Book Title: Jainendra Mahavrutti Author(s): Devnandi Maharaj, Abhaynandi Maharaj, Shambhunath Tripathi, Mahadev Chaturvedi Publisher: Bharatiya Gyanpith Catalog link: https://jainqq.org/explore/010016/1 JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLYPage #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pUjyapAda-devanandiviracitaM jainendravyAkaraNam tasya TIkA AcArya-abhayanandipraNItA jainendramahAvRttiH krkt lrraaii For Private And Personal use only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org jJAnapITha mUrtidevI jaina granthamAlA [ saMskRta granthAGka 17 ] pUjyapAdadevanandiviracitaM jainendravyAkaraNam prathama AvRti 600 prati tasya TIkA AcArya abhayana ndipraNItA jainendramahAvRttiH BHARATIYANANA PITH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sampAdaka paNDita zambhunAtha tripAThI, vyAkaraNAcArya, saptatIrtha sahAyaka paNDita mahAdeva caturvedI, vyAkaraNazAstrAcArya bhAratIya jJAnapITha kAzI mArgazIrSa vIra ni0 saM0 2483 vi0 saM0 2013 navambara 1956 For Private And Personal Use Only {{ mUlya 15 ru0 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org sva0 puNyazlokA mAtA mUrtidevIkI pavitra smRtimeM tatsuputra sAhU zAntiprasAdajI dvArA saMsthApita bhAratIya jJAnapITha mUrtidevI jaina granthamAlA ICIC saMskRta granthAGka 179 ema0 e0, IC **************++**************++ isa granthamAlA meM prAkRta, saMskRta, apabhraMza, hindI, kannaDa, tAmila Adi prAcIna bhASAoM meM upalabdha Agamika, dArzanika, paurANika, sAhityika aura aitihAsika Adi vividha viSayaka jaina sAhityakA anusandhAnapUrNa sampAdana aura usakA mUla aura yathAsambhava anuvAda Adike sAtha prakAzana hogaa| jaina bhaNDAroM kI sUciyA~, zilAlekha saMgraha, viziSTa vidvAnoMke adhyayana-grantha aura lokahitakArI jaina sAhitya grantha bhI isI granthamAlA meM prakAzita hoNge| ************* granthamAlA sampAdaka * DI0 liT0 DaoN0 hIrAlAla jaina, ema0 e0, DaoN0 AdinAtha neminAtha upAdhyAya, DI0 liT0 sthApanAbda phAlguna kRSNa 9 vIra ni0 2470 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sarvAdhikAra surakSita mudrakaH -- zAradAmudraNa tathA saMsAra presa, banArasa / *************************************************************** prakAzaka ayodhyAprasAda goyalIya mantrI, bhAratIya jJAnapITha durgAkuNDa roDa, banArasa For Private And Personal Use Only vikrama saM0 2000 18 pharavarI san 1944 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra bhAratIya jJAnapITha, kAzI www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir svargIya mUrtidevI, mAtezvarI sAhU zAntiprasAda jaina For Private And Personal Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir JNANAPITHA MURTIDEVI JAINA GRANTHAMALA SAMSKRIT GRANTHA NO. 17 JAINENDRA VYAKARANAM BY PUJYAPADA DEVANANDI WITH JAINENDRA MAHAVRITTI OF SHRI ABHAYANANDI Editor Pandit SHAMBHU NATH TRIPATHI, V yakaranacharya Assistant Pandit, MAHADEO CHATURVEDI, V yakaranashastracharya Published By BHARATIYA JNANAPITHA KASHI Price First Edition) 600 Copies. MARGSHIRSHA, VIR SAMVAT 2483 VIKRAMA SAMVAT 2013 NOVEMBER 1956 Rs, 151 For Private And Personal Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir BHARATIYA INANA-PITIA KASHI FOUNDED BY SETH SHANTI PRASAD JAIN IN MEMORY OF HIS LATE BENEVOLENT MOTHER SHRI MURTI DEVI BHARATIYA JNANA-PUTHA MURTI DEVI JAIN GRANTHAMALA SAMSKRIT GRANTHA NO. 17 IN THIS GRANTHAMALA CRITICALLY EDITED JAIN ACAMIC PHILOSOPHICAL, PAURANIC, LITERARY, HISTORICAL AND OTHER ORIGINAL TEXTS AVAILABLE IN PRAKRIT, SANSKRIT, APABHRAMSHA, HINDI, KANNADA AND TAMIL ETC., WILL BE PUBLISHED IN THEIR RESPECTIVE LANGUAGES WITH THEIR TRANSLATIONS IN MODERN LANGUAGES AND CATALOGUES OF JAIN BHANDARAS, INSCRIITIONS, STUDIES OF COMPETENT SCHOLARS & POPULAR JAIN LITERATURE WILL ALSO BE PUBLISHED General Editors Publisher Dr. Hiralal Jain M. A.. D.Litt.AYODHYA PRASAD GOYALIYA Dr, A.N. Upadhye M.A., D. Litt Secy., BHARATIYA JNANAPITHA DURGAKUND ROAD, BANARAS Vikrama Samayat 2000 Founded on Phalguna Krisbna 9. Vira Sam. 2470 All Rights Reserved. 18 Febr, 1944 For Private And Personal Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sampAdakIya jaina sAhitya jisa prakAra sAhityakI anya vividha dhArAoMse paripuSTa hai, usI prakAra usameM vaijJA nika va zAstrIya sAhityakI bhI kamI nahIM hai / vyAkaraNa, chanda, jyotiSa, gaNita Adi viSayoMpara aneka prAcIna jaina grantha pAye jAte haiM jo bhAratIya sAhityake abhinna aMga haiM aura jinakA adhyayana kiye binA kisI bhI viSayakA jJAna paripUrNa nahIM kahA jA sakatA / kintu durbhAgyataH vaha saba sAhitya abhI taka bhI prakAzita va sulabha nahIM kiyA jA skaa| isa dizA meM bhAratIya jJAnapITha jo prayatna kara rahA hai vaha stutya hai / / kintu yaha itihAsa prasiddha vyAkaraNa abhI kAzIse isakA eka saMskaraNa nikalA thA bhAratIya vyAkaraNa zAstra meM jainendra vyAkaraNakA eka pramukha sthAna hai| jaina sAhitya meM to isakI khyAti hai hI, kintu anya matAvalambI zAstrakAroM ne bhI usakA ullekha, zAkaTAyana aura pANini jaise atiprAcIna aura suvikhyAta vaiyAkaraNoMke sAtha-sAtha kiyA hai| isakI do sUtra paramparAe~ pAI jAtI haiM aura usapara bAraha sahasra zloka pramANa mahAvRtti bhI upalabdha hai taka pUrA prakAzita nahIM ho sakA / lagabhaga cAlIsa varSa pUrva jisameM isake pA~ca adhyAyoM meM se kevala tIna adhyAya hI prakAzita hue the| bahuta kAlase vaha saMskaraNa bhI aprApya hai / isa prakAra jijJAsu saMsAra isa granthakI paripUrNa AvRttike lie dIrghakAlase tRSAtura ho rahA thaa| harSakA viSaya hai ki isa mahAn truTikI prastuta saMskaraNa dvArA bhale prakAra pUrti ho rahI hai| isameM pATha-saMzodhanArtha kAzI aura pUnAse prApta aneka prAcIna hastalikhita pratiyoM kA upayoga kiyA gayA hai aura abhayanandi kRta pUrI mahAvRtti bhI sammilita hai / isa vyAkaraNa ke sambandha meM samasta jJAtavya viSayoMkA paricaya isake sAtha prakAzita zraddheya paM0 nAthUrAmajI premI lekha evaM vidvadvara DaoN0 vAsudevazaraNajI agravAlakI bhUmikA meM A gayA hai| premIjIkA lekha mUlataH bahuta pahale, jaba vaha kAzIkA prathama saMskaraNa nikalA thA taba hI ( san 1921 meM ) likhA gayA thA / isakA saMzodhita rUpa san 1942 meM unake 'jaina sAhitya aura itihAsa' zIrSaka saMkalanameM prakAzita huA thA / jisakA dvitIya saMskaraNa san 1956 meM prakAzita huA hai / prastuta 'lekhameM isa samaya taka isa grantha va granthakarttA ke viSaya meM jo kucha aitihAsika bAteM jJAta ho cukI haiM unakA nirdeza A gayA hai / DaoN0 agravAla jI vyAkaraNazAstra ke, vizeSataH usake aitihAsika pakSake, prakANDa paNDita haiM, jisakA pramANa unakA 'pANinikAlIna bhAratavarSaM ' grantha vidyamAna hai| unhoMne jainendramahAvRttike sUtroM aura unakI mahAvRttikA sUkSma AloDana karake jo aneka aitihAsika tathya -ratnoMkA AviSkAra kiyA hai ve bahuta mahattvapUrNa haiN| unakI ora hama pAThakoMkA dhyAna vizeSa rUpase AkarSita karanA cAhate haiM / For Private And Personal Use Only hIrAlAla jaina A0 ne0 upAdhye Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 40.0.0.0.0.0.040060..0.0.0.000000000000.0.0.0.0.0.ooo o or grantha-lAgata 875-Jul kAgaz2a 224 29 - 28 pauNDa 36713) sampAdana 43 rIma 15 jistA 10 zITa 200J kAryAlaya-vyavasthA 1826) chapAI 70 // phArma 750) bheMTa AlocanA 540) jilda badhAI 400) prUpha-saMzodhana 320) / kavara kArAz2a 75) posTeja grantha bheTa bhejanekA 28) kavara chapAI / 3550) kamIzana, vijJApana, bikrI-vyaya Adi kula lAgata 11947 // 600 prati chapI * lAgata mUlya 19 // an * mUlya 15) .00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000. For Private And Personal Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prati-paricaya 'mu0' prati yaha prati sarasvatIbhavana, kAzIse prakAzita huI hai| isameM adhyAya 3 pAda 2 sUtra 60 taka hI chape haiN| 'a' prati yaha bhANDArakara orieNTala risarca iMsTITyUDa pUnAko prati hai / isameM patra saMkhyA 402, paGakti prati pRSTha 15 aura akSara prati paGkti lagabhaga 46 haiN| sAija sA~cI supara rAyala / pustakake antamai lekhanakAla tathA lekhaka AdikA nAma nimna prakAra hai "phAgaNamAse zukRpate titho 3 budhavAsare saMvat 1883 kA / lIkhakRtaM mAhatamA panAlAla vAsI savAI jayapurakA / likhI AgarA mdhye| liSAyataM campArAmajI pustaka mthuraako|" 'ba' prati yaha zrIsyAdvAda digambara jaina mahAvidyAlaya kAzIko prati hai| isameM kula patra 403 haiM, pratyeka pRSThamaiM 10 paGktiyA~ aura pratyeka paGktimeM lagabhaga 32 akSara haiM / prati pUrNa hai| pustakake antameM samaya aAdikA nirdeza nimna prakAra hai "atha saMvatsarasmin vikramAkasamayAtIt saM0 1926 varSe zrI macchAlivAhana zAke 1664 pravartamAne uttarAyane vazaMtatI [?] ASADhamAse kRSNapakSa dazamyAM tithau zukravAsare samAptamiti |...."aindrpurii ngrmdhye|" 'sa' prati yaha bhI zrIsyAdavAda digambara jaina mahAvidyAlaya kAzIkI hI prati hai| isameM patra saMkhyA 394 hai| patra saMkhyA 1 se 270 taka pratipRSTha 13 yA 14 paMktiyA~ aura prati paGkti lagabhaga 25 akSara hai| usake Ageke patra dUsare lekhakake likhe hue pratIta hote haiM jinameM pratyeka pRSThameM 16 paGktiyA~ aura pratyeka paGkti meM 1 34 akSara haiN| prati suvAcya tathA prAyaH zuddha hai kintu isake 350 se 362 taka patra nahIM haiN| yaha prati aAdhyAya 5 pAda 1 sUtra 34 meM jAkara samApta ho jAtI hai| isase aAgeke patra naSTa pratIta hote haiN| 'da' prati yaha prati bhI zrIsyAdvAda di0 jaina mahAvidyAlaya kAzIkI hai| isake 275 patroM meM adhyAya 4 pAda 1 sUtra 125 takako vRtti upalabdha hai| isake prArambhake 49 patroM meM pratipRSTha 11 paktiyA~ tathA pratipakti lagabhaga 38 akSara haiM tathA usake Age patra saMkhyA 50 se 275 taka prati pRSTha 12 paMktiyA~ tathA pratipaGakti lagabhaga 46 akSara haiN| 'pU0' prati yaha prati bhANDArakara orieNTala risarca iMsTITyUDa pUnAkI hai| yaha do bhAgoMmeM vibhakta hai| prathama bhAgamaiM patra saMkhyA 1 se 314 taka tathA dUsaremeM 1 se 74 taka hai| isake pratyeka pRSThamaiM 14 paGktiyA~ aura pratyeka paGktimeM lagabhaga 42 akSara haiN| dUsare bhAgameM caturtha adhyAyake caturthaM pAdakA kucha antima bhAga tathA paJcama adhyAya pUrNa hai / lekhana kAla AdikA paricaya lekhakake zabdoM meM nimnaprakAra hai "paMDita jana sU bInatI hai parokSa mama eha / hInAdhika lakhi sodhiyo ha~siyo mati dhari neha // miti caitra-zuku 2 bhaumavAsare zubha samvat 1933 kaa|" ina sabhI pratiyoM meM adhyAya 4 pAda 3 se paJcama adhyAyake anta taka bIca bIcamaiM kucha sUtroMkI vRtti . nahIM likhI gaI hai jo yatna karanepara bhI upalabdha na ho sakI aura isIlie jainendra paJcAdhyAyIke aAdhArase sUtra-kramamaiM kevala sUtramAtrakA nirdeza kara diyA gayA hai| For Private And Personal Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhUmikA [ lekhaka-zrI vAsudevazaraNa agravAla ] bhAratavarSameM vyAkaraNazAstrakA adhyayana lagabhaga tIna sahasra varSase calA A rahA hai| bhASAke zuddha jJAnake lie vyAkaraNakA mahattva sarva sammatise svIkRta huA, ataeva vyAkaraNako 'uttarA vidyA' arthAta anya vidyAoMkI apekSA zreSTha koTimeM mAnA gayA / kisI bhI bhASAke itihAsa meM dhAtu aura pratyayoM kI pahacAna usa gauravapUrNa sthitikI sUcaka hai jisameM sUkSma dRSTi se bhASAke Antarika saMgaThanakA viveka kara liyA jAtA hai, aura zabdoMkI utpatti aura nirmANa kI jo prANavanta prakriyA hai usake rahasyako AtmasAt kara liyA jAtA hai| yo to sabhI manuSya apanI apanI mAtRbhASAmeM bolakara apanA abhiprAya prakaTa kara lete haiM; kintu vyAkaraNakI prakriyAkA janma usa rAjapathakA nirmANa hai jisapara calakara nirbhaya bhAvase hama bhASAke vistRta sAmrAjyameM jahA~ cAheM pahu~ca sakate haiM aura zabdoM meM bhAvaprakAzanako jo aparimita kSamatA hai usako bhI prApta kara sakate haiM / saMskRta vaiyAkaraNoMne saMsArameM sarvaprathama isa prakArakA mahanIya kArya kiyaa| zabdoMke vibhinna rUpoMke bhItara jo eka mUla saMjJA yA dhAtu nihita rahatI hai usake svarUpakA nizcaya aura pratyaya jor3akara usase bananevAle kriyA aura saMjJA rUpI aneka zabdoMkI racanA evaM pratyayoMke arthoMkA nizcaya-isa prakArake vividha vicArakI paddhatikA jisa zAstrameM prArambha aura vikAsa huA use zabdavidyA yA vyAkaraNazAstra kahA gayA / saMskRta sAhityameM pANinikI aSTAdhyAyI vyAkaraNazAstrakA sarvAGgapUrNa vivecana hai| usake lagabhaga cAra sahasta sUtroM meM laukika aura vaidika saMskRtakA jaisA adbhuta vicAra kiyA gayA hai, vaha vilakSaNa hai| pANinine saMskRta vyAkaraNakA jo svarUpa sthira kiyA usIkA vikAsa aneka vRtti, vArtika, bhASya, nyAsa, TIkA, prakriyA Adike rUpameM lagabhaga isa zatI taka hotA AyA hai| kintu pANinike atirikta, para mukhyataH unhIMkI nirdhArita paddhatise aura bhI vyAkaraNa-granyokA nirmANa huA / isa viSayameM eka prAcIna zloka dhyAna dene yogya hai indrazcandraH kAzakRtsnApizalI shaakttaaynH| pANinyamarajainendrA jayantyaSTau ca zAbdikAH // yaha zloka mugdhabodhake kartA paM0 bopadevakA kahA jAtA hai| isa sUcI meM vaiyAkaraNoMkI do koTiyA~ spaSTa dikhAI par3atI haiN| pahalI koTimeM indra, zAkaTAyana, zrApizali, kAzakRtsna aura pANini, ye pA~ca prAcIna vaiyAkaraNa the| dUsarI koTimeM amara, jainendra aura candra ina navIna zAbdikoMkI gaNanA hai| pANinIya sUtra 'kratUkthAdisUtrAntAhak' [4 / 2 / 60] ke eka vArtikapara kAzikAmeM 'paJcavyAkaraNaH' yaha udAharaNa pAyA jAtA hai| isakA artha thA pA~ca vyAkaraNoMkA adhyayana karanevAlA yA jAnanevAlA vidvAn [tadadhIte tadvada] / isameM jina pA~ca vyAkaraNoM kA eka sAtha ullekha hai, ve yahI pA~ca prAcIna vyAkaraNa hone cAhie jinakI sUcI mugdhabodhake isa zlokameM hai| isapara sUkSma vicAra karanese yaha tathya sAmane AtA hai ki pANinise pUrvakAlameM vyAkaraNakA adhyayana-adhyApana vyApaka rUpase ho rahA thA, jaisA ki pANinIya vyAkaraNake itihAsase jJAta hotA hai| prAtizAkhya, nirukta aura aSTAdhyAyImeM lagabhaga 64 zrAcAryoM ke nAma Aye haiM jinhoMne zabTazAstra ke sambandhamaiM usa prAcInakAlameM UhApoha kiyA thaa| inameMse indra, zAkaTAyana, Apizali aura kAzakRtsnake vyAkaraNa isa samaya upalabdha nahIM hai, kintu pANinise pahale ve avazya vidyamAna the| zAta For Private And Personal Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhUmikA hotA hai ki una prAcIna vyAkaraNoMkI adhikAMza sAmagrIke AdhArapara evaM svataH apanI sUkSmekSikA dvArA lokase zabda-sAmagrIkA saMgraha karake pANinine apanI aSTAdhyAyIkA nirmANa kiyaa| vaha zAstra lokameM itanA mahAn aura suvihita samajhA gayA [pANinIyaM mahat suvihitam , bhASya 4 / 3 / 66] ki pANinike uttara kAlameM naye vyAkaraNoMkI racanAkA krama eka prakArase banda sA ho gyaa| usake bAda vyAkaraNakA pariSkAra kevala vArtika, bhASya aura vRttiyoM dvArA calatA rhaa| kAtyAyana jaise prakhara buddhizAlI prAcAryane pANini vyAkaraNapara lagamaga savA cAra sahasra vArtikoMkI racanA karake usa mahAn zAstra ke prati apanI niSThA abhivyakta kI, para koI svatantra vyAkaraNa racanekA upakrama nahIM kiyaa| isI prakAra bhagavAn pataJjalikA mahAbhASya bhI pANinIya vyAkaraNakI somAke bhItara eka adbhuta prayatna thaa| pANini lagabhaga pA~cavIM zatI vikrama pUrvameM nanda rAjAoM ke samayamai hue the| yaha anuzruti aitihAsika tathyapara Azrita jAna par3atI hai jaisA ki hamane apane 'pANinikAlIna bhAratavarSa' nAmaka granthameM pradarzita kiyA hai| ataeva yaha spaSTa hai ki pANinike bAda lagabhaga eka sahasra varSataka nUtana vyAkaraNakI racanAkA prayatna nahIM kiyA gayA / bhAratIya sAhityika itihAsakA yaha suvidita tathya hai ki kuSANa kAlake lagabhaga saMskRta bhASAko punaH sArvajanika rUpameM sAhityika bhASA aura rAjabhASAkA pada prApta huA kiniSkake samayamai azvaghoSake kAvyoMkI racanA aura rudradAmAke jUnAgar3ha lekhase yaha spaSTa vidita hotA hai| vastutaH isa samaya bhASAke kSetrameM jo krAnti ghaTita huI usakA ThIka svarUpa kucha isa prakAra thA-brAhmaNa sAhitya meM to saMskRta bhASAkI paramparA sadAse akSuNNa thI hI, para usake atirikta bauddha aura jaina zrAcAryoMne bhI saMskRta bhASAko unmukta bhAvase apanA liyA aura usake adhyayanase donone apane apane kSetrameM vipula sAhityakA nirmANa kiyA jisameM kisI samaya sahasroM grantha the| kuSANa kAlase jo bhASA sambandhI nayA parivartana Arambha huA thA vaha uttarottara sabala hotA gayA, yahA~ taka ki lagabhaga cauthI-pA~cavIM zatI IsvI meM saMskRta bhASAko na kevala bhAratavarSa meM akhaNDa rASTrIya pratiSThA prApta huI, varaJca madhya eziyAse lekara hinda eziyA yA dvIpAntara takake dezoMmeM pArasparika vyavahAra ke lie vaha antarrASTrIya bhASA bhI bana gii| isa pRSThabhUmimeM zabdavidyAkA punaH vaha chuTA huA sUtra prArambha huA aura naye vyAkaraNazAstra likhe jAne lge| svayaM pANinIya vyAkaraNoM para vAmana jayAditya kRta kAzikA vRtti aura jinendrabaddhi kRta nyAsakI racanA huI / yaha TIkAke mArgase prAcIna vyAkaraNakA hI vizadIkaraNa thA; kintu bauddha aura jaina jo do bar3e samudAya saMskRta bhASAkI naI zakti se paricita ho rahe the, unhoMne apane apane kSetra meM do naye vyAkaraNoMkA nirmANa kiyaa| bauddhoMmeM prAcArya candragomI kRta cAndra vyAkaraNa aura jainoM meM prAcArya devanandI pUjyapAda kRta jainendra vyAkaraNa gupta yugamaiM astitvameM aaye| jJAta hotA hai ki donoMkI hI racanA lagabhaga 5 vIM zatI IsvIke uttarArdhameM huii| cAndra vyAkaraNakI tvopajJa vRtti meM 'ajayad jartI hUNAn' [ 1 // 2 // 81 ] udAharaNase siddha hai ki pA~cavIM zatIke madhya meM skandaguptane haNoMpara jo bar3I vijaya prApta kI thI usakI samakAlIna smRti isa udAharaNameM avaziSTa hai| isase cAndra vyAkaraNake racanAkAla para prakAza par3atA hai| pUjyapAda devanandIne do sUtroMmeM prasiddha AcArya, siddhasena [ vetteH siddhasenasya, 5 / 17 ] aura samantabhadra 'catuSTayaM samantabhadrasya' [5/140] kA ullekha kiyA hai, ye donoM devanandIse kucha samaya pUrva ho cuke the| yadyapi siddhasena divAkarakA samaya bhI sarvathA nizcita nahIM hai; kintu anuzratike anusAra unheM vikramAdityakA samakAlIna mAnA jAtA hai| vikramake navaratnoMkI sUcI meM jisa kSapaNakakA ullekha hai unheM vidvAn siddhasena divAkara hI mAnate haiN| zrI rAisane siddhasenakA samaya pA~cavIM zatIke madhyabhAgamaiM mAnA hai| kintu candragupta vikramAditya [ 375.413 1 aura siddhasenakI samasAmayikatAkA AdhAra yadi satya ho to siddhasenako cauthI zatIke antameM mAnanA ThIka hogA / lagabhaga yahI samaya samantabhadrakA honA caahie| zrI premIjIne apane pANDityapUrNa lekhameM devanandIke For Private And Personal Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam samayake viSaya meM jo pramANa saMgRhIta kiye haiM unakI sammilita sAkSIse bhI yahI sUcita hotA hai ki prAcArya devanandI lagabhaga pA~cavIM zatIke antameM hue haiN| isa sambandhamaiM eka vizeSa pramANako zrora dhyAna dilAnA Avazyaka hai| isake anusAra saMvat 160 meM bane hue darzanasAra nAmaka prAkRta granthameM kahA hai ki pUjyapAdake ziSya vajranandIne dakSiNa madhurAmai 526 vikramImeM [ 466 I0 ] drAvir3a saMghakI sthApanA kI / isase bhI pUjya pAdakA samaya 5 vIM zatIke uttarArdhameM siddha hotA hai| isIkA samarthana karanevAlA eka anya pramANa hai-karnATakakavicaritra ke anusAra gaMgavaMzIya rAjA avinIta [vi0 saM0 523 ] ke putra duvinIta [ vi0 saM0 5.38, IsvI 481 ] zrAcArya pUjyapAdake ziSya the; ataeva pUjyapAda 5 vIM zatIke uttarArdhake siddha hote haiN| mahArAja pRthivIkoMkaNake dAnapatrameM likhA hai-zrImatkoMkaNamahArAjAdhirAjasyAvinItanAmnaH putreNa zabdAvatArakAreNa devabhAratInibaddhabRhatkathena kirAtArjunIyapaMcadazasargaTIkAkAreNa duvinItanAmadheyena'; arthAt avinItake putra durvinItane zabdAvatAranAmaka granthakI racanA kI thii| jaise premIjIne likhA hai zimogA jilekI nagara tahasIlake zilAlekhameM devanandIko pANinIya vyAkaraNa para zabdAvatAra nyAsakA katra likhA hai| anumAna hotA hai ki durvinItake guru pUjyapAdane vaha grantha racakara apane ziSyake nAmase pracArita kiyA thaa| jainendra vyAkaraNa usa zRMkhalAkI pahalI kar3I hai jisameM gupta kAlase lekara madhyakAla taka uttarottara naye. naye vyAkaraNoMkI racanA hotI calI gaI / jainendra pAMcavIM zatI], candra [pAMcavIM zatI], zAkaTAyana [navamI zatI kA pUrvArddha], sarasvatIkaNThAbharaNa [ gyArahavIM zatIkA pUrvArddha 1 aura prasiddha haimazabdAnuzAsana [ bArahavIM zatIkA pUrvAddhaM ] ina sabane unmukta manase aura atyanta sauhArda bhAvase pANinIya vyAkaraNako mala sAmagrIkA avalambana liyaa| inameM bhI jainendra -vyAkaraNane bhojake sarasvatIkaNThAbharaNako chor3a kara apane Apako pANinIya sUtroMke sabase nikaTa rakhA hai / kisI bhI prakaraNake adhyayanase yaha bAta spaSTa ho jAtI hai ki jainendrane pANini sAmagrIkI prAyaH avikala rakSA kI hai| kevala svara aura vaidika prakaraNoMko apane yugake lie Avazyaka na jAnakara unhoMne chor3a diyA thaa| jainendra vyAkaraNake kAne pANinIya gaNapAThakI bahuta sAvadhAnIse rakSA kI thii| mUla vyAkaraNameM pANinike gaNasUtroMko prAyaH svIkAra kiyA gayA hai| yadyapi vaidika zAkhAoMvAle aura gotra sambandhI gaNoMse siddha honevAle nAmoMkA jaina sAhityake lie utanA upayoga na thA, kintu jisa samaya isa vyAkaraNakI racanA huI usa samaya bhASAke viSayameM lokakI cetanA atyanta svaccha aura udAra bhAvase yukta thI; ataeva jainendra vyAkaraNakI pravRtti pANini sAmagrI ke nirAkaraNa meM nahIM, varan usake adhikase adhika saMrakSaNameM dekhI jAtI hai| jainendra vyAkaraNake sAtha usakA alaga gaNapATha kisI samaya avazya hI rahA hogA, yadyapi aba vaha pRthak rUpase upalabdha na hokara abhayanandI kRta mahAvRttike antargata hI surakSita hai| kAtyAyanake vArtika aura pataJjalike bhASyakI iSTiyoM meM jo naye naye rUpa siddha kiye gaye the unheM devanandIne sUtroM meM apanA liyA hai| isa lie bhI yaha vyAkaraNa apane samayamaiM vizeSa lokapriya huA hogaa| yaha pravRtti kAzikAmeM bhI kisI aMzamaiM A gaI thI aura candra zrAdi vyAkaraNoM meM bhI barAbara pAI jAtI hai / jainendra vyAkaraNake do sUtrapAThoMkI paramparA isa samaya pAI jAtI hai-ekameM tIna sahasra sUtra hai: dusaremeM lagabhaga 700 sUtra adhika haiN| isa viSayameM zrIpremIjIkA niSkarSa yathArtha hai ki mUla jainendra sUtrapAThakI saMkhyA 3 sahasra hI thI jisapara abhayanandIkI TIkA pAI jAtI hai| abhayanandI kRta mahAvRtti lagabhaga 12 sahasra zloka parimANakA bar3A grantha hai| kAzIse 1618 meM isake prathama 3 adhyAyoMkA eka saMskaraNa prakAzita huA thaa| kintu vaha kevala eka pratike aAdhArapara taiyAra kiyA gayA thA, ataeva isa bAtakI bahuta AvazyakatA thI ki sampUrNa jainendra vyAkaraNa tathA usakI mahAvRttikA eka saMzodhita saMskaraNa prakAzita kiyA jaay| harSakI bAta hai ki bhAratIya jJAnapIThake satprayatnase isa mUlyavAn granthakA yaha saMzodhita saMskaraNa prakAzita kiyA jA rahA hai jisake taiyAra karanemeM pUnAke bhaNDArakara orieNTala iMsTITyaDameM surakSita pratiyoMkA aura kAzI meM hI prApta 3 pratiyoMkA upayoga kiyA gayA hai| AzA hai, vyAkaraNa For Private And Personal Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhUmikA zAstrake tulanAtmaka adhyayanake lie jainendrakA yaha vartamAna saMskaraNa adhika upayogI siddha hogA, vizeSataH gaNapAThase tulanAtmaka adhyayanake lie isa saMskaraNakA vizeSa upayoga ho skegaa| - AcArya abhayanandIkI mahAvRtti lagabhaga kAzikAke samAna hI bRhat grantha hai| isake kartAne kAtyAyanake vArtika aura pataJjalike bhASyase bahuta adhika upAdeya sAmagrI kA apane granthamaiM saMkalana kara liyA hai| mahAvRttikA kAla aAThavIM zatAbdIkA prArambha mAnA jAtA hai aura sambhAvanA aisI hai ki abhayanandIne kAziko vRttikA upayoga kiyA thaa|) vastutaH kisI bhI pAThakase yaha tathya chipA nahIM raha sakatA ki aSTAdhyAyI aura kAzikAkA hI rUpAntara jainendra paJcAdhyAyI aura usakI mahAvRttimeM prApta hotA hai| phira bhI kAzikA aura mahAvRttikI sUkSma tulanA karanepara yaha prakaTa ho jAtA hai ki abhayanandIne kucha aise udAharaNa diye haiM jo kAzikAmeM upalabdha nahIM hote aura phalasvarUpa aisI sAmagrIkI rakSA kI hai jo kAzikAse prApta nahIM ho sktii| unhoMne jahA~ sambhava ho sakA vahA~ jaina tIrthaGkaroMke, mahApuruSoMke, yA granthoM ke nAma udAharaNoM meM DAla diye haiN| jaise, sUtra 114|15 ke udAharaNameM 'anu zAlibhadram ADhyAH , anusamantabhadraM tArkikAH; sUtra 1 / 4 / 16 ke udAharaNa meM 'upasiMhanandinaM kavayaH, upasiddhasenaM vaiyAkaraNAH'; sUtra 1 / 4 / 20 kI vRttimeM 'AkumArebhyo yazaH samantabhadrasya'; sUtra 11422 kI TIkAmeM 'abhayakumAraH zreNikataH prati'; sUtra 21468 ko TIkAmeM 'bharatagRhyaH, bhujabaligRhyaH'; sUtra 1 / 3 / 10 kI vRttimeM 'AkumAraM yazaH samantabhadrasya' aise udAharaNa haiM jo vRttikArane mUlagranthake anukUla jaina vAtAvaraNakA nirmANa karaneke lie apanI pratibhAse banAye haiN| sUtra 1 / 35 kI vRttimeM 'prAbhRtaparyantamadhIte' udAharaNa mahattvapUrNa hai, usIke sAtha 'sabandham , saTIkam adhIte' bhI dhyAna dene yogya haiN| yahA~ aisA vidita hotA hai ki prAbhRtase tAtparya mahAkarmaprakRti prAbhRtase thA jisake racayitA zrA0 puSpadanta tathA bhUtabali mAne jAte haiM [prathama-dvitIya zatI] / isIkA dUsarA nAma ghaTakhaNDAgama prasiddha hai| isIkA bhAgavizeSa 'bandha' yA mahAbandha [mahAdhavala siddhAntazAstra] thA jisake adhyayanase yahA~ abhayanandIkA tAtparya jJAta hotA hai| arthAt usa samaya bhI vidvAnoM meM prAbhRta yA SaT khaNDAgamase pRthak mahAbandhakA astitva thA aura donoMkA adhyayana jIvanakA Adarza mAnA jAtA thA / 'saTIkamadhIte' meM jisa TIkAkA ullekha hai vaha dhavalA TIkA nahIM ho sakatI kyoMki usakI racanA vIrasenane816 I. meM kI thii| zrutAvatArake anusAra mahAkarmaprAbhRtapara prAcArya kundakundane bhI eka bar3I prAkRta TIkA likhI thI jo isa samaya anupalabdha hai| saMbhavataH vahI TIkA prAbhUta aura bandhake sAtha par3hI jAtI thii| inake sthAna para pANini sUtrake udAharaNoM meM kisI samaya iSTi, pazubandha, agni, rahasya nAmaka zatapatha brAhmaNake tattad kANDoMkA adhyayana vidyAkA Adarza mAnA jAtA thaa| devanandIne sUtra 114134 meM jina zrIdatta prAcAryakA ullekha kiyA hai unheM kucha vidvAn kAlpanika samajhate haiM, parantu abhayanandIkI mahAvRttise sUcita hotA hai ki zrIdatta koI atyanta prasiddha vaiyAkaraNa the jinakA lokameM pramANa mAnA jAtA hai| 'itizrIdattam', yaha prayoga 'itipANini' ke sadRza lokaprasiddha thaa| isI prakAra 'tacchrIdattam', 'ahozrIdattam' prayoga bhI zrIdattakI lokapriyatA aura prAmANikatA abhivyakta karate haiM [zrIdattazabdo loke prakAzate; mahAvRtti 1 / 3 / 5] / sUtra 3 / 3 / 76 para 'tena proktam' ke udAhAraNameM abhayanandIne zrIdattake viracita granthako zrIdattIyama kahA hai| isase jJAta hotA hai ki zrIdattakA banAyA koI grantha avazya thaa| sUtra 114/4 kI vRttimaiM 'zaradaM mathurA ramaNIyA, mAsaM kalyANI kAJcI' ye donoM udAharaNa abhayanandIkI maulikatA sUcita karate haiN| pANini sUtra 'kAlAdhvanoratyantasaMyoge' [2 / 3 / 5] kI kAzikA vRttimeM 'mAsaM kalyANI' udAharaNa to hai kintu 'mAsaM kalyANI kAJcI' yaha aitihAsika sUcanA abhayanandIne kisI vizeSa srotase prApta kI thii| jisa kAJcIpurIke mAsavyApI utsavoMkI vizeSa zobhAkI zrora isa udA. haraNameM saMketa hai vaha mahendravarman , narasiMha varman zrAdi pallavanarezoMkI rAjadhAnIke sambandhamaiM honA caahie| ataeva saptama zatIse pUrva yaha udAharaNa bhASAmeM utpanna na huA hogaa| sUtra 4 / 3 / 114 kI vRttimeM abhayanandI. ne mAghake 'saTAchaTAbhinnaghanena vibhratA...'zlokamA uddharaNa diyA hai| mAghake dAdA suprabhadeva varmalAtake maMtrI For Private And Personal Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam the jisakA eka zilAlekha 625 I0 kA pAyA jAtA hai| ataeva mAghakA samaya saptama zatIkA uttarArdha honA caahie| usake bAda hI abhayanandIne mahAvRttikA nirmANa kiyA hogaa| sUtra 114/69 para 'candraguptasabhA' udAharaNa to pANinIya paramparAmeM prApta hotA hai kintu usake sAtha kAzikAmeM jo 'puSyamitrasabhA' dasarA udAharaNa hai usakI jagaha mahAvRtti kArane 'sAtavAhanasabhA' udAharaNa rakkhA hai| usI prakAra kAzikAmeM [1423] maiM kevala 'kASThasabhA' udAharaNa hai, kintu abhayanandIne 'pASANasabhA aura pakveSTakAsabhA' ye do atirikta udAharaNa diye haiN| kahIM-kahIM abhayanandIne kAzikAkI apekSA bhASyake udAharaNoMko svIkAra kiyA hai| jaise sUtra 114 / 137 meM 'auddAlakiH pitA, auddAlakAyanaH putraH' yaha bhASyakA udAharaNa thA jise badalakara kAzikAne apane samayake anukUla 'ArjuniH pitA, prArjunAyanaH putraH' [kAzikA 21466] yaha udAharaNa kara diyA thaa| 'ArjunAyana' kAzikAkArake samayake adhika sannikaTa thA jaisA ki samudragupta kI prayAgastambha prazastimeM prArjunAyanagaNa ke ullekhase jJAta hotA hai| kahIM-kahIM mahAvRttimeM kAzikAkI sAmagrIko vIkAra karate hue usase atirikta bhI udAharaNa diye gaye haiM jo sUcita karate haiM ki abhayanandIkI paha~ca anya prAcIna vRttiyoM taka thI, jaise sUtra 114983 kI vRttimeM 'uddhadharAvati' to kAzikAmeM bhI hai kintu 'vipATacakrabhidam vipAzA aura cakrabhid nardIkA saMgama] udAharaNa nayA hai| aise hI sUtra 2 / 4/29 meM mayUrikAbandha, krauJcabandha, cakravandha, kUTabandha udAharaNa mahAvRtti aura kAzikAmeM samAna haiM, para caNDAlikAbandha aura mahiSikabandha udAharaNa mahAvRttimeM naye haiN| kAzikAkA muSTibandha mahAvRttimeM dRSTibandha aura corakabandha cArakabandha ho gayA hai| sUtra 1 / 3 / 36 meM bhI cArakabandha pATha hai| sUtra 5 / 4 / 96 'pAnaM deze' kI vRttimeM kAzikAke 'kSIrapANA: uzInarAH' ko 'kSIrapANAH AndhrAH' aura 'sIvIrapANA vAlIkAH' ko 'sauvIrapANAH draviNA:' kara diyA hai| 'draviNAH' dramila yA dramiDakA rUpa hai| ye parivartana abhayanandIne kisI prAcIna vRttike AdhAra para yA svayaM apanI sUcanAke AdhArapara kiye hoNge| Andhra dezamaiM dUdha pInekA aura tAmila dezamai kA~jI pIne kA vyavahAra lokameM prasiddha rahA hogA | kahIM-kahIM mahAvRttimai kaThina zabdoMke naye artha saMgraha karanekA prayAsa kiyA hai isakA acchA udAharaNa sUtra 2 / 4116 kA 'aSaDakSINa' zabda hai| pANini sUtra 5 / 4 / 7 kI kAzikA vRttimeM 'apaDINo mantraH' udAharaNa hai arthAt aisA maMtra yA parAmarza jo kevala rAjA aura maMtrI ke bIca huA ho [yo dvAbhyAmeva kriyate na bahubhiH] / 'paTaka! bhidyate mantraH' ke anusAra rAjA aura mukhya maMtrIkI 'cAra A~khoM' yA 'cAra kAnoM' se bAhara jo mantra calA jAtA thA usake phUTa jAnekI aAzaMkA rahatI thii| abhayanandIne kAzikAke isa arthako svIkAra to kiyA hai, kintu gauNa rItise / unhoMne 'aSaDakSINo devadattaH' udAharaNako pradhAnatA dI hai| arthAt koI devadatta nAmakA vyakti jisane apane pitA, pitAmaha aura putra meM se kisIko na dekhA ho| arthAt jo svayaM apane pitA pitAmahakI mRtyuke bAda utpanna huA ho aura svayaM apane putra nanmake kucha mAsa pahale gata ho gayA ho| isake atirikta geMdako bhI apaDakSINA kahA hai [yena vA kandukena dvau krIDataH so'pyevamuktaH / yA to ye artha abhayanandIke samayamai lokapracalita the yA unakI kalpanA hai| mahAvRttimeM 'aSaDakSINa kA eka artha machalI bhI kiyA hai para usameM khIMcatAna hI jAna par3atI hai| sUtra 3 / 4 / 134 meM 'ayAnayona' zabdake arthakA bhI mahAvRttimai vistAra hai| mahAvRtti sUtra 2 / 2 / 62 meM itihAsako vizeSa mahattvapUrNa sAmagrI surakSita raha gaI hai| usameM ye do udAharaNa Aye haiM 'aruNanmahendro mathurAm / aruNada yavanaH sAketam' vyAkaraNakI dRSTise yaha Avazyaka thA ki koI aisA udAharaNa liyA jAtA jo lokaprasiddha ghaTanAkA sUcaka ho, jo kahanevAleke parokSameM ghaTita huA ho kintu jisakA dekha sakanA usake lie sambhava ho arthAt usake jIvana kAlakI hI koI prasiddha ghaTanA ho, para jise sambhava hone para bhI usane svayaM dekhA na ho| bhASyakAra pataJjaline isakA udAharaNa dete hue apanI samasAmayika do ghaTanAokA ullekha kiyA thA-'aruNa For Private And Personal Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhUmikA 11 yavanaH sAketam, aruNad yavano madhyamikAm / ' inameM zAkalake yavana rAjAoM dvArA kiye hue una do hamaloM kA ullekha hai jinameM se eka pUrva kI ora sAketa para aura dUsarA pacchima meM madhyamikA para / madhyamikA cittaur3a ke pAsakA vaha sthAna thA jise isa samaya nagarI kahate haiM aura jahA~ khudAI meM prApta purAne sikkoM para madhyamikA nAma likhA huA milA hai| ye hamale kisa rAjAne kiye the usakA nAma pataJjaline nahIM diyA, kintu yUnAnI itihAsalekhakoM ke varNanase jJAta hotA hai ki usa rAjAkA nAma minanDara thA jise pAlI bhASA meM milinda kahA gayA hai| usake sikkoM para tatkAlIna bolacAlakI prAkRta bhASA meM usakA nAma menandra milatA hai / mahAvRttike 'aruNanmahendro madhurAm' isa udAharaNameM do mahattvapUrNa sUcanAe~ haiN| isameM rAjAkA nAma mahendra diyA huA hai, para hamArI sammatimeM isakA mUlapATha 'menandra' thA / pIcheke lekhakoMne menandra nAmakI ThIka pahacAna na samajha kara usakA saMskRta rUpa mahendra kara ddaalaa| isa udAharaNa se saMskRta sAhityakI bhAratIya sAkSI prApta ho jAtI hai ki pUrva kI ora abhiyAna karanevAle yavanarAjakA nAma menandra yA minanDara thA / yavanarAja menandrane pATaliputra para dA~ta gar3A kara pahale dhakke meM mathurA para adhikAra jamAyA aura phira Age bar3hakara sAtako cheka liyA / sAketa pahu~cane ke lie mathurAkA jItanA Avazyaka thA / atra yaha sUcanA pakke rUpameM abhayanandIke udAharaNase prApta ho jAtI hai| isase yaha bhI patA lagatA hai ki kAzikA ke atirikta bhI abhayanandIke sAmane pANini vyAkaraNakI aisI sAmagrI thI jisase use yaha nayA aitihAsika tathya prApta huA | sUtra 13/36 kI vRtti meM zrAraNyaka parva 1268 - 10 kA yaha zloka paThita haiulUkhalairAbharaNaiH pizAcI yadabhASat / etattu te divA nRttaM rAtrau nRttaM tu drakSyasi // kAzikA 2|1|45 meM yaha zloka kinhIM pratiyoM meM prakSipta aura kinhIM meM mUlake antargata mAnA gayA hai, kintu mahAvRttise siddha ho jAtA hai ki vaha kAzikA ke mUlapAThakA bhAga thA / zlokake uttarArdha meM jo 'divAnRtta' rAmro nRttaM ' pATha hai usakA samarthana mahAbhAratakI kucha pratiyoMse hotA hai para kucha anya pratiyoM meM 'vRttaM ' pATha hai jaisA ki kAzikA maiM aura mahAbhArata ke pUnA saMskaraNa meM bhI svIkAra kiyA gayA hai| prAcArya abhayanandI ne apanI mahAvRttiko jisa prakAra pANinIya vyAkaraNakI puSkala sAmagrI se bhara diyA hai vaha sarvathA abhi nandanake yogya hai / zrAzA hai jisa samaya kAzikAvRtti, abhayanandIkRta mahAvRtti aura zAkaTAyana vyAkaraNakI modhavRtti ina tInoMkA tulanAtmaka adhyayana karanA sambhava hogA to yaha bAta aura bhI spaSTa rUpase jAnI jA sakegI ki pratyeka vRttikArane paramparAse prApta sAmagrIkI kitanI adhika rakSA apane apane grantha meM kI thii| yaha santoSakA viSaya hai ki ina kRtiyoMne sAvadhAnIke sAtha prAcIna sAmagrIko baccA liyA / AcArya devanadIne pANinIya aSTAdhyAyIko AdhAra mAnakara use paJcAdhyAyI meM parivartana karate samaya do bAtoMkI ora vizeSa dhyAna rakhA thA - eka to dhAtu, pratyaya, prAtipAdika, vibhakti, samAsa Adi anvartha mahAsaMjJAoM ko bhI jinake kAraNa pANinIya aSTAdhyAyI vyAkaraNa meM itanI spaSTatA aura svArasya zrA sakA thA, inhoMne bIjagaNita ke jaise atisaMkSita saMketoM meM badala diyA hai jinakI sUcI pariziSTa meM de dI gayI hai| dUsare jitane svara sambandhI aura vaidika prayoga sambandhI sUtra the unako zrA0 devanandIne chor3a diyA hai / kintu aisA karate hue inhoMne udAratA se kAma liyA hai, jaise zrAnAyya, dhAyyA, sAnAyya, kuNDapAyya, paricAyya, upacAyya, [ 2|1|104 - 105 ]; grAvastut [ 2/2/156 ] zrAdi vaidika sAhitya meM prayukta honevAle zabdoMko rakha liyA hai| isI prakAra sAsya devatA prakaraNa [3 / 2 / 21-28] meM zukra, ponaptR, mahendra, soma, dyAvApRthivI, zunAsIra, marutvat, agnISoma, vAstospati, gRhameva Adi gRhyasUtrakAlIna devatAoM ke nAmoMko pANinIya prakaraNa ke anusAra hI rahane diyA hai| pratyayoM meM AnevAle pha, Ta, kha, cha gha aura yu, vu, evaM unake sthAna meM honevAle AdezoMko bhI jyoMkA tyoM rahane diyA hai / [ 5 | 1 | 1 : 5 | 1/2 ] | 'tena proktam' prakaraNa [ 3/3/76 - 80 ] maiM vaidika zAkhAoM aura brAhmaNa granthoMke nAma bhI jyoM ke tyoM jainendra vyAkaraNamai svIkRta kara liye gaye haiM / kahIM kahIM jainendrane una paribhASAoM ko svIkAra kiyA hai jo prAk pANinIya vyAkaraNoM meM mAnya thIM aura jinakA For Private And Personal Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra jainendra-vyAkaraNam 12 ullekha bhASya yA vArtikoM meM AyA hai / udAharaNa ke lie jainendra sUtra 1/3/105 meM uttarapadakI saMjJA mAnI gaI hai / pataJjali ke mahAbhASya meM sUtra 7 | 3 | 3 para zlokavArtika meM ghu pATha hai aura vahAM 'kimidaM ghoriti uttarapadasyeti' likhA hai | sUtra 7 / 1 / 21 ke bhASya ko anuttarapadakA paryAya mAnA hai para kIlahArna kA sujhAva thA ki ghu kA zuddha pATha dyu honA caahie| vaha bAta jainendra ke sUtra 1 / 3 / 105 ' uttarapadaM cu' se nizcayena pramANita ho jAtI hai / aura atra bhASyameM bhI dyu hI zuddha pATha mAna lenA cAhie / jainendra 1 / 1 sabase Azcaryako bAta yaha hai ki pANinike 'pUrvatrAsiddham' [ = 1211] sUtra aura usase saMbaMdhita prasiddha prakaraNako bhI jo pANinike zAstranirmANa kauzalakA adbhuta namUnA hai, jainendra vyAkaraNa meM 'pUrvatrAsiddham' sUtra [5 / 3 / 27 ] meM svIkAra kiyA hai| tadanusAra jainendrake sAr3he cAra adhyAyoMke prati antake lagabhaga do pAda siddha zAstra ke antargata Ate haiM / devanandIne apanI paJcAdhyAyI meM pANinIya aSTAdhyAyI ke sUtrakramamaiM kamase kama pheraphAra karake use jaisekA taisA rahane diyA hai| kevala sUtroMke zabdoM meM jahA~ tahA~ parivartana karake santoSa kara liyA hai| jainendra aura pANinIya vyAkaraNoM kI tulanAtmaka pAda sAraNIse yaha spaSTa ho jAtA hai / vizeSa tulanAtmaka sUtrasUcI granthake anta meM pariziSTa rUpameM dI gayI hai / jainendra 3 / 3 3/4 4|1 4/2 4/3 4|4 5/1 52 5 / 3 5/4 112 1 / 3 1/4 21 22 2/3 2/4 3 / 1 32 kAzI vizvavidyAlaya 5 jUna 1956 www.kobatirth.org pANini 111-2 1 / 3-4 21-2 2/3-4 3/1 zara 3/3 rAja 4|1 4/2 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only pANini 413-4|4|106 5/1-5/2/47 5/2148-5/3 / 110 5/4 6 / 1-3 614 7/12/113 7/2 / 114-714 pUjyapAda devanadIne AcArya gRddhapiccha umAsvAtike tattvArthasUtrapara sarvArthasiddhi nAmaka TIkAkA nirmANa kiyA thA jo jJAnapIThase prakAzita ho cukI hai / usa grantha meM unhoMne kaI sthaloMpara vyAkaraNake sUtroMkA uddharaNa diyA hai| unameM binA pakSapAtake jainendra sUtroMko bhI aura pANinIya sUtroM ko bhI uddhRta kiyA gayA hai / udAharaNa ke lie adhyAya 4 sUtra 16 kI sarvArthasiddhi TokAmaiM do sUtroM kA ullekha hai--'tadasminnastIti' aura 'tasya nivAsaH' / inameM pahale ke viSaya meM yaha kahanA kaThina hai ki vaha kisa vyAkaraNase liyA gayA hai kintu dUsarA pANinIya vyAkaraNakA hI hai [ 4/2/69 ] kyoMki usakA jainendragatapATha 'tasya nivAsAdUrabhavI' rUpa meM milatA hai [ sarvArthasiddhi prastAvanA pRSTha 50 ] | pUjyapAdane na kevala navIna vyAkaraNa sUtroMkI racanA kI, varan unapara jainendranyAsa bhI banAyA thaa| unhoMne pANinIya sUtroM para zabdAvatAra nyAsa bhI likhA thA kintu abhI taka ye donoM grantha upalabdha nahIM hue haiN| isameM sandeha nahIM ki AcArya pUjyapAda pANinIya vyAkaraNa, kAtyAyana ke vArtika aura pataJjalike bhASyake pUrNa marmajJa the, evaM jainadharma aura darzanapara bhI unakA asAmAnya adhikAra thA / ve guptayuga ke pratibhAzAlI mahAn sAhityakAra the jinaka tatkAlIna prabhAva kokaNake narezoMpara thA, kintu kAlAntara meM jo sAre dezakI vibhUti bana gaye / } 81-2 83-4 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir do zabda mugdhabodha vyAkaraNake racayitA bopadevake nAmase eka zloka prasiddha hai; yathAra "indrazcandraH kAzakRrasnApizalI zAkaTAyanaH / pANinyamarajainendrA jayantyaSTau ca shaabdikaaH||" . isameM mukhya ATha vyAkaraNoMke sAtha jainendra vyAkaraNakA bhI ullekha hai| isa samaya yadyapi isa vyAkaraNakA pUrNa rUpase adhyayanAdhyApana AdimeM upayoga nahIM dikhAI detA tathApi aitihAsika tathA sAMskRtika dRSTi se isakA apanA vizeSa mahattva hai| itanA hone para bhI jainendra vyAkaraNakA koI prAmANika saMskaraNa adyA. vadhi upalabdha na ho skaa| lAjarasa kampanI banArasakI aorase isakA prakAzana huA bhI to bhI vaha adhyAya 3 pAda 2 sUtra 60 takakA hI ho skaa| aura isalie isa granthake sarvAGgapUrNa sundara prakAzanakI AvazyakatA banI rhii| lagabhaga 8-10 varSa bhAratIya jJAnapIThake adhikAriyoMkA dhyAna isa kamaukI ora AkRSTa huaa| phalasvarUpa isake sampAdanakA gurutara kArya isake adhikArI vidvAn zrI paM0 zambhunAtha jI tripAThI vyAkaraNAcArya saptatIrthako sauMpA gyaa| zrI tripAThIjIne isakA pUrA prAmANika sampAdana karanekA prayatna to kiyA kintu presameM deneke pUrva hI ve yahA~se cale gaye aura unhoMne yahA~ AnekA vicAra hI tyAga diyA / taba bhI jJAnapIThake suyogya mantrI zrI ayodhyAprasAda jI goyalIyane apane prayatnameM kamI na Ane dii| unhoMne sUcita kiyA ki yadi tripAThI jI yahA~ nahIM pA sakate haiM to Apa ise unake pAsa le jAkara sampAdana sambandhI sArI bAteM samajha lIjie aura ise pUrNa nirdoSa banAkara prakAzanake lie de dIjie / tadanusAra maiM tripAThI jIke mUla nivAsasthAna dostapura phaijAbAda bhI gayA kintu unase sAkSAt bheTa na ho sakaneke kAraNa mantrI jIko sammatise mujhe hI isa kAryameM laga jAnA pdd'aa| abhI taka sampAdita hokara mere nAmase koI grantha prakAzita to nahIM huA hai phira bhI jJAnapIThameM rahate hue maiMne jo sampAdana sambandhI jJAna prApta kiyA hai usapara vizvAsa karake maiMne mAnanIya mantrIjI, zrI paM0 phUlacandra jI siddhAntazAstrI evaM DA. vAsudevazaraNa agravAlake utsAhapUrNa Adezase yaha kArya apane hAthamaiM le liyaa| 'anantapAraM kila zabdazAstram' isa vacanake anusAra yaha zabdazAstra ananta aura agAdha hai-isakA pAra pAnA kaThina hai| phira bhI tripAThI jI dvArA kiye gaye sampAdanarUpa setuke rahanese usaparase calanemeM mujhe vizeSa kaThinAIkA anubhava nahIM karanA pdd'aa| ina saba prayatnoMke phalasvarUpa jo bhI kArya huzrA hai vaha sAmane hai| sampAdanakI vizeSatAe~ yaha to pahale hI nirdeza kara Aye haiM ki isakA sarvaprathama sampAdana zrImAn tripAThI jIne kiyA thaa| unhoMne bhANDArakara insTITyUTa pUnA aura syAdvAda vidyAlaya kAzIkI hastalikhita pratiyoM tathA lAjarasa kampanI banArasakI mudrita pratike zrAdhArase prastuta saMskaraNakA sampAdana kiyA hai| pratiyoMkA paricaya granthameM anyatra diyA hai| yadyapi uparyukta sabhI pratiyoM meM vRttimeM Aye hue sUtroMkI adhyAya va pAdake anusAra saMkhyAkA ullekha nahIM kiyA hai tathApi Avazyaka samajhakara [] koSThakameM unhoMne usakA nirdeza kara diyA thA jisameM hameM bahuta kucha saMzodhana bhI karanA par3A hai| __ prAyaH saba pratiyoMmeM kucha pATha truTita va azuddha ho gaye haiN| isa sambandhameM vahA~ azuddha pAThako vaisA hI rakhakara usake sAmane anya granthoMke AdhArase zuddha pATha denekA prayAsa kiyA gayA hai; yathA-'aniyatA [niyatavRttayaH] utsedhajIvinaH', 'dazora [dRzyamAnena] sambhAvyamAnena' [pRSTha 103] Adi / vRtti meM prAyaH vArtikoM aura paribhASAoMkA ullekha kiyA gayA hai| unake parijJAnake lie vArtikoMke antameM [vA0] tathA paribhASAoMke antameM [pa0] yA [pari0] aisA saMketAtmaka nirdeza kara diyA hai| yaha to mAnI huI bAta hai ki zrImAn tripAThIjIne isake sampAdanameM bahuta zrama kiyA hai tathApi hameM jo anya vizeSatAe~ lAnI par3I haiM unakA vivaraNa isa prakAra hai 1. kisI bhI upalabdha pratimeM adhyAya va pAdake sAtha sUtrasaMkhyA nahIM dI gaI thI, kintu zrAvazyaka samajhakara hamane adhyAya tathA pAdako saMkhyAkA pratyeka sUtrake sAtha ullekha kara diyA hai| For Private And Personal Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 14 jainendra-vyAkaraNam 2. adhyAya 4 tathA 5 meM aneka sthaloM para sUtra tathA unakI vRtti khaNDita hai| hamane una sthaloM para mudrita jainendra paJcAdhyAyIke anusAra sUtrapATha dekara use pUrNa karane kA prayatna kiyA hai| Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3. zrI tripAThIjIne pariziSTa taiyAra nahIM kiye the jinakI pUrti hameM karanI par3I hai| jo pariziSTa diye gaye haiM ve ye haiM- [1] jainendra sUtroM kI akArAdi anukramaNikA, [2] jainendra vArtikoM kI akArAdi zranukramaNikA, [3] jainendra paribhASAoMkI akArAdi anukramaNikA, [5] jainendra gaNapATha sUcI, [5] jainendra saMjJA sUcI [isa sUcI meM vidvAnoMkI jAnakArIke lie jainendra saMjJAoM ke sAtha tatsamakakSa pANini saMjJAoMkA bhI ullekha kara diyA hai], [6] jainendra tathA pANinike sUtroM kI tulanAtmaka sUtra-sUcI aura [7] jainendradhupATha / pratyAhAra - vicAra upalabdha kisI bhI pratimaiM pratyAhAra-sUtroM kA ullekha nahIM miltaa| mAlUma par3atA hai ki jainendra vyAkaraNa meM lekhaka-paramparAkI bhUlase unakA ullekha honA chUTa gayA hai, kyoMki zabdAnuzAsana ke sUtroMmeM pratyAhAraukA Azraya lekara zAstroMkI pravRtti dikhalAI gaI hai| isa samaya hamAre sAmane do prakAra ke pratyAhAra-sUtra upasthita haiM- prathama paJcAdhyAyIke Arambha meM Aye hue aura dUsare zabdArNavacandrikA ke Arambha meM Aye hue / paJcAdhyAyI ke prArambha meM Aye hue pratyAhAra-sUtra ye haiM "aiuN 1 / Rluk 2 / etroGa 3 / aiauc 4 / hayavaraT 5 / laN 6 / JamaGaNanam 7 / jhabhaJ 8 / ghaDhadhagh 1 / jabagaDada 10 / khaphalThathacaTata 11 / kapay 12 / zapasara 13 / hala 14 / " kintu zabdArNavacandrikA meM grAye hue prasyAhAra-sUtroM meM paJcAdhyAyI ke pratyAhAra-sUtroMse kucha antara hai / yahA~ para dvaividhyakA ThIka tarahase jJAna karAneke lie zabdAvicandrikA ke pratyAhAra sUtra bhI diye jAte haiM "aiuNu 1 / RkU 2 / eoGa 3 / aizraca 4 / hayavaralaN 5 / jamaGaNanam 6 / bham 7 / ghaDhadhaS 8 / jabagaDadaz ha / khaphachaThathacaTatava 10 / kapay 11 / zapala aM aH kar 12 / hal 13 / " zabdArNavake ye pratyAhAra-sUtra zATakAyana ke pratyAhArasUtroM se bahuta kucha sAmya rakhate haiM / jAnakArIke lie zAkaTAyana ke pratyAhAra sUtra bhI yahA~ uddhRta kiye jAte haiM "aiuN 1 / Rk 2 / egroGa 3 | aiauca 4 / hayavaralaj 5 / jamaGaNanam 6 | jabagaDadaz 7 | sabhaghaDhadhaS 8 / khaphachaThathad / caTatavU 10 | kapay 11 / zaSasa aM aH ka Cpar 12 / hal 13 / " yaha to sunizcita hai ki mahAvRttike AdhArase paJcAdhyAyI meM jo sUtrapATha upalabdha hotA hai usase zabdAva candrikAkA sUtrapATha bahuta aMzamaiM bhinna hai aura isI sUtrapAThake anusAra pratyAhAra-sUtroM meM antara huA hai; udAharaNArtha --- sandhisUtroM meM paJcAdhyAyI meM 'zazvo'Ti' [5 / 4 / 173 ] sUtra AtA hai usake anusAra TU pratyAhArake pare rahate 'za' ke sthAna meM 'cha' Adeza hotA hai kintu zabdAvikArane usake sthAna meM 'zazvo'mi ' [ 5 / 4 / 156 ] sUtra ko rakhakara aTU pratyAhArako nahIM mAnA hai aura isalie 'hayavaraT, laN' ina do sUtroM ke sthAnamaiM zabdAvikArane 'hayavaralaN' yaha eka hI pratyAhAra-sUtra mAnA hai| isI prakAra anyatra bhI TU pratyAhArake nimitta se honevAle kAryoM meM zabdArNavakArane anya prakArase nirvAha karanekA prayAsa kiyA hai / R aura lR meM abheda mAnakara 'Rlaka' ke sthAna meM zabdArNavakArane 'Rk' pratyAhAra-sUtra rakhA hai| anusvAra, visarga, jihvAmUlIya, upadhmAnIya tathA yamakI vyAkaraNa zAstrameM ayogavAha saMjJA hai | pANinike pratyAhAra-sUtroM meM tathA jainendra- paJcAdhyAyIgata pratyAhAra-sUtroM meM inakA ullekha nahIM haiM kintu zabdAvavAle pATha meM prayogavAhakA bhI zara pratyAhAra ke antargata samAveza kiyA hai| zAkaTAyana vyAkaraNa ke pratyAhArasUtroM se zabdArNava ke pratyAhAra-sUtra bahuta kucha sAmya rakhate haiN| jJAta hotA hai zabdAvikArane zAkaTAyana vyAkaraNake sUtroMke AdhArase hI apane pratyAhAra-sUtroMkI racanA karake tadanusAra hI jainendra zabdAnuzAsana ke sUtroM meM parivartana yA parivartana kiyA ho / siddhAntakaumudIke halsandhi prakaraNa meM eka vAkya milatA hai- " anusvAravisargajihvAmUlIyopadhmAnIyayamAnAmakAropari zarSu ca pAThasyopasaMkhyAnatvena / jJAta hotA hai ki zAkaTAyana tathA zabdArNavake pratyAhAra-sUtroM ko dhyAna meM rakhakara hI maTTojidIkSitane uparyukta vAkya likhA ho / ki For Private And Personal Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir do zabda sAta vibhaktiyoMkA vicAra sAdhAraNatayA pANinIya aSTAdhyAyI sUtrapAThameM 7 vibhaktiyoMke lie prathamA, dvitIyA, tRtIyA Adi zabdoMkA hI nirdeza kiyA hai| pRthak kinhIM saMjJAoM kA nirdeza nahIM kiyA hai, kintu jainendrakArane 'vibhaktI' zabdake pratyeka akSarako alaga karake svarake zrAge 'pa' aura vyaJjanake Age 'yA' jor3akara sAta vibhaktiyoMkI saMzA nirdiSTa kI hai| yathA-'vA' [prathamA], ipa dvitIyA], bhA [tRtIyA, ap caturthI], kA [paJcamI], tA [SaSThI] aura Ipa [saptamI] / isa prakAra 'vibhakto' zabdake AdhArase hI ina saMjJAoMkA ullekha anyatra kahIM dekhane meM nahIM aataa| jainendra vyAkaraNa sambandhI aneka vizeSatAe~ 1. pANinIya aAdhyAyI meM vaidika evaM svaraprakriyA ina do prakaraNoM ke sUtroM kA svatantra rUpase ullekha hai kintu janendrakArane ina donoM prakAraNoM ke sUtroMkA ullekha nahIM kiyA hai| kyoMki vaidika zabdoM va prayogoMkI siddhi aura svaravidhAnakA prazna jainendrakArake samakSa upasthita nahIM thaa| 2. pANinIya vyAkaraNamaiM ekazeSa prakaraNake sUtroMkA svatantra rUpase ullekha hai| kintu jainendrakAra isa prakaraNake sUtroM kI AvazyakatAkA anubhava nahIM karate hue mAlama dete haiN| unhoMne isa prakaraNako dhyAnameM rakhakara 'svAbhAvikatvAdabhidhAnasyaikazeSAnArambhaH' isa sUtrako racanA kI hai| isase vidita hotA hai ki unakA mata rahA hai ki loka-vyavahAramaiM jo cIja nAbAla vRddha pracalita hai use sUtrabaddha nirdeza karake zAstrake kalevarako baDhAnA ucita nahIM hai| aura isI lie unhoMne ekazeSa prakaraNako nahIM rakhA hai| 3. pANinIya vyAkaraNase sambaddha svatantra rUpase cAra prakaraNa milate haiM-liGgAnuzAsana, pANinIya zikSA, dhAtupATha yAra gnnpaatth| yaha kaha sakanA to kAThana hai ki ina sabakA nimoNa svayaM pANinine kira hogaa| udAharaNArtha-pANinIya zikSAko hI lIjie / isake prArambhake prathama zlokameM kahA hai-'atha zikSA pravacyAmi pANinIyaM mataM yathA / ' arthAt pANinike matAnusAra zikSAkA nirUpaNa karate haiN| tathA isI prakaraNake antameM ekAdhika bAra pANinike lie namaskAra bhI kiyA gayA hai| isalie bahuta sambhava hai ki isa prakaraNa kA saMkalana pANinIya vyAkaraNako AdhAra mAnakara kisI anya samartha vidvAnne kiyA ho / svAmI dayAnanda sarasvatIne vikrama saMvat 1636 maiM 'varNoccAraNa zikSA ke nAmase bhASAnuvAda sahita eka pustikA prakAzita kI thI, usameM unhoMne kisI prAcIna pratike aAdhArase pANinIya zikSA-sUtroMkA saMkalana kiyA thaa| bahata sambhava hai ki ye zikSAsUtra hI vartamAna zlokabaddha pANinIya zikSAke AdhAra rahe ho| 4. pANinIna liGgAnuzAsanakA samAveza aSTAdhyAyImeM nahIM kiyA gayA hai| upalabdha pANinIya liGgAnuzAsanamai kula 181 sUtra haiN| unameM kucha aise bhI sUtra haiM jo aSTAdhyAyImeM bhI upalabdha hote haiN| parantu adhikatara sUtra aSTAdhyAyIse sambandha nahIM rkhte| ina sUtroMkA nirmANa kisane kiyA yaha prazna vicAraNIya hai| bahata sambhava hai ki pANini vyAkaraNameM zabdasiddhike AdhAra para anya kisI vidvAnne liGgAnuzAsanako sUtrabaddha kara diyA ho| jainendra vyAkaraNa meM liGgAnuzAsana tathA jainendra zikSA nAmake to prakaraNa abhI taka upalabdha nahIM hue| 5. 'bhUvAdayo dhAtavaH' [ 1 / 3 / 1] 'adiprabhRtibhyaH zapaH' [ 2 / 4 / 72 ] ityAdi sUtroM dvArA gaNazaH pratyaya-vidhAna tathA 'idito num dhAtoH' [7 / 1 / 58], mayantakSaNazvasajAgRNizvyeditAm' [ 7215], 'rudazca paJcabhyaH' [73 / 18] Adi sUtroM dvArA anubandha tathA gaNapAThakA Azraya lekara dhAtuoMse kArya vidhAna kiyA gayA hai| isI prakAra gaNapAThakA Azraya lekara bhI prakRti-pratyayakA vidhAna kiyA hRyA hai,| isase yaha sunizcita hai ki pANinike samakSa unake svanirmita gaNapATha aura dhAtupATha avazya hI vidyamAna the| yahI sthiti jainedra dhAtupATha tathA gaNapAThake viSayameM bhI hai / vahA~ bhI 'bhUvAdayo dhuH' [12 / 1] 'ujjuhotyAdibhyaH' [ 1 / 4 / 145 ] 'ididdhornuma' [5 / 1137 ] zrAdi sUtroM-dvArA dhAtuoMse saMjJA, pratyaya aura zrAgama evaM zrAdeza yAdikA vidhAna kiyA gayA hai| tathA gaNapAThake nimittase bhI zAstra pravRtti dekhI jAtI hai| For Private And Personal Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 16 jainendra-vyAkaraNam taH sunizcata hai ki jainendra ke samakSa bhI apane svaracita dhAtupATha tathA gaNapATha avazya rahe hoMge kintu kAlakrama ve Aja anupalabdha ho gaye haiM / 6. pANini vyAkaraNamaiM uNAdi- siddha kAryoMke lie "uNAdayo bahulam " [ 3|3|1 ] sUtra AtA hai / jainendra vyAkaraNa meM bhI isI rUpameM isa sUtrakA ullekha hai [ 2/2/16 ] / ina donoM mUla vyAkaraNoM meM isa prakaraNa meM Aye hue prayogoM kI siddhike viSaya meM isase adhika kucha nahIM kahA gayA hai / mAtra jainendra mahAvRttimeM isa sUtra kI vyAkhyA karate samaya kucha sUtroM ke ullekhake sAtha unake dvArA siddha honevAle prayogoMke katipaya prakAra dikhalAye gaye haiM / yaha nizcita kahanA kaThina hai ki jainendra mahAvRtti meM ye uNAdi sUtra kahA~ se zrAye / yadi inheM jainendrakArakA mAnA jAya to zaMkA hotI hai ki paJcAdhyAyI meM inakA saMkalana kyoM nahIM huA ? yadyapi mahAvRtti meM ullikhita uNAdi sUtroM meM kahIM-kahIM jainendravyAkaraNakI saMjJAoM kA prayoga kiyA huA dikhAI detA hai yathA 'as sarvadhubhyaH ' [ pRSTha 17 ]; para jabataka koI nizcita AdhAra nahIM milatA tabataka ina sUtroM ko svayaM jainendrakArakA mAna leneko mana nahIM hotA / uNAdi prakaraNakA saMkalana karate hue bhaTTojidIkSitane siddhAntakaumudI meM 755 sUtra pramANapaJcapAdI uNAdi sUtroM kI sodAharaNa vyAkhyA dI hai| kintu pANinikI aSTAdhyAyI meM ye sUtra upalabdha nahIM hote / uNAdikA nirdeza karanevAlA 'uNAdayo bahulam' [ 3|3|1] sUtra aSTAdhyAyI meM upalabdha hotA hai kintu usakA saMkalana bhaTTojidIkSitane uNAdi prakriyAmeM na karake uttara kRdantameM kiyA hai| vidvAnoMkA mata hai ki ye uNAdisUtra zAkaTAyana praNIta haiM jinake samayakA ullekha karate hue zrIyudhiSThira mImAMsakane likhA hai ki 'isakA kAla vikramase lagabhaga 3100 varSa pUrva hogA' / [ saMskRta vyAkaraNazAstrakA itihAsa pRSTha 116] pAtaJjala mahAbhASya maiM eka vAkya milatA hai; yathA- 'nAma ca dhAtujamAha nirukte vyAkaraNe zakaTasya ca tokaH / ' isakA Azaya yaha hai ki 'niruktameM sabhI saMjJAzabdoMko dhAtuja kahA hai aura vyAkaraNa zAstra meM zakaTake putra [ zAkaTAyana] bhI aisA hI kahate haiN|' isase mAlUma par3atA hai ki zATakAyana viracita koI aisA prakaraNa avazya rahA hogA jisameM dhAtuoM ke nimittase pratyaya vidhAna karake saMjJAzabdoM kI siddhi kI gaI ho / vaha prakaraNa uNAdike sivA aura kyA ho sakatA hai ? uNAdike dazapAdI tathA tripAdI pATha bhI upalabdha hote haiN| [vizeSa vivaraNa ke lie isI grantha meM prakAzita zrI yudhiSThira mImAMsakakA 'jainendra zabdAnuzAna aura usake khilapATha' zIrSaka nibandha dekhie.] / zrI DA0 vAsudevazaraNa jI agravAlane jJAnapIThake anurodhase isakI anusandhAnapUrNa bhUmikA likhakara isake mahattvako bar3hAne kI kRpA kI tathA inake hI anurodhase aitihAsika sAmagrI kI pUrNatA ke lie zrI paM0 nAthUrAmajI premIne apane 'jaina sAhitya aura itihAsa' meM mudrita 'devanandi tathA unakA jainendra vyAkaraNa' zIrSaka veNA pUrNa nibandha chApane kI anumatipUrvaka usake dUsare saMskaraNake phArma bhijavAne kI kRpA kI jisase granthakArake viSaya meM aitihAsika anveSaNa ke kaThina kAryase mujhe chuTTI mila gii| zrI yudhiSThira mImAMsakane bhI 'jainendra zabdAnuzAsana tathA usake khilapATha' zIrSaka anusandhAnapUrNa nibandha likhakara hamArI bahuta bar3I sahAyatA kI hai| itanA hI nahIM, unhoMne, prastuta saMskaraNa meM jo thor3I bahuta truTiyA~ raha gaI haiM, unakA ullekha karake AtmIyatApUrvaka sauhArda bhI pradarzita kiyA hai / ataH ukta tInoM vidvAnoMkA vizeSa AbhArI hU~ / zrI paM0 phUlacandra jI siddhAntazAstrIne bhI samaya samaya para upayogI sujhAva dekara isa granthako zuddha, sarvAGgapUrNa tathA sarvopayogI banAne meM sahAyatA dI tathA mere utsAhako bar3hAyA isalie maiM unakA bhI vizeSa zrAbhArI hU~ / kArya bahuta bar3A thA aura sampAdanakA merA yaha pahalA avasara hai, isalie sambhava hai ki isameM abhI bhI kucha doSa raha gaye hoN| merA vizvAsa hai ki vidvAn pAThaka isake lie kSamA kareMge / vArANasI dIpAvalI } - mahAdeva caturvedI vi0 saM0 2013 For Private And Personal Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devanandikA jainendra vyAkaraNa lekhaka :- zrI paM0 nAthUrAmajI premI jainendra aura aindra mugdhabodhakartA bopadevane jina ATha vaiyAkaraNoMke nAmoMkA ullekha kiyA hai, unameM eka 'jainendra' bhI hai / ye jainendra athavA jainendra vyAkaraNake karttA kauna the isa viSaya meM itihAsajJoM meM kucha samaya taka bar3A vivAda calA thaa| DaoN0 kIlahArnane ise jinadeva athavA bhagavAn mahAvIradvArA indrake lie kahA gayA batalAyA aura isake subUtameM unhoMne kalpasUtrako samayasundarakRta TIkA, aura lakSmIvallabhakRta upadezamAlA-karNikAkA yaha ullekha peza kiyA thA ki jinadeva mahAvIra jisa samaya ATha varSake the usa samaya indrane zabdalakSaNa saMbaMdhI kucha prazna kiye aura unake uttararUpa yaha vyAkaraNa batalAyA gayA, isalie isakA nAma jainendra par3A / zvetAmbarasampradAya aura bhI kaI granthoMmeM isa prakArake ullekha milate haiN| kalpasUtra kI vinayavijayakRta subodhika TIkA meM likhA hai ki bhagavAnko mAtA-pitAne pAThazAlA meM guruke pAsa par3haneke lie bhejA hai, yaha jAnakara indra svargase AyA aura paNDitake ghara, jahA~ bhagavAn the vahA~, gayA / usane bhagavAnse paNDitake manameM jo jo sandeha the, una sabako pUchA / jaba saba loga yaha sunaneke lie utkarNa ho rahe the ki dekheM yaha bAlaka kyA uttara detA hai, taba bhagavAn vIrane saba praznoM ke uttara diye, aura taba 'jainendra vyAkaraNa' banA / parantu isa prasaMgake ve satra ullekha apekSAkRta arvAcIna hI haiM jinameM bhagavAn ke uttararUpa isa vyAkaraNakA nAma 'jainendra' batalAyA hai / prAcIna ullekhoM meM isakA nAma jainendrakI jagaha 'aindra' prakaTa kiyA hai; jaisA ki Avazyaka sUtra kI hAribhadrIyavRttike pRSTha 182 meM likhA hai / isI prakAra suprasiddha AcArya hemacandra ne apane yogazAstra ke prathama prakAza meM likhA hai ki bhagavAn 1. indrazvandraH kAzakRtsnApizalI zAkaTAyanaH / pANinyamarajainendrAH jayantyaSTau ca zAbdikAH // dhAtupATha 2. iMDiyana enTikverI 10, pR0 251 / 3. yadindrAya jinendreNa kaumAre'pi nirUpitam / aindra jainendramiti tatprAhuH zabdAnuzAsanam // 4. [ zakraH ] yatra bhagavAn tiSThati tatra paNDitagehe samAjagAma / zrAgatya ca paNDitayobhye zrAsane bhagavantamupavezya paNDitamanogatAn sandehAn papraccha, zrIvIro'pi bAlo'yaM kiM vacyatItyutkarNeSu sakalalokeSu sarvANi uttarANi dadau tato 'jainendravyAkaraNaM' jajJe / yataH sakko ya tassamakkhaM bhagavaMtaM AsaNe nivesittA / sadasya lakkhaNaM pucche vAgaraNa avayavA iMdaM // 5. zakraH tatsamakSaM lekhAcAryasamakSaM bhagavantaM tIrthakaraM zrAsane nivezya zabdasya lakSaNaM pRcchati / bhagavatA ca vyAkaraNaM abhyadhAyi / vyAkriyante laukika-sAmAyikAH zabdAH anena iti vyAkaraNaM zabdazAstram / tadavayavAH kecana upAdhyAyena gRhItAH, tatazca aindraM vyAkaraNaM saMjAtam / 6. mAtApitRbhyAmanyedyaH prArabdhe'dhyApanotsave / zrAH sarvajJasya ziSyatvamitIndrastamupAsthitaH // 56 // upAdhyAyAsane tasminvAsavenopavezitaH / praNamya prArthitaH svAmI zabdapArAyaNaM jagau // 57 // idaM bhagavatendrAya proktaM zabdAnuzAsanam / upAdhyAyena tacchrutvA lokeSvaindramitIritam // 58 // For Private And Personal Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam indrake lie jo zabdAnuzAsana kahA, upAdhyAyane use sunakara lokameM 'aindra' nAmase prakaTa kiyA / arthAt indrake lie jo vyAkaraNa kahA gayA, usakA nAma 'aindra' huaa| prAcIna kAlameM indranAmaka AcAryakA banAyA huA eka saMskRta vyAkaraNa thaa| usakA ullekha aneka granthoM meM milatA hai| Upara diye hue bopadevake zlokameM bhI usakA nAma hai / harivaMza purANake karttAne devanandiko 'indracandrArkajainendravyApivyAkaraNekSiNaH' vizeSaNa diyA hai| zabdArNavacandrikAkI tAr3apatravAlI pratimeM, jo 13 vIM zatAbdIke lagabhagakI likhI huI mAlUma hotI hai, 'indrazcandraH zakaTatanayaH' Adi zlokameM indrake vyAkaraNakA ullekha kiyA hai| bahuta adhika samaya huA yaha naSTa ho gayA hai| jaba yaha upalabdha hI nahIM hai taba isake viSayameM kucha kahanekI AvazyakatA pratIta nahIM hotii| yadyapi Ajakalake samayamaiM isa bAtapara koI bhI vidvAn vizvAsa nahIM kara sakatA hai ki bhagavAn mahAvIrane bhI koI vyAkaraNa banAyA hogA aura vaha bhI mAgadhI yA prAkRtakA nahIM, kintu brAhmaNoM kI khAsa bhASA saMskRtakA / to bhI yaha nissandeha hai ki vaha vyAkaraNa 'jainendra' nahIM thaa| yadi banAyA bhI hogA to vaha 'aindra' hI hogaa| kyoMki haribhadrasUri aura hemacandrasUri usIkA ullekha karate haiM, jainendrakA nhiiN| jAna par3atA hai, vinayavijaya aura lakSmIvallabhane pIchese 'aindra' ko hI 'jainendra' banA DAlA hai| unake samayameM bhI 'aindra' aprApya thA, isalie unhoMne prApya 'jainendra' ko hI bhagavAn mahAvIrakI kRti batalAnA vizeSa sukara aura lAbhaprada socaa| haribhadrasUri vikramakI aAThavIM zatAbdike aura hemacandrasUri terahavIM zatAbdike vidvAn haiM jinhoMne 'aindra' ko bhagavAnkA vyAkaraNa batalAyA hai; paraMtu 'jainendra' ko bhagavatpraNIta batalAnevAle vinayavijaya aura lakSmIvallabha vikramakI aThArahavIM zatAbdimeM hue haiN| bhagavadvAgvAdinI ___ vinayavijayajIke isa ullekhakA anusaraNa karake unake kucha samaya bAda vi0 saM0 1767 meM kisI vidvAnne sAkSAt mahAvIra bhagavAnkA banAyA huA vyAkaraNa taiyAra kara diyA aura usakA dUsarA nAma 'bhagavadvAgvAdinI' rakkhA! isa bhagavadvAgvAdinIkI eka prati bhANDArakara risarca insTiTyUTa meM hai, jo takSaka nagarameM ratnarSi nAmaka lekhaka dvArA vi0 saM0 1767 meM likhI gaI thii| isakI patrasaMkhyA 30, aura zlokasaMkhyA 800 hai| prati bahuta zuddha hai| jainendrakA sUtrapATha mAtra hai aura vaha sUtrapATha hai jisapara zabdArNavacandrikA TIkA likhI gaI hai| isa vAgvAdinIke AviSkArakane zakti bhara isa bAtako siddha karanekA prayatna kiyA hai ki isake kartA sAkSAt mahAvIra bhagavAn haiM, digambarI devanandi nahIM / unako saba yuktiyA~ hamane isa granthake antamaiM uddhRta kara dI haiN| una sabapara vicAra karane kI yahA~ aAvazyakatA pratIta nahIM hotii| hamArA anumAna hai ki DaoN0 kolahAna ke hAthameM yaha 'bhagavadvAgvAdinI' ko prati avazya par3I hogI aura isIkI kRpAse prerita hokara unhoMne apanA pUrvokta lekha likhA hogaa| unake lekhamaiM jo zlokAdi pramANatvarUpa diye gaye haiM ve bho saba isI parase liye gaye jAna par3ate haiN| 1. RkRtantra (1-4) ke anusAra indrane prajApatise zabdazAstrakA adhyayana kiyA thA aura yaha usIkA anukaraNa mAlUma hotA hai| 2. DaoN. e. sI0 barnelane indravyAkaraNake viSaya meM cInI tibvatIya aura bhAratIya sAhityameM jo ullekha milate haiM unako saMgraha karake 'prona di aindraskUla oNpha saMskRta grAmeriyansa' nAmakI eka bar3I pustaka likhI hai| 3. "tena praNaSTamaindraM tadasmAdvyAkaraNaM bhuvi"-kathAsaritsAgara, taraMga 4 4. jayapura rAjyake 'ToDArAyasiMha' kA purAnA nAma takSaka nagara hai| For Private And Personal Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devanandikA jainendra vyAkaraNa 16 DaoN0 kIlahArnake isa bhramako sabase pahale sva0 DaoN0 ke0 bI0 pAThakane dUra kiyA aura aba to jainendra vyAkaraNa kAphI prasiddha ho gayA hai / devanandi aura pUjyapAda zravaNabelagola ke zilAlekha naM0 40 (64) meM likhA hai ki unakA pahalA nAma devanandi thA, buddhi kI mahattA ke kAraNa ve jinendrabuddhi kahalAye aura devoMne unake caraNoMkI pUjA kI, isa kAraNa unakA nAma pUjyapAda huaa| maMgarAja kavike zakasaMvat 1365 ke zilAlekha se bhI yahI do nAma prakaTa hote haiM / jinendrabuddhi nAmake eka aura vaiyAkaraNa ho gaye haiM jinakA banAyA huA pANini vyAkaraNakI kAzikA - vRttipara eka nyAsa hai / ve bodhisattvadezIyAcArya yA bauddha sAdhu the / devanandikA saMkSipta nAma 'deva' bhI thA / jinasena aura vAdirAjasUrine inheM isI saMkSipta nAma se smaraNa kiyA hai| aneka lekhakoMne unheM kevala devanandi nAmase aura kevala pUjyapAda nAmase smaraNa kiyA hai aura donoM nAmase unheM vaiyAkaraNa mAnA hai| mahAkavi dhanaMjayakI nAmamAlAmeM eka zloka hai jisameM pUjyapAdako lakSaNa grantha (vyAkaraNa) kA kartA mAnA haiM / jainendrakI pratyeka hastalikhita pratike prAraMbha meM jo zloka milatA hai, usameM granthakarttA ne 'devananditapUje ' padameM jo ki bhagavAnkA vizeSaNa hai apanA nAma bhI prakaTa kara diyA hai / saMskRta prAkRta granthoMke maMgalAcaraNoM meM 1. yo devanandiprathamAbhidhAno buddhabA mahatyA sa jinendrabuddhiH // 2 // zrI pUjyapAdo'jani devatAbhiryatpUjitaM pAdayugaM yadIyam // 3 // jainendraM nijazabda bhAgamatulaM sarvArthasiddhiH parA siddhAnte nipuNatvamukavitAM jainAbhiSekaH svakaH / chandaH sUkSmadhiyaM samAdhizatakaM svAsthyaM yadIyaM vidAmAkhyAtIsa pUjyapAdamunipaH pUjyo munInAM gaNaiH // 4 // 2. zrIpUjyapAdoddhRtadharmarAjyastataH surAdhIzvarapUjyapAdaH / duguNA nidAna vadanti zAstrANi taduddhRtAni // 15 // dhRtavizvabuddhirayamatra yogibhiH kRtakRtyabhAvamanubibhraduzJcakaiH / jinavababhUva yadanaGgacApahRtsa jinendrabuddhiriti sAdhuvarNitaH // 16 // zrI pUjyapAdamunirapratimoSadhadvijayAdvideha jinadarzana pUtagAtraH / yatpAdadhauta jalasaMsparzaprabhAvAt kAlAyasaM kila tadA kanakIcakAra // 17 // 3. kavInAM tIrthakRddevaH kiM tarAM tatra varyate / viduSAM vAGa maladhvaMsi tIrthaM yasya vacomayam // 52 // - zrAdipurANa pra0 parva 4. acintyamahimA devaH so'bhivaMdyo hitaiSiNA / zabdAzca yena siddhyanti sAdhutvaM pratilaMbhitAH // 18 // - pArzvanAthacarita pra0 sarga 5. pramANamakalaMkasya pUjyapAdasya lakSaNam / dhanaMjayakaveH kAvyaM rakhatrayamapazcimam // 20 // 6. lakSmIrAtyantikI yasya niravadyA'vabhAsate / devananditapUjezaM namastasmai svayaM bhuve // For Private And Personal Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 20 jainendra-vyAkaraNam yaha paddhati aneka vidvAnoMne svIkAra kI hai| isase svayaM granthakartAke vacanoMse bhI jainendra ke kartA 'devanandi' Thaharate haiN| gaNaratnamahodadhike kartA vardhamAna aura haima zabdAnuzAsanake laghunyAsa banAnevAle kanakaprabha bhI jainenda vyAkaraNake kartAkA nAma devanandi hI batalAte haiN| ataH aba isa viSayameM kisI prakArakA koI sandeha bAkI nahIM raha gayA ki yaha vyAkaraNa devanandi yA pUjyapAdakA banAyA huA hai| do tarahake sUtra-pATha jainendra vyAkaraNake mUla sUtra-pATha do prakArake upalabdha haiM-eka to vaha jisapara prAcArya abhayanandikI 'mahAvRtti' tathA zrutakIrtikRta 'paJcavastu' nAmakI prakriyA hai; aura dUsarA vaha jisapara somadevasUrikRta 'zabdArNavacandrikA' aura guNanandikRta 'prakriyA' hai / pahale prakArake pAThameM lagabhaga 3000 aura dUsaremeM lagabhaga 3800 sUtra haiM, arthAt ekase dUsaremeM koI 700 sUtra adhika haiM, aura jo 3000 sUtra haiM ve bhI donoM meM ekase nahIM haiM / arthAt dUsare sUtrapAThameM pahale sUtra-pAThake saikar3oM sUtra parivartita aura parivardhita bhI kiye gaye haiN| pahale prakArakA sUtra-pATha pANinIya satra-pAThake DhaMgakA hai. vartamAna dRSTise vaha kacha apUrNa sA jAna par3atA hai aura isI lie mahAvRttimeM bahutase vArtika tathA upasaMkhyAna Adi banAkara usakI pUrNatA kI gaI dikhalAI detI hai, jaba ki dUsarA pATha prAyaH pUrNa-sA jAna par3atA hai aura isI kAraNa usako TIkAoM meM vArtika zrAdi nahIM dikhalAI dete| donoM pAThoMmeM bahuta-sI saMjJAe~ bhI bhinna prakArakI haiN| ___ina bhinnatAoMke hote hue bhI donoM pAThoMmeM samAnatAkI bhI kamI nahIM hai| donoMke adhikAMza sUtra samAna haiM, donoM ke prAraMbhakA maMgalAcaraNa bilakula eka hai aura donoMke kartAoMkA nAma bhI devanandi yA pUjyapAda likhA huA milatA hai| asalI sUtrapATha aba prazna yaha hai ki ina donoMmase svayaM devanandi yA pUjyapAdakA banAyA huyA asalI sUtra-pATha kauna-sA hai ? hamAre khayAlameM zrAcArya devanandi yA pUjyapAdakA banAyA huA sUtra-pATha vahI hai jisapara abhayanandine apanI mahAvRtti likhI hai| yaha sUtrapATha usa samayataka to ThIka samajhA jAtA rahA jaba taka zAkaTAyana vyAkaraNa nahIM banA / zAyada zAkaTAyanako bhI jainendra ke hote hue eka judA jaina vyAkaraNa banAneko AvazyakatA isIlie mahasUsa huI ki jainendra apUrNa hai, aura isalie binA vArtikoM aura upasaMkhyAnoM Adike usase kAma nahIM cala sakatA, parantu jaba zAkaTAyana jaisA sarvAGgapUrNa vyAkaraNa bana cukA, taba jainendra vyAkaraNake bhaktoMko usakI truTiyA~ khaTakane lagI aura unameMse prAcArya guNanandine use sarvAMgapUrNa banAnekA prayatna kiyA / isa prayatnakA phala hI yaha dUsarA sUtra-pATha hai jisapara somadevakI zabdArNava-candrikA racI gaI hai| isa sUtra pAThako bArIkIke sAtha dekhanese mAlUma par3atA hai ki guNanandike samaya taka vyAkaraNa-siddha jitane prayoga hone lage the una sabake sUtra usameM maujUda haiM aura isalie usake TIkAkAroMko vArtika Adi banAneke jhaMjhaToMmeM nahIM par3anA par3A hai| abhayanandikI mahAvRttike aise bIsoM vArtika haiM jinake isa dUsare pAThamaiM sUtra hI banA diye gaye haiN| 1. ka-nItivAkyAmRtake maMgalAcaraNameM somadeva kahate haiM somaM somasamAkAraM somAbhaM somasaMbhavam / somadevaM muni natvA nItivAkyAmRtaM bave // kha-prAcArya anantavIrya laghIyastrayakI vRttike prAraMbhameM kahate haiM jinAdhIza muniM candramakalaMka punaH punaH / anantavIryamAnaumi syAdvAdanyAyanAyakam // 2. zAlAturIya zakaTAGgaja-candragomi-digvastra-bhartRhari-vAmana-bhojamukhyAH / For Private And Personal Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devanandikA jainendra vyAkaraNa 1--zabdArNava-candrikAke antima padyameM suprasiddha guNanandi AcAryake zabdArNavameM praveza karaneke lie somadevakRta vRttiko naukAke samAna batalAyA hai| isase jAna par3atA hai ki prAcArya guNanandike banAye hue vyAkaraNa granthakI yaha TIkA hai aura usakA nAma zabdArNava hai| isa TokAkA 'zabdArNava candrikA' nAma bhI tabhI anvarthaka hotA hai, jaba mUla sUtra-granthakA nAma zabdArNava ho| hamAre isa anumAnakI puSTi prakriyAke antima zlokase aura bhI acchI tarahase ho jAtI haiM jisakA Azaya yaha hai ki guNanandine jisake zarIrako vistRta kiyA hai, usa zabdArNavako jAnanekI icchA rakhanevAloMke lie tathA Azraya lenevAloMke lie yaha prakriyA sAkSAt nAkke samAna kAma degii| isameM 'zabdArNava' ko jo 'guNananditAnitavapuH' vizeSaNa diyA hai, vaha vizeSa dhyAna dene yogya hai| usase sApha samajhameM bAta hai ki guNanandike jisa vyAkaraNapara ye donoM TIkAe~-zabdArNavacandrikA aura prakriyA-likhI gaI haiM usakA nAma 'zabdArNava' hai aura vaha mUla (asalI ) jainendra vyAkaraNake saMkSipta zarIrako tAnita yA vistRta karake banAyA gayA hai| zabdArNavacandrikAke prArambhakA maMgalAcaraNa bhI isa viSayameM dhyAna dene yogya hai| jisameM granthakartAne bhagavAn mahAvIrake vizeSaNarUpameM kramase pUjyapAdakA, guNanandikA aura apanA ( somAmara yA somadevakA) ullekha kiyA hai, aura isase ve nissandeha yahI dhvanita karate haiM ki mukhya vyAkaraNake kartA pUjyapAda haiM, usako vistRta karanevAle guNanandi haiM aura phira usakI TIkA karanevAle somadeva ( svayaM ) haiN| yadi yaha candrikA TIkA pUjyapAdake vyAkaraNakI hI hotI, to maMgalAcaraNamaiM guNanandikA nAma lAnekI koI AvazyakatA nahIM thii| guNa * nandi unakI guru-paramparAmeM bhI nahIM haiM, jo unakA ullekha karanA Avazyaka hotA! ataH yaha siddha hai ki candrikA aura prakriyA donoMke hI kartA yaha samajhate the ki hamArI TIkAe~ asalI jainendra para nahIM kintu usake 'guNananditAnitavapuH' zabdArNavapara banI haiN| 2-zabdArNava-candrikA aura jainendra-prakriyA ina donoM hI TIkAzroMmeM 'ekazeSa' prakaraNa hai| parantu abhayanandikRta 'mahAvRtti' vAle sUtrapAThamaiM ekazeSako anAvazyaka batalAyA hai-"svAbhAvikatvAdabhidhAnasyaikazeSAnArambhaH / " [ 1-1-66 ] aura isIlie devanandi yA pUjyapAdakA vyAkaraNa 'anekazeSa' kahalAtA hai| candrikA TIkAke kartA svayaM hI "zrAdAvupajJopakramam' [1-4-154 ] sUtrakI TIkAmai udAharaNa dete haiM "devopajJamanekazeSavyAkaraNam / " yaha udAharaNa abhayanandikRta mahAvRttimai bhI diyA gayA hai| isase siddha hai ki zabdArNava-candrikAke kartA bhI usI vyAkaraNako devopajJa yA devanandikRta mAnate haiM, jo anekazeSa hai, arthAt jisameM 'ekazeSa' prakaraNa nahIM hai aura aisA vyAkaraNa vahI hai jisakI TIkA abhayanandine kI hai| 3-zrAcArya vidyAnandi apane tattvArthazlokavArtika pRSTha 265 meM 'nagamasaMgraha-' Adi sUtrakI vyAkhyA karate hue likhate haiM, "nayazca nayau ca nayAzca nayA ityekazeSasya svAbhAvikasyAbhidhAne darzanAt keSAJcittathA bacanopalambhAva na viruddhyte|" isameM svAbhAvikatAke kAraNa, ekazeSakI anAvazyakatA pratipAdana kI hai aura yaha anAvazyakatA jainendrake vAstavika sUtra pAThameM hI upalabdha hotI hai| "svAbhAvikatvAdamidhAnasyaikazeSAnArambhaH" [ 1-1-66 ] yaha sUtra zabdArNavavAle pAThamaiM nahIM hai, ataH vidyAnanda bhI pUrvokta sUtravAle 1. zrIsomadevayatinirmitimAdadhAti yA nauH pratItaguNananditazabdavAdhauM / seyaM satAmamalacetasi visphurantI vRttiH sadA nutapadA parivartiSISTa // 2. satsaMdhiM dadhate samAsamabhitaH khyAtArthanAmonnataM, nitiM bahutaddhitaM kRtamihAkhyAtaM yazaHzAlinam / saiSA zrIguNananditAnitavapuH zabdArNavaM nirNaye, nAvityAzrayatAM vivikSumanasAM sAkSAtsvayaM prakriyA // 3. zrIpUjyapAdamamalaM guNanamidadevaM somAmarabatipapUjitapAdayugmam / siddhaM samunnatapadaM vRSabhaM jinendraM sacchabdalakSaNamahaM vinamAmi vIram // 4. isa prakriyAkA bhI nAma 'zabdArNava-prakriyA' hogA, jainendra prakriyA nhiiN| For Private And Personal Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 22 jainendra vyAkaraNam jainendra-pAThake mAnanevAle the / pAThakoMko yaha smaraNa rakhanA cAhie ki upalabdha vyAkaraNoM meM 'anekazeSa' vyAkaraNa kevala devanandikRta hI hai, dUsarA nhiiN| 4-tattvArtha-TIkA 'sarvArthasiddhi' ke kartA svayaM pUjyapAda yA devanandi haiM / isa TIkAmeM adhyAya 5, sUtra 24 kI vyAkhyA karate hue ve likhate haiM, " 'anyato'pi' iti tasi kRte srvtH|" aura isI sUtrako vyAkhyA karate hue rAjavArtikakAra likhate haiM, " 'dRzyate'nyato'pIti' tasi kRte sarveSu sarvata iti bhavati / " jAna par3atA hai ki yA to sarvArthasiddhiMkArane isa sUtrako saMkSepa karake likhA hogA. yA lekhakoM tathA chapAnevAloMne prArambhakA 'dRzyate' zabda chor3a diyA hogaa| vAstavameM yaha pUrA sUtra 'dRzyate'nyato'pi' hI hai aura yaha abhayanandivAle sUtra-pAThake a0 4 pA0 1 kA 79 vA~ sUtra hai| parantu zabdArNavavAle pAThameM na to yaha sUtra hai aura na isake pratipAdyakA vidhAnakartA koI dUsarA sUtra hai| isase siddha hai ki pUjyapAdakA asalI sUtrapATha vahI hai jisameM ukta sUtra maujUda hai 5-bhaTTAkalaMkadevane tattvArtharAjavArtikameM 'zrAdye parokSam [a0 1, sU011 ] kI vyAkhyAmeM "sarvAdi sarvanAma" [1-1-35 ] sUtrakA ullekha kiyA hai, isI taraha paNDita zrAzAdharane anagAradharmAmRtaTIkA [a0 7 zlo0 24 ] meM "stoke pratinA" [1-3-37 ] aura "bhArthe [1-4-14 ] ina do sUtroMko uddhRta kiyA hai aura ye tInoM hI sUtra jainendra ke abhayanandivRttivAle sUtrapAThameM hI haiM / zabdArNavavAle pAThameM inakA astitva hI nahIM hai / ataH akalaMkadeva aura paM0 AzAdhara isI abhayanandivAle pAThako hI mAnanevAle the| akalaMkadeva vi0 kI AThavIM nauvIM zatAbdike aura AzAdhara 13, vIM zatAbdike vidvAn haiN|' 6-paM0 zrIlAlajI zAstrIne zabdArNava-candrikAkI bhUmikAmeM likhA hai ki "AcArya pUjyapAdane svanirmita sarvArthasiddhi' meM 'pramANanayairadhigamaH' [a0 1 sU0 6 ] kI TIkAmeM yaha vAkya diyA hai-"nayazabdasyAlpAntaratvAt pUrvanipAtaH prApnoti ? naiSa doSaH, abhyarhitatvAtpramANasya ttpuurvnipaatH|" aura abhayanandivAle pAThamaiM isa viSayakA pratipAdana karanevAlA koI sUtra nahIM hai / kevala abhayanandikA 'abhyarhitaM pUrva nipatati' vArtika hai / yadi abhayanandivAlA sUtra-pATha ThIka hotA to usameM isa viSayakA pratipAdaka sUtra avazya hotA jo ki nahIM hai / para zabdArNavavAle pATameM 'aryam' [1-3-115] aisA sUtra hai jo isI viSayako pratipAdita karatA hai| isalie yahI sUtra-pATha devanandikRta hai|" isapara hamArA nivedana yaha hai ki "alpAntaram" [2-2-34 ] yaha sUtra pANinikA hai aura isake Upara kAtyAyanakA "abhyahitaM ca" vArtika tathA pataMjalikA "abhyahitaM pUrva nipatati" bhASya hai / isase mAlUma hotA hai ki pUjyapAdane apanI sarvArthasiddhi-TIkAke isa sthala meM pANini aura pataMjalike hI sUtra tathA bhASyako lakSya karake ukta vidhAna kiyA hai| yaha nizcita hai ki unhoMne apanI sarvArthasiddhi meM anya vaiyAkaraNoM ke bhI mata diye haiM aura aneka bAra pataMjalike mahAbhASyake vAkya' / sarvArthasiddhi a0 4 sUtra 22 kI vyAkhyAmeM likhA hai-"yathAhuH-drutAyAM taparakaraNe madhyamavilambitayorupasaMkhyAnamiti / " isakI anya puruSakI 'AhuH' kriyA hI kaha rahI hai ki granthakartA yahA~ kisI anya puruSakA vacana de rahe haiN| aba pataMjalikA mahAbhASya dekhie| usameM 1-2-1 ke 5 ve vArtikake bhASyamai cilakula yahI vAkya diyA huA hai-eka akSarakA bhI heraphera nahIM hai| isase spaSTa hai ki sarvArthasiddhike karttAne anya vyAkaraNa-granthoM ke bhI pramANa diye haiN| 1. 