - (chaH Indriyo, mana sAthe) - sparza - vedanA - tRSNA - upAdAna - bhava (sArA khoTAM karmo) - jAti - jarA - marA - duHkha. 3 ajJAnenAvRtaM jJAnaM tena mughanti jantavaH / 4 vedAntasAra, pR. 34. -bhA. 6. ba. pR. 154. --gItA 5. 15. Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 : saMsAra A karma AtmAnI sAthe baMdhAine sthULa zarIrathI judA evA eka zarIranI racanA kare che. tene jaina darzanamAM kArmA zarIra kahavAmAM Ave che. A kAryaza zarIra sthULa zarIra naSTa thaI jAya chatAM nAza pAmatuM nathI. A uparAMta, te AgalA janmamAM sthULa-zarIranI prAptimAM kAraNa tarIke paNa nIvaDe che. A prakriyAne spaSTa karavA mATe karmabaMdhamAM sahAyaka cha lezyAono svIkAra karavAmAM Avyo che. A karma ane lezyAo vacce ghaniSTha saMbaMdha hovAne kAraNe ja graMthamAM lezyAone karmalezyA kahevAmAM Avela che. A lezyAo aneka rIte lekha dravyanuM kAma kare che ane tenAthI karma-paramANu AtmA sAthe coMTI jAya che. zubhAzubha karmothI je prakAranI lezyAo prApta thAya che te anusAra ja jIva karmomAM pravRtta thAya che. tyArabAda vaLI, zubhAzubha rUpathI pravRtti karavAthI pharIthI karmabaMdha thAya che. Ama abAdha-saMsAranuM cakra cAlyA kare che. karmono abhAva thatAM lezyAono pA abhAva thai jAya che. graMthamAM A karma ane lezyA-viSayaka varNana dvArA sAMsArika sukha ane du:khanAM kAraNonuM spaSTIkaraNa karavAmAM AvyuM che. A siddhAMtano svIkAra karI levAthI saMsAranI vicitratAnI gUMcane ukelavAmAM izvaranI kalpanA jarUrI rahetI nathI ane eka svacAlita yaMtranI jema saMsAranI prakriyA cAlatI lAge che. karmakAMDI mImAMsA darzananI jema vaidika yAgAdi kriyAothI adRSTa vizeSanI utpatti thAya che ane tyAre tenA prabhAvathI svargAdinI prApti thAya che. prakRta graMtha anusAra, jIvamAM dareka kSaNe thatI svAsAdi sUkSmahatama kriyA, mananA vicAra vagere sahu karmanAM kAraNa che. e bIjI bAbata che ke badhI kriyAo baMdhanuM kAraNa na bane paraMtu kriyAmAtra karma to jarUra che. temAMthI mAtra sarAga kriyAo (sakAma karma) ja karmabaMdhamAM kAraNa thAya che. mATe saMsAranA AvAgamanamAM kAraNa hovAthI tene ja karma zabdathI vyakta karavAmAM Avela che. A uparAMta, zubha ane azubha-baMne prakAranAM karma, baMdha mATenAM kAraNa hovAthI heya tarIke darzAvAyAM che. saMsArI jIvamAM jovA maLatI pratyeka kriyA, sukhadu:khAnubhUti, jJAnAdinI prApti, jIvananI sthiti zubhAzubha zarIrAdinI prApti, lAbhAlAbhanI prApti vagere badhAM pAsAMonI vyAkhyA A karmasiddhAMta dvArA karavAmA AvI che 177 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana ane AvazyakatAnusAra karmonA peTA prakAronI kalpanA karavAmAM AvI che. karmanuM manovaijJAnika vizleSaNa hovAthI A karmasiddhAMtane "jaina manovijJAna kahI zakAya che. A rIte, A prakAraNamAM granthAnusAra saMsArane duHkhothI bharelo darzAvIne tenAM kAraNo vize AdhyAtmika dRSTithI vicAra karavAmAM Avyo che. punarjanma, paraloka, vagereno svIkAra karyA vagara A varNanano meLa besI zake nahIM. zarIra vagerenI nazvaratA ane janma-maraNanI prApti ja du:kha che. AthI saMsAranA viSaya bhoga janya sukhone paNa duHkharUpa mAnavAmAM Avela che. saMsAranAM kAraNomAM karmabaMdhano svIkAra karIne ema darzAvavAmAM AvyuM che ke jIva dvArA karavAmAM Avela koipaNa sAruM ke kharAba kAma koI rIte chUpuM rahI zakatuM nathI. tenuM phaLa avazya bhogavavuM paDe che. saMsAramAM sAmAjika vyavasthA TakAvI rAkhavA mATe tathA atyAcAra-anAcAra vagerene aTakAvavA mATe paNa AvuM varNana jarUrI hatuM ane Aje paNa che. Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 3 ratnatraya du:khonI anubhUti dareka prANIne arucikara lAge che. tethI du:khomAMthI mukti meLavavA mATe aneka prakAranA prayatno karavAmAM Ave che. sAMsArika prayatno to kSaNika sukha ApavAne kAraNe kharekhara to duHkharUpa ja che, avinazvara athavA zAzvata sukhanI prApti mATe cetana ane acetananA saMyoga e viyoganI AdhyAtmika prakriyAne nava tathyo (tattvo-satyo)mAM vibhAjita karavAmAM Avela che ane te tathyomAM pUrNa vizvAsa (samyagdarzana), teonuM pUrNa jJAna (samyajJAna) ane tadanusAra AcaraNa (samyAritra) jarUrI manAyela che. Ama zAzvata sukhanI prAptimAM sahAyaka 1. samyagdarzana (satya-zraddhA), 2. samyajJAna (anyajJAna) ane 3. samyakcAritra (sat AcaraNa) A traNa sAdhanone ja ahIM 'ratnatrya' zabdathI vyakta karavAmAM Avela che. A traNa sAdhano vize vicAra karatAM pahelAM, nava tathyomAM vibhAjita evI cetana ane acetananA saMyoganI ane viyoganI AdhyAtmika-prakriyA vize vicArI levuM Avazyaka che. nava tathyo (tattvo) : cetana tathA acetana ane tenA saMyoga-viyoganI kAraNakArya zRMkhalA trikAlavartI satya hovAthI, tene mATe 'tathya' zabdano prayoga paNa karavAmAM Avyo che. A nava tattvo athavA tathyonAM nAma A pramANe che` : 1. jIva (cetana), 2. ajIva (acetana), 3. baMdha (cetana ane acetananI saMbaMdhAvasthA), 4. puNya (ahiMsA 1. jIvA jIvA ya bandhe ya puNNaM pAvA''vo tahA / saMvaro nijjarA mokkho saMti ee tahiyA nava // 3, 28, 14. Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana vagere zubhakArya), 5. pApa (hiMsA vagere azubhakArya), 6. Asrava (cetana pAse acetana karmone AvavAnuM dvAra), 7. saMvara (cetana sAthe acetanano saMbaMdha karAvanAra kAraNano nirodha, 8. nirjarA (cetanathI cetananuM saMpUrNa aMzataH pRthakkaraNa) ane 9. mokSa (acetanathI cetananuM saMpUrNa svAtaMtrya). A nave tattvone mukhyatve pAMca bhAgomAM vaheMcI zakAya : 1 cetana ane acetana tattva-jIva ane ajIva 180 2 saMsAra athavA du:khanI avasthA-baMdha 3 saMsAra athavA duHkhanAM kAraNa-puNya, pApa, Asava 4 saMsAra athavA duHkhamAMthI pUrNa nivRtti-mokSa 5 saMsAra athavA du:khamAMthI nivRtta thavAnA upAya-saMvara ane nirjarA saMsAra athavA duHkhanuM kAraNa karma-baMdhana che ane temAMthI chUTakAro meLavavo e mokSa che. cetana ja baMdhana ane mokSa prApta kare che ane acetana (karma)thI baMdhana ane mokSa prApta thAya che. puNya ane pAparUpa pravRttithI prerita thaIne acetana karma cetana pAse AvIne (Asravita thaIne) baMdhana kare che. A acetana karmone AvatAM rokavAM (saMvara) tathA pahelAMthI AvelAM karmone pRthak karavAM (nirjarA) e mokSa mATe Avazyaka che. Ama, baMdha, mokSa, cetana, acetana, puNya, pApa, Asava, saMvara ane nirjarA A nava sArvabhauma satya hovAthI 'tathya' (tattva) kahevAmAM Avela che. temanAM svarUpa vagere nIce mujaba che : 1 jIva- cetana dravya. tene ja baMdhana ane mokSa thAya che 2 ajIva- acetana dravya. khAsa karIne A evuM acetana dravya (karmapudgala) che jeno saMbaMdha thatAM, cetana baMdhanane prApta kare che ane teno viyoga thatAM cetana mukti meLave che. 3 puNya- cetana dvArA karavAmAM Avela ahiMsA vagere zubha kArya 4 pApa- cetana dvArA karavAmAM Avela hiMsA vagere azubha kArya 5 Asava- mana, vacana ane kAyAnI pravRttithI puNya ane pAparUpa karmonuM cetana pAse Agamana'. Asava dvArA sAmAnya rIte pApAsavane samajavAmAM Ave 1. kAya vAGa manaH karma yogaH / sa AsravaH / zubhaH puNyasyAzubha: pApasya / -7. sU. 6. 1-3. Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ natraya 181 che, granthamAM paNa pApAsavanA pAMca prakAro (hiMsA, asatya, corI, kuzIla ane dhanasaMcaya)no saMketa karavAmAM Avela che, paraMtu, pApAsavanI jema puNyAsava paNa mukti mATe tyAjya che. 6 baMdha- cetana sAthe acetana karmaparamANuono saMbaMdha thavo te. 7 saMvara-puNya ane pAparUpa karmone cetananI pAse AvatAM (Asava) rokavAM. graMthamAM AnA paNa pApAsava virodha pAMca prakArono saMketa che. phala-prAptinI abhilASA vagara karavAmAM AvatAM satkarma saMvarUpa hoya che. jyAre jIva ahiMsAdi satkAryomAM pravRtta thaIne phalaprAptinI kAmanA kare che tyAre te puNyAsava thaIne baMdhanA paNa kAraNa banI jAya che. jemake, pUrvabhavamAM phalAbhilASAthI yukta (nidAnasahita) brahmadatta cakravartI ane phalAbhilASAthI rahita cittamuni dvArA karavAmAM Avela eka sarakhAM ahiMsAdi puNya-karma pachInA bhavamAM judAM judAM phaLa-vALAM thayAM. A rIte phalAbhilASA (nidAna) pUrvaka karavAmAM Avela 1 juo - mR. 166, pA. Ti. 1; u. 19. 94; 20. 45, ra9. 11. 2 ajjhatyaheuM niyayassa baMdho saMsAra heuM ca vayaMti bandhaM / -3. 14. 16. mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyayogA bandhahetavaH / sakaSAyatvAjjIva: karmaNo yogyApudgalAnAdatte sa bandhaH / -ta. sU. 8. 2-2. AtmakarmaNoranyo'nyapradezAnupravezAtmako bandhaH / -sarvArthasiddha, pR. 14. 3 gADhaniro: saMvara: | -7. pU. 6. 1. 4 susaMvuDA paMcahi saMvarehiM / -3. 12. 42. 5 kammA niyANapagaDA tume rAya ! viciMtiyA tesi phalavivAgeNa vippaogamuvAgayA / 3. 13. 8. tathA juo - u. 13. 1, 28, 29,30. Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana badhAM puNyakarma Asrava rUpa che ane phalAbhilASA vagara karavAmAM Avela niSkAma karma saMvarUpa che. tethI anAsavInI vyAkhyA ApatI vakhate graMthamAM kahevAmAM AvyuM che ke - prANIvadha, asatyakathana, corI, maithuna, dhanasaMgraha, rAtribhojana ane cAra kaSAyothI rahita tathA mana, vacana ane kAyAnI pravRttimAM sAvadhAna, jitendriya jIvane anAsayI kahevAmAM Ave che`. arthAta azubha-kAryono sarvathA tyAga karIne zubha kAryomAM sAvadhAnIpUrvaka phalanI abhilASA vagara pravRtti karavI e saMvaranuM kAraNa che. graMthamAM A prakAranA saMvaranuM phaLa, Asavirodha pachI Rddhi-saMpanna devapada athavA siddhapada (mokSa) che ema darzAvavAmAM AvyuM che. 182 8. nirjarA - pUrvabaddha karmone AtmAthI aMzataH pRthak karavAM. A mokSa mATenuM sAkSAta kAraNa che. joke pratikSaNa karmonI koIne koI nirjarA thayA kare che paNa amuka nirjarA tapa vagerene kAraNe baLapUrvaka paNa karavAmAM Ave che. tethI A nirjarAne be bhAgamAM vaheMcI zakAya : 1 sAmAnya-nirjarA ane 2 vizeSa-nirjarA. potAnI meLe svAbhAvika rIte, prayatna vagara, pratikSaNa karmonuM phaLa ApIne cetanathI pRthak thaI javuM e sAmAnya-nirjarA kahevAya, A prakAranI nirjarAmAM jIvane koI khAsa prayatna karavo paDato nathI, tethI ahIM teno vicAra karavAmAM Avela nathI. bIjA prakAranI nirjarAno artha Ama thAya : tapa vagere sAdhano dvArA karmono baLapUrvaka udaya karIne tene cetanathI pRthaka karI devAM. A mATe jaina graMthomAM sAmAnya-nirjarAne savipAkanirjarA tathA anaupakramika-nirjarA (akRtrima-nirjarA) kahevAmAM Avela che. AthI virUddha, vizeSa-nirjAne 1. pANivahamusAvAyA adattamehuNapariggahA virao / rAI bhoyaNavirao jIvo bhavai aNAsavo || paMcasamio tigutto akasAo jiiMdio / agAravo ya nissallo jIvo hoi aNAsavo || 23. 26. 55; 5. 25, 28. 3 ekadezakarmasaMkSayalakSaNA nirjarA / 13. 30. 2. 3. --sarvArthasiddhi 1. 4. Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnatraya 183 avipAka-nirjarA ane aupakramika-nirjarA (kRtrima-nirjarA) kahevAmAM Avela 9 mokSa - badhA prakAranAM karmabaMdhanothI pUrNa chuTakAro meLavavo athavA cetana dvArA sva-svarUpane prApta karavuM e mokSa. e jIvanuM aMtima lakSya che ane tene prApta karI letAM, jIva siddha, buddha, mukta ane anaMtasukhasaMpanna tathA zaktisaMpanna bane che. A avasthAne prApta karI lIdhA bAda cetana pharI kyAreya karmabaMdhanamAM paDato nathI. A nava tathyomAMthI puNya ane pApa AsavarUpa hovAthI "tattvarthasUtra'mAM tathyonI saMkhyA sAtanI ja ApavAmAM AvI che ane te mATe "tattva' zabdano tyAM prayoga karavAmAM Avyo che. jyAre puNaya ane pApane AsavathI pRthaka gaNAvavAmAM Ave che tyAre temane mATe jaina-graMthomAM "padArtha' zabdano prayoga thAya che. A uparAMta, jyAre mAtra jIva ane ajIvanuM kathana karavAmAM Ave che tyAre temane dravya' kahevAmAM Ave che. vAstavika rIte je prakAre vaizeSikadarzanamAM "dravya ane "padArthamAM taphAvata che te rIte, jena graMthomAM dravya, tattva ane padArtha (tattvArtha, artha ke tathya) A zabdomAM bheda pADavAmAM Avyo nathI kAraNa ke te arasaparasa ekabIjA sAthe maLatA Ave che. vaLI, jaina graMthomAM jIvAdi padravyone "tattvArtha' zabdathI ane jIvAdi nava taththo (padArtho)ne "arthazabdathI paNa vyakta karavAmAM Ave che. Ama hovA chatAM paNa 'dravya" zabdathI lokanI 1 sarvArthasiddhi 8. ra3. 2. bandhahettvabhAvanirjarAbhyAM kRtsnakarmavipramokSo mokSaH / -te. . 10. 2. 3 jIvAjIvAsravabandhasaMvaranirjarAmokSAstattvam / / -ta. sU. 1. 4. 4 jIvAjIvAsavabaMvadhasaMvaro NijjarA tahA mokkho| taccANi satta ede sapuNNapAvA payatthA ya / / -ravuM-dravyasaMprada, jAthI 3. 5 jIvA poggalakAyA ghammAghammA ya kAla AyAsaM / taccasthA idi bhaNidA NANAguNapajjaehiM saMjuttA / / -niyamasAra, thA 6. jIvAjIvA bhAvA puNNaM pAvaM ca AsavaM tesi / saMvaraNijjarabaMdho mokkho ya havaMti te aTThA // vAstivaya, jAthA 208. Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 uttarAdhyayana-sUtra H eka parizIlana racanAnAM mULa upakaraNone samajavAmAM Ave che tathA "tattva' zabdathI AdhyAtmika rahasyanuM bhAvAtmaka vizleSaNa karavAmAM Ave che. "tattva" zabda dvArA pratipAdya arthanuM ja vizeSa spaSTIkaraNa padArtha' zabda dvArA karavAmAM Ave che, "padArtha mATe ja "tathya' zabdano paNa prayoga karavAmAM Ave che, graMthamAM A nava tathyonI bAbatamAM eka hoDInuM dRSTAMta paNa ApavAmAM AvyuM che. be chidrovALI eka hoDI saMsArarUpI sAgaramAM tarI rahI che. te chidromAMnA ekamAMthI gaMdu ane bIjAmAMthI svaccha pANI hoDImAM pravezI rahyuM che tethI hoDI DUbavAnI taiyArImAM che. paraMtu, hoDIno mAlika te baMne chidrone baMdha karI de che ane pachI baMne hAtha vaDe aMdara bharAyelA pANIne ulecavA lAge che. dhIre dhIre hoDInuM pANI ulecAI javAthI hoDI khAlI thaI jAya che ane hoDI pANInI sapATI upara AvIne abhISTa sthAne pahoMce che. Ama, A dRSTAMtamAM zarIra (ajIva) tarIke che. nAvika jIva che, gaMdu ane svaccha pANI dAkhala thavA denAra chidro kramazaH pApa ane puNyarUpa che, jaLano nAvamAM praveza e Asava che, jaLanuM nAvamAM ekatra thavuM e baMdha che, pANI pravezavA denAra chidrone baMdha karavAM e saMvara che, pANIne ulecavuM e nirjarA che ane jaLane pUrNarUpe bahAra kADhatAM nAvanuM pANInI sapATI upara AvI javuM e mokSa che. 1. tattva zabdo bhAvasAmAnyavAcI / katham ? taditi sarvanAmapadam / sarvanAma ca sAmAnye vartate / tasya bhAvastattvam / tasya kasya ? yo'rtho yathAvasthitastathA tasya bhvnmityrthH| aryaMta ityartho nizcIyata ityarthaH / tatvenArthastattvArthaH / athavA bhAvena bhAvavato'bhighAnaM, tadavyatirekAt tattvamevArthastattvArthaH / -sarvArthasiddhi 1. 2. 2 jA u assAviNI nAvA na sA pArassa gAmiNI / jA nirassAviNI nAvA sA u pArassa gAmiNI / / sarIramAhu nAvatti jIvo vuccaI nAvio / saMsAro aNNavo vutto jaM taraMti mahesiNo / -3. 23. 71-73. Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnatraya 185 bhagavAna buddhe paNa A tathyano sAkSAtkAra karIne teno ja cAra AryasatyanA rUpe upadeza Apyo che. joke boddhadarzanamAM koI sthAyI cetana ke acetana padArthano svIkAra karavAmAM Avelo nathI tethI "uttarAdhyayanamAM pratipAdita nava tathyone je pAMca bhAgamAM vibhakta karavAmAM Avela che temAMthI prathama bhAgamAM gaNAvavAmAM Avela jIva ane ajIva sivAya bAkInAM sAta tathyone ja uparyukta krame nimnokta cAra Arya-satyonA rUpamAM vibhakta karavAmAM Avela che. 1 duHkha satya - saMsAramAM janma, maraNa, jarA, ISTa-viyoga, aniSTasaMyoga jevA du:kho jovA maLe che mATe duHkha satya che. 2 duHkha-kAraNa satya (duHkha-samudaya satya) - jo du:kha che to duHkhanA kAraNa paNa avazya che. 3 duHkha-nirodha satya - jo duHkha ane duHkhanA kAraNo hoya to kArAno nAza thatAM, kAryarUpa duHkhano paNa vinAza thavo joIe. Ama duHkha-nirodha paNa satya che. 4 du:kha-nirodhamArga satya - duHkhane dUra karavAno mArga paNa che tethI duHkha-nirodhamArga paNa satya che. Ama, cetana-acetana dravya che ke nahIM ? paramArthanI dRSTie sukha che ke nahIM ? e bAbatano koI samucita uttara na ApatAM bhagavAna buddhe eTaluM ja kahyuM ke uparyukta cAra bAbato satya che. duHkhamAMthI chUTavuM hoya to A cAra Aryasatyo upara vizvAsa mUkIne duHkhanirodhanA mArganuM anusaraNa karo. du:khanirodhanA mArga vize je upAyo bauddhadarzanamAM darzAvyA che te ja upAyo moTe bhAge uttarAdhyayanamAM paNa darzAvelA che paraMtu mukhya taphAvata e che ke jyAM satyAnyutkAni catvAri du:khaM samudayastathA / nirodho mArga eteSAM yayAbhisamayaM kramaH // -mitharmo 6. 2. Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana bauddhadarzana mokSa mATe AtmAnA abhAva (nairAtmya)nI bhAvanA para bhAva mUke che.. tyAM 'jaina darzana' AtmAnA sadbhAvanI bhAvanA para bhAra mUke che. muktinuM sAdhana - ratnatraya uparyukta nava tattvomAMnA 'saMvara' ane 'nirjarA' saMsAramAMthI nivRtta thavAnI bAbata sAthe saMkaLAyelA che. temane viSe darzAvavAmAM AvyuM che te mujaba anukrame, kaI rIte AvanArAM navIna karmone rokI zakAya ane kaI rIte ekatrita thayelAM puNya karmone naSTa karI zakAya te aMgeno khyAla ApaNane maLe che. A rIte 'saMvara' ane 'nirjarA' A baMne tattvo AcaraNa yogya AcArazAstra athavA dharmazAstranuM pratipAdana kare che. paraMtu, AcAra (dharma)nI pUrNatA ane samyarUpatA mATe A nava tathyonuM sAcuM jJAna tathA temanA parano dRDha vizvAsa jarUrI che kAraNake AcAranA samyakSA mATe tenuM sAcuM jJAna jarUrI che ane jJAnanI prApti mATe te jJAnanI tIvra abhilASA sAthe dRDha vizvAsa paNa jarUrI che. AkathananI puSTi karatAM, graMthamAM lakhavAmAM AvyuM che ke sAcA vizvAsa (darzana) vinA sAcuM jJAna maLatuM nathI, sAcA jJAna vagara cAritranuM sAcI rIte AcaraNa thatuM nathI ane sAcA cAritra vinA karmomAMthI mukti maLatI nathI ane 1 tasmAdanAdisantAnatulyajAtIyabIjikAM / utkhAtamUlAGkuruta sattvadRSTimumukSavaH / yaH pazyatyAtmAnaM tatrAhamiti zAzvataH snehaH / AtmanisatiparasaMjJA svaparavibhAgAt parigrahadveSau / anayo saMpratibaddhAH sarve doSAH prajAyante || 2 evaM loe palittammi jarAe maraNeNa ya / appANaM tAraissAmi tumehiM aNumanio || --pramALavAntitta 2. 257-258. --pramALavArtija 2. 28-221. -3. 19. 24. tathA juo - u. 15.1, 3,5,15; 18. 30-31, 33, 49 vagere Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnatraya 187 mukti vagara mokSanI prApti thaI zakatI nathI. sAcA vizvAsanA abhAve samacAritra saMbhavatuM nathI. A uparAMta, jyAM sAco vizvAsa che tyAM sAcuM cAritra hoya ke na hoya chatAM uttama koTio (bhajanIya) saMbhave che. vaLI, sAco vizvAsa (samyakatva ke samyagdarzana) ane sAcuM cAritra sAthe sAthe utpanna thatAM hoya tyAre prathama to vizvAsa (samyakatva) ja utpanna thaze. A rIte, mukti mATe sarva prathama tathyomAM zraddhA, pachI temanuM samyakajJAna ane tanusAra AcaraNa Avazyaka che. jo ke graMthamAM evI rajUAta paNa karavAmAM AvI che ke jyAM vizvAsa (zraddhA ke samyagdarzana), jJAna ane sadAcArane pRthaka pRthak rIte tathA temanA pratyeka aMzane (sAkSAtu ke paraMparAthI) mokSa mATenAM svataMtra kAraNo tarIke darzAvavAmAM Avela che, kyAMka kyAMka, A traNA uparAMta, tapa, kSamA, nirlobhatA vagere kAraNone paNa pRthak rUpe joDIne cAra, pAMca ke cha Adi kAraNo ne gaNAvavAmAM AvyAM che. paraMtu, parIkSaNa karatAM jANI zakAya che ke jyAM jyAM pRthaka pRthaka aMzane mukti mATenAM kAraNa tarIke vyakta karela che tyAM tyAM te te aMzomAM bIjA aMzonI hAjarI samajI levAnI che ane te aMzavizeSanuM mahattva darzAvavA mATe Ama karavAmAM AveluM che. e rIte, jyAM zraddhA, jJAna ane sadAcAranI sAthe tapa, kSamA vagereno saMniveza karavAmAM Avyo che tyAM paNa tapa vagere aMzonuM mahattva vadhAravA mATe tene alaga rIte joDavAmAM Avela che anyathA, tapa, kSamA vagere anya badhA kAraNo sadAcAra, jJAna ane vizvAsarUpa kAraNatrayamAM ja apAyelAM che ema samajI zakAya che. A kathananI puSTi mATe ahIM uttarAdhyayanamAMthI keTalAMka prasaMgo uddhata karuM chuM : 1. nasthi caritaM sammattavihUNaM daMsaNe u bhaiyavvaM / sammattacarittAiM jugavaM puvvaM va sammataM / / nAdaMsaNissa nANaMnANeNa viNA na huMti caraNaguNA / aguNissa nasthi mokkho natthi amokkhassa nivvANaM / / -3. 28. 29-30. tathA juo - 30, adhyayana ra8-ra9, 31. Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana 1. 'kezi-gautama' saMvAdamAM darzAvavAmAM AvyuM che ke anya bAhya veSabhUSA vagere nahIM paNa jJAna, darzana ane cAritra ja mokSanAM adbhuta sAdhano che. bhagavAna pArzvanAtha ane mahAvIra - e baMne jaina upadezakonI AvI pratijJA che. 188 2 mokSamArgagati nAmanA aThyAvIsamA adhyayananI zarUAtamAM kahevAmAM AvyuM che : jJAna ane darzana jenAM lakSaNa che evAM cAra kAraNothI mukta yathArtha mokSamArganI gati viSe tuM mArI pAsethI sAMbhaLa. jJAna, darzana, cAritra ane tapa- A mokSa-mArga che. je A mArganuM anusaraNa kare che te sumati (mokSa) prApta kare che. Ama bhagavAna jinendre jaNAvyuM che . AgaLa A hakIkatanuM spaSTIkaraNa karatAM graMthamAM lakhavAmAM AvyuM che : jJAnathI padArthane jANe che, darzanathI tenA para zraddhA rAkhe che, cAritrathI karmAsavone roke che ane tapathI zuddhi prApta kare che. A rIte jeo sarva prakAranAM du:khothI chUTavA Icche che teo saMyama ane tapathI pUrvabaddha karmone naSTa kare che . karmono kSaya karavAmAM vizeSa upayogI hovAne kAraNe ahIM tapane sadAcArathI pRthak gaNAvavAmAM 1 aha bhave painnA u mokkhasavyabhUyasAhaNA / nANaM ca daMsaNaM ceva caritaM caiva nicchie || 2 vattA muLao pAttAo, te nahA--siddhapurdU, revasurpha, manuya-- muzarra, supaPage #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnatraya Avela che. anyathA tapa sadAcArathI juduM evuM anya kAraNa nathI. A uparAMta, ahIM jJAna ane darzanane mokSamArganAM lakSaNa tarIke darzAvavAmAM Avela che e parathI spaSTa thAya che ke jJAna ane darzananA abhAve karavAmAM Avela sadAcAra abhISTa sAdhaka nathI. 3 rathanemI adhyayanamAM jyAre ariSTanemI dIkSA le che tyAre vAsudeva kahe che : 'he jitendriya, tuM tarata ja abhISTa manorathane prApta ka2. jJAna, darzana, cAritra, tapa, kSamA ane nirlobhatAthI vRddhine prApta kara. ahIM, tapa,kSamA ane nirlobhatA e paNa cAritranA ja aMza che. 189 4 jyAre mRgAputra siddhagatine prApta kare che tyAre e prasaMge graMthamAM kahevAmAM AvyuM che : 'A rIte jJAna, sadAcAra, vizvAsa, tapa ane vizuddha bhAvanAo dvarA potAnA AtmAne parizuddha karIne ghaNAM varSo sudhI sAdhu-dharmanuM pAlana karIne tathA eka mAsano upavAsa karIne teNe anuttara siddha-gati prApta karI. ahIM sAdhu-dharmanuM pAlana, bhAvanAonuM ciMtana, upavAsa vagere ratnatrayanI ja vRddhimAM sahAyaka aMga che. 5 'bodhilAbha'ne bhagavAnanI stutinuM phaLa darzAvatAM kahevAmAM AvyuM che : 'jJAna, darzana ane cArItrarUpa bodhilAbhathI mukta thaI jIva saMsAranA AvAgamanano aMta lAvanAra sthAna (mokSa)ne prApta kare che athavA kalpavimAnavAsI deva-padane prApta kare che. A rIte sarvaguNa saMpannatA (jJAna-darzana-cAritra)nuM phaLa apunarAvRttipada (mokSa)nI prApti che ema darzAvavAmAM AvyuM cheTM. 1. vAsudevo ya NaM bhaNai luttakesaM jiiMdiyaM / icchiyamaNorahe turiyaM pAvesU taM damIsarA // nANeNaM daMsaNeNaM ca cariteNa taheva ya / khaMtIe muttIe vaDDhamANo bhavAhi ya / / 23. 19. 95-99. 3 3. 29. 14. 4 savvaguNasaMpannayAe NaM apuNarAvitiM jaNayai / apuNarAviti pattae ya NaM jIve sArI ramANasANaM dukkhANaM no bhAgI bhavai / -3. 22. 25. 26. 13. 29. 44. Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 uttarAdhyayana-sUtraH eka parizIlana 6 pramAdasthAnIya adhyayananA prAraMbhamAM saMpUrNa duHkhomAMthI mukti meLavavAno ekAMta hitakArI upAya darzAvatAM kahevAmAM AvyuM che : "saMpUrNA jJAnanA prakAzathI, ajJAna ane mohanA tyAgathI, rAga ane dveSanA kSayathI ekAtta sukharUpa mokSa prApta thAya che. A rIte, te ja tathyanuM samarthana karatAM AgaLa upara lakhavAmAM AvyuM che : "zreSTha ane vRddha loko (vira-munio)nI sevA, murkha puruSonI saMgatino tyAga (samyagdarzana), ekAntamAM nivAsa, svAdhyAya, sUtrArtha-ciMtana (samyakajJAna) ane zairya e mokSano mArga che. Ama vizvAsa (samyagdarzana-samyakatva), jJAna (samyajJAna) ane sadAcAra (samyakracAritra)rUpa ratnatraya ja mukti mATenuM pradhAna sAdhana che. ahIM eTalI vizeSatA che ke A traNe saMmilitarUpe ja muktinAM sAdhana che chUTAM chUTAM traNa sAdhano nathI. tethI A gItAnA bhaktiyoga (vizvAsa-samyakatva) jJAnayoga (samyakajJAna) ane karmayoga (sadAcAra)nI jema pRthaka pRthak traNa mArgo nathI. tattvArthasUtrakAre e mATe ratnatrayane mokSano mArga darzAvatAM "mArga' zabdano eka vacanamAM prayoga karyo che. jJAnamAtrathI muktino saMbhava nathI jJAna vagara muktino saMbhava nathI. A vaidika-saMskRtimAM vizvAsa karanArA ane jJAnamAtrathI mokSa maLe evuM mAnanArAo 1 accataMkAlassa samUlagassa savvassa dukkhassa u jo pamokkho / taM bhAsao me paDipuNNacittA suNeha egaggahiyaM hiyatthaM / / nANassa savvassa pagAsaNAe annANamohassa vivajjappAe / rAgassa dosassa ya saMkhaeNaM egantasokkhaM samuvei mokkhaM / / -3. 3ra. 1-2. 2 3. 32. 3. 3 bha. Dha. 4., pR. 81. 4 samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH / -ta. sU. 1. 1. 5 tameva viditvA'timRtyumeti / nAnyaH panthA vidyate'yanAya / / -tAcatara niSad 6. 15. tathA juo : ejana 3. 8. Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnatraya 191 pratye graMthamAM kahevAmAM AvyuM che : "keTalAka loko ema mAne che ke pApAcArano tyAga karyA vagara mAtra AryakarmonuM jJAna prApta karI levAthI duHkhomAMthI chUTakAro maLI jAya che. A rIte, jJAna-mAtrathI baMdhana ane mokSanuM kathana karanArI A AcArahIna vyaktio svayaMne mAtra potAnAM vacanothI Azvasta kare che kAraNa ke jyAre aneka prakAranI bhASAonuM jJAna rakSaka thaI zakatuM nathI tyAre maMtrAdi vidyAonuM zikSaNamAtra vidyAnuM zAsava) kevI rIte rakSaka banI zake ? Ama, pApa-karmamAM nimagna ane pote potAnI jAtane paMDita mAnanArA loko kharekhara to murkha che. A parathI spaSTa thAya che ke jJAnamAtrathI muktinI kalpanA karavI e mUrkhatA che. vAstavamAM, cAritra vagara jJAna pAMgaLuM ane bhArUpa che, jJAna vagara cAritra AMdhaLuM che tathA daDha vizvAsa vagara jJAna ane cAritramAM prANarUpatA (daDhatA)no abhAva che. jo AcArUpa kriyAnA abhAvamAM mAtra jJAnathI kAryasiddhi thAya ema mAnI levAmAM Ave to, sarva rogonI davAno jANakAra DaoNkTara davA lIdhA vagara ja svastha thaI jyAM joIe. paraMtu, AvuM jovA maLatuM nathI. ahIM eka prazna udbhave che - graMthamAM saMsAra ane duHkhanuM mULa kAraNa ajJAna che ema darzAvavAmAM AvyuM che to tenAthI nivRtta thavAno upAya paNa jJAnanI prApti ja hovo joIe, zraddhA ane cAritrane mAnavAnI zI jarUra che ? jo ke A kathana ThIka che paraMtu te sAcA jJAnanI prApti mATe daDha-zraddhA ane AcAra paNa apekSita che. jyAM sudhI daDha-zraddhA nahIM hoya tyAM sudhI jJAnanI prApti mATeno jhoka na saMbhavI zake tathA jyAM sudhI IndriyonI caMcaLatAne rokI jJAna-prApti mATe prayatna nahIM karavAmAM Ave tyAM sudhI jJAnanI prApti thaI zake nahIM. 1 ihamege u manaMti appaccakkhAya pAvagaM / AyariyaM vidittA NaM savvadukkhA vimuccaI / / bhaNaMtA akareMtA ya baMdhamokkhapaiNNiNo / vAyaviriyametteNa samAsAseMti appayaM / / na cintA tAyae bhAsAo vijjANusAsaNaM / visaNNA pAvakammehiM bAlA paMDiyamANiNo // -3. 6. 9-11. Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 uttarAdhyayana-sUtra H eka parizIlanA A rIte jJAna ane cAritra baMne sAthe-sAthe AgaLa dhape che. jyAre sAdhakane sAcuM ane pUrNa jJAna maLe che tyAre te saMsAranA baMdhanathI chUTakAro prApta kare che kAraNa ke jyAre sAcuM ane pUrNa jJAna prApta thAya che tyAre te koI vAra paNa khoTuM AcaraNa karI zakato nathI. tethI, bhRgupurohitanA baMne putro potAnA mitrone kahe che - "je prakAre ame dharmane na jANatAM, ajJAnavaza (mohavaza) pahelAM pApakarma karyA hatAM te prakAre have ame ApanA dvArA rokavAmAM AvatAM, ane amArI rakSA thatAM, pharIthI evAM karmo karIzuM nahIM. A uparAMta, graMthamAM pUrNajJAnIne jIvanayukta (kevalI) kahevAmAM Avela che. Ano artha evo nathI ke mAtra jJAnathI ja mokSa maLI jAya che kAraNa ke pUrvabaddha karmonAM phaLa avazya bhogavavAM paDatAM hovAthI pUrNA-mukti mATe pUrNajJAna uparAMta sadAcAranI paNa jarUra rahe che. jo pUrNajJAna mAtrathI ja mokSa maLe evuM mAnI levAmAM Ave to jinendra devono upadeza prAmANika Thare nahIM kAraNa ke pUjJAna thatAM teo saMsAramAM nahIM rahe ane pUjJAna thavA pahelAM ApavAmAM Avelo emano upadeza prAmANika gaNAze nahIM. Ama, jJAna vagaranuM cAritra ane cAritra vagaranuM jJAna e baMne paMgu che. graMthamAM jJAna karatAM kyAMka kyAMka AcArane pradhAnatA devAnuM mukhya prayojana e hatuM ke te samaye mAnavamAtra veda-jJAnane mokSanuM sAdhana mAnIne potAnA AcAranI bAbatamAM patita thatA hatA. zabdajJAnamAtrathI cAritra zuddha thAya nahIM. tethI te jJAnamAM dRDha vizvAsa paNa jarUrI che. tethI jJAna ane AcAranI pahelAM zraddhAparaka samyakatva athavA samyagdarzana Avazyaka manAyela che kAraNa ke koI paNa jIvanuM jJAna game teTaluM UMcI koTinuM hoya chatAM tene samyagdarzana na thAya tyAM sudhI te jJAna samyaka gaNAya nahIM. 1 jahA vayaM ghammamajANamANA pAvaM purA kammamakAsi mohaa|| orubmamANA parirakkhiyaMtA taM neva bhujjo vi samAyarAmo / / -3. 14. 20. 2 juo - prakaraNa 6. 3 jIvAdIsaddahaNaM sammataM rUvamappaNo taM tu / durabhiNivesavimukkaM NANaM sammaM khu hodi sadi jamhi / / dravyasaMgra6, gAthA 41. Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ triya 193 graMthamAM jo ke chaMdobaddhatA athavA pradhAnatA pragaTa karavAne kAraNe darzana, jJAna ane cAritrano vyutkarSathI paNa ullekha karavAmAM Avelo che paNa jyAM temanA phaLano vicAra karavAmAM Avyo che tyAM spaSTa rIte kahevAmAM AvyuM che ke darzana vagara jJAna thAya nahIM, jJAna vagara saccAritra thAya nahIM ane saccAritra vagara karmomAMthI mukti maLe nahIM. gItAmAM paNa A krama pradarzita karatI vakhate kahevAmAM AvyuM che : "zraddhAvAna ja pahelAM jJAna prApta kare che ane jJAna-prApti karI lIdhA bAda, saMyatakriya (sadAcAramAM pravRtti karanAra) baneche. A rIte, bauddhadarzanamAM paNa jJAna (prajJA), AcAra (zIla) ane tapa (samAdhi)ne ratnatraya (traNa ratna) gaNavAmAM Avela che. tathA A traNa ratnonI prApti pUrve samyakatvane Avazyaka mAnavAmAM Avela che. A rIte duHkhomAMthI chUTakAro meLavavA mATe ratnatrayanI sAdhanA jarUrI che.... jainadarzanamAM ratnatraya'nA nAmathI prasiddha mokSanA A traNa sAdhanonuM saMmilita nAma graMthamAM "dharma" evuM paNa prApta thAya che. tethI "caturaMgIya' nAmanA trIjA 1 juo - mR. 187, pA. Ti. 1. 2 zraddhAvAMlubhate jJAnaM tatpara: saMyatendriyaH / jJAnaM labdhA parAM zAntimacireNAdhigacchati / / -ItA 4. 39. 3 samyakajJAna, samyaka saMkalpa (daDha saMkalpa), samyak vacana (satya vacana), samyak karmAnta (hiMsAdithI rahita karma), samyaka AjIva (sadAcAra pUrNa jIvikA), samyak vyAyAma (bhalAI mATe prayatna), samyak smRti (anityanI bhAvanA), tathA samyaka samAdhi (cittanI ekAgratA). A rIte samyakatva ATha prakAranuM che. 4 bhA. . 2., p. 155. 5 ajJAnathI jherI bhojana karyA bAda svAthyalAbha mATe rogIe sarvaprathama DaoNkTara athavA davA upara vizvAsa karavo joIe. auSadhi sevananI vidhinuM tene jJAna hovuM joIe ane te pramANo sevana karavuM joIe. AmAMthI ekanI paNa uNapa rahe to jema svAthyanI prApti na thaI zake tema saMsAranA du:khomAMthI chUTakAro meLavavA ratnatrayanI ArAdhanA Avazyaka che. -juo - sarvArthasiddhi 1. 1. Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana adhyayanamAM dharmanA sAdhana-bhUta uttarottara sarvazreSTha cAra durlabha-aMgonuM pratipAdana karatI vakhate A traNa ratnone ja gaNAvavAmAM Avela che. te cAra durlabha aMgo A prakAre che. 194 1 manuSyatva : ahIM manuSyatva eTale zreSThajAti athavA zreSThakuLa vagerethI saMpanna manuSyaparyAyanI prApti. manuSyaparyAyamAM ja pUrNa cAritranuM pAlana karI zakavuM saMbhave tethI A paryAyanI prApti devAdi anya paryAyanI prApti karatAM zreSTha darzAvavAmAM Avela che. mATe prathama to manuSya-janma prApta karavo ja muzkela che ane temAM paNa zreSTha kuLa vagere prApta karavAM e to ethI paNa vadhu muzkela che. A rIte A dularbha-aMgamAM ratnatrayarUpa dharmane dhAraNa karanAra adhikArInI durlabhatAnuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. 2 zrutizravaNa : zrutizravaNa eTale zAstrajJAna. jo koI rIte manuSyatvanI prApti thaI to paNa dharmazAstranuM jJAna meLavavuM badhA mATe sulabha nathI. Ama ahIM samyajJAnanI durlabhatAnuM pratipAdana karavAmAM Avela che kAraNake zAstra jJAna-pratimAM sAdhana che. 3 zraddhA : zraddhA eTale zAstrajJAnanI satyatAmAM daDha vizvAsa hovo. zAstrajJAna prApta thAya chatAM tenI satyatAmAM badhAne vizvAsa bese e bAbata muzkela che kAraNa ke ghaNA mANaso zAstrajJa hovA chatAM paNa daDha-zraddhAnA abhAve AcAra-hIna hoya evA dekhAya che. ahIM zraddhArUpa samyagdarzana durlabhatAnuM kathana ka2vAmAM AvyuM che. 4 saMyamamAM puruSArtha : saMyamamAM puruSArtha eTale sadAcAramAM pravRtti. zAstrajJAna ane tenI satyatAmAM vizvAsa bese chatAM paNa rAgAdirUpa pravRttine lIdhe sadAcAranuM pAlana karavuM khUba kaThina che. ahIM samyak-cAritranI durlabhatAnuM kathana karavAmAM AvyuM che. Ama dharmanA sAdhanabhUta A cAra durlabha aMgonI prAptimAM jJAnarUpa zrutizravaNanuM zraddhA pahelAM kathana karavAmAM AvyuM che. tenuM kAraNa jJAnanI prAptinA sAdhanabhUta 1 juo - pR. 108, pA. Ti. 2; u. 3. 8-11; JAAsUtra 2. 1. Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnatraya 195 zruti-zravaNanI durlabhatAnuM che kAraNa ke zrutizravaNa ane zraddhA pachI ja jJAnanI pUrNatA saMbhave che. zraddhA vagara jJAnanI prApti mATe prayatna ja na saMbhave. A uparAMta e paNa sAcuM che ke jema jema jJAna vRddhi pAme che tema tema zraddhAmAM paNa daDhatA Ave che tathA sadAcAra mATenI pravRtti paNa vadhe che. jo ke jJAnanI prAptimAM sadAcAra paNa jarUrI che paraMtu cAritranI pUrNatA jJAnanI pUrNatA prApta thatAM ja saMbhavatI hovAthI tene jJAna karatAM adhika durlabha ane zreSTha gaNavAmAM Avela che. dharmanA sAdhanabhUta A cAreya durlabha aMgonI prAptinuM phaLa, mukti athavA RddhisaMpanna deva-padanI prApti darzAvavAmAM Avela che. anyatra paNa mokSanAM sAdhanabhUta samyagdarzana, samyagujJAna ane samyakucAritrane "dharma zabda dvArA vyakta karavAmAM Avela che. A "dharma" zabda prathama prakaraNamAM prayukta gatisahAyaka "dharmadravya" karatAM judo che. A ratnatrayarUpa "dharmane saMsArarUpI samudramAM zaraNabhUta-dvIpa, paraloka yAtrAmAM sahAyaka pAtheya ane mRtyu samayano rakSaka 1 mANusattammi AyAo jo ghammaM socca saddahe / tavassI vIriyaM laddhaM saMvuDe nidbhuNera yaM / / sohI ujjuyabhUyassa dhammo suddhassa ciTThaI / nivvANaM paramaM jAi ghayasittivya pAvae / / -3. 3. 11-1ra. 2 samIvana gharmazAstra 1. ra-3. manusmRti 2. 1; vastivamU 6. ra68. 3 jarAmaraNavegeNaM vujjhamANANa pANiNaM / ghammo dIvo paiTThA gai saraNamuttamaM / / -3. 23. 68. 4 addhANaM jo mahaMtaM tu sapAheo pavajjaI / gacchaMto so suhI hoi chuhAtaNhAvivajjio // evaM dhammaM pi kAUNaM jo gacchai paraM bhavaM / gaccaMto so suhI hoi appakamme aveyaNe / / -3. 19. ra1-rara. 5 ekko hu ghammo naradeva ! tANaM na vijjaI anamiheha kiMci / -3. 14. 40. Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlanA gaNAvAmAM Avela che. je dharmayukta che tenuM jIvana saphaLa che ane te svayaMno svAmI hovA uparAMta bIjAno paNa svAmI che. te ja saMbodhave ane nAthano paNa nAtha (svAmI) che. AthI virUddha je dharmahIna che te anAtha che. "dharma" eka rAjamArga che ane tenA para cAlIne pratyeka prANI sukhano anubhava kare che ane adharma eka kaMTakachAyo mArga che je para cAlavAthI prANI muzkelIono anubhava kare che. dharma suMdara che ane teno Azraya levAthI mokSa prApta thAya che. A dharma dedIpyamAna agninI jema zuddha ane saraLa hRdayamAM ja vase che. tethI tenuM grahaNa karavAmAM vilaMba na karavAnuM kahevAmAM AvyuM che. 1 jA jA vaccaI rayaNI na sA paDiniyattaI / ghammaM ca kuNamANassa saphalA jaMti rAio // -3. 14. 25. tathA juo : u. 14. 24. 4. 1, 6-11. 2. khaMto daMto nirArambho pavvaIo'NagAriyaM / to haM nAho jAo appaNo ya parassa ya / / -3. 20. 34-35. 3 tabbhe saNAhA ya sabaMdhavA ya jaM bhe ThiyA maggi jiNuttamANaM / __ taMsi nAho aNAhANaM savvabhUyANa saMjayA // -3. ra0. papa-pa6. 4 3. 20. 8-16. 5 jahA sAgaDio jANaM samaM hiccA mahApahaM / visamaM maggamoiNNo akkhe bhaggammi soyaI // evaM ghammaM viukkamma ahammaM paDivajjiyA / bAle maccumuhaM patte akkhe bhagge va soyaI / / -3. 5. 14-15. tathA juo - pR. 13. ra1. 6 juo - pR. 165, pA. Ti. 1. 9 ghammaM ca pesalaM NaccA tatya Thavejja bhikkhu appANaM / -3. 8, 16. ajjeva ghamma paDivajjayAmo jahiM pavanA na puNabbhavAmo / -3. 14. 28. Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnatraya 197 Ama A dharma zabdano prayoga ahIM muktinA sAdhaka ratnatrayanA arthamAM ja karavAmAM Avela che. sAmAnya vyavahAramAM paNa ahiMsAdi zubhakAryo karavAM e "dharma' che ema kahevAmAM Ave che. mImAMsAdarzanamAM je vaidika yAgAdi-kriyAne "dharma" zabdathI vyakta karavAmAM AvI che te ahIM eka prakAranA karma'nA rUpe svIkArAyela che. bhAratIya dharma-paraMparAmAM mAnavAmAM Avela dharma, artha, kAma ane mokSa - A cAra prakAranA puruSArthomAM dharmanuM ja pramukha sthAna che kAraNa ke dharma dvArA ja artha, kAma ane mokSa prApta thAya che. Ama, "dharma" zabdano artha thAya : "muktino mArga ane muktino mArga che : samyagdarzana, samyajJAna ane samyakucAritra. have, kramazaH A traNonuM graMthAnusAra varNana karavAmAM Avaze. samyagdarzana (satya-zraddhA) satyane jovuM" athavA "satyano sAkSAtkAra karavo" evo sAmAnya rIte samyagdarzanano sammilita artha thAya che. satyano pUrNa sAkSAtkAra cakSu Indriya dvArA saMbhave nahi tethI satyabhUta je nava tathya darzAvavAmAM AvyAM temanA sabhAvamAM vizvAsa karavo eTale "samyagdarzana". A tathyomAM zraddhA rAkhavAthI cetana-acetananuM bhedajJAna, saMsAranA viSayomAMthI virakti, mokSa pratye anurAga, paralokAdinA sadbhAvamAM vizvAsa ane cetanamAtra tarIke dayAdibhAva nizcita thAya che. A prakAranA bhAvo utpanna thatAM, jIva dhIre dhIre satyano pUrNa sAkSAtkAra kare che. tethI jaina darzanamAM samyagdarzananA guNarUpa pAMca cihna svIkAravAmAM Avela che jenuM graMthamAM zabda dvArA spaSTarUpe kathana nathI karavAmAM 1 maNa gharSa yAvivi :... "vonAkSaLo tha' rUti ! -artha 6, enAkSImAkSara, pR. 6-8. 2 tahiyANaM tu bhAvANaM sabbhAve uvaesaNaM / bhAveNa saddahaMtassa sammattaM taM viyAhiyaM / / -3. 28, 15. tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanam / -ta. sU. 1. 2. tathA juo - pR. 188, pA. Ti. 4. Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana AvyuM chatAM ogaNatrIzamAM adhyayanamAM samyaktvanA prasaMge te cihnothI yukta guNonuM phaLa avazya darzAvavAmAM AveluM che. samyagdarzananA cihna - samyagdarzananAM guNArUpa cihnonAM nAma A pramANe 198 che : 1. saMvega (mokSa pratye prema), 2. nirveda (sAMsArika viSaya-bhogomAMthI virakti), 3. anukaMpA (prANipAtra pratye dayA bhAva), 4. Astikya (jIva, ajIva, paraloka vagerenI sattAmA vizvAsa) ane 5. prazama (rAga-dveSAtmaka vRttio upasthita rahe chatAM zAMta pariNAmathI vicalita na thavuM). samyagdarzananA A pAMca cihnomAMthI graMthamAM 'saMvega', 'nirveda' ane 'Astikya' (anuttaradharmazraddhA) paraspara ekabIjAnA pUraka tarIke darzAvI, tRtIya-janmanuM atikramaNa karyA vagara karmono kSaya karIne (Atma vizuddha thaIne) mokSa prAptinAM adhikArI darzAvavAmAM Avela chere. kyAMka kyAMka, graMthamAM, saMvega ane nirvedanI prAptine samyaktvanI prAptinA rUpamAM darzAvavAmAM Avela che . 'anukaMpA' ahiMsAnuM ja pratIka che tathA prazamabhAva vagara saMvegAdi bhAva na saMbhave kAraNa jyAre vitta rAgAdi vRttio upasthita thatAM potAnAM zAMta pariNAmo sAthe joDAyela na rahe 1 mA. saM. nai. pR. 242; vastivakU, pR. 323. 2 saMvegeNaM bhaMte ! jIve ki jaNayai ? saMvegeNaM aNuttaraM ghammasaddhaM jayayai / aNuttarANa ghammasaddhAe saMvegaM havvamAgacchai / aNaMtANubaMdhiko hamANamAyAlobhe khavei / navaM ca kammaM na baMdhai / tappaccaiyaM ca maM micchatavisohiM kAUNa daMsaNArAhae bhavai / daMsaNavisohIe ya NaM visuddhAe atthe gaie teNeva bhavaggahaNeNaM sijjaI / visohIe ya NaM visuddhAe tacca puNo bhavaggahaNaM nAikkamai / tathA juo - u. 26. 2-3. 3 soUNa tassa sodhammaM aNagArassa aMtie / mahayA saMveganivveyaM samAvano narAhivo || tathA juo - 3. 21.10; 29. 60. -3. 26. 1. --3. 18. 18. Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnatraya 199 ubhA sudhI pAMca gAya ane A zake ? A to viSayomAMthI virakti ane saMvegAdi bhAva kevI rIte saMbhavI zake ? A rIte, samyagdarzana prazama, saMvega, nirveda, anukaMpA ane Astikya e pAMca guNothI yukta hoya che. jyAM sudhI pAMca guNonI prApti na thAya tyAM sudhI jIvAdi tathyomAM zraddhA utpanna thaI zake nahIM. tethI samyagdarzananuM lakSaNa AstiSpa guNA-vizeSathI mAMDI tathyomAM zraddhA ema mAnavAmAM AvyuM che. AgaLa upara jaina darzanamAM A ja zraddhA paraka samyagdarzananuM lakSaNA vyAvahArikasamyagdarzana e nAme vyakta thavA lAgyuM tathA sva ane para (cetana tathA acetana)nuM bhedajJAna eTale nizcaya-samyagdarzana paramArtha-samyagdarzana ema kahevAvA lAgyuM. A rIte apekSA-bhedathI samyagdarzananA lakSaNAmAM taphAvata rahevA chatAM paNa graMthamAM svIkAravAmAM Avela lakSaNa sAthe koI vAMdho Avato nathI. kAraNa ke acetanathI cetananuM pRthak pratItirUpe sva-parabhedajJAna samyagdarzananA AstiSpaguNanuM ja rUpa-vizeSa che. tathA sva-parabhedajJAna thayA vinA tathyomAM zraddhA utpanna thaI zakatI nathI. jIvAdi tathyomAM zraddhA utpanna thatAM sva-parabhedajJAna ApoApa thaI jAya che. tethI jIvAdi tathyomAM zraddhA thavI e samyagdarzana che tathA temAM azraddhA thavI e mithyAtva ke mithyAdarzana che. A rIte jo ApaNo bIjA zabdomAM samyagdarzananuM svarUpa darzAvavA mAgIe to kahI zakAya ke dharma pratye pravRtta thavuM, satyano bodha thavo, viSayo pratye virakti thavI, zarIrathI pRthak jIva (cetana)nA astitvano bodha thavo vagere sarva samyagdarzana che. mATe graMthamAM saMvegAdinI prAptine samyagdarzananI prAptinA arthamAM prayojavAmAM Avela che. sakhyadarzananAM ATha aMga : samyagdarzana nimnokta ATha vizeSa bAbato para AdhAra rAkhe che ane te samyagdarzananA ATha aMga gaNAya che. temanAM nAma A pramANe che. 1 chA rU. 1-3. 2 nissaMkiya-nikkaMkhiya-nivvitigicchA amUDhadiTThI ya / uvavUha-thirIkaraNe vacchalupabhAvaNe aThTha / -3. 28, 31. vizeSa mATe juo - puruSArthasiddhayupAya, zloka 23-30; samIcIna dharmazAstra, zloka 11-18, ra1. Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana 1. niHzaMkita (tattvomAM koI prakAranI zaMkA na hovI) 2. ni:kAMkSita (sAMsArika viSaya-bhogonI IcchA na karavI) 3. nirvicikitsA (dharmanA phaLa bAbata saMdeha na karavo) 4. amUDha dRSTi (aneka prakAranA matamatAMtaro joIne paNa tathyomAM avizvAsa na karavo arthAt mUDhatA pAmyA vagara dharma pratye zraddhA daDha rAkhavI) 5. upahAM' (guNI puruSonI prazaMsA karavI). 6. sthirIkaraNa (dharmamAMthI patita thanArane sanmArge dRDha rIte vALavo). 200 7. vAtsalya (sahadharmio sAthe premabhAva rAkhavo). 8. prabhAvanA (dharmanA pracAra ane unnati mATe premabhAva rAkhavo). Ama, A ATha aMgomAM prathama cAra niSedhAtmaka che ane bAkInAM cAra vidheyAtmaka che. samyaktvanI dRDhatA mATe graMthamAM A uparAMta anya traNa guNo paNa Avazyaka che ema darzAvavAmAM AvyuM che". 1 jIvAdi tathyonuM punaH punaH anuciMtana karavuM. 2 paramArthadarzI mahApuruSonI sevA karavI ane. 3 satyArgamAMthI patita ane mithyA upadeza denAra mithyAdaSTivALAonA saMparkano tyAga karavo. 1 A guNo uparAMta, samyaktvanA vighAtaka jeTalA doSo saMbhave te sarvano tyAga paNa jarUrI che. graMthamAM samyaktvanA vighAtaka evA keTalAka doSo aMge paNa jaNAvavAmAM AvyuM che ane temano tyAga karavo jarUrI che, jema ke 1 'upabRhA'ne 'upamUhana' paNa kahevAmAM Ave che. teno artha A pramANe che : potanA guNo ane guru AdinA durguNone prakaTa na karavA. --samIvIna dharmazAstra,ro, 15. 2 jema ke rAjImatIe rathanemIne dharmamAM sthira karelo. juo pariziSTa 2. 3 paramatthasaMthavo vA sudiTThaparamatthasevaNaM vAvi / bAvannakudaMsaNavajjaNA ya sammattasaddahaNA || 4 daMDANaM gAravANaM ca sallAmaM ca tiyaM tiyaM / je mikkhU cayaI nicvaM se na acchai maMDale || 13. 31. 4. tathA juo - u. 19. 90, 92; 27. 9; 30. 3; 31. 10. 3. 28. 28. Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnatraya ra01 manathI, vacanathI ane kAyAthI bIjAne du:khI karavAthI traNa prakArano daMDa (Hurtful acts)mAyA (kuTilatA), nidAna (puNya karmanI phalAbhilASA) ane mithyAtva e traNA zalya (Delusive acts); dhana-saMpatti athavA Rddhi AdinI prAptino ghamaMDa, rasanendriyanI saMtuSTino ghamaMDa ane sukha-prApti (sAtA)no ghamaMDa - A traNA gaurava (conceited acts) tathA jAti, kuLa, sauMdarya, zakti, lAbha (dhanAdinI prApti), zrutajJAna, aizvarya ane tapasyA e ATha prakAranA mada (Pride) A 17 prakAranA doSomAMthI traNa prakAranA gaurava tathA ATha prakAranA mada ahaMkArarUpa che. traNa prakAranA daMDa krodha-kaSAyarUpa ane traNa prakAranA zalya mAyA tathA lobha kaSAyarUpa che. tethI samyakatvanI dRDhatA mATe A doSarUpa kaSAyono tyAga jarUrI che. samyagdarzananA prakAro : sAmAnya rIte, karmasiddhAMta anusAra, samyakatva athavA samyagdarzananI utpatti darzana mahanIya karmanA udaya (phalonmukha)mAM na hovAthI (kSaya, upazama athavA kSayopazama thavAthI) eka ja prakAre thAya che. utpattimAM nimittakArAnI apekSAe graMthamAM samyakatvanA je daza prakAro gaNAvavAmAM AvyA che te nIce mujaba che". 1. nisargaruci : svata: utpanna. guru vagerenA upadeza vinA ja jAtismaraNa Adi thatAM, svata: jIvAdi tathyomAM zraddhA thavI ane ema mAnavuM ke A tathyo jevAM jinendra bhagavAne joyAM hatAM tevAM ja che anyathA nathI. 1 nisagguvaesaruI ANAruI sutta bIyaruimeva / abhigama vityAraruI kiriyA-saMkheva dhammaruI // -3. 28, 16. 2 bhUyatyeNAhigayA jIvAjIvA ya puNNApAvaM ca / sahasammuiyAsavasaMvarI ya roei u nisaggo / / jo jiNadiDhe bhAve vauvihe saddahAi sayameva / emeva natrahati ya sa nisaggarui ti nAyavyo / -3. 28. 17-18, Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 uttarAdhyayana-sUtra H eka parizIlana 2. upadezaruciH guru vagerenA upadezathI jIvAdi tathyomAM zraddhA thavI. tenI utpattimAM paropadeza e nimittakArA che. 3. AjJAruci : guru AdinA Adeza (AjJA)thI tathyomAM zraddhA thavI arthAt gurue Ama kahyuM che tethI sAcuM che evI zraddhA thavI. upadezarucimAM gurunA upadezanI pradhAnatA rahelI che ane AjJArucimAM gurunA AdezanI pradhAnatA rahelI che. upadezaracimAM guru tathyone mAtra samajAve che ane AjJAracimAM Adeza Ape che ke tame A rIte zraddhA rAkho. Avo bannemAM taphAvata che. 4. sUtraruci : "sUtra" eTale aMga ke aMgabAhya jaina-Agama sUtra-graMtha. tethI sUtra-graMthonA adhyayanathI jIvAdi tathyomAM zraddhA thavI e sUtraruci che. 5. bIjarUci ? je samyagdarzana eka pada-jJAnathI aneka padArthajJAnomAM phelAya jAya tene bIjaruci kahevAya che. AvA samyakatvanI utpatti mATe A yo hi jAtismaraNapratibhAdirUpayA svamatyA'vagatAn sadbhUtAn jIvAdIn padArthAn zraddadhAti sa nisargaruciriti bhAvaH / -InA sUtra (10. 751) vRtti, pR. 477. 1 ee ceva u bhAve uvaiDhe jo saddahaI / chaumatyeNa jiNeNa va uvaesarui ti nAyavyo / / -3. 28. 16. 2 rAgo doso moho annANaM jassa avagayaM hoi / ANAe royaMto so khalu ANAruI nAma / / -3. 28. 20. jo heumayANaMto ANAe royae pavayaNaM tu / emeva nabahatti ya eso ANAruI nAma / / -kharInA sUtra, 1. 74. 5 (pR. 179). 3 jo suttamahijjaMto sueNa ogAhaI u sammataM / aMgeNa bahireNa va so suttarui tti nAyavyo / / -3. 28. 21. 4 egeNa aNegAiM payAI jo pasaraI u sammataM / udae bva telubiMdu so bIyarui tti nAyavyo / / -3. 28. rara. Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnatraya 203 aMga ane aMgabAhya Agama-graMthonA adhyayanI jarUra paDatI nathI paraMtu, pANImAM nAkhavAmAM Avela bIjarUpa telanA eka TIpAMnI jema thoDAka padArthajJAnathI te utpanna thaI sarvatra phelAya jAya che. 6. abhigamaruci : aMga ane aMgabAhya sUtra-graMthonA arthajJAnathI utpanna thanAra samyagdarzana. sUtraruci samyagdarzanamAM arthajJAna apekSita nathI jyAre abhigamarucimAM sUtra-graMthonuM arthajJAna paNa apekSita che. eTalo A bannemAM taphAvata che. 7. vistAraruci ? jJAnanA badhA stroto dvArA jIvAdi dravyone samajI letAM utpanna thanAruM samyagdarzana. Ama, A vistAra sAthe jIvAdi dravyone samajI letAM te utpanna thAya che. tethI abhigamaruci karatAM A adhika vilaMba pachI prApta thAya che. eTalo bannemAM phera che. 8. kriyArUci : ratnatraya saMbaMdhI dhArmika kriyAo karatA rahevAthI je samyaktva utpanna thAya che tene kriyAruci' kahevAmAM Ave che. kyAreka kyAreka, evuM bane che ke vyakti paraMparAne kAraNe athavA koI anya nimite dhArmika-kriyAo karatI rahe che paraMtu tenI zraddhA daDha thatI nathI. dhIre dhIre e kriyAo karatAM 1 so hoi abhigamaruI suyanAmaM jeNa atyao diTuM / ekkArasa aMgAI paiNNagaM diTThivAo ya / / -3. 28, 23. 1 jJAnanA mukhya be strota che : pramANa ane naya. vastunA saladeza je potAno viSaya banAve che te pramANa" ane ekadezane viSama banAve te naya' kahevAya che. juo ta. sU. 1.6. u davvANa savvabhANA savvapamANehiM jassa uvaladdhA / savvAhiM nayavihIhiM vitthArarui ti nAyavyo / / -3. 28. ra4. 4 daMsaNanANacaritte tavaviNae saccasamiiguttIsu / jo kiriyAbhAvaruI so khalu kiriyAI nAma / / -3. 28. ra5. Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana karatAM eka divasa tene daDha-zraddhAnarUpa samyagdarzana utpanna thAya che mATe dhArmikakriyAo karatA rahevAthI tenI utpatti thatI hovAthI tene 'kriyAruci' kahevAmAM Avela che. 204 9. saMkSeparuci : aneka prakAranA matamatAMtaromAM na paDIne jaina pravacanamA zraddhA karavI e saMkSeparuci kahevAya'. bIjacimAM saMkSepamAMthI vistAra pratye pravRtti thAya che ane saMkSeparucimAM vistAra thato nathI kAraNa ke saMkSeparucivALI vyakti aneka prakAranA matamatAMtaromAM paDatI nathI tema ja te jinapravacanamAM pAMDitya paNa meLavatI nathI jyAre bIjarucivALI vyakti zIghra pAMDityane meLave che eTalo A bannemAM taphAvata che. 10. dharmaruci : jina-praNIta dharmamAM zraddhA rAkhavI eTale dharmaruci tenI utpatti dhArmika vizvAsane kAraNe thAya che`. kriyArucimAM dhArmika-kriyAonuM prAdhAnya hoya che ane dharmarucimAM dhArmika-bhAvanAnuM prAdhAnya hoya che. eTalo A baMnnemAM taphAvata che. upara jaNAvela 10 prakAranA samyaktvanA bhedo tapAsatAM jANAvA maLe che ke badhA bhedo utpattinI nimitta kArAtAne AdhAre karavAmAM AvelA che. tenI sAthe je 'ci' zabda joDavAmAM Avyo che te zraddhAparaka che kAraNa ke samyagdarzananA je A dasa bhedo pADavAmAM AvyA che te ema darzAve che ke nisargAdinI vizeSatAvALA jIvAdi tathyomAM rucirUpa samyagdarzana utpanna thAya che. sthAnAMga ane prajJApanA e be sUtragraMthomAM paNa samyagdarzananA A dasa bhedono A ja rIte ullekha che paraMtu tyAM sAmAnya samyagdarzananA A bhedo 1 aNabhiggAhiyakudiTThI saMkhevarui ti hoi nAyavvo / avisArao pavayaNe aNabhiggahio ya sesesu / 2. jo asthikAyadhammaM suyadhammaM khalu carittaghammaM ca / saddaes jiNAbhihiyaM so ghammarui tti nAyavvo / juo - pR. 201. pA. Ti. 2. 3. 28. 26. 3. 28. 27. Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnatraya 205 gaNAvavAmAM nathI AvyA paNa samyagdarzananI dhAraka samyagdaSTinA prathama "sarAga' ane "vItarAga" evA be prakAro pADIne sarAga-samyagdaSTinA A bhedo gaNAvavAmAM AvyA che. A uparAMta, A dasa bhedonuM vyAkhyAna karatI vakhate sthAnAMgasutrane vRttikAra zrI abhayadevasUri tathA prajJApanA-sUtranA racanAkAra zrI AryazyAma uttarAdhyayananI gAthAone jemane tema uddhata kare che. guNabhadraracita AtmAnuzAsana'mAM paNa samyakatvanA A dasa bhedano ullekha maLe che. paraMtu tyAM tenI sAthe "ruci' zabda joDavAmAM Avela nathI tathA tenAM nAma ane kramamAM paNa aMtara che. "AtmAnuzAsana'nA hindI TIkAkAra paM. vaMzIdhare A bhedono AdhAra mAtra utpattinI nimittakAraNatAne gola nathI paNA svarUpanI hInAdhikatAne paNa kArA tarIke darzAvela che. paNa yAkobIe graMthokta sarva bhedone utpattipUlaka ja mAnyA che'. nimittakAraNanI vividhatAne kAraNe jo ke samyagdarzananA aneka bhedo pADI zakAya tathApi utpatti pratye nimitta kAraNanI apekSA ane anapekSAnI dRSTie saMkSepamAM tene be bhAgomAM vaheMcI zakAya: jemake samyakatvanI vyAkhyAthI paNa 1 dasavighe sarAgasammaiMsaNe patratte, taM jahAnisagguvatesaruI ANarutI sutta bIjarutimeva / abhigama vitthArarutI kiriyA sakheva dhammarutI / / -naphisUtra 10. 751 (pR. 476). se ki taM sarAgadaMsaNAriyA ? sarAgadaMsaNAriyA dasavihA pannatA / taM jahA-nisagguva. / -prajJApanA, pad 1, sUtra 74, pR. 178. 2 ejana 3 AjJAmArgasamudrabhavabhupadezAt sUtravIjaMsakSepAt / vistArArthAbhyAM bhavamavaparamAvAdigADhe ca / / -mAtmAnurAsana, roka 11. juo - e ja zloka 1ra-14. 4 mAtmAnurIyana, pR. 18. 5 se. 3. , pR. 154. Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana spaSTa thAya che. 1. svataH utpanna thanAra ane 2. paranA nimittane lIdhe utpanna thanAra. tattvArthasUtramAM paNa ema ja kahevAmAM AvyuM che. jo uparyukta 10 bhedone A pramANenA be vibhAgomAM vaheMcavAmAM Ave to nisargarucine bAda karatAM bAkInAM badhAM para-sApekSa che. A uparAMta Avazyaka karmonA kSaya, upazama ane kSayopazama (mizra)nA prakArone lakSamAM laIe to samyagdarzananA bIjA paNa traNa prakAro saMbhave che. mahattva H A samyagdarzana dharmano mULa AdhAra che. teno abhAva hoya to jJAna ane cAritra AdhArahIna bane. jo ke e sAcuM ke jJAna ane cAritramAM vRddhi thatAM samyagdarzanamAM vRddhi thAya che paraMtu jJAna ane cAritramAM samyakupaNuM to samyagdarzana thAya tyAre ja saMbhave. tethI samyagdarzananI prAptine graMthamAM "bodhilAbha" zabda dvArA vyakta karavAmAM Avela che. A samyagdarzananI prApti thatAM, jIva muktinA mArge agresara thAya che ane dhIre dhIre jJAna ane cAritranI pUrNatAne prApta karIne mokSane prApta kare che. samyagdarzananuM ATaluM mahattva hovAne kAraNe ja graMthamAM ra9mAM adhyayananuM nAma "samyakatva-parAkrama' rAkhavAmAM Avela che ane temAM samyaktvanI sAthe jJAna ane cAritranuM paNa varNana karavAmAM 1 juo - pR. 197, pA. Ti. 2. tanisargAdidhigamAdvA / -ta. mU. 1-3. 2 karmaNAM kSayata: zAnte: kSayopazamatastathA / zraddhane vividhuM vAMcyuM......... - rAstivamU, pR. 3ra3. 3 sadaMkharA..... su bhave vohI . -3. 36. ra56. tathA juo - u. 36. rapa8. ra6ra. 4 samyagdarzanasampannaH karmabhirna nibadhyate / darzanena vihInastu saMsAraM pratipadyate / -manusmRti 6. 74. 5 ejana tathA pR. 198. pA. Ti. 2. Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnatraya 207 Avela che. paravartI jena-sAhityamAM tenA mahattvanI pUratI carcA jovA maLe che. samyajJAna (satyajJAna) samyajJAna eTale satyajJAna. ahIM ghaTa-paTAdi sAMsArika vastuone jANavI eTalo ja satyajJAnano artha nathI paNa ahIM to mokSaprAptimAM sahAyaka 9 tattvonuM jJAna abhipreta che, arthAt samyagdarzanathI je nava tattvo upara vizvAsa karavAmAM Avelo tene vidhipUrvaka jANavAM evo bhAva che. A uparAMta, sAMsArika phalAbhilASAvALuM jeTaluM jJAna che te sarva mithyA che kAraNa ke te duHkha-nivRttirUpa mokSa mATe anupayogI che. tethI "strI, putra, dhana vagere sukhanA sAdhana che" evuM jJAna paNa mithyA che. satyajJAna e ja che ke je haMmezAM TakI rahe che. graMthamAM ullekhavAmAM Avela sAMsArika viSayabhogo sAthe saMbaMdhita ra9 prakAranAM mithyAzAstro (pApagruta-mithyAjJAnane utpanna karanArA)thI paNa A hakIkatane 1 juo samIvana tharmazAstra pR. 31-41 2 juo - pR. 188, pA. Ti. 4; u. 28. 5. 3 ogaNatrIza prakAranA mithyAzAstra (pApakRta) A pramANe che : (1) divya aTTahAsAdine darzAvanAra (2) ulkApAta vagerenA ISTAniSTa phaLa darzAvanAra (3) aMtarikSamAM thanAra caMdragrahaNa vagaranAM phaLa darzAvanAra (4) aMgaphuraNanAM zubhAzubha phaLa darzAnAra () svaronuM phaLa darzAvanAra (6) strI-puruSonA lakSaNonuM zubhAzubha phaLa darzAvanAra (7) tala, aDada vagerenuM phaLa darzAvanAra (8) dharatIkaMpa-viSayaka zubhAzubha phaLa darzAvanArA A ATha prakAranAM zAstra ja mULa, TIkA ane bhASya (sUtra-vRtti-vArtika)nA bhedathI ra4 prakAranAM thAya che. (25) artha ane kAma-bhoganA upAyone darzAvanAra arthazAstra, kAmasUtra vagere (ra6) rohiNI vagere vidyAonI siddhi darzAvanAra (ra7) maMtrAdithI kAryasiddhi darzAvanAra (28) vazIkaraNa : Adi yogavidyAne darzAvanAra ane (ra9) jenetara upadezo dvArA upadezavAmAM Avela hiMsAdipradhAna zAstra. -3. 1. vR,pR. 346; mA. di. pR. 2402; zamasUtra, pR. 222; samavAyA, samavAya 29. Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 uttarAdhyayana-sUtraH eka parizIlana puSTi maLe che. A rIte je jJAna saMsAranA viSayasukho tarapha laI jAya che te mithyA che tathA je mokSAbhimukha banAve che te satya che. tenuM kAraNa e che ke sAMsArika viSayabhoga ane tajjanya sukha anitya ane AbhAsamAtra (miththA) che ane mukti tathA jIvAdi navatathyo to traNe kALa mATe satya che. jJAnanA mukhya pAMca prakAra : jJAnanA Avaraka pAMca prakAranAM karmono svIkAra karavAmAM Avyo che tethI te te Avaraka karmonA udayamAM na rahenArAM evAM pAMca prakAranA jJAnane svIkAravAmAM Avela che. jema ke : 1. zAstrajJAna (zrutajJAna) 2. Indriya manonimittaka jJAna (Abhinibodhika jJAna - matijJAna) 3. keTalIka maryAdAvALA rUpI padArtha viSayaka pratyakSAtmaka divyajJAna (avadhijJAna) 4. bIjI vyaktinA mananA viksapomAM cintanIya rUpI padArthane jANanAruM rUpI-padArthaviSayaka pratyakSAtmaka divyajJAna (mana: paryavajJAna) ane 5. trikALavartI samasta dravyonuM pUrNa ane asIma pratyakSAtmaka divyajJAna (kevaLajJAna). AmAM, chevaTanAM traNa jJAna kramaza: ucca, uccatara ane uccatama divyajJAnanI avasthAo che tathA e traNe jJAnomAM IndriyAdinI sahAyatA Avazyaka thatI nathI. jo ke graMthamAM teno svarUpAdi viSe khAsa vicAra karavAmAM Avela nathI chatAM, tenI bAbatamAM keTalAka saMketo jarUra maLe che je nIce mujaba che: 1. zrutajJAna : teno sAmAnya artha zabdajanya zAstrajJAna evo thAya che. paraMta, samyaka zratajJAna to e ja che ke je jinopadiSTa prAmANika zAstromAMthI maLe che. jinopadiSTa prAmANika graMtha aMga (pradhAna) ane aMgabAhya (apradhAna) evA prakAre be bhedavALuM che. tethI zrutajJAnanA paNa jaina darzanamAM prathama to be prakAro mAnavAmAM Avela che. aMgagraMthonI saMkhyA bAranI hovAthI aMga-viSayaka 1 pApasuyapasaMgesu -3. 31. 19. 2 tattha paMcavihaM nANaM suyaM AbhinibohiyaM / ohinANaM tu taiyaM maNanANaM ca kevalaM // -3. 28. 4. Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutajJAna paNa bAra prakAranAM che tathA aMgabAhya-graMthonI koI sImA nakkI na hovAthI aMgabAhya viSayaka zrutajJAna paNa aneka prakAranAM che`. aMga-graMthonI pradhAnatA hovAthI graMthamAM samasta zrutajJAnane dvAdazAMganA vistAra tarIke darzAvavAmAM Avela che . e uparAMta, dvAdazAMganA jAAkArane 'bahuzruta' gaNavAmAM Avela che tathA 'bahuzruta'nA mahattvane prakaTa karavA mATe graMthamAM nIce jaNAvela 16 dRSTAMto dvArA tenI prazaMsA karavAmAM AvI che. ratnatraya 1. zaMkhamAM rAkhavAmAM Avela dUdhanA jevo anirvacanIya zobhAsaMpanna. 2. kaMboja dezamAM janmelA zreSTha azvanA jevo kIrtisaMpanna. 3. zreSTha azva para ArUDha thayela subhaTanA jevo aparAjeya. 4. hAthaNIothI gherAyela sAITha varSanA baLavAna hAthInI jema potAnA ziSyaparivArathI gherAyelo pa tIkSNa zIMgaDAvALA ane unnata skaMdhavALA baLadanA jevo zobhAsaMpanna. 6. tIkSNa dADhavALA prabaLa siMhanA jevo pradhAna. 7. zaMkha-cakra-gadA dhAraNa karanAra apratihata baLavAna yoddhA vAsudevanA jevo vijetA. 8. cauda ratnadhArI ane samRddha saMpanna cakravartI rAjA jevo zreSTha. 9. hajAra netrovALA vajra jenA hAthamAM che evA devAdhipati Indra jevo zreSTha. 10. aMdhakAra vinAzaka udIyamAna tejasvI sUryanA jevo tejasaMpanna. 11. nakSatrothI vIMTaLAyela pUnamanA caMdra jevo zobhAsaMpanna. 12. aneka prakAranA dhana-dhAnyathI bharapUra sudarzana nAmavALA jAMbunA vRkSanA jevo zreSTha. 14. nIlavaMta parvatamAMthI nIkaLelI ane samudra tarapha 1 zrutaM matipUrvaM yanekadvAdazabhedam / tathA juo 2 juo 3 jahA saMkhammipayaM nihiyaM duhao vi virAya / evaM bahussu bhikkhU dhammo kittI tahA suyaM // - -------- pR. 202, pA. Ti. 3; pR. 202, pA. Ti. 1. pR. 3, pA. Ti. 2 samudda gaMbhIrasamA durAsayA acakkiyA keNai duppahaMsayA / suyassa puNNA viulassa tAiNo khavitta kammaM gaimuttamaM gayA // 209 --7. sU. 1. 20. --3. 11. 15-31. Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra1) uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana jatI nadIomAM zreSTha "zItA' nAmanI nadInI jema zobhAsaMpanna, 15. anekavidha auSadhiothI dedIpyamAna parvatomAM zreSTha ativistRta "sumeru' (aMdara) parvatanI jema pradhAna ane 16. akSaya jaLa ane aneka ratnothI pUrNa "svayaMbhUramaNa samudranI jema gaMbhIra. A badhA daSTAMto sAbhiprAya vizeSaNovALAM che ane te dvArA zrutajJAnInA svAbhAvika guNo upara prakAza paDe che. jema ke zrutajJAnI samudranI jema gaMbhIra, harIphothI ajeya, atiraskRta, vistRta zrutajJAnathI paripUrNa, jIvonA rakSaka, karmakSayakartA, uttama arthanI gaveSaNA karanAra, ane sva temaja parane mokSa prApta karAvanAra hoya che. e rIte, zrutajJAnInA anya aneka guNa svataH samajI zakAya che. satyajJAnanI prAptimAM zAstronuM sthAna pramukha hovAthI zrutajJAnInI aneka sthaLe prazaMsA karIne tenuM phaLa mokSa che ema darzAvavAmAM AvyuM che. 2. Abhinibodhika jJAna ? cakSu Adi Indriyo tathA mananI sahAyatAthI utpanna thanAra jJAna "Abhinibodhika jJAna' kahevAya che. jaina darzanamAM tenuM pracalita nAma "matijJAna' che. kAraNa ke te IndriyAdinI sahAyatAthI prApta thAya che. "tattvArtha sUtramAM mati (vartamAnane viSaya banAvanArI), smRti (atIta viSayaka athavA pUrvAnumate vastune yAda karAvanArI), saMjJA (atIta ane vartamAnane viSaya banAvanArI athavA "A te che' e prakAre pratyabhijJAnarUpa), cittA (taka) ane abhinibodha (sAmAnya jJAnarUpa anumAna)ne ekAryavAcaka darzAvavAmAM Avela che kAraNa ke A badhAM jJAnonI utpattimAM IndriyAdinI sahAyatA hoya che. e rIte Avazyaka niryuktimAM paNa abhinibodhaka mATe IhA (prathama kSaNe joyela padArthanI bAbatamAM vizeSa jANavAnI ceSTArUpajJAna) Adi aneka paryAyavAcI 1 ejana, tathA u. 11. 32; 29. 24, 59; 10. 18; 3. 1, 20. 2 ejana (u. 11. 31; 29, 59). 3 mati: smRti: saMjJA cintA'bhinibodha ityanarthAntaram / -1. nU. 1. 13. Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnatraya nAmo maLe che. A parathI pratIta thAya che ke Indriya ane mananI sahAyatAthI prApta thanAra samasta jJAna 'Abhinibodhika' ja che. digaMbarara ane zvetAMbara prAcIna graMthomAM 'matijJAna'nA arthamAM 'Abhinibodhika' nAma maLe che tethI pratIta thAya che ke tenuM prAcIna pracalita nAma 'Abhinibodhika' ja hatuM. A jJAnanA viSayamAM eka bIjuM aMtara dRSTigocara thAya che te e che ke sAmAnya rUpe jaina darzanamAM sarvatra zabdajJAnapUrve IndriyajJAna (Abinibodhika-matijJAna)ne svIkAravAmAM Avale che. jyAre prastuta graMthamAM IndriyajJAnanI pUrve zabdajJAnane gaNAvavAmAM AvyuM che. enuM kAraNa e pratIta thAya che ke 'zAstrajJAna'nuM mahattva pragaTa karavA mATe prastuta graMthamAM zAstrajJAnane prathama gaNAvavAmAM AvyuM hoya ane pachIthI jJAnanI uttarottara zreSThatAne AdhAre kramapUrvaka nirdhArita karavAmAM AvyuM hoya. e rIte tenA Avaka karmonAM nAma ane kramamAM paNa aMtara che. ahIM eka vAta vaLI e paNa spaSTa karavA IcchuM chuM ke jaina darzanamAM zrutajJAna ane Abhinibodhika jJAnanI utpatti para-ApekSa (zAstra ane IndriyAdi sApekSa) hovAthI e bannene 'parokSajJAna' (apratyakSa) mAnavAmAM Avela che tathA pachInAM traNa jJAnone sAkSAt AtmAmAMthI pragaTa thatAM hovAthI (para-sApekSa na hovAthI) pratyakSa tarIke svIkAravAmAM Avela che . vartamAnamAM vyavahAra calAvavA 1. IhA apoha vImaMsA maggaNA ya gavesaNA / saNAsaII paNNA savvaM AbhiNibohiyaM // --Avazyanirmutti, gAthA 12. 2. bhAvapamANaM paMcavihaM, AbhINibohiyaNANaM sudaNANaM ohiNANaM maNapajjavaNANaM kevalaNANaM cedi / AbhiNisudoghimaNakevalANi NANANi paMcabheyANi / kumadisudavibhaMgANi ya tiNi vi NANehiM saMjutte || 3 zrutaM matipUrva / 4 Aghe parokSam / pratyakSamanyat / --dhavahATIA--paTTuDAma, pusta 1 (1.1.1.), pR. 80. 211 --tA. sU. 1. 20. --haiM. mU. 1. 11-12. --pAstiAya, gAthA 41. Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra12 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana mATe IndriyajJAnane sAMvyavahArika-pratyakSa kahevAmAM AvI rahela che ane pachInA traNa jJAno paramArtha (mukhya) pratyakSa. eTaluM vizeSa che ke smRti vagere badhA Abhinibodhika jJAnane sAMvyavahArika pratyakSa mAnavAmAM AvatA nathI paraMtu, Indriya manonimittaka vartamAna-viSayaka jJAna (matijJAna)ne ja sAMvyavahArikapratyakSa mAnavAmAM Ave che ane bAkInAM atItAdiviSayaka smRti vagere badhAM jJAnone parokSa ja mAnavAmAM Ave che. 3. avadhijJAna: avadhino artha thAya sImA. tethI IndriyAdinI sahAyatA vagara keTalIka sImA sudhI je rUpI-padArtha viSayaka aMta:sAkyarUpa jJAna thAya che tene "avadhijJAna" kahevAmAM Ave che. A jJAnamAM arUpI dravyono sAkSAtkAra thato nathI. A divyajJAnanI prathama avasthA che. 4. manaH paryavajJAna : bIjAnA manogata vicArone jANavAnI zaktine kAraNe tene "mana:paryavajJAna" kahevAmAM Ave che. A divyajJAnanI bIjI avasthA 1 tatpratyakSaM dvividham-sAMvyavahArikaM pAramArthikaM ceti / tatra dezato vizadaM sAMvyavahArika pratyakSam // -cAyavIrapa, pR. 31. vizada: pratyakSam / pramANAntarAnapekSedantayA pratibhAso vA vaizadyam / tat sarvathAvaraNaviliye cetanasya svarUpAvirbhAvo mukhyaM kevalam / ...tattAratamye'vadhimana:paryAyau ca / ...... driyamananimitto dehAvAyAratmA sAMvyavahArimA pramANamImAMsA 1. 1. 13. ra0. 2 avizadaH parokSam / smRtipratyabhijJAnohAnumAnAgamAstadviSayaH / -pramANamImAMsA 1. 2. 1-2. 3 rUpiSyava: | -ta. sU. 1. 27. bhavapratyayo'vadhirdevanArakANAm / kSayopazamanimitta: SaDvikalpa: zeSANAm / -ta. sU. 1. 21-rara. Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnatraya che ane avadhijJAna karatAM zreSTha che. A jJAnanI utpatti bhAvonI vizeSa nirmaLatA ane tapasyA AdinA prabhAve thAya che.. saraLa ane jaTila evA be prakAranA vicArone jANavAne kAraNe 'tattvArthasUtra'mAM A jJAnanA be bheda pADavAmAM AvyA che?. eTaluM vizeSamAM ke A jJAna dvArA bIjAnA manamAM cintanIya rUpI-dravyono ja bodha thAya che arUpI no nahIM. 5. kevaLajJAna : trikALavartI samasta dravyo ane tenA samasta paryAyonuM eka sAthe jJAna thavuM te kevaLajJAna kahevAyaa. A divyajJAnanI sarvocca avasthA che. A jJAna utpanna thatAM trikALavartI evuM koI dravya nathI rahetuM ke je A jJAnano viSaya na bane. A jJAna pUrNa ane asIma che. AnAthI zreSTha anya koI jJAna na hovAthI graMthamAM tene anuttara, ananta, saMpUrNa, pratipUrNa, AvaraNa-rahita, aMdhakAra rahita, vizuddha tathA lokAlokaprakAzaka tarIke darzAvavAmAM Avela che". A uparAMta, A jJAnane dhAraNa karanArane kevalI, kevalajJAnI tathA sarvajJa gAvAmAM Avela cheY. A jJAna prApta thatAM jIva AkAzamAM sUrya hoya che tema suzobhita banI UThe che. A jJAnanI prApti thatAM jIva eja bhavamAM zeSa 1. vizuddhikSetrasvAmiviSayebhyo'vadhimana:paryayayoH / 2 RjuvipulamatI mana:paryaya: vizuddhayapratipAtAbhyAM tadvizeSaH / 3 juo - pR. 155, pA. Ti. 1 4 sarvadravyaparyAyeSu kevalasya / 213 tathA juo u. 23. 1 vagere 7 sa NANa nANovagae mahesI aNuttaraM cariuM ghammasaMcayaM / aNuttare nANaghare jasaMsI obhAsaI sUri evaM talikkhe // 1. sU. 1. 29. 5 to pachA anuttara, gaLata, sina, DivuAM, nirAvaraLa, nitimira vizuddha logAlogappabhAvaM kevalavaranANadaMsaNaM samuppAdei / 6 uggaM tavaM carittANaM jAyA doNNi vi kevalI / -7. sU. 1. 25. --d. sU. 1. 26. 3. 29, 71. -3. 22. 50. -3. 21. 23. Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra14 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlanA karmone naSTa karIne niyamapUrvaka muktine prApta kare che. Ama, A pAMca prakAranA jJAnomAMthI prathama be jJAna IndriyAdinI sahAyatAthI utpanna thAya che ane te koIne koI svarUpe ghaNuM karIne badhA jIvomAM hoya che. - jo Ama na mAnavAmAM Ave to jIvamAM jIvatva ja nahIM rahe kAraNa ke cetanAne jIvanA lakSaNa tarIke svIkAravAmAM Avela che ane cetanA darzana athavA jJAnarUpa che ema svIkAravAmAM AvyuM che. bAkInA traNa jJAna divyajJAnanI ucca, uccatara ane uccatama avasthAo che. AnI prApti tapasyA vagerenA prabhAvathI koIkane ja thAya che. ahIM eka vAta vaLI e paNa spaSTa karavA IcchuM chuM ke jaina darzanamAM A pAMca jJAnamAM ja pramANatAno svIkAra thayelo che taiyAyikonI jema IndriyArtha-saMnikarSamAM nahIM. guru - ziSya saMbaMdha : jJAna prAptinAM pramukha sAdhana zAstra hatAM ane zAstronuM jJAna prApta karavA mATe gurunI pAse javuM paDatuM. guru prAya: araNyamAM rahetA ane teo sAMsArika viSaya-bhogothI virakta evA sAdhuo hatA. vidyArthI emanI pAse rahIne temanI AjJAnusAra adhyayana karatA. e vidyArthIomAM keTalAka vinamra (vinIta) ane keTalAka avinamra (avinIta) hatA. 1 jAva sajogI bhavai, tAva iriyAvahiyaM kammaM nibaMdhai, suhapharisa dusamayaThiiyaM / taM jahA-paDhamasamaye baddhaM, viiyasamae veiyaM, taiyasamaye nijjiNNaM, taM baddhaM puDhaM udIriyaM veiyaM nijjiNNaM seyAle ya akammaM cAvi bhavai / -3. ra9. 71. tathA juo - u. ra9. 72. 2 ekAdinI bhAjyAni yugapadekasminnA caturthya: -. mU. 1. 31. tathA juo - savArthasiddhi 1. 31. vizeSAvazyakabhASya, gAthA 474476. 3 ttvprmaanne| -ta. . 1. 10. tathA juo - savArthasiddhi 1. 10. Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 215 vinIta (uttama) vidyArthInA guNa : graMthamAM uttama vidyArthIne vinIta kahevAmAM Avela che ane vinIta vidyArthImAM nIce mujabanA paMda2 guNo Avazyaka mAnavAmAM Avela che. 1. dareka rIte namra 2. caMcaLatA rahita 3. chala-kapaTa rahita 4. kautuka rahita 5. alpabhASI 6. atikrodhane adhika samaya na dharAvanAra 7. mitratAno vyavahAra karanAra 8. jJAna prApta karI abhimAna na karanAra 9. bIjAnI khAmIo jAhera na karanAra 10. mitro para krodha na karanAra 11. zatru pratye parokSamAM paNa kalyANanI bhAvanA rAkhanAra 12. kalaha, hiMsA na karanAra 13. jJAnanI bAbatamAM jAgrata rahenAra 14. lajjAzIla 15, sahanazIla rahenAra. A paMda2 guNonI jema, graMthamAM guru pratye ziSyanAM keTalAka bIjAM kartavyono paNa ullekha che. tene lIdhe uttama ke vinIta vidyArthInA guNo upara prakAza paDe che. te kartavyo A pramANe che : ratnatraya 1. pUchayA sivAya vyartha na bolavuM (alpabhASI), 2. satya bolavuM (krodhAdithI vaza thaI kaMI chupAvavuM nahIM), 3. gurunAM priya ane apriya vacanone kalyANakArI samajIne tene zAMtithI sAMbhaLavAM ane koI rIte paNa emane krodhita na karatAM, kSamA-yAcanA karavIa, 4. gurunA doSo na tapAsavA, 5. gurunI AjJAnuM 1. aha pannarasahiM ThANehiM suviNIe ti vaccaI / nIyAvattI acavale amAi akuUhale // 3. 11, 11-13. tathA juo 2 nApuTTho vAgare kiMci puTTho va nAliyaM vae / kohaM asaccaM kuvvejjA dhArejjA piyamappiyaM / tathA juo -- u. 1. 9. 11. 39-40, 3 ejana 4 ejana 5 buddhoraghAI na siyA na siyA tottagavesae / --3. 11. 10. -3. 1. 14. 13. 1. 40. Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra16 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana gupta ke pragaTarUpe kyAreya ullaMghana karyA vagara temanA kahevA pramANe evI rIte pravRtti karavI jevI rIte eka tAlIma pAmela azva cAbukanA IzAre pravRtti kare, 6. guru dvArA prerita karyA vagara ja prerita karyo hoya e rIte gurunA bhAvone jANIne sadA suMdara kArya karavuM, 7. gurunI AjJA vagara kaMI paNa kArya na karavuM, 8. gurunA vacanone sAMbhaLI bolAvavAmAM Ave tyAre javAba Apavo (mona na rahevuM)*, 9. gurunA upadezane ekacitte sAMbhaLI arthayukta bAbatone grahaNa karI nirarthaka bAbato choDI devI', 10. koI prakAranI zaMkA thAya tyAre guru pAse spaSTa rIte jaNAvavuM. 11. gurunI sevA karatI vakhate guru upara Avela vinonuM nivAraNa karavuM, 12. pAMca prakAranA vinaya, pAMca prakAranA 1 paDiNIyaM ca buddhANaM vAyA aduva kammuNA / AvI vA jai vA rahasse neva kujjA kayAivi / / -3. 