'saMskRta vyAkaraNazAstrakA itihAsa' meM zrI yudhiSThira mImAMsakane likhA hai ki jainendrase kaI zatAbdi pUrvake cAndra vyAkaraNameM bhI ekazeSa prakaraNa nahIM hai| 2. tattvArtharAjavArtikameM isI 'pramANanayairadhigamaH' sUtrakI vyAkhyAmeM pataMjalikA yaha bhASya jyoMkA tyoM akSarazaH diyA hai| abhayanandikA bhI yahI vArtika hai| parantu taba taka abhayanandikA astitva hI ma thaa| 3. rAjanAtika aura zlokavArtikameM bhI yaha vAkya uddhata kiyA gayA hai| For Private And Personal Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devanandikA jainendra vyAkaraNa sarvArthasiddhi a0 7 sUtra 16 kI vyAkhyA meM likhA hai, "zAstre'pi zrazvavRSayo maithunecchAyAmisyevamAdiSu tadeva gRhyate / " yaha pANinike 7-1-51 sUtrapara kAtyAyanakA pahalA vArtika hai / vahA~ " azvavRSayo maithunecchAyAm" itane zabda haiM aura inhIMko sarvArthasiddhikArane liyA hai / yahA~ kAtyAyana ke vArtikako unhoMne 'zAstra' zabdase vyakta kiyA hai / sarvArthasiddhi zra0 5 sUtra 4 kI vyAkhyA meM 'nitya' zabdako siddha karaneke lie pUjyapAda svAmI likhate haiM, "neH dhruve tyaH iti niSpAditatvAt / " parantu jainendra meM 'nitya' zabdako siddha karanevAlA koI sUtra hI nahIM hai, isalie abhayanandine apanI vRttimaiM "GayestuT" [ 3-2-86 ] sUtrakI vyAkhyA meM "nedhu vaH iti vaktavyam" yaha vArtika banAyA hai aura 'niyataM sarvakAlaM bhavaM nityaM' isa taraha spaSTa kiyA hai| jainendra meM 'tya' pratyaya hI nahIM hai, isake badale 'ya' pratyaya hai / ataH sarvArthasiddhikArane pUrvokta bAta svanirmita vyAkaraNako lakSya meM rakhakara nahIM kahI hai| anya vyAkaraNoMke pramANa bhI ve dete the aura yaha pramANa bhI usI tarahakA hai / 23 kucha sthAnoM meM unhoMne apane nijake sUtra bhI diye haiN| jaise pA~caveM adhyAyake vyAkhyAnameM likhA hai "vizeSaNaM vizeSyeNa' iti vRttiH / " yaha jainendrakA 1-3-52 vA~ sUtra hai / yaha sUtra zabdAva- candrikA [-3-48] vAle pAThamaiM bhI hai / ina saba pramANoM se yaha bAta acchI taraha siddha ho jAtI hai ki jainendrakA asalI sUtra- pATha vahI hai jisapara abhayanandikRta vRtti hai / zabdArNava- candrikAvAlA pATha asalI sUtra-pAThako saMzodhita aura parivardhita karake banAyA gayA hai aura usakA yaha saMskaraNa saMbhavataH guNanandi AcAryakRta hai / aba prazna yaha hai ki jaba guNanandine mUla graMtha meM itanA parivartana aura saMzodhana kiyA, taba usa parivartita granthakA nAma jainendra hI kyoM rakkhA 1 isake uttarameM nivedana hai ki eka to zabdAva-candrikA aura jainendra- prakriyA ke pUrvollikhita zlokoMse guNanandike vyAkaraNakA nAma 'jainendra' nahIM kintu 'zabdArNava' mAlUma hotA hai / sambhava hai ki ardha-dagdha lekhakoMkI kRpAse ina TIkA- graMthoM meM 'jainendra' nAma zAmila ho gayA ho / dUsare yadi 'jainendra' nAma ho bhI, to aisA kucha anucita nahIM hai| kyoMki guNanandikA prayatna koI svataMtra graMtha banAnekI icchAse nahIM kintu 'jainendra' ko sarvAMgapUrNa banAnekI sadicchAse hai aura isIlie unhoMne jainendrake Adhese adhika sUtra jyoMke tyoM rahane diye haiM, tathA maMgalAcaraNa Adi bhI usakA jyoMkA tyoM rakkhA hai / jainendrakI TIkAe~ pUjyapAdasvAmIkRta asalI jainendrakI isa samaya taka kevala cAra hI TIkAe~ upalabdha haiM - 1 abhayanandikRta 'mahAvRtti' 2 prabhAcandrakRta 'zabdAmbhojabhAskaranyAsa', 3 zrutakIrtikRta 'paMcavastuprakriyA' aura 4 paM0 mahAcandrakRta 'laghu jainendra' | parantu isake sivAya isakI aura bhI kaI TIkAe~ honI cAhie / paMcabastu ke antake zloka meM jainendrazabdAgama yA jainendra vyAkaraNako mahalakI upamA dI hai| vaha mUlasUtra rUpa stambhoM para khar3A kiyA gayA hai, nyAsarUpa usakI bhArI ratnamaya bhUmi hai, vRttirUpa usake kivAr3a haiM, bhASyarUpa zayyAtala hai, TIkArUpa usake mAla yA maMjila haiM aura yaha paMcavastu TIkA usakI sopAnazreNI hai| isake dvArA ukta mahalapara prArohaNa kiyA jA sakatA hai| isase mAlUma hotA hai ki paMcavastu ke kartA ke samaya meM isa vyAkaraNapara 1 nyAsa, 2 vRtti, 3 bhAgya aura 4 kaI TIkAe~, itane TIkA- grantha maujUda the / 1. tattvArtharAjavArtika meM bhI hai "zAstre'pi azvavRSayo maithunecchAyAmityevamAdau tadeva karmAkhyAyate / " 2. sUtrastambhasamuddhataM pravilasannyAsoruratna kSitizrImadvRttikapATasaMpuTayutaM bhASyo'tha zayyAtalam / TIkAmA lamihArurukSuracitaM jainendrazabdAgamaM prAsAdaM pRthu paMcavastukamidaM sopAnamArohatAt // For Private And Personal Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 24 jainendra-vyAkaraNam nyAsa-ukta TIkAyoMmeMse 'nyAsa' to zAyada svayaM pUjyapAdakA hI hogA jo abhI taka anupalabdha hai| zimogA jilekI nagara tahasIla ke 463 zilAlekhameM likhA hai ki pUjyapAine eka to (apane vyAkaraNapara) jainendra-saMjJaka nyAsa aura dUsarA pANini vyAkaraNa para zabdAvatAra nAmaka nyAsa bnaayaa| isake sivAya vaidyakazAstra aura tattvArtha-TIkA bhI likho| yaha nizcaya hai ki pUjyapAda kevala sUtra-grantha banAkara hI na raha gaye hoNge| apanI mAno huI atizaya sUkSma saMjJAoM aura paribhASAoMkA spaSTIkaraNa karaneke lie unheM koI TIkA yA vRtti avazya banAnI par3I hogI jisa taraha zAkaTAyanane apane vyAkaraNapara amoghavRtti nAmakI svopajJaTIkA bnaaii| vidyAnandane aSTasahasrI ( pRSTha 132 ) meM 'pyakhe karmaNyupasaMkhyAnAt' yaha vacana uddhRta kiyA hai| yaha kisI vyAkaraNa granthakA vArtika hai; parantu pANinike kisI bhI vArtikameM yaha nahIM milatA / abhayanandiko mahAvRttimai avazya hI "pyakhe karmaNi kA vaktavyA" [4-1-38] isa prakArakA vArtika hai; parantu abhayanandikI vRtti vidyAnandase pIche kI banI huI hai, isalie vidyAnandane yaha vArtika abhayanandikI vRttise nahIM kintu anya hI kisI granthase liyA hogaa| bhASya-jainendra ke bhASyakA abhI taka patA nahIM lgaa| Age hama upalabdha TIkAgranthoMkA paricaya dete haiM 1-mahAvRtti-isakI eka prati pUneke bhANDArakara risarca insTITaya TameM maujUda hai aura eka prati bambaIke sarasvatI-bhavana meM bhI hai | pUnekI pratimeM isakI zlokasaMkhyA 12000 ke lagabhaga hai| prAraMbhake 314 patra eka lekhakake likhe hue aura zeSa 74 patra, caitra sudI 2 saM0 1633 ko kisI dUsare lekhakake likhe hue haiM / pratike donoM hI bhAga jayapurake likhe hue mAlUma hote haiN| kaI sthAnoM meM kucha paMktiyA~ chUTI huI haiN| aura antameM koI prazasti Adi nahIM hai / isa mahAvRttike kartA abhayanandi muni haiN| unhoMne na to apanI guruparamparAkA hI paricaya diyA hai aura na grantha racanAkA samaya hii| parantu sUtra 3-2-5 kI TIkAmaiM eka jagaha udAharaNa diyA hai"tttvaarthvaartikmdhiiyte|" isase mAlUma hotA hai ki bhaTTAkalaMkadevake bAda arthAt vi0 kI AThavIM navI zatAbdike bAdakI yaha vRtti hai-aura paMcavastuke pUrvollikhita zlokameM isI vRttikA ullekha jAna par3atA hai, isalie zratakIrtike arthAt vikramakI bArahavIM zatAbdike pahale kisI samayameM ve hue haiN| jainendrakI upalabdha TIkAoMmeM yahI TIkA sabase prAcIna mAlUma hotI hai| 2-zabdAmbhojabhAskaranyAsa-bambaIke sarasvatI-bhavanameM isakI do apUrNa pratiyA~ maujUda haiM / eka pratimeM 143 patrase 26ha taka aura phira 620 ve patrase 703 takake hI patra haiM / 14 ve patrapara pahale 1. nyAsaM jainendrasaMjJaM sakalabudhanutaM pANinIyasya bhUyo nyAsaM zabdAvatAraM manujatatihitaM vaidyazAstraM ca kRtvA / yastattvArthasya TIkAM vyaracayadiha tAM bhAtyasau pUjyapAdasvAmI bhUpAlavandyaH svaparahitavacaH pUrNadRgyodhavRttaH // 2. naM 560 A aura B san 1875-76 kI riporTa / 3. oM namaH / zrImatsarvajJavItarAgatadvacanatadanusArigurubhyo namaH / devadevaM jinaM natvA sarvasattvAbhayapradam / zabdazAstrasya sUtrANAM mahAvRttirviracyate // 1 // yacchabdalakSaNamasuvajapAramanyairavyaktamuktamabhidhAnavidhau daridaiH / tatsarvalokahRdayapriyacAruvAtyairvyaktIkarotyabhayanandimuniH samastam // 2 // ziSTAcAraparipAlanArthamAdAviSTadevatAnamaskAralakSaNaM maMgalamidamAhAcAryaH / ityabhayanandiviracitAyAM jainendravyAkaraNamahAvRttau paJcamAdhyAyasya caturthaH pAdaH samAptaH / samAptazcAyaM paJcamo'dhyAyaH / For Private And Personal Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devanandikA jainendra vyAkaraNa adhyAyake pahale pAdakA 16 vA~ sUtra hai| yaha prati bahuta prAcIna aura zuddha hai parantu zrAgase jhulasI huI hai / dUsarI pratimeM kevala tIna adhyAya haiN| isakI zloka saMkhyA 12000 hai| isase jAna par3atA hai ki sampUrNa grantha 16000 ke lagabhaga hogA / abhayanandikI vRttise yaha bar3A hai aura usase poche banA hai| isameM mahAvRttike zabda jyoMke tyoM le liye gaye haiM aura tIsare adhyAyake antake eka zlokaimeM abhayanandiko namaskAra bhI kiyA hai| isake kartA prabhAcandra haiM aura ve prameyakamalamArtaNDa aura nyAyakumudacandra ke hI kartA mAlUma hote haiN| kyoMki isake prAraMbhamaiM hI yaha kahA gayA hai ki anekAntakI carcA ukta donoM granthoM meM kI gaI hai, isalie yahA~ nahIM karate / avazya hI isameM unhoMne apane hI granthoMko dekhaneke lie kahA hai, "atha ko'yamanekAnto mAmetyAha-astitvanAstitvanityatvAnityatvasAmAnyAsAmAnyAdhikaraNyavizeSaNavizeSyAdiko'nekAntaH svabhAvo yasyArthasyAsAvanekAntaH, anekAntAtmaka ityarthaH / tatra ca pratiSThitamithyAvikalpakalpitAzeSavipratipattiH pratyakSAdipramANameva pratyastamayatIti (2) taddhitatayA tadAtmakatvaM cArthasya adhyakSato'numAnadizca yathA siddhayati tathA prapaJcataH prameyakamalamArtaNDe nyAyakumudacandre ca pratirUpitamiha dRSTazyam / " isake maMgalAcaraNamaiM pUjyapAda aura akalaMkako namaskAra kiyA gayA hai| 3-paMcavastu-bhAMDArakara risarca insTiTaya TameM isakI do pratiyA~ maujUda haiM, jinameM eka 300400 varSa pahalekI likhI huI hai aura bahuta zuddha hai aura dUsarI saMvat 1620 kI / pahalIpara lekhakakA nAma aura prati likhanekA samaya Adi nahIM hai| isake antameM kevala itanA likhA huzrA hai-"kRtiriyaM devanadyAcAryasya paravAdimathanasya ch| zubhaM bhavatu lekhakapAThakayoH // zrIsaMghasya // " dUsarI prati ratnakaraNDazrAvakAcAravacanikA Adi aneka bhASAgranthoMke racayitA suprasiddha paNDita sadAsukhajIke hAthakI saMvat 1910 kI likhI huI hai| yaha TIkA prakriyA-baddha hai aura bar3e acche DhaMgase likhI gayI hai| isakI zlokasaMkhyA 3300 ke lagabhaga hai| prAraMbhake vidyArthiyoM ke lie bar3I upayogI hai| isa granthake Adi-antameM kahIM bhI kartAkA nAma nahIM hai / kevala eka jagaha pA~caveM patrameM nAma aAyA hai, jisase mAlUma hotA hai ki isake racayitA zrutakIrti haiN| 1. namaH zrIvardhamAnAya mahate devanandine / prabhAcandrAya gurave tasmai cAbhayanandine // 2. naM0 1056 san 1887-11 kI riporTa / 3. naM0 560 san 1875-76 kI riporTa / isa granthakI eka prati paratApagar3ha (mAlavA ) ke purAne di. jainamandirake bhaMDArameM bhI hai| dekho jainamitra tA. 26 agasta 1915 / 4.abde nabhazcandravidhisthirAMke zuddha sahaya'ma (?) yuka caturthyAm / satprakriyAbandhanibandhaneyaM sadvastuvRttIradanAtsamAptA (?) // zrImannarANAmadhipezarAjJi zrIrAmasiMhe vilasatyalekhi / zrImaddhemeha sadAsukhena zrIyukphatelAlanijAtmabuddhaya // zabdIyazAstraM paThitaM na yaistaiH svdehsNpaalnbhaarvdbhiH| kiM darzanIyaM kathanIyametad vRthAMgasaMdhAvapalApavadbhiH // yaha prati bhI prAyaH zuddha hai| 5, yAma vaira-varNa-kara-caraNAdInAM saMdhInA bahUnAM saMbhavatvAt saMzayAnaH ziSyaH saMpRcchati sma / kassandhiriti / saMjJAsvaraprakRtiharUjavisargajanmA saMdhistu paMcaka itItthamihAhuranye / tatra svaraprakRtihaljavikalpato'sminsaMdhiM tridhA kathayati zrutakIrtirAyaH / / For Private And Personal Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 26 jainendra-vyAkaraNam kanar3I bhASA ke candraprabhacarita nAmaka granthake kartA aggala kavine zrutakIrtiko apanA guru batalAyA hai-"idu paramapurunAthakulabhUbhRtsamudbhUtapravacanasaritsarinnAtha - zrutakIrtitraividyaca kavartipadapadmanidhAnadIpavartizrI madaggaladevaviracite candraprabhacarite -" ityAdi / aura yaha carita zaka saMvat 1011 ( vi0 saM0 1146 ) maiM banakara samApta huA hai / ataeva yadi zrutakIrti aura zrutakIrti traividya cakravartI eka hI hoM to paMcavastuko bhI zrabhayanandi mahAvRtti ke pIche kI- vikramakI bArahavIM zatAbdi ke prAraMbhakI- racanA samajhanA caahie| naMdisaMghakI gurvAvalI meM zrutakIrtiko vaiyAkaraNa- bhAskara likhA hai / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4 - laghujainendra- isakI eka prati aMkalezvara ( bharoca) ke digambara jainamandira meM hai aura dUsarI adhUrI prati paratApagar3ha ( mAlavA ) ke purAne di0 jainamandiramai / yaha zrabhayanandikI vRttike AdhAra se likhI gaI hai| paNDita mahAcandrajI vikramakI isI bIsavIM zatAbdimeM hue haiN| inhoMne saMskRta, prAkRta aura bhASA meM kaI graMtha likhe haiM / 5-- jainendra- prakriyA - yaha paM0 vaMzIdharajI nyAyatIrthaM nyAyazAstrIne hAla hI likhI hai| isakA kevala pUrvArdha hI chapakara prakAzita huA hai| zabdArNavakI TIkAe~ jainendra sUtra- pATha ke saMzodhita parivardhita saMskaraNakA nAma-jaisA ki pahale likhA jA cukA hai -- zabdAva / isake kartA guNanandi haiN| yaha bahuta saMbhava hai ki sUtra- pAThake sivAya unhoMne isakI koI TIkA yA vRtti bhI banAI ho jo ki upalabdha nahIM hai / guNanandi nAmake kaI vidvAn ho gaye haiN| eka guNanandikA ullekha zravaNabelagola ke 42, 43 aura 47 veM nambarake likhAlekhoM meM milatA hai| ye balAkapicchake ziSya aura gRdhrapicchake praziSya the / tarka, vyAkaraNa aura sAhitya zAstroMke bahuta bar3e vidvAn the| inake 300 zAstrapAraMgata ziSya the aura unameM 72 ziSya siddhAntazAstrI the / Adi paMpake guru devendra bhI inhIM ke ziSya the| karnATaka kavincaritake kartAne inakA samaya vi0 saMvat 657 nizcaya kiyA hai| kyoMki inake praziSya devendrake ziSya Adi paMpakA janma vi0 saM0 656 meM huA thA aura usane 36 varSakI avasthA meM apane suprasiddha kanar3I kAvya bhAratacampU aura zrAdipurANa nirmANa kiye haiM / hamArA anumAna hai ki ye hI guNanandi zabdArNavake karttA haiM / candraprabhacarita mahAkAvya ke karttA vIranandikA samaya zaka saMvat 900 ke lagabhaga nizcita hotA hai / kyoMki vAdirAjasUrine apane pArzvanAthacaritameM unakA smaraNa kiyA hai aura vIranandikI guruparamparA isa prakAra 1. traividyaH zrutakItyakhyo vaiyAkaraNa bhAskaraH / 2. dekho jaina mitra tA0 26 agasta 1615 / 3. mahAvRttiM zuMbhatsakalabudhapUjyAM sukhakarI, vilokyodyadjJAnaprabhu vibhayana ndipravahitAm / zranekaiH sacchandarbhamavigatakaiH saMdRDhabhUtAM (2) prakurve'haM ( TIkAM ) tanumatimahAcandravibudhaH (1) // 4. jainendrakI eka TIkA prakriyAvatAra nAmakI aura hai jisake kartA nemicandra haiM / DiskripTiva kaiTalAka Apha di saM0 me0 gavarnameNTa oriyaNTala menu0 lAyabrerI madrAsa, volyUma III meM usakA paricaya diyA haisarvajJAya namastasmai vItaklezAya zAntaye / yena bhavyAtmanazcetastamastomazcikitsitaH || kiM vANIcaturAnaH kimathavA vAcaspati: ki nvasau, vidyAnAM vibhavAtsahasravadanassAkSAdanantaH kimu / itthaM saMsadi sAdhavaH samuditAssaMzerate sAdaraM, vidvatpuGgavanemicandrabhavati vyAkhyAnamAtanvati || 5. tacchiSyo guNanandipaNDitayatizcAritracakrezvaraH, tarkavyAkaraNAdizAstranipuNaH sAhitya vidyApatiH / mithyAtvAdimadAndhasindhuraghaTA saMghAtakaNThIravo, bhavyAmbhoja divAkaro vijayatAM kandarpadaH // For Private And Personal Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devanandikA jainendra vyAkaraNa hai-1 zrI guNanandi, 2 vibudha guNanandi, 3 abhayanandi aura 4 vIranandi / yadi pahale guNanandi aura vIranandike bIcamai hama 78 varSakA antara mAna leM, to pahale guNanandikA samaya vahI zaka saMvat 822 yA vi0 saM0 957 ke lagabhaga A jaaygaa| isase yaha nizcaya hotA hai ki vIranandikI guruparamparAke prathama guNanandi aura Adi pampake guru devendra ke guru guNanandi eka hI hoNge| guNanandi nAmake eka aura AcArya zaka saMvat 1037 [vi0 saM0 1172] maiM hue haiM jo meghacandra vidyake guru the| zabdArNavakI isa samaya do TIkAe~ upalabdha haiM aura donoM hI sanAtanajainagranthamAlAmeM chapa cukI haiM1-zabdArNavacandrikA, aura 2-zabdArNava prakriyA / 1-zabdArNava-candrikA-isakI eka bahuta hI prAcIna aura atizaya jIrNa prati bhANDArakara risarca inTiTyUTameM hai| yaha tAr3apatrapara nAgarI lipimeM hai| isake Adi-antake patra prAyaH naSTa ho gaye haiN| chapI huI pratimeM jo gadya-prazasti hai, vaha isameM nahIM hai aura anta meM eka zloka hai jo pUrA nahIM par3hA jAtA indrazcandraH zakaTatanayaH pANiniH pUjyapAdo yatprovAcApizaliramaraH kAzakRtsna".""zabdapArAyaNasyeti / isake kartA zrIsomadeva muni haiN| ye zilAhAra vaMzake rAjA bhojadeva [dvitIya] ke samayameM hue haiM aura arju rikA nAmaka grAmake tribhuvanatilaka nAmaka jainamandirameM-jo ki mahAmaNDalezvara gaMDarAdityadevakA banavAyA huA thaa| ise zaka saMvat 1127 [vi0 saM0 1272] meM banAyA hai| yaha grAma isa samaya AjareM nAmase prasiddha hai aura kolhApura rAjyameM hai| vAdIbhavajrAMkuza zrIvizAlakIrti paNDitadevake vaiyAvRttyase isa granthako racanA huI hai| isa granthake maMgalAcaraNake pahale zlokameM pUjyapAda, guNanandi aura somadeva ye vizeSaNa vIra bhagavAnko diye hai| aura dUsare zloka meM kahA hai ki yaha TIkA mUlasaMghIya meghacandrake ziSya nAgacandra ( bhujaMgasudhAkara) aura unake ziSya haricandra yatike lie banAI gaI / guNanandikI prazaMsA curAdi dhAtupAThake antameM bhI eka padyameM kI gaI hai, jisakA antima caraNa yaha hai"zabdabrahmA sa jiiyaadgunnnidhigunnnndivrtiishssusaukhyH|" isameM zabdabrahmA vizeSaNa dekara guNanandiko zabdArNava vyAkaraNa kA kartA hI prakaTa kiyA gayA hai| ye meghacandra zrAcArasArake kartA vIranandi siddhAntacakravartIke garu hI mAlUma hote haiN| inheM zravaNabelagolake naM0 47 ke zilAlekhameM siddhAntajJatAmeM jinasena aura vIrasenake sadRza, nyAyameM akalaMkake samAna aura vyAkaraNa meM sAkSAt pUjyapAdasadRza batalAyA hai| zravaNayelgolake naM0 50 aura 52 nambarake zilAlekhoMse mAlUma hotA hai ki inakA svargavAsa zaka saMvat 1037 [vi0 saM0 1172] maiM aura unake zubhacandradeva nAmaka ziSyakA svargavAsa zaka saMvat 1068 [vi0 saM0 1203 meM huA thaa| isake sivAya unake dUsare ziSya prabhAcaMdradevane zaka saM0 1041 [ vi0 saM0 1176 ] meM eka mahApUjApratiSThA karAI thii| jaba somadevane zabdArNavacandrikA meSacandra ke praziSya haricandra ke lie zaka saM0 1127/vi0 saM0 12627 meM banAI thI, taba meSacandrakA samaya vi0 saM0 1172 ke lagabhaga mAnA jA sakatA hai| 1. naM0 25 san 1880-88 kI riporTa / 2. zrIpUjyapAdamamalaM guNanandidevaM somAmaravratipapUjitapAdayugmam / siddhaM samunnatapadaM vRSabhaM jinendra sacchabdalakSaNamahaM vinamAmi vIram // 1 // 3. zrImUlasaMghajalajapratibodhabhAnomadhendudIkSitabhujaGgasudhAkarasya / rAddhAntatoyanidhivRddhikarasya vRttiM rebhe harIduyataye varadIkSitAya // 2 // For Private And Personal Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 28 jainendra-vyAkaraNam nAgacandra nAmake do vidvAn ho gaye haiM, eka pampa rAmAyaNake kartA nAgacandra jinakA dUsarA nAma zrabhinava prampa thA, aura dUsare labdhisAraTIkA ke kartA nAgacaMnda / pahale gRhastha the aura dUsare muni / zrabhinava pampa ke gurukA nAma bAlacandra thA jo meghacandra ke sahAdhyAyI the aura dUsare svayaM bAlacandra ke ziSya the / ina dUsare nAgacandrake ziSya haricandra ke lie yaha vRtti banAI gaI hai / inheM jo 'rAddhAntatoyanidhivRddhikara' vizeSaNa diyA hai usase mAlUma hotA hai, ki ye siddhAntacakravartI yA TIkAkAra hoNge| Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2- zabdArNava prakriyA - yaha jainendra-prakriyA ke nAmase chupI hai, parantu vAstava meM isakA nAma zabdA- prakriyA hI hai / hameM isakI koI hastalikhita prati nahIM mila skii| jisa taraha abhayanandikI vRttike bAda usIke AdhArase prakriyArUpa paMcavastu TIkA banI hai, usI prakAra somadevakI zabdArNava candrikA ke bAda usIke AdhArase yaha prakriyA banI hai| prakAzakoMne isake kartAkA nAma guNanandi prakaTa kiyA hai; parantu jAna par3atA hai ki isake antima zloka meM guNanandikA nAma dekhakara hI bhramavaza isake karttAkA nAma guNanandi samajha liyA hai / inameM se pahale padyase yaha spaSTa hai ki guNanandike zabdArNava ke lie yaha prakriyA nAvake samAna hai aura dUsare padya meM kahA hai ki siMhake samAna guNanandi pRthvIpara sadA jayavanta rheN| yadi isake karttA svayaM guNanandi hote to svayaM hI apane lie yaha kaise kahate ki ve guNanandi sadA jayavanta raheM ? ataH guNanandi granthakarttAse koI pRthak hI vyakti hai jise ve zraddhAspada samajhate haiM / tIsare patha meM bhaTTArakaziromaNi zrutakIrti devakI prazaMsA karatA huA kavi kahatA hai ki ve mere manarUpa mAnasarovara meM rAjahaMsa ke samAna cirakAlataka virAjamAna rheN| isameM bhI granthakarttA apanA nAma prakaTa nahIM karate haiM; parantu aisA jAna par3atA hai ki ve zrutikIrtideva ke koI ziSya hoMge aura saMbhavataH una zrutikIrtike nahIM jo paMcavastu karttA haiM / ye zrutikIrti paMcavastuke karttAse pRthaka jAna par3ate haiN| kyoMki inheM prakriyA ke karttAne 'kavipati' batalAyA hai, vyAkaraNaza nhiiN| ye ve hI zrutikIrti mAlUma hote haiM jinakA samaya pro0 pAThakane zaka saMvat 1045 yA vi0 saM0 1980 batalAyA hai | zravaNabelagolake jaina guruzroMne 'cArukIrti paMDitAcArya' kA pada zaka saMvat 1032 ke bAda dhAraNa kiyA hai aura pahale cArukIrti inhIM zrutakIrtike putra theM / zravaNabelagolake 108 veM zilAlekha meM inakA jikra hai aura inakI bahuta hI prazaMsA kI gaI hai| prakriyA ke karttAne inheM bhaTTArakottaMsa aura zrutakIrtidevayatipa likhA hai aura isa lekhameM bhI bhaTTAraka yati likhA hai / ataH ye donoM eka mAlUma hote haiM / zrAzcarya nahIM jo inake putra aura ziSya cArukIrti pariDatAcArya hI isa prakriyA ke karttA ho / 1. chapI huI prati ke anta meM " iti prakriyAvatAre kRdvidhiH samAptaH / samApteyaM prakriyA / " isa taraha chapA hai / isase bhI isakA nAma jainendra-prakriyA nahIM jAna par3atA / 2. satsaMdhiM dadhate samAsamabhitaH khyAtArthanAmonnataM nirjJAtaM bahutaddhitaM kRtamihAkhyAtaM yazaH zAlinam / saiSA zrIguNananditAnitavapuH zabdArNavaM nirNayaM nAvityAzrayatAM vivikSumanasAM sAkSAtsvayaM prakriyA || 1 // duritamadebha nizumbha kumbhasthalabhedanakSamogranakhaiH / rAjanmRgAdhirAjo guNanandI bhuvi ciraM jIyAt // 2 // sanmArge sakalasukhapriyakare saMjJApite sahane digvAsassu caritravAnamalakaH kAnto vivekI priyaH / so'yaM yaH zrutakIrtidevayatipo bhaTTArako saMsako raMramyAnmama mAnase kavipatiH sadrAjahaMsazciram || 3 || 3. dekho 'sisTimsa Apha saMskRta grAmara, pRSTha 67 / 4. dekho 'karnATaka jaina kavi' pRSTha 20 / 5. tatra sarvazarIrirakSAkRta mativiM jitendriyaH / siddhazAsanavarddhana pratilabdhakIrtikAlApakaH // 22 // vizrutazrutakIrti bhaTTArakayatissamajAyata / prasphuradvacanAmRtAMzuvinAzitA khilahRttamAH // 23 // For Private And Personal Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devanandikA jainendra vyAkaraNa devanandikA samaya devanandine apane kisI granthameM na to koI racanA-tithi dI hai aura na apanI guruparamparA / isalie unake samayakA nirNaya unake granthoM ke ullekhoM tathA dUsare sAdhanoMse hI karanA pdd'egaa| jainendra vyAkaraNake 'vetteH siddhasenasya' [5-1-7] sUtrameM siddhasenakA mata diyA hai aura prajJAcakSu paM0 sukhalAlajIne siddhasenakA samaya vikramakI pA~cavIM zatAbdi nizcita kiyA hai| unake lekhakA sArAMza Age diyA jAtA hai-- "jaisalamerake jaina bhaNDAra meM vizeSAvazyaka bhASyakI jo atizaya prAcIna prati milI hai usake aMtameM granthakAra jinabhadra gaNine svayaM hI grantha-racanA-kAla diyA hai| aura usake anusAra ukta grantha vi0 saM0 666 meM vallabhImeM samApta huA hai| unhoMne apane isa vizeSAvazyaka bhASyameM aura dvitIya laghugrantha vizeSaNavatImeM siddha sena aura mallavAdike upayogAbheda-vAdako vistRta samAlocanA kI hai| mallavAdi siddha senake sanmatitarkake TIkAkAra haiN| isase siddha hotA hai ki mallavAdi aura siddhasena jinabhadragaNise kramazaH pUrva aura pUrvatara haiN| mallavAdike vinaSTamUla dvAdazAra nayacakrake jo pratIka usake vistRta TIkAgranthameM milate haiM unameM siddhasena divAkarake ullekha to haiM, parantu jinabhadragaNike nahIM hai| isase phalita hotA hai ki mallavAdi jinabhadrase pahale hue haiM aura mallavAdine siddhasenake sanmatitarkapara TIkA likhI thI, isakA nirdeza zrAcArya haribhadrane kiyA hai / ataH yaha siddha hai ki siddhasena mallavAdise pahale hue haiN| isalie mallavAdiko vikramakI chaThI zatAbdike pUrvArdhameM mAnA jAya, to siddhasenakA samaya pA~cavIM zatAbdi ThIka lagatA hai| ___ "siddhasenake matake anusAra 'vid' dhAtumeM 'ra' kA Agama hotA hai, bhale hI vaha sakarmaka ho| unakI navI dvAtriMzatikAke 22veM padyameM 'ra' zrAgamavAlA 'vidrate' prayoga milatA hai| anya vaiyAkaraNa 'sam' upasargapUrvaka akarmaka vid dhAtumeM 'ra' zrAgama mAnate haiM jaba ki siddhasenane anupasarga aura sakarmaka vid dhAtumeM 'ra' zrAgamavAlA prayoga kiyA hai / isake sivAya pUjyapAdakI sarvArthasiddhi TIkAke [a07 sUtra 13] meM siddha senakI tIsarI dvAtriMzikAke 16 padyakI 'uktaM ca' zabdake sAtha "viyojayati cAsubhina vadhena saMyujyate" paMkti uddhRta kI hai / dvAtriMzikAmaiM yaha pUrA padya isa prakAra hai viyojayati cAsubhirna vadhena saMyujyate zivaM ca na paropamardapu [4] ruSasmRtervidyate / badhAyatanamabhyupaiti ca parAnanighnamapi svayA'yamatidurgamaH pratha[za]maheturudyotitaH // 16 // "pUjyapAda devanandikA samaya vikramakI chaThI zatAbdIkA pUrvArdha mAnA jAtA hai| parantu merI samajhameM abhI isapara aura bhI gaharAIse vicAra honekI jarUrata hai| yadi siddhasenako devanandise pUrvavartI athavA unakA vRddhasamakAlIna mAnA jAya, to bhI unakA samaya pA~cavIM zatAbdise arvAcIna nahIM jAna pdd'taa|" siddhasenase devanandi kitane bAdake haiM, isakA nirNaya karaneke lie devasenake darzanasArase bhI kucha sahAyatA mila sakatI hai| yaha grantha unhoMne vi0 saM0 660 meM dhArAnagarImeM nivAsa karate hue pUrvAcAryokI banAI huI gAthAoMkA ekatra saMcaya karake-'pucvAiriyakayAI gAhAI saMcijaNa eyattha' likhA gayA hai / arthAt isa granthakI gAthAe~ devasenase bhI pahalekI haiM aura isa dRSTi se unakI prAmANikatA adhika hai / usake anusAra zrI pUjyapAdakA ziSya pAhuDavedi vajranandi drAviDa saMghakA kartA huzrA aura taba dakSiNa mathurA [madurA] meM dekho bhAratIya vidyA, bhAga 3, aMka 5 meM 'zrI siddhasena divAkaranAM samayanI prazna' zIrSaka lekh| For Private And Personal Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam vi0 saM0 526 meM yaha mahAmithyAtI saMgha utpanna huaa| vajranandi cU~ ki devanandike ziSya the, isalie isa saMgha-sthApanA-kAla ke lagabhaga yA dasa bIsa varSa pahale devanandikA samaya mAnA jA sakatA hai| siddhasenake pUrvokta nizcita kiye hae samayase bhI yaha asaMgata nahIM jAna pdd'taa| paM0 yudhiSThira mImAMsakane 'saMskRta vyAkaraNa zAstrakA itihAsa likhA hai| unhoMne jainendra ke 'vetteH siddhasenasya' sUtraparase anumAna kiyA hai ki siddhasenakA koI vyAkaraNa grantha avazya hogaa| ujjvaladattakI uNAdi sUtra vRttimeM 'kSapaNaka' ke nAmase eka aisA sUtra udadhRta hai jisase pratIta hotA hai ki kSapaNakane bhI uNAdi sUtroMpara koI vyAkhyA likhI thI aura usase yaha bhI saMbhAvanA hotI hai ki kSapaNakane apane zabdAnuzAsanapara bhI koI vRtti racI hogii| maitreyarakSitane taMtrapradIpamaiM bhI kSapaNakake vyAkaraNakA ullekha kiyA hai| bahutase vidvAnoMkI rAya hai ki jyotirvidAbharaNamaiM batalAye hue vikramake nau ratnoMmeM jo kSapaNaka hai, vahI siddhasena hai aura guptavaMzake caMdragupta (dvitIya) hI vikramAditya haiN| itihAsajJa vinseMTa smithake anusAra candraguptakA samaya vi0 saM0 432 se 470 taka hai aura isa taraha siddhasenakA samaya jo paM0 sukhalAlajIne vikramakI pA~cavIM zatAbdi nizcita kiyA hai, aura bhI puSTa ho jAtA hai| hebburuke dAnapatramaiM gaMgavaMzI mahArAjA avinItake putra duvinItako "zabdAvatArakAraH devabhAratInibaddhavRhatkathaH kirAtArjunIyapaJcadazasargaTIkAkAraH" ye tIna vizeSaNa diye haiM jinakA artha hotA hai-zabdAvatArake kartA, paizAcIse saMskRtameM guNADhyako bRhatkathAko racanevAle aura kirAtArjunIya kAvyake pandraha sagoM ke TIkAkAra / ina vizeSaNoM meM koI aisI bAta nahIM jisase yaha prakaTa ho ki devanandi duvinItake zikSAgaru the yA unake samakAlIna the| parantu cUMki zimogA jileke nagara tAllukeke 46 ve zilAlekhameM pUjyapAdako pANinIyake zabdAvatArakA kartA batalAyA hai, isalie duvinItake sAtha lage hue "zabdAvatArakAra" vizeSaNase kucha vidvAnoM ko bhrama ho gayA aura donoMko samakAlIna samajhakara guru-ziSyakA sambandha khar3A kara diyA hai / duvinItakA rAjyakAla vi0 saM0 539 se zurU hotA hai, isalie isIke lagabhaga pUjyapAdakA samaya mAna liyA gayA, paraMtu maisUrake AsthAna vidvAn paM0 zAntirAja zAstrIne bhAskaranandikRta tattvArthaTIkAkI prastAvanAmeM isa bhramako spaSTa kara diyA hai| isalie bhale hI pUjyapAda devanandi duvinItake rAjyakAla meM rahe hoM, parantu kevala isa dAnapatrase vaha siddha nahIM kiyA jA sktaa| __ jainendra vyAkaraNake eka aura sUtra "catuSTayaM samantabhadrasya" [4-4-140] meM siddha senake hI samAna zrAcArya samantabhadrUkA ullekha hai, jisase samantabhadrakA devanandise pUrvavartI honA siddha hotA hai, parantu sAtha hI 1. siripujjapAisIso dAviDasaMghassa kAraNo duhro / NAmeNa vajjaNaMdI pADavedI mahAsatto / / paMcasae chabbIse vikkamarAyassa maraNapattassa / dakSiNamahurA-jAdo dAviDasaMghe mahAmoho // . 2. prakAzaka-bhAratIya sAhityabhavana, navAbagaMja, dillI / ___3. dhnvntriksspnnkaamrsiNhshNkuvetaalbhttttghttkhrprkaalidaasaaH| khyAto varAhamiharo nRpateH samAyAH ratnAni vai vararucirnava vikramasya // 4. maisUra eNDa kurga gaijeTiyara, prathama bhAga pR0 373. 5. isa zilAlekhakA vaha 'nyAsaM jainendrasaMjJa' Adi padya isake pahale pRSTha 33 para uddhRta kiyA hai| 6. bauddhAcArya candrautine "samantabhad" nAmakA eka vyAkaraNa likhA thA aura candrakIrti dharmakIrtise bhI pUrvavartI hai| 14 vIM zatAbdimeM likhe hue bauddha dharmake itihAsase jo tibbatI bhASAmeM hai, aura jisakA aMgrejI anuvAda ho gayA hai isa bAtakI sUcanA milatI hai| paM0 zrI dalasukha mAlavaNiyAne apane eka patrameM mujhe yaha likhA hai| For Private And Personal Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org devanandikA jainendra vyAkaraNa 31 sarvArthasiddhi TIkA 'mokSamArgasya netAra' Adi maMgalAcaraNa para samantabhadrane 'zrAtmamImAMsA' nAmaka grantha likhA hai| isase jAna par3atA hai ki donoM samakAlIna eka dUsarekA Adara karanevAle haiM aura eka dUsare ke granthoMse suparicita honeke kAraNa hI yaha saMbhava huA hai ki devanandi apane jainendra vyAkaraNa meM samantabhadra kA vyAkaraNaviSayaka mata dete haiM aura samantabhadra devanandikI sarvArthasiddhi ke maMgalAcaraNapara apanI AtamImAMsA nirmANa karate haiM / AcAryaM vidyAnanda ne apanI zrAptaparIkSA ke anta meM likhA hai Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrImattattvArthazAstrAddbhuta salilanidherinddharatnodbhavastha, prothAnArambhakAle sakalamala bhide zAstrakAraiH kRtaM yat / stotraM tIrthopamAnaM prathitapRthuyazaM svAmimImAMsitaM tat, vidyAnandaH svazaktyA kathamapi kathitaM satyavAkyArthasiddhyai // 123 // arthAt prakAzamAna ratnoM ke udbhavasthAna tattvArthazAstra rUpa adbhuta samudra ke utthAna yA bar3hAvake ArambhakAla meM zAstrakAra ( devanandi ) ne tIrtha ke tulya jo prasiddha aura prati yazasvI stotra (mokSamArgasya netAraM Adi) banAyA aura jisakI svAmi ( samantabhadra ) ne mImAMsA kI, usIkA apanI zaktike anusAra satyavAkyArthasiddhi ke lie vidyAnandane bar3e cAdara ke sAtha kathana kiyA / isameM yaha bilakula spaSTa rUpase kaha diyA gayA hai ki 'mokSamArgasya netAra' isa maMgalAcaraNa para hI grAmImAMsA racI gaI hai aura usIpara vidyAnanda parIkSA ( AptaparIkSA ) likhate haiM / parantu ukta padyameM jo 'zAstrakAraiH' pada par3A huA hai, usapara eka bar3A bhArI vivAda khar3A kara diyA gayA hai aura usakA artha kiyA jAtA hai- tattvArthasUtrakAra umAsvAti; jaba ki vAstavameM mokSamArgasya netAraM Adi maMgalAcaraNa sarvArthasiddhikA hai| mUla tattvArthasUtrakA nhiiN| kyoMki yadi yaha maMgalAcaraNa tattvArthasUtrakA hotA to usakI TIkA sabhI digambara zvetAmbara TIkAkAra jo prAcIna haiM - avazya karate / aura koI na karatA to devanandi pUjyapAda to [sarvArthasiddhi meM] zravazya karate / sarvArthasiddhi TIkAkA pahalA saMskaraNa sva0 paM0 kallAppA bharamAppA niTavene prakAzita kiyA thaa| usameM ise TIkAke maMgalAcaraNake rUpameM hI diyA hai aura bhUmikA meM bhI unhoMne ise TIkAkA hI batalAyA hai| zolApurake paM0 vaMzIdharajI zAstrIke saMskaraNa meM bhI yaha TokAkA hai aura yaha saMskaraNa unhoMne zrAgarekI tIna prAcIna pratiyoMke AdhArase sampAdita kiyA hai / usameMkI eka pratiko to ve 500 varSa purAnI batalAte haiN| akalaMkadeva aura vidyAnandane bhI rAjavArtika aura zlokavArtikameM isakI TIkA nahIM kI hai, zvetAmbara TIkAkAra siddhasena aura haribhadra Adine bho nahIM kI / tattvArthasUtrapATha [ mUla ] kI bhI adhikAMza likhita pratiyA~ isa maMgalAcaraNa se rahita haiM / sanAtanagranthamAlA prathama gucchaka, jainanityapATha saMgraha zrAdi mudrita pratiyoM meM bhI yaha nahIM hai / tattvArthasAra meM bhI, jo tattvArthakA eka tarahase pallavita padyAnuvAda hai, amRtacandrane isa maMgala padyakA anuvAda nahIM kiyA hai| isase spaSTa ho jAtA hai ki yaha maMgalAcaraNa sarvArthasiddhi TIkA ke kartA pUjyapAda devanandikA hai, isIpara samantabhadrane AtamImAMsA aura vidyAnandane AptaparIkSAkI racanA kI / 1. digambara TIkAkAroMmeM zrutasAgara aura bhAskaranandine 'mokSamArgasya' prAdikI TIkA kI hai| inameM zrutasAgara vikramakI solahavIM zatAbdi ke antameM hue haiM aura bhAskaranandi 13-14 vIM zatAbdimeM | 2. jina pothiyoM yA guTakoMmeM mUla tatvArthasUtra likhA milatA hai, usameM isa maMgalAcaraNake sAtha hI prAyaH "kAlyaM dravyapaTka" Adi saMskRta padya aura bhagavatI ArAdhanA ke prArambhakI 'siddha jayappasiddhe' Adi do gAthAe~ bhI likhI rahatI haiM aura unake bAda 'samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH zurU hotA hai / vAstavameM jo loga nityapATha karate haiM, unhoMne yaha paramparA calA dI hai| For Private And Personal Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 32 jainendra-vyAkaraNam ataeva samantabhadra aura devanandi chaThI zatAbdike haiM aura samakAlIna haiN| siddhasena unake pUrvavartI haiN|' jainendrokta anya AcArya pANini aAdi vaiyAkaraNoMne jisa taraha apanese pahaleke vaiyAkaraNoM ke nAmoMkA ullekha kiyA hai, usI taraha jainendrasUtroMmeM bhI nIce likhe pUrvAcAryokA ullekha milatA hai rAd bhUtabaleH [3-4-83], 3 guNe zrIdattasyAstriyAm [1-4-34], 3 kRvRSimajA yazobhadrasya [2-1-11), 4 rAtreH kRti prabhAcandrasya [4-3-180],5 vetteH siddhasenasya [5-1-7), 6 catuSTayaM samantabhadsya [5-4-140] / jahA~taka hama jAnate haiM : ina chahoM zrAcAryoM meM se zAyada kisIne bhI koI vyAkaraNa grantha nahIM likhA hai| inake granthoM meM kucha bhinna taraha ke zabda prayoga kiye gaye hoMge aura unhIko lakSya karake ukta satra sUtra race gaye haiN| zAkaTAyanane bhI isIkA anukaraNa karake tIna zrAcAryoM ke mata diye haiN| 1-bhUtabali-bhUtabalikA ThIka-ThIka samaya nizcita karanA kaThina hai| itanA hI kahA jA sakatA hai ki ve vIra ni0 saM0683 ke bAda hue haiN| 2-svAmI samantabhadra aura 3-siddhasena prasiddha haiN| 4-zrIdatta-vidyAnandane apane tattvArthazlokavArtikameM zrIdattake 'jalpanirNaya' nAmaka granthakA ullekha kiyA hai| mAlUma hotA hai ki ye bar3e bhArI vAdi-vijetA the| zrAdipurANake kartA jinasenasUrine bhI inakA smaraNa kiyA hai| saMbhava hai ye zrIdatta dUsare hoM aura jalpa-nirNayake kartA dUsare, tathA inhIM dUsarekA ullekha jainendra meM kiyA gayA ho| 5-yazobhadra-AdipurANamaiM yazobhadra kA smaraNa karate hue kahA hai ki vidvAnoMkI sabhAmai jinakA nAma kIrtana sunanese hI vAdiyoMkA garva kharva ho jAtA hai| 6-prabhAcandra-AdipurANamaiM jinasena svAmIne prabhAcandra kavikI stuti kI hai, jinhoMne candrodayakI racanA kI thii| harivaMzapurANameM bhI inakA smaraNa kiyA gayA hai| ye kumArasenake ziSya the / upalabdha grantha jainendrake sivAya pUjyapAdake kevala pA~ca grantha upalabdha hue haiN| 1-sarvArthasiddhi-prAcArya umAsvAtikRta tattvArthasUtrapara digambara sampradAyako upalabdha TIkAtroM meM sabase pahalI ttiikaa| 2-samAdhitaMtra / isameM lagabhaga 100 zloka haiM, isalie ise samAdhizataka bhI kahate haiN| 3-iyopadeza-yaha kevala 51 zlokoMkA choTA-sA grantha hai| paM0 AzAdharane isapara eka saMskRta TIkA likhI hai| 4-dazabhakti [ saMskRta ]-prabhAcandrAcAryane apane kriyAkalApameM isakA karttA pUjyapAda yA pAdapUjyako batalAyA hai| parantu isake lie koI pramANa nahIM miltaa| 1-2. isake lie pro0 hIrAlAlajIkI dhavalAkI 'bhUmikA' aura paM0 jugalakizorajI mukhtArakA 'svAmI samantabhadra' dekhie| 3. dviprakAraM jagau jalpaM tatva-prAtibhagocaram / triSaSTe dinAM jetA zrIdatto jalpanirNaye // 4. zrIdattAya namastasmai tp:shriidiiptmuurtye| kaNThIravAyitaM yena pravAdIbhaprabhedane // 45 // 5. viviNISu saMsatsu yasya nAmApi kIrtitam / nikhayati tadagarSa yazobhadraH sa pAtu naH // 46 // For Private And Personal Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devanandikA jainendra vyAkaraNa 33 ___5-siddhapriyastotra-nirNayasAgarakI kAvyamAlA [saptamaguccha] meM chapa cukA hai| 26 padyoMmeM caubIsa tIrthaGkaroMkI stuti hai| anupalabdha grantha zabdAvatAra nyAsa aura jainendra nyAsa--pUjyapAdakA pANini vyAkaraNapara 'zabdAvatAra' nAmakA nyAsa hai aura jainendrapara svopajJa nyAsa bhI hai| vaidyaka grantha-zubhacandrakRta jJAnArNavake 'apAkurvanti' Adi zlokake 'kAya' zabdase dhvanita hotA hai ki pUjyapAdakA koI vaidyaka grantha hogaa| sAra-saMgraha-dhavalA [vedanAkhaMDa pu0 9 pR0 167 ] ke eka uddharaNake aAdhArase 'sArasaMgraha' nAmaka eka aura granthake hone kA anumAna hai-"tathA sArasagraha'pyuktaM pUjyapAdaiH anantaparyAyAtmakasya vastuno'nyatamaparyAyAdhigame kartavye jAtyahetvapekSo niravadyaprayogo naya iti / " yaha koI nyAya yA siddhAntakA grantha jAna par3atA hai| ukta vAkyakA 'pUjyapAda' kisI anya pUjya AcAryakA vizeSaNa bhI ho sakatA hai| 'jainAbhiSeka' nAmake eka aura granthakA jikara zravaNabelgolake zilAlekha naM.40 ke 'jainendra nijazabda bhAgamatulaM' Adi zlokameM kiyA gayA hai| isa lekhake likhane meM hameM zraddheya muni jinavijaya aura paM0 becaradAsa jIvarAjakI nyAya-vyAkaraNatIrthase bahuta adhika sahAyatA milI hai| isalie hama ukta donoM sajjanoMke atyanta kRtajJa haiN| muni mahodayakI kRpAse hamako jo sAdhana sAmagrI prApta huI hai yadi na milatI to yaha lekha zAyada hI isa rUpameM pAThakoM ke sammukha upasthita ho sktaa| pariziSTa 1 pUjyapAda-carita kanar3I bhASAke isa caritako candrayya nAmaka kavine jo kanATaka dezake malayanagarakI 'bAhmaNagalI' ke rahanevAle the / duHSama kAlake paridhAvI saMvatsarakI Azvina zukla 5, zukravAra, tulAlagnameM samApta kiyA hai / caritakA sArAMza yaha hai 1. apAkurvanti yavAcaH kAyavAkacittasambhavaH / kalaGkamaGginAM so'yaM devanandI namasyate // pUneke bhANDArakara risarca iMsTITya TameM 'pUjyapAdakRta vaidyaka' nAmakA eka grantha hai, parantu vaha Adhunika kanar3ImeM likhA huA kanar3I bhASAkA grantha hai| usameM na kahIM pUjyapAdakA ullekha hai aura na vaha unakA banAyA huA hai| "vaidyasAra nAmakA eka aura grantha abhI jaina-siddhAnta-bhAskarameM prakAzita huA hai, para vaha bhI unakA nahIM hai| vijayanagarake rAjA hariharake samayameM eka maMgarAja nAmake kanar3I kavi hue haiN| vi. saM. 1436 ke lagabhaga unakA astitva-kAla hai| sthAvara viSoMkI prakriyA aura cikitsApara unakA khagendramaNidarpaNa nAmakA grantha hai| ve usameM apaneko pUjyapAdakA ziSya batalAte haiM aura yaha bhI ki yaha grantha pUjyapAda vaidyaka granthase saMgRhIta hai| abhI hAla hI zolApurase ugrAdityAcAryakA 'kalyANakAraka' nAmakA grantha prakAzita hazrA hai| usameM bhI aneka jagaha 'pUjyapAdena bhASitaH' kahakara pUjyapAdake vaidyaka granthakA ullekha kiyA gayA hai| ugrAditya rASTrakUTa amoghavarSake samayake batalAye gaye haiM, parantu hameM isameM sandeha hai| usakI prazastikI bhI bahuta-sI bAteM sandehAspada haiM jinapara vicAra honekI AvazyakatA hai| 2. isake lie pro. hIrAlAlajI jaina likhita dhavalA (pustaka) kI bhUmikAke pRSTha 60-61 dekhie| For Private And Personal Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 34 jainendra-vyAkaraNam karnATaka dezake ' kole' nAmaka grAmake mAdhababhaTTa nAmaka brAhmaNa aura zrIdevI brAhmaNIse pUjyapAdakA janma huzrA / jyotiSiyoMne bAlakako trilokapUjya batalAyA, isa kAraNa usakA nAma pUjyapAda rakkhA gayA / mAdhavabhaTTane apanI strIke kahanese jainadharma svIkAra kara liyA / bhaTTalIke sAlekA nAma pANini thA use bhI unhoMne jainI bananeko kahA, parantu pratiSThAke khayAlase vaha jainI na hokara muDIguMDa grAmameM vaiSNava saMnyAsI ho gayA / pUjyapAdakI kamalinI nAmaka choTI bahina huI, vaha guNabhaTTako byAhI gaI, aura guNabhaTTako usase nAgArjuna nAmaka putra huaa| ___ pUjyapAdane eka bagIcemeM eka sA~pake mu~hameM phaMse hue meMDakako dekhaa| isase unheM vairAgya ho gayA aura ve jaina sAdhu bana gaye / pANini apanA vyAkaraNa raca rahe the| vaha pUrA na ho pAyA thA ki unhoMne apanA maraNa-kAla nikaTa AyA jAna kara pUjyapAdase kahA ki ise tuma pUrA kara do / unhoMne pUrA karanA svIkAra kara liyaa| pANini durvyAnavaza marakara sarpa hue| eka bAra usane pUjyavAdako dekhakara phUtkAra kiyA, isapara pUjyapAdane kahA, vizvAsa rakkho, maiM tumhAre vyAkaraNako pUrA kara duuNgaa| isake bAda unhoMne pANini vyAkaraNako pUrA kara diyaa| isake pahale ve jainendra vyAkaraNa, arhatpratiSThAlakSaNa aura vaidyaka jyotiSa Adike kaI grantha raca cuke the| gaNamaha ke mara jAnese nAgArjuna atizaya daridrI ho gayA / pUjyapAdane use padmAvatIkA eka mantra diyA aura siddha karanekI vidhi bhI batalA dii| usake prabhAvase padmAvatIne nAgArjunake nikaTa prakaTa hokara use siddharasakI vanaspati batalA dii| isa siddha-rasase nAgArjuna sonA banAne lgaa| usake garvakA parihAra karaneke lie pUjyapAdane eka mAmUlI vanaspatise kaI ghar3e siddha-rasa banA diyaa| nAgArjuna jaba parvatoMko suvarNamaya banAne lagA, taba dharaNendrapadmAvatIne use rokA aura jinAlaya banAneko kahA / tadanusAra usane eka jinAlaya banavAyA aura pArzvanAthakI pratimA sthApita kii| pUjyapAda pairoMmeM gaganagAmI lepa lagAkara videhakSetrako jAyA karate the| usa samaya unake ziSya vajranandine apane sAthiyoMse jhagar3A karake drAvir3a saMghakI sthApanA kii| nAgArjuna aneka mantra tantra tathA rasAdi siddha karake bahuta hI prasiddha ho gyaa| eka bAra do sundarI striyA~ AI jo gAne nAcanemeM kuzala thiiN| nAgArjuna unapara mohita ho gyaa| ve vahIM rahane lagI aura kucha samaya bAda hI usakI rasaguTikA lekara calatI bnii| pUjyapAda muni bahuta samayataka yogAbhyAsa karate rahe / phira eka deva-vimAnameM baiThakara unhoMne aneka tIrthokI yAtrA kii| mArgamaiM eka jagaha unakI dRSTi naSTa ho gaI thI, so unhoMne eka zAntyaSTaka banAkara jyokI tyoM kara lii| isake bAda unhoMne apane grAmamai Akara samAdhipUrvaka maraNa kiyA / isa caritapara koI TIkA-TippaNI karanA vyartha hai| isa tarahake na jAne kitane managaDhanta aura UlajalUla kisse hamAre yahA~ itihAsake nAmase cala rahe haiN| pariziSTa 2 hebrukA dAnapatra zrImanmAdhavamahAdhirAjaH, tasya putra: avicchinAzvameghAvabhRthAbhiSiktaH zrImatkadamyakulagaganagabhastimAlinaH zrImatkRSNavarmamahArAjasya priyabhAgineyaH jananIdevatAGkaparyaGka evAdhigatarAjyaH vidvatkavikAJcananikaSopalabhUtaH asambhAvanamitasamastasAmantamaNDalaH avinItanAmA zrImatkomaNimahArAjaH tasya putraH punADarAjapriyaputrikAputraH viz2abhamANazaktitrayopanamitasamastasAmantamaNDalaH andAlatta rupaurularepernagarAdhanekasamara For Private And Personal Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 34 devanandikA jainendra vyAkaraNa mukhamakhahutapradhAnapuruSapazUpahAraH vidhasavihastIkRtakRtAmtAbhimukhaH zabdAvatArakAraH devabhAratIniSaddhavRhatkathaH kirAtArjunIyapaJcadazasargaTIkAkAraH durninItanAmA'..." -4sUra eNDa kurga gaijeTiyara, prathama pR0 373 pariziSTa 3 [bhagavadvAgvAdinIkA vizeSa paricaya] isake prAraMbhameM pahale 'lakSmIrAtyantikI pasya' Adi prasiddha maMgalAcaraNakA zloka likhA gayA thaa| parantu pIchese usapara haratAla phera dI gaI hai aura usakI jagaha yaha zloka aura utthAnikA likha dI gaI hai noM namaH pAzcAya tvaritamahimadUtAmaMtritenAdabhutAtmA, viSamamapi maghonA pRcchatA zabdazAstram / zratamadaripurAsIna vAdivRndAgraNInAM paramapadapaTuryaH sa zriye vIradevaH / / zraSTavArSiko'pi tathAvidhabhaktAbhyarthanApraNunnaH sa bhagavAnidaM prAha-siddhiranekAntAt / 1-1-1 / isake bAda sUtrapATha zurU ho gayA hai| pahale patrake Upara mArjinameM eka TippaNI isa prakAra dI hai jisameM pANini zrAdi vyAkaraNoM ko aprAmANika ThaharAyA hai "pramANavadavyAmupekSaNIyAni pANinyAdipraNItasUtrANi syAtkAravAdinadUratvAtparivrAjakAdibhASitavat apramANAni ca kapolakalpanAmalinAni hiinmaatRktvaattdvdev|" isake bAda pratyeka pAdake antameM aura zrAdimeM isa prakAra likhA hai jisase isa sUtra-pATake bhagavatpraNIta hone meM koI sandeha bAkI na raha jAya "iti bhagavadvAgvAdinyAM prathamAdhyAyasya dvitIyaH paadH| onamaH pAzrvAya / sa bhagavAnidaM praah|" sarvatra 'namaH pArthAya likhanA bhI hetupUrvaka hai| jaba granthakartA tvayaM mahAvIra bhagavAna haiM taba unake granthameM unase pahale ke tIrthaMkara pArzvanAthako hI namaskAra kiyA jA sakatA hai| dekhie, kitanI dUrataka vicAra kiyA gayA hai ! Age adhyAya 2 pAda 2 ke 'saha vaha calyapateriH' [64] sUtra para nimna prakAra TippaNI dI hai aura siddha kiyA hai ki yadi yaha vyAkaraNa bhagavatkRta na ho to phira siddhahamake amuka sUtrakI upapatti nahIM baiTha sakatI "idaM zabdAnuzAsanaM bhagavatkartRkameva bhavati / 'saha vaha calyapaterirdhAtrakRsRjanameH kAlida cavat-Do sAsahivAvAhacAcalipApati, sasricAkridadhidhajJinemIti siddha haimsuutrsyaa'gythaanuppttH| zarvavarmapANiyostu zrAvapidhAlopina kiDheca 1, zrApRgamahanajanaH kikinau liTa ceti 2 / " isake bAda 3-2-22 sUtrapara isa prakAra TippaNI dI hai "kathaM na vacaH prAgbharateSvAdi kSetrAdiniyApi zikSAvizeSAH / kumArazabdaH prAcyAnAmAzvinaM mAsamUcivAn / maithunaM tu bhiSaktaMtre vAcakaM madhusarpiSaH // ityAyanyathAnupapatteriti bauTikatimiropalattAm / " isake bAda 3-4-42 sUtra[steyAhatyam ] para phira eka TippaNI dI hai "idaM zabdAnazAnaM bhagavatkarTakamegha bhavati / ahaMtastonta ca 1, sahArA 2, sakhivaNigdatAdyaH 3, stenAnnaluk ce 4, ti siddha haimasUtrAnyathAnupapatteH / pANinyAdau tvAhatyazabdaM prati sUyAbhAvAt / kathaM sarasvatIkaMThAbharaNe tadAptiH / aindrAnusArAdarhatazabdayazceti pazya / phira 3-4-40 sUtra [rAH prabhAcandrasya para eka TippaNI hai| isameM bauTiko yA digambariyoMkA satkAra kiyA gayA hai For Private And Personal Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam "idaM zabdAnuzAsanaM bhagavatkartRkameva bhavati / rAtreH prabhAcandrasya sUtrasya prakSepatA sphuTatvAt / ato bauTikatimiropalakSaNe devanandimatAM mohaH prakSeparajaso'pi cet / cirAya bhavatA rAtreH prabhAcandrasya jIvyatAm // paJcottaraH kaH svacAnAsIH prabhendoH nagna yasya yH[]| vismayo ramayeH ziSTyA sa taM cedevanandinam / / iti / vikramAtukhayugAbde 406 devanandI, tato guNanandi-vumAranaMdi-lokacaMdrAnaMtaraM muniraiyugAbde prathamaprabhAcandra iti bauttike|" isI taraha 4-3-7 [vetteH siddhasenasya] sUtrapara likhA hai "vetteH siddhasenasya, catuSTayaM samaMtabhadrasya prakSepe'rvAcyatA sphuTatvAt , rAtreH prabhAcandrasya vaditi bauTikatimiropalakSaNe / " ___antameM 5-4-65 [zazchomi] sUtrapara eka TippaNI dI hai jisameM pANini zrAdi vaiyAkaraNoMkI asarvajJatA siddha kI gaI hai "prayogAzAtanA mAbhUdanAdisiddhA hi prayogAH / jJAninA tu kevalaM te prakAzyante na tu kriyante iti / ataeva zazchoTIti pANinIyasUtraM vargaprathamebhyaH zakAraH svarayavaraparaH zakAzchukAraM naveti zarvavarmakartRkakAlApakasUtrAnusAri / ata eva pANinyAdayo'sarvajJA iti siddham / ataeva teSAM tattvata prAptatvAbhAva iti siddhiH / nanbhyaH prabhRtAnisUtre nirjarasairmukhyA yadi yuktiste maskariNava bhavatkRtamAste na tu sArasvatavAgdevyA / zazloTipramukhaiH sUtraistacchazruprabhRtipadAdI kAlApakAdyupajIvI pANinirajinatvaM prati nAvyaktaH / " jahA~ sUtrapATha samApta hotA hai, vahA~ likhA hai: - ityAkhyadbhagayAnahanzrutvendrastu mudaM vahan / vAdivaktrAbjacandraH svamaMdirAbhimukho'bhavat // Age grantha-prazasti dekhie "zro namaH sakalakalAkauzalapezalazIlazAline pArthAya pArzvapArvAya / svasti tatpravacanasudhAsamuddalaharIsnAyibhyo mhaamunibhyH| parisamAptaM ca jainendraM nAma mahAvyAkaraNam / tadidaM zrIvIraprabhurmaghone pRcchate prakAzayAMcakAra / sapAdalakSavyAkhyAnakaparamatamadAMdhakArApahAraparamamiti / namaH zrImaccaramaparamezvarapAdaprasAda vizadasyAdvAdanayasamupAsanaguNakoTimatkauTikagaNAvirbhUtacidvibhUtivimalacaMdracAndra kulavipulabRhatta - ponigamanirgatanAgapurIyasvacchagacchsamutthamutpavipArzvacandrazAkhAsukhAkRtasukRtasukRtivararAmendUpAdhyAyacArucaraNAravindarajorAjImadhukarAnukaravAcakapadavIpavitritAkSayacaMdracaraNebhyaH sasudhI ratta caMdram / zrIvIrAt 2267 vikramanRpAtta saM0 1767 phAlgunasitatrayodazI bhaume takSakAkhyapurasthena ratnarSiNA darzanapAvitryAya likhitaM ciraM naMdyAt / " granthake pahale patrakI khAlI pIThapara bhI kucha TippaNiyA~ haiM aura unameM adhikAMza ve hI haiM jo Upara dI jA cukI haiN| zeSa isa prakAra haiM . oM namaH pArthAya jainendramaindrataH siddha haimato jayahemavat / prakRtatyaMtaradUratvAnnAnyatAmetumarhati // kathaM / iMdrazcaMdraH kAzakRtsnApizalIzAkaTAyanAH / pANinyamarajainendrA jayaMtyaSTau hi zAbdikAH / / iti (?) caturthI taddhitAnupalakSaNAt / 1 yaha 'bauTikamatatimiropalakSaNa' nAmakA koI graMtha hai aura saMbhavataH vAgvAdinIke kartAkA hI banAyA huA hai| For Private And Personal Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org devanandikA jainendra vyAkaraNa yadidrAya jineMdreNa kaumAre'pi nirUpitaM / aiMdra jaineMdramiti tatprAhuH zabdAnuzAsanaM // yadAvazyaka niyuktiH graha taM ammApi ro jANittA zrahiya zrahavAsaM tu / kayako alaMkAraM lehAyarissa uvarNiti // sakko a tassamakkaM bhayavaMtaM zrAsaNe sadasya lakkhaNaM pucche vAgaraNaM tadavayavAH kecana upAdhyAyena gRhItAH / tatazcaindraM yatta devanaMdibauTikaM pUjyapAda Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nivesittA / avayavA idaM // iti // vyAkaraNaM saMjAtamiti haribhadraH // itIcchatastadgurukAH pUjyapAdasya lakSaNaM / dvisaMdhAnakaveH kAvyaM ratnatrayamapazcimam / & 37 iti dhanaMjayakoSAttadayuktaM / neti cetkathaM jainendra miti / dvAdazasvaramadhyamiti cenna itaropapadasyAbhAvAt / jainakumArasambhavavadgatiriti cenna / kumAravadinaM prati zleSAbhAvAt thArItikatataddhitabhAvAcca tahiM lakSmIrAtyaMtikI yasya niravadyAvabhAsate / devanaMditapUjeze namastasmai svayaMbhuve || kA gatiriti cet / lakSmIrAtyaMtikI padyanupajJa ezasya kiMtarAM / aidratvayaji tatvArthe mokSamArgasya padyavat // mitrAdayazcetprathamaM yadi haimatva pecyate / kAlApakAdi na tathA SaTvendra mahate kRtiH // pUrvatra / mipvas mas 1 sip thasya 2 tip tas jhi 3 iD vahi mahi 1 thasthAM2 zrAtAm jhaD 3 iti / For Private And Personal Use Only zrAkhyAtarItiM prati devarAje mivvasmaso yaH pitaH rAditodAH / jIvaM prapannAhamamAttha vizve tatvAdimaM svAM katimAtmanAthaM // tahiM siddhasenAdivizeSo'pi durnivAra iti cenna jAtAmAtropi cidvIyaM pratyAtmazaraNo'si yaH / janatAkA varAkIyaM parAtman vIra tatpura || iti bauTikamatatimiropalakSaNasya turye'vakAze indra jinendrau pratyuttariNau yadatoGaTAtadvitatastvamasi - mibiGa Dhaureya maheMdra jainendraM vyAkaraNAnAM / siddhimanekAMtAdicchoM zraH x ka x pArha tyatathArIte haimAgIkRtavartmanprakSepAryavijeyaciraM jIyA iti prasannacandrotpale [?] 1 isake Age 4-3 - 7 sUtrakI TippaNI jaisA hI likhA hai aura phira 3-4-40 sUtrakI TippaNIke 'devanandimatai' Adi hI zloka diye haiM / 2 isake dhAge 5-4-65 sUtrakI TippaNI dI hai| Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra zabdAnuzAsana tathA usake khilapATha [zrI yudhiSThira mImAMsaka, prAcyavidyApratiSThAna, dillI ] saMsArameM vAGmayake prAdurbhAvakA AdisthAna puNyabhUmi bhArata hai / usakA vizAla saMskRta vAGmaya mukhyataH tIna dhArAoMmeM vibhakta hai| isa vAGmayakI samRddhi meM vaidika, jaina aura bauddha vidvAnoM tathA prAcAryoMne muktahastase sahayoga pradAna kiyA hai| bhagavAn mahAvIrase pUrvake jaina tIrthaGkaroMne upadeza aura grantha-racanAmeM kisa bhASAkA Azraya liyA thA, isake pramANa abhI nahIM mile / unakA koI grantha upalabdha athavA jJAta nhiiN| isalie upalabdha saMskRta vAGmayamaiM vaidika vAGamaya hI prAcInatama kahA jA sakatA hai| bhagavAn mahAvIra aura bhagavAn buddha tathA unake anuyAyI manISiyoMne apane vicAroM ko sarvasAdhAraNa taka pahu~cAneke lie upadeza aura grantha-racanAmeM tAtkAlika janabhASA prAkRta tathA pAlIkA Azraya liyaa| kAlAntaramaiM, sambhavataH vikramakI pramatha zatIke lagabhaga jaina tathA bauddha AcAryoMne bhAratIya janatAke hRdaya meM saMskRtake prati yuga-yugase vartamAna viziSTa anurAga aura zrAdarakI bhAvanAko anubhava kiyA aura udAracetA hokara unhoMne bhI vidvajjanopayogI viziSTa granyoMkI racanAke lie saMskRta bhASAko apanAnA prArambha kiyaa| naye yugake pravartaka isa naye yugake pravartaka jaina sampradAyameM prAcArya samantabhadra aura siddhasena divAkara tathA bauddha sampradAyameM bhadanta azvaghoSa the| ye saba vaidika sampradAyake viziSTa jJAtA the| isalie ubhaya sampradAyake zAstrajJAnakI jo praur3hatA inake granthoM meM upalabdha hotI hai, vaha anyatra durlabha hai| ina AcAryoMne apanI agAdha-vidvattAke kAraNa apane-apane sampradAyoM meM naye yugakA sUtrapAta kiyaa| inakA anukaraNa karake uttaravartI aneka suhRd AcAryoMne apane-apane uttamottama granthoM-dvArA saMskRta vAGmayako Age bddh'aayaa| saMgharSa yuga-donoM sampradAyoMmeM saMskRta bhAzake prati anurAga uttarottara bar3hane lgaa| pratyeka viSaya para saMskRtameM grantha-racanAe~ hone lgii| vikramakI prathama zatIse 12 vIM zatI takakA yuga saMskRta vAGmayake itihAsa meM apanA svatantra sthAna rakhatA hai| isa kAla meM baidika, jaina aura bauddha vidvAnoM ke pArasparika tArkika vAda-prativAdane vAGmayake pratyeka kSetrako, vizeSakara nyAyazAstrako parihita karanemeM vizeSa yoga pradAna kiyA / isa kAlameM vaidika nyAyazAstrakI to pravRtti hI badala gii| vaha apane mUla prayojanase haTakara arthAt prameya nirNAyaka na rahakara kevala pramANa-lakSaNa-nirNaya taka hI sImita ho gayA aura antameM usane navya nyAyake rUpameM kevala bauddhika zramakA rUpa dhAraNa kara liyaa| jaina vyAkaraNa-vAGmaya saMskRta vAGmayameM vyAkaraNazAstra apanA pramukha sthAna rakhatA hai| prAcIna zAstroM meM ise svatantra vidyAsthAna mAnA hai| isalie jaba jaina vidvAnoMne saMskRta bhASAko apanAyA, taba jaina sampradAyameM bhI isa zAstrakA mahattva baDhA / aneka jaina AcAryoMne vyAkaraNake kSetrameM bhI aneka uttama kRtiyA~ pradAna kii| unase adhikAMza vikarAla kAla dvArA kavalita ho gaI, aneka granthoMkA nAma bhI smRti-paTalase naSTa ho gyaa| kaiyoMkA nAmamAtra zeSa rhaa| bahuta svalpa kRtiyA~ zeSa bciiN| jo kRtiyA~ kathaJcit kAlakavalita honese isa samaya taka baca bhI gaI ve granthAgAroM meM veSTanoM meM ba~dhI, prakAzameM AnekI tithikI pratIkSA kara rahI haiN| sambhava hai unamaise adhikAMza kRtiyA~ 'zIryate vana eva vA niyamake anusAra vidvajagatko surabhita na karaka banopama granthAgAroMmeM hI For Private And Personal Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 40 www.kobatirth.org jainendra-vyAkaraNam zIrNa ho jAyeM / IMTa pattharoM se bane bhautika kRtiyoMko bacAne athavA unake uddhArakI cintAkI apekSA ina sAMskRtika aura bauddhika kRtiyoMkA bacAnA, unakA uddhAra karanA parama Avazyaka hai| jo vidvAn mahAnubhAva, dhanImAnI zreSTha varga tathA saMsthAe~ isa kArya meM lagI huI haiM ve deza, jAti tathA dharmakI vAstavika sevA kara rahI haiN| deza ke svatantra ho jAne para yugayuga upArjita prAcIna vAGmayakI rakSAkA bhAra mukhyatayA rAjyako hI vahana karanA cAhie, parantu samprati hamAre netA isa ora udAsIna haiM / upalabdha jaina vyAkaraNa jaina cAya dvArA likhe gaye 6, 7 vyAkaraNa isa samaya upalabdha pramukha haiM-- jainendra, zAkaTAyana aura siddha haima / inameM AcArya devanandI, jinendrabuddhi dvArA prokta jainendra vyAkaraNa sabase prAcIna hai / AcArya pUjyapAda ne apane Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ina pramukha tIna vyAkaraNoM ke grantha bhI abhI taka pUre prakAzita nahIM hue| sabase adhika haima vyAkaraNa ke grantha prakAza meM Aye haiM / zAkaTAyana vyAkaraNa kevala cintAmaNi nAmaka laghuvRtti sahita prakAzita huA [pariziSTa meM mUla gaNapATha, liGgAnuzAsana tathA dhAtupATha bhI chape haiM ] / sUtrakArakI svopajJa amogha mahAvRtti abhI taka likhita rUpa meM hI kvacit upalabdha hotI hai / jainendra vyAkaraNa bhI tRtIya adhyAyake dvitIya pAdake 60 sUtra taka bhayanandI viracita mahAvRtti sahita kucha varSa pUrva lAjarasa kampanI kAzIse prakAzita huyA thA [aba vaha bhI durlabha hai ] / yaha prathama avasara hai ki bhAratIya jJAnapITha kAzIne isa bhArI kamIko pUrNa karanekA bIr3A uThAyA aura vaha use grabhayanandIkI mahAvRtti sahita prakAzita kara rahA hai| jainendra se prAcIna vyAkaraNa / unameM se kevala tIna vyAkaraNa apara nAma pUjyapAda, itara nAma 34 ] / zabdAnuzAsana meM nimna 6 pUrvavartI AcAryoM kA ullekha kiyA hai1 - guNe zrIdattasyAstriyAm [ 1 / 4 / 2 - kRvRSimRjAM yazobhadrasya [ 2 / 1 3 - rAdu bhUtabaleH [ 3 / 4 / 83 ] 4 - rAtreH kRti prabhAcandrasya [ 4 | 3 | 180 ] 5 -- vetteH siddhasenasya [ 5 / 117 ] 6 - catuSTayaM samantabhadrasya [ 5 / 4 / 540 ] 6 e ] For Private And Personal Use Only ina cha AcAryoM meM se kisIkA bhI grantha isa samaya upalabdha nahIM hai / aneka vidvAnoMko ina zrAcAryoM ke vyAkaraNa-zAstra-pravaktRtvamaiM bhI sandeha hai / jaisA ki jaina itihAsa - vizeSajJa zrI paM0 nAthUrAmajI premIne apane 'jaina sAhitya aura itihAsa' [ pR 120 ] meM likhA thA "ina cha AcAryoM se kisIkA bhI koI vyAkaraNa grantha nahIM hai / parantu jAna par3atA hai inake anya granthoMmeM kucha bhinna tarahake zabda prayoga kiye gaye hoMge aura unhIMko vyAkaraNa- siddha karane ke lie ye saba sUtra race gaye haiM / " 1 samprati hai vyAkaraNakI kevala laghuvRtti suprApya hai, anya sabhI mudrita grantha duSprApya ho gaye / inakA punarmudraNa atyanta zrAvazyaka hai / 2 yaha mahAvRtti bhI zIghra hI bhAratIya jJAnapITha kAzIse hI prakAzita hogI / 3 yadyapi mAnanIya premIjIne isa vicArakI nissAratAko samajhakara apane granthake dvitIya saMskaraNa meM ukta aMza nikAla diyA, punarapi jinakI aisI dhAraNA abhI bhI hai unake vicAroMke pratinidhitva rUpameM ukta paktiyA~ uddhRta kI haiN| Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra zabdAnuzAsana tathA usake khilapATha paM0 phUlacandra si. zA0 ne bhI sarvArthasiddhi kI bhUmikA meM lagabhaga isI matakA pratipAdana kiyA hai| pANinIya vyAkaraNa meM smRta zAkalya prApizali zAkaTAyana zrAdi 10 prAcIna zAbdikoMke viSayameM bhI aneka vidvAnoMkI aisI hI dhAraNA hai / hamAre vicArameM isa prakArako dhAraNAoMkA mUlakAraNa bhAratIya prAcIna granthoM aura granthakAroM ke viSayameM pAzcAttya vidvAnoM dvArA samutpAdita avizvAsakI bhAvanA aura anargala kalpanAe~ hI haiN| hama apane 'saMskRta vyAkaraNa-zAstrakA itihAsa' grantha, pANinise pUrvavartI zrApizali kAzakRtsna aura bhAguri zrAdi aneka zAbdika prAcAryo ke sUtra, dhAtu aura gaNake vacana uddhRta karake siddha kara cuke hai ki pANinise prAcIna prAcAryoMke bhI pANinike samAna hI sarvAMgapUrNa vyAkaraNa the| aba to kAzakRtsna vyAkaraNakA samagra dhAtupATha cannavIra kavi kRta kannaDa TIkAsahita prakAzameM A gayA hai| usameM kAzakRtsna zabdAnuzAsanake lagabhaga 140 sUtra bhI upalabdha ho gaye haiN| ye [ dhAtupATha tathA sUtra] na kevala unake sarvAGgapUrNa, honeke, apitu pANinIya vyAkaraNase adhika vistRta honeke bhI pratyakSa pramANa haiN| isI prakAra zrAcArya pUjyapAdake zabdAnuzAsanamaiM uddhRta prAcIna vaiyAkaraNoM ke viSayameM bhI hamArI yahI dhAraNA hai ki una AcAryoMne bhI apane-apane zabdAnuzAsana race the / unhIM ke zabdAnuzAsanoMse AcArya pUjyapAdane unake matoMkA saMgraha kiyaa| isake viparIta kalpanA karanA pUjyapAda jaise prAmANika prAcAryako mithyAvAdI kahanA hai [ AH zAntaM pApam ] / jaba hamane pANinise pUrvavartI aneka zAbdika zrAcAryoM ke bahutase vacana prAcIna granthoM maiM DhU~Dha liye, yahA~ taka ki Adya zabdatantra-praNetA indra ke bhI 'atha varNasamUhaH','arthaH padam' do sUtra upalabdha kara liye, aisI avasthAmaiM hameM pUrNa nizcaya hai ki yadi jaina vAGmayakA sAvadhAnatA pUrvaka avagAhana kiyA jAya to ina AcAryoMke zabdAnuzAsanoM ke sUtra bhI avazya upalabdha ho jaayeNge| AcArya siddhasenakA vyAkaraNa-pravaktRtva-zrAcArya siddhasenake vyAkaraNaviSayaka matakA ullekha AcArya pUjyapAdane to kiyA hI hai| usake atirikta bhI aneka aise pramANa upalabdha hote haiM jinase unake vyAkaraNa pravaktA hone kI puSTi hotI hai / yathA 1 sarvArthasiddhi prastAvanA pR0 51 / 2. dekho 'saMskRta vyAkaraNa zAstrakA itihAsa' ke tattat prakaraNa / 3. zrI DA. vAsudevazaraNajI agravAlane "pANini kAlIna bhAratavarSa [hindI saMskaraNa | pRSTha 5 paM0 22, 23 para pANinipUrvavartI vyAkaraNoMko binA kisI pramANake ekAGgI likhA hai| pRSTha 26 paM06 para gaNapAThakI sAmagrIko pANinikI maulika dena batAyA hai| parantu pRSTa 31 paM0 16, 16 meM bhartRharike pramANase pANini-pUrvavartI Apizalike gaNapAThakI sattA bhI svIkAra kI hai| DA. kIlahAnakA bhartRhari kRta mahAbhASya TIkA saMbaMdhI lekha hameM sulabha nahIM huaa| ataH nahIM kaha sakate ki usameM zrApizala gaNapAThakA ullekha thA vA nhiiN| parantu hamane apanI bhartRharikRta mahAbhASya TIkAkI pratilipike aAdhArase 'saM0 vyA0 zAstrakA itihAsa' pRSTha 102 para zrApizala gaNapATha kA ullekha kiyA hai| tathA isI granthake pRSTha 274-276 para mahAbhAgyaTIkAke itihAsopayogI sabhI vacana ekatrita kara diye haiN| 1. ina sUtroMkA prakAzana hama zIghra hI kara rahe haiN| 5. saM0 vyA0 zA0 kA itihAsa pRSTa 62 / mahAbhASya marAThI anuvAda prastAvanA khaNDa [bhAga 7, san 1954 ] pRSTha 125, 126 para zrI paM0 kAzInAtha abhyaGkarajIne hamAre dvArA prathamataH[sana 1951] prakaTIkRta donoM sUtroMkA ullekha kiyA hai| dUsare sUtrakA pATha bhI hamAre dvArA pariSkRta hI svIkAra kiyA hai| lekhakane anyatra bhI hamAre granthake paryApta durlabha sAmagrI svIkAra kI hai, parantu hamAre granthakA kahIM nirdeza nahIM kiyaa| For Private And Personal Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam 1. abhayanandI jainendra 1 / 4 / 16 kI vRttimeM eka udAharaNa detA hai-'upasiddhasenaM vaiyAkaraNAH' arthAt saba vaiyAkaraNa siddhasenase hIna haiM / isa udAharaNase spaSTa hai ki abhayanandI prAcArya siddhasenako na kevala vaiyAkaraNa hI mAnatA hai, apitu usa kAlataka prasiddha vaiyAkaraNoM meM use sarvazreSTha kahatA hai| jainendra vyAkaraNa AcArya pUjyapAda apara nAma devanandIne jisa zabdAnuzAsanakA pravacana kiyA vaha lokameM jainendranAmale vikhyAta hai| isa zabdAnuzAsanakA jainendra nAma kyoM par3A, AcArya pUjyapAdakA kAla kauna sA hai, jainendra vyAkaraNa kA mUla sUtrapATha kauna sA hai, isapara kitane vyAkhyA grantha likhe gaye aura AcArya pUjyapAdane jainendra vyAkaraNake atirikta aura kitane grantha likhe ityAdi viSayoMpara hama yahA~ vizeSa carcA nahIM kareMge, kyoMki ina viSayoMpara mAnanIya zrI paM0 nAthUrAmajI premIne apane 'jaina sAhitya aura itihAsa' granthamai vistArase likhA hai [yahI aMza punaH pariSkRta karake isa granthake AdimeM pRSTha17-37 taka chapA hai]| pazcAt hamane bhI apane 'saMskRta vyAkaraNa zAstrakA itihAsa' grantha meM vistArase vivecanA kI hai' [ hamane zrI premIjIke granthase paryApta sAmagrI lI hai ] / isalie hama yahA~ kevala utanA hI aMza likheMge, jo ukta donoM lekhoMke pazcAt parijJAta huA hai| jainendra nAmakA kAraNa isa zabdAnuzAsanako sarvatra jainendra nAmase smaraNa kiyA hai| isake nAmakaraNake sambandhamai zrI premIjIne jainagranthoMse jo kathAe~ uddhRta kI haiM, ve prAyaH aitihAsika tattvarahita hai / zrI premI jI bhI ukta kathAoMse santuSTa nahIM haiN| hamAre vicArameM isa nAmakaraNakA nimna kAraNa hai AcArya devanandIkA eka nAma jinendrabuddhi bhI thA. jaisA ki zravaNabelgolake 40ve zilAlekhameM likhA hai yo devanandiprathamAbhidhAno buddhayA mahatyA sa jinendrabuddhiH // 2 // zrI pUjyapAdo'jani devatAbhiyaMtpUjitaM pAdayugaM yadIyam // 3 // arthAt--AcAryakA prathama nAma devanandI thA, buddhi kI mahattAke kAraNa vaha jinendrabuddhi kahalAye aura devoMne unake caraNoM kI pUjA kI, isa kAraNa unakA nAma pUjyapAda huaa| jisa prakAra 'padeSu padaikadezAn niyama athavA 'vinApi nimittaM pUrvottarapadayorvA khaM vaktavyam' [4 / 1 / 136] vArtikake anusAra prAcIna granthakAra deva athavA nandI nAmase devanandIko smaraNa karate haiM, usI prakAra jinendra eka deza bhI jinendrabuddhi aparanAma devanandIkA vAcaka hai| ataH 'jainendra' kI vyutpatti hogIjinendreNa proktaM jainendram / arthAt jinendra jinendrabuddhi=devanandI dvArA prokta vyAkaraNa / AcArya devanandIkA kAla aura usakA nizcAyaka nUtana pramANa-prAcArya devanandIke kAlake viSayameM aitihAsikoMkA paraspara vaimatya hai| yathA 1-kItha apane 'hisTrI zrApha klAsikala saMskRta liTarecara' meM likhatA hai___The jainendra vyAkaraNa ascribed to the Jinendra realy written by pUjyapAda devanandI perhaps was Composed C. 678. P. 432. 1. dekho pRSTha 323-328 tathA 421-431 / 2. jinasena tathA vAdirAja sUri 'deva' nAmase smaraNa karate haiN| dekho zrI premIjIkA lekha, yahI grantha, pRSTha 16, Ti0 3,4 / 3. isake uddharaNa Age liGgAnuzAsanake prakaraNa meM deMge / For Private And Personal Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-zabdAnuzAsana tathA usake khilapATha 43 arthAt-jainendra vyAkaraNa san 678 [= 735 vi0] ke samIpa likhA gyaa| 2-zrI premI jIne aneka pramANa upasthita karake devanandIkA kAla sAmAnyatayA vikramakI SaSTha zatAbdI nizcita kiyA hai| dekho isI granthake sAtha mudrita unakA lekha] / 3-zrI AI0 esa0 pavatene apane 'sTakcara aAfa dI aSTAdhyAyI' meM likhA hai 'mahAmahopAdhyAya narasiMhAcAryane karNATaka kavi caritake prathama bhAgake prathama saMskaraNameM pUjyapAdako IsvI san 470 [=527 vi0] meM batAyA hai aura dUsare saMskaraNamaiM san 600 [=657 vi0] kaa| parantu mujhe 21 / 12 / 1933 ko likhe eka pranameM likhA hai ki pUjyapAda 450 I0 =507 vi0] ke AsapAsa haiN| 4-hamane apane vyAkaraNa zAstrake itihAsa meM zrI premIjI dvArA uddhRta pramANoMke AdhArapara prAcArya pUjyapAdakA kAla vikramakI SaSTha zatAbdIkA pUrvAddha mAnA thaa| aba hama use ThIka nahIM smjhte| vikramakI SaSTha zatAbdIse pUrva-aba hameM jo nUtana pramANa upalabdha huA hai, usake anusAra AcArya pUjyapAda vikramakI SaSTha zatAbdIse pUrvavartI haiM, yaha nizcita hotA hai| kAtyAyanane eka viziSTa prakArake prayogake lie niyama banAyA hai--parokSe ca lokavijJAte prayokturdarzanaviSaye [mahA0 3 / 2 / 31] / arthAt-aisI ghaTanA jo lokavijJAta ho, prayoktAne use na dekhA ho, parantu prayoktAke darzanakA viSaya sambhava ho [arthAt vaha ghaTanA prayoktAke jIvana-kAlameM ghaTI ho] usa ghaTanAko kahaneke lie bhUtakAla meM laG pratyaya hotA hai| pataJjaline mahAbhASyamaiM isa vArtikapara udAharaNa diye haiM-aruNad yavanaH sAketam, aruNad yavano mAdhyamikAm / vArtikake niyamAnusAra sAketa[ = ayodhyA aura mAdhyamikA [=cittaur3a samIpavartI nagarI grAma para yaha lokaprasiddha aAkramaNa pataJjalike jIvanakAlameM huA thaa| prAyaH sabhI aitihAsika isa viSayameM sahamata haiN| isI prakArakA niyama pANinise uttaravartI prAyaH sabhI vyAkaraNa-granthoM meM upalabdha hotA hai aura usakA udAharaNa dete hue granthakAra prAcIna udAharaNoM ke sAtha sAtha svasamakAlika kinhIM mahatI ghaTanAoMkA bhI prAyaH nirdeza karate haiN| yathA ajayad jo hUNAn / cAndra aruNanmahendro mathurAm / jainendra0 [2 / 2 / 62 ] zradahadamoghavarSo'rAtIn / zAkaTAyana [4 / 3 / 208] aruNat siddharAjo'vantim / haima0 [5 / 2 / 8 ] inameM antima do udAharaNa sarvathA spaSTa haiN| prAcArya pAlyakIti [zAkaTAyana] mahArAja amoghavarSa aura prAcArya hemacandra mahArAja siddharAjake kAlamai vidyamAna the| isameM kisIko vipratipatti nhiiN| parantu cAndrake jataM aura jainendra ke mahendra nAmaka vyaktiko itihAsamai pratyakSa na pAkara pAzcAtya matAnuyAyI vidvAnoMne jartako gupta aura mahendrako menendra-minaNDara banAkara anargala kalpanAe~ kI haiN| isa prakArakI kalpanAosa itihAsa naSTa ho jAtA hai / hamAre vicArameM jainendrakA 'aruNanmahendro mathurAm' pATha sarvathA ThIka hai, usameM kiJcinmAtra bhrAntiko sambhAvanA nahIM hai| prAcArya pUjyapAdake kAlakI yaha aitihAsika ghaTanA itihAsamai surakSita hai| 1. dekho, sTU kcara Apha dI aSTAdhyAyI, bhUmikA, pRSTha 13 / 2. yadyapi ye udAharaNa kramazaH dharmadAsa tathA abhayanandIkI vRttise diye haiM, parantu ina vRttikAroMne ye udAharaNa candra aura pUjyapAdakI svopajJa vRttise liye haiN| For Private And Personal Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam mara aura usakA mathurA-vijaya-jainendra meM smRta mahendra guptavaMzIya kumAragupta hai| isakA pUrA nAma mahendrakumAra hai| jainendra ke 'vinApi nimittaM pUrvottarapadayorvA khaM vaktavyam' [4 / 1 / 136] vArtika athavA 'padeSu padaikadezAna' niyamake anusAra usIko mahendra athavA kumAra kahate the| usake sikkoMpara zrI mahendra, mahendrasiMha, mahendravarmA, mahendrakumAra zrAdi kaI nAma upalabdha hote haiN|' tibbatIya grantha candragarbha sUtra meM likhA hai-"yavanoM palhiko zakunoM [kuzanoM ne milakara tIna lAkha senAse mahendra ke rAjyapara AkramaNa kiyA / gaGgAke uttarapradeza jIta liye| mahendrasenake yuvA kumArane do lAkha senA lekara unapara aAkramaNa kiyA aura vijaya prApta kI / lauTanepara pitAne usakA abhiSeka kara diyA / candragarbha sUtrakA mahendra nizcaya hI mahArAja kumAragupta hai aura usakA yuvarAja skandagupta / maJju zrI mUlakalpa zloka 646 meM zrI mahendra aura usake sakArAdi putra [skandaguta] ko smaraNa kiyA hai| candragarbha-sUtramai likhita ghaTanAkI jainendra ke udAharaNameM ullikhita ghaTanAke sAtha tulanA karanepara spaSTa ho jAtA hai ki jainendrake udAharaNamaiM isI mahattvapUrNa ghaTanAkA saMketa hai| ukta udAharaNase yaha bhI vidita hotA hai ki videzI AkAntAoMne gaGgAke Asa pAsakA pradeza jItakara mathurAko apanA kendra banAyA thaa| isa kAraNa mahendrakI senAne mathurAkA hI gherA DAlA thaa| mahAbhASya, zAkaTAyana tathA siddha haima byAkaraNoM meM nirdiSTa udAharaNoMke prakAzameM yaha spaSTa ho jAtA hai ki prAcArya pUjyapAda guptavaMzIya mahArAjAdhirAja kumAragupta apara nAma mahendra kumArake samakAlika haiN| pAzcAtyamatAnusAra kumAraguptakA kAla vi0 saM0 470-512 [=413-455 I0 taka thaa| ataH pUjyapAdakA kAla adhika se adhika vikramakI 5 vIM zatIke caturtha caraNase SaSTha zatAbdIke prathama caraNa taka mAnA jA sakatA hai, isake pazcAt nhiiN| bhAratIya aitihAsika kAla-gaNanAnusAra guptakAla isase kucha zatAbdI pUrva ThaharatA hai / isase yaha spaSTa ho jAtA hai ki jainendra ke 'aruNanmahendo mathurAm' udAharaNameM mahendrako menendra= minaNDara samajhanA bhArI bhrama hai|| _ jainendra zabdAnuzAsana aba hama jainendra vyAkaraNake sambandha meM saMkSepase likhate haiM jainendra zabdAnuzAsanakA parimANa-jainendra zabdAnuzAsanameM 5 adhyAya, 20 pAda aura 3067 sUtra pratyAhAra sUtroMke binA] haiN| jainendrakA pradhAna upajIvya grantha-AcArya pUjyapAdake samaya nizcaya hI pANinIya aura cAndra zabdAnuzAsana vidyamAna the| pUjyapAdane apane zabdAnuzAsana kI racanA pANinIya zabdAnuzAsana ke aAdhAra para kI hai, yaha pANinIya cAndra tathA jainendra zabdAnuzAsanoM ko sUtra-racanA aura prakaraNa vinyAsakI tulanAse spaSTa haiN| kahIM-kahIM aisA bhI pratIta hotA hai ki pUjyapAdane cAndra zabdAnuzAsanase bhI kucha sahAyatA lI hai| jainendra meM pratyAhAra sUtroMkA sadbhAva-abhayanandIkI mahAvRttike sAtha 'a i u Na' Adi pratyAhAra sUtra upalabdha nahIM hote, parantu jainendra zabdAnuzAsanake mUla pAThameM ye avazya vidyamAna the| isameM nimna hetu haiN| ka-jainendra sUtrapAThamaiM jahA~ aneka varNoM kA nirdeza karanA hotA hai, vahA~ saMkSepArtha pANinIya anuzAsana ke samAna pratyAhAroMkA prayoga kiyA hai / yathA-ac [1 / 1 / 56], ik [1 / 1 / 17], yaNa [1 / 1 / 45], 1. zrI paM0 bhagavadattajI kRta bhAratavarSa kA itihAsa [saM0 2003], pRSTha 354 / 2. vahI, pRSTa 354 / 3. mahendranRpavaro mukhyaH sakArAyo mataH param / 4. jainendra aura pANinIya sUtroMkI tulanAtmaka sUcI isa pranthake antameM chapI hai| For Private And Personal Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-zabdAnuzAsana tathA usake khilapATha 45 aic [1 / 1 / 15], eG [1 / 1 / 70 ] | ye pratyAhAra pANinIya pratyAhAroMke samAna haiN| kisa pratyAhAra meM kitane varNoM kA nirdeza samajhanA cAhie athavA pratyAhAra kaise banAyA jAtA hai, isakA niyama-pradarzaka "antye netAdiH " sUtra jainendra zabdAnuzAsana [ 1 / 1 / 73] meM vidyamAna hai| isa sUtra dvArA zrac pratyAhAroMkA parijJAna tabhI sambhava hai, jaba granthake Arambha meM pANinIya granthavat pratyAhAra sUtra paThita ho / anyathA 'antyetAdiH ' sUtra tathA isakI vRtti kabhI samajha meM nahIM A sakatI / kha -- jainendra 1 / 1 / 48 para zrabhayanandI likhatA hai-- 'ranta iti lo lakAreNa prazleSanirdezAt pratyAhAragrahaNam / ' arthAt 'ranta' isa nirdeza meM laN sUtrake lakArameM paThita prakAra ra pratyAhAra liyA gayA hai / "la" yaha pANinike samAna pratyAhAra sUtra hI hai / ga - abhayanandI 1 / 1 / 3 sUtrakI vRttike anantara udAharaNa detA hai--'a i u NU NakAraH / arthAt 'a i u N' sUtra meM '' it saMjJaka hai| yahA~ bhI pANinike samAna 'a i u N' sUtrako udghRta kiyA hai| ina pramANoMse spaSTa hai ki jainendra vyAkaraNake zrArambha meM bhI pratyAhAra sUtra the| hamane pratyAhAra-sUtroMke viSaya meM isa mahAvRttike sampAdaka mahodaya se pUchA thA ki kisI hastalekha meM ye sUtra milate haiM, athavA nhiiN| zrI sampAdakajIne 26 / / 56 ke uttara meM likhA- "pratyAhAra-sUtroM kA pATha kisI bhI hastalikhita pratimeM upalabdha nahIM hai / mudrita jainendra paJcAdhyAyI tathA zabdAva- candrikA meM kucha hera phera ke sAtha pANinIya vyAkaraNa sadRza [a i u N zrAdi] do prakArake sUtrapATha milate haiN|" hamArA vicAra hai ki pratyAhAra sUtroMkI vyAkhyA kI AvazyakatA na samajhakara abhayanandIne inakI vyAkhyA nahIM kI / avyAkhyAta doneke kAraNa mahAvRttike hastalekhoM meM inakA abhAva ho gayA / zrathavA yaha bhI sambhava hai - jaise anyatra kaI sthAnoM para sUtroM kI vRtti upalabdha nahIM hotI, usI prakAra ina pratyAhAra-sUtroMkI bhI vyAkhyA naSTa ho gaI aura vyAkhyAke na rahane para mahAvRttike hastalekhoM meM sUtra pAThakA bhI prabhAva ho gyaa| jo kucha bhI kAraNa unake abhAvakA ho, parantu itanA nissandigdha hai ki zrabhayanandI jainendra pratyAhAra-sUtroM se paricita thA / sUtrapATha ke pAThAntara - mahAvRttike sAtha jo jainendrasUtra pATha chapA hai usameM tathA abhayanandIkI vyAkhyA meM uddhRta sUtra pATha meM katipaya pAThAntara upalabdha hote haiN| kaI pAThAntara abhayanandIko vRttike gambhIra anuzIlanase vidita hote haiM; yathA ka - abhayanandI ne 11 85 kI vyAkhyA maiM 5/1179 kA pATha uddhRta kiyA hai - ' vadavaja' ityAdinaipU | parantu 5 | 1|76 para sUtrapATha chapA hai - 'vrajavadalvo'taH ' [ isa para vRtti prApta hai ] | kha --- jainendra 1|2||114 sUtrakA mudrita pATha hai- sAdhakatamaM karaNam / isakI vyAkhyA meM bhayanandI likhatA hai - 'pulliGganirdezaH kimarthaH ? parikrayaNam [ 1/2/112 ] ityanavakAzayA saMpradAnasaMjJayA bAdhA mA bhUt / ' arthAt - puliMga nirdeza kyoM kiyA...... | isa sUtra meM do pada haiN| donoM hI napuMsaka liGga par3he haiN| aisI avasthA meM na to zaMkA hI upapanna hotI hai aura na unakA samAdhAna ho / kyoMki 'nabbAdhya Asam ' [ 11261 ] sUtrAnusAra napuMsaka liMgase nirdiSTa saMjJAkA anavakAza saMjJAse bAgha hotA hai / ataH 'karaNa' saMjJAkA napuMsakase nirdeza hone ke kAraNa anavakAza sampradAnasaMjJA [ 1|2| 1112 ] se nizcaya hI bAdha hogA / isa kAraNa pratIta hotA hai abhayanandIkA sUtrapATha " sAdhakatamaH karaNaH " thA, jo pIchese vikRta ho gayA / 'karaNa' pulliMga nirdeza honepara hI 1. zAkaTAyanakI cintAmaNi vRtti meM bhI pratyAhAra sUtra vyAkhyAta nahIM haiM / 2. pRSTha 288, 317, 328 / For Private And Personal Use Only 1 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam 'pulliMganirdezaH kimarthaH' yaha zaMkA tathA usakA samAdhAna utpanna ho sakatA hai| pulliMga nirdeza [ karaNaH ] honepara anavakAza saMpradAna saMjJAse bhI karaNa saMjJAkI bAdhA nahIM hogI aura 'zatena parikrItaH' prayoga bhI upapanna ho jaaygaa| jainendra meM eka vivecanIya sthala-jainendra vyAkaraNa laukika bhASAkA vyAkaraNa hai| isalie usameM svara aura vaidika prakriyAkA aMza chor3a diyA hai| prathamAdhyAyake prathama pAdameM zrAcAryane tIna sUtra par3he haiM-kauvaitI, umaH, Um [24-26] [yahA~ zuddha pATha 'OM' cAhie] ina sUtroMke pATha tathA inakI vRttise pratIta hotA hai ki inakA prayoga viSaya lokabhASA hai| parantu inakA vAstavika pratipAdya viSaya vaidika [padapATha hai| yaha bAta pANinike 'saMbuddhau zAkalyasyetAvanA, ujaH OM' [1 / 16-17] sUtroMse spaSTa hai| pANinine prathama sUtrameM vaidika sampradAyake pAribhASika 'anArSa iti' kA nirdeza kiyA hai isakI anuvRtti agale sUtra meM bhI jAtI hai / padakAroM dvArA padapAThameM pragRhya Adi saMjJAkA nidarzana karAne ke lie. mantrase bahirbhUta jisa 'iti' zabdakA prayoga kiyA jAtA hai vaha anArSa itikaraNa kahAtA hai| isIko upasthita bhI kahate haiN| isa zabdakA vyavahAra bhI pANinine 6 / 1 / 126 meM kiyA hai| ye saMjJAe~ prAtizAkhyagranthoM meM prasiddha haiN| padapAThamaiM anApa itikaraNakA prayoga kahA~ karanA cAhie isakA pratipAdana prAtizAkhyoM meM vistArase kiyA hai| Rgvedake padapATamaiM zAkalyane pragRhya saMjJaka [jainendrake anusAra 'di' saMjJaka] padase pare sarvatra iti zabdakA prayoga kiyA hai / yathAagni iti [R0 5 / 454], methete iti [a0 1 / 113 // 3] yuSme iti [R0 4 / 108], vAyo iti [R0 12 / 1], OM iti [a0 1124 // 8, gaurI iti [R0 6 / 12 / 3] / pANinine zAkalyake matakA anuvAda apane zAstra meM kiyA hai| isase spaSTa hai ki jainendra ke ukta sUtroM-dvArA pratipAdya viSaya bhI vaidika niyamoM ke anrtagata AtA hai / isalie, AcAryako cAhie thA ki usane jaise pANinike "ze" [2 // 1 // 13] aura "idUtau ca saptamI" [111118] sUtroM ke pratipAdya viSayake lie sUtra racanA nahIM kI, vaise hI inakA bhI samAveza na krtaa| samAveza karanese vidita hotA hai ki prAcArthane ina sUtroMke pratipAdya viSayako laukika samajhA hai| parantu lokmeM vAyA iti OM iti aise prayoga upalabdha nahIM haiN| bhUlakA kAraNa-isa bhUlakA kAraNa bhagavAn pataJjalikI pANinIya umaH OM [15 / 171 sUtra kI vyAkhyA hai| pataJjaline zAkalya grahaNako vikalpArtha mAnakara aura umaH OMkA yoga-vibhAga karake 'vAyo iti vAyaviti, vAya iti, UM iti u iti viti' itane kAlpanika rUpa banAye haiN| pataJjaline bhI pAribhASika 'anArSa iti' ko 'laukika iti' mAna liyA, aisA pratIta hotA hai, paraMtu hai yaha samasta prAcIna vaidika sAmpradAyake vipriit| isa viSayameM bhASyakAra pataJjalikA anukaraNa karanese hI jainendra meM yaha bhUla haI pratIta hotI hai| jainendra ke sambandhameM eka bhrama-jainendra zabdAnuzAsanake sambandhamaiM bhrama hai ki jainendra hI prathama vyAkaraNa hai jisameM ekazeSa prakaraNa nahIM hai| isakA kAraNa mahAvRttimai nirdiSTi 'devopajJamanekazeSa vyAkaraNam [ 11467 ] udAharaNa hai| hamane saM0 vyA0 zAstrakA itihAsa'maiM [ pRSTha 424 ] isa bhramakA nirAkaraNa kiyA hai / jainendrase prAcIna cAndramaiM bhI ekazeSa prakaraNa nahIM hai| sarvArthasiddhi aura jainendra zabdAnuzAsanakA paurvAparya-prAcArya pUjyapAdane tattvArtha sUtrakI sarvArthasiddhi nAmaka vyAkhyAmeM kahIM pANinIya zabdAnuzAsanake aura kahIM svaracita zabdAnuzAsanake sUtra yatra tatra udadhRta kiye haiN| isase vidita hotA hai ki jainendra zabdAnuzAsanakI racanA AcArya ne sarvArtha siddhike pUrva hI kara 1. isakI vizada vivecanAke lie dekho hamAre dvArA sampAdita 'aSTAdhyAyIprakAzikA' kA 'umaH uuN[1|1 / 17 ] sUtra / For Private And Personal Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-zabdAnuzAsana aura usake khilapATha lI thii| tattvArthasUtra adhyAya 10 sUtra 4 kI sarvArthasiddhi TIkAmeM zrAcArya pUjyapAdane paJcamI vibhakti ke lie svanirmita 'kA' saMjJAkA nirdeza kiyA hai / isase bhI ukta tathyako puSTi hotI hai [ sarvArthasiddhi prastAvanA pR0 51] jainendra zabdAnuzAsAnake khila pATha vaiyAkaraNa vAGmayamai zabdAnuzAsana pada kevala sUtrapAThake lie prayukta hotA hai / sUtrapAThako laghu banAneke lie usase sambaddha vistRta viSayoMko sUtrakAra jina granthoM meM saMgrahIta karate haiM ve zabdAnuzAsanake khila athavA pariziSTa kahAte haiM / prAyaH pratyeka zabdAnuzAsanake dhAtupATha, gaNapATha, uNAdi aura liGgAnuzAsana ye cAra khila hote haiN| inheM milAkara vyAkaraNakI paJcapAThI banatI hai| jainendra vyAkaraNa ke bhI ye cAra khila the [ uNAdi aura liGgAnuzAsana upalabdha nahIM haiM ] / dhAtupATha-prAcArya devanandI prokta dhAtupAThakA mUla grantha hamAre dekhane meM nahIM AyA / guNanandI prokta zabdArNava vyAkaraNa [ jainendrakA parivardhita saMskaraNa ] kA candrikA TokAsahita jo saMskaraNa kAzIse chapA hai, usake antameM jainendra dhAtupATha bhI mudrita hai / vaha dhAtupATha jinendra [ pUjyapAda ] prokta mUla rUpameM hai athavA zabdArNavake samAna parivardhita hai, yaha hama nahIM kaha sakate / abhayanandIkI mahAvRtti meM jainendra dhAtupAThake aneka sUtra' uddhRta hai unakI mudrita jainendra dhAtupAThakI tulanAse kucha pariNAma nikAlA jA sakatA hai| parantu samprati mere pAsa mudrita jainendra dhAtupATha nahIM hai / ataH maiM isake nirNayameM isa samaya asamartha huuN| maiM isI varSa 6 agastako kAzImeM bhAratIya jJAnapIThake vyavasthApaka tathA mahavRttike sampAdaka mahodayoMse milA thA [ yaha mer| prathama milana thA] aura unheM granthake antamaiM jainendra dhAtupATha chApanekA sujhAva diyA thaa| donoM mahAnubhAvoMne bar3I sahRdayatAse mere sujhAvako svIkAra kiyA aura vaha isa grantha ke anta meM diyA jA rahA hai [abhI chapA mere pAsa nahIM pahu~cA] / dhAtapArAyaNa-AcArya hemacandrane svIya liGgAnuzAsanake svopajJa vivaraNameM pRSTha 132 paM0 20 para nandidhAtupArAyaNa tathA pRSTha 133 paM0 23 para nandipArAyaNa uddhRta kiyA hai / isa nAmake sAtha dhAtupArAyaNa nAmakI tulanAse pratIta hotA hai ki yaha prAcArya devanandIkA apane dhAtupATha para svopajJa vivaraNa rahA hogaa| . gaNapATha-jainendra gaNapATha abhayanandIkI mahAvRttimeM yathAsthAna sanniviSTa hai, pRthak chapA nahIM miltaa| uNAdisUtra-jainendra uNAdi sUtrakA koI hastalekha abhI taka hamArI dRSTi meM nahIM aayaa| mahAvRttike sampAdakajIse bhI isake viSayameM pUchA thaa| unhoMne 26 / / 56 ke patra meM likhA-"uNAdi sUtra tathA paribhASAoMkA bhI saMkalana kahIM nahIM upalabdha ho skaa| liGgAnuzAsana bhI jainendrakA anupa abhayanandIko mahAvRttimeM aneka uNAdi sUtra uddhRta haiN| kucha prAcIna paJcapAdIse pUrNatayA milate haiM, kachameM pAThAntara hai| aneka sUtra aise bhI haiM jinameM pratyakSa jainendra saMjJAoMkA prayoga huA hai| isalie yaha nizcita hai ki jainendra prokta uNAdi sUtra bhI the| udAharaNake lie hama kucha sUtra uddhRta karate haiM / yathA 1. kAzikA 1 / 3 / 2 meM khila zabda isI arthameM prayukta hai| 2. prAcIna paramparAnusAra 'bhU sattAyAm' edha vRddhauM' zrAdi vAkya sUtra mAne jAte haiN| dRSTavya-asmatsaMpAdita kSIrataraGgiNI, pRSTha 1, Ti. 2 / For Private And Personal Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir janendra-vyAkaraNam 1-tanoterDauH sanvacca / pRSTha 3 / 5-aNDo jukRsRvRGaH / pRSTha 316 / 2- as sarvadhubhyaH / pRSTha 17 / 6-gamerin / pRSTa 116 / 3-kRvApAjimisvadisAdhyazUbhya uNa / pRSTha 118 / 7-AGi Nit / pRSTha 116 / 4-vRtavadihanikamikaSibhyaH saH / pRSTha 118 / -bhuvazca / pRSTha 116 / jainendra uNAdi sUtroMkA AdhAra-jisa prakAra AcArya pUjyapAdane apane zabdAnuzAsanake pravacanameM pANinIya zabdAnuzAsanakA pradhAna Azraya liyA, usI prakAra uNAdi sUtroMke pravacanameM bhI nizcaya hI kisI prAcIna uNAdiko mukhya AdhAra banAyA hogA / jainendra uNAdi pAThake upalabdha na honese yadyapi hama nizcaya pUrvaka nahIM kaha sakate ki AcAryane kisa prAcIna uNAdi pAThako mukhyatA dI, punarapi hamArA anumAna isa prakAra hai pANinIya sampradAyase saMbaddha mukhyatayA do prakArake uNAdi pATha upalabdha hote haiN| eka hai paJcapAdI aura dUsarA dazapAdI / paJcapAdI-pATha bhI rAmAyaNa mahAbhArata Adi granthoMke samAna aneka zAkhAoMmeM vibhakta hai / eka hai auttara pATha, dUsarA pazcimottara, tIsarA dAkSiNAtya | ujjvaladatta tathA tadAzrita bhaTTojidIkSita AdikI vRttiyA~ auttarapATha para haiM [ ujjvaladatta vaMgIya thA, ataH ise vAGga pATha bhI kaha sakate haiM ] | zvetavanavAsI tathA nArAyaNakI vRtti dAkSiNAtya pATha para haiN| kSIrasvAmI apanI kSIrataraGgiNI meM pazcimottara pAThako uddhRta karatA hai [ ise kAzmIra pATha kaha sakate haiM ] / dazapAdI pATha paJcapAdIke sambhavataH pazcimottara pAThake AdhAra para racA gayA hai| paJcavAdI pAThakA bhI mUla koI tripAdI pATha pratIta hotA hai| uNAdike ye sabhI pATha prAcArya pUjyapAdase prAcIna haiM / abhayanandIne 111175 sUtrakI vRtti meM eka jainendra uNAdi sUtra uddhRta kiyA hai-"as srvdhubhyH"| paJcapAdIkA zrauttarapATha-sarvadhAtubhyo'sun / [ ujjvala0 4 / 188] dAkSiNAtya pATha-asun [zveta0 4 / 164 ] pazcimottara pATha-asun [daurataraGgiNI pRSTha 93 paM0 16] dazapAdIkA pATha asun [9/49] ina saba sUtroM kI tulanAse spaSTa hai ki jainendra uNAdi pAThakA mukhya upajIvya zrottara pATha hai jisameM jainendra ke 'sarvadhabhyaH' samAna 'sarvadhAtubhyaH' pada vidyamAna hai| anyapAThoM meM 'sarvadhAtubhyaH' pada hai hI nahIM uNAdi sUtra vyAkhyA-zrAcArya devanandI kRta uNAdi sUtra vyAkhyAkA hameM koI sAkSAt pramANa upalabdha nahIM huA, parantu jisa prakAra prAcAryane apane dhAtupAThakI tathA liGgAnuzAsanakI vyAkhyA kI usI prakAra uNAdikI vyAkhyA bhI avazya racI hogii| 1. mahAvRttikA mudrita pATha hai-'aNDaH / jukRsRngH'| yaha azuddha hai| tulanA karo'aNDan kRsRbhRvRjaH [paJcapAdI u01|118|| da0 u0 5 / // ] sUtra se| 2. hamane isakA aneka hastalekhoMke AdhArapara sampAdana kiyA hai / sarasvatI bhavana granthamAlA kAzIse [ 1642 meM ] yaha prakAzita huA hai| 3. hamane dazapAdI-uNAdike upoddhAtameM donoM pAThoM tathA inakI vRttiyoMkA saMkSipta itihAsa 1642 meM likhA thaa| usa samaya paJcapAdIke itane vibhinna pAThakA bodha hameM nahIM thaa| uNAdi sUtra aura unakI vyAkhyAnoMkA vistRta itihAsa hama apane saM0 vyA0 zAstrakA itihAsake dUsare bhAgameM likheNge| 1. cIrataraGgiNIke sampAdanake prArambhameM hameM isakA jJAna nahIM thA, ataH hamane vahA~ dazapAdIke pate diye haiN| 5. liGgAnuzAsanakI vyAkhyAkA varNana zrAge kreNge| For Private And Personal Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-zabdAnuzAsana aura usake khilapATha 46 liGgAnuzAsana-AcArya devanandI prokta liGgAnuzAsanakA koI grantha hamArI dRSTi meM nahIM AyA, parantu jainendra liGgAnuzAsana thA avazya / isameM nimna pramANa haiM 1-vAmana apane liGgAnuzAsanake anta meM prAcIna AcArya prokta liGgAnuzAsanoMkA nirdeza karatA huA likhatA hai-vyADipraNItamatha vArarucaM sacAndra jainendra lakSaNagataM vividhaM tathA'nyat / liGgasya lakSma"..... // 30 // isameM jainendra liGgAnuzAsanakA ullekha spaSTa hai| 2-abhayanandI apanI mahAvRtti 24/108 meM likhatA hai.--gomayakaSAyakArSApaNakutapakavATazaMkhAdipAThAdavagamaH kartavyaH / arthAt gomaya Adi zabda jinameM ubhayaliMgatA dekhI jAtI hai, unakA jJAna pATase kara lenA caahie| yahA~ pAThase abhiprAya liGgAnuzAsanakA hI hai, kyoMki 'puMsi cArdharcAH' [1 / 4 / 108] sUtra para pANinike samAna jainendra meM koI gaNa nahIM hai| ataH inakA pATha liGgAnuzAsanamaiM hI sambhava ho sakatA hai| 3. AcArya hemacandrane apane liGgAnuzAsanake svopajJa vivaraNamaiM nandIke nAmase eka pATha uddhRta kiyA hai-"bhrAmaraM tu bhavecchuklaM kSaudraM tu kapilaM bhavet" iti nndii| pRSTha0 85 paMkti 25 / ___ hamAre vicArameM yaha pATha devanandIke liGgAnuzAsanakA hai aura pUrvollikhita niyamake anusAra yahA~ nandI zabdase devanandIkA grahaNa hai / harSavardhanIya liGgAnuzAsanake sampAdaka paM0 veGkaTa rAma zarmAne apanI nivedanAmeM 23 prAcIna liGgAnuzAsanoMkA ullekha kiyA hai| usameM saMkhyA 18 para 'nandikRta liGgAnuzAsana' kA nirdeza hai| isase bhI hamAre vicArakI puSTi hotI hai ki prAcArya hemacandra dvArA nandI-nAmase smRta zrAcArya devanandI hI hai| liGgAnuzAsana chandobaddha thA-haimaliGgAnuzAsana vivaraNameM udadhRta pUrva vacanase pratIta hotA hai ki devanandI prokta liGgAnuzAsana chandobaddha thaa| liGgAnuzAsana-vyAkhyA-zrAcArya devanandIne apane liGgAnuzAsanapara koI vyAkhyA bhI likhI thii| hemacandra apane liGga vivaraNameM likhatA hai-"nandinaH guNavRttastvAzrayaliGgatA svAdurodanaH, svAdvI peyA, svAdu payaH / ' prAcArya hemacandrane yaha paGkti athavA abhiprAya nizcaya hI jainendraliGgAnuzAsanakI vyAkhyAse liyA hogaa| vyAkaraNake anya grantha pUrvalikhita dhAtupATha, gaNApATha, uNAdi aura liGgAnuzAsana ina 4 khiloMke atirikta jainendra zabdAnuzAsanase saMbandha rakhanevAle nyUnAtinyUna tIna grantha aura the| unake nAma haiM-vArtikapATha, paribhASA pATha, shikssaa| vArtika pATha-abhayanandIkI mahAvRttimeM jainendra zabdAnuzAsanase saMbandha rakhanevAle bahutase vArtika vyAkhyAta haiN| ye vArtika kisake haiM, yaha ajJAta hai| isI prakAra mahAvRttimeM samasta vArtika vyAkhyAta haiM athavA usameM kAzikAke samAna adhika upayogI vArtikoMkA hI sanniveza hai, yaha bhI nahIM kahA jA sakatA kyoMki jainendra vArtika pAThakA svatantra grantha abhI taka prakAza meM nahIM aayaa| Arya zrutakIrtine apanI paJcavastuprakriyAke antameM jainendrazabdAnuzAsanapara race gaye kisI bhASya grantha kI sUcanA dI hai| yaha bhASya isa samaya anupalabdha hai| svayaM prAcArya pUjyapAdane bhI apane zabdAnuzAsanapara eka nyAsa likhA thA, vaha bhI aprApya hai| ataH jainendrase saMbaddha vArtika pAThakI racanA kisane kI yaha ajJAta hai| vArtika abhayanandI viracita nahIM haiM--mahAvRttimaiM vyAkhyAta vArtika abhayanandI viracita nahIM haiM, kyoMki usameM sthAna-sthAnapara pAtaJjala mahAbhASyake samAna vArtikoMkA nirAkaraNa karake sUtra-dvArA kAryakA 1. agrez2ImeM pRSTa 11 para, saMskRtameM pRSTha 34 para / For Private And Personal Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 50 jainendra-vyAkaraNam nirvAha darzAyA hai / yathA-- uditkAryaM varNakArya ca tadantAdapi bhavatIti vaktavyaM bhavatI, zratibhavatI, dAtiH / naitad vaktavyam | pRSTha 15 / yadi vArtika abhayanandI viracita hote to vaha svayaM anarthaka vArtika racakara unakA khaNDana na karatA / itanA hI nahIM, abhayanandIse pUrvavartI vidyAnanda jainendra mahAvRtti 1 / 4 / 37 maiM paThita 'dhyakhe kA vaktavyA' vArtikakA aSTasahasrI [ pRSTha 132 ] meM 'pyakhe karmaNyupasaMkhyAnAt' isa rUpa meM arthataH anuvAda karatA hai / 'ya, kha' ye jainendrake pAribhASika prayoga haiN| Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhyanandokI vRtti meM vArtikoMke vyAkhyAta hone tathA aSTasahasrI meM uddhRta honese itanA to nizcaya hai ki ye abhayanandIse prAcIna haiN| hamArA vicAra hai ki vyAkaraNa saMbaMdhI anya granthoMke samAna vArtikapATha bhI zrAcAryane svayaM racA hogA / paribhASA - pATha - paribhASAe~ vyAkaraNa zAstrakA mahattvapUrNa bhAga haiN| paribhASAe~ do prakAra kI haiN| kucha sUtrakAra dvArA svayaM sUtroM meM paThita hotI haiM / yathA - iko guNavRddhI [ zraSTA0 11113 ] ikastau [ jainendra0 1|1|17 ] | kucha sUtra se bahirbhUta hotI huI bhI sUtrakAra dvArA svIkRta hotI haiM / pANinIya vyAkaraNa se saMbaddha paribhASAe~ vyADikRta mAnI jAtI bhASyakAra pataJjaline aneka paribhASAoM ko sUtroMse jJApita kiyA hai, anekako ve binA jJApakake pramANa mAna lete haiM / zrabhayanandIkI mahAvRtti meM aneka paribhASAe~ udghRta haiM / katipaya paribhASAoM ke jJApaka bhI likhe haiM / ina paribhASAoMkA pATha pANinIya paribhASAoM ke samAna hote hue bhI svatantrAnusAra parivartita hai / jainendra saMbaddha paribhASAoMkA pravaktA kauna hai, yaha nizcaya pUrvaka nahIM kahA jA sakatA / paribhASA pAThakA svatantra grantha hamAre dekhane meM nahIM AyA / paribhASAoMkI vyAkhyA - ina jainendra paribhASAoMkI vyAkhyA bhI kisI prAcIna granthakArane kI thI | abhayanandI 1961 para likhatA hai - sannipAtaparibhASAyA anityatAM vacyati / yahA~ ' vacyati' kriyAkA kartA kauna hai, yaha ajJAta hai / parantu isase itanA spaSTa hai ki abhayanandIse pUrva kisIne paribhASAoMkI vyAkhyA racI thii| isa prakArakA vicAra paribhASA vRttineM hI sambhava ho sakatA hai / AcArya hemacandrane apane vyAkaraNa se saMbaddha paribhASAoM kI svayaM hI racanA kI aura svayaM hI unakI vyAkhyA kI / isI prakAra prAcArya pUjyapAdane bhI svayaM paribhASA pATha aura usakI vyAkhyA likhI ho yaha sambhava ho sakatA hai / zikSA - bhayanandIne 1 / 1 / 2 kI vRtti meM lagabhaga 40 zikSAsUtra uddhRta kiye haiN| ye adhikAMza maiM pizala zikSAsUtroM se milate haiM / punarapi inakA pravacana jainendra vyAkaraNakI prakriyAnusAra kiyA huA hai, yaha donoM kI tulanAse spaSTa hai / yadyapi ye jainendra sambandhI zikSAsUtra kisake dvArA prokta haiM, yaha nizcaya pUrvaka nahIM kahA jA sakatA, tathApi jaise pizali, pANini aura candragomIne apane-apane zabdAnuzAsanoMse sambaddha zikSAsUtroM kA pravacana kiyaa| isI prakAra sambhava hai AcArya devanandIne ina zikSA sUtroM kA bhI pravacana kiyA ho| isakA vizeSa varNana hama 'zikSAkA itihAsa' nAmaka granthameM kareMge [ pANDulipi prAyaH taiyAra ho cukI hai| 1. dekho, zrI premIjIkA 'devanandIkA jainendra vyAkaraNa' lekha, yahI grantha pRSTha 24 / 2. saM0 vyA0 zA0 kA itihAsa pRSTha 207 / 2. dekho mahAvRtti pRSTa 455, 456 / isa sUcI meM kucha paribhASAe~ raha gaI haiN| yathA- pRSTha 12 para udghRta -- "anubandhakRtamanekAlatvaM na" paribhASA / 4. dekho hamAre dvArA sampAdita tathA prakAzita 'zikSA-sUtrANi' [ zrapizala, pANinIya tathA cAndra ] | For Private And Personal Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-zabdAnuzAsana aura usake khilapATha AcArya pUjyapAdake anya grantha zrI paM0 nAthUrAmajI premIne apane lekhameM AcArya pUjyapAdake nimna granthoMkA ullekha kiyA haiupalabdha grantha-1. sarvArthasiddhi, 2. samAdhitantra 3. iSTopadeza, 4. dshbhkti| anupalabdha, parantu jJAta grantha-1. zabdAvatAra nyAsa, 2. jainendra nyAsa, 3. vaidyaka grantha niAma ajJAta], 4. sAra-saMgraha, 5. jainaabhissek| vaidyaka granthake sambandhameM naye pramANa-1. prAcArya pUjyapAda racita vaidyaka granthakA ullekha zrI premIjIke lekhake pRSTha 19, Ti. 1 para uddhRta zravaNabelagolake 40 ce zilAlekhake caturtha zlokake tRtIya caraNake 'svAdhyaM yadIyam' padoMmeM bhI milatA hai| ___2. jaina AcArya ugrAditya-viracita kalyANakAraka nAmaka granthamaiM bhI pUjyapAdake vaidyaka granthakA nirdeza hai aisA jJAta huA hai [svayaM nahIM dekhA] / AcArya pUjyapAdakA nUtana parikSAta grantha-chandaHzAstra-prAcAryane chandaHzAstra para bhI koI grantha likhA thA, isakI sUcanA zravaNabelagolake 40 veM zilAlekhake cauthe zlokake tRtIya caraNake 'chandaH' padase milatI hai| zrI premIjIse isakA saMketa raha gayA pratIta hotA hai| jainendra chandaHzAstrakA vistRta varNana hama apane 'chandaHzAstrakA itihAsa' meM kreNge| yaha likhA jA rahA hai| isa prakAra AcArya pUjyapAdake vyAkaraNAtirikta upalabdha aura anupalabdha granthoMkI saMkhyA 10 ho jAtI hai| hamAre vicArAnusAra AcArya viracita jainendra vyAkaraNa sambandhI nimna grantha the jainendra sUtrapATha, jainendranyAsa, dhAnupAThamUla, dhAtupArAyaNa, gaNapATha, uNAdisUtra, liGgAnuzAsana, liGgAnuzAsana vyAkhyA, vArtikapATha, paribhASApATha aura zikSAsUtra / sUtrapATha, dhAtupATha, gaNapAThake atirikta anya sabhI granthoMko DhU~DhanekA prabala prayatna honA caahie| ye grantha nizcaya hI kinhIM jaina granthAgAroM meM chipe par3e hoNge| unakA uddhAra parama Avazyaka hai| dhAtupATha aura gaepAThake hastalekhoMko bhI upalabdha karanekA prayatna karanA caahie| jisase inakI pAThazuddhi meM sahAyatA mile| jainendra ke vyAkhyAgrantha jainendra zabdAnuzAsanapara aneka grantha likhe gye| unamaise jainendranyAsa, bhASya, abhayanandIkI mahAvRtti, prabhAcandrakA zabdAmbhojabhAskara nyAsa, paJcavastu, laghujainendra aura jainendra prakriyA nAmaka granthoMkA ullekha zrI paM0 nAthUrAmajI premIne apane 'devanandIkA jainendra vyAkaraNa' nAmaka lekhameM kiyA hai| inameM se nyAsa aura bhASya grantha isa samaya anupalabdha haiN| upalabdha granthoM meM abhayanandIkI vRtti hI sabase prAcIna hai| __ abhayanandIse prAcIna aneka vRttiyA~-abhayanandIne mahAvRttike prArambhameM eka zloka likhA hai yacchandalakSaNamasutrajapAramanyairavyaktamuktamabhidhAnavidhau daridvaiH / tatsarvalokahRdayapriyacAruvAkyairvyaktIkarotyabhayanandimuniH samastam // arthAt-kaThinatAse pAra pAne yogya jisa zabdalakSaNako daridrIne vyAkhyA karane meM spaSTa nahIM kiyA, dalakSaNako abhayanandI muni sabake hRdayoMko priya laganevAle sundara vAkyoMse spaSTa karatA hai| ukta zyokake pUrvArdhase spaSTa hai ki abhaya nandIse pUrva isa jainendra zabdAnuzAsanapara aisI aneka vRttiyA~ bana cukI thIM, jinameM sUtroMkI pUrNa spaSTa vyAkhyA nahIM thii| ye vyAkhyAe~ ladhuvRtti ke rUpameM thIM, yaha 'daridvaiH' padase vyakta hotA hai / .. abhayanandIkA kAla-abhayanandIkA kAla vivAdAspada hai| DAkTara belvelkarane apane sisTama aphi saMskRta grAmara' meM abhayanandIkA kAla san 750 [vi0807] mAnA hai [pairAgrApha 30] / abhayanandIkI For Private And Personal Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 52 jainendra-vyAkaraNam mahAvRtti 3 / 2 / 55 maiM bhaTTa akalaMka [jinakA kAla 800vikrama mAnA jAtA hai] ke tatvArthavArtika kA ullekha hai| isase yaha vRtti usake bAda kI hai, yaha nizcita hai| hamane apane saM0 vyA0 zAstrakA itihAsa granthameM abhayanandIkA kAla vikrama saMvat 1000-1050 ke madhya meM likhA hai pRSTha 426] / abhI isa viSayameM anusaMdhAna kI AvazyakatA hai| . ___abhayanandIkI mahAvRtti-jainendra vyAkaraNa ke vAGmayameM mahAvRttikA vahI gauravapUrNa sthAna hai jo pANinIya vyAkaraNamaiM kAzikA kA hai| yaha mahAvRtti kAzikAse bhI adhika vistRta hai| isakA grantha parimANa 12 sahasra zloka hai / granthakArane apanI vRttike sambandhameM pUrvanirdiSTa zlokamaiM jo likhA hai vaha pUrNatayA satya hai, usameM yatkiMcit atizayokti nahIM hai| abhayanandIkA pANDitya--nizcaya hI abhayanandI vyAkaraNa zAstrameM parama nipuNa the| unakA vyAkaraNa viSayaka-jJAna kevala jainendra taka sImita nahIM thA, apitu pANinIya vyAkaraNamaiM bhI unakI apratyAhata gati thii| yaha isa vRttike sUkSma adhyayanase pade-pade spaSTa hotA hai| mahAvRttimeM kaI sthala unake vyAkaraNa viSayaka abhUtapUrva pANDityakA nidarzana karAte haiN| yathA sh2|96 sUtrakI vyAkhyAmeM "pravinayya" prayogakI siddhike sambandhamaiM jo vicAra kiyA hai, vaha hameM anyatra upalabdha nahIM huaa| mahAvRttike upajIvya grantha- yadyapi abhayanandIne apanI mahAvRttikI racanAmeM nissandeha jainendra nyAsa, prAcIna laghu vRttiyA~, pAtaJjala mahAbhASya Adi sabhI granthoMse sahAyatA lI hai, tathApi sUtra vyAkhyA zailI aura vAkya vinyAsamai kAzikAvRttikA prabhAva adhika pratIta hotA hai| pataJjalike padacihnoMpara-[ka] pataJjaline jisa prakAra pANini aura kAtyAyamake prati sammAnakI bhAvanA rakhate hue unake sUtra tathA cArtikakI sUkSma vivecanA karate samaya pANini aura kAtyAyanake gauravase prabhAvita hue binA apanA nirNaya prakaTa kiyA hai, usI prakAra abhayanandI munine bhI aneka sthaloM para jainendra vArtikoMkA niSprayojanatva darzAyA hai| yathA-pRSTha 15 para "ugit kAryam' tathA pRSTha 26 para 'dANazca sA' vArtika kaa| [kha] jaise pataJjaline pANinIya sUtroMse sAkSAt asiddha prayogoMkA sAdhutva darzAneke lie yogavibhAga rUpI kauzala dikhAyA hai| usI prakAra abhayanandIne bhI yogavibhAga dvArA aneka padoMkA sAdhatva darzAnekA prayatna bahuta sthAnoMpara kiyA hai| mahAvRttikI eka mahatI vizeSatA-mahAvRttikI sabase bar3I vizeSatA yaha hai ki isameM pANini pataJjali candra tathA pUjyapAda dvArA asaMgRhIta prAcIna vyAkaraNa-niyamoMkA yatra tatra saMgraha upalabdha hotA hai| yathA [zarA 'bhUvAdInAM vakAro'yaM lakSaNArthaH pryujyte| iko yaribharvyavadhAnamanekeSAmiti sNgrhH|" arthAt- 'bhUvAdayo dhuH' [112 / 1] sUtramai 'bhU+zrAdayo' ke madhyameM vakArakA nirdeza byAkaraNakA lakSaNa batalAneke lie rakhA gayA hai| aneka AcAryoMke matameM 'ik se pare yaNakA vyavadhAnaM hotA hai', isa lakSaNakA saMgraha vakArase darzAyA hai| 1. kalakattAke zrI paM0 kSitIzacandra jI caTTopAdhyAyane 'Teknikala Tarsa Apha saMskRta grAmara' [pRSTa 71] meM isa kArikA tathA mahAvRttimeM Age vyAkhyAta do caraNoMkA pATha isa prakAra uddhRta kiyA hai-"bhUvAdInAM vakAro'yaM lakSaNArthaH prayujyate / vyavadhAnamiko yaeibharvAyuvambarayoriva // bhUvo vArtha vadantIti vaderauNAdike iji / bhUvAdaya iti jJeyA bhUvo'rthA vAdayo'thavA / " 2. isa sandhi tathA isase padasiddhi-prakriyApara par3anevAle prabhAvake lie hamArA saM0 vyA0 zA. kA itihAsa, pRSTha 21-24 vizeSa rUpase dekhanA caahie| For Private And Personal Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-zabdAnuzAsana aura usake khilapATha hamArI dRSTi meM abhItaka sabase prAcIna yahI grantha hai, jisameM yaNavyavadhAna-sandhi kA sAkSAt ullekha kiyA hai| aAge vRttikArane mahAbhASyota vakArake maMgalArthatvakA khaNDana kiyA hai| hamAre vicAramai 'maGgalArthaH prayujyate' lekhamaiM pataJjalikA 'maMgala' kA vaha bhAva nahIM hai jo janasAdhAraNameM prasiddha hai| apitu yahA~para adhyetA chAtroMkA maMgala abhipreta hai| isakI vyAkhyAne spaSTa kahA hai-adhyetArazca maMgalArthA yathA syuH / adhyetAnoMkA maMgala lakSaNa jJAnase hI sambhava hai| mahAvRtti madhyamadhyameM truTita-yadyapi mahAvRttikA yaha saMskaraNa pA~ca hastalekhoMke AdhAra chapA hai, parantu isameM aneka sthalopara kaI-kaI sUtroM kI vyAkhyA khaNDita hai| dekho pRSTha 28, 317, 358 / isase spaSTa hai ki ye pA~coM hastalekha kisI eka hI mUla pratiko pratilipiyA~ haiN| ataH isakI pUrtike lie anya hastalekha prApta karanekA prayatna karanA cAhie / jainendra vyAkaraNa tathA mahAvRttikA mudraNa Ajase 46 varSa pUrva kAzIkI lAjarasa kampanIkI orase san 1910 meM mahAvRtti sahita jainendra vyAkaraNa kA mudraNa prArambha huA thaa| isake sampAdaka the, vindhyezvarIprasAda dvivedii| isakA mudraNa tRtIya adhyAyake dvitIya pAdake 60ve sUtra taka hI hokara raha gayA / taba se yaha paramopayogI grantha adhUrA hI rahA / yaha parama saubhAgyakA viSaya hai ki bhAratIya jJAnapITha kAzIne isa granyaratnako prakAzameM lAnekA mahAn prayatna kiyaa| usokA yaha phala hai ki 46 varSake anantara yaha grantha pUga chapakara prakAzamaiM AyA hai| isake lie ukta saMsthA atyanta dhanyavAdako pAtra hai| isa saMsthAne isI prakArake aneka durlabha granthoMkA prakAzana karake samasta bhAra tIyoM, vizeSakara jainamatAnuyAyiyoMkA mahAn upakAra kiyA hai| hamArI yahI kAmanA hai ki yaha saMsthA bhaviSyameM bhI isI prakAra apanA kArya karanemeM samartha ho, dina dUnI rAta caugunI phale phuule| mahAvRttikA nUtana saMskaraNa-bhAratIya jJAnapITha dvArA prakAzita mahAvRttikA yaha saMskaraNa nissandeha mahAn parizramakA phala hai| isake sampAdanamai 5 hastalekhose sahAyatA lI gaI hai| itanA prayatna karanepara bhI isake sampAdana meM kucha kamiyA~ raha gaI haiN| unakI ora bhI saMketa kara denA hama ucita samajhate haiM, jisase aAgAmI saMskaraNa meM usakA parimArjana ho sake / ka-aneka sthAnoMpara uddhRta jainendra sUtroMke pate dene raha gaye haiN| yathA-pRSTha 11502-jeriti dItvam-'je' 4 / 3 / 234 kA sUtra hai, yahIM pRSTha paM0 13-zAsa ityevamAdiSu-zAsa' yaha 4/4/33 kA pratIka hai| kha-vRttimai uddhRta uddharaNoMke pate dene raha gye| yathA-pRSTha 24 paGkti 26-'eti jiivntmaanndH'| yaha rAmAyaNa sundarakANDa saga 34 zloka 6 kA tRtIya caraNa hai| pRSTha 116 paM06 para nirdiSTa 'bAhalaka prakRtestanudRSTeH' kArikA mahAbhASya 3 / 3 / 1 kI hai| isI prakAra 112 / 121 sUtrapara uddhRta kArikAe~ bhI mahAbhASya ko haiN| ga-kaI sthAnaupara kucha adhika sAvadhAnatA vartI jAtI to aneka pATha ThIka ho sakate the| yathA-pRSTha 116 paM0 3 para mudrita 'aNDaH / jukRsavRGaH' pATha 'aNDo jukRmRDaH' caahie| pRSTha 850 5-6-'kRtH| kRtavAn / bhuutvrtmaane...'| yahA~ 'kRtH| kRtavAn / "taH" [2 / 2 / 85] bhUta iti vartamAne ....." 1. yadyapi zAkaTAyana laghuvRtti [pRSTa 23] meM yaha niyama ullikhita hai| usakA kAla anizcita hai| amoghavRttimeM isakA ullekha hai yA nahIM yaha hameM jJAta nhiiN| 2. mahAbhASyakI paMktikA yaha abhiprAya hameM mahAvRttike prakAzameM hI samajhameM AyA / For Private And Personal Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam pATha cAhie / 'bhUta iti vartamAne' Adi padoM dvArA jisa sUtrakI vRtti likhI hai vaha, 'ta:' [2 / 2 / 85] sUtra yahA~ truTita hai| gha* aneka sthAnoMpara vRttimeM uddhRta jainendra sUtra tathA paribhASA Adiko bhinna TAipameM karanA raha gayA hai| Ga-kahIM-kahIM sampAdakIya TippaNiyoM meM bhI bhUla pratIta hotI hai| yathA-pRSTha 16 paM016 para F: anyathA anidita iti uGaH khasya pratiSedhaH syAt / ] para TippaNI hai--4, koSTa sthitaH pATho'prAsaMgika iva bhAti / "aluGaH-viDatyaniditaH" ityasyAtrApravRttaH / pratIta hotA hai yaha paGkti pANinIya vyAkaraNakI prakriyAkI bhrAntise likhI gaI hai| 'hanasta' isa avasthAmai 'ta' ke pare rahane para 'yattye tadAdi guH' jai0 / 102] sUtrase 'han s' kI 'gu' [pANinIya-aMga saMjJA hai| jainendra prakriyAnusAra 2 / 1 / 38 sUtrase 'si' pratyaya hotA hai, usakA ikAra it hai| guke idit honese 'haluGaH kityaniditaH' [4 / 4 / 23] sUtrakI pravRtti nahIM ho sktii| usakI pravRtti na honese uG = upadhA] ke 'n' kA lopa nahIM ho sktaa| ataH koSTAntargata pakti sarvathA zuddha hai| ina saba kamiyoMne rahane para bhI jo saMskaraNa prakAzita huA hai, vaha nissandeha mahAn prayatnakA phala hai / prathamabAra itanA sundara saMskaraNa prakAzita ho gayA, yaha mahAna saMtoSakI bAta hai| granthake sampAdanameM kitanA parizrama par3atA hai, yaha bhI bhuktabhogI hI jAna sakatA hai| hA~, granthako sarvAGgasundara banAnekA lakSya tathA usake lie sarvavidha prayatna sampAdakakA avazya honA caahie| tatpazcAta jo kArya ho jAya usase santuSTa rahate hue agale saMskaraNako sarvAtmanA zreSTha banAnekA prayatya honA caahie| For Private And Personal Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendramahAvRttiH For Private And Personal Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org AcAryadevanandipraNItam jainendra-vyAkaraNam abhayananyAcAryakRtamahAttisahitam devadevaM jinaM natvA sarvasattvAbhayapradam / zabdazAstrasya sUtrANAM mahAvRttirviracyate // 1 // yacchabdalakSaNamasutrajapAramanyairavyaktamuktamabhidhAnavidhau dridraiH| tat sarvalokaddadayapriyacAruvAkyairvyaktIkarotyabhayanandimuniH samastam // 2 // ziSTAcAraparipAlanArthamAdAviSTadevatAnamaskAralakSaNaM maGgalamidamAhAcAryaH lakSmIrAtyantikI yasya niravadyA'vabhAsate / devananditapUjeze namastasmai svayambhuve / / lakSmIH shriiH| saiva viziSyate-antamatikrAntaH kAlo'tyantaH tatra bhavA prAtyantikI avinazvarI AtmasvabhAvAdhInA kevalajJAnAdivibhUtirityarthaH / avadyAd gAnniSkAntA niravadyA nirdoSA, avabhAsate zobhate, yasya bhagavataH, yasyati sarvanAmapadasya sAmAnyavAcitve'pi anyasyaivaMvidhA zrIna sambhavatIti pArizedhyAdaIdbhaTTArakasya grahaNam | yacchabdAbhihito'rthastacchabdena parAmRzyata iti tasmai devananditapUjeze svayambhuve namaH / 'astu' ityadhyAhAraH, devAH surAH tainanditA abhivarddhitA sA cAsau pUjA ca tasyAH, 'ISTa' iti kvipi kRte devananditapUjeTa', tathA svayamAtmanA bhavatIti svayambhUH / namaHzabdayoge sarvatra urbhavati / loke prasiddhasAdhutvAnAM zabdAnAmanvAkhyAnArthamidamArabhyate / anvAkhyAnazca prakRtyAdivibhAgena sAmAnyavizeSavatA lakSaNena zabdAnAM vyutpAdanam / tacca zabdArthasambandhamantareNa na sambhavati / zabdArthasambandhasiddhizrAnekAntAdhInetyata Aha siddhiranekAntAt / / 1 / 1 / / / prakRtyAdivibhAgena vyavahArarUpA zrotragrAhyatayA paramArthatopetA prakRtyA'divibhAgena ca zabdAnAM siddhiH anekAntAdbhavatItyarthAdhikAra zrA zAstraparisamAterveditavyaH / astitvanAstitvanityatvAnityatvasAmAnyasAmAnAdhikaraNyavizeSaNavizeSyAdiko'nekaH antaH svabhAvo yasmin bhAve so'yamanekAntaH anekAtmA ityrthH| tasyAvagrahahAvAyadhAraNAtmakaM pratyakSaM tadvyavahArAnyathAnupapatteritIdamanumAnaJca sAdhakam / athAstitvanAstitvAdInAM parasparaviruddhAnAM kathamaikAdhikaraNyamasaGkIrNarUpatA ca? yathA bhavatAmekatra hetau anvayavyatirekayoH janake rase vA janyamAnarUparasApekSayoH sahakAritvAsahakAritvayoH / zratha hetau sapakSavipakSApekSayA rUpadvayaM rase ca sabhAgAsabhAgakAryApekSayA; atrApi tarhi svarUpapararUpApekSayA'stitvanAstitve dravyaparyAyApekSayA ca nityatvAnityatve, dravyaparyAyayozcAnvayavyatirekAbhyAM siddhirityAstAM tAvadetat / anekAntAditIdameva jJApakama, hetau kApi bhavati / tenAnityaH zabdaH kRtakatvAdityAdi siddham / 1. dustaram / 2. tasmai namaH iti zeSaH / 3. sambandhAntareNa a0, mu0| 4. 'prakRtyAdivibhAgena' iti punarukaH / 5. -maikyaadhi-mu0| 6. janakayorapi mu0| 7. ca bhaagaa-m0| 8. paJcamyapi / For Private And Personal Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [a0 1 pA0 1 sU0 2 1 uttaratra tvekadezAdvyavAyo'dhikAra iti / vakSyati - "sasthAnakriyaM svam [1|1| 2] iti / etacca vastunA sAdharmya - vaidharmyAtmake'nekAnte satyupapadyate / tathA hi kArAkArayoH hrasvadIrghakAlabhedena vaidharmye'pi tulyasthAna karaNatvena sAdharmyamastIti svasajJAvyavahAraH sidhyati / yadi hi sAdharmyameva syAt; tadAstitvenevAnyairapi dharmaiH sAdharmye sarvamekaM prasajyeta / yadi ca vaidharmyameva tadA kasyacidastitvamaparasya nAstitvamanyasya cAnyat syAt / "dhu mRt" [1|1| 5 ] iti zranvayavyatirekAbhyAmarthavacchabdarUpaM mRtsaJjJakamanekAntAt sidhyati / tathA hivibhaktyantasya ca zabdasya prayogAdarthe jJAnamutpadyata iti saGghAtA arthavanto dRSTAH; tadavayavAnAmapyanvayavyatirekAbhyAmarthavattA jAyate / vRjJAvityatra visarjanIyAbhAvAdekatvArtho nivRttaH, kArabhAvAd dvitvaM jAtam / kArAntavRkSazabdAnvayAjjAtiranvayinI pratIyate / anvayavyatirekau ca bhAvAdyekAntavAde na staH / tathA "dhyapAye dhruvamapAdAnam" [1|2|110] ityAdiSaTkArakI nityaNikapakSayornopapadyate vyapAyadhauvyAdyabhAvAt / ukta ca" idaM phalamiyaM kriyA karaNametadeSa kramo vyayoyamanuSaGgajaM phalamidaM dazeyaM mama / suhRdayaM dviSan prayatadezakAlAvimA viti prativitarkayan prayatate budho netaraH // " sasthAnakriyaM svam || 1|1|2 || sthAnaM tAlvAdi, kriyA spRSTatAdikA / samAnA sthAne kriyA yasya, sAmarthyAt sthAnamapi samAnaM labhyate / athavA samAnaM sthAnakriyaM yasya, samAnasyeti yogavibhAgAt sAdezaH, tat saMsthAnakriyaM svasaMjJa bhavati / zrAtmalAbhamApadyamAnA varNAstiSThantyasminniti sthAnaM varNotpattisthAnamityarthaH / tadaSTavidham "aSTau sthAnAni varNAnAmuraH kaNThaH zirastathA / jivAmUlaM ca dantAzca nAsikoSThau ca tAlu ca // " iti / dravyasya dezAntaraprAptiheturAntaraH parispandaH kriyA / sA caturvidhA - spRSTatA ISatspRSTatA vivRtatA ISadvivRtatA ceti / dhvanAvutpadyamAne yayA sthAnAni spRzati sA spRSTatA / manAk sparze ISatspRSTatA / dUreNa sparze vivRtatA / samIpena sparza ISadvivRtatA / kasya punaH kiM sthAnam ? akuhavisarjanIyAH kaNThyAH / havisarjanIyAvarasyAvekeSAm / jihvAmUlIyo nihvayaH / sarvamukhasthAnamavarNameke manyante / izayacvedaitastAlavyAH / edaitau kaNThatAlavyAvekeSAm / upyodaudupadhmAnIyA zroSThyAH / zrodautau kaNThoSThayAvekeSAm / vakAro dantoSThyaH / sukka sthAnameke vAJchanti / RTuraSA mUrdhanyAH / repho dantamUlya ekeSAm / lRtulasA dantyAH / nAsikyo 'nusvAraH / JamaGaNanAH svasthAnAH / nAsikAsthAnA ekeSAm / teSAM svasaJjJAprAptirdoSaH / spRSTiH spRSTa N spRSTAnugataM karaNaM kRtiruccAraNameSAmiti spRSTakaraNA vargyAH / ISatspRSTakaraNA antaHsthAH / ISadvivRta karaNA USmANaH / vivRtakaraNAH svarAH / tebhya edotau vivRtatarau / tena dadhyetat madhvodanamiti sve'ko dIlAbhAvaH / tAbhyAmaidautau vivRtatarau / tena dizyaindrathAM madhvauSadham / tAbhyAmavarNa iti / tena pitrarthaH, dadhyatra, madhvatra / anye saMvRtamakAramicchanti loke / zAstravyavahAre tu vivRtam / etaccAyuktam, lokazAstrayoruccAraNaM pratyavizeSAt / ayaM ca prapaJcazcintanIyaH / svarebhyo vivRtatarAH zrAvarNeca iti / iyatyapi nirdeze na doSaM pazyAmaH / kAra udAtto'nudAttaH svaritaH / sa pratyekaM GasaJjJako'GasaMjJakaH " / evaM dI, evaM paH / evamaSTAdazaprabhedo'varNaH tathA ivarga:, tathA uvarNaH, tathA RvarNaH, tathA lRvarNaH / kathaM lRkAro dvimAtraH ? zaktijAnukaraNApekSayA / sandhyakSarANAM prAna santi, tAnyato dvAdazaprabhedAni / antaHsthA yavalA dviprabhedAH nAsikyetarabhedAt / evamartha 12 itya i 1. uttarasUtra ka ba 0 uttarasUtra kadezAdhyAcAyo - mu0 / 2. anuvRtirityarthaH / 3. nakAraNa- a0, sa0, 4.-nyat / adhu ba0, mu0 | 5. ca bhAvAvekAnta-mu0 / 6. pratipu 'dviSat' iti pATha: / 7. pA0 zi0 13 | 8. pANinIyAnAm / 1. zroSThaprAntayoH sRkkam | 10. zravarNeca ba0, sa0 mu0 / 11. kaH, evaM praH, evaM dI:, a0, ba0, sa0 / 12. - matra cai - zra0 / For Private And Personal Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a01 pA0 1 sU0 3-6 ] mahAvRttisahitam caite'Nasu paThyante / aN svaM gRhNAtIti yathA syAt / rephoSmaNAM svA na santi / vargyaH svavaryeNa svasaJzo bhavati / udAharaNa-lokAgram / munIzaH / sthAnagrahaNaM kim ? kacaTatapAnAM samAnakriyANAM bhinnasthAnAnAM mA bhuut| tartA taptumiti / atra "jharo jhari sve" [5 / 4 / 136] iti pakArasya takAre khaM prasajyeta / kriyAgrahaNaM kim ? icuyazAnAM samAnasthAnAnAM bhinnakriyANAM mA bhRt / tatra ko doSaH ? aruzzcyotatItyatra "jharo jhari sve" [5 / 4 / 136] iti zakArasya cakAre khaM prasajyeta / "RkAralUkArayoH svasajJA vaktavyA" [vA0] / pitR lakAraH pitRkaarH| svapradezAH "sve'ko dI:" [4 / 3 / 88] ityevamAdayaH / zAstralAghavAthai saMjJAkaraNam / halo'nantarAH sphaH / / 11 // 3 // halo'nantarAH vijAtIyairambhiravyavahitAH sambaddhoccAraNAH sphasaMjJA bhavanti / samudAye vAkyaparisamAptirAzrIyate / tena pratyeka sphasaJjJA na bhavati / hala iti jAtyapekSo bahutvanirdezaH / tena dvayorbahUnAM ca sphasajJA / zarma-karmeti ramau / indrazcandra iti nadarAH / hala iti kim ? tituH| "taneDa uH sanvacca' iti DauH / atrAkArokArAvanantarau sphAntakhaM prasajyeta / anantarA iti kim ? pacati panasam / zrAdya rUpaM pratyudAharaNaM panasamityatra "sphAdeH sko'nte ca" [ 413 / 46 ] iti sakhaM syAt / spha iti varNapiNDena sajJAkaraNaM kim ? evaMrUpaH samudAyaH sphasaJjJo yathA syAdityevamartham / skapradezAH "spheruH" [1 / 2 / 100] "liDasphAt kin" [1 / 1 / 76] ityevamAdayaH / nAsikyo ngH||shsh4|| nAsikAyAM bhavo vaNoM DasajJo bhavati / nAsikAyAzcAvarNanagarayonasAdezo ye vihitaH / JamaGaNanA udAharaNam / : parasparaM svasajJA syAt iti cet / naivam ; svasthAnaprabhavA evAmI / upacArAnnAsikyatvam / yathA mukhaprabhavo'pi svara upacArAdvaMze bhavo vaMzya ityucyate / tathApi sati mukhye'nusvAre nAsikye kathamupacaritagrahaNam / tasya DasaMjJAyAM prayojanaM nAstItyagrahaNam / GasajJAkArya zAnto dAnta iti "Dhasya kvijhalo: kiti" [ 13] iti dItvam / nAsikya iti kim ? taptam / "anudAttopadeza" [4 / 4 / 37] ityAdinA Gakhana prasajyeta / pakkaH pakkavAn ityatra "Dasya kvijhlo:"[4|4|13 ] iti dItvaM syAt / vatvasya cAsiddhatvAt "anudAttopadeza' [ 41437 ] ityAdinA GakhaM ca prasajyeta / __ adhu mRt / / 1 / 15 / dhuvarjitamarthavacchabdarUpaM mRtsajhaM bhavati / dhorarthavataH paryudAsAcA [8] rthavattvaM labhyate / arthazcAbhidheyo bhAvAbhAvarUpaH / tatra bhAvarUpo jAtiguNakriyAdravyabhedena caturvidhaH / gauH / zuklaH / pAcakaH / iti / adravyavivakSAyAM jAtyAdinArthavattvam / dravyAbhidhAne tu dravyaguNaliGgasaMkhyAkarmAdayo vyapadizyante / teSAM dyotanArtha TAbAdayaH svaadyshcotpdynte| evaM Dittho DavithaH / kuNDaM pITham / abhAvarUpAbhidhAne abhAvo vinAzaH / zazaviSANam / adhviti kim ? ahan / mRttve nakhaM syAt / paryudAsAdarthavaditi kim ? dhanaM vanam / nakArAvadhema'saJjJAyAM nakhaM prasajyeta / lUH pUriti vacyantasya dhutve'pi kRdantatvAn mRtsjnyaa| mRtpradezAH"DyAmmRdaH', [3 / 111] ityevamAdayaH / kradadhatsAH ||sh6|| kRdantaM hRdantaM sasaJjakaJca mRtsajha bhavati / kRt-jnyaataa| jJAtavyama / hataprAjApatyaH / prAkampaniH / saH-jinadharmaH / sAdhuvRttam / "siddha satyArambho niyamArtha : [pari0] 'niyamazca vidhimukhaH pratiSedhaphalaH' iti tyAnteSu kR. dantasyaiva mRtsaMjJA / iha mA bhUt / asican / abhavan / utpannAnAM svAdInAmekatvAdiniyama ityasmin darzane svAyatpattiH syAt / iha ca kANDe kukhya ramate rAjakulamiti "pro napi' [11] iti mRttvAtprAdezaH syAt / sagrahaNamapi niyamArtham | arthavatsaMghAtAnAM sasaMjJakasyaiva mRtsaMjJA, vAkyasya mAbhUt / sAdhudhame bRta iti, "supA dhumRdo:" [1144142] iti supa upaprasajyeta / sagrahaNAt tulyajAtIyasyaiva samudAyasya vAkyasya nivRttiH, na prakRtityasamudAyasya / tena "vA supo bahuHprAktu 127iti vahau keDakaci ca kRte bahutRNaM kumArikA uccakaiH paThatIti mRttvaM na nivartate / nanu ca "summiGantaM padam" [12 / 103] 1.-sambandho-iti pAThaH / 2.-ti nai-a0 / 3. khamprasa-iti suvacam / 4.-nA cu khaM ca mu0 / 5. syAt / arthavatparyu-a0, s0|-t / arthavata: pryu-b0| 6. nyAyasaM0 / 7. mukhapratiSedhaphalamimu0, s0|8. mate / 1. kaci kR-m0| For Private And Personal Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 4 jainendra-vyAkaraNam [a0 1 pA0 1 sU07-10 ityatrAntagrahaNAdanyatra " saMjJAvidhau tyagrahaNAttadantavidhirnAsti" [pari0 ] ityuktaM tatkathaM kRdantahRdantagrahaNam ? nAyaM saMjJAvidhiH / pUrveNa vihitAyA mRtsaMjJAyA niyamo'yam / athavA "sAt" [ 5 / 4 / 77 ] iti SatvapratiSedhAdiha tadantavidhirjJAyate / zranyathA sAdityetasya kevalasya mRttve "nAdyante" [5 / 4 / 76 ] ityanenaiva pratiSedhaH siddhaH syAt / zratha "kRdgrahaNe gatikArakapUrvasyApi grahaNam" [pari0 ] iti kRdgrahaNaM samudAyavidhyarthaM na niyamArtham / tena devadattena kRMtamityAdeH samudAyasya mRttvAt " supo dhumRdo: [ 1 / 4 / 142 ] iti supaH up prasajyeta / naiSa doSaH, "sAdhanaM kRtA bahulam" [ 113 / 26 ] ityasyAnarthakyaprasaGgAt / sarvazabdAnAM vyutpattirastItyasmin po, pUrvasUtre nAstyudAharaNaM, saMjJArthameva tat / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pro napi // 1|1|7|| mRditi vartamAnamarthAttAntaM sampadyate / prAdezo bhavati napi vartamAnasya mRdaH / natriti napuMsakaliGgasya saMjJA pUrveSAm / zriyamatikrAntamatizri / atiri / prativadhu kulam / atinu jalam / Sardara tAlavyau / UkAraukArau ca zroSThayAvasmAkam, tataH "sthAne'ntaratamaH " [111147 ] iti paribhASayA antyasyAcaH prAdezaH / napIti kim ? rAjakumArI / agraNIH / mRda iti kim ? ramate kulam / nanvaliGgatvA - dAkhyAtasyAtra prAdezAprAsirata evAtrApi na prAdeza: kAraDIbhUtamiti / iha tarhi mA bhUt / kANDe tiSThataH, kubye tiSThata iti / atra mRdadhikArAd mRdamRdorekAdezI mudranna bhavati / strI gornIH // 118 // nyagbhUto yaH strItyaH gozabdazca tadantasya mRdaH prAdezo bhavati / strI iti svaritacihnitanirdezAt striyAmityevaMvihitasya tyasya grahaNam / niSkauzAmbiH / nirmadhuraH / ubhayagatiriha zAstre / taina ekavibhaktikatvAdapradhAnatvAcca zAstrIyaM laukikaM ca nyaktvaM gRhyate / "tyagrahaNe yasmAtsa tadAdeH " itIyaM paribhASA strItyagrahaNAnneSyate / tena - pratitilapIDaniH / gratirAjakumAriH / citraguH / zvetaguH / 'voktatvAdapradhAnatvAcca nyaktvam / strI iti svaritacihnitagrahaNaM kim ? tilakSmIH / zratizrIH / nIca iti kim ? sAdhuvidyA / sugauH / iha rAjakumArIputra : sugokulamiti yadapekSaM nyaktvaM tatprati tadantatvaM nAstIti na prAdezaH / mRda ityadhikAraH kimarthaH ? kumArIputraH gokulam "voktaM vyaka" [1 / 3 / 13] iti prAdezaH prasajyeta / "Iyaso base pratiSedho vaktavyaH " (vA0 ) bahvayaH zreyasyo yasya bahuzreyasI puruSaH / vidyamAnazreyasI / sAnto vidhiranitya iti "Rnmo: " [ 4 / 2 / 153 ] iti kavapi na bhavati / dupp // 116 // strIgrahaNaM nIca iti cAnuvartate / hRdupi sati strItyasya nIca unbhavati / zrAmalakam / kuvalam / badaram / zrAmalakyA avayavaH phalam / "nityaM duzarAde: " [3|3|103] iti mayaT / itarAbhyAM "prAg dvoraN" [3 / 1168 ] tayoH "up phale" [3 / 3 / 121 ] ityup / strItyasya pUrveNa prAdeze prApte ubanena kriyate / tasya "pare'caH pUrvavidhau" [1 / 1 / 57 ] iti sthAnivadbhAvAd "yasya Dya ca" [4|4|136 ] ityakArasya khaM prAptamIvidhiM prati sthAnivadbhAvapratiSedhAnna bhavati / evaM paJcendraH / paJcazaSkulaH / paJcendrAyo devatA zrasya "hRdartha--" [1 / 3 / 46 ] iti prasaH "saMkhyAdI razca" [1 / 3 / 47 ] iti rasaMjJaH, "prAoraNa' [3 / 1 / 68] iti, tasya "syodanapatye" [3 / 1 / 74 ] ityup / strItyasthopi "sanniyogazikSanAmanyatarApAye ubhayorapyabhAva:" [pari0] ityAnuko nivRttiH / paJcabhiH zaSkulIbhiH krItaH zrahahiNaH "raadubkhau"[3|4|26] ityup / hRditi kim ? gArgIputraH / supa ucatra / upIti kim / gArgI tvam / nIca ityeva - avantI / kuntI / kurUH / zravanterapatyaM strI "dvikuruna dyajAda kozalAjjya: " [ 3 | 1 | 153 ] iti tryaH / tasya "kuntyavanti kurubhyaH striyAm" [3 / 1 / 157] ityup / "r3ato manuSyajAteH" [3 | 1|55 ] iti GI / "UrutaH"[3|1|56] iti UH / tra upi satItyucyamAne prasajyeta / id goNyAH ||1|1|10|| ikArAdezo bhavati goNyA hRdupi sati / paJcabhirgoNIbhiH krItaH paJcagoNiH / dshgenniH| ArhADaNo "rAdubakhau" [3 / 4 / 26] ityupi kRte strItyasya pUrveNopi prApte 'nena ikAraH / goNyA iti sUtre prakRtaprAdezena siddhe idvacanaM kim ? kacidanyatrApi yathA syAt / paJcabhiH sUcibhiH krItaH paJcasUciH / saptasUciH / 1. cokka - mu0 / 2. gaurIputraH ba0 / For Private And Personal Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 1 pA0 / sU. 11-1..] mahAvRttisahitam AkAlo'ca pradIpaH // 11 // 11 // zrA iti mAtrikadvimAtrikatrimAtrANAM saMhitayA nirdezaH / pra-dI-pa iti "sUtre'smin subvidhiriSTaH" [5/2 / 114] iti jasaH sthAne suH / azrA zrA3ityevaM kAla iva kAlo yasya so'c yathAsaMkhyaM pradIpa ityevaMsaMjJo bhavati / akAla:-dadhi / madhu / pitR / AkAlaH-khaTvA / gaurI / vAmorUH / zrA 3 kAla:-zrAgaccha bho mANava jinadattA 3 ityaadyH| kAlagrahaNaM pratyeka parimANArtham / tataH akAla iti vizeSaNAda bhinnakAlayordIpayorgrahaNaM na bhavati / ajgrahaNaM kimartham ? halacarcA saMghAtanivRttyartham / pratakSya / titaucchatramiti / pra-dI-papradezAH "pro napi [11117 ] ityevmaadyH| acazca // 11 // 12 // paribhASeyam / acaH sthAne te pradI pasaMjJakA bhavanti / "pro napi" [10] iti / atinu / atithi / icchAto vizeSaNavizeSyabhAva iti ajantasya praadeshH| aca iti kim ? suvAk pUtakulam / halaH pro na bhavati / "dIrakRdroM" [5 / 2 / 134] iti / cIyate / stUyate / aca iti kim ? bhidyate / "zamityAmadodI" 5 / / 72] ityatra gRhyamANena zamAdinA viziSyata ityanajantasyApi dItvam / zAmyati / vAkyaTeH5 ityatrApi gRhyamANena TinA aviziSyate / aAgaccha bho mANava jinadattA 3 / aca iti kima ? dharmavI3t / takArasya mA bhUt / cakAraH kimarthaH ? saMjJAvidhau niyamArthaH / iha mA bhUt / dyauH / panthAH / sH| dhubhyAm |dhubhiH| uccanIcAvudAttAnudAttau // 1 / 1 / 13 // ajiti vartate / uccairupalabhyamAno'c udAttasaMjJo bhavati / nIcairupalabhyamAno'nudAttasaMjJo bhavati / sthAnakRtamuccatvaM nIcatvaM ca guNaH saMzino vizeSaNam / samAna eva sthAne UrjabhAganiSpanno'ca udAttasaMjJo bhavati, naMcabhAganivyanno'nudAta iti ( "nityAH zabdArthasaMbandhAH iti yairiSyate teSAM niravayavasya nityasya zabdasya avayavopacayApacayAbhAvAt udAttAdivyapadezo na ghaTate. sAvayavatve ca teSAmanityatvaM prApnoti / na ca nityasya sthAna karaNavyApAravizeSAdvizeSaH prasajyate / kSaNikapane'pi naikA nityA svarajAtirasti yAmapekSyAyamatrocca yaM nIcairiti parasparApekSo vyavahAro bhavet / tasmAdatamanekAntamAzrityodAtAdayaH samarthanIyAH / na ca lokapratIteSu zabdeSu vibhAgenodAttAdayaH pratIyante kevalaM zAstre vyavahArArtha prati saMjJAyante / bhU iti udAttatvAdiT / bhavitA / edha spardha ityetayoranto'nudAtta iti "anudAtta to daH" [1 / 2 / 6] iti do bhavati / edhate / spardhate / udAttAnudAttapradezeSu uccanIcaguNaviziSTasya grahaNaM pratyetavyam / vyAmizaH svritH||1114|| uccanIcaguNavyAmizro'c svaritasaMjJo bhavati / paca yaja ityantasya svaritatvAt "asvariteta: katrApya phale' [1 / 2 / 68] iti do bhavati / pace / yaje / svaritapradezAH "svaritenAdhikAraH" [ 112 / 5 ] hatyevamAdayaH / 1215 // pratyekaM vAkyaparisamAptirAzrIyate / pratyekamAdaicAM varNAnAmaibityeSA saMjJA bhavati / pArizeSyAtsaMjJAsaMjisambandho jJAyate / tathA hi nAnarthakamidamAcAryaprAmANyAt / 'sAdhanAnuzAsanamapi na bhavati. zrAdaicAM pratyAhAre upadezAt / aipazabdasyApi mRtsaMjJA siddhaa| nApi pUrvAparaprayoganiyamArtham / "sAvaimme" [5|177]itynythaapi prayogadarzanAt / sthAnyAdezArthamapi na sNbhvti|"avdhaat [avyvaahto:][5|2|16] "rAyo hali [5/11144] "nAvoM raat"[1|2|102]"mRjerp"[5|2|1]iti ca ubhayadarzanAt / linggaabhaavaannaagmaamibhaavH| vizeSaNavizeSyabhAvo'pi pratItapadArthayorbhavati nIlotpalavat / evamanyasyArthasyAsambhavAta sNjnyaasNjismbndhH| ladhvakSarA saMjJA / zrAdaicAmaipA tadbhAvitAnAmatadabhAvitAnAM ca sAmAnyenaipsaMjJA / tadabhAvitAnAma halAmacA ca saMghAtasya pra-dI-pasaMjJAnivRtyarthaH / 2 'kSa' ityasya halasamudAyasya 'pra' saMjJAyAM lyapi paratastuka prasajyeta / 3 titaucchannamityatra 'u' iti zra-usaMghAtasya dImaMjJAyAM 'vA padasya' 364] iti vibhASayA taka prasajyeta / 4. vizeSyate a0, ba0, sa0 / 5. parizeSA-ba0 / 6. sAdhvanuzAsa-sa0 / 7 'nAco rAt' a0, ba0, saH / etacca nopalabhyate / 'nAvo rAt' ityupalabhyate parantu nocitamidamatra / granthasvArasyAt "ato nAdeSaiH [5 / 1 / 83 ] iti pratibhAti / For Private And Personal Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [a0 . pA. 1 sU0 16-20 dAharaNam-nADAyanaH / daivadattiH / aupagavaH / atadbhAvitAnAm-mAlAmayam / raimayam / naumayam / vikArA'rthe "nitya dushraadeHsh3|106] iti mayaTa / zrAditi taparakaraNamaijartham / tAdapi parastapara iti / tena tavaiSA mahauSadhirityAdiSu trimAtracaturmAtrANAM nivRttiH / "prAdaigaip" [111115] ityatra "sUtre'smin suvidhiriTaH" iti jasaH sthAne suH / aippradezAH "mRauraipa' [5 / 2 / 1] ityevamAdayaH / / adeupa // 1 / 1 / 16 / / adeGAM varNAnAM pratyekamebityeSA saMjJA bhavati / atrApyatadbhAvitAnAM tadbhAvitAnAmadeDAmepsaMjJA / atadbhAvitAnAm-pacanti / pace / edhante / "epyto'pde"[|3|84] iti pararUpam / tadbhAvitAnAm -kartA / tarati / cetA / stotaa| RkArasyaibai prasaGga sthAnato'ntaratamau akArAkArau bhavataH / tau ca prasajyamAnAveva rantau / aditi taparakaraNaM dI panivRttyarthameGartha ca / tena mAleyaM khaTa voDhA ityatra trimAtracaturmAtrANAM nivRttiH / e pradezAH "miderep" [5 / 2176] ityevamAdayaH / / ikastau / / 1 / 1 / 17 // paribhASeyam / aibepau saMjJayA vidhIyamAnau ika eva sthAne bhvtH| sthAniniyamo'yaM na vidhiniyama iti / kuta etat ? "sakthyasthidadhyakSNAm" [5 / 1 / 55] itIko nirdezAt, ebaipolakSaNAntareNa vidhAnAcca / pratyAsatteH pUrvamebudAharaNaM vakSyati / "gaa'gyo:5|2|1] / karoti / nayati / bhavitA | "saavaimme"[5|1177]| akArSIt / anaiSIt / ahauSIt / icchAto vizeSaNavizeSyabhAvaH |"miderep' ityatra gRhyamANena midAdinA igavizeSyate / tenAnantyasya bhavati | "jusi" [ 5 / 2 / 80] "gA'gayoH" [5 / / 81] iti ca gRhyamANamikA vizeSyate itIgantasya bhavati / ika iti kim ? aAtsaMdhyakSaravyaJjanAnAM mA bhUt / yAnam / glAyati / umbhitA / ajitytraanuvrtnaadai|poH sambandhe siddha 'tau grahaNaM saMjJAvidhAne niyamArtham / dyauH / panthAH / saH / yatra sthAnI nirdizyate tatra nedaM vyApriyate / yathA "bnnityc:"5/2|3] iti / _ nadhukhe'ge // 1 / 1 / 18 / / pratiSedhasAmarthyAdekadeze dhurvartate / dhoH khaM yasminnage sa dhukhaH / tannimittAvaibepau na bhavataH / loluvaH / popuvaH / marImRjaH / yaGantebhyaH pacAhAc / "yo'ci" [1 / 4 / 144] iti yaGa upa. / ataH khAt prAgeva ca yaGa u beSitavyaH / anyathA dergha ityatra akhamajA deza iti kRtvA tasya sthAnivadbhAvAt "dIko'ci Diti yuTa" [4 / 4 / 62] iti yuT prasajyeta / dhugrahaNaM kim ? lUJ-lavitA / khavidhirbalavAniti prAgeva dhusaMjJAyA anubandhanAzaH / atrAganimittaM khaM nAstIti vyaGgavakalya nAzaGkana yato dhugrahaNe sati baso labhyato dhoH khaM yasminniti / basena aga ityasya vizeSaNaM kim ? knUyI, kopayati / atra pukamAzritya yakhaM nAganimittamiti na prtissedhH| Sase tu prasajyeta / aga iti kim ? roravIti / ganimitta ebbhavatyeva / atrApi yaGa khamaganimittaM na bhavatIti vyaGgavaikalyaM na mantavyam / yato'gagrahaNe sati dhukhanimittatvaM labhyate / ika ityeva / abhAji / rAgaH / kaGiti // 2019 / / giti kiti Giti ca nimittabhUte yAvaibepau prApnutastau na bhvtH| giti-- "glAbhUjisthaH vasnuH" [ 2 / 2 / 115] iti, bhuussnnuH| jissnnuH| kiti-citam / stutam / bhinnam / mRSTam / dditi-cinutH| cinvanti / mRssttH| mRjanti / ika ityeva / kAmayate / acinavamityatra laGo DitvAtkasmAnna pratiSedhaH, "sUbhavatyormiGi" [5/2 / 86] iti / abhUt / bhavateha lAdo miGye pratiSedhavacanaM jJApakaM Gito lakArasyAdezo Ginna bhavatIti / yAsuTo GitkaraNaM ca jJApakam / IdUdedvirdiH / / 1 / 1 / 20 / / It Ut et ityevamanto yo dviH sa disaMjJo bhavati / agnI iti / vAyU iti / khaTve iti / tadvadityanena duradazcaikAdezo dvigrahaNena gRhyata itIdAyantazca bhavati vyapadezivadbhAvena / mukhyarUpeNAyaM dvirekArAntaH / pacete iti / pacethe iti / satyAM disaMjJAyAm "prakRtyA'ci dipAH" [4 / 3 / 103] 1. nivR-a0, ba0, sa0 / 2. akaarsyetyrthH| 3. akAranAza ityrthH| 4. acsthAnikAdeza ityrthH| 5, vidhyaMga-ba0 / 6. base ta a0, ba0, m0| 7. yaGaH sa-10, ba0, s0| 8. 'agani. mittaM ma' ityatra 'animittaM na' iti pAThaH svarasaH / 1. pasnuH' mu0| 10. abhUta ityasya 'sUbhavatyormiti' ityata: pUrvameva pATho yuktaH / 'abhUt' ityasyAne 'ityatra' ityapi yogyam / For Private And Personal Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 110 1 sU. 21-27 ] mahAvRttisahitam iti prakRtibhAvaH / IdUdediti kim ? vRkSAvatra / tapakaraNamasandehArtham "maNIvAdiSu neSyate" maNIva | dampatIva / rodasIva zobhete / " saMjJAvidhau tyagrahaNe tadantavidhirnAsti" iti azukle zukle sampanne zuklayAstAM vastre iti tyakhe tyAzrayanyAyena disaMjJA na bhavati / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir " ISada mAtaM dmaH ||1|1|21|| editi nivRttam / dakArasya sthAne yo makArastasmAtparAvIdUtau disaMjJau bhavataH / zramI Asate / zramI atra / amU Asate / abhU atra | "bahAvIretaH" [ 58 ] iti matvamItvaM ca / " dAdurdo mosso'se: " [ 53 ] iti matvam / dvimAtrasya caukArasya dvimAtra UkAraH / zrAzrayAnma kArAdInAM siddhi: / da iti kim zamyatra / dADimyatra / ma iti kim ? da iti tAnirdezapakSe te'tretyatra dakArAdezasya 'pareNAdepi kRte sthAnivadbhAvAttadvadbhAvAcca disaMjJA prasajyeta / kAnirdezapade catuSpadyartha ityatra syAt / IdUdityeva / ime'tra / ekayoga nirdiSTAnAmekadezo'nuvartate nivartate caika deza iti edgrahaNaM nivRttamiti / zranyathA amuke'tretyatrAnuvartanasAmarthyAdukArakakArAbhyAM vyavadhAne'pi vacanaprAmANyAddisaMjJA prasajyeta / nirekAjanAG ||1|1|22|| nisaMjJa ekAc anAGa disaMjJo bhavati / 7 apehi / i indraM pazya / u pAyinA hyanubandhaliGgena' pasara / nirita kim ? cakArAtra / anvayavyatirekAbhyAM prakRtestyasya ca vibhAgaH / niranubandhAdakArAd bhidyate el / ekazcAsAvacca ekAjiti kim ? praznAti / anAGiti kim ? zrI udakAntAt / zrodakAntAt / GitkaraNaM yeSvartheSu GidayaM vartate tatra pratiSedho yathA syAdanyatra disaMjJa va bhavati / kriyAyoge maryAdA'bhi vidhau ca yaH / taM vidyAd vAkyasmaraNayoraGit // " yathAkramam / zrA uSNam zroSNam / zrA ihi ehi / zrA udakAntAt zradakAntAt / zrA arbhakebhyaH zrarbhakebhyaH / zrarbhakebhyo yazaH pratItam / vAkyapUraNe smaraNe cArthe GittvAbhAvAddisaMjJA / zrA evaM nu manyase / zrA evaM kila tat / ot ||1|1|23|| anekArtha ArambhaH / zrodanto nirdisaMjJo bhavati / zraho iti / utAho iti / diti pradhAnam / vacanAttu pradhAnenApi tadantavidhiH / teneha lAkSaNikatvAnna bhavati / zrado'bhavat / tiro'bhavat / anupadeze'daH [1/2/136] "tiro'ntardhI [ 1/2/140 ] iti nisaMjJA / iha tu gauNatvAnna bhavati / agaurgauH sampanno gobhavat / "cviDAjUryAdi : " [ 1/2/132 ] iti nisaMjJA / gauNatvAdvAhIke gozabdasya kathamaivAdikAryamiti cet ? sAmAnyena saMstu tasya padasya prayogAdadoSaH / kau tau // 1|1|24|| kinimitto ya prakArastadanta itau parato vA disaMjJo bhavati / paTo iti / paTaviti / sAdho itI / sAdhavitI / kAviti kim ? gavityayamAha / gauriti vaktavyamazaktyA go ityuktamanukriyate'nekAntAzrayaNAt / anukAryAnukaraNayorabhedavivakSAyAmasatyarthavattve vibhaktyanutpAda: / itAviti kim ? paTo'tra / uJaH ||1|1|25|| uJityetasya vA disaMjJA bhavatItau parataH / u iti, viti / "nirekAjanAGa " [ 1 / 1 / 22 ] iti nityaM disaMjJA prAptA / sAnubandhakanirdezaH kimarthaH 1 graho iti / utAho iti / nisaMghAtapakSe niranubandhasya mA bhUt / Um ||1|1126 // uJaH UmityayamAdezo bhavatItau parataH / iti dvimAtro nAsikyo disaMjJakazca U iti yadyapaThito'pi nisaMjJako'sti tasyetAveva prayogo yathA syAdityArambhaH / dAat vapi // 1|1|27|| dA dhA ityevaMrUpA dhavo bhusaMjJakA bhavanti pitau varjayitvA / dArUpAzca - For Private And Personal Use Only 1. - yAtmakA - zra0, sa0 mu0 / 2. akAreNa ityartha: / 3. yoge nirdi- - zra0 / 4. ko de sa0 / 5. niriti grahaNe kasmAnna bhavatItyata zrAha zrapAyinetyAdi / 6. liGgena niranubandhaliGgena nira - a0, mu0 / paramasamIcIna eSa pAThaH / 7. eNva mu0 8 tena vinA maryAdA / 1 tena sahAbhividhiH / 10, mAcha Di - bha0, ba0, sa0 / 11. saMskRtasya ba0 / Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [a0 pA0 . sU. 28-35 tvaarH| praNidadAti / daann| praNidAtA / praNidayate / pragidyati / dhArUpo dvau| praNidadhAti / praNidhayati / daipaH pitkaraNaM jJApakam / atra pratipadoklaparibhASA nAzrIyate / bhusaMjJAkArya "nergadanada" [5/10.] ityAdinA NatvaM "bhumA" f 7 ityAdinA halItvaM ca / diiyte| dhiiyte| dhItaM vatsena / apiditi kim ? dAyate brhiH| avadAyate bhAjanam / bhUpradezAH "bhustho:" [11] ityevmaadyH| klaklavatU tH||||||28|| ktazca ktavatuzca tasaMjJau bhavataH / rUpasaMjJeyam / kRtaH / kRtavAn / bhUta iti vartamAne iti taktavaturUpau tyo bhavataH / kaaritH| kAritavAn / "te seTi" [ 154] iti Ne: kham / bhinnaH / bhinnavAn / "drAntasya to nH"[5|3156] iti natvam / kakAraH kitkAryArthaH / ukAra ugitkAryArthaH / tapradezAH "te seTi" [44 / 54] ityevamAdayaH / saMjJAH khuH||1126|| saMjJAzabdavAcyo'rthaH khusaMjJo bhavati / khupradezAH "khAvanyapadArthe" [ // 3 // 18] ityevmaadyH| bhAvakarma DiH // 11 // 30 // bhAvakarmazabdavAcyo'rtho DisaMjJo bhavati / DipradezAH "jiDau~" [2 / 1162] ityevamAdayaH / tatra bhAvakarmaNomrahaNaM pratyetavyam / zi dham // 31 // zi ityetaddhasaMjJa bhavati / zi iti napuMsake jazzasorAdezasyArthavato grahaNam / kuNDAni tiSThanti / kuNDAni pazya / dhapradezAH "dhe'kau" [146] ityevamAdayaH / suDanapaH / / 1 / 1 / 32 / / suDiti pratyAhAreNa svaujasamauTAM grahaNam / suT dhasaMjJo bhavati napuMsakaliGgAdanyasya / rAjA / rAjAnau / rAjAnaH / rAjAnam / raajaanau| "dhe'kau" [4 // 4 // 6] iti dItvam / suDiti kim ? rAzaH pazya / anapa iti kim ? sAmanI / vemanI / anapa iti paryudAsAt strIpuMsambandhinaH suTo dhasaMjJA nasake na vidhina pratiSedhaH / tatra pUrveNa jazzasorAdezasya zerdhasaMjJA bhavatyeva / nanu vyaktaM strIpuMsagrahaNameva kartavyam ? evaM tardhanapa iti nirdezAt sApekSasyApi naH savidhirbhavatIti jJApyate / tena azrAddhabhojI alavaNabhojItyevamAdayaH siddhaaH| katiH saMkhyA // 11 // 33 // katizabdaH saMkhyAsaMjJo bhavati / ktikRtvH| katidhA / katikaH / kiM parimANameSAM "kimaH" [24 / 162] "sakhyAparimANe Datizca" zi163] iti itiH| kati vArAn bhukta / katibhiH prakAraiH / katibhiH krIta iti / yathAkramaM "saMkhyAyA bhyAvRttau kRtvasa" [ / 2 / 24] "saMkhyAyA vidhArthe dhA" 106] "saMkhyAyAH ko'tizataH" 311] iti ka ityete bhavanti / nanu pradezeSu saMkhyAgrahaNenAnvarthavijJAnAt saMkhyAyate'nayeti kRtvA katizabdasyApi grahaNe siddhe kimarthamidam ? niyamArtham / aniyamiteSu katizabdasyaiva saMkhyArUpatA / tena bhUriprabhUtAdInAM nivRttiH "saMkhyAbADDo'bahugaNAt" [4 / 2 / 66] ityatra bahugaNayoH pratiSedhAdbhavati saMkhyAgrahaNam / bahukRtvaH / gaNakRtvaH / vaipulyasaGghayona saMkhyAtvam | "vatovaTa 3420] iti vacanaM jJApakaM bhavati vatvantasya saMkhyAgrahaNena grahaNam / tAvatikaH / tAvatkaH / saMkhyApradezAH "saMkhyAyAH ko'tizata:" [3 / 4 / 16] ityevamAdayaH / SNAntela // 11234 // katiH saMkhyeti vartate / SakAranakArAntA saMkhyA katizabdazca ilsaMjJau bhavataH / praNAnteti padasya saMkhyApekSaH striilinggnirdeshH| kternuvrtnsaamrthyaadilsNjnyaa| SaT / paJca / sapta / kati tiSThanti / "ubilaH" [511116] iti jasa upa / SNAnteti saMkhyAvizeSaNaM kim ? vipraSa. pAmAna iti antagrahaNaM basanirdezena saMkhyApratipattyarthamaupadezikArtha c| tena zatAnItyAdau na bhavati / ilapradezAH "ubilA" [5 / 116] ityevamAdayaH / sarvAdiH sarvanAma // 1 / 1 / 35 / / sarvAdayaH zabdAH pratyekaM sarvanAmasaMjJA bhavanti / sarve / sarvasmai / sarveSAm / striyAm-sarvasyai / vizve / vizvasmai / ubhazabdasya sarvanAmnoM bhaa[14||36] ityevamarthaH paatthH| 1. jiDA-10, s0| 2, strIpusasamba-10, s0| 3. napaH b0| 5.-yA abhyaa-muH| 5.-dis-mu0| 6.-mo bhAvatye-ba0 / -mno bhAvatye-sa0 / For Private And Personal Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 1 pA0 1 sU0 36-38 ] mahAvRttisahitam ubhAbhyAM hetubhyAm / ubhayorhe lorvasati / dvivacanaTApparazcAyam / ubhau pakSau / ubhe kule / ubhe vidye / ubhe / ubhayasmin / ubhayeSAm / jasi " prathamacarama " [1|1| 41 ] AdivikalpAt pUrvanirNayenAyameva vidhiH / ubhaye iti / DataraDatama iti tyau / katarasmai / itara anya anyatara / itarasmai / anyasmin / anyatarasmai / va ityayaM zabdo'nyavAcI / ye / leSAm / nema / nemasmin / jasi vadayamANo vikalpaH / neme / nemAH / samazabdaH sarvazabdasyArthe / same / samasmin / anyatra yathAsaMkhyaM samAH / same deze tiSThatIti bhavati / simaH / simasmai / pUrvaparAvaradakSiNottarAparAdharANi vyavasthAyAmasaMjJAyAm" "svamajJAtidhanAkhyAyAm" " " antaraM bahiryogopasaMvyAnayoH " tyad tad yad etad dam idam eka dvi / atvavidhiM prati dviparyantAstyadAdayaH / yuSmad zrasmad bhavat kim / ' tyadAdInAM yadyatparaM tattadubhayavAci / sarvanAmetyanvarthasaMjJAvijJAnAt saMjJopasarjanAnAM na bhavati / sarvo nAma kazcittasmai sarvAya dehi / zratikrAntaH sarvamatisarvastasmai atisarvAya / "pUrvapadAt khAvaga: " [5|4|87] iti NatvaM na bhavati / sarvanAmapradezAH "AmyAtsarvanAmnaH" [5|1|34] ityevamAdayaH / vA diksa ||1|1|36|| digupadiSTe se basaMjJake sarvAdIni vA sarvanAmasaMjJakAni bhavanti / "na be" [1|1|37] iti pratiSedhe prApte vacanam / dakSiNapUrvasyai / dakSiNapUrvAyai / uttarapUrvasyai / uttarapUrvAyai / dakSiNasyAzca pUrvasyAzca dizoryadantarAlamiti vigRhyaM "dizo'ntarAle" [113388] iti basaH / "sarvanAmno vRttimAtre puMvadbhAvaH " [vA0] iti pUrvapadasya puMvadbhAvaH / uttarapadasya " strIgonIMca: " [11] 8 ] iti praH / punaSTAp / pratipadoktasya diksasya grahaNAdiha nAsti vikalpaH / dakSiNaiva pUrvA zrasya mugdhasya dakSiNapUrvIya dehi / dakSiNA ca sApUrvI ca sA asminnapi vigrahe paratvAt "dizo'ntarAle " [113388 ] itIyaM prAptirna rAjJA daNDavAritaiti kartavyamevedaM sUtram / digrahaNaM kim ? "na be" iti pratiSedhaM vakSyati tasya pratiSedhasyAsya ca vikalpasya viSayajJApanArtham / sagrahaNaM kim ? sAdhikAra vihite base vikalpo yathA syAdAtidezike mA bhUt / dakSiNadakSiNasmai dehi / "zrabAdhe" [38] iti dvitvam / avadatidezazca "na be" ityatrApIdaM sagrahaNamanuvartate tenApi na pratiSedhaH / cagrahaNaM kim ? dakSiNottarapUrvANAm / dvandve vikalpo mA bhUt / nanu pratipadoktasya grahaNamatroktaM tato dvandva " [1|1|3] ityeva pratiSedhaH siddhaH / uttarArthaM tahi bagrahaNam / naye ||1|1|37|| base sarvAdIni sarvanAmasaMjJAni na bhavanti / dvayanyAya / tryanyAya | "sarvanAmasaMkhyayoH " iti vaktavyena pUrvanipAtaH saMkhyAyA evaM / priyavizvAya / priyobhayAya / idameva pratiSedhavacanaM jJApakamatra tadantavidhirastIti / tena paramasarvasmai ityatrApi sarvanAmasaMjJA / nanu sarvanAmasaMjJAyAmanvarthavijJAnAtsaMjJopasarjananivRttirukkA sarvopasarjanazca basa iti sarvanAmasaMjJAyAH prAptyabhAvAtsUtramidamanarthakam / nAnarthakametat prayojanasadbhAvAt / kaM pitA'sya grahakaM pitA'sya tvatkapitRkaH / matkapitRkaH / basAvayavasya sarvanAmasaMjJAvirahAdagmA bhUt / kutsAdyarthe ke parataH " tyadyozva" [ 5 | 1|157 ] iti khamAdezau / sa ityeva / ekaikasmin / "eko baghat" [22337] ityAtidezike base pratiSedho mA bhUt / bA'dhikAre punarbragrahaNaM basagarbhe dvandvepi nityapratiSedhArtham / vastrAntaragRhAntarA iti / 6 bhAse // 1|1|38 // bhAse sarvAdIni sarvanAmasaMjJAni na bhavanti / mAsapUrvAya / saMvatsara pUrvAya / mAsena pUrvaH / "pUrvAvarasadRza" [1|3|28 ] AdisUtreNa bhAsaH / saH iti varttamAne punaH sagrahaNaM bhAsArthe vAkye'pi tatsaMjJApratiSedhArtham / mAsena pUrvAya / mukhye ca "pUrvAvara " [1|3|28 ] ityAdi bhAse yad vAkyaM tatra pratiSedho na / "sAdhanaM kRtA bahulam " [ 113 / 26] iti bhAse / tvayakA kRtam / mayakA kRtam / anyathA tvatkena kRtaM matna kRtamityaniSTaM syAt / tvayakA mayaketi pUrvaM tvamAdezau / tataH subantAdakU / tathA hyagvidhau vakSyati / mRdaH supaH iti ca dvayamapIhAnuvarttate / zrabhidhAnatazca vyavasthA / tatra mRdaH prAk supo'gbhavati / yuSmakAbhiH / asmAbhiH / For Private And Personal Use Only 1. ekazeSavAdino hi "tyadAdInAmithaH sahokau yatparaM tacchridhyate" iti vacanena parasya pUrvArtha - bAcitAmabhyupagacchanti / paraM "tyadAnInAM yadyatparaM tattadubhayavAci" itya ekazeSama kRtvaivAyamAcArya ekazeSaprayojanaM nirvAhayati / 2. 'sarvanAma ityatra' iti zeSaH / 3. saunratvAt iti zeSaH / 4. 'pradAya' mu0 | 5. "na be" sUtrArtha mityarthaH / 6. 'evaM' mu0 / Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 10 jainendra-vyAkaraNam [ a0 1 pA0 1 sU0 31-41 thuSmAsu / asmAsu / yuvakayorAvakayoriti / kvacittu subantasyAk / tvayakA / mayakA / tvayaki / mayaki / dvandve ||1|1|39|| dvandve se sarvAdini sarvanAmasaMjJAni na bhavanti / katarakatamAya / katarakatamAt / katarakatamAnAm / jasi || 1||40|| dvandve se sarvAdayaH sarvanAmasaMjJA vA bhavanti / katarakatame / katarakatamAH / pUrveNa nityapratiSedhaH prAptaH / jasItyAdhAranirdezAjjasi kArya zIbhAvo vibhASyate / Rk tu pUrveNaiva pratiSiddhaH / yadi jasi paratastatsaMjJA vikalyeta tadA saMjJApakSe'gbhavet, katarakatamake ityaniSTaM prasajyeta / kRtsAdyarthAvivakSAyAM tu ke sati tadvyavadhAnAnna zIbhAvaH / zrataH katarakatamakA iti sidhyati / na ca ke'pi sati svArthikasya prakRtigrahaNena grahaNam / anyathA sarvAdau DataraDatamagrahaNamanarthakaM syAt, sarvanAmna eva tayorvidhAnAt / prathamacaramatayAlpArdhakatipayanemAH || 1 | 1|41 / / prathamAdayaH zabdA jasi vA sarvanAmasaMjJA bhavanti / prathame, prathamAH / carame, caramAH / taya iti tyagrahaNaM tena vacanAtsaMjJAvidhAvapi tadantavidhiH / dvAvavayavAveSAmiti dvitaye, dvitayAH / "saMkhyAyA avayave tayaTU" [ 3 | 4| 164 ] iti tayaT / ekadezavikRtasyAnanyatvAdvikalpaH dvaye, dvayAH / ubhaye / zrayamubhayazabdaH sarvAditvAnnityaM sarvanAmasaMjJaH / zralpe, alpAH / atheM, ardhAH / katipaye, katipayAH / neme, nemAH / nemazabdasya prApta 'nyeSAmaprApte vibhASA / atrApi jasaH kArya prati vikalpaH / kutsAdyarthe ke kRte tena vyavadhAnAtpakSe'pi sarvanAmasaMjJA na bhavati / tena prathamakA ityAdi siddham / pUrvAdayo nava ||1|1|22|| pUrvAdayo nava sarvAdau vyavasthitA jasi vA sarvanAmasaMjJA bhavanti / tathA hi"pUrvaparAvaradakSiNottarAparAdharANi vyavasthAyAmasaMjJAyAm" "svamajJAtidhanAkhyAyAm" "zrantaraM bahiryogopasaMvyAnayoH" iti / pUrve, pUrvAH / pare, parAH / vare, zravarAH / dakSiNe, dakSiNAH / uttare, uttarAH / apare, parAH / adhare, adharAH / vyavasthAyAmiti kim ? dakSiNA ime gAthakAH / aparA vAdinaH / nAtra digdezakAla - kRto'vadhiniyamo vyavasthA pratIyate; kiM tarhi ? prAvINyamanyArthatA ca / zrasaMjJAyAmiti kim / uttarA kuravaH / vyavasthAyAmapIyaM saMjJA / teSAM stre ziSyAH svAH / yadA jJAtidhanayoH saMjJArUpeNa vartate svazabdastadA nAsti sarvanAmasaMjJA / ulmukAnIva svA dahanti / vidyamAnA api svA na dIyante / antare grahAH / zrantarA grahAH / nagarabAhyA ityarthaH / purIti vakravyam [ vA0] / antarAyAH pura zrAgatAH / bAhyAyA ityrthH| antare zAykAH / zrantarAH zATakAH / upasaMvyAnamityuttarIyavastrasya saMjJA / bahiryogopasaMvyAnayoriti kim ? hameM grAmANAmantarAH / zrayamana - yorantare sthitaH / jasi kArya vibhASyate; aktu bhavatyeva pratipedhAbhAvAt / pUrvake, pUrvakAH / ityevamAdi jJayam / GiGasyorataH | 1|1|23|| pUrvAdayo nava veti cAnuvartate / akArAntAni nava pUrvAdIni GiGasyorvA sarvanAmasaMjJAni bhavanti / pUrvasmin pUrve / pUrvasmAt pUrvAt / parasmin pare / parasmAt parAt / ityAdi yojyam | GiGasyAzrayaM kAryaM vibhASyate; aktu bhavatyeva / zrata iti kim ? pUrvasyAm / pUrvasyAH / 1 tIyasya Giti || 11 |44 || tIyatyAntasya Giti vA sarvanAmasaMjJA bhavati / dvitIyasmai, dvitIyAya / tRtIyasyAH, tRtIyAyA / iha mukhAdAgataH pAzarvAdAgataH " mukhapArzvatasorIyaH " [ 332 | 115 ga0 ] itIyaH | mukhatIyaH / pArzvatIyaH / parvate jAtaH parvatIya iti / zramISA lAkSaNikatvAdagrahaNAm / GitIti kim ? dvitIyAyAm / Giti kArya vikalpyate; aktu na bhavatyeva / kutsAyarthe ke kRte dvitIyakAya / igyaNo jiH ||1|1|15|| ik yo yaNaH sthAne bhRto bhAvI vA sa jisaMzo bhavati / ik yaNa: thAne bhAvivenAsatvAt kathaM jisaMjJa iti cet; saMzino bhAvitvAtsaMjJApi bhAvinI / yathA'sya sUtrasya zATakaM vayeti bhaavii| yathA "Sa e Syasya putrapatyoji : " [ 4| 3 |8 ] "vasorji:' [ 4|4|118 ] iti / kArISagandhIputraH / For Private And Personal Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zra0 pA0 1 sU0 46-48] mahAvRttisahitam viduSaH pazya / zAstrAntareNa bhUto yaNaH sthAne i sa jisaMjJo yathA "jeH" [4 / 3 / 15] iti parapUrvatvam , jeriti dItvam / hUtaH / gRhItaH / yadi yaNaH sthAne ik bhAvyamAno jisaMjJa ihApi syAt , aduhitarAm / akSAbhyAm / anavA / duha prAtmakarmaNi lng| "snozca jizca' [2 / 1156] iti jiyakoH pratiSedhaH / zapa tasyApa / atra lasya sthAne iT vakArasya sthAne udUThA? tatazca "ja" ||315] iti parapavatvaM hala" [ 2] iti dItvaM ca prasajyeta / nAyaM doSaH, bhAvinyA saMjJayA vidhIyamAnasyeko jitvaat| "kAryakAlaM saMjJAparibhASama" iti / jipradezAha " byasya putrapatyorjiH" [36] ityevamAdayaH tA sthAne // 46 // yeyamanusUtramuccAritA tA sA sthAna eva jJAtavyA / bahvo hi taarthaaH| svasvAmisaMbandhasamIpasamUhavikArAvayavasthAnAdayaH / teSu prApteSu niyamaH kriyata-anyArthasaMpratyayo mA bhUditi / nityazabdArthasaMbandhavivakSAyAM sthAnazabdaH prsnggvaacii| prasaGgazca prAptAhavaM svArthapratyAyakAvasaro vaa| yathA garo sthAne ziSya upacaryate iti guroH pasaGga iti gabhyate / evamasteH sthAne prasaGga bhuuH| bhavitA / bhavitama / bhavitavyam / brajaH prasaGga vacirbhavati / vaktA / vaktam / vaktavyam / anityazabdArthasambandhavivakSAyAmapakavAcI sthAnazabdaH / yathA goH sthAne azvaM bannAti / evamasteH sthAne'pakarSe bhUrbhavati / asteranantaramaste samIpa ityevamAdayo nivartitA bhavanti / yatra tAnirdeze sambandhavizeSo na nirmAtastatrayaM paribhASopatiSThate / zAsa ityevamAdiSu tu zAso ya u tasyetyavayavayogo nijJAta iti neyaM vyApriyate / sthAne'ntaratamaH // 11 // 47 // antaraH pratyAsannaH / sthAne prApyamANAnAmantaratama evAdezo bhavati / zrAntayaM ca zabdasya sthAnArthaguNapramANataH / sthAnataH-lokAgram / "sve'ko dI:"[ 88 ] iti kaNThaya evAkAro dIrbhavati / arthataH-vataNDasyApatyaM strI 'vataNDAt"[3/1167] iti yam / tasya "striyAmu" [3 / 198] ityup / vataNDI cAsau yuvatizca vAtaNDyayuvatiH / "poTAyuvatistoka'' [ // 3 / 60] Adi sUtreNa yasaMjJaH saH, "stryuktapuMska" [3/146] zrAdinA puMvadbhAvaH prAto "jAtizca" [4 / 3 / 153] iti pratiSiddhaH "puMvadyajAtIyadezIye" [4/3/154] iti / arthato vAtaNDyazabdo bhavati / guNataHpAkaH / tyAgaH / alpaprANasya ghoSavatastAdRza eva / pramANataH-abhuSmai / amUbhyAm / prasya praH / dIsaMjJakasya dIH / sthAna iti vartamAne punaH sthAnagrahaNaM yatrAnekamAntarya sambhavati tatra sthAnata eva bhavatIti / cetA / stotaa| pramANato'kAraH prApta. sthAnato'ntaratamAvekAraukArau ca / tatra punaH sthAnagrahaNAtsthAnakRtamevAntarya balIya ityekAraukArau bhavataH / tamagrahaNaM kim ? vAgdhasati / hakArasya pUrvasvatve soSmasassoSmA dvitIyaH prApto nAdavato nAdavAMstRtIyaH / tamagrahaNAdyaH soSmA nAdavAMzca sa caturtho bhavati / ranto'NuH // 14 // uH sthAne'Na prasajyamAna eva ranto bhavati / lakSaNAntareNa vidhIyamAna evANa vidhAnabalena tatsahAyaka pratipadyamAnena ranto bhAvyata ityrthH| akartarIti nirdezAtsarvAdezo na bhavati / kartA / kirati / girati / dvaimAturaH / bhrtH| shaatmaaturH| dvayormAtrorapatyaM [ zatamAturapatyam ] 'tasyApatyam' [3 / 1 / 77] ityaNi parato "mAturulsaMkhyA'sambhadrAdeH' [3|11304ityukaaraadeshH / uriti kim ? geyam / panthAH / aNiti kim ? mAtApitarau / saudhaatkiH| aAnaGgakaGau saMghAtAvetau / nANau / maharSirityatra dvayoH sthAne epa kathaM rantaH ? yo hi dvayostAnirdiSTayoH sthAne bhavati so'nyatareNApi vyapadizyate / narasya putraH / nAyAH putraH / RkAralakArayoH svasaMjJoktA / tena tvlkaarH| kathaM lantatvam ? ranta iti laNo lakArAkAreNa prazleSanirdezAt pratyAhAragrahaNam / tenaadossH| 1. sthAne igbhUto ji-mu0| 2. pratyAyanAvasaro vA a0s0| 3. ustasya mu0| 4. "ranto'NuH" sUtrArambhasAmaya netyarthaH / 5. aneneti shessH| 6.-patyaM zatamAtRNAmapatyaM tasyA, a0, ba0, s.