1. 17. mA galiyasseva kasaM vayaNamicche puNo puNo / kasaM va daTThamAiNNe pAvagaM parivajjae / / -3. 1. 1ra. tathA juo - u. ra6, 10. 2 vitte acoie niccaM khippaM havai sucoie / jahovaiTuM sukayaM kiccAI kuvvaI sayA / / -3. 1. 44. 3 pucchijjaM paMjaliuDo ki kAyad mae iha / -3. ra6. 9. 4 ApariehiM vAhito tusiNIo na kayAivi / tathA juo u. 1. 21. -3. 1. 20. 5 aTThajuttANi sikkhijjA niraTThANi u vajjae / ' -3. 1. 8. tathA juo - u. 20. 17. 38; 30. 1, 4. 6 3. 23. 13-14; 25. 13. 7 3. 1ra, 16, 24. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 217 svAdhyAya ane dasa prakAranA vaiyAvRtyamAM yatnavAna rahevuM, 13. bIjA pAsethI potAnI prazaMsA sAMbhaLI abhimAna karyA vagara khUba namra banavuM jema ke mirAjarSi Indra dvArA stuti karatAM adhika namra thayA, 14. kSudra-janono saMsarga athavA emanI sAthe hAsyAdi krIDA na karavI3+, 15. guru karatAM nIcuM Asana grahaNa karavuM, gurunI sAva sAme, dRSTithI ojala thaI, aMga sparzIne, adhika samIpa, paga lAMbA karI, baMne bhujAo jAMgha upara rAkhIne, jAMgha upara vastra lapeTIne, ati samIpa, ati dUra ane anya evI rIte avinaya-sUcaka rIte guru pAse na besavuM+, A uparAMta je Asana upara te bese te cuM cuM evo avAja karanAruM, calAyamAna ane asthira na hovuM joIe', 16. Asana uparathI niSprayojana UbhA na thaI javuM, hAtha-paga na calAvavA tatA uttara-pratyuttara na karavA paraMtu AvazyakatA hoya tyAre UbhA thaIne guru sAthe vArtAlApa karavo, 17. zikSAprApti pachI emanA upakAranI kRtajJatA svIkArIne vinayabhAve stuti karavI vagere. 1 3. 30. 22-24. 2 namI nameI appANaM sakkhaM sakkeNa coio 1 3 khaDDehiM saha sesaggi hAsaM krIDaM ca vajjae / 4 na pakkhao na purao naiva kiccANa piTThio / na juMje UruNA UruM sayaNe no Dissu // neva palhatthiyaM kujjA pakkhapiNDaM ca saMjae / pAe pasArie vAvi na ciTThe guruNaMtie || ratnatraya 3. 20. 7. tathA juo 5 AsaNe uvaciTThejjA aNucce akue thire / appuTThAI niruTThAi nisIejjappakukku || 6 ejana 7 3. 20. 54-56. 13. 9. 61. ~3. 1. 9. 3. 1. 18-19. 3. 1. 30. Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra18 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlanA uparyukta badhA guNono ekatra samAveza karatAM saMkSepamAM graMthamAM vinIta ziSyanuM svarUpa A rIte darzAvavAmAM AvyuM che. "gurunI AjJAnuM pAlana karanAra, tenI samIpamAM rahenAra tathA tenA manogata bhAvo athavA kAmaceSTA (IzArA)ne jANanAra, vinayI kahevAya che' arthAt gurunA manogata bhAvone jANIne namrabhAve sadAcAramAM pravRtta rahI adhyayana karanAra ziSya vinayI kahevAya che. avinIta vidyArthInA doSa H je vinIta ziSyanA guNothI rahita hoya tene avinayI' kahevAmAM Ave che. tethI graMthamAM avinayI ziSyanuM svarUpa darzAvatAM kahevAmAM AvyuM che - "gurunI AjJAnusAra na cAlanAra, tenI samIpamAM na rahenAra, viparIta AcaraNa karanAra tathA vivekahIna (jAgata na rahenAra) avinayI gaNAya che." athAt gurunA hRgata bhAvone na jANanAra tenAthI viparIta AcaraNa karanAra tathA svacchandI vicaraNa karanAra ziSyane avinIta kahevAmAM Ave che. bahuzruta adhyayanamAM avinIta ziSyanA cauda durguNa gaNAvavAmAM AvyA che. 1. vAre vAre gusso karavo. 2. krodhane lAMbo samaya TakAvavo. 3. mitratAno tyAga karavo. 4. potAnA jJAnanuM abhimAna karavuM. pa. bIjAnI khAmIo zodhavI ane potAnI chapAvavI. 6 mitro upara krodha karavo. 7. priya mitranI parokSamAM niMdA karavI. 8, asaMbaddha tathA adhika pramANamAM bolavuM. 9. droha 1 ANAniddesakare gurUNamuvavAyakArae / iMgiyAgArasaMpane se viNIe tti vuccaI / / -3. 1. 2. 2 ANA'niddesakare gurUNamaNUvavAyakAree / aDiNIe asaMbuddhe seviNIe tti vuccaI / / -3. 1. 3. 3 aha cauddasahi ThANehiM vaTTamANe u saMjae / aviNIe vuccaI so u nivvANaM ca na gacchai // painnavAI duhile thaddhe luddhe aniggahe / asaMvibhAgI aviyatte aviNIe tti vaccaI / / -3. 11. 6-9. Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnatraya karavo. 10 abhimAna karavuM. 11. lobha karavo. 12. Indriyo upara kAbu na rAkhatAM svacchanda AcaraNa karavuM. 13. sahapAThIo sAthe sahayoga na karavo. 14. bIjAnuM apriya bolavuM. A rIte, avinItanA bIjA paNa vadhAre durguNo hoI zake. graMthamAM avinIta ziSyonA A rIte keTalAMka anya kAryono paNa ullekha thayela che. je dvArA avinIta ziSyanA svarUpa viSe barAbara jANI zakAya che, jema ke H 1. guru jyAre dharmopadeza ApatA hoya tyAre vacce bolavuM, emanA vacanomAM khAmI kADhavI athavA pratikULa AcaraNa karavuM, 2. viSaya-bhogomAM racyApacyA rahevuM, 3. cirasthAyI krodha tathA abhimAna karavA, 4. bhikSA lAvavAmAM ALasa ka2vI, 5. bhikSA mAMgavI e halakuM kAma che ema samajI bhikSA levA mATe na javuM, 6. duSTa vRSabhanI jema kAbumAM na rahevuM- jema ke koI duSTa baLada baLadagADImAM jotaravAmAM Ave tyAre gADIvAna calAve tyAre AgaLa na vadhe tathA kyAreka ghUMsarI upara rAkhela lAkaDA ke vAMsanA khIlAne toDI nAkhe che, kyAreka najIkamAM besI jAya che kyAreka paDI jAya che, kyAreka suI jAya che kayAreka deDakAnI jema ThekaDA mAre che, kyAreka taruNa gAyanI pAchaLa doDavA mAMDe che, kyAreka marI gayo hoya ema sthira thaI jAya che, kyAreka pAche page bhAgavA mAMDe che, kyAreka lagAma toDI nAkhe che ane potAnA mAlika (gADIvAna)ne 1. so vi aMtaramAsillo dosameva pavaI / AyariyANaM tu vayaNaM paDikUle'bhikkhaNaM // 2 iDDIgAravie ege ege'ttha rasagArave / sAyAgAravie ege ege sucirakohaNe // bhikkhAlasie ege ege omANabhIrue / thaDve ege aNusAsammI heUhiM kAraNehi ya / / 219 3. 27. 11. 13. 27, 9-10. Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana paNa pIDA pahoMcADe che te rIte ja avinIta ziSya guru dvArA saMyamanI pravRttimAM pravRtta karavAmAM Ave tyAre aneka prakAranI kuceSTAo karI gurune duHkha de che. 7 koI kArya mATe AjJA karavAmAM Ave tyAre aneka prakAranAM bahAnAM batAve jema ke amuka gRhastha ke gRhiNI mane oLakhatA nathI te mane anna vagere nahIM Ape, te ghare nahIM hoya, tyAM javuM vyartha che, jo mokalavo ja hoya to koI bIjAne mokalo, jo koI rIte javuM ja paDe to Ama tema karIne pAchA AvI javuM ane pUchatAM bahAnAM kADhavAM athavA rAjAjJA samAna anicchApUrvaka bhavAM caDhAvavAM ane e rIte kAma karavuM. 8 svAdiSTa annane choDI viSTA khAnAra bhUMDanI jema sadAcAra choDIne svacchanda vicaraNamAM AnaMda manAvavo ane 9 tetrIza prakAranI avinayabhUta anuzAsana-hInatAo (AjJAtanAo)nuM AcaraNa karavuM. 1 3. ra7. 4-8; 1-1ra. 2 na sA mamaM viyANAi na visA majjha dAhiI / nigAyA hohiI mana sAhU annottha vajjau / pesiyA paliuMcati te pariyaMti samaMtao / rAyaveTiM ca manaMtA kareMti bhiuDi muhe / / -3. ra7. 1ra-13. tathA juo - u. ra7. 14. 3 kaNakuNDagaM caitANaM viTTha bhuMjai sUyare / evaM sIlaM caittANa dussIle ramaI mie / / -3. 1. 5. 4 tetrIsa prakAranI AzAtanAo A pramANe che: 1 gurunI AgaLa AgaLa cAlavuM 2 gurunI sAtho sAtha cAlavuM 3 gurunI pAchaLa avinayapUrvaka cAlavuM 4-9 cAlavAnI besavAnI bAbatamAM tathA ubhA rahevAnI bAbatamAM traNa traNa AzAtanAo 10 jo guru athavA ziSya eka ja pAtramAM jala laI kyAMka bahAra gayA hoya to gurunI pahelAM e pAtramAMthI jala laI Acamana karavuM 11 bahArathI AvI gurunI pahelAM dhyAna karavA besI javuM. 12 gurunI (pR. rara1nI phUTanoTa) Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnatraya vinIta ane avinIta vidyArthIno guru upara prabhAva jyAre avinIta ziSya potAnI kupravRttione kAraNe vinamra ane sarala svabhavavALA gurune paNa gusse kare che tyAre vinIta ziSya gurunI IcchA anusAra kAryane zIghra athavA caturAIthI 221 sAthe vAta karavA koI Ave tyAre pahelAM jAte ja tenI sAthe vAta karavI. 13 rAtre guru bolAve chatAM na bolavuM. 14 anna-jaLa lAvI pahelAM nAnAnI sAme AlocanA karavI. 15 anna-jaLa lAvI pahelAM nAnAone te dekhADavAM. 16 anna-jaLanI nimaMtraNA prathama nAnAMone karI pachIthI gurune karavI. 17 gurune pUchyA vagara koIne sarasa bhojana ApavuM. 18 gurunI sAthe bhojana karatI vakhate jAte ekadama sAru sAru khAI javuM. 19 guru bolAve chatAM na bolavuM. 20 bolAve tyAre Asana upara beThAM beThAM javAba Apavo. 21 Asana upara beThAM beThAM ema pUchavuM ke 'zuM kaho cho?' 22 gurune tuMkAro ka2vo. 23 suguru dvArA kaMI kAma cIMdhavAmAM Ave tyAre 'tame ja karI lo' ema kahevuM. 24 gurunA upadezane prasannacitte na sAMbhaLavA.25 gurunA upadezamAM bhedabuddhi pedA karavI. 26 kathAmAM viccheda pADavo. 27 guru ochI buddhinA che ema dekhADavA mATe sabhAmAM emanA dvArA pratipAdita viSayanuM vistRtIkaraNa karavuM. 28 gurunA Asana (zayyA-saMstAraka) vagerene paga aDI jAya tyAre kSamA-yAcanA karyA vagara cAlyA javuM. 29 gurunA Asana upara AjJA maLyA vagara besavuM. 30 AjJA na maLI hoya chatAM gurunA Asana upara zayana karavuM 31 guruthI UMce Asane besavuM. 32 vaDIlonI zayyA upara UbhA rahevuM athavA besavuM. 33 gurunA jevA ja Asana upara besavuM. A AzAtanAonA nAma athavA kramamA kaMIka pheraphAra paNa jovA maLe che paraMtu badhAno sAra sarakho ja che, te e ke guru pratye AdarabhAva na rAkhavo. 3. A. TI. 36-20; 21-4, 11. zramaLasUtra pR. 1167-202, 421-46. samavAyAGgasUtra, samavAya 33. Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana karIne ja krodhI svabhAvavALA gurune paNa saraLa ane prasanna banAve che. guru paNa AvA vinIta ziSyane prApta karIne tene zikSA ApavAmAM, uttama azvane paloTanAra sArathinI jema AnaMdano anubhava kare che. paraMtu ethI viparIta avinIta ziSyane meLavIne tene zikSA ApavAmAM aDiyala TaTTune paloTanA sArathinI jema duHkha anubhave che`. A uparAMta, avinIta ziSyone meLavIne guru cintita thaI vicAre che ke jema pAMkha phUTatAM haMsa svecchAcArI bane che tema A ziSyone bhaNAvyA, pALyA, poSyA ane sarva rIte sAcavyA chatAM teo svecchAcArI thaI gayA che, mATe temano tyAga karavAmAM ja kalyANa raheluM che. Ama avinIta ziSya gurune sadA cintita ja kare che. 222 guru dvArA ApavAmAM Avela upAlaMbha, bharnsanA, daMDa vagerene meLavIne vinIta ziSya evuM mAne che ke A guru mane potAno nAno bhAI, putra ke svajana samajI kalyANa mATe ja kahe che paraMtu AthI viparIta avinIta ziSyato 'A 1. aNAsavA thUlavayA kusIlA miDaMpi caNDaM pakaraMti sIsA / cittANuyA lahudakkhovaveyA pasAyae te hu durAsayapi // 2 ramae paMDie sAsaM hayaM bhadda va vAhae / bAlaM sammai sAsaMto galiyassaM va vAhae || 3 vAiyA saMgahiyA ceva bhattapANeNa posiyA / jAyapakkhA jahA haMsA pakkamaMti diso disiM // aha sArahI vicinnei khaluMkehi samAgao / kiM majjha duTThasIsehiM appA me avasIyaI / tathA juo -- 3. 27. 16. --3. 1. 13. 13. 1. 37. 13. 27. 14-15. Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnatraya rara3 mArA zatru che", "A mane gALo de che", "A mane gulAma samaje che" evo vicAra karI svayaMne pIDita karI gurune paNa hatotsAha kare che. zikSAzIlanA keTalAka anya guNo - Ama, zikSA e ja prApta karI zake ke je vinIta hoya ane jemAM vinIta ziSyamAM hovA joIe evA badhA guNa hAjara hoya. graMthamAM zikSAzIlanA nIce mujaba ATha vizeSa-guNa darzAvavAmAM AvyA che. 1 ahasanazIla, 2 jitendriya, 3 amarmabhASI, 4 anuzAsanazIla, 5 khaMDita-AcAra rahita, 6 atilolupatA rahita, 8 krodha rahita, 8 satyavaktA. A ATha guNa uparAMta graMthamAM anya pAMca guNa paNa vyakta karavAmAM AvyA che. 1 gurukulavAsI, 2 sadAcArI, 3 adhyayanamAM utsAhI (upanayana), 4 priya karanAra, pa priya bolanAra. A rIte samAdhinA Icchuka sAdhu mATe je guNo graMthamAM Avazyaka gaNavAmAM AvyA che te badhA jJAnArthI mATe paNa jarUrI che, jema ke : guru ane vRddhajanonI sevA, mUrNa jIvonI sobatano tyAga, svAdhyAya, ekAnta sevana, sUtrArtha-ciMtana, vairya, parimita-bhojana ane nipuNa 1 putto me bhAya nAi tti sAhU kallANa manaI / pAvadiTThI u appANaM sAsaM dAsi tti manaI // -3. 1. 39. tathA juo - u. 1. ra7-ra9, 37-38. 2. aha aTTahiM ThANehiM sikkhAsIle tti vuccaI / ahassire sayA daMte na ya maMmamudAhare / / nAsIle na visIle na siyA ailolue / akohaNe saccarae sikkhAsIle tti vuccaI / / -3. 11. 4-5. 3 vase gurukule niccaM jogavaM uvahANa / piyaMkare piyaMvAI se sikkhaM laDumarihaI / / -3. 11. 14. Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rara4 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana sAthIno sahavAsa'. A sivAya, vidyAgrahamAM pAMca pratibaMdhaka kAraNo paNa gaNAvavAmAM AvyAM che. e kAraNone lIdhe vidyA prApta thaI zakatI nathI. tenAM nAma A mujaba che. ahaMkAra, krodha, asAvadhAnatA (pramAda), roga ane ALasa. A rIte je uparyukta guNo dharAve che te zikSA (jJAna) prApta karI zake che. jenAmAM A guNo nathI ne (avinIta) zikSA prApta karI zakato nathI tethI graMthamAM avinIta ane abahuzrutane jJAnahIna, ahaMkArI, lobhI, IndriyavazavartI asaMbaddhapralApI athavA bahu pralApI kahevAmAM Ave che. A saMpUrNa vana uparathI spaSTa thAya che ke je vinIta che te ja jJAna prApta karI zake che ane je avinIta che te jJAnaprApti mATe sarvathA ayogya che. tethI graMthamAM vinIta ziSyane prAjJa, meghAvI, paMDita, ghara, buddhaputra (mahAvIno ziSya), mokSAbhilASI, prasAdapekSI (mokSa pratye daSTi rAkhanAra), sAdhu, vigatabhayabuddha (bhayathI rahita buddhimAna) vagere zabdothI tathA avinIta ziSyane asAdhu, ajJa, manda, mUDha, bAla, pApadaSTi, abahuzruta vagere zabdothI saMbodhita karavAmAM Avela che. 1 tasseva maggo guruvibhusevA vivajjaNA bAlajaNassa dUrA / sajjhAyaeMgatanisevaNA ya suttattha saMcitaNayA dhiI ya / / AhAramicche miyamesaNijjaM sahAyamicche niuNatyabuddhiM / nikeyamicchejja vivegajoggaM samAhikAme samaNe tavassI / / -3. 32. 3-4. 2 aha paMcahi ThANehi jehiM sikkhA na labbhaI / thaMbhA kohA pamAeNaM rogeNAlassaeNa ya / / -3. 11. 3. 3 je yAvi hoi nibijje "aviNIe avahussue / -3. 11. 2. 4 3. 1. 7, 9, 20-21, ra7, ra9, 37, 39, 41, 45. 5 3. 1. 28, 37-39; 8. 5; 11. 2; 1ra. 31. Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 225 vinayanA pAMca prakAra : graMthamAM guru pratye sammAna pragaTa karavAnA pAMca prakAra darzAvavAmAM Avela che'. 1 gurunA Agamana vakhate UbhA thavuM (abhyutthAna), 2 banne hAtha joDI namaskAra karavA (aMjalikaraNa), 3 besavA mATe Asana ApavuM (AsanadAna), 4 stuti (sammAna) karavI (gurubhakti) ane 5 bhAvapUrvaka sevA ka2vI (bhAvazuzruSA). avinaya tathA vinayanuM phaLa : graMthAnusAra vinIta ane avinIta ziSyanAM kartavyo AdinuM varNana karI, have avinIta ane vinIta ziSyone prApta thanAra phaLa darzAvavAmAM Avela che. sarva prathama avinIta ziSyane maLatA phaLa viSe jAve che : 1. je rIte saDela kAnavALI kUtarIne dareka gharamAMthI kADhI mUkavAmAM Ave che tema avinIta ziSyane paNa sarvatra apamAnita karI chAtrAvAsamAMthI kADhI mUkavAmAM Ave chera. 2. jema koI aDiyala baLadane gADImAM joDavAmAM Ave paNa jo te cAle nahIM to tene cAbukathI phaTakAravAmAM Ave che tema avinIta ziSya guruthI pratADita thaI du:khI thAya che. 3. jJAnAdine prApta karI zakato nathI . 4. jJAnAdinI prApti na thavAthI muktino adhikArI banato nathI . AnAthI viruddha, vinIta ziSya nIce jaNAvyA pramANenuM phaLa prApta kare che : 1 juo prakaraNa 5, vinaya-tapa 2. jahA suNI pUikannI nikkasijjaI savvaso / evaM dussIlapaDiNIe muharI nikkasijjaI // ratnatraya 3 khaluMke jo u joei vihammANo kilissaI / asamAhiM ca veei tottao se ya bhajjaI // 4 juo - 5 juo - pR. 224. pA. Ti. 3. pR. 28. pA. Ti. 3. 13. 1. 4. 13. 27. 3. Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana 1 deva, manuSya vagere pAsethI sarvatra Adara prApta kare che+. 2 kIrtino vistAra karI, sahuno AzrayadAtA bane che. 3 guru prasanna thaI tene samasta jJAna Ape che. 4 saMdeha-rahita thaI, tapa vagerenuM sevana karI divya jyoti prApta kare che . 5 jema suzIla baLadane gADImAM joDavAmAM Ave tyAre svayaMne tathA mAlikane jaMgalamAMthI bahAra laI jaI sArA sthAne pahoMcADe che te rIte vinIta ziSya paNa potAnuM ane bIjAnuM kalyANa kare che. 6 mRtyu pachI kAM to mokSa prApta kare che athavA zaktizALI (RRddhidhArI) deva bane che'. 226 gurunAM kartavyo : graMthamAM guru pAse AcArya, buddha, guru, pUjya, dharmAcArya, upAdhyAya, bhante, bhadanta Adi zabdono prayoga karavAmAM Avela che ane te uparathI gurunA guNono khyAla Ave che. A prakAranA gurune vinIta ke avinIta ziSya maLe 1 sa daivagaMdhavvamaNussapUie caintu yadehaM malapaMkapuvvayaM siddha vA havai sAsae deve vA apparae mahiDiDhae || 2 naccA namai mehAvI lIe kittI se jAyae / havaI kiccANaM saraNaM bhUyANaM jagaI jahA // 3 pujjA jassa pasIyaMti saMbuddhA puvvasaMyuyA / pasannA lAbhaissaMti vikasaM aTThiyaM suyaM // 4 sa pujjasatthe suviNIyasaMsae... mahajjuI paMcavayAI pAliyA 5 vaLe vamANasa.....saMsAme avattarra | 6 juo - pA. Ti. 1 ane 4 7 AcArya -u. 8. 13; 1. 40-41, 43; 17.4; 27.11 - 13. 1. 48. 3. 1. 45. --3. 1. 46. buddha - 1.8, 17, 27. 40, 42. 46. guru - 1. 2. 3. 19-20, 26.8. pUjya - 1. 46. dharmAcArya - 36. 266. upAdhyAya - 14, 4. - bhatte-bhadanta 9. 58; 12-30, 20. 11; 23. 22; 26. 9. 29muM adhyayana 13. 1. 47. 13. 27. 2. Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to teNe zuM karavuM joIe ? A bAbatamAM, graMthamAM gurunAM kartavyo nIce mujaba darzAvavAmAM AvyAM che : 1 vinIta ziSya maLe to gurue spaSTa ane saraLa zabdomAM potAnI kamajorI chupAvyA vagara ziSyane yathArtha jJAna ApavuM joIe+. 2 sAragarbhita praznonA ja uttara ApavA. asaMbaMddha, asAragarbhita ane nizcayAtmaka vANI na bolavI. ratnatraya 3 nipuNa ane vinIta ziSya maLe evI abhilASA sevavI. evA yogya ziSya na maLe to nakAmo ziSya-parivAra vadhAryA vagara ekalA pharavuM. 4 guruno upadeza pApanAzaka, kalyAAkAraka, zAMti ane Atmazuddhi karanAro hoya che. mATe upadeza ApatI vakhate ziSyane putra-tulya gaNI tenA lAbhane najara samakSa rAkhavo . 5 upadezanuM pAlana na kare evA ziSyane upadeza na 1 evaM viNayajuttassa suttaM atthaM ca tadubhayaM / pucchamANassa sIsassa vAgarijja jahAsuyaM // 2 musaM parihare bhikkhU na ya ohAriNI vae / bhAsAdosaM parihare mAyaM va vajjae sayA || na lavejja puTTho sAvajjaM na nirahaM na sammavayaM / appaNaTThA paraTThA vA upayassantareNa vA // una vA lamajjA niuNaM sahAyaM guNAhiyaM vA guNao samaMvA / ego vi pAvAi vivajjayaMto viharejja pAmesu asajjamANo || 6. 27. 14-17. tathA juo 4 jaM me buddhANusAsanti sIeNa pharaseNa vA / mama lA bhotti pehAe payau taM paDissae || tathA juo ---- ---------- 227 pR. 223, pA. Ti. 1. 13. 1. 23. 3. 1. 24-25. 13. 32. 5. -3. 1. 27. Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 utarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana Apavo paNa vinIta ziSyane ja upadeza Apavo. jema ke cittano jIva saMbhUtanA jIva brahmadatta cakravartIno upadeza ApIne vicAre che ke meM Ane nakAmo upadeza Apyo kAraNa ke enI AnA para koI asara paDI nahi. Ama graMthamAM zAstrajJAnanI prApti mATe ziSyanA je guNone ullekhavAmAM AvyA che te badhAno aMtarbhAva vinamratA, jitendriyatA tathA jJAna prApti mATe utkaTa-prayatnazIlatA A traNa guNomAM thaI zake che. A traNamAMthI vinayaguNa ziSya mATe sahuthI vadhAre jarUrI che kAraNa ke vinamratA jJAnaprApti mATe AdhArastaMbha che. vaLI, avinItane jJAnI banavA chatAM paNa "apaMDita' kahevAmAM Avyo che. tathA vinItane "paMDita' gaNavAmAM Avela che. graMthamAM vinIta ziSyanA je guNono ullekha karavAmAM Avela che te badhA, gurunA pUrva anuzAsanamAM rahevA, gurunI mAnapUrvaka sevA karavA, hita-mita-praya bolavA tathA saMketamAtrathI tadanukULa AcaraNa karavArUpa che. A guNothI rahita svacchanda vicaraNa karanAra je. udaMDachatra che te badhA avinIta che ane jJAnaprApti mATe badhI rIte ayogya che. A uparAMta vinIta vidyArthIe jJAnanI prApti thAya to paNa vinayano tyAga na karavo joIe kAraNa ke vinaya ja sarva prakAranI saphaLatAno mULa AdhAra che. graMthano prAraMbha paNa vinaya adhyayanathI karavAmAM Avyo che. vaLI, vinaya ane gurusevAne pRthaka-pRthaka tapanA rUpamAM paNa svIkAravAmAM Avela che ane te upara AgaLa jatAM vicAravAmAM Avaze. AvA vinIta athavA yogya ziSyane prApta karIne gurunuM paNa kartavya banI rahe che ke teNe tenI sAthe putravatuM vyavahAra karavo joIe tathA potAnuM samasta jJAna tene devuM joIe. jJAnanuM mahattva pragaTa karavA mATe graMthamAM gurunI mahattA upara ghaNo bhAra mUkavAmAM Avela che. samyaphacAritra (sadAcAra) AcAra evI bAbata che ke jenA dvArA vyakti mahAnamAMthI mahAna ane halakAmAM halakI banI zake che. sadAcAra vyaktine nIcethI upara uThAvI ucca 1. mohaM kao ettiu vipalAvo gacchAmi rAyaM AmaMtio si / -3. 13. 33. Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnatraya rara9 sihAsana upara besADe che ane durAcAra ucca siMhAsana uparathI uThAvI nIce khADAmAM dhakelI de che, samyagdarzana ane samyajJAna hovA chatAM paNa jo vyaktimAM sadAcAranI bhAvanA na hoya to tenAM samyagdarzana ane samyajJAna kAryasAdhaka banI na zake kAraNa ke te baMnenuM prayojana vyaktine sadAcAramAM pravRtta karavAnuM che. tethI graMthamAM kahevAmAM AvyuM che ke vAMcelA veda vyaktinI rakSA karI zakatA nathI. have prazna e thAya ke sadAcAra eTale zuM ? jo sadAcAra viSe sAmAnyarUpe eka ja vAkyamAM kahevAnuM hoya to kahI zakAya ke bIjAnI sAthe ApaNe evo ja vyavahAra karavo joIe jevo ApaNe bIjA pAsethI svayaM prati IcchatA hoIe. A siddhAMtane dRSTimAM rAkhIne ja sadAcArane graMthamAM ahiMsAnA varUpe vyakta karavAmAM Avela che tathA A ahiMsAnI sAthe satya, acaurya, prahmacarya ane aparigraha (dhana-saMpatino tyAga) A anya cAra AcAraparaka niyamone joDI devAmAM AvyA che. A uparAMta, jeTalA niyama tathA upaniyama darzAvavAmAM AvyA che tenuM AgaLa upara varNana karavAmAM Avaze, te badhA A pAMca vratonI ja pUrNatA ane khAmIrahitatA mATenA che. jema jema A vratonA pAlanathI sadAcAramAM vRddhi thatI jAya che tema tema vyakti vItarAgatA pratye AgaLa dhapatI jAya che. jema jema vItarAgatA pratye te agresara bane che tema tema pUrvabaddha-karma paNa AtmAthI pRthak thatAM jAya che ane jema jema pUrvabaddha-karma AtmAthI pRthak thatAM jAya che tema tema AtmA nirmaLatara avasthAne prApta karIne muktine prApta karI le che. 1 veyA ahIyA na havaMti tANaM / -3. 14. 12. pasubandhA savveyA jaTuM ca pAvakampuNA / na taM tAyaMti dussIlaM kammANi balavaMti hi // -3. 25. 3. 2 cArittamAyAra guNatrie tao aNuttaraM saMjama pAliyANaM / nirAsave saMkhaviyANa kampaM uvei ThANaM viuluttamaM dhuvaM // -3. 20. para. tathA juo - u. 28. 33; 29. 58, 61 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana samyacAritranA pramukha pAMca prakAro : cAritranA vikAsakramane daSTimAM rAkhIne sadAcArane pAMca vibhAgomAM vibhakta karavAmAM Avela che : 230 1 azubhAtmaka pravRttine rokIne samatAbhAvamAM sthira thavuM. (sAmAyika cAritra), 2 pahelAM lIdhelAM vratone pharIthI levAM (chedopasthApanA cAritra), 3 AtmAnI vizeSa zuddhi mATe tapazcaraNa karavuM (parihAravizuddhi cAritra), 4 saMsAranA viSayomAM rAganuM pramANa atialpa thavuM (sUkSma saMparAya cAritra) ane 5 pUrNa vItarAgI thavuM (yathAkhyAta cAritra) tenAM svarUpa vagere A pramANe che : 1 sAmAyika cAritra : samatAbhAvamAM sthita thavA mATe pApAtmaka (hiMsAtmaka) pravRttione rokIne ahiMsAdi pAMca naitika vratonuM pAlana karavuM. A sadAcAranI prathama avasthA che. sadgRhasthano sadAcAra paNa A koTimAM Ave. sAmAjika sadAcAra-paraka jeTalA niyama-upaniyama che te badhAno samAveza A cAritramAM thaI jAya che. vAstavika rIte, sAmAyika cAritrano prAraMbha sAdhudharmamAM dIkSA lIdhA pachI zarU thAya che kAraNa ke sAmAyika cAritra vagere je cAritranA pAMca prakAro pADavAmAM AvyA che te badhA sAdhunA AcAranI apekSAe pADelA che. mATe sAdhu banatAM pahelAM je ahiMsAtmaka sadAcAra che te paNa sAmAyikacAritranI pUrva-pIThikarUpa hovAthI enI aMdara samAviSTa thAya che. 2 chedopasthApanA cAritra : chedano artha thAya bhedana karavuM athavA choDI devuM. upasthApanA eTale punaHgrahaNa karavuM. arthAt sAmAyika cAritranuM pAlana karatI vakhate lIdhela ahiMsAdi pAMca naitika vratone punaH jIvanaparyaMta vizeSarUpe 1. sAmAiyastha paDhamaM chedovaTThApaNaM bhave vIyaM / parihAravisuddhIyaM suhumaM taha saMparAyaM ca // akasAyamahakkhAyaM chaumatyassa jiNassa vA / eyaM cayarittakaraM cArittaM haui AhiyaM // -3. 28. 32-33. Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Straya 231 grahaNa karavAM. jyAre ahiMsAdi naitika-vatone pharIthI grahaNa karavAmAM Ave che tyAre tenuM vizeSa sAvadhAnIthI pAlana karavuM paDe che, temAM sAdhaka prathama grahaNa karela vratonuM chedana karI punaH upasthApanA kare che. mATe tene chedopasthApanA cAritra kahevAmAM Ave che. A sadAcAranI bIjI avasthA che. 3 parihAravizuddhicAritra eka viziSTa prakAranA tapazcaraNa dvArA AtmAnI vizeSa zuddhi karavI ene parihAravizuddhi cAritra kahevAmAM Ave che. cAritra tApradhAna hovAthI A parihAravizuddhi cAritrane svIkAravAmAM Avela che. A cAritranI trIjI avasthA che. 4 sUkSmasaMparAya cAritra : A cAritranI caturtha avasthA che. A avasthA sudhI pahoMcatAM sAdhakane sAMsArika viSayo pratye bahu ja svalpa rAga-buddhi rahe che ane badhA kaSAya zAMta paDe che. sUkSma saMparAyano artha "svabhecchAnI dhArA vahetI rahevI' evo thAya che. arthAt A avasthAmAM svalpa rAganI dhArA cAlu rahetI hovAthI karmonuM thoDuM thoDuM astitva TakI rahe che. 5 yathApyAta cAritra : A cAritranI aMtima avasthA che. jyAre svalparAgano paNa abhAva thaI jAya che tyAre A prakAranA cAritranI prApti thAya che. ahIM rAgano abhAva eTale sarvathA teno kSaya thAya che ema mAnavAnuM nathI paraMtu, tenI upazAnta avasthA paNa samajavAnI che. tethI A cAritrane dhAranAra sarvajJa 1 tapanI vidhi : jyAre koI nava sAdhuo koI eka tapane sAthe maLIne 18 mAsa sudhI kare che tyAre temAMthI cAra sAdhuo cha mAsa sudhI tapa kare che, anya cAra tenI sevA kare che tathA bAkIno eka sAdhu nirIkSaka (vAmanAcArya) thAya che. cha mAsa pachI sevA karanAra cAreya sAdhu tapa kare che ane tapa karanArA cAreya sAdhuo tenI sevA kare che. Ama punaH cha mAsa vItI jatAM vAmanAcArya cha mAsa sudhI tapa kare che tathA anya ATha sAdhuomAMthI koI eka vAmanAcArya banI jAya che ane bAkInA badhA tenI sevA kare che. Ama A aDhAra mAsanA tapanI eka vidhi che. juo - u. pA. Ti. pR. 1ra42. Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 uttarAdhyayana-sUcaH eka parizIlana (jina)nI jema asarvajJa (chadmastha-je pUrNa jJAnI nathI)no paNa svIkAra karavAmAM Avyo che. A cAritrane dhAraNa karanAra jinopadiSTa cAritranuM jine kahyuM hoya te rIte pAlana kare che tethI tene yathAkhyAta cAritra kahevAmAM Ave che. A pUrNa vItarAgatAnI avasthA che. A yathAkhyAta cAritranI pUrNatA thatAM (caramAvasthAmAM) badhAM karmo nAza pAme che ane tyAre sAdhaka sarva prakAranAM du:khono aMta lAvIne siddha, buddha ane mukta bane che. A rIte, sadAcAranA A prakArone tapAsatAM pratIta thAya che ke te uttarottara zreSTha che. A sadAcAra ahiMsAnI bhAvanAthI zarU thAya che ane pUrNa vItarAgatAnI avasthAmAM saMpUrNatAne pAme che. A sadAcAranA prakAromAM saMsAranA viSayo pratyenI rAganI bhAvanA uttarottara ghaTatI jAya che. vItarAgatAne sadAcAranI parAkASThA tarIke svIkArela hovAthI "caga'nI hInAdhikatAnA AdhAre A cAritravibhAjana karavAmAM Avela che. jaina darzanamAM rAganI hInAdhikatAne lakSamAM laI, anya prakAre paNa jIvanI coda avasthAo (guNasthAna) darzAvavAmAM Avela che, temAM jIvanA nimnatama AcArathI mAMDI uccatama AcAra sudhInA vikAsa-kramane AdhyAtmika prakriyA dvArA samajAvavAmAM Avela che. jene saMsAranA viSayomAM sahuthI vadhu rAga hoya che te sahuthI nimnakoTinI vyakti che ane jene saMsAranA viSayomAM sahuthI ocho rAga (athavA rAgano abhAva) che te sahuthI UMcI koTinI vyakti che. sAmAyika Adi pAMca prakAranA cAritrathI A avasthAo sarvathA bhinna nathI paNa temano ja ahIM cauda avasthAmAM vistAra karavAmAM Avelo che. temAM e 1 juo - pR. ra30. pATa. Ti. 1. 2 cArittapajjave visohittA ahakkhAyacarittaM visohei / ahakkhAyacarittaM visohittA cattAri kammase khavei / taoM pacchA sijjhai, bujjai, muccai, parinivvayAi, savvadukkhANamaMta -3. rU. 18, tathA juo - u. 31. 1, pR. rara9. pATa. Ti. 2. Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnatraya 233 darzAvavAmAM AvyuM che ke jIva kayA prakAre ghIre dhIre cAritrano vikAsa karatAM karatAM nIcI koTimAMthI UMcI mokSagAmI koTi tarapha AgaLa dhape che 1 jIvonA AdhyAtmika vikAsakramanI coda avasthAo (guNasthAna jIvasthAna) A pramANe che : 1 mithyA daSTi : saMsArAsakta thaI adhArmika jIvana gALanAra. 2 sAMsAdana : dhArmika jIvanamAMthI adhArmika jIvanamAM pADanAra arthAtu hajI je mithyASTi nathI paNa mithyASTi thavAno che. 3 samyakatva mithyASTi (mizra) : kaMIka aMze dhArmika ane kaMIka aMze adhArmika jIvana jIvanAra. 4 avirata samyagdaSTi : sAmAnya gRhasthanuM jIvana je hajI saMsAranA viSayothI virakta thayela nathI. 5 viratAvirata (dezavirata) : sAMsArika viSayomAMthI aMzata: virata ane aMzataH avirata gRhastha. 6 pramatasaMyata : navadIkSita sAdhu je saMsAranA viSayomAMthI sarvaviratato che paNa kyAreka kyAreka pramAdI banI jAya che. 7 apramattasayata : pramAdarahita thaI sadAcAranuM pAlana karanAra. te pachI AgaLa vadhavAnI be zreNiyo che : (ka) upazamazreNI (jemAM mohanIya karma bhamAcchanna agninI jema dabAyela rahe che ane pachI samaya AvatAM udaya pAme che jethI te jIvanuM nIce tarapha patana thAya che) ane (kha) kSapaka zreNI (jemAM sadA mATe karmone naSTa karI devAmAM Ave che ane jIva AgaLa pragati karato rahe che). upazama zreNI AThamA guNasthAnathI mAMDI agiyAramA guNasthAna sudhI ja che tathA kSapaka zreNI aMta sudhI che. tenAM nAmomAM koI bheda nathI mAtra mohanIya karmane upazama ke kSamanI apekSAe ja bheda pADela che. kSapaka zreNIvALA dasamA guNasthAna pachI sIdhA bAramA guNasthAnamAM pahoMcI jAya che. 8 nivRtti bAdara (apUrvakaraNa) sthULa kaSAyonA upazama ke kSamane prApta thayela jIvanI sthiti. A avasthAnI prApti pahelAM kyAreya na thaI hovAthI tene "apUrvakaraNa" paNa kahevAmAM Ave che. 9 anivRtti bAdara (anivRttikaraNa) : apratyAkhyAnavAsI (sthaLa karatAM kaMIka sUkSma) kaSAyo ane nokaSAyonA upazama ke vinAzathI prApta jIvanI sthiti. 10 sUkSma saMparAya : jene atyaMta sUkSma kaSAya mAtra rahelA hoya che evA jIvanI sthiti. 11 upazAnta-moha : jeNo badhA mohanIya karmono upazama karela che evA jIvanI Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana cAritranA vibhAjanano bIjo prakAra : sadAcAranuM pAlana karanAra gRhastha ane sAdhunI daSTie graMthamAM anya rIte paNa cAritranuM vibhAjana karavAmAM Avela che. tene gRhasthAcAra athavA sAdhvAcAranA nAme paNa vyakta karavAmAM Avela che. A prakAranA vibhAjanano artha evo nathI ke gRhasthAcAra ane sAdhvAcAra eka bIjAthI pRtha-pRthak che paraMtu, gRhasthAcAra sAdhvAcAranI prAraMbhika abhyAsAvasthA che. gRhastha sAmAjika ane kuTuMba saMbaMdhI kAryo kare che jyAre sAdhu ahiMsAdi pAMca prakAronuM sthULarUpe pAlana kare che. jyAre sAdhu te ahiMsAdi vratonuM sUkSmAtisUkSmarUpe pAlana kare che. gRhatyAgI sAdhuno samAja ke kuTuMba sAthe koI khAsa saMbaMdha raheto nathI. e sthiti (A guNasthaAna mAtra upazama zreNIvALA jIvane ja hoya che). 1ra kSaNa-moha : jeNe saMpUrNa mohanIya karmone haMmeza mATe naSTa karela che. 13 sayogakevalI : je mana-vacana-kAyanI kriyA yoga)thI mukta che evA kevaLajJAnI (jIvanmukta)jIvananI sthiti ane 14 ayoga-kevalIH badhA prakAranI kriyAothI rahita kevalajJAnI (jIvanmukta)nI caramAvasthA. jIvanI A cauda avasthAomAMthI mithyAdaSTi badhAthI nIcI koTivALA AcAravALI vyakti che. tathA ayoga-kevalI sarvocca sadAcAra saMpanna jIva che. temAM uttarottara saMsAranA viSayomAMthI mamatva (moha) ghaTatuM gayeluM hoya che. vastutaH sadAcArano vikAsa cothI avasthAthI zarU thAya che ane kSINAmohanI avasthAmAM pUrNa thaI jAya che. aMtima be avasthAo mana-vacana-kAyanI kriyA (yoga)thI sahita tathA rahita evA be prakAranA jIvanmuktonI che. A rIte sAmAyika cAritra kathaMcit cothA ane pAMcamA guNasthAnamAM che, doSa sthApanA cAritra chaThThA ane sAtamAmAM, parihAra vizuddhi cAritra AThamA ane navamAmAM, sUkSmasaMparAya cAritra dasamAmAM ane yathAkhyAta cAritra agiyAramAthI aMta sudhImAM prApta thAya che. chevaTanI be avasthAonuM varNana "muktinA prakaraNamAM karavAmAM Avaze. humo samavA samavAya 14; gomATTasAra jIvakANDa, pariccheda 1. Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnatraya ja avasthA (sAdhvAcAra) pratye pahoMcavAno uddezya gRhasthano paNa hoya che, paraMtu gRhastha upara gRhasthIno bhAra hovAthI te e avasthA sudhI pahoMcavAmAM asamartha hovA chatAM ahiMsAdi vratonuM sthULarUpe pAlana kare che. gRhasthAcAra : je sAdhvAcAranuM pAlana karavAmAM asamartha che temane ja gRhastha-dharmano upadeza ApavAmAM Ave che. mATe cittano jIva brahmadatta cakravartIne kahe che, 'he rAjana, jo tame bhogone tyAgavAmAM (sarvaviratirUpa sAdhudharma svIkAravAmAM) asamartha ho to gRhasthocita Arya-karma (sadAcAra) karo tathA dharmamAM sthita thaI samagra prajA upara anukaMpA karavAvALA thAva.'| ahIM gRhasthano AcAra 'Arya-karma' tathA 'dayA' che ema kahevAmAM AvyuM che. A uparAMta graMthamAM gRhasthanA 11 niyamo (pratimAo) tathA samyakatvanuM pAlana karavAno ullekha maLe che?. nami-pravrajyA nAmanA adhyayanamAM Indra gRhasthadharmamAM sthita vyaktine 'ghorAzramI' kahe che kAraNa ke gRhastha upara bIjA badhA AzramavAsIo tathA kuTumba vagereno bhAra rahe che ane tene sahunuM pAlanapoSaNa karavuM paDe che. AthI anya Azramo karatAM gRhasthAzramane ati kaThina gaNavAmAM Avela che. 1. jar3a taMsi bhoge caiuM asato ajjAI kAcAI karei rAyaM / ghamme Thio savvapANukaMpI to hohisi devo io viuvvo / tathA juo sAra dharmAmRta 2. 1. 2 agAri sAmAiyaMgAI saDDI kAeNa phAsae / posahaM duhaMo pakkhaM egarAyaM na havAe // uvAsagANaM paDimAsu se na acchai maMDale | 235 --3. 13, 32. 3. 14. 26-27; 22. 38; 35AsavA, 1. 12; 3 ghorAsamaM caitANaM anaM patthesi AsamaM / iheva pAsaharao bhavAhi maNuyAhivA || -3. 5. 23. 3. 31. 11. 13. 8. 42. Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 uttarAdhyayana-sUtra H eka parizIlana gRhastha mAtA-pitA vagere parivAranI sAthe potAnAM gharamAM rahe che, sAdhuonI bhojana pAna vagerethI sevA kare che ane sthULarUpe ahiMsAdi dhArmika niyamonuM pAlana kare che. tethI tene graMthamAM gRhastha, sAgAra, upAsaka, zrAvaka, asaMyata Adi zabdothI saMbodhita karavAmAM Avela che. gRhasthanI je agiyAra pratimAono graMthamAM ullekha karavAmAM Avela che temAM gRhasthanA AcAra-saMbaMdhI upavAsa, dayA, dAna vagere badhAM vratano samAveza thaI jAya che. TIkA graMtho tathA gRhasthAcAranA pratipAdaka graMthone jovAthI mAlUma paDe che ke gRhastha A agiyAra pratimAo (niyamo)ne kramaza: dhAraNA karatAM karatAM AgaLa vadhe che. AgaLa-AgaLanI pratimAne dhAraNa karanAra gRhastha pAchalI pratimAonA badhA niyamonuM pAlana karatAM karatAM sAdhvAcAra tarapha dhapavAno niraMtara prayatna karI rahe che. digaMbara-paraMparAmAM paNa A prakAranI gRhasthanI agiyAra pratimAo gaNAvavAmAM AvI che. jo ke tenA 1 juo pR. ra35, pA. Ti. ra-3, u. ra1. 1-2, 5; ra6. 45. 2 gRhasthanI agiyAra pratimAo A pramANe che : 1 darzana : jinodiSTa tattvomAM vizvAsa. 2 vrata : ahiMsAdi bAra vratonuM pAlana karavAmAM prayatnazIla thavuM. te ahiMsAdi bAra vrata A pramANe che : dhULa rUpe ahiMsAnuM pAlana karavuM, satya bolavuM, corI na karavI, parastrIsevana na karavuM, dhana vagereno adhika saMgraha na karavo, cAreya dizAmAM gamanAgamana saMbaMdhI sImA nirdhArita karavI, bhogya ane upabhogya vastuonA sevananI maryAdA bAMdhavI, sarvadA anupayogI vastuo tathA kriyAono tyAga karavo, prAta: sAyaM tathA madhyAhana samaye AtmaguNonuM ciMtana karatA rahI samatAbhAvamAM sthira thavuM (sAmAyika), deza tathA nagaramAM paribhramaNanI sImA nakkI karavI, mAsamAM be vAra ke ochAmAM ochuM eka vAra upavAsa karavo (proSadha) ane Agantuka dInaduHkhI ke sAdhu vagerenI potAnI zakti anusAra dAnAdithI sevA karavI. AmAMthI prathama pAMcane avrata kahevAya che kAraNa ke temAM ahiMsAdi pAMca mahAvratonuM dhULa rUpe pAlana karavAnuM hoya che. AtmavikAsa mATe mULabhUta tathA guNarUpa hovAthI zvetAMbara paraMparAmAM tene "mUlaguNA' kahevAmAM Ave Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnatraya 237 krama, nAma ane arthamAM thoDo pheraphAra jovA maLe che paraMtu banneno uddezya eka che - AtmavikAsa karatAM karatAM sarvaviratirUpa sAdhvAcAranI avasthA prApta karavI. gRhasthAcAra pAlana karavAnuM phaLa H A prakAranA gRhasthadharmanuM pAlana karanAra vyakti je phaLane prApta kare che te tenA AtmavikAsanI hInAdhikatA upara AdhArita che. mATe graMthamAM kahevAmAM AvyuM che ke je gRhastha dharmanuM pAlana kare che te manuSya janmathI mAMDI deva athavA mukta avasthAne paNa prApta karI che. A uparAMta bAkInAM sAta vrata ahiMsAdivratonI rakSA karavA mATe che je guNavrata" athavA "zikSAvrata'nA nAme vyakta thayela che. A bAra vrata AgaLanI pratimAonI daDhatAmAM sahAyaka-kAraNa bane che. 3 sAmAyika : sAmAyikavratanuM daDhatAthI pAlana karavuM, 4 proSadha : proSadhavratanuM daDhatAthI pAlana karavuM 5 niyama : rAtribhojana-tyAga vagere khAsa niyamo levA. 6 brahmacarya : pUrNa brahmacaryanuM pAlana karavuM. 7 sacitavirata : kaMdamULa vagere lIlI vanaspatino tyAga karavo. 8 AraMbhavirata : jemAM jIvonI hiMsA thAya evI sAvagha (pApAtmaka) kriyAo pote na karavI. 9 pRSAraMbhavirata : bIjAne paNa gRhasthI saMbaMdhI sAvaghakriyAo karavAmAM prerita na karavA. 10 uddiSTa bhaktavirata : potAne mATe banAvavAmAM Avela bhojanAdi na khAvAM athavA gRhasthInA kAryonI anumodanA na karavI ane 11 zramaNabhUta H jaina sAdhunI jema AcaraNa karavuM. A pratimAdhArI gRhastha ane sAdhumAM eTaluM aMtara che ke A pratimApArI sva-kuTuMbIjanone tyAMthI ja AhArAdi le che jyAre sAdhu sva-kuTuMba sAthenA pUrNa mamatvane choDIne sarvatra vicaraNa kare che ane badhI jagAethI AhAra svIkAre che. juo dazAzrutaskanda, dazA 6-7; ... samavAya 11; upAzAM pR. 115-122; naina-yoga (bAra-viyimsa), pR. 11. 56. 1 digaMbara : paraMparAmAM gRhasthanI agiyAra pratimAo kramaza: A mujaba che : darzana, vrata, sAmAyika, prauSadha, sacittavirata, rAtribhojana virata, brahmacarya, AraMbhatyAga, parigraha virata, anumati virata tathA uddiSTa virata. juo : jainAcAra DaoN. mohanalAla mahetA. pR. 130. Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 zake che. gRhastha ane sAdhunA AcAramAM bhedanuM kAraNa vItarAgatA gRhasthadharmanuM pAlana karavAthI je phaLa maLe che te muktinuM che ema darzAvavAmAM AvyuM che paNa te sAkSAt phaLano saMbhava nathI kAraNa ke siddhAnta evo che ke jyAM sudhI pUrNa vitarAgatA nathI thatI tyAM sudhI mukti maLI zake nahIM. e saMbhava kharo ke gRhastha mRtyunA samaye saMsAranA viSayothI pUrNa vItarAgI thaI jaze tyAre te vastuta: gRhastha nahIM rahe. tethI graMthamAM sAdhunuM svarUpa darzAvatAM lakhela che ke je bAlabhAvane choDI abAlabhAvane dhAraNa kare che te sAdhu che. je saMsArAsakta che te bALa (mUrkha) che ane je nirAsakta che te abAla (paMDita) che. mAtra zira muMDAvavAthI zramaNA, omakArano jApa japavAthI brAhmaNa, jaMgalamAM rahevAthI muni ane kuza dhAraNa karavAthI tapasvI banI zakAya nahIM paraMtu samatAthI zramaNa, brahmacaryathI brAhmaNa, jJAnathI muni ane tapa karavAthI tapasvI thavAya cheOM. A uparAMta aMtaraMga zuddhinA abhAve bAhyazuddhi (bAhyaliMga) uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana 1. vemAyAhiM sikkhAhiM jai narA gihisuvvayA / uveti mANusa joNi kammasaccA hu pANiNo / - tathA juo u. 5. 24 ; pR. 24; pR. 235, pA. Ti. 1-2. 2 vizeSa mATe juo prakaraNa 7. 3 tuliyA na bAlamAvaM abAlaM ceva paMDie / caiUNa bAlabhAvaM abAlaM sevae muni || na yi muNDieNa samaNo na oMkAreNa baMbhaNo / na muNI raNNavAseNaM kusacIreNa na tAvaso || samayAe samaNo hoi baMbhavereNa baMbhaNo / nANeNa ya muNI hoI taveNa hoi tAvaso || jaM maggahA bAhirayaM visohi na taM suiddhaM kusalA vayaMti / 13. 7. 20. 3. 1. 30. -3. 25-31-32. --3. 12. 38. Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnatraya polI muThI, khoTA sikkA ane kAcanA mAinI jema sArahIna che'. jema pIdheluM atitIvra viSa, ulaTuM pakaDela hathiyAra ane avazIkRta maMtrAdino prayoga potAne maTe vidhAtaka bane che te rIte banAvaTI sAdhu gaLuM kApanAra zatru karatAM paNa vadhAre svayaMnuM aniSTa karI pazcAtApane pAme che ane nakAdi yoniomAM janma-maraNa prApta kare che. tethI kahevAmAM AvyuM che ke saMyamahIna sAdhu karatAM saMyamI gRhastha zreSTha che. A rIte gRhasthanA badhA AcAra sAdhvAcAranI prAraMbhika avasthA svarUpa che. gRhastha gRhasthImAM rahIne sAmAjika kAryo karIne ahiMsAdi badhA niyamonuM sthULa rIte pAlana kare che ane tenuM sAdhu vizeSarUpe (sUkSmatAthI) pAlana kare che. anuzIlana A prakaraNamAM saMsAranA duHkhomAMthI nivRtti prApta ka2vAnA ane avinazvara sukhanI prAptinA AdhyAtmikamArganuM varNana karavAmAM Avela che. je rIte, koI 1. pulleva muTThI jaha se asAre ayaMtie kUDakahAvaNe vA / / rADhAmaNI veruliyappagAse amahagdhae hoi hu jANAsu // 2 visaM tu pIyaM jaha kAlakUDaM haNAi satyaM jaha kuggahIyaM / eso vi ghammo visaovavantro haNAi veyAla ivAvivano || 239 na taM ari kaMThachittA karei jaM se kare appaNiyA durappA | se nAhi maccumuhaM tu patte pacchANutAveNa dayAvihUNo // 3 nANAsIlA agAratthA visamasIlA ya bhikkhuNo // saMti gehiM bhikkhUhaM gAratthA saMjamuttarA // 3. 20. 42. 13. 20. 44. -3. 20. 48. 3. 5-19. 13. 5. 20. Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana kAryanI saphaLatA mATe IcchA, jJAna ane prayatna e traNa bAbatono saMyoga Avazyaka hoya che te rIte saMsAranA du:khothI nivRtti pAmavA mATe paNa vizvAsa, jJAna ane sadAcAranA saMyoganI AvazyakatA che. tene ja graMthamAM samyagdarzana, samyajJAna ane samyakcAritranA nAme vyakta karavAmAM Avela che. ahIM eTalI vizeSatA che ke darzana, jJAna ane cAritra A traNa gItAnA bhaktiyoga, jJAnayoga ane karmayoganI jema pRtha-pRthak muktinA traNa mArga nathI paNa traNe maLIne eka ja mArganuM nirmANa kare che. A traNenuM saMmilita nAma 'ratnatraya' che. graMthamAM jo ke kyAMka kyAMka jJAnanI pahelAM cAritrano tathA darzana pahelAM jJAna ane cAritrano paNa prayoga maLe che paraMtu tenI utpatti kramaza: thAya che. e kharuM ke vizvAsamAM jJAna ane cAritrathI, jJAnamAM vizvAsa ane cAritrathI tathA cAritramAM jJAna ane vizvAsathI dRDhatA Ave che. A uparAMta, graMthamA kyAMka darzananA eka aMgathI muktinuM pratipAdana karavAmAM Avela che. paraMtu evuM mAtra te aMga-vizeSanuM mahattva pragaTa karavA mATe ja karavAmAM Avela che. 240 jJAnanI pUrNatA prApta thavA chatAM paNa jIvanI saMsAramA keTaloka samaya sthiti svIkAravAmAM AvI che tethI ane phelAyela durAcArane rokavA mATe cAritrane sarvopari sthAna ApavAmAM Avela che anyathA jyAre saMsAranuM mULa kAraNa ajJAna che tyAre sAcuM jJAna ja muktinuM pradhAna kAraNa thaI zake che. e avazya sAcuM ke vizvAsa ane cAritrathI temAM daDhatA Ave che paraMtu jyAre koIne samyak athavA pUrNajJAna thaI jaze tyAre te durAcAramAM zA mATe pravRtta thAya ? durAcAramAM pravRtti tyAM sudhI ja saMbhave jyAM sudhI sAcuM jJAna prApta na thAya. jo satya-jJAna thaI gayA pachI paNa koI durAcAramAM pravRtta thAya to te vAstavamAM sAco jJAnI nathI. tethI jJAnanI pUrNatA prApta thatAM kevaLajJAnIne 'jIvanmukta' mAnavAmAM Avela che. tathA te bAkInAM karmone zIghra naSTa karIne niyamapUrvaka pUrNa-mukta thaI jAya che. mATe jJAna thaI gayA pachI paNa jIvanI sthiti kaMIka samaya sudhI rahetI hovAthI cAritrane tyAra pachI gaNAvavAmAM Avela che. ethI ema mAnavAnuM nathI ke jJAna mAtrathI mukti maLe che paNa temAM Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAtraya 241 vizvAsa ane cAritra paNa apekSita che. tethI ratnatrayanI tripuTI ke jene mokSanA mArga tarIke darzAvavAmAM Avela che te ucita ja che. A traNenuM saMmilita nAma "dharma' paNa che ane A dharma zabda prathama prakaraNamAM vati "dharmadravya" karatAM judo che. e puNyakarmano paNa vAcaka nathI kAraNa ke puNyakarma baMdhananuM kAraNa che. A dharma zabda niSkAma ane zuddha sadAcAranA arthano vAcaka che. jo ke vizvAsa ane satyajJAna vinA pUrNa ane zuddha sadAcAra saMbhave nahIM tethI ahIM dharma zabdano artha samyagdarzanasamyajJAna ane samyakucAritra paraka mAnavAmAM Avela che. je A prakAranA dharmavALA che te ja "sanAtha' ane dhArmika' che ane je A prakAranA dharmathI rahita che te "sanAtha" ane "adhArmika che. A rIte A dharma zabda mImAMsAdarzananA yajJa-yAgAdikriyArUpa dharma zabdathI paNa judo che. zraddhAvAna ja pahelAM jJAna prApta kare che ane pachI saMyatendriya bane che. evo gItAno upadeza ahIM pUrNarUpe lAgu paDe che. ratnatrayamAM prathama sthAna samyagdarzananuM che ane te bhakti (zraddhA) upara AdhArita che. zraddhA vagara koI paNa vyakti koI paNa kriyAmAM pravRtta thaI zakatI nathI. jo kadAca pravRtta thAya to temAM daDhatAno abhAva hovAthI patita thavAnI saMbhAvanA rahe che tethI jarUrI hatuM ke jJAna ane cAritranI pahelAM zraddhAne utpanna karanAra samyagdarzanane svIkAravAmAM Ave. A mukti tarapha AgaLa vadhavA mATe prathama sIDI che tathA jJAna ane cAritranI AdhArazilA paNa che. sRSTikartA tarIke Izvarane svIkAravAmAM Avela nathI e kAraNe tathA potAnA ja karmathI jIvamAM utthAna ane patananI zaktine mAnavAne kAraNe jo ke zraddhA ke bhaktinI koI AvazyaktA nahotI paraMtu jJAna ane cAritramAM zraddhA sivAya pravRtti saMbhave nahIM. tethI samyagdarzanano artha "Izvara-bhakti na karatAM, jinapraNIta nava paramArtha satyomAM vizvAsa evo artha karavAmAM Ave che. jene darzanamAM jinendrabhaktine samyagdarzananuM aMga mAnavAmAM Ave che tenuM kAraNa e ke tenAthI jinapraNIta tattvomAM zraddhA utpanna thAya che. ahIM paramArthasatyanuM 1 gItA 4. 39. Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana tAtparya koI nakkara dravya saMbaMdhI nathI paNa cetana ane acetanamAM thanAra paraspara saMbaMdhonI kAraNakAryazRMkhalA saMbaMdhI che ane te bauddhadarzanamAM darzAvavAmAM Avela cAra Aryasatyo sAthe sAmya dharAve che. bauddhadarzanamAM Atma-anAtmaviSayaka koI taphAvata nathI ane tenI paramArtha sattA paNa nathI. tethI te AryasatyomAM cetana ane acetanano samAveza karavAmAM Avela nathI. paraMtu ahIM AtmaanAtmaviSayaka bheda anya satya jeTalo ja paramArthasatya che kAraNa ke AtmaanAtmane paramArthasatya svIkAryA vagara kone baMdhana, kone mukti, konAthI baMdhana ane zAmAMthI mukti mAnavAmAM Avaze ? tethI graMthamAM jIvAdi nava paramArtha satyomAM vizvAsa karavo tene samyagdarzana kahevAmAM Avela che. A samyagdarzana zabdamAM eka bIjo artha paNa rahelo che. te A pramANe che : "satuM dRSTine prApta karavI." sahu daSTine prApta karavI eTale paramArthamAM sthita thavuM. tethI samyagdarzanane ratnatrayanuM upalakSaNa mAnIne ratnatrayadhArIne samyagdaSTi kahevAmAM Ave che. bauddhadarzanamAM paNa muktinA sAdhanabhUta prajJA, zIla ane samAdhi pahelAM A sat daSTine svIkAravAmAM Avela che ane te bauddhadarzanamAM Arya-aSTAMga mArganA nAme prasiddha che. graMthamAM samyagdarzananA je dasa bheda gaNAvavAmAM AvyA che te tenI utpattinI nimittakArAtA rUpa upAdhinI apekSAe che kAraNa ke sata daSTine prApta karavI athavA paramArthasatyomAM vizvAsa karavo e sarvatra apekSita che. ahIM huM eka bIjI vAta e spaSTa karavA mAMgu chuM ke darzanAvaraNIya karmanA kSayathI utpanna thanAra "darzana' guNa-vizeSa zraddhArUpa samyagdarzana nathI kAraNa ke zraddhArUpa samyagdarzana darzana mohanIya karmanA kSayanuM pratiphaLa che, darzanAvaraNIya karmanA kSayanuM pariNAma nathI. darzanAvaraNIya karmanA kSayathI utpanna thanAra 'darzana' guNA-vizeSa jJAnanI pUrvAvasthA che arthAt viSaya ane viSayIno sannipAta thatAM je sarva prathama nirAkAra sAmAnya bodha thAya che tena "darzana' kahevAmAM Ave che ane darzana pachI (viSaya-viSayanA sannipAtanA uttarakALamAM) thanAra sAkAra (vizeSa) bodhane "jJAna" kahevAmAM Ave che. Ama "darzana" guNano artha che nirAkArAtmaka sAmAnyajJAna ane samyagdarzana zabdano artha che "paramArthabhUta satyomAM vizvAsa." A uparAMta samyajJAnano artha thAya che : samyagdarzananA Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnatraya 243 dvArA zraddhA rAkhavAmAM Avela padArthonuM yathAvasthita sAkArAtmaka vizeSa jJAna. ratnatrayamAM dvitIya sthAna samyajJAnanuM che jenA abhAvamAM samyakucAritra sthira rahI zakatuM nathI kAraNa ke jayAM sudhI satyajJAna nahIM thAya tyAM sudhI sadAcAramAM sabhyapravRtti kevI rIte thaI zake ? jJAnanA abhAvamAM zraddhA paNa cirasthAyI thaI zakatI nathI. jyAre satyajJAna thAya che tyAra pachI durAcAramAM pravRtti karavAnuM koI kAraNa rahetuM nathI kAraNa ke durAcAramAM pravRttinuM kAraNa ajJAna che. ahIM cetana ane acetana vaccenA pArthakyano bodha eja satyajJAna che jyAre bauddhadarzanamAM cetananI pRthaka pratIti thavI e mithyAjJAna che. bauddhadarzanamAM cetana dravyano svIkAra nathI thayo tethI "AtmajJAna" mithyA kahevAmAM Avela che ane prastuta graMthamAM acetanarUpa bhautika zarIrAdithI cetananI pRthak pratIti karAvavA mATe "AtmajJAnane samyajJAna mAnavAmAM Avela che. jyAM sudhI bhedAtmaka AtmajJAna nathI thatuM tyAM sudhI saMsAranA viSayomAMthI virakti thaI zakatI nathI. tethI AtmajJAnane satyajJAnanA rUpe pradarzita karI jJAnane AtmAno svAbhAvika guNa mAnavAmAM Avela che ane te karmarUpI AvaraNa (jJAnAvaraNIya) dUra thatAM pragaTa thAya che. uttarAdhyayanamAM jJAnanuM vibhAjana tenI vibhinna pAMca avasthAonA AdhAre karavAmAM Avela che. jJAnanA A vibhAjanamAM eTalI vizeSatA che ke zAstrajJAnanuM mahattva pragaTa karavA mATe prastuta graMthamAM zrutajJAnane prathama gaNAvavAmAM Avela che jyAre jenadarzanamAM zrutajJAnanI utpattimAM matijJAna (AbhinibodhikajJAna)ne nimitta mAnIne matijJAnane zrutajJAnanI pahelAM darzAvavAmAM Avela che. Indriyajanya matijJAna badhA saMsArI jIvomAM hInAdhikarUpe avazya jovA maLe che kAraNa ke badhA saMsArI jIvomAM ochAmAM ochI sparzendriya avazya hovAthI tajjanya jJAna avazyabhAvI che. tethI jJAnane jIvanuM svarUpa mAnavAmAM 1 juo - pR. 208 pA. Ti. 1. Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana Avela che. A uparAMta zrutajJAna paNa badhA jIvomAM koIne koI svarUpe avazya jovA maLe che. tethI tattvArthasUtramAM kahevAmAM Avela che ke jo koIne eka jJAna thAya to te 'kevaLajJAna' haze. anyathA saMsArI jIvone ochAmAM ochAM be jJAna (mati ane zrutajJAna) avazya thAya che`. A zrutajJAna zAstrajanyajJAna ke AgamajJAna che, samasta zravaNendriyajanyajJAna nathI kAraNa ke zravaNendriyajanya sAmAnyajJAna to matijJAnano eka bheda che. e kharuM ke zrutajJAnamAM sAmAnya rIte zravaNendriyanI apekSA rahe che. paraMtu, samasta zravaNendriyajJAna zrutajJAna nathI. ahIM eTalI vizeSatA che ke zabda ane zravaNendriyano prathama sparza thatAM je jJAna thaya che te zravaNendriyajanya matijJAna che tathA tenA pachI mananI sahAyathI je arthAdino vicAra thAya che te zrutajJAna che. tethI zrutajJAnane jainadarzanamAM anindriya (mana) nimittaka mAnIne tena matijJAna pahelAM svIkAravAmAM Avela che. A zrutajJAna mAtra akSarAtmaka ja hoya che ema nathI. A zrutajJAna anakSarAtmaka paNa hoya che. tethI evI sthitimAM ja A zrutajJAna ekendriyadi jIvomAM svIkAravAmAM Avela che. jyAM sudhI samyak-zrutajJAnano prazna che tyAM sudhI to te saMjJA (manasahita) paMcendriya jIvomAM ja saMbhave che ane te paNa koI koIne thAya che, badhAne nahIM. 244 graMthamAM zAstrajJAnanuM mahattva darzAvavAnuM kAraNa e che ke A zAstra saddaSTirUpa samyagdarzananI prAptimAM pramukha bAhya nimitta kAraNa che. je rIte zAstra saSTirUpa samyagdarzananI prAptimAM kAraNa che te rIte zAstrajJAnI guru paNa samyagdarzananI prAptimAM kAraNa che kAraNa ke guruno upadeza ja zAstrajJAna ke saSTirUpa samyagdarzananI prAptimAM sahAyaka bane che. tethI graMthamAM gurunA mahattvane paNa darzAvavAmAM AvyuM che. zAstrajJAna prApta karavA mATe ziSye guru pAse javuM paDe che ane guru paNa vinIta thavA yogya ziSyane prApta karIne tene samastajJAna Ape che. je ziSya guru sAthe avinaya kare che te A jJAnanI prApti karI zakatA nathI tethI jJAna prApti mATe ziSya je guNothI saMpanna thavuM paDe temAMnA keTalAka 1 juo - pR. 214 pA. Ti. 2. Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnatraya A pramANe che : vinaya, sadAcAra, kartavyaparAyaNatA jitendriyatA vagere. ratnatrayamAM tRtIya sthAna samyakcAritranuM che ane te ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya ane dhanAdi-saMgrahatyAga (aparigraha) rUpa pAMca niyamonA pAlanathI pUrNa thAya che. A badhA niyamonA mULamAM ahiMsAnI bhAvanA rahelI che ane ahiMsAnI pUrNatA pUrNa vItarAgatA (aparigrahatA)nI avasthAmAM thAya che. tethI vItarAgatArUpa cAritranA uttarottara vikAsanI dRSTie sAdhunA samyakcAritrane pAMca bhAgomAM vibhakta karavAmAM Avela che jene sAdhaka kramazaH prApta kare che, sadAcAranuM pAlana karanAra gRhastha ke sAdhu strIpuruSa hoya che. tethI A sadAcArane be bhAgomAM paNa vibhakta karavAmAM Ave che H 1 gRhasthAcAra 2 sAdhvAcAra. 245 gRhasthAcAra sAdhvAcAranI prAraMbhika abhyAsAvasthA che kAraNa ke gRhastha dhIre dhIre potAnA cAritrano vikAsa karato karato sAdhunA AcAra pratye agresara thAya che. gRhasthAcAra pALavAno upadeza emane ja ApavAmAM Ave che ke je sAdhvAcAranuM pAlana nathI karI zakatA. tethI cAritranA sAmAyika Adi je pAMca bheda pADavAmAM AvyA che te sAdhunA AcAranI ja vibhinna avasthAo che. sAmAyikacAritramAM je ahiMsAdi vratonuM sAdhu sUkSmarUpe pAlana kare che te vratonuM pAlana gRhastha potAnA kuTuMbanuM pAlanapoSaNa karatAM karatAM sthULarUpe kare che tethI gRhasthanA ahiMsAdi vrata 'aNuvrata' kahevAya che ane sAdhunA 'mahAvrata' ahIM eka vAta vadhu spaSTa karavA IcchuM chuM ke graMthamAM gRhasthane muktino adhikArI darzAvavAmAM Avela che tenuM kAraNa bAhmaliMga karatAM Abhyantara zuddhinuM mahattva che. anyathA gRhastha gRhasthAvasthAmAMthI kyAreya mukta thaI na zake kAraNa ke te pUrNa vItarAgI thato nathI. jyAM sudhI gRhastha ke sAdhu pUrNa vItarAgI nahIM thAya tyAM sudhI te muktino paNa adhikArI na thaI zake. e sAcuM che ke vItarAgatA ke sadAcAranI pUrNatA bAhmaliMgathI thatI nathI paNa te AtmAnI zuddhi upara AdhAra rAkhe che. jo ke gRhastha kauTuMbika prapaMcomAM Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana khovAyelo rahe che ane tethI tene Atmazuddhino avasara ja ocho maLe che ; jyAre sAdhu sAMsArika badhA jhaMpacothI dUra rahe che tethI tene Atmavizuddhi mATe adhika avasara maLe che. tethI jyAre gRhastha gArhasthya-jIvanamAM raheto hovA chatAM, tenAthI e rIte alaga rahe jema ke jaLamAM rahIne paNa kamaLa jaLathI bhinna rahe che tyAre te gRhastha vAstavamAM gRhastha nathI paNa vItarAgI ja che. gRhasthImAM rahevAne kAraNe teno gArhastha-jIvana sAthe je sUkSma rAgAtmaka saMbaMdha rahe che te paNa aMtima samaye (mRtyu vakhate) chUTI jAya che; tyAre te pUrNa vItarAgI thaI muktino adhikArI banI jAya che. A bAbata vizeSa vicAra 'mukti'nA prakaraNamAM karavAmAM Avaze. A rIte A prakaraNamAM saMsAranAM du:khomAMthI nivRtti meLavavA mATe tathA avinazvara sukharUpa mokSanI prApti mATe samyagdarzana, samyajJAna ane samyakcAritrarUpa ratnatrayanuM saMkSepamAM varNana ka2vAmAM AvyuM che, prasaMgavaza samyajJAnanA prakaraNamAM jJAnanI prAptimAM nimittarUpa guru-ziSya saMbaMdho tathA temanAM kartavyo AdinuM paNa varNana karavAmAM AvyuM che. ra46 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 sAmAnya sAdhvAcAra je ahiMsAdi pAMca naitika vratone gRhastha aMzataH (sthULarUpe) pALe che tene ja sAdhu saMpUrNa rIte (sUkSmarUpe) pALe che. sAdhunA bAhyaveza vageremAM paristhiti anusAra niyamo ane upaniyamonA svarUpe pheraphAra thayA kare che. teno spaSTa saMketa ApaNane kezi-gautama saMvAdamAM maLe che. temA darzAvavAmAM AvyuM che ke bhagavAna mahAvIre kayA prakAre bhagavAna pArzvanAthe prabodhelA dharmamAM dezakAlAnurUpa parivartana karyuM. A prakAranAM parivartana thavA chatAM paNa sAdhunA mULa AcAramAM kaMI pheraphAra thayo nathI kAraNa ke je parivartana thayuM te deza-kALanI paristhitine dhyAnamAM rAkhIne mAtra bAhya-upAdhibhUta niyamo tathA upaniyamomAM karavAmAM AvyuM jethI sAdhu aMtaraMga AtmavizuddhimAM dRDha rahe. tethI graMthamAM sarvatra bAhya-upAdhinI dRSTie aMtaraMga Atma-vizuddhine zreSTha darzAvavAmAM Avela che. sAdhunA AcArane suvyavasthita rUpa ApavA mATe tene be bhAgomAM vibhakta karI zakAya. 1 sAmAnya sAdhvAcAra ane 2 vizeSa sAdhvAcAra. sAmAnya sAdhvAcAra : sAdhu dvArA dararoja je prakAre sadAcAranuM sAmAnya rIte pAlana ka2vAmAM Ave che tene sAmAnya sAdhvAcAra kahevAmAM Ave che. temAM mukhya-rUpe nIcenA viSayo upara vicAra karavAmAM Avaze : 1. dIkSAnI utthAnikA - dIkSA pahelAMnI sthiti 2. bAhya upakaraNa (upadhi) - vastra, pAtra Adi bAhya-sAdhana 3. mahAvrata - ahiMsAdi pAMca naitika niyama 4. pravacanamALAo (gupti tathA samiti) - mahAvratonI rakSA mATe pravRtti ane nivRttimAM sAvadhAnI Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 uttarAdhyayana-sUtra H eka parizIlanA 5. Avazyaka - cha nitya-karma 6. sAmAcArI - samyaka dinacaryA tathA rAtricaryA 7. vasati athavA upAzraya - rokAvAnuM sthAna 8. AhAra - khAnapAna vizeSa sAdhvAcAra : je AcAranuM sAdhu vizeSa avasaroe AtmAnI vizeSa zuddhi mATe vizeSarUpe pAlana kare che tene vizeSa sAdhvAcAra kahevAmAM Ave che. temAM mukhyarUpe nIcenA viSayo para vicAra karavAmAM Avaze : 1. tapazcaryA - tapa 2. parISahajaya - sudhA vagere bAvIza prakAranAM kaSTo sahevAM 3. sAdhunI pratimAo - mRtyu samaye vidhipUrvaka anazanavrata sAthe zarIratyAga viSayanI adhikatAne lIdhe A prakaraNamAM sAdhunA kevaLa sAmAnya AcAranuM ja varNana karavAmAM Avaze ane vizeSa AcAranuM varNana AgalA prakaraNamAM karavAmAM Avaze. dIkSAnI utthAnikA AmAM dIkSA grahaNa karyA pahelAMnI sthitionuM prastutIkaraNa karavAmAM Avela che. jema ke : dIkSA levAno adhikArI, dIkSA pahelAM mAtA-pitAnI anumati vagere. saMsAranA viSayothI nirAsakta ane muktino abhilASI dareka jaNa dIkSA grahaNa karI zake che. temAM jAti, kuLa, AyuSya, liMga vagereno koI pratibaMdha nathI. saMsAranA viSaya-bhogomAM Asakta vyakti zreSTha jAti ke kuLamAM utpanna thaIne paNa e mATe ayogya gaNAya che. tethI cAMDALa jevI nIca jAtimAM utpanna harikezibaLa saMsAranA viSaya-bhogothI nirAsakta thavAne kAraNe sAdhu thaIne devAdi dvArA paNa pUjanIya bane che. te rIte mRgAputra, anAthI ana Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 : sAmAnya sAdhvAcAra 249 bhRgu-purohitanA baMne putro yuvAvasthAmAM tathA bhRgu-purohita, tenI patnI, ISakAra rAjA ane tenI patnI vagere yuvAvasthA pachI dIkSA le che. ariSTanemI tathA rAjImatI vivAhanI maMgaLa ghaDIe ja saMsArathI virakta thaI dIkSita thaI jAya che'. A uparAMta, graMthamAM eka samaye mukta thanAra jIvonI saMkhyAgAnAnA prasaMge vibhinna sthAno, vibhinna-dharmAvalaMbIo ane vibhinnaliMgavALAonI pRthak-pRthak saMkhyA gaNAvavAmAM AvI che. e parathI spaSTa che ke dIkSAmAM sthAna, jAti, liMga vagere koI pratibaMdhaka kAraNa nathI kAraNa ke je mukti prApta karavAno adhikArI thaI zake che te dIkSA levAno adhikArI kema na thaI zake ? tethI graMthamAM janmathI jAtivAdanuM khaMDana karI karmathI jAtivAdanI sthApanA karatAM lakhavAmAM AvyuM che ke 'karmathI brAhmaNa, karmathI kSatriya, karmathI vaizya ane karmathI zudra gaNAya che". jo brAhmaNa nIca karma kare to te sAco brAhmaNa nathI ane sAdhu sAco sAdhu nathI, kAraNa ke bAhyazuddhi karatAM aMtaraMganI zuddhi dvArA ane satkAryo dvArA ja vyakti ucca bane che . tethI siddha thAya che ke sadAcArapAlana ka2vAnA sAmarthyavALI dareka vyakti je saMsAranA viSayothI virakta thaI muktinI abhilASA rAkhe che te dIkSA levAnI adhikArI che. emAM koI ekAnta niyama nathI ke yuvAvasthAmAM bhogo bhogavavA joIe ane pachI vRddhAvasthAmAM dIkSA levI joIe. jo ke e sAcuM ke yuvAvasthAmAM yuvakonI cittavRtti sAMsArika viSaya-bhogo tarapha khUba vadhAre AkarSita rahe che. jethI e avasthAmAM dIkSA levI muzkela che paraMtu e paNa sAcuM ke vRddhAvasthAmAM zarIra 1 juo pariziSTa 2 2 juo - prakaraNa 6 3 kammuNA bambhaNo hoi kammuNA hoi khattio / so kammuNA hoI suddo havai kammuNA / / 4 juo 5 u. 14. 9, 26. 19. 44. -- 13. 25-33. pR. 238. pA. Ti. 3; pR. 239. pA. Ti. 1-3. Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana zithila thaI jatAM dharmanuM pAlana karavuM khUba ja kaThina paDe che, jyAre yuvAvasthAmAM te pAlana zakya che. yuvAvasthAthI jo dharmanuM pAlana karavAno prayatna karavAmAM Ave to vRddhAvasthAmAM paNa tene dhAraNa karavAnuM sAmarthya TakI rahe che. tethI graMthamAM kahevAmAM AvyuM che ke jene mRtyu sAthe maitrI hoya athavA je mRtyuthI bacI zake. ema hoya te ja AvatI kAlanI rAha jue. dIkSA mATe mAtA-pitAnI anumati dIkSA letAM pahelAM mAtA-pitA ane saMbaMdhIjanonI anumati levI joIe. jo te gharanI jyeSTha vyakti hoya to putrAdine samRddhi vagere soMpIne dIkSA laI levI joIe". jo mAtA-pitA putrane dIkSA mATe anumati na Ape ane bhogo pratye lalacAve to dIkSA levA IcchanAranuM prathama kartavya e che ke teNe mAtApitAne samajAvavAno prayatna karavo joIe. pachI AtmakalyANa mATe dIkSA laI levI joIea. ariSTanemI ane rAjImatIe dIkSA pahelAM mAtA-pitAnI anumati lIdhI hatI ke nahi tenuM jo ke graMthamAM varNana nathI paraMtu, dIkSA lIdhA pachI vAsudeva vagere tenA kuTuMbIjana tene abhilaSita manorathaprApti mATenA AzIrvAda avazya Ape che'. tethI temanI anumatinI puSTi maLI jAya che. dIkSA pahelAM mAtA-pitA pAsethI AjJA levI e emanA pratye vinaya ane kartavyaparAyaNAtAnuM sUcaka che. parivAra ane sAMsArika viSaya-bhogono tyAga mAtA-pitAnI AjJA lIdhA bAda sAdhake mAtA-pitA, bhAI, patnI, putra vagere badhA kuTuMbIjano tathA saMsAranA badhA padArthone mahAmoha ane mahAbhaya 1 jassatthi maccuNA sakkhaM jassa vAtthi palAyaNaM / jo jANe na marissAmi so hu kaMkhe sue siyA || 2 3. 14. 6-7, 19. 10-11, 24, 86, 87, 20. 10. 34. 3 puttaM Thave rajje abhiNikkhamaI namI rAyA / 4 3. adhyayana 14, 19. 5 3. 22. 25-26, 31. 3. 14. 27. 13. 9. 2. Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 : sAmAnya sAdhvAcAra 251 pedA karanArA jANIne jema hAthI baMdhana toDI vanamAM jato rahe che, manuSya okelI vastune choDI de che, sarpa kAMcaLIne choDI de che?, rohita jALane bhedIne jatuM rahe che*, kapaDAM uparathI dhULane khaMkherI nAkhavAmAM Ave che, kauMca pakSI AkAzamAM koI na roke evI rIte UDI jAya che, haMsa vistRta jALanuM bhedana karIne cAlyuM jAya che te rIte (badhuM) choDI devuM joIe. A uparAMta, deva 1 nAgo bva baMdhaNaM chittA appaNo vasahiM vae / -3. 14. 48. jIhittu saMta ca mahAsilesaM / -3. ra1. 11. tathA juo u. 1-1; 9-15, 61; 15. 9-10, 16; 18. 31; 19. 90; 35. 2-3 vagere 2 ciccA Na ghaNaM ca bhAriyaM pavvaio hi si aNAgAriyaM / mA vaMti paLo vi vi... -3. 10. ra9. tathA juo u. 1ra. ra1-rara u jahA ya bhoI taNuyaM bhuyaMgo nimmoyaNiM hicca paloi bhutto / megha gAyA pathati mo..... I. -3. 14. 34. tathA juo u. 19 .87 4 chiMdittu jAlaM avalaM va rohiyA macchA jahA kAmaguNe pahAyA / -3. 14. 35. 5 iDDI vittaM ca mitte va puttadAraM ca nAyao / reNuaM va paDe laggaM niddhaNittA Na niggao / / -3. 19. 88. 6 naheva kuMcA samaikkamaMtA tayANi jAlANi dalittu haMsA / paleti puttA ya paI ya majjhaM te haM kahaM nANu gamissamekApa // -3. 14, 36. 7 ejana Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rapara uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana vagerenI preraNAthI koI alabhya vastunI paNa prApti thAya to tene prApta karavAnI manathI paNa kalpanA na karavI joIe. jo te rAjA hoya to teNe ema na vicAravuM joIe ke mArA pachI A gRha, deza, nagara vagerenI rakSA kema thaze? kAraNa ke vigatamAMhavALAne mATe koI kArya karavuM bAkI rahetuM nathI. dIkSA letI vakhate jo tenAM Azrita pANI nirAzrita thaI rokakaLa karavA lAge to paNa huM ApanI sAthe sAro vartAva nathI karato" ema vicArI, dIkSAno vicAra mAMDI vALavo na joIe, paraMtu, ema vicAravuM joIe ke jema phaLavALuM vRkSa paDI jAya pachI tenA Azrita jIvo nirAzrita thaI jAya tyAre vRkSane doSI gaNavAmAM AvatuM nathI te rIte koI vyakti dIkSA le tyAre tenA Azrita jIvo nirAzrita thaI raDavA mAMDe to dIkSA lenAra upara koI doSa Avato nathI. Azrita vyaktionA raDavAnuM kAraNa emano potAno svArtha che. tethI graMthamAM namipravrajyA adhyayanamAM rAjA naminA hRdayamAM dIkSA samaye utpanna thanAra A prakAranA aMtardhvandane Indranami saMvAda dvArA samAdhAnanA rUpamAM upasthita karavAmAM Avela che. dIkSA palAyanavAda nathI gRhasthAzramanI muzkelIothI gabharAIne sAdhu-dharmamAM dIkSita thavuM e palAyana nathI. tethI rAjA naminI dIkSA samaye jyAre Indra temane kahe che ke gRhasthAzramane choDIne anya Azrama (saMnyAsAzrama)nI prArthanA karavA karatAM uttama che ke Apa gRhasthocita kartavyo karo tyAre rAjA nami uttara Ape che ke ajJAnI mAsamAM kevaLa eka vAra kuzAgra mApano AhAra kare che te paNa A sarvaviratirUpa suvikhyAta dharma (saMnyAsAzrama)nI soLamI kaLAne paNa prApta karI zakato 1 devAbhiogeNa nioiNNaM dinAsu ranA maNasA na jhAyA / nariMdadeviMdabhivaMdieNaM jeNAmi vaMtA isiNA sa eso // -3. 1-21. tathA juo - u. 1ra-rara Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 : sAmAnya sAdhvAcAra rapa3 nathI. A parathI spaSTa che ke dIkSA levI e gRhasthAzramamAMthI palAyana nathI. jo sanyAsa levA chatAM rAga-dveSanI bhAvanA cAlu rahetI hoya to tene palAyana kahI zakAya. tethI jena-sAdhu mATe sarva prakAranAM mamatvanI sAthe potAnA deha sAthenuM mamatva paNa choDI devAnuM kahevAmAM AvyuM che. dIkSAguru dIkSA letI vakhate sAmAnya rIte dIkSA denAra gurunI paNa AvazyaktA rahe che. sAdhaka jenA sAMnidhyamAM dIkSita thAya che te teno "dIkSAguru' kahevAya che. jo AvA koI dIkSAguru na maLe to samartha thatAM te svayaM dIkSA laI zake che ane dIkSita thaI anya lokono paNa dIkSAguru banI tene sAdhudharmamAM dIkSita karI zake che. jema ke rAjImatI prathama svaye dIkSA le che ane pachI anya jIvonI dIkSAguru bane che. ahIM eTalI vizeSatA che ke je uMmaramAM moTo hoya te ja gura bane ema nathI paNa je prathama dIkSA le che te gura bane che. jenI dIkSA jeTalA adhika samayanI hoya teTalo te adhika pUjyapaNa bane che. tethI dIkSA laI lIdhA pachI te potAnA mAtA-pitA Adi badhA kuTuMbIjano dvArA paNa 1 mAse mAse tu jo bAlo kusaggeNaM tu bhuMjae / na so sukkhAyadhammassa kalaM agdhai solasiM / / -3. 9. 44. 2. je kamhivi na mucchie sa bhikkhU / -3. 15. 2. vI saTTakAyA suicattadehA / -3. 1ra. 42. 3 saMjao caiuM rajjaM nikkhaMto jiNasAsaNe / gaddabhAlissa bhagavao aNagArassa aMtie // -3. 18. 19. 4 sA pavvaiyA saMtI pavvAvesI tahiM bahuM / -3. 12. 32. Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana pUjya banI jAya che. vastrAbhUSaNano tyAga ane kezaloca dIkSita thanAra sAdhake sarvaprathama potAnAM badhA vastrAbhUSaNono tyAga karavo paDe che. tyArapachI potAnAM zira ane dADhInA vALane baMne muThThIthI jAte athavA bIjAnI madathI ukheDI nAkhavA paDe che jene kezaloca kahevAmAM Ave che. Ama sAdhake dIkSA letAM pahelAM sarvaprathama potAnAM kuTuMbIjanonI AjJA levI paDe che. tyAra pachI te kuTuMba ane parivAranA snehIjanono moha choDIne tathA saMsAranA viSayabhogono tyAga karIne dIkSAguru pAse jAya che. tyAM pahoMcIne te potAnAM badhA vastra ane ghareNAM vagereno tyAga karIne baMne hAthe potAnA vALane paNa ukheDI nAkhe che. tyAra pachI te sAdhunA niyama vagerene grahaNa kare che. A dIkSA saMsAranA kaSTamaya jIvanamAMthI karela palAyana nathI ane te koI paNa vyakti laI zake che. bAhya upakaraNa athavA upadhi graMthamAM sAdhunA bAhyaveza tathA upakaraNa vagerenA viSayamAM je saMketa maLe che te parathI jANavA maLe che ke sAdhu gRhastho pAsethI maLela sAdhAraNA vastro 1 evaM te rAmakesavA dasArA ya bahUjaNA / ariTThanemi vaMditA aigayA bAragAuriM / / -3. rara. ra7. 2. AbharaNANi ya savvANi sArahissa paNAmaI / -3. ra2. ra0. sayameva lucaI kese paMcamuTThIhiM samAhio / -3. rara. ra4. tathA juo - u. rara. 30-31. Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 : sAmAnya sAdhyAcAra 255 paheratA tathA pAtra vagere keTalAMka bIjAM upakaraNa paNa potAnI pAse rAkhatA. keTalAka sAdhu vastrarahita paNa rahetA. kezigautama-saMvAdamAM bhagavAna pArzvanAthanI paraMparAnA ziSyo ane bhagavAna mahAvIranI paraMparAnA ziSyomAM "sAMtarottara (vastrasahita) ane "acela" ( varahita)nA bhedane anulakSIne eka saMvAda 1 sAMtarottara - kezie bhagavAna pArzvanAthanA dharmane je saMtaruttara (sAMtarottara) darzAvela che te vicAraNIya che kAraNa ke A zabdanA arthanI bAbatamAM vidvAnomAM vicAra-bheda jovA maLe che jema ke : ka sAMtarANi - vardhamAnasvAmiyatyapekSayA mAnavarNavizeSata: savizeSANi, uttarANi - mahAmUlyatayA pradhAnAni prakramAt vastrANi yasminasau sAntarottaro dharma: pArthena dezita: / -3. (23. 13.) . ha. pR. 295. kha apagate zIte vastrANi tyAjyAni athavA... zItaparIkSArthaM ca sAntarottaro bhavet / sAntaramuttaraM - prAvaraNIyaM yasya sa tathA kvacit prAvRNoti kvacit pArthaverti bibharti zItAzaMkayA nAdyApi parityajati, athavA'vamacela eka kalpa-parityAgAt dvikalpadhArItyarthaH, athavA zanaiH zanai: zIte'pagacchati sati dvitIyakalpamapi parityajet tata ekazATaka: saMvRtta: athavA'tyantike zItAmAve tadapi parityajedato'celo bhavati asau mukhavastri kArajoharaNamAtropadhiH / - vAra mUtra 20 (travRtti pR. 251) The law thaguht by af41 forbids clothes, but that of the great base parsva ...... an under and upper garment. -. . . mArAM : 45. pR. 1ra3. bhagavAna mahAvIranA dharmane "acala' (vastrarahita) kahevAne lIdhe pratIta thAya che ke "sAntarottara'no artha "sacela" (vastra-sahita) hovo joIe paraMtu uparyukta uddharaNone lIdhe tathA "sacela'nA arthamAM "acala'nI jema "sacela" zabdano prayoga na karIne "sAntarottara' zabdano prayoga karavAthI pratIta thAya che ke "sAntarottara'no artha uttarIya-vastra ane adhovastra-A banne vastro dhAraNa karavAM ema thAya che. AcArAMga sUtra-vRtti (athavA vastra parityAI diWthArItyartha:)thI paNa A matanI puSTi thAya che. athavA Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra56 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana thAya che. temAM pArzvanAthanI paraMparAnA pradhAna ziSya kezi-zramaNa, mahAvIranA pradhAna ziSya gautamane pUche che ke eka ja dharmamAM mAnanArAomAM vastra saMbaMdhI A bheda kevo ? tenA javAbamAM gautama kahe che ke vijJAnamAMthI jANIne dharmanA sAdhanabhUta upakaraNone lagatI AjJA ApavAmAM Ave che. bAhyaliMgato lokamAM mAtra pratIti karAve che ke amuka vyakti sAdhu che paraMtu mokSa pratyenAM sadbhuta sAdhana to jJAna, darzana ane cAritra ja che. Ama kahevAno Azaya e che ke A vastra saMbaMdhI bheda bhagavAna mahAvIre lokonI badalAtI sAmAnya pravRttine AcArAMgasUtravRtti anusAra ja sAttarottara zabdano A artha paNa ucita che ke sAntarottara e sAdhu kahevAya ke je vastra rAkhe to che ja paNa teno upayoga kyAreka ja kare che. uttarAdhyayana-fmavandravRtti anusAra "sAntarottara' zabdano artha je (mahAvIranA vastronI daSTie) bahumUlya ane zreSTha vastra ema karavAmAM Avela che te ucita lAgatuM nathI kAraNa ke acelanI sAthe tenI saMgati besatI nathI. jo ke "acala' zabdano artha TIkAomAM "nima koTinAM vastra" ema paNa karavAmAM Avela che paNa ahIM "acala'no sAdo artha che - vastrarahita. jo evo artha na hoya to "sAntarottara'nI jema acala' zabdano prayoga na karIne "avamacela" (juo pR. 259 pA. TI. 2) zabdano prayoga karavAmAM AvatA ane teno artha harikezibala munie karela paNa che. 1 acelago ya jo dhammo jo imo santaruttaro / desio baddhamANeNa pAseNa ya mahAjasA / / -3. ra3. ra9. 