| For Private And Personal Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra vyAkaraNam - [a0 1 pA0 1 suu0|46-56 ante'laH // 11 // 46 // tAnirdiSTasya ya ucyate vidhiH so'nte vartamAnasyAlaH sthAne bhavati / "tA sthAne" iti tAsthAne nirmAtasyAnenAnte upasaMhAraH kriyate / TitkinmitastvavayavasambandhatAnirdiSTasya vidhIyamAnA antasya na bhavanti / "id goNyA:" [ 1 / 1 / 10] paJcagoNiH / dazagoNiH / antyasyed bhavati / nanu "pusIdo'" [5111166 ] iti vartamAne "hali kham" [1 / 171] itIdrUpasya yo'ntyastasya prApnoti / "nAnarthaka'nte'lo vidhiH" iti na bhavati / "tA sthAne"ityasya yogasya ki prayojanam ? yastAnirdiSTastasya sthAne zrAdezo yathA syAdadhikasya mA bhUt / "pAdaH pat' [4 / 4 / 116] iti / dvipadaH pazya / pAdantasya na bhavati / jit // 21 // 50 // GitaH sarve'nekAlaH / Didya Adezo'nekAla so'nte'laH sthAne bhavati / vakSyati "yuSmadasmado'kaGa khan' [3121121] yoSmAkINaH / shraasmaakiinH| dakArasyAkaG / akArocAraNasAmarthyAtpararUpAbhAvaH / "sire satyArambho niyamAya" GidevAnekAlantyasya sthaane| ato'nyaH sarvasya / "astiovacI' [1 // 4 // 124 ] ityevamAdayaH sarvA deshaaH| parasyAdeH / / 1 / 1151 // parasya kArya ziSyamANamAderalaH sthAne veditavyam / kva ca parasya kAryam / yatra kAnirdezena "IpketyavyavAye pUrvaparayoH [ 111160 ] iti parasya tApaklUptiH / "IdAsaH''[21142] zrAsIno bhuGkte / dvayanagarIdapaH'' [ 4 / 3 / 202 ] dvIpaH / antarIpaH / samIpaH / zitsarvasya // 11 // 52 // zidAdezaH sarvasya sthAne veditavyaH / "jazzaso: ziH" [1 / 1 / 17] dhanAni tiSThanti / vanAni pazya / idameva jJApakamanubandhakRtamanekAltvaM na bhavatIti / tena "diva ut" [43108] ityevamAdiSu sarvAdezo na bhavati / Na al Naliti prazleSanirdezAraNalAdayaH sarvAdezAH / "aSTAbhya auz' 18] iti // parasyAdeH" itImaM bAdhitvA zittvena paratvAdvA sarvA dezaH / TidAdiH // 1 / 1 / 53 TidyaH sa tAnirdiSTasyAdirbhavati / "balAdyagasyeT [11184] lavitA / lavitum / lavitavyam / "tA sthAne" ityasyAyamapavAdaH / "careSTaH" [212 / 21] ityevamAdau tAnirdezAbhAvAnAdau vidhiH / athavA "madhya 'pavAdAH pUrvAnvidhIn bAdhante'' iti "tA sthAne" ityasyaiva bAdho na tu tyaparatvasya / kidantaH // 2 // 1 // 54 kidyaH sa tAnirdiSTasyAnto bhavati / muNDo bhISayate / jaTilo bhISayate / bhiyo Nic hetubhayArthe / "ItaH pugnityam' [4 / 3 / 46] iti Suk / "Ne smeheM tubhaya" [12 / 64] iti daH / pUrvoktaparihArAT "AtaH kaH" [22213] ityevamAdiSu nAtiprasaGgaH / paro'co mit // 11 // 55 anta iti vartate / arthvshaadvibhktiprinnaamH| midyaH sa tAnirdiSTasyAntyAdacaH paro bhavati / antagrahaNAnuvRttehalantasyApi bhavati / anyathA aca iti vizeSaNam tena tadantavidhiH svayameva labhyeteti vakSyati / "ididdhonu m" [5 / 137 ] nnditaa| nanditum / nanditavyam / vyapadezivadbhAvAdatrAntyatvam / "rudhitudAdibhyo znamzau" [211173] ruNaddhi / bhinatti / "tA sthAne' [1 / 1 / 46] "ty:"[2|111] "paraH"[ 22] ityanayorayamapavAdaH / "madhya 'pavAdAH pUrvAn vidhIn bAdhante' ityanityA paribhASA "tRNaha" [5 / 2 / 60] iti nirdezAt / / sthAnIvAdazo'nalvidhau // 1 // 2 // 56 // sthAnaM prasaGgo'syAstIti sthAnIva bhavatyAdezaH / sthAnyAzrayeSa kAryeSvanalAzrayeSu sthAnyAdezayo nAkhAt sthAnikAryamAdeze na prApnotItyatidizyate / dhugukRtahat summiGapadagAdezAH prAyaH prayojayanti / ghorAdezo dhuriva bhavati / aste bhAve dhorvihitAstavyAdayaH siddhaaH| bhavitavyam / bhavitta / gorAdezo guriva bhavati / trayANAm | "go:' [4|41] "nAmi" [143] iti dItvaM siddham / kRdAdezaH kRdiva / prakRtya / prahRtya / pyAdeze kRte piti tuksiddhaH / hRdAdezo hRdiv| ardIvyati AkSikaH / 1. nAnubandheti paribhASA ettsaamrthyaanisspnnaa| 2. "vAdhA" a0, ba0, sa0 / 3. taanirdeshaabhaassaadityrthH| For Private And Personal Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ma. pA0 1 sU0 57-58] mahAvRttisahitam zAlAkikA "prAgyATThaN" [ 3 / 3 / 126 ] ikAdeze kRte "kRddhRtsAH" [16] iti mRtsaMjJA siddhaa| subAdezaH subiva / vRkSAya / GAdeze'pi "supi" [ 17] iti dItvaM siddham / miGAdezo miDiva / babhUvatuH / babhUvuH / atusyusi ca kRte "summiGantaM padam" [ 1 / 2 / 103 ] iti padasaMjJAyAM padasyeti ritvaM siddhama / padAdezaH padamiva bhavati / grAmo vaH svam / grAmo naH svam / vasnasoH kRtayoH padasyeti ritvaM siddham / gAdezo ga iva / acinutam / DilAdepratiSedhaH / iveti kim ? sthAnI Adezasya saMjJati mA vijJAyi / atra ko doSaH? "zrAGA yamahamaH [1 / 2 / 23 ] hAta vadhareva dAvAdhaH syAddhantastvAzrayasya na syA ivagrahaNAdabhayatra bhavati / aAhata / zrAvadhiSTa / aAdezagrahaNaM kim ? vikAramAtre'pi yathA syaat| pacata / pacantu / miGantaM padaM siddham / analvidhAviti kim ? dyauH| panthAH / syH| pathityadAdezA na sthAnivada bhavanti / sthAnivadbhAve "halyApaH" [ 4 / 3 / 56] iti soH khaM prasajyeta / alaH paro vidhirayaM prAptaH / ka iSTa ityatrekArasya sthAnivadbhAve hazi rerutvaM prasajyeta / ali vidhirayam / pradIvyeti kvAtyasya sthAnivadAve "valAdyagasyeda" [1984 ] prasajyeta / alaH sthAne vidhirayam / alAzrayo vidhiH albidhiH| zAkapArthivAdivanmayUravyaMsakAditvAtsaH / .' pare'caH pUrvavidhau // 1 // 1157 // zrAdezaH sthAnIveti vartate / ajAdezaH paranimittakaH pUrvavidhau kartavye sthAnIva bhavati / paTumAcaSTe paTayati / Ninimittasya sthAnivadbhAvAt "uDo'taH" [sazakSA ityaimna bhavati / avadhIt / zraganimittasyAtaH khasya sthAnivadbhAvAt "ato'nAdeH" [za193] iti halantalakSaNa aivikalpo na bhavati / pUrveNa "anasvidhI" [1 / 1 / 16] iti prativedha ukta'lvidhyarthamidam / pare iti kima ? vaiyAghrapadyaH / pAdasya khamajAdezaH paranimitto na bhavatIti padbhAve sthAnIva na bhavati / yatiJjayAra sya yuvajAniH / jAyAyA nikana paranimittaka iti "vali vyoH kham" [ 431551na pratibadhnAti / aca iti kim 1 pragatya / pye parato Gasya khaM paranimice prasya tuki kartavye sthAnIva na bhavati / parvavidhAviti kim ? naidheyaH / nidherapatyaM "iyacaH' [3 / 1 / 110] "ito'nijaH'' [3 / 11111] iti DhaNi paravidhau kartavye zrAvasya na sthAnivadbhAvaH / anyathA tryaco DhaN na syAt / he gauH / paravidhau sukhe kartavye aipo na sthAnivadbhAvaH / aco'nAdiSTAt pUrvavidhau sthAnivadbhAvaH / iha mA bhUt / acIkarat / ajIharat / atra hi "No kcyung:"sh2|115] iti prAdeze kRte dvitve ca prAdezasya sthAnivabhAvAt "chau kacyanakkhe sanavata" [21110] iti sanvadbhAvo na prApnoti / aAdiSTAdeSo'caH pUrva iti sthAnivadbhAvAdbhavati / vAyvoradhva orityatra yakhavidhi prati sthAnivadbhAvapratiSedhAt "vali vyoH kham' [ 3 / 55 ] iti yakhaM prApnoti / kartavyo'tra ytnH| 5) na padAntadvitvavareyakhasvAnusvAradIcarvidhau // 111158 // padAntAdividhidhvajAdezaH sthAnIva na bhavati / pUrveNa prAptasya sthAnivadbhAvasya pratiSedho'yam / padAntavidhau---kau stH| kAni santi / ataH khaM viGanimittamAvAdeze yaNAdeze ca kartavye sthAnIva na bhavati / atha nAtra niyamaH pUrvavidheH / staH ko, santi kAni ityapi prayogAt / AdiSThAcAcaH pUrvamaukArAdi / idaM ta[dAharaNam---abhiSanti / niSanti / dvitvavidhau-dadhyatra / madhvatra / yaNAdezasya sthAnivadbhAvapratiSedhAt "anaci" [14 / 127 ] iti dhakArasya ditvaM siddhama | "asidadhaM bahiraMgamantaraMge' iti sphAntasya khaM na bhavati / vrvidhii-----yaayaavrH| yAteryaDantAta "yo yng:"[2|155] iti vare kRte'taH khasyAganimittasya sthAnivadabhAvapratiSedhAdyakheca kate: rasya sthAnivadbhAvAt "iTi cAlkham" [4 / 4 / 63 ] ityAtvaM na bhavati / Ividhau-Amalakam / paJcadAkSiH / 1. padatvAt "sasajuSo riH' iti ritvaM siddhmityrthH| 2. byAvasyeva pAdAvasyeti base "khampAdasyAhastyAdeH' ityataH khe tato'patyArthe "gargAdeyaM'' iti yaji "pAdaH pat" iti padAdeze aici raiyAghra padya iti / 3. "dIdhe thalope ca lopAjAdeza eva na sthAnivat' ityevaMrUpo yatnaH / For Private And Personal Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [a0 1 pA0 1 sU0 59-61 zrAmalakyA avayavaH phalaM "nityaM duzarAdeH [3 / 3 / 101] iti mayaTa / tasya "uphphale" [3 / 3 / 123] ityup / "hRdupyup' [1 // 16] iti strItyasyop paranimittakastasya sthAnivadbhAvapratiSedhAt "yasya GayA~ ca" [4 / 4 / 136] ityakhaM na bhavati / paJcabhirdAdIbhiH krItaH "rAdubakhau" [3 / 4 / 26] iti ThaNa upi striitysyop| tasya sthAnivadbhAvaprati dhAdikArasya khaM na bhavati / yakhavidhI-karA itiH / karAiyate: "kticaktI kho" [2 / 3 / 150 ] iti tici kRte'taH khalyAganimittasya sthAnivadbhAvapratiSedhAt "vali vyoH kham" [ 43115] iti yakhaM bhavati / ubAdezaM prati sthAnivadbhAvaH syAditi ceda bhavatu / cchavoH zUDa bhaviSyati / tataH sve'ko dItvam / yo'nAdiSTApUrva iti nyAyAtpunarubAdezo na bhavati / svavidhau-ziNTi / piriDha / znasa khasya sthAnivadbhAvaprati dhAdatrAnusvArasya parasvatvaM bhavati / anAdiSTAdacaH pUrvasthAnI nakArastasyaivAyaM vidhiH / anusvAravidhau-ziSanti / piMpanti / "nazcApadAntasya jhali" [ 5/4/8 ] ityanusvAre kartavye nakAraH "znasaH khm''[4|4|101]itynaadissttaadcH pUrva ityakhaM na sthAnivadbhavati / dIvidhau pratidInaH / pratidInA / anaH khasya paranimittasya sthAniSadbhAvapratiSedhAt "halyabhakuchuraH" [5/3186] ityanuvRttau "uGi" [5 / 3 / 87] iti dIla siddham / vakAro halparo'smAdeva vacanAt / carvidhau --jakSatuH / jakSuH / "gamahanajanakhanabaso'naGi jiGati' [-14/63] inyuGaH khaM dhakArasya cakhe kartavye sthAnIva na bhavati / giryoriti prakRtipUrvavenAntaraGge doce kartavye ynnaadesho'siddhH|| 2 dvitve'ci // 11 // 56 // napadAntadvittyato dvikhagrahaNamanuvartate / ta kaaryvishessnnm| dvitvanimitte'cyajAdezo dvile kartavye sthAnIya bhavati / ruupaatidesho'ym| zrAduNikhAntaHsthAyAdyAdezAH pryojnm| zrAkham-papatuH / ppuH| "iTi cAtkham" [4/4/631 ityAtvasya sthAnivadrAvAdekAco liTi dvitvaM siddham / uGaH kham-jagmatuH / jgmuH| "gamahanajanakhanaghaso'naGi" [4|4|13] ityuGaH khasya sthAnivadbhAvAda dvitvaM bhavati / Nikham-ATiTat / luGi kaci Nikhe ca kRte Nikhasya sthAnivadbhAvAdaca iti dvitIyaspaikAco dvitva bhavati / antaHsthAdezaH--cakratuH / cakraH / yaNAdezasya sthAnivadbhAvAdekAco dvikha bhavati / ayAdyAdezAH--ahaM ninaya ninAya / ahaM lulava lulAva / ayAdyAdezAnAM sthAnivadbhAbAdasya gali nene, lolau iti dvitva bhavati / dvilanimitta iti kim ? duyaSati / UThi yaNAdezo dhorna tU dvivanimittamiti sthAnivadbhAvo na bhavati / acIti kim ? jenIyate / dedhamIyate / yaGi dvilanimitta prAdhmorIkArAdezaH sthAnIva na bhavati / dvive kartavya iti kima ra janle / mamle | dhorAkArasyAvasthAnaM na bhavati / "IketyavyavAya pUrvaparayoH // 1 // 9 // 60 // Ibiti yatra nirdizyate tatra pUrvasyAvyavahitasya kArya bhavati / keti yatra nirdizyate tatra parasyAvyavahitasya kArya bhavati / tApraktRtirbhavatItyarthaH / itikaraNo'rtha shaarthH| Ipketi ime saMjJe dvayorvibhaktyoH pratyAyike prasiddha / tAbhyAmitizabdaH paraH prayujyamAno vibhaktipratipAdyo yo'rthastaM pratyAyayati / IboM yatra nirdizyate, kArtho yatra nirdizyata ityarthaH / IbarthanirdezaH "acIko yaNa" [43165] dadhyudakam / madhviyat / avyavAya iti kim ? dharmavidatra / kArthanirdeza:atyAt / dadati / dadhati / avyavAya iti kim ? cikIrSanti / zapA vyavAyAjjheradAdezo na bhavati / nAzaHkhama // 11 // 61 // nAzo'nupalabdhirabhAvo'prayoga ityanarthAntaram / etaiH zabdaiH pratipAdyamAnasyArthasya khamityeSA saMjJA bhavati / itikaraNo'nuvartate / tena nAzArthasya saMjJeyaM labhyate / sthAnigrahaNAM cAnuvartate / prasaGgavAMzca sthAnI / tena prasaktasya nAzaH khasaMjJo bhavati / bhAvino nAzasya saMzitvaM saMjJApi bhAvinIti netretraashrydossH| vakSyati"vali vyoH kham // 4 // 355] daaserH| kaanner| "kSudrAbhyo vA"[3111120] iti dUNa, / "iTi cAtkham"[4|4|13]yikham / jahyAt / khapradezAH "vali vyoH kham"4355] ityevmaadyH| 1. khabhityakhaM na a0, s0| 2. pratidInA a0, sa0 / 3. pratidane a0, s0| 4. prakRteH "giri" ityasya pUrvabhAgasya "gira'' ityasyApekSavenetyarthaH / 5. -vAdekAco dvi-pa0 / 6. aayaadyaade-s| For Private And Personal Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 1 pA0 1 sU0 62-67 ] mahAvRttisahitam 15 1 ubujus // 1|1|62 // tasyaiva nAzastra up uc us ityetAH saMjJA bhavanti / saMjJAsaMkaraprasaGga iti cet up uc us saMjJAbhirbhAvitasya nAzasya etAH pRthak saMjJAstenAdoSaH / "nomatA go: " [ 1/1/34 ] iti pratiSedho jJApakaH khasaMjJAyA zratra samAvezo bhavati / tataH paJca sapteti tyAzrayaM padatvaM siddham / "ksasyAci kham " [ 5261 ] iti vartamAne "vo duhadiha" [ 5/2/70 ] zrAdisUtra ubvacanaM jJApakamubujusaH sarvasya sthAne bhavanti nAntasya / etA api bhAvinyaH saMjJAH / udAharaNam - paJcazaSkulam / paJcabhiH zaSkulIbhiH krItam / "dubakhau " [ 3 / 26 ] ityAhasya ThaNa up / tato " hRdupyup" [ 1|1|8 ] iti strIsyasyopU / juhoti / bibheti / "uj juhotyAdibhyaH " [ 1|4 | 145 ] iti zapa uc / tata uci dvitvam / paJcAlAnAM nivAso janapada ityAgatasyANaH "janapade us" [ 312161] ityus / tato "yukta dukhi liGgasaMkhye" [ 1/168 ] iti liGgasaMkhyAtidezaH / ubujubhUpradezAH "hRduSyup" [ 1|1| ] ityevamAdayaH / tyakhetyAzrayam ||1|1|63 // tyasya khe kRte'pi tyAzrayaM kArya bhavati / sumiG kvipyaG zikhAni prAyaH prayojayanti / supaH kham-dharmavit / soH khe'pi padasaMjJA bhavati / miGaH khm-adhok| "halDacApaH " [ 4/3/56 ] iti tapaH khe'pi padasaMjJAyAmenghatyabhaSTvajazvacartvAni bhavanti / kipaH kham agnicit / vipo nAze'pi tukU / yaH kham pApacIti / yaGo nAze'pi dvitvAdikArya bhavati / khim -- kAryate / hAryate / rorabhAve'yaibhavati / prathamaM tyagrahaNaM kim ? AdhnIta / AG pUrvAddhantervidhyAdiliG / "zrAGo yamahanaH " [ 2 ] iti daH / " liGo'nantyasakham " [ 2|1|138 ] iti sIyuDekadezasya sakArasya khe'pi tyAzrayaM kArya likGiti Dasya khaM na bhavati / dvitIyaM tyagrahaNaM kim ? varNAzrayaM mA bhUt / gave hitam gohitam / tyakhe satyapi cIti varNAzrayA avAdayo na bhavanti / nomatA goH ||1|1|64 // umatA vacanena nAzite tye yo gustasya tyAzrayaM na bhavati / mRSTaH / juhuvaH / zabAzrayAvaivepau na bhavataH / gargA iti bahutvavivakSAyAM yaJiJorupi kRte tadAzraya zrAderainna bhavati / goriti kim 1 pAkti / jarIgRhIti / dvitvaM Jizca bhavataH / nomateti yogavibhAgaH / tena goranyatrApi kvaci - cyAzrayaM na bhavati / paramavAcaH / paramavAcA | antarvartinI vibhaktimAzritya padatvAtkutvaM prAptaM nomateti pratiSidhyate / antyAdyaSTiH || 1 |1| 65 // zraca iti jAtinirdezaH / nirdhAraNe ca tA / samAnajAtIyasyaivaM loke nirdhAraNaM prasiddhamiti dvitIyamajgrahaNaM labhyate / zracAM yo'ntyo'c tadAdi zabdarUpaM TisaMjJa bhavati / dharmavidatra icchandaH / jJAnabhudatra ucchandaH / zrAtAm zrAthAmityatra ucchabdaH / pacete / pacethe "TiddaTa re" [ 2/4/65 ] iti Teretvam / grahaM pace iti vyapadezivadbhAvAttadAditvam / TipradezAH "TidvaTa" [2|4| 65 ] ityevamAdayaH / upAntyAluG ||1|1|66 // alAmantyasya samIpo'lU usaMjJo bhavati / antyagrahaNAdalAM samudAyo labhyate / zrasamudAyApekSayA hyantyo'lU bhavati na kevalaH / pac ityakAraH / bhid itIkAraH / pAcakaH / bhedakaH / upAntya iti kim ? vyavahitasyAntyasya ca mA bhUt / aliti kim ? samudAyasya mA bhUt / uGa pradezAH "uGosa: " ' [ 5|214 ] "bhyuGa: " [ 5283 ] ityevamAdayaH / yenAli vidhistadantAdyoH || 1 | 1267 // yena zabdena yo vidhirvidhIyate sa tadantasya bhavati / yo vidhiH sa tadAdau bhavati / "yo'co'rAsuyuva:" [ 2184 ] ityaco yavidhirvidhIyata ityajantA - dbhavati / ceyam / jeyam / kevalAdvyapadezivadbhAvena / eyam / zradhyeyam / "AtaH kaH " [ 21213 ] ityaakaaraantaatkH| godH| kambaladaH / "satya-vidhau na tadantavidhiH " [vA0] / savidhau - kathaM paramazrita iti Ipso na bhavati / yavidhau - sUtranaDasyApatyaM sautranADi: / "naDAdeH phaN" [ 3188 ] iti phaN na bhavati / "ugitkArya' varNakArye ca tadantAdapi bhavatIti vaktavyam" [vA0] bhavatI / atibhavatI' / dAkSiH / naitadvaktavyam / 1 1. kArya tada- a0, ba0, sa0 / 2. vatI / naita-0, ba0, sa0 / For Private And Personal Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [a0 1 pA0 1 sU0 68-72 supA zritAdayo vizeSyante na tu zritAdibhiH kiJcidvizeSaNena ca tadantavidhiH / mRdA naDAdayo vizeSyante na naDAdibhirmadaH / ugitA ca varNena mRd vizeSyate / alIti varNanirdezaH / ali yo vidhiH sa tadAdau bhavati / "znudhubhruvAM svoracIyuvau' [41472] cikSiyatuH / cikssiyuH| vyapadezivadbhAvena kevale'pi tadAdilam / cikSiye / yeneti karaNe bhA / vidhizabdaH karmasAdhanaH / avAdyaibduH // 1 / 1 / 68 / / akSviti jAtinirdezo nirdhAraNe cep / akSu zrAdibhUto'c aip yasya samudAyasya sa dusaMjJo bhavati / aitikAyanasya ziSya aitikAyanIyaH "dozchaH'' [3 / 2 / 60] iti chaH / AmbaSThasyApatyamAmbaSThyaH "dvitkurunAdyajAdakozalAijyaH" [3 / 1 / 153] iti vyH| dughaNA asmindeze santi "vunchaNakaThela" [3 / 2 / 6.] AdisUtre arIhaNAditvAd vuJ / draughaNake jAto draughaNakIyaH "doH kakhola" [21117] iti chaH / adivati kim ? halAvivakSArtham / zropagavIyaH / kaapttviiyH| jAtyapekSayA bahutvaM kim ? dUdhaca ekAcazca dusaMjJA yathA syAt / mAlAmayam / vAGamayam / Adiriti kim ? sabhAsannayane jAtaH saabhaasnnynH| chaH prasajyeta / aibiti kim ? dattasyAyaM dAttaH / dupradezAH "dozchaH"[ 310] ityevamAdayaH / tyadAdi / shsh6|| tyadAdIni zabdarUpANi dusaMjJAni bhavanti / avAdiriti nehAbhisaMbadhyate / yadyabhisaMbadhyeta tadopasarjanatve satyapi vacanAttadAdeva dusaMjJA syAnna kevalAnAmiti / tydiiyH| tadIyaH / tavApatyaM khaadaayniH| mAdAyaniH / "vA vRddhAd do:" [3 / 1 / 144 ] iti phiJ / tyadAdiH sarvAderantargaNa zrA prismaaptH| eG prAgdeze / / 1 / 1170 / / akSvAderiti vartate / eGa, yasyAcAmAdistad dusaMjJa bhavati prAcI dezA' bhidhAne / eNIpacane jAta eNIpacanIyaH / evaM goniiyH| bhojkttiiyH| eGiti kim ? AhicchatraH / kAnyakubjaH / prAggrahaNa kim ? devadatto nAma vAhIkeSu grAmastatra bhavo devadattaH / deza iti kim ? gomatI nAma nadI tasyAM bhavo gaumataH / "yA nAmnaH" [11] iti yadA dusaMjJA nAsti tadedamuktam / "bhinnaliGgo nadIdezo'grAmo'puram' [ 11483 ] iti jJApakAnnadI dezagrahaNena na gRhyate / zarAvatI nAma nadI tasyAH pUrvo dezaH prAgdezaH / uttarastUdIcAM deshH| yA naamnH|| // 171 // puruSairvyavahArAya saGketitaH zabdaH saMjJA nAma / nAmadheyasya vA dusaMjJA bhavati / padmanandIyam / pAdmanandinam / devadattIyam / devadattam / nAmna iti kim ? devadatta iti yaH kriyAnimittako devadattazabdastasya kAzyAdiSu pAThAhAveva bhavataH / veti vyavasthitavibhASA / tena ghRtapradhAno rodiH dhRtraudiH| saMjJeyam / tasya ziSyA ghRtaraudIyAH / evmodnpaanniiyaaH| vRddhaambhiiyaaH| vRddhakAzyapIyAH / nityaM dusaMjJA / "jihvAkAtyaharitakAtyayo bhavatyeva' [ vA. ] jaihvaakaataaH| hAritakAtAH / aNudit svasyAtmanA'bhAvyo'taparaH // 1 / 1 / 72 // aNa, udicca gRhyamANaH svasya grAhako bhavati zrAtmanA saha bhAvyamAnaM taparaM ca varjayitvA / idamaNagrahaNaM pareNa NakAreNa / "RtaH raphAderep' [221122] iti taparanirdezAjJAyate / "yasya kathA ca" [ 4 / 4 / 136 ] dAkSiH / cauliH / daityaH / kaumAraH / "asya vau' [ / 141] zuklIbhavati / mAlIbhavati / udit-"stoH ca nA :" [14116] " nA TuH" [14 / 120 ] / abhAvya iti kim ? bhAvyante utpAdyante tyAdezaTikinmitaste svasya grAhakA na bhavanti / "astyAt" [ 22384 ] "tyadAderaH" [ 21161 ] ttit-lvitaa| kit-babhUva / mit / "sRjizoram" 3 / 11 / atapara iti kima ? bhiso'ta aisa" [ 1 / vanaiH / khaTavA bhirityatra na bhavati / takAra idyasya so'yaM tiditi siddha paragrahaNamubhayArtham / taH paro'smAttaparastAdapi parasta 1. itikasyApatyaM pumAn aitikAyanaH / naDAdeH phaNiti phaN / 3. praznAderityarthaH / 4. vRddhAntIyAH ba0, s0| For Private And Personal Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 1 pa 0 1 sU073-76] mahAvRttisahitam paraH / idameva jJApakaM savidhau keti yogavibhAgo'sti / " Adegep" / [ 111115 ] "zradehep" [ 1 / 1 / 16] taparatvAdaijeGAdiSu trimAtracaturmAtrANAM nivRttiH / " bhAvyo'taparaH" iti pRthagbhAvAnnazuccAraNaM kim ? kvacidbhAvyo'pi svaM gRhNAtIti jJApanArtham / amUbhyAm / saMjJAsUtramidaM na paribhASA / sAhi niyamArthA bhavati / na cAditAM svasyAsvasya ca grahaNaM prAptaM yena svasyaiveti niyamaH syAt / 17 antyetAdiH // 1|1/73 // antyenetsaMjJakena gRhyamANa AdistanmadhyapatitAnAM grAhako bhavatyAtmanA saha / zrAdyantau sambandhizabdau / zrataH sAmarthyAdAdyantavyatirekeNa tanmadhyapAti vastu pratyekaM saMjJitvenAkSiptam / a i u ityeteSAM pratyekamariNati saMjJA / evamakU ac zraT ityevamAdayaH / zrantyeneti kim ? suDityatra prAdinA TAityetasya TakAreNa grahaNaM mA bhUt / antyenetIdameva jJApakaM sahArthe gamyamAne'pi bhA bhavati / asaMkhyaM jhaH ||1|1|74 // saMkhyA ekatvAdikA sA yasya na vidyate tadasaMkhyaM jhisaMjJa bhavati / ekatvAdinibandhanA vibhaktyutpattirasaMkhyAdaprAptA "supo : " [1|4|110 ] iti vacanAdbhavati / ke punarasaMkhyAH 1 svar / antar / prAtar / sanutar / punar / sAyam / naktam / astam / vastoH / divA / doSA / hyaH / zvaH / kam / zam / yormayaH (1) ca / na / amnat / vihAyasA / rodasI / zrom / bhUH / bhuvaH / svasti / samayA / nikaSA / antarA / bahis' / sAmpratam / zraddhA | satyam / iddhA | mudhA / mRSA / vRthA / mithyA / mitho / mithu | mithunam | mithas / anizam | muhuH | abhIkSNam | manu / jhaTiti / uccais / avazyam / sAmi | sAci / viSvak / zranvak / AnuSak / sAja / drAk / prAk / Rdhak | pRthak / dhik / hiruk | jyok / manAk / zanaiH / ISat | joSam | tUSNIm / kAmam / nikAmam / prakAmam / zrArAt / aram / varam / param / ciram / tiraH / namaH / svayam / bhUyaH / prAyaH / pravAhukam / / zrAryahalam / kuH / alam / balavat / atIva / suSThu / duSThu / Rte / sapadi / sAkSAt / sanAt / sanA / zrAzu / sahasA / yugapat / upAMzu / purA / purtH| purastAt / puraH / ityevaMprakArAH, nisaMjJakAzca sarve "ca, vA, ha, graha" evamprabhRtayo hRtazca tasAdayastata ityAdayazcvyarthAH kRtaH mumAtumAdayaH kvApyAdezazceti / hasazceti kecitpaThanti tattu cintyam / upAgnikamityako'sambhavAt / upakumbhamanyam iti mumo darzanAt / upakumbhIkRtyeti ItvavidhAnAcca / sAmAnyaviSayA bhisaMjJA / vizeSaviSayA nisaMjJA / asaMkhyagrahaNaM kim ? yatrAsaMkhyatvaM pratIyate tatra bhisaMjJA / uccaiH / paramoccaiH / zrasti / svasti / upasarjane mA bhUt / atyuccaiH / zracyuccaisau / zratyuccaisaH / zratyastiH / jhipradezAH "supo bheH " [ 1 / 4 / 150 ] ityevamAdayaH / / gAGkaTAderaNinGit ||1|1| 75 // gAGityetasmAt kuTAdibhyazva ghubhyaH pare'NitastyA Gito bhavanti / vinApi vatamatidezo gamyate / gAGiti vyAkhyAnAdiGAdezo gRhyate / kuTAdistudAderantargaNo yAvat vRtzabda iti / gAGa - adhyagISTa / adhyagISAtAm / adhyagISata / luGluGorveti iGo gAGAdezaH / " bhumA" [4/4/65 ] zrAdisUtreNetvam / kuTAdi kuTitA / kuTitum / kuTitavyam / puTitA / puTitum / puTitavyam / vyaceranasi kuTAdityam -- vicitA / vicitum / vicitavyam / anasIti kim ? udvayacAH / "as sarvadhubhyaH" ityas / diti kim ? utkoTayati / utkoTo vartate / GitIva Gidvat / IbantAdvadartho gamyate / tena uccukuTiSati ityatra "nudAttato da:" [1 / 2 / 6] iti do na bhavati / ||1|1|76 || antyenetAdirityata zrAdiriti vartate / vijerdhoruttara iDAdistyo Gidbhavati / udvijatvA / udvijitam / udvijitavyam / iDiti kim ? udvejanam / udvejanIyam / vija iti kim ? lavitA / For Private And Personal Use Only 1. " jhi" mu02. "ca nAmno" iti a0, ba0, sa0, pustakeSu tatra "ca" "na" "zrAm" "no" iti padacchedo yuktaH / 3. 'bahir' a0, ba0, sa0 / 4. " bhAjak" iti zra0 / " tAjak" iti sa0 / "sAjak" iti ba0 mudvitayoH / paramayaM zabdabhedo'nveSyamANo'nyavyAkaraNakozeSu ca nopalabdhaH / 5. adarzanAditi yuktam / 6. "Givadbha - zra0, ba0, sa0 / 3 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 18 jainendra-vyAkaraNam [ a0 1 pA0 1 sU0 77 - 83 vorNoH // 1|1|77 // UrNoteH para iDAdityo vA Gidbhavati / proNu vitA / prorNavitA / zraprApse 2 vikapo'yam / dasaMjJake tu laGa iTi paratvAnnityo vidhiH / prauNuvi / JNidityeva / nivadiTi - proviSyate / DAdirityeva / provanam / provinIyam / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir go'pi // 1178 // apid gasaMjJako Gidbhavati / kurutaH / kurvanti / cinutaH / cinvanti / mRSTaH / mRjanti / ga iti kim ? kartA / mA / zrapiditi kim ? karoti / mArSTi / apiditi prasajyapratiSedhaH / ari tudAna likhAnItyatra pidapitorekAdezaH 3 pidbhavatIti "bhyuGa : " [2283] epprasajyeta / nAyaM doSaH / loDAdezasya pitvaM na cATa: / athavAyaM paryudAsaH / iha tarhi cyavante 'lavanta iti parApekSapidapitorekAdezasya pito'nyatvamastItyapratiSedhaH prasajyeta / naiSa doSaH "vArNAd gAvaM balIyaH" iti prAgevaikAdezAdep / liDasphAtkit // 111176 || pidityeva / sphAntAtparo'pilliT kidbhavati / bibhidatuH / cibhiduH / mamRjatuH / mamRjuH / liDiti kim ? yaSTA / asphAditi kim ? mamanyatuH / mamandhuH / nanu rarandhiva ra randhima ityatrAsphAdvihito liT / naivam / bhumvidhAvupadezagrahaNAzrayaNAt / evaJca kurADA huNDetyatra " sarola : " [38] iti zrastyo bhavati / apidityeva / vibheditha / Giditi varttamAne kidgrahaNaM kim ? IjatuH / IjuH / Giti jinaM syAt / zrayameva vidviSayaH / vavRte vRvRdhe ityatra paratvAdepi kRte sphAntatvamiti cet, iSTavAcitvAtparazabdasyetyadoSaH / asphAditi prasajyapratiSedhaH / na cet sphAntAdvihita iti paryudAse hi halantAdeva liTa kit syAt / "borNoH " [28] ityato veti vyavasthitavibhASA'nuvartate / tataH zranthigranthidambhidhvaJjIndhibhyo'pi dbhivatItyeke / zrethatuH / zrethuH / grethatuH / gredhuH | debhatuH / debhuH / pariSasvaje / pariSasvajAte / samIdhe / samIdhAte / samIdhire / 1 mRDamRdagudhakuSavadavasaH ktvA // 111280 // mRDa mRda gudha kuSa vada vasa ityetebhyaH paraH ktvA tyaH kidbhavati / mRDitvA / mRditvA / gudhitvA / kuSitvA / uditvA / uSitvA / siddhe vidhirArabhyamANo niyamArthaH / tulyajAtIyasya ca niyamaH / seT ktvA tulyajAtIyaH, tena mRDAdibhya eva ktvA seT kidbhavati nAnyebhyaH / devitvA / sevitvA / vartitvA / seDiti vizeSaNaM kim ? bhuktvA / muktvA / mRDAdibhyaH ktvaiva kidbhavatIti viparIto niyamo nAzaGkanIyaH / evaM hi "kliza: " [1181] iti kittvavacanamanarthakaM syAt, pratiSedhAbhAvAt / gudhakuSyostu "vyuGo'vo halaH saMzca" [1 / 1 / 67 ] iti vikalpe prApta nityArthaH pAThaH / klizaH // 111181 // klizaH paraH ktvA seT kidbhavati / klizitvA / pUrveNa niyamena kicce nivartite "haGosat hala: saMzca" [1/1/17] iti vikalpaH prAptaH / pUrva sUtre iSTato'vadhAraNArthaM yogAntaram / mugrahirudavidaH saMzca // 111182 // muSa grahi rudavida ityetebhyaH paraH saMzca (san) ktvA ca seT kiddhavati / mumuSiSati / jighRkSati / rurudiSati / vividiSati / muSitvA / gRhItvA / ruditvA / viditvA / graheDAdiniyamAnnivRttau vidhyarthamitareSAM "byuGo'vo halaH saMzva" [111197 ] iti vikalpe prApte vacanam / jhalikaH // 1|1|83 // ktveti nivRttam / antyenetAdirityata zrAdiriti vartate / igantAddhoH paro bhalAdiH sankidbhavati / sAmarthyAtsannihitasya dhorikA tadantavidhiH / cicISati / ninISati / rurUSati / cikIrSati / lulUSati / yadi sani dItvavacanasAmarthyAnmAtrirkAdvimAtrikayorevabhAvaH siddha ityasyAnarthakyam / Nikhamapi tarhi na syAt / ' jJIpsati / etasmiMstu sani cicISatyAdiSu sAvakAzaM dItvaM paratvAriNakhena bAdhyate / bhalAdiriti kim ? zizayiSate / ika iti kim ? pipAsati / sanItyeva / kartA / 1. - diH tyo " ba0, sa0, mu0 / 2. ptavika pra0 / 3. pivad bha-a0, ba0, sa0 / 4. tvATaH a0 | 5. yati vipa zra0, ba0, sa0 / 6. pUrve sUtre mu0 / 7. ruditvA iti nAsti a0 ba0 sa0 pustakeSu / ma. jJIpsatIti a0, ba0, sa0 / For Private And Personal Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zra0 1 pA0 1 sU0 84-11] mahAvRttisahitam 16 halantAt // 1 / 184 // san jhalika iti vartate / zrantazabdaH samIpavacanaH / iko'ntaH samIpo yo hala tadantAddhorjhalAdiH sankid bhavati / bibhitsati / bubhutsate / vivRtsati / antagrahaNaM kim ? yiyati / jinaM bhavati / nAtreksamIpAddhalaH paraH san / evaM vA sUtrArthaH / ikaH paro halanto halavayavo yo dhustasmAduttaro jhalAdiH sankidbhavati / antagrahaNaM spaSTArthamuktamasmin vyAkhyAne / ika iti kAnirdezaH kim ? yiyakSati | jhalityeva / virvidvaSate / "nirekAjanAGa " [1 / 1 / 22] ityatra ekagrahaNaM jJApakamuktam, "anyatra varNagrahaNe jAtigrahaNamiti / " taineh halgrahaNena bhinneSvabhinnAbhidhAnapratyayanimittaM hal jAtirgRhyate / tato dhipsatIti siddham / siliGa de || 1 / 185 // sanniti nivRttam / jhalikaH halantAditi ca vartate / sizca liGa ca de iko halantAtparau jhalAdI kitI bhavataH / sereva daparatvaM vizeSaNaM na liGo'sambhavAt / da eva hi liGa jhalAdiH / bhitta / buddha / bhitsISTa / bhutsISTa / da iti kim ? sAkSIt / zradrAkSIt / kive sRjihazoramAgamo na syAt / "vadabraja ( brajavada ) " [ 21/76 ] ityAdinaip / ika ityeva / yaSTa / yakSISTa / jiH prasajyeta / halantAdityeva / aceSTa / ceSISTa / emna syAt / jhalAdirityeva / zravartiSTa / vartiSISTa / emna syAt / uH // 1|186 // vrvyAkhyAnAdagrahaNam / RvarNAntAddhoH parau siliGau de bhalAdI kitau bhavataH / akRta / grahRta / kRSISTa / hRSISTa / dvimAtrasya / astIm / stIrpoSTa / "liGsyodeM" [51110] ityaniTUpakSe draSTavyam / jhalAdirityeva / zrastariSTa / starISISTa / gamo vA // 9987 // gamerdhoH parau siliGau de phalAdI vA kitau bhavataH / samagata / saGgasISTa / vAgamaH kittve "anudAttopadeza" [4 | 4 | 37 ] ityAdinA GakhaM "prAd go: " [ 5|3|45] iti seH kham | par3heMsamagaMsta / saGgaMsISTa / hanaH siH // 118 // hantervoH paraH sirde kidbhavati / Ahata / zrAhasAtAm / zrahasata / seH kittvAnGasya kham | ["anyathA anidita iti uGaH khasya pratiSedhaH syAt / ] punaH sigrahaNaM linivRttyartham / grahaNamanuvartate / evaM nityo vadhAdeza iti iha prayojanaM nAsti / yamaH sUcane || 1||86 // yamedhaH sUcane'rthe vartamAnAtparaH sideM kidbhavati / sUcanaM gandhanamA - viSkaraNamityarthaH / udAyata / udAyasAtAm / udAyasata / akarmakatve " | Go yamahanaH " [1 / 2 / 23] iti daH / sUcana iti kim / zrayaMsta kUpAdrajjum / sakarmakatve "samuda | yamo'granthe" [1|2|70 ] iti daH / vopayame // 1960 // upayamo dArasvIkAraH / upayame'rthe vartamAnAdyamedhaH paraH sirde vA kidbhavati / upAyata kanyAm / upAyaMsta kanyAm / "svIkRtAvupAdyamaH" [ 1 / 2 / 21] iti daH / iyamaprApte vibhASA / svIkArasUcane pUrvavipratiSedhena pUrveNa nityo vidhiH / thoraH ||1|1|1| da iti vartate / bhusaMjJakAnAM sthA ityetasya ca dhorikAro'ntAdezo bhavati sizca de ki / adita | adhita / upAsthita / "prAt" [4|3|18 ] iti seH kham / sannipAtaparibhASAyA anityatAM vakSyati / tiSThate: "upAnmantrakaraNe " [1/2/20] "dheH" [1/2/21] iti daH / ilavacanasAmarthyAdepo nivRttiH siddheti kigrahaNamuttarArthamanuvarttamAnaM serapi vizeSaNam / 1. iti ca varttate a0, ba0, sa0 / atra ca zabdo'pyarthakaH / 2 antaH zabdaH ba0 / 3. zradrAkSIt iti mudvatapustake nAsti / 4. koSTakasthitaH pAThosprAsaMgika iva bhAvi / "haluGaH kiGatyaniditaH" ityasyAtrApravRtteH / 5. handhorde "hano vadha liGi" iti nityavadhAdezavidhAnAt "naH siH" ityatra liGanuvRtta eH prayojanaM nAsti kirvaprayukta - nakha rUpa - phalasya liGi nitye badhAdeze'bhAvAt / 6. - SaNaM vihitam / taH kheTU - a0, ba0, sa0 / For Private And Personal Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [a0 1 pA0 1 sU0 12-17 taH seTa pUGa zI svinmidviSo na // 1 // 12 // pUG zIG svid mid kSvid dhRSa ityetebhyaH parastasaMjJaH seT na kidbhavati / pavitaH / pavitavAn / "yukaH kiti" [zA17] itITi pratiSiddhe "pUGaH" [1111] iti taktvoriT vibhaassitH| zI-zayitaH / zayitavAn / anubandho yakubantanivRttyartham / zezyitaH / zezyitavAn / "ergivAkcAduGo'sudhiyaH'' [/478] iti yatvam / svidA / prasveditaH / prasveditavAn / prmeditH| prameditavAn / pradoditaH / pradaveditavAn / pradharSitaH / pradharSitavAn / vaiyAtye dhRSTa ityeva bhavati / pUGaH "tayorvyaktakhArthaH'' [2 / 4 / 55] iti karmaNi ktH| zIGaH "dhigatyarthAcca" [2 / 4 / 58] iti kartari (ktaH) ceti / svidAdInAM "kartari caarmbhektH''[2|4|56] iti karttariktaH |"aaditH" [zA122] iti pratiSedhe ( Siddhe ) "vA bhAvArambhayoH'' [2 / 1 / 123] iti pakSe bhavati / ta iti kim ? pavitvA / "pUGa:'' [2 / 1 / 66] itITpakSe mRDAdiniyamAdakittvam / seDiti kim ? pUtaH / pUtavAn / mRSaH svArthe // 11 // 63 // svArthastitikSA / muSeoH svArthe vartamAnAttasaMjJaH seTa na kidbhavati / mrssitH| marSitavAn / svArtha iti kim ? apamRSitaM vAkyamAha / dhUnAmanekArthatvAt svArthagrahaNaM paThitApekSam / pAThastUpalakSaNam / seDityeva / mRtru sahane cAsyodikhAt "yasya vA" [21 / 121] itITi pratiSiddhe mRSTam / voduGo bhAvArambhayoH zapaH // 11 // 4 // taH seena kiditi vrtte| uduGo dhoH zabdhikaraNAtparo bhAve cArambhe ca taH seD vA na kidbhavati / bhAvagrahaNAM ktasya vizeSaNam / zrArambha zrAdyaHkriyAkSaNaH / sa dhovizeSaNam / dyatitamasya / dyotitamasya / sambandhe taa| kartRtvavivakSAyAM "na jhita" [12] ityAdinA taaprtissedhH| dyutitamanena / dyotitamanena / praluThitaH / prlotthitH| praluThitavAn / praloThitavAn / "kartari cArambhe ktaH" [2 / 4 / 56] iti kartari ktH| uduGa iti kim ? viditamanena / praviditaH / bhAvArambhayoriti kim ? rucitaH kArSApaNaH / zabdhikaraNAditi kim ? gudhitamasya / pragudhitaH / bhAvikaraNo'yam / seDityeva / rUDhamasya / prarUDhaH / taparakaraNamasandehArtham / nikucita iti nakArasya khe kRte "sannipAtalakSaNo vidhiranimirga tadvighAtasyAH' ityuduDo vikalpo na bhavati / vihitavizeSaNAdvA / noGasthaphAt ktvA // 21 // 65 // seDiti vartate veti ca / nakAroGodhosthakArAntAt phakArAntAcca ktvA seD vA kidbhavati / zrathitvA / zranthitvA / grathitvA / granthitvA / guphitvA / gumphitvA / mRDAdiniyamAnnityamakittve prApte vidhirvibhASyate / noGa iti kim ? gophitvA / nanvatrApi "vyuGo'vo halaH saMzca" [11167 ] iti vikalpena bhAvyam / evaM tarhi pheraphitvA pratyudAharaNam / thakAntAditi kim ? srasitvA / / vaJciluyutta pimRSikRSaH / / 1 / 1 // 66 // vaJci luJci Rti tRSi mRSi kRS ityetebhyaH paraH ktvA seD vA kidbhavati / vacitvA / vaJcitvA / lucitvA / luJcitvA / RtervA'gai iti yadA IyaG na bhavati tadA RtitvA / artitvaa| tRSitvA / tarSitvA / mUSitvA / marSitvA / kRSitvA / krssitvaa| mRDAdiniyamAnnityamakittvaM prAptam / seDityeva / vaktvA / mRSTA / "vodita: [zA104 1 iti pakSe neTa / vyuGo'vo halaH saMzca // 11 // 67 // seDiti vartate veti ca / ukAroGa ikAroGazca dhoravakArAntAddhalAdeH paraH saMzca ktvA ca seTo vA kitau bhvtH| ukArekAroDo'jantatvAsambhavAddhalagrahaNamAdivizeSaNam / didyutiSate / diyotiSate / "dhu tisvaapyorji:''[12|167] iti caMsya jiH / dyutitvA / dyotitvA / lilikhiSati / lilekhiSati / likhitvA / lekhitvA / sannakideva ktvApi seemRDAdiniyamAdakita / tayoraprApta kittvamanena vidhIyamAnaM 1. dhAtupAThapaThitatitikSArthasya grahaNamityarthaH / 2, mRSTaH b0| 3.-dhkri-b0| 4. "kamRtyo. rNiGIyaG' 2128 / iti nityaM hiGIyau / atra vADage" ityanuvRtta age vikalpena viDIyau iti tatratyavRttyabhiprAyaH / etadAzayenaivAtra RtervAga iti ityAdya ktam / nasvitthaM kimapi sUtram / 5. kveti ba0, s0| 6. abhyaassy| For Private And Personal Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 21 a01 pA0 1 sU068-6] mahAvRttisahitam vikalpyate / vyuGa iti kim ? vivartiSate / vartitvA / ava iti kim ? dideviSati / devitvA / halAderiti kim ? eSiSiSati / eSitvA / sani epi kRte dvitvam / seDityeva / bubhukSate / bhuktvA / yukravadusi liGgasaMkhye // 128 // yuktaH prakRtyarthaH / pratyayArthena sambandhAt / uso'tha us / usi yukta iva liGgasaMkhye bhvtH| ivArthe vat / usiti nAzasya saMjJA / usA naSTasya tyasyArthaH sAhacaryAdusa / tatrosa] prakRtyarthe iva liGgasaMkhye vidhIyate / liGga strInapusakAni / saMkhyA ekatvadvitvabahutvAni / paJcAlo nAma rAjA tasyApatyaM "rASTrazabdAdAjJo'J" 3 / / 150] ityaJ / bahutve tatyopi kRte paJcAlAH kSatriyAH pulliGgA bahusaMkhyAH / teSAM nivAso janapadaH "tasya nidhAsAdUrabhavau" [3 / 2 / 16] ityAgatasyANa: "janapada us"[3|2|61] ityus / kSatriyeSu ye liGgasaMkhye te janapade'pi bhavataH / paJcAlAH / kuravaH / aGgAH / vaGgAH / klinggaaH| evaM varaNAnAmadUrabhavaH / godau nAma hRdo tayoradUrabhavaH / "varaNAdeH" [3 / 2 / 32] iti us / varaNAH / zirISAH / godau / arthAtidezAdvizeSaNAnAmapi tadvattA siddhA" vA paJcAlA ramaNIyA bannA bahukSIraghRtA bhumaalyphlaaH| varaNa ramaNIyAH / godau ramaNIyau / "ajAteriti vaktavyam" (vaa0)| paJcAlA janapadaH / godau grAmaH / atra janapadagrAmayorjAtitvAnnAtidezaH / jAtyoM jAtiH / tena tadvizeSaNAnAmapi prtissedhH| paJcAlA janapado rmnniiyH| nedaM vaktavyam / sajJAprAmANyAt / yathA varSA Apo dArA gRhAH sikatA ityevamAdInAM saMjJAzabdAnAM saMjJAprAmAeyAdeva svaliGgana svasaMkhyayA ca sAdhutvamevaM jAterapi bhaviSyati / paJcAlAdInAM tu saMjJAzabdAnAmanvAkhyAnapradarzanArthamusliGgasaMkhyAtidezazca vidhIyate ityadoSaH / usIti kim ? AmalakaM phalam / upi kRte phale'rthe zrAmalakazabdasya strIlaGga mA bhUt / liGgasaMkhye iti kim ? badaryA adUrabhavo graamH| varaNAditvAdus tasya vanaM badarIvanabhU / vanaspatitvAtidezo mA bhUt / "vibhASauSadhivanaspatibhyaH [5/40] iti NatvaM prasajyeta / beti vyavasthitavibhASAnuvRttemanuSyAthai usi vizeSaNAnAM na liGgasaMkhyAtidezaH / paJcAlA abhirUpaH / bahIkA drshniiyH| caceva manuSyaH / "ive pratikRtau kaH" [ 11150] iti kH| tasya "usa manuSye" [ 12] itys| khalatikAdiSu saMkhyAtideza eva / khalatikasya parvatasyAdUrabhavAni khalatika vanAni / harItakyAdiSuliGgAtideza eva / harItakyA avayavaH phalAni / "harItakyAdeH" [ 3 / 3 / 124 ] ityus / haritakyaH phalAni / tiSyapunarvasUnAM bhaddhanddhe dvitvam // 11 // 66 // tiSya ekaH pUnarvasU dvau / teSAM bhadvandve dvitvaM bhavati / uditau tiSyapunarvasU / tiSyapunarvasUnAmiti kim / rAdhAnurAdhAH / zravaNadhaniSThAH / bhagrahaNaM kim / tiSye jAtaH / punarvasvorjAto tatra jAta ityAgatasyANo 'bhebhyo bahulam" [ 3 / 3 / 13] ityup / tiSyazca punarvasU ca tiSyapunarvasavo maannvkaaH| nanu gauNalyAdevAtra na bhaviSyati / paryAyAdhai tarhi bhagrahaNam / puSyapunarvasU siddhapunarvasU iti / bahuvacananirdezaH kimarthaH ? ekavadbhAve mA bhUt / idaM tiSyapunarvasu / idameva jJApakaM "vA tarumRga0" [ I] aAdisUtre veti yogavibhAgo'sti / dvandva iti kim / yastiSyastau pUnarvasU yeSAM te tiSyapunarvasavo mugdhAH tiSyAdaya evAtra viparyayeNa pratIyanta iti bhvissytvmaast| "jAtyAkhyAyAmakAsman bahuvacanamanya tarasyAm / [118 pA0 sU0] iti na vaktavyam / sAmAnyavizeSAtmakatvAdvastunaH / vizeSeSvanuvRttAkAra buddhi nimitta sAmAnyam / vyAvRttAkArabuddhihetavo vishessaaH| tatra sAmAnyavivakSAyAmekatvaM bhavati / sanno shriihiH| vizeSavivakSAyAM bahulam / sampannA briihyH| saMkhyAnuprayoge jAtivivava / eko brIhiH sampannaH subhikSaM karoti / asmado dvayorekasya ca vA bahatvaM na vaktavyam / kathamahaM bravImi, AvAM bavaH, vayaM brama iti ? Atmana indriyANAM ca svAtantryaM pAratantryaM vivakSayA bhaviSyati / kadAcidAtmA svatantro bhavati / anenANA pazyAmi / kadAcidindriyANAM svaatntrym| idamme'kSi pazyati / tatrAtmanaH svAtantryavivakSAyA 1. vikalpena vidhIyata ityrthH| 2. "vaddhikA' a. "vadrikA'' mu0| 3. asmado dvayozca (pA0 sU0 1 // 2 56 ) iti sUtraM lakSayati vRttikaarH| For Private And Personal Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 22 jainendra-vyAkaraNam a. 1 pA. sU. 100 mekatvamindriyANAM svAtantrye bahutvam / savizeSaNasyAtmavivakSaiva / ahaM devadatto bravImi / ahaM sAdhubravImi / yuSmadi gurAvubhayavivakSA / tvaM me guruH / yUyaM meM guravaH / etacca zabdazakti svAbhAvyAt / phalgunIproSThapadAnAM nakSatre dvayorbahutvaM veti na vaktavyam / kathaM kadA pUrve phalgunyau kadA pUrvAH phlgunyH| kadA pUrva proSThapade kadA pUrvAH proSThapadAH ? yadA phalgunosamIpagate candramasi phalgunIzabdo vivakSyate tadA bahutvamanyadA dvitvam / svAbhAvikatvAdabhidhAnasyaikazeSAnArambhaH // 1 / 1 / 100 / / svabhAvata eva zabda ekazeSamanapekSya ekatvadvilabahutveSu vartate / ata evaikazeSAnArambhaH / ekatvAdInAM prakRtyupAttAnAmabhivyaktaye vibhaktyupAdAnam / yathA eko dvau bahavaH paJca sateti / evaM vRkSaH vRkSau vRttAH / atha pratyartha zabdanivezAnnaMkenAnekasyAbhidhAnaM tatrAnekArthAbhidhAne'nekazabdatvaM prasaktamata ekazeSaH / atrocyate-yadi bhinneSvabhinnAbhidhAna pratyayaheturjAtiH zabdArthaH / tasyAH pratyAyane eka eva zabdaH samarthaH / atha dravyaM shbdaarthH| taccAnekaM vyAvRttAbhidhAnabuddhi linggm| tasyAbhidhitsAyAmanekazabdatve prApta ekazeSa iti / etadapyayaktam / avaziSTaH zabdo nivRtta zabdasya yadyarthamabhidhatte tadAsya dvitve'pi vRttiriti kimekazeSeNa / atha nAbhidhace tadA pazcAdapi sa evArthaH / kathamanekatrArthe vRttiH 1 sarUpANAM dvandvanivRtyarthamekazeSa ityapi nAstyanabhidhAnAt / na hi bhavati dvau ca dvau ca dvAviti / atha virUpazabdArtha ekazeSaH / tathAhi-"vRddho yUnA tallakSaNazcedeva vizeSaH" [pA0 sU0 1 / 2 / 61] 'apatyamantarhitaM vRddham / evakAro bhinnakramaH / vizeSo vairUpyam / vRddhaH ziSyate yUnA saha vacane vRddhayuvalakSaNe eva yadi vizeSaH samAnAyAM prakRtau / gArgyazca gAAyaNazca gAgyo / dAkSizca dAkSAyaNazca daakssii| vRddha iti kim ? aupagavazcAnantara aupagavizca yuvA propagavIpagavI / gArgigAAyaNau / yUneti kim ? gargazca gArgyazca gargagAgryo / tallakSaNa eveti kim ? gArgyavAtsyAyanI / atra prakRtivizeSo'pyasti / evakAraH kimarthaH / bhAgavittibhAgavittikA / bhAgavittarapatyaM yuvA / "doSThaNa sauvIreSu prAyaH" [3 / 1 / 136 ] ityatra kSepasyApi bhAvAnna tallakSaNa eva / vizeSa iti kim ? vaidazca vRddho vaidazca yuvA vaidavaidau / tallakSaNavairUpyAbhAvAt dvandvo bhavatyeva / "strI puMvaca" [pA. sU. 12166 ] strI vRddhA yUnA saha vacane ziSyate puMvadbhAvazcAsyA bhavati tallakSaNa eva yadi vizeSaH / gArgI ca gAAyaNazca gAgyo / dAkSI ca dAkSAyaNazca daakssii| nedaM dvayaM vaktavyam / jIvati vaMzye vRddha dvayamabhidhatte / ajIvati vRddhayUnordvandvI nAstyanabhidhAnAt / jIvati vaMzye vRddhA strI yuvAnaJca sAmAnyena vRddhazabda evAbhidhatte / dvandvasya cAnabhidhAnam / yadapi pumAn striyA saha vacane ziSyate tallakSaNa eva yadi vishessH| kaThazca kaThI ca ktto| mayUrazca mayUrI ca myuurau| prANidharmayoH strIpuMsayorgrahaNAdiha na bhavati / nadanadIpatiH / ghaTaghaTIsarAvodaJcanAdi / tallakSaNa ityeva / kukkuTamayUyauM / evakAra ityeva / indrendraannyau| bhvbhvaanyau| puMyogalakSaNo'pyatra vizeSaH / idamapi jAtimAtravivakSayA siddhAMta / dvandvasya cAnAbhadhAnam / zrabhidhAne dvndvo'sti| ndndiiptiH| brAhmaNavatsa braahmnnii(nn)vtsau| bhAtaputrau svasUduhitRbhyAM ziSyata iti na vaktavyam / bhrAtA ca svasA ca bhaginI vA bhrAtarau / putrazca duhitA ca putrau / apatyamAtravivakSayA dvandvAnabhidhAnaJca / idaM tarhi vaktavyam / napuMsaka 1 manapaMsakenaikapaccAsyAnyatarasyAntallakSaNa eva yadi vizeSa iti / zuklaJca vastraM zuklazca kambalaH zuklA ca sATI tadidaM zuktam / tAnImAni zuklAni / nedaM jyAyaH, triSu liGgeSa napuMsakasya praznAdau prAdhAnyAt / tena (napuMsakatva) 1.-yANAM bahu-a, ba, s.| 2.-ktisva vAt / phalgu-a.] 3, "phalgunIproSThapadAnAM ca nakSatre" pA0 sU0 12160 / 4. prtyrthshbd-a0| 5.-dhAne prty-a0| 6.-ttasya zabdaa0, ba0, sa0 / 7.-kArthe vR-s0| 8. "pumAn striyA" pA0 sU0 1 / 2 / 67 / ityabhilakSya khaNDayati / hai. 'bhrAtRputrI svasUduhitRbhyAm" pA0 sU0 1268iti khnnddyti| 10. "napuMkamanapuMsakenaikavaccAsyAnyatarasyAm" iti pA0 sU0 1166 For Private And Personal Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 1 pA0 2 sU01-3] mahAvRttisahitam 23 sAmAnyavizeSApekSayA ca vacanabhedaH / pitA' mAtrA zvazuraH zvazvA'nyatarasyAmityapi na vaktavyam / sAmAnyavivakSayA pitarau zvazurAviti / dvandvo'pyasti / mAtApitarau / shvshruushvshurau| zvazrUzabdaH striyAmihaiva nipAtitaH / "tyadAdIni sanityam / " [pA0 sU0 1 / 2172] sarvairiti tyadAdibhiranyaizca sahavacane tyadAdIni ziSyanta ityetadapi nAsti / tyadAdInAmanyApekSayA sAmAnyavAcitvam / tyadAdiSu ca yadyatparaM tattatsAmAnyavAcIti tatprayogo yuktH| sa ca devadattazca tau| kazca devadattazca ko| sa ca yazca yau / athAtra kasya liGgam / sa ca sthAlI ca kuNDaJca / sa ca devadattA ca kuNDaM ceti / ucyate-dvandvA pavAdo'yam | dvandve cAnyaliGgam / atrApi tadeva yuktam / idaM cApi na vAcyam / "grAmyapazusaGkeSvataruNeSu strI " [pA0 sU0 1 / 2173 ] grAmyA ye pazavasteSAM saGkeSu strI ziSyate ataruNAzced grAmyapazavaH / gAvazva striyo gAvazca pumAsaH gAva imaaH| ajA imAH / grAmyagrahaNaM kim / zrAraNyAnAM mA bhUt / rurava ime / pRSata ime / pazugrahaNaM kim / brAhmaNA ime| saGkeSviti kim ? etau gAvau carataH / ataruNeSviti kim ? vatsA ime / varkarA ime / kathaM nedaM vaktavyam ? liGgamaziSyaM lokAzrayatvAliGgasyeti / anyathA azvA ime ityevamAdiSu ekazeSeSu aniSTaM strIliGgaM prasajyeta ityabhayanandi muniviracitAyAM jainendravyAkaraNamahAvRttau prathamasyAdhyAyasya prathamaH pAdaH smaaptH| bhUvAdayo dhuH // 12 // 1 // bhU ityevamAdayaH zabdAH pratyekaM dhusajJA bhavanti / bhU edha sparddha ityAdi / dhorityadhikRtya laDAdividhiH kAryam / bhavati / edhate / spaddhate / zrAdizabdo vyvsthaavaacii| tena prANavayatyAdInAM niraasH| arthapadopalakSitAnAJca vyavasthA / tato dhusamAnazabdAnAM yAvAmAdivityevamAdInAM sarvanAmavikalpapratiSedhasvargAdivAcinAmagrahaNam / bhUzabda AdireSAmiti base bhvAdaya iti prApnoti / naivam / "bhUvAdInAM vakAro'yaM lakSaNArthaH pra jyate / iko yaNabhinyavadhAnamekeSAmiti saMgrahaH" / tena triyambakaM yajAmahe vAyuvambarayorivetyAdi siddham / "muvo vAyaM vadantIti" bhavateH sampadAdipAThAkvipa / bhuvaM bhavanaM kriyAM vadantIti bahalavacanAdaNya ntAdapi vaderauNAdike iji kRte bhUvAdayaH / asmin pakSe ziSTAprayogAdANavayatyAdInAM kSepaH / "bhvarthA vA vAdayaH smRtAH / athavA vA gatigandhanayorityasmAtpara zrAdizabdaH / bhuvo vAdayo vAcyavAcakabhAvasambandhe tA bhvartha ityarthaH / ye tu vakAro maGgalArtha iti paThanti / ta idaM vAcyAH / yadyAdhikyAdvakAro maGgalamatiprasaGgaH syAt / etena tat jJAnaM pratyuktam / maGgalA bhidheyazca vakAro nAmamAlAdiSu na paThyate / vRttau madhyanipAtazca cintyaH / dhupradezAH "dhorya kriyAsamabhihAre' [2 / 1116] ityevamAdayaH / / akarmako dhiH // sh2|2 // akarmako dhurdhisajJo bhavati / "kaapym| [112 / 120] ityAdinA lakSaNena vihitaM karma tadavivakSitaM vA nAsyA (nAstyasya vA') karmakaH / dhapradezAH "anodheH [2 / 45] i. vmaadyH| ) kAryArtho'prayogIt // 1 / 2 / 3 // zAstre'nyasya kAryArthamAzrIyate prayoge ca na zrUyate yaH sa itsajho bhavati / aiuN NakAraH / aimidA snehane, Tunadi samRddhau, DukRJa karaNa ityAdiSu bhiTuDavo DeGasyAdiSu kAraH / kAryArtha iti kim ? kulAtkhaH kulInaH / paramakulIna ityatra khakArasyA'prayogitvAt "khityamema 1."pitA mAtrA, zvasuraH zvazvA" pA0 sU0 12170,71 ityabhilakSya khaNDayati / 2.-tA ca / saca ku-ma0, s.| 3. idamekazeSavAdinA mate saMgacchate / ekazeSAnArambhavAdinA vRttikRtA tu "liMgamaziSyaM lokAzrayasvAlliMgasya" iti vAcyam / 4.-ndivira-10, ba0, s0| 5, prANapayatyA-ma0, sa. ANayayasyA-ba0 / 6.-dANapaya-pra0, ba0, s0| 7. nirAsa ityarthaH / 8. "bhUvAdInAM vakAro'yammaMgachArthaH prayujyate" ( 1 / 3 / / pA0 ma0 bhA0) iti khaNDanaparaH sandarbhaH / For Private And Personal Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [101 pA0 2 sU0 4-8 maca" [431176, 177] iti mum prasajyeta / aprayogIti kim ? paramakulInaH / InAdezaH kAryamiti mum syAt / nanu kAryArtho'prayogI ca khaH kathaM netsaJjJaH ? ubhayavizeSaNopAdAnAt / anyasya kAryArtho bhUtvA yo'prayogI yadoSaH / anvarthA ceyamitsaMjJA / eti gacchati nazyatIt tena "tasya lopaH" [pA. sa. 113 / 1] iti na vaktavyam / pryogaanusaarennaapryogitvaavgteH| pratipattigauravamiti cet "upadeze'janunAsika it" [pA0 sU0 1 // 3 // 2] ityanunAsikatvamapi prayogAdevAvasIyata iti samAnam / itpradezAH "TidAdiH" [1 / 2 / 53] ityevamAdayaH / yathAsaMkhyaM samAH // 12 / 4 // yathAsaMkhyaM yathAkramaM samAH ziSyamANA bhavanti / yathAsaMkhyaM "yAvadyathAvadhutyasAdRzye" [1 / 3 / 6] iti hsH| samAstulyAH / tulyatvaJca dviSThamataH pUrvoddiSTAnAmanuddiSTAH samA jJeyAH / "mipyasthataso'mtaMtatAm" [ 2 2] prathamasaMkhyasya mipaH prathamasaMkhyo'm ityevamAdi yojyam / samA iti kim ? "savAGgalakSaNaghoSa'jyajijAmaNa" [33] saGghAdayazcatvAro'rthA aJAdayastrayaH, vaiSamyAta saGghAdiSu caturvartheSvanaMtAdaNU bhavati, tathA yAntAdiJantAcca / samazabdasya sarvArthe yuktArthe ca sarvanAmasajJokkA na tulyArthe / svaritenAdhikAraH // 1 / 2 / 5 // svaritena liGgenAdhikArI veditavyaH / "tyaH" [2 / 1 / 1] "paraH" [22] "GyAmmRdaH" [311] ityevmaadiH| svarita iti prAcAryapratijJAyA liGgam / "vyAmizraH svaritaH" [111114] ityasyAco dharmatvena "ro ri" [214 / 18] ityevamAdiSu halsvasambhavAdagrahaNam / adhikAro viniyogI vyApAra ityarthaH / svariteneti yogavibhAgAyathAsaMkhyamapi svaritena jJe yam / anudAtteto dH||12|6 // kAreto'nudAttetazca dhorda eva bhavati / GitaH / khUG / sUte / zIG / zete / iG / adhIte / anudAntaH / zrAsa / zrAste / vasa / vaste / cakSa / AcaSTe / cakSetkiraNamanarthakam / anudAttettvAdhun / vickssnnH| "laH karmaNi ca bhAve ca dhe" [ 14] iti dholakArA vihitaaH| tadadvAreNa davidhau mavidhau ca prApta prakRtiniyamo'yam / GanudAtteto da eva bhavati / dstvniytH| so'nyebhyo'pi prAptaH / "mam" [1 // 2175] iti dvitIyo niyamaH / yatra maJca dazca prApnoti tatra mameva bhavati / yadi tyaniyamaH syAda GanudAceta eva do bhavati nAnyebhyastadAnyatra masya siddhRtvAta "ma" [ 1 5] iti sUtramanarthakaM syAt / tadArambhAdiSTAvadhAraNaM siddham / kiJca tyaniyame hi GanudAtto'pi maM prApnoti tannivRttaye zeSAnmamiti zeSagrahaNaM kuryAt / tadakaraNaM ca jJAparka prakRtiniyamasya / ___au // 127 // Diriti bhAvakarmaNAH saJjJA / Gau da eva bhavati | Asyate bhavatA / supyate bhavatA / bhAvaspaikatvaM yuSmadasmadarthA'sambhavazva / kArakebhyaH pRthagbhUto dhorarthaH svapradhAnako bhAvaH / eti jIvantamAnanda ityatra aAnando bAhya eteH kartRtvena vivakSita iti do na bhavati / karmaNi / kriyate kaTaH / karmakari / lUyate ke srH| midyate kusUlaH svayameva / arthaniyamo'yam / dastu kartaryapi prAptaH sa mamityanena niyamena nivartyate / yadi GAveva do bhavatIti tyaniyamaH syAd bhAbakarmaNoraniyatavAnme'pi prApte tannivRttyarthaM zeSAt kartari mamityucyeta zeSA''karaNaM jJApakamarthaniyamasya / evaM prakRtiniyame'rthaniyame ca sati "mam" [ 112 / 75 ] ityatra kartRgrahaNaM zeSagrahaNaJca pratyAkhyAtam / ___kartari // 1 / 2 / 8 // kartari Arthe do bhavati / "karmavyatihAre naH" [2 / 3 / 76 ] iti jo vihitastatsahacaritaH karmavyatihAro ArthaH / karmavyatihArazca karmagrahaNasAmarthyAt kriyaavytihaarH| anyasya kartumiSTAM kriyAM yadAnyaH karoti tadiSTAM cetarastadA kriyaavytihaarH| vyatilunIte / vyatipunIte / prArambhasAmarthyAt 1.-nti / yAyAsaGkhyA yathA--a0, ba0, sa0 / 2. ityanna do a0, ba0 / 3. kedAraH 40, 40, s0| 4. uttaravAkyasvArasyena zeSAkaraNaM jJApakaM prakRtiniyamasya, kartRgrahaNAkaraNajJApakamarthaniyamasyeti pATho yuktaH / 5. asahacarita ityarthaH / 6. vytilunte| vyatipunate a0, ba0 / For Private And Personal Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 25 bha0 : pA0 2 sU0 6-15] mahAvRttisahitam kartaryeva siddha kartRgrahaNamuttarArtham "na gatihiMsArthebhyaH" [1 / 2 / 1] iti / kartari karmavyatihAre vihitasya dasya pratiSedho yathA syAdiha mA bhUt / vyatibhUyate senayA / vyatigamyante grAmAH / vyatihanyante dasyavaH / kriyAvyatihAra iti kim ? pAribhASikakarmavyatihAre mA bhUt / devadattasya dhAnyaM vyatilunanti / na gatihiMsArthebhyaH / / 2rA || gatyarthebhyo hiMsArthebhyazca dhubhyo Arthe do na bhavati / vyatigacchanti / vyatidhAvanti / hiMsArthebhyaH / vyatihiMsanti / vyatibhindanti / vyatichindanti / vyantipiMSati / bahuvacananirdezo hasAdisaMgrahaNArthaH / vyatihasanti / vyatijalpanti / vyatipaThanti / vyatikathayanti / "vahyorapratiSedho vaktavyaH" [vA0] sampraharante rAjAnaH / vyativahante nayaH / gatihiMsayo pratiSedho gatihiMsAhetau na bhavati / vyatigamayante / vyatibhedayante / parasparAnyonyetaratare // 1 // 2 // 10 // paraspara anyonya itaretara ityeteSu prayukteSu Arthe do na bhavati / parasparasya vyatilunanti | anyonyasya vyatilunanti / itaretarasya vyatilunanti / vyatibhyAM dyotite'pi karmavyatihAre parasparAdipadaprayogo dvAvapUpau bhakSayeti yathA / parasparAdizabdAnAM kathaM siddhiH / dvitvaprakaraNe karmavyatihAre sarvanAmno dvitvam / "savacca bahulam" [vA. ] iti vakSyati / . nivizaH // 22 // 11 // ni iti svarUpasya grahaNaM na nisajJAyA / nipUrvAdvizo do bhavati / nivizate / nivizete / nivizante / laavsthaayaamddaagmH| tadbhakto na vyavadhAyakaH / nyavizata | "mam" [ 11275 ] iti meM prAptam / sanirdezaH samarthArthaH / sAmarthyazca dhoginA / teneha na bhavati / madhuni vizanti bhramarAH / anarthakatvAdvA / parivyavakriyaH // 112 / 12 // pari vi ava ityevaMpUrvAt kriinnaateyo bhavati / parikrINIte / vikINIte / avakrINIte / akApye phale vidhirayam / anarthakavAdiha na bhavati / upari krINAti / gavi krINAti / apacAva krINIvaH / krI iti anukaraNam / anukAryeNArthavattvAnmRtve sati svaadividhiH| "prakRtivadanakaraNam" iti dhulAtidezAdiyAdezaH / uttaratra jeriti nirdezAt vatkaraNAdapi svAzrayo'pi kvacideva / viparAjeH // 1213 // vi parA ityevaMpUrvAjayateo bhavati / vijayate / parAjayate / atrApi sanidazaH samarthasya gegrahaNArthaH / teneha na bhavati / bahuvijayati vanam / parAjayati senA / AGo do'vyasane // 2 // 14 // vyasanaM vikasanaM vivaraNaM vaa| anyeSAM dArUpANAM vyasane vRttirnAsti / ApUrvAdadAteravyasane'rthe do bhavati / vidyAmAdatta / akaLaye phale prApaNArthamidam / avyasanamiti kim ? AsyaM vyAdadAti / pilakaM vyAdadAti / vipAdikAM vyAdadAti / "svAGgakarmakAditi vaktavyam" [vA. ] iha mA bhUt / vyAdadate pipIlikAH pataGgamukham / yadyaka pye phale prAptasyAvyasana iti pratiSedhaH kApye phale vyasane daH prApnoti / naivam / avyasana iti yogavibhAgAda yena kenacitprAptasya prtissedhH| zrAGiti GitkaraNaM kim ? zrA dadAtyasau bhikSAmidAnImahamasmArSam / AGiti yogavibhAgaH / tena sthaH pratijJAne do bhavati / anityaM zabdamAtiSThante / "gamayate: kAlaharaNe" [ vA0 ] aAgamayasva tAvaddevadatta / "nupracchibhyAJca" [vA0] / Anute zRgAlaH / zrApRcchate gurumiti siddham / krIDo'nuparyAGaH // 22 // 15 // anu pari zrAG ityevaMpUrvAn krIDo do bhavati / anukrIDate / parikrIDate / AkrIDate / gisAhacaryAdanorge reva grahaNAdiha na bhavati / mANavakamanu krIDati / mANavakena sahetyarthaH / "bhArthe [14 / 14] ityanunA yoga ipa gitisajJApratiSedhazca / "zikSerjijJAsAyAM do vaktavyaH' [ vA0] zakeH sannantasyedaM grahaNam / vidyAsu shiksste| dhanuSi zikSate / karmavivakSAyAM vidyAH zikSAMcakre / "haratergatitAcchIlye' [vA0] paitRkamazvA anuharante mAtRkaM gAvaH / mAturAgatam "RtaSThaJ" [ 3 / 3 / 52 ] iti Thatra / 1. bahu muvi jy-b0| 2. aparA a0| 3. -mAtiSThate a0, ba0, s0| For Private And Personal Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 26 jainendra-vyAkaraNam [a0 1 pA0 2 sU016- 23 gatitAchIlya iti kim ? mAtaramanuharanti / "zapa upalambhana iti ca vaktavyam" [ vA0 ] vAcA zarIrasparzanamupalambhaH / devadattAya zapate / upalambhana iti kim 1 zapati / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samo'krUje // 1|2|16|| sampUrvAt krIDo'kuje'rthe do bhavati / saMkrIDate / saMkrIDete / saMkrIDante / kUja iti kim ? saMkrIDanti zakaTAni / avyaktaM zabdaM kurvantItyarthaH / stho'viprAcca ||1|2|17|| zrava vipra ityevaMpUrvIt sampUrvAcca tiSThaterdo bhavati / zravatiSThate / vitiSThate / pratiSThate / santiSThate / jJIpsAstheyo || 12|18|| paraparitoSArthamAtmarUpAdiprakAzanaM jJIsA / sthIyate'smin nirNayarUpeNeti stheyaH / bahulavacanAdadhikaraNe yaH / jJIpsAyAM stheyoktau ca tiSThaterdo bhavati / jJI sAyAm tiSThate kanyA chAtrebhyaH / tiSThate brAhmaNI chAtrebhyaH / svAbhiprAyaprakAzanenAtmAnaM rocayatItyarthaH / jJIpsanakriyayA karmavyapadezabhAjAM chAtrANAmupeyatvAt saMpradAnatvam / stheyonau - devadatte tiSThate / tvayi tiSThate / mayi tiSThate / saMzayAnnizcayaM karotItyarthaH / uda Ihe ||12|16|| utpUrvAttiSThaterIhArthe vartamAnAddo bhavati / gehe uttiSThate / dharme uttiSThate / gha ityarthaH / iha iti kim ? asmAd grAmAcchatamuttiSThati / utpadyata ityarthaH / iha iti Ihate: paryAyagrahaNAt gamyamAnAyAmIhAyAM na bhavati / zrAsanAduttiSThati / uttiSThati senA / asmAd grAmAdviSTi: ( ? ) | paJca puruSA uttiSThanti / upAnmantrakaraNe ||1|220 // upapUrvAttiSThatermantrakaraNe do bhavati / jagatyopatiSThate / triSTubhopatiSThate / mantrakaraNa iti kim ? bhartAramupatiSThati bhAryA yauvanena / upAditi yogavibhAgaH / tena devapUjAsaGgatikaraNamitrakaraNapathiSu do bhavati / devapUjAyAm- sImandharamupatiSTate / saGgatikaraNe - rathikAnupatiSThate / mitrakaraNe - mahAmAtrAnupatiSThate / saGgatikaraNamupazleSaH / mitrakaraNaM mAnasaH sambandhaH / pathi zrayaM panthAH srughnamupatiSThate / "vA lipsAyAmiti vaktavyam" [ vA0 ] | bhikSuko dAtRkulamupatiSThate / upatiSThati vA / dheH ||1|2|21|| zrakarmako dhiriti / upapUrvAttiSThataidhairdo bhavati / yAvadbhuktamupatiSThate / yAvadodainamupatiSThate / bhojane bhojane zradane zradane udIkSata ityarthaH / gheriti kim ? svAminamupatiSThati / vyuttapaH || 1||22|| gheriti vartate / vi udityevampUrvAttapaterbhedoM bhavati / vitapate / jvalatItyarthaH / uttapatte / dherityeva / uttapati suvarNa suvarNakAraH / vitapati pRthvImAdityaH / dahatItyarthaH / vyuda iti kim ? niSTapati / dIpyata ityarthaH / "svAGgakarmakAcceti vaktavyam" [ vA0 ] vitapate pANim / uttapate pANim / zrAtmIyamaGgaM svAGgaM na pAribhASikaM teneha na bhavati / vitapati parapANim / uttapati devadatto yajJadattasya pRSTham / Go mahanaH || 1 |2|23|| zrAGpUrvAbhyAM yama hana ityetAbhyAM dhibhyAM do bhavati / zrAyacchate / dIrgho bhavatItyarthaH / zrAhate / zraghnAte / zrAghnate / yamaH kartrApye phale "samudAGa thamo'granthe" [ 1/2/70 ] iti daH siddho 'nyatredam / dherityeva / zrAyacchati rajjum / zrAhanti pApam / "svAGgakarmakAcceti vaktavyam [ vA0 ] | Ayacchate pANim / Ate vakSaH / svAGgAditi kim ? parakIyAGge karmariNa mA bhUt / grAhanti ziraH parakIyam / 1. rahe'rthe a0, ba0, sa0 / 2 zra0 sa0 pustakayoH "viSTiH" iti pATha: / ba0 mu0 pustakayoH "diSTiH" iti / paraM "viSTiH" iti pATha: pratibhAti / viSTizva karmakRt "AjUvetanayoviSTiH karmakRtkarmaNorapi " iti zAzvatavacanAt / pUrvavAkyAccAtra "usiSTati" ityadhyAhAraH / "gRSTiH" ityapi pAThaH sambhavati / gRSTizva sakRtprasUtA gauH / 3 dAniku - a0 / 4 - dAmoda- zra0 / 2. dIrghIbhava ba0, sa0 / For Private And Personal Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 1 pA0 2 sU0 24-31] mahAvRttisahitam samo gampracchisvacchizruvidRzaH // 1 / 2 / 24 // dheriti vartate / sampUrvebhyo gam-pracchi-sva-a-cchizru-vida-dRz-ityetebhyo do bhavati / saGgacchate / saMpRcchate / saMsvarate / R iti Rcchateriyartezca grahaNam / smRcchte| smiyte| samariSyate / acchateranAdazasya grahaNam / Adezasya RgrahaNena siddhatvAt / samRcchiSyate / sNshRnnute| viderAdAdikasya grahaNaM madbhissAhacaryAt / saMvitta / saMpazyate / dherityeva / sakucchati suhRdam / saMvetti dharmam / "gerasvatyUhyoti vaktavyam" [vaa0]| nirasyate / nirasyati / samUhati / samUhate / nisaMvyupAd hvaH // 1 / 2 / 25 / / punaH saMgrahaNAddha riti nivRttam / ni-saM-vi-upa ityevampUrvAt hayatedoM bhavati / niyate / saMhvayate / vihvayate / upahvayate / hvayaterAtvena vikRtanirdeze'pi prakRtigrahaNam "na vyo liTi" [4 / 3 / 36] iti nirdezAt / AGaH sparddha / / 1 / 2 / 26 // spardha: parAbhibhavecchA / zrAGapUrvAt hvayateH spaddhaviSaye do bhavati / mallo mallamAhvayate / chAtrachAtramAhvayate / sparddha yAhvAnaM karotItyarthaH / spaddha' iti kim ? gAmAhvayati / gandhanA'vakSepasevA'nyAyapratiyatnaprakathopayoge kRtaH // 12 // 27 // gandhanaM sUcanam / avakSepo bharsanam / sevA saMzrayaH / avidhinA pravRttiranyAyaH / avidyamAnArjanaM vidyamAnasaMskAro vA prtiytnH| prabandhena kathanaM prakathA / upayogo dharmAdinimitto vyayaH / gandhanAdiSvartheSu vartamAnAt kRtro do bhavati / gandhaneutkarate ayamimama / suucytiityrthH| avakSepe-syeno vartikAmupakurute / bharsayatItyarthaH / sevAyAma-gaNakAnapakurute / sevata ityarthaH / anyAye-paradArAnupakurute / nyAyamanapekSya teSu pravartata ityarthaH / pratiyatne-edho dakasyopaskurute / "pratiyarane kRmH"[1|4|60 ] iti karmaNi tA / upAtpratiyatnavaikRta." [4 / 3 / 112] ityAdinA suT / prakathAyAm-janApavAdAn prakurute / upayoge-zataM prakurute / dharmAdyartha viniyukta ityarthaH / eteSviti kim ? kaTaM karoti / aviSkarotItyatra prAviH zabda eva gandhane vartate na krotiH| apakAraprayukta vA sUcanaM gndhnmitydossH| prasahane'dheH // 12 // 28 // prasahanamabhibhavaH / adhipUrvAtkRtra : prasahane'rthe do bhavati / zatrunadhikurute / vAdino'dhikurute / abhibhavatItyarthaH / prasahana iti kim ? adhikaroti / akApye phale mameva bhavati / zabdakarmaNo veH // 26 // karmeha kampyam / vipUrvAt karoteH zabdakarmakAddo bhavati / dhvAGgo vikurute svarAn / koSTA vikurute svarAn / zabdakarmaNa iti kim ? vikaroti kaTam / zabdagrahaNena zabdavizeSAH svarAdayo gRhyante / teneha na bhavati / vakaroti zabdam / vikarotyanuvAkam / vikarotyadhyAyamasAvahnA / dheH // 1230 // vipUrvAtkarotedhaiH bhavati / vikurvate saindhavAH / sAdhudAntAH / odanasya pUrNAzcAtrA vikurvate / "tRptyarthe yoge upasaMkhyAnam" [vA0] iti karaNe tA / sammAnotsajanopanayanazAnabhUtigaNanavyaye niyaH // 2 // 1 // 32 // sammAnaH pUjanam / utsnyjnmutkssepH| upanayanamAcAryakaraNam / jnyaanmvgmH| bhrAMtavetanAdAnam / RNazulkAdiniryAtanaM gaNanam / vyayo dhaadissvrthaavniyogH| sammAnAdiSu yathAsambhavaM vizeSaNevu nayatedhodoM bhavAta / sammAne-nayate cAvI syaadvaade| cAvI buddhistayAgAdAcAyA'pi tthoktH| vinayeSu pratipAdanena sammAnaM krotiityrthH| utsajanebAlamudAnayate / utkSipatItyarthaH / upanayane-mANavakamupanayate / AtmanaH ziSyabhAvena mANavaka praapytiityrthH| jJAne-naya te cArvI tattvArthe / tattvapadArthAn nishcinotiityrthH| bhRtI-karmakarAnupanayate / vetanAdAnena puSNAtItyarthaH / gaNane-madrakAH karaM vinayante / niryAtayantItyarthaH / vyaye-zataM vinayate / sahasra vinayate / eteviti kim ? ajAM nayati grAmam / 1. atra gandhanasya vartamAnatvena do vaktavya ityAzaGkAyAmuttaradvayam / For Private And Personal Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 28 jainendra-vyAkaraNam [a0 1 pA0 2 sU0 32-43 kartRsthe karmaNyamUrtI // 1|2|32|| nayateH kartA lakAravAcyaH / rUpAdyAtmikA mUrtiH / kartRsthe karma mUrtivarjite sati nayatairdo bhavati / krodhaM vinayate / harSa vinayate / zramaM vinayate / zamayatItyarthaH / atra kartRsthatvAtkarmaNaH kartrA'pyaphalatA karmatA / tena kartrApye kriyAphale siddhe'pi de niyamArthametat / kartRstha iti kim ? devadatto jinadattasya krodhaM vinayati / karmaNIti kim ? buddhayA vinayati / amUrtAviti kim ? gaDu N vinayati / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kirate harSajIvikAkulA karaNe || 1 |2| 33 // kiratedoM bhavati harSajIvikAkulAyakaraNa ityeteSu gamyamAneSu / paskirate vRSabho hRSTaH / jIvikAyAm apaskirate kukkuTo bhakSArthI / kulAyo nivAsaH - kulAyakaraNe-apaskirate zvA zrAzrayArthI / "catuSpAcchakuniSvapAddharSAdau" [4|3|115] iti suT / vRttisargatAyane kramaH // 12 // 34 // vRttiravidhAtaH / sarga utsAhaH / tAyanaM pRthUbhAvaH / vRttyAdiSvartheSu vartamAnAt krameda bhavati / vRttau nayedhvasya kramate buddhiH / na pratibadhyata ityarthaH / sarge -kramate jainendrAdhyayanAya / utsahata ityarthaH / tAyane - nAsminmUDhe zAstrANi kramante / na tAyanta ityarthaH / eteSviti kim ? krAmati / "kramo me" [5|2|74] iti dItvam | paropAt || 1 |2|35|| vRttisargatAyana iti vartate / para- upa- ityevampUrvAt krameda bhavati / parAkramate / upakramate / siddhaM satyArambho niyamAya paropAbhyAmeva nAnyasmAdveH / anukrAmati / vRttyAdiSvityeva / parAkrAmati / upakrAmati / jyotirudra tAvAGaH ||112/36 // zrAGpUrvAt kramerjyotiSAmudgamane'rthe do bhavati / zrAkramate sUryaH / zrAkramate candramAH / zrakramante jyotIMSi / jyotirudvatAviti kim ? zrAkrAmati dhUmo harmyatalam / zrAkrAmati mANavakaH kutapamityatrodgatirapi nAsti / veH svArthe // 1|2|37 // svArthaH pAdavikSepaH / vipUrvAt krameH svArthe do bhavati / ( zrazvaH ) suSThu vikramate / sAdhu vikramate / vikramaNamazvAdInAM zikSAvizeSAd gativizeSaH / svArtha iti kim ? vikrAmatyajinasandhiH / sphuTatItyarthaH / prAdArambhe || 12|38|| zrArambhaH prathamaM karma / prapUrvAt krama prArambhe do bhavati / prakramate bhoktum / paropAdityata upAditi vartate / upakramate bhokkum / zrArabhate bhoktumityarthaH / zrArambha iti kim ? pUrvedya : prakrAmati / aparedyurupakrAmati / pUrvasminnahani yadanena gataM tadaparasminnAgacchatItyarthaH / vA'geH || 1 |2|36|| zrageH kramo vA do bhavati / kramate / krAmati / iyamaprApte vibhASA / vRttyAdiSu pUrveNa nityo vidhiH / geriti kim ? saMkrAmati / jhopave // 12 // 40 // zrapahnavo'palApaH / zrapahnave'rthe jAnAterdo bhavati / zatamapajAnIte / sahakhamapajAnIte / pahnava iti kim ? ' kiMcidapi jAnAsi / dheH // 112241 // jAnAterdherdo bhavati / sarpiSo jAnIte / dadhno jAnIte / sarpiSA dadhnA copAyanena sampazyata ityarthaH / "jhossvArthe karaNe" [1 / 4 / 18 ] iti karaNe tA / kartrApye phale idaM davidhAnam / dheriti kima 1 svareNa putraM jAnAti / 1 saMpraterasmRtau // 1|2|42 // smRtirAdhyAnaM cintanaM vA / sampratipUrvAjAnAterasmRtyarthe do bhavati / zataM saJjAnIte / zataM pratijAnIte / zrasmRtAviti kim ? mAtuH saJjAnAti / pituH saJjAnAti / "stradarthadayeza karmaNi" [1|4|11 ] iti tA / dIptyupokzijJAne havi matyupamantraNe vadaH || 1 | 2|43|| dIptiH prakAzanam / upetyoktirupoktiH / upasAntvanamityarthaH / jJAnaM padArthAvagamaH / Iho yatnaH / nAnAmatirvimatiH / upamantraNaM rahasyanukUlanam / dIptyA 1. na tvaM kiJcida a0, sa0 / For Private And Personal Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 1 pA0 2 sU0 44-53 ] mahAvRttisahitam diSvartheSu vadateo bhavati / dIptau-badate cAvI tattvArthe / 'dIpyamAno vdtiityrthH| upoktii-krmkraanupvdte| upatya sambhASata ityarthaH / jJAne-vadate cAvI cndrodye| jAnAti vditumityrthH| Ihe-ko'smin kSetra vadate / ko yatata ityarthaH / vimatau-gehe vivadante / goSThe vivadante / vicitraM bhASanta ityarthaH / upamantraNe-kulabhAryAmupavadate / paradArAnupavadate / anukUlayatItyarthaH / eteSviti kim ? vadati devadattaH / vyaktavAksamuktau // 12 // 44 // vyaktavAco vyaktavarNatvAnmanuSyAdayaH prasiddhAH / sambhaya vacanaM samuktiH / vyakravAcAM samakto gamyamAnAyAM vadaterdA bhavati / sampravadante graamyaaH| sampravadante sAdhavaH / sambhUya bhASanta ityarthaH / vyaktavAgiti kim ? sampravadanti kukka TAH / samuktAviti kim / devadatto vadati jinadattam / anodhaiH // 1 // 2 // 45 // anu pUrvAd vdtedheyo bhavati / anuvadate jinadatto devadattasya / anuH sAdRzye punararthe vA / dheriti kim ? pUrvamuktamanuvati / vyaktavAksamuktAvityeva / anuvadanti viinnaa| vA vivAde // 46 // vivAdo vipralApastatra vartamAnAdvadatervA do bhavati / vipravadante sAMvatsarAH / vipravadanti saaNvtsraaH| vipravadante vAdinaH / vipravadanti vAdinaH / yugapadviruddha vadantItyarthaH / vyaktavAggrahaNamanuvartate / tato vyaktavAksamuktAviti nitye prApta vikalpaH / vivAda iti kim ? sampravadante sAdhavaH / vyaktavAgityeva / sampravadanti zakunayaH / samuktAvityeva / sampravadanti vAdinaH krameNa / pro'vAt // 1 // 2 // 47 // avapUrvAgirateo bhavati / avgirte| avagirete / avagirante / gRNAteravapUrvasya prayogo nAsti / avAditi kim ? girati / nigirati ? - pratijJAne samaH // 48 // pratijJAnamabhyupagamaH pratijJAne'theM sampUrvAgirateo bhavati / anekAntAsmakaM vastu saGgirate / zataM saGgirate / pratijJAna iti kim ? saGgirati / uccaro'dheH // 12 // 46 // utpUrvAccarateradherdo bhavati / guruvacanamuccarateM / utkramya caratItyarthaH / adheriti kim ? dhUma uccarati / urdhvaM gacchatItyarthaH / samo bhayA // 12 // 50 // sampUrvAccaraterbhAntena yoge do bhavati / rathena sNcrte| azvena saMcarate / bhAnte prayukta do bhavati, na tu gamyamAne / bhAyuktAditi kima 1 trIllokAna saMcarati jinadharmaH / atra svAtmaneti karaNaM gamyamAnam / "dANazca sA cedabarthe'ziSTavyavahAre iti vaktavyam" [vA0] sampUrvAddANo bhAyoge do bhavati sA cedabarthe bhA / idameva jJApakamaziSTavyavahAre bhA'pi bhavatIti / dAsyA saMprayacchate / vRSalyA saMprayacchate kAmukaH / sama iti saMbandhe tA / tena prazabdena vyavadhAnaM na bhavati / abartha iti kim ? pANinA samprayacchati / nedaM vaktavyam / karmavyatihAre daH / sahArthe ca bhA drssttvyaa| svIkRtAvupAdyamaH // 1 // 2 // 51 // pANigrahaNamavirodho vA sviikRtiH| upapUrvAdyamaH svIkRtAvarthe do bhavati / kanyAmupayacchate / bhAryAmupayacchate / svIkRtAviti kim ? parabhAryAmupayacchati / zrusmRdRzaH sanaH // 12 // 52 // zru-smR-dRza-ityetebhyaH sannantebhyo do bhavati / zuzrUSate zAstram / susmUrSate pUrvavRttam | didRkSate devam / zrudRzibhyAmakarmakAvasthAyAM "samo gampracchi." [12 / 24] ityAdinA do vihitastatra "sanaH pUrvavat " [ 28] ityeva daH siddhaH sakarmakArthamidam / smarateraprApte vidhAnam / zaH // 12 // 53 // jAnAteH sannantAt do bhavati / jijJAsate dharmam / "jJo'pahave" [20] "dheH" [1201] "saMpraterasmRtI" [12 / 42] iti jAnAtedoM vihitH| tathA kApye phale "jJojoH" [112171] ityatra pUrvavatsana iti siddhastato'nyatradaM vacanam / 1. tayeti zeSaH / 2.- pyamAnA vada-a0, ba0, sa0 / 3. 'goSThe vivadante' a0 pustake nAsti / 4. -ti sAvatsaraH / vykt-a0| 5. vApyaH ba0, sa0, mu0| 6. saGgirante mu0| 7. -rate / kuttumbmuccrte| utkramya-10, ba., s.| For Private And Personal Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam 0 . pA. 2 sU0 54-60 nAnoH // 12 // 54 // anupUrvAjjAnAtaiH sannantAdo na bhavati / putramanujijJAsati / bhRtyamanujijJAsati / sakarmakAditi vaktavyam [vA0] iha mA bhUt / anujijJAsate manasA / no vaktavyam / pUrveNa prAtasyAyaM pratiSedhaH / pUrveNa ca sakarmakAdeva sannantAddo vihitaH / dhestu "sana: pUrvavat" [12 / 58] iti daH / anoriti kim ? putra jijnyaaste| pratyAzruvaH // 1 // 2 // 55 // neti vartate / prati prAG ityevampUrvAt zRNoteH sannantAddo na bhavati / pratizuzrUSati / aAzuzrUSati zAstram / "zrusmRdRzaH sanaH" [1 / 2 / 12] iti prAptasyAnena prtissedhH| sanirdezaH samarthArthaH / sAmarthyaJca dhorginA / teneha na pratiSedhaH / devadatta pratizuzrUSate / zadergAt // 2 // 56 // neti nivRttamasambhavAt / ganimittabhUtaH / zadirupacArAdgaH / zadeviSayAddo bhavati / zIyate / zIyete / zoyante / "pAghrA" [12 / 36] zrAdinA zIyAdezaH / gAditi kim ? zatsyati / azatsyat / zizatsati / mRGo luGliGozca // 12 // 57 / / mriyateluMliGorgaparAcca do bhavati / amRta / mRSISTa / AziSi liG / "3:" [1 / 1186] iti silikoH kitvam / gaparAt khalvapi / mriyate / mriyasva / "riG yagalize" [12 / 130] iti rikaadeshH| GitvAdeva de siddha niyamArthamidamanyatra do na bhavati / mariSyati / amariSyat / mamAra / sanaH pUrvavat // 1 // 2 // 58 // pUrveNa tulyaM vartata iti pUrvavat / pUrvatvaJca pratyAsatta: / sanaH pUrvo yo dhuttadvatsannantAho bhavati / yebhyo dhubhyo yena vizeSaNena do vihitastebhyaH sannadhikebhyo'pi do bhavatItyarthaH / yathA "inudAroto daH" [1 / 2 / 6] iti / shete| prAste / evaM sannantAdapi zizayiSate / AsisiSate / givizeSaNena "nivizaH" [1 / 2 / 11] nivizate / nivivikSate / arthavizeSeNa "gandhanA." [1 / 2 / 27] zrAdinA utkurute / amimamuccikIrSate / ubhayavizeSeNa "jyotirudgatAghAGaH" [1 / 2 / 36] Akramate / zrAcikaMsate / " snorthAt, ziza111] "kramaH" [11 / 112] itITpatiSedhaH / kArakavizeSeNa "jJo'pahave" [1 / 2 / 40] "dheH" [1 / 2 / 41] / sarpiSo jAnIte / sarpiSo jijJAsate / iha jugupsate mImAMsata iti gupprakRteravayavasyAnudAttetkaraNaM sannantasamudAyasya vizeSeNamiti daH siddhH| yadyevaM gopAyatyAdAvapi syAt / kartavyo'tra 'yatnaH / pUrvavaditi kim ? zizatsati / mumUrSati / atra danimittaM nAsti / Amvat tatkRSaH // 1 // 2 // 56 // AmgrahaNena yasmAdAm vihitastasya grahaNam / zrAma iva Amvat / tasya kRna tatkRtra / yasmAdAm tasyeva dhostatkRto do veditvyH| IhAJcakra / IkSAJcakre / liTi parataH "sarorijAde" [211132] ityAm | "AmaH" [114146] iti parasyop / lasya kRtvAnmRtve sati svAdividhiH / "supo meH" [1 / 4 / 150] iti tasyop / "liDvat kRji' [211136] ityanuprayogasya karoteranena daH / vidhiniyamazcAtrebhyete / pUrvavaditi vartate / akApye phale pUrvavaddo bhavatIti vidhiH| karnApye phale aAmvadeva do bhavati / tena dAI syaivAmantasya prayoge do bhavatIti niyamAdiha na bhavati / udumbhAJcakAra / tadgrahaNaM kim ? AmantAnuprayogasya grahaNaM yathA syAdiha mA bhUt / Ihate / karotIti kRgrahaNaM kimartham ! karotereva thA syAdiha mA bhUt / IkSAmAsa / IkSAmbabhUva / iha kRJgrahaNAdanyanirAsArthAjjJAyate"liDvatkRji"[211136] ityatra pratyAhAragrahaNaM "kRbhvastiyoge" [1 / 2 / 15] ityata Arabhya "kRjo dvitIya '[4 / 2 / 62] iti akAreNa / yujo'yajJapAne geH // 1 / 2 / 60 // akApyaphalArtho'yamArambhaH / yujergipUrvAdo bhavatyayajJapAtraviSaye / 1. "prAsisiSate" iti a. pustake nAsti / 2. vizeSakamiti a0,b0,s0| 3. "anudArottvalakSaNo do'nityaH' iti paribhASArUpo yatnaH / For Private And Personal Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 1 pA0 2 sU0 61-70 ] mahAvRttisahitam prayuGa / viyuGkte / niyuGkte / ayajJapAtra iti kim ? dvandvaM yajJapAtrANi prayunakti / geriti kim ? yunakti / "yuja samAdhau" ityasyAnudAtta tvAdagrahaNam / udaH // 1 / 261 // utpUrvAdya jerayajJapAtre do bhavati / udyute / niyamo'yaM halanteSUda eva nAnya. smAt / niryunakti / duryunakti / saMyunakti / saMkSNoH ||shsh62|| sampUrvAt caNuvo do bhavati / saMghaNute / saMkSNuvAte / saMdaNuvate zastram / bhujo'dau // 1 / 2 / 63 // zabde kAryasyAsambhavAdadAvityarthagrahaNam / bhujeradyarthavartamAnAdo bhavati / bhuGkte / bhuJjAte / bhuJjate / arthAsambhavAttaudAdikasya bhujeragrahaNam / nibhujati pANim / adAviti kim ? bhunakti vasudhAM bharataH / pAlayatItyarthaH / Ne(smehetubhaye // 1 // 264 // eyantAbhyAM bhI smi ityetAbhyAM hetubhaye'rthe do bhavati / "tadyojako hetuH" [11226] iti hetuH / tasya bhayazabdena bhAvasAdhanena "kA bhIbhiH' [1 / 3 / 32] iti SasaH / bhayagrahaNena vismayo'pIha lkssyte| muNDo bhISayate / "ItaH SuGa nityam" [3 / 46] iti Sum / muNDo vismApayate / jaTilo vismApayate / "smiGaH'' [ / 3 / 50] ityAtvam / hetubhaya iti kim ? kuJcikayainaM bhAyayati / vAcA vismAyayati / akApyaphalArtho'yamArambhaH / vaJcane gRdhivnycH||1265|| Neriti vartate / vaJcanaM visaMvAdanam / gRdhi vaJci ityetAbhyAM eyantAbhyAM vaJcane'rthe do bhavati / mANavakaM garddhayate / mANavakaM vaJcayate / visNvaadytiityrthH| vaJcana iti kim ? zvAnaM ga yati / kAGkSAmasyotpAdayatItyarthaH / ahiM vaJcayati / gmytiityrthH| liyo'dhAyasammAnane ca // 22 // 66 // Neriti vartate / na dhAya madhASye zAlInIkaraNam / sammAnanaM pUjanam / linAtIyatezca eyantAdadhASTyaM sammAnanayorvaJcane ca vartamAnAho bhavati / adhASTyezyeno vartikAmapalApayate / abhibhavatItyarthaH / sammAnane-jaTAbhirAlApayate / hetau bhaa| AtmAnaM pUjayatI tyarthaH / vaJcane ca / kastvAmullApayate / prlmbhytiityrthH| "vibhASA liyoH" [1344] iti vyavasthitavibhASAzrayaNAdeSu triSu nityamAtvam / adhAAdiSviti kim ? bAlakamullApayati / / ko mithyAyoge'bhyAse // 16 // goriti vartate / abhyAso gaNanikA / karoteryatAlima dhyAzabdayoge'bhyAse'rthe do bhavati / padaM mithyA kArayate / stuti mithyA kaaryte| sadoSaM punaH panaruccAraya tItyarthaH / kRtra iti kim ? padaM mithyA vAcayati / mithyAyoga iti kim ? stotraM suSTu kArayati / abhyAsa iti kim ? sakRtpadaM mithyA kArayati / ekavAramuccArayatItyarthaH / __ asvaritetaH ka pye phale ||shsh68|| riti nivRttam / uttaratra Nica iti nirdezAt / jitaH svaritetazca ye dhavastebhyo do bhavati kartAramApnoti cet kriyAyA phalam / phalaM sarva kriyAto bhavatIti sAmarthyAt kriyA labhyate / phalagrahaNaM mukhyaphalaparigrahArtham / jitaH-punIte / lunIte / kurute / svaritetaH-pacate / yajate / vapate / mukhya kriyAphalamatra kartAramApnoti / kampye phala iti kim ? pacanti bhktkraaH| vapanti bhuutkaaH| nAtra mukhyaM phalaM kintu bhRtirAnuSaGgika vA phalam / asvariteta iti kim ? yAti / vAti / vado'pAt // 1 // 2 // 66 // apapUrvAdvadaterdo bhavati kApye phale / ekaantvaadmpvdte| ka;pye phale ityeva / apavadati / itaH prabhRti kApye phale do veditavyaH / samudAGacamo'granthe // 1 / 270 // .sama ut prAG ityevampUrvAyameragranthaviSaye do bhavati / vrIhIn saMyacchate / Atmanazcad vrIhayo bhavanti / bhAramudyacchate / pApamAyacchate / agrantha iti kim ?. udyacchati 1. viyukta iti a0 pustake nAsti / For Private And Personal Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ra jainendra-vyAkaraNam [a0 1 pA0 2 sU0 71-83 cikitsAM vaidyaH / cikitseti vaidyakagranthaH / kApye ityeva / saMyacchati udyacchati zrAyacchati parasya vastram / "ADo yamahanaH" [ 1 / 2 / 23 ] ityanena dherdavidhAnamuktam / zogaH ||shsh71|| jAnAteragipUrvAdo bhavati kApye phle| gAM jaaniite| ageriti kima ? svargalokaM prajAnAti / kApye phale ityeva / parasya gAM jAnAti / NicaH // 1 / 172 / / NijantAddo bhavati kApye phale / kaTaM kArayate / zrodanaM pAcayate / lakSaH svaritetkaraNAjjJAyate hetumaNNico grahaNamidam / ka pye phala ityeva / parasya kaTaM kArayati / pAdamyAGayamAGa yasaparimuharucinRddheTvadvasaH // 112 / 73 // Nica iti vartate / pA dami zrAGyama prAGyasa parimuha ruci-nRt-dheT vad vasa ityetebhyo eyantebhyaH kApye phale do bhavati / pAyayate / damayate / AyAmayate / "yamo'pariveSaNa" iti mitsajJApratiSedhAt pro na bhavati / prAyAsayate / parimohayate / rocayate / nrtyte| dhaapyte| vaadyte| vAsayate / pAdheToradyarthatvAnnativadyozcalyarthatvAt "calyadyarthAt" [1 // 2 / 85] iti maM prAptam / anyeSAm "aNau dheH prANikartRkAt" [ 112185] iti / tata prArambhaH / vA vAggamya // 1 // 2 / 74 // vAgiti nedaM pAribhASikatya "IpA'tra vAk [21176] ityasya grahaNaM kiM tarhi vAkchabdaH / pdaantrmityrthH| vAgagamye kApye phale vA do bhavati / svaM dhAnyaM punIte / svaM dhAnyaM punAti / SabhiryogainityaM de prApte vikalpo'yam / mam // // 27 // niyamArtham / yasmAnmaM dazca prApnoti tasmAnmameva bhavati / pUrveNa prakaraNena prakRtiniyamaH kRto dastvaniyata ityubhayaprAtirasti / yAti / vAti / pravizati / aAkrAmati dhUmaH / au da eva bhavatIti arthaniyamo vyAkhyAtaH / tataH kartari maM draSTavyam / yadi vA "kartari ja" [1 // 2] ityataH kartari teneha na bhavati / gamyate / ramyate / parAnukatraH // 26 // parA anu ityevaMpUrvAt kRtro meM bhavati / gandhanAdiSu daH prAptastadapavAdo'yam / parAkaroti / anukaroti / ka pye phale mameva bhavati / kasmAnna niyamaH / tatrApUrvo vidhirastu niyamo vAstvitya pUrva eva vidhirbhavati / prtybhytikssipH||1277|| prati abhi ati ityevampUrvAt kSipo maM bhavati / pratikSipati / abhikSipati / atikSipati / svaritatvAdaH praaptH| etebhya iti kim ? prAkSipate / pravahaH // 12 // 78 // prapUrvAdvahateH kApye phale maM bhavati / pravahati / mRSaH pareH // 26 // paripUrvAnmRSatemaM bhavati / parimRSyati / primRssytH| parimRSyanti / vahimapi kecidanuvartayanti / parivahati / pareriti kim / mRSyate parISahAn sAdhuH / vyAGazca ramaH // 20 // vizrAGa, ityevampUrvAt paripUrvAcca ramemeM bhavati / viramati / zrAramati / pariramati / anudAttettvAddaH prAptaH / etebhya iti kim / ramate / abhiramate / upAt / / 1 / 2 / 8 / / upapUrvAJca ramema bhavati / bhAryAmuparamati / pRthagyoga uttarArthaH / vA dheH||22|| upapUrvAdramedhairvA meM bhavati / yAvadbhaktamuparamati / uparamate / nivartata ityarthaH / viriraMsatItyatra pUrvasya danimittAbhAvAt "sanaH pUrvavat' [1 // 218 ] iti do na bhavati / budhyunazjane pradra sroNeH // 1 // 2 // 8 // kApye phale Nica iti de praapte'ymaarmbhH| budha yudha naza jana iGchu dru s ityetebhyo eyantebhyo maM bhavati / ye'trAkarmakAsteSAm "aNau dheH prANikartRkAt'' [112185] 1 jAnIte / azvaM jaaniite| age--a0, ba0, s0| 2. "lakSa darzanAGkanayoH" iti dhoH svaritetkaraNAdityarthaH / 3. niyamo'yam a0, s0| 4. pravahati / prvhtH| pravahanti |",b., s0|5. "pariSahAn" a0| 6. "yAvadbhaktamuparamati" ba0 / For Private And Personal Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa0. pA0 2 sU0 84-10] mahAvRttisahitam iti siddhe aprANikartRkArtha grahaNam / pravatyAdInAmacalyadyartham / bodhayati padmam / yodhayati kASThAni / nAzayati pApam / janayati puNyam / adhyApayati zAstram / prAvayati grAmam / prApayatItyarthaH / drAvayati loham / vitApayatItyarthaH / srAvayati tailam / syndytiityrthH| calyadyarthAt // 1 // 2 // 84|| Neriti vartate / calerarthaH kampanam / aderartho'bhyavahAraH / calyarthebhyo'dyarthebhyazca dhubhyo eyantebhyo maM bhavati / calyarthebhyaH-calayati / copayati / kampayati / "kampane caleH" (1) iti mitsajJAyAM praadeshH| adyarthebhyaH-nigArayati / bhojayati / zrAzayati / sarvatrAdyarthakAryamaderneSyate / zrAdayante devadattena / iha paya upayojayate devadatteneti bhakSaNArthAbhAvAnmaM na bhavati / sakarmakAthamaprANikartRkArthaJca suutrm| aNau dheH prANikartRkAt ||228annyntaavsthaayaaN yo dhudhiH prANikartRkastassAeNyantAnma bhavati / Aste devdttH| zrAsayati devadattam / zete devadattaH / zAyayati devadattam / aNAviti kim 1 cetayamAnaM prayojayati / cetayate / nanu ca "Nica:" [12272] ityatra hetumaNNico grahaNaM vyAkhyAtam / aNAviti tasyAyaM prtissedhH| tenAtra maM bhavatyeva cetayatIti / idaM tarhi pratyudAharaNam / zrArohayamANaM prayojayati zrArohayate / athavA'NAviti dhevizeSaNam / aNau yo dhistasya praNaM yathA syAt / anyathA dhigrahaNe tavizeSaNe ihaiva maM syAccetayamAnaM prayojayati cetayati / zrAsayati ityAdau na syAt / dheriti kima ? kaTaM kurvANaM prayojayati kArayate / prANikartRkAditi kim ? zuSyanti vrIyaH / zoSayate vrIhInAtapaH / "prANyoSadhivRkSebhyo'vayave ca" [3 / 3 / 103] iti pRthA nirdezAdiha zabdazAstre vanaspatikAyAH prANigrahaNena na gRhyante / kyaSo vA // 1 // 86 // kyaSantAdvA maM bhavati / vAvacanasAmarthyAt pane do'pi bhavati / apaTatpaTadbhavati paTapaTAyati / paTapaTAyate / "avyaktAnukaraNAdanekAco'nitI DA" [ 16] iti DAn / 'DAci" iti dvitvam / "mrau DAci nityam' [ // 3 // 87] iti takArasya pararUpatvam / Tikham / "DAulohitAtkya" [ 5] iti kyaH / evamalohito lohito bhavati lohitAyate / dhu jhyo luGi // 1 // 2 // 87 // kRpUparyantA | tAdayaH / veti vartate / dyu tAdibhyo vA meM bhavati luGi parataH / vyA tat / vyadyotiSTa / aluTat / aloTiSTa / mavidhipakSe "dhu tpuSAdilitsartizAssyatema' [2 / 1 / 4] ityng| yadyapi me'vidhAnasAmarthyAnmavidhilabdhastathApyanudAttetkaraNaM luGo'nyatra sAvakAzamiti nityaM maM syAditi vikalpArthaM vacanam / luGIti kim ? dyotate / dyu tA sahacaritA itare'pi tayocyanta iti bhuvcnnirdeshH| syasanovRdbhyaH // 1 / 2 / 88 // dyu tAdiSvantatA vRtaadyH| vRtAdibhyo vA maM bhavati sye sani ca sati / vaya'ti / avasya't / vivRtsati / vartiSyate / avati yata / vivartiSate / evaM vRdha sRdha syandU ityete yojyAH / mavidhau "na vRtAdeH" [5 / 1 / 107] itiittprtissedhH| luTi ca kl,pH||12||86|| kla peluTi syasanozca vA meM bhvti| kalatA / kltaarau| kalsAraH / kalpsyati / akalpsyat / ciklapsati / klpitaarH| kalpiSyate / akalpiSyata / cikalpiSate / kla pevRtAditvAdeva syasanorvikalpe siddhe cakAreNAnukarSaNamasandehArtham / klapa iti latvaM kimartham ? RkArasthasya rephabhAgasya rephagrahaNena grahaNaM yathA syAt / kluptaH / kluptavAn / mAtRNAm / pitRNAm / latvaM NatvaJca siddham / sparddha param // 12 // 60 // sparddha paraM kArya bhavati / dvayoH prasaGgayoranyArthayorekasmin yugapadupanipAte saGgharSaH sprdhH| "yavyato dIH" [za66] "supi" [12 / 67] iti diitvsyaavkaashH| devAbhyAm / vRSAbhyAm / "bahau jhalyet [2 / 2 / 68] ityasyAvakAzaH / deveSu / vRkSeSu / ihobhayaM prApnoti devebhya iti / sUtravinyAse parametvaM bhavati / apravRttau paryAye vA prApte vacanam / "kAryakAlaM sajJAparibhASam" [pari0]iti / yAvanti 1. pApam / janayati pApam / jana-ba0, sa0 / 2.'Adayate' a0,ba0, sa0 / 3. ciklapsati / kpiptaa| klpitaarau| kalpitAra:-a0, ba. For Private And Personal Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [a0 1 pA0 2 sU061-66 kAryANi tAvadvA sUtrasya bheda iti vidhiniyamazcedaM sUtram / yatra parasminkArye kRte "punaH prasaMgavijJAnAt" pUrva tatra vidhiH / yatra parameva kArya dRzyate "sakRdgate paranirNaye bAdhito bAdhita eva" [pari0] iti tatra niyamaH / tadyathA dvitvasyAvakAzaH / bebhidyate / jeravakAzaH / vicati / vevicyate iti paratvAjau kRte punaH prasaGgAd dvitvam / "jarazaso ziH [1 / 17] ityasyAvakAzaH / kuNDAni / "usuToram' [211124] ityasyAvakAzaH / yUyaM raajaanH| iha yUyaM gurukulAni iti para evaambhaavH| atulyabalayoH spardo na bhavati / utsargAdapavAdaH paranityavicAraNe bhavennityam / nityAttathAntaraGgam / tasmAdapyanavakAzaM yat / ekArthayorapi nAsti virodhaH / dhorvihitAstavyAdayaH paryAyeNa bhavanti / nabbAdhya Asam // 1 / 2 / 61 // napA nirdiSTo bAdhyo bhavati zrA sAdhikAraparisamApta rityeSo'dhikAro veditavyaH / loke saMjJAsamAvezo dRSTaH indraH zakraH purandara iti / zAstre'pi tyaH kRd vya iti / "zeSo'ga eva'' [ 14] ityavadhAraNAjJApayati ihApi saMjJAsamAvezaH syAditi yatnaH kriyate / yatra napaH samAveza iSyate tatra cazabdopAdAnamasti / yathA "yazca kAzraye" [13/44] iti / vakSyati "pro ghi ca" [ 11] vidi' / bhidi / "sphe ruH" [1 // 2 // 100] / zikSi / bhikSi / napA nirdiSTA dhisaMjJA rusaMjJayA bAdhyate samAveze hi atatarvedityatra "ghau kacyanakkhe sanvat' [sh2|160] iti kacpareM ghau parataH sanvadbhAvaH prasajyeta / avivrajadityatra gherdItvaM syAt / nabiti kim ? baabhrvyH| pulliGgA gusaMjJA pulliGgayA bhasaMjJayA na bAdhyate / khau cyAkhyau muH // 12 // 32 // striyamAcakSAte iti strAkhyau / "pre' [2 / 2 / 4] iti niyamAdaprAptaH "supi" [2 / 27] iti yogavibhAgAtkaH / yAvIkArokArau svyAkhyau tadantaM zabdarUpaM musaMjJa bhavati / "summiGantaM padam [1 / 2 / 103] ityatrAntagrahaNamanyatra saMjJAvidhau tadantavidhipratiSedhArthamiha nAzrIyate "AmIyuvoH" [12 / 14] iti niyamArambhAt / yvAviti yaNAdezAdUkAro dvimAtrastatsAhacaryAdIkAro'pi dvimAtraH / iikaarHkumaarii| gaurii| lakSmIH / uukaarH-brhmbndhuuH| vAmorUH / yvaaguuH| 'aN" moH" [5 / 2 / 107] ityAdi musaMjJAkAryam / yvAviti kim ? mAtre / duhitre / stryAkhyAviti kim ? he grAmaNIH / he khalapuH / nemau striyamevAcakSAte / zrAkhyAgrahaNaM kim ? zabdArthe strItve yathA syAt padAntaragamye mA bhUt / grAmaNye striyai| khalapve striyai| ubhayaliGgAnAmiSvasaniprabhRtInAM zabdArtha eva strItvam / iSvai asanyai striyai / tathA guNazabdAnAM paTavyai striyai / idaJcAkhyAgrahaNasya prayojanam / kumArIbhivAtmAnamAcarati (kumArIvAcarati ) "zrAcAre sarvamRdbhyaH kvip" iti kvip / kumAryai devadattAya / lakSmImatikrAntAya atilakSmyai / prAgeva musaMjJA vRttA tadantAnmukAryaM bhavati / iha atikumAraye devadattAya / prAdeze kRte "anavidhau' [1 / 1156] iti pratiSedhAnmukArya na bhavati / strI // 1 / 2 / 63 // strIzabdazca musaMjJo bhavati / 'zrAmIyuvo:" [1 / 2 / 64] "vA" [1 // 2 // 65]] hiti prazca [112 / 16] iti niyamavikalpayoH sAmAnyena purastAdayamapavAdaH / he stri| strINAm / striyai / prAdeza DADAgamAH siddhaaH| AmIyuvoH ||shsh64|| zrAmi parata iyuvoH sthAninau gvau stryAkhyau musajJau bhvtH| siddha satyArambho niyamArthaH, aAmyeva musaMjJA nAnyatra / he zrIH / he bhrH| iyuvoriti kim ? pradhyai / varSAmvai / vA // 1 // 26 // vA musaMjJA bhvtiityaamiiyuvoH| zrINAm / zriyAm / bhraNAm / dhruvAm / jiti prazca // 1 // 66 // voryaH praH stryAkhya iyuvozca sthAninau yau yvau teSAM Giti vA musaMzA bhavati / kRtyai / kRtaye / dhenvai| dhenave / pakSe "svasakhi" [112 / 17] iti susaMjJA / "sohiti" 1. 'chidi' a0, ba0, s0| 2.-takSat / ararakSaditya-a0, s0| 3. kaparaghau p-10| 1. 'pANmoH ' s0| 5.-DAgamADAgamAH siddhAH-a0, ba0, s0| 6. 'vA ca mu-ba0, sa0 / For Private And Personal Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 1 pA0 2 sU0 17- 102 ] mahAvRttisahitam 35 [5 / 2 / 106 ] ep / iyuvau / zriyai / zriye / bhruvai / bhruve / syAkhyAvityeva / zragnaye / zratikRtaye / atizriye / atibhruve davadattAya / yvau yvoH pra iti kim ? mAtre / duhitre / svasakhi ||1|| 67 | pro khoriti vartate / voH prassusaMjJo bhavati sakhizabdaM varjayitvA / sakhIti pratiSedhAt siddhau preti nirde zAccAstryAkhyasya stryAkhyasya ca prasyeha grahaNam / zragnaye / vAyave / stryAkhyazca yo musaMjJo na bhavati tasya grahaNam / kRtaye / dhenave / musaMjJAviSaye "nabbAdhya Asam " [1 / 2 / 11] iti susaMjJA bAdhyate / kRtyAm / dhenvAm / sakhIti kim ? sakhyuH / sakhyau / sakhIti paryudAso'yam / tena zobhanaH sakhA susakhA / zrutisakhA / atisakherAgacchati / atisakheH svam / sakhizabdAdanyatvamastIti susaMjJA / mRdyahaNena tadantavidhiriti vA / yvoH pra ityeva / pitre / mAtre / supradezAH "sorDiMti" [ 5/2/106 ] ityevamAdayaH / "" patiH se // 11268 // patizabdaH sa eva susaMjJo bhavati / prajApratinA / prajApataye / patireva sa iti kasmAnna niyamaH / evaM hi "dvandva e suH " [1 / 3 / 18 ] iti pUrvanipAtavacanamanarthakaM syAt dvandve patiriti brUyAt / nAnyasya se susaMjJAsambhavaH / zrapi cAnekaprAptAvekasya niyama iti vacanamanarthakaM syAt / paTumRduguptapaTava iti / sa iti kim ? patyA / patye / I pro ghica // 12 // 66 // pra iti mAtrikasya saMjJA / pro ghisaJjJo bhavati / bhettA / boddhA / ghIti napA nirdezaH kimarthaH 1 pulliGgayA rusajJayA bAdhA yathA syAt / prayojanamagre vakSyate / cazabdaH saJjJAntarasamAvezArthaH / ghica bhavati yaccAnyatprApnoti tacca bhavati / iha pravinayya gata iti susaMjJAsamAvezaH / vizca nAca vinarau tAvAcaSTe Nic / " NAviSTavanmRdaH " [ 4|4|146 ] iti iSThavadbhAvaH / Tikham / prazabdena yogaH / ktvaH pyAdeze Nikhe prApta ghisaMjJAyAM satyAM "dhye dhipUrvAt [ 4|4|16 ] iti NerayAdezaH siddhaH / susaMjJAyAca pUrvanipAtaH / anyathekArokArAbhyAmanyatra sAvakAzA ghisaMjJA ikArokAraviSayatvAdanavakAzayA susaMjJayA bAdhyeta / spheruH // 12 // 100 // pra iti vartate / sphasaJjJaM parataH pro rusaJjJo bhavati / kuNDA / huNDA / spardhA / numvidhAvupadezAzrayaNAtprAgeva num / "saroI la:" [2381] iti zrastyaH / " zrajAdyataSTAp " [ 3|1|4 ] | dIH ||1|2| 101 // dIriti dvimAtrasya saJjJA / dIzca rusajJo bhavati / IhAJcakre / liTi parataH "sarorijAde : " [2/1/32 ] ityAm / zeSam "AmvattatkRna : " [1|2|56 ] ityatroktam / ruriti pulliGganirdezaH kimarthaH 1 IkArokAraviSayayA musaJjJayA bAdhA mA bhUt / dvayoH samAveze he paramavANI 3ka ityatra "Rnmo:" [4 / 2 / 153] iti musaJjJAzrayaH kap / rusajJAzrayo "anRto'nantasyApyekaikasya ro: " [5|3|e4] iti pavidhizca siddhaH / ye tadAdi guH || 1 |2| 102 // yo hi yasmAttyaH sa tasyetyucyate / yasya dhormRdo vA tyaH yattyastasmin paratastadAdizabdarUpaM gusaJjJaM bhavati / kevalAyAH prakRtervyapadezivadbhAvAttadAditvam / dogdhi / juhoti / kariSyati / kuNDAni / gukArya mebiDAgamo numAgamazca / jasi "noGa: " [4|4|1] iti dItvaJca / yaditi saJjJinirdezArtham / zranyathA tadAdIti na labhyeta tathA ca tye sati pUrvamAtrasya gusajJA syAt / tatra ko doSaH ? iha nyaviMzata prAkaroditi sageraDAgamaH syAt / yattya iti yacchabdena tyasya vizeSaNaM kim ? asyaaptymiH| devadatta iM pazyetyatra zrAderaip syAt / zrakhasya sthAnivadbhAvAd vyavadhAnamiti cet yo'nAdiSTAdacaH pUrvastaM prati sthAnivadbhAvaH / zrAdiSTAccaiSo'caH pUrvI niSpannasya padasya padAntareNAbhisambandhAt / yatya iti ImnirdezaH 1. 'nirdezAt' ityasya 'anuvR ta eH' ityarthaH / prasaGgasvArasyAt / 2. 'vA' anityamityarthaH / 3. noGa ityasminnanuvartamAne 'ghe'kau' iti dIH / For Private And Personal Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 36 jainendra-vyAkaraNam [a0 1 pA0 2 sU0 103 - 107 kimarthaH 1 yattyastadAdi gurityucyamAne yasya tyaH sambhavati tasyAnyasminnapi zabde gusaMjJA syAt / tathA ca striyai idaM stryarbhuve idaM vartham / yuvau prasajyeyAtAm / tadAdivacanaM kimartham ? yatrAnekastyaH sambhavati tatra saMjJA yathA syAt / kariSyati / kuNDAni / syAntasya sanumukasya ca gusaMjJAyAM "yajyato dI : " [ 24266 ] "dhe'kau " [ 4|4|6 ] iti dItvaM siddham / guriti pulliGganirdezo bhapadasaMjJAsamAvezArthaH / iha bAbhravya iti gusaMjJAzraya zrAderap / bhasaMjJAzrayaH "kadravo ro'svayambhuva:" [4|4|134 ] iti zrokAraH / iha ca yajuH paNyamasya yAjuSkaH / gusaMjJAzraya zrAderaipa "svAdAvadhe [1|2| 106 ] iti padatve padasaMjJAzrayANi risatvapratvAni siddhAni / napuMsakaliGgA ced gusaMjJA hoturapatya' hautra ityatra sAvakAzA satI padasaMjJayA bAdhyeta / I summintaM padam ||1||103 || "na: kye " [ 112|104 ] iti niyamArambhAt suviti pratyAhAragrahaNaM nepo bahoH / miGA sAhacaryAdvA / subantaM miGantaM ca zabdarUpaM padasaMjJa bhavati / sUpakAraH pacati / padasaMjJAzrayo ritvAdividhiH / khari sAdezavidhizca bhavati / nanu summiGau tyau / tyagrahaNe yasmAtsa tadAdeva harAmityantagrahaNaM kimartham ? anyatra saMjJAvidhau tadantavidhyabhAvajJApanArtham / tena dRSattIrNetyatra klAntasya "phaktatu" [ 1 / 1 / 28 ] ityanena tasaMjJA nAstIti "drAntasya to na: " [ 5 / 3 / 51 ] ityeSa vidhi SakArApekSayA na bhavati / iha ca kumArIgauritarA "tAdI jha: " [4/1/117 ] ityanena tarAntasya bhasaMjJA nAstIti "jharUpa0" [4 / 3 / 155] ityAdinA prAdezo na bhavati / padamiti napA nirdezo bhasaMjJayA bAdhA yathA syAdityevamarthaH / anyathA rAjJaH rAjanya ityatra bhasaMjJAzrayamano'khaM padasaMjJAzrayaM nakhaJca syAt padapradezAH "padasya" [ 5/3/14 ] ityevamAdayaH / naH kye ||1|2| 104 // kya iti kyackyaGkyaSAmavizeSagrahaNam / kye parato nAntasya padasaMjJA bhavati / rAjAnamicchati rAjIyata / rAjevAcarati rAjAyate / carma carma bhavati carmAyate / padatve sati nakhaM siddham / "nakhaM vidhiM kRtta ki" [ 5328 ] iti niyamAdanyatra siddhamiti " kyaci " [ 5 / 2 / 142 ] itItvaM "dIrakRdUge" [ 5|2| 134 ] iti dItvaJca bhavati / "tyakhe tyAzrayam" [111 / 63 ] iti padatve siddhe niyamArthamidam / nAntameva kye padasaMjJa' bhavati nAnyat / vAcyati / zucyati / kutvaM na bhavati / nAntaM kya eveti viparIto niyamo nAzaGkanIyaH / "akau" [5|3 | 30 ] iti kau nakhapratiSedhAt jJAyate padatve hi nakhaprAptiH / 1 siti ||12|105 || siti tye parataH pUrvaM padasaMjJa bhavati / bhavato'yaM bhavadIyaH / " bhavataSTha chasau" [ 3|2| 11 ] iti chas / "yaci bhaH " [ 1/21107 ] iti padasaMjJAyAM bAdhitAyAM punarArambhaH / evamUrNA asyAstIti UrNAyuH / "UrNAhaM zubhaMbhyazca yus " [ 4|1| 62 ] iti yus / "yasya yAJca [ 4|4|136 ] iti khaM na bhavati / ayyuH / zrahaMyuH / zubhaiyyuH / zubhaMyuH / "vA padAntasya " [24] 133 ] iti parasvavikalpaH / svAdAvadhe // 12 // 106 // zradha iti pratiSedhAdvAyA ekasya sorgrahaNam / svAdau dhavarjite parataH pUrva padasaMjJa N bhavati / rAjabhyAm / rAjabhiH / rAjatvam / rAjatA / adha iti kim ? rAjAnau / rAjAnaH / yadyevaM rAjetyatrApi pratiSedhaH syAt / naivaM zaGkayam / zradha iti paryudAso'yaM dhAdanyatra padasaMjJA vidhIyate / ve tu pUrveNa bhaviSyati / yadyevaM suvAcau suvAca ityatrAntarvartinIM vibhaktimAzritya padatvaM prApnoti / astu tarhi prasajyapratiSedhaH / rAjetyatra "akau" [ 5|3|30 ] iti pratiSedhAt jJAyate sau padasaMjJA bhavati / evamanyadha iti zranantarasya svAdau vidheH pratiSedho'yaM suvAcau suvAca ityatra pUrveNa prAptirastyeva / kartavyo'tra yatnaH / "uttarapadatve cApadAdividhau tyalakSaNaM na bhavatIti / cibhaH || 1 |2| 107 || svAdAvadha iti vartate / yakArAdAvajAdau ca svAdau dhavarjite pUrvaM bhasaMjJa' bhavati / gArgyaH / vAtsyaH / dAkSiH / 'lAkSiH / pUrveNa padasaMjJA prAptA bhatvAd "yasya GayAca" ityakham / "nabho'Ggiro3. iti naravavi ba0, sa0 / 1. bhruve a0, ba0, sa0 / 2. bhavartham - a0, ba0, sa0 / 4. na sambha - a0 / 2. srucyati a0, sa0 / For Private And Personal Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 1 pA0 2 sU0 108 - 111] mahAvRttisahitam 37 manuSa vatyupasaGkhyAnam / [ vA0 ] nabhasA tulyaM vartate iti nabhasvat / zraGgirasvat / manuSvat / vRSNo vasvazvayorbhasaMjJati kecit / vRSNo vasuH vRSaevasuH / vRSaraNazvaH / matvarthe stau // 12 // 108 // matvarthe tye parataH sakArAntaM takArAntaJca bhasaMjJa bhavati / tapasvI / yazasvI / "vinnasmAyAmedhAstraja: " [4 | 1|47 ] iti vin / matorvizeSaNatve'pi matvarthagrahaNena grahaNam / yathA devadattazAlA paNDitA zrAnIyantAmityukte devadatto vizeSaNabhUto'pi yadi paNDitaH so'pi zrAnIyate / bhAsvAn / vidyutvAn / marutvAn / stAviti kim ? rAjavad gRham / kArake ||12|106 // kAraka ityayamadhikAraH / yadita urdhvamanukramiSyAmaH kAraka ityevaM tadveditavyam | kArakaM nirvartakaM heturvA / kasya 1 kriyAyAH / kA ca kriyA ? dhvarthaH / kAraka iti nirdhAraNalakSaNeyamIp / jAtyapekSaikavacanam / / sautro vA nirdezaH / kArakeSu yadbhuvaM tadapAdAnaM, yaH karmaNopeyo'rthaH sa sampradAnamityAdi yojyam / vakSyati "ghyapAye dhruvamapAdAnam" / [ 1 | 2|110 ] grAmAdAgacchati / svargAdavarohati / zrapAyakriyAyA grAmo'pi nirvartakaH devadatto'pi / dhruvatvAd grAmo'pAdAnam / kAraka iti kim ? vRkSasya parNaM patati / kuDyasya piNDaH patitaH / apAyakriyAyA nirvartakatvena vRkSaH kuDyaJca na vivakSitam / "akathita [ 1/2/121] apAdAnAdibhirakathitaM ca kArakaM karmasaMjJa bhavati / AcArya dharme pRcchati / kAraka iti kim ? zrAcAryasya ziSyaM dharma pRcchati / zrAcAryasya ziSyavizeSaNatvAdakArakatvam / yadA kArakacAkAraJca sarvamakathitamapratipAditamityarthastadedaM pratyudAharaNam / asaGkIrtitamiti vyAkhyAne kArakameva labhyate / pradezeSu kArakAbhidhAne'pAdAnAdInAM grahaNam / " " dhyAye dhruvamapAdAnam ||12|110 // dhIbuddhiH / prAptipUrvako vizleSo'pAyaH / dhiyA kRto apAyodhyAyaH / dhIprAptipUrvako vibhAga ityarthaH / dhIgrahaNe hyasati kAyaprAptipUrvaka evApAyaH pratIyeta dhIgrahana sarvaH pratIyate / dhruvamavicalam avadhibhUtaM vA / dhyapAye sAdhye yad dhruvaM tadapAdAnasaMjJa bhavati / grAmAdAgacchati / grAmo devadattaM nAnupatati iti dhruvaH / athavA pAyAtprAgapi grAmaH / apAye'pi grAma eva / devadattastvapAye grAmagrahaNena na gRhyata iti grAmo dhruvaH / evamazvAd dhAvataH patitaH / gacchataH sArthAdavahInaH / devadatto jinadattAdAgataH / meSau parasparato'pasarpataH / zRGgAccharo jAyate / gaGgA himavataH prabhavati / iha grAmAnnAgaccha tIti pUrvamapAdAnasaMjJA pazcAtpratiSedhaH / dhiyA'pAyasya vizeSaNaM kim ? dharmAjjugupte / prekSApUrvakArI duHkhaheturadharma iti buddhyA saMprApya tato nivartata iti apAdAnatvam / evamadharmAdviramati pramAdyati / vyAghrAdvibheti / caurebhyastrAyate / adhyayanAt parAjayate / na zaknotItyarthaH / yavebhyo gAM vArayati / zrakAryAtsutaM vArayati / kUpAdandhaM vArayati / upAdhyAyAdantarddhate / bhayaM saJcintya nivartata ityarthaH / vivakSAtaH kArakANi bhavanti / upAdhyAyAdadhIte / upAdhyAyAccha, goti / zravivakSAyAM naTasya zRNoti / granthikasya zRNoti / zravamiti kim ? araNye bibheti / nAtra bhayAvadhibhUtamaraNyaM kiM tarhi caurAH / napA nirdezaH kimarthaH / vakSyamANAbhiH saMjJAbhirvAdhA yathA syAt / dhanuSA vidhyati / puliGgayA karaNasaMjJayA bAdhAt / kAMsyapAtryAM bhuGkte / puliGgA'dhikaraNasaMjJa va } dhanurvidhyatIti kartR saMjJA / iha gAM dogdhi paya iti paratvAtkarsasaMjJA / zrapAdAnapradezAH "kA'pAdAne" [1 / 4 / 37] ityevamAdayaH / kamagopeyaH sampradAnam || 12|111 // upapUrvAdiGo ye kRte upeya iti bhavati / karmaNA ya upeyo'rthastat kArakaM sampradAnasaMjJa bhavati / upAdhyAyAya gA dadAti / devAya baliM prayacchati / karmaNeti kim ? gavA upAdhyAyamupaiti / sampradAnamityanvarthasaMjJAkaraNAt dadAtyarthAnAM dhUnAM dravyeNa karmaNA upeyo'rthaH sampradAnamiti / taineha na bhavati / devadattasya vastraM darzayati / mitrasya kArya kathayati / ajAM nayati grAmam / samyak pradAnaM sampradAnamiti cAzritam / teneha na bhavati / ghnataH pRSThaM dadAti / rajakasya vastraM dadAti / rAjJo daNDaM dadAti / iha tarhi kathaM zraddhA nigRhNate / yuddhAya sannahyati / tiSThate brAhmaNI chAtrebhyaH ? tAdarthyAt siddham / athavA For Private And Personal Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 38 jainendra-vyAkaraNam [a0 1 pA0 2 sU0 112." . kathacidvivakSitabhedAbhiH sandarzanaprArthanA'dhyavasAyakriyAbhiH kriyApi vyApyA satI karmatayopeyatvAt sampradAnatvam / tenehApi bhavati / rocate devadattAya modakaH / svadate devadattAya modakaH / puSpebhyaH spRhayati / mitrAya kathayati / mitrAya Rdhyati / mitrAya guhyati / mitrAya Iya'ti / mitrAyAsUyati / mitrAya kupyati / kopAdanyatra dhAdInAM prArthanAdibhiH kriyAvizeSairbhedo na vivakSita iti kriyAyAH karmavyapadezo nAsti / bhAryAmIya'ti / auSadhaM dveSTi / zapa upalambhane'rthe bhedH| devadattAya zapate / haGa aAtmanihave bhedH| mitrAya hRte / anyatra mitraM hRte / rAdhIkSyordaivAlocane / putrAya rAdhyati / putrAya IkSate / anyatra putrasya rAdhyati / putramIkSate / yatra ca pratyAparvaH zRNotirabhyupagame vartate / devadattAya pratizRNoti / anupratipUrvazca gRNAtiryadi kathayituH protsAhane vartate / prAcAryAya anugRNAti / prAcAryAya pratigRNAti / iha bhedAbhedavivakSA / devadattAya zlAghate / devAya praNamati / gatyarthAnAM ceSTAyAmasamprAptAvubhe [vA0] / yathA grAmAya gacchati / grAmaM gacchati / grAmAya brajati / grAmaM vrajati / ceSTAyAmiti kim ? manasA pATaliputraM gacchati / asamprAptAviti kim ? panthAnaM gacchati / bhAryA gacchati / anyatrAbhedavivava / kaTaM karoti / zrodanaM pacati / zAstra paThati / "sagyozca kradhioH " [vA0] mitramabhikra dhyati / mitramabhidruhyati / "sidviranekAntAt" [1 / 1 / 1] ityato bhedAbhedobhayavivakSA pratyetavyA / pareSAmapi pratipattigauravaM tulyam / ka kriyAyA vyApyatvamiSTa' ka ca neti durbodham / dhAreruttamaNaH // 1 / 2 / 112 / / RNe uttama uttamarNaH / nipAtanAt savidhiH / dhArayateruttamoM yo'rthastatkArakaM sampradAnasaMjJa bhavati / devadattAya gAM dhArayati / uttamarNa iti kim ? devadattAya zataM dhArayati dridrH| parikrayaNam // 12 // 113 / / parikrIyate'neneti prikrynnm| tatkArakaM sampradAnasaMjJaM bhavati / zatAya parikrItaH / sahasrAya prikriitH| sAdhakatamatvAt karaNasaMjJA praasaa| sAdhakatamaM karaNam // 1 / 2 / 114 // kriyAyAmatizayena sAdhakaM sAdhakatamam , tatkArakaM karaNasajJa bhavati / "dAnena bhogaM dayayA surUpaM dhyAnena mokSaM tapasepTasiddhim / satyena vAkyaM prazamena pUjAM vRttena janmAnamupaiti martyaH // " tamayahAM kimarthama 1 yathA rUpaprastAva abhirUpAya kanyA deyetyukta 'bhirUpatamAyeti / evamihApi kArakAdhikArAdakArake saMjJAvRttinAstIti 'sAdhakaM karaNam'ityukte'pi sAdhakatamamiti gamyate tadetat tamagrahaNaMjJApakamanyatrasamagrahaNena vinA prakarSA na labhyate / tenA 'AdhAro'dhikaraNaH" [111 / 116] ityanena mukhyAmukhyayoradhikaraNatvaM siddham / tileSu tailam / gaGgAyAM ghossH| sAdhakatamasyAvivakSAyAM svAtanyAnurvivyatIti bhavati / paMllinidezaH kimarthaH 1 parikrayaNamityanavakAzayA sampradAnasaJjayA bAdhA mA bhUt / zatena parikrItaH / vacanAt sA'pi bhavati / zatAya prikriitH| "divaH karma" [1 / 2 / 115] ityatra ca samAvezo yathA syAt / akSardIvyati / divaH karma // 1 // 2 / 115 // diveH sAdhakatama kArakaM karmasaJjJa bhavati / akSAn dovyati / zAkAM dIvyati / napA nirdazAt karaNatvamapi / AdhAro'dhikaraNaH // 1 / 2 / 116 / / Adhriyate'smin kriyetyAdhAraH / idameva nipAtanamadhikaraNe dhnH| AdhAro yastat kArakamadhikaraNasajhaM bhavati / yadyavaM kartRkarmaNoradhikaraNasaMjJA prAptA tadAzritatvAt kriyAyAH / evaM tarhi kartR karmaNoH kriyaashryyordhaarnnaadaadhaaro'bhipretH| pUrva tamagrahaNena jJApitaM gauNa 1. 'zalAkA viSyati' a0, ba0, sa0 / For Private And Personal Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa. 1 pA0 2 sU0 117-121] mahAvRttisahitam syApyAdhArasyAdhikaraNatvam / kartRkarmaNoH satyapi kriyAdhAratve'navakAzatvAt kartRkarmasajJe bhaviSyataH / bhedavivakSAyAmadhikaraNatvamapi / azanakriyA devadattaM vartate / vikla danaM taNDuleSu / "aupazleSikavaiSayikA'bhivyApaka ityapi / AdhArasvividhaH proktaH kaTAkAzatileSu ca // " aupazleSikaH-kaTe Aste / sthAlyAM pacati / vaiSayikaH-zrAkAze zakunayaH / gaGgAyAM dhoSaH / gurau vasati / yadadhInA yasya sthitiH sa tasyAdhAraH / abhivyApako vibhaagaaprtiiteH| tileSu tailam / dadhani srpiH| adhikaraNapradezAH "IbadhikaraNe ca" [ // 4 // 44] ityevmaadyH| krmaivaa'dhishiingsthaa'sH||1|2|117|| adhipUrvANAM zIG sthA zrAs ityeSAmAdhAro yastat kAraka karmasajJameva bhavati / grAmamadhizete / parvatamadhitiSThati / prAsAdamadhyAste / evakAraH pulliGgA'dhikaraNasaMzAsamAvezanivRttyarthaH / karmapradezAH "karmaNIp" [1 / 4 / 2] ityevamAdayaH / vaso'nUpAdhyAH // 1 / 2 / 118 // anu upa adhi prAG ityevampUrvasya vasaterAdhAro yastat kAraka karmasaMjJa bhavati / grAmamanavasati / girimupavasati / gRhamadhivasati / vanamAvasati / iha kathaM grAme upavasati / bhojananivRtti karotItyarthaH 1 atrApi trirAtrAderAdhArasya karmatvaM pratIyate / abhinivizazca // 1 / 2116 // abhini ityevaMpUrvasya vizaterAdhAro yastat kAraka karmasaMjJa bhavati / grAmamabhinivizate / gehamabhinivizate / cakArAt kvacidadhikaraNasaMjJA'pi bhavati / yA yA saMjJA yasminnabhinivizate / artheSvabhiniviSTaH / klyaanne'bhiniveshH| kapyim // 1 / 2 / 120 // kartA kriyayA yadApyaM tat kArakaM karmasaMjJa bhavati / kartR grahaNAdApyagrahaNasAmarthyAdvA kriyA labhate / tatra karma / "prApyaM viSayabhUtaM ca nityaM vikriyAtmakam / kartuzca kriyayA vyApyamIpsitAnIpsitetarat // " prApyavasAmAnyaM sarvatra vidyate / prApyam-grAmaM gacchati / AdityaM pazyati / viSayabhUtam-jainendramadhIte / himavantaM zRNoti / nirvayam-ghaTaM karoti / zrodanaM pacati / vikriyAtmakam-kASThAni dahati / ghaTaM bhinatti / Ipsitama-guDaM bhakSayati / zrodanaM bhuta / anIpsitam-grAma gacchan vyAghra pazyati / kaNTakAna. mRgAti / anubhayam-grAmaM gacchan vRkSamUlAnyupasarpati / kati kim ? mApeSvazvaM badhnAti / azvena karmaNA bhakSaNakriyayA mASANAmApyAnAM karmasaMjJA mA bhUt / atha savANi kArakANi karnA'pyanta iti karmasaMjJA prApnoti ? naiSa dossH| sarveSu kArakeSvApyeSu prApyagrahaNasAmarthyAdApyatame saMpratyayaH / tena karaNAdiSu na bhavati / payasA zrodanaM bhuGakta / iha kathaM karmatvaM gehaM pravizatIti ? shraadhaarsyaavivnyaa| akathitazca / / 1 / 2 / 121 / / akathitamasaGkIrtitam / apAdAnAdibhirvizeSakArakAdibhirakathitaM ca yata kArakaM tata karmasaMjJabhavati / akathitamapradhAnamiti gRhyamANe iha devadattAda gAM yAcata ityapradhAnatayA'pAdAnasaMjJA karmasaMjJayA bAdhyeta / "duhiyAcirudhipracchibhikSicitrAmupayoganimittamapUrvavidhau / bruvizAsiguNena ca yat sacate tadakIrtitamAcaritaM kavinA / " duhi-gAM dondhi payaH / gauH kArakamapAdAnatvenAsaGkIrtitamapAyasyAvivakSitatvAt / gorapyApyatvena siddha' karmalamiti ceta parigaNanArthamidaM vaktavyam / iha mA bhUt / naTasya zRNoti zlokam / yAci-mANavakaM gAM yaacte| yAcanamAtreNApAyasyAvivakSitatvAt / rudhi-gAmavaruNaddhi vrajam / sto'pyaadhaarsyaakvicaa| andarA kanyeti yathA / pracchi-zrAcArya dharma pRcchati / prshnmaatrennaapaaysyaavivkssaa| bhiti-devadattaM gAM mitate / citra-manamavacinoti phalAni / upayoganimittaM prayoganimittam / athavA upayogo dugdhAdi tannimitaM gvaadi| iDApi tahi syaat| pANinA kAMsyapAnyAM dogdhi| pANyAdikamapyupayoganimittamityAha / / For Private And Personal Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 40 jainendra-vyAkaraNam [a0 1 pA0 2 sU0 122 pUrvavidhau yasya pUrvo vidhirnoktaH / iha tu pUrvameva karaNasaJjJA adhikaraNasaJjJA ca vihitA / bruvizAsyorguNena ca kriyayA karmaNA vA yat sacate sambadhyate tadakIrtitamityuktamAcAryeNa / brUvi - mANavakaM dharma brUte / zAsi - mANavakaM dharmamanuzAsti / mANavakasya sampradAnatvenAvivakSA / kathitamiti kim ? devadattAt gAM yAcate / cakAro'nuktasamuccayArthaH / tenam "kAlabhAvAdhvagantavyAH' karmasaMjJA hyakarmaNAmiti" labdham / kAle - mAsamAste / saMvatsaraM vasati / bhAve - godohaM svapiti / zradhvA ca sa gantavyazceti icchayA vizeSaNatvam / krozamAste / krozaM svapiti / dezo'pi karmasaMjJa iti kecit / kurUnAste / kurUn svapiti / atha nIvahiharatikRSi jayatyAdayo dvikarmakA upalabhyante / teSAM kathaM dvikarmakatvaM pradhAnApradhAnakarmaNoH sAmAnyenA'pyatvAt / ajAM nayati grAmam / bhAraM vahati grAmam / bhAraM harati grAmam / zAkhAM karSati grAmam / devadatto jinadattaM zataM jayati / devadatto grAmaM zataM daNDayati / zrayaM tu vizeSaH I "pradhAnakarmaNyabhidheye lAdInAhurdvikarmaNAm / apradhAne duhAdInAM Nyante kartuzca karmaNaH // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nIyate ajA grAmam / udyate bhAro grAmam / hriyate bhAro grAmam / kRSyate zAkhA grAmam / jIyate jinadattaH zatam / daNDyate jinadattaH zatam / zrapradhAne karmaNi duhAdInAm / duhyate gauH payaH / yAcyate mANavako gAm / avarudhyate gAM vrajaH / pRcchayate zrAcAryo dharmam / bhikSyate devadatto gAm / zravacIyate vRkSaH phalAni / ucyate mANavako dharmam / ziSyate mANavako dharmam / eyante kartu ca karmaNa iti uttara sUtreNA'NyantAvasthAyAM yaH karttA eyantAvasthAyAM karmatAmApannaH prayojyastasyAbhidhAne lAdonAhuH / bodhyate mANavakaH zAstram / gamyate mANavako grAmam / bhojyate mANavaka zrodanam / zrAsyate mANavako mAsam / adhyApyete mANavakau jainendram / nanu eyanteSu dhuSu eyantavAcyayA kriyayA preSaNA'dhyeSaNalakSaNyA yadApyate tat pradhAnaM karma / zravayavakriyayA yadApyate tadapradhAnam / evaM ca sati pradhAnakarmaNyabhidheye lAdInAhurityanenaiva siddhatvAdana kamidaM eyante kartuzca karmaNa iti 1 nAnarthakaM samuccayArthametat pradhAne karmaNi lAdayo bhavantyapradhAne ca / Tena bodhyte mANavakaM dharmaH / bhojyate mANavakamodanaH / zradhyApyate mANavakaM jainendraH / karmaNAM gatyarthAnAM ca pradhAna eva karmaNi lAdayaH / zrasyate mANavako mAsam / zrAsyate mANavako godoham / gamyate mANavako grAmam / prApyate mANavako grAmam / T zAgamyadyarthadheraNi kartA Nau // 1 // - // 122 // jJArthAnAM gabhyarthAnAmadyarthAnAM dhInAJca dhUnAmaNyantAnAM yaH kartA sa Nau sati karmasaMjJo bhavati / jJArthAnAm jAnAti mANavako dharmam / jJApayati mANavakaM dharmam | budhyate mANavako dharmam / bodhayati mANavakaM dharmam / pazyati mANavako grAmam / darzayati mANavakaM grAmam / gamyarthAnAm gacchati mANavako grAmam / gamayati mANavakaM grAmam / yAti mANavako grAmam / yApayati mANavakaM grAmam / zradyarthAnAm bhukta zrodanaM mANavakaH / bhojayati mANavakamodanam / aznAti mANavaka zrodanam | Azayati mANavakamodanam / dhInAm - Aste mANavakaH / zrAsayati mANavakam / zete mANavakaH / zAyayati mANavakam / atrApi pUrvavaNijantavAcyayA kriyayA preSaNAdhyepaNalakSaNayA zrApyatvAt karmasaMjJA siddhA / yadyapi svAtaMtryamApyatvAsti tathApi karmaivetyavadhAraNAt kartR saMjJA na bhavatIti / evaM siddhe niyamArthamidaM teSAmevANau kartA eyante karmasaMjJo bhavati nAnyeSAm / pacatyodanaM devadattaH / pAcayatyodanaM devadattena / ANi karteti kim ? gamayati devadatto jinadattam / tamanyaH prayuGkte / gamayati devadattena jinadattam / nayatyAdayaH prApaNArthI na gatyarthAsteneha karmasaMjJA na bhavati / zrajAM nayati devadattaH / nAyayati devadattena / bhAraM 1. gantavya: ka- mu0, ba0 / 2. kAlaH a0, sa0 / 3. bhAva: chA0, sa0 / 4. kRSaja - mu0 / 5. jinadatto grAma bhAraM harati a0, ba0, sa0 / 6. kRSati a0, ba0, sa0 / 7. 'ziSyate mANavako dharmam' iti ma0 pustake nAsti / ma adhyApyate mANavako jainendram a0, ba0, sa0 / For Private And Personal Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 1 pA0 2 sU0 123 - 128 ] mahAvRttisahitam 41 2 vahati vAhakaH / vAhayati vAhIkena / yadA gatyarthatAsaMbhavastadA bhavati karmasaMjJA / vahanti balIvardA yavAn / vAhayanti balIvardAn yavAn / pravahatyudakaM devadattaH / pravAhayatyudakaM devadattam / "adyartheSu zradikhAdyoH pratiSedho vaktavyaH [ vA0 ] atti devadattaH / zrAdayati devadattena / khAdayati ( khAdati ) devadattaH / khAdayati devadattena / athavA "sarvamadyarthaM kAryamaderna bhavatIti vaktavyamadhikaraNe tavidhi muktvA" [ vA0 ] zrAdayate mANavakena / "valyadyarthAt " [ 1 | 284 ] mamapi na bhavati / "bhakSirahiMsArthaH karmasaMjJo na bhavatIti vaktavyam'' [ vA0 ] bhakSayati pirADI devadattaH / bhakSayati piNDa devadattaMna / ahiMsArthasyeti kim ? bhakSayati balIvardo yavam / bhakSayati balIvarda' yavam / atra hiMsA'sti / vanaspatikAyAnAM prANitvAt / prakRtena karmaNA - kA iha gRhyante tena dhigrahaNe kAlAdikarmaNaH kartA karmasaMjJo bhavati / zrAste mAsaM devadattaH / zrAsayati mAsaM devadattam / Aste godohaM devadattaH / zrAsayati godohaM devadattam / zrAste krozaM devadattaH / zrAsayati krozaM devadattam / zabde ca // 1 / 2 / 123 // zabde karmabhAvena kriyAbhAvena ca yo dhurvartate tasyArayantasya kartA gau karmasaMjJo bhavati / zabdakarmaNaH zRNoti devadattaH zabdam / zrAvayati devadattaM zabdam / upalabhate devadattaH zabdam / upalambhayati devadattaM zabdam / zradhIte mANavakastarkam / adhyApayati mANavakaM tarkam | zabdakriyasya - jalpati devadattaH / jalpayati devadattam / vilapati devadattaH / vilApayati devadattam / cazabdo'nuktasamuccayArthaH / tena hvayatyAdiSu na bhavati / hvayati devadattaH / hvAyayati devadattena / krandati devadattaH / krandayati devadattena / kona vA // 1|2| 124 // hR kR ityetayoraeyantayoryaH kartA sa eyantayorna vA karmasaMjJo bhavati / na veti nirdezAt prApta cAprApta ca vikalpaH / prApta abhyavaharati devadattaH / zrabhyavahArayati devadattaM devadatteneti vA / viharati devadattaH / vihArayati devadattaM devadatte neti vA / vikurvate saindhavAH / vikArayanti saindhavAn saindhavairiti vA / dyarthamyarthe dhiyaMjJAyAM pUrveNa prAptiH / zraprApte - harati mANavako bhAram / hArayati mANavakaM mANavakena vA / karoti kaTaM devadattaH / kArayati kaTaM devadatta devadattena vA / cakAro'nuktasamuccayArthe'nuvartate / tena abhivadidRzyodaviSaye vikalpaH / abhivadati guruM devadattaH / zrabhivAdayate guru devadattaM devadattena vA / pazyanti bhRtyA rAjAnam / darzayate bhRtyAn bhRtyairiti vA / "NicaH " [ 12/72 ] iti davidhiH / svatantraH kartA ||1|2|125 // | svatantra zrAtmapradhAnaH / kriyAsiddhau svatantro yo'rthastat kArakaM kartR saMjJa' bhavati / devadattaH pacati / devadattena kRtam / preSitaH karotItyatrApi svAtantryaM gamyate / anichAyAma karaNAt / iha sthAlI pacatIti svAtantryaM vivakSitam / tadyojaka hetuH || 1 | 2|126 // yojakaH prerakaH, tasya svatantrasya yojako yo'rthastat kArakaM hetusaMjJa N bhavati / pulliGgakartR saMjJAsamAvezAt kartR saMjJa N ca / kArayati / bhojayati / hetutvAt "hetumati" [2|1|24] iti Nic / kartRtvAllakAravAcyatA / gauNasyApi yojakasya hetutvam / bhikSA vAsayati / kArISo'gniradhyApayati / tadyojaka iti vacanaM jJApakaM "tRjakAbhyAM" [ 11378 ] "kartari " [ 113176 ] ityasya tAsa pratiSedhasyAnityatvam / niH || 1 |2| 127 || adhikAro'yam / "prAgdhoste" [1 / 2 / 141] ityataH prAk / yAnita UrdhvamanukramiSyAmo nisaMjJAste veditavyAH / vakSyati cAdirasattve / ca vA ha graha eva / niriti pulliGganirdezaH kimarthaH 1 gitisaMjJAbhyAM samAvezo yathA syAt / nipradezAH " nirekAjanAG" [1 / 1 / 22] ityevamAdayaH / cAdirasattve ||1|2|128 // sIdata asmiMlliGgasaMkhye iti sattvam / liGgasaMkhyAvad dravyamityarthaH / cAdayo nisaMjJakA bhavanti na cet sattve vartante / ca vAha aha eva evam nUnam zazvat sUpat kUpat kuvit For Private And Personal Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [a0 1 pA0 2 sU0 121-132 net cet caN kaccit yatra naha hanta mAkim nakim mAG / DakAro "mAGi luGi" [2233153] iti vizeSaNArthaH / aGiti mAzabde mA'bhavat mA bhaviSyati / na nA / akAro "na" [13 / 68] iti vizeSaNArthaH / nahi vAca vAka nanu ca tve tu kai nvai nu vai savai re vai zrauSaT vauSaT vaSaT svAhA svadhA zrom tathAhi khalu kila atha avas sma asmi a i u U R la e ai o au una sutra zrAdaha aAtaGa velAyamA mAtrAyAma yAvat yathA kim yat tat yadi purA dhika he ho pATa pyAT utAho Aho atho adhoM mAno nanu nAnA manye asi hi hinu tu iti iva vata cana dhAvata evaM aA aAM zaM hikam hiruk zubham sukam zukam tukam nahi kama Rtam satyam addhA no hi mudhA na cet jAtu katham Rte kutra api (ayi) zrAdaka zrAvahan bhos zvit vAhya saMvat diSTyA pazu yugapat phaTa saha anuSvak tAjak nAjaka aGga putra aye are ave vaTa veTa vATa uM zvavit maryA Ipa'' kIm sIm givibhaktIsvarapratirUpakAzca / gipratirUpakA zravadattamityAdau / durnItaM durnaya iti NatvaM na bhavati / asattva iti kim ? asyApatyamiriti / prAdiH // 12 // 126 // prAdayo nisaMjJA bhavantyasattve / praparA'pasamnidurvyAGanyadhayo'pyanisUdabhayazca / pratinA saha lakSayitavyAH paryupayorapi lakSaNamatra / asattva ityeva / viprAtIti viprH| parAjayati senA / pRthakkaraNamuttarArtham / prAdInAmeva gisaMjJA yathA syAccAdInAM mA bhUta / uttaratra prAdigrahaNe kriyamANe akriyAyoge nisaMzA na syAt / zrA evaM nu manyase / zrA evaM kila tat / kriyAyoge gizaza130 kriyAyoge prAdayo gisaMjJA bhavanti / praNamati / pariNAyakaH / "gerase'pi vikRte" [N98] iti NatvaM siddham / kriyAyoga iti kim ? pragatA nAyakA asmAddezAt pranAyako deshH| nanvatrApi kriyA'sti / yogagrahaNasAmarthyAt yatakriyAyuktAstaM prati gitisaMjJA bhavati / gamikriyayA cAtra yogaH / "mrunchbdsyopsNkhyaanm"| maruttaH / "gesto'ca:"5/21144] iti anjnttve'pyupsNkhyaansaamrthyaattaadeshH| "prajJAzraddhA vRttibhyo Na:"[128] iti nirdezAdaviSaye zrato gitvm| "tiro'ntaddhauM" [12 / 15] iti nirdezAdantaHzabdasyApi kyaadivissye| ti ||shsh132|| tisaMjJAzca prAdayo bhavanti kriyAyoge / prakRtya / prastutya / tisaMjJAyAM "tikuprAdayaH" [ 1] iti sssH| "pyastivAkse tvaH" [5 // 1 // 31] iti pyAdezaH / puMlliGgA gisaMjJA samAvizati / abhiSicya / praNamya / SatvaNatve siddha / yogavibhAgaH kimarthaH ? uttaratra tisaMjJava yathA syAt gisaMzA mA bhUt / iha UrIsyAditi / "giprAduryo yacyasteH'' [2 / 4 / 68] iti SatvaM tyAt / / viDAjUryAdiH // 1 / 2 / 132 // cyanto DAjanta UrIprabhRtayazca zabdAH kriyAyoge tisaMjJA bhavanti / azukla zukla kRtvA zuklIkRtya / DAc-apaTat paTat kRtvA paTapaTAkRtya / kRmvastiyoge viDAcau vihito tatsAhacaryAduryAdInAmapi kRbhvastibhireva yoge tisaMjJA bhavati / UryAdiSu ccyartho na saMbhavati / UrIkRtya / urarIkRtya / UrIbhUya / urIbhUya / UrIurarIzabdAvaGgIkaraNe vistAre ca / pApIzabdo vidhvaMse mAdhuyye sakaruNavilApe ca / tAlIaAtAlIzabdau varNe / vetAlI vairUpye / dhUsIzabdaH kAntau vAJchAyAzca / sakalAzaMsakalAdhvaMsakalAbhraMsakalA ete hiMsAyAm / guluguthAzabdo pIDAyAm / sajUH sahArthe / phalU phalI villo aklI ete vikaare| zrAlambI AloSTI kevAsI kevAlI varSAlI bhasmasA masamasA ete hiMsAyAm / zrauSaT vauSaT svAhA / / kriyAyoge prAdayo gisaMjJA bhavanti / praNamati / ra "gerase'pi vikRta 1. tvai ba0 / 2. tuve a0 / tuvai ba0, sa0 / 3.rai a0, b0| 1. hai a0| 5. hai s0| 6. adho a0, ba0, s0| 7. cana / dha / vata a0| vata / dh| vata sa0 / vata / dhavata / mu.| 8. bho zvit a0| 6. vATa a.| 10. ip pa0 / For Private And Personal Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 1 pA0 2 sU0 133-142] mahAvRttisahitam svadhA ete daanaarthaaH| cAdiSu ca pAThAdakriyAyoge'pi nisaMjJA / prAdura zrat Avis / prAduHkRtya / prAdurbhaya / zraddhAya / prAvirbhUya / prAviHzabdaH sAkSAdAdau ca paThyate / tasya "vA kRji" 5. sAdAdAdA papavyata tasya "vA kRAja g141|| iti karotiyoga tisaMjJAvikalpaH / AviSkRtya / AviSkRlA / anitAvanukaraNam / / 22 / 133 / / avyakto vyakto vA zabdo'nukriyate'nenetyanukaraNam / anitiparamanukaraNaM kriyAyoge tisaMjJa bhavati / 'khATakRtya / paTatkRtya / anitAviti kim ? khADiti kRtvA niraSThI vat / khATchabdasya dhoH prAk prayogaH savidhizca prasajyeta / "dhvAdeH SaH saH" [23] ityatra subadhuSTIvatiSvaSkati vyAyatImA pratiSedha uktH| (sadAdarAnAdarayoH // 1 / 2 / 134 // zrAdaraH smbhrmH| avajJAnamaudAsInyaM vaa'naadrH| sacchabda AdarAnAdAra ityetayorarthayostisaMjJo bhavati ) zrAdare-satkRtya / anAdare-asatkRtya / anAdara ityarthanirde. zAta sacchabdasya tdntvidhirissttH| tenehApi bhavati / paramasatkRtya / tisaMjJAyAM nisNjnyaasmaaveshH| nisaMjJasyAsaMkhyatvAjhisajjA / zrAdarAnAdarayoriti kim ? satkRlA kANDaM gtH| vidyamAnaM kRtvetyarthaH / bhUSA'parigrahe'lamantaH / / 1 / 2 / 135 // alamantarityetau zabdau bhUSAyAmaparigrahe cArthe yathAsaMkhya tisaMjJau bhavataH / alaGa kRtya / bhUSayitvetyarthaH / antarhatya / madhye htvetyrthH| bhUSA'parigraha iti kim ? alaM kRtvA / antarhavA mUSikA gatAH / paryAptaM kRtvetyarthaH / parigRhyetyarthaH / "tiro'ntaddhoM" [12 / 150] iti jJApakAdantaHzabdasya gisaMjJA'pi / aGkividhiNatveSu prayogadarzanAt / antardA / antarddhiH / antarNayaH / kaNemanaH zraddhAghAte // 1 / 2 / 136 // shrddhaaghaato'bhilaassnivRttiH| kaNemanaHzabdau zraddhAghAte'rthe tisaMjJo bhavataH / kaNezabda IbantapratirUpako nisaMjJo'bhilASAtizaye vartate / manaHzabdo'pi tatsAhacaryAdiha taadRshH| kaNehatya bhuGkte / manohatya bhuGkte / zraddhAghAta iti kim ? tandulAvayave kaNe hatvA gataH / mano hatvA gataH / ceto htvetyrthH| puro'staM jhiH // 12 // 137 // puras astamityetau jhisaMjJau kriyAyoge tisaMjJau bhavataH / puraHzabdaH "pUrvAdharAvarANoM puradho'si" [4 / 1 / 103] ityatra sAdhitaH / astaMzabdo'nupalabdhau vartate / puraskRtya gataH / astaGgatya punarudeti / "namaHpurasostyoH " [5 / 4 / 26] iti salam / jhiriti kim ? pUH purau puraH kRtvA gataH / asta kalA kANDaM gataH / gatyarthavade'cchaH // 1 // 2 // 138 // jhiriti vartate / acchazabdo jhisaMjJaH gatyarthe vadato ca tisaMzo bhavati / acchagatya / acchagamya / "pye" [ 38] "vA maH" [ 36] iti vA masya kham / acchoy| acchazabdo dRDhArthe aAbhimukhye ca vartate / mirityeva / udakamacchaM glaa|) ___anupadeze'daH // 1 / 2 / 136 // avacanAtmikA prtipttirnupdeshH| adaHzabdo'nupadeze tisaMzo bhavati / adaHkRtya / anupadeza iti kim ? adaH kRtvA gataH / etat kRtvA gata iti parasya kathayati / tiro'ntau / / 1 / 2 / 140 // tiraHzabdo'ntardAne tisaMjJo bhavati / tirobhUya / antarddhAviti kim ? tiro bhUlA sthitaH / tiryagbhUlA sthita ityarthaH / vA kRSi // 22 // 141 // tiraHzabdo'ntauM kRtri vA tisaMjJo bhavati / prApte vikalpaH / tiraskRtya / tiraH kRkhA / "tiraso vA" [1430] iti satvam / antardAvityeva / tiraH kRtvA kASThaM gataH / ____ upAje'nvAje // 22 // 142 // upAje anvAje IbantapratirUpakAvetau kRtri vA tisaMjJau bhavataH / upAjekRtya / ubAje kRtyA / anvAje kRtya / anvAje kRtvA / durbalasya bhagnasya vA balAdhAnaM kRtvetyarthaH / 1. khAkRtya 0, ba0, sa0 / 2, khAditi a0, ba0, sa0 / 3. antarNIyaH / For Private And Personal Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 44 www.kobatirth.org jainendra-vyAkaraNam [a0 1 pA0 2 sU0 143 - 152 sAkSAdAdiH || 1 |2| 143 // veti vartate / sAkSAtprabhRtIni zabdarUpANi kRSi vA tisaMjJAni bhavanti / "viDAjUryAdi : " [ 12/132 ] ityato maNDUkaplutyA kvigrahaNamarthaparamanuvartate / tena cvyarthe tisaMjJAvikalpo'yam / sAkSAtkRtya | sAkSAtkRtvA / mithyAkRtya / mithyAkRtvA / yadA ccirutpadyate tadA " civaDAjUryAdiH " ityanena nityaM tisaMjJA bhavati / sAkSAt / mithyA / cintA / bhadrA / rocanA / locanA / amA / AsthA | zraddhA / AsA / prAjaryA / prAjaruhA / bIjaryA / bIjarahA / saMsaryA / zrarthe / lavaNam / uSNam / zItam / udakam / zradam / tisanniyoge lavaNAdInAM makArAntatvaM nipAtyate / zragnau / vase / vikasane / vikampane / vihasane / agnaprabhRtaya IvantapratirUpakA nipAtanaM vA / veti vyavasthitavibhASAnuvartanAllavaNAdInAM cvyantAnAM makAraukAranipAtanaM na bhavati / lavaNIkRtya / vasIkRtya / namas / prAdurAviHzabdau UryAdiSvapi paThyate / tayoH kRJi vikalpArtha iha pAThaH / 1 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manasyurasyanatyAdhAne ||1|2| 144 // manasiurasizabdau Ibanta pratirUpakau nipAtanaM ca / atyAdhAnamupazleSaH / manasi urasi ityetau anatyAdhAne'rthe kRtri vA tisaMjJau bhavataH / urasikRtya / urasi kRtvA / manasikRtya / manasi kRtvA / nizcityetyarthaH / anatyAdhAna iti kim ? urasi kRtvA pANi zete / madhye pade nivacane // | 1 |2| 145 || anatyAdhAna iti vartate / madhye pade nivacane ityete zabdAH kRtri vA tisaMjJA bhavanti anatyAdhAne / ekArAntatA pUrvavadveditavyA / madhyekRtya / madhye kRtvA / padekRtya / pade kRtvA / nivacane iti vacanAbhAve vartate / nivacanekRtya / nivacane kRtvA / anatyAdhAna ityeva / hastinaH pade kRtvA hastamAste / haste pANI svokRtau tiH || 1 |2| 146 || haste pANau ityetau svIkRtAvarthe kRtri tisaMjJau bhavataH / hastekRtya / pANaukRtya / bhAryA kRtvetyarthaH / svIkRtAviti kim ? haste kRtvA kArSApaNaM gataH / nAtra dArasvIkAraH / punastigrahaNaM nityArtham / prAdhvaM bandhe || 1 | 2|147 || prAdhvamiti makArAnto bhisaMzaH zabda zrAnulomye vartate / prAdhvaM zabdaH kRJitisaMjJo bhavati bandhI nimittaM cet / prAdhvaM kRtya / bandhanimittamAnulomyamiha prAdhvaM karaNam / bandha iti kim ? pragatamadhvAnaM prAthyaM kRtvA zakaTaM gataH / "tikuprAdayaH " [ 1138 1] iti SasaH / "geradhvanaH" [ 4 287] iti sAnto 'kAraH / pratipadokta paribhASA nAzrayaNe pratyudAharaNamidam / jIvikopaniSadAvive || 1 |2| 148 // upaniSadrahasyam / jIvikA upaniSadityetau zabdAvivazabdasyArthe kRJitisaMjJau bhavataH / jIvikAkRtya / upaniSatkRtya / jIvikAmiva upaniSadamiva kRtvetyarthaH / ivAtha iti kim 1 jIvikAM kRtvA gataH / I prAgdhoste || 1/2/146 // prayoganiyamo'yam / te gitisaMjJA dhoH prAgeva prayoktavyAH / tathA caivodAhRtam / te iti vacanaM kimartham / zranantarANAM tInAM gInAM ca grahaNArtham / lo mam // 12 // 150 // navAnAM lakArANAmanubandhApAye la iti sAmAnyena nirdezaH / lAdezo masaMjJo bhavati / mip vas mas sipa thas tha tip tasa ki zatru napA nirdezaH puMlliGgayA dasaMjJayA bAdhA yathA syAt / samAveze hi zrAkramata AdityaH saGgasyata ityatra "kramo me " [5/2/74 ] dItvaM "gamerime" [5|1|106 ] iti iT prasajyeta / zatari masaMjJA sAvakAzeti miG tu vacyamANAbhirasmadAdibhiH saMjJAbhirvAdhyatvaM nAzaGkanIyam | "sAvaimme' [5 / 1 / 77 ] iti vacanaM jJApakaM miGAM masaMjJA'pi bhavatIti / naMdaH ||1|2|151 // iGiti pratyAhAra iDityataH prabhRti zrA jhaGo GakAreNa / iG ca zrAnazca dasaMjJau bhavataH / iT vahi mahi thAs zrAthAm dhvam ta zrAtAm jhaGa / zrAna iti zAno gRhyate / miGastrizo'smadyuSmadanyAH || 1 |2| 152 || miGo masaMjJAni ca trINi trINi vacanAni zrasmadyuSmadanya iti evaMsaMjJAni bhavanti / mipU vasU masityasmad / sip thas theti yuSmad / tip tas bhItyanyaH / For Private And Personal Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 1 pA0 2 sU0 151-156] mahAvRttisahitam 45 dAnAmapi / iTa vahi mahi ityasmad / thAs prAthAM dhvamiti yuSmad / ta AtAM jhngitynyH| miGa iti kim ? anuttarasya dasya masya ca grahaNArtham / triza iti "saMkhyakAdvIpsAyAm [24] iti shs| sAdhane svArthe // 1 / 2 / 153 / / asmadAdayo'nvarthasaMjJA anuvartante / lasyetyadhikRtyAvizeSeNa miGAdayo vihitAstanniyamo'yam / svasyArthaH svo'rtho vA svArthastasmin svArthe sAdhane'smadAdayo veditvyaaH| asmatpadasyArthe sAdhane'smatrika yuSmatpadasyArthe sAdhane yuSmatrikamAbhyAmanyasyArthe sAdhane'nyantrikaM bhavati / asmadAdyarthAnAM sAdhanatve sati niyamo'yam / tato'smadAdipadAnAmanuprayoge satyasati cAsmadAdayo bhavanti / ahaM pacAmi | AvAM pacAvaH / vayaM pacAmaH / pacAmi | pacAvaH / pacAmaH / tvaM pacasi / yuvAM pacayaH / yUyaM pacatha / pacasi / pacathaH / pacatha / sa pacati / tau pctH| te pacanti / pacati / pacataH / pacanti / evaM davidhAvapi yojyam / bhAve'smadyuSmadarthayorabhAvAt bhAvasya cAbhyAmanyatvAdekatvAcca tasmin sAdhane'nya eva bhavati / prAsyate bhavatA / glAyate bhavatA / yatrAsmadAdyarthA yugapat sAdhanaM tatra ka iSyate ? pUrvanirNayameva yaH puurvH| atra kimasmadartha eva sAdhane'smad bhavatItyavadhriyate Ahosvidasmadarthe sAdhane'smadeva bhavatIti / ubhayathA'pyadoSaH sarveSAM niyatatvAt / nanu dvitIye pade tvayA (mayA) kurvANenetyatra doSaH / maivam / trikApekSayA niyamo na sAdhanApekSayA / prahAse manyavAci yuSmanmanyaterasmadekavacca // 2 / 154 // manya iti manyaterekadezaH / brate iti vAka / manyo vAka yasya prahAsasya tasmin manyavAci prahAse gamyamAne yuSmadbhavati manyatezcAsmadbhavati ekavacca / asmadyaSmadorvyatyayArtho'yamArambhaH / pahi manye rathena yAsyasi na hi yAsyasi yAtaste pitA / ehi manyase rathena yAmIti prAptama / evamehi manye aodanaM bhokSyase na hi bhocyase bhuktaH so'tithibhiH| dvitvabahatvavivakSAyAsapi manyaterekavadbhAvo bhavati / evaM manye rathena yAsyatha na yAsyatheti / prahAsa iti kima ? ehi manyase prodanaM bhokSya iti suSThu manyase sAdhu manyase / ekadvibahavazcaikazaH // 12 // 155 // yAnyasmayuSmadanyasaJjJAnAM saMjJitvenopAttAni SaT trikANi tAnyekaza eka dvi baha ityevaMsaMjJAni bhavanti / mibityekaH / vasiti dviH / masiti bahuH / evaM zeSeSu yojym| asmadAdisaMjJAH puMlliGgA ekAdibhiH saha samAvizanti / supazca // 1 // 2 // 156 / / triza iti vartate / supazca trikANi ekadvibahusaMjJAni bhavantyekazaH / su ityekaH au iti dviH / jasiti bahuH / evaM zeSeSu trikeSu neyam / ubhayatra cazabdaH "sAdhane svArthe" [12 / 152] ityasyAnukarSaNArthaH / ekArthe sAdhane eko mibbhavati / dvayarthe dvirvas / bahvarthe bahurmas / evaM mit sumsu cayojyama / nana ca "sAdhane svArthe" ityetanmiGa upapadyate yataH sAdhanaM kAraka kriyAyA nirvartaka kriyA ca dhvarthaH / dhozca miDo vihitA iti saadhnvaacitvoppttNH| supastvakriyAvAcino DyAmmRdo vidhIyanta iti tatra sAdhane svArtha ityetanna ghaTate / naiSa doSaH / akriyAvAcino'pi vidhIyamAnAH supaH kriyAvAcipadAntaramAkAGatanti / padAntaravAcyAyAH kriyAyAH sAdhanabhAvopapatte: supsvapi "sAdhane svArthe" ityayaM vyavahAro yjyte| devadattaH pacati devadattau pacataH / devadattAH pacanti / yatrApi kriyApadaM na prayujyate vRkSaH plakSa iti tatrApyasti bhavatIti paraH sannihitastadapekSayA vyavahAraH / miGa: sAmAnyena dhumAtrAdvidhIyante supazca mRnmAtrAtteSAM saMkareNa prAptI niyamo'yama / tyaniyamo'rthaniyamo vA / ekArtha eva sAdhana eko bhavati dvayartha eva sAdhane dvirbhavati bartha eva (sAdhane) baharbhavatIti tyniymH| ekArtha sAdhane eka eva bhavati dvayarthe dvireva bhavati bahvarthe bahareva bhavatItyarthaniyamaH / tyaniyamapakSe "supo me" [1 / 4 / 150] iti vacanaM jJApakamekatvAdInAmabhAve'pyutpadyante jheH supa iti / arthaniyamapane ekatvAdayo niyatAstyAnna vyabhicaranti tyAH punaraniyatA ekatvAdInAmabhAve vyatikaraNena bhisajJakebhyo bhavanti / tatra "supo jheH" [ 10] ityupi kRte subantaM padaM bhavati / For Private And Personal Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [ma. pA. 3 sU. 1-3 vibhaktI // 12 / 157 / / supa ityanuvartate triza iti ca / supAM trINi trINi vacanAni vibhaktIsaMjJAni bhavanti / su zrI jasiti triko vargastasya vibhaktI iti saMjJA / trikasamudAye saMjJA / vihitA'vayave'pyupacaryate / evaM sarvatra supAM trikeSu yojyam / miDAM vibhaktIsaMjJAyAM na guNo nApi dossH| vibhaktIzabdasya kathaM siddhi| vipUrvAdabhaje: "kticaktau khau" 2 / 3 / 150] iti ktic / tasmAt "kRdikArAdata:" [3 / 1 / 31 / ga0 sU0] iti DIvidhiH / mahAsaMjJAkaraNamuttarArtham / tAsAmApyarAstaddhalaca // 215 // tasya vibhakIzabdasya halo'cazca zrAkArapakArapagastAsAM vibhaktInAM yathAsaMkhyaM saMjJA bhavanti / vA iSu bhA apa kA tA Ipa iti etAH sNjnyaaH| supastriza iti cAnuvartate / su zrI jasiti vA / am auTa zasiti ipa / TA bhyAM bhisiti bhaa| De bhyAM bhyasiti ap / usi bhyAM bhyasiti kaa| Gas aos Amiti tA / Gi zrom sup iti iip| tAsAM grahaNaM subbibhaktyupAdAnArtham / "sapUrvAyA vAyAH" [5 / 3 / 23] ityevamAdayo nirdezAH sautraaH| ityabhayanandiviracitAyAM jainendravyAkaraNamahAvRttau prathamasyAdhyAyasya dvitIyaH pAdaH samAptaH / / 2 / / samarthaH padavidhiH // 1 // 3 // 1 // paribhASeyam / samarthapadAzrayatvAt samarthaH / padasambandhI vidhiH padavidhiH / sarvaH padavidhiH samartho veditavyaH / samarthAnAM padAnAM vidhirveditavya ityrthH| dvividhaM sAmarthyamekArthIbhAvaH parasparavyapekSA ca / tatra savidhinAmadhuhRdvidhiSu svabhAvata ekArthIbhAvaH sAmarthyamanyatra vyapekSA / ekArthIbhAve saGgatArthaH saMspRSTArtho vA smrthH| vyapekSAyAM sambaddhArthaH samprekSitArtho vA samarthaH / vakSyati "ipa sacichatAtItapatitagatAtyastaiH sh3|21] dharma zrito dhrmshritH| samarthagrahaNaM kim ? vyAcaSTe munirdharma zritaH ziSyo gurukulam / atra vyapekSA nAsti / "bhA guNoktyA'rthenona: "1327] / madena paTurmadapaTuH / samartha grahaNaM kim 1 dantI bhramati madena paTuH zAstreNa / 'akSadarthArthabalihitasukharakSita" [113231] / rathAya dAru rathadAru / samarthagrahaNaM kim ? gaccha tvaM rathAya dAru devadattasya gehe / "kA bhIbhiH" [1332 / saMsArAdvayaM saMsArabhayam / samarthagrahaNaM kim ? dhyAnI niSkAmati sNsaaraadbhymrnnye| "tA" [1 // 3170] / mokSasya mArgoM mokSamArgaH / samarthagrahaNaNaM kim ? anantasukhaM mokSasya mArgaH svargasya vratam / "IchauNDaiH [1 // 3 // 3 // akSeSu zauNDo'kSazauNDaH / samarthagrahaNa kim ? mUDhaH zakto'kSeSu zauNDaH pibati pAnAgAre / padagrahaNaM kim ? tiSThatu dadhyazAna tvaM sAkena / tiSThatu kumArI, chatraM hara devadattAt / vavidhau samarthaparibhASA nAvataratItyAnantaryamAtreNa yaNAdezastugvidhizca bhavati / "vA padasya" [ // 365] ityatra padagrahAM dvimAtrasya vizeSaNamiti padavidhirayaM na bhavatIti vikalpena tuka / sH||12|| sa ityayamadhikAro veditavya aa paadprismaapteH| samudAye vAkyaparisamAptizcAzrIyate tena padasamudAye sasaMjJA na pratyekamiti / vakSyati "yAvadyathAvatyasAdRzye" [13 / 6] / yathAvRddhamatithIna bhojy| nityatvAt savidherasvapadavigraheNArthaH pradarzyate ye ye vRddhA iti| vIpsAyAM ythaashbdH| sa iti paMliMganirdezaH kimarthaH ? hAdibhivizeSasaMjJAbhiH samAvezo yathA syAt / supa supA // 1 // 3 // 3 // subantaM subantena saha so bhavatItyetadadhikRtaM veditavyamApAdaparisamAptaH / vanyati"haptacchitA" [1 // 3 // 21] ityAdi / dhrmshritH| lakSaNaJca daM subantaM subantena saha so bhavati [ yadRcchayA tarkitopasthite citrIkaraNe vaa'ymissyte| tena kAkatAlIyAdayaH siddhAH / tathAhi yahacchayo tAlasya patanaM sannihitaM kAkazcAtarkita upasthitaH sa kAkastena tAlena patatA htH| asminnarthe'nayoH sAmAnyena sH| kAkazca jAlaJca kAkatAlaM tadiva kAkatAlIyam / ive pratikRtI" [4 / 1 / 150] ityadhikRtya "kuzA. prAcchaH" [4 / 11156] iti cAnuvartamAne "sAtadviSayAt'' [4 / 1 / 160] iti ccho bhavati / evamajAkRpANIyamandhakavartakIyam / / haH / / 1 / 3 / 4 // adhikAro'yam / yAnita UrdhvamanukramiSyAmo hasaMjJAste veditavyAH SamityataH prAk / 1.ndiraci-a0 / 2.-yA mahA-a0 / sa0 / 3. dvividham iti a0 ba0 sa0 pustakeSu nAsti / For Private And Personal Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 1 pA0 3 sU0 4 -- 6 ] mahAvRttisahitam vakSyati "stoke pratinA" [1137] sUpaprati / zAkaprati / svapadena vigrahaH / zrastyatra kiMcit sUpasya mAtrA stokamiti vA / atrAnye manyante zranavyayasyAvyayabhavanabhavyayaubhAva ityanvarthasaMjJA kartavyA / etaccAyuktam / asaMkhyasya bhisaMjJA yujyate / zrasya ca saMkhyA vidyate / upakumbhena / upakumbhAbhyAm / upakumbhaiH / doSaH khalvapi jhisaMjJAyAM "jhisarvanAmno'k prAkTai:" [4 |1| 130] iti yathehAgbhavati / uccakaiH / nIcakairiti / evamihApi prApnoti upAgnikaM pratyagnikamiti / tathA "khityaH " [4|3|176] "mumaca: " [4 | 3 | 177 ] iti bheH pratipedha ucyate doSAmanyamahaH divAmanyA rAtriH / sa ihApi prApnoti / upakumbhaMmanyaH / upamaNikaMmanyaH / iha ca "asya vau" " [5 / 2 / 141] iti H pratiSedho vakSyati doSAbhUtamahaH vAbhUtA rAtririti / sa ihApi prApnoti / kumbhIbhUtaH / upmnnikiibhuutH| tasmAlladhIyasI ha iti saMjJA yuktA / yadyevaM "kRkamikaMsa kumbhakuzAkarNI pAtreto h: " [ 2/4 / 34 ] ityanena satvasya pratiSedho na prApnoti upapayaH kAra iti / zradyasthasyeti tatra vartate / hase ca stho bhavatIti pratiSedhaH siddhaH / pUrvapadaprAdhAnyaJca hasatyAbhidhAnavazAjjJe yam / hapradezAH "hAt" [1/4/151] ityevamAdayaH / 68 jhi vibhaktyabhyAsaddharyaM rthAbhAvAtItya saMprativyuddhi-zabdaprabhavapazcAdyathAnupUvyaMyaugapadya saMpasAkalyAntokau // 135 // vibhaktI - abhyAsa Rddhi arthAbhAva pratIti zrasaMprati vyRddhi zabdaprabhava-pazcAtyathAnupUrvyaM yaugapadya-sampat-sAkalya zrantokti ityeteSvartheSu yat bhisaMjJa N vartate tat subantena samarthena saha hasaMjJakaH so bhavati / vibhaktyarthaH kArakamadhikaraNAdi / strISu kathA vartate / adhistri | adhikumAri / Icantena vRttiH / "ddazca " [ 1 / 4 / 14 ] iti napuMsakaliGgAtidezaH / " pro napi [ 11117 ] iti prAdezaH / "hAt" [ 1 / 4 / 151 ] iti supa up / abhyAsaH - samIpam / upakumbham / upaguru / kumbhasyAbhyAsa ityarthapradarzanam, tAntena vRttiriti kecit / tadayuktam / upazabdo'yaM dyotakaH sa uttarapadArthavyatirekaM na janayati abhyAsAdInAntu zabdAnAM vAcakAnAM sannidhAne vyatirekaH pratIyate yathA dhavazva khadirazvetyasyArthe samuccayo dhavakhadirasya / tasmAdvAntena vRttiH / vibhUterAdhikyaM RddhiH / madrANAM RddhiH sumadra sumagadhaM vartate / pUrvapadArthasya prAdhAnye hasaH / yadA tu madrA RddhayA viziSyante tadA zobhanA madrAH subhadrA ii "tikuprAdayaH" [1 / 3 / 81] iti SasaH / zrabhAva uttarapadArthapradhvaMsaH / abhAvo makSikANAmamakSikam / vimakSikam / nirmakSikam / arthagrahaNaM kim ? dharmAbhAve itaretarAbhAve ca mA bhUt / na bhavati brAhmaNo gaurazvo na bhavatIti / pratItiratItatvam / svata evAtikrAntatvamityarthaH / zratItAni tRNAni tRNam / nitRNam / evaM nizItaM nivAtaM vartate / na samprati asamprati nedAnImityarthaH / na samprati taissRkarmAtitaisRkam / nAyaM taisukasyAcchAdanasyopabhogakAla ityarthaH / tisRkA nAma grAmastata zrAgataM taisRkam / virAma RddhetyRddhiH / gabdikAnAmRddhervigamo durgabdikam / duryavanam / zabdaprabhavaH zabdasya prkaashmaantaa| zrIdattasya zabdaprabhavaH itizrIdattam / tacchrIdattamaho zrIdattam / zrIdattazabdo loke prakAzata ityarthaH pazcAt rathAnAM pazcAdanurathaM pAdAtam / yathArtho yogyatA / zranurUpaM surUpa vahati / sAdRzyamapi yathArthaH / uttaratrAsAdRzya iti prtissedhaajjnyaayte / sadRzaM vratasya savratam / sazIlam / "hekAle' [4/3/189 ] iti sahasya sAdezaH / pUrvaM pUrvamanupUrva tasya bhAva AnupUrtyam | anujyeSThaM pravizantu bhavantaH / jyeSThAnukrameNetyarthaH / zrAnupUrvyaM vinyAsavizeSa iti yathArthAt pRthaguktam | yaugapadyasampatsAkalyAntoktiSu sahazabdo vartate / yaugapadyamekakAlatA / sacakraM dhehi / yugaccakre dhehItyarthaH / sadhuraM prAja / yugapaddha rau prAjetyarthaH / sampat siddhiH / zrAtmabhAvaniSpattirityarthaH / vRttasya sampat kSatrasya sampat savRttaM sAdhUnAm / sakSatraM zAlakAyanAnAm / sAkalya -- satRNamabhyavaharati / sarveNa sahAbhyavaharatItyarthI / antaH samAptiH prAbhRtaparyantamadhIte / evaM sabandhaM saTIkam / zratra parisamAptirasAkalye'pyadhyayane pratIyata iti sAkalye'nantarbhAvaH / iha caNDAle prayacchatIti antoktirabhividhirapyasti / paratvAt For Private And Personal Use Only "parya bahiracaca: kayA" [1/3/10 ] iti vibhASA bhavati / zrAcaNDAlamA caNDAlebhya iti / "vIpsAyAM are aaor: " [aro] pratyartham / pratiparyAyam / arthamarthaM prati / paryAyaM paryAyaM prati / Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [a0 1 pA0 3 sU07-12 yAvadyathAvadhRtyasAdRzye // 13 // 6 // prasaktasya parimANamavadhRtiH / sAdRzyaM tulyatA / yAvat yathA ityetau zabdAvavadhRti asAdRzya ityetayorarthayoH supA saha yathAsaMkhyaM haso bhavati / yAvadamatraM yAvadavakAzamatithIn bhojaya / yAvantyamatrANi tAvato bhojayetyavadhAryate / yathAvRddha sAdhUnarcaya / yathApaTu / yathAdhyApakam / vRddhAnatikramaNetyarthaH / uttarapadArthAnativRttiryathAzabdasyArtho vIpsA sAdRzyaJca / avadhRtyasAdRzya iti kim ? yAvad dattaM tAvadbhaktam / yathA devdttstthendrdttH| pUrveNaiva yathArthe hase siddha sAdRzye pratiSedhArthamiha yathAzabdopAdAnam / guNakriyAchAyAsAdRzye haso vaktavyaH [vA ] guNaH yathAzakti / yathAvalam / kriyA yathopadezam / chAyA-yathAsukham / na vaktavyam / atrApyuttarapadArthAnativRttirgamyate / stoke pratinA // 1 // 3 / 7 / / jhIti nivRttam / stoka mAtrA / stoke'rthe pratinA saha subantaM haso bhavati / sUpasya mAtrA sUpaprati | zAkaprati / stoka iti kim ? vRkSaM prati vidyotate vidya t / lakSaNe'tra pratizabdo vartate / pariNA'kSazalAkAsaMkhyAH // 1138 / / akSazabdaH zalAkAzabdaH saMkhyA ca pariNA saha haso bhavati / pariNAkSazalAkAsaMkhyamiti siddhe bahuvacananirdezAdiSTasaMgraho labdho veti siMhAvalokanAdvA / akSAdayo yadA bhAntA ekatvacAkSazalAkayoH pUrvoktasyAnyathAvRttau parizabdo yadA vartate kitavavyavahAraviSaye tadA vRttirissyte| tathAhi paJcikA nAma dyataM yatra paJcAkSAH zalAkA vA pAtyante paJcasvekarUpAsa pAtayitA jayatyanyathA pAte jIyate / akSaNedaM na tathA vRtta yathA pUrva jye| aksspri| zalAkApari / sNkhyaa-ekpri| dvipari / tripari catuHpari / pariNati kim ? subantamAtre mA bhUt / akSAdaya iti kim ? pAzakenedaM na tathA vRttam / ekatve'kSazalAkayoriti kim ? akSAbhyAM na tathA vRttam / kitavavyavahAra iti kim ? akheNedaM na tathAvRttaM shktte| vaa||13|9|| vetyymdhikaarH| yadita UrvamanukramiSyAmastadvA bhavatIti veditvyH| ita uttaraH savidhirvA bhavati pakSe vAkyamapi sAdhu bhavati / pUrvastu savidhinityaH / tenAsvapadena tatra vigraho zeyaH / paryapAbAhiraJcavaH kayA // 1 // 3 // 10 // pari apa AG bahis aJca ityete subantAH kAntena saha vA haso bhavati / paritrigata vRSTo devaH / vAkyapakSe parervajane vA vacanamiti vA dvitvam / pari pari trigartebhyaH / pari trigrtebhyH| apa trigartebhyaH / "varjane'paparibhyAm [ 21] / iti kaa| ApATaliputraM vRSTI devaH / pATaliputrAt / AkumAraM yazaH samantabhadrasya / yA kumArebhyaH / "kADAmaryAdAvacane' [ 20] / iti maryAdAbhividhyoH kaa| bahiAmam / bahinAmAt / idameva jJApakaM bahiHzabdayoge kA bhavati / aJca / prAggrAmam / prAggrAmAt / prAcI diga ramaNIyA iti vigRhya "dikchabdebhyo vA kebhyo'stAhigdezayoH kAle" [ 2] iti astAt / tasya "aJcerup' [1196] ityup / "supo jhe:"[1|4|150] iti supa upa / padatvAt kutvam / tena yoge tA prAptA tAM bAdhitvA dikchabdatvAt kA prAptA tAM bAdhitvA "tA'tasarthe tyena" [ 36] iti tAyAM prAptAyAm "aJcudhu" [4 // 38] iti kA bhavati / kayeti kim ? parigataH / apagataH / varjanArthAbhAvAt kA nAstIti "tikuprAdayaH [3 // 3 // 81] iti nityaM Saso bhavati / lakSaNenAbhimukhya'bhipratI // 13 // 11 // lakSyate'neneti lakSaNam / tadvAcinA subantena saha abhipratizabdAvAmimukhye vartamAnau vA haso bhavati / abhyagni zalabhAH patanti / pratyagni zalabhAH patanti / agnimabhi patanti / agni prati patantIti vAkyam / atrAgninA cihnana zalabhapAto lakSyate / "vIpsetthambhUtalakSaNe'minA [ 11] ipa / "bhAge cAnupratipariNA' [ 12] iti cep / lakSaNeneti kim ? khudhnaM prati gataH / diGmohAttatraiva punarAgata ityarthaH / zrAbhimukhya iti kim ? abhyaGkA gaavH| abhinavaH pratinavo'ko yAsAmiti / yadyapi pUrvapadArthapradhAno hasastathApIhArthavizeSAbhAve'nyapadArthe'pi syAt / abhipratI iti kim ? yenAgnistena gtH| yenetyasyAgninA saha haso na bhavati / For Private And Personal Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 1 pA0 3 sU0 12-17] mahAvRttisahitam yatsamayA'nuH // 13 // 12 // samayAvAcI anuzabda upacArAt smyaa| yasya samayA yatsamayA / mukhyena samayAzabdena yogAbhAvAdimna bhavati / ata eva "na jhita" [1/472 ] ityAdinA'dina tAsapratiSedhaH / anuryatsamayAvAcI tena lakSaNabhUtena saha vA haso bhavati / anuvanaM gato'zaniH / vanamanugata iti vAkyam / "bhAge cAnupratipariNA" [ 12] iti lakSaNA ip / vanena samIpasthamazanigamanaM lakSyate / "jhi vibhaktyabhyAsa-" [35] ityevaM siddhe vikalpArtha vacanam / yatsamayeti kim ? vRkSamanu vidyotate / AyAminA / / 1 / 3 / 13 / / anuriti vartate / lakSaNeneti ca | anunA''yAminA lakSaNabhatena saha vA haso bhavati / dvayoH prakRSTahInayordIrghayoryoge'nuH prayujyamAna ubhyordiirghtvmaah| tatra prasiddhA''yAmena lakSaNenAtizayena dIpeNa vA hasavRttirbhavati / anugaGga vaaraannsii| anuzonaM pATaliputram / vAkyamapi sAdhu bhavati / gaGgAmanvAyatA vArANasI / nadyAyAmena pattanAyAmo lakSyate / lakSaNe ip / athavA "hetAvanunA" [1 // 4 // 13] / 'bhA'rthe"[ 4] itIba / gaGgayA shaaytetyrthH|| tiSThadgvAdIni ca // 13 // 14 // tiSThadgu ityevamAdIni ca zabdarUpANi hasaMjJAni bhavanti / samudAyA ete hasaMjJAH kAryArtha (kAryArthAH) pAThAdevaM nipAtyanta ityarthaH / tiSThadgu kAlavizeSe'nyapadArthe / tiSThanti gAvo yasmin kAle dohAya tiSThadgu / "tyadyo"[5/11157] iti laTaH zatrAdezonipAtanAdvA / 'strIgornIcaH''[1] iti prAdezaH / vahanti gAvo yasmin kAle vahadgu / AyatIgavam / pUrvapadasya nipAtanAt puMvadbhAvAbhAvo 'kArazca sAnto nipAtyate / khalejusam / nipAtanAdIpo'lup / lUnayavam / lUyamAnayavam / lUyante yavA yasmin kAle tyadyoriti laTaH shaanaadeshH| pUtayavam / pUyamAnayavam / saMhRtayavam / saMhriyamANyavam / saMhRtabusam / saMhriyamANabusam / ete kAlavizepe'nyapadArthe uktAH / samabhUmisamapadAtizabdau pUrvapadArthapradhAnau samatvaM bhUmeH samatvaM padAtairiti / uttarapadArthapradhAne tu samA bhUmiH samabhUmiriti Sasa eva / hase pUrvapadasya kecinmakArAntatvamapIcchanti / samambhUmi / samampadAti / suSamam / viSamam / niSSamam / duSSamam / avarasamam / samazabdena pUrvapadArthaprAdhAnye hsH| anazobhanatvaM samasyetyevamAdivAkyamaMpyUhyam / uttarapadArthaprAdhAnye tu SasaH / sama saMvatsaravAci / tena vakSyamANo hasaH / shraaytiismaa| aAyatIsamam / pApasamam / puNyasamam / kecitta samazabdenaiva bhAsamicchanti / prAya yA samamAyatIsamam / pragatamahnaH prAhnam (praahm)| uttarapadArthaprAdhAnye SasaH / prAha (ha) kalyANanAmAnAvuditau tiSyapunarvasU / praratham / pramRgam | pradakSiNam / apadakSiNam / samprati / asamprati / ica-daNDAdaNDi / musalAmusali / "ja ic"[4|2|128] iti ic sAntaH / "anyasyApi" [32232] iti pUrvapadasya dItvam / cazabdo'vadhAraNArthaH / tiSThadgvAdInyeva nAnyaiH saha vRttiM labhante / paramaM tiSThadgu / "sanmahatparamo." [1 // 3 // 56] ityAdinA Saso na bhavati / pAra madhye tayA vA // 1 // 3 // 15 // pAre madhye zabdau tAntena saha haso bhavati vAvacanAttAso'pi / prakatena vAgrahaNena vAkyasya sAdhutvamabhyanujJAyate / hasanniyogena vAnayo rekArAntatA nipAtyate / pAraM gnggaayaaH| madhyaM gaGgAyAH / pAregaGgam / madhyegaGgam / tAsapakSe gaGgApAram / gaGgAmadhyam / saMkhyA vaMzyena // 13 // 16 // vidyAjanmAdikRtaH santAno vNshH| tatra bhavo vNshyH| saMkhyA vaMzyavAcinA saha haso bhavati / dvau munI vyAkaraNasya vaMzyo dvimuni vyAkaraNasya / atra sambandhe taa| yadA vyAkaraNasyAcAryayorabhedavivakSA yAvetau dvau munI tAveva vyAkaraNamiti dvau munI vaMzyo dvimuni vyAkaraNamiti tadAsAmAnAdhikaraNyaM bhavati / evaM saptakAzi / trikozalam / ekAzrayasya vasasya cApavAdo'yam / nadIbhizca // 1 // 3 // 17 // bahuvacananirdezAdarthasyedaM grahaNam / nadIvAcibhiH zabdaiH saha saMkhyA haso bhavati (sata sindhavaH samAhatAH saptasindhu / saptagaGgam / dviyamunam / tisro godAvaryaH samAhRtAH trigo dAvara NodakapANDupUrvAyA bhUmeraH sAnta iSyate / godAvaryAzca nadyAzca saMkhyAyA uttare yadA // " iti / 1-vAkyamabhyUhyam a0, ba0, sa0 / For Private And Personal Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 50 jainendra-vyAkaraNam [a0 1 pA0 3 sU0 18-26 astyaH sAnto bhavati / nadIzabdo'pi nadIvacana iti tenApi vRttiH / paJcanadam / atrA'pyaH saantH| cakAraH kimarthaH ? samAhAre yathA syAdiha mA bhUt / dvIrAvatIko deshH| ekA nadI ekndii| khAvanyapadArtha // 1 // 3 // 18 // saMkhyeti nivRttam / nadIbhiriti vartate / anyapadArthe khuvidhaye nadIbhiH saha subantaM haso bhavati / unmattagaGgaM deshH| lohitagaGgam / zanairgaGgam / tUSNIgaGgam / atra vRttipadena saMjJA gamyata iti sAmarthyAnnityaH savidhiH / unmattA gaGgA yasmin deze iti sAdRzyamAtreNArthakathanaM yathA gorityasyArthe gacchatIti | khAviti kim ? zIghrA gaGgA yasmin deze sa zIghragaGgo deshH| anyapadArtha iti kim ? kRSNAveSNA | kRSNAveSNA nAma nadIvizeSalakSaNaH Sam // 13 // 16 // adhikAro'yaM prAga basAt / yadita UrdhvamanukramiSyAmaH SasaMjJaH so bhavati ityevaM veditavyam / vakSyati "isacchitAtItapatitagatAtyastaiH" [3 / 3 / 21] / dharma zrito dharmazritaH / napA nirdezaH kimarthaH 1 iha vIrapuruSako grAma iti pUrvAparaprathamAdisUtreNa prAptaH svapadArthaviSayatvAdantaraGgaH paso bahiraGgana basena bAdhyo yathA syAt / uttarapadArthapradhAnatvaM ghasasyAbhidhAnavazAt / ipA ca prAptApanne // 1120 // ibantena saha prAptApanne zabdarUpe Saso bhavati / prApto jIvikAM prAptajIvikaH / Apanno jIvikAmApannajIvikaH / 'strIgornIca:"[191 iti prAdezaH / cakAraH kimarthaH 1 akArAdezasamuccayArthaH / prAptA jIvikAM prAptAjIvikA / zrApannA jIvikAmApannAjIvikA / prapaJcArthamidaM sUtram / basenApyetat sidhyati / yadA karmaNi tastadA prAptA jIvikA yeneti vigraho yadA kartari tadA prAptA jIvikA yaM puruSamiti / iptacchitAtItapatitagatAtyastaiH // 13 // 21 // tacchabdena prAsApannayograhaNam / ibantaM zrita atIta patita gata atyasta ityetaizca saha Saso bhavati / jIvikA prApto jIvikAprAptaH / sukhApannaH / dharmazritaH / saMsAramatItaH saMsArAtItaH / narakaM patito narakapatitaH / mokSaM gato mokssgtH| tuhinamatyastastuhinAtyastaH / ibiti padaM sUtre vAnirdiSTa "voktaM nyak' [1 // 3 / 13] iti nyasaMzaM tasya vRttau "pUrvam" [1 // 367] iti pUrvanipAtaH / mahAntaM dharma zrita iti sApekSatvAvRttyabhAvaH / yadA mahAMzvAso dharmazca mahAdharma iti tadA mahAdharmazrita iti bhavati / svayaM klana // 1 // 222 // svayamityetat jhisaMjJa klAntena saha Saso bhavati / ibadhikAro'sambhavAdimaM yogamutplutya gacchati / svayandhautau paadau| svayaM guptAH / "kRgrahaNe tikArakapUrvasyApi grahaNam / " svayaMvilInamAjyam / ekapadyaM prayojanam / svayaMdhautasyedaM svAyaMdhautam / khaTvA'krame // 1 // 3 // 23 // zrAcAryAsanaM khaTvA / utpathagamanamakramaH / khaTvAzabda ibantaH klAntena saha Saso bhavati akrme| khaTavArUDho jaalmH| khaTvAzritaH / khaTvAplutaH / sarva ete aviniitpryaayaaH| gurubhiranujJAtena khaTvA aAroDhavyA tadanyathAkaraNamakramo'tra pratIyate / atrApi vRttipadenAkramo gamyata iti nityaH savidhiH / vAkyaM sAdRzyamAtreNa / akrama iti kim ? khaTvAmArUDho'dhyApako'dhyApayati / / sAmi // 1 // 324 // sAmi itya vAci misaMjJa' tat subantaM kvAntena Saso bhavati / sAmikRtam / sAmibhuktam / saGghAtAddhRdutpattiH prayojanam / ibityupekSayA gacchati / kAlAH // 1 // 3 // 25 // kAlavAcinaH zabdA ibantAH kAntena saha Saso bhavati / "kAlAvanyavicchede" [1 / 4 / 4] ityanena yA vihitep tasyA uttarasUtreNAklAntena vRttiM vakSyati / vicchede kAntenehodAharaNam / SaNmuhUrttAzcarAH / te uttarAyaNe'hargacchanti / dakSiNAyane rAtrim / tena naastyvicchedH| aharatisRtA muhuurtaaH| ahaHsaMkrAntAH / "ro'supi'' [13.78] ityahno nakArasya rephaadeshH| rAtryArUDhAH / rAtrisaMkrAntAH / mAsaM pramito mAsapramitazcandramAH / mAsaM pramAtumArabdhaH prtipnycndrmaaH| tena vicchedaH / avicchede // 1 // 3 // 26 // klAnteneti nivRttam / avicchedo'tyntsNyogH| kAlAH iyantAH subantena saha Saso bhavati avicchede / avicchedazca kAlasya dravyakriyAgaNaiH sambandhibhivyAptiH / atyantaM sukhamatyanta -prAptaH / sukhamApanaH / sukhA-ma0, s.| For Private And Personal Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a. 1 pA0 3 sU0 27-31] sukham / atyantaramaNIyam / sarvarAtrakalyANI / sarvarAtrazobhanA / "kAlAdhvanyavicchede'' [1144] itIp / __bhA guNoktayA'rthenonaiH // 1 // 3 // 27 // bhAntaM guNoktyA arthazabdena guNavAcibhizca zabdaiH saha Saso bhavati / zaGkalayA khaNDaH zaGkalAkhaNDaH / "guNavacanAdup" [vA0 4 / 1 / 23]'' iti matorup / evaM giriNA kANa: girikANaH / madena paTurmadapaTuH / kusumaiH surabhiH kusumsurbhiH| kAryakAraNabhAvalakSaNamatra sAmarthya zaGkulAdikRtalAt khaNDatvAdInAm / uktigrahaNaM kimartham ? ucyate ityuktiH / guNanoktiguNoktiH / guNadvAreNa dravye yaH zabdo vartate tena vRttiryathA syAt kevalena guNena mA bhUt / madena pATavam / vRttena pATavama / arthena-dhAnyenArtho dhAnyArthaH / puNyenArthaH puNyArthaH / arthazabdo'tra pryojnvaacii| unaiH-mASaNono mASonaH / mASavikalam / etairiti kim ? gobhirvapAvAn / astyatra kAryakAraNabhAvaH / gobhiH kRtalAdapAvattvasya / iha kasmAnna bhavati ? akSNA kaannH| asAmarthyAt / nAtra kANakhamakSi kRtamanyena kenApi kANaH kRtaH / kevalamakSaNA kANatvayukto lakSyate / iha kamAnna bhavati / dadhnA paTuH / ghRtena paTuH / anabhidhAnAt / pUrvAvarasadRzakalahanipuNamizrazladaNasamaiH // 1 // 3 // 28 // pUrva avara-sadRza-kalaha-nipuNa-mizrazlakSNa sama ityetaiH saha bhAntaM Saso bhavati / mAsena pUrvo maaspuurvH| saMvatsarapUrvaH / mAsAvaraH / saMvatsarAvaraH / asmAdeva vcnaadbhaa| hetau vaa| pitrA sadRzaH pitRsdRshH| "bhA'tulopamAbhyAM tulyAthaiH'' [114476] iti bhaa| vidyayA sadRzo vidyaashshH| asinA kalaho'sikalahaH / vAcA nipuNo vAGa nipunnH| gaDena mizrA guDamizrAH / tilamizrA dhAnAH / vAcA zlakSNo vaakshlkssnnH| jihvAzlakSNaH / mAtrA samo mAtRsamaH / kulena samaH kulasamaH / sAdhanaM kRtA bahulam // 1326 // sAdhanaM kArakaM tat kRdantena bahulaM Saso bhavati / kartR-hinA hato'hihataH / karaNaMmU-viSeNa hato viSahataH / "kRdagrahaNe tikArakapUrvasyApi |"(nnirbhinnH ) nakhanirbhinnaH / tathA devadattena nakhanibhinnaH devadatta nkhnibhinnH| karma-grAmaM gamI graamgmii| zrodanaM bubhuttrodnbubhukssH| apaadaanm-graamnirgtH| adhrmjugupsuH| sampradAnam-pAdAbhyAM hriyate pAdahArako bhuupH| adhikaraNamagale copate galacopakaH / "yuvyA bahulam' [2 / 3 / 64] iti bahulavacanAdubhayatra karmaNi ebucu / kacinna bhavati / dAtreNa lUnavAn / parazunA chinnavAn / vyAntairadhikArthavacana iSyate / kukkuTaiH sampAtyAH kukkuTasampAtyA grAmAH / atyAsannatAkathanam / kAkapeyA nadI / zvalehyaH kUpaH / kaNTakasaMcaya aodanaH / bASpacchedyAni tRNAni / kacina bhavati / kAkaiH paatvyaaH| kAkaiH pAnIyA ndii| kacidadhikArthAbhAve'pi / basopendhyama / tRNopenthyam / pUrvamuttaraJca kArakavibhaktolakSaNaM savidhAnamasyaiva prapaJcaH / sAdhanamiti kim ? bhikSAbhiruSitaH / hetau bhaa| qadgrahaNaM kim ? kRdantenaiva vRttiryathA syAt subantena mA bhUt / abhravilipsI / "kAdalpe" [3 / 1 / 44] ityakArAntAt GovidhiH siddhaH / suppuMliGgayuktAdbhavati / / bhayAnAbhyAM mizraNavyaJjane // 1 // 3 // 30 // mizraNavyaJjanavAcinA subantena bhakSyAnnavAcibhyAM yathAsaMkhyaM Saso bhavati / guDena mizrA dhAnA gudddhaanaaH| vRtto kriyAyA antarbhAvAdaprayogaH / evaM guDapRthukAH / tilgRthukaaH| vyaJjanam-dadhnA upasikta zrodano ddhyodnH| ghRtaudanaH / aptadarthArthabalihitasukharatitaiH // 13 // 31 // tasmai idaM tadartham / anantaM tadarthenArthazabdena ca bali-hita-sukha-rakSita ityetaizca saha paso bhavati / rathAya dAru / rathadAru / kuNDalAya hiraNyam / kuNDalahiraNyam / bahulagrahaNAnuvRtteH prakRtivikRtibhAve tadarthena vRttiH / vikRtiH prakRtyA saha ityarthaH / iha na bhavati / randhanAya sthAlI / avahananAyolUkhalam / idameva jJApakaM tAdayeM ab bhavati / kathamazvaghAso hastividyeti ? tAsena siddham / arthazabdena nityaM vRttiH / mAtra idaM mAtrathama / triliGgatA lokAzrayatvAlliGgasya / aAturArthA 1. mAtrartham / pitra idam, pitrartham / nili-ba0 / For Private And Personal Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [a0 1 pA0 3 sU0 32-41 yavAgUH / AturArthaH sUpaH / devAya baliH devabaliH / gRhabaliH / tAdarthe ap / gobhyo hitaM gohitam / azvahitam / hitayoge idameva jJApakamapaH / gobhyaH sukhaM gosukham / "ap cAziSyA" [1 // 477] ityAdinA ap / gobhyo rakSitaM gorakSitam / tAdarthe'p / kA bhIbhiH / / 1 / 3 / 32 / / bahuvacanAdarthavijJAnam / kAntaM bhIvacanaiH saha ghaso bhavati / vRkebhyo bhIH vRkbhiiH| vRkebhyo bhIto vRkbhiitH| vRkebhyo bhayaM vRkabhayam / vRkebhyo bhItiH vRkbhiitiH| suSvanugrahArthaM" pUrvasyAyaM prpnycH| muktApatApoDhapatitApatrastaiH prAyaH // 13 // 33 // mukta-apeta-apoDha-patita-zrapatrasta ityetaiH saha kAntaM prAyaH ghaso bhavati / bhavAnmukto bhavamuktaH / pApApetaH / sukhApoDhaH / svargapatitaH / taraGgApatrastaH / sarva trApAdAne kA / prAya iti kim ? prAsAdAt patitaH / bhojanAdapatrasta ityevamAdau na bhavati / stokAntikadUrArthakRcchna / / 1 / 3 / 34|| stoka-antika-dUra ityevamarthAH zabdAH kRcchrazabdazca kAntAH klAntena saha Saso bhavati / stokAnmuktaH / antikaaNdaagtH| abhyAsAdAgataH / dUrAdAgataH / viprkRssttaadaagtH| kRcchraanmuktH| kRcchrAllabdhaH / "stokArthakRcchU bhyo'pAdAne kA" / dUrAntikArthebhya ipceti kA / "kAyAH stokAdeH' [4 / 3 / 121] ityanup / IpachauNDaiH // 1 // 3 // 35 // IbantaM zauNDAdibhiH saha paso bhavati / zauNDaiH sahacaritAH zaueDAH / akSeSu prasaktaH zauNDo'kSazoNDaH / pAnazauNDaH / vRttau prasaktikriyAyA antarbhAvAdaprayogaH / sarvatra adhikaraNe Ip / zauNDa, dhUrta, kitava, vyADa, saMvIta, samIraNa, antar vane antarvanAntaH / adhi rAzi adhi rAjAdhInam / "aSaDakSAsitaGagvadhiyoH" [ / 2 / 16] iti khaH / yadA pUrvapadArthaprAdhAnyaM vibhaktyarthazca tadA hasaH / antarvaNam / adhistri / paNDita / kuzala / capala / nipuNa / siddhazuSkapakkabandhaiH // 1 // 3 // 36 // siddha-zuSka-pakka-bandha ityetairIbantaM ghaso bhavati / kAmpilye siddhaH kaampilysiddhH| sAMkAsyasiddhaH / Uke zuSkaH / UkazuSkaH / chAyAzuSkaH / kumbhIpakkaH / sthAlIpakaH / cakrabandhaH / cArakabandhaH / "sAdhanaM kRtA" [1 / 3 / 26] ityasyaiva prpnycH| RNe vyaiH // 1 // 3 // 37 // IbantaM vyAntaiH saha Saso bhavati RNe gamyamAne / mAse deyamRNaM mAsadeyam / mAsaikadeze mAsazabdaH / adhikaraNe iip| evaM saMvatsaradeyam / niyogataH kAryamRNam / tenehApi bhavati pUrvAhnajJeyam / prAtaradhyeyam / atra yatyAntenaivAbhidhAnAdiha na syAt / mAse dAtavyam / mAse dAnIyam / bhRNa iti kim ? mAse deyA bhikssaa| khau // 1 // 3 // 38 // khuvaSaye IbantaM subantena saha Saso bhavati / araNyetilakAH / vRttipadena saMjJA gamyata iti nityaH savidhiH / "Ipo'ddhalaH'' [4 / 3 / 120] ityanup / evamaraNyemASakAH / vanekaserukAH / vnevlvjkaaH| pUrvAhna kottkaaH| pepishaacikaaH|| nAhorAtrabhedAH // 13 // 36 // bhedA avayavAH / ktAntena saha ahorAtrabhedA IbantAH Saso bhavati / pUrvAhnakRtam / aparAhnakRtam / pUrvarAtrabhuktam / apararAtrabhuktam / bhedagrahaNaM kim ? "ulUkhalairAbharaNaH pizAcI yadabhASata / etattu te divA nRtta rAtrau nRttantu drakSyasi / " / tatra // 1 // 3 // 40 // kta neti vartate / tatretyetat klAntena saha Saso bhavati / tatrakRtam / tatrabhuktam / ttrpiitm| ekapadya prayojanam / kSepe // 1 // 3 // 41 // kSepaH kutsA / kSepe gamyamAne IbantaM klAntena saha Saso bhavati / "kRngrahaNe tikA 1.-haNArdham a0| 2. vane antaH ( vanAntaH ) vasati a0, ba0, sa0 / 3.-rukAH / vane hariduSAH / vane a0| -rukAH / vane haridvakAH / bane b0,s| For Private And Personal Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 53 a0 1 pA0 3 sU0 42-46] mahAvRttisahitam rakapUrvasyApi / ' avataptenakulasthitaM ta etat / kAryeSvanavasthitatvaM tavedamityarthaH / "pe kRti bahulam" [3 / 132] ityanup / evamudakevizIrNa bhasmanihutam / niSphalaM tavedamityarthaH / dhvAH // 1 // 3 // 42 // kta neti nivRttam / kSepa iti vartate / bahuvacanAdanirdezaH / dhvAGkSavAcibhiH subantaM Saso bhavati kssepe| tIrthe dhvAGga iva tiirthdhvaangkssH| vRttAvivArthasyAntarbhAvaH / tiirthkaakH| shraaddhvaaysaaH| anavasthita evamucyate / dhvAGkSarityarthanirdezAttatsadRzAnAmapi grahaNamiti kecit / tIrthazvA / tIrthasArameyaH / tIrthazRgAlaH / kSepa iti kim ? tIrthe dhvAso vAsyate / pAtresamitAdayazca // 1 // 3 // 43 // kSepa iti vartate / pAtresamitAdayazca zabdA gaNapAThAdeva nipAtitAH SasaMjJA bhavanti kSepe / pAtre eva samitAH pAtresamitAH / pAtrebahulAH / na kacitkArya iti kSepo gamyate / nipAtanAdanup / udumbare mazaka iva udumbaramazakaH / udumbarakRmiH / kuupkcchpH| avaTakacchapaH / kupamaNDUkaH / udpaanmnndduukH| ngrkaakH| nagaravAyasaH / eteSvivArtho vRttaavntrbhuutH| mAtaripuruSaH / ayuktkaariityrthH| pinnddiishuurH| nirutsAha ityrthH| gehekssveddii| gehenrdii| gehentii| gehevijitI / gehevyaaddH| garbhetRptaH / garbhedRptaH / pAkhanikavakaH / gossttheshuurH| gosstthvijitii| goSThekSveDI | gehezUraH / gehemehI / geherdAsaH / goSThepaTuH / goSThepaNDitaH / gossttheprglbhH| karNecurucurAH / cakAro'vadhAraNArthaH / pAtresamitAdaya eva na vRttyantaraM labhante / paramAH paatresmitaaH| ata eva ktAntenApIha vRttiH sArthikA anyathA 'kSepe' [1 / 3 / 41] ityanenaiva siddhA syAt / pUrvakAlaikasarvajaratpurANanavakevalaM yazcaikAzraye // 1 // 3 // 44 // ekAzrayaH samAnAdhikaraNam / pUrvakAlavAci-ekasavaM-jarat purANa-nava-kevala ityete subantA ekAzraye sati subantena saha yasaMjJaH so bhavati pasaM. zazca / pUrvaH kAlo yasya sa pUrvakAlaH / sambandhizabdatvAdaparakAlena tasya vRttiH / pUrva snAtAH pazcAdanuliptA snAtAnuliptAH / kRSTasamIkRtam / chinnaprarUDham / dagdhaprarUDham / ekazATI / ekacaryA / ekabhikSA / sarvadevAH / sarvapadArthAH / jaraddhastI / jaradgavaH / purA bhavaM purANam / "sAyaJciramprAhe pragejhibhyastanaT" [3 / 2 / 136] iti tanaTa / ata eva nipAtanAttakham / purANAnnam / purANazAstram / navAvasathaH kevalamasahAyaM jJAnaM kevalajJAnam vizeSaNavRttarayaM prapaJcaH / cazabdaH SasaMjJAsamAvezArthaH / anyathA rAjapuruSAdau kRtArthA pasaMjJA bAdhyeta / moSikA gauH moSakagavI / "stryuktapuMska' [4 / 3 / 146] zrAdinA puMvadbhAvaH,"na cuhRtkoGa431141] iti pratiSiddho yasaMjJAyAM 'puMvadyajAtIyadezIye" 154] iti punarbhavati / SasaMjJAzrayo "gorahRdupi' [4 / 2 / 64] iti TaH sAntaH / ita uttaramekAzrayAdhikAro yAvat "mayUravyasakAdayazcA' [13 / 66] iti / ekAzraya iti kim ? ekasyA shaattii| diksaMkhyaM khau // 1 // 3 // 45 // digvAci saMkhyAvAci ca subantamekAzraye subantena saha Saso bhavati khuviSaye / pUrveSukAmazamI / apareSukAmazamI / pUrvakRSNamRttikA / aparakRSNamRttikA / dakSiNapaJcAlAH / uttrpnycaalaaH| sNkhyaa-pnycaamraaH| paJcavaTAH / sptrssyH| khAviti kim ? dakSiNA graamaaH| paJca graamraaH| hRdathaMdhusamAhAre // 13 // 46 // disaMkhyamiti vartate / hRdarthaviSaye dyau parataH samAhAre'bhidheye disaMkhyamekAzraye subantena saha Saso bhavati / dik / hRdarthe-pUrvasyAM zAlAyAM bhavaH Sase kRte samudAyAt "digaaderkhau''[3|2|84]iti NaH / paurvazAlaH / shraaprshaalH| dyau-pUrvA zAlA priyA asya pUrvazAlApriyaH / aparazAlApriyaH / akyavApekSayA psH| pUrvapadasya puMvadbhAvaH / dizAM samAhAro nAsti / kriyAguNApekSayA'pi samAhAre anabhidhAnam / saMkhyA / hRdarthe-paJcabhiH zaSkulIbhiH krItaH pnycshsskulH| anena 1. gehedAhI zrA, ba0 / 2.