2 vitrANeNa samAgamma dhammasAhaNamicchimaM / -3. ra3. 31. paccayatthaM ca logassa nANAdhihavigapparaNaM / jattathaM gahaNatyaM ca loge liMgapaoyaNaM / -3. 23. 32. tathA juo - u. ra3. 25 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 : sAmAnya sAdhyAcAra 257 dhyAnamAM rAkhIne karela che. lokonI badalAtI pravRttine darzAvatAM lakhavAmAM Avela che ke prathama tIrthaMkara bhagavAna AdinAthanA samayamAM manuSya saraLa prakRttino tathA mUrkha hato (gunaDa), covIzamA (aMtima) tIrthakara bhagavAna mahAvIranA samayamAM manuSya kuTila prakRtino tathA mUrkha (vaMS) hato tathA baMne tIrthakaronA madhyakALa (bIjAthI mAMDI trevIsamAM tIrthakaranA samaya)mAM manuSya saraLa prakRtino tathA vyutpanna (gunA) hato. AnuM tAtparya e ke madhyakALanI vyakti saraLa ane vyutpanna hovAthI dharmane saraLatAthI yogya rIte samajI jatI tathA temAM kutarka vagere na karIne yathAvata tenuM pAlana karatI. tethI madhyakALamAM vastrAdinA niyamomAM chUTachATa devAmAM AvI hatI paraMtu AdinAtha tathA mahAvIranA kALamAM vyaktio mUrkha (alpajJa) hovAthI ema samajIne ke kyAMka vastrAdimAM rAgabuddhi na karavA mAMDe tethI vastrAdinA viSayamAM pratibaMdha lAgu karavAmAM Avela. mahAvIranA kALamAM ema karavuM vaLI vadhAre Avazyaka hatuM kAraNa ke e kALanI vyakita vakra hovAthI katarka dvArA dharmamAM bheda pADavAnI pravRtti zarU thaI hatI. tethI mahAvIranA kALamAM sthavirakalpa (apavAdamArga)nI dRSTie sAdhAraNA koTinAM vastra dhAraNa karavAnI tathA jinakalpa (utsargamArga)nI apekSAe nagna rahevAnI anumati ApavAmAM AvI. e parathI pratIta thAya che ke sAdhu kAM to sAdhAraNa koTinA vastradhArI hatA athavA nagna hatA. sAdhu mATe sahana karavAnA pramukha (rara) bAvIza kaSTo (parISaho)mAM acela hovApaNAne paNa eka kaSTa mAnavAmAM Avela che jenuM varNana karatAM lakhavAmAM AvyuM che ke sAdhue vastra phATI jAya athavA pote nagna banI jAya to paNa navAM vastranI abhilASA na karavI. - - 1 purimA ujjujaDDA vakkajaDA ya pacchimA / majjhimA ujjupanA u teNa dhamme duhA kae / purimANaM ubbisojjho u carimANaM duraNupAlao / kappo majjhimagANaM tu suvisojjho supAlao / / -3. 23. ra6. ra7. 2 juo pR. ra55. pA. Ti.1. 3 juo pR. 35. pA. Ti.2. Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana jo ke sAdhu badhA prakAranA parigrahathI rahita hoya che; tathApi jIvikAnirvAha, dharmapAlana tathA lokamAM pratIti karAvavA mATe te je Avazyaka bAhya upakaraNonuM grahaNa kare che tene upadhi athavA upakaraNa kahevAmAM Ave che. tene mukhyataH be bhAgomAM vibhakta karavAmAM Ave che. 1. sAmAnya upakaraNa (odhopadhi) ane vizeSa upakaraNa (aupagrahikopadhi). - sAmAnya upakaraNo je vastrAdi sAdhunA upayogamAM dararoja Ave che tene sAmAnya upakaraNa (ozopadhi) kahevAmAM Ave che. zvetAMbara saMpradAyamAM sthavirakalpI sAdhu mATe vartamAnamAM evAM cauda upakaraNa rAkhavAnI chUTa che. paraMtu graMthamAM A prakAranA je upakaraNono ullekha maLe che te A pramANe che. 1. mukhavastrikA zveta kapaDAnI paTTI jene jaina zvetAMbara sAdhu haMmezAM pAse rAkhe che. keTalAka mukha upara bAMdhI rAkhe che. digabara paraMparAnA sAdhu A upakaraNane dhAraNa karatA nathI. 1 ohAvahovaggAhiyaM bhaNDagaM duvihaM mujI / -3. 24-13. 2. e cauda upakaraNa A pramANe che : 1. pAtra, 2. pAtrabaMdha, 3. pAtrasthApana, 4.pAtrAmArzanikA, pa. paTala, 6. raja strANA, 7. gucchaka, 8-9 be cAdara, 10. UnanuM vastra (dhAbaLo), 11. rajoharaNa, 1ra. mukhavastrikA, 13. mAtraka (pAtra vizeSa) ane 14. colapaTTaka (laMgoTI) je. sA. I. pU. ra42. 3 pubbilammi cauSmAe paDilehimANa bhaNDayaM / .... .... .... .... || muhapotti paDilehittA paDilahijja gocchagaM / gocchagalaiyaMgulio vatthAI paDilehae / -3. ra6. ra1. ra3. Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 : sAmAnya sAmrAcAra ra59 2. rajoharaNa (gocchaka) : jIvonI rakSA karavA tathA dhULa vagerene sApha karavAnI khAsa prakAranI sAvaraNI. e paNa sAdhu pAse dararoja rAkhavAmAM Ave che kAraNa ke pratyeka kAyika-kriyAnA prAraMbhamAM tenI jarUra paDe che. digaMbaraparaMparAnA sAdhuo mATe paNa A Avazyaka upakaraNa che. 3. pAtra (bhAMDaka) lAkaDuM, tuMbaDI ke mATI vagerenuM vAsaNa. teno upayoga AhAra, jaLa vagere lAvavAmAM ane rAkhavAmAM thAya che.AcArAMgasUtramAM AvazyaktAnusAra be cAra pAtra rAkhavAno ullekha maLe che. A paNa eka jarUrI upakaraNa che. digaMbara paraMparAnA sAdhu mAtra eka pAtra rAkhe che ane tene kamaMDaLa" kahevAmAM Ave che. 4. vastra paheravAnAM kapaDAM. A vastra sAdhAraNA koTinAM hatAM jethI e pratye mamatva na baMdhAya. jo ke mahAvIre acela dharma (nagna rahevuM)no upadeza Apelo. paraMtu harikezibalane "avamaelae" (sAdhAraNa-koTinA vastravALA) kahevAmAM Avela che. A uparAMta, vastrone dararoja ukheLIne tene yogya rIte tapAsavAM ane rajoharaNathI tenuM pramArjana (saphAI) karavAnuM vidhAna paNa karavAmAM Avela che. e parathI spaSTa thAya che ke sAdhue vastra rAkhavAM evI chUTa hatI kharI paNa enI maryAdA nakkI karavAmAM Avela hatI. 5. pAdakaMbala teno graMthamAM be jagyAe ullekha maLe che. AtmArAmajIe baMne jagyAe judA judA be artha karela che. 1. pAdaprIMchana (paga sApha karavAno 1 gAvArasUtra ra. 1. 6. 2 omacelae paMsupisAyamUe saMkaradUsaM parihariya kaNThe / -3. 1ra. 6. 3 juo - pR. 258. pA. Ti. 3. 4 saMthAraM phalagaM pIDhaM nisijjaM pAyakaMbalaM / appamajjiyamAruhaI pAvasamaNi tti vuccai / / -3. 17. 7. paDilehei pamatte avaujjhai pAyakaMbalaM / paDilehAaNAutte pAvasamaNi tiM vuccaI / / -3. 17. 9. Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra60 uttarAdhyayana-sUtraH eka parizIlana kapaDAno TUkaDo ane 2. pAtra ane kaMbala. A baMne arthomAM prathama artha (pAdaproMchana) adhika upayukta mAlUma paDe che kAraNa ke graMthamAM kahevAmAM Avela che ke je sAdhu pAdakaMbalane yogya rIte sApha karyA vagara tenA upara bese che te pApazrama' che. vizeSa upakaraNa. je upakaraNa upayoga karyA pachI gRhasthane pAchAM ApavAmAM Ave che athavA je khAsa avasare keTaloka samaya levAmAM Ave che tene vizeSa upakaraNa (aupagrahikopadhi) kahevAmAM Ave che. jema ke. 1. pITha : besavA mATe lAkaDAno pATalo 2. phalaka : sUvA mATe lAkaDAnuM pATiyuM 3. zayyA : rahevA mATenuM sthAna (upAzraya) 4. saMstAraka : ghAsa taNakhalAM vageremAMthI banAvela Asana (bistara) A rIte sAdhunA A badhAM upakaraNomAM mukhavastrikA, rajoharaNa vagere Avazyaka che ane pITha, phalaka vagere vizeSa. Agama-graMthomAM strIo mATe keTalAMka vadhAre upakaraNa rAkhavAnI anumati ApavAmAM Avela che. A upakaraNa saMyamamAM upakAraka hovAthI ja jarUrI che. tenAthI sAdhunI oLakhANa paNa thAya che. pAMca mahAvrata sAdhu dIkSA lIdhA pachI sarva prathama pAMca naitika mahAvratone dhAraNa kare che. A mahAvrata sAdhunA saMpUrNa AcAranA AdhArastaMbha che. tenAM nAma A pramANe che. 1 DaoN. mohanalAla mahetAe pAdaprIMchanano artha rajoharaNa karela che. -juo jaina AcAra pR. 165 2 juo - pR. 229, pA. di. 4. 3 ejana u. 25. 3. 4 je. sA.bu. i. bhAga - 2 pR. 200 5 juo pR. 2pa6 pA. Ti. 2 6 ahiMsa saccaM dha ateNagaM ya tatto ya baMmaM apariggaraM ca / paDivajjhiyA paMcamahavvayANi carijja ghammaM jiNadesiyaM viu / -3. 21. 1ra. tathA juo . 1ra. 41. Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 : sAmAnya sAdhvAcAra 1 ahiMsA - mahAvrata H sarva prakAranA prANAtipAtathI viramavuM. mahAvrata : sarva prakAranA asatya kathanathI viramavuM. 2 satya 3 acaurya - mahAvrata : sarva prakAranA adattAdAnathI viramavuM. 4 brahmacarya - mahAvrata : badhA prakAnA yona saMbaMdhothI viramavuM. 5 aparigraha - mahAvrata : sarva prakAranA dhana vagerenA saMgrahanuM viramaNa. A pAMca prakAranA vratonuM atisUkSmarUpe pAlana karavuM e ja mahAvrata kahevAya che. tenAM svaparUpAdi A pramANe che : - ahiMsA mahAvrata : mana-vacana-kAyA tathA kRta-kArita-anumodanAthI koI paNa paristhitimAM trasta ane sthAvara jIvone du:khita na karavAM e ahiMsA mahAvrata che'. manamAM koI bIjAne pIDita karavAnuM vicAravuM tathA koI bIjA dvArA koI anyane pIDita karavAnuM vicAravAmAM Ave tyAre tenuM samarthana karavuM e paNa hiMsA che. tethI graMthamAM kahevAmAM Avela che ke hiMsAnI anumodanA kare che te paNa tenA phaLane bhogavyA vagara rahI zakato nathI. bhagavAna ariSTanemI jyAre potAnA vivAha vakhate jue che ke ghaNAM pazuone mArA nimitte (vivAhanI khuzImAM khAvA mATe) mAravAmAM Avaze tyAre teo kahe che ke A bAbata mArA mATe kalyANaprada nathI. jeo hiMsAmAM sukha mAne che tenI bAbatamAM graMthamAM khUba ja suMdara rIte kahevAmAM AvyuM che ke sukha du:kha potAnA AtmAmAM ja rahe che tathA badhA jIvone potAnA prANa priya hoya che. tethI hiMsAvRtti choDIne tenI 1. jaganissiehiM bhUehiM tasanAmehiM thAvarehiM ca / no tesimArabhe daMDaM maNasA vayasA kAyasA caiva // - tathA juo 6. 12. 39, 41; 25. 23 vagere 2 na hu pANavahaM aNujANe muccejja kayAi savvadukkhANaM / 3 jai majjha kAraNA ee hammeti subahujiyA / na me eyaM tu nissesaM paraloge bhavissaI || ra61 13. 8. 10. ~ 3. 8. 8. --3. 22. 19. Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra6ra uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana rakSA karavI joIe. ahiMsAvatI sAdhu mATe eTaluM ja nahIM paNa potAnuM paNa ahita karanAra pratye kSamAbhAva rAkhavo, tene abhayadAna ApavuM, sadA vizvamaitrI ane vizvakalyANanI bhAvanA rAkhavI tathA koI vadha karavA mATe tatpara bane to paNa enA pratye jarA paNa krodha na karavo e paNa Avazyaka che. A uparAMta, gRhanirmANa, annapAcana, zilpakaLA, jaya-vikraya, agni saLagAvavo vagere kriyAo paNa ahiMsAvratI sAdhue pote na karavI tathA bIjA pAse karAvavI paNa nahi kAraNa ke A kriyAo karatI vakhate sUkSma jIvonI hiMsA thAya che. tethI sAdhue bhikSA vagere letI vakhate A badhA doSothI bacavuM Avazyaka che ema 1 ajjhatthaM savvao savvaM dissa pANe piyAyae / na haNe pANiNo pANe bhayaverAo uvarae / / / -8. 6. 7. tathA juo - u. 6. 2; 13, ra6 vagere 2 puvviM ca iNi ca aNAgayaM ca maNappadoso na me asthi koi / -3. 1ra. 13. mahappasAyA isiNo havaMti na hu muNI kovaparA havaMti / - 3. 1ra. 31. hao na saMjale bhikkhU maNaM pi na paosae / -3. 2. ra6. me tiM bhUesu kappae / -3. 6. 2. hiyanissesAe savvajIvANaM / -3. 8. 3. tathA juo - u. ra-ra3-ra7, 13. 15; 1pa-16, 18. 11. 19. 90, 93, 20. pa7, 21. 13 vagere 3 na sayaM gihAI kuvijjA Neva anehi kArae / gihakammasamAraMbhe bhUyANaM dissae vaho / -3. 35. 8. tathA juo - u. 35. 9-15; 15-16, 21. 13. vagere Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 : sAmAnya sAdhvAcAra ra63 darzAvavAmAM AvyuM che. maLa-mUtra Adino tyAga karatI vakhate sUkSma jIvonI hiMsA na thAya te mATe bahu nIce sudhI acittabhUmimAM maLa-mUtra visarjana karavAno nirdeza karavAmAM Avyo che. e sAthe, vaidika yAgAdi kriyAo hiMsArUpa hovAthI graMthamAM ahiMsA-yajJa karavAno upadeza ApavAmAM Avyo che. A ahiMsAvratanuM sArI rIte pAlana karavA mATe jarUrI che ke ahiMsAvatI pramAda (asAvadhAnI)thI rahita thaIne AcaraNa kare kAraNa ke pramAdapUrvaka karavAmAM Avela AcaraNa ahiMsAthI yukta hovA chatAM paNahiMsArUpa che tathA apramAdapUrvaka karavAmAM Avela AcaraNa hiMsAthI yukta hovA chatAM paNa ahiMsArUpa che tethI pramAdarahita thaIne AcaraNa karavAno upadeza ApavAmAM Avyo che. tathA ahiMsAvratanA pAlanane duSkara darzAvavAmAM AvyuM che*. A uparAMta graMthamAM ahiMsAvratanuM pAlana karanArane brAhmaNa kahevAmAM Avela che" tathA tenuM pAlana na karanArane janmAMtaramAM narakanI prAptinuM phaLa maLe che ema darzAvavAmAM AvyuM 1 juo - eSaNA ane uccAra samiti 2 juo - prakaraNa 7 tathA mAro nibaMdha yajJa: eka anucittana "zravaNa - sapTembara 1966 3 khippaM na sakkei vivegameuM tamhA samuTThAya pahAya kAme / samikkha loyaM samayA mahesI appANarakkhI careppamatto / -3. 4. 10. maradu va jiyadu va jIvo ayadAcArassa NicchidA hiMsA / payadassa Nasthi bandho hiMsAmitteNa samidassa / / -ravRta sarvArthasiddhi 1. 13. juo u. -22; 4. 6-8; 6. 13; 10. 1-36; 21. 14-15; ra6. rara vagere 4 samayA savvabhUesu sattamittasu vA jage / pANAivAyAvirahe jAvajjIvAe dukkaraM // - 3. 19. ra6. 5 tasa pANe ciyANettA saMgaheNa ya thAvare / jo na hiMsai tiviheNa taM vayaM bUma mAhaNaM // -3. 25. ra3, Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra64 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana che. vaidika saMskRtimAM paNa ahiMsAne samasta dhArmika-kAryonuM zreSTha anuzAsana mAnavAmAM Avela che. Ama, ahiMsAvratI sAdhue evI koI paNa kriyA ke mAnasika saMkalpa Adi na karavo joIe je bIjA mATe du:khano hetu bane enuM kAraNa e che ke satya, acaurya, brahmacarya ane aparigraha A mahAvratonA mULamAM tathA sAdhunA anya AcAraparaka jeTalA niyama upaniyama che te badhAnAM mULamAM ahiMsA ja rahela che. satya mahAvrata krodha, lobha, hAsya, bhaya ane pramAda vagere asatya bolavAnAM kAraNo hAjara hoya chatAM, mana-vacana-kAyA tathA kRta-kArita-anumodanAthI kyAreya asatya na bolIne dararoja sAvadhAnIpUrvaka hitakArI, Arthika ane priya vacano ja bolavAM e satyamahAvrata che. tethI nirarthaka ane ahitakara bolAyeluM vacana satya hovA chatAM paNa tyAjya che. A rIte satya mahAvratIe asatya vacana paNa na bolavuM joIe. A uparAMta, "bhojana sarasa banyuM che", "sArI rIte rAMdhavAmAM Avela che' evAM sAvadya vacano (doSa yukta vacano) tathA "Aje huM A kArya jarUra karIza', "jarUra Ama thaze' evAM nizcayAtmaka vAkyo paNa 1 pANavahaM miyA ayANaMtA maMdA narayaM gacchati / -3. 8. 7. 2 ahiMsayaiva bhUtAnAM kArya zreyo'nuzAsanam / -manusmRti 2. 159. 3 kohA va jai vA hAsA lohA vA jai vA bhayA / musaM na vayaI jo u taM vayaM bUma mAhaNaM / / - 3. ra5. ra4. niccakAlappamatteNaM musAvAyavivajjaNaM / bhAsiyavvaM hiyaM saccaM niccAutteNa dukkaraM / / -3. 19. 27. 4 vayajoga succA na asabbhamAhu / -3. 21. 14. Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 : sAmAnya sAdhvAcAra ra65 sAdhue bolavAM joIe nahIM. kAraNa ke sAvadya vANI bolavAthI hiMsAnI ane nizcayAtmaka vANI bolavAthI mithyA thavAnI AzaMkA rahe che. Ama, satyamahAvratI mATe mana-vacana-kAyathI ane kRta-kArita-anumodanAthI koI paNa avasthAmAM upayogahIna (nirarthaka), sAvadya, nizcayAtmaka asabhya, (azobhana), ane ahitakara vacana na bolavAM joIe paNa uparyukta doSone bacAvI letAM dararoja sAvadhAnIpUrvaka hitakArI, alpa ane priyavacana ja bolavAM joIe. trividha satya ane tenuM phaLa : graMthamAM vacana bolavAnI kramika traNa avasthAo darzAvavAmAM AvI che. 1 manamAM bolavAno saMkalpa (saMrakSma), 2 bolavAno prayatna (samAraMbha) ane 3 bolavAnI pravRtti (AraMbha). vacana bolavAnI A traNa kramika avasthAomAM satya bolavArUpI pravRtti karatAM tenAM ja kramaza: nAmo, bhAvasatya, karaNasatya ane yogasatya che. arthAt manamAM satya bolavAno saMkalpa karavo e "bhAvasatya', satya bolavAno prayatna karavo e karaNasatya' ane satya bolavuM e "yogasatya che. A trividha satyathI je mULanI prApti thAya che te A pramANe che : 1 bhAvasatyanuM phaLa : bhAvasatyathI sAdhakanuM aMta:karaNa vizuddha thAya che ane te dharmanuM sevana karI A janmane ane AgAmI janmane paNa saphaLa kara che. 1 musaM parihare bhikkhU Na ya ohAriNIM vae / bhAsA dosaM parihare mAyaM yaM vajjae sayA / / 3. 1. 24. sukaDitti supakkiti succhiNNe suhaDe maDe / suNiTThie sulaTThitti sAvajjaM vajjae muNI / / 3. 1. 36. 2 saMraMbhasamAraMbhe AraMbhe ya taheva ya / vayaM pavattamANaM tu niyatejja jayaM jaI / / 3. 24. ra3. 3 ... bhAvasacceNa bhAvavisohiM jaNayai / bhAvavisohIe vaTThamANe jIve arahaMtapatratasya dhammasya ArAhaNayAe abbhuDhei / arahaMtapatratassa dhammassa ArAhaNayAe abbhuTTittA paralogadhammassa ArAhae bhavai / 3. ra9. 50. Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana 2 kAraNasatyanuM phaLa : AnAthI jIva satyarUpa kriyA karavAnI zakti prApta kare che ane te jevuM bole che tevuM karIne prAmANvika puruSa thAya che`. 3 yogasatyanuM phaLa : mana, vacana ane kAyAnI pravRtti (kriyA)nuM nAma yoga che tethI je kriyA rUpe paNa satyanuM ja pAlana kare che te potAnA yogone vizuddha kare che. 266 Ama, satya mahAvratanA mULamAM paNa ahiMsAnI bhAvanA rahelI che. tethI satya evA ahitakArI vacana bolavAno niSedha karavAmAM Avyo che. A uparAMta, asatya bolanAra vyakti eka asatyane chUpAvavA mATe anya aneka asatyo bole che ane hiMsA, corI vagere kriyAomAM pravRtta thaI du:khI thAya che. AthI viparIta, satya bolanAra sAdhu jevuM bole che evuM ja kare che ane prAmANika puruSa banI sukhI thAya che. vaidika saMskRtimAM paNa satyavratane hajAro azvameghayajJa karatAM caDiyAtuM darzAvavAmAM Avela che tathA A satyavratanuM pAlana karanArane brahmanI prApti thAya che ema paNa kahevAmAM AvyuM che . graMthamAM A vratathI yukta jIvane brAhmaNa kahevAmAM Avela che tathA A vratanuM pAlana karavuM duSkara che ema paNa kahevAmAM AvyuM chepa. acaurya mahAvrata tucchamAM tuccha vastu paNa svAmInI AjJA vagara grahaNa na karavI e acorya mahAvrata kahevAya. mana-vacana-kAya ane kRta-kArita-anumodanAthI A vratanuM karaNasacceNaM karaNasattiM jaNayai / karaNasacce mANe jIve jAvAI tahAkArI yAvi bhavai / jogasacceNaM jogaM visohei / 3 mosassa pacchA ya puratyayo ya paogakAle ya duhI duraMte / evaM adattANi samAyaNayaMto ruve atitto duhio aNisso || 1 2 4 3. A. TI. pR. 1122. 5 juo pR. 264. pA. Ti. 3. 3. 29. 51. 3. 29. 52. 3. 32. 31. Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 : sAmAnya sAdhvAcAra ra67 pAlana karavuM paNa Avazyaka che. A uparAMta, je vastu grahaNa karavAmAM Ave te nirdoSa paNa hovI joIe. kAraNa ke sadoSa vastu grahaNa karatAM hiMsAno doSa lAge che. sAdhu mATe badhI sacitta vastune grahaNa karavAno niSedha che. tethI, koI sacitta vastu Ape to tene levI e paNa corI che. svIkRta vratonuM pAlana na karavuM e paNa corI che. A acauryavratanI daDhatA mATe graMthamAM suMdara rIte kahevAmAM AvyuM che ke "dhanAdi grahaNa karavAM e narakanuM kAraNa che" (hiMsAdimAM pravRtti karAve te kAraNe) evuM samajI sAdhue eka taNakhaluM paNa na levuM. AhAra vagara zarIrano nirvAha thaI zakato nathI. tethI potAnI niMdA karatAM karatAM pAtramAM devAmAM Avela nirdoSa AhArane ja svIkAravo joIe. vaidikasaMskRtimAM AnuM pAlana karanArane brahmatva prApta thAya che ema kahevAyuM che. graMthamAM A vratanuM pAlana karanArane brAhmaNa kahevAmAM Avela che tathA A vratanuM pAlana karavuM muzkela che ema darzAvavAmAM Avela che. brahmacarya mahAvrata mana-vacana-kAya tathA kata-kArita-anumodanAthI manuSya, niyaMca ana deva 1 daMtasohaNamAissa adattassa vivajjaNaM / aNavajjesaNijjassa giNhaNA avi dukkaraM / / -3. 19. 18. cittamaMtamacittaM vA appaM vA jai vA bAhuM / na giNhAi adattaM je te vayaM buma mAhaNaM / / -3. rapa. rapa. 2 AyANaM NarayaM dissa NAyaijja taNAmavi / do guMchI appaNo pAe diNNaM bhuMjijja bhoyaNaM / / 3. 6. 7. 3 u. vA. TI. pR. 11ra3 4 juo pR. 219. pATi. 1. Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana zarIra saMbaMdhI sarva prakAranA maithunasevanano tyAga karavo e brahmacarya mahAvrata che'. graMthamAM tenA aDhAra bhedono saMketa maLe chere. audArika zarIra (manuSya ane tiryaMca saMbaMdhI zarIra) ane vaikriya zarIra (deva saMbaMdhI zarIra) sAthe maithuna sevana saMbhavatuM hovAthI TIkAkAroe A baMne prakAranA zarIro sAthe maithuna sevanano kRtakArita anumodanA tathA mana-vacana-kAyathI tyAga karavA rUpa brahmacaryanA aDhAra bheda gaNAvyA che. brahmacaryanA A je aDhAra bheda gaNAvavAmAM AvyA che te sAmAnya dRSTie che. anyathA dareka vyaktinA zarIrabhedathI tenA aneka prakAro saMbhave che. A brahmacaryanI rakSA mATe nIce jaNAvela dasa prakAranA samAdhi sthAnonuM anupAlana Avazyaka che. samAdhi sthAna : brahmacaryanI rakSA mATe je dasa vizeSa bAbatono tyAga Avazyaka darzAvavAmAM Avela che tene graMthamAM 'samAdhi sthAna'nA nAme vyakta karavAmAM Avela che". cittane ekAgra karavAmAM tenuM vizeSa mahattva hovAthI tene samAdhi sthAna kahevAmAM Avela che. samAdhi sthAnanA dasa prakAro nIce mujaba che : 1 strI vagerethI saMkIrNa sthAnanA sevanano tyAga-strI, pazu vagerenuM jyAM 1. divyamANussatericchaM jo na sevai mehuNaM / maNasA kAyavakkeNaM taM vayaM bUma mAhaNaM // viraI abaMbhacerassa kAmayogarasanuNA / uggaM mahavvayaM baMmaM dhAreyavvaM sudukkaram // 3. 25. 26. 2 3. 31. 14. 3 ejana. A. TI. pR. 1396. 4 ime khalu te therehiM bhagavaMtehi dasa bambhacerasamAhiThANA patrattA, je bhikkhU soccA nisamma saMjamabahule saMvara bahule samAhibahule gutte guttiMdie guttabaMbhacArI sayA appamatte viharejjA | 13. 19. 29. --3. 16. 1. (gha) Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 : sAmAnya sAdhvAcAra AvAgamana saMbhave che evAM maMdira, sArvajanika sthAna, be gharonI saMdhio, rAjamArga vagere sthAnomAM sAdhue ekalA na rahevuM` kAraNa ke strI AdithI saMkIrNa sthAno uparanI hAjarIthI temanI kAmakrIDAo joIne brahmacArInI kAmecchA jAgrata thaI zake che. pUrNa-saMyamIe strInA saMparkathI bacavuM joIe. anyathA rethanemInI jema kAmajanya caMcaLatA saMbhave che. jema bilADIo pAse uMdaranuM rahevuM ucita nathI tema brahmacArI puruSa strI pAse (strIe puruSa pAse) rahevuM ThIka nathI. tethI brahmacArI sAdhu mATe ekAnta sthAna ja upayogI che . 2 kAmarAga vadhAranAra strIkathAno tyAga-manamAM AhlAdane utpanna karanAra tathA kAmarAgane vadhAranAra strIkathA kahevA tathA sAMbhaLavAthI brahmacarya TakI zake nahIM. tethI brahmacArIe strIkathAthI dUra rahevuM joIe . je strIkathAthI dharmamAM 1. jaM vivittamaNAinaM rahiyaM itthijaNeNa ya / bambhacerassa rakkhaTThA AlayaM tu nisevara || samaresu agAresu saMdhIsu ya mahApahe / ego egithie saddhi va ciTThe Na saMlave || 2 juo pariziSTa 2 3 jahA virAlA sahassa mUle na yUsagANaM vasahI pasatthA / emeva itthInilayassa majjhe na baMbhayArissa khamo nivAso || 4 kAmaM tu devIhiM vibhUsiyAhiM na cAiyA khomaiuM tiguttA / tahA vi egaMtahiyaM ti naccA vidittavAso muNiNaM pattho / 5 maNapalhAyajaNajI kAmarAgavivaDDhaNI / bambhararao bhikkhU yIkahaM tu vivajjae // 269 --3. 16. 1. 13. 1. 26. 3. 2. 13. 3. 32. 16. 13. 16. 2. Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra70 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlanA ruci vadhe evI pativratA ke brahmacAriNI strInI kathA kahI zakAya paraMtu evI kathA paNa ekAMtamAM na kahevI joIe kAraNa ke kyAreka teno viparIta prabhAva paNa saMbhave che. 3 strIo sAthe eka Asana upara besavAno tyAga-strIo sAthe eka Asana upara besIne kathA, vArtAlApa, paricaya vagere karavAthI kAma pIDA utpanna thaI zake che tethI brahmacArIe strIonI sAthe paricaya na vadhAravo joIe ane emanI sAthe eka Asana upara na besavuM joIe. vRttikAra nemicandra pUrvaparaMparAno ullekha karatAM kahyuM che ke je sthAna upara koI strI besI cUkI hoya to te sthAna upara tenA UThI javA bAda eka muhUrta sudhI na besavuM joIe kAraNa ke tatkAla tyAM besavAthI zaMkA vagere doSa thavAnI saMbhAvanA rahe che. 4 rAgapUrvaka strIonAM rUpAdi-darzanano tyAga-strIonAM aMgo (mastaka vagere), pratyaMgo (stana, peTa vagere), saMsthAno (keDa vagere) tathA aneka prakAranI manohara mudrAo jovAthI cakSurAga utpanna thAya che tethI brahmacArIe cakSu IndriyanA viSayabhUta strIrUpadarzana karavuM na joIe. jovuM e cakSuno svabhAva che. tethI A prakArano prasaMge upasthita thAya tyAre vItarAgatApUrvaka zubha dhyAna karavuM joIe". strIonA rUpa-lAvaNyamAM Asakti na thAya e mATe graMthamAM 1 taMhA khalu no niggAMthe itthIhiM saddhi sannisejjAgae viharejjA / -3. 16. 3. tathA juo u. 16. 3. (gadya) 11. 2 usthitAsvapi tAsu muhUrta tatra mopaveSTavyamiti sampradAya / -3. 13. 23-24. 3 aMgapaccaMgasaMThANaM cAsaluviyapehiyaM / baMbhacerarao thINaM cakhugijjhaM vivajjae / -3. 16. 4. tathA juo u. 16. 4 (gadya) 11; 32-14-15, 35, 15. 4 itthIjaNassAriyajhANa juggaM / -3. 32. 15. Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 : sAmAnya sAdhyAcAra ra71 strIone "rAkSasI" ane "pakabhUta suddhAM jevA zabdono prayoga karavAmAM Avyo che. rAkSasI strIomAM sAdhue pralobhita na thavuM joIe kAraNa ke te aneka prakAranA cittavALI che tathA vakSasthaLamAM mAMsapiMDa (stana)ne dhAraNa karanArI che. te prathama puruSane pralobhita kare che pachI tenI sAthe gulAma jevo vyavahAra kare che. tethI tene kAdavarUpa jANIne sAdhue pote potAnuM hanana na karavuM tathA AtmagaveSI banI saMyamanuM pAlana karavuM. brahmacArI sAdhue zrotrendriyagrAhma strIonA kUjita (suratakALamAM thanAra kapotAdi pakSIonI jevo avyakta avAja), rUdita (ratikalaha), gIta (gAnayukta avAja), hasita (hAsyayukta avAja), svanita (gaMbhIra avAja athavA suratakALe thato satkAra), kaMdita (karuNA rudana), vilApa (pativiyogajanya pIDA) vagere kAmarAgavardhaka vacanone sAMbhaLavA na joIe kAraNa ke A prakAranA kAmavardhaka vacanonuM zravaNa karavAthI mana calita thaI jAya che. 6 pUrvAnubhUta kAmakrIDAnA smaraNAno tyAga-brahmacArI sAdhue brahmacaryavrata letA pahelAM pUrvAnubhUta karela kAmakrIDAnuM smaraNa na karavuM joIe kAraNa ke ema karavAthI mana vicalita thaI zake che. 1 kaMkuvAmo sthio -3. 2. 17. no rakkhasIsu gijjhejjA gaMDavacchAsu NegacittAsu / jAo parisaM palobhittA khela~ti jahA va dAseMhiM / / -3. 8, 18. 2 kuiyaM ruiyaM gIyaM hasiyaM thaNiyakaMdiyaM / baMbhayerarao thINaM soyagijjaM viyajjae / / -3. 16. 5. tathA juo u. 16. 5. (gadya), 1ra. uhAsaM kiDDa raiMdaNaM sahasAvattAsiyANi ya / baMbhacerarao thINaM nANuciMte kayAivi // -3. 16. 6. tathA juo u. 13. 6. (gadya), 12, 32. 14. Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana 7 sarasa AhArano tyAga-je prakAre svAdiSTa phaLavALA vRkSane pakSIgaNa pIDita kare che te rIte ghI, dUdha vagere rasavALAM dravyonA sevanathI kAmavAsanA uddIpita thaIne pIDita kare che tethI brahmacArI vagere mATe sarasa AhArano tyAga Avazyaka che. 8 atibhojanano tyAga-je prakAre pracura baLataNavALuM vana temAM utpanna thayela dAvAgnijanya vAyunA vegane kAraNe zAMta thatuM nathI te rIte pramANathI adhika bhojana karanAra brahmacArInI indriyAgni (kAmAgni, zAnta thatI nathI. tethI brahmacArI sAdhue brahmacaryanI rakSA ane cittanI sthiratA mATe thoDo AhAra karavo joIe. jo alpAhArathI paNa brahmacaryamAM bAdhA Ave to brahmacaryanI rakSA mATe kyAreka kyAreka AhArano tyAga paNa karavo joIe. tethI granthamAM sAdhunA AhAra grahaNa na karavAnA kAraNomAM brahmacaryanI rakSAne paNa eka kAraNa mAnavAmAM Avela che. 1 paNIyaM bhattapANaM ca khippaM mayavivaDaNaM / baMbhacerarao bhikkhU niccaso parivajjae / -3. 16. 7. rasA pagAmaM na niseviyavvA pAyaM rasA dittikarA narANaM / dittaM ca kAmA samabhivaMti dume jahA sAuphalaM va pakkhI / / -3. 32. 10. tathA juo u. 16. 7. (gadya), 12. 2 dhammaladdhaM miyaM kAle jattatthaM paNihANa / nAimattaM tu bhuMjillA vaMbhacerarao sayA // -3. 16. 8. jahA davaggI pauriMdhaNe vaNe samArUo novasamaM uvei / eviMdiyaggI vi pagAgmabhoiNo na vaMbhayArissa hiyAya kassaI / / -3. 32. 11. tathA juo u. 16. 8. (gadya), 13. 3 juo AhAra prakaraNa 4. Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 : sAmAnya sAdhvAcAra 273 9 zarIranI vibhUSAno tyAga-zarIranA zRMgAra karavAthI kAmecchAo jAgrata thAya che. tethI brahmacArI sAdhue maMDana snAna vagerethI zarIrane alaMkRta na karavuM joIe. 10 zabdAdi pAMca indriya saMbaMdhI viSayonA bhogopabhogano tyAga-madhura zabda, rUpa, rasa, gaMdha ane sparza-A pAMca viSayone kAmavAsanAne jAgRta karavAne kAraNe "kAmaguNa' kahevAmAM Ave che tethI A badhA prakAranA kAmaguNono brahmacArIe tyAga karavo jarUrI che. A rIte, brahmacaryanI rakSA mATe brahmacaryamAMthI calita karanAra jeTalAM zaMkAsthaLo che e badhAno tyAga jarUrI che kAraNa ke e ghaNA ja thoDA samayamAM tAlapuTa jhera (ati kAtIla jhera)nI jema brahmacArI mATe ghAtaka nIvaDe che. graMthamAM brahmacaryanI rakSA mATe je "strI" zabdano sanniveza karavAmAM Avyo che te kAma saMtuSTinuM upalakSaNa che. tethI jene je koIthI paNa kAma saMtRSTi thAya teno teNe tyAga karavo joIe. A samAdhisthAnonuM brahmacaryanI rakSAmAM vizeSa mahattva hovAthI tene ja brahmacaryanI guptio kahevAmAM Avela che. dasamuM samAdhisthAna 1 vibhUsaM parivajjejjA sarIraparimaMDaNaM / baMbhacerarao bhikkhU siMgAratyaM na dhArae / -3. 16. 9. tathA juo u. 16. 9. (gadya), 13. 2 sadde rUve ya gandhe ya rase phAse taheva ya / paMcavihe kAmaguNe niccaso parivajjae / -3, 16. 10. tathA juo u. 16. 10. (gadya), 13. 3 narassa'ttagavesissa visaM tAlauDaM jahA / -3. 16. 13. saMkaTThANAmi savvANi vajjejjA paNihANavaM / -3. 6. 14. 4 3. 31. 10. Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana anya nava samAdhisthAnono saMgraharUpa hovAthI pRthak na mAnatAM navane ja brahmacaryanI guptio tarIke darzAvavAmAM Avela che. brahmacaryanI duSkaratA- brahmacaryane granthamAM anya sarva vrato karatAM adhika duSkara tarIke darzAvavAmAM Avela che. e evuM amogha kavaca che jene dhAraNa karI levAthI anya sarva vrato dhAraNa karavAmAM saraLatA rahe che. tethI tenI duSkaratAnuM pratipAdana karatAM granthamAM lakhavAmAM AvyuM che : mUrkhAnA manane harI levAmAM strIo jeTaluM saMsArabhIru, dharmamAM sthita, mokSAbhilASI manuSya mATe ATaluM duSkara kaMI nathI. je tene pAra karI le che tene mATe zeSa padArtha sukhottara banI jAya che. mahA samudrane pAra karI lenAra mATe gaMgA jevI vizAla nadIo AsAnIthI pAra karavA yogya banI jAya che. A dastaratA adhIra puruSo mATe ja darzAvavAmAM AvI che kAraNa ke teo zleSmAmAM phasAyela mAkhInI jema temAM phasAI jAya che ane pachI je rIte kIcaDavALA taLAvamAM phasAyelo hAthI kIcaDathI rahita kAMThAne joI rahe che ane temAMthI bahAra nIkaLI zakato nathI te rIte kAmAdimAM Asakta e mANaso kAmAdi viSayone choDI zakatA nathI. AthI viparIta, jema phaLarahita vRkSane choDIne pakSIo bIje jatAM rahe che tema A viSayabhoga jAte puruSane choDIne anyatra jatA rahe che paNa je suvatI sAdhu 1 ejana A. TI. pR. 1391. 2 mokkhAbhikaMkhissa u mANavassa saMsArabhIrUssa Thiyassa dhamme / neyArisaM duttaramatyi loe jahitthio bAlamaNoharAo / / ee ya saMge samaikkamittA suduttarA ceva bhavaMti sesA / jahA mahAsAgaramuttarittA naI bhave avi gaMgAsayANA // -3. 32. 17-18. sarakhAvo jahA naI veyaraNI duttarA iha saMmayA / evaM logaMsi nArIo duttarA amaImayA / / -sUtrakatAMga 3. 3. 16. tathA juo - pR. ra68, pA. Ti. 1, u. 13. ra7, ra9, 16. 13-14, 16, 19. ra9, 34. vagere. Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 : sAmAnya sAdhvAcAra hoya che te kuzaLa AikanI jema kAmabhogarUpI samudrane pAra karI le che`. A rIte je A vratane dhAraNa karavAmAM samartha banI jAya che te anya vratone saraLatApUrvaka dhAraNa karI le che kAraNa ke kAmavAsanA pAMceya indriyonA viSayonuM sevana karavAthI uddIpita thatI rahe che. tethI samAdhi sthAnonI prApti mATe pAMceya indriyonA viSayonI Asaktino tyAga Avazyaka che ema kahevAmAM AvyuM che. Ama, jyAre pAMceya indriyo vazamAM AvI jAya che tyAre te jitendriya banI jAya che ane tyAre jitendriya mATe koIpaNa vrata dhAraNa karavuM muzkela rahetuM nathI. ethI graMthamAM aneka jagAe pAMceya indriyonA viSayothI pralobhita na thaIne jitendriya, saMyata ane susamAhita thavAno upadeza ApavAmAM Avyo che. rathanemI jevA saMyamI dvArA prArthanA karavAmAM Ave che chatAM paNa rAjImatI saMyamamAM dRDha rahe che e vAta tenI brahmacaryavratanI dRDhatA spaSTa kare che. te pachI, brahmacaryamAM dRDha thaI baMne anya vratonuM saraLatAthI pAlana karI muktine meLave che. jo ke A vratano uddezya paNa ahiMsAnI bhAvanAne dRDha karavAno che tathApi tene sahuthI kaThina gAvAmAM Avela che te eTalA mATe ke 1. bhogAmisadosavisanne hiyanisseyasabuddhivoccatthe / bAle ya maMdie mUDhe bajjhaI macchiyA va khelamma // duppariccayA ime kAmA no sujahA adhIrapurisehiM / aha saMti suvvayA sAhU je taraMti ataraM vaNiyA va // nAgo jahA paMkajalAvasanno daThThe thalaM nAbhisamei tIraM / evaM vayaM kAmaguNesu giddhA na bhikkhuNo maggamaNuvvayAmo / / accei kAlo taraMti rAio na yAvi bhogA purisANa niccA / uvicca bhogA purisaM cayaMti dumaM jahA khINaphalaM va pakkhI // 3 juo - pariziSTa 2. 2 3. 12. 1. 3, 17, 13. 12, 14. 47, 15. 2-4, 15-16, 16.15, 18. 30-51. vagere. 275 13. 8. 5-6. 3. 13. 30-31. Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra76 uttarAdhyayana-sUtra H eka parizIlanA kAmasukhathI prerita thaIne jIva moTe bhAge hiMsA, asatya, corI, dhanAdi saMgraha vageremAM pravRtta thaI cakSu-daSTa ratine ja satya gaNAvA lAge che. mahattva- graMthamAM tenA mahattvane pragaTa karavA mATe ja soLamA adhyAyane gadya tathA padyamAM punarAvRtta karavAmAM Avela che. A vratanuM pAlana karanArane zramaNa tathA brAhmaNa kahevAmAM Avela che. sAdhu mATe je bAvIza prakAranA parISaho (kaSTo) upara vijaya meLavavAnuM vidhAna karavAmAM AvyuM che temAM strI parISaha paNa eka che je kAmajanya pIDA upara vijaya meLavavA mATe che. A vratanuM pAlana karavAthI anya vrata sukhethI AcarI zakAya che ane e uparAMta je guNonI prApti thAya che te guNo A pramANe che : 1 AtmazuddhimAM pradhAnakAraNa hovAthI Atma-prayojananI prApti 2 sAdhu dharma (zrAmaNya)nI saphaLatA. 3 devo dvArA paNa pUjya banavuM. 4 saMvaranI AdhArazilA hovAthI saMyama bahula, saMvara bahula, samAdhi bahula manatvavacana-kAyathI gupta, guptendriya, gupta brahmacArI tathA apramattatAnI prApti. 1 na me diThe pare loe cakkhudiTThA imA raI / -3. 5. 5. tathA juo u. 5. 6-1O. 2 juo - pR. ra68. pA. Ti. 1. 3 juo - pariSahajaya, prakaraNa 5. 4 iha kAmaNiyaTTassa attaDhe nAvarajjhaI / -3. 7. ra6. 5 sukaDaM tassa sAmaNNaM / -3. 2. 16. 6 devadANavagaMghavvA jakkharakkhasakinarA / baMbhayAriM namasaMti dukkaraM je karaMti taM // --3. 16. 16. 7 juo pR. ra68. pA. Ti. 4. Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 : sAmAnya sAdhvAcAra 277. 5 saMsAra-bhramaNAbhAvarUpa muktinI prApti'. je A vratanuM yogya rIte pAlana nathI karato te A guNothI viparIta je doSone prApta kare che te A pramANe che : 1 Atmaprayojana (Atma ke sukha)nI prApti na thavI. 2 asthiracitta (asthirAtmA) thavuM. 3 dharmArAdhanAmAM zaMkA vagere doSa utpanna thavA. 4 saMyama virAdhanA, unmAda, dIrdhakAlIna roga vagerenI prApti. pa paraloka bhaya, karma saMyama, du:kha ane narakanI prApti. A rIte graMthamAM anya vrato karatAM brahmacarya upara adhika bhAra mUkavAmAM Avyo che. ahIM eka prazna thAya ke bhagavAna pArzvanAthe je cAra vratonuM pAlana karavAno upadeza Apelo temAM brahmacarya vrata na hatuM to pachI kayA kAraNe bhagavAna mahAvIre brahmacarya upara ATalo bhAra mUkyo ane tene sarve vratomAM dustara kahyuM ! sAdhune sAntarottara vastranI jagAe purANAM vastra (athavA acela) paheravAnI bAbatamAM je tarka karavAmAM Avyo che te A bAbatamAM ahIM paNa Apela che. enuM tAtparya e che ke mahAvIranA kALamAM lokonI pravRtti 1 esa dhamme duve nicce sAsae jiNadesie / siddhA sijhaMti cANeNa sijjhissaMti tahA vare / / -3. 16. 17. tathA juo u. 5. 31. 14. 2 iha kAmANiyaTTassa attaThe avarajjhaI . -3. 7. 25. 3 jai taM kAhisi bhAvaM jA jA dicchasi nArio / vAyAviddho bda haDo aTThiappA bhavissasi / / -3. rara. 45. 4 AyariyAha-niggaMyassa khalu itthIpasupaMDagasaMsattAI sayaNAsaNAI sevamANassa babhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA viigicchA vA samupajjijjA, bhedaM vA labhejjA, ummAyaM vA pauNijjA, dIhakAliyaM vA rogAyaMkaM havejjA, kevalipatratAo dhammAo vA bhaMsejjA... / -3. 16. 1. (IT) | 5 ejana 6 u. 5. pa-11. 7 juo - pR. 256. pA. Ti. 2, pR. 257. pA. Ti. 1. Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 uttarAdhyayana-sUtraH eka parizIlana kAmavAsanA pratye khUba ja vadhI rahI hatI ane eTale sudhI ke pazuo sAthe paNa kAmasaMtuSTi karavAmAM teo prayatnazIla rahetA. tethI brahmacaryanA lakSaNa ane samAdhisthAnonA varNanamAM tiryaMca zabdane joDavAmAM Avela che. A uparAMta e samayanA mANaso vakrajaDa svabhAvanA hatA tethI kutarka dvArA ema siddha karavA lAgyA hatA ke strI-sevanano tyAga jarUrI nathI ane aparigraha vratanI aMdara ja strI eka prakAranI saMpatti hovAthI strI-saMparkajanya maithuna sevanano tyAga paNa saMtriviSTa hato. kAmavAsanA pratye mAnavonI AvI vadhatI pravRtti joIne ja tene ahiMsAdi vratothI pRthaka rUpe svIkAravAmAM AveluM tathA tenA upara vizeSa bhAra mUkavAmAM Avyo. kAmavAsanA vadhI javAthI loko ahiMsAdi vrato pratye unmukha thatA nahi tethI ahiMsA ane aparigraha vratanI sarvAdhika pradhAnatA hovA chatAM paNa tenuM pAlana karavAmAM kAmavAsanAo khUba bAdhaka hatI tethI brahmacaryane dustara gaNavAmAM Avela che ane anya vratone sukhottara gaNavAmAM Avela che. e ja rIte, rAtribhojananI khUba vadhatI jatI pravRttine joIne rAtribhojana tyAgane paNa mahAvratonI sAthe ullekhavAnI zarUAta thaI hatI. aparigraha vrata dhana-dhAnya, dAsavarga vagere jeTalAM nirjIva ane sajIva dravya che te badhAno kRta-kArita-anumodanA ane mana-vacana-kAyathI nirmohI thaI tyAga karavo e aparigraha (akiMcana) mahAvrata che. tethI sarva-virata sAdhune mATe jarUrI che ke teNe sudhAzAnti mATe paNa annAdino leza mAtra paNa saMcaya na karavo ane rAtri 1 cauviheDavi AhAre rAIbhoyaNavajjaNA / sanihIsaMcao ceva vajjeyavvo sudukkaraM / -3. 16. 31. 2 dhaNadhanapesavaggesu pariggahavivajjaNaM / savvAraMbhapariccAgo nimmamattaM sudukkaraM // -3. 19. 30. tathA juo uM. 8. 4, 1ra. 9, 14. 41, 49, 21. 21, 25. ra78, 35. 3, 19. vagere. Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 : sAmAnya sAdhvAcAra 279 mATe kaMI sAcavI na rAkhavuMA uparAMta, hiraNya AdinI manathI paNa kAmanA na karavI tathA hiraNya ane paththaramAM samadaSTi rAkhI, pakSInI jema AzArahita thaI apramattabhAve (sAvadhAnIpUrvaka) vicaraNa karavuM. A rIte badhA prakAranA dhana-dhAnyAdino parityAga karIne tApAtrano paNa saMgraha na karavo tathA pAMce Indriyo mATenA manojJa ane amanojJa viSayo upasthita thAya to paNa jaLathI bhinna kamaLanI jema temAM lipta (rAga-dveSa yukta) na thavuM e ja aparigraha mahAvrata che. aparigrahI ja vItarAgI che kAraNa ke jyAM sudhI viSayomAMthI virAga nahi thAya tyAM sudhI jIva aparigrahI thaI zakato nathI. viSayo pratye rAgabuddhi (lobhavRddhi) thavI e ja parigraha che. jema jema lAbha thato jAya che tema tema lobha vadhato jAya che ane lobha vadhatAM parigraha paNa vadhI jAya che. jyAre zabda, rUpa, rasa, gandha ane sparza A viSayothI saMbaMdhita sacitta ane acitta badhAM dravyomAMthI virAga thAya che tyAre tene mATe saMsAramAM kaMI duSkara rahetuM nathI. A niSparigrahatA ke vItarAgatA ativistRta ane suspaSTa 1. satrihi ca na kuvvejjA levamAyAe saMjae / pakkhI pattaM samAdAya niravekkho parivvae / -3. 616. tathA juo u. 35. 13. 2 jahA pomaM jale jAyaM novalippai vAriNA / evaM alittaM kAmehi taM vayaM bUma mAhaNaM / / -3. 21.27. tathA juo u. 10. 28, 32. rara, 35. 3 jahA lAhA tahA loho lAhA loho pavaDDhaI / thomArukayaM kajjaM koie vi na niTThiyaM / / -3. 8. 17. 4 jahA loe nippivAsassa nasthi kiMcivi dukkaraM / -3. 21.46. tathA juo u. 29. 45. Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana rAjamArga che. A aparigraha vratanI samakSa ajJAnamUlaka japa-tapAdi SoDazIkaLAne paNa prApta karatAM nathI. je A viSayo pratye mamatva nathI rAkhato te A lokamAM du:khothI alipta thaIne AnaMdamaya jIvana vyatIta kare che tathA paralokamAM paNa deva ke muktipadane pAme che. A rIte A vratane daDha karavA mATe Avazyaka che ke pAMceya IndriyonA tattatuM viSayomAM rAgabuddhi na rAkhavAmAM Ave kAraNa ke koI paNa viSaya pratye rAga thatAM tenI prApti mATe prayatna karavo paDe che ane A viSayanI prAptinA prayatnamAM hiMsA, asatya, corI vagere aneka prakAranA pApo karavo paDe che. tethI ahiMsAdi vratonuM pAlana karavA mATe paNa Avazyaka che ke dhana-dhAnyAdi upara mamatva na karavAmAM Ave. A rIte A aparigraha vratanA paNa mULamAM ahiMsAnI bhAvanA rahelI che. rajoharaNa Adi je upakaraNo sAdhunI pAse rahe che tenI upara tene mamatva thatuM nathI kAraNa ke te upakaraNa saMyamanI ArAdhanAmAM sahAyaka thAya che tethI jarUrI che tethI sarvavirata sAdhune tenI prApti thatAM harSa ke naSTa thatAM kheda thato nathI. tethI sAdhu roharaNa Adi upakaraNothI yukta hovA chatAM paNa sarvavirata kahevAya che. jo sAdhune rajoharaNa Adi upakaraNomAM paNa mamatva thAya to te sarvavirata na kahevAya kAraNa ke te pUrNa aparigraha vratanuM yogya rIte pAlana karato nathI. aparigraha ke vItarAgatAnI pUrNatA thatAM jIva muktine prApta kare che. tethI graMthamAM kahevAmAM AvyuM che ke vItarAgI sAdhu, jJAna, darzana ane cAritranI ArAdhanAmAM pravRtta thaI ATheya prakAranAM karmonA baMdhana (graMthi)ne kholavAno prayatna kare che. sarva prathama te mohanIya karmane pRthaka 1. avasohiya kaMTagApahaM oiNNeDasi pahaM mahAlayaM / -3. 10. 32. 2 juo pR. ra53. pA. Ti. 1. 3 u. 4. 1ra, . 5, 7. ra6-ra7, 8. 4, 14. 44, ra9. 30, 36, 32. 19, 26, 39. Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 : sAmAnya sAdhvAcAra 281 karIne pUrNa vitarAgatAnI avasthAne prApta kare che. jyAre mohanIya karmane pUrNata: naSTa karIne pUrNa vItarAgI thaI jAya che tyAra pachI te aMtamuhUrta bAda jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya ane aMtarAya A traNa ghAtI karmone eka sAthe naSTa karIne sarvajJa, sarvadarzI, sarvataH sukhI ane sarvazaktisaMpanna thaI jAya che. A avasthAmAM mana-vacana-kAyanI pravRtti (yoga) cAlu rahetI hovAthI tene saMyogakevalI" kahevAmAM Ave che. te pachI, Ayu (Ayukarma)nuM aMtamuhUrta zeSa rahetAM te mana-vacana-kAyanI pravRttinI sAthe sAthe zvAsozvAsarUpa kriyAno paNa nirodha karIne ati svastha kSaNamAM ja avaziSTa cAra aghAtI karmono kSaya thatAM, siddha ane mukta avasthAne prApta karIne tathA sarva prakAranAM du:khono haMmeza mATe aMta lAvIne kRtakRtya thato anaMta sukhane prApta karI le che. graMthamAM evA aneka rAjAo tathA mahApuruSonAM nAma gaNAvavAmAM AvyAM che jemaNe saMpattirUpa vipula sAmrAjyane choDIne (sarvavirata thaI) muktine prApta karI hatI. A rIte, aparigrahanuM tAtparya jo ke pUrNa vItarAgatAne lagatuM che paraMtu brahmacarya vratane tenAthI pRthak karI devAne kAraNe te dhana-dhAnyAdi acetana dravya ane dAsa Adi sacetana dravyonA tyAga svarUpe vyakta thayela che. graMthamAM A aparigraha vratathI yukta jIvane brAhmaNa kahevAmAM Avela che. mahAvratonA mULamAM ahiMsA ane aparigrahanI bhAvanA ahiMsA Adi je pAMca naitika niyamone mahAvrata zabda dvArA vyakta karavAmAM Avela che te sahunA mULamAM ahiMsAnI bhAvanA rahelI che tathA A ahiMsA vratanI pUrNatA vinA aparigrahano saMbhava nathI kAraNa ke sAMsArika viSayo pratye 1 u. ra9. 71-73. 2 juo - pariziSTa 2. 3 juo - pR. ra76, pA. Ti. 2. Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana moha rahe tyAM sudhI ja tenI prApti mATe jIvonI hiMsAdi kriyAomAM pravRtti jovA maLe che. tethI pAMca mahAvratomA sahuthI pahelAM ahiMsAne ane aMtamAM aparigrahane gaNAvavAmAM Avela che. mULa to A be ja mahAvrata che je ekabIjAnA pUraka che. teno vistAra karIne bhagavAna pArzvanAthe cAra mahAvratonA rUpamAM ane bhagavAna mahAvIre pAMca mahAvratanA rUpamAM upadeza Apyo. kezigautama saMvAdamAM brahmacarya mahAvratane pRthak mAnavA mATe je tarka (dalIla) ApavAmAM Avyo che te tarka anya vratone paNa lAgu paDe che kAraNa ke je pUrNa ahiMsaka ane aparigrahI hoya te asatya, corI, maithuna sevana Adi anaitika AcaraNomAM kyAreya . pravRtta nahIM thAya. jo pUrNa ahiMsaka ane aparigrahI hovA chatAM paNa te asatya, corI vageremAM pravRtti kare to te vAstavika rIte pUrNa ahiMsaka ane aparigrahI nathI. ahiMsA ane aparigraha A be vratonuM samyak rUpe pUrNata: pAlana karavuM paNa jarUrI che. A sivAya, A pAMca vratonuM ja mAtra pAlana karavuM jarUrI nathI, paNa evAM bIjAM aneka naitika vratonuM paNa pAlana karavuM Avazyaka che. tethI graMthamAM vItarAgI sAdhune hajAro guNone dhAraNa karanAro kahevAmAM Avyo che'. graMthanA ekatrIzamA adhyayanamAM sAdhunA je daza dharma ane satyAvIza guNa darzAvavAmAM AvyA che te badhA A pAMca mahAvratonA vistAra rUpa ja che?. 1 guNANaM tu sahassAiM dhAreyavvAiM bhikkhuNA / ~3. 19. 25. 2 sAdhunA daza dharma ane satyAvIza guNa TIkA-graMtho anusAra nIce mujaba che H ke sAdhunA daza dharma : 1. kSamA 2. mRdutA 3. RjutA (saraLatA) 4. mukti (lobha na karavo) 5. tapa 6. saMyama 7. satya 8. zoca (pavitratA) 9. akiMcana (aparigraha) ane 10. brahmacarya. kha sAdhunA satyAvIza guNa-1-5 pAMca mahAvrata 6. rAtrabhiojana tyAga 7-11 paMcendriya nigraha 12. bhAvasatya 13. karaNa satya 14. kSamA.15, virAgatA Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 : sAmAnya sAdhvAcAra have ahIM e bAbatano vicAra karavAno che ke ahiMsA ane aparigraha A be mahAvratono pAMca mahAvratonA rUpamAM zA mATe ane kevI rIte vistAra thayo ? ahiMsAthI dveSAtmaka krodha ane mAna kaSAyano tathA aparigrahathI rAgAtmaka mAyA ane lobha kaSAyano tyAga thaI jAya che. rAga-dveSa rUpa A cAra kaSAya ja saMsAranA kAraNa che tethI ahiMsA ane aparigrahathI ja saMsAranA kAraNono nirodha thatAM anya vratonI AvazyakatA rahe nahIM paraMtu jana sAmAnyanI badalAtI kuTila manovRttine joIne niyamo ane upaniyamonA rUpamAM aneka vratono vistAra karavAmAM Avyo. jema ke kezi-gotama saMvAda ane yajJaviSayaka saMvAdane AdhAre jANavA maLe che ke mahAvIranA samayamAM manuSyonI manovRtti viSaya-bhogo ane hiMsA pradhAna yajJAdi kriyAo pratye vaLelI hatI jethI teo potAnA svArthamAM AMdhaLA banI vizvabaMdhutvanI bhAvanA bhUlI gayA hatA ane viSaya-bhogo tathA hiMsA pradhAna yajJo karIne ja potAnAM kartavyonI ItizrI mAnatA hatA. tethI ahiMsA ane aparigrahano upadeza Avazyaka banyo. potAnI kuTila manovRttine kAraNe kyAreka asatya bolIne potAnA doSo na chUpAve tathA chAnuM chapanuM svacchanda AcaraNa na kare tethI satya ane acaurya e be vratone paNa mULa mahAvratomAM joDI devAmAM AvyA. te pachI kAmavRtti tarapha vadhelI manovRtti joIne brahmacaryane paNa judA mahAvrata tarIke joDI devAmAM AvyuM. A rIte mahAvratonI saMkhyA pAMcanI thaI gaI. e rIte rAtribhojana 283 (lobhatyAga), 16-18 mana-vacana-kAya nirodha, 19-24 SaTakAya (pRthvI, ar, teja, vAyu, vanaspati ane dvIndriyAdi trasa)nA jIvonI rakSA 25 saMyama 26 vedanA sahiSNutA ane 27 maraNAntika sahiSNutA. A nAmomAM keTaloka pheraphAra paNa jovA maLe che. juo u. 31. 10, 18, ne. TI., pR. 344, 349, A. TI., pR. 1392. 1401, bhramaLasUtra, pR. 171-173, samavayAjJa, samavAya 27. Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana pratye vadhatI pravRttine rokavA mATe rAtribhojana tyAgane paNa mahAvratonI sAthe ullekhavAmAM AvyuM. paraMtu mahAvratonI pAMcanI saMkhyAmAM koI parivartana karavAmAM na AvyuM. vedika ane boddha saMskRtimAM paNa pAMca mahAvrato pratye samAna AdarabhAva jovA maLe che. A pAMca naitika vratonuM AdhyAtmika dRSTie jeTaluM mahattva che eTaluM ja vyAvahArika dRSTie paNa che. ahiMsA, satya ane acorya A traNa naitika mahAvrata to spaSTarUpe vyavahAramAM Avazyaka che. brahmacarya ane bodhAtmakarUpa aparigraha vrata paNa vyabhicAra rokavA ane vizvabaMdhutvanI bhAvanA prasArita karavA mATe Avazyaka che. lokamAM vyasanI tathA kaMjUsane hIna daSTithI jovAmAM paNa Ave che. jo ke jeTalI sUkSmatAthI prastuta graMthamAM naitika vratonuM pAlana karavAnuM vidhAna karavAmAM Avela che teTalI sUkSmatAthI sAmAnya vyavahAramAM tenuM pAlana apekSita nathI ane saMbhave paNa nahi tathApi tenA vyAvahArika mahattvanuM mUlya ochuM na AMkI zakAya. graMthamAM A mahAvratono je upadeza ApavAmAM Avyo che te sAdhuo mATe che. gRhasthane mATe A vratonuM aMzata: pAlana karavuM Avazyaka che je vize pAchalA prakaraNamAM darzAvavAmAM Avela che. A rIte, ahiMsAdi A pAMca mahAvratomAM sAdhunA badhA naitika guNono samAveza karavAmAM Avela che. gRhastha ane sAdhuno saMpUrNa AcAra A parighamAM ghUme che. pravacana mAtAo-gupti ane samiti azubhAtmaka pravRttine rokavI ane sadAcArarUpa zubhAtmaka pravRttimAM sAvadhAnIpUrvaka pravRtta thavuM e mahAvratonI rakSA ane vizuddhi mATe Avazyaka che. 1. ahiMsAsatyAsteyabrahmacaryAparigrahA yamA : / -pa. yo. 2. 30. bauddhonA paMcazIla mATe juo-bhA. da. ba. pR. 156. Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 285 mana-vacana ane kAya saMbaMdhI badhI azubhAtmaka pravRttione rokavI e 'gupti' kahevAya'. zubhAtmaka pravRttimAM sAvadhAnIpUrvaka pravRtti karavI e 'samiti' kahevAya. graMthamAM A bannenuM saMmilita nAma 'pravacanamAtA' e rIte jovA maLe che. tene 'pravacanamAtA' zA mATe kahevAya che e vicAraNIya muddo che. pravacanano artha che ke jinadeva-praNIta siddhAnta, 'mAtA' zabdano artha che : mAtAnI jema saMrakSaka ane utpAdaka. jinadeva-praNIta siddhAMta (pravacana) bAra-aMga graMthomAM samAviSTa che. gupti ane samitinuM samyak rUpe pAlana karanAra sAdhu ja guru paraMparAthI dvAdazAMgarUpa samasta zAstrajJAna (pravacana)ne surakSita rAkhI zake che. tethI graMthamAM 'gupti' ane samitinA samuccane 'pravacana mAtA' kahevAmAM Avela che athavA samasta dvAdazAMga gupti ane samitiomAM samAviSTa hovAne lIdhe 'pravacana mAtA' zabda sArthaka cheOM. nivRtti karatAM pravRttinI pradhAnatA che kAraNa ke sAvadhAnIpUrvaka zubhAcAramAM pravRtti karavAthI azubhAcAramAMthI svataH nivRtti prakaraNa 4 : sAmAnya sAdhvAcAra 1 guttI niyattaNe vuttA asubhatyesu savvaso / samyagyoganigraho guptiH / 2 eyAo paMca samiIo caraNassa ya pavattaNo / samiti-sama-jImAvena, kRti-pravRtti: samiti:-zomanetraprariAmavechetyartha:| 3 aTTha pavayaNamAyAo samiI guttI taheva ya / paMceva ya samiIo oguttIu AhiyA || iriyAbhAsesaNAdANe uccAre samiI iya / mattI vayaguttI kAyaguttI ya aTThamA // eyAo aTTha samiIo samAseNa viyAhiyA / duvAlasaMga jiNakkhAyaM mAyaM jattha u pavayaNaM / tathA juo 3. 29. 11. -3. 24. 26. -1. sU. 9. 4. -3. 24. 26. --zramaLasUtra, pR. 150. 13. 24. 1-3. Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana thaI jAya che. tethI graMthamAM pravacanamAtAne 'samiti' zabdathI paNa vyakta karavAmAM Avela che. gupti ane samitinA pramukha ATha bheda hovAthI pravacanamAtAonI saMkhyA paNa AThanI mAnavAmAM AvelI che. graMthamAM tenI bAbatamAM sAvadhAna rahevAno upadeza ApavAmAM Avyo che tathA tenA samyak pAlananuM jJAna saMsAramAMthI zIghra mukti che ema darzAvavAmAM AvyuM che31. have, guptio ane samitiono kramazaH pRthak pRthak vicAra karavAmAM Avaze . guptio : pravRtti-nirodha mana, vacana ane kAya-saMbaMdhI azubha pravRtti nirodharUpa guptinuM je lakSaNa darzAvavAmAM AvyuM che temAM azubha pravRtti eTale sAMsArika viSaya-bhogo pratye unmukha thanArI pravRtti. kaSAyarUpI zatrunA AkramaNAthI bacavA mATe A guptione amogha zastra (ajeya zastra) gaNavAmAM Avela che. pravRtti mana, vacana ane kAyathI saMbhavatI hovAthI guptinA paNa traNa bheda pADavAmAM Avela che. manogupti, 1 ejana yattu bhedenopAdAnaM tat samitInAM pravicArarUpatyena guptInAM tu pravIcArAGapravIcArAtmakatvena kathaJcit bhedakhyApanArtham / ... sarvA apyamUzcAritrarUpAH, jJAnadarzanAGavinAbhAvi ca cAritram, na caitastryAtiriktamanyadarthato dvAdazAGgamityetAsu pravacanaM mAtamucyate / 2 ejana 3 aTThasu pavayaNamAyAsu uvautte / 4 eyAo pavayaNamAyA je samma Ayare muNI / so khippaM savvaMsArA vippamuccai paMDie / 5 saddhaM nagaraM kiccA tavasaMvaramaggalaM / khaMti niuNapAgAraM tiguttaM duppadhaMsayaM // --3. ne. rR., pR. 302. 13. 29. 11. 13. 24. 27. 13. 9. 20. Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 : sAmAnya sAdhvAcAra 287 vacanagupti ane kAyagupti. tene ja yogadarzananA zabdomAM anukrame manoyoga, vacanayoga ane kAyayoga kahI zakAya kAraNa ke yogadarzanamAM cittavRttinA nirodhane "yoga' zabdathI vyakta karela che. Ama yogadarzanano A "yoga" zabda jaina darzananA "yoga' zabdathI bhinna che kAraNa ke jaina darzanamAM pravRtti mAtrane yoga kahevAmAM Avela che tathA tenA nirodhane "gupti' kahevAmAM Ave che. 1 manogupti H saMrakSma, samAraMbha ane AraMbhamAM pravRtta mananA vyApArane rokavAnI e "manogupti' che. koIne mAravAnI IcchA karavI e "sarasma', mAravAnA sAdhano aMge vicAra karavo e "samAraMbha" ane mAravAnI kriyA prAraMbha karavAno vicAra e "AraMbha" kahevAya che. mananA A kramika traNa vikalpo che. tethI e traNene rokavA jarUrI che. mananA vicAronI pravRtti satya, mizra (satya ane asatyathI yukta) ane anubhaya (satyAsatyathIrahita)-A cAra viSayomAM saMbhavatI hovAthI manoguptinA cAra prakAra darzAvavAmAM AvyA che. 1 satyamanogupti (sadbhuta padArthomAM pravartamAna mananI pravRttine rokavI), 2 asatyamanogupti (mithyA padArthomAM pravartamAna mananI pravRttine rokavI), 3 satyamRSAmanogupti (mizra-satya ane asatyathI mizrita mananA vicArone rokavA) ane 4 asatyamRSAmanogupti (anubhaya-satya, asatya ane satyAsatyathI rahita 1 juo - pR. 285, pA. Ti. 3, u. 9. 20, 12. 3, 17, 19. 89, 24. 1, 19, 26. 35, 30, 3, 32. 16. vagere. 2 yogazcittavRttinirodha: -. yo. 1. 2. 3 saMraMbharasamAraMbhe AraMbhe ya taheva ya / maNaM pavattamANaM tu niyatejja jayaM jaI / / -3. 24. ra1. 4 saccA taheva mosA ya saccamosA taheva ya cautthI asaccamosA ya maNaguttIo caubihA // -3. 24. 20. Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana mananA vicArone rokavA)". manane ekAgra karUM (pakSa mana: trive) ane manane samAdhistha karavuM (mana: samAdhAra) A banne manoguptinA ja pratiphaLa che. ekAgra manaH satreveza vagerethI dhyAna, tapamAM sahAyatA maLe che. 2 vacanagupti : saMraMbha, samAraMbha ane AraMbhamAM pravRtta thayela vacananA vyApArane rokavo e vacanagupti che. vacananA satyAdi cAra prakAra saMbhavatA hovAthI manoguptinI jema tenA paNa cAra bheda darzAvavAmAM AvyA che. tenA nAmo kramaza: A pramANe che: 1 satyavAgupti, 2 mRSAvAgupti, 3 satyamRSAvAgupti (mizra) ane 4 asatyamRSAvAgupti. A vacanagupti vizeSa karIne satya mahAvratanI rakSA kare che. vAkasamAdhAraNA (vANIne samadhistha karavI) e vacanaguptinuM ja pratiphaLa che. 3 kAyagupti : UbhA thavAmAM, besavAmAM, zayana karavAmAM, tvaparivartanamAM, lAMghavAmAM, pralaMghana karavAmAM, Indriyono viSayo sAthe saMyoga karavAmAM-AvA kAryomAM zarIranI je pravRtti saMraMbha, samAraMbha ane AraMbharUpa hoya che tene rokavI e "kAyagupti' kahevAya che. arthAt zarIra saMbaMdhI vyApArane rokavo e kAyamurti che. kAyasamAdhAraNa e kAyaguptinuM pratiphaLa che. tenAthI kAyotsarga 4 First three refer to assertions and fourth to injunctions. -ze. 3. rUM, mA-45, pR. 150. 2 u. - ra9. rapa-ra6, pa6, 62-66. 3 juo - pR. ra6pa, pA. Ta. 2. 4 saccA taheva mosA ya...vaiguttI vauvihA / / -3. 24. rara. 5 3. ra6. pa7. 6 ThANe nisIyaNe ceva taheva ya tuyaTTaNe / kAyaM pavattamANaM tu niyatejja jayaM jai // -3. 24. 24-25. Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 : sAmAnya sAdhvAcAra 289 (zarIranuM mamatva choDI niyala thavuM) tapamAM sahAyatA maLe che. manogupti ane vacanaguptinI jema kAyugaptinA svAdinI daSTie cAra prakAro gaNAvavAmAM AvyA nathI. A rIte guptimAM mAtra azubha-pravRttino nirodha ja darzAvela nathI paraMtu, je kaMI pravRtti che teno virodha darzAvavAmAM Avyo che. tethI pUrvollikhita guptinA lakSaNamAM avyAptidoSa (lakSaNalakyanA sarva aMzomAM na jovA maLe) Ave che. mAlUma thAya che ke vyavahAranI dRSTie pradhAnatA azubhArthomAM virodhamAM ja hovAthI guptinuM lakSaNA mAtra azubha arthomAM pravRtta mana, vacana ane kAyanA vyApArano nirodha ema darzAvavAmAM Avela che. jo je kaMI pravRtti (zubhAzubha) che teno virodha karI devAmAM Ave to koI paNa kriyAmAM pravRtti na thatI hovAthI sadAcArarUpa mahAvratonuM pAlana karavuM paNa saMbhavaze nahIM vaLI, zvAsAdi kriyAno paNa virodha karI devAthI jIvanadhAraNa karavuM paNa asaMbhavita thaze. tethI guptinuM kArya pravRtti-nirodharUpa hovA chatAM paNa pradhAnarUpe azubha-pravRttine rokavAnuM che. jo zubha kAryomAM pravRttinI AvazyakatA paDe to have pachI kahevAmAM AvanAra "samiti'no Azraya levo joIe. tethI nemicaMdrAcArye potAnI vRttimAM lakhe che ke samiti ane guptinuM je taphAvata pUrvaka kathana karavAmAM AvyuM che te samitio kevaLa pravRttirUpa (pravicAra) hovAthI ane guptio pravRtti tathA nivRtti ema ubhayarUpa hovAthI bannemAM taphAvata che ema darzAvavA mATe (te kathana) karavAmAM AvyuM che. A guptio ane samitio cAritrarUpa che ane te cAritra jJAna ane darzana thatAM ja saMbhave che (avinAbhAvI). Ama nemicaMdrAcArya anusAra guptio mAtra azubha-arthomAM nivRttirUpa ja nathI paraMtu zubha arthomAM pravRttirUpa paNa che. gupti zabda rakSArthaka gurU dhAtu purakSa) mAMthI banela che. - 1 u. ra9, 58. 2. gutti' tti guptayo nivartanaDapyutkAH, 'asubhatyesu' tti 'azubhAryebhyaH' azobhanamanoyogAdibhyaH / 'savvaso' tti sarvebhyaH api zabdAt caraNapravartaneDapIti sUtrArthaH / -3. ne. vR, pR. 304. tathA juo pR. 286, pA. Ta. 1. Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra90 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana ethI siddha thAya che ke je ratnatrayanI rakSA kare che te guptiyukta che. ratnatrayanI rakSA mATe azubhAcArane rokIne zubhAcAramAM pravRtti karavI Avazyaka che. Ama guptio azubha arthomAMthI nivartaka ane zubha arthomAM pravartaka paNa che. zubha mana, vacana ane kAyanA vyApAra rUpa batrIza prakAranA "yoga saMgraha"nI bAbatamAM prayatnazIla thavAnuM vidhAna graMthamAM karavAmAM AvyuM che. te parathI paNa pratIta thAya che ke A guptio mukhyarUpe azubha arthomAMthI nivRtti pamADanArI che. A daSTie graMthamAM guptione azubha-arthomAMthI nivartaka tarIke darzAvavAmAM Avela che. graMthamAM manogupti vagerenuM juduM juduM phaLa darzAvatAM lakhavAmAM AvyuM che ke manoguptithI jIva cittane ekAgra karIne saMyamano ArAdhaka banI jAya che. vacanaguptithI nirvikAratAne prApta karIne cittanI ekAgratA (adhyAtmayoga)ne prApta kare che ane kAyaguptithI badhA prakAranA pApAsavone rokIne saMvarayukta bane che. A uparathI pratIta thAya che ke guptionuM pradhAnakArya azubha-arthomAM pravRtta mana, vacana ane kAyanI pravRttione rokavAnuM che. A rIte jyAre azubhAtmaka pravRttiono nirodha thaI jAya che, tyAre ratnatrayarUpa zubhaarthomAM pravRtti karato sAdhaka dhIre dhIre AyuSyanA aMtima samaye zubhaarthomAM prayukta mana, vacana ane kAyanI pravRttiono paNa virodha karIne mukta bane che. tethI graMthamAM guptinuM phaLa karmakSaya bAda saMsAramAMthI prApta thatI mukti ema darzAvavAmAM Avela che. jo paramArtharUpe vicAra karavAmAM Ave to sarva prakAranA zubhAzubha arthomAM thanArI zubhAzubha pravRttine rokavI e gupti che. 1 yoge' tti sUcakatvAt sUtrasya yogasaGgrahA yaiH yogA: zubhamanovAkkAyavyApAra: saGgahyantesvIkriyante, te ca dvAtriMzad / -3. re. . pR. 350. tathA juo - samavAyA, samavAya 32, zAmaLasUtra, pR. 196. 2 u. 31. 20. 3 u. 29- 23-papa. 4 cArittagutte ya NaM jIve vivittAhAre daDhacaritte egaMtarae mokkhabhAvapaDivanne aTThavihakammagaMThi niSNareDDA 3. ra9. 31. Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 : sAmAnya kAvAyA ra91 291 samitio - pravRttimAM sAvadhAnI : gamana Adi kriyAo karatI vakhate sAvadhAnIpUrvaka pravRtti karavI e "samiti kahevAya che. arthAt sAdhu je kAMI kriyA kare temAM pramAda na karatAM sAvadhAnI rAkhe pariNAme jIvAdinI hiMsA na thAya. sAdhune pratidina sAmAnyarUpe je gamanAdi kriyAo karavI paDe che tene pAMca bhAgomAM vaheMcIne samitinA paNa pAMca bheda gaNAvavAmAM AvyA che. tenAM nAma nIce mujaba che. 1 gamana kriyAmAM sAvadhAnI (IrSA samiti), 2 vacana bolavAmAM sAvadhAnI (bhASA samiti), 3 AhArAdi sAdhana-sAmagrInA anveSA grahaNa ane upabhogamAM sAvadhAnI (eSaNA samiti), 4 vastrAdi uThAvIne rAkhavA vagerenA kAryamAM sAvadhAnI (AdAna nikSepa samiti) ane pa maLamUtrAdino tyAga karatI vakhate rAkhavAnI sAvadhAnI (uccAra samiti). 1 IrSA samiti : varSAkALane choDIne bAkInA samayamAM sAdhue potAnA ziSya-parivAra sAthe athavA ekalA (pakSInI jema nirapekSI thaI) prAmAnugrAma vicaraNa karavuM evuM vidhAna che. tethI mArgamAM gamana karatI vakhate je prakAranI sAvadhAnI jarUrI hoya che tene IrSA samiti kahevAmAM Ave che. A samitinI parizuddhi mATe cAra bAbatone dhyAnamAM rAkhavI jarUrI che. 1 AlaMbana, 2 samaya, 3 mArga ane 4 upayoga (sAvadhAnI). tethI graMthamAM kahevAmAM AvyuM che 1 juo pR. 285, pA. Ti. 3, u. 12. 2, 19. 89, 20. 40, 24. 1, ra6, 30. 3. 2. vigiMca kammaNo heuM kAlakaMkhI parivvae / -3. 6. 15. ciccA gihaM egacare sa bhikkhU / 3.15. 1 maggagAmI mhaamunnii| -3. 25. 2. tathA juo u. 10. 36, rara. 33, 23. 3, 7. vagere. Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana ke sAdhue jJAna, darzana ane cAritranuM AlaMbana karIne, divase utpatha (UMcAnIcA) rahita mArgamAM cAra hAtha pramANa bhUmine AMkhathI ekAgracitte sAvadhAnIpUrvaka jotAM jotAM cAlavuM joIe jethI jIvonI hiMsA na thAya. cAlatI vakhate sAvadhAnI TakI rahe e mATe jarUrI che ke rUpAdi viSayo tathA adhyayana (svAdhyAya)mAM coMTelI cittavRttine tyAMthI dUra karI cAlavAmAM ja cittavRttine sAvadhAnIthI parovavI joIe`. Ama karavAthI ahiMsA mahAvratanuM pAlana thAya che. Indranami saMvAdamAM IryAsamitine dhanuSyanI pAcha kahevAmAM AvI chere. te uparathI tenI upayogitA tathA mahattva aMge jANavA maLe che. 292 2 bhASA samiti : krodha, mAna, mAyA, lobha, hAsya, bhaya, vAcALatA ane vikathA (dharmaviruddha kathA) A ATha doSothI rahita samayAnukULa aduSTa ane parimita vacana bolavuM e bhASA samiti che". arthAt sAvadhAnIpUrvaka 1. AlaMbaNeNa kAleNa maggeNa jayaNAi ya / caukAraNaparisuddhaM saMjae iriyaM rie || tattha AlaMbaNaM nANaM daMsaNaM caraNaM tahA / kAle ya divase vutte magge uppaha vajjie || davvao cakkhUsA pehe jugamittaM ca khetao / kAlao jAva rIijjA uvautte ya bhAvao || iMdiyatthe vivajjittA sajjhAyaM ceva paJcahA / tI taprakAre uvautte riyaM rie || tathA juo u. 20. 40, 25. 2, 26. 33. vagere. 2 dhaNu parakkama kiccA jIvaM ca IriyaM sayA / ghiI ca keyaNaM kiccA sacceNa parimaMthae / 3 kohe mANe ya mAyAe lobhe ya uvauttayA hAse bhaye moharie vikahAsu taheva ya / / eyAiM aTTha ThANAiM parivajjittu saMjae / asAvajjaM miyaM kAle bhAsaM bhAsijja patravaM // 13. 24. 4-8, --3. 9. 21. 13. 24. 9. 10, Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 : sAmAnya sAdhvAcAra ra93 samayane anukULa, hita-mita-priya ane satya vacana bolavuM e satya mahAvratanuM pAlana karavAmAM sahAyaka thAya che. 3 eSaNA samiti : jo ke sAdhu sarva prakAranI dhana-saMpattino tyAga karI de che paraMtu jIvana-nirvAha mATe AhArAdinI AvazyaktA rahe che. tethI te gRhasthanA gharethI niyamAnukULa AhArAdine mAgIne potAno jIvana-nirvAha calAve che. A AhArAdinI prAptimAM ane tenA upabhoga AdimAM je prakAranI sAvadhAnI Avazyaka hoya che tene eSaNa samiti kahevAmAM Ave che. A bAbatamAM graMthamAM sAmAnyarUpe darzAvavAmAM AvyuM che ke sAdhue AhAra, upakaraNa (vastra, pAtra vagere) ane zayyA (upAzraya-nivAsa sthAna) AdinI gaveSaNa karatI vakhate gaveSaNAnA uddagama ane utpAdana saMbaMdhI, grahaNa karavAnI grahaNaSaNA saMbaMdhI ane upabhoga karavAnI paribhogeSaNA saMbaMdhI doSothI bacavuM joIe. eTale ke AhArAdine zodhavA saMbaMdhI, grahaNa karavA saMbaMdhI ane upabhoga karavA saMbaMdhI zAstrokta beMtAlIza doSo-jenAthI sAdhu hiMsAdi doSono bhAgIdAra banI zake che temAMthI bacavA mATe prayatna karavo joIe. 1 gavasaNAe gahaNe ya paribhogesaNA ya jaa| AhArovahisejjAe ee tini visohae / / uggamuppAyaNaM paDhame bIe sohejja esaNaM / paribhoyammi caukkaM visohejja jaya jaI / / -3. 24. 1ra-13. 2 eSaNA samitimAM dhyAnamAM rAkhavA yogya chetAlIza doSo A pramANe che : ka gaveSaNa saMbaMdhI batrIza doSa-AmAMthI soLa doSa uddagama-saMbaMdhI che jene mATe gRhastha javAbadAra che tathA bAkInA soLa utpAdana saMbaMdhI che. jenA nimitta sAdhu bane che. jemake: udgama saMbaMdhI soLa doSa-1. AghAkarma (sAdhune uddezIne banAvavAmAM Avela AhArAdi), oddezika (sAmAnya vAcakone uddezIne banAvavAmAM Avela), 3. pUrtikarma (zuddha AhArane AdhAkarmAdithI mizrita karIne banAvavAmAM Avela. 4. mizrajAta (svayaMne ane sAdhune eka sAthe anulakSIne banAvavAmAM Avela, 5. sthApanA (sAdhu mATe alaga surakSita rAkhavAmAM Avela), 6. prAbhRtikA koI jamaNavAra Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana 4 AdAna nikSepa samiti : AdAna eTale koI vastune levI ane nikSepa eTale koI vastune mUkavI. tethI sAdhu pAse je kaMI rajoharaNa Adi upakaraNa 294 mATe banAvavAmAM Avela), 7. prAduSkaraNa (aMdhakArayukta sthAnamAMthI dIvA vagereno prakAza karI lAvavAmAM Avela). 8. krIta (kharIdIne lAvavAmAM Avela), 9. prAmitya (udhAra mAMgIne lAvavAmAM Avela), 10. parivartita (pheraphAra karIne lAvavAmAM Avela), 11. abhikRta (bIjI jagAethI lAvavAmAM Avela), 12. ubhinna (baMdha pAtranuM mukha ughADIne lAvavAmAM Avela), 13. pAlApala (uparathI utArIne lAvavAmAM Avela), 14. Acchedya durbaLa pAsethI AMcakIne lAvavAmAM Avela), 15. anisRSTa (bhAgIdAra pAsethI pUchyA vagara hissAno bhAga lAvavAmAM Avela), 16. adhyavapUraka (sAdhune gAmamAM Avela jANIne potAne mATe banAvavAmAM AvatA bhojananI mAtrA vadhArI devI). utpAdana-saMbaMdhI soLa doSa-1. dhAtrIkarma (AyAnI jema gRhasthanA baccAne khavaDAvIne AhArAdi prApta karavA), 2. dUtIkarma (dUtanI jema saMdezavAhaka banIne, 3. nimitta (zubhAzubha nimitta darzAvIne), 4. AjIva (potAnI jAti, kuLa vagere batAvIne), 5. vanIpaka (gRhasthanI prazaMsA karIne), 6. cikitsA (bimArInI davA batAvIne), 7.krodhapiMDa (krodha pradarzita karIne), 8. mAna-piMDa (potAnuM prabhutva jamAvIne), 9. mAyA piMDa (chaLa, kapaTa pUrvaka), 10. lobhapiMDa (sarasa ane suMdara bhojananI abhilASAthI vadhAre dUra jaI mAMgI lAvavAmAM Avela), 11. saMstavapiMDa (saMstuti karIne), 12. vidyApiMDa (vidyAnA jorathI), 13. maMtra doSa (maMtra prayogathI), 14. cUrNayoga (vazIkaraNa-cUrNa Adino prayoga karIne), 15. yoga-piMDa (yogavidyA vagereno) prayoga karIne, 16. mUlakarma (garbha-staMbhana vagereno prayoga batAvIne). kha grahaNaiSaNA-saMbaMdhI daza doSa-jemake: 1. zaMkita (AdhAkarmAdi doSanI zaMkA thatI hoya to paNa AhAri levAM), 2. bhrakSita (sacitathI mukta), 3. nikSipta (sacitta vastu upara rAkhela), 4. pihita (sacitta vastuthI DhaMkAela), 5. saMhata (koI pAtramAM pahelAMthI rAkhI mukela akalpanIya padArthane kADhIne Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 : sAmAnya sAdhvAcAra ra95 hoya che tene sArI rIte joIne mUkavAM e "AdAna-nikSepa' samiti che. arthAt pAtrAdi upakaraNone letI vakhate ane mUkatI vakhate tenI sArI saMbhALa (pratilekhanA) laI pramArjana karI levuM joIe. jethI jIvonI hiMsA na thAya. A rIte A samitinuM samyak rUpe pAlana karavA mATe pratilekhanA (nirIkSaNa) ane pramArjanA (dhULa vagere sApha karavAM)ne samajI levAM jarUrI che. pratilekhanA ane pramArjanA : pratilekhanAno artha : AMkhethI joI levuM ane pramArjanAno artha sApha karavuM evo thAya che. A banne kriyAo sAdhue dararoja savAre ane sAMje karavI paDe che e sivAya, pAtra vagere upakaraNo letI ane mUkatI vakhate paNa e kriyAo karavAnI hoya che. e kriyAo karavAthI SakAyanA jIvonI rakSA thAya che ane pachI te pAtramAMthI detAM), 6. dAyaka (zarAbI, garbhiNI vagere anadhikArI vaDe devAmAM Ave tyAre), 7. unmizra (zuddha ane azuddha bhegAM karI detAM), 8. apariNIta (zAkAdi pUrepUrAM raMdhAyAM na hoya tyAre), 9. lipta (dUdha, dahIM vagerethI kharaDAyela pAtramAMthI ke evA hAthe devAmAM Ave tyAre), 10. chardita (jenA annakaNa nIce paDI rahyAM hoya). ga paribhogeSaNA (grAmaiSaNA) saMbaMdhI cAra doSa-Ano nimitta sAdhu ja hoya che, jemake : 1. saMyojanA (sarasa banAvavAnA lobhathI dUdha khAMDa vagere paraspara meLavI khAvuM), 2. apramANa (pramANAthI vadhAre khAvuM), 3. aMgAra (sarasa khorAka hoya tyAre dAtAnA vakhANa karIne ane nIrasa hoya tyAre nidA karIne khAvuM) ane 4. akAraNa (baLavRddhi vagerenI bhAvanAthI khAvuM). -juo - ejana TIkAo, zramaNAsUtra pR. 431-435. 1 cakkhusA paDilehittA pamajjaijja jayaM jaI / Aie nikkhivejjA duhaovi samie sayA // -3. 24. 14. tathA juo u. 24. 13, 20. 40, 12. 2. Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana na karavAthI e jIvonI hiMsA saMbhave che. tethI ahiMsAvratanuM pAlana karanAra sAdhue te kriyAo karavI ja joIe. je sAdhu pratilekhanA ane pramArjanAne ucitarUpe nathI karato ane potAnAM upakaraNone jyAM tyAM mUkI de che tathA zapyA Adi upara dhULavALA paga hoya chatAM sUI jAya che te sAco sAdhu nathI. je samayasara pratilekhanA ane pramArjanA kare che tenAM jJAnAvaraNIyAdi karmo naSTa thAya che. pratilekhanA ane pramArjanAnI vidhi : sAdhue samayanuM atikramaNa karyA sivAya potAnAM badhAM upakaraNonI pratilekhanA ane prArthanA karavAM joIe. pratilekhana karatI vakhate sarva prathama mukhavastrikAnI ane pachI rajoharaNa (gocchakonI pratilekhanA karavI joIe. te pachI AMgaLIthI rajoharaNane laIne vastronI pratilekhanA karavI joIe. vastronI pratilekhanA karatI vakhate vastrone bhUmithI UMcA rAkhI, majabUta rIte hAthamAM pakaDI jhaDapa karyA vagara sAvadhAnI pUrvaka prathama to vastranuM nirIkSaNa karavuM joIe. te pachI yatnapUrvaka vastrane jhApaTavAM joIe jethI jIvajaMtu nIkaLI jAya. jo na nIkaLe to yatnapUrvaka hAthethI laIne jIvajaMtune ekAMta sthaLe pheMkI devA joIe. A kAma karatI vakhate zarIra ane vastra Adine Ama tema nacAvavAM na joIe. vastra kyAMyathI vaLeluM na hovuM joIe. A kAma sAvadhAnIthI ekadama na karavuM joIe. dIvAla vagereno saMparka na thavo joIe. A uparAMta je vastranI pratilekhanA karavAmAM AvI rahI hoya tenA traNa bhAga karI pratyeka bhAgane banne bAjuthI jovAM 1 puDhavI AukkAe teu-vAU-vaNassai-tasANaM / paDilehaNA Autto chaNhaM saMrakkhao hoi // -3. ra6. 30-31. 2 tathA juo pR. 256, pA. Ti. 4, u. 17, 10, 14. 3 u. 29. 15. 4 juo - pR. 258, pA. Ti. 3. Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 : sAmAnya sAdhvAcAra 297 joIe athavA pachI pratyeka bhAgane traNa traNa vAra (parima navaroTa) tapAsavAM joIe. chatAM temAM jIvajaMtu rahyAM hoya to hAthathI kADhIne jIvanI rakSA karavI joIe. Ama sAvadhAnIpUrvaka karavAmAM Avela pratilekhanA ane pramArjanA prazasta kahevAya che ane asAvadhAnIpUrvaka karavAmAM Avela pratilekhanA ane pramArjanA aprazasta gaNAya che. graMthamAM aprazasta pratilekhanAnA keTalAka prakAra darzAvavAmAM AvyA che jeno tyAga jarUrI che. aprazasta pratilekhanAnA keTalAka prakAro A pramANe che : 1 ArabITA (janI pratilekhanA thatI hoya te vastrane pUrNa pratilekhanA karyA vagara ja vacce bIjA vastranI pratilekhanA karavAnI zarUAta karavI), 2 sammada (vastranA cheDAne pakaDIne athavA vastra upara besIne pratilekhanA karavI), 3 mosalI (vastrane bhIMta vagerenA TekAthI upara nIce tathA trAMsu karIne pratilekhanA karavI), 4 prasphoTanA (vastrane jorathI jhApaTavuM), 5 vikSiptA (pratilekhanA karyA vagaranA ane pratilekhanA karelA vastrane bhegAM karI devA), 6 vedikA (ghUMTAnI upara nIce trAMsu rAkhI athavA vacce rAkhI pratilekhanA karavI), 7 prazithila (vastrane DhIlI rIte pakaDavuM), 8 pralaMbha (vastranA eka khUNAne pakaDI 1. uDDhaM thiraM aturiyaM puvvaM tA vatyameva paDilehe / to biiyaM papphoDe taiyaM ca puNo pamajjijja || aNaccAviyaM akaliyaM aNANubaMdhimamosali ceva / chappurimA nava khoDA pANIpANivisohaNaM / / -3. ra6. 24-25. tathA juo - kamaLasUtra, pR. 409-410. 2 ArabhaDA sammdA vajjeyavvA ya mosalI taiyA / papphoDaNA cautyo vikkhitA veiyA chaTThI / pasiDhilapalaMbalolA egAmosA aNegarUvadhuNA / kuNai pamANe pamAyaM saMkiyagaNaNovagaM kujjA / / -3. ra6. ra6-ra7. paDilehaNaM kuNaMto miho kahaM kuNai jaNavayakahaM vA / dei va paccakkhANaM vAei sayaM paDicchai vA / / -3. ra6. ra9. Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra98 uttarAdhyayana-sUtraH eka parizIlana bAkInA bhAgane laTakato rAkhavo), 9 lola (vastrane jamIna upara laTakatuM rAkhavuM), 10 ekAmarSA (vastrane DhasaraDavuM), 11 anekarUpadhUnA (aneka rIte vastrane halAvavuM), 1ra pramANa-pramAda (pratilekhanAnA pramANamAM pramAda karavo), 13 zaMkite gaNAnopayoga (keTalI vAra pratilekhanA thaI cUkI che evA pramANamAM zaMkA thatAM pharI AMgaLIthI gaNavA mAMDavuM), 14 Adattacitta (pratilekhanA karatI vakhate vArtAlApa, kathA, nityakarma, paThana-pAThana vageramAM dhyAna ApavuM), 15 jUnAdhika (koI bhAgamAM ochI ke vadhAre vAra pratilekhanA karavI). Ama, ochI, vadhAre ane viparIta pratilekhanA na karIne, zAstrokta vidhithI ja pratilekhanA karavI e prazasta che ane bAkInI bIjI badhI aprazasta che. tethI prazasta pratilekhanA mATe sarva prakAranI sAvadhAnI jarUrI che jethI jIvonI hiMsA paNa na thAya ane zAstrokta vidhimAM pramAda paNa na thAya. 5 uccAra samiti - maLa (uccAra), mUtra (prasavaNa) vagere (mukhano mela, nAkano mela, zarIranI gaMdakI, pheMkI devA jevo AhAra, upayogahIna upakaraNA, nakha) vagere pheMkI devA lAyaka padArthone vidhipUrvaka pheMkavA yogya (bhutsarjana yogya) ekAnta jagyAe choDI devA e uccAra samiti che. eTale ke malamUtrAdi tyAgavA lAyaka dhRNita padArthone evI jagAe choDI devA joIe jethI jIvonI hiMsA paNa na thAya ane koIne ethI dhRNA paNa na thAya. 1 aNUNAirittapaDilehA avivaccAsA taheva ya / paDhamaM payaM pasatyaM sesANi u appasatthAI / / -3. ra6. 28. 2 uccAraM pAsavaNaM khelaM sighANajalliyaM / AhAraM uvahi dehaM vAvi tahAvihaM / / -3. ra4. 15. Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4: sAmAnya sAdhvAcAra, ra99 vyutsarjana yogya (IMDila) bhUmi ? tyAjya padArthone pheMkI devA yogya sthAna A prakAranuM hovuM joIe". 1 AvAgamana jyAM sAva na thatuM hoya jyAM koI AvatuM na hoya tathA dUrathI te jagyAne koI joI zake ema na hoya arthAtu je anApAta asaMloka hoya. e sivAya evuM paNa na hovuM joIe ke jyAM koI AvatuM to na hoya paNa dUrathI joI rahyuM hoya. anApAta saMloka-athavA koI AvI paNa rahyuM hoya ane koI paNa rahyuM hoya. ApAtasaMloka-Ama AvAgamathI sarvathA zUnya evuM te sthAna hovuM joIe. 2 jyAM kSudra jIvAdinI paNa hiMsA saMbhavatI na hoya, 3 samataLa hoya, 4 ghAsa vagerethI patharAyela na hoya, 5 vadhAre samaya pahelAM acita karavAmAM Avela sthAnamAM jIvAdinI utpatti saMbhavatI hovAthI je sthAnane thoDA samaya pahelAM ja acita karavAmAM Avela hoya, 6 vistRta hoya, 7 khUba nIce sudhI acita hoya, 8 gAma vagerenI pAse na hoya, 9 chidrarahita hoya ane 10 trasa jIva ane aMkurotpanna karanAra zAlya vageranA bIja vagaranI hoya. Ama A pAMca prakAranI samitio sAdhune sAvadhAnIpUrvaka sadAcAramAM pravRtti karavAnI zikSA Ape che. jIvonI hiMsA na thAya ane ahiMsAdi vratonuM yogya rIte pAlana thaI zake te mATe A samitio ane te sAthe ja guptionuM pratipAdana karavAmAM Avela che. graMthamAM samitivALA sAdhunuM lakSaNa kahetI vakhate jaNAvavAmAM AvyuM che ke je koInA prANano ghAta nathI karato tathA tenI rakSA karavAmAM tatpara rahe che te samitivALo kahevAya che. tenI pAse pApa karma, ucca sthAnamAM rahela pANInI jema TakatuM nathI. samitivALA sAdhunuM saMsArabhramaNa 1. aNAvAyamasaMloe aNAvAe ceva hoi saMloe / AvAyamasaMloe AvAe ceva saMloe / aNAvAyamasaMloe parassaNuvaghAie / same ajjhusire yAvi acirakAlakayammi ya / / vicchiNNe dUramogADhe nAsane bilavajjie / tasapANabIrahie uccArAINi vosire // -3. 24. 16-18. Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlanA aTakI jAya che ane samitithI rahita sAdhu saMsAramAM bhaTakato rahe che. Ama gupti ane samitirUpa ATha pravacana mAtAo mahAvratonAM rakSAmAM tathA muktimArgane prApta karavAmAM pramukha hetu che. Sa-Avazyaka vaidika saMskRtimAM jema brAhmaNa mATe prAta:kALe ane saMdhyAkALe saMdhyAvaMdana vagere nityakarma jarUrI che te rIte jaina sAdhue paNa sAmAyika Adi che nityakarma karavAnAM hoya che. avazyakaraNIya nityakarma hovAthI tene "Avazyaka kahevAmAM Avela che. A cha AvazyakonAM nAma vagere A pramANe che : 1 samatAbhAva rAkhavo (sAmAyika). ra covIza tIrthakaronI stuti karavI (caturvizatistava) 3 gurunI vaMdanA karavI (vaMdana) 4 sadAcAramAM lAgela doSonuM prAyazcita karavuM (pratikramaNa) 5 cittane ekAgra karI zarIra paranA mamatvane dUra karavuM (kAyotsarga) 6 AhAra Adino tyAga karavo (pratyAkhyAna). 1 sAmAyika Avazyaka : sa + gAya + 3 = sAmAyika arthAtu rAga, dveSathI rahita thaI samatAbhAvamAM sthira thavuM. AthI jIva badhA prakAranI pApAtmaka 1 AuttayA jassa na asthi kAvi iriyAi bhAsAi tahesaNAe / AyANanikkhevadugaMchaNAe na vIrajAyaM aNujAI maggaM / / -3. 20. 40. pANe ya nAivAejjA se samIya ti vaccaI taaii| tao se pAvayaM kammaM nijjAi udagaM va thalAo // -3. 8. 6. tathA juo u. 1ra. 17, 31. 7, 34. 31. 2 avazyaM kartavyaM AvazyakaM, zramaNAdibhiravazyaM ubhayakAlaM kriyate / -gAvapUtra, mataf, pR. 86. tathA juo - mUlAvAra, dhaznara 7; mApUrva, pR. 83-85. 3 u. ra9. 8-13. Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 : sAmAnya sAdhvAcAra 301 pravRttio (sAvadya-yoga)mAMthI virakta thaI jAya che. jinabhadra sAmAyikane cauda pUrvo (jinavANI)nA sAra tarIke darzAvela che. 2 caturvizatistava Avazyaka H jaina dharmanA pravartaka covIza tIrthakaro ane siddhonI stuti karavI ene caturvizatistava Avazyaka kahevAmAM Ave che. tenAthI jIva darzananI vizuddhi kare che. A AvazyakamAM jaina tIrthaMkaronI je stuti karavAnuM vidhAna karavAmAM AvyuM che tenuM kAraNa e che ke temanA guNonuM ciMtana karI potAnI aMtadhyetanA jAgRta karI zakAya kAraNa ke jaina tIrthakara vItarAga hovAne kAraNo upAsakano koI prakArano upakAra karatA nathI. 3 vaMdana Avazyaka : gurunuM abhivAdana karavuM e vaMdana Avazyaka che. jo guru upasthita na hoya to temano manamAM saMkalpa karIne abhivAdana karavuM joIe. graMthamAM, pratyeka AvazyakanI pahelAM ane pachI gurunI vaMdanA avazyakaraNIya gaNavAmAM AvI che. A vaMdanaAvazyakanuM phaLa darzAvatAM lakhavAmAM AvyuM che ke "guruvaMdanAthI jIva nIca gotrakarmano kSaya karI ucca gotrakarmano baMdha kare che ane apratihata saubhAgyazALI tathA saphaLa AjJAvALo banI sarvatra Adara prApta kare che. 1. sAmAieNaM sAvajjajogaviraI jaNayai / -3. ra9. 8. 2 sAmAiyaM saMkhevo coddasapRvvatthApiMDotti / -vizeSAvazyamASya, gAthA ra796. 3 cauvvIsasthaeNaM daMsaNavisohi jaNayai / -3. 29. 9. juo - govardhana, gAthA 1076. thayathuimaMgaleNa nANadaMsaNacaritta bohilAbhaM jaNayaha |....ynnN jIve aMtakiriyaM kappavimANovavattiyaM ArAhaNaM Arohei / -3. ra9. 14. 4 juo - sAmAvAnI ! 5 vaMdaNaeNaM nIyAgoyaM kammaM khavei / uccAgoyaM kammaM nibaMdhai / sohaggaM ca NaM apaDihayaM ANAphalaM nivvattei / dAhiNabhAvaM ca NaM jaNayai / -3. ra9. 10. Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana 4 pratikramaNa Avazyaka : "prati' upasargapUrvaka gamanArthaka "krame dhAtumAMthI pratikramaNa zabda niSpanna thayo che. teno artha che : pratikULapAdanikSepa-arthAt sadoSa AcaraNamAM jeTalA AgaLa vadhela teTaluM ja pAchA jaI svasthAna upara AvavuM. eTale pratikramaNano doSonuM prAyazcita (pazcAtApa) karavuM evo artha thAya. A pratikramaNa savAre tathA sAMje karavAmAM Ave che e uparAMta dainika nAnAmAM nAnI kriyA karatI vakhate tathA vizeSa avasare paNa karavAmAM Ave che. graMthamAM tenA phaLanuM varNana karatAM lakhavAmAM AvyuM che ke pratikramaNathI jIva vratonA chidro (doSo)ne dUra kare che pachI zuddhavratadhArI thaI karmAsavone rokIne tathA ATha pravacanamAtAo dvArA sAvadhAna thaI vizuddha cAritrane prApta karI saMyamamAM vicare che. A pratikramaNa Avazyaka prAyazcita tapano eka bheda vizeSa che jenuM AgaLa upara tapanA prakaraNamAM varNana karavAmAM Avaze. pratikramaNa eka nAnuM prAyazcita che ane e "mAruM pApa mithyA thAya" (micchAmi dukkaDa) eTaluM kahevA mAtrathI pUrNa thAya che. arthAt svayaMnA doSane svayaM samakSa kahIne AtmanindA karavAmAM Ave che. A AtmanindArUpa pazcAttApathI jIva paka zreNI (karaNaguNa zreNI)ne prApta karI mohanIya karmano kSaya kare che. pratikramanuM jaina zAstromAM ghaNuM mahattva che tethI samasta Avazyaka kriyAne mATe "pratikramaNa' zabdano paNa prayoga thAya che. 1 pratIyaM kramaNaM pratikramaNaM, ayamartha : zubhayogebhyoDazubhayogAntaraM krAntasya zubheSu eva kramaNAtpratIyaM kramaNam / -hemacandrakRta yogazAstra-svopatravRtti, tRtIya prakAza / 2 juo - sAmArI; avazya niryu,i gAthA 1244. 3 paDikkamaNeNaM vayachiddANi pihei / pihiyavayachidde puNa jIve niruddhAsave asabalacarite aTusu pavayaNamAyAsu uvautte apuhatte suppaNihie viharai / -3. ra9. 11. 4 juo pR. ra33, pA. Ti. 1. 5 u. ra9. 6. 6 juo - maLamUtra, pR. 229-21). Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 : sAmAnya sAdhvAcAra 303 5 kAyotsarga Avazyaka : AmAM be zabdo che - kAya ane utsarga. teno artha che zarIrano tyAga karavo arthAt zarIranA mamatvane choDI tathA svasvarUpamAM lIna thaI niyaLa thavuM tene kAyotsarga kahevAmAM Ave che. A paNa eka prakAranuM tapa che jenuM AgaLa upara varNana karavAmAM Avaze. kAyotsargathI sAdhaka pratikramaNAnI jema atItanA tathA vartamAnanA doSonuM zodhana kare che pachI prAyazcittathI vizuddha thaI karmabhArane haLavo kare che. tyAra pachI te cittArahita thaI zubha (prazasta) dhyAnamAM lAgIne sukhapUrvaka vicaraNa kare che. tethI A kAyotsargane sarva prakAranA duHkhomAMthI choDAvanAra paNa gaNavAmAM Avela che. sAmAyika ane kAyotsarga vacce A taphAvata che. sAmAyikamAM sAdhu halanacalana vagere kriyAo karI zake che. paraMtu kAyotsargamAM halana-calana karI zakato nathI. 6 pratyAkhyAna Avazyaka : pratyAkhyAna zabdano arthaparityAga karavo. jo ke sAdhu sarvavirata hoya che chatAM paNa AhArAdino amuka samayavizeSa mATe tyAga karavo e pratyAkhyAna Avazyaka che. e karavAthI mana, vacana ane kAyanI dUSita pravRttio aTake che ane pachI karmono Asava dvAra paNa baMdha thaI jAya che. graMthamAM "samyakatva-parAkrama" adhyayanamAM keTalAMka pratyAkhyAnonuM pAlana karavAnuM phaLa darzAvavAmAM Avela che jema ke : (ka) saMbhoga pratyAkhyAna - sAdhuo dvArA ekatrita karavAmAM Avela bhojanane eka sAthe goLAkAra besI khAvAno tyAga karavo. Ama karavAthI jIva svAvalaMbI 1 kAussaggeNaM tIyapaDuppatraM pAyacchittaM visohei / visuddhapAyacchitte ya jIve mivvuyahiyae ohariyabharUvva bhAravahe pasatthajjhANovagae suhaM suheNaM viharai / -3. ra9. 1ra. 2 kAussaggaM tao kujjA savvadukkhavimokkhaNaM / -3. ra6. 39. tathA juo - u. ra6. 42. 3 paccakkhANeNaM AsavadArAi nirUbhai / -3. ra9. 13. Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana thAya che ane pachI potAne thayela lAbhathI ja saMtuSTa rahe che. (kha) upadhi pratyAkhyAna - vastrAdi upakaraNono tyAga karavo. Ama karavAthI svAdhyAya vagere karavAmAM nirvinatAnI prApti thAya che tathA AkAMkSA rahita thavAthI vastrAdi mAgavA, tenI rakSA karavI vagere bAbatanuM kaSTa thatuM nathI. (ga) AhAra pratyAkhyAna - AhArano tyAga karavAthI jIvana pratyenuM mamatva rahetuM nathI ane nirmamatva thatAM, AhAra vagara paNa tene koI prakAranuM kaSTa thatuM nathI. (1) yoga pratyAkhyAna - mana, vacana ane kAya saMbaMdhI pravRtti (yoga)ne rokavI e yoga pratyAkhyAna che. tenAthI jIva jIvanmukta (ayogI)nI avasthAne prApta kare che tathA navIna karmonuM baMdhana na karatAM pUrva saMcita karmono kSaya kare. (Da) sadbhAva pratyAkhyAna - teno artha che : sarva prakAranI pravRttine tyAgIne pUrNa vitarAgatAnI avasthAne prApta karavI. Ama thavAthI jIva badhAM prakAranAM karmone naSTa karI mukta thaI jAya che". 1 saMbhogapaccakkhANeNaM AlaMvaNAI khavei |...sennN lAbheNaM saMtussai paralAbhaM no mAsAH | -3. ra9. 33. 2 nirUvahie NaM jIve nikkaMkhI uvahi maMtareNaM ya na saMkilissaI / -3. ra9. 34. 3 AhArapaccarakhANeNaM jIviyAsaMsappaogaM vocchidai / -3. ra9. 15. 4 jogapaccakkhANeNaM ajogattaM jaNayai / ajogI NaM jIve navaM kammaM na baMdhai, pRvabaddhaM nijjarei / -3. ra9. 37. 5 sambhAvapaccakkhANeNaM aNiyaTTi jaNayai...savvadukkhANamaMtaM karei / -8. 29. 41. tathA juo u. 29. 42, 45. vagere. Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 H sAmAnya sAdhvAcAra 305 (ca) zarIra pratyAkhyAna teno artha-zarIranuM mamatva dUra karavuM, saMsArI avasthAmAM jIva dareka samaye koIne koI prakAre zarIrathI yukta rahe che ane jyAre te zarIranuM pratyAkhyAna kare che tyAre azarIrIsiddha avasthAne prApta karI le che. 1 (cha) sahAya pratyAkhyAna potAnA kAryamAM koInI sahAyatA na levI e sahAya pratyAkhyAna kahevAya. tenAthI jIvana ekatvabhAvane prApta kare che. ekatvabhAva prApta karI letAM te alpa zabdavALo, alpa kalahavALo ane alpa kaSAyavALo thaI saMyamabahula, saMvarabahula ane samAdhibahula banI jAya che. (ja) kaSAya pratyAkhyAna - jo ke sAdhu sAmAnya rIte rAga, dveSarUpakaSAyathI rahita hoya che chatAM paNa rAga, dveSano prasaMga AvatAM saMyamathI bhraSTa na thavuM arthAt krodha, mAna, mAyA ane lobha e cAra kaSAyone jItavA e kaSAya pratyAkhyAna che. tethI sAdhaka tattat karmono bandha na karIne pUrvabaddha karmono kSaya karI kramaza: kSamA, mRdutA, RjutA ane nirlobhatAne prApta karI le che. kSamAthI badhA prakAranA kaSTone sahana kare che. Ardava (mRdutA)thI abhimAna rahita thaI madanA ATha sthAnono kSaya kare che. Arjava (RjutA)thI saraLa prakRtino banI dharmanuM pAlana kare che. nirlobhatAthI akiMcanabhAva (aparigraha paNuM) prApta karI viSayothI lobhAto nathI. A rIte A kaSAyo upara vijaya meLavavAthI vItarAgatAnI prApti thAya che. vItarAgapuruSa sukha ane duHkhamAM samAna sthitivALo hoya che. tene manojJAmanojJa viSayo pratye mamatva ke dveSa rahetAM nathI . - 1. sarIrapaccakkhANeNaM siddhAisaguNattaNaM nivvattei | 2 sahAyapaccakkhANeNaM egIbhAvaM jaNayai... saMvarabahule samAhie yAvi bhavai / 3 3. 29. 67-70. 4 kAsAyapaccakkhANeNaM vIyarAyabhAvaM jaNaya ... samasuhadukkhe bhavai / 13. 29. 38. ---3. 29. 39. tathA juo u. 29. 45-46, 9. 57-58, 31. 3, 7. --3. 29. 36. Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlanA A rIte graMthamAM keTalAMka pratyAkhyAnonA prakAra ane tenA phaLa darzAvavAmAM Avela che. A rIte pratyAkhyAna AvazyakanA anya prakAro samajI levA joIe. upara jaNAvela sAmAyika Adi cha AvazyakonAM nAma "anuyogadvAramAM judI rIte jovA maLe che ane temAMthI tenA svarUpa vize jANI zakAya che. tenAM nAma kramaza: A pramANe che : 1 sAvadyayogavirati (sAmAyika), 2 utkIrtana (caturvizatistava), 3 guNavatapratipatti (vaMdana), 4 smalitaniMdA (pratikramaNa), 5 vraNacikitsA (kAyotsarga), 6 guNadhAraNa (pratyAkhyAna). "Avazyaka' nAmano eka sUtra graMtha paNa che ane temAM A cha AvazyakonuM ja vizeSa varNana karavAmAM Avela che. A cha Avazyako uparAMta eka Avazyaka kriyA che ane tenuM nAma che : vastrAdikanI pratilekhanA ane pramArjanA. A pratikramaNa AvazyakamAM ja samAviSTa che. A che nityakarmonI Avazyaka" evI saMjJA daDha che anyathA, graMthamAM sAdhunA anya nityakarmo paNa darzAvAyAM che ane tenuM spaSTIkaraNa AgaLa upara darzAvavAmAM Avela sAdhunI dina tema ja rAtricaryA dvArA thaze. vastutaH A che Avazyaka athavA nityakarma sAdhunA sAmAnya nityakarma che ane adhyayana, manana vagere vizeSa kArya che. sAmAcArI dararoja sAdhue je prakAranAM AcaraNa karavAM paDe che tene "samAcArI kahevAmAM Ave che. "sAmAcArI' zabdano sAmAnya artha : samyaphacaryA athavA AcaraNa. graMthamAM "sAmAcArInA daza aMgo darzAvAyAM che tenuM pAlana karavAthI 1 vizeSa mATe juo - pAvatIsUtra 7. 2. 2 sAvajjogaviraI ukkittaNa guNavaoya paDivattI / khalicassa niMdaNA vaNatigiccacha guNadhAraNA ceva / / -anuyodara, pR. 30. Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 : sAmAnya sAdhvAcAra sAdhu saMsArarUpI samudrane pAra kare che'. sAmAcArInAM daza aMgo saMsArarUpI samudrane pAra karAvanAra sAmAcArInA daza aMgo A pramANe chere. 1 AvazyakI - nivAsasthAna (upAzraya)mAMthI bahAra jatI vakhate jarUrI kAme bahAra jaI rahyo chuM e mATe 'AvasahI' ema kahevuM. 2 naiSedhikI - bahArathI upAzrayanI aMdara AvatI vakhate 'siddI' ema kahevuM. 3 ApRcchanA - guru vagerene potAnuM kArya karavA mATe pUchavuM athavA AjJA levI. 4 pratikRcchanA - bIjAnA kArya mATe gurune pUchavuM. 5 chaMdanA - bhikSA dvArA prApta dravya sAdharmIone ApavA mATe AmaMtravA. 6 IcchAkAra - guru AdinI IcchA jANI taddanukULa kArya karavAM. 7 mithyAkAra - koI aparAdha thatAM potAnI nindA karavI. 309 8 tathAkAra - gurunAM vacano sAMbhaLI 'tahatti' (jevI ApanI AjJA) ema kahI Adeza svIkAravo. - 9 abhyutthAna - sevA yogya guru vagerenI sevA-zuzruSA karavAM. 10 upasamyadA - jJAnAdinI prApti mATe koI anya gurunA zaraNamAM javuM. 1. sAmAyAri pavakkhAmi savvadukkhavimokkhaNiM / je carittANa niggaMthA tiNNA saMsArasAgaraM // tathA juo u. 26. 53. 2 paDhamA AvassiyA nAma biiyA ya nisIhiyA / evaM dupaMca saMjuttA sAmAyArI paveiyA || -3. 26. 1. 13. 26. 2. 7. Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 uttarAdhyayana-sUtra H eka parizIlana vaTTakerakata digaMbara graMtha "mUlAcAramAM tathA zvetAbaMra graMtha "bhagavatIsUtra'mAM paNa A daza avayavovALI "sAmAcArI"nuM varNana maLe che. prastuta graMthamAM sAmAnyarUpe sAmAcArInAM daza avayavonuM varNana che te sAthe sAdhunA dina ane rAtrinA sAmAnya kAryonuM paNa samayavibhAgAnusAra varNana maLe che. dinacaryA ane rAtricaryA : sAdhue sarva prathama divasa ane rAtane sAmAnyarUpe cAra-cAra bhAgomAM vaheMcI nAkhavA joIe. te pachI pratyeka bhAgamAM pota potAnAM kartavyo (uttaraguNo)nuM pAlana karavuM joIe. graMthamAM pratyeka bhAgane poSI (prahara) zabdathI vyakta karela che. pratyeka praharamAM karavAmAM AvatAM sAdhunAM sAmAnya kartavyo A pramANe che : divasano prathama prahara : A sAmAnyataH svAdhyAya (adhyayana)no samaya che. A praharanA zarUAtanA caturtha bhAgamAM vastra, pAtra (bhAMDa) vagerenI pratilekhanA 1 icchAmicchAkAro tathAkAroyaAsiANisihI / ApucchApaDipucchAchaMdaNasaNimaMtaNAya uvasaMpA // -mUlIvAra, dhikkAra 4. 1rapa. dasavihA sAmAyArI panatA taM jhaa...| -AvatI, ra5. 7. 101. 2 divassa cauro bhAge bhikkhU kujjA viyakkhaNo / tao uttaraguNe kujjA diNabhAgesu causu vi / / -3. ra6. 11. tathA juo u. ra6. 17. 3 u. ra6. 13-16, 19-ra0. 4 paDhamaM porisi sajjhAyaM bIyaM jhANaM jhiyAyaI / taiyAe bhikkhAyariyaM puNo cautthIi sajjhAyaM / / -3. ra6. 1ra. paDhamaM porisi sajjhAyaM bIyaM jhANaM jhiyAyaI / taiyAe niddamokkhaM tu cautthI bhujjo vi sajjhAyaM / / -3. ra6. 18. tathA juo u. ra6. 36-para. Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 : sAmAnya sAdhvAcAra 309 karavI, pachI gurune namaskAra karI pUchavuM ke he bhadanta, huM svAdhyAya karuM? ke vaiyAvRtya ? (sevA zuzruSA), pachI guru je AjJA Ape tenuM glAnirahita thaI pAlana karavuM. divasano bIjo prahara - A praharamAM sAdhue cittane ekAgra karI dhyAna karavuM A dhyAnanuM varNana AgaLa "tapazcaryAnI carcA vakhate karavAmAM Avaze. divasano trIjo prahara - AmAM sAdhue bhojana-pAna (AhAra) mATenI gaveSaNArthe gRhasthone ghare javuM joIe ane gRhasthanA gharethI prApta thayela AhArano upayoga karavo joIe. bhikSArthe jatI vakhate potAnAM pAtronI pharIthI pratilekhanA karI levI joIe tathA bhikSA mATe paramAddha-yojana pramANa (be koza-aDadho yojana) kSetra sudhI ja javuM joIe. divasano cotho prahara - A praharamAM sAdhue puna: svAdhyAya karavo. jyAre A praharano caturthAza bAkI rahe (lagabhaga 45 miniTa) tyAre gurunI vaMdanA karavI pachI zayA ane "uccArabhUmi' (mala-mUtrAdi tyAgavAnuM sthAna)nI pratilekhanA karI jJAna, darzana ane cAritramAM lAgela divasa saMbaMdhI aticAro (doSo)nuM ciMtana karI guru vaMdanA, kAyotsarga, stutimaMgala (caturvizatistava), pratikramaNa vagere Avazyako karavAM. guru vaMdanA prAyaH pratyeka Avazyaka kriyA pachI karavI paDe che. rAtrino prathama prahara - A vakhate sAdhue puna: svAdhyAya karavo. rAtrino bIjo prahara- divasanA bIjA praharanI jema A samaye paNa sAdhue dhyAna karavuM. rAtrino trIjo prahara - A samaye nidrAno tyAga karavo. arthAta A praharamAM nidrA lIdhA bAda praharanA aMte jAgI javuM. jo ke graMthamAM sAkSAt nidrA levAnuM kathana karavAmAM AvyuM nathI paraMtu nidrAno tyAga nidrA vinA saMbhave 1. veyAvacce niutteNa kAyavvaM agilaayo| sajjhAe vA niutteNa savvadukkhaviyokkhaNe // -3. ra6. 10. tathA juo u. ra6. 8-9, 12, 21-rara. Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 uttarAdhyayana-sUtraH eka parizIlana nahi. nidrA pramAdarUpa hovAthI sAkSAt nidrAnuM kathana na karatAM, nidrA tyAganuM kathana karavAmAM AvyuM che. zarIranI svasthatA tathA svAdhyAya vagere karavA mATe paNa nidrA jarUrI che. rAtrino cotho prahara - e samaye rAtri saMbaMdhI pratilekhanA karI, mukhyatve puna: svAdhyAya karatI vakhate gRhasthone jagADavA nahIM. jyAre A praharano caturthAza bAkI rahe tyAre gurunI vaMdanA karI, prAta:kALa saMbaMdhI pratilekhanA karavI. pachI jJAna, darzana, cAritra ane tapamAM lAgela rAtri saMbaMdhI doSonuM ciMtana karatAM karatAM guruvaMdanA kAyotsarga, jinendrastuti, pratikramaNa vagere Avazyako karavAM. te pachI pharIthI AgalA divasanI kriyAomAM pUrvavat pravRtti karavI. A rIte, ahIM sAdhunI dina ane rAtricaryAnI sAthe daza avayavovALI sAmAcArInuM je varNana karavAmAM AvyuM che te sAmAnya dRSTie karavAmAM Avela che temAM samayAnusAra parivartana paNa karI zakAya che. vasati athavA upAzraya sAdhunA rokAvAnA sthAnane vasati ke upAzraya kahevAmAM Ave che. A upAzraya ghaNuM karIne nagaranI bahAra bagIcA vagerenA rUpamAM hoya che. sAdhune koI eka nizcita upAzrayamAM dararoja rokAI rahevAno Adeza nathI, paNa tene mATe dararoja (varSAkALa sivAya) eka gAmathI bIje gAma Indriya nigrahapUrvaka vicaraNa karavAno ullekha maLe che. sAdhunA rokAvAnA sthAnanA arthamAM upAzraya 1 vizeSa mATe juo - dazAzrutaskandha (AcAradazA), paryuSaNA kalpa; kalpasUtra, sAmAcArI prakaraNa ! 2 iMdiyaggAmaniggAhI maggagAmI mahAmuNI / gAmANugAmaM rIyaMte patto vANArasiM puri / vANArasIe bahiyA ujjANammi maNorame / phAsue sejjasaMthAre tattha vAsamuvAgae / -3. 25. 2-3. tathA juo . ra3. 3-4, 7-8. Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 : sAmAnya sAdhvAcAra sivAya zayyA zabdano paNa prayoga jovA maLe che`. zayyA zabdano artha : jyAM Asana (vistara) pAtharI zakAya evuM sthAna. AcArAMgasUtramAM paNa A arthamAM 'zayyA' nAmanuM adhyayana che . nivAsa yogya bhUmi kevI hoya ? prastuta graMthamAM sAdhunA nivAsane mATenI yogya bhUmi (upAzraya) viSe je saMketa maLe che te nIce mujaba che H : 1 je ramaNIya ane susajjita na hoya : manane lobhAvanAra citrothI suzobhita, puSpamALAothI ane agaracaMdanAdi sugaMdhI dravyothI suvAsita, suMdara vastrothI susajjita ane suMda2 daravAjAothI zaNagAravAmAM Avela upAzraya sAdhunA nivAsa mATe yogya nathI kAraNa ke AvA upAzrayamAM rahevAthI bhogomAM Asakti vadhe che ane pachI Indriyone kAbumAM rAkhavI muzkela bane che . : 2 je strI, pazu vagerethI saMkIrNa na hoya H strI, pazu vagerenA AvAgamanathI saMkIrNa sthAnamAM nivAsa karavAthI temanI kAmaceSTAo jovA ane sAMbhaLavA maLe tethI brahmacaryavratanuM pAlana karavAmAM bAdhA Ave tethI sAdhue strI, pazu vagerenA AvAgamanathI rahita sthAnamAM ja rokAvuM joIe . 1 ejana 2 AvArA6; 2.1.2. 3 maNoharaM cittagharaM mallaghUveNa vAsiyaM / sakavADaM paMDurulloyaM maNasAvi na patthae / / iMdiyANi u bhikkhussa tArisammi uvassae / dukkarAiM nivAreuM kAmarAga vivaDDhaNe // 4 phAyammi aNAbAhe itthIhiM aNabhihue / tatya saMkappae vAsaM bhikkhU paramasaMjae || tathA juo u. 30. 28. 311 -3. 35. 4-5. 13. 35. 7. Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31ra uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana 3 jyAM jIvAdi utpanna thavAnI saMbhAvanA na hoya ? jo tyAM zudra jIvone utpanna thavAnI saMbhAvanA haze to ahiMsA mahAvratanuM pAlana karavAmAM bAdhA paDaze. tethI jyAM sudra jIvo utpanna thatA na hoya e ja sthAna sAdhune rokAvA mATe yogya che. 4 je chANa vagerethI lIMpela na hoya tathA bIja vagerethI rahita hoya ? sAdhu rokAvAnA che te kAraNe te sthAnane lIMpIne sApha na karavAmAM AveluM hovuM joIe. vaLI te aMkurotpAdaka bIjathI chavAyela paNa na hovuM joIe. AnAthI bhinna prakAranA virodhI prakAranA) upAzrayamAM rahevAthI sAdhu hiMsAnA doSono bhAgIdAra thAya che. tethI je upAzrayane sAdhunA nimitte lIMpavAmAM na AvyuM hoya tyAM ja sAdhue rokAvuM. Ama kahevAnuM tAtparya evuM nathI ke te sthAna gaMdu hovuM joIe; te svaccha to hovuM joIe paraMtu sAdhune nimitte tene svaccha karavAmAM Avela na hovuM joIe. 5 je ekAnta hoya je nagara ane gRhasthAdinA, ghaniSTha saMparkathI rahita smazAna, udyAna, zUnyagRha, vRkSa, latA maMDapanA taLiyAno bhAga vagere ekAMta sthaLo che tyAM te hovuM joIe. sAdhvIonI bAbatamAM, bRhatkalpanAM dvitIya uddezamAM lakhavAmAM AvyuM che ke sAdhvIoe dharmazALA (AgamanagRha) amuka bhAga paDI gayo hoya evuM makAna (vikRti-gRha)-vRkSamULa ane khUllA AkAza nIce (abrAvakAza) na rahevuM. AnuM kAraNa e che ke evAM ekAnta sthAno upara sAdhvIo sAthe puruSo dvArA baLAtkAra thavAno saMbhava che. 6 jo parakRta hoya ? je upAzraya sAdhunA nimitte banAvavAmAM na Avela hoya arthAt jene gRhastha potAnA upayoga mATe banAvyuM hoya kAraNa ke sAdhune 1 ejana tathA pR. 310, pA. Ti. 2. 2 vivittalayaNAI bhaijjatAI nirovalevAiM asaMthaDAiM / -3. ra1. rara. 3 susANe sunagAre vA rUkkhamUle va ikkao / pairikke parakaDe vA vAsaM ttthaabhiroy|| -3. 35. 6. tathA juo u. 2. ra0, 18. 4-5, 20. 4, 23. 4, 25. 3. 4 ejana Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 : sAmAnya sAdhyAcAra 313 nimitte upAzraya banAvavAmAM Ave to sAdhune hiMsAdi doSonA bhAgIdAra banavuM paDaze. A rIte sAdhue susajjita, ramaNIya, strI vagerethI saMkI tathA jIvAdinI utpattinI saMbhAvanAvALA sthAnamAM na rahetAM nagaranI bahAra ekAnta jaMgalamAM rahevuM. evuM ekAnta sthaLa ja sAdhune rahevA mATe lAyaka che. tethI hiMsA Adi vratonuM pAlana karavAmAM agavaDa rahe che. tethI je sthAnamAM rahevAthI vratonuM pAlana karavAmAM vighna na naDe te ja sthAna sAdhu mATe rahevA lAyaka che. graMthamAM zadhyA-parISadanA prasaMge kahevAmAM AvyuM che ke sthAna sama ke viSama hoya tethI sAdhue gabharAvuM nahi paraMtu, sarva prakAranAM kaSTo sahana karatAM karatAM potAnA kartavyapatha upara teNe daDha rahevuM. A prakAranA ekAnta sthAnamAM rahevuM e vivikta zayanAsana (saMlInatA) nAmanuM eka prakAranuM tapa paNa che. AhAra bhojana vinA koI paNa kArya karavuM saMbhave nahIM kAraNa ke bhojanathI ja Indriyo puSTa thaI jovA, sAMbhaLavA ane vicAra karavAnuM sAmarthya prApta kare che. tethI sAdhu mATe divasano trIjo prahara bhojana-pAna mATe nakkI karavAmAM Avela che. bhojana kaI paristhitimAM karavuM joIe ? kaI paristhitimAM na karavuM joIe ? kevA prakArano AhAra karavo joIe ? vagere bAbato aMge ahIM vicAra karavAmAM Avaze. kaI paristhitiomAM AhAra grahaNa karavo ! mokSAbhilASI sAdhue nIce jaNAvela che kAraNo upasthita hoya to ja bhojana-grahaNa karavuM. 1 juo prakaraNa 5, zayyA parISaha. 2 juo prakaraNa 5, tapazcaryA. 3 veyaNa veyAvacce iriyaTThAe ya saMjamaTThAe / taha pANavattiyAe cha8 puNa dhammaciMtAe / -3. ra6. 33. tathA juo u. 2. ra9, 6. 14, 8, 10-1ra, 1ra. 35, 15. 12, 25. 39-40, ra6. 32, 31. 8. Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana 1 kSudhA : vedanAnI zAMti mATe jo ke sAdhu mATe kSudhA-parISahajayanuM vidhAna karavAmAM Avela che paraMtu evuM vidhAna tapa karatI vakhate tathA nirdaSTa AhAra na maLe tyAranI avasthA mATe che anyathA, kSudhAnI vedanAthI na to mana sthira thAya, ane na jovAnuM, sAMbhaLavAnuM ke dhyAnaAdi karavAnuM sAmarthya ja prApta thaI zake. tethI kSudhA-vedanAnI zAnti mATe AhAra karavo joIe. 314 2 guru AdinI sevA karavA mATe : gurunI sevA karavI e eka prakAranuM tapa che. jo zarIramAM sAmarthya na hoya to gurunI sevA vagere kAryo thaI na zake. tethI gurunI sevA ka2vA mATe AhAra levo joIe. 3 IryAsamitinuM pAlana karavA mATe : bhojana na karavAmAM Ave to AMkhonuM teja kSINa thaI jAya che. evI sthitimAM gamanAgamana karatI vakhate sAvadhAnI kevI rIte rAkhI zakAya ? tethI gamanAdi kriyA karatI vakhate IryAsamitinuM pAlana karavA mATe paNa bhojana levuM jarUrI che. 4 saMyamanI rakSA karavA mATe : saMyama hoya to ja badhA prakAranAM vrato dhAraNa karI zakAya che ane sarva prakAranA upasargo (kaSTo)ne sahana karI zakAya che. tethI saMyamamAM dRDha rahIne sAdhue bhikSA mATe pravRtta rahevuM evo Adeza che. vastuta: sAdhue saMyama pAlana mATe ja bhojana karavuM joIe. 5 jIvana rakSA mATe : jIvananuM astitva hoya to ja saMyama AdinuM pAlana karavuM saMbhave che tathA jIvana (prANa) AhAra vagara TakI zake nahIM. tethI sAdhue jIvana rakSA karavA mATe nIrasa bhojana karavuM evo Adeza che. 6 dharma ciMtana karavA mATe : zAstronuM adhyayana, manana, ciMtana vagere dhArmika kriyAo karavA mATe zarIra susthi rahe e jarUrI che. sudhA vagerenI pIDA paNa na hovI joIe kAraNa ke zarIra zithila rahe athavA bhUkhathI vyAkuLa rahe to kAMI paNa ciMtana vagere jevI dhArmika kriyA thaI na zake. tethI dhArmika kriyAo karavA mATe paNa AhAra karavo joIe. na Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 : sAmAnya sAdhvAcAra 315 A rIte A cha paristhitio hoya to ja sAdhue AhAranuM grahaNa karavuM joIe. A badhAnA mULamAM saMyamanuM pAlana karavuM e pradhAna kAraNa che kAraNa ke saMyamanuM pAlana na karavAmAM Ave to vaiyAvRtya, IryAsamiti ane dharma ciMtana paNa thaI zake nahIM. prANa rakSA ane sudhA-vedanAnI zAMti paNa saMyamanI rakSA mATe ja che. enuM spaSTIkaraNa AhAra na karavAmAM nIce jaNAvela kAraNothI thaI jAya che. kaI paristhitiomAM AhAra na levo joIe ? upara jaNAvela chaye kAraNo hAjara hoya chatAM nIce jaNAvela che kAraNomAMthI koI paNa eka kAraNa upasthita thAya to sAdhue AhArano tyAga karI devo joIe ane jayAM sudhI AhAra na karavAnuM kAraNa dUra na thAya tyAM sudhI koI paNa avasthAmAM AhAra levo na joIe. bhale pachI prANano tyAga paNa karavo paDe. AhAra na karavAnAM te cha kAraNo nIce mujaba che. 1 bhayaMkara roga thAya to : asAdhya roga thAya to AhArano tyAga karavo joIe. sAdhu mATe to rogAdinI zAnti mATe auSadha sevAno paNa niSedha che. to pachI evI paristhitimAM AhAra levAnI anumati kema ApI zakAya ? 2 Akasmika saMkaTa (upasarga) AvI jAya : koI Akasmika vikaTa saMkaTa upasthita thAya to sAdhue badhA prakAranA AhArano tyAga karI devo joIe. 3 brahmacarya vratanI rakSA mATe jo bhojanathI Indriyo pradIpta thaI kAmavAsanA pratye vaLe to bhojanano tyAga karavo joIe. ahIM brahmacaryanI rakSA dvArA saMyamanI rakSA abhipreta che kAraNa ke Atma saMyamanA abhAvamAM ja brahmacaryamAMthI patana saMbhave che. 1 Aryake uvasagge titikkhayA baMbhaceraguttIsu / pANidayA tavaheuM sarIravoccheyaNaTThAe / -3. ra6. 35. 2 u. 19. 76-77, 15. 8. Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana 4 jIvonI rakSA mATe : jo bhojana levAthI ahiMsA mahAvratanA pAlana karavAmAM bAdhA Ave to bhojanano tyAga karI devo joIe. A kathana khAsa to varSAkALanI daSTie karavAmAM AvyuM che kAraNa ke comAsAmAM ghaNA mudra jIvonI utpatti thAya che ane sAdhu bhikSArthe jAya tyAre tenI hiMsA thAya che. pa tapa karavA mATe : anazana vagere tapa karavA mATe bhojanano tyAga jarUrI che. tapa karavuM paNa jarUrI che kAraNa ke te karmonI nirjarAmAM pradhAna kAraNa che. 6 samatApUrvaka jIvanano tyAga (saMllekhanA) mATe : mRtyu najIka Ave tyAre nirmamatva-avasthAnI prApti mATe badhA prakAranA AhArano tyAga jarUrI che. kevA prakArano AhAra levo ? bhojana levAnAM pratikULa kAraNo hAjara na hoya ane anukULa kAraNo hAjara hoya to sAdhue kevA prakArano AhAra levo joIe ? A bAbatamAM graMthamAM nIce mujaba kahevAmAM Avela che : 1 je aneka gharomAMthI bhikSA dvArA mAgIne lAvavAmAM Avela hoya - sAdhu bhikSA dvArA maLela annanuM ja sevana kare che te bhikSAtra mAtra koI eka gharethI athavA potAnA saMbaMdhIjano pAsethI lAvavAmAM Avela na hovuM joIe paraMtu, aninditakulavALA ajJAna gharamAMthI thoDuM thoDuM mAgIne lAvavAmAM Avela hovuM joIe. khAsa paristhitimAM, te AhAra yajJamaMDapa tathA nAnAMkuLa (prAntakuLa) vALAM gharomAMthI paNa lAvI zakAya. paraMtu koI eka gharamAMthI pUrepUro AhAra lAvavo na joIe kAraNa ke ema karavAthI gRhasthane pharIvAra bhojana banAvavAnI takalIpha paDe jethI sAdhunA ahiMsA vratamAM doSa Ave. 1 samuyANaM uddamesijjA jahAsuttamaNiMdiyaM / lAbhAlAbhammi saMtuDhe piMDavAyaM care muNI / / -3. 35. 16. tathA juo u. 14. ra6, 15. 1, 17. 19, 25. 28. 2 u. 15. 13, rapa. 5. Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 : sAmAnya sAdhvAcAra 2 je gRhasthane mATe ja (potAne mATe) taiyAra karavAmAM Avela hoya (parabhRta) : jo bhojana sAdhune nimitte banAvavAmAM Avela hoya to sAdhune hiMsAdinI anumatino doSa lAgaze. jo atithinA nimitte banAvavAmAM Avela hoya to atithino hisso ocho thaze. tethI je bhojanane gRhasthe svayaM mATe taiyAra karyuM hoya temAMthI thoDuM levuM jethI gRhastha bhUkhyo paNa na rahe ane tene pharIvAra bhojana taiyAra karavAno prayatna paNa na karavo paDe. A rIte maLela bhojanane graMthamA 'para-ta' kahevAmAM Avale che. teno artha : par (sAdhuthI Itara gRhastha)ne nimitte banAvavAmAM Avela arthAt jene gRhasthe potAne mATe banAvyuM hoya. 3 gRhasthanA bhojana bAda zeSa baceluM hoya : gRhasthanA bhojana karI lIdhA bAda sAmAnya rIte dareka gharamAM eka be roTalIo vadhelI hoya che. tethI sAdhue te zeSAvazeSa anna ja levuM. jethI gRhastha bhUkhyo na rahe ane tene pharIvAra bhojana taiyAra karavAno prayatna paNa na karavo paDe. A viSayanA spaSTIkaraNa mATe bhikSA mATe yajJamaMDapamAM upasthita harakezibala muninA zarIramAM praviSTa yakSanAM vacanone uddhRta karuM chuM - 'huM saMyata, brahmacArI, dhanasaMgraha ane annAdi rAMdhavAnI kriyAthI virakta sAdhu chuM (zramaNa) chuM para mATe banAvavAmAM Avela AhAranI prApti mATe bhikSA levAnA samaye huM ahIM Avyo chuM. ApanI pAse A ghaNuM khAvA lAyaka anna che je Apa vaheMcI rahyA cho, khAI rahyA cho tathA upabhoga karI rahyA cho. mane bhikSA dvArA jIvana vItAvanAra tapasvI yogI samajo tathA ema jANIne je kAMI bAkI vadheluM hoya te anna mane Apo. jo ke jaina sAdhu A rIte bhikSAnnanI yAcanA karatA nathI chatAM paNa yakSanA mukhe je 1. phAsUyaM parakaDaM piMDaM / tathA juo 3. 12. 9, 20. 47. 2. samaNo ahaM saMjao baMbhayArI virao ghaNapayaNapariggahao / parappavittassa u bhikkhakAle annassa aTThA ihamAgao mi || viyarijjai khajjai bhujjaI atraM pabhUyaM bhavayANameyaM / jANAhi me jAyaNajIviNu tti sesAvasesaM labhau tavassI || tathA juo 3. 6. 15. 317 13. 1. 34. -3. 12. 9-10. Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 uttarAdhyayana-sUtra H eka parizIlana Ama kahevarAvavAmAM AvyuM che tenuM kAraNa che-sAdhunA AhAra levA saMbaMdhI viSayanuM spaSTIkaraNa. 4 je nimaMtraNa vagerethI prApta na thayela hoya : sAdhue gRhastha dvArA nimaMtraNa maLatAM prApta thayelI bhikSA na levI joIe kAraNa ke evo AhAra letAM gRhastha sAdhunA nimitte pAcana kriyA karaze jethI sAdhune hiMsAnI anumatino doSa lAgaze. A uparAMta, jyAM paMktibaddha thaI prItibhojana ApavAmAM AvI rahyuM hoya tyAM paNa bhikSA mATe UbhA na rahevuM. harikezibala muni brAhmaNo dvArA prArthanA thatAM je yajJAnna le che te nimaMtraNApUrvaka levAyela AhAra nathI kAraNa ke harikezibala bhikSA levAnA samaye yajJamaMDapamAM bhikSArthe jAya che ane tyAM pahelAMthI taiyAra karela bhojanane brAhmaNo upara anugraha karavA mATe ja svIkAre che. tethI tyAM AmaMtraNa janya doSa nathI. 5 je sarasa ane prayANathI vadhAre na hoya ? saMyamanA nirvAha mATe ja bhojana levuM evuM sAdhu mATe vidhAna che, rasanA IndriyanI saMtuSTi mATe nahIM. tethI sAdhue sarasa AhAranI abhilASAthI bahu pharavuM nahIM, tene je nIrasa AhAra maLe teno tiraskAra na karatAM te svIkAravo. A uparAMta sarasa AhAra levAthI Indriyo kAmAdi bhogonA sevana mATe uddIpta thaI jAya che. 1 uddesiyaM kIyagaDaM niyAgaM na muccaI kiMci aNesaNijjaM / aggI vivA savvabhakkhI bhavittA io cuo gacchai kaTTa pAvaM / / -3. 20. 47. 2 parivADIe na ciTThajjA / -3. 1. 32. 3 u. 12. 4-7, 16, 18-20, 35. A rIte jayaghoSa muni mATe juo - u. 25-9, 39-40. 4 juo - pR. 316, pA. Ti. 1, 2, 39, 8. 11, 15. 2, 12, 18. 30, 21. 15, ra3.pa8, 25. 2. Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 : sAmAnya sAdhvAcAra tethI pakSIgAthI pIDita susvAdu phaLavALA vRkSanI jema sAdhu du:khI thaIne saMyamanI ArAdhanA karI zakato nathI'. pramANathI vadhAre bhojana karavAthI pracura IndhanavALA vanamAM utpanna thayela dAvAgninI jema Indriyo zAMta thatI nathI?. tethI sAdhuno AhAra nIrasa ane ocho hovo joIe. :: sAdhunA jIvana-yApana mATe nIrasa AhAranI bAbatamAM graMthamAM keTalIka vIgata maLe che. jema ke H 1 svAdahIna (prAnta), 2 ThaMDo (zItapiMDa), 3 junA aDada, maga vagere (purANa kummAsa), 4 maganI uparanAM chotarAM (vukkasa), 5 sUkA cA vagere (pulAga), 6 borano bhUko (maMthu), 7 zAka ke cokhAnuM UkALeluM pANI (AyAmaga), 8 javanuM bhAta (yavodana), 9 zItaLa kAMjI (sauvIra), 10 javanuM pANI vagere. Ama sAdhue jIvananirvAha mATe nIrasa AhAra levAnuM vidhAna che tenuM tAtparya e nathI ke sAdhu ghI, dUdha vagere sarasa AhAra nathI laI zakato paNa sarasa AhAranI prAptimAM Asakti na rAkhIne A prakArano nIrasa AhAra maLe tyAre teNe upekSA na karavI. jo sarasa AhAra grahaNa karavAthI saMyamapAlanamAM bAdhA Ave to teNe evo AhAra na levo joIe. tethI graMthamAM sAdhune lAbhAlAbhamAM dararoja saMtuSTa rahevAnuM kahevAyuM che . 6 je acitta, prAsuka ane zuddha hoya : sAdhu je prakArano AhAra grahaNa kare te acitta, prAsuka ane zuddha hovo joIe' kAraNa ke ema na hoya to 1 3. 32. 10. 23. 32. 11. 3 paMtANi ceva sevejjA sIyapiMDaM purANakummAsaM / adu bukkasaM pulAgaM vA javajaTThAe nisevara maMthu || AyAmagaM ceva javodaNaM ca sIyaM sovIrajavodagaM ca / na hIlae piNDaM nIrasaM tu paMtakulAI parivvae sa bhikkhU // 319 4 juo pR. 316, pA. Ti. 1, u. 15. 11. 5 u. 132, 34, 15, 8. 11, 32. 4. vagere. 3. 8. 12. 3. 15. 13. Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana hiMsAdi doSa thAya che. tethI graMthamAM kahevAyuM che ke je anekaNIya (sacitta) AhAra grahaNa kare che tene agninI jema sarvabhakSI hovAthI sAdhu na kahevAya. AhAra viSayaka keTalIka jJAtavya vAto : sAdhu jyAre gRhastha pAsethI bhojana svIkAre tathA jyAre teno upabhoga kare tyAre teNe nIce jaNAvela vigato dhyAnamAM rAkhavI joIe. 1 bhojana ApatI vakhate dAtA gRhastha sAdhu karatAM khUba UMcA ke khUba nIcA Asane na hovo joIe tathA khUba pAse ke khUba dUra paNa na hovo joIe. 2 jo koI bIjo bhikSu pahelAMthI koI gRhastha pAsethI AhAra laI rahyo hoya tyAre gRhasthanI ekadama najIka AMkho sAme ke khUba dUra UbhA na rahevuM joIe. bhikSunuM ullaMghana karI gharamAM paNa dAkhala thavuM nahi paraMtu cUpacApa bahAra UbhA rahevuM. prathama Avela bhikSu AhAra laI pAcho na Ave tyAM sudhI rAha jovI. Ama karavuM jarUrI che kAraNa ke prathama Avela bhikSu potAnI pUrepUrI bhikSA prApta karI zake. kadAca evuM paNa bane ke gRhastha bIjA bhikSune joI prathama Avelane ochI bhikSA Ape athavA jarAya paNa na Ape. 3 jo sAdhune bhikSA na maLe to paNa teNe krodhAdi na karavAM paNa harikezibala muninI jema lAbhAlAbhamAM saMtuSTa rahevuM. 4 Ahara vagerenI prApti ane jIvikA-nirvAha mATe koI paNa prakAranI vidyA ke maMtrAdi zaktiono prayoga na karavo joIe. vidyA ke maMtrAdi zaktionA prayogathI prApta thayela AhArAdimAM te badhA hiMsAdi doSa sAdhune 1 juo pR. 318, pA. Ti. 1. 2 nAiucce va nIe vA nAsanne nAidUrao / -3. 1. 34. 3 nAidUramaNAsane natresiM cakhu phAsao / -3. 1. 34. ego ciTThajja bhattaTThA laMghittA taM naikkame / -3. 1. 33. 4 juo pR. 316, pA. Ti. 1, pR. 318, pA. Ti. 3. 5 u. 8. 13, 15. 7. Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 : sAmAnya sAdhvAcAra 3ra1 lAge che ke je te vastunA kraya-vikraya karavAmAM gRhasthane lAgelA hoya che. ema karavAthI sAdhu kraya-vikraya dvArA jIvikA-nirvAha karanAra gRhastha banI jAya che tethI e prakAranA prayogano niSedha karavAmAM Ave che. 5 jyAM besI sAdhu bhojana kare te sthAna cAreya bAjuethI DhaMkAyeluM, trasa jIvonA nivAsa vagaranuM ane svaccha hovuM joIe. A uparAMta bhojana karatI vakhate bhojanane jamIna upara paDavA na devuM joIe. "A bhojana sArI rIte rAMdhela che", "sArI rIte chotarAM dUra karela che", "madhura che", "kharAba che vagere sAvadya vacanono paNa prayoga na karavo joIe. te uparAMta, divasamAM eka ja vAra bhojana karavuM joIe. 6 bhikSArthe jatI vakhate potAnAM pAtronI saMbhALa sAdhue levI joIe tathA bhikSA levA mATe aDadhA yojana (paramAddha-yojana) jeTaluM ja dUra javuM joIe. te uparAMta, bhojana mATe je samaya (tRtIya poSI) niyata che temAM ja bhojana karavuM joIe. rAtre kyAreya bhojana na levuM joIe. A rIte sAdhue AhAra-grahaNamAM ghaNAM muzkela niyamonuM pAlana karavuM paDe che. bhikSAcaryA nAmanA tapanA prasaMge keTalAka anya vizeSa niyamonuM varNana karavAmAM Avaze. A AhAra saMbaMdhI varNana uparathI spaSTa thAya che ke sAdhu hiMsAdi doSone bane tyAM sudhI rakSavA mATe koziza kare. e uparAMta, sarasa bhojananI lAlasA na karatAM, alpa, nIrasa tathA gRhasthanA bhojananA zeSAtra (je aneka gharomAMthI bhikSA dvArA lAvavAmAM Avela hoya) teno saMyamanI rakSA appapANeDappabIyammi paDicchanammi saMvuDe / samayaM saMjae bhuMje jayaM aparisADiyaM / / sukkaDitti supakkitti succhinne suhaDe maDe / suNiTThie sulaTThisatta sAvajjaM vajjae muNI / / -3. 1. 35-36. 2 avasesaM bhaMDagaM gijjha cakkhusA paDilehae / paramaddhajoyaNAo vihAraM viharae muNI // -3. ra6. 36. Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana mATe samatApUrvaka upabhoga karavo joIe. jyAre ema lAge ke saMyamanuM pAlana karavuM saMbhavaze nahIM athavA bhayAnaka roga thayo hoya athavA bIjI koI Apatti AvI paDI hoya jenAthI bacavuM azakya hoya tyAre sarva prakAranA AhArano tyAga karI anazana tapa karavuM joIe. anuzIlanA jyAre muktino sAdhaka dhIme dhIme potAnA cAritrano vikAsa karato karato gRhastha dharmanI aMtima avasthA prApta karI le che athavA saMsAranA viSayabhogamAMthI virakta thaI jAya che tyAre te jJAnanI prApti tathA cAritranA vikAsa mATe mAtA-pitA pAsethI AjJA laI sarva prakAranA pArivArika sneha baMdhano toDIne jaMgalamAM cAlyo jAya che ane koI guru pAsethI dIkSA laI athavA guru na maLe to svayaM sAdhudharmano aMgIkAra karI le che. jo ke gRhasthAvasthAmAM paNa jJAna ane cAritranI sAdhanA karI zakAya che paraMtu gharamAM aneka prakAranAM sAMsArika kAryo thatAM hovAthI dharmanI sAdhanA karavAmAM ghaNAM vino naDe che. tethI prAyaH badhAM bhAratIya darzanomAM dharmanI sAdhanA karavA mATe sanyAsAzramanI vyavasthA jovA maLe che. te AzramamAM sAdhaka badhA prakAranA sAMsArika baMdhanothI dUra rahI gRhastha Apela bhikSAtranA AdhAre jIvana-jAvana karatAM karatAM ekAntamAM AtmaciMtana kare che. A rIte "uttarAdhyayana'mAM paNa cAritra ane jJAnanA vikAsanI pUrNatA mATe sanyAsAzramane Avazyaka gaNavAmAM Avela che A AzramamAM rahenAra sAdhakane "sAdhu" ke "zramaNA" kahevAmAM Ave che. bhikSAnna dvArA jIvana-yApana karavAne kAraNe tene bhikSu' paNa kahevAmAM Ave che. A bhikSAnI prApti saMbaMdhI ghaNA kaThora niyamo che jenA mULamAM ahiMsA ane aparigrahanI bhAvanA rahelI che. sAdhunA AcAra saMbaMdhI jeTalA niyamo che te badhAnA mULamAM ahiMsA ane aparigrahanI bhAvanA rahelI che. A badhA niyamonuM pAlana karavAnuM paraMparAgata ke sAkSAt phaLa karmanirjarA bAda mukti che ema darzAvavAmAM AvyuM che. Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 : sAmAnya sAdhvAcAra 3ra3 dIkSA samaye sAdhu je pAMca mahAvratonuM grahaNa kare che tenA mULamAM ahiMsA ane aparigrahanI bhAvanA vidyamAna che. ahiMsA ane aparigrahanA paNa mULamAM ahiMsA che tathA A ahiMsAnI pUrNatA aparigraha vinA saMbhave nahi. ahIM aparigraha eTale mAtra dhananA saMgrahano tyAga ema samajavAnuM nathI paraMtu yAvanmAtra sAMsArika viSayono tyAga ema samajavAnuM che. tene sarvavirati ke vItarAgatA e zabdothI paNa vyakta karI zakAya. jema ke kezigautama-saMvAda uparathI spaSTa thAya che ke jana sAmAnyanI badalAtI pravRttine kAraNe mahAvratonI saMkhyAmAM vadhAro thayo tathA aparigraha zabda dhana-saMgraha tyAga rUpa arthamAM rUDha thayo, saMsAranA viSayomAM Asakti hovAne kAraNe jIva dhanAdinA saMgrahamAM pravRtta thAya che ane te mATe hiMsA, asatya, corI vagere anaitika kriyAomAM pravRtti karato karato ethI paNa vadhAre dhanAdinA saMgrahamAM pravRtta thAya che. A rIte, saMsArAsakti, lobha, dhanAdinA saMgrahamAM pravRtti e badhAM sarva prakAranAM anaitika kAryomAM pravRtti karAvanAra che. tethI te muktinA mArgamAM paNa pratibaMdhaka che. tethI graMthamAM lAbhane lobhano janaka darzAvatAM saMsArAsaktithI virakta thavAno upadeza ApavAmAM Avyo che. dharmanA nAme yajJamAM thanArI hiMsA joIne tathA vizvabaMdhutvanI bhAvanAthI prerita thaI ahiMsAne badhAM vratonA mULa AdhAra tarIke mAnavAmAM AvI tathA sAdhunI pratyeka kriyAmAM ahiMsApUrvakanI pravRtti upara bhAra mUkavAmAM Avyo. strI-saMparka tyAgarUpa brahmacarya pahelAM aparigraha aMtargata gaNAtuM paNa pachI, lokonI vadhatI kAmAsakti joIne bhagavAna mahAvIre tene pRthak mahAvratanA rUpe badalI nAkhyuM tathA anya vrato karatAM tene sahuthI vadhAre muzkela paNa gayuM. A rIte graMthamAM ahiMsA, brahmacarya ane aparigraha A traNa mahAvrato upara vizeSa bhAra mUkavAmAM Avela che. te uparAMta, satya ane acorya e be naitika vratone meLavI mahAvratonI saMkhyA pAMcanI niyata karavAmAM AvI. satya ane acaurya e be vratonA mULamAM paNa aparigrahanI bhAvanA rahelI che. A bannene mahAvratomAM Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana gaNAvavAnuM kAraNa e che ke sAdhu potAnI khoTI pratiSThA mATe khoTuM na bole tathA lIdhelAM vratonuM chUpI rIte atikramaNa na kare. tethI graMthamAM sAdhune nizcayAtmaka ane upayogahIna vANI bolavAno tathA tRNAdi samAna tuccha vastune paNa AjJA vagara levAno spaSTa niSedha pharamAvavAmAM Avyo che. A rIte A pAMca naitika vratonuM pAlana karavAthI ja sAdhuno AcAra pUrNa thaI jAya che paraMtu A pAMce vratonuM ati sUkSma rUpe pAlana karavAmAM Ave to jIva koI paNa prakAranI pravRtti karI na zake kAraNa ke mana, vacana ane kAyanI pravRtti thatAM sUkSma hiMsA thAya e svAbhAvika che. tethI A viSayamAM keTalAka khAsa niyamo batAvavAmAM AvyA che je anusAra pravRtti karavAthI hiMsAdi doSonI saMbhAvanA rahetI nathI. A badhA niyamonA mULamAM sAvadhAnIpUrvaka (pramAdarahita) samyaka-pravRtti rahelI che kAraNa ke pramAda ke asAvadhAnIpUrvaka karavAmAM Avela nirdoSa evI pravRtti paNa doSajanaka che ema darzAvavAmAM AvyuM che. tethI graMthamAM gautamane anulakSIne vArevAre apramatta thavAno upadeza ApavAmAM Avyo che. pramAdapUrvaka pravRtti kevI rIte saMbhave e bAbata samajAvavA mATe samitionuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. temAM darzAvavAmAM AvyuM che ke sAdhu gamanAgamanamAM, vacana bolavAmAM, bhikSAdinI prAptimAM, vastuo levA mUkavAmAM tathA tyAjya vastuono tyAga karavAmAM kevI rIte pravRtti kare tethI te hiMsAdi doSono bhAgIdAra na bane. jyAre pravRtti karavAnI AvazyaktA na hoya tyAre te samaye mana, vacana ane kAyanI pravRttine gupta rAkhavA mATe traNa guptio darzAvavAmAM Avela che. A traNa gatione ane pAMca samitione ja graMthamAM pravacanamAtA" kahevAmAM Avela che. samasta jaina-graMthonuM pravacana (upadeza) zAmAM pravRtti ane zAmAM nivRtti e darzAvavA mATenuM che. A rIte samasta jaina pravacana gupti ane samitimAM samAviSTa hovAthI tene pravacanamAtA kahevAmAM Ave che. e uparAMta gupti ane samitimAM sAvadhAna vyakti ja jaina graMthonA pravacanane surakSita rAkhI zake che tethI A dRSTie paNa tene "pravacanamAtA" Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 : sAmAnya sAdhvAcAra 325 kahevAmAM Ave e ucita che. saMyamamAM pravRtti ane asaMyamamAMthI nivRtti teno (samiti ane guptino) mULa-maMtra che. rAga-dveSathI thanAra mana, vacana ane kAya-saMbaMdhI svacchanda-pravRttine samyaka rUpe rokavI e saMyama kahevAya tathA saMsAranA viSayomAM thanAra svacchanda pravRttine thavA devI e asaMyama che. saMyamamAM sAvadhAnIpUrvaka pravRtti karavAthI tathA badhA prakAranI asaMyamita pravRttione rokavAthI pAMceya mahAvratonI rakSA thAya che. tethI mahAvratonI rakSA mATe samiti ane guptirUpa pravacanamAtAonuM pAlana karavuM Avazyaka che. have ahIM e vicAravAnuM che ke sAdhunA AcAra bAbata je anya niyamonuM varNana karavAmAM AvyuM temAM kevA prakAre ane kyAM sudhI uparyukta pAMca naitika mahAvratonI bhAvanA rahelI che ? sAdhu pAse na to koI aMgata vastu hoya che ane na to tene temAM mamatva hoya che. chatAM paNa, jIvana-nirvAha ane saMyamanuM pAlana karavA mATe te keTalAMka upakaraNone potAnI pAse rAkhe che tathA bhikSAtranuM bhakSaNa kare che. sAdhunI pAse je kAMI vastra, pAtra Adi upakaraNa hoya che te badhAM gRhastha dvArA ApavAmAM AvelAM hoya che ane ghaNAM sastAM hoya che jethI te kadAca khovAI jAya to duHkha na thAya. tenAthI sAdhunI aparigrahanI bhAvanA surakSita rahe che. sAdhu A upakaraNonI prApti mATe koI prakArano kraya-vijya ke koI prakAranuM utpAdana vagere karato nathI jethI hiMsAdi doSonI saMbhAvanA rahe, A uparAMta, sAdhu gRhasthane A upakaraNo devA mATe pharaja paNa pADato nathI ane potAne nimitte taiyAra karavAmAM Avela upakaraNone ja leto nathI. paNa, AvazyaktA thatAM, gRhastha svecchAe Ape to ja te le che. tethI hiMsAdi doSonI saMbhAvanA rahetI nathI. AhAra prAptinA viSayamAM, je doSone bacAvavAno ane je niyamonuM pAlana karavAno ullekha karavAmAM Avyo che te badhAM vastrAdi upakaraNonI prAptinI bAbatamAM paNa lAgu paDe che. AhAranI bAbatamAM spaSTarUpe darzAvavAmAM AvyuM che ke sAdhue saMyama ane jIvana-nirvAha mATe ja AhAranuM grahaNa karavuM joIe. je AhAramAM hiMsAdi doSonI jarAya saMbhAvanA Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3ra6 uttarAdhyayana-sUtraH eka parizIlana rahetI hoya tenuM teNe grahaNa karavuM na joIe. jo ke AhArAdinI utpattimAM gRhastha dvArA thoDI sUkSma hiMsA thAya che paraMtu te hiMsAno bhAgIdAra sAdhu thato nathI. kAraNa ke te sUkSma hiMsAne gRhastha potAnA nimitte kare che, sAdhunA nimitte nahIM. tethI graMthamAM spaSTa rIte kahevAmAM AvyuM che ke potAnA nimitte banAvela AhAranuM sAdhue grahaNa na karavuM joIe. vaLI corI vagere anya anaitika upAyothI utpanna karela hoya tevA AhArane paNa te levo na joIe. vaLI tene je kaMI lakhu sUkuM bhojana vagere maLe temAM upekSAbhAva (samabhAva) rAkhIne teNe levuM joIe. teNe maMtrAdi zaktionA prayogano paNa viniyoga na karavo joIe ema kahevAnuM e kAraNa che ke tenA mULamAM paNa ahiMsA ane aparigrahanI bhAvanA rahelI che kAraNa ke maMtrAdi taMtrAdi zaktiono jIvananirvAha mATe prayoga karavAthI sAdhu kraya-vikraya karanAra gRhastha banI jaze ane tyAre te sAdhu kaya-viyathI badhA hiMsAdi doSono bhAgIdAra paNa banI jaze. tethI AhArAdi grahaNa karatI vakhate ahiMsAdi vratone dhyAnamAM rAkhIne ja sAdhue pravRtti karavI joIe. A rIte vastrAdi upakaraNa ane AhArAdinI bAbatamAM je kaMI niyama, upaniyama che je badhAnA mULamAM ahiMsAdi pAMca naitika vratonI bhAvanA rahelI che. jaMgala jevA ekAnta sthAnamAM nivAsa eTalA mATe Avazyaka che ke nagaramAM nivAsa karavAthI dharma-sAdhanA nirvine thatI nathI kAraNa ke tyAM aneka prakAranA hiMsAdi kAryo thatAM rahe che tathA strIonA aneka prakAranA hAva-bhAva najare caDhe che jethI saMyamamAM sthira rahevuM muzkela bane che. gRhasthanA gharamAM corI vagere thatAM, sAdhune paNa zaMkAnA kAraNe pakaDI levAmAM Ave ema paNa banI zake. tethI mahAvratonI rakSA mATe sAdhue strI AdinA AvAgamanathI rahita araNaya vagere ekAnta sthaLe rahevuM evuM vidhAna karavAmAM AvyuM che. cittanI ekAgratArUpa tapa vagere paNa ekAMtamAM ja saMbhave che. sAdhue eka sthaLe na rahetAM, dezadezAntaramAM vihAra karavo joIe kAraNa ke eka sthaLe sthira rahevAthI moha janme. varSAkALamAM jo ke zudra jIvo khUba pramANamAM utpanna thaI jAya che tethI te Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 : sAmAnya sAdhvAcAra 327 samaye eka sthaLe sAdhue rahevuM ema kahevAmAM AvyuM che. Ama thavAthI te javAnA kAryane lIdhe thatI hiMsAnA doSano bhAgIdAra banato nathI. sAmAcArInA prakaraNamAM sAmAcArInA je daza avayavo darzAvyA che te dvArA sAdhu potAnI jAtane saMyamita kare che ane gurunA anuzAsanamAM rahIne vivekapUrvaka pravRtti kare che. tethI tenA mahAvratomAM koI aticAra thato nathI. e prakaraNamAM sAdhunI svasAmAnyarUpe je dina ane rAtricaryA varNavavAmAM AvI che temAM "AhAra" ane "nidrA mATe khUba ja svalpa tathA dhyAna ane svAdhyAya mATe sarvAdhika samaya niyata karavAmAM Avela che. divasa ane rAtrinA covIsa kalAkomAMthI bAra kalAka svAdhyAya mATe, cha kalAka dhyAna mATe, traNa kalAka bhikSAtra prApti mATe tathA traNa kalAka zayana mATe niyata thayelA che. A parathI spaSTa thAya che ke sAdhue potAno vadhAremAM vadhAre samaya adhyayana ane AtmaciMtanarUpa dhyAnamAM pasAra karavo joIe. svAdhyAya ane dhyAna karavAthI mana, vacana ane kAya ekAgra thaI tapa pratye agresara thaze ane tyAre hiMsAdi sAvadya pravRttio aTakI jaze. - sAdhu mATenA je cha nityakarma (Avazyaka) darzAvavAmAM AvyAM che te dvArA paNa sAdhu potAnI jAtane saMyamita kare che. guru AdinI stuti karavAthI tathA Atmagata doSonI AlocanA karavAthI ajJAnamAM thayela kSudra hiMsAdi doSonI vizuddhi thaI jAya che. vastra, pAtra vagereno upayoga karatI vakhate tene sArI rIte tapAsavAthI (prati lekhanA ane pramArjanA) temAM rahela kSudra jantuonI hiMsA thatI nathI. te uparAMta, sAdhu nityakarmomAM dararoja satarka rahevAnI preraNA paNa meLave che. A rIte kezane hAthethI UkhADavA, zreSTha vastrAdi na paheravAM vagere niyamopaniyamathI paNa ahiMsAdi vratonI rakSA bAbatanuM dhyAna rAkhavAmAM Ave che. Ama, sAdhunA saMpUrNa AcAra ahiMsA ane aparigraharUpa pAMca naitika mahAvratonA rUpamAM citrita karavAmAM Avela che. "pataMjala yogadarzana'mAM paNa Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana ahiMsAdi A pAMca naitika vratone mahAvratanA rUpamAM ullekhavAmAM Avela che. yoga darzanamAM ahiMsA-virodhI hiMsAnA kRta, kArita ane anumodanAnA bhedane kAraNe traNa prakAro pADavAmAM Avela che. te pachI mRdu, madhya ane adhimAtranA bhedathI pratyekanA vaLI traNa-traNa prakAro karavAthI hiMsAnA nava prakAro paDe che. A nava prakAranI hiMsAnA paNa te krodha, lobha ane mohapUrvaka hovAthI hiMsAnA aneka bhedono ullekha karavAmAM Avela che. A badhA prakAranI hiMsAnA nirodhathI ahiMsAnA paNa aneka prakAro paDe che. "yogadarzana'mAM, ahiMsAnuM teno ATalo adhika vistAra hovA chatAM ATalI sUkSmatAthI pAlana karavAnuM darzAvyuM nathI jeTaluM prastuta graMthamAM darzAvela che. ahIM eka vAta A prasaMge vaLI e paNa spaSTa karavA mAguM chuM ke jema "uttarAdhyayana'mAM sarve vratonA mULamAM ahiMsAne svIkAravAmAM Avela che tema "yogadarzanamAM bhASyakAre paNa lakhyuM che ke satyAdi anya sarva vrata ane niyamopaniyama A ahiMsAnI puSTi karanArA che. A rIte A mahAvratonI sArvabhaumikatA khUba ja spaSTa rIte siddha thaI jAya che. je rIte tenI surakSA saMbhave te rIte karavAmAM Avela AcaraNa ja sAdhuno sadAcAra che. A pAMca naitika vratonuM vyavahAramAM paNa mahattva che ane te mahAvratonI carcA vakhate spaSTa karavAmAM Avela che. 1 ahiMsAsatyAsteyabrahmacaryAparigrahA yamA: / jAtidezakAla-samayAnavacchinnA : sarvabhaumA mahAvratam / -.yo. ra-30-31. 2 vitarkAhiMsAdayaH kRtakAritAnumoditA lobhakrodhamohapUrvakAH mRdumadhyAdhibhAtrA: du:khAjJAnAntaphalA iti pratipakSabhovanam / -pADayo. 2-34. 3 tatrAhiMsA sarvathA sarvadA sarvabhUtAnAmanabhidroha uttare ca samaniyamAstanmUlAsAtsiddhiparatayaiva tatpratipAdanAya pratipAdyante / -A. yo. (-30) vyAsabhASya pR. 91. Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 vizeSa sAdhvAcAra pAchaLanA prakaraNamAM jaNAvavAmAM AvyuM che ke vizeSa avasaroe karmonI vizeSa nirjarA karavA mATe sAdhu je prakAranA sadAcAranuM vizeSa pAlana kare che tene ahIM vizeSa sAdhvAcAra'nA nAme raju karela che. A vizeSa sAdhvAcAra sAdhunA sAmAnya AcAra karatAM sarvathA nirALA nathI paNa jyAre sAdhaka potAnA sAmAnya sAdhvAcAranuM ja vizeSa rUpe daDhatApUrvaka sarva prakAranAM kaSTo sahI pAlana kare to tene tapazcaryA vagere rUpe vizeSa sAdhvAcAranA nAme vyakta karavAmAM Ave che. viSayanI dRSTie tene nIce jaNAvela cAra rIte vibhakta karavAmAM Ave che. 1. tapa-tapazcaryA 2. parISahajaya-tapazcaryA vageremAM prApta thayela kaSTo upara vijaya 3. sAdhunI pratimAo-tapa vizeSa 4. sallekhanA-mRtyu samayanI vizeSa tapazcaryA have kramaza: AnA para prasthAnusAra vicAra karavAmAM Avaze. tapazcaryA-tapagranthamAM kyAMka kyAMka cAritrathI pRthaka tapano je ullekha karavAmAM Avela che te tenA mahattvane pragaTa karavA mATe thayelo che. tapa eka prakArano agni che ane tenA dvArA seMkaDo pUrva-janmomAM saMcita (pUrvabaddha) karmone zIdhra bALI nAkhI zakAya che. karma ke je AtmA sAthe saMbaMdha dharAve che tenI saMkhyA eTalI badhI vadhAre che ke tene AyuSyanA alpakALamAM bhogavIne naSTa karI zakAya tema nathI. tethI vizALa taLAvanA jaLane sukavavA mATe jema jaLanA pravezavAnA dvArane Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 uttarAdhyayana-sutra : eka parizIlana baMdha karI devAmAM Ave che, jaLane ulecI nAkhavAmAM Ave che, ane sUrya AdinA tApathI sukavavAnI AvazyakatA rahe che tema sAdhune paNA pUrva saMcita karmonI nirjarA karavA mATe ahiMsAdi vrato uparAMta tapanI paNa jarUra rahe che. A uparAMta kaSAya rUpI zatruonA AkramaNa vakhate tenA para vijaya prApta karavA mATe tapane bANa athavA argalA rUpa paNa gaNavAmAM Avela che. Ama tapa pUrvabaddha karmone naSTa karavAmAM agnirUpa che tathA have pachI baMdhAnAra karmone rokavA mATe bANa ane argalA (AgaLIyo) rUpa paNa che. tapanA A mahattvane kAraNe graMthamAM tapane kyAMka kyAMka cAritrathI juduM darzAvela che. vastutaH tapa cAritrathI sarvathA juduM nathI kAraNa ke tapanuM je varNana karavAmAM Avela che te sAdhunA sAmAnya AcAranuM ja abhinna aMga che. sAdhunA sAmAnya AcAra sAthe saMbaMdha rAkhanAra keTalIka vizeSa kriyAone ja ahIM tapanA rUpe darzAvela che. cAritranI AdhArazilA rUpa AtmasaMyamathI tapa juduM nathI paNa tadrupa ja che. kharekhara to tapane kaThora athavA daDha AtmasaMyama kahI zakAya. tapanA prakAro bAhya ane AtyaMtaranA bhedathI sarvaprathama tapane be bhAgamAM vaheMcavAmAM Avela che, pachI bAhya tapa ane AtyaMtara tapane vaLI cha-cha vibhAgomAM vaheMcI nAkhavAmAM Avela che. A rIte granthamAM kula bAra prakAranAM taponuM varNana 1 jahA mahAtAlayasya niruddha jalAgame / ussivaNAe tavaNAe kameNaM sosaNA bhave / / evaM tu saMjayassAvi pAvakammanirAsave / bhavakoDisaMciyaM kammaM tavasA nijjarijjai / / -3. 30. 5-6. tathA juo - u. 3. 20, 25.45, 28. 36, 36, ra9. ra7, 30. 1, 4 vagere 2 juo - pR. 286. pA. Ti. 4. Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 : vizeSa sAdhvAcAra 331 ApavAmAM Avela che. te bAra prakAranAM nAmo kramazaH A pramANe che: 1. anazana (badhA prakAranA AhArano pUrepUro tyAga), 2. UNodarI (avamodarya-bhUkha hoya te karatAM ochuM khAvuM), 3. bhikSAcaryA (bhikSATananA nizcita niyamonuM pAlana karatAM karatAM bhikSAtra dvArA jIvana-yApana karavuM), 4. rasa-parityAga (ghI vagere sarasa dravyono tyAga), 5. kAya kaleza (zarIrane kaSTa paDe tevA yogAsanAdi karavA), 6. saMlInatA athavA viviktazayanAsana (ekAnta athavA nirjana jagAe nivAsAdi karavAM), 7. prAyazcita (pApAcAranuM zodhana), 8. vinaya (gurujano Adi pratye vinamratAno bhAva), 9. vaiyAvRtya (gurujano vagerenI sevA-suzruSA karavAM), 10. svAdhyAya (jJAnArjana karavuM), 11. dhyAna (cittane ekAgra karavuM), 12. vyutsarga athavA kAyotsarga (zarIra uparanA mamatvane dUra karavuM). uparyukta bAra prakAranAM tapanA prakAromAM anazana Adi prathama cha tapa zarIranI bAhya kriyA sAthe adhika saMbaMdha dharAve che. tethI tene bAhyatapa kahevAmAM Ave che. tathA prAyazcita AtmA sAthe saMbaMdhita hovAthI tene Abhyatara tapa kahevAmAM Ave che. bAhya taponuM prayojana AtyaMtara tapone puSTa karavAnuM che. tethI AtyaMtara taponuM prAdhAnya che. bAhya tapa Avyetara tarapha laI javAmAM mAtra sahAyaka che. vaiyAvRtya ane kAyotsarga (vyasarga) jo ke upara challI daSTie bAhya tapa jevo lAge che paraMtu vaiyAvRtya sevAbhAva rUpa hovAthI ane kAyotsarga zarIranA mamatva-tyAgarUpa hovAthI temAM bAhyapaNuM nathI. bAhya tapone aNasaNamUNoyariyA bhikkhAyariyA ya rspriccaao| kAyakileso saMlINayA ya bajjho tavo hoi / -3. 30. 8. pAyacchittaM viNao veyAvaccaM taheva sajjhAo / jhANaM ca viussaggo eso abhitaro tavo / -3. 30. 30. tathA juo - u. 30. 7, 29, 28. 34, 19. 89. Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana jeTalI saraLatAthI tapa kahI zakAya eTalI saraLatAthI vaiyAvRtya vagerene na kahI zakAya. tethI te bhAva-pradhAna hovAthI ApyaMtara tapa gaNAya che. have, kramazaH e badhA prakAranAM taponuM granthAnusAra varNana karavAmAM AvazeH 332 bAhya tapa : pahelAM jaNAvavAmAM AvyuM che ke zArIrika bAhya kriyA sAthe khAsa saMbaMdha rAkhavAne kAraNe anazana Adi cha bAhya tapa gaNAya che. ema kahevAnuM tAtparya evuM nathI ke tenuM AtyaMtara zuddhi sAthe koI prayojana nathI tene bAhya tapa kahevAnuM mULa prayojana e che ke A atyaMtara zuddhi karatAM bAhyazuddhi pratye adhika jAgRti pradarzita kare che. tenAM svarUpAdi A pramANe che : 1. anazana tapa H badhA prakAranAM bhojana-pAnano tyAga karavo e anazana tapa che. A keTalAka samaya mATe athavA jIvanaparyanta paNa karI zakAya che. tethI tenA be bheda pADavAmAM AvyA che.1. itvarika anazana tapa (keTalAka samaya mATe ka2vAmAM Avela-sAdhika) tathA 2. maraNakALa anazana tapa (jIvana-paryanta mATe karavAmAM Avela-niravadhika). ka ityaki anazana tapa (sAvakAMkSa-asthAyI)-A tapane karanAra sAdhaka eka nizcita avadhi bAda bhojana grahaNa kare che. tethI granthamAM A tapane 'sAvakAMkSa' (jemAM bhojananI AkAMkSA TakI rahe che) kahevAmAM Avela che. saMkSepamAM tenA avAntara cha prakAro darzAvavAmAM AvyA che, vistArathI joie to manonukULa aneka prakAro saMbhave. avAntara cha prakAro A pramANe che: 1. zreNItapa-evI rIte upavAsa karavo ke jethI eka zreNI (hAramALA) banI jAya. jemake-be divasanuM, traNa divasanuM, cAra divasanuM, pAMca divasanuM vagere krame 1 ittariya maraNakAlA ya aNasaNA duvihA bhave / ittariya sAvakaMkhA niravakaMkhA u vihajjiyA || tathA juo - u. 30. 10-13, 26. 25. 13. 30. 6. Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 : vizeSa sAdhyAcAra 333 karavAM. 2. pratara tapa (sama-caturbhujAkAra)-samAnAkAra cAra bhujAonI jema jyAre zreNItapa cAra vakhata punarAvRtta thAya che tyAre tene soLa upavAsa pramANa pratara tapa kahevAmAM Ave che. 3. ghana tapa-pratara tapane jyAre zreNI tapathI guNavAmAM Ave che tyAre tene (1684664 upavAsa pramANa) ghana tapa kahevAmAM Ave che. 4 varga tapa-ghana tapane jyAre ghanatapathI gaNavAmAM Ave che tyAre tene (64864=4096 upavAsa pramANa) vargatapa kahevAmAM Ave che. pa. varga varga tapa-varga tapane jyAre varga tapathI guNAvAmAM Ave che tyAre tene (40944964=16177ra16 upavAsa pramANa) varga-varga tapa kahevAmAM Ave che. 6. prakIrNa tapa-zreNI AdinI niyata racanAthI rahita potAnI zakti anusAra yathAkathaMcita anazana tapa karavAmAM Ave che tene prakIrNa tapa kahevAmAM Ave che. A rIte, itvarika anazana tapanA A cha bhedomAM prathama pAMca niyatakrama rUpatAnI apekSA rAkhe che jyAre aMtima chaThTho bheda kramarUpatAthI rahita che. upara zreNItapane je cAra upavAsa pramANa mAnIne pratara tapa AdinuM svarUpa darzAvavAmAM AvyuM che te nemicaMdranI vRttine AdhAre dRSTAMtarUpe raju karela che. tethI e prakAre pAMca ke cha upavAsa-pramANa zreNI tapa mAnIne AgaLanI taponA upavAsa-pramANane samajI levuM joie. kha maraNakAla anazana tapa (niravakAMkSa-sthAyI)-A AyuSya paryata karavAmAM Ave che. temAM bhojana-pAnanI AkAMkSA na rahetI hovAthI te niravakAMkSa athavA sthAyI kahevAya che. A tapa mRtyunI atyaMta samikTa (avayaMbhAvI) hovAthI zarIratyAga (sallekhanA) mATe karavAmAM Ave che. graMthamAM nIce jaNAvela traNa apekSAothI tenA bhedono vicAra karavAmAM Ave che. 1. zarIranI ceSTA ane niSThatAnI apekSAe "savicAra' (jemAM zarIranI halana-calanarUpa kriyA thAya che) ane "avicAra (zarIranI ceSTAthI rahita) evA be bheda che. 1 3. ne. , pR. 337; che. 3. DuM. mA-45, pR. 175. Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana 2. sevA karAvavI ane na karAvavI e dRSTie "saparikarma" (jemAM bIjA dvArA sevA karAvavAmAM Ave che) ane "aparikarma' (jemAM sevA karAvavAmAM AvatI nathI) evA be bheda che. - 3. tapa karavAnA sthAnanI daSTie "nIhArI' (parvata, guphA, vageremAM levAmAM Avela marAkAlika anazana tapa) ane "anIhArI" (gAya, nagara vageremAM levAmAM Avela) evA be bheda che. baMne tapomAM AhAra-tyAga Avazyaka 2. UNodarI (avamodarya) tapa : bhUkha hoya te karatAM ochuM khAvuM e UNodarI tapa che. graMthamAM teno dravya, kSetra, kAla, bhAva ane paryavacarakanI dRSTie vicAra karavAmAM Avela che. tethI tenA dravya UNodarI Adi pAMca bheda thAya che. tenAM svarUpAdi A pramANe che. ka dravya UNodarI : jeno je svAbhAvika AhAra che temAM ochAmAM ocho eka koLIo ocho khAvo e dravya UNodarI che. A kSetra UNodarI : tenuM be prakAre varNana karavAmAM AveluM che. 1. gAya, nagara, rAjadhAnI, ghara vagere kSetranI sImA nizcita karI levI ke amuka-amuka kSetramAMthI maLela bhikSAnna dvArA ja peTa bharIza. 2. amuka prakAranA kSetravizeSamAMthI prApta bhikSAtra dvArA ja jIvanayApana karIza. AmAM bIjA prakAranAM kSetra, UNodarI tapanA daSTAnta rUpe graMthamAM cha prakAro gaNAvela che. jemake 1 peTA (peTikA jevA AkAravALA gharomAMthI AhAra levo) 2. ardhapeTA (ardhapeTikA jevA AkAravALA gharomAMthI AhAra levo) 3. gomUtrikA (gomUtra jema vakra AkAre bhikSArthe jaine AhAra levo) 4. pataMga vithikA (vacce vacce keTalAka ghara choDIne bhikSA levI). 5. zaMbUkAvarta (zaMkhanI jema cakranA AkAre jaI AhAra levo) ane 6. Acana gatvA pratyAgatA (pahelAM anna lIdhA sivAya 1 omoyaraNaM paMcahA samAseNa viyAhiyaM / davvao khettakAleNe bhAveNaM pajjavehi ya / / -3. 30. 14. tathA juo - u. 30. 15-24. Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 : vizeSa sAdhvAcAra 335 sIdhA dUra sudhI jatA rahevuM ane pachI pAchA vaLatI vakhate bhikSA levI). A badhA bheda kSetra-saMbaMdhI niyamone AdhAre darzAvela che. kSetra-bhedanI apekSAe tenA anya aneka bheda paDI zake che. A badhAnuM tAtparya eTaluM ja che. ke AhAra prAptinA kSetrane sImita (nyUna) karI levuM jethI ocho AhAra maLe. kSetranI nyUnatA thatAM, kyAreka kyAreka saMbhave ke bharapeTa bhojana maLI jAya tevI kSetranI nyUnatA eTalI avazya rahevI joie jethI bharapeTa bhojana na maLe. ga kAla UNodarI : sAmAnya rIte divasamAM bArathI traNa vAgyAnI vacce (tRtIya pauruSI) bhikSArthe javAnuM vidhAna che. bhikSA grahaNa karavAnA A nizcita samayanA pramANane kaMika ochuM karavuM e kAla UNodarI kahevAya arthAta evo niyama levo ke tRtIya pauruSIno caturthAMza vItI gayA bAda bhikSA laiza athavA bIjI rIte samaya nakkI karavo je sAmAnya rIte nizcita samayanA pramANathI kaMika ocho hoya ja. bhikSA grahaNa karavAnA samayanI nyUnatA thavAthI bhojananI prAptimAM kamI thavAno saMbhava che. tethI tene kAla-UNodarI kahevAmAM Ave che. gha bhAva UNodarI : bhAva pradhAna hovAthI tene bhAva UNodarI kahevAmAM Ave che. temAM bhikSArthe jatI vakhate evo niyama karavAmAM Ave che ke strI ke puruSa, alaMkRta ke analaMkRta, yuvA ke bALaka, saumyAkRtivALA ke anya koI vizeSa prakArano bhAva-bhaMgimAvALA dAtA maLe to ja bhikSA laiza, nahItara nahIM lauM. A prakArano niyama lenAra sAdhu badhI jagAethI bhikSA na maLavAne kAraNe bhUkhyo rahe evo saMbhava che tethI tene bhAva UNodarI kahevAmAM Ave che. 6. paryAvacaraka UNodarI : upara jaNAvela cAreya prakArathI nyUnavRtti hoya tene paryavacaraka UNodarI kahevAmAM Ave che. arthAtu dravya, kSetra, kAla ane bhAva e cAreya prakAre UNodarI vratanuM pAlana karavAmAM Ave te paryavacaraka UNodarI kahevAya che. Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana 3 bhikSAcaryA tapa : bhikSA dvArA prApta bhojana-pAnathI jIvanayApana karavuM e bhikSAcaryA tapa che. granthamAM bhikSAcaryAne vibhinna sthAne gocarI (gAya jevuM AcaraNa), mRgacaryA (mRga jevuM AcaraNa) ane kapota vRtti (kabutara jevuM AcaraNa) paNa kahevAmAM Avela che. te parathI bhikSAcaryAnA svarUpa vize jANavA maLe che. jema ke 1 gocarI je rIte gAya tRSAdinuM thoDuM thoDuM bhakSaNa karatI tene jaDamAMthI UkheDI nAkhatI nathI te rIte bhikSAcaryAvALo sAdhu AhAranI gaveSaNA karatI vakhate gRhasthane punaH bhojana rAMdhavA mATe majabUra karato nathI paNa thoDo thoDo AhAra svIkAre che. 2 mRgacaryA ke je rIte mRga aneka sthaLoe bhramaNa karIne potAnA udaranuM poSaNa kare che tathA rogAdi thatAM paNa auSadhi vagerenuM sevana na karI ekalo ja sarvatra vicaraNa karyA kare che te rIte bhikSAcaryAvALo sAdhu koI eka khAsa gharethI nahIM paNa aneka gharomAMthI thoDI thoDI bhikSA lAvI udara-poSaNa kare che. tathA mAMdagI vakhate davAnA upacAranI icchA na karIne ekalo phare che. 3 kapotavRtti H jema kabutara kAMTA choDI parimita annakaNone caNo che te rIte eSaNA- samiti-saMbaMdhI doSone rakSIne sAdhu parimita ane zuddha (eSaNaya) AhAra svIkAre che. A rIte bhikSA dvArA ja jIvana-yApana karavAne kAraNe sAdhune bhikSu" zabdathI paNa vyakta karavAmAM Ave che. A bhikSAyacaryA tapanI carcA vakhate - 1. jahA bhie ega aNegacArI aNegavAse dhuvagoare ya / 'evaM muNI goyariyaM paviDhe nI hIlae novi ya khisaejjA // -3. 16. 84. ra ejana u. 19, 77-89. 3 voya nA rUma vittI || -3. 16. 34. Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 : vizeSa sAdhvAcAra. 337 graMthamAM ATha prakAranI gocarI, sAta prakAranI eSaNA tathA anya niyama vizeSo (abhigraha)nuM pAlana karavAnI rItane bhikSAcaryA kahevAmAM Avela 1. ATha prakAranI gocarI : kSetra UNodarInI carcA vakhate kahevAmAM AvelA peTA, ardhapeTA vagere cha prakArone ahIM ATha prakAranI gocarInA rUpamAM varNavela che. jemakeH peTA, ardhapeTA, gomUtrikA, ane pataMgavIthikA-A prakAra jemanA tema che. e uparAMta, "zaMkhUkAvarta'nA bAhya ane AtyaMtara evA be bheda che tathA "gAyata jatA pratyAti'nA paNa jugati (sIdhA jaI sIdhA pAchA pharavuM) ane vakragati (vakragatie jaI te ja rIte pAchA pharavuM) evA be bheda pADela che. A rIte bhikSA mATe jatI vakhate kSetra saMbaMdhI niyamavizeSa levA e ATha prakAranI gocarI kahevAya. 2. sAta prakAranI eSaNAo (annAdi grahaNa karavAnA niyamo) : (1) saMsRSTA (bhojananI sAmagrIthI pAtra bhareluM hoya toja) bhikSA levI. (2) asaMsRSTA-pAtra bhojananI sAmagrIthI bhareluM na hoya to ja bhikSA levI (3) uddhatA-je bhojana rasoDAmAMthI bahAra lAvI gRhastha thALI vageremAM potAne mATe pIraseluM hoya temAMthI levuM (4) alpalaMpikA-bhUjelA caNA vagere levA (5) uddagRhItA-(bhojananA samaye khAnArane pIrasavA mATe je bhojana sAmagrI vagerethI kADhIne juduM rAkhela hoya te levuM (6) pragRhItA (bhojanArthIne devA mATe udAta dAtAnA hAthamAM rahela sAmagrI levI) ane (7) ukkitadharmA-(sArahIna lukhkho AhAra levo). 3. anya abhigraha (khAsa niyama) : potAnI IcchA pramANe koI niyama levo- amuka paristhiti haze to ja AhAra laiza. jemake: 1. dravyAbhigraha (koI khAsa pAtramAM rAkhela koI vizeSa prakAranA AhArane levAnI pratijJA) 2. kSetrAbhigraha-(jo uMbaro dAtAnI vacce rahe ema dAtA Ubho hoya to ja AhAra levo evI) kSetra saMbaMdhI pratijJA. 3. kAlAbhigraha-jyAre badhA sAdhu bhikSA lai Avaze tyAre bhikSArthe jatAM je maLaze te levAnI pratijJA ane 4. bhAvAbhigraha (jo koI hasatAM hasatAM ke raDatAM raDatAM deze to laiza evI pratijJA A rIte anya vividha pratijJAo samajI zakAya. Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 uttarAdhyayana-sUtraH eka parizIlanA che. TIkA graMthone tapAsatAM jANavA maLe che ke A gocarI Adi keTalAka khAsa niyamo che ane teno saMkalpa karIne sAdhu bhikSA mATe jAya che. jo e lIdhelA saMkalpo anukULa bhikSA maLe to sAdhu tene svIkAre che ane jo te saMkalpo anusAra na maLe to te anazana tapa kare che. - A rIte bhikSAcaryA ane UNodarI tapamAM aneka sthaLe samAnatA jovA maLe che kAraNa ke niyama vizeSa levAthI ochuM bhojana maLe e svAbhAvika che. Ama thavA chatAM paNa, bhikSAcaryA e sAmAnya tapa che ane UNodarI e vizeSa tapa che. UodarImAM bhUkhyA hoie te karatAM ochuM khAvAnI bAbata mukhya che jyAre bhikSAcaryAmAM bhikSA levA saMbaMdhI khAsa niyamonI pradhAnatA che. tethI bhikSAcaryAmAM sAdhu peTa bharIne bhojana karI zake che. tene lagatA je niyamo che te potAnI indriyonI svacchanda pravRttione rokavA mATe che. bhikSAcaryA e sAdhunuM sAmAnya tapa che ane tenuM te dararoja pAlana kare che ane UNodarI e vizeSa tapa che ane tenuM pAlana kyAreka kyAreka karavAnuM hoya che. tethI granthamAM sAdhunA jIvanane bhikSAcaryAnA rUpamAM pradarzita karavAmAM Avela che. bhRgu purohitanI patnI bhikSAcaryAnI kaThoratAnuM varNana karatI vakhate kahe che ke "dharyazIla ane tapasvI ja A (bhikSAcaryA)ne dhAraNa karI zake che. A rIte bhadrA (somadevanI strI) rAjakumArI bhikSArthe Avela harikezibala muninI upara krodhita thanArA brAhmaNone kahe che ke bhojanArtha upasthita thayelA sAdhuno tiraskAra karavo athavA tene mAravA e nakhathI parvata khodavA samAna, dAMtathI lokhaMDa cAvavA samAna, agnine pagathI chUMdavA samAna ane pataMgIyA dvArA AgamAM jhaMpalAvI 1 aTThavihagoyaraggaM tu tahA satteva esaNA / abhiggahA ya je anne bhikkhAyariyamAhiyA / / -3. 30. 25. 2 ejana 3 dhIrA hu bhikkhAriyaM varaMti / / -3. 14. 35. Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 : vizeSa sAdhvAcAra tene olavavA samAna upahAsane pAtra che. 4 rasa-parityAga tapa : dUdha, dahIM, ghI vagere sarasa padArthonA sevanano tyAga karavo e rasa parityAga nAmanuM tapa cheae. sAmAnya rIte sAdhu mATe nIrasa AhAra karavAnuM vidhAna che ane jo tene sarasa AhAra maLI jAya to te tene paNa lai zake che. paraMtu, rasa-parityAga tapane AcaranAro sAdhu rasanA indriyane madhura lAganArA dUdha, dahIM, ghI vagere tathA tenAthI banela sarasa bhojanAdine prApta kare to pA tene khAI zakato nathI. A rIte, A tapa karavAthI sAdhunI indriyAgni uddIpta thatI nathI ane brahmacarya vratanuM pAlana karavAmAM sahAya maLe che. mATe sAdhu AhAra e saMyamanuM pAlana karavA mATe che. zarIranI puSTi ke rasAsvAdano anubhava karavA mATe nathI. tethI A tapanuM AcaraNa paNa jarUrI bane che. 5 kAyakaleza tapa : sukhAvaha vIrAsana vagere (padmAsana, utkaTAsana vagere)mAM zarIrane sthita rAkhavuM e kAyakaleza tapa che. kAyakaleza tapanA A lakSaNamAM 'jIvane sukha ApanAra' (sukhAvaha) evuM vizeSaNa lagADavAthI e badhAM kutsita taponuM ke je 1. giri nahehiM khaNaha ayaM vaMtehiM khAyaha / jAyateyaM pAehiM haNaha je bhikkhuM avamantraha || tathA juo - u. 12. 27. 2 khIradahisappimAI pANIyaM pANabhoyaNaM / parivajjaNaM rasANaM tu bhaNiyaM rasavivajjaNaM // 3 ThANA vIrAsaNAIyA jIvassa u suhAvahA / uggA jahA dharijjaMti kAyakilesaM tamAhiyaM // 339 13. 12. 26. -3. 30. 26. 13. 30. 27. Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana aihika viSayAbhilASA athavA krodhAdine kAraNe karavAmAM Ave che tenuM khaMDana thai jAya che. je kezaloca sAdhune karavo paDe che te paNa eka prakAranuM kAyakaleza tapa che. kezaloca sAdhu mATe Avazyaka gaNAya che kAraNa ke keza rAkhavAthI temAM "ju' jevAM jIvonI utpatti saMbhave che. tethI eka nizcita samayanI aMdara kezane kheMcI nAkhavA paDe che. digaMbara-paraMparAmAM sAdhunA aThyAvIza mULa guNo (pradhAna guNo)mAM kezalocane paNa eka mULaguNa mAnavAmAM Ave che. keza kheMcI kADhavA e kArya khUba ja kaThIna paNa che. Ama vIrAsana AdimAM sthira rahevAthI zarIrane khUba kaSTa paDe che tethI tene kAyakalezatapa kahevAmAM Ave che. AnAthI zarIramAM nizaLatA ane apramattatA Ave che. 6 pratisaMlInatA (saMlInatA athavA viviktazayanAzana tapa) strI-pazu AdinI saMkIrNatAthI rahita ekAntasthAna (guphA, zUnyavara vagere)mAM nivAsa (zayana ane Asana)karavuM e viviktazayanAsana tapa che arthAtu araNyAdi ekAttasthAna (viviktasthAna)mAM nivAsa karavAno hoya che. sAdhue sAmAnya rIte ekAnta sthAnamAM rahevuM evuM vidhAna che. ahIM tene tapanA rUpamAM varNita karavAmAM Avela che. A viviktazayanAsanane ja saMlInatA ke pratisalInatA tapa-nA nAme ullekhavAmAM Avela che. jo ke granthamAM bAhya tapanA bhedone gaNAvatI vakhate A tapanuM "saMlInatA" evuM nAma ApavAmAM AvyuM che paraMtu 1 sthAnAni vIrAsanAdInI, locAdhupalakSaNaM caitat / -ejana ne. vR. pR. 341. 2 vadasamididiyarogho locAvassayamacelamaNhANaM / khidisadaNamayaMtayaNaM ThidimoyaNamegabhattaM ca / ede khalu mUlaguNA samaNANaM jiNavarehiM paNNattA / -avavanasAra, 3. 8-6. 3 kesaloo aM dArUNo / -3, 16. 34. 4 egaMtamaNAvAe itthIpasuvivajjie / / sayaNAsaNasevaNayA vivittasayaNAsaNaM / / -3. 30. 28. Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 : vizeSa sAdhvAcAra 341 tenuM lakSaNa ApatI vakhate tene "viviktazayanAsana' zabdathI vyakta karela che. vAstavika rIte, viviktazayanAsana saMlInatAno eka vizeSa bheda che. tenuM phaLa darzAvatAM, graMthamAM lakhavAmAM AvyuM che ke viviktazayanAsanathI jIva cAritranI guptine roke che ane pachI eSaNIya AhAravAna, daDhacAritryavAna, ekAntapriya ane mokSAbhimukha thaI ATheya prakAranAM karmabaMdhanone toDI nAMkhe che. upara jaNAvela bAhya tapanA bhedomAM prathama cAra tapa AhAra saMbaMdhI che tathA chevaTanAM be tapa kramaza: kaThora zArIrika AsanavizeSa ane ekAntavAsa sAthe saMbaMdhita che. jo sAdhunI daSTie A bAhya tapanA kramika-vikAsa upara vicAra karavAmAM Ave to teno A prakArano krama ucita lAgaze. 1. bhikSAcaryA 2. UNodarI 3. rasaparityAga 4. anazana 5. saMlInatA ane 6 kAyakaleza. pratyeka sAdhu sAmAnya rIte bhikSAcaryAnuM pAlana kare che. tethI kramika vikAsanI dRSTie tenuM sthAna prathama hovuM joie. tenA pachI ochuM khAvA rUpa UNodarI, pachI sarasa padArthonA tyAgarUpa rasa-parityAga ane pachI sarva prakAranA AhArapAnanA tyAga rUpa anazana tapa karavAno abhyAsa saMbhave che. kAyakaleza tapamAM ekAntasevana samAveza pAme che tathA sAdhu mATe dararoja ekAntasevana Avazyaka paNa che jyAre kAyakalezatapa eTaluM Avazyaka nathI. tethI pratisaMlInatA bAda kAyakaleza tapano abhyAsa saMbhave che. apekSA-bheda thatAM A kramamAM pheraphAra paNa karI zakAya. "tattvArtha sUtramAM paNa jo ke upara jaNAvela krama nathI chatAM paNa tyAM kAyamalezanI pahelAM saMlInatA (viviktazayanAsana)ne gaNAvavAmAM Avela che. 1 ejana TIkAo 2 3. ra6. 31. 3 anazanAvamaudaryavRttiparisaMkhyAnarasaparityAgavivittazayyAsanakAyavalezA bAhyaM tapaH / -ta. mU. 6. 16. Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana AvyaMtara tapa : aMtaHzuddhi sAthe vizeSa saMbaMdha rAkhavAne kAraNe prAyazcita vagere tapa Avyetara gaNAya che. tenuM tAtparya e nathI ke teno bAhya zArIrika kriyA sAthe koI saMbaMdha nathI paNa bAhya ane AtyaMtara rUpa taponuM vibhAjana pradhAnatA ane apradhAnatAnI dRSTie karavAmAM Avela che. AtyaMtara cha taponAM svarUpAdi A mujaba che: 1 prAyazcitta tapa : AcAramAM doSa lAgatAM te doSanI zuddhi mATe karavAmAM Avela daMDa rU5 pazcAtApa e prAyazcita tapa che. A tapanA granthamAM daza prakAro darzAvavAmAM AvyA che. paraMtu tyAM tenA nAmo gaNAvAyAM nathI. TIkAomAM tenAM nAmAdi A prakAre gaNAvela che: - ka AlocanA : guranI samakSa doSane spaSTa rIte kahI devA mAtrathI je doSanI zuddhi thai jAya che tene "AlocanA' doSa kahevAmAM Ave che tathA te doSane chupAvyA vinA gurunI samakSa spaSTa zabdomAM kathana karavuM e AlocanA prAyazcita che. AlocanAthI jIva ananta-saMsArane vadhAranAra tathA muktimAM vinarUpa mAyA, nidAna (puNyakarmanI phalAbhilASA) ane mithyAdarzanarUpa zalyone dUra karI saraLatAne prApta kare che, pachI strI veda ane napuMsaka veda (mohanIya nokaSAyakarma)no bandha na karI pUrvabaddha karmonI nirjarA kare che. gartA (Atmagaha) paNa AlocanA rUpa ja che. tenAthI jIva AtmanamratA (apuraskAro prApta kare che. pachI aprazAsta-yoga (mana, vacana ane kAyanI azubha-pravRtti)thI virakta thaI prazasta-yogane prApta kare che. tyAra pachI prazasta-yogavALo sAdhu ananta 1. AloyaNArihAIyaM pAyacchittaM tu dasavihaM / jaM bhikkhU vahaI sammaM pAyacchittaM samAhiyaM / / -3. 30. 31. 2 u. 29. 5. Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 : vizeSa sAdhvAcAra 343 ghAtI karma-paryAyone naSTa kare che. kha pratikramaNa : pramAdathI je doSa thayo hoya te mithyAbhAva" (micchAmi 36) e prakAranI mAnasika pratikriyA pragaTa karavI e pratikramaNa prAyazcita tapa che. sAdhu A prAyazcittane dararoja kare che tethI tene cha AvazyakomAM gaNAvavAmAM Avela che. ga tadubhaya : AlocanA ane pratikramaNa A baMne prakAranA prAyazcitto karavAthI je doSanI zuddhi thAya tene "tadubhayAha' doSa kahevAmAM Ave che tathA A doSanI zuddhi karavI e tadubhaya prAyazcitta kahevAya che. gha viveka H jo ajJAnathI sadoSa AhArAdi levAmAM AvyA hoya to pachI jJAna thatAM teno tyAga karavo e vivekaprAyazcitta che. ke vyutsarga H zarIranA badhA prakAranA halanacalanarUpa vyApArone tyAgIne ekAgratApUrvaka sthira thavuM arthAtu "kAyotsarga' karavo e vyutsarga prAyazcitta che. A kAyotsarga rU5 vyutsarga cha AvazyakomAM paNa gAvAyela che tathA AtyaMtara tapanA cha bhedomAM eka svataMtra tapa paNa che. ca tapa H je doSanI zuddhi anazana vagere tapa karavAthI thAya tene "tapAI' doSa kahevAmAM Ave che; tathA tenI zuddhi mATe anazana vagerenuM tapa karavuM e tapaprAyazcita che. cha bheda : sAdhunI dIkSAnA samayane ghaTADI (cheda) devo e cheda prAyazcita che. cheda prAyazcita pahelAM tene namaskAra Adi karanArA ane jenI dIkSAnI avadhi tenA karatAM vadhAre hoya che tevA sAdhuone paNa, jenI dIkSAno samaya ghaTADI devAmAM Avyo hoya teNe namaskAra vagere karavA paDe che. 1 u. ra9. 7. 2 mAnI lyo ke koI sAdhune dIkSA lIdhe cAra varSa pUrAM thaI gayA che. koI aparAdhane kAraNe eka divasa gara tenI dIkSAnA samayane eka varSa ghaTADI (da) nAkhe che. AnA pariNAme have teNe jenI dIkSAno samaya traNa varSa karatAM vadhAre hoya che te badhAnI (sAdhuonI) vaiyAvRtya vagere karavI paDe che. Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 uttarAdhyayana-sUtra H eka parizIlana ja mULa de doSanA prAyazcittamAM saMpUrNa (mULasahita) dIkSAnA samayane chedI nAMkhavAmAM Ave che tene mUla prAyazcitta kahe che. AnA phaLa svarUpe tene pharIvAra dIkSA levI paDe che. "tattvArtha sUtra'mAM Ane upasthApanA prAyazcita paNa kahe che. jha anavasthApanA : doSanA prAyazcitarUpa, gurue darzAvela anazana vagere tapa na kare tyAM sudhI tenI dIkSAnA samayane saMpUrNa chedI nAMkhavAmAM Avyo hoya evo sAdhu pharIthI dIkSA levA yogya banato nathI. anavasthApanA prAyazcittathI te pharIvAra dIkSA mATe yogya bane che. ga pArAMcika : sahuthI moTA aparAdha mATe karavAmAM AvatA sarvAdhika kaThora prAyazcitta vizeSane pArAcika prAyazcitta kahe che. upara jaNAvela daza prakAranAM prAyazcitomAM jo pratikramaNa bAda AlocanA prAyazcittane rAkhavAmAM Ave to A prAyazcitta kramaza: uttarottara gurutara aparAdha (doSa)nI zuddhimAM nimitta banaze. pratikramaNa sAmAnya doSa mATe karavAmAM Ave che tathA AlocanA tethI bhAre aparAdha mATe karavAmAM Ave che. tethI pratikramaNa prAyazcittamAM gurunI samIpe doSone kahyA sivAya ja svata: pazcAttApa rUpa mAnasikapratikriyA pragaTa karavAmAM Ave che jyAre AlocanAmAM gurunI samakSa doSo kahevA paDe che. "jatakalpa sUtra'mAM tenuM vistRta varNana maLe che. "tattvArthasUtramAM A tapanA nava bheda gaNAvavAmAM AvyA che, temAM anavasthApana ane pArAMcika e be bheda nathI. e sivAya, temAM "parihAra' (keTaloka samaya saMghamAMthI hakAlapaTTI) nAmanA eka anya prAyazcittane gaNAvavAmAM Avela che. 2 vinaya tapa : guru pratye namratAno vyavahAra karavo e vinaya tapa che. A vinamratA pAMca rIte pradarzita karI zakAya che. 1 abhyathAna (gurunA Agamana samaye UbhA 1 AlocanApratikramaNatadubhayavivekavyutsargatapazcedaparihAropasthApanA : / ta. pU. 6. rara. 2 ejana Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 : vizeSa sAdhvAcAra 345 thavuM), 2. aMjalikaraNa (hAtha joDI namaskAra karavA, 3. AsanadAna (UMcuM Asana ApavuM), 4. gurubhakti (guru pratye anurAga) ane 5. bhAva zuzruSA (garanI aMta:karaNathI sevA karavI). A ja vinayatapanA pAMca prakAro che. dharmabuddhi ane jJAnaprApti mATe guru pratye karavAmAM AvelI vinayapravRtti ja ahIM vinaya-tapa che. dhanaprApti vagere mATe karavAmAM Avela vinaya ahIM abhipreta nathI. sAdhu mATe A tapa Avazyaka che. tethI ja AvazyakomAM "vaMdana" nAmanA eka Avazyakane gaNavAmAM AvyuM che. A aMgeno vizeSa vicAra agAu vinIta ziSyanI carcA samaye karavAmAM Avela che. 3 vaiyAvRtya tapa : AhAra-pAna vagere dvArA (glAnI sivAya) gurujanonI yathAzakti sevAzazraSA karavI e vaiyAvRtya tapa kahevAya che. gurajanonI sevA karavI e sAdhunuM dararojanuM sAmAnya kArya che. A aMge "sAdhunI dinacaryAmAM kahevAI gayela che. jo ke vinaya tapanA bhAva-zuzruSA nAmanA pAMcamA bhedamAM A tapano samAveza thaI jAya che paraMtu, ahIM tenuM svataMtra parUpe varNana karavAmAM AvyuM che. tenuM kAraNa tenA upara vizeSa bhAra mUkavA mATenuM che. dIkSAguru vagere sevAyogya pAtro (vyaktio)nI apekSAe A tapanA daza bhedo gaNAvavAmAM AvyA 1 abbhuTThANaM aMjalikaraNaM tahevAsaNadAyaNaM / gurubhattibhAvasussUsA viNao esa viyAhio / / -3. 30. 3ra. 2 sevA yogya daza pAtro A mujaba che : (1) dIkSAguru (AcArya), (ra) jJAna deinAra adhyApaka (upAdhyAya), (3) jJAnavayovRddha sAdhu (sthavira), (4) ugra tapa karanAra (tapasvI), (5) rogAdithI pIDita sAdhu (glAna), (6) navadIkSita sAdhu (zaikSa), (7) sahadharmI (sAdharmika), (8) eka ja dIkSAguruno ziSya samudAya (kuLa), (9) aneka dIkSAguruonA ziSyaono samudAya (gaNa) ane (10) sAdhu, sAdhvI, zrAvaka tathA zrAvikAno samudAya (saMgha). Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana che. A tapanuM phaLa darzAvatAM graMthamAM kahevAmAM AvyuM che ke tenAthI AzAtanA rahita (uzRMkhalatAthI rahita) vinayanI prApti thAya che, te pachI te cAreya gationA karmabaMdhane rokIne tIrthaMkara (jenA prabhAvathI jIva dharma pravartana karI siddha bane che) nAmanA gotra karmano baMdha kare che. A uparAMta badhA prakAranAM vinayamUlaka prazasta-kAryo karato karato anya jIvone paNa vinaya dharmamAM pravRtta karAve che. Ama A tapathI vinayatapa samRddha thAya che. - 4 svAdhyAya tapa ke jJAna prApti mATe zAstronuM adhyayana karavuM e svAdhyAya tapa che. divasa ane rAtrinA kula ATha praharomAMthI sAdhue cAra prahAromAM (eTale ke bAra kalAka) svAdhyAya karavo evuM vidhAna che. A svAdhyAya tapanA pAMca prakAro che ane tenAthI yukta adhyayana svAdhyAya kahevAya che. te pAMca prakAro nIce mujaba che : ka vAcanA : zAstro (sagraMtho)nuM paThana, pAThana e "vAcanAtapa" che. vAcanAthI karmonI nirjarA thAya che tathA zAstro surakSita rahe che. vaLI, sAdhaka vAcanAno abhyAsa karI mahAparyavasAna (mokSa) prApta kare che. 1 AyariyamAIe veyAvaccammi dasavihe / AsevaNaM jahAthAmaM veyAvaccaM tamAhiyaM / / -3. 30. 33. tathA juo - u. 1ra. ra4, ra6. 9-10, 33. 2 veyAvacceNaM titthayaranAmagottaM kammaM nibaMdhai / -3. ra9, 43. tathA juo - u. 29. 4. 3 vAyaNA pucchaNA ceva taheva pariyaTTaNA / aNuppehA dhammakahA sajjhAo paMcahA bhave // -3. 30. 34. tathA juo u. 24. 8. 4 u. ra9. 19. Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 : vizeSa sAdhvAcAra kha pRcchanA athavA pratipRcchanA : vizeSa jJAna prApti mATe tathA sUtrArthamAM saMdeha utpanna thatAM gurune prazna pUchavo e 'pRcchanA' che. tethI jIva sUtra ane artha (zabdArtha)nuM spaSTa ane samyak jJAna prApta kare che tathA saMdeha ane mohane utpanna karanAra karma (kAMkSA mohanIya)ne naSTa karI de che?. :: ga parivartanA : jJAnane sthira banAvavA mATe vAMcela viSayane punaH punaH punarAvRtta karavo e 'parivartanA' kahevAya che. tethI jIvane eka akSaranI smRtithI tadanukULa anya seMkaDo akSaronI smRti (vyaMjanalabdhi) thai jAya che tathA te smRtipaTala upara sthira thaI jAya che. 5 anuprekSA : sUtrArthanuM ciMtana ane manana karavuM e anuprekSA che. tenAthI jIva Ayukarma uparAMtanAM zeSa sAta karmonA gADha baMdhanone zithila karI de che, dIrghakALanI sthitivALAM karmone hrasva kALanI sthitivALAM kare che, tIvra phaladAyI zaktine alpa phaLa-dAyI zaktivALAM kare che, bahu pradezIne alpapradezI kare che. Ayukarmano puna: baMdha thAya ke na thAya paraMtu du:kha denArAM (asAtA vedanIya) karmone te vAre vAre baMdha karato nathI tathA anAdi-anaMta, dIrghamArgI tathA caturgatirUpa saMsAra-kAMtArane (vanane) jhaDapathI pAra kare che. OM dharmakathA : prApta karelA jJAnane dharmopadeza dvArA vyakta karavuM (dharmopadeza Apavo) e dharmakathA che. tenAthI jIva karmonI nirjarA karIne dharmasiddhAMtanI unnati (pravacana-prabhAvanA) kare cheOM. tadantara bhaviSyamAM sukhakara zubhakarmono ja baMdha kare che. Ama A pAMceya aMgo sAthe svAdhyAya tapa karavAthI jIva jJAnane AvRtta karanAra jJAnAvaraNIya karmane naSTa karI nAMkhe che. pachI, sarva prakAranA padArthono 1 3. 29. 20. 2 3. 29. 21. 3 9. 29. 22. 4 6, 29. 23. 347 Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana jJAtA banI muktine prApta kare che. tethI graMthamAM tene sarva prakAranA padArtho (bhAvo)ne prakAzita karanAra tathA badhAM prakAranAM duHkhomAMthI chuTakAro apAvanAra gaNavAmAM Avela che. 348 5 dhyAna tapa : cittane ekAgra karavuM e 'dhyAna' cheOM. AlaMbana viSayanI dRSTie tenA cAra bheda pADavAmAM AvyA che. temAM zarUAtanAM be dhyAnomAM azubhAlaMbana hoya che ane chevaTanAM bemAM zubhAlaMbana hoya che. tethI zarUAtanAM be dhyAna aprazasta ane anupAdeya che tathA chevaTanAM be dhyAna prazasta ane upAdeya che. zubhAlaMbanavALAM prazasta dhyAna ja ahIM dhyAnatapanA rUpe samajavAnAM che. dhyAnanA e cAra prakAro nIce mujaba cheH ke ArtadhyAna : iSTa-viyoga, aniSTa saMyoga vagere sAMsArika duHkho (ArTa)thI utpanna vikaLatArUpa satata cintanane ArtadhyAna kahevAmAM Ave che. kha raudra dhyAna H hiMsAdimAM pravRtti karAvanAra, krUra (rodra) vicAronuM satata ciMtana ka2vuM e raudradhyAna kahevAya che. ga dharmadhyAna H koI eka dhArmika viSaya upara cittane ekAgra karavuM e dharmadhyAna kahevAya che. 'tattvArthasUtra'mAM viSayanI dRSTie tenA cAra bheda gaNAvavAmAM 1. sajjhAeNaM nANAvaraNijjaM kamma khavei || sajjhAe vA niutteNa savvadukkhavimolakkhaNe / tathA juo - 3. 26. 21, 29. 24. 2 jIvassa egassa - jogAbhiNiveso jhANaM / 3 aTTharuddANi vajjittA jhAejjA susamAhie / dhammasukkA jhANAI jhANaM taM ju buhA vae || tathA juo - u. 31. 6, 29. 12, 34. 31. 13. 29. 18. --DavRta, bhramaLasUtra, pR. 136. 13. 26. 10. 13. 30, 35. Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 : vizeSa sAdhvAcAra 349 AvyA che. ekAgracitte svAdhyAya karavo e paNa dharmadhyAna che. tethI graMthamAM svAdhyAyathI saMyukta gardabhAli munine dharmadhyAna karanAra gaNavAmAM Avela che. gha zukaladhyAna : zuddha Atma-tattvamAM cittane sthira karavuM e zukaladhyAna che. zoka (zuca)ne dura (kalAmanA) karanAra dhyAna zukaladhyAna che. "tattvArthasUtra'mAM tenA uttarottaranA vikAsakramane AdhAre cAra bheda pADavAmAM AvyA che. te cAra bheda A pramANe che : 1 pRthakatavitarka savicAra : zrutajJAna (vitarka)nuM AlaMbana laI bhedapradhAna (pRthakatva) ciMtana karavuM e "pRthakatva vitarka' kahevAya che. temAM bhedapradhAna ciMtananI avicchinna dhArA rahetI hovA chatAM paNa vicAronuM saMkramaNa parivartana) thatuM rahe che. tethI tene pRthakatva vitarka savicAra dhyAna kahevAmAM Ave che. 2 ekatravitarka nirvicAra : zrutajJAna (vitarka)nuM AlaMbana laI abheda (ekatva athavA apRthakatva) pradhAna ciMtana e "ekatva vitarka' kahevAya che. temAM vicAronuM saMkramaNa thatuM nathI. tethI tene ekatva vitarka nirvicAra dhyAna kahevAmAM Ave che. 3 sUkSmakriyApratipAti H zvAsocchavAsa jevI atyaMta sUkSma kriyA cAlu rahevAthI tathA apatanazIla (apratipAtI) hovAthI tene sUkSma kriyApratipAti dhyAna kahevAmAM Ave che. temAM manoyoga, vacanayoga ane kAyayogano kramaza: nirodha thAya che. A dhyAnanI prApti kevaLajJAnanI prApti pachI AyunuM antarmuhUrta pramANa bAkI rahe tyAre thAya che. A dhyAnamAM zvAsocchavAsane choDIne pUrNa niSThAvasthA rahe che. 4 samucchinnakriyAnivRtti: zvAsocchavAsa kriyA paNa zAMta thatAM, je pUrNa 1 AjJADapAvipAkasaMsthAnavicayAya dharmamapramattasaMyatasya / -1. sU. 9. ra7. 2 sajjhAyajjhANasaMjutto dhammajjhANaM jhiyAyai / -3. 18. 4. 3 zucaM zokaM klAmayatIti zuklaM / -3 (30. 35.) bhAvanayaTI 4 pRthaktvaikatva-vitarka sUkSmakriyApratipAti-vyuparatakriyAnivartIni / -tuM. pU. 9. 39. 5 u. ra9, 72. Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana nizcala avasthAnI prApti thAya che tene samucchinnakriyA'nivRtti dhyAna kahevAmAM Ave che. asvasthAnI prApti pachI punaH saMsAramAM AvAgamana thatuM nathI. A avasthAnI sthiti Ja, rU, 3, krU ane ? e pAMca hrasvAkSaronA uccAraNa pramANanI mAnavAmAM Avela che. tenA pachI aziSTa badhAM aghAtI karmone naSTa karI jIva mukta thaI jAya che`. A dhyAnanI sarvocca ane aMtima avasthA 350 che. A cAra prakAranAM zukaladhyAnomAM prathama be dhyAna AlaMbana sahita hovAthI zrutajJAnadhArI (pUrvadhara)ne thAya che tathA bAkInAM be dhyAna AlaMbanarahita hovAthI kevaLajJAnI jIvanmuktane thAya che. Ama A pramukha cAra prakAranAM dhyAnomAM Arta ane raudra dhyAna muktimAM sAdhaka na hovAthI thaDAjya che tathA dharma ane zukaladhyAna upAdeya che. dharmadhyAnanuM prayojana zukaladhyAnanI avasthAne prApta karAvavA mATenuM che. graMthamAM sAdhunI divasanI ane rAtrinI caryAnA ATha praharomAMthI be praha2 dharma ane zukala A be dhyAnone dRSTimAM rAkhIne nizcita karavAmAM Avela che. ekAgramana: sanniveza (manane ekAgra karavuM), mana:samAdhAraNa, manogupti vagere badhAM A dhyAnanI prAptimAM kAraNa che. 6 kAyotsarga athavA vyutsarga tapa : zayana karatI vakhate, besatI vakhate tathA UbhA rahetI vakhate zarIrane Amatema na halAvavuM ane sthira rAkhavuM e kAyotsarga tapa cheOM. sAdhu sAmAnya rIte vyutkRSTakAya (zarIranA mamatvathI rahita) thaine ja vihAra kare cher. cha AvazyakomAM kAyotsarga eka Avazyaka (nityakarma) paNa che. prAyazcita tapanA bhedomAM paNa tene gaNAvavAmAM Avela che. ahIM tenuM pRthak kathana khAsa bhAra mUkavA mATe 1 6. 29. 71, 41 2 juo - prakaraNa 4, manogupti. 3 sayaNAsaNaThANe vA je u bhikkhU na vAvare / kAyassa viussaggo chaThTho so parikittio || 4 3. 35. 15. -3. 30, 36. Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 : vizeSa sAdhvAcAra karavAmAM AvyuM che. A rIte, A badhAM Abhyantara tapanA bhedomAM evuM koi tapa nathI jene sAdhu koI ne koI rIte dararoja na karato hoya. A Abhyantara taponI krama rUpatAno jo vicAra karavAmAM Ave to vinaya tapanI pahelAM vaiyAvRtya tapa tathA dhyAnanI pahelAM vyutsarga tapa AvavAM joie. vaiyAvRtya tapathI vinayanI prApti thAya che tathA vinaya tapamAM vaiyAvRtyatapano samAveza thai ja jAya che. e rIte dhyAna tapamAM kAyotsarga thai ja jAya che. kAraNa ke kAyotsarga vinA dhyAna saMbhavatuM ja nathI. A sivAya kAyotsarga niSedhAtmaka che jyAre dhyAna vidhAnAtmaka che. vinaya, vaiyAvRtya, ane svAdhyAya vizeSa karIne jJAnanI prApti sAthe saMbaMdha rAkhe che. prAyazcita AcAragata doSonI zuddhi sAthe tathA kAyotsarga ane dhyAna tapa, mana, vacana ane kAyanI pravRttinI sthiratA sAthe saMbaMdha rAkhe che. Ama A bAhya ane Abhyantara baMne prakAranAM taponuM varNana karavAmAM AvyuM. yoga darzana tathA bauddhadarzanamAM paNa A tapo (vizeSa karIne dhyAna)nuM samAdhinA rUpamAM varNana maLe che`. prakRta granthamAM tapanuM mukhya prayojana (phaLa) pUrvasaMcita seMkaDo bhavomAM bhogavavAnA karmothI AtmAne pRthak (nirjIrNa) karavAno che. e uparAMta, tapa sAdhu jIvananI eka saMpatti cheruM. tapathI RRddhi AdinI prApti thAya che ane vaLI tapasvInI sevA ka2vAmAM devatA paNa potAnuM 1 vizeSa mATe juo - vizuddhi, paricchedra 3, 4, 11. pAtaMjala yogadarzana tathA A prakaraNanuM anuzIlana. 2 virattakAmANaM tavoghaNANaM / 3 iDDhI vAvi tavassiNo / tathA juo - 3. 12. 37. 351 -3. 13. 17. 13. 2. 44. Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana ahobhAgya samaje che`. A tapa AtmazaktinA vikAsa ane vizuddhinI parIkSA mATe kasoTIrUpa paNa che. tenAthI svarga athavA saMsAramAMthI pUrNa nivRttirUpa mokSanI prApti thAya chere. A rIte A tapono karmo ne baLapUrvaka udayamAM lAvI nirjIrNa karavAmAM tathA saMsAramAMthI mukti apAvavAmAM pramukha hAtha hovAthI temanuM cAritrathI juduM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. tapanI saraLatA mATe jarUrI che ke zarIra sukAI jAya to paNa tapazcaraNamAMthI vicalita na thavuM tathA tapanA phaLanI icchA paNa na karavI. 352 parISaha-jaya sAdhune potAnI sAdhanAnA mArgamAM aneka prakAranAM kaSTo sahana karavAM paDe che kAraNa ke tenuM saMpUrNa jIvana tapomaya che tathA tapanI saphaLatA kaSTo sahana karyA vinA saMbhavatI nathI. sAMsArika viSayomAM Asakti hovI e ja A kaSTonuM kAraNa che tathA sAMsArika viSayabhogomAM nirAsakti e kaSTo uparano vijaya che. A kaSTa manuSyakRta, tiryaMcakRta, ke devakRta hoI zake che. A kaSTothI na gabharAvuM e sAdhunuM kartavya cheTM. sAdhu mukhya rUpe je kSudhAdi kaSTone sahana kare che tene mATe granthamAM parISaha zabdano prayoga che. tenA ja arthamAM 13. 12. 36-37. 2 evaM tavaM tu duvihaM je sammaM Ayare muNI / so khippaM savvasaMsArA vippamuccai paMDio || 3 kAlIpavvaMgasaMkAse kise dhamaNisaMtae / mAyane aNapANassa adINamaNaso care // 3. 2. 3. 4 je bhikkhU soccA naccA jiccA abhibhUya bhikkhAyariyAe parivvayaMto puTTho no vinihantrejjA | tathA juo 3. 21. 18, 20. -3. 30, 37. -3. 2. 1-3. (gha). Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 : vizeSa sAdhvAcAra 'upasarga' zabdano paNa prayoga maLe che. A kaSTo (upasarga athavA parISaha)ne jItavAM e 'parISahajaya' kahevAya che ane je enA para vijaya prApta kare che te saMsAramAM bhramaNa karato nathI. parISahajayanA bheda ane svarUpa : A parISahonI saMkhyA ananta hoI zake che paNa granthamAM tenA bAvIza prakAro pADavAmAM AvelA jovA maLe che. tenAthI pIDita thaI dharmamAMthI bhraSTa na thavuM e parISahajaya kahevAya. te bAvIza parISahajaya A mujaba che. 1 kSudhA parISahajaya : bhUkhathI vyAkuLa thatAM tathA zarIra atyaMta za thaI jAya to paNa kSudhAnI zAMti mATe svayaM phalAdine na toDavAM, bIjA pAsethI na toDAvavAM, rAMdhavuM nahi. bIjA pAse raMdhAvavuM nahi paraMtu kSudhAjanya kaSTane sarva prakAre sahI levuM e kSudhAparISahajaya kahevAya che. 2 tRSA parISahajaya : tarasathI mukha sukAI jAya to paNa tathA nirjana sthAna hoya to paNa zItaLa (sacitta) jaLanuM sevana na karatAM acitta jaLanI prApti mATe ja prayatna karavo e tRSAparISahajaya che . 3 zIta parISahajaya : grAmAnugrAma vicaraNa karatI vakhate jo zItajanya 1. divve ya je uvasagge tahA tericchamANuse / je bhikkhU sahai niccaM se na acchai maMDale / / egavIsAe sabale bAbIsAe parIsahe / je bhikkhU jayaI niccaM se na acchai maMDale | 2 ime khalu te bAvIsaM parIsahA.... taM jahA - digiMchAparIsahe pivAsAparIsahe .... atrAparIsahe daMsaNaparIsahe / 3 juo pR. 3para. pA. Ti. 3. u. 2, 19. 32. 4 sIodagaM na sevejjA viyaDassesaNaM care / tathA juo u. 2. 5. 353 13. 31. 5. --3. 31. 15. --3. 2. 3-4. (gha). -3. 2. 4. Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana kaSTa lAgavA mAMDe to zIta nivAraka sthAna ane vastrAdi na hoya to paNa agni AdinA sevananuM ciMtana na karatAM tajjanya kaSTane sahana karavuM e zIta parISahajaya che. 4 uNaparISahajaya : tene Atapa (dhUpa) parISahajaya paNa kahevAmAM Ave che. garmI athavA agnithI atyaMta tApa lAge to paNa snAna karavuM, mukhe pANI chAMTavuM, paMkho vIMjhavo vagere paritApa-nivAraka upAyo dvArA zAMtinI abhilASA na karavI e uSNa parISahajaya che. 5 daMzamazaka parISahajaya daMzamazaka Adi (sarpa, vIMchI, macchara) jaMtuo DaMkhe to paNA saMgrAmamAM AgaLa rahenAra hAthInI jema aDaga rahevuM ane te rudhiramAMsa khAnArAone dveSa-buddhithI haTAvavAM paNa nahi ane pIDita paNa na karavAM e daMzamazaka-parISaya kahevAya che. 6 acela parISahajaya : vastrarahita athavA alpa vastrasahita thaI jatAM koI prakAranI ciMtA na karavI e acela parISahaja kahevAya che. ahIM vastrasAhita ane vastrarahita e baMne avasthAomAM acela parISaha darzAvela che. e parathI pratIta thAya che ke sAdhu be prakAranA hatA. eka evA ke je vastra 1 caraMtaM virayaM lUhaM sIyaM phusai egayA / ahaM tu aggi sevAmi iha bhikkhU na ciMtae / 3. 2. 6-7. 2 priMsu vA pariyAveNaM sAyaM no paridevae / -3. 28. tathA juo - u. 19. 32. 3 puTTho ya daMsamasaehi samare va mahAmuNI / -3. 2. 10. tathA juo - u. 2. 11, 19. 32. 4 juo - pR.32, pA. Ti. 2. Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 : vizeSa sAdhvAcAra 355 dhAraNA karatA hatA (sthavira kalpI athavA zvetAMbara) ane bIjA evA ke je vastrathI rahita rahetA hatA (jina kalpI athavA digaMbara)".evI sthitimAM ja vastra rahita ke vastra sahita evI ubhaya avasthAomAM A parISaha saMbhave che. 7 arati parISahajaya : rAmAnugrAma vicaraNa karatI vakhate sAdhu sAdhuvRttine lIdhe udAsa thAya e zakya che. tethI AvI udAsI na thavA devI tathA dharmanuM pAlana karyA karavuM e arati parISahajaya che. Ama arati eTale sAdhuvRttimAM arUci thavI ane te arUcine utpanna na thavA devI e arati parISahajaya kahevAya che. 8 strI parISahajaya : strI vagerene joI kAmavilvala na thavuM e strI parISahajaya kahevAya. ahIM "strI' zabda kAmavAsanAnuM upalakSaNa che. tethI puruSane joI sAdhvInuM kAmavilvala na thavuM e paNa strI parISahajaya che. rathanemI rAjImatIne ekAMtamAM nagna joine tathA strI parISahathI parAjita thai jyAre kAmavilvala thaI jAya che tyAre rAmatI tene sadupadeza dvArA sanmArge sthira kare che. te pachI baMne saMyamamAM sthita thaI strI parIsahajaya kare che. 9 caryA parISahajaya : ahIM caryA eTale gamana. tethI koI gRhastha ke gRhAdimAM Asakti na karatAM prAmAnugrAma vicaraNa karatI vakhate utpanna thatAM badhAM prakAranAM kaSTone sahevAM e caryA parISahajaya che. 10 naiSadhithI parISahajaya : smazAna, zUnyagRha, vRkSamULa vagere sthAnomAM 1 phuTya sthavirandhimatratyArnaparISada DA:...... -ejana nemicaMdravRtti pR. ra. 2 3. 2. 14-15. 3 saMgo esa maNussANaM jAo logammi ithio / jassa eyA paritrAyA sukaDaM tassa sAmaNNaM // -3. 2, 16. tathA juo u. 2. 17. 4 3. ra1. 21. 5 3. 2. 18-19. Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 uttarAdhyayana-sUtraH eka parizIlana dhyAnastha besI rahetAM jo koI kaSTa che ke bhayAdi thAya to te sthAne besI rahI te upasarga (Apatti) sahana karI levo te naiSidhinI parISahajaya che. 11 zayyA parISahajaya : UMcI nIcI pathArI maLatAM ema vicAravuM ke eka rAtamAM zuM thaI javAnuM che ? ane kartavyanuM pAlana karatAM rahevuM e zavyAparISahajaya 12 Akroza parISahajaya : dAruNa kaMTaka samAna marmabhedI kaThora vacano sAMbhaLI paNa cUpa rahevuM tathA evuM bolanAra tarapha jarAya krodha na karavo e AkroSa parISahajaya che. 13 vAparISahajaya : koI mAravA mATe (prANaghAta mATe) taiyAra thAya tyAre ema vicAravuM ke A jIvano kyAreya vinAza nathI thato tathA kSamA sahuthI moTo dharma che, ane mAranAra upara manathI paNa dveSa na karavo ane dharmanuM ciMtana e karavuM e vadhaparISahajaya kahevAya che. 14 yAcanA parISahajayaH sAdhunI pAse je kaMI vastuo hoya che te badhI gRhastha pAsethI mAMgelI hoya che tenI pAse na mAMgelI hoya evI potIkI koI 1 akukkuo nisIejjA na ya vittAsae paraM / -3. 2. 20. tathA juo u. 2. ra1, ra1. rara. 2 uccAvayAhiM sejjAhiM tavassI bhikkhu thAmavaM / -3. 2. rara. kimegarAiM karissai evaM tattha'hiyAsae / -3. 2. ra3. tathA juo u. 19. 32. 3 akkosejjA pare bhikkhuM na tesiM paDisaMjale / -3. 2. 24. tathA juo u. 2. ra5, 1ra. 31-33, 19. 32, 84, ra1. ra0 vagere. 4 hao na saMjale bhikkhU / 3. 2. ra6. tathA juo 1. 2. 27, 19. 33. Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 : vizeSa sAdhvAcAra 3pa7 vastu hotI nathI. tethI gRhastho pAsethI dararoja AhArAdi mAMgavA karatAM gharamAM rahevuM sAruM che' evo yAcanAjanya dInatA bhAva AvavA na devo e yAcanA parISahajaya che. - 15 alAbha parISahajaya : AhArAdinI yAcanA karatAM, kyAreka tenI prApti na paNa thAya, tethI tevI paristhitimAM duHkhI na thatAM ema vicAravuMAje bhikSA na maLI, kAle maLaze" e alAbha-parISahajaya che. 16 rogaparISahajaya : zarIramAM koI prakArano roga thAya tyAre davAnuM sevana (cikitsA) na karatAM samatApUrvaka rogajanya kaSTane sahana karavuM e rogaparISahajaya che. mRgAputra, sAdhunA A parISahajayanI bAbatamAM mRganuM dRSTAMta Ape che-"jema mRgane rogAdi thAya paNa koI tenI davA vagere ApI sevA karatuM nathI ane thoDA samaya pachI te sAjuM thaI jAya che ane anyatra phare che tema sAdhue rogAdi thatAM auSadhInI kAmanA na karavI joie. 17 vaNasparza parISahajaya : ghAsa para zayana karatI vakhate acela sAdhunuM zarIra vikRta thAya e zakya che. tethI evI avasthAmAM paNa vastrAdinI abhilASA na karavI e tRNAsparza parISahajaya che. 1 goyaraggapaviTThassa pANI no suppasArae / seo agAravAsutti iha bhikkhU na ciMtae / -3. 2. ra9. tathA juo u. 2. 28; 19. 33. 2 ajjevAhaM na labhAbhi avi lAbho sue siyA / jo evaM paDisaMcikkhe alAbho taM na tajjae / -3. 2. 31. tathA juo u. 2. 30, 19. 33. 3 tegicchaM nAbhinaMdejjA saMcikkhaDattagavesae / -3. 2. 33. tathA juo u. 2. 3ra. 15. 8. 4 3. 19, 76-77. 5 evaM naccA na sevaMti taMtujaM taNatajjiyA / -3. 2. 35. tathA juo u. 2. 34. 19. 32. Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana 18 jalla parISahajayaH parasevo, kIcaDa, dhULa vagere zarIra upara jamA thatAM tene dUra karavAno prayatna na karavo e jalla parISaha jaya che. arthAt dhRNita vastuono saMparka thatAM tenI dhRNA na karavI tathA zarIranA saMskAra (jJAna) AdinI abhilASA na rAkhavI e jalla parISahajaya kahevAya che. 19 satkAra puraskAra parISahajaya : abhivAdana, namaskAra, nimaMtraNa vagerethI koI anya sAdhunuM saMmAna thatuM joine tathA potAnuM sanmAna na thatuM hoya tyAre IrSAbhAva na rAkhatAM vItarAgI rahevuM e satkAra-puraskAra parIsahajaya kahevAya che. 20 prajJA parISaha jaya : prajJAnI prApti thaI jAya pachI koie pUchelA praznano javAba na dai zakAya to "A karmonuM phaLa che" evo vicAra karavo e prajJA parISahajaya kahevAya che. 21 ajJAna parISahajaya : badhA prakAranA sAdhu-dharmanuM pAlana karavA chatAM, paNa ajJAnatA dUra na thAya to huM nakAmo bhogothI nivRtta thayo, jJAnanI prApti to na thaI" evuM na vicAravuM e ajJAna parISahajaye kahevAya che. arthAt jJAnanI prApti na thAya to paNa dharmamAM daDha rahevuM e ajJAna parISahajaya che. 1 jAva sarIrabheotti jallaM kAeNa dhArae / -3. ra. 37. tathA juo u. 2. 36, 19. 3ra. 2 abhivAyaNamabhUTThANaM sAmI kujjA nimaMtaNaM / je tAiM paDisevaMti na tesi pIhae muNI // -3. 2. 38. tathA juo u. 2. 39, 21. 20. 3 se nUNaM mae puvvaM kammADaNANaphalAkaDA / jeNAhaM nAbhijANAmi puTTho keNai kaNhuI // -3. ra. 40. tathA juo u. 2. 41. 4 niraTThagammi virao mehuNAo susaMvuDo / jo sakkhaM nAbhijANAmi dhammaM kallANapAvagaM / / 3. 2. 42. tathA juo u. 2. 43. Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 : vizeSa sAdhvAcAra 359 rara darzana parISahajaya : 'paraloka nathI, tapathI RRddhinI prApti thatI nathI, huM to bhikSAdharma laine chetarAyo, tIrthaMkara (jina) hatA nahi, che nahi ane thaze nahi.' Ama bolI dharmamAM avizvAsa na thavA devo e darzana parISahajaya che'. eTale ke dareka paristhitimAM dharmamAM daDha vizvAsa rAkhavo. jyAM sudhI evI dRDha zraddhA nahIM thAya tyAM sudhI sAdhu anya parISahone jItI zakato nathI kAraNa ke zraddhAnA pAyA upara to dharmanI imArata UbhI che. parISahajayanI kaThoratA : upara jaNAvela bAvIza prakAre sAdhue parISahone sahana karavA evuM vidhAna prastuta graMthamAM che. A parISaho upara kevI rIte vijaya prApta karavo joie e bAbata lakhavAmAM AvyuM che ke sAdhue pUrvabaddha karmonuM phaLa jANI, dhaiyaryapUrvaka yuddha bhUmimAM Ubhela hAthInI jema, vAyunA pracaMDa vegathI kaMpita na thanArA meru parvatanI jema ane bhaya na pAmatA siMhanI jema aDaga ane Atmagupta rahIne A parISahone sahana karavA. Ama AvA parISaho Ave tyAre aDaga rahevuM e khUba kaThina kArya che. A parISahajayanA varNanathI sAdhunAM kartavyono bodha thAya che. acela ane tRNAsparza parISaha jaya khAsa karIne jina kalpI athavA digaMbarane anulakSIne che kAraNa ke vastrarahitane A parISahonI saMbhAvanA vadhAre rahe che. keTalAka parISaho eka sAthe Ave che. sAdhu dararoja koI ne koI parISaha avazya sahana karato ja hoya che. jemake : kSudhA, tRSA, tRNasparza, yAcanA, jalla, zIta, uSNa vagere. A parISahonI saMkhyA deza-kALanI paristhiti anusAra nakkI karavAmAM AvI che ema jANI zakAya che. jemake: arati, darzana, prajJA, ajJAna vagere paristhiti anusAra umeravAmAM Avela parIzaho che. vastutaH parISahajaya eTale 1. natthi nUNaM pare loe iDDI vAvi tavassiNo / aduvA vaMciomiti iha bhikkhU na ciMtae || 2 tathA juo u. 2. 45. tathA juo u. 21. 17, 19, 19. 32-33, 92. vagere. 13. 2. 45. Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana nindA-prazaMsA, lAbha-alAbha, sukha-du:kha, mAna-apamAna vagere anukULa ane pratikULa paristhitiomAM paNa samabhAva rAkhI potAnA kartavyapatha upara dRDha rahevuM. 'strI parISaha' uparathI te samayanA puruSonI prabhusattAno khyAla Ave che. nahIMtara to 'kAma' evuM parISahanuM nAma rAkhavAmAM AvyuM hota. 360 sAdhunI pratimAo eka vizeSa prakAranA tapano niyama levo e 'pratimA' zabdano artha thAya che. granthamAM sAdhunI pratimAono mAtra be vakhata ullekha thayo che. A pratimAnA pAlanathI saMsAranuM bhramaNa nAza pAme che'. bAranI saMkhyA carcatI vakhate teno ullekha thayo che tethI tenI saMkhyA bAranI che. jo ke granthamAM tenAM nAma vagereno kyAMya koI ullekha nathI chatAM, TIkA-graMthomAMthI nIce mujabanI mAhitI maLe cheH pratimA-anazana tapa vizeSano abhyAsa : TIkA-graMthomAM dazAzrutaskandhanA sAtamA adhyAya (uddeza) anusAra je bAra pratimAono ullekha ka2vAmAM Avyo che tenuM parizIlana karatAM jANavA maLe che ke A pratimAonAM nAma samayanI sImAnA AdhAre pADavAmAM AvyAM che tathA temAM eka nizcita krama anusAra anazana ane UNodarI tapano abhyAsa karavAmAM Ave chere. A pratimAo vastutaH anazana tapanA abhyAsa mATe 1. paDimaM paDivajjao / bhikkhU paDimA ya / --3. 31. 11. 2 sAdhunI bAra pratimAo A mujaba che : 1 eka mAsikI - eka mAsa sudhI annanI ane jaLanI eka eka datti grahaNa karavI ane AvI paDanArAM badhAM kaSTo sahana karavAM, 2 dvimAsikI - be mAsa sudhI anna ana jaLanI be be dattio grahaNa karavI, 3 trimAsikI - traNa mAsa sudhI traNa traNa dRtti levI, 4 caturmAsikI - cAra mahinA sudhI cAra cAra datta levI - 5 paMcamAsikI - pAMca mAsa sudhI pAMca pAMca datta levI, 6 SaTnAsikI - cha 13. 2. 43. Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 : vizeSa sAdhvAcAra prakAra-vizeSa che.vyavahAra sUtra'mAM anya prakAre paNa sAdhunI pratimAono ullekha jovA maLe che` paNa badhAnuM tAtparya eka ja che-anazana tapano abhyAsa. digaMbara paraMparAmAM sAdhunI pratimAonuM varNana maLatuM nathI. Ama A sAdhunI pratimAo gRhasthanI agiyAra pratimAo karatAM judI che. A pratimAonuM pAlana karatI vakhate kSudhA vagere parISahone paNa sahana karavA paDe che. samAdhimaraNa-sallekhanA samAdhimaraNa (sallekhanA)no artha A mujaba che-mRtyu samIpamAM Ave tyAre cAreya prakAranA AhArano tyAga karIne AtmadhyAna karatAM karatAM prasannatApUrvaka prANano tyAga karavo. A mATe granthamAM 'paMDita maraNa' athavA 'sakAmamarA' zabdono paNa prayoga thayo che kAraNa ke tenI prApti viSayAdithI virakta mAsa sudhI cha datta levI, 7 saptamAsikI - sAta mAsa sudhI sAta sAta datti levI, 8 prathama sapta ohorAtrikI - sAta divasa rAta sudhI nirjaLaupavAsa (caturthabhakta) karatAM dhyAna karavuM, 9 dvitIya sapta ohorAtrikI - sAta divasa rAta koI anya Asana-vizeSathI dhyAna karavuM, 10 tRtIya sapta ahorAtrikI - sAta divasa rAta koI anya Asana-vizeSathI dhyAna karavuM, 11 ahorAtrikI - be nirjaLa upavAsa (SaSTha bhakta) karavA ane 12 rAtrikI - eka rAtri paryanta nirjaLa upavAsa karavA. (aSTabhakta). ahIM 'datti' zabdano artha A pramANe che. eka ja samaye satata dhArA tUTe nahiM e rIte jeTalo AhAra ke pANI sAdhunA pAtramAM nAkhavAmAM Ave tene eka 'datti' kahevAya. 1 vyavahArasUtra, deza-10. 2 itto sakAmamaraNaM paMDiyANaM suNeha me / 361 tathA juo u. 5. 2, 35. 20, 36. 251-252, 263 vagere. 3. 5. 17. Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana samAdhistha vidvAnone icchApUrvaka (sakAma) thAya che tathA teo mRtyu samaye paNa anya samaye hoya evA prasanna ja rahe che. rogAdi ke anya koI upasarga (Apatti) AvatAM teo potAnA kartavyapatha uparathI vicalita thatA nathI ane koI prakAranA kaSTathI duHkhI thatAM nathI. Ama paMDitamarA (sallekhanA)no artha A pramANe che-mRtyune najIka Avela jANI prasannatApUrvaka badhA prakAranA AhArano tyAga karI AtmAnuM dhyAna karatAM karatAM mRtyunuM svAgata karavuM. A paMDita maraNa yAvatkAlika anazanatApUrvaka thAya che. samAdhimaraNa Atmahanana nathI A prakAranA maraNAne AtmahatyA na kahI zakAya kAraNa ke A to mRtyu ke anya koI duHsAdhya Apatti AvI paDatAM prasannatApUrvaka zarIra tyAga karavAnI prakriyA che. A eka prakAranuM zubha-dhyAna (dharma ke zukaladhyAna) che. jo prasannatApUrvaka mRtyunuM svAgata nahIM karavAmAM Ave to mRtyuno bhaya samajAze jethI azubhadhyAna (Arta ane raudra dhyAna)nI prApti thaze ane te to durgatinuM kAraNa che. tethI sAdhunA AhAra na karavAnAM kAraNomAM eka kAraNa tarIke sallekhanAne paNa gaNAvavAmAM AvyuM che. sAdhu ane gRhastha baMnene A prakAranA maraNano svIkAra karavA mATe kahevAmAM AvyuM che. jo bhaya ke duHkha vagerethI prerita thaI AhAratyAga karavAmAM Avaze to te samAdhimaraNa (sallekhanA) na kahevAtAM Atmahanana kahevAze. 1 marapi..vipasamAdhAve ! 3. 5. 18. na saMtasaMti maraNaMte sIlavaMtA vahussuyA / -3. 5. ra9. tathA juo u. 5. 31. 2 na imaM savvesu bhikkhUsu na imaM sabbesu gArisu / -3. 5. 19. Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 : vizeSa sAdhvAcAra 363 samAdhimaraNanA bheda : graMthamAM A samAdhimaraNanA traNa bhedono saMketa jovA maLe che. temAMthI - koI ekano Azraya laI zarIrano tyAga karavo Avazyaka manAyo che. kriyAne mAdhyama banAvI karavAmAM Avela A traNa bhedomAM cAreya prakAranA AhArano tyAga (anazana tapa) Avazyaka che. tenAM nAma nIce mujaba che : 1 bhaktapratyAkhyAna : gamanAgamananI bAbatamAM koI niyama lIdhA sivAya cAreya prakAranA AhArano tyAga karI zarIrano tyAga karavo e bhaktapratyAkhyAna nAmanuM samAdhimaraNa che. tenAthI jIva seMkaDo bhavanA karmone niruddha kare che. 2 iMginImaraNa : iMgita eTale saMketa. tethI gamanAgamananI bAbatamAM bhUminI sImAno saMketa karI cAreya prakAranA AhArano tyAga karatAM karatAM zarIrano tyAga karavo e iMginImaraNa che. 3 pAdapogamana pAdapa eTale vRkSa. tethI pAdapogamana nAmanA samAdhimaraNAmAM cAreya prakAranA AhArano tyAga karI vRkSamAMthI kApelI zAkhAnI jema eka ja sthAne nizcala rahI zarIrano tyAga karavAmAM Ave che. A traNa bhedomAMthI bhaktapratyAkhyAnamAM gamanAgamana saMbaMdhI koI niyama raheto nathI, iMginImarAmAM kSetranI sImA niyata hoya che. tathA pAdopagamanamAM gamanAgamana kriyA hotI nathI. tethI bhaktapratyAkhyAna ane iMginImarAmAM savicAra ane saparikarma nAmanAM maraNakAlika anazanatapa karavAmAM Ave che 1 aha kAlammi saMpatte AdhAyAya samussayaM / sakAmamaraNaM maraI tiNhamanayaraM muNI / / -3. 5. 32. ' 2 ejana A. TI. pR. ra38. 3 bhattapaccakkhANeNaM aNegAiM bhavasayAiM nirUMbhai / / -3. ra9. 40. Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana kAraNa ke temAM kriyA vartamAna rahe che. pAdapogamanamAM kriyA saMbhavatI na hovAthI temAM 'avicAra' ane 'aparikarma' nAmanAM maraNakAlika anazana tapa karavAmAM Ave che. samAdhimaraNanI avadhi : jo ke sAmAnya rIte samAdhimaraNanI adhikatama sImA bAra varSa, nyUnatama sImA cha mAsa tathA madhyama sImA eka varSanI darzAvavAmAM AvI che paraMtu A kathana potAnuM mRtyu kyAre thaze e jANanAranI apekSAe karavAmAM AvyuM hoya ema jANAvA maLe che. jo ema na hoya to, tenI nyUnatama sImA antarmuhUrta tathA madhyama sImA uccattama ane nyUnatama sImAnI vacce kyAMka hoI zake che. samAdhimaraNanuM eTaluM ja tAtparya samajavAnuM che ke mRtyune pAse Avela jANI prasannatApUrvaka koI jAtanI abhilASA rAkhyA vagara badhA prakAranA AhArano tyAga karI zarIrane cetanAzUnya karavuM. samAdhimaraNanI vidhi : samAdhimaraNanI bAra varSanA pramANanI uccattama sImAne dRSTi samakSa rAkhI tenI vidhi A pramANe darzAvavAmAM AvI che. sarvaprathama sAdhake gurunI samIpa jaI prathama cAra varSomAM ghI, dUdha, vagere vikRta padArthono tyAga karavo. AgaLanA cAra varSomAM aneka prakAranI tapazcaryA karavI. te pachI be varSa sudhI kramaza: eka divasa upavAsa (anazana) ane bIje 1. bAraseva u vAsAI saMlehukkosiyA bhave / saMvaccharaM majjhimiyA chammAsA ya jahaniyA // 2 paDhame vAsacaukkammi vigaI nijjUhaNaM kare / bie vAsacakkammi vicittaM tu tavaM care // ..... koDIsahiyamAyAmaM kaTTu saMvacchare muNI / mAsaddhamAsieNaM tu AhAreNaM tavaM care // tathA juo u. 5. 30. 31. -3. 36. 252. 13. 36. 253-256. Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 : vizeSa sAdhvAcAra 365 divase nIrasa alpAhAra (AyaMbila-AcaraNa) karavo. tyArapachI cha mAsa sudhI koI kaThina tapazcaryA na karatAM, sAdhAraNa tapa karavAM pachI cha mAsa sudhI kaThora tapazcaryA karI ane nIrasa alpAhAra laI anazana vratane pUruM karavuM (pAraNAM karavAM). te pachI avaziSTa eka varSamAM koTi sahita tapa (je anazana tapanA Adi ane anta eka samAna hoya tevuM) karatAM karatAM eka mAsa ke paMdara divasa mRtya ADA rahe tyAre badhA prakAranA AhArano tyAga karavo. A vidhimAM AvazyakatAnusAra samaya-saMbaMdhI parivartana karI zakAya che. A utkRSTa sallekhanAnI pUrNa vidhi darzAvavAmAM AvI che te sAmAnya apekSAe darzAvela che. samAdhimaraNanI saphaLatA : sallekhanAnI saphaLatA mATe, badhA prakAranI azubha bhAvanAo tathA nidAna (phalAbhilASA) vagereno tyAga karI jina vacanamAM zraddhA rAkhavI jarUrI che. granthamAM pAMca prakAranI azubha bhAvanAo darzAvela che jenAthI jIva sallekhanAnA phaLane prApta na karatAM durgatine prApta kare che. tenAM nAma vagere A prakAre che : 1. kandapa bhAvanA-(kAmaceSTA-punaH punaH hasavuM, mukha vagere vikRta karI bIjAne hasAvavA vagere), 2. abhiyoga bhAvanA-(vazIkaraNa maMtrAdino prayogaviSayasukhanI abhilASAthI vazIkaraNa maMtrAdino prayoga karavo), 3. kilviSikI bhAvanA-(niMdA karavI,-kevaLajJAnI, dharmAcArya, saMgha, sAdhu vagerenI nindA karavI), 4. moha bhAvanA-(mUDhatA-zastragrahaNa, viSabhakSaNa, agnipraveza, jalapraveza, niSiddha vastuonuM sevana vagere karavuM) ane 5. AsurI bhAvanA (krodha karavo 1 kaMdappamAbhiogaM ca kivisiyaM mohamAsurattaM ca / eyAu duggaIo maraNammi virAhiyA hoti / -3. 36. rapa7. tathA juo u. 36. 258-ra68. 2 ejana Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlanA niraMtara krodha karavo tathA zubhAzubha phaLonuM kathana karavuM). samAdhimaraNamAM mRtyu samaye A bhAvanAonA tyAgane lIdhe spaSTa thAya che ke A prakAranuM maraNa Atmahanana nathI. A prakAranA maraNAne prApta karanAra jIva vAre vAre janma maraNane prApta karato nathI paraMtu be cAra janmomAM badhAM prakAranAM duHkhothI mukata thai jAya che. jo kAraNavaza badhA prakAranAM karmo nAza pAme to mahAsamuddhizALI devaparyAyanI prApti thAya che. Ama kahevAnuM tAtparya e nathI ke mAtra mRtyu samaye sallekhanA dhAraNa karI levI joie. pachI bhale zeSa jIvana viSayabhogomAM pasAra thayuM hoya. AnuM kAraNa e che ke prAraMbhathI ja jo sadAcArano abhyAsa karavAmAM Avyo hoya to ja jIva samAdhimaraNane prApta kare che. tethI kahevAmAM AvyuM che ke je kArya prAraMbhamAM (yuvAnImAM) zakti hoya tyAre karI zakAya che te vRddhAvasthAmAM zarIra jI zI thAya tyAre thaI zakatuM nathI. jeo mithyAdarzanamAM (mithyAbhAve) anurakta che, nidAnapUrvaka karmAnuSThAna kare che, hiMsA tathA kRSNalezyAmAM anurakta che evA jIvo jinavacanamAM zraddhA na rAkhatAM, "akAmamaraNa" (sabhayamarA) ke bAlamaraNa (mUrkhAonuM mRtyu)ne vAre vAre prApta kare che. ethI viruddha jeo samyagdarzanamAM anurakta che, nidAnasahita karmAnuSThAna nathI karatA, zukalezyAthI yukta che tathA jinavacanamAM zraddhA rAkhe che teo alpasaMsArI hoya che. 1 bAlANaM akAmaM tu maraNaM asaiM bhave / paMDiyANaM sakAmaM tu ukkoseNa saI bhave / / -3. 5. 3. savvadukkhapahINe vA deve vAvi mahiDDhie / -3. 5. rapa. 2 sa puvvamevaM na labhejja pacchA esovamA sAsaya vAiyANaM / visIyaI siDhile Auyammi kAlovaNIe sarIrassa bhae / -3. 49. 3 juo pR. 365. pA. Ti. 1. Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 : vizeSa sAdhvAcAra 367 A prakAranA samAdhimaraNAthI viruddha, je maraNa dhana ane strIomAM Asakta thai hiMsAdi pApa-kriyAo karatAM karatAM thAya che tene "bAlamarA" athavA "akamamaraNa" (anicchA pUrvakanuM maraNa) kahevAmAM Ave che. AvuM maraNa jIvone anekavAra prApta thAya che kAraNa ke A prakAranA maraNane prApta karanArA jIvo gADariyA pravAhathI prabhAvita thai mATIne ekaThI karanAra zizunAganI jema karma-maLano saMgraha kare che. tethI A prakAranuM akAmamaraNa tyAjaya che. A rIte A samAdhimaraNa ke sallekhanA sAdhanApathanuM carama kendrabindu che. jo sAdhaka temAM saphaLa thAya che to te potAnI saMpUrNa sAdhanAnuM abhISTa phaLa prApta kare che, nahIMtara tene saMsAramAM bhaTakavuM paDe che. samAdhimaraNAmAM mRtyu samaye saMsAranA badhA viSayomAMthI pUrNA-virakti jarUrI che. tethI te samaye AhAra vagere badhI kriyAone choDI devAmAM Ave che. A samaye sAdhakane jIvananI AkAMkSA paNa rahetI nathI ane mRtyunI kAmanA paNa hotI nathI. A prakAranAM maraNamAM zarIra ane kaSAyo kRza thatAM tene "sallekhanA', vidvAnotI prazasita thavAthI "paMDita maraNa' tathA prasannatApUrvaka mRtyune svIkAravAne kAraNe "akAmamaraNa' kahevAmAM Ave che. bIje tene mATe "saMthArA" (saMstAraka) zabdano paNa prayoga thayo che kAraNa ke AmAM ekAnta sthAnamAM tRNAzadhyA (saMstAraka) bIchAvIne tathA AhArAdino tyAga karI AtmadhyAna karavAmAM Ave che. AthI viparIta, ajJAnIonA anicchAe thatA maraNane "bAlamaraNa" ke "akAmamaraNa" kahevAmAM Ave che. 1 u. 5. pa7, 9-10; pR. 366, pA. Ti. 1. 2 jahA sAgaDio jANaM samaM hiccA mahApahaM / visamaM maggamoiNNo akkhe bhaggammi soyaI // -3. 5. 14. tathA juo u. 5. 15-16. 3 vana mAraEUR. modanA medatA, pR. 1ra0. Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlanA anuzIlana A prakaraNamAM sAdhunA vizeSa prakAranA AcAranuM varNana karavAmAM AvyuM che. te dvArA jIva pUrvabaddha karmone jaladI naSTa karavAno prayatna kare che. A eka vizeSa prakArano AcAra che tene tapazcaryA kahevAmAM Ave che. A tapazcaryAnI pUrNatA mATe sAdhake aneka prakAranAM kaSTo sahana karavo paDe che jene parISahajaya kahevAmAM Ave che. sAdhvAcAranuM pAlana karavAnI duSkaratAnuM je pratipAdana karavAmAM AvyuM che te paNa A tapanI apekSAe thayela che. tapa, sAdhunA sAmAnya sadAcArathI sarvathA pRthaka nathI paraMtu sAmAnya sadAcAramAM ja vizeSa dRDhatA rAkhavI e tapa che. tethI graMthamAM tapanA je bheda gaNAvela che te badhA sAdhunA sAmAnya AcAra sAthe saMbaMdha rAkhe che. tapa sAdhunA AcAranI kasoTI che ane tenAthI tenA AcAranI zuddhi (kharAkhoTApaNuM)nI parIkSA thAya che. kriyAo tapa nathI paNa keTalIka vizeSa kriyAo ja vizeSa niyamone lIdhe tapanI koTine pAme che. tapane bAhya ane AtyaMtaranA bhedathI be bhAgomAM vaheMcavAmAM Ave che. je tapa kevaLa bAhya kriyA sAthe saMbaMdha rAkhe che tathA AvyaMtara AtmAnA pariNAmonI vizuddhimAM kAraNa nathI te abhISTasAdhaka tapa nathI paNa tenAthI viparIta je AtmAnA pariNAmonI vizuddhimAM kAraNa che ane AvyaMtara kriyA sAthe saMbaMdha rAkhe che te abhISTasAdhaka che. tathA te ja vAstavika tapa paNa che. te mATe graMthamAM aneka sthaLoe bAhya liMgAdinI apekSAe bhAva liMgAdinI zreSThatAnuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. AvA pratipAdana mATenuM kAraNa e hatuM ke sAdhaka mAtra bAhya kriyAothI ja itizrI samajato hato ane je jeTaluM vadhAre zarIrane kaSTa denAruM tapa karato hato te eTalo ja vadhAre moTo tapasvI samajavAmAM Avato hato. tethI A zarIrane pIDita karanAra tapa ja vAstavika tapa nathI paNa jJAnAdinI prAptimAM sahAyaka tapa ja vAstavika tapa che. A siddha karavA mATe tapane bAhya ane AtyaMtaranA bhedathI be bhAgomAM vaheMcIne AtyaMtara tapane zreSTha darzAvavAmAM AvyuM che. Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 : vizeSa sAdhvAcAra 369 bhikSAcaryA e sAdhuno sAmAnya AcAra che. jo temAM keTalAka vizeSa niyamo UmerI levAmAM Ave to te tapanI koTimAM AvI jAya che. Ama, bhUkha hoya te karatAM ochuM khAvuM, sarasa padArthonuM sevana na karavuM tathA badhA prakAranA AhArano tyAga karavo e sAdhunuM AhAra saMbaMdhI tapa che. tenAthI rasanA indriya upara saMyama lAvI zakAya che. A tapa eTalA mATe paNa Avazyaka che ke tenAthI AhArAdi saMbaMdhI sUkSma hiMsA Adi doSono parihAra karI zakAya che. sAdhunA sAmAnya AcAranI carcA vakhate tene mATe ekAnta nivAsanuM vidhAna karavAmAM Avela che. tethI sAdhu jo vizeSa rUpe AtmadhyAnAdi mATe ekAnta nivAsano Azraya le to te paNa eka prakAranuM tapa (saMlInatA) che. padmAsana, khagAsana, vagere Asana vizeSamAM sthira rahevuM e spaSTa rUpe ja kAyakalezarUpa tapa che. Ama A chaye prakAranAM tapa bAhya zArIrika-kriyA sAthe saMbaMdha dharAve che. doSonI prAyazcita dvArA zuddhi, guru pratye vinaya, sevAbhakti, adhyayana, dhyAna ane kAyotsarga e cha aMtaraMga-kriyA sAthe saMbaMdha dharAve che tethI AvyaMtara tapa gaNAya che. temanuM AdhyAtmika mahattva to che ja paNa sAthosAtha vyAvahArika mahattva paNa che. A AtyaMtara tapomAM prAyazcita tapa eka prakAre aparAdhI dvArA svayaM svIkRta sajA che. tenAthI AcAramAM lAgela doSonI vizuddhi thAya che. sAdhu pratidina pratikramaNa Avazyaka' karatI vakhate A tapane kare ja che. guru pratye vinaya, temanI sevA tathA svAdhyAya-A jJAnaprApti mATe Avazyaka che. dhyAnatapathI sAdhaka azubha-vyApAro pratye DhaLatI cittavRttine rokIne AtmAnA ciMtanamAM prayoje che. tethI A dhyAnatapa yogadarzanamAM pratipAdita cittavRtti nirodha rUpa samAdhisthAna che. kAyotsarga tapa dhyAnAvasthAnI prApti mATe prAraMbhika kartavya che kAraNa ke zarIranA mamatvane choDI tene ekAgra nahIM karavAmAM Ave tyAM sudhI dhyAnanI prApti na thai zake. Ama ApaNo joI zakIe chIe ke sAdhaka A chaye Abhyantara tapone koI ne koI rUpe pratidina avazya kare che. tene sAmAnya sadAcArathI pRthak darzAvavAnuM kAraNa e che ke sAdhaka patAnA Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 uttarAdhyayana-sUcaH eka parizIlana sadAcAramAM pramAda na karatAM zIghAtIzIdhra potAnuM abhISTa phaLa prApta kare che. A tapazcaryAnA prasaMge yogadarzanamAM darzAvela samAdhinuM varNana karavuM anAvazyaka nathI samajato kAraNa ke ahIM tapazcaryAnI carcA vakhate dhyAnanuM je svarUpa darzAvela che te tenI sAthe ghaNuM maLatuM Ave che. yogadarzanamAM samAdhi (yoga)nA be prakAro che : 1. saMprajJAta samAdhi ane 2. asaMprajJAta samAdhi. saMprajJAta samAdhi "Alaba" ane "sabIja hoya che kAraNa ke temAM koI eka viSaya upara cittane sthira karavAmAM Ave che. ethI viparIta asaMprajJAta samAdhi nirAlaMbe' ane "nirbIja hoya che kAraNa ke temAM cittanI samasta vRttio niruddha thai jAya che. prajJAta samAdhimAM dhyeya, dhyAna ane dhyAtAno bheda rahe che paNa asaMprajJAtamAM dhyeya, dhyAna ane ghAtA ekAkAra thaI jAya che; temAM bheda parilakSita hoto nathI. tethI tene aprajJAta samAdhi kahevAmAM Avela che. A dhyAnanI caramAvasthA che. A samAdhinI avasthAmAM pahoMcatAM AtmA potAnI vizuddha avasthAne prApta kare che. tethI tene "kaivalyanI avasthA kahevAmAM Ave che. evI ja sthiti prastuta graMthamAM zukaladhyAnanI che. zukaladhyAnanA prathama be bheda AlaMbanasahita hovAthI prajJAta samAdhirUpa che tathA pachInA be bheda nirAlaMba ane nirbhuja hovAthI asaMprajJAta samAdhirUpa che. kevalyanI avasthA 1 juo - bhA. da. ba., pR. 358. 2 kSINavRtterabhijAtasyeva maNergrahItRgrahaNagrAhyepu tatsthatadajanatA samApattiH / -. yo. 1. 41. tA eva sabIja: samAdhiH / -pa.vo.va. 46. 3 tasyApi nirodhe sarvanirodhAtrirbIja: samAdhiH / -. yo. 1. pa1. 4 tasmitrivRtte puruSaH svarUpamAtrapratiSThoDataH zuddha kevalI mukta ityucyata iti / -ejana bhASya, pR. 50. Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5: vizeSa sAdhvAcAra baMnemAM samAna che. e uparAMta, dhyAna ane samAdhinA anya avAntara bhedomAM kaMika bhinnatA hovA chatAM paNa pUratI samAnatA che tathA nAmomAM paNa ekarUpatA che paNa te svataMtra ciMtanano viSaya che. 371 A tapazcaraNamAM mukhya rUpe je bAdhAono sAmano karavo paDe che tene mATe graMthamAM 'parISaha' zabdano prayoga thayo che. tenI saMkhyA bAvIzanI darzAvela che paNa tenI iyattA maryAdita nathI kAraNa ke paristhiti anusAra tenI saMkhyAmAM pheraphArane avakAza che. A badhA parISaho Ave to paNa potAnA kartavyamAMthI smRta na thavuM e parIzahajaya kahevAya. sAdhanAnA mArgamAM ghaNuM karIne eka sAthe aneka parIzaho AvyA kare che. emanA upara vijaya prApta ka2vAthI tapa saphaLa thAya che. jo sAdhaka emanA upara vijaya na meLavI zake to te potAnA tapamAMthI cUta thai jAya che ane abhISTa phaLane meLavI zakato nathI. tethI A parISahajaya satyatAnI tapAsa mATe kasoTIrUpa che. Ama jIvanaparyaMta tapomaya jIvana-yApana karatA rahevA chatAM, jo sAdhu mRtyu samaye eka nizcita anazana rUpa tapavizeSa (samAdhimaraNa athavA sallekhanA)nuM anuSThAna na kare to tene abhISTa phaLanI prApti thAya nahIM. mRtyu samaya ke je tapazcaryAnI phaLa prAptinuM caramabiMdu che te vakhate sAdhu pUrvavata makkama rahI tapapUrvaka (sallekhanApUrvaka) zarIrano tyAga kare to abhISTa phaLane meLave che. A dvArA, graMthamAM jeno aMta sAro tenuM saghaLuM sAruM' e kahevatane caritArtha karavAmAM AvI che. mRtyunA samaye anazanatapa eTalA mATe Avazyaka che ke sAdhu pUrNa viratinI avasthAne prApta kare. A anazana dvArA zarIra tyAga Atmahanana nathI paNa mRtyu jevA bhayAnaka upasarganA Agamana vakhate paNa hasatAM hasatAM vIranI jema prANano tyAga karavAno hetu che. sAdhune A samaye potAnA prANano paNa moha raheto nathI ane te hasatAM hasatAM mRtyunuM svAgata kare che. enuM e tAtparya nathI ke te mRtyunI prArthanA kare che paNa jIvana ane mRtyunI kAmanA na karatAM prasannatApUrvaka zarIrano utsarga kare che tethI eka prakAranA AtmabaLanI prApti thAya che. mRtyune samaye paNa petAnA kartavyapatha upara pUrNa dRDha rahevuM ane samasta prakAranA AhArapAna vagereno tyAga karI Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana AtmAnA zuddha svarUpanuM ciMtana karavuM e A samAdhimaraNanuM lakSya che. Ama sAdhunuM saMpUrNa jIvana vIronI jema vIratApUrvaka pasAra thAya che. tethI granthamAM sAdhu-dharmanI saMgrAmastha vIra rAjAnAM kartavyo sAthe tulanA karavAmAM AvI che. tethI, jemAM AtmabaLa che te ja tenuM pAlana karI zake che, bAkInA tenuM pAlana karavAmAM asamartha hoya che. tethI siddha thAya che ke A sAdhu-dharma saMsAranA duHkhone sahana na karI zakavAne kAraNe palAyana nathI paNa eka prakAranA kaSAyarUpI zatruo sAthenuM yuddha che. kaSAyarUpI zatruo upara vijaya prApta karIne karmabaMdhanane toDavA e A tapazcaryAnuM prayojana che. je prakAre yuddhamAM vijaya prApta karavA mATe kaThora parizrama karavo paDe che te rIte sAdhue paNa kaSAya rUpI zatruo upara vijaya prApta karavA mATe AdhyAtmika tapazcaryAno Azraya levo paDe che. prAyaH bhAratIya badhA dharmomAM A tathyane svIkAravAmAM AvyuM che ane tapazcaryA upara bhAra mUkavAmAM Avyo che. upara sAdhuno AdithI aMta sudhIno je AcAra darzAvela che te keTalo muzkela che e pratyeka jijJAsu samajI zake tema che. granthamAM tenI kaThinatAnuM pratipAdana saMvAdonA rUpe ghaNI jagAe karavAmAM Avela che. tenI muzkelInuM kathana khAsa karIne emane mATe che ke jeo sukomaLa che, viSayAsakta che paNa je suvatI, tapasvI, karmaTha ane viSayAbhilASAthI rahita che tene mATe kazuM muzkela nathI. granthamAM tenI duSkaratA aMgenAM keTalAMka daSTAMto paNa ApavAmAM AvyAM che. jemakeH 1. lohabhAra-vahana, 2. gaMgAno strota ane pratistrotanirodha 3. bhujAothI samudratarA, 4. retInA koLIyAnuM bhakSaNA, 5. talavAranI dhAra upara cAlavuM, 6. loDhAnA caNA cAvavA, 7. sarpanI ekAgra dRSTi, 1 juo - kSatriyano paricaya, prakaraNa 7. 2 ila loe nippivAsassa nasthi kicivi dukkaraM / -3. 19, 45. 3 gurUo lohamArubba...hoi duvyaho / -3. 19. 36. tathA juo u. 19. 37. 43. Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 : vizeSa sAdhvAcAra 8. prajvalita agnizikhAnuM pAna, 9. vAyu sAme bAtha bharavI, 10. trAjavAthI meru parvata toLavo. Ama je rIte upara jaNAvela bAbato duSkara ane asaMbhava jevI che tema sAdhvAcAranuM pAlana karavuM paNa kaThina che. A duSkara sAdhvAcAranuM pAlana karanAra sAco sAdhu bhAI-bAMdhava, mAtApitA, rAjA tathA devendra vagerethI paNa stutya bane che'. eTale sudhI ke tenuM pratyeka aMga pUjanIya bane che. te sahuno nAtha bane che. kaThinatAthI prApta thanAra mukti tene mATe sulabha thai jAya che kAraNa ke dIkSAnuM prayojana sAMsArika viSayonI prApti nathI paNa muktirUpa paramasukhanI prApti che e uparAMta muktino sAdhaka sAdhu puNyakSetravALo kahevAya che ane tene ApavAmAM Avela dAna paNa puNya-phaLavALuM bane che". tapa vagerenA prabhAvathI tene alaukika zaktionI prApti thai jAya che. A alaukika, zaktionA prabhAvathI te gusse thatAM saMpUrNa lokane bhasmIbhUta karavA tathA anugrahathI icchita phaLa devA mATe sAmarthyavALo bane che'. tenA saMyamanI prazaMsA karatI vakhate lakhavAmAM AvyuM che ke emano 1 juo - pR. 254. pA. Ti. 1, 3. 22. 27, 9-55-60, 12-21, 20. 55-56, 25-37, 35. 18. 2 accemu te mahAbhAga na te kiMci na accimo / 3 juo - pR. 196. pA. Ti. 2-3. 4 ArAhae puNNamiNaM khu khittaM / tahivaM gaMdhodaya pupphavAsaM divvA tahiM vasuharA ya vuTThA / pahayAo duMduhIo surehi AgAse aho dANaM ca ghuTaM // 5 mahAjaso esa mahANubhAvo ghoravvao ghorapakkamo ya / mA eyaM hIlei ahIlaNijjaM mA savve teeNa me niddahejjA | jai icchaha jIviyaM vA ghaNaM vA logaMpi esI kuvio DahejjA / 373 13. 12. 34. --3. 12. 12. 3. 12. 36. 13. 12. 23. 3. 12. 28. Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 uttarAdhyayana-sUtraH eka parizIlana saMyama dararoja ApavAmAM Avela dasa lAkha gaudAna karatAM paNa adhika zreSTha hoya che. Ama A sAdhvAcArano mArga vizuddha ane kaMTakAdithI rahita rAjamArga che tathA duSkara hovA chatAM paNa sukhAvaha che. A sAdhuno sadAcAra che ane e ja tenuM tapa che. 1 jo sahassaM sahassANaM mAse mAse gavaM dae / tassAvi saMjamo seo aditassa vi kiMcaNa / / -3. 9. 40. 2 avasohiya kaMTagApahaM oiNNo'si pahaM mahAlayaM / -3. 10. 32. 3 bhikkhavattI suhAvahA / -3. 35. 16. tathA juo u. 9. 16. Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 6 mukti sarva prakAranAM karmabaMdhanamAMthI chuTakAro pAmavo enuM nAma mukti. anya bhAratIya dhArmika graMthonI jema 'uttarAdhyayana'nuM carama lakSya paNa jIvone mukti pratye agresara karavAnuM che. pahelAM darzAvela nava prakAranA tattvomAM A aMtima tattva che. muktinA arthamAM prayojAyela keTalAka zabdo : prastuta graMthamAM muktinA arthane abhivyakta karanAra keTalAka zabdonA prayoga jovA maLe che te uparathI tenA svarUpanA viSayamAM jANakArI prApta thAya che. * 1 mokSa` : 'muttu' dhAtumAMthI mokSa zabda bane che. mokSa zabdano artha che koIthI chuTakAro meLavavo. adhyAtmaviSaya hovAthI ahIM saMsAranA baMdhanabhUta karmomAMthI chuTakAro abhipreta che. jIvano karmonA baMdhanathI chUTakAro thAya che tathA karmabaMdhanathI rahita sva-svarUpamAM pratiSThita jIvane 'mukta jIva' kahevAmAM Avela che. tethI mokSano artha thAya : 'sarva prakAranA baMdhanamAMthI rahita jIva dvArA sva-svarUpanI prApti.' 2 nirvANa : teno artha thAya samApti. ahIM samApti dvArA cetananA abhAvane samajavAno nathI kAraNa ke mokSanI prApti thatAM cetanano vinAza thato nathI. paraMtu tene sva-svarUpanI prApti thAya che. tethI ahIM nirvANa eTale 'karmajanya sAMsArika avasthAonuM sadA mATe samApta thavuM'. bauddhadarzanamAM A 1. baMdhamokkhapaiNNiNo / 2 nAyae parinivvue / natthi amokkhassa nivvANaM / 13. 6. 10. 13. 36, 269. 13. 28. 30. Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlanA mukti-vAcaka pracalita zabda che. paraMtu tyAM artha judo che. 3 bahi:vihAra : ahIM vihAra zabdano artha che janma-maraNathI vyApta saMsAra. tethI bahi:vihArano artha thAya-saMsAranA AvAgamanathI rahita sthAna athavA janma-maraNArUpa saMsAranI bahAra. mokSanI prApti thaI jatAM, jIvanuM saMsAramAM AvAgamana thatuM nathI tethI tene bahi:vihAra kahevAmAM upayuktA che. 4 siddhaloka : mokSane prApta karanAra jIva siddha, buddha ane mukta thaI potAnA abhISTane prApta (siddha) karI le che. tethI mukta thanAra jIvane "siddha" tathA jyAM teno nivAsa che tene "siddhaloka' (siddhazilA) kahevAmAM Ave che. 5 Atmavasati': mukta thavAno artha thAya : AtmasvarUpanI prApti. tethI Atmavasati ke AtmaprayojananI prAptino artha mokSanI prApti evo thAya. 6 anuttaragati', pradhAnagati, varagati, ane sugati - sAmAnyarUpe cAra gatio mAnavAmAM AvI che ane te saMsAra-bhramaNamAM kAraNa che paraMtu 1 bahiM vihArAbhiniviTThacittA / -3. 14. 4. saMsArapAranisthiNNA / -3, 36. 67. 2 juo - pR. 57, pA. Ti. 1, u. 23. 83, 10. 35. 3 kapa varda vaU I -3. 14. 48. tathA juo - u. 7. 25. 4 patto gaI maNuttaraM / -3. 18. 38. tathA juo - u. 18. 39-40, 42-43, 48 vagere. 5 gaippahANaM ca tiloyaavissutaM / / -3. 19, 98. 6 siddhi varagaI gayA / -3. 36. 67. 7 jIvA gacchaMti soggii| 3. 28. 3. Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 6 H mukti mokSa evI gati che jene prApta karI letAM punaH saMsAramAM AvAgamana thatuM nathI. tenAthI zreSTha koI gati nathI. tethI tene 'anuttaragati' kahevAmAM Avela che. deva ane manuSyagatine graMthamAM kyAMka kyAMka 'sugati' kahevAmAM Avela che. te saMsArApekSAe che. vastutaH sugati mokSa ja che ane te saMsAranI cAra gatiothI bhinna hovAne kAraNe 'paMcamagati' che. 7 UrdhvadizA' : mukta jIva svabhAvathI Urdhvagamana-vALA hoya che ane teo jyAM nivAsa kare che te sthAna lokanA uparanA bhAgamAM che. tethI UrdhvadizAmAM gamana eTale mokSanI prApti. 'tattvArthasUtra'mAM muktAtmAonA Urdhvagamana svabhAvanI bAbatamAM keTalAMka dRSTAMta ApavAmAM Avela chere. A Urdhvagamana lokanA agrabhAga sudhI ja thAya che kAraNa ke alokamAM koI paNa tattvanI sattA mAnavAmAM AvI nathI. 3 8 durAroha : mukti prApta karavI atyaMta kaThina hovAthI tene 'durAroha' kahevAmAM Ave che. 9 apunarAvRtta ane zAzvata : ahIM AvyA bAda jIva kyAreya saMsAramAM Avato nathI. tethI mukti 'apunarAvRtta' che tathA nitya hovAthI 'zAzvata' (dhruva) paNa che. 307 1. uDDuM pakkamaIdisaM / ~3. 19, 83, 2 pUrvaprayogAdasaMgatvAddbandhacchedAttathAgatipariNAmAcca / AviddhakulAlacakravadvyapagatalepAlAbuvaderaNDabIjavadagnizikhAvacca / 3 asthi egaM dhuvaM ThANaM logaggammi durAruhaM / jatthaM natthi jarAmaccU vAhiNo veyaNA tahA / / nivvANaMti abAhaMti siddhI logaggameva ya / khemaM sivaM aNAvAhaM jaM caraMti mahesiNo // 4 ejana, u. 29. 44, 21. 24. vagere. --7. pU. 10. 6-7. -3. 23. 81. -3. 23. 83. Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 uttarAdhyayana-sUtraH eka parizIlana 10 avyAbAdha ? sarva prakAranI bAdhAothI rahita hovAthI tathA atyanta sukharUpa hovAthI tene "avyAbAdha' kahevAmAM Avela che. 11 lokottamottama : traNe lokomAM sarvazreSTha hovAthI tene lokottamottama kahevAmAM Avela che. mokSamAM jIvanI avasthA : muktinI avasthA jarA-maraNathI rahita, vyAdhithI rahita, zarIrathI rahita, atyaMta duHkhAbhAvarUpa, niratizaya sukharUpa, zAnta, kSemakara, zivarUpa, ghanarUpa, vRddhi-hAsathI rahita, avinazvara, jJAnarUpa, darzanarUpa (sAmAnyabodha), punarjanmarahita tathA ekAnta adhiSThAnarUpa che. A muktAvasthAne pAmela AtmA sva-svarUpane prApta kare che e kAraNe paramAtmA bane che. AtmA ane paramAtmAmAM bheda raheto nathI. baMne samAna sthitivALA thaI pRthaka pRthak astitva rAkhe che, ata-vedAntanI jema ekarUpa thatA nathI. jJAna ane darzanarUpa cetanA ke je jIvanuM svarUpa che teno abhAva thato nathI kAraNa ke ema thatAM, jIvapaNAno ja abhAva thaze ane sat dravyano 1 ejana u. ra9. 3. 2 logattamuttamaM ThANaM / -3. 9, 58. tathA juo - u. 20. para. 3 aruviNo jIvaghaNA nANadaMsaNasaniyA / aulaM suhaMsaMpattA uvamA jassa natthi u / / -3. 36. 66. tao pacchA sijjhai, bujjhai, muccai parinivvAyai, savvadukkhANamaMtaM karei / -3. ra9. 28. egaMta ahiDDio bhayavaM / 3. 9, 4. tathA juo - u. 29. 41, 58, pR. 377, pA. Ti. 3. Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 6 H mukti 379 paNa vinAza thavA mAMDaze. tethI A avasthAne zuddha jJAna ane darzanarUpa kahevAmAM Avela che. ahIM darzanano artha "zraddhA' nathI jema ke yAkobIe potAnA anuvAdamAM lakhela che tema ahIM darzanano artha "zraddhA' nathI. paraMtu, darzanAvaraNIya karmanA abhAvathI pragaTa thanAra sAmAnyabodharUpa AtmAno svAbhAvika guNa che. "zraddhA" darzanamohanIya karmanA kSayathI utpanna thanAra guNa che je mohAbhAvarUpa che. karmono pUrNa abhAva thaI jatAM, tajanya zarIra, jarAvyAdhi, rUpa, du:kha, vRddhi-hAsa vagere kAMI rahetAM nathI kAraNa ke te badhA karmonA saMparkane kAraNe rahenArA che. bhautika zarIra ane rUpAdi na rahetAM jIvano abhAva thato nathI. tethI tene ghanarUpa kahevAmAM Avela che. Ama kahevAnuM tAtparya e che ke mokSa abhAvarUpa nathI paraMtu bhAvAtmaka che. mukta thatAM pahelAM jIva je zarIra sAthe joDAyela hoya che te zarIrano jevaDo AkAra (UMcAI ane pahoLAI) hoya che tenAthI tRtIyabhAga nyUna (UMcAI Adi) vistAra (avagAhanA) badhA mukta jIvono hoya che kAraNa ke zarIra na hovAthI muktAvasthAmAM nAsikA vagerenAM chidrabhAgo ghanarUpa thaI jAya che. zarIra-pramANa : jIvanA svarUpanI carcA vakhate darzAvavAmAM AveluM che ke jIva jevA zarIrano AkAra prApta kare che te anusAra saMkoca ane vistAra prApta kare che. tethI A zaMkA thAya e svAbhAvika che tyAre to mukta jIvane kAMI zarIra na hovAthI Atmapradezo kAMto saghana thaI aNurUpa thaI javA joIe athavA sarvatra phelAI javA joIe to pachI kyA kAraNe muktAtmAono vistAra pUrvajanmanA zarIra karatAM tRtIya bhAga nyUna darzAvavAmAM Avela che ? enuM kAraNa e che ke saMsArAvasthAmAM jIvane zarIra-pramANa mAnavAmAM Avela che, na aNurUpa ane na vyApaka. tethI Avazyaka bane che ke muktAvasthAmAM paNA jIvane sarvathA aNurUpa ke vyApaka na mAnIne keTalAka vistAravALo mAnavAmAM Ave. AtmAmAM je saMkoca vikAsa mAnavAmAM Ave che te karmajanya zarIranA phaLa svarUpe 1 u. 36, 66-67 (se. bu. I., bhAga-45) 2 usseho jassa jo hoi bhavammi carimammi u / tibhAgahINo tatto ya siddhANogAhaNA bhave / / -3. 36. 64. Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlanA mAnavAmAM Ave che. muktAtmAone zarIra na hovAthI tejajanya saMkoca-vikAsa hovAno paNa saMbhava nathI. tethI muktAtmAonI AkRti (avagAhanA) vagerenI kalpanA aMtimajanmanA zarIrane AdhAre karavAmAM Ave che. jo ke A mukta jIva rUpAdithI rahita hoya che tathApi A Atma pradezonA A je vistAranI kalpanA karavAmAM AvI che te AkAzapradezamAM rahela AtmAnA adazya pradezonI apekSAe karela che. apUrva hovAthI eka AtmAnA pradezomAM anya AtmAno pradeza paNa rahI zake che. sukha : "karmanA prakaraNamAM darzAvavAmAM AveluM ke sukha ane duHkhano anubhava potAnAM saMcita vedanIya karmo anusAra thAya che. tethI zaMkA thAya che ke jo A muktAtmAo kamarahita hoya to pachI tene sukhano anubhava kevI rIte thAya ? sukha ane duHkha karmajanya hovAthI karmarahita muktAtmAomAM duHkhAbhAvanI jema sukhano paNa abhAva mAnavo joIe. AnA uttaramAM e kahevuM pUratuM che ke muktAtmAomAM je sukhanI kalpanA karavAmAM AvI che te alaukika sukha che, vedanIya karmajanya sAMsArika sukha nathI. tethI graMthamAM A sukhane anupameya sukha kahevAmAM Avela che. muktAtmAone zarIra ke IndriyAdi na hovAthI tenuM sukha karmajanya hoI zakatuM nathI. AtmAno svabhAva sukharUpa mAnavAthI tathA mAnavanI pravRtti sukhaprAptinI dizAmAM hovAthI mokSAvasthAmAM avinazvara ane anupameya sukhanI kalpanA karavAmAM AvI che. ahIM vastuta: badhA prakArano duHkhAbhAva ja alaukika sukhAnubhAva che kAraNa ke jIva potapotAnI anubhUti anusAra ja sukha ane duHkhanI kalpanA kare che. jyAM koI IcchA ja nathI tyAM du:kha kevuM? jyAM koI viSayanI IcchA hoya che tyAM du:kha che ane jyAM pUrNatA che tyAM mAno to alaukika sukha che ane na mAno to sukha ke duHkha kaMI nathI. A mukti pUrNa niSkAma avasthA che. du:khAbhAva hovAthI tathA jIvanuM svarUpa sukhasvabhAva mAnavAthI ahIM alokika sukhanI kalpanA karavAmAM AvI che. 1 juo - pR. 377, pA. Ti. 3-4. Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 381 prakaraNa 6: mukti muktAtmAomAM cetanA rahetI hovAthI temanI duHkhAbhAva ane sukhAbhAvarUpa pASANavat sthiti hoya ema na kahI zakAya. tethI temane zAnta, zivarUpa ane sukhanI avasthAvALA kahevAmAM AvyA che. A avasthAno kyAreya vinAza paNa thato nathI tathA temAM kyAreya parivartana thatuM nathI. tethI A avasthAne avinazvara kahevAmAM Ave che. avinazvara hovA chatAM paNa svAbhAvikarUpe dravyamAM thanAra utpAda, bhaya ane dhrovyarUpa pariNamana to thayA ja kare che kAraNa ke e to dravyano svabhAva che je pratyeka dravyamAM hoya che paraMtu vRddhi-hAsarUpa asamAnAkAra pariNAmana thatuM nathI. muktonA ekatrIza guNo : graMthamAM caraNavidhi nAmanA ekatrIzamA adhyayanamAM siddha jIvonA ekatrIza atizaya guNo darzAvavAmAM Avela che. paraMtu tyAM temanAM nAmo gaNAvavAmAM AvyAM nathI. TIkA graMthomAM be prakAre tenI saMkhyA gaNAvavAmAM AvI che je parathI pratIta thAya che ke A badhA guNo abhAvAtmaka che. muktajIva badhA prakAranA karmo tathA rUpAdithI rahita hoya che. tethI prathama prakAramAM amUrtatvanI apekSAe tathA dvitIya prakAramAM karmAbhAvanI apekSAe mukta jIvonA guNAnI gaNanA karavAmAM AvI che. A baMne prakAromAM koI khAsa phera nathI kAraNa ke mukta jIva badhAM prakAranAM karmothI tathA rUpAdithI rahita hoya che. karmAdithI rahita hovAne kAraNe temanA punarjanma Adi aMge paNa prazna Ubho thato nathI. 1 siddhALagoLa................ -3. 31. ra0 2 siddhonA ekatrIza guNonA be prakAra A pramANe che. prathama prakAra : pAMca saMsthAnAbhAva, pAMca vabhAva, be gaMdhAbhAva, pAMca rasAbhAva, ATha sparzAbhAva, traNa vedAbhAva (puruSa, strI ane napuMsaka liMgathI rahita), akAyatva, asaMgata tathA ajanmasvarUpa. bIjo prakAra : pAMca jJAnAvaraNIya, nava darzanAvaraNIya, be vedanIya, be mohanIya, cAra Ayu, be gotra, be nAma tathA pAMca antarAya karmAbhAvarUpa. -ena TIkAo. Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana sAdimuktatA : evo koI samaya na hato, nathI ane haze nahi ke jyAre koI jIva mokSane prApta na karato hoya, A uparAMta, e paNa nizcata che ke koI paNa jIva anAdimukta nathI kAraNa ke muktAvasthAnI pahelAM saMsArAvasthA avazya svIkAravAmAM AvI che. graMthamAM eTale mukta jIvone utpattinI apekSAe 'sAdi' tathA A avasthAno kyAreya vinAza na thato hovAthI 'ananta' kahevAmAM Ave che`. samudAyanI apekSAe mukta jIvonI utpattine to anAdi kahevAmAM Avela che. tenuM e tAtparya nathI ke keTalAka evA paNa jIva che je kyAreya saMsArI na rahyA hoya, tema kahevAnuM tAtparya to mAtra eTaluM ja che ke ghaNA mukta jIva evA paNa che jemanI utpattino prAraMbhika kALa darzAvI zakAto nathI. A anAdi kALamAM mukta jIva kyAre kyAM hatA e darzAvavuM mAnavanI kalpanAthI para che tethI temane anAdi kahevAmAM AvyA che. paraMtu te badhA koI samavizeSamAM ja mukta thayA che kAraNa ke anAdi mukta mAnavAthI sRSTikartA IzvaranI paNa kalpanA karavI paDe paNa te abhISTa nathI te uparAMta, mukta jIvone sarvathA anAdi mAnavAthI svayaMnA utthAna ane patanamAM vyaktinA svAtaMtryanA siddhAMtane puSTi nahIM maLe.. 382 muktAtmAono nivAsa : muktAtmAono nivAsa lokanA uparanA bhAgamAM mAnavAmAM Avyo che. e lokAgravartI 'siddhazilA'nA nAme prasiddha che. jIva UrdhvagamananA svabhAvavALo che ane te Urdhvagamana lokAnta sudhI ja saMbhave che kAraNa ke alokamAM gati AdimAM sahAyaka dharmAdi dravyano sadbhAva svIkAravAmAM Avyo nathI. jo ke muktAtmAo sarvazakti saMpanna hovAthI gatimAM sahAyaka dharmAdi dravyono abhAva 1 egatteNa sAiyA. ..puttaLa aLAyA / 2 ejana 3 juo - pR. 56, pA. Ti. 3, pR. 57, pA. Ti. 1. 3. 36. 66. Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 6: mukti 383 na hoya to paNa alokamAM jaI zake paraMtu tene koI abhilASA na hovAthI teo lokanI sImAnuM ullaMghana karatA nathI. A muktAtmAo tyAM ja sthita thaI lokAlokane jANe che. evI avasthA jo na mAnavAmAM Ave to muktAtmAo UrdhvagamananA svabhAvane kAraNe satata AgaLa vadhatAM dUra ne dUra jAya ane eka kSaNa pachI mukta thayela AtmA pUrvavartI muktAtmAothI dararoja pAchaLa rahI jAya. tethI lokAgrabhAgamAM ja muktAtmAono nivAsa mAnavAmAM Avela che. mukti kone, kyAre ane kyAMthI ? graMthamAM, muktinuM dvAra, badhA jIvo mATe badhA kSetromAM ane badhA samaya mATe ughADuM che ema kahevAmAM AvyuM che. eka samaye vadhAremAM vadhAre jIva keTalI saMkhyAmAM eka sAthe mukta thaI zake e bAbatamAM graMthamAM nIce mujabanI vigata jANAvA maLe che. mukta thanAra jIva puruSa strI napuMsaka jaina sAdhu (sva liMgI) jainetara sAdhu (anya liMgI) gRhastha zarIranI sarvAdhika UMcAI vALA 1 3. 36. 49-54. adhikatama saMkhyA 108 20 10 108 10 4 mukta thanAra jIva zarIranI sahuthI ochI UMcAIvALA madhyama UMcAIvALA UrdhvalokamAMthI madhyalokamAMthI (tiryaloka) agholokamAMthI nadI vagere jaLAzayomAMthI ra samudramAMthI 2 A AMkaDAo jotAM jANavA maLe che ke mukta thavAnI sarvAdhika yogyatA madhyalokavartI madhyama zarIranI avagAhanA (UMcAI) vALA sAdhumAM che. e para thI e paNa pratIta thAya che ke vItarAgatAnI pUrNatA je jIvane je sthAnamAMthI je prakAranA nAnA moTA zarIranuM astitva rahetAM thaI jAya to e ja sthAnamAMthI adhikatama saMkhyA 4 108 4 108 20 3 Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana eja zarIrathI mukta thaI zake che. ahIM deva, naraka ane tiryaMca gatimAMthI mukta thanArA jIvonI saMkhyAno vizeSa rUpe ullekha na karI sAmAnyarUpe puruSa, strI ane napuMsaka liMgIno ullekha karavAmAM Avela che. te parathI spaSTa thAya che ke manuSyagatino jIva ja sIdho mukta thaI zake che, anya devAdigativALA jIva manuSyaparyAya-prApti pachI ja mukta thaI zake che. tethI sarvArthasiddhivALA devane paNa manuSyaparyAyanI prApti pachI ja muktinA adhikArI darzAvyA che. Urdhvaloka ane adyolokamAMthI muktinI saMkhyAnuM je kathana karavAmAM AvyuM che te tyAM rahela manuSyagatinA jIvonI sthitinI dRSTie ja che. e jIvo koI kAraNavaza tyAM pahoMcI gayelA che. Ama manuSyane ja sAkSAt mukti prApta karavAnA adhikArI tarIke darzAvela che. jo ke anya gatinA jIva paNa mukti prApta karI zake che paNa tene mATe temaNe pahelAM manuSyagatimAM AvavuM paDe che. digaMbara paraMparAmAM mAtra manuSyagatinI puruSajAtine ja tenA sAkSAt adhikArI tarIke darzAvela che. strI ane napuMsaka liMgIne nahIM. gRhastha ane jainetara sAdhune muktinA adhikArI gaNyA che te bAhya upAdhinI apekSAe che kAraNa ke bhAvAtmaka rIte to badhAe pUrNA vItarAgI thavuM jarUrI che gRhastha ane jainetara sAdhuomAM virala ja koI jIva evA hoya che ke je mukti prApta karI zake che. tethI eka samaye adhikamAM adhika mukta thanAra evA jIvonI saMkhyA jaina sAdhuo karatAM ochI darzAvela che. ahIM eka samaye vadhAremAM vadhAre siddha thanAra jIvonI je saMkhyA darzAvela che te e arthamAM che ke jo eka ja kALamAM jIva vadhumAM vadhu siddha thAya to te 108 ja hoya tethI vadhAre nahIM. ochAmAM ochA keTalA siddha thAya e bAbatamAM koI saMkhyA niyata nathI. tethI saMbhava che ke koI samaye ekeya jIva siddha na thAya ane evuM jaina graMthomAM 1 bhuGkte na kevalI na strImokSameti digambara: / ___prAhureSAmayaM bhedo mahAn zvetAmbaraH saha / / -jinadattasUri, 2 ta. sU, paM. kelAsacaMdrakRta TIkA, pR. 238. vRta, ma. sa. 1, pR. 116. Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 6: mukti 385 mAnavAmAM Avela che. A saMkhyA ATalI ja nizcita kema karavAmAM AvI che te bAbatamAM nizcayapUrvaka kaMI kahI zakAya tema nathI paraMtu jaina dharmamAM 108nI saMkhyA dhArmika-kriyAomAM mahattvapUrNa mAnavAmAM Ave che. mukta jIvonI ekarUpatA : mukta jIvomAM koI prakArano bheda hoto nathI kAraNa ke badhA sarvajJa, sarvadarzI, sakaLa karmonA baMdhananI rahita, azarIrI tathA anupameya sukhAdithI yukta che. chatAM paNa graMthamAM mukta jIvonA je aneka bhedono ullekha karavAmAM Avyo che te aMtima janmanI upAdhinI daSTie karela che. jema ke puruSa, strI AdinA paryAyathI mukta thanAra jIva. "tattvArthasUtra'mAM A viSayamAM eka sUtra che jemAM darzAvela che ke siddhAMtomAM kiMcita bheda saMbhave che. vAstavika rIte siddha jIvo azarIrI hovAthI puruSa, strI, napuMsaka jevA bhedo nathI. jIvanmukti : graMthamAM jIvanmuktinI sattAne svIkAravAmAM AvI che. jIvanmuktino artha: je hajI pUrNa mukta to thayela nathI paNa zIgha ja niyamAnusara mukta thanAra che arthAt saMsAramAM rahetA hovA chatAM jemanuM saMsArabhramaNa aTakI gayuM che ane je azarIrI avasthAmAM ja pUrNamuktinA dvAre UbhA che. graMthamAM jIvanmuktine saMsArarUpI samudranA tIra (kinArA)nI prApti tathA pUrNa mukti (videhamukti)ne pAra (saMsAra samudrane pele pAronI prApti darzAvela che. videhamuktinuM varNana upara thaI gayela che. have graMtha pramANe jIvanmuktinuM varNana karavAmAM Avaze. graMthamAM jIvanmuktinAM tathya : jyAre kezikumAra muni gautama munine pUche che - "saMsAramAM ghaNA jIva pAzabaddha jovA maLe che paraMtu tame muktapAza ane laghubhUta thaIne kevI rIte vicaraNa karo cho ?' tyAre gautama muni kezimunine 1 juo - pR. 383. 2 kSetrakAlagatiliMgatarthacAritrapratyekabuddhabodhitajJAnAvagAhanAntarasaMkhyAlpabahutvata: sAdhyaH / -. sU, 10. 9. 3 u. 10. 34, pR. 376, pA. Ti, 1. Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana kahe che - "he muni, huM e badhA pAzone kApIne ane upAyapUrvaka naSTa karIne muktapAza ane laghubhUta thaIne vihAra karuM chuM." kezimunie anekavAra pAzo bAbata pUchyuM tyAre gautama muni kahe che ke atyaMta bhayaMkara rAga-dveSAdidarUpa snehapAzone vidhipUrvaka kApIne kramAnusAra vihAra karuM chuM. ahIM saMsAranA badhA jIvone pAzabaddha na kahetAM, ghaNA jIvone pAzabaddha kahevAmAM AvyA che tathA gautama munine "muktapAza' ane 'laghubhUta" kahevAmAM AvyA che te hakIkata ema siddha kare che ke saMsAramAM keTalAka evA paNa jIva che ke je baMdhanathI rahita (pAzayukta) che ane temAMnA eka gautama muni paNa che. tethI je pApamukta ane karmaja dUra thavAthI laghubhUta che te badhA "jIvanmukta che. rAga-dveSavaza, viSayabhogo pratye rAkhavAmAM AvelI Asakti (sneha ke moha) ja pAza che ane rAga-dveSathI rahita thaI vItarAgI thayela che te badhA muktapAza che. brAhmaNanuM lakSaNa darzAvatAM graMthamAM brAhmaNane "prAptanirvANa' (jeNe nirvANa prApta karela che) gaNavAmAM Avela che. e parathI "jIvanmukta'nuM grahaNa thAya che. A rIte siddha thAya che ke graMthamAM jIvanmuktonI sattAmAM vizvAsa dharAvavAmAM Avyo che. A jIvanmukta jaLathI bhinna kamaLanI jema saMsAramAM rahevA chatAM tenAthI alipta rahe che. A jIvanmukta jIva ja prANImAtra mATe hitopadeSTA che kAraNa ke videhamukta (siddha) jIvonI saMsAramAM sthiti na hovAthI tathA teo badhA prakAranI IcchAothI rahita hovAthI teo hitopadeSTA na thaI zake paNa teo pote pahelAM karelAM zubha-kAryothI ja jIvonA patha-pradarzaka bane che. Ama prANImAtranA kalyANa mATeno hitopadeza ApavAne kAraNe jIvanmuktone jaina graMthomAM siddha karatAM pahelAM namaskAra karavAmAM Ave che. 1 dIsaMti bahave loe pAsabaddhA sarIriNo.......mukkapAso lahuDbhUo // -3. 23. 40. 2 suvvayaM pattanivvANaM taM vayaM bUma mAhaNaM / -3. rapa. rara. 3 Namo arihaMtANaM Namo siddhANaM Namo AiriyANaM / Namo uvajjhAyANaM Namo loe savva-sAhUNaM / / 1 / / -Ama, pusta, pR8. Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 6: mukti 387 jIvanmuktonA prakAra : graMthamAM e badhA jIvone jIvanmukta gaNavAmAM AvyA che jeo muktinA mArge agresara thaI cUkyA che. A jIvanmukta be prakAranA che : 1 jeo jIvanmukti tarapha AgaLa vadhI rahyA che ane je pUrNa jIvanmukta thaI cUkyA che. prathama prakAranA jIvanmukto teo che je hajI pUrNa jIvanmukta to nathI thayA paNa mukti tarapha dhapI rahyA che. temane graMthamAM alpasaMsArI (parItasaMsArIalpapAzabaddha) kahevAmAM AvyA che. teo kAM to A bhavamAM athavA keTalAka janmo bAda avazya ja mukta thaI jAya che. Ama teo vAstavika rIte pUrNa jIvanmukta to nathI chatAM paNa jIvanmuktinI najIka hovAthI temane opacArika rIte jIvanmukta kahevAmAM Ave che. A zreNImAM evA badhA jIva Ave je prathama darzAvela "kSapaka zreNIno Azraya karI mukti tarapha AgaLa vadhI rahyA che. A kSapaka zreNI eTale je karmone sadA mATe naSTa karato karato AgaLa vadhe che. tethI A zreNI mATe graMthamAM "allevara zreNI" (zarIra rahita zreNI), "RjuzreNI" (sIdhI zreNI) ane "karaNaguNa zreNI" (jJAnAdi guNonI prApti karavAnI zreNI) Adi zabdono prayoga thayo che. teno Azraya lenAra jIva tarata ja muktine prApta kare che. tethI drumapatraka adhyayanamAM gautamane anulakSIne kahevAmAM AvyuM che ke "he gautama, aphlevarazreNIne ucca karato kSemakara, zivarUpa anuttara silokane prApta kara. temAM kSaNamAtrano paNa vilaMba na kara.' bIjA prakAranA jIvanmukta teo che ke jemaNe cAra prakAranA ghAtakarmono nAza karyo che ane kevaLa jJAna ane kevaLa darzana prApta karela che tathA A asatyarhatyAptAgamapadArthAvagamo na bhavedasmadAdInAm, saMjAtazcaitatprasAdAdityupakArApekSayA vAdAvarhanamaskAraH kriyate / - paSIma, vastrATa, pR. 53-54. 1 te hoti prittsNsaarii| -3. 36. ra61. 2 akalevaraseNi bhUsiyA / -3. 10. 35. tathA juo - pR. ra33, pA. Ti, 1. 3 ejana, u. 10. 35. Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlanA bhavamAM pUrNa mukta thavAnA che. teone "kevalI" athavA "jina" kahevAmAM Ave che. A upAdhi (DIgrI) prApta karanArA snAtaka chAtranI jema, muktine prApta karanAra snAtaka kevalInI avasthA che. graMthamAM jIvanmukto mATe "snAtaka' zabdano prayoga paNa karavAmAM Avela che. A jIvanmukta jIva saMsAramAM rahIne avaziSTa Ayukarmono upabhoga karatAM karatAM AkAzamAM rahelA sUryanI jema kevaLa jJAnathI suzobhita thAya che. te pachI AyuSya pUruM thatAM, avaziSTa badhAM aghAtI karmone eka sAthe naSTa karI niyamapUrvaka te bhavamAM pUrNa mukta thaI jAya che. A jIvanmuktonI graMthamAM be avasthAo darzAvela che. 1. sayoga kevalI - mana, vacana ane kAyanI kriyAthI yukta ane 2. ayoga kevalI - mana, vacana ane kAyanI kriyAthI rahita. A baMne prakAranA jIvanmuktomAM "saMyoga kevalI" ja hitopadezathI prANImAtranuM kalyANa kare che kAraNa ke teo mana, vacana ane kAyanI kriyAthI mukta hoya che. mana, vacana ane kAyanI kriyAthI rahita "ayoga kevalInI avasthA videhamukta (siddha)nA jevI hoya che. teo keTalIka kSaNomAM zarIrane choDI anuttara siddhaloka (mokSa)ne prApta karI pUrNa mukta thaI jAya che. A rIte graMthamAM muktinA be rUpo jovA maLe che ? 1. jIvanmukti tathA 2. videha mukti. jIvanmukti videhamuktinI pUrvAvasthA che tathA vedehamukti pUrNa niyala caramAvasthA che. graMthanuM pradhAna lakSma jIvone mukti pratye abhimukha karavAnuM che. anuzIlanA A prakaraNamAM "uttarAdhyayana'nA pradhAna lakSya "muktinuM varNana karavAmAM AvyuM che. tenI prApti mATe zraddhA, jJAna ane cAritrarUpa ratnatrayanI sAdhanA Avazyaka che. cArvAkadarzana sivAya bAkInA badhA bhAratIya darzanonuM paNa pradhAna lakSma jIvone mukti pratye doravAnuM che. paraMtu mukta jIvonI kevI avasthA 1 jehiM hoi sinnaayo| -3. rapa. 34 2 aNuttare nANadhare jasaMsI obhAsai sUri evaM'talikkhe // -3. 21. ra3. 3 u. ra9. 71-73. Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 6 : mukti 389 hoya che ? muktinI prApti kevI rIte thAya che ? Adi viSayamAM matabheda hovA chatAM, mULa uddezyamAM samAnatA che. A mULa uddezya che : jIvone du:khamAMthI chUTakAro apAvavo. prastuta graMthamAM A muktinI be avasthAo jovA maLe che H 1. jIvanmukti ane 2. vedehamukti. jIvanmukti videhamuktinI pUrvAvasthA che. jIvanmukti saMsAramAM rahevA chatAM prApta thAya che ane videhamukti saMsArathI para thatAM mRtyu bAda maLe che. jIvanmukti pachI videhamukti avazyabhAvI che. jIvanmukta tathA videhamukta - baMne saMsAramAM kyAreya janma letA nathI. jIvanmuktone niSkriya keTalAMka aghAtI karmonuM phaLa bhogavavA mATe keTalAka samaya saMsAramAM rokAvuM paDe che paraMtu videhamukta badhA prakAranA baMdhanathI rahita thaI javAne lIdhe lokAttamAM sthira rahe che. videhamukta jIvo sAthe mAnavanuM sAkSAt koI prayojana siddha thatuM nathI. temanI sthiti svAntaHsukhAya hoya che. AvI sthiti mAnavanI alpabuddhithI para che. videhamukta jIvone maLatA sukhanI kalpanA gADha nidrAmAMthI jAgRta thanArane maLatA sukhAnubhava jevI karavAmAM AvI che. ahIM mukhya taphAvata eTalo kharo ke muktonI sukhAnubhUti jAgratAvasthAnI che tathA avinazvara che jyAre sutela vyaktinI sukhAnubhUti suSupti avasthAnI che tathA kSaNika che. zarIrane karmajanya svIkAravAne kAraNe videhamukta jIvone "azarIrI mAnavAmAM Avela che. jIva (AtmA)no svabhAva jJAna ane darzanarUpa hovAthI mukta jIvone jJAna ane darzanarUpa cetanAguNAvALA svIkAravAmAM Avela che. A mukta jIvonA jJAna, darzana, sukha vagere sarva alaukika ja che kAraNa ke temanAM jJAnAdi zarIra ane IndriyAdinI sahAyatA vagara ja thAya che. A rIte videhamuktonI A avasthA jJAna, darzana ane sukhAdithI mukta hovA chatAM paNa bhAvAtmaka ja che. boddhonI jema abhAvAtmaka, naiyAyikonI jema mAtra duHkhAbhAvarUpa tathA vedAntIonI jema brahmakya rUpa nathI hotI. A avasthA lagabhaga Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 uttarAdhyayana-sUtraH eka parizIlana sAMkhyadarzananA mukta puruSa jevI che je acetana (prakRti)nA prabhAvathI sarvathA rahita che. jIvanmuktone vyavahAranI dRSTithI mukta kahevAmAM Ave che kAraNa ke teo hajI pUrNa mukta thayA nathI paraMtu turata ja niyamapUrvaka mukti prApta karavAnA che. mAnavanuM kalyANa ane vizvabaMdhutvanI bhAvanAno prasAra emanA dvArA saMbhave che. teo saMsAramAM rahenArA Apta puruSa (mahApuruSa) che. jIvanA svAbhAvika jJAnAdi guNonA pratibaMdhaka badhAM ghAtI karmone naSTa karI devAne kAraNe temanI mukti avasthaMbhAvI che. tethI aghAtI (niSkriya) karmono sadbhAva rahevA chatAM, temane jIvanmukta kahevAmAM AvyA che. kevaLa jJAnathI yukta (sarvajJa) hovAne kAraNe temane kevalI' kahevAmAM Ave che. A jIvanmukto sayogI ane ayogI evA bhedane kAraNe be prakAranA che. jyAM sudhI teo mana, vacana ane kAyanI kriyAothI yukta rahe che tyAM sudhI "sayogI' ane mana, vacana ane kAyAnI kriyAthI rahita thatAM "ayogI" kahevAya che. ayoga kevalInI sthiti videhamuktonI jevI ja hoya che kAraNa ke teo paNa videhamuktonI jema mana-vacana-kAyanI kriyAothI rahita hoya che. jo ke graMthamAM sAmAnya sAdhuo mATe paNa jIvanmukta zabdano vyavahAra thayo che paNa AvuM kathana muktinA mArgamAM praveza karavAne kAraNe vyavahAranI dRSTie thayuM che. tethI badhA sAdhu jIvanmukta nathI hotA chatAM jemaNe badhAM mohanIya karmono samULago vinAza karyo che ane je sarvajJa thaI cUkyA che teo ja vAstavamAM jIvanmukta kahevAya che. Ama, graMthamAM muktinI je avasthA citrita karavAmAM AvI che te eka alaukika avasthA che. tyAM na to svAmI sevakabhAva che ane nathI koI IcchA. tene prApta karI letAM jIva kyAreya saMsAramAM pAcho pharato nathI. te karmabaMdhanathI pUrNa mukta thaI jAya che. A AtmAnA nirlipta sva-svarUpanI sthiti che. ahIM badhAM prakAranA sAMsArika baMdhanono sadA mATe abhAva hovAthI tene mukti kahevAmA Avela che. 1 juo - sarakyurima, 65. Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 7 samAja ane saMskRti koI paNa sAhitya tatkAlIna sAmAjika, sAMskRtika, Arthika, rAjanaitika, bhaugolika Adi vividha paristhitiothI prabhAvita thayA sivAya rahI zake nahIM. tethI sAhityane samAjanuM darpaNa kahevAmAM Ave che. uttarAdhyayana, jemAM pradhAnarUpe dharma ane darzananuM ja pratipAdana karavAmAM AvyuM che temAM paNa jena zramaNa (sAdhu) saMskRtinA kamika-vikAsanI sAthe sAmAjika jIvanano paNa prabhAva parilakSita thAya che ane te bhAratIya ItihAsanI daSTie ocho mahattvapUrNa nathI. tethI uttarAdhyayanane kevaLa zuSka dharma ane darzanano ja pratipAdaka graMtha na kahI zakAya. temAM Apela sAmagrIne AdhAre tatkAlIna sAmAjika citraNa saMkSepamAM nIce pramANe pradarzita karI zakAya che. varNAzrama - vyavasthA sAmAjika ane sAMskRtika saMgaThanamAM varNa ane Azrama vyavasthAnuM vizeSa mahattva hatuM. je jAti ke varNamAM vyakti utpanna thatI te tenI jAti ke vavALI kahevAtI. varNa ane jAti upara AdhArita samAja sAMskRtika dRSTithI jIvananA cAra AzramomAM vibhakta hato. A rIte saMpUrNa samAja ane saMskRti varNa ane Azraya-vyavasthA upara nirbhara hatA. jAti ane varNa - vyavasthA te samaye Arya ane anAryanA bhedathI be pramukha jAtio ane brAhmaNa, kSatriya, vaizya tathA zUdranA bhedathI cAra varNo hatA. vaidika sAhitya anusAra Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana Arya vijetA tathA gaura varNavALA hatA paraMtu anArya temane adhIna tathA kRSNa varNanA hatA. Ama temanAmAM zArIrika rUpano bheda hato. "uttarAdhyayana'mAM paNa brAhmaNonI kaMIka A prakAranI ghAraNAno saMketa maLe che. tethI harikezibala munine kurUpa joI teo teno nirAdara kare che. A prakAranI dhAraNAnA virodhamAM graMthamAM sadAcArIne Arya ane sadAcArathI hIna hoya tene anArya mAnIne jenadharmane Aryadharma ane hiMsAdimAM pravRtta brAhmaNone paNa anArya kahevAmAM AvyA che. A rIte brAhmaNonA jAtibhedanA virodhamAM karmathI jAtivAdanI sthApanA karatAM kahevAmAM AvyuM che ke : "karmathI brAhmaNa, karmathI kSatriya, karmathI vaizya ane karmathI ja jIva zUdra bane che. kevaLa mastaka muMDAvavAthI zramaNa, OM kArano jApa karavAthI brAhmaNa, jaMgalamAM rahevAthI muni ane kurAcIvara paheravAthI tapasvI thavAtuM nathI. paNa samatAthI zramaNa, brahmacaryathI brAhmaNa jJAnathI muni tathA tapa karavAthI tapasvI thavAya che. A rIte janmathI jAtivAda ke varNavAdanA AdhAre thayela sAmAjika saMgaThananA virodhamAM tathA karmathI jAtivAda ke varNavAdanA pracAramAM jaina tathA karmathI jAtivAda ke varNavAdanA pracAramAM jaina tathA bauddha dharmAnuyAyIono mukhya uddezya rahelo che. uttarAdhyayanamAM 1 je. bhA. sa., pR. rara1. 2. kayare Agacchai dittarUve kAle vikarAle phokkanAse / -3. 1ra. 6. omacelayA paMsupisAyabhUyA gacchAkkhalAhi kimihaM Thio si / -3. 12, 7. 3 uvahasaMti aNAriyA / -3. 1ra. 4. ramai ajjavayaNammi taM vayaM bUma mAhaNaM / -3. ra5. 20. cArittA dhammamAriyaM / -3. 4. ra5. 1 na dIsaI jAivisesa koI / -3. 1ra. 37. tathA juo - pR. 249, pA. Ti. 3, pR. 238, pA. Ti. 3. 5 yunipAta 1. 7. 3. 9, majUmadAra-koraporeTa lAIpha Ina eziyanTa InDiyA, pR., 3pa4-363. Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 7 : samAja ane saMskRti 393 brAhmaNa Adi cAreya varNo ane keTalIka pramukha jAtionI sthitinuM citraNa A pramANe thayeluM che ? brAhmaNa : sAmAnya rIte jaina tathA bauddha graMthomAM brAhmaNane kSatriya karatAM hIna darzAvela che. saMbhavataH e mATe badhA jena tIrthakarone kSatriyakuLamAM utpanna thayelA darzAvyA che. bhagavAna mahAvIra je pahelAM brAhmaNInA garbhamAM avatarita thayA hatA teone pachIthI Indra dvArA kSatriyANI trizalAnA garbhamAM parivartita karavAmAM AvyA. paraMtu prastuta graMthamAM brAhmaNane kyAMya paNa kSatriya karatAM nIcI koTinA darzAvela nathI paraMtu sarvatra brAhmaNonA prabhutvane svIkAravAmAM AvyuM che. tethI graMthamAM brAhmaNane sadAcAra-parAyaNa, vedaviMda jyotiSavid, sva-paranA kalyANakartA tathA puNyakSetrI gaNavAmAM Avela che. ahIM eTaluM vizeSamAM che ke graMthamAM sAcA brAhmaNanuM lakSaNo darzAvatI vakhate jaina sAdhunA sAmAnya sadAcArane ja pragaTa karavAmAM AvyA che. jema ke : je pAparahita hovAthI saMsAramAM agninI jema pUjanIya zreSTha puruSo (kuzaLa puruSo) dvArA prazAsita, svajanomAM Asakti na rAkhanAra, pravajyA laI zoka na karanAra, AryavacanomAM ramaNa karanAra, kAlimAthI rahita suvarNanI jema 1 je. bhA. sa., pR. rara4. 2 je ya veyaviU vippA javaTThA ya je diyA / joisaMgaviU je ya je ya dhammANa pAragA / / je samatthA samuddhatuM paramappANameva ya / tesiM anamiNaM deyaM bho bhikkhU savvakAmiyaM / / -3. rapa. 7-8. je mAhaNA jAi vijjovaveyA tAI tu khettAiM supesalAI / -3. 1ra. 13. tathA juo - u. 1ra.14-15, rapa. 35, 38. 3 jahittA punasaMjogaMnAisaMge ya baMdhave / jo na sajjai bhogesu taM vayaM bUma mAhaNaM / / -3. 25. ra1. tathA juo - u. 25. 19-28, 34. Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlanA rAga-dveSa ane bhaya Adi doSothI rahita, tapasvI, kRza, damitendriya, sadAcArI, nirvAbhimukha, mana-vacana-kAyAthI trasa ane sthAvara jIvonI hiMsAthI rahita, krodhAdine vaza thaI mithyA vacana na bolanAra, sacitta athavA acitta vastune thoDI ne vadhAre mAtrAmAM dIdhA sivAya grahaNa na karanAra, mana-vacana-kAyAthI koI prakAre maithunanuM sevana na karanAra, jaLamAM utpanna thavA chatAM jaLathI bhinna kamaLanI jema kAmabhogo (dhanAdino parigraha)mAM alipta, lolupatAthI rahita, mudhAjIvI (bhikSAtrajIvI), anagAra, akiMcanavRtti yukta, gRhasthomAM asakta, badhA prakAranA saMyogo (mAtA, pitA vagerenA saMbaMdho)thI rahita tathA badhA prakAranA karmothI mukta (jIvanmukta) che te brAhmaNa che.' A rIte sAcA brAhmaNanuM svarUpa darzAvatAM jaina sAdhunA sAmAnya sadAcArane pragaTa karavAmAM Avela che. te parathI spaSTa thAya che ke te samaye brAhmaNonuM prabhutva hatuM tathA teo janatAmAM pUjya paNA hatA paraMtu teo potAnI pharajamAMthI patita thaI rahyA hatA. tethI sadAcAra-parAyaNa vyaktine brAhmaNa kahevAmAM Avela che. graMthamAM brAhmaNane mATe "mA" zabdano prayoga karavAmAM Avyo che. teno artha thAya-hiMsA na karo. brAhmaNanI pAse je kaMI dhana hatuM te rAjA vagere dvArA dAna-dakSiNAmAM ApavAmAM Avela hatuM. tethI tenA dhanane levuM e vamana karelA padArthane levA jevuM gaNAtuM. brAhmaNa ane kSatriya baMneno ucca kuLamAM samAveza thato. tethI brAhmaNa ane kSatriya kuLamAM utpanna thanArA ISakAra dezavAsI che jIvone uccakulotpanna kahevAmAM AvyA che. namirAjarSi dIkSita thatI vakhate vizALa janasamudAya nirAzrita thaI raDe che tathA Indra brAhmaNanuM rUpa 1 ejana 2 vaMtAsI puriso rAyaM na so hoi pasaMsio / mahaNeNa pariccataM dhaNaM AyAumicchasi / / -3. 14. 38. tathA juo - u. 9. 38. 3 sakammaseseNa purAkaeNaM kulesudaggesu ya te pasUyA / -3, 14. 2. tathA juo - u. 14. 3. Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 7 : samAja ane saMskRti 395 laI tenI parIkSA kare che. tethI paNa brAhmaNa ane kSatriya jAtinI zreSThatA aMgeno khyAla maLe che. jo ke yajJAdi dhArmika kAryonuM saMpAdana zreSTha brAhmaNo dvArA ja thatuM. paNa keTalAka brAhmaNo potAnAM kartavyo bhUlIne tathA jAtinuM abhimAna karIne hiMsAdimAM pravRtta rahetA hatA. evA brAhmaNone ja anArya brAhmaNa kahevAmAM AvyA che. teo potAnI jAtane ucca tathA anyane nIcA samajatA hatA. te uparAMta, teo yajJomAM pazuhiMsAnuM pratipAdana karatA hatA tathA jaina zramaNonA yajJamaMDapamAM AvatAM tiraskAra karatA hatA. evA anArya brAhmaNone graMthamAM vedapAThI hovA chatAM paNa samyak arthathI hIna hovAne kAraNe vedavANInA bhAravAhaka kahevAmAM Avela che. kSatriya H deza upara zAsana karanArA kSatriyo ja hatA. graMthamAM evA keTalAya kSatriya rAjA ane rAjakumArono ullekha maLe che jemaNe saMsAranA vaibhavane choDIne tathA zramaNadIkSA laIne muktine prApta karI hatI. Indra-nami saMvAdamAM jaina sAdhunA karma-zatruo uparanA vijayanuM varNana karatI vakhate rUpaka dvArA kSatriyanA yuddha-vijayanuM paNa pratipAdana karavAmAM Avela che. tethI kSatriyonA prabhutvano tathA temanI yuddhakaLAno khyAla maLe che. ahIM darzAvavAmAM AvyuM che ke eka kSatriya rAjA sAdhu thaI kaI rIte karmazatruo sAthe yuddha karavA mATe sajja thAya che ! jema ke : A AdhyAtmika saMgrAmamAM zraddhA nagara che, tapa-saMvara 1 sakko mAhaNarUveNaM imaM vayaNamabbavI / -3. 9. 6. tathA juo - Indra-namisaMvAda 2 ke ittha khattA uvajoiyA vA ajjhAvayA vA saha khaMDiehi / evaM khu daMDeNa phalaeNa haMtA kaMThammi ghettUNa khalejja jo NaM / / ... -3 12-18. 3 tubhettha bho bhAradharA girANaM aTuM na jANeha ahijja vee / -te. sU. 1ra. 15. 4 juo - pariziSTa 2. Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlanA AgaLIo (argalA) che, zAMti (prAkAra) killo che, traNa guptio zatanI (hathiyAra) che. saMyamamAM udyama dhanuSya che, IryAsamiti pratyaMcA che, gherya ketana che, satya dhanuSya upara bAMdhavAnI dorI che, tapa bANa che, zrutajJAnanI dhArA kavaca che, avazIkRta AtmA sahuthI moTo zatru che, pAMca IndriyonA viSayonI sAthe krodhAdi kaSAya tathA nokaSAya vagere zatrunI senA che. AnA para vijaya meLavavo e subhaTa yuddhAo uparanA vijaya karatAM paNa muzkela che. vazIkRta AtmA dvArA tene jItI zakAya che. temAM kSamA, mRdutA, jha2jutA, nirlobhatA tathA saMyamathI kramaza: krodha, mAna, mAyA, lobha tathA IndriyonA viSayone jItI zakAya che. A rIte vazIkata AtmA dvArA avazIkata AtmA upara vijaya prApta karavAno che. tenuM phaLa karmagraMthanuM bhedana karI paramasukhanI prApti che. A vijayanA viSayamAM Indra paNa Azcarya pragaTa kare che. tethI A ja sAco ane sahuthI moTo vijaya che'. A vivecana uparathI spaSTa thAya che ke kSatriyanuM mukhya kArya yuddha karavuM ane prajAnuM rakSaNa karavuM e hatuM. vezya : teo prAyaH pracura dhana saMpattinA svAmI hatI tathA deza-videzamAM vyApAra karatA hatA. vyApAra karavAne kAraNe temane 'vaNika' kahevAmAM AvatA. pAlita vaNika hoDI dvArA samudranI pAra vihuDa nagara tarapha vyApAra karavA jAya che ane tyAM koI vaNika dvArA rUpavatI kanyA paraNAvatAM tene laI potAnA 1 appA ceva dameyavvo appA hu khalu duddamo / appAdaMto suhI hoi assi loe parastha ya / / -3. 1. 15. egappA ajie sattU kasAyA iMdiyANi ya / / -3. 23. 38. tathA juo - u. 9. ra0-rara, 34-36, 56-58, 23. 36, 1. 16, 29. 17, 46-49, 6-70, pR. ra92, pA. Ti. 2, pR. 286, pA. Ti. 4. 2 caMpAI paNa nAma.....sAva masa vALaI -3. ra1. 1. Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 7 : samAja ane saMskRti 397 dezamAM Ave che. teo boMtera kalAonuM tathA nItizAstra AdinuM paNa adhyayana karatA hatA. graMthamAM vaNikane "zrAvaka' paNa kahevAmAM Avyo che. tethI temanA jaina gRharatha hovAnuM pramANa maLe che. keTalAka vaNika jaina dIkSA paNa letA hatA. A rIte emanuM mukhya kArya vyApAra karavAnuM hatuM tathA dhanAdithI saMpanna hovAne kAraNe teo "zreSThi' kahevAtA hatA. graMthamAM "bahuzruta'nI prazaMsAmAM aneka prakAranA dhanadhAnyAdithI paripUrNa sAmAjiko (dhAnyapati)thI surakSita koThAranI upamA ApavAmAM AvI che. te parathI pratIta thAya che ke loko dhanAdithI to saMpanna hatA ja sAthe sAthe samAjamAM viziSTa sthAna dharAvatA hovAthI "sAmAjika" paNa kahevAtA hatA. anAthI muninA pitAnuM nAma atyadhika dhanasaMyama karavAne kAraNe "prabhUtadhanasaMcaya" paDyuM hatuM. te aMganAonI sAthe devonA jevA sukhono bhoga paNa bhogavatA hatA. zUdra H emanI sthiti khUba ja zocanIya hatI. temanI sAthe gulAmo jevo vartAva karavAmAM Avato hato. teo halakI kakSAnAM kAryo karatA hatA ane tethI temano sarvatra nirAdara (anAdara) thato hato. keTalAka zUdro potAnA guNone 1 poeNa bavaharate pihuMDaM nagaramAgae / taM sasattaM paigijjha sadesamaha patthio / / -3. 21. ra-3. tathA juo u. 35. 14. 2 bAvattarIkalAo ya sikkhie nIikovie / -3. ra1. 6. 3 juo - pR. 396, pA. Ti. 2. 4 juo - pariziSTa 2. 5 jahA se sAmAiyANaM koTThAgAre surakkhie / nANAdhanapaDipuNNe evaM havai bahussue / -3. 11. ra6. 6 evI nAma carI...mUrSAivano ! -3. 20. 8. 7 tassa rUvavaiM bhajjaM piyA ANei rUviNIM / pAsAe kIlae ramme devo doguMdago jahA // -3. ra1. 7. Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana kAraNe ucca padane paNa prApta karatA hatA. jema ke : cAMDAla (zvapAka) jAtimAM utpanna hakeizibale jaina dIkSA grahaNa karI samRddhi vagere meLavyAM hatAM. pUrvabhavamAM cAMDAla kulotpanna citta ane saMbhUte tapasyA karI devalokane prApta karyo hato". hakeizibala jevA keTalAka zUdra kulamAM janmelA cAMDAlo paNa tapa karIne potAnuM prabhutva jamAvatA hatA. paNa evA mANaso ghaNA ja thoDA hatA ane temano samAdara prAyaH sarvatra thato nahIM. vibhinna jAtio ane gotrAdi : upara jaNAvela jAtio ane vargo uparAMta te samaye potapotAnAM kAryo anusAra anya upajAtio paNahatI. jema ke : sArathiY, luhArapa, sutAra, gopALa, koSAdhyakSa, bhAravAhaka, rogono 1. tIse ya jAIi u pAviyAe vucchAsu sovAganivesaNesu / savvasva hoyaccha TurAMIniSnA....... tathA juo - u. 13. 18. 2 sovAgakulasaMbhUo guNuttaragharo muNI / 3 6. 13. 6-7. 4 aha sArahI viciMtei / tathA juo - u. 22. 15, 17. 5. jmArehiM gayuM piva / tADiyo TTiyo..... 6 vaDDuIhiMdumo viva / 7 govAlo bhaMDavAlo vA jahA taddavvaNissaro / 8 ejana 8 abale jaha bhAravAhae / tathA juo - u. 29.2. 13. 13. 19. 13. 12. 1. -3. 27. 15. 13. 19. 68. 13. 19. 67. 13. 22. 46. 3. 10. 33. Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 7 : samAja ane saMskRti 399 IlAja karanAra cikitsAcArya, hoDI calAvanAra nAvika, azvanI savArI karanAra savAra, kheDUta tathA aneka prakAranA zilpI:vagere keTalIka varNasaMkara jAtiomAM vaNakara ane cAMDAla jAtiono paNa ullekha maLe che. A jAtio uparAMta, gotromAM kAzyapa, gautama, garga tathA vasiSTha gotrano, kuLomAM agandhana, bhoga, gandhana tathA prAntakuLono (nIca kuLa, garIbonAM kuLa) tathA vaMzomAM IzvAku tathA yAdava vaMzano ullekha maLe che. Ama te samaye sAmAjika saMgaThana varNa, jAti, gotra, kula ane vaMzane AdhAre aneka rIte vibhakta hatuM. Azrama vyavasthA : varNa ane jAti upara AdhArita samAjamAM sAMskRtika saMgaThananI daSTie Azrama vyavasthA paNa hatI. jIvananI vibhinna avasthAonA vikAsakrama anusAra tene cAra bhAgomAM vaheMcavAmAM AvI hatI jema ke: 1 brahmacaryAzrama, 2gRhasthAzrama, HAL | 1 vijjaamNttigicchgaa| -3. ra0. rara. 2 jIvo vuccai naavio| -3. ra3. 73. 3 hayaM bhadaM va vaahe| -3. 1. 37. 4 thalesu bIyAi vavaMti kaasgaa| -3. 1ra. 12. 5 mAhaNabhoiya vivihA ya sippiNo / -3. 15. 9. 6 juo - pR. 398, pA. Ti. 2, u. 3. 4, je. bhA. sa., pR. rara3. 7 u. adhyayana ra9 prAraMbhika gagha, 18. rara, rara. 5, ra7. 1, 14. ra9. 8 u. rara. 42, 44, 15. 9, 13. 9 u. 18. 39, rara. ra7. Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlanA 3 vanaprasthAzrama tathA 4 sanyAsAzrama. 1 brahmacaryAzrama : A jIvananI prAraMbhika avasthA hatI ane A avasthA gArhastha jIvanamAM praveza karavAnI avasthA sudhI rahetI hatI. AmAM vyakti brahmacaryAzramanuM pAlana karatAM karatAM mukhyatve vidyAdhyayana karatI hatI. 2 gRhasthAzrama : vidyAdhyayana bAda brahmacaryAzramamAMthI vyakti, gArhasthajIvanamAM pravezatI hatI. graMthamAM gRhasthAzramIne "dhorAzramI' kahevAmAM Avela che. kAraNa ke A AzramamAM rahenAra vyaktie cAre AzramavALI vyaktionuM bharaNa poSaNa karavuM paDatuM. Ama A Azramastha vyakti upara cAreya AzramavALI vyaktiono bhAra raheto hovAthI A Azrama ghaNo kaThina hato. tenuM yogya rIte pAlana karavAnuM kAma kSatriyonuM ja hatuM. tethI jyAre nami rAjarSi gRhasthAzrama choDI sanyAsAzramamAM pravezavA tatpara thayA hatA tyAre brAhmaNa veSadhArI Indra gRhasthAzramanI kaThoratA AdinuM kathana karI A Azrama na choDavA jaNAve che. 3 vAnaprasthAzrama : gRhasthAzrama bAda vyakti vAnaprasthAzramamAM praveza karatI hatI. temAM te mukhyarUpe sanyAsAzramamAM praveza karavAno abhyAsa karatI hatI. 4 sanyAsAzrama : AmAM vyakti gArhasthajIvanathI pUrNa mukta thaI sAdhu banI jatI ane tapAdinI sAdhanA karatI. Ama te samayanI sAmAjika ane sAMskRtika vyavasthA varNAzrama-vyavasthA upara nirbhara hatI tathA pratyeka varNa ane AzramavALI vyaktionAM kAryo judAM judAM hatAM. pArivArika jIvana te samaye samAja varNAzrama uparAMta aneka parivAromAM kuTuMbomAM) vibhakta hato. A parivAra nAnA-moTA badhI jAtanA prakAranA hatA. sAmAnyarUpe eka parivAramAM mAtA-pitA, putra ane putravadhUo rahetI. koI koI parivAramAM 1 juo - pR. 235, pA. Ti. 3. Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 401 prakaraNa 7 : samAja ane saMskRti anya saMbaMdhIjano paNa rahetA. A badhA parivAromAM mukhyarUpe puruSa zAsaka hato ane nArI zAsita hatI. parivAronA keTalAka pramukha sabhyonI sthiti A mujaba hatI. mAtA, pitA ane putra ? parivAramAM mAtApitAnuM sthAna sarvopari hatuM. tethI dIkSA letI vakhate sAdhake mAtApitAnI AjJA levI paDatI. pitA badhAnuM pAlana poSaNA karatA. vRddhAvasthA AvatAM, te potAno bhAra putrane soMpI deto. potAnA putranI rakSA mATe te badhuM nyochAvara karavA taiyAra rahetA. mAtAne mana putra atyaMta priya hato. tethI jyAre putra dIkSA levA taiyAra thato tyAre mAtApitA bahu ja duHkhI thatA. eve samaye koI koI vAra mAtApitA paNa dIkSA letAM. emanI dRSTimAM putrathI ja gharanI zobhA vadhatI. bhRgu purohitanA baMne putro jyAre dIkSA levA taiyAra thayA tyAre te prathama temane sAMsArika bhogo pratye pralobhita kare che paraMtu jyAre tenA pralobhananI asara thatI nathI tyAre bhagu purohita kahe che : "jema vRkSa potAnI zAkhAothI zobhA prApta kare che tema ane zAkhAo kapAI jatAM zobhAhIna sthANu (ThuMThuM) mAtra banI jAya che te rIte mAtApitA potAnA putrothI zobhe ane temanA abhAvamAM nisahAya banI jAya che. A rIte jema pakSa (pAMkhothI vihIna pakSI, yuddhasthaLamAM tenAthI vihIna rAjA, vahANa DUbavAthI dhanarahita vaizya nissahAya thaI jAya che tema huM paNA putra vagara nissahAya chuM. tethI mAruM 1. mAyA piyA NhusA mAyA bhajjA puttA ya orasA / -3. 6. 3. 2 piyA me savvasAraMpi dijjAhi mama kAraNA / -3. 2. ra4. 3 mAyA vi chepukhtamogakriyA ! -3. 20. 25. Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 uttarAdhyayana-sUtraH eka parizIlana gharamAM rahevuM ucita nathI. Ama mAtA jyAre putra ke patine dIkSita thatA jotI tyAre kyAreka kyAreka te svayaM paNa temanuM anusaraNa karatI hatI kAraNa ke strI mATe gharanI zobhA pati ane putrane lIdhe ja hatI. bhAIbadhuM prAyaH bhAIbadhuomAM cirasthAyI prema hato ema jovA maLe che. citta ane saMbhUta nAmanA be bhAI pAMca pAMca janma sudhI sAthe sAthe janmyA pachI chaThThA janmamAM potapotAnA karmonA vipAkathI pRthaka pRthaka rIte AvirbhAva pAmyA. temanAthI jyAre eka bhAIne jAti-smaraNa thayuM tyAre te potAnA bIjA bhAInI tapAsa mATe prayatna kare che tathA tene paNa potAnI jema ucca vaibhavazALI banavA Icche che. jayaghoSa muni potAnA bhAI vijayaghoSanA kalyANa mATe tene sadupadeza ApI sanmArga sthApe che. ISakAra dezanA cha jIva paNa A rIte pUrva janma (nA khyAla) dvArA saMbaMdha jALave che. nArI : nArI potAnA aneka svarUpe ApaNI samakSa upasthita thAya che. jema ke : mAtA, patnI, bahena, vadhU, putrI, putravadhU vezyA vagere. graMthomAM nArInI A 1 pahINaputtassa hu nasthi vAso vAsiTTi bhikkhAyariyAi kAlo / sAhAhi rUkkhI lahai samAhiM chitrAhi sAhAhi tameva khANaM // paMkhAvihaNo vva jaheha pakkhI bhiccAvihUNo vba raNe nriNdo| vivitrasAro vaNio vva poe pahINaputtomi tahA ahaMpi / / -3. 14. ra9-30. 2 paletti puttA ya paI ya majjhaM te haM kahaM nANugamissamekkA / -3. 14. 36. 3 Asimo bhAyarA dIvi antramanavasANugA / -3. 13. 3. tathA juo - pariziSTa 2. 4 u. adhyayana 25. 5 u. adhyayana 14. Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 7 : samAja ane saMskRti 403 badhI avasthAomAM be rUpo jovA maLe che : 1 patitarUpa tathA 2 AdarzarUpa. baMne avasthAomAM nArI prAyaH puruSAdhIna rahI che. patitarUpa ? saMyamamAMthI patita karavAmAM pradhAna kAraNa hovAthI brahmacarya mahAvratanA prasaMge sAdhune strIonA saMparkathI sadAya dUra rahevAnuM kahevAmAM AvyuM che. A uddezyathI tyAM strIone rAkSasI, paMkabhUta, urasthaLamAM mAMsanA be locA dhAraNa karanArI tathA aneka cittavALI kahevAmAM AvI che. te prathama potAnA hAva-bhAva dvArA puruSone AkarSita kare che ane pachI temanI sAthe gulAmo jevo vyavahAra kare che. pati marI jAya pachI koI koI strI anya dAtAra sAthe cAlI paNa nIkaLatI. TIkAomAM tathA anya jaina-AgamomAM nArInA A patitarUpanAM saMpUrNa varNana maLe che. nArInuM A patitarUpa puruSonI sAmAnya manovRttinuM pariNAma che. jo ke nArI puruSAdhIna hatI tathApi potAnA hAva-bhAvo dvArA puruSone AkarSavAnI zakti tenAmAM adhika hatI. tethI A strIo potAnA kUjita, rudita, gIta, hAsya, svanita, krandita, vilApa AdithI yukta vacano dvArA puruSone AkarSita karatI. strIone prAya: ghareNAM vahAlAM hatAM. sAdhu temAM Asakta na thAya te mATe strIonA A patitarUpane citrita karavAmAM AvyuM che. brahmacaryavratane badhA vratomAM duSkara darzAvavAthI spaSTa che ke te samaye puruSonI Asakti strIo pratye khUba ja hatI ane teo pratye AkarSAIne puruSo potAno viveka gumAvatA. AdarzarUpa : A prakAranI strIo ghaNI ochI hatI. pAtivratya emano pramukha dharma hato. gRhasthAvasthAmAM anAthI munine jyAre asahya cakSuvedanA thAya che tyAre temanI patnI atyanta snehane lIdhe potAnA patinI jAgrata ane 1 tao teNajjie dabve dAre ya parirakkhie / kIlaMtijne narA rAyaM hahatuTThamalaMkiyA / -3. 8. 16. 2 je. bhA. sa., pR. 245-250. Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana mUrzita avasthAmAM paNa zarIranI jALavaNI mATe annapAnAdinuM sevana paNa karatI nathI ane snAna, vilepana, mAlAdhAraNa Adi dvArA zarIrano zRMgAra paNa karatI nathI. kSaNabhara mATe paNa patithI vikhuTI paDyA vagara vilApa kare che. kyAreka kyAreka AvI pativratA patnIo sadupadeza dvArA potAnA patine tathA anya mANasone paNa sanmArge vALatI hatI. AvI pativratA patnI mATe pati ja sarvasva hato. patinA abhAvamAM tenuM jIvana khUba ja kaSTamaya banI jatuM. rAjImatInuM udAta caritra e mATe eka ujjavaLa udAharaNarUpa che. vivAhanI maMgaLa veLAe jyAre te ema sAMbhaLe che ke pAtAno thanAra pati ariSTanemI dIkSA laI rahyo che tyAre tenA mukhanI kAMti tathA mukhanuM hAsya alopa thaI jAya che. rAjakanyA rAjImatImAM strI-ucita badhA sArA guNo vidyamAna hatA. jo te IcchatA to koI paNa manapasaMda rAjakumAra sAthe paraNI zakI hota paNa ekavAra ariSTanemIne pati tarIke pitAnI preraNAthI pasaMda karI lIdhA pachI bIjA rAjakumAra sAthe te lagna karavAnuM IcchatI nathI ane bAlabrahmacAriNI rahI patinA mArganuM anusaraNa kare che. pote dIkSA lIdhA pachI te anya strIsamAjane paNa zramaNadharmamAM dIkSita kare che. ekavAra jyAre rAjImatI revataka parvata upara jaI rahI hatI tyAre varSothI vastro bhIMjAI jatAM te pAse Avela aMdhakArapUrNa guphAmAM vastro utArI sUkavavA mAMDe che. e samaye pahelAMthI tyAM 1 bhAriyA me mahArAya ! aNurattA aNuvvayA / anaM pANaM ca NhANaM ca gaMdhamAlavilevaNaM / mae nAyamanAyaM vA sA bAlA neva muMjaI // -3. 20. 28-ra9. tathA juo - u. 28. 30. 2 soUNa rAyakatrA pavvajjaM sA jiNassa u / NIhAsA u nirANaMdA sogeNa u samucchiyA / / rAImaI viciMteI dhigatyu mama jIviyaM / jA'haM teNaM pariccatA seyaM pavvaiuM mama // -3. rara. ra9-30. Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 7 : samAja ane saMskRti 405 rahela ariSTanemIno bhAI rathanemI tene nagnarUpe joI kAma-vihuvala banI jAya che ane tene kAmabhoga bhogavavA mATe vinave che. jyAre rAmatI tyAM para-puruSane jue che ke tarata ja kAMpatA kAMpatA, potAnAM gopanIya aMgone chUpAvI de che ane taka maLatAM vastrathI potAnA zarIrane AcchAdita karI de che. pachI, potAnuM kuLa, zIla vagerenI rakSA karatI, rathanemIne paNa kulocita sadupadeza dvArA sanmArge vALe che. Ama te svayaMne tathA rathanemIne paNa patita thatAM bacAve che. rAjImatInI ja jema ISakAra dezanA rAjA vizAlakIrtinI patnI kamalAvatI paNa rAjAne sadupadeza dvArA sanmArge vALe che. A rIte siddha thAya che ke te samaye strIo mAtra pativratA ja na hatI paNa puruSone paNa sadupadeza dvArA sanmArga vALatI hatI ane svayaM dIkSA laI anya strIone paNa dIkSita karatI hatI. teo zAstronuM paNa adhyayana karatI hatI tethI rAjImatIne "bahuzrutA" kahevAmAM AvI che. teo snAna, mAlAdhAraNA, vilepana Adi dvArA zarIrano zaNagAra sajatI hatI. kAMsakI vagerethI vALane saMskAratI hatI. zreSTha rAjakanyAone rAjAo dvArA vivAhAthe mAMgavAmAM AvatI. A rIte nArInI Adarza ane svataMtra sattA vize paNa jANavA maLe 1 ejana pariziSTa 2. 2 ejana 3 sA pavvaIyA saMtI pavvAvesI tahiM bahuM / sayaNaM pariyaNaM ceva sIlavaMtA bahussuA / -3. rara. 23. tathA juo - pariziSTa 2. 4 ejana 5 juo - pR. 404, pA. Ti. 1. 6 aha sA bhamarasaMnibhe kuccaphaNagappasAhie / -3. rara. 30. 7 tassa rAImaI kanaM bhajjaM jAyai kesavo / -3. rara. 6. Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 uttarAdhyayana-sUtra eka parizIlana che chatAM sAmAnya rIte te puruSAdhIna thaI rahetI ane puruSanI saMpatti manAtI hatI. rIti-rivAja ane prathAo graMthamAM keTalAka sAMskRti ane keTalAka sAmAjika rIti-rivAjo ane prathAono ullekha maLe che. te parathI tatkAlIna sAmAjika tathA sAMskRtika jIvananI bAbatamAM keTalIka jANakArI prApta thAya che. keTalAka mukhya rIti-rivAjo ane prathAo nIce pramANeno khyAla Ape che : yajJa : dhArmika-kriyAomAM vaidika-yajJonuM pUratuM pracalana hatuM te yajJo be prakAranA hatA : 1 pazu hiMsAvALA 2 pazu hiMsA vagaranA. AmAMthI je yajJo moTA pAyA upara thatA temAM khUba ja kharca thato. A yajJonuM saMpAdana veda-vid brAhmaNo karatA paNa teno kharca yajamAna bhogavato. yajJanI samApti thatAM, brAhmaNa vagerene yajJAnna vaheMcavAmAM AvatuM. tethI nami rAjarSine Indra kahe che ke vistRta yajJa karIne tathA zramaNa-brAhmaNone bhojana karAvIne dIkSA ApavI. yamayajJa athavA bhAvayajJa : ajJAnamUlaka pazuhiMsApradhAna yajJo pratyenI mAnavonI cittavRttine vALavA mATe graMthamAM yajJanI bhAvAtmaka (AdhyAtmika 1 ghaNaM pabhUyaM saha itthiyAhi / -3. 14. 16. tathA juo - u. 19. 17. vagere 2 viyarijjaI khajjaI bhujjaI anaM pabhUyaM bhavayANabheyaM / -3. 1ra. 10. 3 ejana u. 1ra. 11, 25. 7-8. 4 jaIttA viule jane bhoittA samaNamAhaNe / dattA bhoccA ya jiTThA ya tao gacchasi khattiyA / -3. 9. 38. Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 7 : samAja ane saMskRti 407 ahiMsApradhAna) vyAkhyA karavAmAM AvI che. tene mATe graMthamAM "yamayajJa'nuM nAma ApavAmAM AvyuM che. yamane mRtyunA deva mAnavAmAM Avela che. saMsAramAM evuM koI prANI nathI je A mRtyurUpI yama devatA dvArA prasita na thatuM hoya ? tethI je yajJamAM mRtyune jItavAmAM Ave athavA mRtyuno havana karavAmAM Ave tene yamayajJa' kahevAmAM Ave che. jyAre brAhmaNo jaina muni harikezibala tathA jayaghoSane karmavinAzaka yajJanI prakriyA aMge pUche che tyAre teo evA yajJanI prakriyA aMge jaNAve che tathA tene sarvazreSTha yajJa tarIke oLakhAve che. A yajJanI AdhyAtmika vyAkhyA uparathI spaSTIkaraNa mATe yajJIya adhyayanamAMthI eka prasaMga udhRta karavAmAM Ave che: jayaghoSa nAmano eka jaina muni vihAra karatI vakhate potAnA bhAI vijayaghoSa brAhmaNanA yajJamaMDaLamAM pahoMce che ane tyAM brAhmaNa yAjako pAsethI yajJAnnanI yAcanA kare che. A sAMbhaLI jyAre brAhmaNo kahe che ke A yajJAtrane mAtra vevi, yajJakartA, jyotiSAMgavid, dharmazAstrajJAtA tathA sva-para kalyANakartA brAhmaNa ja prApta karI zake che tyAre muni tenA javAbamAM kahe che ke Apa loko vedAdinA mukhane ja jANatA nathI. A sAMbhaLI jyAre brAhmaNa pUche che ke vedAdinA mukhane koNa jANe che ane vedAdinuM mukha zuM che ? tyAre muni vaidika tathA jena dRSTie samanvita ane gaMbhIra artha yukta dhayarthaka bhASAmAM Ama kahe che : vedonuM mukha : agnihotra vedonuM mukha che arthAt je vedamAM agnihotranuM prAdhAnyatAthI varNana hoya te ja veda, vedonuM mukha che. vedomAM A agnihotranI 1 jAyAi jamajabammi jayaghosi tti naamo| -3. 25. 1. susaMvaDA hiM saMhi....mahAgaye naya nasaTuM -3. 1ra. 42. 2 ejana graMthamAM traNa jagAe A yajJanuM varNana che. 1 Indranami saMvAda (9muM adhyayana) 2 harikezibala muni ane brAhmaNono saMvAda (1ramuM adhyayana) ane 3 jayaghoSa muni ane brAhmaNono saMvAda (25muM adhyayana) 3 u. rapa. 1-18. Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 uttarAdhyayana-sutra : eka parizIlana pradhAnatA hovAthI agninA saMskArane yajJa kahevAmAM Ave che. vaidika, daivika ane bhautika agnimAM vaidika yajJane yaju' kahevAmAM Ave che. Ama vedAnusAra artha saMgata thAya che paNa munine ahIM parUpa agni abhipreta che, te tapAgnithI karmarUpI mahAvana dhvasta karavAmAM Ave che. yajJonuM mukha : jenAthI karmono kSaya thAya te yajJonuM mukha che. A bhAvayajJa karmono kSaya karanAra che ane te uparAMta anya hiMsApradhAna vaidika yajJa karmakSayamAM kAraNa na thatAM karmabaMdhamAM kAraNa thAya che. tethI zAstromAM yamayajJonuM vidhAna che. tene veda kahevAmAM Ave che ane AvA yajJo karanAra yAjaka kahevAya che. nakSatronuM mukha : caMdra nakSatronuM mukha (pradhAna) che. nakSatra, caMdra maMDaLa vagere jyotiSa zAstrano viSaya che ane jyotiSazAstra anusAra nakSatromAM caMdranI pradhAnatA che. dharmonuM mukha : kAzyapagotrIya bhagavAna RSabhadeva dharmonuM mukha che. jaina dharmanA Adi pravartaka bhagavAna RSabhadeva kAzyapagotrI hatA. brahmAMDapurANa ane AraNyaka vageremAM paNa RSabhadevanI stuti jovA maLe che. sva-parano kalyANakartA-ahiMsArUpa yamayajJanuM anuSThAna karanAra yAjaka ja sva-parano kalyANakartA che. A rIte munie A uttara dvArA potAnI jAtane vedAdinA vettA tathA brAhmaNone vedAdinA avettA paNa siddha karyA che. bhAvayajJanA upakaraNo ane vidhi : A bhAvayajJamAM dravya-yajJamAM Avazyaka evAM kayA upakaraNo hoya che tathA A yajJane saMpanna karavAnI vidhi kevI che ? brAhmaNo dvArA Avo prazna pUchAtAM harikezibala muni A pramANe uttara Ape che: 1 juo - u. A. Ti., pR. 1114-1115. 2 tapo joI jIvo joiThANaM jogA suyA sarIraM kArisaMgaM / kammehA saMjamajogasaMtI homaM huNAmi isiNaM pasatyAM / / dhamme haraye bamme saMtititye aNAvile attapasatralese / / -3. 12. 44-46. tathA juo - u. 1ra. 42-43, 47, 9, 40, mAro nibaMdha - "yara: # kavita' zamA, sapTe. okTo. 1966. Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 agni prakaraNa 7 dravyayajJa : samAja ane saMskRti 8 jalAzaya (snAna mATe) 9 zAMtitIrtha (sopAna) 10 jaLa (jethI karmaraja dUra thAya) 2 agnikuMDa (agni peTAvavA mATenuM 2 jIvAtmA sthAna) 3 saravo (jenAthI ghI vagerenI Ahuti 3 trividha yoga (kAraNa ke Ahuti ApavAmAM Ave che) tarIke Apela badhAM zubhAzubha karmenzanonuM Agamana yoga dvArA ja thAya che) 2 4 karIyAMga (jenAthI agni prajvalita 4 zarIra (kAraNa ke tapAgni enAthI thAya che jema ke ghI vagere) pradIpta thAya che) 5 samidhA (zamI, palAza, Adi 5 zubhAzubha karma (kAraNa ke tene ja lAkaDAM) tapAgnimAM lAkaDAMnI jema bhasmIbhUta karavAmAM Ave che) 6 saMyama-vyApAra (tenAthI jIvone zAMti maLe che) 6 zAntipATha (duHkha dUra karavA) 7 havana (jethI agni prasanna thAya che) 7 cAritra bhAyajJa 1 tapa (jyotirUpa-kAraNa ke agninI jema tapamAM karmamaLane bhasmIbhAta karavAnI zakti che.) 8 ahiMsA dharma 9 brahmacarya tathA zAMti 409 11 nirmaLatA (snAnAMte prApta thatI zuddhi) 11 12 gaudAna (yajJane aMte Apela dAna) 12 10 kleSabhAvathIrahita zubhalezyAvALo AtmA (kAraNa ke evA tIrtha jaLamAM snAna karavAthI karmaraja dUra thAya) aMtaraMgAtmA nirmaLa ane sphUrtilo bane che. saMyama-pAlana (A hajAro gaudAna karatAM caDiyAtuM che) A rIte A bhAvayajJamAM jIvAtmArUpI agnikuMDamAM zarIrUpI karISAMgathI taparUpI agnine prajvalita karIne karmarUpI Indhanane yogarUpI saravA paDe havana Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 uttarAdhyayana-sUtraH eka parizIlana karavAmAM Ave che. saMyama-vyApArUpI zAMtipAThane vAMcavAmAM Ave che. brahmacaryarUpI zAMti-tIrthamAM snAna karavAmAM Ave che. saMyamanuM pAlana karavuM eja gaudAna che. Ama A yajJane saMpanna karyA bAda adhyAtma jalAzayamAM snAna karavAthI karmaphaLa dhovAI jAya che ane AtmA nirmaLa thaI mokSane prApta kare che. Avo ja yajJa RSio dvArA prazasta ane upAdeya che. vivAha-prathA : vivAha strI ane puruSanA madhura milanane eka sUtramAM bAMdhanAra sAmAjika prathA che. "uttarAdhyayana'mAM vivAha-saMbaMdhI je jANakArI maLe che teno niSkarSa nIce mujaba che : 1 sAdhAraNa rIte vara ane kanyA - baMne pakSonA mAtApitA ke emanAM agra ja saMbaMdhIo pahelAM vivAha-saMbaMdha nakkI karatAM, te pachI, vidhipUrvaka lagnanI kriyA thatI. bhagavAna ariSTanemI yuvAna thAya che (vivAha-yogya thAya che) tyAre temanA agra ja kezava (zrI kRSNa) vivAha-saMbaMdha mATe ugrasenanI putrI rAjImatInI yAcanA kare che. tyAre ugrasena kahe che ke kumAra ahIM Ave ane vadhUnuM grahaNa kare tyArabAda varavadhUne badhI rIte alaMkRta karavAmAM Ave che. vara potAnA rAjasvI vaibhava sAthe zreSTha gaMdhagaja upara savAra thaI caturaMgiNI senA ane vAjiMtronA avAja vacce saparivAra nagaramAMthI prasthAna kare che. rakyAreka ema paNa banatuM ke videzamAMthI vyApAra vagere mATe Avela varanA guNothI AkRSTa thaI putrIno pitA tene potAnI kanyA paraNAvato. tyAra pachI 1 ejana 2 juo - pR. 397, pA. Ti. 7, pR. 405, pA. Ti. 7. 3 ihAgacchatu kumAro jA se katraM dadAmi haiM / -3. rara. 8. tathA juo - pR. 411, pA. Ti. 3. Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 7 : samAja ane saMskRti IcchA mujaba tyAM rahI tenI sAthe AnaMda pramoda karI tene laI te svadeza pAcho pharato. 3 kyAreka mAtApitA kyAMkathI manapasaMda suMdara kanyA lAvIne putrane tenI sAthe paraNAvatAM. te samaye nArIne saMpatti mAnavAmAM AvatI tethI upara mujaba banatuM tyAre mAbApa kanyAne kharIdIne ke evA koI anya upAye tene laI AvatA. 4 jyAre vara patinA rUpamAM jAna laIne kanyAne ghare jato tyAre tene aneka prakAranA ghareNAthI zAgAravAmAM Avato tathA deza ane kuLa vagerene anurUpa kautukamaMgaLa vagere kArya paNa karavAmAM AvatAM. jAnamAM UMcanIca badhA prakAranA mANaso jatA ane temane mATe bhojanAdino prabaMdha karavAmAM Avato. 5 kyAreka devatAnI preraNAthI rAjakanyAo varane soMpavAmAM AvatI . 6 zreSTha guNa ke rUpasaMpanna rAjakanyAo rAjakumAro dvArA prArthanA karavAmAM Ave chatAM khuba muzkelIthI prApta thatI. jo koIne evI rAjakanyA rAjA svayaM Apato to tene khuba ja nasIbadAra samajavAmAM Avato. tethI bhadrA rAjakumArI ugna tapasvI harikezibalamunine mAranAra brAhmAne kahe che ; 'A muni ugra tapasvI tathA brahmacArI che. svayaM mArA pitA kauzala nareze devatAnI preraNAthI mane emane ApavAmAM AvI to paNa temaNe mane svIkArI nathI". A rIte sarvaguNa saMpanna rAjakumAra ariSTanemIne yAcanA karavA chatAM rAjA ugrasena 1 juo - pR. 397, pA. Ti. 1. 2 juo - pR. 397, pA. Ti. 7. 3 savvosahIhiM havio kayakoUyamaMgalo / divvajuyalaparihiMo AbharaNehiM vibhUsio / / tujjhaM vivAhakajjaMmi bhoyAveuM bahuM jaNaM // 4 devAbhiogeNa nioieNaM dinnAsu rannA maNasA na jhAyA / 411 ..... jo me tayA necchaI dijjamANi piuNA sayaM kosalieNa rannA / / 5 ejana 13. 22. 9-17. 3. 12. 21-22. Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41ra uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana potAnI kanyA rAjImatI devA taiyAra thato nathI. pachI jyAre ariSTanemIno moTobhAI kezava ema svIkAre che ke te varanI sAthe jAna laI kanyAgRhe Avaze tyAre ja ugrasena taiyAra thAya che. A uparathI e paNa siddha thAya che ke keTalAka mANaso rAjakumAro mATe rAjakanyAo bheTa svarUpe paNa ApatA. tethI jyAre kezava ariSTanemI mATe rAjImatInI yAcanA kare che tyAre rAmatInA pitA ema kahe che ke rAjakumAra ahIM Ave ane kanyAne laI jAya A hakIkata siddha kare che ke zreSTha kanyAo vivAhotsavapUrvaka sasanmAna ApavAmAM AvatI hatI tathA keTalIka sAdhAraNa kanyAo saMbhavata: bheTa svarUpe mokalI ApavAmAM AvatI. 7 prAya: bahupatnItvanI prathA paNa hatI. rAjAo ane saMpanna kuLomAM eka karatAM vadhAre patnIo rAkhavAmAM AvatI, jema ke rAjA vAsudevane rohiNI ane devakI evI be patnIo hatI. mRgAputranA pitA balabhadrarAjAne mRgA nAmanI paTarANI hatI. 8 A vivAha saMbaMdho sivAya, kyAreka patinA mRtyubAda keTalIka vidhavAo hRSTa-puSTa puruSonI sAthe kyAreka cAlI paNa nIkaLatI. saundarya-prasAdhana : te samaye vastra ane AbhUSaNo uparAMta snAna, mAlAdhAraNa, vilepana vagere dvArA zarIrano zaNagAra karavAmAM Avato hato. kAMcakIthI vALane zaNagAravAmAM AvatA tathA kAnamAM kuMDaLa dhAraNa karavAmAM AvatA. Ama A ghareNAM vagere saundarya prasAdhana tarIke upayogamAM levAtAM hatAM. 1 juo - pR. 410, pA. Ti. 3. 2 tassa bhajjA duve AsI rohiNI devaI tahA / -3. rara. 2. tathA juo - pR. 403, pA. Ti, 1, pariziSTa 2. 3 juo - pR. 133. pA. Ti. 2, pR. 403, pA. Ti. 1. 4 juo - pR. 404, pA. Ti. 1, pR. 411. pA. Ti. 3. 5 ejana, u. 9. 60. Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNA 7 : samAja ane saMskRti dAha saMskAra H koI piravAramAM koInuM mRtyu thatAM, parivaranA mANaso keTaloka samaya zoka karatAM ane mRta prANIne gharamAMthI bahAra laI jaI saLagatI cittA upara mUkI teno dAhasaMskAra karatA. A kriyA pitAnA mRtyu vakhate putra, putranA mRtyu samaye pitA tathA anya saMbaMdhIo maratAM, temanAM saMbaMdhIo karatA. pachI jyAM kAma dhaMdho hoya tyAM zeThanI pAchaLa jatA . pazupAlana : te samaye pazuno samAveza saMpattimAM thato. temAMthI keTalAMka pazuo yuddhasthaLamAM paNa upayogI nIvaDatA. yuddhamAM hAthI ane azva khUba ja upayogamAM AvatA. graMthamAM A prANIono ghaNI jagAe ullekha maLe cheOM. kaMboja-dezotpanna azva suzikSita, yuddhopayogI ane zreSTha hatA4. hAthIomAM gandhahastIono ullekha maLe che, tenA para savAra thaIne ariSTanemi vivAhArthe gayA hatA. jyAre koIvAra hAthI baMdhana toDI bhAgI jato tyAre mahAvata te madonmata hAthIne 1 ejana 2 gavAsaM maNikuMDalaM pasavo dAsaporusaM / tathA juo - u. 9. 49, 13, 24, 20. 14. vagere 3 nAgo saMgAmasIse vA sUro abhihaNe paraM / jahA se kaMboyANaM AiNNe kaMthae siyA / Ase javeNa pavare.. .II 413 ~3. 6. 5. 13. 11. 16. tathA juo - pR. 399, pA. Ti. 3. u. 13. 30, 1. 12, 23. 58. 4 ejana 5 mattaM ca gaMdhahasthi ca vAsudevassa jiTThayaM / 3. 2. 10. 13. 22. 10. Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana aMkuza dvArA vazamAM lAvato. yuddhamAM hAthIo AgaLa rahetA tethI graMthamAM hAthIne saMgrAma-zIrSa banI zatruone jItanAra gaNavAmAM AvyA che. hAthI ane azvone pazuomAM zreSTha mAnavAmAM AvatA. zreNika rAjA AnAthI munine potAno paricaya ApatI vakhate A baMne pazuono ullekha kare che. kUtaro ane sUvara - e baMne pazuo zikAramAM kAma AvatAM. bakarAne mahemAnonA bhojana mATe sArA AhAra tarIke mAnavAmAM Avato. A yajJamAM paNa pazuo balI tarIke kAma AvatAM. tethI yajJamAM pazu hiMsAno niSedha karavAmAM Avela pazuo uparAMta pakSIone paNa pAMjarAmAM rAkhIne pALavAmAM AvatAM. graMthamAM aneka paMkhIonAM nAmo maLe che paNa te badhAMne pALavAmAM AvatA nahi. pazuo ane paMkhIone pakaDavA ane pALavA mATe aneka prakAranI jALa tathA pAMjarAno prayoga karavAmAM Avato hato. 1 aMkuseNa jahA nAgo / -3. rara. 47. tathA juo - 14. 48. 2 tathA juo - pR. 413, pA. Ti. 3. 3 assA hatthI maNussA me / / -3. 20. 14. 4 kuvaMto kola-suNaehiM sabalehiM ya / -3. 19. papa. tathA juo - 19. 66. 5 gaya jjara moDuM ...... praNe va AI | -3. 7. 7. 6 nAhaM rame pakkhiNi paMjare vA / -3. 14. 41. 7 juo - marara tiryagna, prakaraNa 1. 8 pAsehiM kUDajAlehiM mio vA avaso ahaM / vIdaMsaehiM jAlehiM leppAhi sauNo viva / / -3. 19. 64-66. tathA juo - u. 19. 53, 23. 40-43, 3ra. 9, rara. 14, 16, pR. 414, pA. Ti. 6. -3. 28. 9. Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 7 : samAja ane saMskRti khAna pAna : te samaye ghI, dUdha AdinA AhAra uparAMta madirA ane mAMsabhakSaNano paNa pUratI mAtrAmAM prayoga thato hato. ariSTanemInA vivAha avasare ghaNA mANasonA bhojana mATe aneka pazuone eka vADAnI aMdara pUravAmAM AvyA hatA. ahIM ghaNAM mANaso aMge kahevAnuM prayojana e che ke adhikAMza mANaso mAMsabhakSaNa karatA hatA ane ghaNA thoDA mANaso mAMsabhakSaNa karatA na hatA. mRga, matsya, bakarAM, mahiSa vagerenuM mAMsa adhika pracalita rahyuM haze. kAraNa ke graMthamAM zikAranA prasaMge bhRga-hanana, mahemAnanA bhojana mATe bakarAnuMpAlana tathA mahiSane agnimAM rAMdhavAno ullekha maLe che. matsyane pakaDavA mATe jALano prayoga thato hato. sAdhuono AhAra nirAmiSa ane nIrasa hatoTM. graMthamAM madirAnA pAMca prakArono ullekha maLe che-: 1 surA 2 sIdhu (tADI) 3 meraka (dUdha vagere uttama pArthomAMthI banela) 4 madhu (mahuDAmAMthI banAvela) - 1. vADehiM paMjarehiM ya saMniruddhA ya acchahiM / - 3. tathA juo - pR. 411, pA. Ti. 2 huAsaNe jalaMtammi ciAsu mahiso viva / tathA juo - pR. 414, pA. Ti. 8. u. 19. 70-71, 5. 9, 18. 3-6. vagere 3 rAgAure vaDisa vibhinnakAe macche jahA Amisabhoga giddhe / tathA juo - u. 19. 65. 4 juo - AhAra, prakaraNa 4. 5 tuhaM piyA surA sIhU merao ya mahUNi ya / vara vAruNIe va raso vivihANa va AsavANa jarisao / mahumerayassa va raso.. 11 415 --3. 22. 16. -3. 19. 58. 13. 32. 63. 13. 19, 71. -3. 34. 14. Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 uttarAdhyayana-sutra : eka parizIlanA 5 vAruNI (zreSTha madirA). A uparAMta anya vividha prakAranA Asava (madya) paNa pracalita hatA. parasomAMnA keTalAkano ullekha maLe che ane teno anubhava moTe bhAge badhAne thayelo hato. te raso A padArtho hatA : zarkarA, khAMDa, drAkSa, khajura, Amra, tuvera, lIMbu, trikaTu, zeraDI, kaTu rohiNI (ktanAzaka oSadhI), kapittha vagere. A khAdya ane peya padArtho uparAMta graMthamAM keTalIka kaMda-mULa vagere vanaspationo paNa ullekha maLe che ane teno sAmAnya rIte AhAramAM upayoga thato. manoraMjananAM sAdhana manoraMjananAM sAdhanomAM te vakhate nRtya, gIta vAdya vagere uparAMta mRgayA, ghutakrIDA ane udyAna-vihAra vagereno samAveza thato. te vizenI vizeSa mAhitI nIce mujaba che : ka mRgayA ? rAjA vagere potAnAM manoraMjana mATe mRgayA mATe jatA, te samaye rAjA azva upara ArUDha thaIne jato tathA tenI sAthe senAnI TUkaDI jatI. rAjA saMjaya mRgayA mATe jatI vakhate caturaMgiNI senAne paNa sAthe laI gayo hato. kha dhUtakrIDA : zikAranI jema dhUtakrIDA paNA RgledakALamAM paNa bhAratamAM vidyamAna hatI. mahAbhAratanuM yuddha dhRtakrIDAnuM ja pariNAma che. graMthamAM akAma 1 ejana 2 juo - yA, prakaraNa 2,u. 24. 10-13. 15, 19. 59. 3 juo - vanaspati nIva, prakaraNa 1, u. 34. 4, 11, 19, rara. 45. 4 nAmeNaM saMjao nAma migavvaM uvaNiggae -3. 18, 1. tathA juo - u. 18. ra-6. 5 Rve, mAruM 20, sUjI rU4. Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 7H samAja ane saMskRti 417 maraNAne prApta karanAra jIvanI upamA jugAramAM hArelA jugArInI ApavAmAM AvI che. tethI dhUtakrIDA ane dhRtakrIDAmAM hArela vyaktinI sthitinuM jJAna thAya ga udyAnamAM vihAra-yAtrA : prAya: nagaronI pAse udyAno taiyAra karAvavAmAM AvatAM. te aneka prakAranAM puSpo, phaLo, vRkSo ane latAmaMDapothI suzobhita hatAM. temAM rAjAo aneka prakArano AnaMda pramoda karatA. tene vihAra-yAtrA kahevAmAM Ave che. A udyAnomAM AvI sAdhuo potAnI sAdhanA paNa karatA hatA. 1 dhutteva kAliNA jie| 3. 5. 16. 2 graMthamAM ulikhita keTalAMka phUlonAM nAma - atasI (19. 56, 34. 6), asana, saNa (34. 8), mucakunda ke kunda (34. 9, 36-61), zirISa (34-19) vagere. 3 graMthamAM ulikhita keTalAMka phaLonAM nAma - kerI, kapittha, (7. 11, 34. 12-13) bIluM (1ra-18), kiMpAka (3ra-20, 19. 18), tAlapuTa (23 45, 9-53, 16-13) vagere. 4 graMthamAM ullikhita keTalAMka vRkSonAM nAma - caitya (9. 9-10na, tinduka (1ra. 8), jAMbuDo-sudarzana (11-27), zImaLo (12-53, 20. 36), azoka (34. 5.) kiMpAka (32. 20). 5 govamaMDami | -3. 18. 5. 6 nANAdumalayAinaM nANApakkhiniseviyaM / nANAkusumasaMchanaM ujjANaM naMdaNovamaM // tatya so pAsaI sAhuM saMjayaM susamAhiyaM / tivra mUtrapi.....................! -3. ra0. 3-4. tathA juo - u. 25. 3, 18. 6, ra3. 4, 8, 19, 1. 7 vihArajattaM nijjAo maMDikucchisi ceie / -3. 20. 2. 8 juo - pR. 417, pA. Ti, 6. Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana graMthamAM evA keTalAya udyAnono ullekha maLe che . eka sthaLe tene mATe 'caitya' zabdano paNa prayoga thayo che?, aneka mAAso ekatrita thaI zake evAM keTalAMka vizALa udyAno paNa hatAM. jema ke : zrAvastI nagarInI pAse Avela 'tinduka' udyAnamAM kezikumAra tathA 'koSTaka' udyAnamAM gautama potapotAnI ziSyamaMDaLI sAthe rokAyA hatA. A daramyAna gotama jainadharmanA viSayamAM utpanna thayelI zaMkA (ziSyamaMDaLInI)nA nirAkaraNa mATe potAnI ziSyamaMDaLI sAthe tinduka udyAnamAM gayA hatA. te samaye tyAM baMnenI ziSyamaMDaLI tathA anya aneka devadAnavo tathA hajAronI saMkhyAmAM pAkhaMDIo, kautukIo ane gRhastho paNa ekatrita thayA hatA. 418 vyApAra ane samudra yAtrA : vaizyono mukhya dhaMdho vepAra karavAno hato ane teo vepAra ka2vA videza paNa jatA . vepAra karavAne kAraNe temane 'viSNa' kahevAmAM AvatA hatA. viSNanuM apabhraMza rUpa 'vANiyA' Aje paNa vepArIo mATe prayojAya che. moTe bhAge samudrapAra javAnuM kArya vaNiko karatA. tethI samudrapAra karavAnI bAbatamAM viknuM dRSTAMta ApavAmAM Ave che'. samudrapAra jatI vakhate hoDIo athavA 1 jema ke kAMpilya nagaranuM kezarI udyAna (18. 3-4), zrAvastInuM tinduka ane koSTaka (23. 4, 8, 15), banArasanuM manorama (25-3), magadhanuM maMDikukSika (20. 2-3), devalokanuM naMdana (20-3, 36) 2 juo - pR. 417, pA. Ti. 6-7. 3 samAgayA bahU tattha pAsaMDA kougAsiyA / gihatthANaM aNegAo sAhassIo samAgayA // tathA juo - 3. 23. 4-18, 20. 4 juo - pR. 397, pA. Ti. 1. pR. 419, pA. Ti. 2. 5. kiNato kaiyo hoi vikkiNaMto ya vANio / 6 je taraMti aMtaraM vaNiyA va / 13. 23. 19. -3. 35. 14. tathA juo - pR. 402, pA. Ti. 1, pR. 397, pA. Ti. 1. 13. 8. 6. Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 7 : samAja ane saMskRti vahANono upayoga karavAmAM Avato. kyAreka kyAreka vyApAramAM emane khoTa paNa thatI ane kyAreka mULa rakama paNa mAMDa prApta thatI. vastune kharIdavA mATe sikkAono paNa prayoga thato. graMthamAM sikkA mATe 'kAkiNI'no ullekha maLe che. e te vakhatano sahuthI nAno sikko hato. tolavA mATe mApIyAM ane trAjavAno prayoga thato. vepArArthe samudrapAra jatI vakhate vyApArIone khUba Da2 raheto kAraNa ke samudramAM bharatI oTa vakhate bacavA mATenA ucita sAdhano na hatAM. samudrayAtrAethI pAchA salAmata rIte AvI javuM e sadbhAgya manAtuM ? tethI pAlita vaNik videzathI hoDI dvArA ghare pAcho Ave che tyAre 'kuzaLatApUrvaka AvI gayA ?' ema pUchavAmAM Ave che". videzamAM kyAreka vik lagna paNa karI letA. pachI keTalAka divasa tyAM rahI patnI sAthe ghare pAchA pharatA. samudrayAtrA daramyAna vahANAmAM garbhavaMtI strIone prasuti paNa thatI. samudrayAtrA ke anya koI lAMbI yAtrAe jatI vakhate pAtheya (bhAtuM) laI javAno rivAja 1 ejana - u. 23. 70-73. 2 egottha lahaI lAbhaM ego mUleNa Agao / ego mUlaMpi hAritA Agao tastha vANio || 3 jahA kAgiNie heuM sahassaM hArae naro / 4 jahA tulAe toleuM / 5 khemeNa Agae caMpaM / 6 aha pAliyassa dharaNI samuddammi pasavai / tathA juo - pR. 397. pA. Ti. 2. 419 13. 7. 14-15. 3. 7. 11. 3. 19. 42. 13. 21. 5. 3. 21. 4. Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlanA hato. tethI mArgamAM sudhAjanya kaSTa naDatu nahi'. sAmAnya yAtrAmAM tathA mAla vagere vahevAmAM baLadagADI athavA ratha vagereno upayoga karavAmAM Avato. rogopacAra : graMthamAM roga tathA tenA auSadhopacAranI bAbatamAM sAmAnya mAhitI maLe che. rogono IlAja karavA mATe aneka cikitsAcAryo hatA. teo vamana, virecana, auSadhisevana, dhUmrapradAna, netrasnAna, sarvoSadhisnAna, maMtravidyA vageredvArA rogono IlAja karatA. jaina sAdhuo mATe rogono IlAja tyAjya gaNAto". rogono IlAja karatI vakhate catuSpAdacikitsA karavAmAM AvatI. A cikitsAnA cAra aMgo che. jevA ke : 1 zreSTha vaidya ke cikitsaka ra zreSTha auSadhI sevana 1. addhANaM jo mahaMtaM tu sapAhejjo pavajjaI / gacchaMto so suhI hoI chuhAtahavivajjio / / -3, 19. ra1. 2 avaso loharahe jutto jalaMte samilAjue / coio tuttajuttehiM rojjho vA jaha pADio / / -3. 19. pa7. tathA juo - u. 9. 46, 5. 14, 27. ra-8. 3 graMthamAM jeno ullekha che evA keTalAka rogonAM nAmo, Amaya (3ra. 110), vyAdhi (32-12), AtaMka (10. ra7, 5. 11, ra1-18, 19. 79, ra3. 35), visUcikA, araI cittodvega, gaMDa jemAM Doka phUlI jAya che (10. ra7), akSivedanA (20-19. ra1) 4 maMtaM mUlaM vivihaM vejjacitaM vamaNavireyaNadhUmaNettasiNANaM / Aure saraNaM tigicchayaM ca taM parinAya parivvae sa bhikkhU / / -3. 15. 8. tathA juo - u. ra0. rara, 19. 76-77, 79, 12. 50, rara. 9, je. bhA. sa. pR. 311-318. 5 ejana parIpatraya va milAva tapa, juo 6 te me tigicchaM kuvvaMti cAuppAyaM jahAhiyaM / -3. ra0. ra3. 'cAuppAyaM' tti 'catuSpAdAM' bhiSagbheSajAturapraticArakAtmakacaturbhAga catuSTayatmikAM yathAhitaM', hitA'natikrameNa / -ejana, ne. vR, 5, ra69. Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 7 : samAja ane saMskRti 3 rogI dvArA IlAja karAvavAnI utkaTa abhilASA ane 4 rogInA sevaka. maMtrazakti ane zukanamAM vizvAsa : prAcIna kALathI ja bhAratIya samAjane maMtra-taMtra zaktimAM tathA zubhAzubha phaLa darzAvanAra zAstromAM vizvAsa rahelo che. tethI jaina sAdhue A badhI maMtrataMtra zakti tathA zubhAzubha phaLa darzAvanAra zAstrono jIvikA vagere mATe prayoga na karavo ema kahevAmAM AvyuM che'. zreSTha sAdhu maMtrAdi zaktio vALA hatA ane temanI A zaktine kAraNe janatAmAM sAdhunA prakopano moTo bhaya raheto. tethI muninA zaraNe Avela mRgane mAravAne kAraNe rAjA saMjaya bhayabhIta bane che ane kSamA mAMge chere. A rIte, harikezibala munino tiraskAra karanAra brAhmaNone bhadrAkumArI kahe che ke A muni ghoraparAkramI tathA AzIviSa labdhivALA (manaH zaktivizeSa yukta) che. te krodhita thatAM tamane badhAne tathA saMpUrNa lokane paNa bhasmIbhUta karI zake che. temanI nindA karavI eTale nakhothI parvata khodavo, dAtathI lokhaMDa cAvavuM, pagathI agnine chUMdavo tethI jo jIvana ane dhana vagerenI abhilASA karatA ho to tame badhA emanA zaraNamAM ja thaI mAphI mAMgo. ATaluM kahI te pote paNa muninI kSamA mAMge cheOM. ariSTanemInA vivAha vakhate kautuka maMgaLa karavAmAM Ave che je zubhAzubha zukanomAM vizvAsa darzAve che. A rIte rogopacAramAM paNa maMtrAdi zaktiono prayoga thato hato. graMthamAM A prakAranI nIce jaNAvela vidyAono ullekha maLe che. 1 juo - AhAra, prakaraNa 4. 2 viNaNa vaMdae pAe bhagavaM ettha me khame / 41 3 juo - pR. 373, pA. Ti. 5, u. 12. 23, 26-28, 30. 4 juo - pR. 411, pA. Ti. 3. 5 juo - pR. 420, pA. Ti. 4. 6 6. 15. 7, 20. 46, 22. 5, 36. 267, 8. 13. 3. 18. 8. Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana 1 chinnavidyA (vastra ke lAkaDuM kApavAnI vidyA) 2 svaravidyA (saMgItanA svaronuM jJAna) 3 bhUkaMpavidyA 4 antarikSavidyA 5 svapnavidyA 6 lakSAvidyA (strI ke puruSanAM cihno ane rekhAonuM jJAna) 7 daMDavidyA 8 vAstuvidyA 9 aMgavicAravidyA (aMgo pharake tenuM jJAna) 10 pazu-pakSIonA svaronIvidyA 11 kautukavidyA (kRtuhala utpanna karavAnI vidyA) 12 kuheTakavighA (navAI utpanna karavAnI vidyA) 13 nimittavidyA (trikALamAM zubhAzubha phaLa darzAvanAra vidyA) A uparAMta abhISTa siddhi mATe maMtra tathA bhUtikarma (bhasmano lepa) no paNa prayoga ka2vAmA Avato. tene maMtra-taMtra ke jAdunI zakti kahI zakAya. enI siddhi tapa vagerenA prabhAvathI thatI. tethI sAdhune tapanA prabhAvathI siddha thanAra zaktio pratye ni:spRha rahevA mATe kahevAmAM AvyuM che. A rIte A vividha rIti-rivAjo ane prathAonA AdhAre te samayanA bhAratIya samAja tathA saMskRti ane udyoga-vyApAra vagerenI mAhitI maLe che. koI paNa samAjanI athavA saMskRtinI sthitine barAbara jANavA mATe A rIti-rivAjo tathA prathAonuM mahattvanuM sthAna che. 422 rAjya vyavasthA ane mAnava pravRttio 'yathA rAjA tathA prajA'nI kahevata ghaNI jANItI che. e paNa jANItuM che ke dezakALanI paristhiti anukULa janasAmAnyanI pravRttio paNa badalAtI rahe che ane te badalAtAM tatkAlIna rAjya-vyavasthAnI sAthe dhArmika ke dArzanika saMpradAyo upara paNa prabhAva paDe che. prastuta-graMthamAM rAjya-vyavasthA Adi aMge je mAhitI maLe te A pramANe che. 1 maMtAjogaM kAuM bhUIkammaM ca je pauMjaMti / -3. 36. 265. Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 7 : samAja ane saMskRti rAjya vyavasthA : prajA upara zAsana karavAnuM kAma kSatriyanuM hatuM ane je zAsaka hato te rAjA kahevAto. sAmAnya rIte rAjAnI mRtyuveLA bAda teno putra rAjyano uttarAdhikArI thato. tethI rAjAo potAnA putrane rAjyabhAra soMpI dIkSA grahaNa karatA. je saMpattino koI uttarAdhikArI na thato teno uttarAdhikArI rAjA thato. tethI bhRgu purohite saparivAra dIkSA lIdhI tyAre IyukAra dezanA rAjAe tenI milakata upara potAno adhikAra darzAvyo . - rAjAonuM aizvarya : rAjAonuM ezvarya devo jevuM hatuM. tenA mahelonA taLIye maNi-ratno vagere jaDavAmAM AvatA. mastaka upara chatra-cAmara DhoLavAmAM AvatA'. teo nRtya, gIta, vAdya vagere saMgIta sAmagrIthI yukta thaI nArIo sAthe AnaMda pramoda karatA. yuddhamAM kuzaLatA prApta karavA mATe kyAreka kyAreka 1 puttaM rajje ThavittA NaM / tathA juo - u. 9. 2, 18. 47. 2 purohiyaM taM sasuyaM sadAraM soccA'bhinikkhamma pahAya bhae / kuTuMbasAra viuluttamaM ca rAyaM abhikkhaM samuvAya devI || 3 so devalogasarise aMte uravaragao vare bhoe / bhuMjittu namI rAyA buddhe mAge pariccayaI / tathA juo - u. 9. 51. 4 maNirayaNakuTTimatale pAsAyAloyaNe Thio / Aloei nagarassa caukkattiya caccare // 5 aha UsieNa chatteNa cAmarAhi ya sohio / nahiM goehiM ya vAiehiM nArIjaNAiM parivArayaMto / tathA juo - pR. 423, pA. Ti. 3. 423 -3. 18. 37. 3. 14, 37. 3. 9. 3. 13. 19. 4. 13. 22. 11. 13. 13. 14. Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana teo sainyadaLa sAthe zikAre paNa jatA hatA . teo sukumAra, susajjita ane sukhI hatA. bhoga-vilAsane kAraNe kyAreka koI rAjA potAnuM rAjya paNa hArI jato. pradhAna athavA sArvabhauma rAjAne adhIna anya aneka rAjAo hatA ane teo potapotAnA dezanA svAmI hatA . rAjAnI dIkSAno prasaMga darzanIya raheto. rAjAonuM ATaluM prabhutva ane aizvarya hovA chatAM rAjAnI AjJA badhA prasannatApUrvaka svIkAratA nahi paNa parANe ane bhayane kAraNe tenI AjJAo mAnatA. tethI graMthamAM avinIta ziSya dvArA gurunI AjJAnuM pAlana karavAnI bAbatamAM rAjAnI AjJAnuM dRSTAMta ApavAmAM Ave che. rAjAonAM mukhya kAryo : rAjAe potAnA rAjyano vistAra karavA tathA duzmanonA AkramaNa sAme rAjyanI surakSA karavA mATe yuddha karavuM paDatuM. rAjAnuM mukhya baLa senA gaNAtuM ane te yuddha sthaLamAM senAthI zobhato. senA cAra bhAgo (hAthI, ghoDA, ratha ane pAyadaLa)mAM vibhakta rahetI ane tene caturaMgaNI 424 1 juo - pR. 416, pA. Ti. 4. 2 suhoio tumaM puttA sukumAlo sumajjio / 3 apatthaM aMbagaM moccA rAyA rajjaM tu hArae / 4 je kei patthivA tujjhaM nAnamaMti narAhiyA / vase te ThAvaittANaM tao gacchasi khattiyA || atriyo rAyasadasmutti surI............ 5 kAlohalagabhUyaM AsI mihilAe pavvayaMtammi / 6 rAyaveTTiM ca mantraMtA kareti bhiuDiM muhe / 7 juo - pR. 402, pA. Ti. 1. 13. 19. 35. 13. 7. 11. 13. 9. 32. 13. 18, 43. -3. 9. 5. 13. 27. 13. Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 7 : samAja ane saMskRti 425 senA kahevAmAM AvatI`. hAthI ane ghoDA yuddhamAM mukhya sahAyaka hatA. temAM hAthI sahuthI AgaLa raheto. zatrunA prahArone rokavA mATe azvone kavaca paherAvavAmAM AvatAM. vijetA mukhya sainikanAM badhA vakhANa karatA . rAjyanI daDhatA ane potAnuM prabhutva TakAvI rAkhavA mATe rAjAnAM keTalAMka kartavyono ullekha Indra-nami-saMvAdamAM maLe che. jema ke : 1 rAjyamAM prajAne koI prakAranuM du:kha na thAya tethI nItimAna zAsake prajA para anukaMpA karavI joIe. A mATe Indra rAjAnaminI dIkSA vakhate pUche che ke Aje mithilAmAM ATalo kolAhala zAmATe che ? mahelomAM bhayaMkara zabdo zA mATe uccArAya chepa? citta muni paNa brahmadatta cakravartIne badhI prajA upara anukaMpA karavA tathA dharmastha thaI Aryakarma karavAno upadeza Ape che. 2 aMtaHpura, maMdira vagerene saLagatAM joI tenI surakSA karavI joIe. tethI Indra e bAbata bIjo prazna pUche che. 1 cauraMgiNIe seNAe raiyAe jahakkamaM / tuDiyANaM sanninANaM divveNaM gagaNaMphuse || tathA juo - pR. 416, pA. Ti. 4. 2 juo - pR. 453, pA. Ti. 3; u. 21. 17. 3 Ase jahA sikkhiya vammadhArI 4 jahAiNa samArUDhe sUre daDhaparakkame / ubhao naMdighoseNaM evaM havai bahussue || 5 jiSNu mo anna.. .. suvvaMti dAruNA saddA / 9 ajjAI kammAI karehiM rAyaM dhamme Thio savvapayANukampI / 7 esa aggI ya vAu ya......kIsaM NaM nAvapekkhaha / 13. 22. 12. ~3. 4. 8. 3. 11. 17. 13. 9. 7. 3. 13. 32. --3. 9. 12. Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4ra6 uttarAdhyayana-sUtra H eka parizIlana 3 zatruonA AkramaNAthI rAjyanI surakSA karavA mATe killA, gopura (killAnA daravAjA), aTArIo, khAI, usUlakA (killAnI khAI), zatanI (baMdUka), dhanuSa, argalA, nagara, ketana, tIra vagere banAvavAM joIe. A uparAMta, rAjAe anya zastrAdinuM paNa nirmANa karAvavuM paDatuM hatuM. graMthamAM evAM aneka zastrono ullekha maLe che. jema ke : asi (atasI puSpanA raMganI talavAra),karapatra (karavata), kakaca (khAsa prakAranI karavata), kuhADI, kalpanI, gadA, trizULa, sUrikA, musala, mugara, bhAlA, parazu, aMkuza (hAthIne kAbumAM rAkhavA), tUrI (vAjiMtra), loharatha, rathanI gharI vagere. 4 vAstukaLA vageranA vikAsa mATe vividha prakAranA alaMkRta mahelonuM nirmANa paNa rAjAo karAvatA. rAjyamAM vAstukaLAno vikAsa karAvavAmAM rAjA ja samartha hato kAraNa ke AvA mahelo khUba ja kharca karavAthI nirmita thatA. evA keTalAka mahelono ullekha graMthamAM paNa maLe che. 5 corI karanArA (AmoSa), DAku, rastAmAM lUMTa calAvanAra luMTArA, tathA taskara vagerethI nagaranuM rakSaNa karavAnI pharaja paNa rAjAnI hatI. graMthamAM 1 pAgAraM kAraittA NaM gopuraTTAlagANi ya / ussUlaga sayagdhIo tao gacchasi khattiyA / / -3. 9. 18. tathA juo u. 9, 20-rara. 2 u. 19. 38, para, 56-57, 60, 6-63, 67-68, 69, 14. ra1, 20. 47. 47, 21. pa7, rara. 1ra, 27. 4, 7, 34. 18. 3 pAsAe kAraittANaM baddhamANagihANi ya / / rAlagga poiyAo ya tao gacchasi khattiyA / / -3. 9. 24. 4 ejana, u. 9. 7, 35. 4, 1. ra6, 19. 3-4, 13. 13. 5 Amose lomahAre ya gaMThibhee ya takkare / nagarassa khemaM kAUNaM tao gacchasi khattiyA / / -3. 9. 28. Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 7 : samAja ane saMskRti 427 ullekha che ke dayu ane plecchonI saMkhyA khuba pramANamAM jovA maLatI hatI. cora divAla korIne corI karatA hatAM. pakaDAyela corane rAjA zikSA karato. phAMsInI sajA karatAM pahelAM aparAdhIne amuka nizcita prakArano paheraveza paherAvavAmAM Avato jethI mANaso tene oLakhI zake. tethI samudrapAla jyAre vadhasthAne laI javAtA vadhayogya cihanavALA corane jue che tyAre vairAgya dhAraNa kare che. koI koI vAra sAco aparAdhI chaTakI jato ane niraparAdhIne sajA thatI. 6 rAjyano vistAra karavA mATe tathA prabhutva sthApita karavA mATe udaMDa rAjAone vaza karavA mATe (moTo) rAjA prayatna karato. 7 loka hitakAraka moTA moTA yajJo paNa rAjA karAvatA ane zramaNabrAhmaNone bhojana-pAna karAvatA. 8 rAjA sva-parAkramathI prApta thayela vastuno ja upabhoga karato. tethI Indra namirAjAne kahe che ke Apa gRhasthAzramamAM ja raho, anya (sanyAsa) AzramanI abhilASA na rAkho kAraNa ke sanyAsAzramamAM yAcanApUrvaka jIvana pasAra karavuM paDe che. bIjA pAse yAcanA karavI e kSatriyadharmathI viruddha che. 1 bahave dasuyA milekkhuyA / -3. 10. 16. 2 teNe jahA saMdhimuhe gahIe / -3. 4. 3. 3 vajjhamaMDaNasobhAgaM vajjhaM pAsai vajjhagaM / -3. 21. 8. 4 asaI tu maNussehiM micchAdaMDo pajuJjaI / akAriNo'tya bajhaMti muccaI kArao jaNo / -3. 9. 30. 5 juo - pR. 424, pA. di. 4. 6 juo - pR. 406, pA. di. 4. 7 juo - pR. 235, pA. Ti. 3. Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana 9 rAjyakozanI vRddhi karavI e paNa rAjAnI pharaja che. rAjAe kozavRddhi karavI jarUrI hatI kAraNa ke koza na hoya to rAjya cirasthAyI na banI zake. tethI Indra rAjAne jaNAve che ke hiraNya, suvarNa, maNi, muktA, kAMsu, vastra, vAhana, vagerethI kozavRddhi karavI. kozavRddhimAM satata prayatnazIla rahevAthI graMthamAM pRthvInA badhA padArtho maLe chatAM atRpta rahenAranA daSTAMta tarIke kSatriyono ullekha karavAmAM Avyo che. 1) zaraNAgatane abhayadAna ApavAnuM kArya rAjAo karatA. tethI muninA zaraNe Avela mRgane mAranAra rAjA saMjayamuninI kSamA mAMge che. A rIte tatkAlIna rAjyavyavasthAnI kaMIka jhAMkhI graMthane AdhAre dazyamAna thAya che. mAnava - pravRttio : te samaye jana-sAmAnyanI pravRttio kevA prakAranI hatI ? A bAbatamAM kezi-gautamasaMvAdamAM eka ullekha maLe che. temAM darzAvela che ke AdikALa (RSabhadevano samaya)nA jIva 'Rju jaDa" hatA. eTale ke teo saraLa prakRtinA to hatA paNa temane arthabodha bahu kaThinatAthI thaI zakato arthAt te samayanI vyakti vinIta hovA chatAM vivekarahita hatI. te pachI madhyakALa (zaSabhadeva pachI ane mahAvIra svAmInA AvirbhAva pahelA)nA jIva "juprAjJa" hatA. eTale ke saraLa paNa hatA ane prAjJa paNa hatA. arthAtu thoDA saMketa mAtrathI samajI jatA tathA vinIta paNa hatA. paraMtu mahAvIra svAmInA samayanA eTale ke jyAre uttarAdhyayanasUtranuM saMkalana thayuM te samayanA jIva "vakrajaDa' hatA. eTale ke teo kutarka karanArA tathA vivekahIna hatA. teo dhArmika upadezane 1 hiraNNaM suvaNNaM maNimuttaM kaMsaM isaM ca vAhaNaM / kosaM vaDDAvaittANaM tao gacchasi khattiyA / / -3. 9, 46. 2 na nivijjati saMsAre sabaDhesu va khattiyA / 3. 3. 5. tathA juo - u. 9. 49 3 juo - pR. 4ra1, pA. Ti. 2. u. 18. 7, 11. Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 7 : samAja ane saMskRti 4ra9 kutarka dvArA khaMDita karanArA ane vivekarahita hatA. A kathanano artha e thayo ke graMthanA racanAkALamAM janatAno dharma pratyeno vizvAsa ghaTato jato hato ane teo saMsAranA bhogomAM aTavAye jatA hatA. hiMsA, asatya, lUMTaphATa, corI, kapaTa, zaThatA, kAmAsakti, parigraha, madyamAMsabhakSaNa, paradamana, ahaMkAra, lolupatA vagere kharAba pravRttiomAM janatA phasAtI jatI hatI. Ama kahevAnuM tAtparya e ke ghaNAkharA mANaso durAcArI hatA ane bahu ja laghumatI sadAcArI hatI jemane potAnA kuLa, jAti vagerenI pratiSThA paNa pyArI hatI. tethI rAjImatI saMyamamAMthI patita thanAra rathanemIne kuLanuM smaraNa karAvI tene ane potAnI jAtane saMyamamAM aDaga banAve che. paNa AvI vyaktio ghaNI ochI hatI. A kAraNo graMthamAM aneka sthaLe, dravyayajJa karatAM bhAvayajJa, bAhyazuddhi karatAM aMtaraMgazuddhi, bAhyaliMga (vezabhUSA) karatAM AMtarika liMga, dravyasaMyama karatAM bhAva saMyama vagerenI pradhAnatA pradarzita karavAmAM AvI che ane bhAva saMyamathI hIna vyaktinI nindA paNa karavAmAM AvI che. dhArmika ane dArzanika saMpradAya : dhArmika ane dArzanika saMpradAyonA saMcAlaka moTe bhAge sAdhu hatA. jana sAmAnyanI jema teo paNa saMyamathI patita thaI viSayo pratye unmukha thaI rahyA hatA. kAmAsaktinuM jora bahu hatuM. tethI graMthamAM brahmacaryavratane sahuthI vadhu kaThina darzAvI aparigrahathI pRthak svataMtravratanA rUpamAM mAnya karavAmAM AveluM hatuM. e sivAya bIjI aneka kupravRttio sAdhu saMpradAyamAM vadhI rahI hatI. 1 juo - pR. 257, pA. Ti. 1. 2 u. 5. pa-, 9-10, 7. pa-7, rara, 10. 20, 17. 1, 14, 16, 34. 21-32 vagere 3 ahaM ca bhogarAyassa taM cAsi aMdhagavaNhiNI / mA kule gaMdhaNA homo saMjamaM nihuo cara / / -3. rara. 44. tathA juo - pR. ra38, pA. Ti. 3. pR. 239, pA. Ti. 1-3. nArItranI prakaraNa 5. Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 uttarAdhyayana-sUtra H eka parizIlanA tethI graMthamAM, vAre vAre sAdhune saceta rahevAnuM kahevAmAM Avela che. sattaramAM adhyayanamAM patita-sAdhuonA kaMIka evA ja kriyA-kalAponuM varNana karavAmAM AvyuM che. dhArmika saMpradAyomAM jo ke prastuta graMthamAM to jena zramaNonA AcAranuM ja varNana maLe che paNa keTalAka evA saMketo paNa maLe che je dvArA anya dhArmika saMpradAyonI sthitino paNa khyAla Ave che. graMthamAM emane asatu arthanI prarUpaNA karanAra, mithyAdaSTi, pAkhaMDI jevA zabdothI saMbodhavAmAM Avela che. e saMpradAyonA nAma A pramANe che: 1 kriyAvAdI (mAtra kriyAthI mokSa maLe ema mAnanArA), 2 akriyAvAdI (AtmAnI kriyAzIlatAmAM vizvAsa na karanArA), 3 vinayavAdI (pazu-pakSI vagere sahu pratye vinayabhAva rAkhanAra), 4 ajJAnavAdI (mokSa mATe jJAnanI apekSA na svIkAranArAo), 5 zAzvatavAdI (vastune nitya mAnanArA). A saMpradAyono ullekha jaina AgamomAM vistRta rIte maLe che. AvA dArzanika saMpradAyo uparAMta, graMthamAM bAhya vezabhUSAnA AdhAre pAMca prakAranA sAdhu-saMpradAyano paNa ullekha che. jema ke : 1 cIrAjina (vastra ane mRgacarma dhAraNa karanAra) 2 nagna (nagna rahenAra jainetara sAdhuo) 3 jaTAdhArI 1 kutisthinisevae jnne| -3. 10. 18. pAsaMDA kougAsiyA // -3. ra3. 19. tathA juo - u. 18. ra6-ra7, para. 2 kiriyaM akiriyaM viNayaM anANaM ca mahAmuNI / eehi cauhi ThANehiM meyane ki pabhAsaI // -3. 18, 23. sa puvvamevaM na labhejja pacchA esovamA sAsaya vAiyANaM / -3. 4. 9. 3 juo - je. bhA. sa., pR. 379, 48, sUtrakRta sUtra 1. 1ra. 1. 4 cIrAjiNaM nagiNiNaM jaDI saMghADi muMDiNaM / eyaNi vi na tAyaMti dussIlaM pariyAgayaM / / -3. 5. ra1. Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 7 : samAja ane saMskRti 431 4 saMghATI (godaDIne vastra tarIke rAkhanArA) 4 muMDita (mastaka muMDAvanArA jainetara sAdhuo). A saMpradAyo uparAMta te samaye bIjA paNa aneka saMpradAyo astitvamAM haze paNa teno ullekha maLato nathI. kezi-gautama saMvAda parathI spaSTa thAya che ke jena zramaNomAM paNa be saMpradAyo hatA. 1 sacela (pArzvanAthanI paraMparAnA ziSya) ane 2 acela (mahAvIranI paraMparAnA ziSya). A ja baMne saMpradAya samaya jatAM zvetAMbara (sthavirakalpa) ane digaMbara (jinakalpa) evA saMpradAya rUpe prasiddha thayA. anuzIlanA sAmAjika-vyavasthAnI daSTie te samaye jAti ane vanA AdhAre sAmAjika saMgaThana thayeluM hatuM. jAtiomAM bhedabhAva khUba ja vadhelo hato. zUdronI sthiti atyaMta dayanIya hatI. teo dAsa tarIke kAma karatA hatA ane temanuM sarvatra apamAna thatuM hatuM. brAhmaNonuM Adhipatya hatuM ane teo gharmanA nAme yajJomAM aneka mUka-pazuonI hiMsA karI potAnuM udara-poSaNa karatA hatA. teo vedonA vAstavika arthane samajatA na hatA. jenono temanI sAme vAda-vivAda thato. adhikAMza kSatriya ane vaizya pUratA dhanathI samRddha hatA. kSatriya prajA upara zAsana karatA ane bhogavilAsamAM DUbelA hatA. keTalAka kSatriya rAjAoe zramaNadIkSA paNa vadhI hatI. vaizyo videzomAM paNa vepAra karavA jatA ane nimitta maLe tyAre zramahAdIkSA paNa letA hatA. parivAramAM mAtA-pitAnuM sthAna sarvopari hatuM. pitA parivAranuM pAlanapoSaNa karato. parivAramAM putra sahune priya hato. putranA abhAve gharamAM rahevuM nirarthaka che ema mAtA-pitA mAnatA. parivAramAM putrathI ja mAtA-pitA zobhatAM. tethI putra jo dIkSA le to matA-pitA khUba ja ciMtita banatAM ane kyAreka to baMne paNa putranI sAthe ja dIkSA paNa laI letA. pitAnA mRtyu bAda parivAranI lagAma putra saMbhALato. sAdhAraNa rIte patnInuM jIvana pati-bhaktimaya rahetuM. Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana tethI kyAreka kyAreka pati dIkSA le tyAre patnIo paNa tene anusaratI. pati mATe patnIo mATe bhAge bhogavilAsanuM sAdhana hatI. keTalIka patnIo patine paNa prabodhita karatI. bhAIo vacce paraspara premabhAva raheto. nArI jo ke parivAranuM ja eka aMga hatI paNa tenI sthiti ati dayanIya rahetI. tenI sAthe puruSa phAve tevo vyavahAra karI zakato. puruSone potA pratye AkarSa saMyamamAMthI patita karavAmAM nArI ja kAraNarUpa rahetI. paraMtu A puruSanI ekAMgI dhAraNA hatI kAraNa ke te potAnI jAtane saMyamita na karI zakavAne lIdhe nArIne doSa deto hato ane tene sAruM khoTuM saMbhaLAvato. anyathA, rAjImatI, kamalAvatI jevI zreSTha nArIonI paNa kamInA na hatI. A nArIoe puruSone saMyamane mArge sthira karyA hatA. e sAcuM ke AvI zreSTha nArIo bahu na hatI ane moTAbhAganI strIo parApekSI ane bhogavilAsamAM ja DUbelI rahetI. pitA dvArA jene te ApavAmAM AvatI tenuM te sarvasva gaNAtI. pati dIkSA le tyAre keTalIka strIo tene anusaratI to keTalIka vidhavA thatAM anya puruSano paNa sahAro letI. A rIte strIonI svataMtra sthitino moTe bhAge abhAva hato. dhArmika prathAomAM yajJanuM atyadhika pracalana hatuM. yajJomAM aneka muMgA pazuonI bali rUpe hiMsA thatI. keTalAka evA yajJo paNa thatA je ghI vagerethI saMpanna karavAmAM AvatA. temAM hiMsA na thatI ane evA yajJamaMDapomAM jaina zramaNo paNa bhikSArthe jatA. kyAreka tyAM temano tiraskAra paNa thato chatAM, paNa tyAM teo zAMta rahetA ane taka maLe to yajJanI bhAvaparaka AdhyAtmika vyAkhyA paNa karatA. strI ane puruSano saMbaMdha bAMdhavA mATe vivAhanI prathA pracalita hatI. temAM moTe bhAge pitA ja sarvopari rahetA. tethI putra ke putrInA moTA bhAganA saMbaMdho pitA ja nakkI karato. zreSTha kanyAono vivAha khUba utsava sAthe thato. Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 7 : samAja ane saMskRti. 433 vara jAna sAthe kanyAnA ghare jato paNa dareka vivAha saMbaMdhe vara jAna laI kanyAnA ghare jAya che ema na paNa banatuM. tethI rAjImatInA pitA ugrasena kezavane jAna laI AvavAnuM jaNAve che. vara jyAre jAna sAthe prasthAna karato tyAre tene aneka prakAranA ghareNAM paherAvI zaNagAravAmAM Avato tathA deza ane kuLanI paraMparA anusAra kotaka maMgaLa Adi kArya paNa karavAmAM AvatAM. keTalIka kanyAo rAjAone bheTa tarIke paNa ApavAmAM AvatI. vepAra mATe videza gayelA vaizyaputra kyAreka videzamAM ja vivAha karI letA tathA keTaloka samaya gharajamAI tarIke rahI potAne ghare pAchA pharatA. te samaye bahupatnIvratanI prathA paNa hatI. kyAreka putra mATe kyAMkathI suMdara kanyA pitA paNa laI Avato. AvA saMbaMdha kharIdIne lAvela, bheTarUpe ApavAmAM Avela, athavA baLajabarIthI chInavI lAvela kanyAo sAthe thatA. tatkAlIna jaina AgamagraMthomAM dhana daI kanyAone kharIdavAnA ullekho maLe che. kyAreka kyAreka vivAha-saMbaMdha devanI preraNA vagere dvArA paNa bAMdhavAmAM AvatA haze. Ama strI ane puruSane eka baMdhanamAM bAMdhavA mATe koI eka nakkI rivAja na hato paraMtu yathAsuvidhA A saMbaMdho baMdhAtA. parivAramAM koInuM mRtyu thAya tyAre teno dAha-saMskAra karavAno rivAja hato. dAha-saMskAra moTe bhAge putra ke pitA dvArA thato. te pachI keTalAka divaso tenA badhA saMbaMdhIo zoka karI potapotAnA kAryomAM yathAsthAna parovAI jatA. jIvikA-nirvAha tathA yuddha AdimAM upayoga mATe pazu-pakSIonuM pAlana karavAmAM AvatuM. pazuomAM hAthI, ghoDA, gAya, bakarAM, vagere mukhya hatA. khAna-pAnamAM ghI, dUdha, phaLa, anna,mAMsa-madirA vagereno sAmAnya-rivAja hato. bakarAnuM mAMsa zokhathI premapUrvaka khavAtuM. tethI "elaya" adhyayanamAM "karkara evo avAja karatAM karatAM bakarAnA mAMsabhakSA aMgenA udAharaNo ApavAmAM Avela 1 juo - je. bhA. sa., pR. 255. Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana kSatriya rAjAo yuddha-kauzalya tathA manoraMjana Adi mATe caturaMgiNI senA sAthe mRgayA-vihAra karavA jatA. teo zaheranI pAse rahelAM udyAnomAM jaI strIo sAthe aneka prakAranI krIDAo karI manoraMjana meLavatA. dhanika vepArIo hoDI dvArA samudrapAra karI videzamAM vepAra karavA jatA. samudrayAtrAmAM vighnonI saMbhAvanA rahetI. AvI samudrayAtrA karavAnuM sAmarthya moTe bhAge vepArIomAM ja hatuM. koI koI vAra vika strIo paNa samudrayAtrA karatI hatI. samudrayAtrAmA eTalo samaya lAgato ke koI koI vAra garbhavatI strIone mArgamAM prasuti paNa thatI. 434 rogAdinuM nivAraNa auSadhisevana uparAMta maMtra, taMtranI zaktiothI paNa karavAmAM AvatuM. IlAja karanAra ghaNA cikitsako samAjamAM hatA ane teo vamana vagere upacArothI IlAja karatA. maMtra-taMtranI zaktimAM janatAne pUrato vizvAsa hato. keTalAka mANaso tapanA prabhAvathI maMtrAdi zakti prApta karI jIvikA paNa calAvatA. janatAmAM andhavizvAsa paNa khUba hato. zubhAzubha zukano aMge paNa vicAravAmAM AvatuM. jaina zramaNone A badhAthI aLagA rahevAnuM vidhAna karavAmAM Avela jovA maLe che. samAjamAM sukha zAnti TakAvI rAkhavA mATe zAsana-vyavasthA hatI. zAsanano adhikAra kSatriyonA hAthamAM hato. zAsana karanArane 'rAjA' kahevAmA Avato. te moTe bhAge eka eka dezanA svAmI hatA ane potAnA dezanI unnati vagere mATe prayatna karatA. badhA dezo upara eka chatra rAjya karanArane 'cakravartI' gaNavAmAM Avato ane tene badhA rAjAo namaskAra karatA. rAjagAdI prApta karavAno adhikArI sAmAnyarUpe rAjAno putra hato. vArasadAra na hoya tevI vyaktinI saMpatti rAjAnI gaNAtI. emanuM ezvarya devo jevuM hatuM. teo ghaNuM karI aMta:puranI rANIo vagere sAthe bhogavilAsamAM tallIna rahetA. koI koI vAra rAjAo zramAdIkSA paNa letA. jyAre koI yogya zAsaka dIkSA leto tyAre sarjAtuM dazya khUba ja darzanIya banatuM ane kAruSTika paNa lAgatuM. zatruonuM AkramaNa thayA karatuM hovAthI rAjAo sadaiva sainyadaLa vadhAravA mATe tathA Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 7 : samAja ane saMskRti 435 koSanI vRddhi karavA mATe tatpara rahetA. A uparAMta teo aneka prakAranA astro tathA zastro paNa banAvarAvatA. samAjamAM cora ane DAkuono paNa upadrava raheto.temane pakaDavA ane sajA karavA mATe nyAyanI vyavasthA hatI. aparAdhIne mRtyudaMDa paNa ApavAmAM Avato. aparAdhIne vadhasthAne laI jatI vakhate tene khAsa prakArano paheraveza paherAvI zaheramAM pheravavAmAM Avato jethI tene joI samAjamAM dAkhalo bese. zaraNAgatanI rakSA karavAmAM AvatI, rAjAnI AjJAne badhA mANaso prasannatAthI svIkAratA nahi. nATyakaLA, sthApatyakaLA, saMgItakaLA, citrakaLA Adi lalita kaLAono vikAsa moTe bhAge rAjAo dvArA thato. janasAmAnyanI pravRtti dharma karatAM bhogavilAsa pratye adhika hatI. jo ke zreSTha sAdhugaNa janasAmAnyane dharmamAM sthira karavA prayatnazIla hato. chatAM mANaso potAnA AcAranI dRSTie khUba patita thaI gayA hatA. AcArathI bhraSTa thayelA sAdhuo kutarka karI AcArya tathA gurunI avahelanA karatA. dhArmika tathA dArzanika sAdhuonA aneka saMpradAyo hatA. A badhAmAM jaina zramaNo tathA brAhmaNonuM Adhipatya hatuM. zreSTha sAdhuono satkAra sarvatra thato. temanA gussAthI rAjAo paNa DaratA. jaina zramaNomAM brAhmaNo, kSatriya, vaizya ane zudra e cAreya jAtinI vyaktio hatI. moTe bhAge temAM kSatriyo hatA. jena zramaNonA paNa be saMpradAyo hatA. temane zrAvastI udyAnamAM bharAyelA eka saMmelana dvArA ekamekamAM bheLavI devAmAM Avela paNa samaya jatAM teo punaH zvetAMbara ane digaMbaranA rUpe pragaTa thayA hatA. A rIte uttarAdhyayanamAM samAja ane saMskRtinuM je sAmAnya citra maLe che te tatkAlIna anya graMthonuM avalokana karyA vinA pUrNa gaNAya nahi. e uparAMta uttarAdhyayana mukhyatve dhArmika graMtha hovAthI tathA koI eka kALa vizeSanI racanA na hovAthI temAM citrita samAja ane saMskRtimAMthI jo ke koI eka kALavizeSanuM pUrNa citra upasthita thatuM nathI chatAM tatkAlIna samAja ane saMskRtinI eka jhAMkhI avazya prApta thAya che. Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 uttarAdhyayana-sUtra H eka parizIlana A saghaLA vivecana uparathI eTaluM to nizcita thAya che ke te samaye samAja cAra varNo tathA cAra AzramomAM vibhakta hato. jAtiprathAnuM jora hatuM, brAhmaNonuM Adhipatya hatuM, vaidika yajJonI bolabAlA hatI, jene zramaNonuM jIvana kaSTaprada hatuM chatAM teno prasAra thaI rahyo hato. samudrapAra vahANo dvArA vepAra cAlato. rAjAo rAjyanA vistAra mATe satata prayatnazIla rahetA pariNAme ghaNIvAra yuddhanI nobata vAgatI, zudronI sthiti dayanIya hatI, nArI vikAsa prati kadama mAMDI rahI hatI, samAja bhogavilAsa prati gatizIla hato. dharma pratye janatAnI abhiruci ochI hatI tathA dhArmika ane dArzanika matamatAMtaro pUratA pramANamAM hatA. Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 437 prakaraNa 8 upasaMhAra 'uttarAdhyayana-sUtra' ardhamAgadhI prAkRta bhASAmAM nibaddha eka dhArmika kAvyagraMtha che. A koI eka vyaktinI koI eka samayanI racanA nathI paNa temAM mukhyatve bhagavAna mahAvIra-parinivAnA samaye ApavAmAM Avela upadezonuM vibhinna samaye karavAmAM Avela saMkalana che. bhagavAna mahAvIranA ziSyoe emanA je upadezane graMthonA rUpamAM nibaddha karyo e badhA graMtho aMga ane aMgabAhya Agama (zruta) kahevAya che. A graMthomAMnA je sAkSAt mahAvIranA ziSyo (gaNadharo) dvArA racAyA che te "aMga" ane taduttaravartI pUrvAcAryo (zrutajJo) dvArA racAyA che te "aMgabAhya" kahevAya che. A kAraNe aMga graMtho prAdhAnya dharAve che. aMgabAhyanA upAMga, mUlasUtra jevA prakAro che temAM uttarAdhyayana mUlasUtra vibhAgamAM sthAna pAmela che. jo ke mUlasUtra zabdano artha vivAdAspada che. paraMtu uttarAdhyayana prAcInatA, mULarUpatA, maulikatA vagere badhI daSTie "mUlasUtra' gaNAvAne mATe yogya che. uttarAdhyayanano samAveza "aMgabAhya' graMthomAM thAya che chatAM te "aMga' graMthothI jarAya ochA mahattvano graMtha nathI. bhASA ane viSayanI prAcInatAnI dRSTie aMga ane aMgabAhya badhA Agama graMthomAM tenuM trIjuM sthAna che. maulikatA, mUlarUpatA, viSaya-pratipAdana zailInI subodhatA vagerene kAraNe te cAreya mUlasUtromAM agragaNya che. vinTaraniTuDjha jevA vidvAnoe tenI tulanA dhammapada, suttanipAta, jAtaka, mahAbhArata tathA anya graMtho sAthe karI che. A mahattvane kAraNe samaya jatAM tenA upara vipula vyAkhyAtmaka sAhitya lakhavAmAM AvyuM ane Aje paNa lakhAya che. digaMbara paraMparAmAM paNa uttarAdhyayanano savizeSa ullekha maLe che paNa vartamAnamAM upalabdha uttarAdhyayanane teo anya Agama graMthonI jema prAmANika mAnatA nathI. AvI mAnyatA dharAvavAnuM mukhya kAraNa temAM pratipAdita sAdhunA Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana sAmAnya AcAra saMbaMdhI keTalAka saiddhAttika matabhedo che. paraMtu, graMthamAM nirUpita kezi-gautamasaMvAda tathA anya vIgato jotAM jANavA maLe che ke A bAhya saiddhAttika matabheda khAsa mahattva dharAvato nathI. graMthamAM sarvatra bAhyopacAra karatAM Abhyantarika upacAra ane vItarAga paNa upara bhAra mUkavAmAM Avyo che ane A hakIkata zvetAbaMra ane digaMbara e baMne saMpradAyone mAnya che. e kharuM ke mahAvIranA parinirvANa bAda lagabhaga hajAra varSa daramyAnanA gALAmAM 'uttarAdhyayana'mAM paNa anya AgamagraMthonI jema parivartana ane saMzodhana thayAM haze chatAM te potAnA mULarUpamAM surakSita rahela che. je rIte, "mUlasutra' zabdanA arthamAM matabheda che te rIte uttarAdhyayananA nAmakarAnI bAbatamAM paNa nizcita mata maLato nathI. niryuktikAra anusAra uttarAdhyayanano artha A pramANe che : "AcArAMga Adi aMga-graMtho bAda jenuM adhyayana karavuM joIe te graMtha." zrI kAnajIbhAI paTele potAnA lekha : uttaradhyayana-mUtra eka dhArmika kAvyagraMtha'mAM lAyamananA mata ne TAMkatA "Later reading'nA artha "aMtima racanA" karela che. jo ke Later readingno A artha saMdigdha che chatAM evo eka vikalpa mAnI laIe to kAMI virodha saMbhavato nathI. A baMne mata sayutika pratIta thAya che kAraNa ke uttarAdhyayananA adhyayanonA adhyayananI paraMparA AcArAMgAdi aMga-graMtho pachInI rahI che tathA tenI racanA paNa bhagavAna mahAvIranA uttarakALa (parinirvANAnA samaya)mAM thaI che. uttara" zabdano artha 'na pUchelA praznono uttara' ema karIne, athavA uttarottara adhyayanonI zreSThatA" ema karIne jemAM prazno pUchaLyA sivAya uttaro ApavAmAM AvyA hoya athavA jenAM adhyayano uttarottara zreSTha hoya te uttarAdhyayana evI mAnyatA vartamAnamAM upalabdha graMthane AdhAre yogya kahevAze nahi kAraNa ke prastuta graMthamAM evo koI saMketa prApta thato nathI. uttarAdhyayanamAM chatrIza adhyayano che ane temAM mukhyarUpe navadIkSita jaina sAdhunA sAmAnya AcAra-vicAranI sAthe jaina darzananA mULabhUta dArzanika siddhAMtonI sAmAnya carcA karavAmAM AvI che. Ama hovA chatAM paNa ApaNe tene mAtra sAdhuonA AcAra-vicAra tathA zuddha dArzanika siddhAMtono pratipAdaka nIrasa Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 8 : upasaMhAra 439 graMtha kahI zakIe ema nathI kAraNa ke temAM sAdhuonA AcAra-vicAra vagerenuM mukhyarUpe upadezAtmaka tathA AjJAtmaka zailImAM pratipAdana tathA aneka sthaLe viSayanuM punarAvartana jovA maLe che chatAM temAM sAhityika guNono abhAva vartAto nathI. joke keTalAka adhyayano zuddha dArzanika siddhAMtonuM pratipAdana karavAne kAraNe nIrasa pratIta thAya che paNa anyatra upamA, dRSTAMta, rUpaka vagere alaMkAro tathA subhASitothI mizrita kathAtmaka tathA saMvAdAtmaka sarasa zailIno prayoga karavAmAM Avyo che. jene kAraNe kyAMka kyAMka sAhityika guNono utkarSa paNa thayo che. A graMthamAM adhyayanone viSaya-zailInI daSTie traNa bhASAmAM vibhAjita karI zakAya che. jema ke : 1 zuddha dArzanika siddhAMtonA pratipAdaka adhyayana, 2 nIti ane upadeza pradhAna adhyayana ane 3 AkhyAnAtmaka adhyayana. A vibhAjana pradhAnatAnI dRSTie ja saMbhave che kAraNa ke prAyaH sarvatra saiddhAMtika carcA karavAmAM AvI che. karmathI jAtivAdanI sthApanA, bAhyazuddhi karatAM AvyaMtara zuddhinI pradhAnatA, deza-kALane anurUpa dhArmika niyamomAM parivartana, jJAnanI prApti mATe vinamratA, yajJanI AdhyAtmika vyAkhyA, vyaktinuM pUrNa svAtaMtrya ane paramAtmA banavAnI kSamatA, devonA karatAM manuSyonA janmanI zreSThatA, sukha-du:khanI prAptimAM vyaktie pote karelA sArA-kharAba karmonI kAraNatA, vazIkata AtmA dvArA avazIkRta AtmA upara vijaya prApta karavAno AdhyAtmika saMgrAma, guruziSyanA parasparanA saMbaMdha, dareka muzkelIono makkamatAthI sAmano, brAhmaNanuM Adarza svarUpa, ahiMsA-satya acaurya-brahmacarya-aparigraha: A pAMca naitika niyamonI sUkSma vyAkhyA, saMsAranI anAditA tathA saMsAranA viSaya-bhogonI asAratA vItarAgatAno upadeza, vizvabaMdhutvanI bhAvanA, cetana tathA acetananuM vizleSaNa, punarjanma, strI-mukti tathA jIvanmuktimAM vizvAsa, anAdi mukta IzvaranI sattAmAM avizvAsa, jIvananuM aMtima lakSya-mukti, muktinuM svarUpa ane tenI prApti vagere prastuta graMthamAM vizeSa pratipAdya evA viSayo che. A viSayonA pratipAdanamAM nami-pravajyA Adi mArmika ane AdhyAtmika saMvAdAtmaka AkhyAno tathA upamA Adi alaMkAronA prayogathI je AdhyAtmika mArganuM Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana vivecana karavAmAM AvyuM che tene eka mumukSu ene tattvajijJAsunI dRSTie nIce mujaba abhivyakta karI zakAya che. 440 A pratyakSa dazyamAna vizva asIma che. ApaNA dvArA tenI kalpanA karavI azakya che. A asIma vizvamAM sarvatra sRSTi nathI paNa tenA ghaNA ochA bhAgamAM sRSTi che ane temAM paNa mAnavIya sRSTi bahu ja alpa bhAgamAM che. chatAM paNa mAnavanuM sRSTi-sthaLa ApaNI dRSTie ghaNuM vizALa che. sAmAnya rIte jyAM mAnavano nivAsa che tenI upara devono ane nIce nArakIya jIvono nivAsa che. tiryaMco sarvatra rahela che. Ama A vizva eka suniyojita zRMkhalAthI baddha che. tenuM saMcAlaka koI Izvara vagere sarvazaktimAna tattva nathI. A vizvamAM kula cha dravya che jemAM mAtra AkAza ja evuM dravya che jeno sarvatra sadbhAva jovA maLe che. bAkInA pAMca dravyo AkAzanA eka sImita pradezamAM ja jovA maLe che. AkAzanA je bhAgamAM jIvAdi cha dravyonI sattA che athavA sRSTi che tene loka athavA lokAkAza kahevAmAM Ave che tathA jyAM sRSTino abhAva che mAtra AkAza che tene aloka athavA alokakAza kahevAmAM Ave che. temAM pRthvI, apu, teja, vAyu vagere koInI sattA nathI. tyAM mAtra AkAza hovAthI tene alokAkAza kahevAmAM Ave che. A lokamAM je cha dravyonI sattA svIkAravAmAM AvI che tenA nAmo A pramANe che : 1 jIva (AtmA-cetana), 2 pudgala (rUpIacetanA), 3 dharma (gatinuM mAdhyama), 4 adharma (sthitinuM mAdhyama), 5 AkAza, 6 kALa. caitanyanA sadbhAva ane asadbhAvanI dRSTie tene jIva ane ajIva (pudgala vagere pAMca dravya)nA bhedathI be bhAgomAM pA vibhakta karavAmAM Ave che. A vibhAjana caitanya nAmanA guNanA sadbhAva ane asadbhAvanI dRSTie ka2vAmAM Avela che. Ama anya guNa-vizeSanA saddabhAva ane asadbhAvanI apekSAe paNa graMthamAM dravyane rUpI-arUpI, astikAya-anastikAya, ekatva saMkhyA viziSTabahutva saMkhyA viziSTa vagere prakAre vibhAjita karavAmAM Avela che. cetana (AtmA) jIva che. pRthvI vagere samasta dazyamAna vastuo pudgala rUpI acetana che. jIvAdinI gatinuM preraka mAdhyama dharma che ane apreraka mAdhyama adharma che. Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 8 : upasaMhAra sarve dravyone rahevAnuM sthAna AkAza che ane vastumAM pratikSaNe thanAra parivartananuM kAraNa kALa che. A rIte lokamAM A cha dravyonA saMyoga ane viyogathI A sRSTinuM yaMtravat saMcAlana thayA kare che. te mATe IzvaratattvanI AvazyakatA nathI. Izvaratattvane na svIkAravAne kAraNe dharmAdi dravyonI kalpanA karavI paDI che. jIva potAnAM kartavyonuM sArI rIte pAlana karI paramAtmA banI zake che ane akartavya karmonuM pAlana karI adhama banI zake che. paramAtmA-avasthAmAM jIva sarve prakAranA karmothI para thaI taTastha banI jAya che. ekendriyanA jIvonI sattA kaNakaNamAM svIkAravAmAM AvI che ane teo sarvalokamAM vyApta che. jIvonuM vibhAjana pAzyAtmadarzananA lInIjhanA jIvANubAda ane bargesAnA racanAtmaka vikAsa vAda sAthe maLatuM Ave che. A rIte yathArthavAdanuM citraNa karavAne kAraNe dravyanuM svarUpa paNa ekAntarUpe nitya ke ekAnta rUpe kSazika na mAnatAM, anityathI anusmRta nitya mAnavAmAM Avela che. dravyamAM pratikSaNa thanAra parivartana tathA temAM rahela eka sAmaMjasyano svIkAra karatAM dravyanuM svarUpa utpAda, vyaya ane dhrauvyAtmaka (nitya) mAnavAmAM Avela che. caitanya Adi jIvanA nityadharma (guNa) che ane manuSya, deva vagere tenI vibhinna avasthAo (paryAyo) che. nityatA dravyono guNa (nitya-dharma) che ane anityatA tenI upAdhi (paryAya-anitya dharma) che. guNA ane paryAyo (anityadharma)ne dravyathI sarvathA pRthak na pADI zakAya tema ja guNa ane paryAyonA samUhane ja dravya paNa na kahI zakAya. tethI guNa ane paryAya yuktane dravya kahevAmAM Avela che. A rIte A dravya (AdhAra vizeSa) guNa ane paryAyothI sarvathA bhinna na hotAM kathaMcita bhinna ane kathaMcita abhinna che. Ama vizvanI racanA ane temAM vartamAna sRSTi-tattvonuM varNana karI, graMthamAM cetana ane acetana pudgalanA paraspara saMyoganI avasthAne saMsAra kahevAmAM Avela che. jyAM sudhI cetananI sAthe acetana pudgalano saMbaMdha rahe che tyAM sudhI te saMsArI kahevAya che. jyAM sudhI jIva saMsArI avasthAmAM rahe che pachI 441 Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 uttarAdhyayana-sUtra H eka parizIlana bhale ne deva kema na hoya ! tyAM sudhI te potAnAM zubhAzubha karmonA prabhAvathI sAMsArika sukha-duHkha bhogavato janma-maraNane prApta kare che. vAstavamAM jIva saMsAramAM janma-maraNajanya aneka prakAranA duHkhone ja prApta kare che. tene ja kSaNika sukhAnubhUti thAya che te paNa du:kharUpa ja hoya che kAraNa ke saMsArI vyaktinuM te bhautika sukha keTalIka kSaNo bAda ja naSTa thanAruM che. tethI bauddhadarzananI jema prastuta graMthamAM saMsArane du:khothI pUrNa darzAvavAmAM Avyo che. vyakti dvArA ajJAnavaza rAgAdithI vazIbhUta thaI karavAmAM Avela zubhAzubha karma upara jaNAvela duHkhanuM kAraNa bane che. jo ke A karmo acetana che chatAM sajAga praharInI jema te pratyeka vyaktinI pratyeka kriyAnuM adhyayana karI rahe che ane samaya AvatAM, tenuM zubhAzubha phaLa paNa Ape che. A karma vedAntadarzanamAM svIkata sthULa zarIranI prAptimAM kAraNa bane che. koI rUpI acetana (pudgala) dravya ja karmanuM rUpa dhAraNa karI yaMtravatuM kArya kare che. A karma pudgalo (kArmaNavargaNA)no jIva sAthe saMbaMdha karAvavAmAM vezyAo kAraNa bane che. lezyAo jIvanA rAgAdirUpa pariNAma che. A karma ane lezyA viSayaka varNana dvArA graMthamAM saMsAranA sukho ane duHkhonuM spaSTIkaraNa karavAmAM Avela che. Ama, saMsAranA vaicitryanI gAMTha ukelavAmAM koI Izvara vagere niyattAnI kalpanA karavI paDatI nathI. jo ke A karmonuM phaLa bhogavyA vagara koI paNa jIva bacI zakato nathI chatAM paNa, jIva Icche to upAyapUrvaka pUrvabaddha karmone zIghra vegathI naSTa karI zake che ane AgAmI kALamAM karmonA baMdhanane rokI zake che. karmonA baMdhanane na thavA devA mATe graMthamAM je upAya darzAvavAmAM Avyo che te jainadarzanamAM "ratnatraya'nA nAme prasiddha che. jinendriya deva praNIta navatathyomAM daDha vizvAsa (satu-daSTi), te tathyonuM sAcuM jJAna ane tadanusAra sadAcAramAM pravRtti-A traNa ratnatraya che je samyagdarzana, samyajJAna ane samyakucAritranA nAme prasiddha che. bhagavadgItAno bhaktiyoga, jJAnayoga ane karmayoga e Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 8 : upasaMhAra 443 traNano samyak samuccaya ja ahIM ratnatrayarUpe che. A traNonI pUrNatA thatAM sAdhaka karmomAMthI pUrNa chUTakAro prApta karI saMsAramAMthI mukta thAya che. A traNonI pUrNatA kramazaH thAya che. temAM aMdarodara kAraNakAryasaMbaMdha paNa che. taththomAM zraddhA utpanna thAya to ja tenuM sAcuM jJAna prApta karI zakAya ane sAcuM jJAna maLe to ja sadAcAramAM pravRtti thAya kAraNa ke karmonAM baMdhanuM kAraNa ajJAna hovAthI temAMthI muktino upAya paNa jJAna prApti ja hoya chatAM sadAcAranI pUtA thatAM je mukti svIkAravAmAM Avela che tenuM kAraNa pUrvakRta karmonuM phaLa bhogavavuM e che. tethI pUrNa jJAna (kevaLa jJAna) thaI jatAM jIvane jIvanmukta mAnavAmAM Avela che. sadAcAra upara vizeSa bhAra mUkavAnuM bIjuM kAraNa lokomAM phelAyela durAcArane rokavAnuM paNa hatuM. sadAcAranI pUrNatA ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya ane aparigraha (dhanAdi-saMgrahanI pravRttino tyAga) rUpa pAMca naitika vratonuM pAlana karavAthI thAya che. A pAMca natika vratonuM pAlana karavA uparAMta, sAdhake anya keTalAMka naitika vratonuM paNa pAlana karavuM paDe che ane te vrato ahiMsAdi mULa naitika vratonA ja poSaka che. A ahiMsAdi pAMca vratonA mULamAM paNa ahiMsA che ane tenI pUrNatA aparigrahanI bhAvanA upara nirbhara che. sadAcAranA uttarottara vikAsakramane AdhAre cAritrane sAmAyika Adi pAMca bhAgomAM vibhakta karavAmAM Avela che. sadAcAranuM pAlana karanAra gRhastho tema ja sAdhuo hoya che. tethI temanI dRSTie sadAcArane be bhAgomAM vibhakta karela che. gRhasthAcAra ane sAdhvAcAra. gRhasthAcAra sAdhvAcAranI prAraMbhika abhyAsAvasthA che. temAM gRhastha gAuMsthajIvana pasAra karatAM pULa rUpe ahiMsAdi pAMca naitika vratonuM yathAsaMbhava pAlana kare che tathA dhIme dhIme AtmavikAsa karatAM karatAM sAdhunA AcAra pratye agresara thAya che. tethI gRhasthAcAranuM pAlana karavAno upadeza, sAdhvAcAranuM pAlana je nathI karI zakatA emane ja mATe che. gRhasthAcAra saMbaMdhI ahIM eka vAta vizeSa dhyAna ApavA yogya che ke graMthamAM gRhasthAcAranuM pAlana karanArane Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana devatvanI sAthe muktipadano paNa adhikArI gaNavAmAM Avyo che. jo ke te pUrNa vItarAgI paNa banyo nathI tathA pAMca naitika vratonuM sUkSmarUpe pAlana paNa karato nathI. AnuM kAraNa bAhyazuddhi karatAM AtyaMtarika zuddhi vadhAre mahattvanI che e darzAvavAnuM che. tAtparya e ke AtyaMtarika zuddhirUpa vItarAgatA jema ane jyAM saMbhave tyAM te rIte AtmavikAsa karatAM karatAM sAdhanA karavI kAraNa ke bAhyaliMgAdi to mAtra bAhyarUpano ja khyAla Ape che ane te kAryasAdhaka banatAM nathI. tethI gRhastha hovA chatAM paNa vyakti AtyaMtarika zuddhinI daSTie keTalAka samaya mATe pUrNa vItarAgI paNa banI zake che. vAstavamAM evI vyakti gRhastha hovA chatAM vItarAgI sAdhu ja che kAraNa ke vItarAgatAmAM ja sAdhutA rahelI che. vItarAgatA, AtmavikAsa ane jJAnAdinI sAdhanA gRhasthajIvana karatAM gRhatyAga karanAra sAdhunA jIvanamAM vadhAre saMbhave che kAraNa ke sAdhu sAMsArika mohamamatA vagerethI ghaNo dUra hoya che. tethI graMthamAM eka samaye mukta thanAra jIvonI saMkhyA-gaNanAnA prasaMge sAdhuo karatAM gRhasthomAM tathA puruSo karatAM strIomAM vItarAgatA vagerenI yogyatA ochI hovAthI sAdhu ke puruSanI sarakhAmaNImAM anukrame gRhastha tathA strInI saMkhyA ochI darzAvavAmAM AvI A rIte AtmavikAsa karatAM karatAM, muktino sAdhaka gRhastha-dharmanI carama avasthAmAM pahoMcI jyAre sUkSmarUpe ahiMsAdi vratonuM pAlana karavA lAge che tyAre te sAdhvAcAramAM praveze che. te pachI te jJAna ane cAritranI adhika unnati mATe mAtA-pitA vagerenI AjJA laI badhA prakAranA koTuMbika snehabaMdhano toDIne koI guru pAsethI athavA guru na maLe to jAte ja sAdhu-dharmano svIkAra kare che. A samaye teNe potAnAM badhAM vastrAbhUSaNono tyAga karavo paDe che ane mastaka tathA dADhInA vALane paNa ukheDI nAkhavA paDe che. te pachI te niyamAnukULa bhikSA dvArA maLela vastra ane AhAra Adino upabhoga karIne ekAntamAM rahI AtmaciMtana kare che. bhikSAtra dvArA jIvana pasAra karavAnuM hovAthI sAdhune 'bhikSu' kahevAmAM Ave che. A bhikSAtra vagerenI prApti bAbatamAM niyamo ghaNA ja kaThora hoya che ane tenA mULamAM ahiMsA Adi pAMca naitika mahAvratonI Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 8 : upasaMhAra 445 rakSA karavAnI bhAvanA rahelI hoya che. sAdhu je kaMI niyama ke upaniyama svIkAre che tenuM phaLa sAkSAt ke paraMparAthI karma-nirjarA athavA mukti che ema darzAvavAmAM AvyuM che. eTalI vizeSatA che ke koI eka niyamanuM pAlana karatAM anyasarve niyamonuM pA pAlana karavuM jarUrI banI jAya che. sAdhu je ahiMsAdi pAMca naitika vratonuM sUkSmarUpe pAlana kare che tenA mULamAM ahiMsA ane aparigrahanI bhAvanA nihita che kAraNa ke ahiMsA eTale mana, vacana, kAyathI tathA kRta-kArita-anumodanAthI koIne jarAya kaSTa na devuM te. asatya-bhASaNa, corI, strI-sevana ane dhanAdi saMgrahamAM banavA joga che ke koIne koI rUpe hiMsAno doSa lAge tethI satyAdi vratonA lakSaNomAM paNa ahiMsAnI bhAvanAne dhyAnamAM levAmAM Avela che. A ahiMsAnI pUrNatA aparigraha (vItarAgatA)nI bhAvanA upara AdhAra rAkhe che kAraNake badhI zabhAzubha pravRttionuM kAraNa rAga che. rAgane vaza thaI jIva dhanAdi-saMgraha ane hiMsAdimAM pravRtta thAya che. tethI sAdhune potAnI azubhAtmaka pravRttine rokavA mATe guptiono ane zubha-vyApAramAM sAvadhAnIpUrvaka pravRtti karavA mATe samitiono upadeza ApavAmAM Avyo che. Ama A pAMca naitika vratonI rakSA karatAM karatAM AcaraNa karavuM e sAdhuno sadAcAra che. Ama jo ke sAdhuno sadAcAra pUrNa thaI jAya che paraMtu seMkaDo bhavothI saMcita pUrvabaddha karmone naSTa karavA mATe eka vizeSa kartavya-karma karavuM paDe che ane tenuM nAma che : tapa, tapa karmone naSTa karavA mATe eka prakArano agni che ane te sAdhunA sAmAnya sadAcArathI pRthaka nathI kAraNa ke tapamAM je bAhya ane AtyaMtarika kriyAonuM pAlana karavAnuM kahela che te badhI kriyAo sAdhue dararoja karavI paDe che. tethI e badhI kriyAonA niyamonuM pAlana karavAmAM daDha AtmasaMyamathI vartavuM paDe che ane e ja tapa kahevAya che. bAhya ane atyaMtaranA bhedathI tapanA mukhya be prakAro paDe che. baMnemAM pradhAnatA atyaMtara tapanI che. AtyaMtara tapomAM jJAnanI prApti mATe mukhyarUpe AtmaciMtana karavAmAM Ave che. tapa karatI Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana vakhate kSudhA, tRSA Adi saMbaMdhI je je vighno (parISaha) Ave che te badhA upara vijaya meLavavo jarUrI che. vIra yoddhAnI jema AyuSyanI aMtima kSaNa sudhI saMyamamAM aDaga rahevuM paDe che. sAdhunA sadAcAranI parIkSA mATe tapa kasoTIrUpa che. sAdhvAcAranA pAlananI je duSkaratAnuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che te A tapanI dRSTie thayela che. prastuta graMthamAM varNita tapanuM svarUpa vizeSa karIne dhyAna tapanuM varNana yogadarzana ane bauddhadarzanamAM varNavela samAdhi sAthe maLatuM Ave che. A rIte sAdhu jIvana-paryanta tapomaya jIvana pasAra karIne mRtyu samaye badhA prakAranA AhArAdino tyAga karI samAdhimaraNapUrvaka zarIrano tyAga kare che. A zarIra tyAga pachI tene je phaLanI prApti thAya che tene 'mukti' kahevAmAM Ave che. A muktinI avasthA badhA prakAranA karmabaMdhanothI rahita, azarIrI, atyaMta duHkhAbhAvarUpa, niratizaya sukharUpa ane avinazvara che. tene prApta karyA bAda jIvane pharIvAra saMsAramAM AvAgamana karavuM paDatuM nathI. teno nivAsa lokanA uparitama pradezamAM (sauthI uparanA pradezamAM) mAnavAmAM Avela che. aMtima janmanI upAdhinI apekSAe temAM bheda saMbhavato hovA chatAM paNa koI tAttvika bheda rahelo nathI. graMthamAM je muktinI avasthA citrita karavAmAM AvI che te alaukika che. temAM svAmI-sevakabhAva nathI, koI abhilASA paNa nathI. te pUrNa niSkAma ane saMsArathI para cetana jIvanI sva-svarUpanI sthiti che. A avasthAmAM badhA prakAranA baMdhanono abhAva thaI jato hovAthI tene mukti kahevAmAM Ave che. graMthamAM jo ke videha-muktinuM ja varNana karavAmAM Avela che paraMtu jIvanmukti vize paNa jaNAvela che. kevalI ke kevaLajJAnInI je sthiti che te jIvanmuktinI avasthA che kAraNa ke saMsAramAM rahIne paNa teo jaLathI bhinna kamaLanI jema tenAthI alipta rahe che tathA mRtyu bAda niyamapUrvaka te ja bhavamAM videhamukti meLave che. mukti prApta karavA mATe koI prakAranA jAti, AyuSya ke sthAna vagerenuM koI mahattva nathI. te dvAra badhA mATe sadAkALa khulluM che. muktinI bAbatamAM eTaluM khAsa che ke badhA mukta jIvo potAnA puruSArthathI ja mukta thayela che. temAM evo koI jIva nathI ke je anAdi mukta hoya athavA puruSArtha vagara Izvara AdinI kRpAthI mukta thayo hoya. Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 8 : upasaMhAra 447 ja A rIte 'uttarAdhyayana'mAM tattvajijJAsu athavA mumukSu mATe je tattvajJAna, mukti ane muktinA mArganuM varNana jovA maLe che te vizeSa karIne sAdhunA AcAra sAthe saMbaMdha rAkhe che. tenuM tAtparya evuM nathI ke A graMtha mAtra sAdhuo mATe ja upayogI che kAraNa ke temAM saraLa, sAhityika ane kathAtmaka zailImAM vyavahAropayogI gRhastha-dharmanuM paNa pratipAdana karavAmAM Avela che tethI te janasAmAnya mATepaNa aneka dRSTie upayogI ane mahattvapUrNa che. temAM citrita samAja ane saMskRtinA AdhAre ghaNI mahattvapUrNa bAbato aMge jANI zakAya che. jevI ke : varNAzrama-vyavasthA, brAhmaNonuM prabhutva ane temanuM sadAcaraNamAMthI patana, karmathI jAtivAdanI sthApanA, yajJonuM prAdhAnya, vibhinna matamatAMtara, rAjyavyavasthA, samudrayAtrA, vyApAra, khetI, vivAha, dAha-saMskAra, pazupAlana vagere. A rIte dharma ke darzana uparAMta sAhitya, ItihAsa, bhUgoLa, bhASAvijJAna ane tatkAlIna bhAratIya samAja tathA sAMskRtika AdinI dRSTie paNa A graMthanuM ghaNuM mahattva che. A kAraNe jaina ane jainetara badhA vidvAnoe tenI mukta kaMThe prazaMsA karI che ane tenA upara vipula vyAkhyAtmaka sAhitya lakhAyuM che ane hajI paNa lakhAtuM raheze. Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 uttarAdhyayana-sUtra: eka parizIlana pariziSTa vagere pariziSTa : 1 kathA-saMvAda pariziSTa : 2 viziSTa vyaktiono paricaya pariziSTa : 3 sAdhvAcAra saMbaMdhI anya tathya pariziSTa : 4 deza tathA nagara Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1 kathA-saMvAda atyaMta prAcIna kALathI ja koI paNa viSayane rocaka, preraNAdAyaka ane prabhAvotpAdaka banAvavA mATe upamA, dRSTAMta vagere alaMkAronA prayoga uparAMta kathA ane saMvAdono paNa prayoga thato rahyo che. upadezAtmaka tathA dhArmika graMthomAM Avo prayoga nitAMta jarUrI paNa che. prAcIna jaina AgamomAM A dRSTie 'jJAtRdharmakathA'nuM ghaNuM mahattvapUrNa sthAna che. te pachI bIjuM sthAna 'uttarAdhyayana'nuM che'. kathAonuM vibhAjana sAmAnyarUpe cAra bhAgamAM karavAmAM Ave che : jema ke 1 arthakathA, 2 kAmakathA, 3 dharmakathA ane 4 saMkIrNakathAae. uttarAdhyayananI kathAo dharmakathAnA vibhAgamAM Ave che kAraNa ke uttarAdhyayana eka dhArmika kAvya-graMtha che ane temA upamA, dRSTAMta, saMvAda, kathA vagere dvArA dharma ane vairAgyanuM vizeSa karIne upadezAtmaka kathana thayela che. tenI kathAo, upadeza ane saMvAda, jAtaka, mahAbhArata vagerenI kathAo Adi sAthe ghaNI rIte maLatAM Ave che. uttarAdhyayananI kathAo mULarUpe saMkSipta ane saMketAtmaka che ane temano vistAra TIkA-graMthomAM paryApta rUpe thayo che. ahIM mULa graMthAnusAra hRdayasparzI tathA rocaka saMvAdo ane kathAo raju karavAmAM Avela che. kezi-gautama saMvAda : trevIzamAM tIrthaMkara bhagavAna pArzvanAthanA ziSya kezikumAra zramaNa ane covIzamA tIrthaMkara bhagavAna mahAvIranA ziSya gautama e baMne eka gAmathI 1 prAkRta sAhityano ItihAsa pR. 357 2 ejana pR. 360-361 3 u. adhyayana 23. 449 Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana bIje gAma pharatAM saMyogavaza eka samaye zrAvastI nagarImAM AvyA. potapotAnA ziSyo sAthe kezi 'tinduka' udyAnamAM ane gautama 'koSTaka' udyAnamAM rahyA. baMne jJAnI ane sadAcAra saMpanna hatA. temanA ziSyoe jyAre ekabIjAnA bAhyaveza ane mahAvratonA viSayamAM taphAvata joyo tyAre teone zaMkA thaI. temaNe vicAryuM baMne eka ja dharmamAM mAnanArA che to pachI Avo taphAvata kema ? ziSyonI A zaMkA jANIne baMnee paraspara maLavAnI IcchA karI. kezine jyeSThakuLanA jANIne gautama potAnA ziSya-parivAra sAthe tinduka udyAnamA gayA. gotamane AvatA joI kezie temano ucita satkAra karyo. Asana upara beThelA te baMne sUrya ane caMdra jevA zobhatA hatA. temanA samAgamane joI ghaNA gRhastho, devo, dAnavo, yakSo, rAkSaso ane pAMkhaDI Adi hajAronI saMkhyAmAM tyAM ekaThA thayA. te pachI kezie ziSyonI zaMkA dUra karavA mATe gautamanI anumati laI keTalAka prazno pUchyA ane gautame tenA deza-kALa anurUpa sayuktika uttaro ApyA. kezi : jyAre baMne tIrthaMkaronA uddezya samAna ja che tyAre pArzvanAthanA caturyAmarUpa dharmane mahAvIre paMcayAma (pAMca mahAvrata)mAM zAmATe parivartita karyo che ? gautama : jJAnathI dharma-tattvano nizcaya karI tathA dezakALa anusAra badalAtI jatI jana sAmAnyanI pravRttione` dhyAnamAM rAkhIne dharmamAM A AcAra viSayaka parivartana karavAmAM AvyuM che. jo ema na karavAmAM Ave to dharma sthira na rahI zake. kezi : pArzvanAthanA sAntarottara (sacela) dharmane mahAvIre acela dharmamAM kema parivartita karyo che ? gautama : bAhyaveza-bhUSA to lokamAM mAtra pratIti karAvavAmAM kAraNa che. baMnenA matamAM mokSanA adbhuta sAcA sAdhana to samyagdarzana, samyajJAna ane 1 juo prakaraNa 7, pR. 428-429 Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1 : kathA-saMvAda 451 samyakucAritra che. A vastra viSayaka parivartananuM kAraNa paNa pUrvavata che. kezi : tamArA upara AkramaNa karanArA zatruone ke jenI vacce tame rahelA cho tene tame jANo cho ? tame temane kevI rIte jItyA ? gautama : hA, e zatruone jANuM chuM. te aneka zatruomAMthI sahuthI pahelAM meM avazIkRta AtmArUpI eka pradhAna zatrune vazIkRta AtmA dvArA jItyo. te pachI kaSAya, Indriya, nokaSAya Adi anya aneka zatruone kramAnusAra jItyA. kezi : saMsAramAM ghaNA jIvo pAzabaddha che to tame kevI rIte pAzamukta thayA ? gautama saMsAramAM rAgadveSarUpI bhayaMkara snehapAza che. te pAzone yathAnyAya (jinapravacana anusAra-vItarAgatAthI) jItIne huM pAzarahita thaI rahuM chuM. kezi : hRdayamAM utpanna thayela viSa-latAne tame kevI rIte ukhADI ? gautama pariNAme bhayaMkara phaLavALI tRSNArUpI eka latA che. te latAne yathAvAya (nirlobhatA dvArA) jaLamULathI kheMcIne huM tenA viSaphaLabhakSaNathI mukta thayo chuM. kezi H zarIramAM prajavalita agnine kevI rIte zAnta karyo ? gautama : kaSAyarUpI agnionuM jinendrarUpI mahAmevathI utpanna zrutajJAnarUpI jaLadhArAthI niraMtara siMcana karavAthI te mane dajhADatA nathI. kezi H sAhasika, duSTa ane bhayaMkara azva upara beThelA tame sanmArgamAM kevI rIte sthira rahyA cho ? gautama : dharmazikSA tathA dhRtarUpI lagAma dvArA huM manarUpI duSTa azvane kAbumAM rAkhuM chuM ane tethI unmArge na jatAM sanmArge ja sthira rahuM chuM. kezi : saMsAramAM aneka unmArga hovA chatAM tame sanmArgamAM kevI rIte sthira rahyA cho ? gautama unmArga ane sanmArgane sArI rIte jANuM chuM. tethI sanmArgamAMthI bhraSTa thato nathI. jinendrano mArga sanmArga che ane bAkInA badhA unmArga che. Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana kezi : vipula jaLapravAhamAM vahetAM prANIo mATe zararUpI beTa kayo che ? gautama : jarA-maraNarUpI jaLapravAhamAM DUbatAM prANIo mATe zarArUpa ane saMsArarUpI samudranI vacce Avelo eka uttama beTa che ane tenuM nAma che dharma. tyAM mahAna jaLapravAnI jarA paNa gati nathI. 452 kezi : mahApravAhavALA samudramAM viparIta vahetI (taratI) nokA upara savAra thaIne tame sAme pAra (kAMThe) kevI rIte jazo ? gautama H je naukA chidrarahita (nirAsava-jalAgamathIrahita) hoya che te kAMThe pahoMce che. huM chidrarahita naukA upara savAra thayo chuM tethI kAMThe pahoMcIza. ahIM zarIra naukA che, jIva nAvika che, saMsAra samudra che, karma jaLa che ane mukti kinAro che. kezi : ghaNAM ya prANIo ghora aMdhakAramAM rahelAM che. temane koNa prakAza Apaze ? gautama : mithyAtvarUpI ajJAnAndhakAramAM rahelAM prANIone prakAzita karanAra sarvajJa jinendrarUpI nirmaLa sUryano udaya thaI cUkyo che te temane prakAza Apaze. kezi : zArIrika ane mAnasika duHkhothI pIDita prANIo mATe zivarUpa ane bAdhArahita sthAna kayuM che ? gautama : lokAgramAM jarA-maraNarUpI samasta bAdhAothI rahita tathA zivarUpa eka sthAna che ane tene (nirvANa) siddhaloka kahevAmAM Ave che. A rIte sarvazrutapAragAmI gautama pAsethI potAnA badhA praznonA samuyuktika uttara pAmIne kezie gautamane vaMdana karyA tathA potAnI ziSyamaMDaLI sAthe mahAvIra praNIta dharmano aMgIkAra karyo . tyAM upasthita janamedanIe baMnenI 1 pArzvanAtha ane mahAvIranA ziSyo vacce thayela A prakAranA parisaMvAdono ullekha anya Agama-graMtho ane TIkA-graMthomAM paNa maLe che. juo - AcArya tulazI. u. bhAga 1, pR. 299-300 Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1 : kathA-saMvAda 453 stuti karI. A milana pachI baMne maharSio vacce tyAra bAda paNa meLApo thayA ane temA sUtrArthano nirNaya ane ratnatrayano utkarSa thayelo. Ama, A parisaMvAdamAM bAra prazno pUchAyA jemAM prAraMbhanA be prazno mukhya che ane te ja A parisaMvAdanA kAraNarUpa che. bAkInA badhA prazno ane uttaro upasthita janatAnA kalyANa mATe pratIkAtmaka rUpaka alaMkAranI zailImAM prastuta karavAmAM AvyA. A parisaMvAdamAM je mahattvapUrNa vAtono saMketa maLe che te A pramANe che : 1 koI paNa bAbatamAM matabheda thAya tyAre arasaparasa maLIne tenuM samAdhAna zodhavuM ane durAgraha karyA sivAya sAcA mArgane anusaravo. 2 bAhyavezabhUSA vagere upara vizeSa dhyAna na detAM, aMtaraMga zuddhinA sAdhanabhUta ratnatrayanI ArAdhanA karavI. 3 potAnA AtmAne saMyamita rAkhavo. 4 jyeSThakuLanuM dhyAna rAkhavuM. 5 atithino yogya rIte satkAra karavo. 6 anumati maLyA sivAya prazna na pUchavA. 7 samucita javAba maLe tyAre tenI prazaMsA karavI. 8 paristhiti anusAra dharmamAM parivartana karavuM. 9 zvetAMbara-digaMbara matabhedano ahIM saMketa maLe che 10 pArzvanAtha ane mahAvIranA dharmopadezano bheda jovA maLe che. Indra-nami saMvAda devalokamAMthI mUta thaI rAjA namie mithilA nagarImAM janma lIdho. rANIo sAthe devaloka sadaza AnaMda meLavIne jyAre tene eka divasa jAtismaraNa thayuM tyAre teNe potAnA putrane rAjyabhAra soMpI dIdho ane pote dIkSA levA nIkaLyA. te samaye samagra nagaramAM zoka chavAyo. te samaye devAdhipati Indra brAhmaNanuM rUpa dhAraNa karIne AvyA ane saMyamanI daDhatA aMge kasoTI karavA temaNe namine 1 u. adhyayana 9. Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlanA prazno pUchaLyA. rAjAe paNa badhA praznonA adhyAtmapradhAna sayuktika javAbo ApyA. Indra H Aje mithilAmAM kolAhala zA mATe che ? nami H Aje mithilAmAM zItala chAyA, patra-puSpa ane phaLAdithI yukta (aneka guNa saMpanna) manorama caityavRkSa (rAjarSinami), vAyu (vairAgya)nA vegathI paDI gayuM che. (pote gRhatyAga karela che). tethI tenA (vRkSarUpa rAjAnA) Azrita jIvo (pakSI-prANI) ni:sahAya thaI svArthaviSayaka vilApa karI rahyA che. temAM mAro koI doSa nathI. Indra : tamArAM aMtaHpura vagere agnithI saLage che chatAM tame e bAju dhyAna kema ApatA nathI ? namiH sarvavirata sAdhune mATe kaMI priya ke apriya nathI. tethI AtmAnuprekSI huM evA upara dhyAna zA mATe ApuM ? Indra : kSatriya dharmAnusAra tamArI prajAnI rakSA karavA mATe prAkAra, gopura, aTAriyo, khAI vagere banAvIne dIkSA lyo. nami : karmazatruthI potAnI jAtane surakSita rAkhavA mATe meM AdhyAtmika taiyArIo karI lIdhI che. IndraH mahela vagere banAvarAvIne pachI dIkSA levI joIe. nami : saMzayALu vyakti ja mArgamAM mahela vagere banAve che. saMsAramAM sthAyI nivAsa na hovAthI huM sthAyI nivAsabhUta mokSamAM ja mahela banAvIza. Indra : corothI nagaranI rakSA karIne dIkSA levI joIe. nami : ghaNIvAra cora bacI jAya che ane corI na karanAra pakaDAya jAya che. tethI krodhAdi sAcA corone sajA karavI ucita che. Indra : namaskAra na karanArA rAjAone jItI dIkSA levI joIe. namiH hajAro subhaTone jItavA karatAM avazIkRta eka AtmAne jItavo e sarvotkRSTa vijaya che ane te ja sukha che. InTa : yajJa karAvI, dAna daI, bhoga bhogavI dIkSA levI joIe. nami : dasa lAkhanA godAna karatAM saMyama zreSTha che tethI te saMyamane dhAraNA karavo ucita che. 1 juo - prakaraNa 7, pR. 395-396. Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1 : kathA-saMvAda 455 IndraH gRhasthAzrama choDI sanyAsAzramamAM javuM yogya nathI. nami : sarvaviratirUpa zramahAdIkSA karatAM caDiyAto koI dharma nathI. Indra : kozavRddhi karyA pachI dIkSA levI joIe. nami : anaMta dhana prApta karyA chatAM lobhInI IcchAo zAMta paDatI nathI. tethI dhanasaMgraha karavAnuM zuM prayojana ? Indra : asata ane aprApta bhogonI lAlasA karatAM meLavelA adbhuta bhogone tyAgavA ucita nathI. nami : kAma-bhogonI lAlasAthI meM meLavela bhogone choDyA nathI kAraNa ke enI IcchA mAtra durgatinuM kAraNa che. A rIte brAhmaNa veSadhArI Indra rAjA naminI zramaNa dharmamAM daDha AsthA joI potAnuM vAstavika rUpe pragaTa karyuM ane madhura vacanothI rAjA naminA AzcaryakArI guNonI stuti karatAM karatAM tene vaMdana karyA. Indra devalokamAM gayo ane nami vadhAre namra banyo. pachIthI namie zramahAdIkSA lIdhI ane nirvANa padane meLavyuM. A parisaMvAdamAMthI nIcenI mahattvapUrNa bAbato upara prakAza paDe che ? 1 zramaNadharma e gRhasthAzramamAMthI karavAmAM Avela palAyana nathI. 2 dIkSArthIe gRha-kuTuMbanI ciMtA na karavI. 3 avazIkRta AtmA upara meLavela vijaya sahuthI moTo che. 4 saMsAranA viSayabhoga viSaphaLa jevA che. te anaMtanI saMkhyAmAM maLe to paNa sukha ApatA nathI. 5 zramaNadharmanI zreSThatA ane tenuM prayojana vyakta thAya che. 6 ahIM dIkSArthInA manamAM utpanna thanAra aMtarlaeNnDanuM saphaLa citraNa thayela 7 ahIM sahetuka praznonA evA ja sahetuka uttaro ApavAmAM AvyA che tethI evA praznonA uttara e rIte ApavA joIe. citta-saMbhUta saMvAda : citta ane saMbhUta nAmanA be cAMDALo hatA. te baMne marIne deva thayA. te baMnemAMthI saMbhUtano jIva devalokamAMthI mUta thaI kAMpilya nagaramAM rANI cUlaNInA 1 u. adhyayana 13. Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 uttarAdhyayana-sUtra H eka parizIlana garbhadvArA brahmadatta cakravartI tarIke AvirbhAva pAmyo ane cittano jIva purimatAla nagaramAM eka vizALa zreSThInA kuLamAM janmyo. cittano jIva dharmanuM zravaNa karI sAdhu banyo paraMtu saMbhUtano jIva (brahmadatta) bhogomAM Asakta rahyo. saMyogavaza cittamuni eka divasa grAmAnugrAma pharatA kAMDilya nagaramAM padhAryA. tyAM eka bIjAne joI temane jAtismaraNa thayuM. tyAra pachI saMbhUtanA jIva brahmadatta cakravartI potAnA pUrvajanmanA bhAI cittamunino satkAra karIne bolyA : saMbhUta (brahmadatta) : paraspara prema dharAvanAra ApaNe baMne bhAI pUrvabhavomAM kramazaH dazArNA dezamAM dAsarUpe, kaliMjara parvata upara mRgarUpe, mRtagaMgAnA kAMThe haMsarUpe, kAzImAM cAMDAlarUpe ane devalokamAM devarUpe eka sAthe janmelA pachI A chaThThA bhavamAM ApaNe kema vikhUTA paDI gayA ? citta (cittamuni) : he rAjA, ApaNe baMne sarakhA karma karavAne kAraNe pAMca bhava sudhI to eka sAthe janmyA paNa A chaThThA bhavamAM vikhUTA paDI gayA kAraNa ke teM cAMDAla tarIkenA bhavamAM je puNya karma karelAM te bhogonI abhilASAne kAraNe karelAM eTale ke azubha nidAnapUrvaka karelAM ane meM abhilASArahita (nidAnarahita) thaIne karelAM. A kAraNe eka sarakhAM karma karavA chatAM ApaNe baMne bhAIo A bhavamAM vikhUTA paDyA. saMbhUta H huM pUrva bhavanA puNyakarmonuM zubha phaLa sarva prakAre bhogavuM chuM. zuM tame e ja pramANe anubhava karo cho ? cittaH mane paNa tArI jevo ja samajI le. huM eka mahA artha dharAvatI gAthA sAMbhaLI pravrajita thayo chuM. saMbhUta he bhikSu ! A mAruM ghara sarva prakAre samRddha che. te paNa yatheccha teno upabhoga kara. bhikSAcaryA to khUba kaThina che. citta : he rAjA ! saMsAranA badhA kSaNika bhogo kSaNika ane sukhAbhAsarUpa che. dIkSAmAM e karatAM anekagaNuM Arthika sukha che. tuM paNa mArA jevo banI jA. saMbhUta he muni ! huM paNa ApanI jema ja samajuM chuM paNa cAMDAla tarIkenA bhavamAM (hastinApuramAM rAjAnA ezvaryane joIne) karavAmAM Avela nidAnabaMdhane Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1 : kathA-saMvAda 457 kAraNe vastuthatine jANato hovA chatAM huM kAdavamAM phasAyela hAthI kAMThAne joyA chatAM jema bahAra nIkaLI zakato nathI tema kAmabhogone choDI zakato nathI. citta H jo tuM bhogone tyAgavAmAM asamartha ho to dayA vagere sArA karmo kara jethI tane devatvanI prApti thAya. A rIte nehavaza kalyANanI bhAvanAthI ApavAmAM Avela sadupadezano brahmadatta upara jarAya prabhAva na paDyo tyAre munie pharIthI kahyuM, "tArI bhogone choDavAnI IcchA nathI. tuM AraMbha ane parigrahamAM Asakta che. meM vyartha ATalo pralApa karyo. have huM jAuM chuM." tyAra bAda brahmadatta bhogonI AsaktithI anuttara (sAtamA) narakamAM gayo ane kAma-bhogathI virakta cittamuni anuttara siddhagati (mokSa)ne pAmyo. A parisaMvAdamAM uparathI nIce mujabanI bAbato upara prakAza paDe che. 1 jo koI vyakti sAdhu na banI zake to teNe gRhasthAdharmanuM pAlana karavuM. 2 je grahaNa kare tene ja upadeza Apavo joIe. 3 karmanI vicitratA jovA maLe che. 4 nidAnabaMdhanuM pariNAma kharAba hoya che. 5 viSaya-bhogo asAra che. mRgA putra ane mAtA-pitA saMvAda : sugrIva nagaramAM balabhadra rAjA rAjya karato hato. tenI paTarANInuM nAma mRgAvatI hatuM. teno eka priya putra nAme balazrI, mRgAputra tarIke jANIto thayo. te suramya mahelomAM rANIonI sAthe deva sadaza bhogo bhogavato hato ane dararoja prasannacittavALo jaNAto hato. eka divasa jyAre te ratnajaDita mahelamAM beTho beTho jharukhAmAMthI nagara tarapha najara pheMkato hato tyAre teNe acAnaka eka saMyata sAdhune joyA. tene animeSa dRSTithI joI tene vicAra thayo ke meM pahelAM paNa kyAreka AvuM rUpa joyela che. pachI sAdhu-darzana tathA 1 u. athyayana 19 Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana pavitra ciMtanathI tene jAtismaraNa thayuM. jAtismaraNa thatAM tene potAnA pUrvabhavanA zramaNapaNAnuM smaraNa thayuM ane te ja vakhate tenuM aMtaHkaraNa vairAgyathI bharAI gayuM. tyAra pachI te potAnA mAtA-pitA pAse jaI A pramANe kahevA lAgyoH mRgAputra : he mAtA-pitA ! meM bhogo bhogavI lIdhA che. saMsAra anitya ane duHkhothI pUrNa che. tethI have huM dIkSA levA IcchuM chuM. mAtA-pitA : samudrane hAthethI taravo jeTalo duSkara che teTalI ja dIkSA paNa kaThina che. temA hajAro guchyo apanAvavA paDe che. jema ke : jIvanaparyaMta ahiMsAdi pAMca mahAvratonuM pAlana, rAtribhojanano tyAga, zatru-mitra pratye samatA, kezaloca vagere. he putra ! tuM hajI komaLa che. tethI hajI bhogone bhogava, pachI dIkSA le je. mRgAputra : he mAtA-pitA ! Apa kaho cho te sAcuM che paNa jenI bhotika sukho mATenI tRSA zAMta thaI cUkI che tene mATe kazuM kaThina nathI. e uparAMta, meM pUrvabhavamAM pratyakSa dazyamAna duHkho karatAM aneka gaNAM vadhAre nArakIya duHkho bhogavyAM che. mAtA-pitA : he putra ! jo tArI evI ja IcchA hoya to pravrajyA le paNa eTaluM dhyAnamAM rAkhaje ke pravrujita thayA pachI rogono IlAja karAvavAmAM Avato nathI ane e paristhiti khUba ja kaThina che. mRgAputra : he mAtA-pitA ! Apa je kaho cho te sAcuM che paNa haraNa rogAdino IlAja karAvyA vagara ekaluM ja aneka sthaLoethI khAna-pAna le che, aneka sthaLe rahe che ane gocarI dvArA jIvana pasAra kare che, sAdhu paNa ema ja kare che. tethI ApanI pAsethI dIkSA mATe anumati IcchuM chuM. -pitA : tane jema AnaMda thAya tema ja kara. mAtA A rIte mAtA-pitA dvArA aneka prakAre pralobhita karavAmAM Avyo chatAM mRgAputra saMyamamAM dRDha rahyo ane mAtA-pitAne prabodhita karI teNe dIkSA lIdhI. pachI aneka varSo sudhI kaThora zramaNAdharmanuM pAlana karI samAdhimaraNapUrvaka teNe mokSa prApta karyo. Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1H kathA-saMvAda 4pa9 A parisaMvAdamAM nIce jaNAvela viSayonI carcA karavAmAM AvI che ? 1 viSayAsakta jIvone ja pravajyA kaThina lAge che, bIjAne nahIM. 2 mRgacaryA (sAdhvAcAra) kaThora che paNa tenuM phaLa mokSa che. 3 saMsAranA duHkha ane tenI asAratA 4 badhA jIvone aneka prakAranA bhogono sukha-du:kharUpa anubhava. zreNika-anAthI saMvAda magadha dezanA rAjA zreNika pAse pracura mAtrAmAM ratno hatAM. eka vAra te vividha prakAranA puSpo tathA phaLothI yukta nandanavana jevA ramaNIya maMDikukSa nAmanA udyAnamAM vihArayAtrAe gayo. tyAM pharatAM pharatAM teNe eka dhyAnastha saumya AkRtivALA munine joyA. temanAmAM rUpa, lAvaNya, saumyatA, nirlobhatA ane bhogothI anAsakti jevA aneka durlabha guNone eka sAthe rahelA joI rAjAne navAI lAgI. "anAthI" nAmathI prasiddha te muni pratye AkarSAyelA rAjAe muninA caraNomAM vaMdana karyA. pachI muninI bahu pAse paNa nahIM ane bahu dUra paNa nahIM evA sthAne besI rAjAe hAtha joDI kahyuM : zreNika rAjA he Arya ! viSaya-bhogo bhogavavA yogya A yuvAvasthAmAM Apa zA mATe pravRjita thayA cho ? anAthImuni mahArAja ! huM anAtha chuM. mAro koI nAtha (svAmI, rakSaka) nathI. koI dayALu mitra ke baMdhu paNa nathI. tethI pravrajita thayo chuM. rAjA (hasIne) : ApanA jevA saubhAgyazALI vyaktino koI nAtha nathI e bAbata kevI rIte saMbhave ? he bhadanta ! huM AjathI tamAro nAtha banuM chuM. have tame yatheccha durlabha bhogo bhogavo. muni : he magadhAdhipa ! tame khuda anAtha cho tethI tame mArA ke bIjAnA nAtha kevI rIte thaI zako ? rAjA (muninAM azrutapUrva vacano sAMbhaLI khUba ja navAI pAmatA)H mArI pAse badhA prakAranA utkRSTa bhoga sAdhano che chatAM huM anAtha kaI rIte ? he 1 u. adhyayana 20 Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 uttarAdhyayana-sUtra H eka parizIlana bhadanta ! Apa mithyA bolavuM baMdha karo. muni he rAjA ! tuM meM prayojela "anAtha" ane "sanAtha' zabdono sAco artha jANato nathI. tethI dhyAnapUrvaka mArA pUrvavRttane sAMbhaLa. dIkSA lIdhI te pahelAM huM apAra dhanasaMpattivALA mArA pitAnI sAthe kauzAMbI nagarImAM raheto hato. eka vAra mane asahya cakSuroga thayo. te roga maTADavA mATe advitIya cikitsAcAryoe badhA prakAre mArI cikitsA karI paNa teo mArA rogane dUra karI zakyA nahIM, pitAe khUba ja rakama kharcA paNa teo mArA rogajanya duHkhane dUra karI zakyA nahIM. raDatI mAtA, bahena, patnI vagere saMbaMdhIjano paNa mane du:khamAMthI mukta karI zakyA nahIM. A mArI anAthatA che. Ama aneka prakAranA prayatno karyA chatAM jyAre mAro roga dUra na thayo tyAre meM eka divasa saMkalpa karyo ke jo huM A rogathI mukta thaIza to sAdhu banI jaIza. Avo saMkalpa karI huM sUI gayo. jema jema rAtri pasAra thaI tema tema roga zAMta thato gayo ane prAta:kALe huM saMpUrNa rIte svastha thaI gayo. saMkalpa anusAra meM paNa mAtA-pitA pAsethI anumati laI pravajyA lIdhI. tyArathI huM mAro ane bIjAno nAtha banI gayo chuM. A mArI sanAthatA che. jeo AtmAne saMyamita karI zramaNadharmanuM samyaka pAlana kare che teo sanAtha che ane jeo zramaNA hovA chatAM viSayAsakta rahe che ane dharmanuM vidhipUrvaka pAlana karatA nathI teo anAtha che." rAjA (sanAtha ane anAtha viSayaka A azrutapUrva artha sAMbhaLI prasanna thatAM hAtha joDIne) : he bhagavAna ! Ape mane anAtha ane sanAtha e be zabdonA yogya artha samajAvyA. Apano manuSyajanma saphaLa thayo che. Apa sanAtha ane sabAMdhava cho. eTaluM ja nahIM Apa to nAthanA paNa nAtha cho. huM ApanA dvArA dharmamAM anuzAsita thavA IcchuM chuM. meM Apane bhogo mATe nimaMtraNa ApIne tathA prazno pUchI Apano aparAdha karyo che te badala kSamA Apo. A pachI rAjA potAnA baMdhujano sAthe dharmamAM dIkSita thayo ane munine vaMdana karI pAcho pharyo. muni paNa nirmohI bhAve anyatra vihArArthe gayA. Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1 : kathA-saMvAda 461 A rIte A parisaMvAdamAM anAtha zabdanI khUba ja rocaka ane saTIka vyAkhyA prastuta karavAmAM AvI. e parathI nIce jaNAvela bAbato paNa prakAza pADe che : 1 dharmAcaraNathI yukta vyakti sanAtha che ane dharmahIna anAtha che. ra dhanAdithI koI sanAtha thatuM nathI. 3 bAhyaliMga karatAM AvyaMtara zuddhinI pradhAnatA. 4 vinIta vyaktinuM svarUpa 5 svalpa aparAdha mATe paNa kSamAyAcanA. ISakArIya AkhyAna ? devalokanA eka ja vimAnamAM rahenArA cha jevo avaziSTa (bAkI rahela) puNya karmono upabhoga karavA mATe ISakAra nagaramAM utpanna thayA. te ja jIvo A pramANe hatA : 1 purohita, 2 purohitanI patnI yazA, 3-4 purohitanA be putro, 5 rAjA vizAlakIrti (ISakAra) ane 6 rAjAnI patnI rANI kamalAvatI. saMyogavaza eka divasa purohitanA baMne putrone jAtismaraNa thayuM ane temanuM aMta:karaNa vairAgyanI bhAvanAthI sabhara thayuM. te pachI te baMne dIkSA mATe anumati levA mAtA-pitA pAse jaIne A pramANo kahevA lAgyA : putraH A jIvana vinothI bhareluM ane duHkhamaya che. amAruM AyuSya khUba alpa che. amane gharamAM AnaMda maLato nathI. mATe dIkSArthe anumati Apo. pitA : putra vagara sadgati maLatI nathI ema vedavid brAhmaNo kahe che. tethI prathama vedanuM adhyayana karo. brAhmaNone bhojana Apo. strIo sAthe AnaMda karo. saMtAna utpanna karo. pachI dIkSA lejo. putraH vedAdhyayana, brAhmaNa-bhojana, vagere rakSA karatAM nathI. e uparAMta viSaya-bhogo kSaNika sukharUpa ane anarthonI khANarUpa che. 1 u. adhyayana 14. Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana pitA : mANaso je meLavavA mATe tapa kare che te pracura dhana, strIo vagere tamane maLela ja che to pachI dIkSA levA mATenuM zuM prayojana che ? putra H pitAjI ! tArUpI dharmadhurA dhAraNa karanArane dhanadinuM zuM prayojana hoya ? ame to guNasamUhane dhAraNa karavA mATe dIkSA levAnI IcchA rAkhIe chIe. pitA : he putro ! je prakAre avidyamAna evo agni araNimAMthI, dhI dUdhamAMthI, tela talamAMthI utpanna thAya che te rIte avidyamAna jIva paNA zarIramAMthI utpanna thAya che ane zarIra naSTa thatAM nAza pAme che. putra H jIva amUrta svabhAvano hovAthI mUrta Indriyo dvArA joI zakAto nathI. amUrta hovAthI te nitya paNa che. te utpanna paNa thato nathI ane te nAza papA pAmato nathI. te bAbatanuM samyak jJAna na hovAthI ame atyAra sudhI gharamAM rahI pApa karmo karyA. tethI have vilaMba karavo ucita nathI. pitA : A loka konAthI pIDita che ? konAthI gherAyela che ? ane amoghA koNa che ? e jANavA huM utsuka chuM. putra H A loka mRtyuthI pIDita che, vRddhAvasthAthI gherAyela che, ane rAtri amoghA che, dharma karanAranI badhI rAtrio saphaLa che ane adharma karanAranI badhI rAtrio asaphaLa che. pitA : pahelAM to ApaNe badhA gRhastha-dharmanuM pAlana karIe pachI dIkSA laIzuM. putra : jene mRtyu sAthe maitrI hoya, je bacI zake evo hoya, ane jene vizvAsa hoya ke pote maravAno nathI te ja AvatI kAlano vicAra kare. ame baMne to Aje ja dIkSA laIzuM. A rIte purohitanA baMne putro jyAre potAnA vicAramAMthI na DagyA tyAre teNe paNa putrahIna tarIkenI dayanIya sthitino vicAra karI dIkSA levA vicAryuM ane potAnI patnIne kahevA lAgyo : purohita : he vAsiSThI ! have mAro bhikSAcaryAno samaya AvI pahoMcyo che kAraNa ke zAkhAvihIna vRkSanI jema putravihInanuM gharamAM rahevuM nirarthaka che. Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1 : kathA-saMvAda 463 vAsiSThI : upalabdha evA A pracura mAtrAnA bhogo bhogavI lIdhA pachI dIkSA laIzuM. purohita : ApaNe bhoga bhogavI lIdhA. AyuSya kSINa thatuM jAya che tethI have huM saMyama dhAraNa karavA mATe bhogo choDavA IcchuM chuM. vAsiSThI : hajI mArI sAthe AnaMda karo. kayAMka evuM na thAya ke pratisrotamAM taratA vRddha haMsanI jema dIkSA lIdhA pachI baMdhuone yAda karIne pastAvo karavo paDe. purohita : jyAre putroe nirmamabhAve bhogone choDI dIdhA che tyAre huM paNa temane kema na anusaruM ? A rIte putra ane patino daDha nizcaya joI vAsiSThI paNa vicAre che ke jema kreca pakSI jALa bhedIne UDI jAya che tema ja mArA putro ane patideva jaI rahyA che. to huM paNa emanuM anugamana kema na karuM? Ama vicArI te paNa teone anusare che. A rIte purohite saparivAra dIkSA lIdhI tethI te dezanA rAjA ISakAre rAjadharmAnusAra tenA dhanane levA IcchA vyakta karI tyAre rANI kamalAvatIe kahyuM, "jema vamana padArthane khAnAranI koI prazaMsA karatuM nathI tema ja brAhmaNanA tyajelA dhanane lenAranI paNa prazaMsA thaze nahIM. dhanathI tRpti paNa thatI nathI ane rakSaNa paNa maLatuM nathI. rakSaNa karanAra to eka mAtra dharma ja che. tethI dharmanuM AcaraNa karavuM ucita che." Ama vividha rIte kamalAvatIe samajAvyuM tyAre rAjAe paNa potAnI patnI sAthe dIkSA laI lIdhI. aMte zramadharmanuM pAlana karI chaye jIva mukta thayA. A parisaMvAda nIce jaNAvela bAbato para prakAza pADe che : 1 viSayabhogonI asAratA ane du:kharUpatA. 2 vedAdhyayana, brAhmabhojana, putrotpatti vagere rakSaka nathI. rakSaka ekamAtra dharma che. 3 tapanuM prayojana bhoga-prAptinuM nathI paNa guNa dhAraNa karavAnuM che. 4 AtmAnI siddhi ane tenI ajarA-amaratA. 5 AvatI kAlanI te ja rAha jue ke je mRtyuthI bacI zakato hoya. Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlanA 6 putranA abhAvamAM mAtA-pitAnI dayanIya sthiti. 7 parityakta dhananuM grahaNa ane vamita padArthonuM bhakSaNa sarakhA che. 8 binavArasI dhanano adhikArI rAjA che. 9 zramadharmanA aMgIkAranuM phaLa. harikezibala AkhyAna : harikezibala munino janma cAMDALa kuTuMbamAM thayo hato. emaNe jena zramaNA banI ugra tapa karyuM. tapanA prabhAvathI eka titkavRkSavAsI yakSa emanI sevA karavA lAgyo. temano raMga kALo hato. ugra tapa karavAthI temanuM zarIra kRza thaI gayuM hatuM ane vastrAdi upakaraNo jIrNa-zIrNa tema ja malIna thaI gayAM hatAM. temanuM rUpa vikarALa hatuM chatAM tapanA prabhAvathI teo tejavI lAgatA hatA. eka samaye bhikSA mATe teo yajJamaMDapamAM gayA. tyAM ajitendriya ane ajJAnI brAhmaNoe halakI jAtinA temane AvatA joI niMdAyukta vacano kahyAM : brAhmaNa H he jugupsita rUpavALA ! tuM koNa che ? zA mATe ahIM Avela che ? ahIM kema Ubho che ? ahIMthI dUra jato rahe. (te vakhate pelA yakSe muninA zarIramAM praveza karyo) yakSa (muninA zarIramAM chUpAIne) huM dhanAdinA saMgrahathI virata saMyamI zramaNA chuM. bhikSAtra prApta karavA ahIM Avela chuM. Apa ghaNuM bhojana vaheMcI rahyA cho tethI bAkI rahela anna mane paNa Apo. brAhmaNa ? A bhojana mAtra brAhmaNo mATe che. ame tane kaMI nahIM ApIe. ahIM kema Ubho che ? yakSa H jema kheDUta sArI upajanI AzAthI UMcInIcI badhI jagAe bI vAve che tema ja puNyAbhilASI tame mane anna Apo. A puNyakSetra che. ahIM Apela dAna vyartha nahIM jAya. brAhmaNa : puNyakSetra to zreSTha jAti ane vidyAthI yukta brAhmaNa ja che. yakSaH krodhAdi karanArA brAhmaNa pApakSetra che. teo vedonuM paThana bhale karatA hoya paNa tenA arthane samajatA nathI. badhA kuTuMbomAM bhikSA mATe janAro zramaNA ja puNyakSetra che. 1 u. adhyayana 1ra. Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1 : kathA-saMvAda 465 brAhmaNa : he nirprantha ! bakavAsa na kara. A anna bhale nAza pAme paNa tane te nahIM ApavAmAM Ave. yakSa : jo jitendriya evA mane A anna nahIM Apo to A yajJathI tamane zo lAbha maLaze ? tyAra pachI brAhmaNanI AjJAthI tenA ghaNA ziSyo munine mAravA lAgyA. A joI rAjA kaulikanI putrI bhadrA (brAhmaNanI patnI) ziSyone zAMta pADatAM bolI : 'A RRSi ugra tapasvI tathA brahmacArI che. e rAjAo ane Indra vagerethI paNa pUjita che. eka vAra devatAnI preraNAthI svayaM mArA pitAe mane tene soMpI paNa teNe mane manathI paNa IcchI nathI. e aciMtyazakti dhAraNa kare che. temano tiraskAra karavAthI teo tamane badhAne to zuM samagra saMsArane paNa bALI nAkhavA samartha che. jo tame jIvana ane dhananI abhilASA rAkhatA ho to emanA zaraNe jaI mAphI mAMgo.' A daramyAna, muninI sevA karanAra yakSe potAnA sAthIo sAthe maLIne ziSyone khUba prahAro karyA. A badhuM joI te brAhmaNe bhadrA sAthe muni pAse jaI mAphI mAMgI. temaNe kahyuM : 'he bhanna ! mUDha bALakoe ajJAnavaza thaI Apano aparAdha karyo che to kSamA karo. muni koI upara krodha karatA nathI ane teo haMmezA prasanna rahe che. ApanA badhAM aMgo pUjanIya che. A puSkaLa anna-pAnanuM grahaNA karI amArA upara anugraha karo.' A sAMbhaLI muni bolyA, 'mArA manamAM pahelAM paNa koI dveSa na hato, atyAre paNa nathI ane pachI paNa nahIM hoya. kumArone jeNe mAryA che te mArI sevA karanAra yakSanuM kAma che.' pachI munie eka mAsano upavAsa karI tenA upara anugraha karavAnI IcchAthI anna-pAnanuM grahaNa karyuM. A joI devoe puSpavRSTi karI ane 'AzcaryakArakadAna' evA udgAro sAthe vAjiMtravAdana karyuM. pachI munie brAhmaNonA kalyANa mATe bhAvayajJanuM vyAkhyAna ApyuM. A kathAnaka uparathI nIcenI bAbato jANavA maLe che. 1 zreSTha jAtimAM janma maLavo e zreSThatAnuM sUcaka nathI paNa karmathI zreSThatA prApta thAya che. Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana 2 tapasvano mahimA. 3 dAnanuM mAhAtma ane dAnane mATenA supAtra vyakti. 4 bhAvayajJanI zreSThatA. pa muninuM svarUpa. jayaghoSa-vijayaghoSa AkhyAna ? jayaghoSa ane vijayaghoSa nAmanA be vidavid brAhmaNo hatA. temAMthI jayaghoSa zramaNA banI gayo ane vijayaghoSa vaidika yajJo karato vArANasImAM rahevA lAgyo. eka samaye IndriyanigrahI ane karma vinAzaka yamayajJane karanAra mahAyazasvI jayaghoSa-zramaNa prAmAnugrAma pharatAM pharatAM vArANasImAM AvI pahoMcyA. tyAM te zaheranI bahAra pAka (jIvarahita) zadhyA ane saMstAraka laI "manorama" udyAnamAM rokAyA. te samaye tyAM vijayaghoSa vaidika yajJa karI rahyo hato. jayaghoSa muni eka mAsanA anazana tapanA pAraNAM karavA vijayaghoSanA yajJamaMDapamAM gayA. tyAM pahoMcyA tyAre yajJakartA vijayaghoSe kahyuM : vijayaghoSa H he bhikSu ! huM tane bhikSA nahIM ApuM. tuM bIje jaIne bhikSA mAMga. A yajJAnna to mAtra vedavid, yajJavid, jyotiSAMgavidda, dharmazAstravid ane sva-parakalyANakartA mATe ja che. jayaghoSa (vijayaghoSanuM kalyANa karavA mATe, nahIM ke anna-pAnAdinI abhilASAthI samatApUrvaka) : Apa loko vedAdinA samyaka arthane jANatA nathI. jo jANatA ho to kaho. vijayaghoSa (uttara ApavAmAM asamartha thatAM hAtha joDIne) Apa jAte ja vedAdino sAco artha jaNAvo. A sAMbhaLI jayaghoSa munie vedonuM mukha, yajJonuM mukha, nakSatronuM mukha, dharmonuM mukha, sva-parano kalyANakartA, sAcA brAhmaNanuM svarUpa, bAhyaliMga karatAM AtyaMtara liMganI zreSThatA, janmathI jAtivAdanuM khaMDana, karmathI jAtivAdanI sthApanA, vagere vividha viSayonuM spaSTIkaraNa karyuM. 1 u. adhyayana 25. Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1 : kathA-saMvAda 467 vijayaghoSa (prasanna thaI) : Ape mane brAhmaNatvanuM yathArtha svarUpa samajAvyuM. Apa vedavidda, yajJavid, jyotiSAMgavid, dharmavi, tathA svaparakalyANakartA cho. he bhikSu zreSTha ! Apa mArA upara anugraha karI yajJAnna svIkAro. jayaghoSa : bhikSA mAgavI e ja mAruM prayojana nathI. tuM saMsArarUpI sAgarane tarI javA mATe munidharmano svIkAra kara. A pachI vijayaghoSa paNa pravrajita thayo ane baMnee saMyama ane tapanI ArAdhanA karI mokSa prApta karyo. A AkhyAna uparathI nIcenI bAbato para prakAza paDe che ? 1 sAcA brAhmaNanuM svarUpa. 2 vedAdinuM mukha. 3 janmathI jAti karatAM karmathI jAtimAM mAnavuM zreSTha che. 4 bAhya zuddhi karatAM AMtarika zuddhinI zreSThatA. pa vaidika dravyayajJa karatAM yamayajJanI zreSThatA. 6 anukULa tathA pratikULa paristhitiomAM muni-dharma samatA. 7 muninA upadezanuM prayojana-parakalyANa. rAjImatI-nemi AkhyAna : zauryapura nagaramAM rAjA vasudeva ane rAjA samudravijaya rAjya karatA hatA. vasudevane be patnI hatI rohiNI ane devakI. A baMne patnIothI kramaza: be putro thayA: rAma (balarAma) ane kezava (kA). rAjA samudravijayanI patnInuM nAma zivA hatuM. tenA eka putranuM nAma ariSTanemi hatuM ane bIjAnuM nAma rathanemi hatuM. te samaye dvArakApurImAM bhogarAja (ugrasena) rAjya karato hato. tenI putrInuM nAma hatuM rAjImatI. te rAjakanyAomAM badhAM zreSTha lakSaNothI yukta, camakatI vijaLInI prabhA jevI tejasvI, cAru rUpavALI ane suzIla hatI. samudravijayano putra ariSTanemI paNa A rIte sarvaguNa saMpanna hato. te zyAma 1 u. adhyayana 22 Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana vano hato. saMhanana "vajavRSabha" hatuM. saMsthAna "samacaturasa' hatuM. peTa mAchalInA peTa jevuM hatuM. ariSTanemi ane rAjImatI yuvAna thayAM tyAre kezave bhogarAja pAse te baMnenA vivAha aMgeno prastAva mUkyo. bhogarAjanI anumati maLatAM baMne pakSe vivAhanI taiyArIo thavA lAgI. vRSNipuMgava ariSTanemine zubha muhUrtamAM sarva auSadhiothI snAna karAvavAmAM AvyuM. kautuka ane maMgaLa kAryo paNa karavAmAM AvyA. be divya vastro (uttarIya ane adha:) paherAvavAmAM AvyA. ghareNAthI zaNagAra sajavAmAM Avyo. vAsudevanA madayukta moTA gaMdhagaja upara tene besADavAmAM Avyo. gaMdhagaja upara rahelo te mastaka upara rahela cUDAmaNinI jema suzobhita lAgato hato. tenI upara chatra ane cAmara DhoLavAmAM AvatAM hatA. tenI cAreya bAjue dazArvacakra (samudravijaya Adi daza yAdavono parivAra) zobhatuM hatuM. gaganasparzI divya vAjiMtro vAgatAM hatAM. zubha muhUrtamAM ariSTanemi varanA rUpamAM potAnA bhavanamAMthI nIkaLyA ane caturaMgiNI senA sAthe bhogarAjanA ghara tarapha temaNe prayANa karyuM. dvArakA pahoMcI temaNe pAMjarA tathA vADAomAM pUrelAM tathA bhayabhIta paMkhIo ane pazuone joyAM. dayArdU thaI temaNe potAnA mahAvatane A mATenuM kAraNa pUchyuM. mahAvate kahyuM, "A prANIone tamArA vivAhanI khuzAlImAM mANasone khavaDAvavA mATe ahIM bAMdhela che. mahAvatanA A vacano sAMbhaLI ariSTanemie vicAryuM, "mAre nimitte jo A aneka prANIone mArI nAkhavAmAM Avaze to te mAre mATe paralokamAM kalyANakArI nIvaDaze nahIM." Ama vicArI temaNe potAnA badhAM vastrAbhUSaNo utArI mahAvatane ApI dIdhAM. ane pote dIkSA levAno saMkalpa karyo. tarata ja devatA gaNA ariSTaneminA abhiniSkramaNa mahotsavane UjavavA mATe padhAryA. te pachI hajAro deva ane mANasothI gherAyelA ariSTanemie citrA nakSatramAM abhiniSkramaNa karyuM. te samaye teo ratnanirmita pAlakhImAM besI giranAra parvata para gayA. tyAM jaIne tarata ja temaNe potAnA sugaMdhI vALane hAthethI UkhADI nAkhyA. vAsudeve abhISTa siddhi mATe AzIrvAda ApyA. te pachI balarAma, kezava vagere badhA ariSTanemIne vaMdana karIne gayA. Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1 : kathA-saMvAda 469 jyAre rAjImatIe potAnA thanAra patinI pravrajyAnA samAcAra sAMbhaLyA tyAre te sUnamUna thaI gaI. pachI teNe paNa vicAryuM, "patie jene tyajI dIdhI che evI mane dhikkAra che. mAre mATepaNa pravrajyA levI Ucita che. tyAra pachI makkama nizcayavALI, dhRtimatI rAjImatIe paNa potAnA suvAsita vALane potAnA hAtha vaDe UkheDI nAMkhyA ane svayaM pravrajita thaI teNe bIjA aneka svajanone paNa pravrajita karyA. A joI vAsudeve bahuzrutA rAjImatIne paNa abhISTa siddhi mATenA zubha AzIrvAda ApyA. pravrajita thaI jyAre rAjImatI eka divasa revataka parvata tarapha jaI rahI hatI tyAre rastAmAM acAnaka varSa thavAthI te bhIMjAI gaI. varasAda ane aMdhakAra joI rAjImatIe pAse rahelI guphAmAM jaI vastro utAryA ane temane sUkavavA lAgI. A daramyAna, pahelAMthI tyAM rahelo rathanemi rAjImatIne yathAkAta (nagna) svarUpe joI gayo ane asthira cittavALo banyo. rAjImatI paNa tyAM rathanemine joI bhayabhIta thaI gaI ane dhrujatI teNe potAnA gopanIya aMgone DhAMkyA. pachI bhayabhIta rAjImatI pAse rathanemie sAMtvanA-bharyA zabdomAM praNaya nivedana karyuM. Ama rathanemine asaMyamita joI rAjImatI potAnA dehane vastrothI DhAMkatAM bolI, "jo tuM rUpamAM: vaizravaNa, lAlityamAM nalakubara ke sAkSAt Indra ho to paNa huM tane cAhatI nathI. he yaza kAmI, vamita vastune khAvA IcchanAra tane dhikkAra che. e karatAM to maravuM sAruM." te pachI teNIe baMnenA kuLanI zreSThatA vagere darzAvatAM pharIvAra kahyuM, "jo tuM strIone joI rAgabhAva prakaTa karIza to asthirAtmA (caMcaLa cittavRttivALo) banIne zramaNa banavAnA lAbhane prApta nahIM karI zake." A rIte saMyaminI rAjImatInA subhASita vacano sAMbhaLI rathanemi saMyamamAM aMkuzathI madonmata hAthInI jema daDha banyo. te pachI baMnee nilabhAve AjIvana daDha saMyamanuM pAlana karI mokSa prApta karyo. Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana A prabhAvotpAdaka AkhyAnamAMthI nIcenI bAbato para prakAza paDe che : 1 vibhinna paristhitiomAM nArInuM kartavya ane zIlarakSA. 2 rAjImatI, rathanemi ane ariSTaneminA udAtta-caritro. 3 rIti-rivAja ane rAjyavyavasthA vagerenA citro. 470 4 pazu-hiMsAmAM nimittamAtra banavAnuM pariNAma. 5 kRSNa vagere aitihAsika mahApuruSono sarvaprathama ullekha. saMjaya AkhyAna' : eka samaye devalokamAMthI cuta thaI rAjA saMjaye kAMpilya nagaramAM janma lIdho. ekavAra te azva upara ArUDha thaI caturaMgiNI senA sAthe 'kezara' udyAnamA zikAra khelavA gayo. tyAM teNe gabharAyela haraNone mAryA. te udyAnanA apkovamaMDapa (latA maMDapa)mAM tapasvI gardabhAlImuni dhyAnamagna hatA. Ama tema pharatA rAjAe pachIthI te latAMmaDapanI pAse pahelAM marela haraNo joyAM, e pachI dhyAnastha munine joyA. munine joI rAjAne bIka lAgI. teNe vicAryuM ke rasalolupa evA meM ahIMnAM haraNo mArIne munino aparAdha karyo che tethI muninA kopathI Darelo rAjA ekadama azva UparathI utaryo ane vinayapUrvaka bolyo, 'he bhagavAna ! A bAbatamAM mane mApha karo.' muni e samaye dhyAnamagna hatA. tethI teNe koI javAba na Apyo. tethI rAjAne vadhAre bhaya lAgyo. pachI rAjAe potAno paricaya ApI pharIthI vinati karI. dhyAnastha munie monano bhaMga karatAM kahyuM, 'he rAjA ! tane abhaya ho. tuM paNa bIjAne abhaya ApanAro thA. tuM zA mATe hiMsA kare che ? A saMsAra asAra ane anitya che. eka divasa tAre paNa badhuM ahIM choDIne paraloka javuM paDaze.' A rIte vividha prakAre muni dvArA samajAvavAmAM Avelo rAjA saMjaya rAjya choDIne temanI samIpe ja jInazAsanamAM dIkSita thaI gayo. eka divasa saMjayamuninA 1 u. adhyayana 18. Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1 : kathA-saMvAda saumyarUpane joI koI kSatriya munie pUchyuM : kSatriya muni : tamAruM nAma ane gotra jaNAvo. tame zA mATe muni thayA cho ? AcAryanI sevA kevI rIte karo cho ane vinIta kaI rIte banyA cho ? saMjaya muni : nAme huM saMjaya chuM. mAruM gotra gautama che. gardabhAlI muni mArA AcArya che. mukti mATe huM muni banyo chuM ane AcAryanA upadezAnusAra sevA karuM chuM tethI huM vinIta chuM. saMjayamuninA A uttarathI AkarSAIne kSatriya munie pUchyA vinA ja aneka bAbato darzAvI ane prasaMgavaza bharata, sagara vagere aneka mahApuruSonAM udAharaNo ApyAM ane jaNAvyuM ke emaNe vipula samRddhi choDIne jinadIkSA lIdhI hatI ane mokSa prApta karyo hato. A rIte A AkhyAna nIcenI bAbato upara prakAza pADe che : 1 dIkSA levAnuM pariNAma - mukti 2 saMsAranI asAratA 3 hiMsAvRttino tyAga 4 abhayadAtA banavuM. 1 u. adhyayana 21. 471 samudrapAla AkhyAna : caMpA nagarImAM bhagavAna mahAvIrano ziSya nAme pAlita vika raheto hato. te nirprantha-pravacanamAM vizArada hato. ekavAra vepAra mATe hoDImAM besIne piThuMDanagara gayo. tyAM koI zeThe potAnI kanyA tenI sAthe paraNAvI. keTaloka samaya tyAM rahIne pachI te potAnI garbhavatI patnIne laI svadeza pAcho pharyo. mArgamAM tenI patnIe putrane janma Apyo. samudramAM janmelo hovAthI tenuM nAma 'samudrapAla' rAkhavAmAM AvyuM. dhIme dhIme yuvAna thatAM teNe boMtera kaLAomAM tathA nItizAstramAM pAMDitya prApta karyuM. ekadivasa tenA pitAe tenAM lagna rUpiNI nAmanI kanyA sAthe karyAM. tenI sAthe te suramya mahelomAM devadaza Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 uttarAdhyayana-sUtraH eka parizIlanA bhogo bhogavavA lAgyo. eka divasa jyAre te jharUkhAmAM beTho hato tyAre tenI daSTi vadhabhUmi tarapha laI javAtA eka mANasa upara acAnaka paDI. tene joI samudrapAlanuM hRdaya vairAgyathI bharAI gayuM. te vicAravA lAgyo, "aho, azubha karmonuM phaLa kharAba hoya che. te pachI teNe mAtA-pitA pAsethI anumati laI zramadharmano aMgIkAra karyo. zramaphAInuM samyaka pAlana karI teNe potAnAM badhAM karmo naSTa karyA ane vizALa saMsArarUpI samudrane pAra karIne mokSane pAmyo. A AkhyAna parathI nIcenI bAbato jANavA maLe che. 1 zramaNadharmanuM pAlana karavAnuM phaLa - mokSa 2 vyApAra ane sajAnI vyavasthA 3 karmonuM phaLa A rIte badhA kathAtmaka saMvAdomAM mukhyatarUpe dhArmika carcA karavAmAM AvI che. Ane maLatAM Ave evAM kathAnako ane saMvAdo mahAbhArata tathA bauddhagraMthomAM paNa jovA maLe che. 1 juo - prAstAvika pR. 45-46, 6. samI. adhyayana khaMDa-2, prakaraNa 1. Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 473 pariziSTa 2 viziSTa vyaktiono paricaya graMthamAM ullekhita nIce jaNAvela badhI vyaktio kaI aitihAsika nathI chatAM viSayane rocaka ane prabhAvotpAdaka banAvavA mATe saMvAdomAM ane kathAomAM temane sAmela karavAmAM Avela che. anAthI muni : prabhUtadhanasaMcaya pitAno putra jIvananI prathama avasthAmAM ja cakSurogathI pIDita thayo. aneka prayatno karyA chatAM jyAre roga zAMta na thayo tyAre te jenazramaNa banyo. teno rAjA zreNika sAthe vArtAlApa thayo. temAM teNe dharmahInane anAtha' ane dhArmika AcaraNa karanArane "sanAtha' kahyA. tenuM rUpa tathA teja AzcaryakArI hatAM. teNe anAthatAnuM varNana karyuM tethI te "anAthImuni' kahevAyA. ara (arahanAtha) : te sAtamA cakravartI rAjA ane aDhAramA tIrthaMkara hatA. 1 juo - pariziSTa 1pR. 459. 2 u. 18.40. 3 bAra cakravartI rAjAo A pramANe che : bharata, sagara, maghavA, sanakumAra, zAnti, kuMthu, araha, subhUma, mahApadma, hariSeNa, jaya ane brahmadatta. 4 jena dharmamAM covIza tIrthaMkaro A pramANe che : 1 trISabha, ra ajita, 3 saMbhava, 4 abhinaMdana, pa sumati, 6 pakhaMbha, 7 supArzva, 8 caMdraprabha, 9 puSpadanta (suvidhi), 10 zItala, 11 zreyAMsa, 1ra vAsupUjya, 13 vimala, 14 ananta, 15 dharma, 16 zAMti, 17 kunyu, 18 ara (ara), 19 malli, 20 munisuvrata, 21 nami, rara nemi, 23 pArtha ane ra4 mahAvIra. Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana andhakavRSNi : te samudravijaya, vasudeva, ariSTanemi, kRSNa vagerenA pUrvaja che temanA nAme pachIthI emanA kuLanuM nAma andhakavRSNi paDyuM. ariSTanemi : te bAvIzamA tIrthaMkara che. te zauryapuranA rAjA samudravijayanI patnI zivAnA putra hatA. te kRSNavarNanA hatA ane mahApuruSocita 1008 lakSaNothI saMpanna hatA. temanA zarIranuM baMdhAraNa vizeSa prakAranuM hatuM. jyAre teo rAjImatI sAthe vivAha karavA mATe jAna sAthe jaI rahyA hatA tyAre vairAgya utpanna thatAM temaNe dIkSA laI lIdhI. temane vRSNipuMgava (yAdavavaMzI rAjAomAM pradhAna) kahevAmA Avela che. 474 IpukAra : teo kuru janapadanA ISukAra nagaranA rAjA hatA. potAnI patnI kamalAvatI dvArA prabodhita thatAM temaNe jinadIkSA lIdhI ane karmo naSTa karI mokSa prApta karyo. bRhadvRttimAM temanuM mULa nAma 'sImaMdhara' che tathA bauddha graMthomAM 'eSakArI' nAme temano ullekha thayo che . Indra' H te devonA zAsaka che. temane zakra ane puraMdara evAM nAmo paNa maLelAM che. temaNe brAhmaNaveze rAjA naminI dIkSA vakhate rAjAnAM kartavyono ullekha karI saMyamanI daDhatA jANavA mATe namine keTalAka prazno pUchyA. pachI namie Apela sayuktika uttaro sAMbhaLI temanI Indre stuti karI. 1 juo - u. sau. adhyayana pR. 399. 2 juo - rAjImatI AkhyAna pari.1. 3 . 14. 3, 48. 4 u. vRvRtti patra 394, hastipAla jAtaka 509. 5 u. adhyayana 9. Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 2 : viziSTa vyaktiono paricaya 475 udAyana : e sauvira (siMgha) dezanA rAjA hatA. temaNe mahAvIra svAmI pAsethI dIkSA laI mukti prApta karI. ba8Sabha : teo jaina dharmanA prathama tIrthakara che. temanuM gotra kAzyapa hatuM. temane dharmonuM mukha gaNavAmAM Avela che. IndrAdi devo temanI pUjA kare che. temano dharma bhagavAna mahAvIranA dharmanI jema pAMca mahAvratavALo hato. kapilara : teo "uttarAdhyayana'nA AThamA adhyayananA AkhyAtA che. teo vizuddha prAjJa hatA. TIkAkAroe lakhyuM che ke eka dAsI sAthe prema thatAM teo te dAsInI abhilASA pUrI karavA mATe rAjadarabAramAM yAcanA mATe gayA. saMyogavaza rAjAe prasanna thaI temane yatheccha dhana mAgavA kahyuM. te samaye emane lobhanI asImatAno khayAla Avyo ane badhuM choDIne teo sAdhu banyA. kamalAvatI : te ISakAra dezanA rAjAnI dharmapatnI hatI. tenA upadezathI rAjAne bodha prApta thayo ane pachI baMnee dIkSA laI karmono kSaya karI mokSa prApta karyo. karakaMDU H teo kaliMga dezanA rAjA hatA. temanI gaNanA "pratyekabuddhomAM thAya che. temaNe putrane rAjya kArabhAra soMpyo hato ane jinadIkSA laI mokSa meLavyo. 1 ka. 18. 48 2 u. 25. 11, 14, 16, ra3. 87. 3 u. 8. 20 ane TIkAo 4 u. 14. 3, 37. 5 u. 18. 46-47. 6 bodhi prApta karanArA muni traNa prakAranA hoya che. 1 svayaMbuddha (jAte ja bodhiprApta kare che) 2 pratyeka buddha (koI eka ghaTanAne nimitte bodhi prApta kare che) 3 buddhabodhita (bodhi-prApta vyaktionA upadezathI bodhi prApta kare che) -AcArya tulasI u. bhAga 1. pR. 105. Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana kAzIrAja : TIkAomAM temane 'nandana' nAmavALA sAtamA baladeva tarIke vyakta karavAmAM Avela che. temaNe kAmabhogo choDI jinadIkSA lIdhI hatI. 476 kunthu : teo chaThThA cakravartI tathA sattaramA jaina tIrthaMkara hatA. IkSvAku kuLamAM teo vRSabha samAna zreSTha ane vikhyAta yaza saMpanna hatA. kezava : teo zauryapuranA rAjA vasudevanA putra vAsudeva (kRSNa) che. te aMtima (navamA) vAsudeva che". te zaMkha, cakra tathA gadA dhAraNa karatA hatA. teo apratihata yoddhA paNa hatA. temanI mAtAnuM nAma devakI hatuM. temaNe ja ariSTaneminA lagna mATe bhogarAjanI putrI rAjImatInI yAcanA karI hatI ane temanA ja madonmatta hAthI upara ArUDha thaI ariSTanemi vivAhArthe jatA hatA. jyeSTha hovAthI temaNe ariSTanemine abhISTa phala prAptino AzIrvAda 1 3. 18. 49. 2 nava baladeva A pramANe che : acaLa, vijaya, bhadra, suprabha, sudarzana, AnaMda, naMdana, padma (rAmacaMdra) ane rAma (balarAma). 3 6. 18. 39. 4 9. 22. 2, 6. 8, 27, 11. 21. 5 vAsudevane baladevanA nAnA bhAI gAvAmAM Ave che. vAsudevanI saMkhyA navanI che ane temanA zatru prativAsudevonI saMkhyA paNa navanI che. temanA nAmo A pramANe che : nava vasudevo : tripRSTha, puruSottama, datta, nava prati vAsudevo azvagnIva, madhukeTabha, prahlAda, dvipRSTha, puruSasiMha, nArAyaNa (lakSmaNA), tAraka, nizuMbha, rAvaNa, svayaMbhU, puruSapuMDarika, kRSNa (kezava) meka, bila, jarAsaMgha. Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 2 : viziSTa vyaktiono paricaya 477 Apyo ane dIkSA lIdhela ariSTanemine vaMdana paNa karyA. saMbhavata: kRSNAnuM caritra jaina-graMthomAM sarva prathama ahIM prApta thAya che. teo ariSTaneminA pitarAI bhAI thatA hatA. phezikumAra zramaNa : teo pArzvanAthanA mahAyazasvI ziSya (cothA paTTadhara) hatA. teo ziSyo sAthe prAmAnugrAma viharatA zrAvastInA "tinduka' nAmanA udyAnamAM rokAyA. tyAM temaNe bhagavAna mahAvIranA ziSya gautama sAthe dharma-bhedaviSayaka ziSyonI zaMkA dUra karavA mATe carcA karI temane avadhijJAna thayeluM. kozala rAjA : teo kozala dezanA prakhyAta rAjA hatA. yakSadevatAnI preraNAthI temaNe potAnI kanyA bhadrAne harikezibala sAthe paraNAvavA IcchA karI hatI paNa harikezibale teno svIkAra na karyo. kSatriya muni ? temaNe rAjapATa choDIne jinadIkSA lIdhI hatI. saMjaya RSi sAthe temaNe vArtAlApa karyo ane temAM jinadIkSA laI mukti prApta karanAra aneka dhArmika mahApuruSonA dRSTAMto ApavAmAM AvyAM. AtmArAjIe temane mahAvIra svAmInA sama-samayavartI gaNyA che. gargAcArya muni : temaNe avinIta ziSyone samAdhimAM bAdhaka mAnI temano tyAga karyo ane pote pRthvI upara ekalA vicaravA lAgyA. gardabhAlI muni : teo ugra tapasvI hatA. ekavAra teo kAMpilya nagaranA "kezara' udyAnamAM dharmadhyAna karatA hatA tyAre temanI pAse Avela mRgomAranAra rAjAe temanI mAphI mAMgI ane jinadIkSA lIdhI. 1 u. adhyayana ra3 3 u. 19-ra0, 24 5 u. ra7, 1, 16-17 2 u. 12. 20, rara. 4 ejana TIkA, pR. 74ra 6 u. 18, 9, 19, rara. Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana gautama H teo mahAvIranA prathama gAdhara (pramukha ziSya) hatA . emano samaya I. pU. 607no lagabhaga manAya che. ekavAra teo potAnA ziSya parivAra sAthe grAmAnugrAma pharatAM zrAvastInA 'koSTaka' udyAnamAM rokAyA. tyAM kezikumAra sAthe thayela dharma-bheda viSayaka tattvarcAmAM temaNe samAdhAnAtmaka uttaro ApyA. ane baMne paraMparAomA upara challA dekhAtA matabhedone dUra karyA. pachI kezikumAre potAnA ziSya parivAra sAthe emaNe darzAvela mArganuM anusaraNa karyuM. dazamA adhyayanamAM gautamane lakSya karIne apramatta thavAno upadeza ApavAmAM Avyo che. temane 'bhagavAna' jevA, zabdothI saMbodhavAmAM Ave che. emaNe mokSa prApta karyo hato. 478 citta muni : teo purimatAla nagaranA vizALa zreSThikuLamAM utpanna thayA hatA. pachIthI jaina zramaNA thayA. teo potAnA pAchalA pAMca janmomAM kramazaH dazArNA dezamAM dArUpe, kaliMjara parvata upara mRgarUpe, mRtagaMgAnA kAMThe haMsarUpe, kAzImAM cAMDAlarUpe ane devalokamAM devarUpe potAnA bhAI saMbhUta (brahmadatta cakravartI) sAthe utpanna thayA hatA. pA chaThThA janmamAM jyAre baMne kAMpilya nagaramAM maLyA tyAre baMnee potapotAnA sukha du:khano ekabIjAne khyAla Apyo. brahmadatte potAno vaibhava cittamunine ApavA IcchA karI paNa cittamunie teno svIkAra karyo nahiM. temaNe brahmadattane dharmopadeza Apyo paNa jyAre tenA upara upadezanI koI asara na thaI tyAre teo upadeza Apavo vyartha che ema mAnI jatA rahyA. pachI ugra tapa karI mokSa meLavyo. 1 u. adhyayana 10 ba. 23, 2 gautama potAnA (ziSya parivAra sAthe mahAvIranA ziSya kevI rIte banyA ? juo - vizeSAvavamAghyamAM gaNadharavAda 3 juo - cittasaMbhUta saMvAda pA. Ti. 1. Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 2 : viziSTa vyaktiono paricaya 479 calaNI rANI : e brahmadatta cakravartInI mAtA hatI. jaya : e agiyAramo cakravartI rAjA hato. temaNe aneka rAjAo sAthe rAjya choDI jinadIkSA lIdhI ane mokSa prApta karyo. jayaghoSa : teo jAtie brAhmaNa hatA pachI jainamuni banI emaNe yamayajJa karyo. ekavAra jyAre teo potAnA bhAI vijayaghoSanA yajJamaMDapamAM pahoMcyA tyAre brAhmaNo sAthe thayelA saMvAdamAM temaNe yajJa ane brAhmaNanuM sAcuM svarUpa darzAvyuM. temanA upadezanA prabhAvathI vijayaghoSa paNa jainazramaNa banyo. pachI baMnee mokSa prApta karyo. dazArNabhadra : dazArNAdezano rAjA hato. IndranI preraNAthI temaNe jinadIkSA lIdhI hatI. dvimukha' : pAMcAla dezano rAjA hato. putrane rAjya daI temaNe dIkSA lIdhI. devakI : te rAjA vasudevanI patnI ane kRSNanI mAtA hatI. dogunduka deva : nitya prasannacitta ane svarganA sukhono anubhava karanAra deva hato. nagati : gAMdhAra dezano rAjA hato. putrane rAjya soMpI teNe dIkSA lIdhelI. nami : teo videhanA rAjA hatA. temanI rAjadhAnI mithilA hatI. dIkSAnA samaye brAhmaNa vezadhArI Indra sAthe emano saMvAda thayo ane temAM temaNe potAno dRDha 1 6. 13. 1. 3 9. 25. 1, 36 5 u. 18. 46-47 7 u. 19. 3. 2 6. 18. 43. 4 6, 18. 44. 6 3. 22. 2-3. 8 u. 18. 46-47. Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana saMyamano paricaya Apyo. aMtamAM putrane rAjya soMpI jinadIkSA laI mokSa prApta karyo . 480 nalakubara : lIlA-vilAsanI bAbatamAM prasiddha deva-vizeSanuM nAma che. pAlita vaNika : A bhagavAna mahAvIrano ziSya caMpA nagaramAM raheto hato. ekavAra te piThuMDa nagaramAM vepAra karavA gayo. tyAM koI eka zeThe tenI sAthe potAnI kanyA paraNAvI. temAMthI tene thayela putranuM nAma 'samudrapAla' pADavAmAM AvyuM. pArzvanAtha : teo trevIzamA tIrthaMkara ane aitihAsika vyakti hatA. temano samaya mahAvIra svAmInA samaya pahelAM 250 varSano ane AThamI sadIno mAnavAmAM Ave che. temano dharma caturyAma ane sAntarottara hato. temanA ziSya 'kezi' prakhyAta che. prabhUtadhanasaMcaya" : te kozAmbImAM raheto hato. anAthI muni temanA putra thAya. brahmadatta cakravartI6 : te pAMcAla dezano rAjA hato. te cittamunino pUrvabhavano bhAI saMbhUta hato ane pAMca bhava sudhI potAnA bhAI cittanI sAthosAtha janmelo. pUrvajanmamAM nidAnabaMdhane kAraNe te chaThThA bhavamAM potAnA bhAIthI vikhUTo paDyo ane 1 videhadezamAM be mi nAmanA rAjA thayA. temAMthI eka ekavIzamA tIrthaMkara thayA. ane bIjA pratyekabuddha thayA. ahIM je namino ullekha che te pratyekabuddha hatA, tIrthaMkara nahI.. juo - AcArya tulazI u. bhAga 1. pR. 107. 29. 22. 41 36. 21. 1-4. 4 9. 23. 1, 12, 23, 29. 5 3. 20. 18. prabhutadhanasaMcaya e nAma che ke vizeSaNa te bAbatamAM matabheda che. jANavA maLe che ke temanA putra 'anAthI'nI jema temanuM nAma paNa puSkaLa dhana ekaThuM karavAne kAraNe A rItanuM paDyuM hoya. 6 juo - citta-saMbhUta saMvAda, pari-1. Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 2 : viziSTa vyaktiono paricaya cUlaNI rANInI kUkhe utpanna thaI AThamA cakravartI tarIke khyAti pAmyo. tene cittamuni sAthe vArtAlApa thayo hato. dharmanuM pAlana na karavAne lIdhe te sAtamA narakamAM gayo. bhadrA : suMdara avayavo ane tevA ja guNovALI bhadrA kozala dezanA rAjAnI putrI hatI. harikezibala munine mAranArA brAhmaNone teNe munimA tapobaLano paricaya ApI mAratAM aTakAvelA. pahelAM devanI preraNAthI bhadrAne te munine ApavAmAM AvelI paNa vItarAgI munie tenI kAmanA na karI. TIkAkAroe tene rAjA somadevanI patnI tarIke varNavI che. bharata : teo bhagavAna RSabhadevanA prathama putra ane prathama cakravartI rAjA hatA. temanA nAma uparathI A dezanuM nAma bhArata paDyuM. temaNe rAjya choDI jinadIkSA lIdhI hatI. bhRgupurohita ane tenA be putro : A traNe pUrvajanmamAM deva hatA. svargamAMthI cUta thaI IkAra nagaramAM brAhmaNanA kuLamAM teo janmyA. bhRgupurohitanA baMne putro jyAre jaina zramaNa banavA mATe pitAnI AjJA levA AvyA tyAre pitAe temane bhogavilAsanI lAlaca ApI paNa temaNe potAnA prabhAvathI mAtA-pitAne pA bhogomAMthI virakta karI dIdhA. badhAe sAthe dIkSA lIdhI. mULa graMthAM purohita ane tenA putronAM nAma Apela nathI. ahIM purohitanuM 'bhRgu' nAma TIkA-graMthone AdhAre ApavAmAM Avela che. bhogarAja teo rAjImatInA pitA nAme ugrasena hatA. kezave ariSTaneminI sAthe vivAha karavA mATe temanI pAsethI rAjImatInI yAcanA karI hatI. maghavA" : A trIjA cakravartI hatA. temaNe rAjya choDI dIkSA lIdhelI. 481 1 3. 12-20, 22, 24, 25. 3 juo - ISukAra AkhyAna pari-1. 5 u. 18. 36. 2 6. 18. 34. 4 9. 22. 8, 44. Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 uttarAdhyayana-sUtraH eka parizIlana mRgA ? e sugrIva nagaranA rAjA balabhadranI paTarANI ane mRgAputranI mAtA hatI. mRgAputra' : temanuM mULanAma "balazrI' hatuM paNa te mRgAputra tarIke jANItA thayA. teo pitA tathA mAtAnuM priya saMtAna hatA. mahelamAM strIo sAthe AnaMdapramodamAM lIna rahetA. ekavAra gavAkSamAMthI eka sAdhune joI temane pUrvajanmanuM jJAna thayuM ane temaNe mAtA-pitA pAsethI jinadIkSA levA mATe rajA mAgI. prathama to mAtA-pitAe temane saMsAramAM bhogonI lAlaca ApI paNa pachI temano daDha saMyama joI dIkSA mATe anumati ApI. aMtamAM temaNe mokSa prApta karyo. mAtApitA sAthe thayela saMvAdamAM temaNe narakonAM kaSTo ane sAdhudharmanuM varNana karyuM. mahAvIra : teo aMtima (covIzamA) tIrthaMkara che. temano samaya AjathI aDhI hajAra varSa pahelAMno eTale ke I. pU. chaThThI sadIno hato. temaNe dezakALano vicAra karI, pArzvanAthanA "cAturmAsa" tathA "sAntarottara dharmane "paMcayAma" ane "acalakanA svarUpe parivartana karyo. temanuM gotra kAzyapa hatuM. temane graMthomAM varadarzI (pradhAnadarzI), jJAnaputra, jina, vardhamAna, vIra, buddha vagere nAmo dvArA saMbodhavAmAM Avela che. temanA pitAnuM nAma "siddhArtha ane mAtAnuM nAma "trizalA hatuM. 1 u. 19. 1-2. 2 juo - mRgAputra AkhyAna, pari-1. 3 u. 23. ra3, ra9, 36. ra69, vagere 4 kAzyapa 2-46, jJAnaputra ra6. ra69, buddha 18. 32, 25. 34, 35. 1, varadarzI 28. 2, vIra ra0. 40, jina ra. 6, 10. 32, 14. para, 18, 19, 32, 43, 47, 21. 12, 22. 28, 38, 24. 3, 281-2, 18-19, 27, 36. 60, ra61, ra6ra, vardhamAna 23. ra9. Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 2 : viziSTa vyaktiono paricaya 483 mahApadma : teo navamA cakravartI rAjA hatA. temaNe rAjya choDI jinadIkSA lIdhelI ane tapazcaryA karelI. mahAbala rAjA : temaNe ugra tapa karI mokSa prApta karelo. yazA (vAsiSThI) : te bhRgupurohitanI dharmapatnI hatI. pati ane putra dIkSA lIdhI pachI te paNa sAdhvI banI. vasiSTha kuLamAM utpanna thavAne kAraNe tene vAsiSThI paNa kahevAmAM Ave che. rathanemika: teo ariSTaneminA nAnA bhAI ane samudravijayanA putra hatA. temanA kuLanuM nAma agatpana hatuM. samaya maLatAM temaNe dIkSA lIdhI hatI. eka samaye rAjImatIne aMdhArI guphAmAM nagna joI temaNe tenI sAthe kAmavilAsa karavA prArthanA karI. pachI rAjImatI dvArA prabodhita karavAmAM AvatAM teo saMyamamAM daDha banyA ane mukti meLavI. rAjImatI : e bhogarAja (ugrasena)nI sarvaguNa saMpanna kanyA hatI. ariSTanemi mATe vAsudeve tenI yAcanA karelI. thanAra pati ariSTanemi dIkSita thatAM rAjImatIe paNa dIkSA laI lIdhI ane suMdara vALane potAnA hAtha vaDe UkheDI nAMkhyA. pachI anya strIone paNa dIkSA ApI. rathanemi jevA tapasvI dvArA prArthita karavAmAM AvI chatAM te saMyamamAM daDha rahI ane rathanemine paNa saMyamamAM daDha karyo ane mokSa prApta karyo. tenA dvArA pradarzita pativratAdharma tathA brahmacaryavrata eka udAtta Adarza gaNAya che. 1 u. 18. 41. 2 u. 18. pa1, 3 u. 14. 3, ra9. 4 juo - rAjImatI AkhyAna pari 1, je. bhA. saM. pR. 500-501. 5 ejana Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 uttarAdhyayana-saMzaH eka parizIlana rAma (balarAma) : teo yaduvaMzI vasudevanA putra hatA. temanI mAtAnuM nAma rohiNI hatuM. temanA bhAInuM nAma kezava hatuM ane te navamA baladeva hatA. rUpiNI : te samudrapAla vaNikanI rUpavatI patnI hatI. rohiNI : te prasiddha yaduvaMzI rAjA vasudevanI patnI hatI. tenA putranuM nAma rAma (balarAma) hatuM. balabhadra : te sugrIva nagarano rAjA hato. "mRgA" tenI paTarANI hatI ane mRgAputra (balazrI) temano priya putra hato. vasudeva : teo zauryapuranA yaduvaMzI rAjA hatA. temanI be rANIonAM nAma rohiNI ane devakI hatA. tenAthI temane anukrame "rAma" ane "kezava' nAmanA be putro thayA. samudravijaya emano bhAI hato. vAsudeva* : A kezava (kRSNa)nuM ja bIjuM nAma che. vijaya : A bIjo baladeva che. te kIrtizALI rAjA hato. teNe rAjya vaibhava choDI jinadIkSA lIdhI hatI. vijayaghoSa10 : te jayaghoSa brAhmaNano bhAI hato. te banArasamAM vaidika yajJo karato hato. pachIthI jayaghoSa muninI preraNAthI dIkSA laI teNo mokSa prApta karyo hato. 1 u. rara. 2, 27. 3 u. ra1. 7 5 u. 19-1-. 7 juo-ja. bhA.saM.pR. 500-501 9 u. 18. 50. 2 juo - pR. 476, pA. Ti. 2-5 4 u. rara-ra-3. 6 u. rara-1-3. 8 u. rara-8. 10 u. 25. 4-5, 36. 45. Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 2 : viziSTa vyaktiono paricaya vaizravaNa deva : A eka sauMdaryazALI deva-vizeSa che. rAjImatIe potAnA saMyamanI daDhatA pradarzita karatI vakhate A devano ullekha karelo. zAnti : A zAnti ApanAra pAMcamA cakravartI rAjA ane soLamA prakhyAta jaina tIrthaMkara che. zivA : e rAjA samudravijayanI patnI tathA ariSTaneminI mAtA hatI. zreNika : ja e mahAvIrano samakAlIna magadha janapadano rAjA hato. jaina, bauddha ane vaidika - e traNe paraMparAomAM A rAjAno savizeSa ullekha maLe che. e kA dharmamAM mAnato e bAbata vidvAnomAM ghaNo matabheda che. jaina graMthomAM tene bhAvi tIrthaMkara mAnavAmAM Avela che ane teno khAsa ullekha paNa karavAmAM Avelo che. A rAjAnA traNe paraMparAomAM aneka nAmo maLe che. jema ke : jaina paraMparAmAM zreNika ane bhaMbhasAra, bauddha paraMparAmAM zreNika ane bimbisAra, purANomAM ajAtazatru ane vidhisAra'. maMDikukSi udyAnamAM teno anAthImuni sAthe 'anAtha' viSaya upara saMlApa thayo hato. pachI teNe dIkSA lIdhI hatI. sagara : A caturtha cakravartI rAjA hato. teNe paNa putrane rAjya soMpI jinadIkSA lIdhI ane tapa karyuM. sanatkumAra : A caturtha cakravartI rAjA hato. teNe paNa putrane rAjya soMpI jinadIkSA lIdhI ane tapa karyuM. 1 3. 22. 41 3 6. 22. 4 5 vizeSa - u. samI. adhyayana pR. 392-396 485 6 3. 18. 35 2 6. 18-38. 4 3. 20, 2, 10, 14, 15, 54 7 6. 18-37 Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana saMjaya : e kAMDilya nagarano rAjA hato. AtmArAmajIe tene mahAvIrano samasAmayika gaNyo che. ekavAra te caturaMgiNI senA sAthe mRgayA mATe gayo. tyAM ajANatAM, munine zaraNe Avela haraNone teNe mArI nAkhyAM ane pachI muni pAsethI kSamA mAMgI. munie uttara na Apyo tethI te bhaya pAmyo. pachI teNe gardabhAli muni pAsethI dIkSA lIdhI. pachI teno kSatriya muni sAthe meLApa thayo. tethI te saMyamamAM vadhAre dRDha thayo. kSatriyamuni paNa tenAthI prabhAvita thayA. samudrapAla : e pAlita vaNikano putra hato. tenI mAtA pihuDanagaranI hatI. samudrayAtrA karatI vakhate janmela hovAthI tenuM nAma "samudrapAla" rAkhavAmAM AvyuM. pitA dvArA lAvavAmAM Avela rUpavatI "rUpiNI" nAmanI strI sAthe te devone chAje tevo bhogo bhogavato hato. ekavAra vadha sthAne laI javAtA vadhayogya vastrovALA corane joI vairAgya utpanna thatAM teNe mAtA-pitA pAsethI anumati meLavI jinadIkSA laI lIdhI ane mokSa prApta karyo. samudra vijaya : te zIyapuranA rAjA hatA. tenI patnI zivA' ane putra "ariSTanemi" hatA. "rathanemi' emano putra hato. e "aMdhakavR"i kuLanA netA hatA. A kuLa zreSTha gaNAtuM. tethI rAjImatI rathanemine saMyama ta thato joI tene A kuLanI yAda apAve che. harikezibala muni : A cAMDALanA kuLamAM janmela ugra tapasvI jaina muni hatA. eka yakSa temanI sevA karato. yakSa devatAnI preraNAthI kozala rAjAe jyAre potAnI kanyA "yazA" temane soMpI tyAre temaNe tenI kAmanA karI nahIM. ekavAra jyAre te bhikSArthe yajJamaMDapamAM gayA tyAre brAhmaNoe temanA kutsita rUpane joI temanI 1 juo - saMjaya AkhyAna pari-1. 3 u. rara. 3, 36. 43. 44. 2 juo - samudrapAla pari-1. 4 u. 1ra. 1, 3, 4, 6. 17, 21, 22, 23, 37, 40. Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 2 : viziSTa vyaktiono paricaya 487 nindA karI ane mAryA. A joI yakSe temanI rakSA karI. pachI brAhmaNa patnI yazAe parivAra sAthe mAphI mAgI tyAre munie yajJAtra svIkAryuM ane bhAvayajJanuM pratipAdana karyuM. hariSeNa : e manuSyomAM Indra samAna, zatruonuM mAnamardana karanAra, dasamo cakravartI rAjA hato. teNe dIkSA laI mokSa prApta karyo. A rIte A mahApuruSomAMnA keTalAka kSatriya che keTalAka jaina muni che keTalAka brAhmaNo che to koI deva ane tIrthaMkara che. RSabha, pArzva, mahAvIra, zreNika, udAyana vagere aitihAsika mahApuruSo che?. 1 6. 18. 42. 2 juo - jai. bhA. saM. pari-2. Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 pariziSTa 3 sAdhvAcAra saMbaMdhI anya jJAtavya hakIkato uttarAdhyayananA caraNavidhi nAmanA ekatrIzamA adhyayanamAM sAdhuone keTalIka bAbatomAM vivekI thavAno ullekha karavAmAM Avyo che tathA tenuM phaLa mukti che ema paNa kahevAmAM AvyuM che. mULa graMthamAM e bAbatonI mAtra saMkhyA gaNAvavAmAM AvI che. TIkA-graMthomAM tenI vistRta rajuAta thaI che. sAdhvAcAranI carcA prasaMge je bAbatono ullekha karavAmAM Avyo che te sivAyanI bAbatone mukhyatve be bhAgomAM vibhakta karI zakAya : 1 tyAjya saMjJAdi doSa ane 2 adhyayanIya gAthAdi graMthAdhyayana. tyAjya : tyAjya saMjJAdi doSa A pramANe che : saMjJAo (Expressions of emotions) : saMvedanAtmaka cittavRtti athavA bhAvanA-vizeSane "saMjJA' kahevAmAM Ave che. tenA AhAra, bhaya, maithuna tathA parigrahanA bhedathI cAra prakAro pADavAmAM Ave che. sAMsArika badhA viSayonI abhilASArUpa cittavRttithI virakta hovAne kAraNe sAdhue A badhAthI virakta thavuM Avazyaka che. kriyAo (Actions) : vyApAra-vizeSane "kriyA' kahevAmAM Ave che. tenA pAMca prakAro gaNAvavAmAM AvyA che. 1kAyaceSTArUpa sAmAnya kriyA (kAyikI), 2 khaDugAdi sAdhana sAthe karavAmAM AvelI kriyA (AdhikaraNikI), 3 dveSabhAva janya kriyA (prASikI), 4 kaSTa denArI kriyA (pAritApanikI) ane 5 prANavinAzaka kriyA (prANAtipAtika). sAdhue ahiMsA mahAvratanI rakSA mATe A badhI kriyAono tyAga karavo jarUrI che. 1 u. 31. 6, samavA. samavAya 4. 2 u. 31. 7, samavA. samavAya 5. Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 3 : sAdhvAcAra saMbaMdhI anya jJAtavya hakIkato 489 bhayasthAna'(causes of danger) : cittodveSanuM nAma bhaya che. tenA sAta prakAro gaNAvavAmAM AvyA che. 1 svajAtIya jIvane svajAtIya jIvathI thato bhaya (Ihaloka bhaya), 2 paralokabhaya, 3 dhananA vinAzano bhaya, 4 akasmAta potAnI jAte ja sazaMka thavuM (akasmAta bhaya), 5 AjIvikAno bhaya, 6 apayazano bhaya ane 7 mRtyuno bhaya. bhayavALI vyakti sadAcAramAM pravRtta thaI zakatI nathI. tethI sAdhue badhA prakAranA bhayano tyAga karavo jarUrI che. kriyAsthAna (Actions-Productive of Karman) : je pravRttithI karmono : Asava thAya tene kriyAsthAna zabdathI vyakta karavAmAM Ave che. tenA tera prakAro 1 prayojanapUrvaka karavAmAM Avela hiMsAdimAM pravRtti, 2 prayojana vagara karavAmAM AvelI hiMsAdimAM pravRtti, 3 pratipakSIne mAravA mATe karavAmAM AvelI pravRtti, 4 ajANe thayelI pravRtti (akasmAtakriyA), 5 matibhramathI karavAmAM Avela hiMsAdimAM pravRtti (daSTiviparyAsakriyA), 6 asatya bolavuM, 7 corI karavI, 8 bAhya nimittanA abhAvamAM zokAdi karavAM (AdhyatmikakriyA), 9 mAnakriyA, 10 priyajanone kaSTa devuM, 11 mAyAkriyA, 12 lobhakriyA, 13 saMyamapUrvaka gamana. AmAM zarUAtanA bAra kriyAsthAna hiMsAdirUpa hovAthI sarvathA tyAjya che ane aMtima kriyAsthAna samitirUpa hovAthI upAdeya che paraMtu sadAcAranI caramAvasthA (ayoga kevalInI avasthA)mAM te paNa tyAjya ja che kAraNa ke pratyeka kriyAthI zubha athavA azubha karmono Asrava to thAya ja che. tethI dhyAna-tapanI caramAvasthAmAM zvAsocchavAsa jevI sUkSma kriyAno paNa nirodha darzAvavAmAM Avela che. che asaMyama+ (Neglect of self-control) : saMyama eTale sAvadhAnI (niyaMtraNa) ane asaMyama eTale asAvadhAnI (aniyaMtraNa). asAvadhAnImAM 1 uM. 31. 9, samavA. samavAya 7. 2 3. 31. 12, samavA. samavAya 13. 3 6. 31. 13, samavA. samavAya 17. Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana 'samiti'nuM pAlana nathI thaI zakatuM ane samitinuM pAlana na karavAthI pAMca mahAvratonI rakSA thaI zakatI nathI. tethI badhA prakAranA asaMyamano tyAga karavo jarUrI che. tenA sattara prakAro gaNAvavAmAM AvyA che. 1-9 pRthvI, apa, teja, vAyu, vanaspati, dvIndriya, trIndriya, caturindriya ane paMcendrayakALanA jIvonI rakSAmAM asAvadhAnI, 10 acetana vastuone grahaNa karavAmAM asAvadhAnI, 11 yogya rIte na jovuM, 1ra upekSApUrvaka vastrAdinI pratilekhanA karavI, 13 avidhipUrvaka mUtrAdino tyAga karavo, 14 pAtrAdinuM yogya rIte pramArjana na karavuM, 15-17 mana, vacana ane kAyane vazamAM na rAkhatAM hiMsAdimAM pravRtta thavuM. asamAdhisthAna' (causes of not concentrating) : cittanI ekAgratAne samAdhi (dhyAna) kahevAmAM Avela che. tethI asamAdhisthAna eTale evI bAbata ke jenAthI cittamAM ekAgratAnI prApti na thAya. tenAM viza sthAno gaNAvavAmAM Avela che H 1 utAvaLe cAlavuM, 2 rajoharaNathI mArgane pramArjita karyA vagara cAlavuM, 3 kharAba rIte pramArjanA karI cAlavuM, 4 vadhAre samaya zayana karavuM, 5 guru vagere sAthe vivAda karavo, 6 guru vagerene mAravAno vicAra ka2vo, 7 prANIone mAravAno vicAra karavo, 8 pratikSaNa gusso karavo, 9 sAmAnya prakArano krodha karavo, 10 pizunatA AcaravI, 11 punaH punaH nizcayAtmaka bhASA bolavI, 12 navI navI rIte krodha karavo, 13 zAMta paDela krodhane punaH jAgRta karavo, 14 sacitta dhULa AdithI hAtha-paga bharelA hoya chatAM ayatnapUrvaka pathArImAM sUvuM, 15 nizcita samaye svAdhyAya na karavo, 16 vyartha avAja ka2vo, 17 kleza karavo, 18 saMghabheda karavo, 19 rAtribhojana karavuM ane 20 eSaNAsamitinuM pAlana na karavuM. zabaladoSa (Forbidden actions) : sadAcArane malina karavAmAM kAraNa hovAthI tene zabaladoSa kahevAmAM Ave che. jo ke krodhAdi ane samAdhisthAna 490 1 3. 31. 14, samavA. samavAya 20. 2 3. 31. 15. Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 3H sAptAcAra saMbaMdhI anya jJAtavya hakIkato 491 vagere paNa sadAcArane malina karanArA che paraMtu ahIM rUDhinI daSTie ekavIza zabaladoSa gaNAvavAmAM AvyA che : 1 hastamaithuna, 2 strIsparzapUrvaka maithuna, 3 rAtribhojana, 4 sAdhune nimitta gaNI banAvavAmAM Avela bhojananuM grahaNa, 5 rAjapiMDa levo, 6 bhAvatAla nakkI karela AhAra levo, 7 udhAra lIdhela AhAra levo, 8 bahArathI upAzrayamAM lAvavAmAM Avela AhAra levo, 9 nirbaLa pAsethI AMcakelo AhAra levo, 10 tyAgela vastune vratabhaMga karI vArevAre khAvI, 11 cha mAsanI aMdara eka gaNa choDI bIjA gaNamAM javuM, 1ra eka mAsamAM traNavAra jalapraveza tathA traNavAra mAyAsthAnonuM sevana, 13 hiMsA karavI, 14 khoTuM bolavuM, 1 adattavastu levI, 16 sacittabhUmi para besavuM, 17 sacitta raja ke udhaIvALA lAkaDA upara besavuM, 18 IMDA hoya evI jagAe besavuM, 19 kaMdamULAdi lIlI vanaspatio khAvI, 20 eka varSamAM dasa vAra jalapraveza ane dasavAra mAyAsthAnonuM sevana karavuM ane ra1 sacitta jaLa vagerethI bhIMjAyela hAtha dvArA ApavAmAM Avela bhojana-pAnanuM grahaNa karavuM. mohasthAna*(causes of delusion): mohanAM trIsa sthAna gaNAvavAmAM Avela che : 1 trasAdi jIvone pANImAM DubADI mArI nAkhavA, 2 hAtha vagerethI moM baMdha karI mAravuM, 3 mAthAne bAMdhIne mAravuM, 4 hathiyArathI mAravuM, 5 zreSTha netAne mAravo, 6 potAnA Azraye Avela rogIno IlAja na karavo, 7 bhikSA Adi mATe Avela sAdhune mAravo, 8 muktinA mArge jaI rahela sAdhune pathabhraSTa karavo, 9 dharmAdinI nindA karavI, 10 AcArya vagerenI yogya sevA na karavI, 11 AcArya vagere upara krodha karavo, 1ra vAre vAre vikathAno prayoga karavo, 13 jAdu Adi vidyAono prayoga karavo, 14 viSaya-bhogono tyAga karI pharIthI te prApta karavA prArthanA karavI, 15 bahuzruta hovA chatAM paNa vAre vAre potAne bahuzruta kahevarAvavo, 16 tapasvI na hovA chatAM potAne tapasvI kahevarAvavo, 17 agninA dhUmADAmAM phUMka mAravI, 18 svayaM pApa karI bIjAne mAthe oDhADavuM, 1 u. 31. 19 zramaNa sUtra pR. 194. Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana 19 chaLa kapaTathI chetaravuM, ra0 bIjAne khoTuM bolanAra kahevo, ra1 bIjAne du:kha devuM, rara rastAmAM mANasonA dhanane lUMTavuM, ra3 parastrIne vizvAsamAM laI chUpI rIte anAcAranuM sevana karavuM, 24 bAlabrahmacArI na hovA chatAM paNa bAlabrahmacArI kaherAvavuM, rapa brahmacArI na hovA chatAM "chuM" ema kahevuM, ra6 AzrayadAtAnuM dhana coravuM, ra7 jenA prabhAvathI unnati thaI hoya tenI unnatimAM vina nAkhavAM, 28 nAyaka ke zeTha vagerenI hatyA karavI, ra9 devadarzana na karavA chatAM "karuM chuM" ema kahevuM ane 30 devonI nindA karavI. adhyayanIya ? adhyayanIya gAthAdi graMthAdhyayana A pramANe che : gAthA-SoDazaka: "sUtra katAMga'nA prathama bhAga (zrutaskandha)nA gAthAadhyayana paryanta soLa adhyayanane ahIM gAthASoDazaka zabdathI vyakta karavAmAM Avela che. e uttarAdhyayana karatAM paNa prAcIna graMtha che. yAkobIe uttarAdhyayananI sAthe teno paNa anuvAda karyo che. jJAtAdhyayana : ahIM jJAtAdhyayana dvArA jJAtRdharmakathAnA prathama bhAganA ogaNIza adhyayana abhipreta che. temAM nItiprada kathAo dvArA dharmopadeza ApavAmAM Avela che. 1 'gAthAbhidhAnamadhyayanaM SozaM yeSAM tAni, gAthA SoDazakAni' sUtrakRtAGgaprathama zrutaskandhAdhyayanAni teSu / -3. 31. 13. bhAvavijaya TIkA. gAhAe saha solasa ajjhayaNA tesu suttagaDapaDhamasutaskaMdha ajjhayaNesu ityarthaH / -Data zramaNa sUtra pR. 180. 2 juo - se. bu. I. bhAga-45 3 u. 31. 14, samavA. samavAya 19. Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 3: sAdhvAcAra saMbaMdhI anya jJAtavya hakIkato 493 sUtrakatAMganA trevIza adhyayana': ahIM sUtrakRtAMganA baMne bhAgonAM trevIza adhyayana abhISTa che. temAM gAthA-SoDazaka saMbaMdhI soLa adhyayana paNa saMmilita che. dazAdi uddezaH dazAzruta skandhanA dasa uddeza, bRhatkalpanA cha uddeza ane vyavahArasUtranA dasa uddeza ahIM 'dazAdi' zabdathI vyakta karavAmAM Avela che. prakalpa : sAdhunA AcAranuM pratipAdaka AcArAMgasUtra ahIM "prakalpa" zabdathI vyakta karavAmAM Avela che. eTaluM vizeSamAM ke ahIM AcarAMgasUtramAM nizItha'ne paNa bheLavI devAmAM Avela che jo ke te AcArAMganA pariziSTa (cUlikA)nA rUpe lakhAyela che. AnuM kAraNa e che ke "prakalpa' zabdano ullekha aThyAvIza saMkhyAnA kramamAM Avela che jyAre AcArAMgamAM kula pacIza adhyayana che. tethI A saMkhyAnI pUrti mATe nizIthasUtrane paNa saMmilita karavAmAM Avela che. jo ke A nizIthasUtra bahu ja vizALa che ane aneka bhAgomAM vibhakta karela che chatAM saMpUrNa nizIthane traNa bhAgomAM vaheMcI aThyAvIzanI saMkhyA pUrI karavAmAM AvI che. samavAyAMgasUtramAM "AcAra prakalpa' zabda Ave che ane temAM tenA anya prakAre bhedo pADavAmAM AvyA che. A badhA graMthomAM sAdhunAM jJAna, darzana ane cAritra saMbaMdhI dhArmika ane dArzanika viSayonuM ja vizeSarUpe varNana karavAmAM AvyuM che. dazAzrutaskalpa Adi chedasUtromAM mukhyarUpe AcArAdimAM lAgelA doSonI prAyazcitavidhinuM 1 u. 31. 16, samavA, samavAya 23. 2 u. 31. 17, samavA, samavAya ra6. 3 'prakRSTa: kalpaH' yativyavahAro yatra sa prakalpa-, sa cehAcArAGgamevazAstraparijJAdyaSTAviMzatyadhyayanAtmakam / -3. 31. 18. bhAvavijaya TIkA. AcAraprathamAGga tasya prakalpa: adhyayanavizeSa nizIthamityaparAmidhAnam / AcArasya vA sAdhvAcArasya jJAnAdiviSayasya prakalpo vyavasthApanamiti AcAraprakalpa: / -Sta zramaNAsUtra pR. 189. 4 samavA, samavAya 28. Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 494 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana varNana che. A rIte A graMthonA adhyayanamAM yatnavAna thavAthI cAritra malina thatuM nathI. tethI graMthamAM A bAbatamAM sAdhue prayatnazIla rahevuM joIe ema kahevAmAM AvyuM che. Ama kahevAnuM tAtparya e nathI ke AnuM ja adhyayana karavuM joIe. bIjAnuM nahi, paraMtu AnA jevA bIjA graMthonuM paNa adhyayana karavuM joIe ane tadnusAra pravRtti paNa karavI joIe. Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 495 pariziSTa 4 deza tathA nagara uttarAdhyayanamAM vividha sthaLoe keTalAka dezo tathA nagarono ullekha thayo che. A deza tathA nagara bhaugolika daSTie mahattvapUrNa tathA vicAraNIya che. moTAbhAganA dezo tathA nagaro ke je te samaye khUba samRddha hatA te Aje khaMDera banI gayela che. keTalAMkanA nAmomAM pheraphAra thaI gayo che ane keTalAkanI sAcI sthiti vize Aje paNa saMdeha thAya che. keTalAka potAnI prAcIna garimAne Aje paNa koIne koI rUpe jALavI rahela che. uttarAdhyayanamAM jeno ullekha che te dezo ane nagarono akArAdi krame nIce pramANe paricaya ApavAmAM Avela che : ISakAra nagara : A nagaranA rAjAnuM nAma ISakAra hatuM. te nagaranuM prAkRta nAma "usuyAra che niyuktikAre tene "kuru janapadanuM eka nagara mAnela che. "rAjataraMgiNI'mAM paNa huzapurano ullekha thayo che. saMbhavataH kAzmIranI khINamAM vahaTa' nadInA pUrva kinAre Avela "huzakAra' (usakAra) nagara ja te samayanuM ISakAra (usuyAra) haze ema mAnI zakAya. 1 u. 14. 1. 2 u. ni. gAthA 365 3 ta u. samI. pR. 377-378 4 uttarAdhyayananA ISakAra AkhyAna sAthe sAmya dharAvanAra bauddhajAtakanI (509) ISakAra kathA'mAM eSakAra rAjAne vArANasInA rAjA tarIke darzAvela che. e parathI pratIta thAya che ke vArANasI athavA tenI AsapAsano pradeza "IpukAra' tarIke jANIto haze. paraMtu AvI dhAraNA brAnta che. kAraNa ke ISakAra ane vArANasI eka nathI. ISakAra koI samRddha nagara hovuM joIe. Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 496 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana kaMboja' : uttarAdhyayanamAM kaMboja (kAMboja) dezanA "kaMthaka' azvanI sarakhAmaNI dvArA bahuzruta" (sAdhu)nI prazaMsA karavAmAM AvI che. te parathI lAge che ke tyAMnA azvo te samaye prasiddha rahyA haze. AcArya buddhaghoSe kaMbojane "azvonuM ghara' kahela che. mahAbhAratamAM paNa Avo ullekha maLe che. e aphaghAnIstAnanI AsapAsa (kAzmIra)mAM himAlaya ane sidhu nadInI vacce (gAMdhArano pazcima pradeza) Avela janapada hovo joIe. bauddha sAhityanA soLa mahAjanapadomAM teno ullekha thayo che tathA tenI rAjadhAnI dvArakA darzAvavAmAM AvI che paraMtu jena-sUtromAM ullekhita soLa janapadomAM teno ullekha thayo nathI". kaliMga: ahIMno rAjA karakuMDa hato. vartamAna orissAnA dakSiNa bhAgane kaliMga kahevAmAM Avato. jaina graMthomAM ullekhavAmAM Avela sADA paccIza 1 u. 11. 16. 2 sumaMgArdavAsinI bhAga 1 pR.. 124. 3 juo - mahAbhArata nAmAnukramaNikA pR. 63 4 bauddha sAhityamAM ullekhavAmAM Avela soLa mahAjanapado : 1 aMga, 2 magadha, 3 kAzI, 4 kosala, 5 varji, 6 malla, 7 ceti, 7 vaMsa, 9 kura, 10 paMcAla, 11 maccha, 1ra sUrasena, 13 assaka, 14 avaMti, 15 gaMdhAra ane 16 kaMboja. jainasUtromAM ullekhavAmAM Avela soLa janapada A pramANe che : 1 magadha, 2 aMga, 3 baMga, 4 malaya, 5 mAlavaya, 6 accha, 7 vaccha, 8 koccha, 9 pADha, 10 lADha, 11 varji , 1ra moli (malla), 13 kAzI, 14 kosala, 15 avAha, 16 saMbhuttara (suhyotara) juo - je. bhA. sa. pR. 460, pAdaripa 1, buddhisTa InDiyA pR. 17. 21. 5 u. 18, 45. Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa che ? deza tathA nagara 497 AryadezomAM tenI gaNanA karavAmAM Ave che paNa bauddha graMthomAM ullekhavAmAM Avela soLa mahAjanapadomAM teno ullekha thayo nathI. jenA sUtro anusAra tenI rAjadhAnI kAMcanapura (bhuvanezvara) hatI. A janapadanuM bIjuM mahattvapUrNa sthaLa purI" (jagannAthapurI) hatuM. kAMDilya nagara : ahIMnA rAjAnuM nAma brahmadatta cakravartI hatuM. saMjaya rAjAe paNa ahIM zAsana kareluM. uttarapradezanA pharUkhAbAda jillAmAM kAyamagaMja sTezana (hAtharasanI pAse)thI ATha mAIla dura gaMgAnA sAmIpyamAM Avela 1 sADA paccIza Aryadezo ane temAnI rAjadhAnI A pramANe che : janapada rAjadhAnI janapada rAjadhAnI aMga caMpA pAMcAla kAMpilyapura kaliMga kAMcanapura baMga tAmralipta kAzI vArANasI bhaMgi pApA (pAvApurI) kuNAla zrAvastI madha rAjagRha (uttara kosala) masya verATa kuzArta soriya (zauryapura) malaya bhadrilapura kura hastinApura lADha koTivarSa kekaya (a) jaitikA vansa kauzAMbI (zrAvastIthI viTTA mAsapurI pUrva nepAla varaNA acchA bAjumAM) videha mithilA kozala sAketa zAriDalya nandipura cedi zaktimatI zUrasena mathurA jaMgala ahicchatrA siMdhu sauvIra vItIbhayapaTTana dazArNa mUttikAvatI saurASTra drAravatI (dvArakA) uddadhRta : je. bhA. saM. pR. 459 2 je. bhA. saM. pR. 466 3 u. 13. 2, 19. 1 4 mahAbhAratanA (zAMtiparva) 139.5mAM paNa Avo ullekha maLe che. juo - mahA. nA., pR. 63 Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana 'kAMpila' gAma sAthe tenuM sAmya gaNavAmAM Ave che. A nagara dakSiNa pAMcAlanI rAjadhAnI hatuM. mahAbhArata anusAra ahIM drupada rAjA rAjya karato hato. A jaina mATenuM tIrthakSetra che kAraNa ke ahIM teramA tIrthaMka2 'vimalanAtha'nA cAra kalyANako (atizaya) thayA hatA. kAzI : ahIMnI bhUmi upara ja citta ane saMbhUta nAmanA be cAMDALo janmelA. ahIMnA rAjA kAzIrAjano paNA graMthamAM ullekha maLe che. A janapadanI rAjadhAnI vAraNasI hatI. jaina-bauddha baMne sAhityamAM teno samAnarUpe ullekha thayelo che. temAM vArAAsI, mirjApura, gAjIpura, jenapura tathA AjamagaDha jillAno bhAga gaNAya che. tenI pUrvamAM magadha, pazcimamAM vatsa, uttaramAM kozala ane dakSiNamAM sona nadI hatI. kAzI ane kozala janapadanI sImAomAM kyAreka kyAreka pheraphAro paNa thatA. 498 kozala" : tenuM prAcIna nAma 'vinItA' hatuM. vividha vidyAomAM kuzaLatA prApta karavAne kAraNe tene 'kuzalA' (kozala) kahevAnI zarUAta thaI. uttarAdhyayanamAM kozalarAjanI putrI 'bhadrA'no ullekha Ave che. bauddha sAhitya anusAra e janapadanI rAjadhAnI zrAvastI hatI. temAM lakhanau, ayodhyA vagere nagaro hatAM. jaina sAhitya anusAra kozala (kozalapura-avadha)nI rAjadhAnI 'sAketa' (ayodhyA) hatI. kaniMgahAme vAyupurANa ane ratnAvalInA AdhAre tenuM sthAna dakSiNa bhAratamAM nAgapuranI AsapAsa mAnela che. 1 ejana 2 jaina tIrthaMkaronA pAMca kalyANakAronA nAma A pramANe che : garbha, janma, tapa, jJAna ane mokSa 3 . 13. 6. 18. 48 4 3. samI. pR. 376 5 u. 12. 20, 22. 6 jai. bhA. sa. pR. 468-69 7 Ancient Geography of India, p. 438. Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 4 deza tathA nagara 499 kauzAMbI : e jainonuM pramukha kendra gaNAtuM. "uttarAdhyayana'mAM tene mATe "purANapurinI zabdano prayoga thayo che. "anAthI muninA pitA prabhUtadhanasaMcaya" ahIM ja rahetA hatA. uttara pradezamAM alhAbAda-kAnapura relve lAIna upara bharavATI sTezanathI vIsa-pacIsa mAIla dUra (prayAgathI batrIsa mAIla dUra) phaphosA' nAmanuM gAma che. tyAMthI cAra mAIla cheTe "kuzavA" (kosama) nAmanuM gAma che. te kauzAMbI hovuM joIe. tene chaThThA tIrthaMkara padmaprabhanuM janmasthAna paNa mAnavAmAM Ave che. kaniMgahAme tene boddha ane brAhmaNonuM kendra mAnyuM che? A "vatsa" janapadanI rAjadhAnI hatI. gAndhAra : ahInA rAjAnuM nAma hatuM. nagati' temAM pazcima paMjAba ane pUrva aphaghAnIstAnano samAveza thato hato. svAtathI jelama nadI vacceno pradeza A janapadamAM Avato hato. mahAbhAratanI nAmAnukramaNImAM tenI sImA sindha ane kunara nadIthI mAMDI kAbula nadI sudhI tathA pezAvara tathA multAna sudhI darzAvavAmAM Avela che. jene sAhityamAM tenI rAjadhAnI purRvardhana" (pUrva baMgALa) darzAvela che ane boddha sAhityamAM "takSazikSA'. AcArya tulasIe jaNAvyuM che ke uttArapathanuM A prathama janapada hatuM. caMpA : A vepAra vANijyanuM moTuM kendra hatuM. ahIMnA vepArIo mithilA, pihuMDa vagere sthAnoe vepAra karavA jatA. pAlita vaNiku ane teno putra samudrapAla ahIM rahetA. A aMge janapada (jillo bhAgalapura)nI rAjadhAnI hatI. bihAra prAntamAM bhAgalapura sTezanathI covIza mAIla pUrvamAM Avela 1 u. 20. 18 2 Ancient Geography of India, p. 330. 3 je. bhA. sa. pR. 475 4 u. 18. 45 5 mahA. nA. pR. 101 6 u. samI. pR. 378 7 u. ra1. 1, 5 8 je. bhA. sa. pR. 465 Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana caMpApura (caMpAnagara)nI AsapAsano pradeza A nagara tarIke gaNAto haze ema mAnavAmAM Ave che. A jenonuM tIrthasthAna paNa che kAraNa ke ahIMthI bAramA tIrthakara vAsupUjya mokSa pAmyA hatA. dazArNa : ahIMnA rAjAnuM nAma "dazArNabhadra' hatuM. citta ane saMbhUta nAmanA jIva pUrvabhavamAM dAsarUpe ahIM janmelA. kAlidAse dazArNa janapadanI rAjadhAnI vidizA' hatI ema jaNAvela che. jaina ane bauddha e baMne sAhityamAM A janapadano ullekha maLe che. madhya pradezano ghasAna nadInI AsapAsano pradeza A nAme oLakhAto haze ema mAnavAmAM Ave che. dazA nAmanA be janapadono ullekha jovA maLe che jema ke : 1 pUrva dizA (madhyapradezanA chattIsagaDha jillA)mAM ane 2 pazcima dazArNA (bhopAla ane pUrva mALavAno pradeza). jaina graMtho anusAra tenI rAjadhAnI mRttikAvatI (mAlavAmAM banAsa nadI pAse) hatI. dazApura ane dazapura (maMdasora) A janapadanAM mukhya nagaro hatAM. dvArakA : bhogarAja (ugrasena) ahIMno rAjA hato. ahIMthI revataka parvata bahu dUra na hato. tethI ariSTanemie dIkSA laI raivataka parvata upara kezaloca karelo. A saurASTra (kAThiyAvADa) janapadanI rAjadhAnI gaNAtI". uttarAdhyayananA rAjImatI-nemi AkhyAna uparathI pratIta thAya che ke andhakavRSNi, kRSNa, dazAha vagere A nagaranI AsapAsa rahetA hatA. pAMcAla: uttarAdhyayanamAM pAMcAlanA be rAjAono ullekha che. 1brahmadatta cakravartI ane 2 dvimukha. A janapada kurukSetranA pazcimottara bhAgamAM hatuM. 1 1 u. 13. 6, 18. 44. 2 medhadUta ro ra3-24 3 u. samI. pR. 376 4 u. rara. rara, ra7 5 buddhisTa InDiyA pR. 21 6 u. pa3. ra6, 18. 45. Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 4 : deza tathA nagara 501 sImAmAM badAyuM, eTA, mainapurI, pharukhAbAda ane tenI AsapAsanA pradezano samAveza thato. gaMgA nadIne kAraNe pAMcAla be bhAgomAM vaheMcAyela hatuM. dakSiNa ane uttara. mahAbhArata anusAra dakSiNa pAMcAlanI rAjadhAnI kAMDilya hatI ane uttara pAMcAlanI ahicchatrA". mahAbhAratamAM pAMcAlano aneka sthaLe ullekha thayo che. pAMcAlamAM utpanna thavAne kAraNe rAjA drupadanI putrI draupadIne pAMcAlI kahevAmAM Ave che. pihuMDa nagara : caMpA nagarIno pAlita nAme vaNika hoDI dvArA samudra oLaMgI A nagaramAM vepAra karavA Avelo ane ahIM lagna karI pAcho pharelo. te parathI pratIta thAya che ke A bhAratanI samIpamAM Avela samudranA kinAre Avelo koI pradeza hovo joIe. zApenTiyare Ane barmA (Burma)no taTavartI pradeza mAnela che. A nagaranA sthAna aMge vidvAnomAM matabheda che. DaoN. jagadIzacaMdra jene Ane cikAkola ane kaliMgapaTTamano eka pradeza mAnela purimatAla nagara: cittamuni A nagaramAM janmelA. hemacaMdrAcArye tene ayodhyAnuM zreSTha paruM (zAkhAnagara) mAnela che. DaoN. nemicaMdra zAstrIe tenA ' sthAna tarIke kAzI-kozalanI vaccenI jagAne mAnela che. magadha : rAjA zreNika magadhano rAjA hato. dakSiNa bihAra athavA bihAra prAntanA gayA ane paTanA jillAnA bhUbhAgane magadha janapada gaNavAmAM AvatuM. tenI uttare gaMgA, pazcimamAM soNa nadI, dakSiNamAM vidhyAcala parvata : 55 1 je. bhA. sa. pR. 470 2 u. 21. 6. 3 u. zA. pR. 357 4 juo - u. samI. pR. 381 5 je. bhA. sa. 465 6 u. 13. 2. 7 triSaSTizalAkApuruSacarita 1. 3. 388 8 purANamAM bhArata pR. 89-90 9 u. 20. 1. Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana-sUtra : eka parizIlana tathA pUrvamAM caMpA nadI hatI. Ara. DeviDse lakhyuM che ke bhagavAna buddhanA samaye A janapadamAM eMzI hajAra gAmo hatAM ane tenuM kSetraphaLa lagabhaga be hajAra traNaso mAIla corasa hatuM. I. pU. chaThThI sadImAM A janapada jaino ane bauddhonuM pramukha kendra hatuM. tethI rAjadhAnI rAjagRha (rAjagira) hatI. magadhanI bIjI rAjadhAnI pATaliputra (paTA) hatI. 502 mithilA : rAjarSi naminI pravrajyAne samaye ahIM Indra sAthe teno saMvAda thayo hato. A eka samRddha ane AnaMdollAsavALuM nagara hatuM. tethI Indre mithilAmAM kolAhala sAMbhaLI rAjarSi namitte tenuM kAraNa pUchyuM. te videha janapadanI rAjadhAnI hatI. ahIM ogaNIzamA mallinAtha ane ekavIzamA naminAtha tIrthaMkarano janma thayelo. bihAra prAntamAM mujaphpharapura ane darabhaMgA jillAnI nepAla sImAnI pAse Avela janakapurane mithilA kahevAmAM Avela che. Ara. DeviDse 'tirahata'nA sthaLe mithilA nagarI hatI ema jaNAvyuM che. mithilA zabdano prayoga janapada ane rAjadhAnI e baMne mATe thayela che. tethI videharAjanI putrI vaidehI (sItA)ne 'maithilI' kahevAmAM Ave che. vANArasI (vArANasI)+ : ahIM jayaghoSa ane vijayaghoSa vacce saMvAda thayo hato. A kAzI janapadanI rAjadhAnI hatI. Aje paNa tene kAzI, banArasa ane vArANasI kahevAmAM Ave che ahIM sAtamA supArzvanAtha ane trevIzamAM pArzvanAtha tIrthaMkara janmyA hatA. 'varuNNA' ane 'asi' nAmanI be nadIonI vacce Avela hovAthI tene vArANasI kahevAmAM Ave che. vArANasI gaMgA nadInA DAbe kAMThe dhanuSAkAre rahela che. jaina, bauddha ane hinduonuM A pavitra tIrthasthaLa che. mahAbhArata anusAra ahIM prANotsarga karanArane mokSa maLe che. rAjA divodAse IndranI AjJAthI tenuM nirmANa karyuM hatuM ane bhagavAna 1 je. bha. sa. pR. 462 2 buddhisTa InDiyA pR. 17 3 u. 9-4-14 4 buddhisTa InDiyA pR. 27 5 mahA. nA. pR. 256 6 9. 25. 2-3 Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa che ? deza tathA nagara 503 kRSNa tene pradIpta karI hatI'. videha : A janapadano rAjA nAme nami hato. tenI rAjadhAnI mithilA hatI. bhagavAna mahAvIranI janmabhUmi videha ja hatI. tene atyAranuM tirahuta' mAnavAmAM Avela che. A pUrvottara bhAratanuM eka samRddha janapada hatuM. tenI sImA uttaramAM himAlaya, dakSiNamAM gaMgA, pazcimamAM gaMDakI ane pUrvamAM mahI nadI sudhI hatI. vaizAlI (jillo mujaphpharapura) videhanI bIjI AgatyanI rAjadhAnI hatI. zauryapuraH ahIM vasudeva ane samudravijaya rAjya karatA hatA. uttara pradezamAM AgrAnI pAse (mainapurI jillAmAM) zikohAbAda nAmanA sthaLathI dasa bAra mAIla dUra yamunA nadIne kinAre vaTezvara gAma che. tenI pAse eka sUryapura nAmanuM gAma che. te ja A zauryapura hovuM joIe e kuzArta janapadanI rAjadhAnI hatI. ahIM Aje paNa vizALa maMdira che. kRSNa ane tenA pitarAI bhAI ariSTanemi (bAvIsamA tIrthaMkara)nI A janmabhUmi hatI. zrAvastI : ahIM kezi ane gotama vacceno saMvAda thayo hato. ahIM te samaye be moTA udyAno hatAM : 1 koSTaka ane 2 tindraka. uttara pradezamAM baharAicathI ogaNatrIsa mAIla dUra (phejAbAdathI goMDA roDa upara ekavIsa mAIla dUra balarAmapura che ane tyAMthI dasa mAIla dUra) eka "saheTa maheTa' nAmanuM gAma che. te pahelAnuM zrAvastI hovuM joIe Aje paNa ahIM te samayanA khaMDero che. tene trIjA tIrthakara saMbhavanAthanI janmabhUmi mAnavAmAM Ave che. jenA 1 mahA. nA. pR. 304 2 u. 8. 45 3 u. samI. pR. 371 4 je. bhA. sa. pR. 474 5 u. rara. 1. 6 u. 23. 3. Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 uttarAdhyayana-sUtra H eka parizIlana graMtho anusAra kuNAla (uttara kozala) janapadanI e rAjadhAnI hatI. sugrIva nagara? e viSe nakkI kaMI kahI zakAya tema nathI. rAjA balabhadra ane teno putra balazrI (mRgAputra) ahIM rahetA. A nagara ramaNIya ane vanopavanathI suzobhita hatuM. sauvIra: prAcIna samayamAM sidhu-sauvIra eka prasiddha janapada hatuM. ahIM udayana nAme rAjA hato. "sindha-sauvIra' evuM saMyukta nAma ja pracalita che. AdipurANAmAM paNa teno ullekha thayela. sovIra janapada sidhu nadI ane jhelama nadInI vacceno bhUbhAga hato. abhayadeva anusAra sidhu nadInI pAse hovAthI sauvIra (sindha)ne sinthasauvIra kahevAmAM Avato. tenI rAjadhAnI jaina graMtho anusAra vatibhaya paTTana hatI. bauddha graMthomAM sintha ane sauvIrane pRthaka pRthak mAnIne sauvIranI rAjadhAnI tarIke "roruka'ne darzAvavAmAM Avela che. hastinApura : brahmadatta cakravartInA pUrvabhavanA (saMbhUta)nA jIve ahIM nidAnabaMdha karelo jenA prabhAvathI te AgalA bhavamAM vastusthitine jANavA chatAM paNa viSayabhogo choDI na zakyo. meraThathI bAvIza mAIla (uttarapUrva)mAM dUra rahela hastinApura gAmane ja pahelAnuM hastinApura mAnavAmAM Avela che. jenonuM A tIrthakSetra che. te kuru janapadanI prasiddha rAjadhAnI hatI. ahIM soLamA, sattaramA ane aDhAramA tIrthaMkaranA cAra-cAra kalyANako thayelAM. AdipurANamAM tene "gajapura' kahevAmAM Avela che. mahAbhArata anusAra e kauravonI rAjadhAnInuM nagara hatuM ane koI samaye ahIM rAjA zAntanuM rAjya karatA hatA. suhotranA putra rAjA hastIe te vasAveluM tethI tenuM nAma hastinApura (hastipura) paDyuM che. 1 u. 19. 2 uM, 18. 48 3 ApuirANa 15. 155 4 je. bhA. sa. pR.482 5 u. 13. 1 6 AdipurANa 47. 128 7 mahA. nA. pR. 404 Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka paricaya nAma : DaoN0 sudarzana lAla jaina pada : prophesara evaM pUrva vibhAgAdhyakSa saMskRta vibhAga, kAzI hindU vizvavidyAlaya janmatithi : I01.4.1944 janmasthAna : maMjalA grAma, jilA sAgara (madhya pradeza) vaMza evaM gotra: digambara jaina, baDkula, gohalla gotra zaikSaNika yogyatA: ema0e0 (saMskRta), pI-eca0DI0, AcArya (jainadarzana, prAkRta evaM sAhitya), jaina nyAyatIrtha, hindI sAhityaratna zikSaNa saMsthAna: jaina vidyAlaya kaTanI, morAjI sAgara, syAdvAda mahAvidyAlaya, pArzvanAtha vidyAzrama tathA kAzI hindU vizvavidyAlaya, vArANasI prakAzita granyAdi: grantha lekhana- 1. uttarAdhyayanasUtra : eka parizIlana (u0pra0 sarakAra se puraskRta), 2. tarka saMgraha, 3. saMskRta pravezikA, 4. prAkRta dIpikA, 5. karpUramaJjarI, 6. deva, zAstra aura guru (u0pra0 sarakAra se puraskRta), 7. munisuvratakAvya hindI anuvAda (u0pra0 sarakAra se purskRt)| sampAdana sahAyaka- kasAyapAhaDa bhAga 16, AcArAGgansUtra eka parizIlana, tIna abhinandana grnth| lekha- pacapana lekha prkaashit| seminAra- seminAroM kA Ayojana, nibandha-vAcana evaM adhyksstaa| padAdhikArIH vizvavidyAlayoM kI kameTiyoM ke sadasya tathA jaina saMsthAoM ke padAdhikArI va sdsy| mantrI, a0bhA0di0 jaina vidvatpariSad / zaikSaNika,sAmAjika,dhArmika Adi kAryoM meM sakriya yogdaan| Jamme de alion International TFORPrivate & Personal use only gy.org Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Our Important Publications 1. Studies in Jaina Philosophy Dr. Nathamal Tatia 100.00 2. Jaina Temples of Western India Dr. Harihar Singh 200.00 3. Jaina Epistemology Dr. I.C. Shastri 150.00 4. Concept of Pancasila in Indian Thought Dr. Kamla Jain 50.00 5. Concept of Matter in Jaina Philosophy Dr. J.C. Sikdar 150.00 6. Jaina Theory of Reality Dr. J.C. Sikdar 150.00 7. Jaina Perspective in Philosophy & Religion Dr. Ramji Singh 100.00 8. Aspects of Jainology (Complete Set : Vols. 1 to 7) 2200.00 9. An Introduction to Jaina Sadhana Prof. Sagarmal Jain 40.00 10. Pearls of Jiana Wisdom Dulichand Jain 120.00 11. Scientific Contents in Prakrit Canons Dr. N.L. Jain 300.00 12. The Heritage of the Last Arhat : Mahavira Dr. C. Krause 20.00 13. The Path of Arhat T.U. Mehta 100.00 14. Multi-Dimensional Application of Anekantavada Ed. Prof. S.M. Jain & Dr. S.P. Pandey 500.00 15. The World of Non-living Dr. N.L. Jain 400.00 16. aSTakaprakaraNa anu.-DaoN.azoka kumAra siMha 200.00 17. jaina sAhitya kA bRhad itihAsa (sampUrNa seTa sAta khaNDa) 630.00 18. hindI jaina sAhitya kA itihAsa (sampUrNa seTa cAra khaNDa) 760.00 19. jaina pratimA vijJAna DaoN. mArutinandana tivArI 150.00 20. mahAvIra aura unake dazadharma pro. bhAgacandra jaina 80.00 21. vajjAlaggaM (hindI anuvAda sahita) paM. vizvanAtha pAThaka 80.00 22. prAkRta hindI koza sampA.-DaoN. ke.Ara. candra 400.00 23. jaina dharma aura tAntrika sAdhanA pro. sAgaramala jaina 350.00 24. gAthA saptazatI (hindI anuvAda sahita) paM. vizvanAtha pAThaka 60.00 25. sAgara jaina-vidyA bhAratI (tIna khaNDa) pro. sAgaramala jaina 300.00 26. guNasthAna siddhAnta : eka vizleSaNa pro. sAgaramala jaina 60.00 27. bhAratIya jIvana mUlya pro. surendra varmA 75.00 28. nalavilAsanATakama sampA.- DaoN. surezacandra pANDe 60.00 29. anekAntavAda aura pAzcAtya vyAvahArikatAvAda DaoN. rAjendra kumAra siMha 150.00 30. dazAzrutaskandhaniyukti : eka adhyayana DaoN. azoka kumAra siMha 125.00 31. paJcAzaka-prakaraNam (hindI anuvAda sahita) anu.- DaoN. dInAnAtha zarmA 250.00 32. siddhasena divAkara : vyaktitva evaM kRtitva DaoN. zrIprakAza pANDeya 100.00 33. jainadharma kI pramukha sAdhviyA~ evaM mahilAe~ hIrAbAI boradiyA 50.00 34. madhyakAlIna rAjasthAna meM jaina dharma DaoN. (zrImatI) rAjeza jaina 160.00 35. bhArata kI jaina guphAe~ DaoN. harihara siMha 150.00 36. mahAvIra kI nirvANabhUmi pAvA : eka vimarza bhagavatIprasAda khetAna 65.00 37. mUlAcAra kA samIkSAtmaka adhyayana DaoN. phUlacanda jaina 80.00 38. jaina tIrthoM kA aitihAsika adhyayana DaoN. zivaprasAda 100.00 39. bauddha pramANa-mImAMsA kI jaina dRSTi se samIkSA DaoN.dharmacandra jaina 200.00 40. acalagaccha kA itihAsa DaoN. zivaprasAda 300.00 Parswanatha Vidyapitha, Varanasi-221005 INDIA