-pragalbhaH / karNe ThiriTirAH / karNe-a0, ba0, sa0 / For Private And Personal Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam 0 1 pA0 3 sU047-21 54 Sase kRte tasya "saMjJAdI razca" [ 1 | 3 | 47 ] iti rasaMjJAyAM zrAyasya TharaNo "rAdubakhau" [3|4|23] ityup / "hRdupyup" [1 / 118 ] iti strItyasyop / paJcAnAM nApitAnAmapatyaM pAJcanApitiH / "rasyobanapatye " [3|1|74 ] iti vacanaM jJApakaM hRdarthe'pi se hRdutpattirbhavati / dyau - paJca gAvo dhanamasyeti paJcagavadhanaH / zravayavasApekSayA "gorahRdupi" [4 / 2 / 14] iti TaH sAntaH siddhaH / dve'hanI jAtasya dvayahajAtaH / "ebhyo'hno'hnaH '' [4/2/10] ityahNAdezaH / samAhAre - paJca pUlAH samAhRtAH paJcapUlI / anena SasaH / uttarasUtreNa rasaMjJAyAM "zat" [3 / 1 / 25] iti GIvidhiH / kathaM paraNagarI 1 atrApi kriyAguNApekSayA samAhAro'sti / labdhA zobhanA ceti gamyate samAhArasyaikatvAdekavacanam / nanu samAhAraH samUhaH sa tu hRdarza eva na pRthak samAhAranirdezAt / samUhArthasya tyasyAnupapattiH paJcAnAM kumArINAM samAhAraH paJcakumAri / tyotpattau hi 'rasyobanapazye' [3|1|74] ityup prasajyeta / tatazca "hRdupyupa" [971/8] strItyasyop syAt / saMkhyAdI razca ||1|3|47 // hRdartha samAhAra ityatra saMkhyAdiryaH sa uktaH sa rasaMjJo bhavati hRdarthe / dvAvanuyogau vetyadhIte vA dvayanuyogaH " / "rasyobanapatye" [3|1|74] ityaNa up / paJcasu kapAleSu saMskRtaH pnyckpaalH| dyau- paJca nAvaH priyA asa paJcanAvapriyaH / "nAvo rAt" [4/2/102] iti TaH sAntaH / samAhAre-paJcapUlI / cazabdaH SasaMjJAsamAvezArthaH / dva e aMgulI samAhRte dvayaGgulI / "be'Ggule - saMkhyAdeH" [4|2|88] iti zraH sAntaH / "rAt" [3 / 1 / 25] iti GIvidhizca siddhaH / kutsyaM kutsanaiH ||1|3|48 // kutsyavAci subantaM kutsanavAcinA praso bhavati / vaiyAkaraNakhasUciH / pratyAsatta : zabda pravRttinimittasya kutsAyAmayaM savidhiH / rUpasiddhi pRSTo niHpratibhaH san yaH khaM sUcayati vIkSate sakhasUcI / khasUcitvaM kutsanam / vizeSaNasya paranipAtArtha ArambhaH / evaM kSatriyabhIruH / zrotriyakitavaH / bhikSuviTaH / mImAMsaka dudu rUDhaH / kutsyamiti kim ? vaiyAkaraNaH kitavaH / na hi vaiyAkaraNatvaM kitavatvena kutsyate / kutsanairiti kim ? kutsito brAhmaNaH / pApA ke kutsyaiH ||1|3349 // pApANakazabdau kutsanavacanau kutsyavacanaiH praso bhavati / pApakulAlaH / zrANakanApitaH / pUrvayogena kutsyasya pUrvanipAte prApta paranipAtArtha zrArambhaH / sAmAnyenopamAnam ||1|3|50 // upamAnopameyayoH sAdhAraNo dharmaH sAmAnyam / upamIyate paricchi dyate anena sAdRzyenArthaM ityupamAnam / upamAnavAci subantaM sAmAnyavAcinA subantena saha praso bhavati / nirAdhAraM sAmAnyaM na pratIyata iti sAmAnyadharmeNa viziSTa yadupameyaM tenAtra vRttiH / zastrIva zyAmA zastrIzyAmA devadattA | zastrIzabdaH zyAmaguNamupAdAya devadattAyAM vartata iti ekAzrayA vRttirna virudhyate / mRgIva capalA mRgacapaleti pu MvadbhAvazca bhavati / evaM kumudasyenI haMsagamanI nyagrodhaparimaNDalA dUrvAkANDazyAmA sarakANDa - gorI | sAmAnyeneti kim ? phalA iva taNDulAH / parvatA iva balAhakAH / upamAnamiti kim ? devadattA zyAmA | vyarupameo'dyoge || 1 | 3|51 // tasya sAmAnyasya yogaH pratiSidhyate / upameyArthavAcivyAghrAdibhiH saha Saso bhavatyatadyoge / upameyazabdasya sambandhizabdatvAdupamAne na vRttiH / sAdhAraNadharmaH sAmAnyaM hi vRttAvantarbhUtam / tadyoga ityanena viziSTaH sAdhAraNadharmaH pratiSidhyate / puruSo'yaM vyAghra iva puruSavyAghraH / puruSavizeSaNasya paranipAtArtha ArambhaH / vyAtra siMha RSabha candana vRka vRSabha vRSa varAha dastin kuJjara ruru puNDarIka strI palAvikA / zrAkRtigaNo'yam / tena mukhakamalaM karakizalayaM puruSacandrAdi siddham / tadyoga iti kim ? puruSo'yaM vyAghra iva zUraH / idameva pratiSedhavacanaM jJApakaM bhavati - pradhAnasya sApekSasyApi vRttiH / tena rAjapuruSo darzanIyaH / rAjapuruSaH paNDita ityevamAdi siddham / 1.--yogaH | tryanuyogaH | rasyo- a0 / 2. mImAMsakadurdurUTaH sa0 / 3. sambandhizvAdupa - mu0 / For Private And Personal Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 1 pA0 3 sU0 52-54 ] mahAvRttisahitam 55 vizeSaNaM vizeSyeti || 1 | 3|52 || ekAzraya iti vartate / yat sAmAnyAkAreNa pravRttaM sat anekaprakArAdhArabhUtaM vastu prakArAntarebhyo vyAvalyaikatra prakAre vasthApayati tadvizeSaNam / anekaprakArAdhArabhUtaM vastu vizeSyam / vizeSaNaM vizeSyavAcinA saha Saso bhavati / kRSNazca sa kambalazca sa kRSNakambalaH / lohitA ca sA zATI ca sA lohitazATI / zraddhaJca tat pippalI ca sA zraddhapippalI / yadA pipyalyavayave pippalIzabdastadeyaM vRttirekAzrayAdhikArAt / yadA samudAye vartate tadA pippalyaddhamiti tAsaH / bhikSaikadeze bhikSAzabdaH / dvitIyA bhikSA dvitIya bhikSA | tRtIya bhikSA | caturthabhikSA | turyabhikSA / iha bhikSAdvitIyamiti tAso nopapadyate / "DadguNatRptArthaNa [1 / 3 / 75] zrAdipratiSedhasya balIyastvAt / kAyaikadeze kAyazabdaH / pUrvaH kAyaH pUrvakAyaH / paraH kAyaH aparakAyaH / uttarakAyaH / evaM madhyAhnaH / sAyAhnaH / pUrva kAyasyeti va yatrasambandhe tAsAnabhidhAnaM pUrvaM kAyAditi prApnoti / vizeSaNavizeSyayoranyatarasya grahaNe'pi sambandhizabdatvAdubhayoH pratipattiriti dvayanirdezo vyarthaH ? naitram ; yatra pUrvottarapadayoH pratyekaM vizeSaNavizeSyabhAvastatra yathA syAdiha mA bhUt / vRkSaH zizapA / zizapA hi vRkSArthaM na vyabhicaratIti na tasyA vizeSyatvam / yadA ziMzapAdizabdAH phalAdiSvapi vartante tadobhayorvizeSyatve savidhirbhavatyeva / zizapAvRkSaH / palAzavRkSaH / ubhayorvizeSaNatve kasya pUrvanipAta iti cet pradhAnadravyApekSayAnvarthasya nIco guNasya pUrvanipAtaH / yadyanyutpalAdizabdo jAtizabdastathApi jAtidravyasyotpatteH prabhRtyAvinAzAdAtmabhUtA pratIyata iti jAtinimittaH zabdo dravyazabdo vyavasthApyate / ata eva vizeSyatvamuttarapadArthasya dravyadvAreNa jAteranIlatvAdanAdheyA 'tizayatvAcca, sAmAnAdhikaraNyaM tu jAtyapekSayA, jAterbhedAbhedavivakSA anekAntAdhikArAllabhyate / vizeSaNamiti kim ? takSakaH sarpaH / saMjJA / vizeSyatvameva na vizeSaNatvam / vizeSyeti kim ? lohitastacakaH / tasya lohitatvAvyabhicArAdavizeSyatvam / itizabdaH kimartho yatra loke vivakSA tatra yathA syAt / iha na bhavati rAmo jAmadagnyaH / arjunaH kArtavIryaH / iha kRSNasarpaH lohitAhi: lohitazAlirityevamAdiSu saMjJAzabdeSu nityaH savidhiH / vAkyaM tu sAha - zyamAtreNa / nIlotpalAdidhUbhayam / nIlamutpalaM nIlotpalam / ihecchayA vizeSaNatvam / khaJjakuTaH | kuNTakhaJjaH / pUrvA'paraprathamacaramajaghanyasamAnamadhyamadhyamavIrAH // 1/2/53 // pUrva-para-prathama carama jaghanyasamAna-madhya-madhyama-vIra ityete ekAzraye supA saha samasyante Saso bhavati / pUrvapuruSaH / parapuruSaH / prathamapuruSaH / caramapuruSaH / jaghanyapuruSaH / samAnapuruSaH | madhyapuruSaH / madhyamapuruSaH / vIrapuruSaH / evamAdyanukrama pUrvayogaprapaJcArthaH / upasarjanAnAM paropasarjanArtham, pradhAnAnAM parapradhAnArthaJca / iha sUtre pUrvazabdo vIrazabdavopasarjanaM tayorvRttau paratvAt vIrazabda upasarjanam / vIrapUrvaH / "vRndArakanAgakuJjaraisvat" [1/3/27] ityatra nAgazabdaH pradhAnaM "poTAyuvati " [1|3|60 ] ityatra pravaktRzabdaH pradhAnaM tayorvRttau paratvAt pravaktA pradhAnam / nAgapravaktA / zreyAdi kRtaiH // 1|3|14|| zreNyAdayaH kRtAdibhiH saha ekAzraye baso bhavati / vaiSamyAdyathAsaGkhyaM na bhavati / zreyAdiSu cvyarthagrahaNaM karttavyaM na karttavyamitizabdAnuvRttestatraiva vRttiH / azreNayaH zreNayaH kRtAH zreNikRtAH / anUkA UkAH kRtAH UkakRtAH / vyarthAdanyatra zreNayaH kRtAH / karoteranekArthatvAddariDatA pUjitA veti gamyate / vikalpena civavidhAsyate yadA ccistadA paratvAt ' tikuprAdayaH " [1|3|80] iti nityaM prasaH / zreNIkRtAH / UkIkRtAH / zreNi Uka pUrA kunduma rAzi nicaya viSaya viziSTa nirdhana deva indra muDa zrama bhUta vadAnya adhyApaka brAhmaNa kSatriya paTu paNDita kuzala capala nipuNa iti zreNyAdiH / kRtAdirAkRtigaNaH / kRta mita mata bhUta ukta samAjJAta samAkhyAta samAmnAta sambhAvita avadhArita saMsevita kalpita nirAkRta upakRta ityevamAdi / kriyAkArakasambandho'tra na vizeSaNavizeSyabhAva iti / 1. na Adheyo'tizayo yasmin tasya bhAvaH tasmAt / 2. takSakasya a0, ba0 / For Private And Personal Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 56 jainendra-vyAkaraNam [a0 1 pA0 3 sU0 55-60 visamAptau klo'naJ // 1 // 3 // 55 // vigatA samAptiH vismaaptiH| ISanniSpattirityarthaH / ananaktAntaM visamAptI sAmarthyAt ktAntena samasyate Saso bhavati / ekasyAM hi kriyAyAM visamAptirbhavati na kriyA bheda iti sAmarthyam / ktAntasyAnabhiti pratiSedhAnna pUrveNApi ktAntena savidhiH / kRtaJca tadakRtaJca katAkutam / kRtabhAgasambandhAt kRtam / akRtabhAgasabandhAttadevAkRtam / evaM bhuktAbhuktam / pItApItam / azitAnazitam / kliSTAklizitam / "klizastaktvoH " [5/168] iti veTa / muktavimuktam / pItavipotam / kRtApakRtam / visamAptAviti kim ? siddhaM cAbhuktaM ca / kriyAbhede visamAptiAsti ekasyAH samAptatvAdaparasyA ananuSThAnAt / kta iti kim ? kartavyaM tadakartavyaM ca / anabhiti kim ? akRtaM ca tatkRtaJca / nanu kRdgrahaNe tikArakapUrvasyaiva grahaNamananiti kimartham ? na pUrveNApi vRttyarthamiti zeSaH / iha gatapratyAgataH yAtAnuyAta ityevamAdiSu "pUrvakAlaika" [1 // 3 // 44] ityAdinA dhasaH / sanmahatparamottamotkRSTa pUjyena // 1 // 3 // 56 // sat-mahat-parama uttama-utkRSTa ityete subantAH pUjyavacanena saha samasyante Saso bhavati / saMzca saH puruSazca stpurussH| mahApuruSaH / paramapuruSaH / udgatatamaH uttamaH / ata eva nipAtanAt kimenmijhibhAdAmadravye' [4 / 2 / 20] ityAm na bhavati / uttamapuruSaH / utkRSTapuruSaH / pUjyeneti vacanAdatra sadAdayaH pUjAvacanA jnyaatvyaaH| pUjyeneti kim ? utkRSTo gauH| kardamAduddhRta ityrthH| vRndArakanAgakuJjaraistat // 13 // 50 // pUjyeneti vartamAnamarthavazAdvAntaM saMpadyate / vRndArakAdibhiH saha tat pUjyavAcisubantaM samasyate Saso bhavati / tadityanena pUjyavacanenAbhisambandhAt vRndArakAdayaH pUjAvacanA gRhyante / gauzcAso vRndArakazca govRndArakaH / punnAgaH / gokuJjaraH / azvakuJjaraH / vyAghrAderAkRtigaNatvAt "vyAghrarupameye'tadyoge'' [3 // 315] ityeva siddha sAmAnyaprayoge'pi yathA syaadityaarmbhH| gonAgo balavAn / taditi kim ? zobhanA zImA phaNA asya suzImo naagH|| (katarakatamau samarthau // 1 // 3 // 58 // kiMzabdAt "kiMyattado nirdhAraNe dvayorekasya DataraH" [17] "vA bahUnAM jAtiprazne DatamaH" [191148] tayoH parataSTikhe kRte katarakatamazabdau siddhytH| samarthI saGgatArthoM samAnArthAvekArthAvityarthaH ) tau subantena saha samasyete Saso bhavati / kadA cAnayoH samAnArthatvaM yadA jAtiprazne tau vyutpAdyate tadA tayoH samAnArthatvam / katarazca sa gArgyazca ktrgaargyH| ktmgaargyH| kata. rktthH| ktmktthH| vRddhaM caraNaiH saheti jAtivAcitvam / samarthAviti kim ? kataro bhvtodevdttH| dravyaprazno'yam / samarthagrahaNaM hi katarasyaiva vizeSaNaM DatarasyAvizeSeNa vidhAnAnna katamasya / Datamasya jAtiprazna eva taividhAnAt / ataH katamo bhavatAM devadatta iti vyAvRttyudAharaNamatrAnupapannam / katarakatamayoH prazne vihitayoH savidhinA na gAryAdevizeSyavyavastheti vacanam / kSepe kima // 1 // 3 // 56 // kSepaH kutsA / yo hi yadarthattasya tadarthAnanuSThAnaM kSepaH / kimetat kSepe gamye subantena samasyate Saso bhavati / ko nAma rAjA kiMrAjA / yo na rkssti| "na svati kimaH" 6] iti saantprtissedhH| kisakhA / yo'bhidru hyti| kiNgauH| yo na vahati / "gorahRdupi" [12 / 64] iti sAnte Te prApte "na svati kimaH" [12 / 66] iti pratiSedhaH / sarvatra svakAryAbhAvAt kssepH| kSepa iti kim ? ko rAjA pATaliputre / kimiti yogavibhAgaH / tena saMjJAyAM zukAdibhiH saha kiMzabdaH samasyate Saso bhavati / kiMzukaH palAzaH / kiMzulukaH parvataH / kiMpuruSo mayuH / kinnaraH sa eva / kiJalkaH puSpareNuH / kiGkirAtaH / kiMvadantItyAdayaH siddhaaH| (poTAyuvatistokakatipayagRSTidhenuvazAvehadvaSkayaNIpravaktRzrotriyAdhyApakadhUtarjAtiH // 1 // 360 // poTAdInAmitaretarayogo dvndvH| poTAdibhiH sahakAzraye jAtiH samasyate Saso bhavati / vizeSaNasya paranipAvArtha praarmbhH| jAtidvAreNa yaH zabdo dravye vartate sa iha jaatishbdo'bhipretH| ibhyA ca sA poTA For Private And Personal Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 57 ma. pA0 3 0 61-65] mahAvRttisahitam ca ibhyapoTA / ibhyeti jAtizabdaH / strI bhUtvA rAjyapAlanArtha yA puMveSeNa yujyate sA poTA / yApi garbha eva dAsyaM gatA sA'pi poTA / "stryuktaska" [1 / 3 / 146] ityAdinA puMvadbhAve prApte "jAtizca' [4 / 3 / 113] iti pratiSiddha "puvadyajAtIyadezIye" [4 / 3 / 154] iti puMvadbhAvaH / evamAryapoTA / yuvatistaruNI / ibhyyvtiH| triyyvtiH| agnizca sa stokA tadagnistokama / dadhica ta katipayaJca ddhiktipym| stokakatipayazabdAvekArthe / sakRtprasUtA gRSTiH / gozca sA gRSTizca gossttiH| dhenurabhinavaprasavA / godhenuH / vazA vandhyA / govshaa| vet grbhghaatinii| garbhadhAriNItyanye / gohat / mahatA vatsena yA dahyate sA bkyinnii| gobsskyinnii| pravaktA upaadhyaayH| ktthprvktaa| ktthshrotriyH| adhyaapko'dhyetaa| ktthaadhyaapkH| kaThadhUrtaH / buddhimAnityarthaH / dhUrtagrahaNamihAkutsArtham / athavA zrAzrayiSu kutsiteSu tadbhavati / AzrayeSu tu kutsyeSu idam / brAhmaNadhUrtaH kSatriyadhUrta iti yadA hi brAhmaNatvamAzrayi kutsyate tadA tenaiva siddhaM savidhAnama / yadA tu tadya to devadattaH kutsyate tadarthamidam / jAtiriti kim ? devadattaH pravaktA / devadattazabdasyAjAtivacanatvAdavRttiH / jAtervizaSyAyAH pUrvanipAtArtha prArambhaH / catuSpAdgarbhiNyA // 23 // 61 // jAtiriti vartate / catvAraH pAdA yasyAH sA catuSpAdgavAdijAtiH / "susaMkhyAdeH [21140] ityakArasya kham / catuSpAjjAtirgarbhiNIzabdena sahakAzraye samasyate Saso bhavati / gauzca sA garbhiNI ca gogrminnii| ajagarbhiNI / "vadyajAtIyadezIye' [1 // 3 / 155] iti vadbhAvaH / catuSpAditi kim ? brAhmaNI garbhiNI / jAtirityeva / kAlAkSI grbhinnii| svastimatI garmiNI / catuSpadaH saMzaiSA / na tu jAtiH / vizeSyasya pUrvanipAtArthaM vacanam / prazaMsoktathA // 1 // 3 // 62 // jAtiriti vartate / ucyate ityuktiH zabdaH / prazaMsAzabdena saha jAtivAci subantaM samasyate Saso bhavati / gauzca sa prakANDazca tat goprakANDam / prazasto gaurityarthaH / evamazvaprakAeDam / gomatallikA / azvamacarcikA / gokumArI / gotallajakaH / abhidhA jAtirityeva / devadattA kumaarii| yuvA khalatipalitavalinajaradbhiH // 13 // 63 // khalati palita valina jaradityatairekAzrayaiyuvazabdaH samasyate Saso bhavati / yuvA khalatiH yuvakhalatiH / yuvatiH khalatI yuvkhltii| yuvA palitaH yuvplitH| yuvatiH palitA yuvplitaa| valayo'sya santi valinaH / pAmAditvAnnaH / yuvA valinaH yuvavalinaH / yuvatirvalinA yuvvlinaa| "jaSo'tR"zaza87] iti atRtye kRte jaraditi bhavati / yuvA jaran yuvajaran / yuvatijeratI yuvjrtii| "mRdagrahaNe liGgaviziSTasyApi grahaNam / , "vadyajAtIyadezIye"[ 34154iti puMvadbhAvAt tizabdasya nivRttiH / vyatulyAkhyA prajAtyA // 2 // 3 // 64 // vyAntAstulyAkhyAzca ajAtivAcinA saha samasyante Saso bhavati / paranipAtaH phalam / bhojyazca taduSNazca bhojyoSNam / bhojyalavaNam / pAnIyazItam / haraNIyapUrNo ghaTaH / tulyAkhyAH / tulyazca sa zvetazca sa tulyazvetaH / sadRzazvetaH / tulyamahAn / sadRzamahAn / aja kim ? bhojya shrodnH| tulyo vaizyaH / iha tulyasanniti pUjyatvAbhAvAt paratvAdAnena saH / iha kathamekAzrayA vRttiH / kRssnnsaarnggH| lohitsaarnggH| kRSNazabalaH / lohitshblH| yadi sAraGgAdizabdA jAtivacanA jAte. kathaJcidvyAdabhinnatvamityekAzrayatvamasti tato vizeSaNalakSaNaH sH| atha pUrvottarapadayorvarNavizeSavAcitvaM tatrApIcchAto vizeSaNavizeSyabhAvaH / kRSNazvetaH / shvetkRssnnH| kumAraH zramaNAdibhiH // 1 // 3 // 65 // kumArazabdaH zramaNAdibhiH saha samasyate Saso bhavati / kumArazabdo mRt / strIliGgairuttarapadaiH strIliGgaH / adhyApakAdibhirubhayathA samasyate / kumArI zramaNA kumArazramaNA / 1. matallikA / azvamatallikA / gomacarcikA / gokumA-a0 |-llikaa / azvamatallikA / ashvm-b.| For Private And Personal Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 58 jainendra-vyAkaraNam [ma. 1 pA0 3 sU0 66-66 kumArI pravrajitA kumArapravrajitA / kumArazca sa adhyApakazca sa kumaaraadhyaapkH| kumArI adhyApikA kumArAdhyApikA / zramaNA pravrajitA kulaTA garbhiNI tApasI bandhakI dAsI ete striilinggaaH| adhyApaka abhirUpaka paTu mRdu paNDita kuzala capala nipuNa / mayUranyaMsakAdayazca // 1 // 3 // 66 // mayUravyaMsakAdayazca zabdA gaNapAThAdeva nipAtitAH SasaMjJA bhavanti / viziSTAvaMsAvasya vyaMsaH / ivArthe kH| vyaMsako mayUro myuurvyNskH| chatravyaMsakaH / kambojamuNDaH / yavanamuNDaH / eteSu paranipAtaH prayojanam / "eDIDAdayo'nyapadArthe / ' ehIDamiti yatra karmaNi ehi yavairiti ehIDam / "hiyavaM vartate / ehivANijeti yasyAM kriyAyAM sA ehivaannijaa| prehivANijA' / ehisvAgatA / apehisvaagtaa| ehidvitIyA / apehidvitIyA / prohakaTamasyAM prohakaTA / prohakardamA / uddhamacUDA / zrAharacelA / aAharavasanA / aAharavitatA | bhindhipralavaNA / uddhara utsRjeti yasyAM sA uddharotsRjA / uddhamavidhamA / uddharavisRjA / utptniptaa| utpcnipcaa| zrAkhyAtamAkhyAtena siddha 'pyasAtatyArtha vacanam / udakca avAkca uccAvacam / uccaizca nIcaizca uccanIcam / aAcitaJcopacitaJca prAcopacam / AMcitaparAcitasya pAcaparAcam / nizcitapracitasya nizcapracam / akiJcanam / snAtvAkAlakaH / pItvAsthirakaH / bhuktvAsuhitaH / proSyapApIyAn / utpatyapAkalA jaataa| nipatyarohiNI jAtA / niSadyazyAmA jAtA / apehipraghasA vartate / ihapaJcamI / ihadvitIyA / 'jahi karnaNA bahulamAbhIkSNye kartAraM cAbhidadhAti / " jahi joDamityAha jhijoddH| ujjhijoddH| jahistambaH / bahalamiti kim ? pacaudanam / "pAkhyAnamAkhyAtena saattye|" aznItapibatA vartate / pacatabhRjjatA / madatamodatA / khaadaacaamaaH| zrAharavivasA / zrAharaniSkirA / avihitalakSaNaM savidhAnamiha draSTavyam / tena zAkapradhAnaH pArthivaH zAmpArthivaH / kutapasauzrutaH / ajAtaulvaliH / dhRtarauDhIyAH / aodanapANinIyA ityevamAdi siddham / cakAro'vadhAraNArthaH / paramo mayUravyaMsakaH / vRttyantaraM na bhavati / kAlA meyaiH // 113167 // kAlavAcinaH zabdA meyaiH paricchedyaH saha samasyante Saso bhavati / meyairiti sambandhAt kAlA mAnavacanA gRhyante / yadyapi mukhyaM mAnava vyavahArakAlasya mAsAderna sambhavati tathApi vacanAt paricchedahetutvamAnaM sAdharmyamupAdAyopacArAt kAlaH parimANam / mAsAdayo jAtAdeH sambandhinImAdityagati paricchindantIti jAtasyApi paricchedahetava ucyante / ekAzraya iti nivRttam / mAso jAtasya maasjaatH| sNvtsrjaatH| tAsApavAdo'yam / kAlA iti bahuvacananirdezaH kimarthaH ? dve ahanI jAtasya dvathahajAtaH / tripado'pi Saso yathA syAt / "hRdarthadhu smaahaare|' [1246] ityavayavaSase "rAjAhaHsakhibhyaSTaH" [23] iti TaH / "ebhyo'hvo'hnaH [4 / 2 / 60] iti ahlAdezaH / yadA dvayorahnoH samAhAra iti vigrahastadA "na samAhAre" [2 / 61] ityahAdezapratiSedhaH siddhH| dvayaho jAtasya dvayatjAtaH / tyahajAtaH / nana // 1368 // naJ supA saha samasyate ghaso bhavati / abrAhmaNaH / adhrmH| asarvajJaH / agauH| neyaM pUrvapadArthapradhAnA vRttiraliGgAsaMkhyatvaprasaGgAt / kiJca pUrvapadapradhAno hasa uktaH / amakSiA kamiti / anyapadArthaprAdhAnye tu avarSA hemanta ityatra prAdezAdi prApnoti / astUttarapadAthapradhAneyaM vRttiH / yadye vamagAmAnayetyukta 'gomAtrasyAnayanaM syAt / atha svayameva nivRttipadArthako gozabdaH sa natrA kevalaM dyotyate / evaM sati na kasyacidAnayanaM syAt / nAyaM doSaH / dvAviha gozabdo pravRttapadArthako nivRttapadArthakazca / sArUpyAttayorbhedAparijJAne nivRttapadArthakasya dyotanArtha natraHprayogaH pratiSedhe satyuttarapadArthasahazo vRtyartho jAyate / "najivayuktamanyasaizAdhikaraNe tathA hyarthagatiH" [pari0] iti vacanAt / zranyapadArthe tu paratvAdaso bhavati / azAliko dezaH / akAro naJo'nityatra vizeSaNArthaH / vAmanaputrAdiSvanAdezo mA bhUt / guNoktyeSad // 1 // 3 // 66 // ucyate ityuktiH zabdaH / guNazabdena saha ISacchabdaH samasyate paso bhavati / iisstkddaarH| ISatpiGgalaH / ISadvikaTaH / ISadunnataH / iissdrtH| iisstpiitH| hRdutpattiH prayo 1. vANijA / apehivANijA / ehisvA-10, ba0, sa0 / 2. niSaNNarayAmA mu.| For Private And Personal Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 pA0 3 sU0 70-75 ] mahAvRttisahitam 56 janam / guNoktyeti kim ? ISatkArakaH / ISadgArgyaH / jAtyekArthasamavAyikriyAguNApekSayA jAterapi vRddhihAsau / tA || 13|70 // tAntaM subantena saha Saso bhavati / mokSamArgaH / svargasukham / rAjapuruSaH / kRti // 1|3|71 || kRtprayoge yA tA tadantaM supA saha Saso bhavati / "na pratipadam [1 / 3 / 73 ] iti pratiSedhaM vakSyati / tasyAyaM purastAnnirAsaH / idhmanAM brazvanaH idhmazvanaH / palAzasAtanaH / vilavanaH / zmazrukarttanaH / karaNe yuT / "kartRkarmaNoH kRti " [1 / 4 / 68] iti tA / yAjakAdibhiH || 1 | 3 |72 || yAjakAdibhizca saha tAntaM samasyate Saso bhavati / pUrveNa prAptaH tRjakAbhyAM karttarIti pratiSiddhaH punaranena saH / devAnAM yAjako devayAjakaH / sAdhUnAM pUjakaH sAdhupUjakaH / yAjaka pUjaka paricAraka pariveSaka snApaka adhyApaka udvarttaka utsAdaka hotR bhartR rathagaNaka pattigaNaka / na pratipadam || 1 | 3|73 // pratipadaM vihitA yA tA tadantaM na samasyate / zeSalakSaNAM tAM muktvA sarvA'nyatA pratipadavidhAnA / sarpiSo jJAnam / payaso jJAnam / "jJo svArthe karaNe" [1|4|58 ] iti tA / hApi dharmAnusmaraNam / dharmacintanamiti / " strarthadayeza karmaNi" [1|4|59 ] ityanena zeSalakSaNA tAnUdyate / vanasvAmI | vanezvaro vidyAdAyAda ityevamAdiSu "svAmIzvara0" [ 1 4/47 ] Adi sUtre cakAreNa zeSalakSaNA tA samuccIyate / nirdhAra || 1 | 3 |74 || nirdhAraNe yA tA tadantaM na samasyate / jAtiguNakriyAbhiH samudAyAdekadezasya niSkRSya dhAraNaM pRthakkaraNaM nirdhAraNam | kSatriyo manuSyANAM zUratamaH / zyAmA nArINAM darzanIyatamA / kRSNA va sampannakSIratamA | dhAvanto'dhvagAnAM pritamAH / kSatriyAdizabdena saha vRttirna bhavati / "yatazca nirdhAraNam" [ 1 / 4 / 41 ] iti cakAreNa zeSalakSaNAyAstAyAH samuccayaH / pratipadavidhAnatve hi pUrveNaiva siddhaH pratiSedha itIdamanarthakaM syAt / iha puruSezvara iti zeSalakSaNA tA vivakSitA na nirdhAraNalakSaNA / uD guNatRptArthaM sattavyaikadravyaiH || 1 |3|75 // udanta guNArthaM tRptArtha satsaMjJa tavya ekadravya ityetaiH saha tAntaM na samasyate / tasya pUraNe DaDityataH prabhRti tamaTaSTakAreNa DaDiti pratyAhAraH / cakradharANAM paJcamaH / tIrthaMGkarANAM SoDazaH / baladevAnAM navamaH / samudAyasamuditasambandhe zeSalakSaNA tA / guNArtha:- balAkAyAH zaukyam / kAkasya kAryam / kaNTakasya taidaNyam / guNaguNisambandhe tA / "eGi pararUpam " [4381 ] ityatra parasya rUpaM pararUpamiti vRttipadaM jJApakaM yo guNadvAreNa pUrva dravye vRtto bhavatyante guNamAha tena guNazabdeneha pratiSedhaH / yastu sarvadA guNavacanastena vRttirbhavatyeva / hastirUpam / kapittharasa: / candanagandhaH / agnisparzaH / guNazabdeneha lokaprasiddhA rUparasagandhasparzA guNA abhipretAH / tatastadvizeSyairayaM pratiSedhaH tena yatnagauravaM sUtralAghavaM karaNapATavaM vacanaprAmANyaM goviMzatirityevamAdiSu na pratiSedhaH / vRSalasya dhASTaryamityatra vRtteranabhidhAnam / tRtArthaH - phalAnAM tRptaH / saktanAM pUrNaH / phalAnAM suhitaH / saktUnAM prItaH / "tRptyarthe tUpasaMkhyAnam" [vA0] iti tA / saditi zatRzAnayoH saMjJA / corasya dviSan / "kartRkarmaNoH kRti" [1|4|68 ] iti karmaNi tA prAptA "na jhita 0" [1 / 4 / 72 ] ityAdinA pratiSiddhaH / "dviSaH zaturvA vacanam" [ vA0 ] iti tA / iha tu zeSalakSaNA tA / devadattasya kurvan / devadattasya kurvANaH / tavyaH - devadattasya kartavyam / jinadattasya kartavyam / atrApi "vyasya vA kartari" [1 / 4 / 75 ] iti zeSalakSaNA tA / tavyena kecidvikalpamicchanti / devadatta kartavyam / ekaM dravyamasya ekadravyam / rAjJaH pATaliputrakasya / zukasya mAravidasya (AcAyasya zrIdattasya pUrvanipAtasyAniyamaH prasajyeta / vizeSaNAdisUtre itizabdo'sti tena nIlasyotpalasya nIlo 1 1. pUrvanipAtasyetyAdi na bhavatItyantasandarbhasyAyamabhiprAyaH "eka dravye tAsAGgIkAre ubhayoH padayostAntatvena voktatvAtpUrvanipAtasyAniyamaH prasajyeta / nanu nIlasyotpalasya nIlotpalasyetyatra kadravyatvena tAsa niSedhaH kuto na, guNaguNibhAvasthale ekadravyatvAnaGgI For Private And Personal Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 60 jainendra-vyAkaraNam [a0 1 pA0 hai sU0 76-81 tpalasyeti / guNaguNisambandhe savidhirbhavati / ekadravyeNa guNaguNivivakSA nAstIti vizeSaNavRttirapi na bhavati / minA pratiSedho vaktavyaH / devadattasya sAkSAt / devadattasyopari / karmaNi ca // 1|3|76 // cakAro'vadhAraNArthaH / karmaNyeva yA tA vihitA tadantaM so na bhavati / Azcaryo gavAM doho'gopAlakena / rocate me zrodanasya bhojanaM devadattena / sAdhu khalu payasaH pAnaM jinadattena / "yuT" [2|3|17] iti nanbhAvai yuT / "kartRkarmaNoH kRti [ 1 / 4 / 68 ] ityubhayatra tAyAM prAptAyAM " dviprAsau pare " [1 / 4 / 66] iti karmaNyeva bhavati / kartari tu bhA / karmaNyeveti kim ? idhmazvanaH / kartari krena || 1 | 3|77 // kartarIti tAyA vizeSaNam / kartari yA tA vihitA tadantaM klAntena so na bhavati / asminnAsyate sma idameSAmAsitam / idameSAM yAtam / idameSAM bhuktam / tayoreva bhAvakarmaNoH kke prApte "dhigatyarthAcca " [2|4|18] " adhikaraNe cAdyacca' [ 2/4/26] iti zradhikaraNe ktaH / adhikaraNasyoktatvAt / idamityetasmAdImnAsti " maDaikArthe vA " [ 14/54 ] iti vaiva bhavati / "kartRkarmaNoH kRti" [1 / 4 / 68 ] iti tA prAptA "na jhitaloka" [1 / 4 / 72 ] ityAdinA pratiSiddhA ' kasyAcikaraNe'' [114/70] ityanena eSAmiti karttari tA / evaM rAjJAM mataH rAjJAM buddhaH, rAjJAM pUjitaH "matibuddhipUjArthAcca [2/2/166 ] ityanena vartamAne kAle kto niyamyate / sa ceha karmaNi kArake vihitaH "kartRkarmaNoH kRti " [ 1 / 4 / 68 ] iti kartari tA prAptA "nati 0 " [1/4/72 ] ityAdinA pratiSiddhA bhavatItyanena sUtreNa pratyavasthApyate / atha yadA sakarmakebhyo'dhikaraNe ktastadA kartRkarmaNoranuktatvAt " kasyAdhikaraNe" [918/70 ] ityanena yA tA kartari tasyAH pratiSedhaH siddhaH karmaNi yA tA tasyAH kathaM vRttipratiSedhaH / idamodanasya bhuktamiti / naiSa doSaH / karmaNi ceti vartate teneha karttari karmaNi ca tA ktAntena na samasyate / iha zeSalakSaNA tA / chAtrahasitam / tRjakAbhyAM yoge || 1 | 3278 // kartari yA tA tadantena so na bhavati / tRcaiva kattu ruktatvAt / tadyoge - kartari tA nAsti / tRjgrahaNamuttarArtham / bhavata zrAsikA / bhavataH zAyikA / bhavato'gre gAmikA / "paryAyAkhotpattau vuN" [2|3|62] iti bhAve strIliGge vuN / "kartRkarmaNoH kRti" [1/4/68 ] iti kartari tA / kartarItyeva / ikSubhakSikAM me dhArayasi / pUrvavadura / atre zabdAt karmaNi tA "kRti" [ 1 / 3 / 71 ] iti tAsaH / maiti sampradAnametat / kartari ||13|76 // kartari yau tRjakau tAbhyAM saha tAntaM na so bhavati / zrapAM sraSTA / purAM bhettA / vajrasya bhartA / yAjakAdiSu patiparyAyo bhartRzabdaH / yavAnAM lAvakaH / saktUnAM pAyakaH / kartarIti zakyamakartuM tRcoskasya ca kartari vidhAnAt / nanvakasya bhAve'pi vidhAnamasti / satyam / tadyoge kartari vihitAyAstAyAH pUrveNa vRttyabhAvaH siddhaH sAmarthyAdiha kartari vihitasyAkasya grahaNam / tadetatkartRgrahaNaM jJApakaM pUrvapratiSedho nityaH zrayama nityastena tIrthaMkartAramarhantamityevamAdi siddham / tRnantena vA "sAdhanaM kRtA" [1|3|29 ] iti saH | koDAjIvika yonityam // 13 // 80 // neti nivRttam / tRcaH krIDAjIvikayorasambhavAnnAnuvRttiH / krIDAyAM jIvikAyAJca tAntamakena saha nityaM Saso bhavati / krIDAyAm - uddAlakapuSpabhaJjikA / bhAve khuviSaye vuN / "kartRkarmaNoH kRti" [1/4/68 ] iti karmaNi tA / jIvikAyam - dantalekhakaH / nakhalekhakaH / zravaskarasUdakaH / krIDAyAM kRtIti vikalpaH prAptaH / jIvikAyAM kartarIti pratiSedhaH prAptaH / krIDAyAM zrArambhAdeva nityatvaM siddhaM nityagrahaNaM jIvikArthamuttarArthaMJca / tikuprAdayaH || 13281 // tisaMjJAH kuzabdaH prAdayazca samarthena nityaM Saso bhavati / UrIkRtya / UrIkRtam / paTapaTayakRtya / prAdisAhacaryAt kuzabdo bhisa jJo gRhyate / kutsito brAhmaNaH kubrAhmaNaH / ISanmadhuraM kAma kArAt / nanu bhena saH vizeSaNaM vizeSyeNetizabdasya kvacidanyatrApi vivakSitasthale samAsArthatvenAtizabdabalena saH / vizeSayavRttistu na guNaguNivadbhAve vizeSaNavRtterapyanaGgIkArAt / " For Private And Personal Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ma. pA. 3 sU0 82-86] mahAvRttisahitam dhuram / "kriyAyoge gi,ti" [1 / 2 / 130-131] iti prAdayo'pi kriyAyoge tisaMjJA akriyAyogArtha prAdigrahaNam | svatI pUjArthakam / zobhanaH puruSaH supuruSaH / atipuruSaH / atizayena stutaM sustutam / atikramaNa stutamatistutam / duH pApAdyarthe / pApaH puruSo dusspurussH| kaccheNa kRtaM duSkRtam / zrAGISadAdyarthe / ISatkaDAra shraakddaarH| kriyAyoge zrAbaddhamAbharaNam / prAdaya evamAtmakA yatra kriyApadaM prayujyate tatra kriyAvizeSamAhaH / yatra na prayujyate tatra sasAdhanAM kriyAmAhuriti / "prAdayo gatAdhartha ca vayAH' [vA0] pragata zrAcAryaH prAcAryaH / vRttiviSaye prazabdo gatazabdasyArtha sasAdhanamabhidhatte / evaM pravRddho guruH prguruH| prapitAmahaH / saGgatArthaH samarthaH / "atyAdayaH krAntAdyartha ipA" [vA. ] atikrAntaH khaTvAmatikhaTvaH / utkrAnto velaamudblH| "avAdayaH kruSTAdyarthe bhayA" [vA.] avakruSTaH kokilayA avakokilaH / pariNaddho vIrudbhiH parivIrut / "paryAdayo glAnAdyarthe apA"[vA.] parimlAno'dhyayanAya paryadhyayanaH / udyuktaH saMgrAmAya utsaMgrAmaH / paryAdirAkRtigaNa ityeke / alaM kumAriH / "nirAdayaH krAntAdyarthe kayA'' [vA0] niHSkrAntaH kauzAmbyA niSkauzAmbiH / apagataH zAkhAyA apshaakhH| lakSaNAdiSvartheSvanabhidhAnAdavRttiH / vRkSaM prati vidyotate / vAgamiGa // 23 // 52 // vAksaMjJamamiGantaM samarthena nityaM Saso bhavati / kumbhaM karotIti kumbhakAraH / zaralAvaH / amiDiti kim ? edhAnAhArako vrajati / "vuNtumau kriyAya tadarthAyAm [23] iti vunn| amiGiti pratiSedhavacanaM jJApakamanayoryogaH "supsupaa'[1||3||3] iti nAbhisaMbadhyate / evaJca satyetallabdham "tivAkArakANAM prAk subutpatteH kRdbhiH savidhiH'' [pari0 ] iti / iha mASavApiNI / vrIhivApiNI strii| kRdantena vRttau "mRdantanumavibhaktyAm" [21465] iti NatvaM siddham / anyathA subutpattiH strItyena bAdhyeta / azvakrItI ca prayojanam / yadi subutpatteH prAk tivAkkArakANAM kRtA vRttiH / adaHkRtya tamopahaH rAjazrita ityatra pUrvasya padakArya na syAt / "kAyAH stokAdeH" 4i3 / 121] ityevamAdi anubidhAnaM cAnarthakaM kacideva DIvidhiNatvAdiviSaye jJApakAt siddhiH / minA'maiva // 13 // 3 // pUrveNa siddha niyamo'yam / jhisaMzakenAmantenaiva vAgamiG Saso bhvti| svAdujhAraM bhuddt| lavaNakAraM bhuGkte / svAdartheSu vAkSu "svAdumi Nam" [2 // 12] iti rAm bhavati / svAdamIti nirdezAtyasanniyoge mAntatA nipaatyte| ameveti kim ? kAlo bhoktum / samayo bhoktum / 'kAlasamayavelAsu tumvA" [213/143 ] iti tum / ArambhAdeva niyamaH siddhH| jhinaiveti viparItAvadhAraNe vyAvaha~ nAstItyeyakAraH kimarthaH ? amaiva yat saha nirdiSTaM vAksaM tasya vRttiryathA syAt / amA cAnyena ca yat saha nirdiSTaM tasya mA bhUt / agre bhojaM gacchati / agrebhuktvA / prathamambhojam / pUrva bhojam / "vAne prathamapUrve' [2 / 4 / 10] iti ktvANamau vihitau / jhineti vispaSTArtham / vyAvAbhAvAt / vA bhAdi // 1 // 3 // 84 // "upadaMzo bhAyAm'' [2 / 4 / 33] ityataH prabhRti vAksaMjJa bhAdItyucyate / bhAdIni vAksaMzAni zramA saha vA samasyante Saso bhavati / malakopadaMzaM bhukt| "upadaMzo bhAyAm" [2 / 4 / 33] iti Nam / pAzvApapIDam / pArzvanopapIDaM pArzve upapIDaM shete| "Ipi copapIDarudhakarSaH', [2 / 1 / 35] iti Nam / amantenetyeva / paryApto bhoktam / prabhu ktum / "paryAptivacane alamarthe" [1] iti tum / evakAro nAnuvartate tena bhAdiSu yadamA saha nirdiSTaM vAksaMjJaM yadamA cAnyena ca saha nirdiSTaM tadapi samasyate / uccaiHkAramAcaSTe uccaiHkAraM "bhAvaniSToktau kRjaH kvANamau'' [2 / 4 / 44] iti Nam / ktvA // 1 // 3 // 8 // ktvAntena saha vA bhAdi samasyate ghaso bhavati / uccaiHkRtyAcaSTe / uccaiH kRtvA / bhAdItyeva / pradezAntaravAco vRttina bhavati / alaM kRtvA / agre bhuktvA / anyapadArthe'neka bam // 1 // 3 // 86 // vAnirdiSTa sugrahaNamanuvartate / bhAnirdiSTaM nivRttam / anyasya padasyArthe vartamAnamanekaM subantaM basaMjJakaH so bhavati / citraguH / lambakarNaH / darzanIyarUpaH / anyagrahaNaM kim ? svapadAtheM baso mA bhUt / lambazca sa karNazca sa lmbkrnnH| padagrahaNaM kim ? anyavAkyArthe mA bhUt / For Private And Personal Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 62 jainendra-vyAkaraNam [ bha0 1 pA0 3 0 87-31 grahaNaM kimartham ? yAvatA zabde kAryasyAsambhavAdarthe kArya vijJAsyate / anyapadArthasya ye liGgasaMkhye te yathA syAtAmityevamartham / bahuyavaM kulam | bahuyavA bhUmiH / bahuyavau / bahuyavAH / vAvibhaktyante anyapadArthe vRttirna bhavatyanabhidhAnAt / zranekagrahaNaM bahUnAmapi prApaNArtham / sAmAnAdhikaraNyAbhAve'pi baso bhavati / kaNThekAlaH / urasilomA / uccairmukho devadattaH / zrastitIrA gauH / bhInAmasaMkhyatvAdasAmAnAdhikaraNyam / ihAbhidhAnAbhAvAnna bhavati / paJcabhirbhuktamasya / sAmAnAdhikaraNye'pyanabhidhAnam / paJca bhuktavanto'sya / napA nirdezaH kimarthaH ? unmattagaGgam / lohitagaGgam / "khAvanyapadArthe' [1|3|18 ] iti hasa eva bhavati / iha vIrapuruSako grAma iti paratvAdavasaH prasasya bAdhakaH / zastrIzyAmA devadattetyevamAdiSu "yazcaikAzraye" [1|3|44] iti prakRtamasti tena basasya bAdhaH / "prAdayo gatAdyarthe vayA" [vA0] ityevamAdi vArttikavacanaM pramANam / tena niSkauzAmbirityevamAdiSu baso na bhavati / "IbupamAnapUrvasya dyukhaM vaktavyam" [vA0] udare sthito maNirasya udaremaNiH / "Se kRti bahulam ' [ 4 | 3 | 132 ] iti Ipo'nup / uSTramukhamiva mukhamasya ussttrmukhH| upamAnAvayavatvAduSTro'pyupamAnam / iha kezacUr3aH suvarNAlaGkAro devadattaH iti kezasambhAre kezazabdaH / "suvarNavikAre suvarNazabdo vartate / saGgatArthaH samartha iti nirdezAdevaMjAtIyasya vA khaM draSTavyam / prapatitaparNaH praparNaH / zravidyamAnabhAryaH bhAryaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 saMkhyeye saMkhyA bhayAsannAdUrasaMkhyam ||1|3| 7 || sakhyeye yA saMkhyA vartate tayA bhinna zradUra ityetAni saMkhyA ca baso bhavati / ananyArthArtha vAnte'pyanyapadArthe prApaNArthaJca / samIpe dazAnAmime upadazAH / upaviMzAH / samIpaprAdhAnye tu hasaH / zrasannA dazAnAmime zrAsannadazAH / zrAsannaviMzAH / adUradazAH / zradUracatvAriMzAH / dvau vA trayo vA ime dvitrAH / trayo vA catvAro vA ime tricaturAH / "navi sUpa tribhyazcaturaH " [ 4 / 2 / 75 ] iti grastyo nipAtyate / trirdaza ime tridazAH / vRttyaivAbhyAvRtteruktatvAt suco'prayogaH / saMkhyAsaMjJAvidhAne'dhikazabdasyApi saMkhyAtvamuktam / adhikA dazAnAmime'dhikadazAH / saMkhyeya iti kim ? adhikA viMzatirgavAm / saMkhyayeti kim ? paJca padArthAH / bhayAsannAdUrasaMkhyamiti kim ? pArthivAH paJca / dizo'ntarAle ||1|3|8|| dicchandAH subantA antarAlavacane basaMjJakaH so bhavati / antarAla eva yathA syAditi niyamArtha ArambhaH / dakSiNasyAzca pUrvasyAzca dizoryadantarAlaM dakSiNapUrvA / "sarvanAmno vRttimAtre pUrvapadasya puMvadbhAvaH " [vA0] iti puMvadbhAvaH / uttarapadasya "strIgonI' ca: " [11118] iti prAdezaH / antarAladizaH strIlAt punaSTAp / anekamityanuvarttanAt nyaksaMjJAyAM dvyoH paryAyeNa pUrvanipAtaH / evaM dakSiNaparA / uttaraparA / uttarapUrvA / prasiddhAnAM dikkabdAnAM grahaNAdiha na bhavati / vAruNyAzca kauberyAzca dizorantarAlam / tadamiti sarUpe ||11386 // tatreti Ivante dvo sarUpe idamityetasminnarthe baso bhavati / itikaraNAt grahaNaviziSTa yuddhe vivakSA / kezeSu kezeSu ca gRhItvA idaM yuddha vRtta kezAkezi | kacAkaci / "Ja ic" [4 / 2 / 28] iti ic sAnta ijiti tiSThadgvAdau hasaMjJArtha paThyate / "zranyasyApi " [4/3/232 ] iti pUrvapadasya dItvam / atra sApekSatvAt pUrveNa vRttirna prApnoti / sarUpe iti kim ? kezeSu ca kaceSu ca gRhItvA idaM yuddha vRtta m / tena // 13 // 60 // idamiti sarUpe iti vartate / teneti bhAnte sarUpe idamityetasminnarthe vaso bhavati / itikaraNAnuvRtteryatteneti nirdiSTa praharaNaM cettadbhavati / daNDaizca daNDaizca prahRtyedaM yuddhaM vRttaM daNDAdaNDi / musalAnusali / sarUpe ityeva / daNDaizca kamaNDalubhizca prahRtyedaM yuddha vRttam / yogavibhAga uttarArthaH / saheti tulyayoge ||13|11|| tulyayogaH samAnakriyAdiyogaH / teneti vartate / saha ityetat subantaM tulyayoge vartamAnaM teneti bhAntena saha samasyate baso bhavati / saha chAtreNa sacchAtra zrAgataH / saziSyaH / For Private And Personal Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 1 pa 3 sU0 11-17] mahAvRttisahitam 63 saputraH / "vA nIca:" [4|3|110] iti sahazabdasya sAdezaH / tulyayoga iti kim ? pratyahaM saha zAna bhAraM vahati rAsabhI / vidyamAnatA'tra sahArthaH / zradya naiva siddhe hasanivRttyarthe kababhAvArthaJca vacanam / iti - zabdo yogavibhAgArthaH / tainAtulyayoge'pi kvacidvasaH kA ca / tena sakarmakAccarerdo bhavati / sapakSako vAdI bata ityAdi siddham / atra hi kharereva dena yogo na karmaNaH / tathA vAdina eva ca tena yogo na pakSasya / cArthe dvandvaH ||1|3|62 // cakRto'rthazcArthaH / tasmin vartamAnamanekaM sucantaM dvandvasaMjJaH so bhavati / catvArazcArthAH / samuccayo'nvAcaya itaretarayogaH samAhArazceti / tatrAniyatakramayaugapadyAnAM dvayAdivastUnAmeka trAbhyAropaH samuccayaH / yathA " gAmazvaM puruSaM pazumaharaharnayamAno vaivazvato na tRpyati, surayA iva durmadI / " guNapradhAnabhAvamAtraviziSTaH samuccaya evAnvAcayaH / yathA bhikSAmaTa gAM cAnayeti / itaretarayogasamAhArAvapi samuccayasya bhedau / parasparaM sApekSa NAmavayavabhedAnugata itaretarayogaH / anapekSitA avayavabhedAH saMhatipradhAnAH samAhArAH / zrAdyayozcamantareNApi kvacit prayogAt / asAmarthyAcca nAsti savidhiH / itaretarayoge / plakSanyagrodhau chAyAM kurutaH / samAhAre plakSAnyagrodhaM sidhyati / vAktvacam / vAgdRSadam / chatropAnaham / iha dvAviMzatistrayastrizadgaNitaityevamAdiSu samAhAre'pi liGgamaziSyaM lokAzrayatvAditi napuMsakatvAbhAvaH / dvandvapradezaH 'dvandvAccudahaSo rAdhe'' [ 4 / 2 / 108 ] ityevamAdayaH / vo yak // 113 // 63 // salakSaNasUtreSu vAnirdiSTaM nyak saMjJa bhavati / tasya prayojanaM pUrvamityanena pUrvanipAtaH / adhistri / adhikumAri / bhIti voktam / kaSTazritaH / ibiti voktam / zaGkulAkhaNDaH / bheti voktam / evaM sarvatra boddhavyam / vase'nekaM subantaM tasya pUrvanipAtaniyamamuttaratra vakSyati / iha rAjJaH ruti iti yat prati yadapradhAnaM tat prati tannyaksaMjJa bhavati / kathamayaM vibhAgo labhyate / nyagitIyamanvarthasaMjJA / nIcairaJcatIti nyagapradhAnamityarthaH / ekavibhakti ||1|3|14|| vibhaktizabdaH pUrvAcAryeSTo nirdiSTaH ekA vibhaktiryasya tantrya saMjJa bhavati / niSkauzAmbiH / nirmathuraH / "param" [ 11362] ityanena paranipAtArthametat / prAdezastu "strIgornIca:' [1 / 1 / 1] ityatra anvarthasya nIcaH samAzrayaNAt siddhaH / param // 1|3|15|| ekavibhakti nyasaMjJaH paraM prayoktavyam / pUrvamityanena pUrvanipAte prApte'pavAdaH / iha dharma zritaH / dharmaM zritena dharmazritAya ityevamAdiSu "voktam" [4|3|110 ] ityanenaiva nyakasaMjJA bhavatyanavakAzatvAttatastadAzrayaH pUrvanipAtaH / rAjadantAdau ||1|3|66 // rAjadantAdiSu nyak paraM prayoktavyam / uttarasUtraiH prAptasya pUrvanipAtasyApavAdo'yam / dantAnAM rAjA rAjadantaH / vanasyA agrevaNam / gaNapAThAdanup / liptavAsitaM nagnamuSitam zravaklinnapakka siknasaMmRSTa bhRSTaluJcitam arpitoptam utagADhameteSu' pUrvakAlasya paranipAtaH / ulUkhalamusalaM tandulakiNvam / shraargvaaynibndhkii| citrarathabAhUlIkam / avantyazmakam / zUdrAryam / snAtakarAjAnau / viSvaksenArjunau / aci bhruvam / dAragavam / zabdArtho / dharmArthau / kAmArthau / Rtu vyatyayo'pi / zabdau / arthadharmau / zrarthakAmau / vaiyAkaraNamatam / bhojavAjau / gopAladhAnIpUlAsam / pUlAsakaraNDam | uzIrabIjam / siJjastham / zikSAstrI | citrAsvAtI / bhAryApatI / jAyApatI / jampatI / dampatI / jAyAzabdasya jambhAvo dambhAvazca nipAtyate / putrapatI / putrapazU / kezazmazruH / zirobindu | sapirmadhunI / madhusarpiSI / zrAdyantau / antAdI | guNavRddhI / vRddhiguNau / pUrvam // 13 // 67 // nyagiti vartate / nyaksaMjJa pUrva prayoktavyam / vAkyavad vRttAvaniyamo mA bhUdi - tyArambhaH / uktAnyudAharaNAni / yatra dve api tAnte rAjJaH puruSasyeti tatra kasya nyaktvaM nyagityanvarthasaMjJAzrayaNAdrAjazabdasya / 1, sarvakAlasya ba0, sa0 / For Private And Personal Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [.. pA0 3 0 18-105 dvanddhe suH // 1 // 36 // dvandve se svantaM pUrva prayoktavyam / muniguptau / yduguptau| anekaprAptAvaniyamena munipttuguptaaH| paTumuniguptAH / paTuguptamunayaH / nyagityanvarthasaMjJA / dvandve ca na kasyacidaprAdhAnyamityaprApte pUrvanipAta idaM sUtram / ajAdyat // 1 // 3 // 66 // ajAdi adantaM zabdarUpaM dvandva se pUrva prayoktavyam / indracandrau / uSTrakharam / uSTrazazam / iha indrAgnI / indravA) iti sulakSaNAt paratvAdanena pUrvanipAtaH / ubhayatra vAyoH pratiSedha iti AnaGna bhavati / bahuSvaniyamena ibharathAzvam / azvarathebham / taparakaraNaM kim ? vRkSAzve / shrshvaavRksso| alpAntaram // 1 // 3 // 100 / / alpAntaraM zabdarUpaM dvandve pUrva prayoktavyam / dhvkhdirau| dhavAzvakaNaMm / "bahuSvaniyamaH" [baa0]| vINAdundubhizAH / zaGkhadundubhivINAH / "RtunakSatrANAM samAnAkSarANAmAnupUyaNa vaktavyam' [vA0] / shishirvsntau| hemntshishirvsntaaH| ashviniibhrnnyH| kRttikArohiNyaH / samAnAkSANAmiti kim ? grISmavasantau / "yakSarasya pUrvanipAto vaktavyaH'' [vaa0]| kuzakAzam / tRNakASTham | "varNAnAmAnupUryeNa" [ vA0] | brAhmaNakSatriyaviTzUdrAH / 'bhrAtuzca jyAyasaH" [vA0] yudhiSThirAju nau / "saMkhyAyA alpIyaso vAcikAyAH" [vA0] dvitrAH / ekAdaza / navatizatam / "abhyarhitasya ca' [vA0] mAtApitarau / zraddhAmadhe / dIkSAtapasI / IbvizeSaNe ghe // 1 // 3 // 101 // Ibansa vizeSaNaM ca base pUrva prayoktavyam / base anekaM subantaM nyasaMzamityaniyame prApte'yamArambhaH / kraatthekaalH| ursilomaa| udaremaNiH / bahegaDuH / "kAme'mardhamasta. kAt svAGgam [13131] ityanupa / citrguH| lmbkrnnH| "sarvanAmasaMkhyayoH pUrvanipAto vakravya:' [pA0] / sarve zvetamasya sarvazvetaH / sarvagauraH / dvizuklaH / dvikRSNaH / sarvanAmasaMkhyayoH parasparaM vRttiH / vAkye saMkhyAyAH paratvAt pUrvanipAtaH / dvayanyaH / tryanyaH / "vA priyasya' [vA.] / priyadadhiH / dadhipriyaH / kathaM gaDukaNThaH / gaDuzirAH / aAhitAgnyAdiSu draSTavyaH / tH||1||3||102|| tAntaM base pUrva prayokavyam / kRtakaTaH / bhikssitbhikssH| avamuktopAnatkaH / tAntasya vizeSaNatvenAvivakSitatvAt pUrveNa na sidhyati / kathaM kvacijAtikAlasusvAdibhyazca tAntasya paraprayogaH (jaatH)| saarnggjgdhii| plaannddumkssitii| kaalaat-maasjaataa| sNvtsrjaataa| sukhAdibhyazca-sukhaM jAtaM yasyAH sukhjaataa| duHkhajAtA / vA'hitAgnyAdiSu vyavasthayedaM bhaviSyati / praharaNArthebhyaH pare vepo vaktavye / udyato'siranena asyudyataH / musalodyataH / asiH pANAvasya asipANiH / daNDapANiH / kathamudyatagadaH / udyatAsiH / idamapi veti siMhAvalokanAt / vA''hitAgnyAdau // 1 // 3 / 103 // zrAhitAgnyAdidhu base tAntaM vA pUrva prayoktavyam / zrAhitAgniH / agnyaahitH| evaM jAtaputraH / jAtadantaH / jAtazmazruH / tailpotH| ghRtpiitH| mdypotH| UDhabhAyaH / arthgtH| AkRtigaNo'yam / teneSTayo na vktvyaaH| ye kaDArAH // 1 // 3104 // ye kaDAyadayo vA pUrva prayoklavyAH / kaDArazca sa bhadrazca sa kaDArabhadraH / bhadrakaDAraH / vizeSaNasya "voktaM vyak' [1 // 3 // 63] pUrvanipAtaH prApto vibhASyate / kaDAra gaDula kUTa kANa khaja kuNTa khoDa khalati gaura vRkSa bhikSuka piGgala tanu naTa badhira / ___ uttarapadaM dhu // // 3 // 10 // se yaduttarapadaM tadya saMjJa bhavati / pnycgvdhnH| dyau parataH "ida (tha) dhu samAhAre''[346] iti pUrvasya (sa) saMjJAyAM TaH sAntaH siddhaH / evaM dve ahanI jAtasya dvathahajAtaH / "kAlA meyaH' iti samudAyasya SasaMjJA dyau parataH pUrvasyApi SasaMjJAyAM TaH sAntaH / / ityabhayanandiviracitAyAM jainendravyAkaraNamahAvRttau prathamasyAdhyAyasya tRtIyaH padaH samAptaH / For Private And Personal Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 65 a0 1 pA0 4 sU0 1-4 ] mahAvRttisahitam anukte // 149 // zranukta ityayamadhikAraH / yadita UrdhvamanukramiSyAma anukta ityevaM tadveditavyam / svArthadravyaliGgAni triko mRdarthaM iti zrasmin darzane svArthikASTAbAdayaH saMkhyA karmAdayo vibhaktyarthAH / evaM ca "karmaNIpU" [1 / 4 / 2 ] ityevamAdInAM "sAdhane svArthe" [1 / 2 / 153] ityetasya ca guNapradhAnabhAvenaikyatA | svArthaikatvAdiviziSTeSu karmAdiSvanukteSvivAdayo bhavanti / zrathavA zranuktakarmAdyAzrayeSvekatvAdiSvivAdayo bhavanti / iha parisaMkhyAnamiti kecit / miGakRtsairanukta karmAdAviti / vakSyati "karmaNIp" [1|4|2] | kaTaM karoti / zrodanaM bhuGkkka e ! anukte iti kim ? kriyate kaTaH / miGoktaM karma / kRtaH kaTaH / kRtoktaM karma / zrAddhiko devadattaH / "zrAddha' muktaM Tho'nena" [4|1|18 ] iti ThaH / hRtoktaH kartA / zatena krItaH / "zatAsvArthe'se Thayau' [34] 18 ] iti yaH / hRtoktaM karaNamiti / kartari karaNe ca bhA na bhavati / prAptamudakaM yaM grAmaM sa prAptodako grAmaH / sena karmoktam / miGa kuTTattairiti parisaM khyAnaM kim ? kaTaM karoti bhISmamudAraM darzanI yam / atra kaTazabdAdutpadyamAnayA ipA ukte karmaNi bhISmAdibhya imna syAt / tadetatparigaNanamayuktam / kospi karma bhISmAdayo'pi na hyasau kaTamAtre santoSaM karotItyanekaM karma gRhyate / samudAyasya cAmRttvAt pratyavayavAdvibhaktyutpattiH / iha zrAsane Aste zayane zete iti zranyo hyadhikaraNapratyayaH sAmAnyena yuTA'bhihito anyazva vizeSarUpeNa vibhaktyocyate iti na doSaH / karmaNI ||14|2|| karmaNi kArake anukta ib vibhaktirbhavati / kaTaM karoti / grAmaM gacchati / AdityaM pazyati / zravizeSeNa DyAmmRdaH svAdayo vakSyante / tanniyamo 'yaM karmAdiSveva ivAdayo bhavanti / bAyo niyatAH / karmAdayastvaniyatAH / teSu tA'pi prApnoti / tata idamucyate "tA zeSe " [114/17 ] iti zeSe tA bhavati' nokte karmAdau / antarAntareNa yoge || 1 |4|3|| pratipadoktatvAdihAntarAntareNazabdau nisaMjJau tAbhyAM yoge ibbibhakorbhavati / antarA gandhamAdanaM mAlyavantaJca kuravaH / kuruvizeSaNatvena tAyAM prAptAyAmibvidhIyate / kuruzabdArthe vartamAnAt mRdarthAtirekAbhAvAt imna bhavati / antarArAbdo madhyamAdheyapradhAnaM vrate / antareNazabdaH tacca vinArthaM ca / antareNa saumanasaM vidyutprabhaJca 'devakukhaH / mokSamantareNa nAtyantikaM sukham / nisaMjJayahaNAdiha na bhavati / antarAyAM puri vasati / kiM te dhAtravANAM sAlaGkAyanAnAM cAntareNa gatena / yoga iti kim ? antarA takSazilAJca pATaliputraJca sughnasya prAkAraH / nanu padavidhirayaM antarAzabde sAmarthyAt srughnazabdAgni bhaviSyati yoggrhnnmnrthkm| kacidanyairapi yoge yathA syAdityevamartham | "abhitaH paritaH samayAnikaSAddApratiyogeSUpasaMkhyAnam' [vA0] abhito grAmam / parito grAmam / samayA grAmam / nikaSA graamm| hA devadattam / vRNISva bhadre pratibhAti cettvam / bubhukSitaM na pratibhAti kiJcit / "ubhasavaMtasoH kAryo piryAdiSu triSu / kRtadvitveSvipA yogastato'nyatrApi dRzyate" [vA0] ubhayato grAmam / sarvato grAmam / dhigdevadattam / uparyAdiSviti sUtropalakSaNam / sAmIpye'vo'dhyupari ['uparyadhyavasaH sAmIpye" ] [ 535] iti dvitve kRte trayANAM grahaNam / adho'dho grAmam / uparyupari grAmam | abhyadhi grAmam / "anyatrA'pi dRzyate" [vA0] vinA dharma kutaH sukham / zrapi zabdAnna ca dRzyate / hA tAta hA putra vatsala / / kAlAdhvanyavicchede // 1 / 4/4 // vicchedo'tyantasaMyogaH / dravyaguNakriyAbhiH kArtsnyena kAlAdhvanoH sambandha ityarthaH / kAlAdhvanoravicchede vartamAnayoH satoriy bhavati / zranyasyAzrutatvAt kAlAdhvavAcibhyAmevAdhikaraNavivakSAyAmapi prAptAyAM tadavivakSAyAM sambandhalakSaNAyAM tAyAM prAptAyAmayaM vidhiH / kAlasya dravyeNa yoge--mAsaM guDApUpAH / saMvatsaraM kSIrodanam / guNena- zaradaM mathurA ramaNIyA / mAsaM kalyANI kAJcI / kriyayA - mAsamadhIte / saMvatsaramadhIte / adhvano dravyeNa yoge-krozaM sikatAH / yojanaM vanarAjiH / guNena I 1. karmavena vivakSAyAM netyarthaH / 2. - mvAntarA kuravaH mu0 / 3. - dimna bhavati ba0, sa0 / e For Private And Personal Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 66 jainendra-vyAkaraNam [a0 1 pA0 4 sU0 1-11 krozaM kuTilA nadI / yojanaM dIrghaH parvataH / kriyayA - krozamadhIte / yojanamadhIte / zraviccheda iti kim ? mAsasya dviradhIte / krozasyaikadeze parvataH / siddhau bhA ||1|4|5|| aviccheda iti vartate / siddhiH kriyAphalaniSpattiH / zravicchede yo kAlAdhvAnau tadvAcibhyAM bhA bhavati siddhau gamyamAnAyAm mAsena prAbhRtamadhItam / yojanena prAbhRtamadhItam / siddhAviti kim ? mAsamadhItaM prAbhRtaM na caanenaavdhaaritm| nAtra kriyA phalaniSpattirasti pUrveNa imeva bhavati / kriyAmadhye kepI || 1 |4| 6 || kAlAdhvanIti vartate / kriyayormadhye yau kAlAdhvAnau tAbhyAM kepau vibhaktyau bhavataH / bhukvA munidvAdbhoktA dvaya bhoktA / ihastho'yamiSvAsaH krozAd vidhyati kroze vidhyati cApAccharasya nirgamanaM dhAnuSkAvasthAnaM vA ekA kriyA dvitIyA vyadhanakriyA tayormadhye kozazabdAttA 1 lakSyam prAptA / pUjAyAM na gati ||1 |4| 7 || suzabdaH pUjAyAmarthaM gisaMjJastisaMzazca na bhavati / susthitaM bhavatA / sukti bhavatA | siMjJAzrayaM SatvaM na bhavati / tisaMjJApratiSedhe yadyapi tisaMjJAzrayaH savidhirna bhavati, tathApi prAdilakSaNo bhaviSyati / svatI pUjAyAmiti vacanAt / susicya gataH / tasmAduttarArthaM tisaMjJApratiSedhavacanam / pUjAyAmiti kim ? suSiktaM kiM tavA'tra / atikrame cAtiH ||1||8|| atikrama Adhikyam / atikrame pUjAyAJcAtizabdo gitisaMjJo na bhavati / atisikkameva bhavatA / tistutameva bhavatA / gitisaMjJAzrayaH prAdilakSaNazca savidhirna bhavati / pratiktitvaiva gataH / pUjAyAm -- atirikta matistutaM bhavatA / svatI pUjAyAmiti prAdilakSaNaH savidhiH / pratisicya gataH / "pyastivAkse ktva : " [5 / 1 / 31] ityatra tigrahaNamupalakSaNaM prAdise'pi pyAdezaH / padArtha saMbhAvanA'nujJAgahasamuccaye'piH || 1 |4| 9 || aprayujyamAnasya padasyArthaH padArthaH / saMbhAvanaM sAmarthyAviSkaraNam / anujJA zrabhyupagamaH / gardA nindA | ekatrAnekasya niyojana samuccayaH / eteSvartheSvapirgitisaMjJo na bhavati / padArthe - sarpiSo'pi syAt / payaso'pi syAt / binduH stokaM mAtrA cetyasyArthe'pizabdaH / sambandhe ca tA / saMbhAvane - zrapi siJcenmUlakasahasram / api stuyAdrAjAnam / anujJAyAm -- api siJca / api stuhi / atisarge loT / garhAyAm dhig brAhmaNamapi siJcetpalANDum / api stuyAdvRSalam | "anavaklRptyamapai" [2|3|121] iti liG / samuccaye - api siJca / api stuhi / siJca ca stuhi caityarthaH / gisaMjJAzrayaM tvAdikArya na bhavati / adhiparI anarthako || 1 |4|10|| anarthakA vanarthAntaravAcinau / adhi pari ityetau narthako gitisaMjJau na bhavataH / kuto'dhyAgataH / kutaH paryAgataH / gitisaMjJAzrayaM savidhAnaM na bhavati / "prAgghoste" [ 1/2/149 ] iti prayoganiyamazca na bhavati / iha ca paryAnAmati gatvaM na bhavati / vasetthambhUtalakSaNe'bhine || 1|4|11 // na gitiriti varttate yoga iti ca / vIpsA itthambhUta lakSaNa ityeteSvartheSu abhinA yoge ivibhaktI bhavati gitisaMjJApratiSedhazca / vIpsAyAm vRkSa vRkSamabhisiJcati / itthambhUte - sAdhurdevadatto mAtaramabhisthitaH / itthambhAvo'bhinA gamyate / lakSaNe -- vRkSamamisiJcati / vRkSamabhividyotate / gitisaMjJApratiSedhAt palaM "prAgdhoste " [1 / 2 / 141] iti niyamazca na bhavati / bhAge cAnupratipariNA ||1|4|12|| mAge'rthe vIpsetthambhUtalakSaNeSu ca anu prati pari ityetairyoge ib bhavati gitisaMjJApratiSedhazca / bhAgo'trAMzaH / yadatra mAmanusyAt mAM prati syAt mAM pari syAt taddIyatAm / vasAyAm - vRkSa vRkSam anusiJcati pratisiJcati parisiJcati / itthambhUte - sAdhurdevadattaH mAtarama 1. su ba0, mu0 / 2. cAti a0, sa0 / 3. ye'pi sa0 / 4. paryAnatamiti 0, ba0, sa0 / 5. vRkSamabhisajati a0, ba0, sa0 // For Private And Personal Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 1 pA0 4 sU0 13-22 ] mahAvRttisahitam nusthitaH mAtaraM prati mAtaraM pari / lakSaNe-vRkSamanusiJcati pratisiJcati parisiJcati / vRtaM prati vidyotte| eteSviti kim ? aodanaM pariSiJcati / anupratipariNati kim ? yadatra mAmabhiSyAt / zrabherbhAge gitisaMjJA bhavatyeva sagitvAt sakarmakatva karmaNIpa SatvaM ca bhavati / hetAvanunA // 14 // 13 // hetAvarthe anunA yoge ivibhaktI bhavati gitisaMjJApratiSedhazca / jinasya jJAnotpattimanvAgamansurAH / surANAmAgamanasya jinajJAnotpattihetuH / evaM zAnti caritapaTTakaprasAraNamanu prAvapan parjanyaH / ) yadapi itthambhUte lakSaNe vArthe'nunA yoge siddha vepa tathApi yena nAprAptanyAyena zeSalakSaNAyAstAyAH so'pavAdaH / hetvarthe tu paratvAdbhA prasajyeta tadvAdhanArthamidam / bhArthe // 1 // 4 // 14|| bhArthaH shshbdsyaarthH| bhArthe'nunA yoge ib bhavati gitisaMjJA pratiSedhazca / nadImanvavasitA senA / nadImanvavasitA nagarI / nadyA saha sambaddhetyarthaH / evaM parvatamanva. vasitA senA / ___ hIne // 13 // 15 // anuneti vrtte| hInArthe dyotye anunA yoge ib bhavati gitisaMjJApratiSedhazca / utkRSTApekSayA hIno bhavatIti sAmarthyAdutkRSTAdipa / anu zAlibhadramADhyAH / anu samantabhadraM tArkikAH / ) upena / / 1 / 4 / 16 / / hInArthe upena yoge iv bhavati na gitisaMjJA ca / upasiMhanandinaM kavayaH / upasiddhasenaM vaiyaakrnnaaH| Ivadhike // 14 // 17 // IbvibhaktI bhavati adhikArthe dyotye upena yoge| upa khAryA dronnH| upaniSke kArSApaNam / yasmAdadhikaM mRdAtirekAttata Ipa / Izvare'dhinA // 4 // 18 // Izvarazabda IzvarezitavyasaMbandhamupalakSayati / Izvare dyotye adhinA yoge IvibhaktI bhavati na gitisaMjJA ca / uttarasUtrAdveti vibhASA'valokate / tata IzvarAdIzitavyAcca paryAyeNep / adhi meghezvare kuravaH / adhi kunSu megheshvrH| iha vibhaktyarthe hasaH kasmAnna bhavati vibha kIzabdena tatra kArakaM gRhyate / IzvarezitavyasaMbandhazcAtra na tu kArakam / vA kRtradhiH // 14 // 26 // Izvara iti vartate / adhizabdaH karotau vA gitisaMjJo bhavati / tamadhikRtya tamadhikRtvA / IzvaraM kRtvetyarthaH / atra karmaNIp / punaradhigrahaNaM gitisaMjJApratiSedhArthameva na tvIvartham / kA'GA maryAdAvacane // 1 / 4 / 20 // kAvibhaktI bhavati zrADA yoge maryAdAvacane gitisaMjJApratipaMdhazca / zrA pATaliputrAt vRSTo devaH / zrA mthuraayaaH| maryAdAyAmiti siddhe vacanagrahaNamabhividhisaMgrahArtham / zrA kumArebhyo yazaH samantabhadrasya / haimaryAdAvacana iti kim ? ISadarthe kriyAyoge ca mA bhUt / AkaDoraH / aAbaddhamAbharaNam / vajane'paparibhyAm // 14 // 21 // vivakSitenAsaMbandho varjanam / varjane'rthe apa pari ityetAbhyAM yoge kAvibhaktI bhavati gitisaMjJApratiSazca / zrapa trigatebhyo vRSTo devaH / "parevaMjene[13] iti vA dvitvam / pari pari trigrtebhyH| varjana iti kim ? aodanaM pariSiJcati / yataH pratidApratinidhI pratinA // 14 // 22 // pratidAnaM pratidA pratinidhIyata iti pratinidhiH mukhyasya sdRshH| pratinA yoge yataH pratidA yatazca pratinidhistataH kAvibhaktI bhavati na gitisaMjJA ca / pratidAyAma-mASAnasmai tilebhyaH pratiyacchati / tilAn gRhIlA mASAn dadAtItyartha / evaM sarpiSo'smai tailaM pratisiJcati / sarpiSo'smai tailaM pratisiktvA vrajati-pratinidhau arkakotirbharatataH prati / abhayakumAraH zreNikataH prati / pratiyoge "kAyAstasiH [stas ]'' [473] iti tasiH / For Private And Personal Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 68 jainendra-vyAkaraNam [a0 1 pA0 4 sU saMpradAne'pa // 1423 // saMpradAne kArake abvibhaktI bhavati / tripRSThAya svayaMprabhAmadAt / kriyayA'pi karmabhUtayA yadApyate tadapi saMpradAnamuktam / devadattAya rocate / patye shete| zvabhyo varSati / bhittukebhyo varSati / tadarthena savidhivacanaM jJApakaM tAdarthe'bU bhvtiiti| rathAya dAru / randhanAya sthAlI / avahananAyolUkhalam / dhvarthavAcaH karmaNi sthAninaH // 14 // 24 // dhvarthaH kriyA / dhvoM vAgasya sa dhvarthavAk / tasya sthAnino'prayujyamAnasya dhoH karmaNi kArake avibhaktI bhavati / yatra yasyArthaH prayogamantareNa pratIyate sa tatra sthaanii| edhebhyo vrajati / atra aAhattu mityetattu mantaM padaM sthAni / tadeva ca dhvarthavAka / karmaNIpo'pavAdo'yam / tAdayena siddhamiti cet sthAnino yathA syAt prayujyamAnasya mA bhUt ityevamarthamidam / dhvarthavAca iti kim ? praviza piNDIm / praviza tarpaNam / astyatra bhakSaya siJceti ca sthAnI na tu dhvarthavAka / karmaNIti kim ? edhebhyo vrajati zakaTena / sthAnina iti kim ? edhAnAhartuM vrajati / tumarthAdbhAve // 14 // 25 // tumA smaanaa'rthstumrthH| tumarthA bhAve vartamAno yastyastadantAnmRdo'b bhavati / "vuNtumau kiyAyA~ tadardhAyAm" [2 / 3 / 8] iti vartamAne bhAve "bhAvavAcinaH" [2 / 3 / 1] iti vakSyati teSAM ghanAdInAmiha grahaNam / pAkAya vrajati / mataye vrajati / puSTaye vrajati / atra tadarthAyAM kriyAyAM tyasya vidhAnAt tAdarthaM tenaivoktamiti tAdarthe abU na prApnoti / tumarthAditi kim ? pAkaH / tyAgaH / bhAva iti kim ? kArako vrajati / namaHsvastisvAhAsvadhAlaMvaSaDyoge // 14 // 26 // namas svasti svAhA svadhA alaM vaSaT ityetaiyoMge avibhaktI bhavati / namo devebhyH| svasti prajAbhyaH / zrAzIvivakSAyAM kuzalAthai yoge tADapo prApta tAbhyAM pUrvanirNayenAyameva nityo vidhiH / svastyastu gobhyH| svarita prajAbhyo bhUyAt / svAhA indrAya / svAhA agnye| svadhA pitRbhyaH / alaM mallo mallAya / alamiti paryAptyarthAnAM grahaNam / "tasmai prabhavati" [ 3 5] iti nirdezAt / prabhurmallo mallAya / samartho mallo mllaay| anyatrA'pi kasmAnna bhavatIti ? kanyAmalaGka rute / alaM rodanena / "vAgvibhakneH kArakavibhaktI' balIyasI" iti karmaNIp | karaNe ca bhA bhavati / vssddgnye| vaDindrAya / yogagrahaNaM kim ? namo jinAnAmAyatanebhyaH / nanu DyAmmRdaH svAdayo viditaaH| tadantaviSayo'yaM niyamaH pdvidhiH| tato'sAmarthyAdeva jinazabdAnna bhaviSyati yogagrahaNamanarthakama / anyairapi yoge yathA syAt ityevamartham / "hitazabdayoge upasaMkhyAnam" [vA0] arocakine hitam / "kluptyarthaMdhuprayoge'vaktavyA" [vA0] mUtrAya prakalpate yvaaguuH| bhUtrAya saMpadyate / mUtrAya jAyate / bhinnavikArApattau cedaM vaktavyam / abhede mUtra saMpadyate yavAgUriti vaiva bhavati / vikAragrahaNaM kim ? devadattasya saMpadyate yavAgUH / mUtra saMpadyate yavAgvAH / "utpAtena jJApyamAne'vaktavyA' [vA0] / ("vAtAya kapilA vidyudAtapAyAtilohinI / pItA varSAya vijJeyA durbhikSAya bhavetsitA // tenaitat sarva labdham / prakRSyagaheM manyakarmaNyajIve vA // 1 // 4 // 27 // prkRssyghoN'tishytirskaarH| prakRSyagaheM gabhye manyateH karmaNi jIvavarjite vA avibhaktI bhavati / na tvA tRNaM manye / na tvA tRNAya manye / na tvA busaM manye / na tvA busAya manye / prakRdhyeti kim ? kASThaM tvAM mnye| loSThaM tvA manye / na tvA nAvaM manye / yAvattIrNa nAvyam / na tvA annaM manye / yAvada bhuktaM zrAddham / gaha iti kima ? indranIlAta padmarAgama 1.-ktibalI-pra0, ba., s.| . For Private And Personal Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a..pA. 1 sU0 28-34] mahAvRttisahitam 61 dhikaguNaM manye / prazaMseyam / ubhayagrahaNaM kim ? azmAnaM dRSadaM manye / svarUpakathanametat / manyagrahaNaM kim ? na tvA taNaM cintyaami| vikaraNanirdezaH kima ? na tvA taNaM manye / ajIva iti kima ? na tvA zvAnaM manye / na tvA zRgAlaM mnye| agahavAcitvAda yuSmadasmadAderavibhaktI na bhavati / __ saMjJo bhA // 14 // 28 // karmaNIti vartate / saMpUrvasya jAnAteH karmaNi bhA bhavati / mAtrA sNjaaniite| mAtaraM saMjAnIte / pitrA saMjAnIte / pitaraM saMjAnIte / "saMpraterasmRtau iti dH| veti vyavasthitavibhASA'nuvartate / tena daviSaye bhaaviklpH| smRtyarthe mvidhiH| tatra mAtuH saMjAnAti / mAtaraM saMjAnAti / "smradarthadayezA karmaNi" [ 1 6] ityatra tAvikalpaM vakSyati / kRtprayoge paratyAt "katR karmaNoH kRti" [ // 4 // 68] iti taiva bhavati / mAtuH saMjJAtA / kakaraNe bhA // 14aa26 // kartari karaNe ca kArake bhAvibhaktI bhavati / devadattena bhuktam / jinadattena bhuktam / karaNe-dAtreNa lunAti / bheti vartamAne punarbhAgrahaNaM kim ? prakRtyAdibhyo yathA syAt / prakRtyA'bhirUpaH / prakRtyA drshniiyH| prAyeNa vaiyaakrnnH| kAzyapo'sti gotraNa | samena dhAvati / viSameNa dhAvati / dvidroNena dhAnyaM kroNAti / paJcakena pazUn kroNAti / sahasraNa azvAn kroNAti / sahArthena // 1 // 4 // 30 // yoga iti maNDUkaplutyA'nuvartate / sahazabdArthena yoge bhAvibhaktI bhavati / pradhAnasya mRdAtirekAbhAvAdapradhAne bhavati / putreNa sahAgataH / putreNa saha piGgalaH / putreNa saha dhanavAn / atra pradhAnApradhAnayoH kriyAguNadravyasambandhe sati sahayogaH / arthagrahaNaM kim ? putreNa sArddhamAgataH / putreNa samam / putreNa sAkam / putreNAmA / "tasya droNasya saMgrAmaH sAraNena gadena ca / yugapat kopakAmAbhyAM manISiraNa ivAbhavat" / vinA'pi sahazabdena tadarthasaMpratyayamAtre ca bhavati / "antyenetA'diH" [2 // 1173] antyena saha AdirityarthaH / yoga ityeva / ziSyeNa sahopAdhyAyasya goH| putreNa saha sthUlo grAme / upAdhyAyazabdasya grAmazabdasya ca nAsti sahazabdena yogH| yenAGgivikAratthambhAvo // 1 / 4 / 31 // aGgivikAraH zarIravikRtatvam / anena prakAreNa bhavanamityaMbhAvaH / kvacideva chAtrAdau prakAre vRttirityarthaH / yenAGgino vikAra itthambhAvazca lakSyate tato bhAvibhaktI bhavati / akSaNA kaannH| pANinA kunniH| pAdena khaJjaH / itthambhAve'pi-bhavAn kamaNDalunA chAtramadrAkSIt / calayA parivrAjakamadrAkSIt / sahArthanetyasyAvivakSAyAmidaM draSTavyam / aGgivikAretthambhAvAviti kima ? ati kANamasya / vRkSa prati vidyotate / hatau // 14 // 32 // hetaavityrthnirdeshH| hetAvarthe bhA [ca ] bhavati tdvaacinH| annena vasati / dhanena kulam / vidyayA yazaH / iha laukikaphalasAdhanayogyaH padArthoM hetu hyate / "tadyojako hetuH'' [1 / 2 / 126] ityasya pAribhASikasya prayoge siddhava bhaa| uttarasUtre lavizeSeNa hetohaNaM draSTavyam / / karNe'kartari // 1 // 4 / 33 / / hetAviti vartate / kartRvarjite RNe hetau kAvibhaktI bhavati / bhApavAdo'yam / shtaadddhH| shsaavddhH| uttamo'tra kartA / akartarIti kim ? badastvayA devdttH| nA'haM badhnAmi / zataM me dhArayati / zatena baddhaH / bandhitastvayA devadattaH / nA'haM bandhayAmi / zataM me dhArayati / rAtena bandhitaH / kathaM devadattena zatena bndhitH| ekasya hetukartRtvamaparasya prayojyakartRtvamitya dossH| keti yogavibhAgaH / tena hetau kA'pi bhavati / kRtakakhAdanityaH / anupalabdhernAstIti / ( guNe zrIdattasyA'striyAm / / 1 / 4 / 34 // hetAviti vartate / astrIliGga guNe hetau zrIdattasyAcAyasya matana kAvibhaktI bhavati / anyeSAM matena hetAviti bhaa| jADyAdvaddhaH / jADyena baddhaH / pArikhyAtyAnmuktaH / 1. svAM mu0| 2. tvA mu0| 3. kRtam a0, ba0, s0| 4. -manyasya a0, ba0, sa0 / 5."-miti na doSaH" a0s0| For Private And Personal Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [a0 1 pA0 4 sU0 35-36 pArikhyAtya na muktaH / guNa iti kim ? dhanena kulam / astriyAmiti kim ? buddhayA muktaH / tA hetau // 14 // 35 // hetAviti zabdanirdezo'yaM hetvarthasya tu prakRtatvAt / hetuzabde prayukta heva tA bhavati / annasya hetorvasati / adhyayanasya hetorvasati / bhikSAyA hetosati / hetuzabdo'pi helarthe vartate / tasmAdapi tA / sAmAnAdhikaraNyAdvA / sarvanAmno bhA ca // 1 // 4 // 36 // hetuzabde prayukta sarvanAmno bhAvibhaktI tA ca / kena hetunA vasati / kasya hetorvasati / yena hetunA vasati / yasya hetorvasati / pUrveNa tAyAmeva praaptaayaamymaarmbhH| athavA cakAro'nuktasamuccayArthaH / tena nimittakAraNaprayojanahetu prayukteSu sarvAsAM prAyo darzanamityetallandham / kiM nimitta vasati / kena nimittena vasati | kasmai nimittAya vsti| kasmAnimittAt / kasya nimittasya / kasminnimitte vasati / evaM kAraNa prayojanahetupUdAhAryam / prAyograhaNAdimna bhavati / kA'pAdAne ||raa437|| apAdAne kArake kAvibhaktI bhavati / graamaadaagcchti| prAcAryAdadhIte / rathAt patitaH / keti yogavibhAgAdanyatrA'pi bhavatIti / tenedaM baha vaktavyaM na bhavati / "pyakhe karmaNi kAvaktavyA" [vA0] prAsAdamAruhya prekSate / prAsAdAt prekSate / praasaadaacchRnnoti| "adhikaraNe pyakhe kA vaktavyA" [vA-zrAsane upavizya prakSane / aAsanAta prekSate / zayanAta prekSate / "praznAkhyAnayozca kA vaktavyA" .] ki devadatto vyAkaraNAt kathayati ? AkhyAne-vyAkaraNAt kathayati / "yatazcAdhyakAlaparicchedastataH kA vaktavyA' [vA.] gavedhumataH sAGkAsyaM catvAri yojanAni / kArtikyA prAgrahAyaNI mAse / "kAyuktAta parAdadhvano vA vep ca vaktadhe' [ vA0 ] gavevumataH sAkAzyaM catvAri yojanAni, caturpu yojaneSu / ) dikchabdA'nyArAditaratazcadhvAhiyukta // 14 // 38 // dikchabda anya pArAt itara Rte aJca dhuzrA Ahi ityetairyukta kAvibhaktI bhavati / dikchabda-iyamasyAH pUrvA / iyamasyA uttarA / zabdagrahaNaM kim ? dizi dRSTo yaH zabdo dezakAla vRttinA'pi tena yoge yathA syAt / pUrvo prAmAt / uttaroM grAmAt / pUrvo grISmAdvasantaH / anyadityarthagrahaNam / anyo devadattAt / vyatirikto devadattAt / bhinno devadattAt / arthAntaraM devadattAt jinadattaH / devadatte mRdAtirekAt tAyAM prAptAyAM kA vidhIyate / zrArAcazabdo jhisaMjJako dUre'ntike ca vartate tadyoge "dUrAntikArthastA ca 164 / 42] iti asmin prApte kAvidhiH / zrArAd gRhAt kSetram / zrArAdevadattAt pITham | itaro nirdizyamAnapratiyogyarthaH / itaro devadattAt / te iti jhisaJjJa padam / Rte dharmAt kutaH sukham / aJca dy| prAggrAmAt / prAcI digrmnniiyaa| ityevamAdyarthe Agatasya astAtaH "aJcerupa" [4 / 1 / 66] ityup / asya dikchabdatve'pi "tA'tasartha tyen"[1||4||36] iti tA prAptA tadapavAdo'yam / zrA dakSiNA grAmAt / uttarA grAmAt / Ahi / dakSiNAhi grAmAt / uttarAhi grAmAt / astAdarthe "dakSiNAdA [ / 1 / 10.] 'prAhi ca dUre" [4 / 1 / 101] "uttarAcca [ // 1 // 102] iti aAbhA.ityau / atrApi "tAs tasarthe tyena [1436] iti tA praaptaa| "avayavayoge pratiSedho vaktavyaH' [ vA0 ] pUrvAJchAtrANAmAmantrayasva / tA'tasarthe tyena ||raa||36 // vakSyati dakSiNottarAbhyAmatat / tatsamAnArthena tyena yukta tA vibhaktI bhavati / dakSiNato grAmasya / uttarato grAmasya / upari grAmasya / upariSTAda grAmasya / uparyupariSTAtpazcAditi atasarthe nipaatitau| puro grAmasya / purastAd grAmasya / "pUrvAvarAdharANAM puravadho'si" [ 4 / 1 / 103] "astAti' [ 411 / 104 ] iti ca puraadeshH| 1. "gavedhumataH' ityArabhya "gavedhumataH' ityataHpUrgham pa0 pustake nAsti / 2. pUrve grAmAt 4. / 3. uttare grAmAt pa0 / For Private And Personal Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 1 pA0 4 sU0 40-46] mahAvRttisahitam 71 ibenen||4||40|| ibvibhaktI bhavati enena yoge| dakSiNena vijayA vasati / "dakSiNottarA dharAdAt" [18] ityadhikRtya / "no'dare'kAyAH" [11116] iti astAdarthe ena ityayaM tyaH / pUrvasUtre neti yogavibhAgAdanena yoge tApi bhavati iti kecit / dakSiNena grAmasya / uttareNa grAmasya / pRthagvinAnAnAbhirbhA vA // 1 / 4 / 41 // pRthagvinA nAnA ityetairyukta vA bhAvibhaktI bhavati / prathagdevadattena / pRthagdevadattAt / vinA devadattena / vinA devadattAt / nAnA devadattena / nAnA devadattAta / pane anyArthalAta kApi bhavati / atha pRthagAdayo'sahAyArthe vartante nAnyArthe / evaM tahadhikArAta kA eSTavyA / trayANAM grahaNaM paryAyanivRttyartham / hirugdevadattasya / "karaNe stokAlpakRcchakatipayebhyo'satvavacanebhyo bhAke vakavye" [vA.1stokena muktH| stokAnmuktaH / alpena muktH| alpAnmuktaH / kRccheNa muktaH / kRcchaanmuktH| katipayana muktH| katipayAnmuktaH / asattvavacanebhya iti kim ? stokena viSeNa hataH / nedaM cakravyama / vivakSAtaH kArakANi bhavanti ityubhayaM siddham / "kriyAvizeSaNavivakSAyAM bhAke na bhavataHvA . sto calati / alpaM jalpati / dUrAntikArthastA ca // 1 // 42 // keti vrtte| dUrAthai rantikArthazca yukta tAvibhaktI bhavati kA ca / dUraM grAmasya / dUraM grAmAt / viprakRSTaM grAmasya / viprakRSTena grAmAt / antikaM grAmasya / antika grAmAt / abhyAsa grAmasya / abhyAsaM grAmAt / tebhya ip ca // 14 // 43 // tebhyo dUrAntikArthebhya ibvibhaktI bhavati kA ca / dUraM grAmasya / dAda grAmasya / viprakRSTa grAmasya / viprakRSTAd grAmasya / antikaM grAmasya / antikAd grAmasya / samIpaM grAmasya / samIpAd grAmasya / kA'nuvartanAdeva siddhaa| cakAro'nuklasamuccayArthaH / tena bhApi bhavati / dureNa grAmasya / antikena grAmasya / asattvavacanebhya iti vaktavyam / iha mA bhUt / dUrAt patha aAgataH / dUrasya pathaH zambalam / antikA graamaaH| yadyasattvavacanebhya ityucyate ividhAnamanarthakam / liGgamaziSyaM lokAzrayatvAt / napuMsake sorambhAvena siddham / idaM prayojanaM "sapUrvAyA vAyAH' [5 / 3 / 23] ityeSa vikalpo mA bhUt / grAmo dUraM tvA pazyati / grAmo dUraM mA pazyati / IbadhikaraNe ca // 1 // 444 // IvibhaktI bhavati adhikaraNe kArake dUrAntikArthabhyazca / kaTe prAste / zayane shete| dUrAntikArthebhyaH / dUre grAmasya / viprakRSTe grAmasya / anti ke grAmasya | samIpe grAmasya / "ktasyeviSayasya karmaNIba vaktavyA" [vA0 ] adhItI vyaakrnne| aghItamanena vyAkaraNamityasminnartha "iSTAdeH" [ 22], ittIn / evamAmnAtI chandasi / parigaNito jyotiSi / "nimittAt karmasaMyoge Iba vaktavyA" [vA0] 'carmaNi dIpinaM hanti dantayohanti kuJjaram / kezeSu camarI hanti sImni puSkalako hataH // " nedaM bahu vaktavyam / Ibiti yogavibhAgAt siddham / yadbhAvAdbhAvagatiH // 24 // 45 // bhAvaH kriyA / Ibiti vartate / yasya bhAvAdbhAvAntaragatirbhavati tatra IbU bhavati / goSu duhyamAnAsu gtH| dugdhAsvAgataH / atra prasiddhana godohanabhAvana gamanakriyA lakSyate / evaM devAcanAyAM kriyamANAyAM gtH| kRtAyAmAgataH / idaM badaramAtreSvAmraSu gataH pkkessvaagtH| sAmarthyAjAteSviti pratIyate / yadbhAvAditi kim ? yo jaTAbhiH sa bhuGkte / jaTA dravyam / punarbhAvagrahaNaM kim ? yo bhuktavAn sa devadattaH / tA cA'nAdare // 1 // 4 // 46 // anaadro'vjnyaa| yadbhAvAd bhAvAntaragatirbhavati tatra tAvibhaktau bhavati Ipa cAnAdare gamyamAne / devadattasya krozataH prAbAjIt / devadatte krozati prAbAjIt / rudataH prAbAjIt / rudati prAbrAjIt / atrAvajJAnena krozanena pravrajanabhAvo lakSyate / 1. draSTayAma 2."prAmo duraM mA pazyati" iti ba. pustake mAsti / For Private And Personal Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [a0 1 pA0 4 sU0 47-53 svAmozvarAdhipatidAyAdasAkSipratibhUprasUtaizca // 1 // 4 // 47 // khAmin Izvara adhipati dAyAda sAkSin pratibhU prasUta ityetairyukte tepau vibhaktyau bhavataH / gavAM svAmI / goSu svaamii| gavAmIzvaraH / goSvIzvaraH / gavAmadhipatiH / goSvadhipatiH / dAyamAdatte dAyAdaH / "pre" [2 / 2 / 4] iti niyamAdanyasmin gAvaprApte ke ata eva nipAtanAt kaH / gavAM dAyAdaH / goSu dAyAdaH / gavAM saadii| goSu saakssii| gavAM pratibhUH / pratibhUH / gavAM prasUtaH / gobu prsuutH| cakAraH kimarthaH ? teporanu vrtnaathH| anyathA pUrvatra cAnukRSTAyA Ipo'nuvRttirna syAt / uttarasUtrayorapi cakArasyedameva phalam / prasUtayoge Iveva prAptA itaroge tA prAptA / kuzalAyukta na cAsevAyAm // 24 // 48 // zrAsevA muhurmuhuH sevA tAtparya ca' / kuzala zrAyukta ityetAbhyAM yukta zrAsevAyAM gamyamAnAyAM tepo vibhattyau bhavataH / kuzalo vidyAgrahaNasya / kuzalo vidyAgrahaNe / aAyuktastapazcaraNasya shraayuktstpshcrnne| aAsevAyAmiti kim ? aAyukto gauH shktte| aAkRSya yu ityrthH| adhikaraNalakSaNeyamIp / yatazca nirdhAraNam // 11 // 46 // jAtiguNakriyAbhiH samudAyAdekadezasya pRthakkaraNaM nirdhAraNam / yatazca nirdhAraNaM tatastepI vibhakta yo bhavataH / manuSyANAM kSatriyaH zUratamaH / manuSyeSu kSatriyaH zUratamaH / nArINAM zyAmA darzanIyatamA / nArISu zyAmA darzanIyatamA / adhvagAnAM dhAvantaH zIghratamAH / adhvageSu dhAvantaH shiighrtmaaH| prapaJcArthamidaM samudAye avayavo'ntarbhUtaH / adhikaraNavivakSAyAmIpa siddhA avayavasambandhavivakSAyAM tApi siddhA ata evApAdAne kApi bhavati / gobhyaH kRSNA nirdhAryate iti / vibhakta kA // 14 // 50 // yatazca nirdhAraNamiti vartate / bhinnajAtIyAt samudAyAdgaNAdinA pRthakkaraNaM vibhakranirdhAraNaM tatra kA vibhaktI bhavati / pUrveNa tepoH praaptyorympvaadH| mAtharAH pATalipatrakebhya zATyatarAH / drshniiytraaH| ayamasmAdadhikaH / ayamamAdvilakSaNaH / idamapi prapaJcArtham | pATaliputrakANAmavadhibhAvena buddhi prAptAnAmapAdAnatvamasti / sAdhunipuNenAcAryAmIvaprateH // 14 // 51 // sAdhu nipuNa ityetAbhyAM yukta arcAyAM gamyamAnAyAmIvibhakrI bhavati pratizabdasyAprayoge / mAtari sAdhuH / pitari sAdhuH / bhrAtari nipuNaH / pitari nipuNaH / tApavAdo'yama / acIyAmiti kim ? sAdhunipuNo vA'mAtyo raajnyH| aprateriti kim ? sAdhurdevadatto mAtaraM prati / prtigrhnnmgitisNjnyaanaambhipyntaanaamuplkssnnm| maatrmbhi| mAtaraM pri| mAtaramanu / kathamasAdhuH pitari / anipuNo mAtari / pUjApayuktasAdhunipuNapratiSedho'yam / asamarthasyApi natraH savidhirasti / prasitotsukAbhyAM bhA ca // 14 // 52 // prasita utsuka ityetAbhyAM yukta bhAvibhaktI bhavati / Ipa ca / kezaiH prasitaH / kezeSu prsitH| prasakta ityarthaH / kezairutsukaH / kezeSUtsukaH / pakSe bhArthamidam / Ibadhi tvAdeva siddhaa| usi bhe / / 1 / 4 / 53 // Ibanuvartate bhA ca / usviSaye bhavAcini bhepo vibhaktyau bhvtH| "bhAyu ktaH kAlaH', [3 / 2 / 4] ityAgatasyANaH "usabhede" [ 3 / 2 / 5 ] ityusi kRte yadA bhavAcI zabdaH kAle vartate tadA tasmAdbhA ca Ip ca bhavata ityarthaH / puSyeNa pAyasamaznIyAt / puSye pAyasamaznIyAt / maghAbhiH palalaudanam / maghAsu palalaudanam / isIti kim ? maghAsu grahaH / nAtra maghAzabdaH kAle vartate / bha iti kim? paJcAleSu vasati / paJcAlasyApatyAni paJcAlAH teSAM nivAsaH pnycaalH| nivAsArthe AgatasyANaH "janapada us" [zaza61 ] ityus / iha kasmAna bhavati 1 adya puSyaH / miDekArthatvAt / cAnukRSTAyA IpaH kathamanuvRttiH / atrAdhikaraNatvAdIpa siddhA pakSe bhArthaM vacanam / yadyadhikaraNasyApi karaNavivakSA yathA sthAlyA pacati tadedaM prapaJcArtham / .. vA a0, ba0, s0|2, nirdhAyante ma0, ba0, s.| badhikAre sUtrArambhasAma For Private And Personal Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 1 pA0 4 sU0 54-61 ] mahAvRttisahitam 73 ,, mikA vaH ||1|4|54 || miGantena padena ekArthe vartamAnAnmRdo vA vibhakto bhavati / gauzvarati / kumArI tiSThati / danaH pacyate / khArI mIyate / ekaH / dvau / bahavaH / ityatrokteSvapyekatvAdiSu vA bhavatItyuktaprAyam / ca vA ha uccairityevamAdiSu anarthakeSu ca prAdiSu miGantenaikArthatvAbhAve'pi "supo jhe:" [1|4| 150] iti jJApakAdbhavati / bhAve vartamAnena miGantena svabhAvAdanyenaikArthatvaM nAsti / zrAsyate devadattena / nanvekatvAdiviziSTeSu karmAdiSu karmAdiviziSTeSu vA ekatvAdiSu ivAdinAM niyamAt parizeSAt vRkSaH prakSa ityevamAdiSu vAdiSu ca "Ga cAmmRdaH " [3|111] ityanenaiva vAyAH siddhatvAdanarthakamidam 1 nAnarthakam / ekadvibahuvacanAnAM vyatikaranivRttyarthaM vAyAstAyAzca viSayabhedArthaM cedam / visarjanoyo vibhASA sandehanivRttyartham / sambodhane bodhyam ||5|4|55|| sambodhanamabhimukhIkaraNam / sambodhane yA vA tasyA bodhyamityeSA saMjJA / sambodhane'pi miGakArthatvamasti iti pUrveNa vAvidhAnam / he devadatta zrAgaccha / he devadattau / he devadattAH / he pacan / he pacamAna / "sambodhane' [ 2/2/103] iti zatRzAnau / bodhyasaMjJAprayojanam "bodhyamasahUt" [1 / 3 / 24] ityevamAdi / ekaH kriH ||9|4|56 || bodhyasaMjJAyAM vAyA ekavacanaM kisaMjJaM bhavati / he kanye / he vaTo / kipradezAH "kereGa : " [ 4 | 3 |27 ] ityevamAdayaH / tA zeSe || 14|57 // karmAdikArakANAM vivakSA karmAdibhyo'nyo vA mRdarthAtirekaH svasvAmisaMbandhAdiH zeSaH / tA vibhakto bhavati zeSe arthavizeSe / naTasya zRNoti / granthikasya zRNoti / svasvAmisambandhasamIpasamUhavikArAvayavasthAnAdayastArthAH / rAjJaH svam / madrANAM rAjA / devadattasya samIpam / yavAnAM rAziH / yavAnAM dhAnAH / devadattasya hastaH / goH sthAnam / zeSagrahaNaM kim ? ibAdayo niyatAH karmAdayastvaniyatAstebhyastA mA bhUt / zossvArthe karaNe // 14 // 8 // svArtho'vabodhanaM tatparyudasyato jAnA terasvArthe vartamAnasya karaNe tAvibhaktI bhavati / sarpiSo jAnIte / payaso jAnIte / sarpiSA karaNabhUtena zravekSate pravartate vA ityarthaH / "jJo'pahnaveH" [ 1/2/4 ] iti davidhiH / karaNasya zeSatvavivakSAyAmavivakSAyAM ca taiva bhavati / zrasvArtha iti kim ? svareNa putraM jAnAti / dazAM karmaNi // 1|4|56 // zeSa iti vartate / smR ityanena samAnArthAnAM dhUnAM daya Iza ityetayozca karmaNi Satvena vivakSite tA vibhaktI bhavati / mAtuH smarati / pituradhyeti / sarpiSo dayate / sarpiSa ISTe / karmaNIti kim ? mAturguNaiH smarati / zeSa ityeva / mAtaraM smarati / yadyevaM nArtho'nena "tA zeSe " [1/4/27 ] ityeva siddham / lAdeze "na jhi" [ 1 / 4 / 72 ] iti pratiSedho'pi "kartRkarmaNoH kRti" [1|4| 68 ] ityetasyAH prApteranantaratvAt / nApi " pratipadam" iti savidhipratiSedhArtham / neyaM pratipadavidhAnA tA / vRttirapi dRzyate / zrarthAnusmaraNaM dharmAnucintanam / evaM tahiM karmaNaH zeSalena vikSitatvAdakarmakatvopapatterlavyaktakhArthAH bhAve siddhA bhavanti / mAtuH smaryate / mAtuH smartavyam / sakarmakavivakSAyAM karmaNi bhavanti / mAtA smayaMte / mAtA smartavyA / pratiyatne kRJaH || 1|4|60 // karoteH karmaNi tAvibhaktI bhavati pratiyatne gamyamAne / zrasato'rthasya prAdurbhAvAya sato guNAntarAdhAnAya samIhA pratiyatnaH / edho dakasyopaskurute / kANDaM guNasyopaskurute / "gandhanAvakSepa" [12/27] zrAdinA daH / pratiyana iti kim ? kaTaM karoti buddhayA / zeSa ityeva / edho dakamupaskurate / rujarthasya bhAvavAcino'jvarisantApyoH // 1|4|61 // rujarthAnAM dhUnAM bhAvakartRkANAM karmaNi tAvibhaktI bhavati jvarisantApI varjayitvA / corasya rujati rogaH / rujarthasyeti kim ? eti jIvantamAnandaH / 1. roga: / vRSalasyAmayati rogaH / ruja - a0, ba0, sa0 10 For Private And Personal Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 74 jainendra-vyAkaraNam [bha0 / pA0 4 sU0 62-68 gtyrtho'sau| bhAvavAcina iti kim ? zleSmA madhurAzinaM rujati / prajvarisantApyoriti kim 1 zrAdyUnaM jvarayati jvaraH / ghaTAditvAt praadeshH| atyAzinaM santApayati jvrH| zeSa ityeva / coraM ru jati rogH| AziSi nAthaH // 14 // 62 // zrAzI:kriyasya nAthaH karmaNi tA vibhaktI bhavati / sarSiSo nAthate / payaso nAthate / sarpimeM bhUyAt ityrthH| 'AziSi nAthaH" ityupasaMkhyAnena dvidhiH| AziSIti kim ? mANavakamupanAthati aGga putrAdhISveti / zeSa ityeva / sarpi thate / jAsanigrahaNanATakAthapiSAM hiMsAyAm // 1463 // jAsa niprahaNa nATa kAtha piSa ityeteSAM hiMsAkriyANAM karmaNi tA vibhaktI bhavati / "jasa tADane" iti caurAdikaH / corasyojjAsayati / vRSalasyojjAsayati / 'jasu mokSaNa' ityetasya devAdikasyAhiMsArthatvAdagrahaNam | jAsa iti kRtadItvoccAraNaM kim ? prAdeze mA bhUt / dasyumajIjasam / niprahaNa iti niprayoH samuditayoH vyastayoviparyastayorgrahaNam / corasya niphnti'| corasya nihanti / corasya prahanti | corasya praNihanti / naTa avasyandane curAdiH / corasyonnATayati / dItyocAraNaM kim ? dasyumanonayat / "natha kratha klatha hiMsArdhA:" "hetumati" 21/25] iti Nica / corasyotkrAthayati / dItvaM hi kim ? dasyumacikrathat / ghaTAditve'pi nipAtanAduDaH prAdezabAdhanArthaM ca / corasya pinaSTi | vRSalasya pinaSTi / hiMsAyAmiti kim ? dhAnAH pinaSTi / zeSa ityeva / cauraM nihanti / rujarthatvAdeteSAmapIti cedabhAvakartRkArtha vacanam / corasyojAsayati rAjA / vyavahapaNoH sAmarthya // 114.64 // sAmarthya samAnArthatvaM vyavaha "Na ityetayoH sAmarthe stutikarmaNi tA bhavati krayavikraye dyUte ca sAmarthyam / zatasya vyavaharate / sahasrasya vyavaharate / sahasratya paNate / prAyaH kasmAnna bhavati gupAdibhiH sAhacaryAt bhauvAdikasya stutyarthasya tatra grahaNam / iha tu todAdikasyAnudAttetaH / sAmarthya iti kima ? zalAkAM vyavaharati / gaNyatItyarthaH / devAn paNayati / zeSa ityeva / zataM vyavaharati / sahasra pnnte| diyazca // 14 // 65 / / "vyavahapaNoH sAma' [1464] iti vartate / divazva vyavahapaNisamAnArthasya karmaNi tA bhavati / zatasya dIvyAte / sahasrasya dIvyati / cakAraH kimarthaH ? sAmarthyAnukarSaNArthaH / nanu vikArAdeva sAmarthyagrahaNamanuvartate'nyathA cAnukRSTamuttaratra ca nAnuvartate "vA gau" ityatra sAmarthyAnuvRttina syAt, anuktasamuccayArthastahi kvacidanyasyApi prayoge yathA syAt / saktUnAM pUrNaH / zrodanasya tRptaH / sAmarthya ityeva / sAdhUn dIvyati / vA gau // 14 // 66 // sAmarthya iti vartate / gipUrvasya divaH karmaNi vA tA vibhaktI bhavati / zatasya pradI' vyati / zataM pradI vyati / sahasrasya pradI vyati / sahasra pradIvyati / iyaM pUrvaNa prApte vibhASA / nanu zeSavivanayA tApi bhaviSyati iti vyarthamidam / evaM tahiM idameva jJApakamagipUrvasya zeSavivakSA nAsti iti / zatasya dIvyati / sAmarthya ityeva / zalAkA pratidIvyati / kAle'dhikaraNe sujaNe // 1 / 4 / 67 // kAle'dhikaraNe tA vibhaktI bhavati sujathe tye prayukte / dviraho'dhIte / trirahno'dhIte / paJcakRtvo'hno bhuGkte / "saMkhyAyA dhvabhyAvRttau kRtvas' 24aa iti kRtvas / dvitricatubhyaH suc" [2 / 25] iti suc / kAla iti kim ? dviH kAMsapAtryAM bhuMkte / adhikaraNa iti kim ? dvirahno bhuGkte / sujartha iti kima ? ahani bhuGkte / rAtrau bhuGkte / nanyatrApi dviH triveti sujoM gamyate ? prayuktagrahaNaM dUrAdanuvartate tena gamyamAne sujathe na bhavati / zeSa ityeva / dvirayadhIte / kartRkarmaNoH kRti // 14 // 68 // kRti prayukte kartari karmaNi ca tA vibhaktI bhavati / anukta iti vartate / bhavata zrAsikA / bhavataH zAyikA / strIliGge bhAve "paryAyAhatpattau cuN" [2 / 3 / 12] iti vuNa / 1. corasya niprahanti iti va. pustake nAsti / 2. vyavahapaNeH samA-zra0 / 3.-pratidInyati ba0 / 1. . / For Private And Personal Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zra0 1 pA0 4 sU0 69-74] mahAvRttisahitam 75 yavAnAM lAvakaH / zrodanasya bhojakaH / vizvasya jnyaataa| tIrthasya kartA / kRtIti kim ? zrodanaM pacati / nanu "na jhita." 2] ityAdinA'tra pratiSedho bhaviSyati / evaM tarhi hRti mA bhUt / kRtapUrvI kaTam / kRtaM pUrvamanena 'in" [1 / 16] "pUrvAt" [4 / 1 / 20] "sapUrvAt' [4 / 1 / 21] itIn / punaH karmagrahaNAdiha zeSasya grahaNaM nAbhisaMbadhyate / dviprAptau pare // 1 // 4 // 66 // pUrvasUtravinyAsApekSayA parazabdena karmA'bhipretam / dviprAptau kRti para eva karmaNi tA vibhaktI bhavati na kartari / AzcayoM gavAM doho'gopAlakena / rocate me aodanasya bhojanaM devadattena / sAdhu khalu payasaH pAnaM jinadattena / dvayoH prAbhiyasmin kRtIti vyadhikaraNasya basasyAzrayaNAda' bhinne kRti niyamo na bhavati / zrAzcaryamidamatithInAM prAdurbhAvaH zrodanasya ca nAma pAkaH / "kAkArayoH prayoge neti vaktavyam" [vA0 bhedikA devadattasya kASThAnAm / cikIrSA jinadattasya kAvyAnAm / akAragrahaNena niranubandhakasya "astyAt" [223284] ityasyaiva grahaNam / "zeSe vibhASA" |vA0] akAkArApekSayA zeSasya strotyasya grahaNam / vicitrA sUtrasya kRtirAcAryasya AcAryeNa vA / kecidavizeSaNecchanti / vicitra zabdAnuzAsanamAcAryasya AcAryeNa vA / syAdhikaraNe ||1270||adhikrnne yaH ktastasya prayoge tA vibhaktI bhavati / "adhikaraNe caaynyci''[2|4|26]iti adyarthebhyo ghibhyo gatyarthebhyazca klo vakSyate tasya prayoga kartRka NoH kRti''[1468 iti tA prAptA "na jhita'' [1 / 4 / 72] ityAdinA pratiSiddhA punaH prasUyate / idameSAmazitam / idameSA bhuktam / idameSAmAsitam / idameSAM zayitam / idameSAM tRtam / idameSAM parAkrAntam / eSAmiti kartari taa| adhikaraNasya ktenoktatvAdidaMzabdAdImna bhavati / "adhikaraNe ca' [24 / 56] ityatra cakAraNa yathA prAta. samuccIyate / kari-iheme AsitAH / bhAve-iha ebhirAsitam / zeSavivakSAyAmiha eSAmAsitam / evaM sarvatra yojyam / bhavati // 1471 // bhavati kAle vihitasya ktasya prayoge tA vibhaktI bhavati / ayamapi prtissedhaapbaadH| rAjJAM mataH / rAjJAM buddhH| satAM pUjitaH / 'matibuddhipUjArthAcaca 166] iti sampratikAle ktH| zeSavivakSAyAM yadyapi tA siddhA tathApi kartRvivakSAyAM bhAvAdhanArthamidam / sampratikAle cakAreNa labdheSu zaulitAdiSu prayukteSu tA neSyate / devadattena zIlitaH / kathaM mayUrastha nRttaM chAtrasya hasitamiti ? zeSavivakSAyedam / kartari tu mayUreNa nRttam / chAtreNa hasitam / nbhitlokkhaarthtnaam||14||72|| mi tala u uka khArtha tana ityeteSAM prayoge tA vibhaktI na bhavati / "kartRkarmaNoH kRti" [16] iti tAyAH prAtAyAH pratiSedho'yam / bhi-kaTaM kRtvA / kaTaM kartum / tasaMjJA-devadattena kRtam / devadattaH kaTaM kRtavAn / la-kaTaM kurvan / kaTaM kurvaannH| anUSivAn zrIdattaM dhAnyasiMhaH / kaTaM kArayAmAsa / dharme dadhizcittam / "sahivAhavalipatInAmiyaGa" ityadhikRtya dhAJkRsRjanitanibhyo liDvadityupasaMkhyAnena zIlAdiSvartheSu irityayaM tyo bhavati / kaTaM cikiirssuH| zrodanaM bubhukssuH| knyaamlngkrissnnuH| uka-zrAgAmuko vArANasIm / ukapratiSedhe kmerprtissedhH| dAsyAH kaamukH| khArtha:-sukaraH kaTo bhavatA / supAnaM payo bhavatA / tRnniti pratyAhAraH zatRzAnAvityata Arabhya tRno nakAreNa | dhAnyaM pvmaanH| adhIyana jainendram / "pUGa yajoH shaan:"[2|2|106] iti zAnaH | "dhArIGaH zatrakRcchiNi'' [2|2|108]iti zatRtyaH / kartA kaTAn / vaditA janApavAdAn / zIlAdyarthe tRnniti tRn / "dviSaH zaturvA vacanam" [vA0] coraM dviSan / corasya dviSan / "dviSo'rau'' [2 / 2 / 206] iti zatRtyaH / vasya'tyakasya // 1 // 473 / / vaya'ti kAle vihitasyAkasya yoge tA vibhaktI na bhavati / kaTaM kArako brajati / zrodanaM bhojako gacchati / "vuNtumau kriyAyAma" [2 / 3 / 8] iti vuN / vartyatIti kim ? aodanasya bhojakaH / vaya'tIti vihitasyAkasya grahaNAdiha na bhavati / varSazatasya pUrakaH / putrapautrANAM drshkH| AghamaNyaM cenaH // 1 / 474 // aAdhamaNyeM vartyati ca kAle vihitasyenaH prayoge tA vibhaktI na For Private And Personal Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 76 jainendra cyAkaraNam [a0 1 pA0 4 sU075-80 %Dance bhavati / zataM dAyI / sahasra daayii| "AvazyakAdhamaryayorNina" [2 / 3 / 146] iti Nin / vartyati / gamI grAmam / AgAmI nagaram / "gamyAdivasya'ti'' [2 / 3 / 1] iti vartyatikAle sAdhutvam / zrAdhamaNrye cena iti kim ? avazyaMkArI kaTasya / aAvazyake'rthe kAlasAmAnye Nin / vyasya 47 // vyasaMzasya prayoge kartari vA tA vibhaktI bhavati / bhavataH kaTaH kartavyaH / bhavatA kaTaH kartavyaH / kartakarmaNoH kRtIti tA prAptA vibhASyate / kartarIti kim ? geyo mANavako gAthAnAm / "bhavyageya." [2 // 4 // 53] zrAdi sUtre kartari geyazabdo nipAtitaH / atra karmaNi nityaM tA bhavati / iha kasmAtA na bhavati kraSTavyA grAma zAkhA devadattena / netavyA grAmamajA devadattena / veti vyavasthitavibhASA / tena "dviprAptau pare'' [1/4/66] ityasyAstAyA vyaprayoge pratiSedha eva / __ bhA'tulopamAbhyAM tulyArthaiH // 11476 // veti vartate / tulopamAzabdAbhyAmanyaistulyArthaiH zabdaiyuMkta vA bhAvibhaktI bhavati / tulyo devadatte na / tulyo devadattasya / pakSe zeSalakSaNA tA / atulopamAbhyAmiti kim ? nAsti tulA devadattasya / upamA nAsti sanatkumArasya / __ apa cAziSyAyuSyamadbhadrakuzalasukhahitArthaH // 1:477 // veti vartate / vA avibhaktI bhavatizrAziSi gamyamAnAyAm | AyuSo nimittaM saMyogaH / "nimittaM saMyAgotpAdau" [3 / 4 / 37] "yo'saMkhyA parimANAzvAdeH' [3 / 4 / 38] iti yaH / zrAyuSya madra bhadra kuzala sukha hita ityavamathairyukta / zrAyuSyamidamastu devadattAya devadattatya vaa| ciramastu jovitaM devadattAya devadattasya vA / madraM bhavatu jinazAsanAya jinazAsanasya vA / bhadra devadattAya devadattasya vA / kuzalaM sAdhubhyaH / kuzalaM sAdhUnAm / nirAmayaM saadhubhyH| nirAmayaM sAdhUnAm / sukhaM saadhubhyH| sukhaM sAdhUnAm / zamastu saadhubhyH| zamastu sAdhUnAm / hitaM devadattAya / hitaM devadattasya / pathyaM devadattAya / pathyaM devadattasya / pakSe zeSalakSaNA tA / cakAraH kimarthaH ? arthAthairapi yoge yathA syAt / athoM devadattAya / artho devadattasya / prayojanaM devadattAya / prayojanaM devadattasya / tApakSe vRttirna bhavati agamaka vAt / na hi vRttyA''yogamyate / AziSIti kim ? aAyuSyaM devadattasya / atra naap| prANitUrya senAGgAnAM dvandva ekavat // 14 // 8 // prANyaGgAnAM tUryAGgAnAM senAGgAnAM ca dvandva ekavadbhavati / ekArthavadvatIti arthanirdezAdvizeSaNAnAmapi tdvttaa| pANI ca pAdau ca pANipAdam / dantauTham / zirogrIvam / yadi prANyaGgaM prANigrahaNena gRhyate "aprANijAte. [ 1 2] iti pratiSedhe prApte atha na gRhyate tadA 'aprANijAteH" ityeva siddha vyatikaranivRtyarthaM vacanaM prANyaGgAnAmanyena dvandro mA bhUt / tUryam-mArdanikAzca pANavikAzca mArdaGgikapANavikam / senA-rathikAzca azvArohAzca rathikAzvArohamA / rathikapAdAtam / "senAGgeSu bahutve" vA0] iti tena rathikAzvAroho / hastyazvAdiSu paratvAta pazu vibhASA | yadyapyabhidhAnavazAdiha samAhAre dvandvaH, dadhipayAdiSu itaretarayoge, taramRgAdiSu ubhayatra, tathApi tadviSayavibhAgajJApanArthamidaM prakaraNam / . caraNAnAmanUktau // 1 // 47 // caraNaM ktthaadiprokto'dhyynvishessH| tadyadA puruSeSvadhyatRSu vartate tadeha gRhyate / anuuktirnuvaadH| caraNAnAM dvandva ekavadbhavati anuuktau| stheNoluMGantayoH prayoge cedmissyte| udagAt kaThakAlApam / pratyaSThAt kaThakothumam / anUktAviti kim ? udaguH kaThakAlApAH / prathamopadezo'yam / kaThena proktamadhIyate ktthaaH| prokkArthe "zaunakAdibhyazchandasi Nin [23/77] iti Nin / tasya "kaThacaraNA kA dup' ityup / adhyetRviSayasyANaH "upa proktAt" [3 / 2 / 14] ityup| kalApinA protamadhIyate kAlApAH / proklArthe "klaapino'nn"| Tikham / parasyANaH "upprokAt" [3 / 2 / 14] ityup / "chando brAhmaNAni cAtraiva" [3 / 2 / 16] itydhyetRvissytaa| - adhvaryukraturanap // 2480 // adhvaramicchanti adhvaryavo yajurvedavidaH / ataeva nipAtanAt kyacya For Private And Personal Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa0 / pA0 4 sU0 81-85] mahAvRttisahitam kArasya kham / kyajantasya uzca tyaH / adhvaryukraturanapuMsakaliGgo dvandva mekavadbhavati / yeSAM RtUnAM yajurvedazAkhAsu lakSaNaM prayogazca ziSyate prAdhAnyena teSAmadhvayu kanUnAmanapuMsakaliGgAnAM dvandva ekavadbhavati ityrthH| arkazca azvamedhazca arkAzvamedham / sAyAhnAtirAtram / pauNDarIkAtirAtram / adhvaryukraturiti kim ? pnycaudndshodnaaH| issuvjrau| udbhidalabhidau / ete sAmavedavihitAH / anabiti kim ? rAjasUrya ca vAjapeyaM ca rAjasUyavAjapeye / iha kasmAnna bhavati drshpaurnnmaasau| dadhipayAdiSu drssttvyH| . adhItyA'dUrAkhyAnAm // 14 // zrAkhyA nAmadheyam / adhItyA nimittabhUtayA adUrAkhyAnAM dvandva ekavadbhavati / padamadhIte padakaH / kramamadhIte kramakaH / padakakramakam / kramakavAttikam / padAdhyayanasyAsannaM kramAdhyayanam / adhItyeti kim ? aaddhydridrau| adUrAkhyAnAmiti kim ! yaajnyikvaiyaakrnno| yazamadhIte yAjJikaH / aprANijAteH // 14 // 2|| aprANijAtivAcino dvandva ekavadbhavati / pArAzastri / dhAnAzaSkali / yugavaratram | aprANigrahaNaM kim ? gaupAlizAlaGkAyanAH / gotraM caraNaiH saheti jAtiH / jAteriti kim ? himvdvindhyau| nndkpaanycjnyau| saMzAzabdA ete / nsdRshsmprtyyhetuH| tena dravyajAtInAmekavadAvAdiha na bhavati / ruuprsgndhsprshaaH| gmnaagmne| jAteravivakSAyAM na bhavati / badarAmalakAni tiSThanti / bhinnaliGgo nadIdezo'grAmo'puram // 28 // bhinnaliGgAnAM nadIdezavAcinAmagrAmANAmapurANAM dvandra ekavadbhavati / nadI-uddhayazcarAvatI ca uddhathe rAvati / vipATcakrabhidam / gaGgAzoNam / dezA:-kuravazca kurukSetraM ca kurukurukSetram / kurukurujAGgalam / dArvAzca abhisAraM ca daabhisaarm| kAzmIrAbhisAram / bhinnaliGga iti kim ? gaGgAyamune / mdrkekyaaH| nadIdeza iti kim ? kukkuTamayUyauM / agrAma iti kim ? jAmbavazca zAlUkinI ca jAmbavazAlUkinyo / nanu nadyapi deza iti pRthaggrahaNaM kimartham ? jJApakArtha janapado dezo'bhiprato na ndiiprvtaadiH| teneha naikavadbhAvaH / kailAsazca gandhamAdanaM ca kailAsagandhamAdane / apuramiti kim ? loke grAmagrahaNena puramapi gRhyate tato'puramiti prtissedhH| mathurApATaliputram / agrAma iti prasajyapratiSedhaH / tena yatra puragrAmayordvandvastatrApi naikatvam / nAsauryakaitavau puragrAmau / kSudrajIvAH ||14aac4|| ihAlpazarIraH kSudraH / kSadrajIvAnAM dvandva ekavadbhavati / kSudrajIvAzrayo dvandra upacArAt kSudrajIvA iti nirdezaH / yUkAlikSam / zatasvazca utpAdakAzca zatasUtpAdakam / daMzamazakam / .. "iMdrajIvA akaGkAlA yeSAM svaM nAsti zoNitam / nAJjaliryatsahasraNa kecidAnakulAdapi // ") kecit zabdaH pratyekamabhisaMcadhyate / kSudra jIvA iti bahuvacananirdezAt dvitvaviSaye nedamiti yUkAlidau / daMzamazako / yeSAJca dveSaH zAzvatikaH ||shaa|| dvesso'priitiH| yeSAM ca dveSaH zAzvatikastadvAcino dvandva ekavadbhavati / zazvadbhavaH zAzvatikaH / "kAlA?" [3 / 2 / 13] iti ThaJ / nipAtanAdikAdezaH / "jhe mAne Tikham" iti khaM ca na bhavati / ahinakalama / zvavarAhama / "anyasyApi' [ // 3 // 232] iti dItvam / zAzvatika iti kima ? gaupaalishaalngkaaynaaH| kenacinnimittena kalahAyante / ckaaro'vdhaarnnaarthH| ayameva nitya ekavadbhAvo yathA syAt pazvAdivibhASA mA bhUt / azvamahiSam / kAkolUkam / 1.pA0 mahAbhASye-"kSudajanturanasthi: syAdatha vA kSudra eva yaH / nAJjaliyaMsahakhaNa kecidAnakulAdapi / " zAma / 2. zvavArAham a.| For Private And Personal Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 78 jainendra-vyAkaraNam [a0 1 pA0 4 sU0 86-12 vAIdra pAyogyAnAm || 1 |4| 86 // varNenArhadra pasyAyogyAsteSAM dvandva ekavadbhavati / yena rUpe - gArhantyamavApyate, tadiha naindhyamadra pamabhipratam / atizayopetasyArhadra pasya prAtihAryasamanvitasya bahutaramayogyamiti * neha tad gRhyate / takSAyaskAram / kulAlavaruDham / rajakatantuvAyam / nnvetessvpyekvdbhaavH prApnoti / caNDAlamRtapAH / na dadhipaya zrAdiSvantarbhUto dvandvo draSTavyaH / varNeneti kim ? mUkavadhirAH / ete karaNadoSeNAyogyAH / zrarhadra pAyogyAnAmiti kim ? brAhmaNakSatriyau / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gavAzvAdIni ca // 1 / 4 / 67 // gavAzvAdIni ca gaNapAThe dvandvarUpANi ca ekavadbhavanti / gavAzvam / gavaiDakam / gavAvikam / zrajAvikam / pazuvibhASA prAptA / kubjavAmanam / kubjakai katam / putrapautram / zvacANDAlam / dveSe - strIkumAram / dAsImANavakam / zATIpicchikam / idaM jAtyavivakSAyAm | uSTrakharam | uSTrazazam / pazu vibhASA prAptA / mUtrazakRt / mUtrapurISam | yakRnmedaH / mAMsazoNitam / imAni jAtyavivakSAyAm / darbhazaram / darbhapUtIkam / arjunapuruSam / tRNopalam / etaiSAM tRNavikalpaH prAptaH / dAsIdAsam / kuTIkuTam / bhAgavatI bhAgavatam / eSAM sarUpANAM liGgamAtrakRtavizeSANAM nipAtanAd dvandvaH / cakAro'vadhAraNArthaH / gavAzvAdIni paThitAnyevaikavadbhavanti nAnyathA / go'vau / go'zvam / vA tarumRgatRNadhAnyavyaJjanapazvazvavaDava pUrvAparAdharottarapakSiNaH || 1 |4| 88 // taru-mRga-tRNadhAnya vyaJjana pazu bevAnAmazva vaDava pUrvApara zradharottara ityaSAM pakSivizeSANAM ca dvandvo vA ekavadbhavati / plakSanyagrodham | 'lakSanyagrodhAH / zrAraNyA mRgAH / rurupRSatam / rurupRSatAH / kuzakAzam / kuzakAzAH / trIhiyavam / vrIhiyavAH / dadhighRtam / dadhighRte / grAmyAH pazavaH / vRSNistabham / vRSNistabhAH / zrazvavaDavam / azvavaDavau / paryAyanivRttyarthaM ca azvavaDavagrahaNam / pUrvAparam / pUrvApare / adharottaram / adharottare / tittirikApiJjalam | tittirikApiJjalAH | atreSTiH / "senAGgaphalakSudra jIvatarumRgatRNadhAnyapakSiNAM prakRtyartha bahutve ekavadbhAvaH " [aro ] tena rathikAzvArohau / badarAmalake / idameva jJApakam 'prANijAte: " [914182 ] ityatra bahuvacanAnta evaM vipraho'bhipretaH / yUkAlikSe / tadanyagrodhau / rurupRSato / kuzakAsau / trIhiyavau / haMsacakravAkau / veti yogavibhAgo'yam / dvandvamAtre kRto bhavet / pUrvo vidhistu nityArthaH tulyajAtyartha uttaraH / iha mA bhUt -- lakSayavAH / haMsapRSatAH / 1 virodhi cAnAzraye // 114 // 86 // veti vartate / zrAzrayo dravyaM virodho yeSAmasti tadvAcinAmanAzrayAbhidhAyinAM dvandva ekavad bhavati / virodhItyAmaH khe kRte sautro nirdezaH / sukhaduHkham / sukhaduHkhe / jananamara yam / jananamaraNe / zItoSNam / zItoSNe / virodhIti kim ? kAmakrodhau / anAzraya iti kim ? sukhaduHkhau grAmau / zItoSNeM udake / cakArAdavirodhe'pi / vadhUvaram / vadhUvarau / sthAvarajaGgamam / sthAvarajaGgame / na dadhipayadIti // 9 4 90 // dadhipatrAdIni dvandvarUpANi naikavadbhavanti / yena kenacit prApte pratiSedho'yam / dadhipayasI / sarpirmadhunI / madhusarpiSI / vyaJjanatvAt prAptiH / brahmaprajApatI / zivavaizravaNau / skandavizAkhau / parivAjaka kauzikau / prakryopasadau / vetiprAptiH / zuklakRSNau / idhmAbarhiSI / nipAtanAt pUrvasya dItvam / yogAnuva ke / dIkSAtapasI / zraddhAtapasI / adhyayanatapasI / ulUkhalamUsale / zrAvasAne / zraddhAmedhe / RksAme / vAGa manase / veti yogavibhAgAt prAptiH / caNDAlamRtapAdayazca / tava ca || 1 |4| 61 // etAvatvamiyattA / vRttyavayavArthAnAmetAvattve ca dvandvo naikavadbhavati / dvAdaza meM mArdaGgikapaNa vikAH / cakAraH pratiSedhAnukarSaNArthaH / vA samIpe // 114 // 62 // neti nivRttam | arthAnAmetAvattvasya samIpe vA dvandva ekavadbhavati / upadarza dantoSTham / upadazA dantoSThAH / ekavadbhAvapakSe haso'nuprayujyate anyatra vasaH / hase "anaH " [4 |2| 110 ] iti zraH sAntaH / ase tu GaH / 1. ajuna zirISam iti kAzikA / 2. zuklakRSNe a0, ba0, sa0 / For Private And Personal Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 1 pA0 4 sU0 63-10.] mahAvRttisahitam sAnapa // 14 // 33 // yasyAyamukta ekavadbhAvaH sa nanbhavati / tathA caivodAhRtam / samAhAre rasonapa bhavatIti vaktavyam / paJcAgni / pnycvaayu| akArAntaprakaraNe "rAt" [3 / 1 / 25] iti DIvidhAnaM jJApakam / akArAntottarapado raH striyAM vartata iti / paJcapUlI / SaNNagarI / 'vAbanta iti vaktavyam [va] paJcakhaTvI / paJcakhaTvam / "strIgornIca:' [1 / 1 / 8] iti praadeshH| "annantasya nakhaM striyAM vA vRttiH" [ vA0 ] paJcatakSam / paJcatakSI / "pAtrAdibhyazca pratiSedhaH'' [ vA0] paJcapAtram / tribhuvnm| caturyugam / paJcagavam / dazagavam / 'gorahRdupi' [ / 2 / 15] iti TaH saantH| hazca // 1 // 4 // 64 // hasaMjJazca nambhavati / adhistri / unmattagaGgam / dvimunIdam / "pro napi" [17] hati prAdezArthamanprayogArtha ca vacanam / pUrvapadArthapradhAnasyAliGgatvaM praaptm| anyatrAbhidheyavalliI prAsama / cakAro'nuksamuccayArthaH / tena kriyAvizeSaNAnAM napuMsakatvaM siddhm| zobhanaM pcti'| So'natra yH||1|4|6|| naJtaM yasaJca varjayitvA na bhavatItyetadadhikRtaM veditavyam / Sa iti puMlliGgana nirdezaH sautrH| vAcyaprakaraNAdanyatra kAmacAro vA vakSyati / senAsurAJchAyAzAlAnizA veti / kSatriyasenA / kSatriyasenam / Sa iti kim ? mahatI senA'sya mahAsenaH / anaaiti kim ? asenA / aya iti kim ? paramasenA / kho kanthozInareSu // 1 // 4 // 66 // khuviSaye kanthAntaH Saso nabbhavati uzInageSu cet sA kanthA / sausamInA kanthA sausamikanyam / zrAharakantham / Asamikantham / carmakantham / ete uzInareSu graamaaH| vigrahavAkya sAdRzyamAtraNa | khAviti kim ? viirnnknthaa| uzInareSviti kim ? dakSikanthA / anyatra grAmasajJa ym| upacApakrama tadAdhukto // 1467 / / hapajJAyata iti upajJA updeshH| upakrabhyata iti upakramaH prArambhaH / upajJopakrama ityevamantaH Saso nanbhavati tayorupajJApakramayogayukto gamyamAnAyAm / svAyambhuvasyopajJA svAyambhuvopajJamAkAlikAcAradhyayanam / devopajJamanakazeSavyAkaraNam | kururAjasyopakramaH jhumsajopakrama dAnam / kampanApakramaM svyNvrvidhaanm| upajJApakramamiti kim ? AdidevatapasyA tIvA / tadAyakAviti kim ? devadattApajJA / devadattopakramo gaNitam / uttarapadasya prAdhAnyalliGgam / Sa ityeva / samyagupajJo bhagavAn svAyambhuvo yasyedamAkAlakAcArAdhyayanam / vAkyena tadAyu kto gamyamAnAyAmidaM pratyudAharaNam / chAyA bahUnAm // 148 // bahUnAM yA chAyA tadantaH Saso nabbhavati / ikSaNAM chAyA itucchAyam / slbhcchaaym| bahUnAmiti kim ? kuDyasya chAyA kuDyacchAyam / kukhyacchAyA / "senAsurAH"[11101] ityAdinA vikalpaH / Sa ityeva / bavazchAyA asminbahucchAyo vanakhaNDaH / sabhA'rAjAmanuSyAt // 1 / 4 / 66 // arAjJaH amanuSyAcca parA yA sabhA tadantaH So na bhavati / araajnyH| inasya sabhA inasabham / Izvarasabham / indrasabham / pArthivasabham / rAjazabdaparyudAsAt tatparyAyANAmatra grahaNaM na vishessaannaam| teneha na bhavatisAtavAhanasabhA / cndrguptsbhaa| amanuSyAt-rakSasAM sabhA rkssHsbhm| pizAcasabham / amanuSyazabdasya carakSaHprabhRtiSveva rUDhatvAdiha na bhavati / kASThasabhA... pASANasabhA / pakkeSTakAsabhA / yadyevaM "TagamanuSye' [2 / 2 / 10] ityatra katham / jAyAghnastilakaH / pittana) ghRtm| "yuvyA bahulam [2 / 3 / 15] iti bahulavacanAttatrAnyasyApi grahaNam / "rAjAmanuSyAt' iti kim ? rAjasabhA / devdttsbhaa| Sa ityeva / IzvarA sabhA'sya IzvarasabhaH / azAlA // 1 / 4 / 100 / / azAlA ca yA sabhA tadantaH So nanbhavati / gopAlasabham / dAsIsabham / strIsamam / atra samudAye sbhaashbdH| azAleti kim 1 dezikasabhA / 1.-ti / mRdu pacati / 10 / For Private And Personal Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 80 jainendra-vyAkaraNam bha0 1 pA0 4 sU0 101-108 senAsurAcchAyAzAlA nizA vA // 114 // 101 // senA surA chAyA zAlA nizA ityevamantaH So vA nabbhavati / devAnAM senA devasenam / devasenA | piSTasuram / piSTasurA / kuvyacchAyam / kuDyacchAyA / gozAlam / gozAlA / zvanizam / zvanizA / coranizam / coranizA / ityeva / sUraseno rAjA / natrya ityeva / senA / paramasenA / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvandve valliGgam ||1|4|102 // dvandve sedyoriva liGgaM bhavati / itaretarayogadvandvasyeha grahaNam / tatra sarveSAmavayavAnAM prAdhAnyAt paryAyeNa samudAyaliGge prApte vacanam / kukkuTamayUryAvime ramaNIye / mayUrIkukkuTAvimau / yathA "hazca" [1|4|14] iti napuMsakaliGgAtidezaH saMghAtasya bhavati na cAvayavasya nivartakaH / adhitri / adhikumArIti / evAmahApi samudAye liGgAtidezo'nuprayogArtha kriyamANo nAvayavasya strItyasya nivakaH / sasya valliGgAtidezo na vaktavyaH / vizeSyavalliGgavacanAni bhavanti vizeSaNAnAmityanena siddhatvAt / varthasya tu vizeSyatvAt prAdhAnyam / zrarddhapippalI / arddha kauzAtakI zobhanA / yatra pUrvapadArtha H pradhAnaM tatra pUrvaliGgameva / yathA "prAptApannAlam pUrva tisalakSaNeSu" / prApto jIvikAM prAptajIvikaH / zrApannajIvikaH / alaM jIvikAyai alaJjIvikaH / "nirAdayaH krAntAdyarthaM kayA " [vA0] niSkrAntA kauzAmbyA niSkauzAmbiH / hRdarthe rasya nyapadArthaprAdhAnyAdabhidheyavalliGgam / paJcasu kapAleSu saMskRtaH paJcakapAlaH puroDAsaH / azvavaDavI pUrvavat // 1|4|103 // zrazvavaDavayoritaretarayoge pUrvavalliGgaM bhavati / zrazvazca vaDavA vavava / samudAye liGgAtidaze'nuprayogArthaM pUrvavallaGganivRttirnAstItyuktam / kathaM TApo nivRttiH / zrazvavaDava iti nipAtanAt / pUrvavaditi kimatham ? arthAtidazArtham / zvavaDavAvityucyamAne vacanAntare na syAt / azvavaDavAn pazya / zvavaDavaiH kRtam / (rAtro pusi ||1|4|104 // rAtra zabdau kRtasAntau nirdiSTo etau puMsi bhavataH / dvayo rAtryoH samAhAraH dvirAtraH / "ahaH sarvekadezasaMkhyAtapuNyAcca rAtreH " [ 4 286] ityaH sAntaH / pUrvamahaH pUrvAhnaH / aparAhnaH) "pUrvAparaprathama" [1 |3|13] ityAdinA prasaH / " rAjAhaH sakhibhyaSTaH " [4 | 2/63] iti kRte " ebhyo'ho'hnaH" [4/2/60 ] ityAdezaH / uttarapadaprAdhAnyAt strInapuMsake prAsa / ahaH ||1|4|105|| aha ityayaM zabdaH puMsi bhavati / dvayoraho samAhAraH dvayahaH / tryahaH / "na samAhAre" [4 / 2 / 11] ityahAdezapratiSedhaH / Tikham / "anuvAkAdayazceti vaktavyam [ vA0 ] anuvAkaH / sampravAkaH / sUklavAkaH / puNyasudinAbhyAM napa ||1|4|106 // puNyamudinAbhyAM paraH zrahazabdo nabbhavati / puNyamahaH puNyAham | puNyagrahaNaM sUtra upalakSaNam / ekAdamiti ca bhavati / vizeSaNasavidhiH / "puNyaikAbhyAm " [4 / 2 / 12] iti zrahlAdezapratiSedhaH / sudina mahaH sudinAham / apatham // 14|107 // apathaM zabdo nabbhavati / na panthAH zrapatham | "patho vA'" [ 4 2 68 ] iti pratiSedha vikalpaH / "RkpUrudhU patho'nakSe" [4/2/70 ] iti asAntaH / asmin payo dezaH | apathA aTavI / "jhisaMkhyAderiti vaktavyam" [ vA0 ] [1381] iti saH / tripathaJcatuHpathamiti tAsaH / For Private And Personal Use Only ityeva / na vidyate panthA utpatham / 'tikuprAdayaH " puMsi carcAH ||1|4|108 // ardharcAdayaH zabdAH puMsi napi ca veditavyAH / zrardha ca tat Rk ca sArddharcaH / zraddha cam / gomaya kaSAya kArSApaNa kutapakavATa zaGkhAdipAThAdavagamaH karttavyaH / " zabdarUpAzrayA ceyaM praNItobhayaliGgatA / kvacidapyarthabhedena zabdeSa vyavatiSThate // " padmazabdau nidhivacanau puMlliGgau / jalaje dviliGgau / bhUtazabdaH prANiti dviliGgaH / kriyAzabdasyAbhidheyavalliGgam / saindhavazabdo lavaNe dviliGgo'nyatrAmidheyavalliGgaH / sArazabdo'nyAyye'rthe napuMsaka - liGgaH / utkarSe'rthe puMlliGgaH / dharmazabdo'pUrve pulliGgaH / tatsAdhane napuMsakaliGgaH / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ma.pA. sU0 103-116] mahAvRttisahitam age // 1106 // age ityayamadhikAro vkssyte| "hano vadha liGi" [ 14] iti / vadhyAt / vadhyAstAm / vadhyAsuH / "prataH kham" [ 50] ityakArasya kham / aga iti kim ? hanyAt / aga iti viSayanirdezaH / zrAdeze kRtai yo yataH prApnoti sa tato yathA syAdityevamarthaH / zrAkhye. yam / bhavyam / praveyam / paranirdeze hi NyaH prasajyeta / tikitye'do jandhiH // 14 // 110 // takArAdau kiti pye cAge parato'derjagdhirAdezo bhavati / jagdhvA / jgdhiH| jagdhavAn / ikAra uccAraNArthaH / "tathodho'dhaH" [2056] iti takArasya dhatvam / "jhalAM jaz jhazi [ 12] iti dhakArasya datvam / "jharo jhari sve' [zA136] iti dakham / kathamannam ? "prado'nanne" [2 / 2 / 60] iti nipAtanAt / pye-prajagdhya / "analvidhau' [0016] iti sthAnivadbhAvo nAsti / idameva jJApakam "ekapadAprayatvenAntaraGgAnapi jagdhyAdividhIn bahiraGgaH pyAdezo bAdhate" [10] tena pradhAyetyatra hitvaM na bhavati / prakhanyeti "janasanakhanAm" [13] iti nityamAtvaM na bhavati / pradAyeti "do doH " [221148] iti dattvaM nAsti / prasthAyeti yatisyatimAsthA"za21144] ityAdinetvaM nAsti / prazamyeti "sya kvijhalo" [ 13] iti dItvaM nAsti / prapRcchaya pradIvyeti zUTho na bhavataH / prapaThyeti iDabhAvaH / ghasla luGghasanaca // 14 / 111 // adeghasla ityayamAdezo bhavati luGi ghani sani aci ca prtH| luGi-aghasat / aghasatAm / aghasan / ghji-ghaasH| sani / jighatsati / ajiti pacAyacaH [2 / 3 / 106] "gAvadaH" [223653] ityasya ca sAmAnyena grahaNam / prAttiH pAvana vA praghasaH / liTi vA // 24112 // liTi parataH aderghaslAdezo bhavati vA / jaghAsa / jakSatuH / jakSuH / zrAda / shraadtuH| zrAduH / veJo vayiH // 14 // 113 // veJo vayirAdezo liTi vA bhavati / ikAra uccAraNArthaH / uvAya / jytuH| uuyuH| Nali "casyaiSAM liTi" [1 // 3 // 13] iti vakArasya jiH / "liTi vejo yaH'' [3 / 32] iti yakArasya jipratiSedhe "halo'nAdeH" [5 / 2 / 163] iti kham / atusi usi ca "vacisvapiyajAdInAM kili" [ ] iti jiH praaptH| 'pye ca" [1 / 3 / 25] iti prtissiddhiH| "vo vA kiti" [ // 3 // 33] iti vibhASayA prAptaH / "ahijyAvayi' [3 / 12] iti nityo jirbhavati / yadA na vayistadA "pye ca" [ 34] iti jiprtissedhe-vvau| dvibahoH "vo vA kiti'' [ 33] iti jipakSeUvatuH / avuH / jau kRte dvitve ca "vArNAdgAvaM balIyaH" [pa0] iti uvAdeze kRte "sve'ko" [2] dItvam / ajipane-vavatuH / vavuH / hano vadha liGi // 1 / 4 / 114 // hantarvadha ityayamAdezo bhavati liGyage parataH / vadha ityadantaH udaattshcaadeshH| vadhyAt / vadhyAstAm / vdhyaasuH| zrakhasya sthAnivadbhAvAdavadhIrityatra halantalakSaNaH "ato'nAde:" [21 // 83] ityaip na bhavati / iha veti na smaryaMte / vadhaka iti prakRtyantarasya / luGi // 141115 // juGi parato hantervadha ityayamAdezo bhavati / avadhIt / avadhiSTAm / avdhissuH| uttaratra vAnirdezAdiha nityo vidhiH / veji // 1 / 4 / 116 // iGi luGi parato hantervadhAdezo vA bhavati / zrAvadhiSTa / zrAvadhiSAtAm / zrAvadhiSata / zrAhata / aAhasAtAm / zrAhasata / "AGo yamahana:' [ 23] iti davidhiH / "hana: si" [18] iti seH kittvam / karmaNi-avadhi / avadhiSAtAm / avadhiSata / bhivAve aghAni / aghAniSAtAm / adhaanisst| ra For Private And Personal Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 82 jainendra-vyAkaraNam [ 0 1 pA0 4 sU0 117- 125 luGa mayetyorgAH ||1|4|117 // luGi parataH etyorgA ityayamAdezo bhavati / zragAt / zragAtAm / aguH / zradhyagAt / zradhyagAtAm / adhyaguH / "sthepitra " [ 1|4|146 ] ityAdinA "iNvadikaH" iti ca serup| "Ata:" [2|4|60] iti jherjus / punarluGgrahaNamiyyapi nityArtham / agAyi bhavatA / zradhyagAyi bhavatA / gAtramiti gAyateH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Nau gamajJAne ||1|4|118 // Nau parata etyorgamityayamAdezo bhavatyajJAne'rthe / gamayati / gamayataH / gamayanti / anekArthatvAdiko'pyajJAne vRttiH / adhigamayati / zradhigamayataH / adhigamayanti / "uGo'taH " [5/2 / 4] ityaip / "janIjuSakna surajjo'mantAzca" iti mitvam / " jiNamordIrmitAm " [4|4|86 ]":" [ 4/4/87 ] iti prAdezaH / zrajJAna iti kim ? zrarthAn saMpratyAyayati / sani // 1|4|116 // sani ca parata etyorajJAne'rthe gamityayamAdezo bhavati / jigamiSati / zradhijigamizrati / "meriName " [5/1/106 ] itIT / zrajJAna ityeva / arthAn pratIviSati / zraca iti vartamAne "sanyaGo:' [4|3|8] iti dvitIyasyaikAco dvitvam / yogavibhAga uttarArthaH / iGaH ||1|4|120 // sani parata iGo gamityayamAdezo bhavati / avijigAMsate / iGikAvadhigiM na vyabhicarataH / "haniGgamyacA sani" [4|4|14 ] iti dItvam / gAG liTi ||1|4|121 // iGo gADityayamAdezo bhavati liTi parataH / zradhijage / zradhijagAte / zradhijagire / "serhyapicca" [2 / 4 / 74] iti jJApakAdAdezasya Gile gADI GitkaraNaM kimartham ? "gAGkuTAderaNinDit" / [1 / 1 / 75] ityatra vizeSaNArthaH / gAyatergrahaNaM mA bhUt / zrAsIdrAthakaH iti ItvaM prasajyeta / luGlaGorvA ||1|4|122 // luGluGoH parata iGo vA gAGAdezo bhavati / luGi - zrayagISTa / zradhyagISAtAm / adhyagISata / "gAD kuTAde::" [111/75] iti GivaM "bhumAsthAgA" [ 4/4/65 ] ityAdinetvam / pakSe zradhyaiSTa / dhyaiSAtAm | zradhyaiSata / luGi zradhyagISyata / zradhyagISyetAm | zradhyagISyanta | pakSe zradhyeSyata / zradhyeSyetAm | zradhyaiSyanta / Nau sancoH ||1|4|123 // Nau sanpare kacpare ca parataH iGo vA gAdezo bhavati / zradhyApayitumicchati adhinigApayiSati / " prakallyApavAdaviSayaM tata utsargo'bhinivizate " [pa0] iti gAGAdezapakSe "krIDz2erNe" [ 4 | 3 | 41 ] ityAtvaM na bhavati / anyatra adhyApipaviSati / "aca:" [4|3|2] iti dvitIyasyaikAco dvitvam / kacpare - adhyajIgapat / anyatra adhyApipat / mAGyoge - mA bhavAnadhyApipaditi bhatrati / "Nau kacyuGa:" [2 / 2 / 115] iti prAdeze kRte dvitvam / kathaM jJAyate 1 zroNateH RditkaraNaM jJApakaM yadi dvitvaM prAgeva syAt zroNa ukArasyAnuGbhUtatvAt prAdezapratiSedhArthaM RditkaraNamanarthakaM syAt / asti bhUvacI ||1|4|124 // astitrujityetayoryathAsaMkhyaM bhUvaci ityetAvAdezau bhavataH / bhavitA / bhavitum / bhavitavyam / zrastIti tipA nirdezaH kimarthaH ? yasya kevalasya zrastIti rUpaM tasya yathA 'syAt anuprayogasya liTparasya mA bhUt / IhAmAsa / brUJ - vaklA / vaktum / vaktavyam / vacairikAra uccAraNArthaH / sthAnivadbhAvAddaH / Uce / cakSaH khazAJa // 1 // 4|125 // cakSaH khzAJityayamAdezo bhavati zrage / zrAkhzAtA / zrAkhyAtA / "khaza: zo yo vA" [5|4|124] iti vA yakArAdezaH / paryAkhyAnamityatra yakArAdezasyAsiddhatvAt zakAreNa vyavahitatvAt "kRtyacaH" [ 5 / 4 / 108 ] iti NatvaM na bhavati / sthAnivadbhAvena "anudAteto daH" [11226] iti nityaM do mA bhUt iti Jit kriyate / For Private And Personal Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ma. pA0 4 sU0 126-132] mahAvRttisahitam na varjane // 124126 // vajane'rthe cakSaH khzAAdezo na bhavati / gAM saMcakSya / varjayitvetyarthaH / kaNTakAH sNckssyaaH| neti yogavibhAgAdasi yuci ca prtissedhH| nRcakSAH raaksssH| vickssnnH| vAliTi // 14 / 127 // liTi parato vA cakSaH khzAtrAdezo bhavati / zrAcakhyo / zrAcakhye / zrAcacakSe / pUrveNa niye prApta 'yamArambhaH / vyajo'ghanacoH // 14 // 128 // aje|H vI ityayamAdezo bhavati aghAcoH parataH / anudAtto' ymaadeshH| pravetA / prvaaykH| avanacoriti kim ? samAjaH / udAjaH / samajaH / udajaH / "pazuSvajaH samudo:" [2 / 3 / 56] iti pazuviSaye'ca / anyatra ghny| ajiti sAmAnyagrahaNaM tena pacAdilakSaNe'pyaci pratiSedhaH / ajatItyajaH / bahulaM khau // 1 / 4 / 126 // khuviSaye bahulamajervIbhAvaH / pravayaNo daNDaH (prAjanaH / ) bahulagrahaNAdhavalAdau ca viklpH| pravetA / praajitaa| pravetum / prAjitum / pravayaNam / prAjanam / ajiramityauNAdikaH zabdaH / samasyA / "samajaniSada" [2 / 3 / 83] ityAdinA kyap / atra bahulavacanAnna bhavatyeva / triNyarAjArSAdyanyuvaNijoH // 12 // 130 // bhidantAt NyantAt rAjavizeSavAcivRddhAt RSyaNantAca parayoraNioH yUni uba. bhavati / jitaH-tikasyApatvaM vRddhaM taikAyaniH / taikAyanerapatyaM prAgdoraNa upitaikAyaniH pitA taikAyaniH putraH / vidasyApatyaM vaidaH / vaidasyApatyaM yuvA iJa upi vaidaH pitA vaidaH putraH / eyH| kurorapatya kauravyaH / "kurvAdeyaH' [3 / 1 / 136] iti NyaH / kauravyasyApatyaM itra upi kauravyaH putro'pi / ihovacanasAmarthyAt kauravparAbdAdina, / tikAdau pAThAt phijapi bhavati / kauravyAyariNariti / rAjJaH svaphalakasyApatyaM svAkalkaH / "kurvnyndhvRssnne''[3|1|103] ityaN / tadantAdina upi svAphalkaH pitaa| svAphalkaH putraH / evaM kaliGgatyApatyaM kAliGgaH / yajamagadhakaliGgapUramalAdaNa' [3 / 11152] ityaN / tadantAdiJa upi kAliGgo yuvA'pi / iha pAJcAlaH pitA pAJcAlaH putraH iti / "jitaH" iti vA "rAjJaH' iti vA upa / ArSAt / vaziSThatyApatyaM "kurvRSyandhakavRSNe:'" [311 / 103] ityaN / vAziSThaH / tadantAdina upi vAziSThaH putro'pi / bhieNyarAjArSAditi kim ? kuhasthApatyaM kauhddH| "zivAdibhyo'Na" [11101] itynn| tasyApyAtyaM ko DiH / yUnIti kim ? vAmarayatyApatyaM vAmarathyaH / "kurvAderyaH" [3 / 1 / 136] / tasya ziSyA vAmasthAH / vAmarathyasya "zakalAdivat" ityatidezAt "zakalAdibhyo vRddha" [12 / 87] hati zaiSiko'Na "kyaracyanA' [4 / 4 / 141] ityAdinA yakham / aNioriti kim ? dakSasyApatyaM dAkSiH / dArapatyaM daakssaaynnH| pailAdeH // 24132 // pailAdeH parasya yuktyasyob bhavati / pIlAyA apatyaM paijaH / "pIlAyA vA' [3 / 1 / 107] ityaN / pailasthApatyaM 'dvayavo'NaH'' [3 / 1 / 143] iti phina / tasyop / pailaH putro'pi / anya iantAbhyaH parasya phaNaH "prAcAmijo'taulvalibhyaH'' [1 / 4 / 132] iti prApte upi aprAgarthamidam / pailH| sAlaGkiH / sAtyakiH pitA | sAtyakiH putraH / sAtya kAmiH / audnyciH| bAhvAdibu uda zabdaH sanakAraH paThyate / audamajjiH / zraudadvAjaH / audamedhiH / audshuddhiH| devasthAniH / paingglaayniH| raannaayniH| rohakSitiH / bhauliGgiH / rAjA'yaM zAlvAvayavaH / sauminiH / zraudvAhamAniH / shraujjihaaniH| aujjhaayiniH| drisaMjJAcANaH parasya yuvtysyop| zrAGgaH / "yaco'NaH" iti phitra / tasyop / prAkRtigaNoDa yam / tena vauvijAvAli praudanbari etebhyaH sAlvAvayavatvAdi / bhADIjadhiH ityAdi draSTavyam / prAcAmiJo'taulvalibhyaH // 1 / 4 / 132 // prAcAM vRddhe ya iJ tadantAyuktyasyob bhavati taulvali* prabhUtIna varjayitvA / pAnAgAriH pitA / pAnnAgAriH putrH| mAnthareSaNiH pitA / mAnthareSaNiH putraH / 1. "maudagohamAniH' ma0, s0| For Private And Personal Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org R jainendra-vyAkaraNam [ 0 1 pA0 4 sU0 131-135 kalambhaH pitA / kSairakalagbhiH putraH / "yatrijo: " [ 3|1|10 ] ityasya phaNa up / prAcAmiti kim ? dAkSiH pitA / dAkSAyaNaH putraH / zrataulvalibhya iti kim / taulvaliH pitA / taulvalAyanaH putraH / taulvaliH / dhAraNiH / svAlimpiH / dailIpiH / daivatiH / daivamitriH / daivamatiH / daivayajJiH / prADAiniH / mAMdhAtaH / zrAnurAhatiH / bAhrAdirayam / zrAtutiH / zrAhisiH / zrAriH / naimaSiH / zrAsibandhakiH / vaiGkapauSpiH / pauSkarasAdiH / zrayaM bAhrAdau vairakiH / vailakiH ( vailyaki: ) / vaihatiH / vaikarNiH / kArepAliH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bahuSu tenaivAstriyAm || 1 |4| 133 // drisaJjJakasya tyasya bahvartheSu vartamAnasya ubU bhavati naiva dvisaJjJakena kRtaM bahutvaM bhavati astriyAm / zraGgaH / AGgauH / zraGgAH / aikSvAkaH / aikSvAkau / ikSvAkavaH / aNaH aJazca drirityadhikAreNa drisaJjJA svArthikAnAmapi " te dvaya:" [4 | 2|1] iti drisaJjJA / lauhadhvajyaH / lauhadhvajyau / lohadhvajAH / bramityaH / vaimityau / trIhimatAH / "pUgAnmyo'grAmaNIpUrvAt [ 4/2/1] iti yaH / dvandve'pi sAmAnyena drisaJjJA kRte bahutve bhavati zraGgavaGgasujhAH / deriti kim ? zraupagavAH / bahuta kama ? zrAGgaH / zrAGgau / tenaiveti kim 1 priyo vAGga eSAmiti priyavAGgAH / zratra vRttyA bahutvaM gamyate / zrato'nuvaItyAntAnAmanyeSAM ca dvandve tenaiva kRtaM na bahutvamityumna bhavati / gArgyavAtsyaupagavAH / jJApakA dubapyatra bhavatIti kecit / gargavatsopagavAH / kiM jJApakamiti cet "zaradvacchumakadarbhAd bhRguvasAgrAyaNeSu" [3|1|11] iti vacanam / bhArgava vAtsyAgrAyaNeSviti nirdezaH syAt / ubhayathA'pi sAdhuH prayogaH / astriyAmiti kim / zrAGgayaH vAGmayaH striyaH / skAdibhyo vRddhe ||1|4 | 134 // yaska ityevamAdibhyaH parasya vRddhatyasya bahuSu vartamAnasyo bhavati striyAM tenaiva cet kRtaM bahutvam / ubhayagatiriha zAstre laukikamapi vRddhaM gRhyate tenAnantarApatye 'pyub bhavati / yAskaH / yAskau / yaskAH / "zivAdibhyo'y' [3 / 1 / 101] ityAgatasyANa up / yaska ludha druhya zrayastha tRNakarNa bhalandana eteSAM zivAdiSu pAThaH / kambalahAra bahiryoga karNATaka parNATaka sadAmatta pieDIjaGgha bakasaktha rakSomukha jaGghAratha utkAsa kaTuka manthaka puSkarasat / asya "na gopavanAdeH " [1|4|318 ] iti pratiSedhaH prAptaH / viSapuTa uparimekhala padaka bhaTaka bhaDila bhaNDila etebhyaH "azvAdeH phala" [3|1|1] iti phaJ / kudri vasti vizri mitrayu etebhyaH "gRSTyAdeH " [3 / 1 / 124] iti Dhay / vRddha iti kim ? yasko devatA eSAM yAskAH / bahudhvityeva / yAskau / tenaiva cetyeva / priyayAskAH / astriyAmityeva / yAskyaH / I yaJaJoH ||1|4|135|| yazca zraJazca vRddhe bahuSu varttamAnasyoc bhavati tenaiva cedUbahutvamastriyAm / gargAH / vatsAH / zraJaH / vidAH / UrvAH / "vidAdibhyo'mRdhyAnantarye'ja " [ 3|1|13] iti zraJa / bahuvityeva / gArgyaH / vaidaH / tenaivetyeva / priyagArgyAH / vRtyA'tra bahutvaM gamyate / yatra vRtyaikatvaM gamyate yatrA bahutvaM tatrApi bhavati / gargAnatikrAntaH pratigargaH / zrastriyAmityeva / gArgyaH striyaH / " yaJaH " [ 3 / 3 / 16 ] iti GovidhiH / "yasya GayAca" [ 4|4|136 ] iti kham / "halo hRto syAm" [ 4|4|140 ] iti yakArasya kham / "yajAdInAmekatva dvitvayorvA tAse iti vaktavyam" [ vA0 ] gArgyasya kulaM gArgyakulam / gargakulam | gArgyayoH kulaM gArgyakulam / gargakulam / vaidasya kulaM vaidakulam / vidakulam / vaidayoH kulaM vaidakulam / vidakulam / na vaktavyaM yadA yaJAdayo na zrUyante tadA mUlaprakRtestAsaH niyataviSayatvAt zabdAnAM tata ubhayaM sidhyati / bhRgvatrikutsa vaziSThagottamAGgirobhyaH ||1|4|136 // vRddha iti vartate / bhRgvAdibhyaH parasya vRddhatyasya bahuSUbhavati / bhArgavaH / bhArgavau / bhRgavaH / zrAtreyaH / Atreyau / zratrayaH / evaM kutsAH vaziSThAH gautamAH 1. - hiH / tairUvaliH / dhAra - ba0, sa0 / For Private And Personal Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bha0 : pA0 4 sU0 137-14] mahAvRttisahitam anggirsH| atrizabdAt "ito'ninaH" [3111111] iti DhaN / anyebhya RSyaN / bahuSvityeva / bhaargvH| AGgirasaH / tenaivetyeva priyabhArgavAH / astriyAmityeva / bhArgavyaH striyaH / vRddha ityeva / bhRgurdevatA eSAmiti bhaargvaaH| io bacaHprAcyabharateSu // 1 / 4 / 137 // brahmaco mRdo ya ija, tasya prAcyabharateSu vRddha bahudhUmavati / praannaagaariH| pAnAgArI / pnnaagaaraaH| evaM mAnthareSaNiH / maanthressnnii| manthareSaNAH / bahuca iti kim 1 pauSpayaH / prAcyabharateSviti kim ? vAlAkayaH / hAstidAsayaH / nanu bharataH prAcya eva teSAM pRthagrahaNaM kimartham 1 jJApakArthamanyatra prAcyagrahaNe bharatagrahaNaM na bhavatIti / tena "prAcAmitro'taulvalibhyaH" [1132] iti atra bharatAnAM yuvatyasyomna bhavati / yaudhiSThiriH pitA yaudhiSThiyayayaH putraH / nanu yudhiSThirAdibhya iva nAsti "kurvRSyandhakavRSNe: [3 / 11103] ityaNA bhavitavyam / iha tahiM umna bhavati zrauddAla kaH pitA prauddAlakAyanaH putrH| atra "prAcAmijo'taulvalibhyaH" iti yuktyasyopprasajyeta / etaddhi prAcyabharatagotram / na gopavanAdaH // 1 / 4 / 138 // vidAdyantargaNo gopavanAdiH / gopavana ityevamAdeH parasya vRddhatyasyo na bhavati / gopavanasyApatyAni gaupavanAH / "yo,1135] ityu prAptaH / gopavana zigrabindu bhAjana azvAvatAna zyAmaka zyAmAka zyAparNa ete gopvnaadyH| prAgdharitazabdAt parata ubhavati / hritaaH| kiMdAsAH / taulbaliprabhRtayo'tra paThyanta iti kecit / taulvalayaH / anantareNa umprAptaH / vopakAdibhyaH / / 1 / 4 / 136 // upaka ityevamAdibhya uttarasya vRddhatyasya vA bahupUnbhavati / upakasyApatyAni upakAH / zraupakAyanAH / lamakAH / lAmakAyanAH / etau naDAdI / bhraSTakAH / bhrASTakayaH / kpisstthlaaH| kApiSThalayaH / kRSNAjinAH / kArNAjinayaH / kRSNAsundarAH / kArNasundarayaH / veti vyavasthitavibhASA / tenaiSAmadvandve vikalpaH / pariziSTAnAM dvandva cAdvandve ca / supiSTa mayUrakaNa karNaka parNaka piGgalaka jaTilaka badhiraka eteSAM zivAdiSu paatthH| anulomapratiloma etau bAhAdI / vaTAraka zrADAraka abhuktaka [abandhaka ] uddaka suparcaka suvarcaka suvarmaka kharIjaGgha zalAjaca zalAyala pataJjala kamandaka kaNTheraNi kuSItaka kAzakRtsna nidAgha kalazIkaSTha dAmakaNTha kRSNapiGgala jatuka aviragdha kapilaka pratAna anabhihita / tikakitavAdibhyo dvandve // 14140 // veti nAnuvartate / katikitava ityevamAdibhyo dvandva vRddhasya bahuSUn bhavati / taikAyanayazca kaitavAyanayazca tikkitvaaH| tikAdilakSaNasya phija up / vAGakharayazva bhANDIrathayazva iJa upi vvrbhnnddaarthaaH| pATakayazca nArakayazca pttknrkaaH| vAkanakhayazca zvAgudapariNaddhayazca vknkhshvgudprinnddhaaH| aubjayazca kAkubhAzca kakubhazabdaH zivAdiSu vidAdiSu vAsti unjkkumaaH| lAyazca zAntamukhayazca lngkshaantmukhaaH| ursshbdstikaado| aurasAyanayazca lAGkaTayazca urslngkttaaH| agnivezazabdo gargAdau / agnivezAzva dAzerakayazca agniveshdaasherkaaH| aupakAyanAzca lAmakAyanAzca phaNa upi upklmkaaH| bhrASTakayazca kApiThalayazca bhrssttkkpisstthlaaH| kArNAjinayazca kArSNasaundarayazca kRssnnaajinkRssnnsundraaH| kauNDinyAgastyayoH kuNDinAgastI // 1 // 4141 // kauDinya zrAgastya ityetayovRddhatyasya bahuSub bhavati kuNDina agasti ityetau cAdezau yathAsaGkhyaM bhvtH| agastyazabdAt RSyaN / kuNDamasyAstIti kuNDinI nAma kAcit gargAdau ptthyte| kauNDinya / kauNDinyauH / kuNDinAH / zrAgastyaH / AgastyauH / agastayaH / yadyapi "yo:"[1|4|135] iti yatra upa siddhastathApi kuNDinazabdo'kArAnta zrAdezo vidhIyamAno AdhakaH syAditi punarvacanam / agastInAM chAtrA AgastIyA ityatra agastirAdezo bhavati / prAgdravIviSaye "vRddhacyanupU' [3 / 1 / 73] iti anupi sati "dozchaH" [3 / 2 / 60] iti chaH siddhaH / kauNDinyazabdA. cchasya bAdhakaH "zakalAdibhyo vRddhe' [3 / 2 / 87] iti aN bhavati / kauNDinAzchAtrAH / For Private And Personal Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [a0 pA0 4 sU0 112-113 supo dhumRdoH // 1 / 4 / 142 // dhumRdorantasyAvayavasya supa unbhavati / putramicchatyAtmanaH putrIyati / paTIyati / mRdaH-rAjJaH puruSaH raajpurussH| dharma zrito dharmazritaH / tadantA dhavaH'' [211126] iti dhusaM. jJAyAM "kRvRddhasA" 1:116] mRtsaMjJAyAM ca supa um / evaM tsmaatttH| tasmin tatra | dhumRdoriti kim ? vRkSaH / atra "kRddhatsAH" iti niyamAt vibhaktyA mRtsaJjJA nAsti / zapo'dAdibhyaH // 1 / 4 / 143 // adAdibhyo dhubhyaH parasya zapa unbhavati / atti / hanti / dogdhi / yaGo'ci // 124144 // yaGa unbhavati aci parataH / lolUya popUya marImRjya ityetebhyaH pacAdyaci loluvaH popuvaH marImRjaH / "na dhukhejo" [11 / 18] iti ecaipoH pratiSedhaH / "yaGo vA" [5/2 / 12] ityatra vakSyatyavizeSeNa yaGa ub bhavati / tena vAvadIti ityevamAdi sidhyati / ujjuhotyAdibhyaH // 1 / 4 / 145 // zapa iti vartate / juhotyAdibhyaH parasya zapa ujbhavati / juhoti / neneti / bibharti / ubiti vartamAne ujyahaNaM dvitvAdyartham / / stheNpibabhubhUbhyaH semeM // 1 // 4 // 146 // sthA iN piba bhusaMjJaka bhU ityevamAdibhyaH parasya serunbhavati me parataH / asthAt / asthAtAm / asthuH / "aat:"[2|4|60] iti jharjus / agAt / i iNiti prazleSanirdezAt iko'pi grahaNam / adhyagAt / apAt / pitra iti vikRtanirdezAt zoSaNArthasya nivRttiH / pratipadoklaparibhASA cAnityA / tena "gAmAdAgrahaNeSvavizeSaH' [10] itIdaM labdham / bhu iti saMjJAnirdezaH "dAdhA svpit| [127] iti / adAt / adAtAm / aduH / bhu iti bhavaterastyAdezasya ca grahaNam / abhUt / "sUbhavatyomiDi" [5 / 26] ityepratiSedhaH / ma iti kim ? upAsthiSAtAm / upAsthiSata | "upAnmantrakaraNe" [12 / 20] "dheH' [12 / 21] iti davidhiH / "bhusthoriH" [111111] ityAkArasyeva seH kitvam / vAnAdhechAzAsaH // 1 / 4 / 147 // dhrA dheTa chA zA sA ityetebhyaH parasya servA umbhavati me parataH / aghrAt / anup pakSe "yamaramanamAtaH sa ca [5/1 / 132] iti sagiTau bhavataH / "halyasseH" [5 / 2 / 13] itIT / "iTITaH" [ 20] iti se kham / aghrAt / aghAsIt / adhAt / adhAsIt / adadhat / acchAt / acchAsIt / nyazAt / nyazAsIt / asAta / zrasAsIt / dheTo bhusaMjJAlAt pUrvaNa prApta itareSAmaprApte vikalpaH / ma ityeva / avAsAtAm / anAsata / "stusudhUjo me" [211131] ityadhikArAdde sagiTau na bhvtH| tnaadibhystthaasoH||14148|| tanAdibhya uttarasya servA unbhavati tathAsoH prtH| thAsA sahacarito dasaMzasto gRhyate / atata / ataniSTa / upapade 'anudAttopadeza" [4 // 37] ityAdinA Gakham / atthaaH| ataniSThAH / SaN / asAta / asaniSTa / upapakSe "janasanakhanAm" [4/73] ityAtvam / asAthAH / asnisstthaaH| AmaH // 1 / 4 / 146 // zrAma uttarasya saMbhavAllakArasyo bhavati / IhAMcakre / IkSAJcakre / lakArasya kRtvAt mRttve sati svAdyutpattiH / "supo jhe;" [14150] iti supa up / Amantasya padasaMjJA | "vA padAntasya" [21133] ityetat prayojanam / supo me // 12 // 150 // jhisaMjJAduttarasya supa umbhavati / ca vA zraha kRtvA kattum / idameva jJApakam / asaMkhyAdapi supo bhavanti / yadi vA "karmaNIp" [12] ityevamAdiSu arthaniyamapane vibhaktInAmaniyatatvAt jhisaMjJabhyo'pyutpattiH / hAt // 1 / 4 / 151 // hasAduttarastra supa unbhavati / adhistri / adhikumAri / hasasya jhisaMjJA nAstItyukta tenaaymaarmbhH| nAto'm tvakAyAH // 1 / 4 / 152 // hasasya saMkhyAyogAt karmAdiyogAca sarvAsAM vibhaktInAM sambhavaH / For Private And Personal Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 2 pA0 / sU0 1-3 ] mahAvRttisahitam hAdakArAntAt parasya supa umna bhavati / amAdezastu bhavati supaH kAM vibhaktI varjayitvA / upakumbhaM tiSThati / upakumbha pazya / upakumbhaM dehi / zrata iti kim ? upAgni / akAyA iti kim / upakumbhAdAnaya / IbhayorvibhASA // 24 // 153 / / Ipa bhA ityetayorvibhASA amAdezo bhavati / upakumbhaM kRtam / upakummena kRtam / upakumbhaM kRtam / upakumbhAbhyAM kRtam / upakumbhaM nidhehi / upakumme nidhehi / vyavasthitavibhASeyam / tena RddhinadIsasaMkhyAvayavebhyo nityamamAdezaH / Rddhau| sumadra kRtam / sumagadhaM kRtam / nadIse"nadIbhizca" [1317] iti hasaH / unmattagaGgam / dviyamunam / saMkhyAvayavaH-"saMkhyA vaMzyena" [1 // 3 // 16] iti hasaH / dvikauzalam / trikauzalam / ekaviMzati bhAradvAjam / luTo'nyasya DArorasaH // 1 / 4 / 154 // luTaye'nyasaMjJasya trikasya DA rau ras ityete zrAdezA bhavanti / arthadvArakamatra yathAsaMkhyam / shetaa| zrotArau / zrotAraH / adhyetA / adhyetaarau| adhyetAraH / DA ityntaadeshH| DA yA iti prazleSanirdezAdvAnakAla srvaadeshH| DityabhasyApi DiskaraNasAmarthyATTikham / raurasoH parataH "ri" [5 / 2 / 153] iti sakham / ityabhayanandimuniviracitAyAM jainendravyAkaraNamahAvRttau prathamAdhyAyasya caturthaH pAdaH // 4 // adhyAyazca smaaptH| dvitIyo'dhyAyaH tyaH // 21 // adhikAreNa saMjJayamA kapaH / yadita UcamanukramiSyAmaH apUrva zabdopajananaM prakRtivAgvizeSaNavikArAgamavarja yat tyasaMjJa tada veditavyam / prkRtipaadiH| vAk "karmaNyaN 2121] ityevamAdAvIpA nirdiSTam / vizeSaNaM "dRtinAthayoH pazau hunaH" [2 / 2 / 30] ityevamAdau pazvAdi / vikAraH sato bhaavaantraavaaptiH| "duhI ghazca'' [2 / 2 / 1] ityevamAdiSu dhakArAdiH / AgamaH paratantraH / "trapujatunoH puka 3 / 3 / 106] ityevmaadiH| yuktirucyate nimitta kAryana nimittisyeti prakRtivAgupAdhInAmagrahaNam / athavA bhAvyamAnavibhaktInirdiSTaM sannAdi pradhAnaM bhUtavibhaktInirdiSTaM prakRtyAdyapradhAnaM pradhAne ca kAryasampratyayaH / vikArAgamayostu "para:"[12] ityanena nirAsaH; nahi tayoH paratvasambhavaH / vakSyati tavyAnIyau / kartavyaH / karaNIyaH / pratiyanti tenArthamiti prtyyH| "pukhaughaH prAyeNa" [2 / 3 / 100] iti ghaH / evaM yadyanvarthA saMjJA kriyeta tadA prakRteH savibhaktikasya vA padasya tyasaMjJA syAt / tyapradezAH "yatye tadAdi guH" [ 10] ityevmaadyH| paraH // 2 // 22 // paribhASeyaM niyamArthA / para eva bhavati dhoma do vA yastyasaMjJaH / kartavyaH / karaNIyaH / aupagavaH / dhorityevamAdau digyogalakSaNakAnirdeze'pi pUrvazabdasyAdhyAhAraH syAditi paratvaM na labhyate ipketyavyavAye pUrvaparayoH'' [1 / 1160] ityatra yadi kArya paramucyate tattAnirdiSTasyeti / na ca snaadystaanirdissttaaH| athAsataH prAdurbhAvaH para ucyate evaM sati niyamArthamidaM tyaparaiva prakRtiH prayoklavyA na kevlaa| guptijakidabhyaH san // 2 // 1 // 3 // tya iti vartate / gup tij kit ityetebhyaH paraH san bhavati / jagapsate / titikSate / cikitsati / dhusaMzabdanenAvidhAnAt agasaMjJA nAsti / tena neDAgamaH / "nindAkSamArogApanayeSa yathAkrama snnissyte"vaa.]| gopananizAnanivAsAdiSu na bhavati / gopanaM gopAyati / tejanaM tejayati / niketanaM niketayati / bhuvAdiSu pAThaH kimarthaH ? "astyAt' [2 / 3 / 85] ityakAro yathA syAt / 1. ndivira-ma0, ba0, sa0 / 2.-stIti ne-a0 / 3. jugupsa titikSa cikitsetyAdInAM bhvAdiSu pRthak pAThAkaraNam asyAdityarthamityAzayaH kazcidugneyaH / For Private And Personal Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pada jainendra-vyAkaraNam jugupsA / titikSA | cikitsA / sano'kAropadezaH pratISiSatItyAdau zravaNArthaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [a0 2 pA0 1 sU0 4-6 "eka dezakRtaM kiGga samudAyavizeSaNam / anudAttetvamAdyAbhyAM tenAyaM do vidhIyate / " mAnbadhadAnazAnabhyo dIzvasya || 2|1|4|| mAn vadha dAna zAn ityetebhyaH san bhavati dIzca casyekArasya / mImAMsate / bIbhatsate / dIdAMsate / zIzAMsati / zIzAMsate / zrAdyAvanudAttetau / parau svaritaitau / "vavikAreSvapavAdA utsargAnna bAdhante " [10] iti kRtekArasya casya dItvam / atrApi "jijJAsAvairUpyArjavanizAneSu yathAkramaM sanniSyate" [vA0] / pUjAbadhanAvakhaNDanatejaneSu na bhavati / mAnayati / bAdhayati / dAnayati / nizAnayati / dAna uttaratra veti vyavasthitavibhASA / tadavalokanAdayaM vibhAgaH / tumacchAyAM dhorvo || 2|1|5|| icchAyAM tumi yo dhustasmAt san vA bhavati tumazconbhavati yadA san / kartumicchati cikIrSati / bubhukSate / zrayaM 'hIcchAyAM tum vihitaH / hetuphalayorityadhikRtya "icchArthe liloTau " [2/3/133] "tumekakartRke" [2 / 3 / 134] iti vacanAt / ihApi sAmAnyavizeSabhAvena hetuphalabhAvo'sti / eSitumicchati eSiviSati / tumiti kim ? icchAyAmityucyamAne icchArthAnAmiSivAJchyAdInAM grahaNaM syAt / tumgrahaNe sati icchAyAmityetattumo vizeSaNam / icchAyAmupalakSite tumIti / tena yatra tumo nimittaM hetuphalabhAvo nAsti tatra na bhavati / icchati kaTaM karoti cainam / bhinnakartR katve ca na bhavati / icchati devadattaH kaTaM kuryAjinadattaH / yatra tum nAsti tatra ca na bhavati / icchAyAmiti kim ? kattu gacchati / atra "tuma kriyAyAM tadarthAyAm" [238] iti tum / dhoriti kim 1 prakartumaicchat prAcikIrSat / sagerutpatirmA bhUt / zragasaMjJArthaM ca dhugrahaNam / vAgrahaNAdvAkyasyApi sAdhutvam / ihopacArAt siddham / pipatiSatIva pipatiSati kUlam / mumUrSatIva mumUrSati zvA / veti vyavasthitavibhASA / tainecchAsannantAt sanna bhavati / cikIrSitumicchati / anicchAsannantAdbhavati / jujugupsiSate / "Haversary matvarthaH zaiSikastathA / sarUpatyavirdhiSTaH sannantAna saniSyate // " svepaH kayac ||2||6|| svasya yadivantaM tasmAdicchAyAM vA kyaj bhavati / zrAtmanaH putramicchati putrIyati / paTIyati / kakAro "naH kye ' ' [ 1|2|104 ] ityatra sAmAnyagrahaNArthaH / cakAraH sAmAnyagrahaNAvighAtArthaH / tena 'ekAnubandhagrahaNe na dvacanubandhakasya'' [10] ityayaM vidhAto nAsti / svagrahaNaM kim 9 putramicchati brahmacArI maraNamicchati durjanaH / atra parasyeti gamyate / iviti kim ? putra icchati / putrAya icchati / vAkyAt kasmAnna bhavati / mahAntaM putramicchati vAkyasyAnibantatvAt / zravayavAda sAmarthyAnna bhavati / karmoklamatra kyacA tena karttari bhAve ca prayogaH / putrIyati / putrIyate zranena / vetyanuvRtterbhamantebhyo na bhavati / uccairicchati / idamicchati / kimicchati / || 2|1|7|| svasya yadivantaM tasmAdvA kAmyo bhavatIcchAyAm / putramicchatyAtmanaH putrakAmyati / paTakAmyati / kakArasya prayogArhatvAditsaMjJA nAsti / yogavibhAgAduttaratra kyaca evAnuvRttirna kAmyasya / gauNAdAcAre // 2|1|8|| gauNamamukhyamAcaraNa kriyAyAmupamAnamityarthaH / gauNAdibantAdAcAre'rthe vA kyaj bhavati / putramivAcarati putrIyati chAtram / prAvArayati kambalam / vyavasthitavibhASAdhikArAdIpyapi bhavati / prAsAdIyati kuTye | kartuH kAGa sakhaM vibhASA // 216 // kattu gauNAdAcAre'rthe vA kyaG bhavati yadyante sakArastasya ca khaM vibhASayA / iha kartRgrahaNAdimna sambhavati subantAt kyaGa / zyena iva zrAcarati kAkaH zyenAyate / kumudaM puSkarAyate / vyavasthitavibhASeyam / "ojo'psarasornityaM payasastu vibhASayA sakham " [ vA0 ] | For Private And Personal Use Only 1. yadIcchA - 0 / 2. pA0 bhASye "zaiSikAnmatuvarthIyAccheSiko matubarthikaH / sarUpaH pratyayo neSTaH sannantAcca saniSyate // " ityevaMrUpaH / Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 2 pA0 1 sU0 10-15 ] mahAvRttisahitam ze zrojasvI vAcarati zrajAyate / vRttiviSaye matvarthIyaH kyoktaH / apsarAyate / mathitaM payAyate payasyate / zrasa khapakSe "naH kye" [1 / 2/104 ] iti niyamAt padatvAbhAve ritvAdividhirna bhavati / kartturiti sakhApekSayA tayA vipariNamyate tenAntyasya kham / iha na bhavati / sArasAyate / " zrAcAre sarvamRdbhyaH kinvA bhavatItyeke" [aro] azva ivAcarati zrazvati / zrazvAyate / bhRzAdezcvau halo bhuvi // 2|1|10 // karturiti vartate / bhRza ityevamAdibhyaH vyarthe vartamA nebhyo bhavatyarthe vA kyaGaH bhavati yadyante hal tasya ca nityaM kham / ccirvikalpena vidhIyate / yatra notpadyate tatrAyaM kyaG / zrabhRzo bhRzo bhavati bhRzAyate / bhRza zIghra capala paNDita utsuka / nAtra gerbahirbhAvaH / unmanas sumanas durmanas abhimanas / saMgrAma yuddha iti jJApakAdudAdInAmaDAgamAdiSu bahirbhAvaH / hat vehat zazvat tRpat varcas jas trAeDara zuci manda nIla madra phena harita / lohitAt kS // 2|1|11|| DAjantAllohitazabdAcca vyarthAdbhavatyarthe vA kyaS bhavati / vyarthagrahaNaM lohitasya vizeSaNaM na DAjantasyAvyabhicArAt / paTapaTAyati / paTapaTAyate / yadA na kyaS tadA paTapaTAbhavatIti prayogaH / lohito lohito bhavati lohitAyati / lohitAyate / evaM hi "naH kye" [1 / 21104 ] ityatra sAmAnyagrahaNArtha: kakAraH zobheta yadi carmAdibhyo'pi syAt / carmAyati / carmAyate / nidrAyati / nidrAyate / karuNAyati / karuNAyate / kRpAyati / kRpAyate / vRttiviSaye matvarthIyaH kyaSA'bhihitaH / kaSTAya || 2|1|12|| kyaG anuvartate / kaSTAyeti tAdarthya p / kaSTAya ye zabdA vartante tebhyaH kya bhavati / kaSTArthAditi vaktavyam / cantanirdezaH samarthavibhaktyupAdAnArthaH / zrabhidhAnavazAt kramaNe'nArjave kyaG draSTavyaH / yathA "namovarivazcitraGaH kyac" [2 / 1 / 16 ] ityatra pUjAdyarthaniyamaH / kaSTAya karmaNe krAmati kaSTAyate / nArjavaM pApaM karotItyarthaH / satrAya karmaNe krAmati satrAyate / kakSAyate / gahanAyate / anArjava iti kim 1 zrajaH kaSTaM krAmati / nAtra pApaM gamyate / vASpamAdume // 2|1|13|| ipa iti vartate / vASpa USman phena ityetebhyaH uddhama ityarthe kya bhavati / vASpamudramati vASpAyate / USmANamudva mati USmAyate / phenAyate / romanthatapaHzabdavairakalahAyaka evameghAt kRSi ||2| 1|14|| romanya tapas zabda vaira kalaha ara megha ityetebhyaH karotyarthe kyaG bhavati / romanthaM karoti romanthAyate gauH / atra karotiH kriyAsAmAnye vartamAno'pi zrabhyavahRtacarvaNakriyAyAM gRhyate / teneha na bhavati / kITako romanthaM vartayati / "tapaso ti vakSyam" [ vA0 ] tapaH karoti tapasyati / tapazcaratItyarthaH / zabdaM karoti zabdAyate / vairAyate / kalahAyate / zrabhrAyate / kaNvAyate / pApaM karotItyarthaH / meghAyate / tatkarotItyasminnarthe Nijapi bhavati / zabdayati / vairayati / "sudinadurdina nIhArebhyazceti vaktavyam" [vA0] sudinAyate / durdinAyate / nIhArAyate / "TATTAzIkAkoTapoTAsoTASTAbhyo'pIti kecit / " [ vA0 ] TAyate / zraTTAyate / zIkAyate / koTAyate / poTAyate / soTAyate / pruSTAyate / sukhAdeH svabhoge || 2|1|15|| bhogo'nubhavo vedanA vA / sukha ityevamAdibhya ivantebhyaH svabhoge kyaGa uu bhavati / sukhamAtmanaH karoti sukhAyate / sukhaM bhukta anubhavati vedayatItyanarthAntaram / evaM duHkhAyate / sukha duHkha tRpta kRcchra asa alIka karuNa kRpaNa soDha pratIpa / svabhoga iti kim ? sukhaM karoti prasAdhako devadattasya / 1. vasya nityaM kham ba0, sa0 mu0 / 2. kuNTha a0, ba0, sa0 / 3. kaNTha a0, ba0, sa0 / 4. kaNThAyate a0, ba0, sa0 / 12 For Private And Personal Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [a0 2 pA0 1 sU0 16-21 namovarivazcitraGaH kyaca // 2 // 1116 // kRtIti vartate / namas varivas citraGa ityetebhyaH kyaja bhavati karotyarthe / pUjAparicaryAzcaryavizeSe / namaH karoti namasyati devAn / atra namaHzabdasyAnarthakatvAttadyoge nAb bhavati / varivaH karoti varivasyati gurUn / citraG karoti citrIyate / GitvAddaH / pUjAdibhyo'nyatra namaH karotIti bhavati / pucchabhANDacIvarANiGa // 2 / 1 / 17 // puccha bhANDa cIvara ityetebhya ibantebhyo NiG bhavati krotyrthvishesse| ko'sau vizeSaH / "pucchAdudasane payaMsane vA" [vA0] utpucchayate / paripucchayate / "bhANDAsaJjayane paricayane vA" [vA0] saMbhANDayate paribhANDayate / "cIvarAvarjane paridhAne vA" [vA.] saMcIvarayate bhikSuH / NakAraH "NAviSTavasmRdaH" [14144] ityatra sAmAnyagrahaNAvighAtArthaH / arthavizeSAdanyatra zijeva bhavati / muNDamizralakSaNalavaNavratavastrahalakalakRtatUstebhyo Nic // 2 // 1 // 18 // muNDa ityevamAdibhya ibantebhyo Nij bhavati karotyarthe / curAdiSu "mRdo dhvartha" iti Nici siddhe arthavizeSaparigrahArthamidam / ccyarthe vAyamiti kecit / amuNDaM muNDaM karoti muNDayati / mizrayati / zlakSNayati / lavaNayati / "vratAzojane tannivRttau ca [vA0] payo vratayati / payo bhute ityarthaH / sAvadhaM vratayati / sAvadhaM na bhuGkte ityrthH| 'vastrAt samAcchAdane" [vA0] vastreNa saMcchAdayati saMvastrayati / haliM gRhNAti halayati / kaliM gRhAti kalayati / "halikalyorakArAntatA NicA yoge nipAtyate" [vA.1 "dhau kacyanakkhe sanvat" [za21181] iti sanvadbhAvapratiSedhArtham / kaliM gRhiitvaancklt| ajahalat / anyathA paratvAdaipi kRte TikhaM syAta tataH sanvadbhAvaH prasajyeta / yathA alIlaghat apIpaTat iti / kRtaM gRhNAti kRtayati / tastAni kezajaTAH vihanti vitUstayati / dhorya kriyAsamabhihAre // 2 / 1 / 16 // paunaHpunyaM bhRzArthI vA kriyAsamabhihAraH / dhoryaG bhavati kriyAsamabhihAre / punaH punaH pacati bhRzaM vA paapcyte| bobhujyate / kriyAntarairavyavahitAyAH pradhAnabhUtavikledanakriyAyAH punaH punarArambhaH ponaHpunyam / guNabhUtAdhizrayaNAdikriyANAM kriyAntarairavyavahitAnAM sAkalyena karaNaM bhRshaarthtaa| sUcisUtrimUnyaTyartyazoMtInAM grahaNaM niyamArtha karttavyam / sosUcyate / sosUcyate / momatryate / anekA'bhya eva nAnyasmAt / atyarthaM jAgIti / aTATyate / arAryate / "yaGi" [12 / 136] ityep / atyarthamaznute azAzyate / pronyate / aTyAdigrahaNaM kimartham 1 anyasmAdajAdermA bhUt / bhRzamIkSate / punaH punriihte| kriyAsamabhihAre sarvasya dvitve veti vibhASAnuvartate / tena yaGantasya dvitvaM na bhavati / tata eva kriyAsamabhihAre yo loT tadantasya bhavati / lolUyasva lolUyasva ityevAyaM lolUyate / dhoriti kim 1 sagerutpattirmA bhUt / agasaMjJArthaM ca dhugrhnnm| pepIyate / "zubhirucibhyAM pratiSedho vaktavyaH" [vA0] / atyarthaM zobhate / atyartha rocate / nityaM gativizeSe / / 2 / 1 // 20 // nityaM yaGaH bhavati gativizeSe gamyamAne / cakramyate / dandramyate / zrAvanIvacyate / gativizeSo hi yaDantavAcyaH / tenAsvapadenArthamAtrakathanamidaM kuTilaM krAmatIti / nityagrahaNaM tu viSayaniyamArtham / etayoryogayorgativizeSa evaM gaheM 'va yaG yathA syAt kriyAsamabhihAre mA bhUt / bhRzaM kAmati / bhRzaM lumpati / lupasadacarajapajabhadahagRdazo gaheM // 2 // 1 // 21 // lupAdibhyo gaheM gamyamAne nityaM yaG bhavati / pratyAsatteva'rthasya garho gRhyate na sAdhanasya / anarthakaM lumpati lolupyate / sAsadyate / caJcUryate / jaJjapyate / jjbhyte| dandahyate / nijegilyate / dandazyate / dazeH kRtanakhasya nirdezAdyayapi khaM bhavatIti kecit / daMdazIti / tadayuktaM sotratvAnnirdezasya / gaha~ iti kim ? sukhaM sIdati svgRhe| For Private And Personal Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 0 2 0 1 sU0 22-27 ] mahAvRttisahitam pAzarUpavINAtUla zlokasenAlomatvacavarmavarNacUrNacurAderNica ||2||22|| pAzarUpavINAtUlazlokasenAlomatvacavarmavarNacUrNacurAdibhyazca Nij bhavati / curAdau "mRdo dhvartha" iti siddhe'pi artha vizeSaparigrahArthaM pAzAdeH pRthaggrahaNam / "pAzAdvimocane" ( vA0] pAzaM vimocayati vipAzayati / "rUpAddarzane [bA0] rUpaM darzayati rUpayati / vINayA upagAyati upavINayati / tUlairanukuSNAti anutRlayati / zlokai: rupastauti upazlokayati / senayA abhiyAti zrabhiSeNayati / lomAnyanumArSTi anulomayati / tvacaM gRhNAti tvacayati / tvaca iti akArAntanipAtanAt pare'caH pUrvavidhau " [111127 ] ityakhasya sthAnivadbhAvAt "uGo'taH" [5 / 2 / 4] ityainna bhavati / varmaNA sannahyati saMvarmayati / varNAn gRhNAti varNayati / cUrNairavakirati zravadhvaMsayati vA zravacUrNayati / curAdibhyaH corayati / mantrayate / 61 zracArthavedasatyAnAm |||21|23|| artha veda satya ityeteSAM zrAkArazcAntAdezo bhavati Nicca / arthamA arthApayati / vedApayati / satyApayati / tuma ||2||24|| hetustadyojakaH / hetumati dhvarthe'bhidheye Nij bhavati granyeSAM darzanaM prayojakavyApAraH preSaNAdhyeSaNarUpoM hetumAn tasminnabhidheye Nij bhavati / kaTaM kArayati / zrodanaM pAcayati / vAgvisoM hetuvyApAraH / kvacit samarthAcaraNam / yathA bhikSA vAsayati / kArISo'gniradhyApayati / "mAkhyAnAt kRtastadAcaSTa iti kRdupapratyApattiH prakRtivacca kArakamiti" [vA0] zrAkhyAyate yattadAkhyAtaM tasmAt kRdantAt zrAcaSTa ityasminnarthe Nij vaktavyaH kRduSprakRtipratyaH pattiH, prakRtivacca kArakaM bhavatIti vakta. vyam | kaMsavadhamAcaSTe kaMsaM ghAtayati / valibandhamAcaSTe baliM bandhayati / rAjAgamamAcaSTe rAjAnamAgamayati / "zyAkhyAnazahadAtpratiSedho vaktavya:" [vA0] zrAkhyAnamAcaSTe iti vAkyameva bhavati / mRgaramaNamAcaSTe mRgAn ramayati / yadA grAme mRgaramaNamAcaSTe tadA neSyate / "zrAnivRttizca kAlAtyantasaMyoge maryAdAyAm" [vA0] kRdantAt Nic tadAcaSTe iti kRdupprakRtipratyApattiH prakRtivacca kArakamiti vartate / zrArAtrivivAsamAcaSTe rAtriM vivAsayati / "citrIkaraNe ca prAptyarthe Nic vaktavyaH " [vA0] (ujjayinyAH prasthito mAhiSmatyAM sUryodra manaM sambhAvayati sUryamudramayati / "nakSatrayoge jJArthe" [vA0] puSyeNa yoga jAnAti puSyeNa yojayati / candramasA maghAbhiyogaM jAnAti mAniryojayati / nedaM bahu vaktavyamatrApi kathaJciddhetuvyApAro'sti bahulagrahaNAdvA siddham / kaNDavAderyak // 2|1|25|| kaNDUJ ityevamAdibhyo yak bhavati / yakaH kitkaraNaM pratiSedhArtha jJApakamiha kaNDavAdayo dhavo gRhyante na mRdrUpANi (mRdrUpAH) / kaNDUJahaNI adiSu dItvoccAraNaM jJApakaM vikalpena dhurUpataiSAmanyathA "dorakRd ge" [1121134 ] iti dItvenApyetatsiddhayeta / tena mRtpade kaNDuH mantuH valguH ityAdiprayogA jJAtavyAH kaNDUyati / kaNDUyate / kaNDUtiH / mantUyati / kaNDUJ mantu valgu asaGa haraNIGa mahIG veTalIG / GakAro davidhyarthaH / iyas iras tiras magadhas pampas kuSubha upas tantas sukha duHkha bhiSaj bhiSNuj zrarara curaNa turaNa taraNa saraNa (caraNa) sapara iSudha iSubha gadgada elA velA kelA khelA leT loT uras / akArAntAnAm zrataH kham / gupUdhUpavicchiNipaneyaH ||2| 1|26|| gupU dhUpa vicchi pariNa pani ityetebhyo dhubhya grAyo bhavati / gopAyati / dhUpAyati / vicherantaraGgatvAttuki kRte zrAyaH / vicchAyati / anudAttettvaM kevale caritArthamiti do na bhavati / gupAdibhirbhIvAdikaiH sAhacaryAtpaNebhavAdikasya grahaNaM na taudAdikasya / zatasya paNate / "vyavahnapaNoH sAmathryai'' [1 / 4 / 64 ] iti karmaNi tA / panirihaiva paNinA samAnArthaH upadizyate / panayati / For Private And Personal Use Only vAge || 2|1|27|| gaviSaye gupAdibhyo vA zrAyeo bhavati / gopAyitA / goptA / gopAyAMcakAra / jugopa / gopAyA / guptiH / ityevamAdi yojyam / Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [a0 2 pA0 / sU0 28-36 kamRtyorNiGoyaG // 21 // 28 // sUtratvAtkAyAH sthAne tA kRtA / kam Rti ityetAbhyAM NiG IyaG ityeto tyau bhvtH| kAmayate / NakAraH aibrthH| "na kamyabhicamAm" ityatra kamermitsaMjJApratiSedhaH kimarthaH ? "aiNamordImitAm'' [4 / 86] iti vA prAdezo mA bhUdityevamarthaH / akAmi / kAmaM kAmam / "vA'ge" [2127] iti NiDo'nutpattau NijnimittasyaipaH prAdezanivRtyarthazca / DakAro davidhyarthaH / ktiItyepratiSedhArtha na bhavati iksttraanuvRtteH| Rtirihaiva ghRNArthamupadizyate RtIyate / vA'ga iti ca vartate / tena kmitaa| kAmayitA / artitaa| Rtiiyitaa| tadantA ghavaH // 26|| ye'nukAntAH sanAdayaste antA yeSAM te dhusamzakA bhavanti / tathA caivIdAhRtam / padasaMjJAyAmantagrahaNaM niyamArthamuktam / anyatra "saMjJAvidhau tyagrahaNe tadantavidhirnAsti' [10] iti eSa pratiSedho mA bhUdityantagrahaNam / syatAsI laluToH // 2 // 1 // 30 // na iti luGlaToH sAmAnyena grahaNam / dhoH syatAsI ityetau madhye tyau bhavataH luluToH parataH / zabdApekSamatra yathAsaMkhyam / dhoradhikArAt pUrvabhavatAnivRttiH / agA saMjJA ca / bhAvakarmakartRSu lo vihitaH / tatra yazapAvutsargau syAdayastadapavAdAH / kariSyati / akariSyat / kartA / tAseriditkaraNaM kim ? "haluGa : kchityaniditaH'' [4 / 4 / 23] iti nakhapratiSedhArtham / hantA / mntaa| kAsyanekAcyAlliTyAm // 2 // 1 // 31 // kAseranekAcastyAntAca liTi parataH zrAmbhavati / kAsAJcakre / anekAbhyaH-cakAsAJcakAra / pulumpa iti sautro dhuH / culumpAJcakAra / daridrAJcakAra / tyAntAt-lolUyAJcake / kArayAJcake / gavAJcakAra / "AcArArthaM sarvamRdbhyaH" iti vip / anekAngrahaNamatyAntArtham / zrAmiti naaymaagmH| kAservidhAnAt / sarorijAdeH // 2 // 1 // 32 // saha ruNA vartate iti saruH / sarorijAdeoH liTyAmbhavati / IhAJcakne / indAJcakAra / upadezAvasthAyAM num / U hAJcakre / uJchAJcakAra / udambhAJcakAra / saroriti kim ? iyeSa / anokhA epi kate saruriti ceta: "sannipAtalakSaNo vidhiranimirI tadvidhAtasya [10] iti na bhavati / ijAderiti kim ? tatakSa / "RcchatyatAm" [5 / 2 / 23] iti liTye vacanaM jJApakaM RccherAgna bhavati / zrAnarcha / AnachutuH / zrAnacchuH / kathaM proNunAva 1 "vAcya arNorNavadbhAvo yaGprasiddhi prayojanam / Amazca prati. SedhArthamekAcazcenivRttaye" / proNunUSati / "sanigrahazcA' [zA118] itiittptissedhH| __ dayAyAsaH // 2 // 1 // 33 // daya aya Asa ityetebhyazca liTi Ambhavati / davAJcake / palAyAJcakre / "gerayatau' [23 / 30] iti lakham / aAsAJcakre / voSajAgRvidAt // 2 // 1 // 34 // ugha jAya vid ityetebhyazca liTi parato vA Am bhavati / zroSAJcakAra / uvoSa / jAgarAJcakAra / jajAgAra / vidAJcakAra / viveda / viderAmyakArAntatvanipAtanAt emna bhavati / jAgRsAhacaryAdAdAdikasya grahaNam / __ bhohoY=huvAmujvat // 2 // 1 // 35 // bhI hrI bhR hu ityetebhyo liTi pAm bhavati ucIva kArya bhavatyeSAm ,uci kArya dvitvamityeva / tadatidizyate / liDapekSaM dvitvamAmA vyavadhAnAna prApnoti / bibhayAJcakAra / bibhAya / jihrayAJcakAra / jihrAya / bibhraanyckaar| babhAra / "bhRtAM trayANAm" [5 / 2 / 175] iti casye. tvam / juhavAJcakAra / juhAva / liDvat kRmi // 21 // 36 // kRtriti pratyAhAreNa kRbhvastInAM trayANAM grahaNam / maNDUkaplutyA veti vibhASA'pekSaNIyA / tena sampado bahirbhAvaH / ya ukta aAm sa livakRSi prayukta sAdhurbhavati / liDvat kRtrItInirdezAt aAmantasyAvyavahitasya pUrva prayogaH / IhAJcakre / "aAmvat tatkRSaH" [2 // 16] iti dH| ihAmbabhUva / IhAmAsa / 'astioPage #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 2 pA0 1 sU0 37-44 ] mahAvRttisahitam vidArthantu vA ||2||37|| vidAGka urvantviti etadvA nipAtyate / kimatra N nipAtyate ? zrAm bhAvo loDantasya karoteranuprayogazca nipAtyate / vidAGkurvantu / vidantu / sarveSu loDavacaneSu nipAtanamidaM prAyeNa / lyantasya prayogAnte nirdezaH / vidAGkaravANi / vedAni / vidAGkaravAva / vedAva / vidAGkaravAma | vedAma | vidAru | viddhi / vidAGkurutam / vittam / vizaGkuruta | vitta / vidAGkarotu / vettu / vidAGkurutAm / vittAm / (vidAGkurvantu / vidantu / ) 63 siluGi || 2|1|38 // dhoH sirbhavati luGi parataH / zrakArSIt / zrabhaitsIt / kRSAtAM kaTau devadasena / ditkaraNaM kim ? zramaMsta / "aniditaH " [ 4/4/23] iti pratiSedhAt noGaH khaM na bhavati / spRzamRzapatRpaDapo vA // 2/1/36 // sRza mRza kRSa tRpa dRpa ityetebhyo luGi vA sirbhavati / tRpipyoH puSAditvAnnityamaG prAptaH / anyatra "zala:" [ 2/2/40 ] iti ksaH / zrasprAkSIt / aspA rkSat / "vA'mudAttasyarduGa: " [ 4 3 22 ] iti vAmAgamaH / yaNAdeze kRte "vadavajahala" [ 5176 ] ityaip / pakSe-aspRkSat / mrAkSIt / zramArttIt / zramRkSat / zrakrAcIt / zrakAkSat / prakRkSat / atrApsIt / tAt / zrapat / zradrAsIt / zradAsat / zrahapat / 7 iguGaH zalo'niTo'dRzaH ksaH || 2|1|40|| igu zalanto yo dhuH aniT tasmAd dRzi varjitAt me kso bhavati / diha - adhikSat | duha adhukSat / liha - alikSat / iguGa iti kim ? daha - zrabhAkSIt / iti kim 1 bhaitsIt / zraniTa iti kim ? koSIt / " neTi' [ 2180 ] ityaippratiSedhaH / zradRza iti kim 9 darzat / zradrAkSIt / "veti:" [ 2/1/49 ] ityaG / zliSaH |||21|41|| aniTa ityadhikArAt zliSa dAhe ityasya grahaNaM na bhavati / zliSaH kso bhavati luGi parataH / zrazilakSat / pUrveNa prAptasya bAdhake puSAditvAdaGi prApa zrayamArambhaH / " purastAdapavAdA anantarAm vidhIn bAdhante nottarAn" [ pa0 ] ityaGa eva bAdhA na JaH / zrazleSi / svArthe ||2| 1|42|| svArthaH zrAliGganam / zliSaH svArtha eva kso bhavati / zrAzlikSat kanyAM devadattaH / svArtha iti kim ? samAzliSat jatu ca kAuM ca ( jatukASTham ) / davitraye sikhe samAzliSTastvaM dhavakhadireNa / "jhalo jhali" [ 5 / 3 / 44 ] iti se: kham / NikaH karttari kac || 2 |1| 43 // NijantebhyaH zri druzru kama ityetebhyaH kartRvAcini bhavati / kakAra ki kAryArthaH / cakAraH " luGi kaci gho:' [ liDucakaci dhoH ] [ 4|3|7 ] iti vizeSaNArthaH / acIkathat / apIpacat / "zronayatyAdeH kacpratiSedho vakravyaH " [vA0] shrnyiit| zrazizriyat / zradudruvat | kamigrahaNaM " vAge " [ 2zaza27 ] iti yadA NiG na bhavati tadA prayojayati / acakamat / kaH khaM yasmin NAviti tatra vigrahAt sanvadbhAvo na bhavati / khiGgapakSe sanvadbhAvaH / acIkamat / zrAtmakarmaNApi ca bhavati / acIkarat kaTaH svayameva / "NizrizranthigranthibrUnAM davidhau dhInAJca' [ vA0 ] iti jiyoH pratiSedhaM vacyati / For Private And Personal Use Only vayoH ||2|| 44 // dheT ziva ityetAbhyAM vA kanbhavati kartari luGi parataH / zradadhat / "sha " [1 / 1 / 26] ityAtvasya sthAnivadbhAvAd dvitvaM yadA sistadA "vA ghAdheTcchAzAsa : ' [ 1 | 4 | 147 ] iti vA rup / zradhAt / adhAsIt / anupi "yamaramanamAtaH sakca" [5|1|132] iti sagiyau / zrazizviyat / "na jo ji:' [4|3|31] ityatrekAraprazleSAt jipratiSedhaH / kacA mukta pakSe "jUzvi" [21150 ] ityAdinA vikalpenAG / zvat / zrazvayat / "hAthakSaNa" [ 31/81] ityAdinA sAvaippratiSedhaH / kartarItyeva / zradhiSAtAM vatsena / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [a0 2 pA0 / sU0 45-54 vaktyasu // 2 // 145 vakti asu khyAti ityetebhyo luGi parataH abhavati / idameva vaktivacanaM jJApakaM ge'pi jo vacirAdezo bhavatIti / avocat / avocata / "zvyaspadvaco'thuk pumumo'Di" [22 / 128 ] ityumAgamaH / as / udAsthata | udAsthetAm / udAsthanta / "ageratyUsyahyorvacanam" [vA0] iti daH / maviSaye puSAditvAdevAG siddhaH / khyAtiriti khyA prakathana hatyasya cakSAdezasya ca kRtayakArasyAvizeSeNa grahaNam / zrAkhyat / zrAkhyatAm / zrAkhyan / hAlipsicaH // 21 // 46 // hyA lipa sic ityetebhyazcAe bhavati luDi parataH / zrAhmat / alipat / asicat / pRthagArambha uttarArthaH / devA // 2 // 47 // hA lipa sicU ityetebhyo luSTi de vA aG bhavati / Ahata / zrAhAsta / alipata / alipta / asicata / asikta / "siliGde' [ 12 / 5 ] iti kittvAdeppratiSedhaH / pUrveNa nitye prApte vikalpo'yam / dyutpuSAdilitsartizAstyataima // rAza48 // dyutAdibhyaH puSAdibhyaH lukArebhyaH sarti zAsti ati zA ityetebhyazca luGi me parataH ajha bhavati / veti nAnuvartate / yatAdayaH kRsspryntaaH| vyadyatat / vyaluTat / azvitat / " yo luGi7 ] iti vA mam | puSAdayaH A gnnprismaaptH| apuSat / azuSat / ksaH prAptaH lukAredbhayaH / zrApat / agamat / azakat / asarat / aziSat / bhArat / ma iti kim / vyadyotiSTa / vyatyapukSata / arterapi daviSaye -mA samRghAtAM mA samRSata / veritaH // 21 // 46 // ma iti varttate / irazabdeto dhovA'Ga bhavati luGi me parataH / arudhat / arautsIt / abhidat / abhaitsIt / ma ityeva / aruddha / abhitta / jazvistambhumracamlucacaglucaH // 2 // 1 // 50 // veti vartate / jazvi stambhu mRc mluca gruc gluc ityetebhyaH kartari luGi vAG bhavati / jRS / ajarat / AjArIt / aGi "dRzurep" [ 52 / 126] azvat / azvayIt / kapi vibhASitaH / azizciyat / stambhurihaivopadiSTaH / asta bhat / astambhIt / nya cat / nyamrocIt / nyamlucat / nyamlocIt / agrucat / agrocIt / aglucat / aglocIt / gluJcernoDo grahaNamanarthakam / zraGpakSe vizeSAbhAvAt noGgrahaNasAmarthyAnnakhaM na bhavati ityapi na yuktaM nyagluaditi laGA siddhayati / bhiste padaH // 211351 // veti nivRttamuttaratra vAgrahaNAt / karttarIti vartate / padeA Gi te parataH jirbhavati / udapAdi bhaikSam | samapAdi zasyam / ta iti kim ? udapatsAtAm / udapatsata / dIpajanabudhapUritAyipyAyo vA // 21 // 52 // dIpAdibhyaH luGi te parataH vA jirbhavati / adIpi / zradIpiSTa / ajani / ajaniSTa / au "janivadhyoH" [5/2 / 40 ] ityaippratiSedhaH / sAhacaryAd budheranudAtteto grahaNama / abodhi / abuddh| apUri / apUriSTa | atAyi / atAviSTa / apyaayi| apyAyiSTa / ayaM kartari vikalpaH / anyatra "ji.' [ 2 / 1 / 62 ] ityanena ni yo JiH / kamaNyAtmani // 2 // 1 // 53 // zrAtmazabdena kartA'bhipretaH / yadA saukaryAt karma kartRtvena vivakSyate tadA karmaNi zrAtmani vihite tazabde parataH vA jirbhavati / akAri kaTaH svayameva / akRta kaTaH svayameva / ":" [ 11186] iti seH kittvam / alAvi kedAraH svayameva / alaviSTa kedAraH svayameva / "jiGauM' [2 / 1 / 62] iti nitye jo prApte vikalpo'yam / zrAtmakarmaNIti kim ? akAri kaTo devdtten|| duhazca // 2 // 1 // 54 // cazabdo vikalpAnukarSaNArthaH / duhervA jirbhavati tazabde parataH karmaNyAtmani / niyamo'yaM halanteSu duhereva vikalpaH, tena pUrvasUtre'janteSu vikalpo draSTavyaH / adohi gauH svayameva / adugdha gAH svayameva / "vopa duhadihalihaguho de dantye" [22170 ] iti ksasyop / zrAtmakarmaNItyeva / adohi gorgopaalken| For Private And Personal Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 2 pA0 / sU0 55-63 ] mahAvRttisahitam na rudhaH // 2 // 1155 // jiGaviti prApte pratiSedho'yam / bhAve karmaNyAtmani jina bhavati / anvavAruddha gauH svayameva / tapo'nutApe ca // 2 // 1 // 56 // tapateranutApe ca karmaNyAtmani ca jina bhavati / anutApaH pazcAttApaH tatra tAvat bhAvakarmaNoranupi pratiSedhaH / anvavAtapta pApena karmaNA / karmaNyAtmani / atapta tapaH svayameva / sAdhustAvadupavAsAdilakSaNaM tapastapyate / tadyadA tIvratvAt kartRtvena vivakSitaM tadA'yaM prayogaH / yag duhaH // 21 // 57 // neti vartate / duheH karmaNyAtmani yaGna bhavati / dugdhe gauH svayameva / laGi-adugdha gauH svayameva / namaH zaptu / / 2 / 1358 // namaH karmaNyAtmani yaG na bhavati zap tu bhavati / namate daNDaH svaya. meva / anamata daNDaH svayameva / karjAzrayaH zamna syAt / snoraca bhizca // 211159 // snozca namazca karmaNyAtmani jiryaga, ca na bhavataH / prAsnoSTa gauH svayameva / prastute gauH svayameva / laGi prAsnuta gauH svayameva / jipratiSedhArtha namo'nukarSaNam / yak tu pUrveNaiva prtissiddhH| anaMsta daNDaH svayameva / "jiyakoH pratiSedhe NizranthigranthibrUjAM davidhau dhInAM copasaMkhyAnaM kartavyam vA0] Niriti hetumaeiNaco'nyasya cAvizeSeNa grahaNam / acIkarata kaTaH svayameva / kArayate kaTaH svayameva / azranthiSTa mekhalA svayameva / zrathnIte mAlA svayameva / agranthiSTa mekhalAsvayameva / anIte mekhalA svayameva / avocata vAk svayameva / brUte vAk svayameva / davidhau dhInAm vyakRSata saindhavAH svayameva / vyakurvata saindhavAH svayameva / vikurvate saindhavAH svayameva / bhiyakoH pratiSedhe kathaM kAzrayAH kajAdayaH / "namaH zaptu' [2111] ityatastuzabdo'nuvartate tena kAzrayavikaraNasiddhiH / ata idamapi siddham / Arohanti hastinaM hastipakAH / zrArohayate hastI svayameva / siJcanti hastinaM hastipakAH / secayate hattI svayameva | "Dau' [ // 227] iti davidhiH / yadAnyatkarma prati svAtantryeNa vivakSA tadA kAzrayA vidhayo bhavanti / zrArohayamANe hastI sthalamArohayati manuSyAn / yathA bhidyamAnaH kuzUlaH pAtrANi bhinatti / iha kasmAddo na bhavati / smarati vanagulmasya kokilaH / smarayatyenaM vanagulmaH khayameva / karmasthabhAvakAnAM karmasthakriyANAM cAtmakarma vivakSA / kartRsvabhAvakaM cA'dhyAnamiti do na bhavati / kuSirajeH zyo mevA // 21 // 60 // kuSiraJjItyetAbhyAM karmaNyAtmani vA zyo bhavati me parataH / kathaM mavidhiH vRddhakumArIvaravAkyanyAyena yathA bahukSIraghRtamodanaM mama putrA bhuGkSIrannityatra varAdilabdhiH / kuSyati pAdaH svayameva / rajyati vastraM svayameva / yadA zyo na bhavati tadA yaga davidhI bhavataH / kuSyate pAdaH svayameva / rajyate vastraM svayameva / yaganuvartate tadapavAdo'yaM tena liliDoH syAdiviSaye ca nAyaM vidhiH / tapastapaHkarmakasya karmavat // 21 // 6 // tapatestapaHkarmakasya kartA karmavadbhavati / karmAtidezasya yagdavidhI prayojanam / tapyate tapaH saadhuH| arjytiityrthH| atapyata tapaH saadhuH| zatapta tapaH sAdhuH / tapaHkarmakasyeti kim ? uttapati suvarNa suvaNakAraH / bijhai // 262 // maNDUkaplutyAte iti vartate luGIti ca / bhirityayaM tyo bhavati GAvarthe luGi te parataH / bhAve-zrAsi bhavatA / azAyi bhavatA / karmaNi-akAri kaTo bhavatA / alAvi kedAro bhavatA / punabhigrahaNaM kim ? jireva yathA syAt / yadanyatprApnoti tanmA bhUt / upAzleSi knyaa| "zliSa" [21145] iti kso na bhavati / ge yaka // 21 // 6 // aviti vartate / GibAcini ge yak bhavati / zrAkhyAtavAcyasya bhAvaspaikalAt For Private And Personal Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-cyAkaraNam [a0 2 pA0 1 sU0 65-74 asmadyaSmatsajJA'bhAvAcca anyasaJjJaka eka eva ca bhavati / prAsyate bhavatA / supyate bhavatA / karmaNi-kriyate kaTaH / bhujyate zrodanaH / RkArasya dItve prAse "riDyaglize" [2 / 2 / 137] iti riG / karmasAmAnyAta zrAtmakarmaNyapi yag bhavati / kriyate kaTaH svayameva / bhidyate kuzalaH svayameva / kathaM bhidyate kuzUlena svayamevetyatra kartari bhaa| atrAkarmakatvavivakSA / tena bhAve lakAraH / lAntasyo (tasyo) bhayavivakSA / vyaktakhArtheSvakarmakavivava (kSyaiva) / bhettavyaM kuzUlena svayameva / bhinnaM kuzUlena svayameva / ISadbhadaM kuzUlena svayameva / kartari zap // 2 // 64 // kartRvAcini ge parato dhoH zabbhavati / jayati / bhavati / tarati / zakAraH "mizidgaH" [21113] iti vizeSaNArthaH / pakAraH "go'pit" [1178] iti vizeSaNArthaH / divAdeH zyaH // 2 // 16 // diva ityevamAdibhyaH zyo bhavati ge prtH| dIvyati / sIvyati / zrIvyati / "halyabhakucchuH " [5 / 3 / 86] iti uGo dIlam / ime zyAdaya zapo'pavAdAH / vA bhrAzabhlAzabhramukamutrasitruTilaSaH // 2 // 1 // 66 // bhrAza lAza bhram kram trasi truTi laSa ityetebhyo dhubhyo vA zyo bhavati / ubhayatra vibhASeyam / bhrAzate / bhrAzyate / bhlAzate / mlAzyate / bhramati / bhramyati / zye (ziti) bhauvAdikasyAzamAditvAddItvaM nAsti / devAdikasya dIkham / bhramati / bhrAmyati / kramati / kAmyati / "kramo me" [12274] iti dItvam / trasati / trasyati / truTati / truTyati / laSati / laSyati / klamigrahaNaM na kartavyam / divAdipAThAt zye sati "zamityAmado dI: [sh2|72] iti dItvaM siddham / "STiSuklamvAca. mAM ziti" [22 / 73] punardItvavacana jJApakaM zavapi bhavatIti / yasaH // 2 / 1 / 67 // yasu prayatna ityasmAdvA zyo bhavati / yasati / yasyati / samaH ||2||sh68|| saMpUrvAcca yasaH vA zyo bhavati / saMyasyati / saMyasati / niyamo'yaM sama eva ca garvikalpo nAnyasmAt / prAyasyati / prayasyati | divAdipAThAnnityaH zyaH / svAdenuH / / 2 / 1 // 66 // SuJ ityevamAdibhyo dhubhyaH znurityayaM tyo bhavati / sunoti / sinoti / __ zruvaH zU // 2 // 1 // 70 // zR ityetasmAt bhurbhavati zrR ityayaM cAdezaH / bhu iti bhuvAdau svAdau ca paThyate / shRnnutH| zRNvanti / thA'kSaH // 2 / 171 // akSa ityetasmAddhoH vA bhurbhavati / akSNoti / akSati / bhauvAdiko'yam / tataH svArthe // 2 / 1 / 72 // svArthatanUkaraNam / takSu ityasmAt svArthe vA zurbhavati / takSNoti kASTham / takSati kASTham / svArthe iti kim ? santati vaagbhirdurjnH| rudhitudAdibhyAM znamzo // 2 / 1 / 73 / / rudhAdibhyastudAdibhyaH znamzau tyau bhavataH / zaphAraH "inAnakham" [ 22] iti vizeSaNArthaH / makAraH "paro'co mit" [111 / 55] iti vizeSaNArthaH / ruNaddhi / bhinatti / tudAdibhyaH shH| tudati / kSipati / kRSatanAderuH // 22174 // kRJ ityetasmAttanAdibhyazca urityayaM tyo bhavati / karoti / kurutH| kurvanti / tanAdibhyaH-tanoti / sanoti / kSaNoti / tanAditvAdeva siddha pRthaka kRto grahaNaM kim 1 anyattanAdikArya karotermA bhUt / "sanAdibhyastathAso:" [ 18] iti vibhASayA serumna bhavati / akRta / akRthaaH| na cAnuppakSe "prAd goH' [2345] iti khaM sambhavati / tasmin prApte upa ArambhAtseH bhavaNaM ascet| For Private And Personal Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 2 pA0 / sU0 75-84] mahAvRttisahitam dhinvikRNavyora c||2||17|| dhivi prINane', 'kRvi hiMsAkaraNayoH' ityetAbhyAM urityayaM tyo bhavati akaarshcaantaadeshH| dhinoti / kRNoti / ataH kham | "na dhukheDage" [111118] iti pratiSedhAt "pare'caH pUrvavidhau'' [1 / 1157] iti sthAnivadbhAvAdvA (ep ) na bhavati / sanumkoccAraNaM jJApakaM tyotpatteH prAgeva numbhavatIti / tena kuNDA huNDeti siddham / kyAdeH znA // 22176 / / krI ityevamAdibhyo dhubhyaH znA ityayaM tyo bhavati / krINAti / prINAti / stambhustumbhuskambhuskumbhuskuJa bhyaH znuzca // 2 / 177 // stambhvAdibhyaH bharbhavati bhA ca / stanoti / stannAti / stubhnoti / stumnAti / skanoti / skanAti / skumnoti / skunAti / skunoti / skunAti / sku tryAdiSu paThyate / itressaamihaivopdeshH| uditkaraNAdanyatrApi prayogaH / ho halaH znaH zAnaH / / 2 / 1 / 78 hala uttarasya nA ityetasya zAna ityayamAdezo bhavati hau parataH / azAna / puSANa / hAviti kim ? abhAti / hala iti kim ? kroNIhi / bha iti sthAninirdezaH kimarthaH ? stambhAdInAM yadA bhustadA mA bhUt / stannuhi / tyAntaraM vA sarvebhyaH sambhAvyate / zAnasya zitkaraNaM jJApakamanityo'nubandhasya sthAnivadbhAva iti / tena laGAdInAM mibAdiSu sthAnivadbhAvAhittvaM GittvaM ca na bhavati / pacamAnA strii| zracinavam / asunavam / IpA'tra vAk // 2 // 1 // 76 / / dhoriti vartate / atra dhoradhikAre IpA nirdiSTaM vAksaMjJa bhavati / gamyamAnakriyApekSayA Ipetyasya karaNalam / vakSyati "karmaNyaN' [2 / 2 / 1] kumbhkaarH| zaralAvaH / mRdrapasyeyaM vAksaMjJA tena "kartRkarmaNoH kRti'' [1 // 4 / 68] iti karmaNi tA bhavati / tAsAdvAksaH paratvena / atragrahaNaM vispaSTArtham / vAgitIyamanvarthA saMjJA / brUte'rthe vAgiti tenAsAmarthya vAksaMjJA nAsti / pazya kumbhaM karoti kaTam / mRtpiNDaM kumbhaM karoti / mahAntaM kumbhaM karoti / savizeSaNAnAM ca na bhavati / harateH "hatinAthayo: pazau' [2 / 2 / 30] iti pazuzabdasya na bhavati / yatra kRmi // 2 // 180 // atra dhoradhikAre mivarjitAtyAH kRtsaMjJA bhavanti / ata Udhda ye vakSyante teSAmadhikAreNeyaM sajJA / vakSyati 'tavyAnIyau'' [2 / 1183] / kartavyaH / karaNIyaH / atra mRtsajJAprayojanam / ityaH / stutyH| "piti kRti" [4 / 3 / 16] iti tuk / amiGiti kim ? cIyAt / sUyAt / akRdyakArAhItvaM siddham / prAktervA'samaH ||shsh81|| striyAM ktiriti vakSyate / prAgetasmAdasamo yastyaH kRt sa vA bhavatIyeSo'dhikArI veditavyaH / sarUpastvapavAdo bAdhaka eveti bhAvaH / vikSepakaH / vikSaptA / vikSipaH / iguDalakSaNakaviSaye evuDhacAvapi bhavataH / prAkTeriti kim ? cikIrSA / "astyAt" [213184] ityakAraH ktabarbAdhakaH / vyaakroshii| vyARSTirityevamAdiSu yatno vidheyH| asama iti kim ? godaH / kambaladaH / prAta: kA" [2 / 2 / 3] iti ko bhavati / aNo'pavAdaH / anubandhApAye rUpagataM samakhamatra / NvoAH // 2 // 12 // prAgiti vartate "butRcau" [2 / 1 / 106] iti vakSyati / prAgetasmAdya tyAste vyasaMjJA veditavyAH / devadattasya kartavyam / devadattena kartavyam / vyapradezAH "vyasya vA kartari" [1 75] ityevamAdayaH / tavyAnIyo // 2 // 1 // 83 // tavya anIya ityeto tyau bhavataH / kartavyaH / karaNIyaH / kathaM vAstavyaH ? vAstu kSetra tasmAdbhavAdyarthe digAditvAdyaH / evaM vastuni bhavo vastavyaH / / yo'co'rAsuyuvaH // 2 / 184 // ya ityayaM tyo bhavatyajantAddhoH suvarNAnta zrAsu yu ityetAn varjayitvA / deyam / geyam / "iidy"[4|4|64] iti Itvam / "gaagyo:"[sh2|81] iti punarep / "deyamRNe" [2322] iti nirdezAdItve gukArye nivRtte punarep / ditsyaM dhitsyamityatra age ye parato'taH kham / aca iti kim ? pAkyam / arAsuyuva iti kim / kAryam ? hAryam / zrAsAvyam / yAvyam / For Private And Personal Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 68 jainendra-vyAkaraNam a0 2 pA0 1 sU0 85-62 poraduGo 'pivapirapilapicamaH || 2|1285 // pavargAntAddhoraduGo ya ityayaM tyo bhavati trapivapi rapilapicamIn varjayitvA / rabhyam / labhyam / samatvena eyApavAdo'yam / poriti kim ? vAcyam / zraduGa iti kim 1 Depyam / kuTAditvAdena syAt / taparakaraNamasandehArtham / atrapivapirapilapincama iti kim ? cApyam / vApyam / rApyam / lApyam / zracAmyam / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zakasaha ||2||1186 // zaki saha ityetAbhyAM yo bhavati / zakyam / sahyam / cakAro'nuktasamuccayArthaH / tena sasita kicatiyatiyajijanInAM saMgrahaH / sasyam / takyam / catyam / yatyam / yajyam | janyam / "hano vA vadha iti ca vaktavyam" [vA0] vadhyam / zrAtyam / damadacarayamo ge || 2|1| 87 // gada mada cara yama ityetebhyo'gi pUrvebhyaH yastyo bhavati / gadyam / madyam / caryam | yamyam / geriti kim ? nigAdyam / pramAdyam / zrabhicAryam / prayAmyam / yamaH "poraduGa: " [2|1|82] iti siddhe niyamArthamidam / agereva yathA syAt / itareSAmaprApte vidhiH / "varerAGi cAgurAviti vaktavyam" [vA0] zrAcarya vratam / gurAviti kim ? zrAcAryo guruH / parayA'vadyavaryAvahyA'ryopasaryA'jaryANi // 22188 // pazya zravadya varyA vahya zrarya upasaryA ja ityetAni zabdarUpANi nipAtyante / paNyamiti nipAtyate vyavahartavyaM cedbhavati / paNyaH kambalaH / paNyA gauH / pANyamityanyatra / vayaM bhavati garhya cet / zravadyaM dyUtam / zravadyaM pApam / na udyate ityanudyamanyat / varyeti yo bhavatyanirodhe'rthe / zatena varyA / sahasreNa varyA / strIliGgAdanyatra rAya eva bhavati / vAryA RSayaH dhanasaMvibhAgarUpo'trApyanirodho'sti / anirodha iti kim ? vAryA gauH zasyeSu / vahyamiti nipAtyate karaNaM cedravati / vahati tena vahyaM zakaTam / vAhyamanyat / zrarya iti nipAtyate svAmini vaizye ca / aryaH svAmI / zraryo vaizyaH / anyatra eva eva / zrArya sAdhu / upasaryeti nipAtyate kAlyA prajane cet / prajano garbhagrahaNakAla : prAto'syAH kAlyA | "tadasya prAptam'' [3 / 4 / 17 ] iti vartamAne "kAlAdyaH " [ 3 | 4|100 ] iti yaH / upasaryA gauH / upasaryA vaDavA / upasAryA zaradi mathurA zranyatra / zrajayamiti na pUrvASaH kartari yo nipAtyate saGgatairthe / na jIryata ityaryamarthasaGgatam / zrajaritA kambala ityanyatra / vadaH supi kyap ca // 21186 // geriti vartate / vadateH kyabbhavati yazca givarjite supi vAci / satyamudyata iti satyodyam / satyavadyam / mithyodyam / mithyA vadyam / "vAgamiG " [1 82] iti SasaH / supIti kim ? vAcam / gerityeva / zranuvAdyam / bhUtye // 2160 // supyageriti vartate / bhUya hRtya ityete zabdarUpe nipAtyete girjite supi vAci / devabhUyaM gataH / devatvaM gata ityarthaH / sAdhubhUyaM gataH / yatra nipAtyate / daridrahananaM daridrahatyA / corahatyA | hanteH strIliGge bhAve kyagnipAtyate / supItyeva / bhavyam / ghAto vartate / zragerityeva / prabhavyamupavAtaH / stuzAsiNDajuSaH kyap // 221161 // supyageriti nivRttam / sAmAnyenAyaM vidhiH / stu zAs iNa vRNoti dR juSa ityetebhyaH kyaHbhavati / stutyaH / ziSyaH / ityaH / zrAvRtyaH / zrAhatyaH / punaH kyabgrahaNaM kimartham ? 'orAvazyake" [2|1|102 ] ityasyApi bAdhanArtham / zravazyastutyaH / " zaMsiduhi guhibhyo veti vaktavyam" [vA0] zasyam / duhyam | zaMsyam / dohyam / guhyam / gohyam | "zrAGpUrvAdajjeH sajJAyAM kyab vaktavyaH " [vA0] zrAvyam / na vaktavyam / punaH kyagrahaNAdyogavibhAgAdbhaviSyati / upeyamiti IGa rUpam / RduGo'klUpicRteH ||2| 1162 // RkAroGo dhoH kyAnbhavati kRpicusI varjayitA / vRtyam / hRdayam / zyApavAdo'yam / zrakRpicuteriti kim ? kalpyam / cartyam / "pANau samavazabde ca sRjeNya vakta:" [vA0] pANisa rajjuH / samavasaH karaH / 1. padyam zra0 / For Private And Personal Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 2 pa 0 1 sU0 13 - 103 ] mahAvRttisahitam bhRgo'khau ||2||63 // bhRJaH kyagbhavati zrakhuviSaye / bhRtyAH karmakarAH / bhRtyAH zizavaH / bhartavyA ityarthaH / zrakhAviti kim ? bhAryA nAma kSatriyAH kecit / devadattasya bhAryA / striyAM "samajaniSada', [1] ityAdinA bhAve kyap / karmaNi cAyaM bhAryAzabdaH / 'saMpUrvAhna eti vaktavyam" [vA0] sambhRtyA sambhAryAH karmakarAH / 66 kherAjasUya sUryamRSodyarucya kupyakRSTapacyAnyathyAH || 2|1|64 // kheyAdayaH zabdA nipAtyante / kheyamiti khanateryo nipAtyate ikArazcAntAdezaH / zrAdep / 'ye bA' [4|4|45] ityAtvaM nAzaGkanIyaM nipAtanAdeva / rAjasUyabhiti rAjazabde vAnte bhAnte sunoteH kyapU dItvaM ca nipAtyate / rAjJA sUyate rAjA vA asmin sUyate iti rAjasUyam / sarati karmANi suvatIti vA sUryaH / satrtteyatvaM sUvatervA ruDAgamaH kyapca nipAtyate / mRtrApUrvasya vadatenityaM kyamnipAtyate / mRSodyam / rucyamiti karttari kyap nipAtyate / kupyamiti saMjJAyAM guperAdau katvaM kyapca nipAtyate / kupyaM phalgu bhANDamityarthaH / gopyamanyat / kRSThe pacyante svayameva kRSTapacyA brIhayaH / grAtmakarmaNi kyap / na vyathate'sAvavyathyaH / naJpUrvAdvyathateH karttari kyap nipAtyate / 1 bhidyoddhyo nade || 2|1| 65 // bhidya uddhaya ityetau nipAtyete nade'bhidheye / bhinatti kulAni bhidyaH / ujjhatyudakamiti uddhayaH / kartari kArake kyap ujrdhatvaM ca nipAtyate / nada iti kim ? bhidaH / ujjhaH / iguGalakSaNaH kaH pacAdyacca yathAkramam / puSyasiddhyo me ||2||66 // puSya sidhya ityetau nipAtyete 'bhidheye / puSyanyasminnarthaM zrArabhamANAnAmiti puSyaH / sidhyantyasminnarthA iti siddhayaH / zradhikaraNe kyanipAtyate nakSatre vAcye / anyatra poSaNaH sedhana iti ca bhavati / vipUyavinIya jityA muJjakalkahaliSu // 21267 // vipUya vinIya jityA ityete zabdA nipAtyante yathAsaMkhyaM muJja kalka hali ityeteSu vAcyeSu / vidhUyate iti vipUyo muJjaH / pavateH kyanipAtyate / vipavyamanyat / vinIyate'sau ghRtAdinA vinIyaH / triphalAdikalkaH / vineyamanyat / jityo haliH / jeyamanyat / padAsvairibAhyApacyeSu grahaH // 2168 // pade svairiNi bAhyAyAM paye cArthe grahedhaH kyamavati / pragRhyate iti pragRhyaM padam / avagRhyaM padam / zrasvairI paravazaH / gRhyakA ime / anukampAyAM kaH / paratantrA ityarthaH / aftar bAhyA / gRhyate iti gRhyA; grAmasya gRhyA grAmagRhyA nagaragRhyA senA / tAbhyAM bahirbhUtA ityarthaH / strIliGgAdanyatra na bhavati / pakSe bhavaH payaH / bharatagRhyaH / bhujabaligRhyaH / tatpakSya ityarthaH / vRSAM yazobhadrasya // 222266 // kArthe tA / kR vRSi mRj ityetebhyaH kyac bhavati yazo - bhadrAcArya kRtyam | kAryam / nityaM eyaH prAptaH / vRSyam / varNyam / parimRjyam / parimArgyam / "RduGa:" [ 2 ] iti nityaM kyap prAptaH | yugyaM patre ||2||100 // patati zraneneti patraM vAhanam ; tasminnarthaM yugyamiti nipAtyate / yujyate iti yugyo'zvaH / yugyo gauH / kyap kutvaM ca nipAtyate / patrAdanyatra yogyamiti / NyaH // 2|1|101|| Nya ityayaM tyo bhavati ghoH / zrayamutsargaH / zrajantAdyaH kyap cAsyApavAdo / kAryam | hAryam / pAkyam / pAThyam / For Private And Personal Use Only orAvazyake || 2|1|102 || uvArNAntAddha eyoM bhavatyAvazyake dyotye / zravazyamityasya bhAvaH zravazyakam / manojJAditvAd vuJa / lAvyam / pAvyam / yadyAvazyake'rthe'vazyalAvyamiti kathaM savidhiH ? mayUra - vyaMsakAditvAdvibhASayA / zrAvazyaka iti kim 1 lavyam | pavyam / amAvasyA vA || 2|1|103 // amAvasya iti vA prAdezo nipAtyate / zramA vasataH sUryAcandramasAvasyA Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 100 jainendra-vyAkaraNam [a0 2 pA0 / sU0 304-110 amAvasyA / amaavaasyaa| amAzabde sahArthe vAci vaseradhikaraNe'rthe eyo vibhASayA uGaH prAdezazca nipAtyate / pradezeSu ekadezavikRtasya grahaNArtham / pAyyasAnAyyanikAyyadhAyyA''nAyyapraNAyyA mAnahavirnivAsasAmidhenyanityA'sammatiSu // 2 // 1104 // pAyya sAnnAyya nikAyya dhAyya zrAnAyya praNAyya ityete zabdA nipAtyante yathAsaMkhyaM mAna havirnivAsa sAmidhenI anitya asammati ityeteSvartheSu / mIyate'neneti pAyyaM mAnam / mAGaH karaNe eyH| AdipatvaJca nipAtyate / mAnamanyat / sannIyate iti sAnnAyyaM hviH| sampUrvaniyateH eyaH zraAyAdezo gedardItvaM ca nipAtyate / sanneyamanyat / nicIyate iti nikAyyo nivAsazcet / nipUrvAcitraH eyAvAdezAvAdikatvaM ca nipAtyate / niceyamanyat / dhoyate iti dhAyyA saamidhenii| dadhAteyo nipaatyte| viziSTA RcaH sAmidhenyaH / tatra rUDhivazAtkAcidevocyate / dheyamanyat / aAnAyya iti nayaterApUrvIeNyAyAdezau nipAtyAvanitye'rthe / pAnAthyo dakSiNAgniH / rUDhireSA dakSiNAgnivizeSasya / pAneyo'nyaH / avidyamAnasammatirasammatiH prapUrvAnayateyAyAdezau nipAtyo / praNAyyazcauraH / praNeyo'nyaH / kuNDapAyyasaMcAyyaparicAyyopacAyyacityAgnicityAH // 2210 // kuNDapAyya saJcAyya paricAyya upacAyya citya agnicityA ityetAni zabdarUpANi nipAtyante / kuNDena pIyate'sminsoma iti kuNDapAyyaH kratuH / kuNDazabda bhAnte eyo'dhikaraNe nipAtyate / kuNDapAnamanyat / saJcIyate iti saJcAyyaH kratuH / saJceyamanyat (paricAyyopacAyyau nipAtyete agnAvabhidheye / pariceya upaceya ityanyat / cityAgnicityAzabdau nipAtyete agnAvabhidheye / cIyate'sau cityo'gniH / agnicayanamagnicityA / ) antye strIliGge bhAve kygnipaatyH| NvutacI // 2 / 1 / 106 // gavu tRca ityeto tyau bhavataH / kArakaH / kartA / bhojakaH / bhoktA / nandigrahipacibhyo lyuNinyacaH // 2 / 1 / 107 // nandyAdibhyo grahAdibhyaH pacAdibhyazca yathAsaMkhya lyu gin zrac ityete tyA bhavanti / nandayatIti nandanaH / lakAraH "yuvoranAko' [zA1]iti saamaanygrhnnaavidhaataarthH| nandivAzimadinardibhUSisAdhizobhivaddhibhyo eyantebhyaH saMjJAyAM sahitapidamijvalirucibalpidRpirasisandisaGkarSibhyaH sNjnyaayaamnnyntebhyH| jnaardnH| madhusUdanaH / lavaNa iti nipAtanAeNalam / vibhISaNaH / pavanaH / vittanAzanaH / kuladamana etAvaNo'pavAdau iti nanyAdiH / graha utsaha uddAsa sthA udbhAsa maMtra saMmada nirakSI nizrAvI nivApI nivezI etebhyaH nipUrvebhyaH / ayAcI avyAhArI asaMvyAhArI avAdI avAjI zravAsI etebhyaH pratiSiddhabhyaH / acAmacittakartRkANAM pratiSiddhAnAmiti vartate / akArI ahArI avinAyI vizayI viSayIzabdo deze nipatanAt adribhAvI pravibhAvI bhUte bhvtH| aparAdhI uparodhI paribhavI paribhAvI iti grahAdiH / paca paTha vapa vada cala pata tathA caricalipativadInAmacyAkcasyeti vakSyate / nadaTa plavaTa taraT caraT cAraT celaT gA haT devaTa TitkaraNaM striyAM yartham / jara mara ghara seca meSa koSa darbha sarpa narta praNa Dara / arNi viSaye'pi / zvapaca cakradhara / pcaadiraakRtignnH| zAkRtIguGaH kaH // 2 / 1 / 108 // jJA kR prI ityetebhyaH iguzca dhoH ko bhavati / jAnAtIti jnyH| zrAkArAntalakSaNo NaH prAptaH / iha artha jAnAtIti arthajJaH paratvAdAtaH ke sati nityaH savidhiH / utkiratIti utkirH| vikiraH / proNAtIti priyaH / iguGaH / vikssipH| vibudhaH / vinRtaH / iha kASThabhedaH iti prtvaadaa| aAto gau // 2 // 2106 // AkArAntAddhoH ko bhavati gau vaaci| NApavAdo'yam / prasthaH / suglH| iha vaDavAsandAya iti paratvAdaN / paaghraamaadhedRshHshH||22110|| gAviti vartate / pAdibhyaH zo bhavati / pA iti sAhacaryAdalAkSaNikatvAcca pibatehagAm / utpitraH / vipitra: ujjitaH / vijiyH| saMjJAyAM tu "vyAghrarupameye'tayoge" 1.isynynnm.,b.s.| 2. viSaye'pi a0.sa. For Private And Personal Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 2 pA0 1 sU0 111-123 ] mahAvRttisahitam 113351] iti nirdezAt kH| vyaaghrH| uddhamaH / vidhmH| uddhyH| vidhyH| utpshyH| vipshyH| gAviti kecidiha nAbhisambadhnanti / tena pazyatIti pazyaH / jighraH / limpavindadhAripArivedyudejicetisAtisAhibhyo'geH // 2 / 1 / 11 // limpa vinda dhAri pAri vedi udeji ceti sAhi ityetebhyaH agipUrvabhyaH zo bhavati / limpatIti limpaH / kathaM kasyalepa iti| ||dhye'pvaadaaH pUrvAnvirdhana bAdhante nosarAn" [10] iti iguGaH kasyAyaM zo bAdhako naannH| vindatIti viTAlimpavinda iti sAnuSaGganirdezAdanyatrApyayaM vidhirbhavati / saMjJAyAM gAvapi / nilimpA nAma devaaH| aravindaM paniTa ityAviSaye'pi zaH siddhH| dhArayatIti dhaaryH| pArayaH / vedayaH / udejayaH / nirdezAdeva giparvasya grahaNam / cetayaH / sAtaM karotIti Nic / sAtayaH / sAhayaH / zrAdyAbhyAM ke itarebhyo'ci prApte vacanam / dAvadhAnorvA // 1112 // kArthe tAvibhaktI / dAm dhAja, ityetAbhyAM agipUrvAbhyAM vA zo bhavati / dadaH / idhaH / dAyaH / dhaayH| agAvityeva / prdH| prdhH| anubandhanirdezo yaDubantayoH zo mA bhuudityevmrthH| jvalitikasantANNaH // 2 / 1 / 113 / / itiH zrAdyarthe avibhaktikazca nirdezaH / jvalAdibhyaH kasa gato ityevamantebhyo vANo bhavati / jvAlaH / jvlH| kAsaH / kasaH / caalH| clH| agAvityeva / prajvalaH / zyAvyadhAsaMsnulihazliSazvasatINaH // 2211114 // zyaiG AkArAnta vyadha aAsnu saMtra liha zilaSa zvasa atINa ityetebhyo yo bhavati / veti nivRttaM agAviti c| avshyaayH| zrAditi siddha panaH zyAgrahaNam "mAto gau" [2 / 1 / 106] ityasya baadhnaarthH| zrAt / dAyaH / dhAyaH / vyAdhaH / zrAstAvaH / saMsrAvaH / lehaH / zleSaH / zvAsaH / atyAyaH / "avAdibhyastaneriti vaktavyam" [vA0] avatanotItyavatAnaH / / hRso've // 2 / 11115 // hR sA ityetAbhyAmavapUrvAbhyAM Ne bhavati / avahAraH / avsaayH| dunyorgo||2|1|116|| dunI ityetAbhyAM No bhavati / dunotIti dAvaH / nAyaH / agAviti kim ? prdkH| prnnyH| nibhAyA grhH||211117|| grahevibhASayA No bhvti| grAhaH / grhH| vyvsthitvibhaasseym| jalacare grAha eva / jyotiSi graha eva / vibhASeti yogavibhAgAd bhavatIti bhAvaH / gehe kaH // 2 / 1 / 118 // grahe he'bhidheye ko bhavati / gehaM sadma / tAtsthyAddArA api / gRhaM gRhaaH| zilpini TvuH // 2 / 1116 // zilpinyabhidheye Tvurbhavati dhoH| nartakaH / khanakaH / rajakaH / rajakarajanarajasAM nakhaM vakSyati / eta eva dhavaH prayojayantIti kecit / gau Nyuthako // 2 // 12120 // gAyateNyu thaka ityetau tyau bhvtH| zilpinIti vartate / gAyanaH / gAthakaH / hAyanaH // 2 / 1121 // hAyana iti nipAtyate brIhikAlayoH koH ( jahAtyudakamiti hAyanA nAma bIyaH / jahAti savRtAH kriyAH hAyanaH saMvatsaraH / ) prasRlvaH sAdhukAriNi vun / / 2 / 1 / 122 // grusa lU ityetebhyaH dhubhyaH sAdhukAriNi kartari bun bhayati / sAdhu pravate yaH sa pravakaH / evaM sarakaH / lavakaH / sAdhukAriNIti kim ? pravaH / AziSi // 2 / 1 / 12 / / AziSi cArthe bun bhavati dhoH / jIvatAditi ya ucyate sa jIvakaH / evaM nandakaH / vrdhkH| ityabhayanandiviracitAyAM jainendravyAkaraNamahAvRttau dvitIyasyAdhyAyasya prathamaH pAdaH / For Private And Personal Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 102 jainendra-vyAkaraNam [a0 2 pA02 sU0 1-10 karmaNyaN // 22 // 1 // karmaNi kArake vAci dhoraNityayaM tyo bhavati / kumbhkaarH| zaralAvaH / crcaapaarH| kumbhAdizabdAt "kartRkarmaNoH kRti" [16] iti taa| "vAgamiGa" [11382] iti SasaH / "zIlikAmibhakSyAcarIkSikSamibhyo No vaktavyaH' [vA0] dhrmshiilH| dharmazIlA / dharmakAmaH / vaayubhkssH| dhrmaacaarH| dharmA pekSaH / kleshkssmH| nedaM vaktavyam / ghAntena base sati siddham / dharma zIlamasya dhrmshiilH| dharme kAmo'sya dhrmkaamH| dharma zIlayatItyevamAdivigrahe anabhidhAnAdaN na bhavati yathA zrAdityaM pazyati himavantaM zRNotItyevamAdau na bhavati / kumbhakArAdiSvaNa ghAntena ca basa ityubhayaM bhavati / hAvAmaH ||raash2|| hA vA mA ityetebhyazcAN bhavati karmaNi vAci / ke prApte idaM vacanam / svrghaayH| tntuvaayH| vAtivAyatyormAtezvAkarmakatvAdagrahaNam / dhAnyaM mimIte mayate vA dhAnyamAyaH / mInAtiminotyoH kaprApterabhAvAt puurvennaivaae| AtaH kaH // 22 // 3 // zrAkArAntAddhoH karmaNi vAci ka ityayaM tyo bhavati / godH| arthajJaH / pANitram / aGgalitram / jyA vayohAnAvityasya brahma jinAtIti brahmajyaH / ke kRte paratvAdAtaH khaM pazcAjiH / "prasiddhavadanAbhAt" [4 / 4 / 21] ityAtvasyAsiddha khAdiyA dezo na bhavati / yaNAdezaH siddhH| juhuvatuH juhubarityatra hraa zrAkhamakRtvA jiH kriyate ityAtvaM nAstItyuvAdezaH siddhH| shraahvH| prhH| ityAkArAntAt "Ato gau' [2 / 3 / 8] iti kaH / prAgAva pazcAjiH / preshraa4|| prapUrvAdAtaH ko bhavati karmaNi vAci / tattvaprajJaH / bhokSaprajJaH / niyamArtho'yamArambhaH / pra eva gau nAnyasminnAtaH ko bhavati / gosaMdAyaH / vaDavAsaMdAyaH / dAzaH // 2 / 2 / 5 / / ayamapi niymH| dA zA ityetAbhyAmeva prapUrvAbhyAM pharmaNi ko bhavati / dharmapradaH / dhrmprjnyH| niyamAdiha na bhavati / pANipratrAyaH / aGgulipratrAyaH / kathaM bhASye prayogaH "abhijJazca punarekatvAdInAmarthAnAm" iti / atrAbhidhAnavazAt "prAto gau' [2 / 3 / 88] iti ko bhaviSyati / saMkhyaH / / 2 / 26 // pra iti niyamena nivartite ke punarArambhaH / sampUrvAt khyA ityetasmAtkarmaNi vAci ko bhavati / pazUn saJcaSTaM pazusaMkhyaH / azvasaMkhyaH / supi // 27 // subante vAci dhorAtaH ko bhavati / pAdaiH pibati pAdapaH / kacchena pibati kcchpH| dvAbhyAM pibati dviipH| smsthH| vissmsthH| dharmAya pradadAti dhrmprdH| zAstreNa prajAnAti shaastrprjnyH| akarmaNyapi vAci yathA syAditi sugrahaNam / iha kecidAta iti nAnuvartayanti / tena mUlavibhujAdiSvabhidhAnavazAt kaH siddhaH / mUlAn vibhujati mUlavibhujo rathaH / jalaruham / nakhamucAni dhanUMSi / kaakguhaastilaaH| sthaH // 8 // supi vAci tiSThateH ko bhavati / kari pUrvo yogaH / anirdiSTArthatvAt bhAve'pi yathA syAdityArambhaH / zrAkhUnAmutthAnamAkhUtthaH / shlmotthH| "sthAstabhoH pUrvasyodaH" [24135] iti sakArasya pUrvasvatvam / duho ghazca // 26 // itaH prabhRti karmaNIti supIti ca dvayamanuvartate / karmaNi vAci duheH ko bhavati dhakArazcAdezaH / kAmAndogdhi kAmadudho dharmaH / kAmadudhA dhenuH / tundazokayoH parimRjApanudoH // 2 // 2 // 10 // tunda zoka ityetayoH karmaNorvAcoH parimRja apanuda ityetAbhyAM ko bhavati / avizeSeNa "supi" [27] ityetenaiva ke siddhe bAlasyasukhAharaNayorarthayoryathA syAdityArambhaH / tundaparimRjaH alasazcet / zokApanudaH putro jAtaH / pUrva "tikuprAdayaH" [38] iti SasaH pazcAdvAksaH / zrAlasyasukhAharaNayoriti kim ? tundaparimArja aAturaH / zokApanodo dharmAcAryaH / 1. ke kRte paratvAdesyArabhya prAgAtvaM pazcAjjiH ityataH pAThazcibhyaH / For Private And Personal Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bha0 210 2 sU0 11 - 21] mahAvRttisahitam 103 ||22|11|| gA ityetasmAdvoH karmaNi vAci TagityayaM tyo bhavati / vaktragaH / vaktragI / "pre" [24] "dAjJa:" [22] iti niyamAdagipUrvAdAtaH karmaNi ko vihitastasminneva viSaye Tak / anyatrANeva bhavati / vaktrasaMgAyaH / surAzIdhvoH pibaH || 2|2|12|| surA zIdhu ityetayoH karmaNoH piteH Tagbhavati / surApaH / surApI / zIpaH / zIdhupI / zrayamapi kApavAdaH / surAzIdhvoriti kim ? kSIraM pivatIti kSIrapA kanyA / piiti vikRta nirdezaH kim ? surAM pAtIti surApA / graheraH // 2|2|13 // graherdhoH karmaNi vAci ityayaM tyo bhavati / zaktilAGgattAGkuzayaSTito maraghaTaghaTI dhanuHSu vAkSu prAyeNAbhidhAnam / zaktigrahaH / lAGgalagrahaH / zraGkuzagrahaH / yaSTigrahaH / tomaragrahaH / ghaTagrahaH / gharagrahaH / dhanurgrahaH / sUtragraho bhavati dhArayati cet / sUtragrAho'nyaH / visnutsedhe ||22|14|| utsedha utkSepaNam / hRJo'nutsedhe vartamAnAt karmaNi vAci tyau bhavati / zraMzaM harati zraMzaharaH / bhAgaharaH / rikthaharaH / zranutsedhe iti kim ? bhArahAraH / na kevalamucchrAye utkSepaNe'pyutsedha iti zabdo vartate tadyathA nAnAjAtIyA aniyatA ( tavRttayaH ) utsedhajIvina iti / vayasi ||2|2|15|| zarIriNAM kAlakRtAvasthA vayaH, tatra tyo bhavati vayasi gaye / zrayamutsedhArtha prArambhaH / kavacaharaH kSatriyakumAraH / asthiraH zvazizuH / zora ( dRzyamAnena ) saMbhAvyamAnena vA bhArokSepaNena vayo gamyate / zrAGi zIle || 2|2|16|| zIlaM svAbhAvikI pravRttiH / zraGi ca vAci hRJo'tyo bhavati zIle gamyamAne / puSpAharaH / phalAharaH / sukhAharaH / utsedhAnutsedhayorayaM vidhiriSyate / anutsedhe pUrveNa kasmAnna bhavati ? zIle paratvAn syAt / zIla iti kim ? bhAramAharati bhArAhAraH / I zrahaH // 22 // 17 // zrateH karmaNi vAci tyo bhavati / pUjA pratimA / stamberamakarNepau ||2||18 // stamberama karNeja ityetau zabdau hasti sUcakayorarthayornipAtyete / stamberamo hastI / karNejayaH sUcakaH / stambakarNayo ramijaporiti sUtraM karttavyaM supIti vartate / " ve kRti bahulam " [4 / 3 / 132 ] ityanupA siddham / zrarthavizeSaparigrahArthaM nipAtanam / iha mA bhUt / stambe tRNastavake rantA gauH / karNe japitA vaidyaH / zami dhoH khau || 2|2| 19 // zami vAci dhoH khuviSaye tyo bhavati / zambhavaH / zaMvadaH / zaGkaraH / grahaNe'nuvartamAne punadhu grahaNaM bAdhakabAdhanArtham / zaGkarA nAma parivrAjikA / khuviSaye kRo hetvAdiSu paratvATTo mA bhUt / khAviti kim ? zaGkarI jinavidyA / I zoGo'dhikaraNe // 2|2|20|| zetairadhikaraNe sutrante vAci tyo bhavati / khe zete khazayaH / khezayaH / gartazayaH / gartezayaH / " kRti bahulam " [4 / 3 / 132] iti pakSe'nup / zIGa iti yogavibhAgAt pArzvAdiSu subanteSu vA tyo bhavati / pArzvAbhyAM zete pArzvazayaH / pRSThazayaH / udarazayaH / "uttAnAviSu ca kartRSu'' [vA0] uttAnaH zete uttAnazayaH / zravamUrddha zayaH / "digvasaha pUrvAcca tyo bhavati" [vA0] digdhena saha zete digdhasadRzayaH / kathaM girizaH lomAdipAThAnmatvarthIyaH zaH / yo hi girau zete giristasyAsti / careSTaH || 2|2|21|| carerghoradhikaraNe vAci ye bhavati / kuruSu carati kurucaraH / madracaraH / madracarI / adhika ityeva / kurUMzcarati kurucArA / 1. vaktraM chandovizeSaH / 2 zo sambhA - a0, sa0 / 3. prakRti: ba0, sa0, mu0 1 For Private And Personal Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 104 jainendra-vyAkaraNam [a0 2 pA0 2 sU0 22-31 bhikSAsenAdAye // 22222 // anadhikaraNArthametat / bhikSA senA zrAdAya ityeteSu vAca careSTo bhavati / bhikSAcaraH / senAcaraH / zrAdAyazabdaH pyAntaH / zrAdAya carati shraadaaycrH| puro'grato'greSu suH // 2 / 2 / 23 / / purasa agravas agre ityeteSu subanteSu vAkSu sarateSTo bhavati / puraHsaraH / "agratasa AdhAdibhya upasaMkhyAnam" [vA0] ityecantAttasiH / agrtHsrH| agresaraH / agresrii| anIbantatve'pyekAro nipAtanAt / pUrva kartari // 2224 // kartRgrahaNaM karmanivRtyarthaM pUrvazabde kartRvAcini subante vAci sarateSTo bhavati / pUrvaH sarati puurvsrH| kriyAyA vizeSaNe'pISyate / pUrva prathamaM sarati pUrvasaraH / kartarIti kim ? pUrva dezaM sarati puurvsaarH| kRmo hetuzIlAnulomye'zabdazlokakalahagAthAvaracATusUtramantrapade // 2 // 2 // 25 // zabdazlokAdivarjite karmaNi vAci kRtaHTa ityayaM tyo bhavati hetau zIle bhAnulomye ca gamyamAne / hetuzabdopAdAnAt iha hetuH prakRSTa kAraNam / vidyA yshskrii| dhanaM kulakaram / zIlaM svbhaavH| samAsakaraH / arthakaraH / zrAnulomyamanukUlatA / preSakaraH / vcnkrH| eteSviti kim ? kumbhkaarH| azabdAdiSviti kim ? zabdakAraH / shlokkaarH| kalahakAraH / gAthAkAraH / vairakAraH / caattukaarH| sUtrakAraH / mandhakAraH / padakAraH / divAvibhAnizAprabhAbhAskarAntAnantAdinAndIlipilivivalibhaktikartRcitrakSetrasaMkhyAjaGghAbAhvaddhanuraruHSu // 2 / 2 / 26 // ahetvAdyartha prArambhaH / divAzabde subante vAci vibhAdiSu karmasu vAkSu karoteSTa ityayaM tyo bhavati / diveti misaMjJa padam / divA karotIti divaakrH| vibhAM karotIti vibhAkaraH / nizAkaraH / prabhAkaraH / bhAsanaM bhaaH| bhAsaM karoti bhaaskrH| sUtre bhAskarAnteti sakArasya nipAtanAt jihvAmUlIyavisarjanIyau na bhavataH / kAraM karotIti kArakaraH / antkrH| anantakaraH / antakarasya nase anyo'rthaH pratIyate ityanantagrahaNam / zrAdikaraH / nAndIkaraH / lipikrH| livikaraH / balikaraH / bhaktikaraH / krtRkrH| citrakaraH / kSetrakaraH / saMkhyA ekatvadvitvAdikA / ekakaraH / bahuzabdo'pi nAnAdhikaraNavAcI saMkhyAzabdaH / bahakaraH / jNghaakrH| baahukrH| ahaskaraH / "ro'supi" [13 / 78] iti rephH| tasya "kRkami" [1 / 34 ] Adi sUtreNa satvam / dhanuSkaraH / aruSkaraH / "sasse'dya sthasya" [24 // 33 ] iti satvam / "iNaH SaH" [ 27] iti Satvam / 2 / 27 // karmazabde vAci kRaSTo bhavati bhRto gamyamAnAyAm / bhRtiniyataM karmamUlyam / karma karoti karmakaraH / bhRtAviti kim ? krmkaarH| kiMyattadvahuvaH // 2 / 2 / 28 // kim yad tad bahu ityeteSu vAca kRtaH zra ityayaM tyo bhavati / kiGkaraH kiGkarA / yatkaraH / yatkarA / tatkaraH / tatkarA / caurye tatkaraH / bahukarA / iha bahuzabdo vaipulyavAcI / hetvAdiSu Ta eva bhavati / kiGkaraNazIlA kingkrii| sakRtstambe vatsavIhyoriH // 2 / 2 / 26 // sakRt stamba ityetayoH karmaNoH kA iritvayaM tyo bhavati vatsatrIhyoH katroMH / sakRtkarivatsaH / stambakariH brohiH / vatsabIhyoriti kim ? sakRtkAraH / sambakAraH / tinAthayoH pazau hajaH // 22 // 30 // dRti nAtha ityetayorvAcoH pazau kartari huma irityayaM tyo bhavati / dRtihariH / nAthahariH pshuH| pazAviti kim ? dRtihaarH| naathhaarH| phalegrahyAtmambharikutimbharayaH // 2 // 2 // 31 // phalegrahi zrAtmambhari kukSimbhari ityete zabdA nipAtyante / phalAni gRhAti phalegrahiH / vAca etvamizca nipaatyte| AtmAnaM bibharti zrAtmambhariH / kukSimbhariH / vAco mantatvamizca nipAtyate / For Private And Personal Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org a0 2 pA0 2 sU0 32-41 ] mahAvRttisahitam 105 ejeH khaz || 2|2|32|| ejateparyantAtkhazityayaM tyo bhavati karmaNi vAci / khakAraH " khityajheH " [4/3/176 ] iti vizeSaNArthaH / zakAro gasaMjJArthaH / zraGgAnyejayati zraGgamejayaH / janamejayaH / "vAtatilasArdheSu ajatudajahAtibhyaH khazvaktavyaH " [ vA0 ] vAtamajAH mRgAH / tilantudaH kAkaH / sArdhaM ahA mRgAH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nAsikAdadheH ||2|2|33|| nAsikAdiSu karmasu dheT dhmA ityetAbhyAM khaz bhavati / nAsi - kAndhayati nAsikandhayaH / nAsikAndhamaH / svarindhayaH / svarindhamaH / nADindhayaH / nADindhamaH / muSTindhayaH / muSTindhamaH / ghaTindhayaH / ghaTindhamaH / vAtandhayaH / vAtandhamaH / zunIstanayorbheTa eva / zunindhayaH / stanandhayaH / zrAdizabdaH prakAravAcI / udi kUle rujivahoH || 2|2|34|| udIti kAsthAne IpU / utpUrvAbhyAM ruji vahi ityetAbhyAM kule karmaNi kha | kUlamudrajaH / kUlamudraddaH / vahAbhre lihaH ||2|2|35|| vaha abhra ityetayoH karmaNoH liherdhoH khaz bhavati / vahaM leTi vaha liho gauH / zrabhraM lihaH prAsAdaH mitanakhaparimANe pacaH // 222|36|| mitazabdasya pRthagnirdezAt parimANaM prasthAdi gRhyate / mita nakha parimANa ityeteSu karmasu pacerdhoH khaz bhavati / mitaM pacate mitampacA kanyA / nakhampacA yavAgUH / prasthampacA / zrADhakampacA / droNampacA / vidhvaruSostudaH sakham ||2|2|37|| vidhu aruSa ityetayoH karmaNoH tudedhaH khazU bhavati / sakArasya ca kham / vidhuntudaH / zraruntudaH / vAcaMyamAsUrya pazyogrampazya lalATantapaparantapadviSantaperammadapurandara sarva sahAH || 2|2|38|| ete zabdA nipAtyante / vAkchabde karmaNi yamedhaH kho nipAtyate vrate / vAcaM yacchati vAcaMyamastapasvI / vAgyAmo'nyaH / sUrye na pazyati zrasUryapazyaM mukham / sUrya pazyA rAjadArAH / nipAtanAdasAmarthye'pi naJsaH dRzeH khaz / umra pazyati ugrampazyaH / ugre karmaNi dRzeH khaz nipAtyate / lalATantapati lalATantapo bhAsvAn / khazu nipAtyaH / parAstApayati parantapaH / dviSatastApayati dviSaMstapaH / paradviSatoH karmaNostApeH khanipAtyate / takArasya ca kham / "khaci" [ 4|4|88 ] iti prAdezaH / striyAmanabhidhAnam / dviSatItApaH / irayA mAdyati irammadam / khannipAtyaH / puro dArayati purandaraH / khac vAco mantatA ca nipAtyate / sarvaM sahate iti sarvaM sahaH / khaz nipAtyaH / kathaM pANayo dhyAyante eSu pANindhamA panthAna iti ? nAsikAdau pANizabdaH; tatra pANindhamAH pathikAH tAtsthyAtpanthAno'pItyadhikaraNe khaz na vaktavyaH / priyavaze vadaH khac // 222|36|| priya vaz ityetayoH karmaNoH vadateH khajityayaM tyo bhavati / priyaMvadaH / vazaMvadaH / khakAro vAgartha : ( mumarthaH ) / cakAraH "khaci" [ 4|4|88 ] iti vizeSaNArthaH / tyAntarakaraNaM kimartham ? khazi sati uttaratra karoterjibhartezca vikaraNaH syAt / dhorihoGaH prAdezazca na syAt / sarvakUlA bhrakarISeSu kaSaH || 2|2|40|| sarva kUla abhra karISa ityeteSu vAtu kaSateH khaj bhavati / sarvaMkaSa vipraH / kUlaGkaSA nadI / zrabhraSo vAyuH / karISaGkaSA vAtyA / "bhage dAreH khajU vaktavya:" [ vA0 ] bhagandaraH / meghartibhayeSu kRJaH ||2/2/41 || megha Rti bhaya RtiGkarA / bhayaGkaraH / "abhayAcceti vaktavyam' [ vA0 ] po'pavAdo'yam | paratvena hetvAdiTasya ca bAdhakaH / 14 ityeteSu karmasu karoteH khaj bhavati / meghaGkaraH / abhayaGkaro jinaH / naJa se zranyo'rthaH pratIyate / For Private And Personal Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [a0 2 pA0 2 sU0 42-12 kSemapriyamad' Na ca // 2 / 2 / 42 // kSema priya madra ityeteSu karmasu karoteraNityayaM tyo bhavati khacca / veti siddhe ko hetvAdiSvapi TapratiSedhArthamaNagrahaNam / kSemakAraH / kSemaGkaraH / priykaarH| priyaGkaraH / madrakAraH / mdrngkrH| pAzitambhavaH // 2 // 2 // 43 // zrAzitambhava iti nipAtyate / zrAzitazabde subante vAci bhavaterbhAvakaraNayoH khA nipAtyate / Asita iti kartari klo dItvaM cAta eva nipAtanAt / aAzitasya bhavanamAzitambhavo vartate / Azito bhavatyanenAlamayamAzitambhava shrodnH| prakaraNAntaravihito yuDapi bhavati / bhAve ghanaH samatvAdayaM baadhkH| bhRtavRjidhArisahitapidamaH khau // 2244 // bhR tR vR ji dhAri sahi tapi dami ityetebhyaH khuviSaye khaj bhavati / karmaNi supi vAci yathAsambhavamayaM vidhiH| vizvambharA / vasundharA / rathantaro nAma rAjA / vRddhAvRkSoH-pativarA kanyA / ariJjayaH / yugaM dhArayati iti yugandharaH / "khci[1||4||88] ityuGaH prAdezaH / zatrusahaH / zatruntapaH / damirantargataNyarthaH / arindmH| khAviti kim ? kuttumbbhaarH| gamaH // 22 // 45 // khAviti vrtte| subantavAci gameoH khaja bhavati / sutaGgamo nAma pazcita / kvcidkhaavpiissyte| mitNgmo'shvH| amitaGgamA hastinI / "vihAyaso vihAdezaH khacca vA DidvaktavyaH" [vA0] vihAyasA gacchati vihaGgaH / vihnggmH| "turabhujayozca [ vA0] turaGgaH / turaGgamaH / bhujaGgaH / bhujnggmH| DaH // 2 // 46 // khAviti nivRttaM gama iti vartate / gamejhai bhavati subante vAci / antAdiSu vAca prAyeNAbhidhAnam / antagaH / atyantagaH / adhvgH| dUragaH / pAragaH / anantagaH / gurutalpaga; / strayAgAragaH / grAmagaH / sarvatra gacchati sarvatragaH / pannaM gacchati pannagaH / 'urasaH sakhaJcati vaktavyam" [vA0] "vihAyaso vihaM ca" [vA0] urasA gacchati uragaH / vihAyamA gacchati vihagaH / "suduroradhikaraNe Do vaktavyaH' [vA0] sukhena gacchati asmin sugaH / durgaH / "niso deze' [vA0] nirgo dezaH / DityabhasyApi DiskaraNasAmarthyAha: kham / ____ AziSi hanaH // 2 / 2 / 47 // AziSyarthe hante? bhavati karmaNi vAci / timi hanti timihaH / shaaphH| ape klezatamasoH // 2 // 2 // 48 // apa iti kAsthAne Ipa / apapUrvAt hanteH klezatamasoH karmaNorvAco? bhavati / anAzorartho'yamArambhaH / klezApahaH / tamopahaH / kumArazoSayorNin // 2 / 2 / 49 // kumAra zIrSa ityetayoH karmaNohanteNin bhavati / azIlArthosyamArambhaH / kumAraghAtI / shiirssdhaatii| zIrSazabdo'kArAntaH ziraHryAyo'sti / TagamanuSye // 22 // 5 // hana iti vartate / hanteH karmaNi vAci raMga bhavati amanuSye kartari / pittaM hanti pittaghnaM dhRtam / zleSmanamauSadham / jAyAghnastilakaH / patighnI rekhaa| amanuSya iti kim ? pApaghAta. stapasvI / cauraghAto hastItyatra "yuvyA bahulam' [2 / 3 / 64] iti bahulavacanAdaN / jAyApatyorlakSaNe // 22 // 51 // lakSaNaM cihna tadasyAstoti lakSaNaH / arzazrAdipAThAdaH / jAyA pati ityetayoH karmaNAntarla vaNavati kartari Tagbhavati / jAyAno braahmnnH| lakSaNamasya tadvidhamasti / patipnI kanyA / zaki hastikavATe // 2 // 2 // 52 // zakanaM zak zaktirityarthaH / hasti kavATa iti etayoH karmaNoH hanteSTag bhavati zaki gamyamAnAyAm / ayaM pUrvazca ganuSyaka kArya prArambhaH / hastinaM hanti hastithno manuSyaH / istinaM hantuM zakta ityarthaH / kavATapno mnussyH| zakIti kim ? hastighAto vyAdhaH upAyena / For Private And Personal Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 2 pA0 2 sU0 53-59] mahAvRttisahitam 107 pANighatADa gharAjaghAH // 22 // 53 // ete zabdA nipAtyante / pANighatADavo zilpini nipAtyate / anyatra paannighaatH| tADaghAtaH / rAjaba ityavizeSeNa / ragyatvaM TikhaM ca nipAtyam / subhagAbyasthUlapalitanagnAndhapriye'nvo snukhkhuko bhuvaH // 2 // 54 // acvAviti vyantapratiSedhAt najivayuktanyAyena cyarthavijJAnam / accyanteSu ccyarthe vartamAneSu subhagAdiSu vAtu bhavateH snukh khuka ityetau tyo bhavataH / asubhagaH subhago bhavati subhagambhaviSNuH / subhagambhAvukaH / zrADhyambhaviSNuH / zrADhyambhAdhukaH / sthUlambhaviSNuH / sthUlambhAvukaH / palitambhaviSNuH / palitambhAvukaH / nagnambhaviSNuH / nagnambhAvukaH / andhambhaviSNuH / shrndhmbhaavukH| priyambhaviSNuH / triyambhAvukaH / atra tadanavidhiriSTaH / zrIsubhagambhaviSNuH / shriisubhgmbhaavukH| zraccAviti pim ? subhagIbhavitA / shraavyiibhvitaa| nanirdiSTe sadRzasaMpratyayAdiha na bhavati-subhago bhavitA / kRtaH karaNe khyuTa // 2 // 2 // 55 // kRjaH karaNe kArake khyuTa bhavati accyanteSu cvyarthe vartamAneSu subhagAdiSu vAca / asubhagaM subhagaM kurvantyanena subhagaGkaraNam / zrAvyaGkaraNam / sthUlaGkaraNam / palitaGkaraNam / nagnaGkaraNam / andhaGkaraNam / priyaGkaraNam / subhagaGkaraNI vidyA / accyanteSu ityeva / subhagIkurvantyanena / nanvatra khyuTi yuTi vA nAsti vizeSaH / satyam / avyantAnuvRttestu yuTo'yaMtrArthaH pratiSedhaH / ccyarthe vartamAnevityeva / prAya kurvanti tailena / abhyaJjayantItyarthaH / spRzo'nudake kviH // 22 // 56 // udakavarjite supi vAci spRze|H kirbhavati / kakAraH kitkAryArthaH / vakAraH sati sAmye kipo bAdhanArthaH / mantreNa smRzati mantraspRk / dalaM spRzati dalaspRk / 'prazca" [5 / 3 / 53] Adi sUtreNa SatvaM jaztvaM "kityasya kuH'' [5 / 3 / 75] iti kutvam / anudaka iti kim ? udakaM spRzati udksprshH| RtvigdadhRgasragdiguSNigaJcuyujikaJcaH // 2 / 2157 // Rtvik dadhRka srak dik uSNik ityete kavyantA nipAtyante / aJcu yuji kuJci ityetebhyastu virbhavati / bhRtau yajate Rtuprayojano vA yajate Rtvik / Rtuzabde vAci yaH kvirnipAtyate / dhRSNototi dadhRk / dhRSeH virdvitvaM ca nipAtyate / sRjanti tAmiti sak / sRjeH karmaNi kiramAgamazca nipAtyaH / dizanti tAmiti dik / dizeH karmaNi kviH| utsnihyatIti uSNik / utpUrvA snihaH gyanta SatvaM ca / uSNISeNa nahyatIti vA uSNik / panakhaM prazca / aJcu / prAG / dadhyaG / subantamAtre vibhavati / yujeH kevalAdeva kiH / yuG / yuJjau / yuJjaH / kra cha / kucau / kuJcaH / kruJcerapi kevalAt kviH / nakhaM na bhavati / sa eSa vizeSo nipAtanaiH saha nirdezAllabhyate / tyadAdI dRzo'nAloke Tak ca // 2 / 2 / 58 // tyadAdiSu vAca dRzerinAloke'rthe Tag bhavati vizca / AlokazcaturviSayaH paryudasyo / tyAdRk / tyAdRzaH / "dRzadRgdRkSavatI'' [5 / 3 / 165] iti nirdezAtko'pi bhavati / tyaadRkssH| "aAsarvanAmnaH" [4 / 3 / 197] ityAtvam / evaM tAdRk / tAdRzaH / tAkSaH / yAhaka / yAdRzaH / yaadRkssH| ruDhizabdA ete tena naiteSvavayavArtho'sti / tamiva pazyati athavA sa iva dRzyate iti yathA kathaJcidvAkyam / 'samAnAnyayozceti vaktavyam'' [vA0 ] sadRzaH / sadRk / sadRkSaH / anyAdRk / anyAdRzaH / anyaadRkssH| "dRzaharahamavatau'' [ / 3 / 195] iti samAnasya sabhAvaH / anAloka iti kim ? yaM pazyati yddshH| tdrshH| satsUdvipaduhadra hayujavidabhidacchidajinIrAjo gAvapi vipa // 2 // 2 // 56 // sadAdibhyo dhubhya kiba bhavati gau vAci apizabdAt subante'pi / prasat / divi sIdatIti zuSat / antarikSasat / sU iti 1. yuTo'pyantrArthataH prati-a. For Private And Personal Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 106 jainendra-vyAkaraNam [a0 2 pA0 2 sU0 60-66 dviSA sahacaritaH zrAdAdikaH / prasUte prasUH / aNDaM sUte aNDasUH / zatasUH / garbhasUH / vidveSTIti vidviT / mitradviTa / pradra hyatIti pradhruk / mitrAya druhyati mitradhruk / pradogdhi pradhuk / yujir yoge yuja samAdhAviti cAvizeSeNa grahaNam / prayunakti prayuk / azvayuk / yujeya'ntasyA'pi yuja iti nipAtanAt Nerup / prayojayatIti prayuk / azvAn yojayati-azvayuk / videravizeSeNa grahaNam / pravit / dharmavit / prabhit / balabhit / pracchit / rajucchit / prajit / karmajit / prnniiH| graamnniiH| virAjate virAT / samrAT / 'manvanvanivicaH kvacit [2 / 2 / 62] "kipA [222263] iti kvipi siddha niyogArthamidam / supIti vartamAne gigrahaNaM kimartham ? anyatra sugrahaNe gigrahaNaM nAstIti jJApanArtham / tena "vadaH supi kyapa ca'' [2 / 1 / 1] iti ge kyamna bhavati / pravAdyamanuvAdyam / __ ado'nanne // 2 // 2 // 60 // adeoH kinbhavati ananne subante vAci / zrAmamatti prAmAt / vRkSAt / ananna iti kim ? annAdaH / kravye // 2 / 2 / 61 // kravyamAmamAsam / kravyazabde vAci adeH kinbhavati / kravyamatti kravyAt / pUrvagava siddha punarArambhaH asarUpasyANo bAdhakaH / kathaM tarhi kravyAdaH ? pRSodarAdiSu kRttavikRtAdaH kravyAda iti draSTavyam / manvankvanivicaH kvacit // 2 / 2 / 62 // man van kanipa vic ityete tyAH kacid dRshynte| gAvapItyanuvartate / suzarmA / suvarmA / kaciditi vacanAt kevalAdapi / dAmA / pAmA / vaamaa| hemA / van / vijAvA / agregAvA / "vanyA:" [14/42] ityAtvam / kvanip / prAtaritvA / prAtarivAnau / kevalAdapi / katvA / kRkhAnau / dhIvA / povA / vin / vizatIti veT / reT / vakAraH kRtkaaryaarthH| ikAra uccaarnnaarthH| cakAraH ebarthaH / jAgarti jaagH| virityucyamAne "jAguravimiNalGiti" [5 / 2 / 2] iti epratiSedhaH zaGkhyeta / vip // 2 / 063 // kvip dhoH kvacid dRzyate gAvapi / ukhena ( ukhAyAH) sauMsate 'ukhAzat / vAhAt bhrazyati vAhAbhraT / "anyasyApi' [ / 3 / 232] iti dItvam / kacidadhikArAtkevalAdapi / yAti yaaH| vAti vaaH| sthaH kaH // 222 / 64 // gAvapIti vartate / tiSThateH ko bhavati / zantiSThati shNsthH| susthaH / nanu "supi" [2 // 2 // 7] "stha:'' [22 ] ityanenaiva kaH siddha: / na sidhyati / "zami dho: khau'' [2 / 2 / 16] ityatra dhugrahaNasya prayojanamuktaM samatvena pUrvasya kasya bAdhanamiti / yathA zaGkarA parivAjikatyatra hevAdilakSaNasya Tasya bAdhAtkasyAkArasya bAdhanArtha punaH kavidhAnaM kipo'samavAdastyo na bAdhaka iti pUrveNa vipsiddhaH / shNsthaaH| bhajo NviH // 2 / 65 // bhajaterivarbhavati supi gAvapi / arddha bhAk / prabhAk / NakAra aibarthaH / vakAraH sati sAmye bAdhArthaH / ikAraH uccAraNArthaH / samatvena kiMvicorbAdhako'sti zivaH / supi zIle'jAtau Nin // 2 / 2 / 66 // catuSTayI zabdAnAM pravRttirityasmin darzane jAtipratiSedho'yam / ajAtivAcini subante vAci zIle gamyamAne ghoNinbhavati / supIti vartamAne punaH sugrahaNaM summAtrArtham / anyathA ajAtAviti sattvavAcinaH pratiSedhAdanyasyApi sattvavAcino grahaNaM na syAt / uSNa bhukta 1. "piTharasthAlyukhAkuNDam" ityamarAdiprAmANyAdukhAzabdasya nityastrItvAt "ukhAyAH aMsate" iti vaktumucitam / mUle "khena zraMsate" iti karaNatRtIyA'strIsvaM ca cisyam / 2' vahAdU a0, ba. / 3. bhaabhtt-m0,0| For Private And Personal Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 2 pA0 2 sU0 67-76 ] mahAvRttisahitam 106 ityevaMzIlaH uSNabhojI / udAsArieyaH / pratyAsAriNyaH / zrajAtAviti kim ? zAlIn bhuGkte ityevaM zIlaH zAli bhojaH / sAdhUnAmantrayitA / zIla iti kim ? uSNabhojaH zrAturaH / kvacidityanuvRtteH sAdhukAriNyapyarthe Nin / sAdhukArI / sAdhudAyI / "brahmaNi vadesiMn vaktavyaH " [ vA0 ] samasyANo bAdhakaH / brahmavAdino vadanti / karttarI || 2|2|67|| kartari vAci ivArthe dhorNin bhavati / upamAnabhUte kartarItyarthaH / jAtyarthamazIlArthaM cedam / uSTra iva krozate uSTrakozI / dhvAGkSarAvI / kharanAdI / siMhanadIM / vRtyaivArthasyoktatvAdivazabdasyAprayogaH / karttarIti kim ? tilAniva bhuGkte kodravAn / iva iti kim ? uSTraH krozati / vrate // 2268 // subante vAci dhorNin bhavati samudAyena ced vrataM gamyate / zAstrapUrvako niyamo vratam / pArzvazAyI / sthaNDilazAyI / vRkSamUlavAsI / zrAddha na bhuGkte vratamasya zrAdghabhojI / alavaNabhojI / sApekSasyAsyApi naJo vRttirvyAkhyAtA / vrata iti kim ? sthaNDile zete kAmacAreNa / prAyo (ya zrA) bhodaNye || 22|66 // subante vAci dhorAbhIkSNye gamye prAyo Nin bhavati / zIlaM guNAntare dveSaH / tato'nyanmuhurmuhuH sevanamAbhIkSNyam (kaSAyapAyiNo gAndhArayaH / sauvIrapAyiNo ipijJAH ' / takrapAyiyo andhrAH / kSIrapAyiNa uzInarAH / " mRdantanumvibhaktyAm ' [ 5|4|11 ] iti Natvam / prAyograhaNAdiha na bhavati (kulmAtrakhAdAzcolAH / ) manaH // 2|2|70 // manyateH supi vAci Nin bhavati / zIlAdyarthametat / zobhanaM manyate paraM zobhanamAnI / darzanIyamAnI / mana iti zyavikaraNasya grahaNaM vyAkhyAnAt / uttaratra khazi vizeSo bhaviSyati / khazcAtmanaH ||2/2/79 // zrAtmano yatsubantaM tasmin vAci manyateH khaz bhavati Nizca / zobhanamAtmAnaM manyate zobhanammanyaH / zobhanamAnI / paNDitammanyaH / paNDitamAnI / bhUte ||22|72 // bhUta ityadhikAro veditavyaH / dhoriti vartate / arthavazAd bhUte dhvarthe vacyamANA vidhayo bhavantItyarthaH / vakSyati dRzeH kanip / meruM dRSTavAn merudRzvA / bhUta iti kim ? meruM drakSyati / na ca bhUtazabdasyetaretarAzrayatvenAsiddhiH, anAditvAcchabdavyavahArasya / bhUta iti nisaMjJako vA zabdaH / "iyata iti saMkhyAnaM nisaMjJAnAM na vidyate / prayojanavazAdete nipAtyante pade pade / / " karaNe yajaH || 2|2|73 // Ninniti varttate / karaNe subante vAci yajedharbhUte Nin bhavati / agniTomeneSTavAn zragniSTomayAjI / vAjapeyayAjI / vizeSasya karaNatvam / yajanasAmAnyaM yajerarthaH / karmaNi naH || 2|2|74 || karmaNi vAci hanterNin bhavati bhUte / pitRvyaM hatavAn pitRvyavAtI / mAtulaghAtI / kutsAvizeSa iti vaktavyamiha mA bhUt / devadattaM hatavAn devadattaghAtaH / brahmabhrUNavRtreSu vip // 212|75 // brahma bhrUNa vRtra ityeteSu karmasu hanteH kinbhavati / brahmANaM hatavAn / brahmahA / bhrUNahA / vRtrahA / sAmAnyena kipi siddhe niyamArthamidam / brahmAdiSveva karmasu hanteH vimnAnyasmin / mitraM hatavAn mitraghAtaH / ubhayathA niyamazcAyam / brahmAdiSu karmasu bhUte vibeva nAnyastyaH / ubhayathA ziSyaiH pratipannatvAt ubhayathA niyamo labhyate / kathaM madhuhA ? cintyametat / hana ityeva / brahmANaM kRtavAn / bhUta ityeva / brahmANaM hanti haniSyati vA / sukarmapApamantrapuNye kRJaH ||2||76 // kviciti vartate / suzabde vAci karmAdiSu ca karoteH vibhavati bhUte / suSTu kRtavAn sukRt / karmakRt / pApakRt / mantrakRt / puNyakRt / eSo'pyubhayathA niyamaH | 1. ATRET: STO For Private And Personal Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 110 jainendra-vyAkaraNam [a0 2 pA0 2 sU0 77-84 svAdiSveva vAtu kRtraH kinbhavati nAnyasmin / sUtraM kRtavAn sUtrakAraH / svAdiSu ca bhRte kibeva nAnyastyaH / kRta iti kim ? pApaM citavAn / bhUta ityeva / karma karotIti krmkaarH| svAdiSveva bhUte kibbhavatIti nAyamiha niyama ityeke / tena bhASyakRt zAstrakRt tIrthakRdityevamAdi siddham / vartamAnakAlavivakSA vA tenaaniymH| some subaH // 2277 // some karmaNi sunoteH kvinbhavati bhUte / somaM sutavAn somasut / somstau| somstH| eSo'pyubhayathA niymH| soma eva vAci sunoteH kimnAnyasmin / surAM sutavAn suraasaavH| some vAci bhUte kiva nAnyastyaH / suja iti kim ? somaM kRtavAn / bhUta ityeva / somaM sunoti somasAvaH / agnau ceH||2|78|| agnau karmaNi cinoteH kinbhavati bhUte / agni citavAn anicit / amicito| agnicitaH / ayamapyubhayathA niyamaH / agnAveva vAci nAnyasmin / kukhya citavAn kukhyacAyaH / agno vAci bhUte vibeva naanystyH| ceriti kim ? agniM kRtavAn / bhUta ityeva / agniM cinoti agnicaayH| karmaNyagnyAkhyAyAm // 2 / 2 / 79 // karmaNIti prakRtaM vartate / karmaNi vAci cinoteH karmaNi kArake kinbhavati samudAyena cedagnyAkhyA gamyate / zyena iva citaH zyenacit / kAka iva citaH kAkacit / rathacakracit / zrAkhyAgrahaNaM kimartham ? rUr3heH parigrahArtham / agnyartha iSTakAcayaH zyenaciducyate / karmaNonvikriyaH // 2 / 280 // karmaNi vAci innityayaM tyo bhavati / vipUrvAt kroNAteH / karmaNIti vartamAne punaH karmagrahaNamabhidheyanivRttyartham / karmaNi vAci kartari kArake yathA syAt / tailaM vikrItavAn tailavikrayI / ghRtavikrayI / "kurasAyAmiti vaktavyam" [vA0] iha na bhavati / dhaanyvikraayH| dRzaH kvanip ||raa81|| bhUte karmaNIti ca vartate / karmaNi vAci dRzeoH kaninbhavati / meru dRSTavAn merudRzvA / vizva dRzvA / pitkaraNamuttarArtham / sAmAnyena vanipi siddha punarvacanaM bhUte manvanvicA nivartakam / rAzi yudhikRtaH // 2 // 52 // rAjazabde karmaNi yudhi kRJ ityetAbhyAM kanibbhavati / yudhirantarbhAvitaNyarthaH sakarmakaH / rAjayudhvA / rAjakRtvA / ayamapi yogaH manvanvicA nivRttyarthaH / karmaNItyeva / rAjJA yuddhavAn / sahe ||raaraa|| sahazabde vAci yudhikRtrityetAbhyAM kanibbhavati bhUte / saha yuddhavAn sahayudhvA / sahakRlA / "vA nAcaH // 3 // 180] ityatra nyagavayavasya basasya grahaNAt sahazabdasya sabhAvA na bhavati / yogavibhAgo yathAsaMkhyanivRttyarthaH / janerDaH // 2 / 2 / 84| supi zIla ityataH supIti saMbadhyate / janeoH supi vAci Da ityayaM tyo bhavati / upasare jAtaH upasarajaH / mandurAyA jAtaH mandurajaH / "ve DyApoH kvacit khau ca" [4/3173] iti prAdezaH / balabhIjaH / "kAyAmajAtAbhidhAnam" [vA0] jAlyAjAtaM jAvyajaM duHkham / santoSajaM sukham / saGkalpajaH kAmaH / buddhijaH sNskaarH| ajAtAviti kim ? mRgAjjAtaH / hastino jAtaH / gau vAci khuviSaye prajAtAH prjaaH| 'anau kamaNi vAcyabhidhAnamvA0] pumAMsamanujAtaH pumanujaH / styanujaH / 'manyasminnapi vAci dRzyate kArakAntare pi[vA.] kijAtena kijaH / alaM jAtena alajaH / dvirjAto dvijaH / na jAtaH ajaH / "kAyAmajAtau" ityuktam / jAtAvapi dRzyate brAhANajaH pazubadhaH / kSatriyajaM yuddham | gau vAci khAvityuktaH akhAvapi dRzyate / adhijAtaH / adhijaH / abhijH| prijH| anau karmaNItyuktam / akarmaNyapi dRzyate / anuAta: anujaH / yadyapi vizeSeNa supItyucyate ihApi prA noti sarvAGgaparipUrNo jAtaH gRhastho jaatH| anabhidhAnAnna bhavati / "yuivyA bahulam" [23 // 64] iti bahujayacanAt / karmaNi kArake anyasmAdapi bhavati / parikhAtA prikhaa| puMsA anujAtaH puMsAnuprakaraNe puMsAnujo januSAndha ityatrAnubbakSyate / For Private And Personal Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ma02 pA0 2 sU085-8] mahAvRttisahitam taH ||shraa85|| tasaMzastyo bhavati dhobhuute| iha vAgvizeSaparigraho nAsti / kRtH| kRtavAn / bhuktaH / bhuktavAn / taktavatvo vinoH tasaMjJAzritA tena saMjJayA tyavidhAne itaretarAzrayaM nAsti / zrAdikarmaNyapi kathaJcit bhUtatvamasti / prakRtaH kaTaM devadattaH / prakRtavAn kaTaM devadattaH / suyajorvanie ||raa86|| supIti nivRttam / su yaji ityetAbhyAM vanip bhavati bhUte / sutavAn / sutvA / iSTavAniti yajvA / jaSo'tR // 22 / 87 // jIryateratR ityayaM tyo bhavati bhuute| jaran / jrntau| jrntH| ktaktavatvorasamatvAdabAdhako'yam / ra vassadiNo vasurliemam / / 2 / / 88 // vas sad iN ityetebhyaH bhUte vasurbhavati liDvanmasaMjJazca / anUSivAn zrIdattaM dhAnyasiMhaH / upasedivAn upAdhyAyaM ziSyaH / IyivAn upeyivAn upAdhyAyaM ziSyaH / iNaH - krAdiniyamAdiTi dvitvam / dhurUpasya "yaNetyoH" [1477 ] iti yaNAdezaH / casya "kitINo dI: zi196] iti dItvam / atha krAdiniyamalakSaNasyeTaH "vazi" [111114] iti pratiSedhaH kasmAnna bhavati ? uttaratra "zruvo'niTa' [ 212186] ityani-vacanaM jJApakaM "vazi" [11114] iti pratiSedho na bhavati / udAttasya vA sa pratiSedhaH / liDvadatidezAdvitvam / "na jhitaloka" [172 ] ityAdinA karmaNi tApratiSedhazca bhavati / masaMjJAyAH ki prayojanaM karmavyatihAre mA bhUt / vyatyUSe janapada iti / "prAknervA'samaH''[21181] iti luAdayo'pi bhavanti / anvavAtsIt / anvavasat / anUvAsa / upAsadat / upAsIdat / upasasAda / upAgAt / upait / rapeyAya / kasukAnau liDAdezau sarvadhubhya ityeke / "kvasuloM mam" iti masaMjJakaH / kAnasya "iGAnaM daH" [1 // 2 // 155] iti dasaMjJA / bhAvakarmakartRSu ca sambhavaH / liDa.dezatvAdeva kittve siddha sphAntArtha kitkaraNamanayoH / aJja AjivAn / svajeH sasvajvAn iti kittvAnnakhaM siddham / kArAntasyaippratiSedhArtha ca kitkaraNaM titIrvAnaH / "RcchatyatAm [za21123] ityamna bhavati / karmaNi tatirANaH / "Rta iddhoH" [5 / 1174] iti itvasya "dvisve'ci' [ 11116] iti sthAnivadbhAve tu iti dvitvam / 'uraH' [22 / 166 ] iti akham / tairevAcAryaH "vasvekAjAdghasAmiG' iti vasau parataH ekAcAmAkArAntAnAM ghasezcevihitaH / pecivAn / papivAn / jakSivAn / iha karamAnna bhavati ? bibhidvAna cicchidvAn / "halamadhye li vyattaH" ityanena etvacakhayoH kRtayAvasA ya ekAca tayer3a bhavati / yadyavaM yayivAnityatrApi "iTi cAt kham"[45/63] iti khe kRte ekActvamastIti zrAdgrahaNamanarthakam / niyamArthametat / yathA ieinamittamekAcvaM teSAmAkArAntAnAmeva [iDbhavati ] nAnyeSAM cakhanyAniti / atrApITi kRte uGA se kriyamANe ekAcvasambhavo'sti / ata eva niyamAt ghaseriTyaprApta grahaNam / tathA vA dRzigamahanaSidavizAm / dadRzivAn / dadRzvAn / jagmivAn / jaganvAn / jannivAn / jaghanvAn / 'mo naH" [33] 'mvo:', [za3184] iti makArasya natvam / dRzeranekAcvAt gamahanorAta iti niyamAt iTyaprApta vibhaassaa| basau parato videH zavikaraNasya grahaNam / vividivAn / vividvAn / jJAnArthasya grahaNe te "yasya vA" [11 / 121] iti pratiSedhaH syAt / vivizivAn / vivizvAn / . zruvo'niT // 2 / 2 / 6 // zru ityetasmAdvasurbhavatyaniT / upazuzruvAn zrIdatta dhAnyasiMhaH / asamatvAlaluGAdayo'pi / upAzRNot / upazuzrAva / ___ anAzvAnanUcAno // 2 / 2 / 10 // anAzvAna anUcAna ityetau zabdau nipAtyete / napUrvAdaznAteH vasulivadiDabhAvazca nipAtyate / anaashvaaNstpshckaar| asamatvAt nAzcAt nAza ityapi bhavati / vaceranupUrvAt kartari kAno nipAtyate / anUcAno vratopapannaH / asamakhAt anUktavAn anvocat anUvAca iti ca bhavati / lung||2|2|91|| luG ityayaM tyo bhavati bhUte dhoH| akArSIt / ahArSIt / ka bhavAnuSitaH / amutrAvAtsamiti / atra bhUtamAtrasya vivakSA, ataeva laDUna bhavati / For Private And Personal Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 112 jainendra-vyAkaraNam [a0 2 pA0 2 sU0 12-100 anadyatane laG / ||22|92 // bhUta iti vartate / zravidyamAnAyatane bhUtai ghorlaG bhavati / zratItAyA rAtreH zrA pazcimayAmAt zrAgAminyAzca rAtrerAprathamayAmAt adyatanakAlaH / tatpratiSedhAdanadyatanaH / akarot / harat / anadyatanabhUtavivakSAyAH samatvAlluGo bAghako laG / anadyatana iti basanirdezAdyatrAdyatanagandho'pyasti tatra laG na bhavati / zradya cAbhumahi / yadi basaH adyatane'pyadyatano nAstIti laG prApnoti / nAyaM doSaH / vizeSAdyatane sAmAnyAdyatanasya vidyamAnatvAt / iha bhUtamAtraM vivakSitam / zrAgacchAma ghoSAt apibAma paya iti / 'parokSe lokavijJAte prayoknuH zakyadarzanatvena darzanaviSaye laD vaktavyaH [vA0] [aruNanmahendro mathurAm / aruNadyavanaH sAketam / parokSe iti kim ? udagAdAdityaH / lokavijJAta iti kim ? jammama grAmaM devadattaH / prayokkuH darzanaviSaya iti kim ? jaghAna kaMsaM kila vAsudevaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abhijJo luT ||22|93 // abhizoktiH smRtivacanam / zravidyamAne yacchade abhijJAvacane vAci anadyatane lRD bhavati / abhijAnAsi devadatta kazmIreSu vatsyAmaH / madreSu vatsyAmaH / uktigrahaNaM paryAyArtham / smarasi budhyase cetayase vA kazmIreSu vatsyAmaH / laGo'pavAdo'yam / yadIti kim ? abhijAnAsi devadatta yat kazmIreSvavasAmaH / na vA sAkAGkSe // 2/264 // zrAkAMkSA sambandhaH / anadyatana ityeva / sAkAGkSa abhijJAvacane vAci dhorna vA lRD bhavati / yadyabhijJAvacane pUrveNa prApto lRT neti pratiSidhyate / tataH kevale yacchabdasahite cAbhijJAvacane sAkAMkSe vAci / veti sarvatra vibhASA / zrabhijAnAsi devadatta kazmIreSu vatsyAmaH kazmIreSvasAma tatradAna bhokSyAmahe tatraiaudanAnabhuJjamahi / yacchandasahite abhijAnAsi devadatta yat kazmIreSu vatsyAmaH yattatraudanAn bhodayAmahe yattatraudanAnabhumahi / parokSe liT // 222295 // bhUte anadyatane iti ca vartate / parAvRtto'kSebhyaH parokSaH indriyAgocara ityarthaH / parokSa zabdasya cedameva nipAtanam / bhUtAnadyatanaparokSe dhvarthe liDa bhavati / yadyapi sarvo dhvarthaH sAdhyatvenAnumeyatvena vA parokSastathApi yatrAzrayadvAreNa pratyakSAbhimAno nAsti lokasya sa parokSa uktaH / papAca / cakAra / zrAtmanAnuSThitA hi kriyA sarvasya pratyAtmaM pratyakSeti suptamattayorasmadaH prayogaH / supto'haM kila vilalApa / matto'haM kila jaghAna / "atyantApahnave liD vaktavya:" [ vA0 ] nAhaM kaliGgaM jagAma / kaliGgagamanasya pratyakSatvAlliDaprAptaH / hazazvatorlaGa ca // 22266 // ha zazvadityetayorvAcorlaG bhavati liT ca bhUtAnadyatanaparokSe / itihAkarot / iti dda cakAra / zazvadakarot / zazvacakAra / prazne cAntaryuge ||22|67 // praSTavya iti praznaH / paJcavarSe yugm| yugAbhyantare prazne bhUtAnadyatane parokSe laliau bhavataH / cakAraH kimarthaH 1 pUrvasUtre cAnukRSTasya liTo'nukarSaNArthaH / kimagacchastvaM pATali putram | zradadAdau dAnam / dadAvaso dAnam / prazna iti kim ? devadatto jagAma / zrantaryuga iti kim 1 zrahaM tvAM pRcchAmi / jaghAna kaMsaM kila vAsudevaH / puri luGa vA // 268 // purAzabdo bhUtAnadyatane varttate na bhUtamAtre / purAzabde vAci bhUtAnadyatane vA luGa, bhavati pakSe yathAprAptaM ca / vAtsuriha purA chAtrAH / avasanniha purA chAtrAH / laT // 2\266 // veti nivRttam / laG bhavati purAzabde vAci bhUtAnadyatane / vasantIha purA chAtrAH / yogavibhAga uttaratra laTa evAnuvartanArthaH / sme ||2|2|100 // smazabdo'pyanadyatane parokSe ca vartate na bhUtamAtre | smazabde vAci zranayatane D bhavati / iti smopAdhyAyaH kathayati svayaMprabhArthaM yudhyante sma vidyAdharAH / laliTorapavAdo'yam / smapurAzabdayoryugapatprayoge paratvAt smalakSaNo laT / sulocanArthaM purA yudhyante sma pArthivAH / hazazvalakSaNAdapi vidhiH For Private And Personal Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 2 pA0 2 sU0 101-106 ] mahAvRttisahitam 113 1 paratvena smalakSaNaH / iti hAdhIyate sma / zazvadadhIyate sma / tathA hazazvallakSaNAt paratvena purAlakSaNo vidhiH / iti ha purA zradhyagISata / zazvatpurA adhyagISata / "nanau pRSThaprativacane bhUtamAtre laT vaktavya:" [ ghA0 ] zrakArSIH kaTaM devadatta ! nanu karomi bhoH / tathA "nazabde nuzabde ca vAci pRSThaprativacane bhUte vA chaT aro ] kArSIH kaTaM devadatta ! na karomi bhoH nAkArSa bhoH / zrahaM nu karomi zrahaM nvakArSam / nedaM dvayaM vaktavyam / pUrvatra kriyAyA aparisamAptervartamAnatvam / utaratrAsamAptiH samAptizca kriyAyA vivakSitA / vaktavya: " samprati || 2 |2| 101 // samprati dhvarthe laT bhavati / zrArambhAtprabhRtyA'nuparamAdvartamAnaH kAlaH samprati ityucyate / uktaM ca "ArambhAya prasRtA yasmin kAle bhavanti karttAraH / kAryasyAniSThAtastanmadhyaM kAlamicchanti // tarati + nayati / yAti / tasya zatruzAnavavaikArthe || 2|2| 102|| tasya sampratikAle vihitasya laTa: sthAne zatru zAna ityetAvAdezau bhavataH na cedvAntenaikArthyaM bhavati / pacantaM pazya / pacatA kRtam / pacamAnena kRtam / tasya grahaNaM kim 1 zrasampratikAle vihitasya laTaH sthAne mA bhUt / uSyate iha purA chAtraiH / zradhIyate sma naTaiH / kArya iti kim ? pacati devadattaH / zratra tasya zatRzAnAviti yogavibhAgaH karttavyaH / "na vA sAkArUkSe" [2/2/14] ityato maNDUkaplutyA navAgrahaNaM cAbhisambandhanIyam / tato netyanena itizabdayoge pratiSedha eva bhavati / varSatIti dhAvati / hantIti palAyate / veti vyavasthitavibhASA / tena ivAdibhiryoge dyau bhinnAdhikaraNeSu ca hRtsu nityo vidhiH / kurvatI bhaktiH / kurvadbhaktiH / kaurvataH / pAcamAnaH / bhaktizabdaH priyAdau paThyate / tena ' puMvadyajAtIyadezIye" [ 4|3|124 ] iti puMvadbhAvaH / samAnAdhikaraNeSu hRtsu vikalpaH / kurvattaraH | kurvadra paH / kurvANarUpaH / karotitarAm / karotirUpam / tasmAt dyutyayorupasaMkhyAnaM na kartavyam / punaravaikArtha iti dvitIyo yogaH / zratrApi navatyadhikArAt kacidvAntena sAmAnAdhikaraNye'pi zatRzAnau bhavataH / san ghaTaH / zrasti ghaTaH / vidyamAno ghaTaH / vidyate ghaTaH / juhvan juhoti vA devadattaH / zradhIyAno muniH / zradhI muniH / vyavasthitavibhASAbalAt mAGayAkroze luGapi / mA pacan / mA pacamAnaH / mA pAkSIt / saMbodhane // 2/2/103 // sambodhanamabhimukhIkaraNam / tadviSaye laTaH zatRzAnau bhavataH vaikArthatve / nityArthamidam / he pacamAna / ubhayodyatyaM sambodhanamiti vAvibhaktyapi bhavati / 1 lakSaNahetvoH kriyAyAH || 2 |2| 104 // lakSaNaM jJApakaM cihnam / heturjanakaH / lakSaNaM ca yA kriyA kriyAyA hetuzca yA kriyA tatra vartamAnAddhoH parasya laTaH zatRzAnau bhavataH / zayAnA bhujjate yavanAH / tiSThanto'nuzAsati gaNakAH / vyabhicAryyapi lakSaNaM dRzyate yathA yatrAsau kAkastaddevadattamiti / zranyadeva syAt zayAnA varddhate dUrvA / zrAsInaM varddhate visam / hetau / zradhoyAna zrAste / zrarjayan vasati / navetyanuvRtteriha na bhavati / varSatIti dhAvati / hantIti palAyate / lakSaNa hetvoriti kim ? yo vepate so'zvatthaH / yadutlavate tallaghu / dravyasya guNasya ca lakSaNe na bhavataH / iha zAstre anyatra hetugrahaNe kArakagrahaNamiti lakSaNagrahaNe ca jJApakagrahaNamiti anyataranirdeze nobhayapratipatterdvayorupAdAnaM dvandveSu zralpAntaramiti pUrvanipAtavyabhi - cArArthaM [ca] * tau sat || 2|2| 105 // tau zatRzAnau satsaMjJau bhavataH / zatRzAnayoH prakRtatvAt taugrahaNaM zatRzAnarUpaparigrahArtham / tena lRDAdezayorapi satsaMjJA siddhA / devadattasya kurvan kariSyan / "DaDmahaNa " [ 1 375] ityAdinA tAsa pratiSedhaH / pUGa joH zAnaH // 2|2| 106|| sampratIti vartate / pUG yaj ityetAbhyAM zAnastyo bhavati / zrAdezo'yaM karttaryeva bhavati / mabhAgbhyo'pi dhubhyo vidhAsyate / somaM pavamAnaH / yajamAnaH / "na mitra" [1/4/72 ] zrAdisUtre zatrU ityataH prabhRti zrA tuno nakArAt tRbhiti pratyAhAra uktaH / tena karmaNi pratiSedhaH / 15 For Private And Personal Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 114 jainendra-vyAkaraNam [20 2 pA0 2 sU0 107-18 vayaHzaknizIle // 22107 // vayas zakti zIla ityeteSu gamyamAneSu dhoH zAno bhavati / zarIrAvasthA vayaH / katIha zikhaeDaM vhmaanaaH| katIha kavacaM prysymaanaaH| zaktiH sAmarthyam / katIha bhaTaM nighnaanaaH| katIha bhuJjAnAH / zIlaM guNAntaradveSaH / katoha maNDayamAnAH / katIha mueddymaanaaH| - dhArIH zatrakRchiNi // 2 / 2 / 108 // akRJchramanAyAso yasyAsti so'kRchau / dhAri iGa ityetAbhyAM zatRtyo bhavati akRddhiNi kartari / dhArayan dharmazAstram / adhIyan jainendram / akRcchriNIti kim ? kRcchreNa dhArayati / kRcchrennaadhiite| dviSo'rau // 2106 // dviSaH zatRtyo bhavatyarau kartari | caurasya dviSan / cauraM dviSan / "dviSaH zaturvA vacanam" [cA0] iti karmaNi vA tA / zrarAviti kim / dveSTi pati bhAryA / asamA ete tyA laTaM na bAdhante / suJo yajJasaMyoge // 2 / 2 / 110 / / saMyujyate iti saMyogaH saMyukta ityarthaH / sunoteryajJasaMyoge kartari zanRtyo bhavati / sarve sunvantaH / yazasvAmina ityarthaH / yajJasaMyoga iti kim ? sunoti surAm / prazaMse'haH // 2 / 2 / 111 // arhateH prazaMse'rthe zatRtyo bhavati / arhaniha bhavAn pUjAm / ahaM niha bhavAn vidyAm / prazaMsa iti kim 1 arhati coro vadham / Akke zoladharmasAdhutve // 2 / 2 / 112 // zrAGabhividhau draSTavyaH / vakSyati grAvastuvaH kim / zrA etasmAt kvipsaMzabdanAt yAnita Urdhva vakSyAmaH zIladharmasAdhutveSu veditvyaaH| zIlaM vyAkhyAtam / dharma AcAraH / dhvarthasya sAdhu karaNaM sAdhutvam / tRn // 2 / 2 / 113 // tRnnityayaM tyo bhavati sarvadhubhyaH zolAdiSu / zIle-kartA kaTAn / vaditA janApavAdAn / dharme- maNDayitAraH zrAviSTAyanA bhavanti / vadhUmuDhAm annamapahartAra aAhvarakA bhavanti zrAddha siddha / sAdhutve / kartA kaTam / gantA'kheTam / gamerukavakSyate / adhikArAttRnapi bhavati / alaGkanirAkRJprajanotpacotpatonmadarucya-patrapavRtavRdhsahacara iSNuH // 2114 // alaGkabhityevamAdibhya iSNurbhavati zIlAdiSu / alaGkariSNuH / maNDanArthe pUrvavipratiSedhena yuco'yaM bAdhakaH / nirAkariSNuH / prajaniSNuH / utpaciSNuH / utpatiSNuH / unmadiSNuH / rociSNuH / apatrapiSNuH / vartiSNuH / sahiSNuH / crissnnuH| glAjisthaH kasnuH // 2 / 2 / 11 / / glA bhU ji sthA ityetebhyo dhubhyaH ksnurbhavati zIlAdiSu / glAsnuH / bhuussnnuH| jissnnuH| sthAstuH / "kasnogitvAnna stha IkAraH ktiorItvasya zAsanAt / evabhAvastriSu smAyaH yuko'niTatvaGgakoritoH // " sigRssidhRssitipHktH||2116|| trasi gRdhi dhRSi kSipa ityetebhyaH na bhavati zIlAdiSu / trasnuH / gRdhnuH / dhRSNuH / kSipnu: / dhyuGaH e pratiSadhArtha kitkaraNamidaM jJApakaM tyAdihalapekSayA rusaMjJAyAmapi "cyutaH" [ zarA83] embhavatIti / vettA / boddhA / zamityAmadeghiNin / / 2 / 2 / 117 // iti zrAdyarthe zrAabhividhau / zamAdibhya zrA madedhiniN bhavati / aSTau ca shmaadyH-shmii| tamo / dmii| shrmii| bhrmii| kSamI / klmii| pramAdI / unmAdI / "uDo'taH" [A] ityaipprAptaH "ma seTastAsi mo'vamikamicamaH' [12 / 31] iti pratiSiddhaH / madestu bhavati / kAraH uttaratra kutvArthaH / ikAraH uccaarnnaarthH| zranye ukAramitaM kurvanti teSAmiha zaminitarA iti "ugitazca" [4 / 3 / 157 ] iti vA prAdezaH prApnoti / zrAmaderiti kim ? ysitaa| duhAnurudhaduSadviSadruhyujatyajarajabhujAbhyAhanaH // 2 / 2 / 118 // duhAdibhyo dhiniN bhavati zIlAdiSu / dohI / anurodhI / doSI / dveSI / drohI / yogI / tyaagii| raja iti sUtre nipAtanAnnasam / raagii| bhogii| abhyaaghaatii| akarmakANAmiti vaktavyamiha mA bhat / gAM dogdhA / shtruunbhyaahntaa| For Private And Personal Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 2 pA0 2 sU0 / 6-132] mahAvRttisahitam pareH sRdevikSiparaTavadadahamuhaH // 2 / 2 / 116 // paripUrvebhyaH suprabhRtibhyo dhubhyaH ghiniN bhavati / parisArI / deva devana ityasya paridevI / kSiperavizeSeNa grahaNam / parikSepI / paripATI / parivAdI / paridAhI / parimohI / vo kaSavicalasakatthasrambhaH // 2 / 2 / 120 // vipUrvebhyaH kaSAdibhyo dhubhyo ghiniNa mavati / vikaassii| vivekI / vilaasii| viktthii| visrmbhii| ape ca laSaH // 2 / 2 / 121 // ape ca vau vAci laSedhiniN bhavati / aplaassii| vilaassii| careH / / 2122 // apa iti vartate / apapUrvAJcareH ghinie bhavati / apcaarii| ataH // 2 / 2 / 123 // atipUrvAJcarepiniN bhavati / aticaarii| sami pRcisRjijvaraH / / 2 / 2 / 124 // sampUrvebhyaH pRci sRji jvari ityetebhyo ciniNa, bhavati / samparkI / saMsargI / saMjvarI / akarmakANAmityeva / saMpRNakti sAkam / AGi yamiyasikrIDimuSaH // 2 / 2 / 125 // AG pUrvebhyaH yami yasi krIDi muSi ityetebhyo ghiniNa bhavati / AyAmI / tAsAva 'niDbhAvAdaippratiSedho na bhavati / praayaasii| shraakroddii| aamossii| prelapasRdra mathavadavasaH // 2 / 2 / 126 // prazabde vAci lapa sa dru matha vada vasa ityetebhyo ghiniNa, bhavati / pralApI / prasArI / pradrAvI / pramAthI / pravAdI / vaseranubikaraNasya prvaasii| nindahisaktizakhAdavinAzavyAbhASAsUyo vuna // 2 / 2 / 127 // nindAdibhyo vuJ bhavati zIlAdiSu / nindkH| hiNskH| klizeravizeSeNa grahaNe yuco'pi bAdhA / kla zakaH / khAdakaH / vinAzeya'ntasya vinAzakaH / asUya iti kaNvAdiryagantaH / asUyakaH / evunA siddha vugrahaNaM jJApakamanyebhyaH zIlAdiSu emvAdayo na bhvntiiti| parau vAditiparaTaH // 22 // 128 // paripUrvebhyaH vAdi kSipa raT ityetebhyo vuJ bhavati / parivAdakaH / parikSepakaH / parirATakaH / devikuzo gau // 2 / 2 / 126 // devi kruza ityetAbhyAM gau vAci buJ bhavati / devIti devateparyantasya / paridevakaH / zrAdevakaH / parikrozakaH / zrAkrozakaH / gAviti kim ? devyitaa| rucalArthAddhayuc // 2 / 2 / 130 // rautyarthebhyazcalatyarthebhyazca ghisaMjJakebhyo yuj bhavati / ravaNaH / zabdanaH / kathanaH / cltyrthebhyH-clnH| copanaH / kampanaH / dheriti kim ? paThitA zAstram / anudAttato'yasUdadIpadIkSo halAdeH ||raa2131|| anudAtteto halAde|yujbhavati yakArAnta-sUdadIpa dIkSa ityetAnvarjayitvA / dyotanaH / roTanaH / anudAtteta iti kim ? yaSTA / ayasUdadIpadIkSa iti kim ? kA yitA / damAyitA / sUdeH sakarmakasyApi sUditA / kathaM madhusUdanaH / nanyAdipAThANaNyuH / dIpitA / dIpervizeSeNa ro vidhAsyate yucaH prAptirnAsti / idaM pratiSedhavacanaM jJApakaM zIlAdikeSu asamavidhina bhavatItyanityametat / tena kamanaH / kamraH / kampanaH / kampraH / vikatthI vikrathanaH iti ca bhavati / diikssitaa| halAderiti kim ? edhate ityevaM zIla edhitaa| AdigrahaNaM kim ? halA tadantavidhimA bhUt / iha na syAt / jugupsanaH / miimaasnH| dhereva / basitA vastram / sRjujvalagRdhazucalaSapatapadaH // 2 // 2132 // suprabhRtibhyo yujbhavati / shrnnH| javanaH / jvalanaH / grdhnH| zocanaH / laSaNaH / patanaH / padanaH / calyarthAnAM padezca grahaNaM sakarmakArtham / padigrahaNaM 1.-sAvaniTvAdai- a0| For Private And Personal Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [a0 2 pA0 2 sU0 133-143 jJApanArthamityanye / zIlAdikeSu cAsamavidhina bhavatIti / paderukA vizeSavihitena sAmAnyavihitasya yuco vAdhitatvAt punaranena pratyApattiH / krudhamaNDArthAt // 2 / 2 / 133 / / krudhyarthebhyo maNDArthebhyazca dhubhyo yujbhavati / krodhanaH / kopanaH / roSaNaH / maNDArthebhyaH-maNDanaH / racanaH / bhuussnnH| kramidramo yakaH / / 2 / 2 / 134 // kramidramibhyAM yaGantAbhyAM yujabhavati / cakramaNaH / dndrmnnH| yajijapivadadazAmUkaH // 2 / 2 / 135 // yaGa iti vartate / yajyAdibhyo yaGantebhyaH Uko bhavati / yAyajUkaH / jajapUkaH / vAvadUkaH / dandazUkaH / japidaMzibhyAM "lupasavacarajapajabhavahagRdazo gahe" [2 / 1 / 21] iti yaG / "japajabhadahadazabhaJjapazAm" [12 / 184 ] iti casya numAgamaH / jAguH // 2 / 2 / 136 // jAgurUko bhavati / jAgarUkaH / laSapatapadasthAbhUvRSahanazakamagama ukaJ // 22 // 137 // laSAdibhyaH ukaJ bhavati / apalASukaM nIcasaGgatam / "ape ca laSaH" [2 / 2 / 121] iti vacanAt ghiniNapi bhavati / prapAtukA grbhaaH| upapAdukAH devAH / upasthAyuko gurUn / prabhAvukaH / pravaSukaH / zrAghAtukaH / zRNoteH zArukaH / kAmukA vanyasya striyo bhavanti / "na mita" [11472 ] ityAdinA karmaNi tAyAH pratiSedhe prApte ukapratiSedhe kamerapratiSedha ityuklam / zrAgAmukaH svagRham / jalpabhikSakuTTaluNTavRGaTAkaH // 22138 // jalpAdibhyo dhubhyaSTAko bhavati / jalpAkaH / jalpAkI / akarmakavivakSAyAM "rucalA(ddha ryuca" [ 2 / 2 / 130 ] iti yuc prAptaH / bhikSAkaH / anudAtteto yuc praaptH| kuTTAkaH / luNTAkaH / barAkaH / pre sUjorin // 2 / 2 / 136 // prapUrvAbhyAM sUjubhyAM in bhavati / prasavI / prajavI / paribhUjiddativizrINvamAvyathAbhyamaH // 2 / 2140 // inniti vartate / paribhU ji dakSi vizrI iNa vama avyatha abhyama ityetebhya in bhavati / paribhAvI / jyii| shraadrii| kssyii| vizrayI | atyyii| vmii| avyathI / abhymii| spRhigRhipatidayinidrAtandrAzraddhAbhya AluH // 2 / 2 / 141 // smRhiprabhRtibhyo dhubhyaH pAlurbhavati / spRhayAluH / gRhyaaluH| ptyaaluH| ete curaadissvdntaaH| dayAluH / nidraaluH| tandrAluH / tanniti nipAtanamAluviSaye bhavati / zraddhAluH / iha zIDo grahaNaM karttavyam / zayAluH / dAdheTrasizadasado ruH // 2 / 2 / 142 // dA dheTa si zada sada ityebhyo rurbhavati / dA ityavizeSeNa grahaNam / dAhaH / dhAraH vatso mAtaram / "na jhita' [1 / 4 / 72] ityatra ukAraprazleSAt tadantavidhinA tAyAH pratiSedhaH / sekaH / zadruH / stttthH| yattvAtmakarmaNi dyaterdAru kASThaM taduNAdiSu draSTavyam / saghasyadaH kmaraH // 2222143 // sa ghasi ad ityetebhyaH kmaro bhavati | smrH| ghsmrH| amaraH / anenaivAdeH ghasbhAvo nipAtyate / bhaJjabhAsamido ghuraH // 2222144 // bhaJAdibhyo ghuro bhavati / bhajerAtmakarmaNyabhidhAnam / bhaGgaraM kASTham / bhAsuraM jyotiH / medura mukham / vidbhicchidaH kuraH // 2 / 2 / 145 // vid bhid chid ityetebhyaH kuro bhavati / viduraH iti jJAnArthasyaiva / bhicchidorAtmakarmaNi kura iSyate / bhiduraM kASTham / chidurA rajjuH / sRjINanazaH kkarap // 2222146 // sa ji iN naz ityetebhyaH kvarap bhavati / stvrH| jitvaraH / itvaraH / nshvrH| nshvrii| For Private And Personal Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 02 pA0 2 sU0 147 - 156 ] mahAvRttisahitam 117 gatvaraH || 2|2| 147 // gatvara iti nipAtyate gameH karapa, makArasya khaM nipAtyate / gatvaraH / gatvarI / namikampiramyajaskamahiMsadIpo raH ||2|2| 148 || nami kampi smi jasa kama hiMsa dIpa ityetebhyo ro bhavati / namerAtmakarmaNyapi / namraM kASTham / namro devadattaH / kamprA zAkhA / smeraM mukham / jasyaternaJpUrvAt saM jJAnaM bhAvayAmaH / kamrA yuvatiH / hiMsraH pApameti / dIpro maNiH / kampezva kamadIpyoranudAtetvAdyuc prAptaH / sanAzaMsabhikSa uH // 2|2| 146 // sannanta zrAzaMsa bhikSu ityetebhya utyo bhavati / cikIrSuH / zrAGa: zasi icchAyAmityasya zrAzaMsuH / bhikSuH / vindvicchra 2|2| 150 || vindu icchu ityetau zabdau nipAtyete / vetterukAraH numAgamazca nipAtyate ! vinduH / icchatItyevaMzIla icchuH / uzchatvaM ca nipAtyate / svapitRSornajiG // 2/2/151 // svapitRSibhyAM najiGa bhavati zIlAdiSu / svapnak / svananau / tRssnnkruu| tRSNajau / zRvandyorAruH ||2|2|152|| Ta vandi ityetAbhyAmAru ityayaM tyo bhavati / zarAruH / bandAH jinAn / bhiyaH krukluko || 2|2| 153 // vibheteH kru klaka ityetau bhavataH / bhIruH / bhIlukaH / kruko'pi vaktavyaH / bhIrukaH / sthezabhAsapisakaso varaH || 2|2| 154 || sthA Iza bhAsa pisa kasa ityetebhyo varo bhavati / sthAvaraH / IzvaraH / bhAsvaraH / pesvaraH / kasvaraH / yo yaGaH ||2| 2|155 // yAteryaGantAdvaro bhavati / yAyAvaraH / vare zrataH kham, tasya yakhavidhiM prati na sthAnivadbhAva iti "bali vyoH kham " [4 | 3 | 45] iti yakham / yakhe kRte zrataH khasya sthAnivadbhAvAt "iTi cAtkham' [ 4 / 4 / 63 ] iti zrAtkhaM prAptam / vare pUrvAdezasya na sthAnivadbhAva iti na bhavati / "zIlAdiprakaraNe dhAnkRsRjaninabhibhya irliT vaktavyaH " [vA0] dhAnazIlo dadhiH / karaNazIlaH cakriH / saraNazIlaH satriH / jananazIlaH jajJiH / namanazIlaH nemiH / "harumadhye livyataH" iti etvacakhe / grAvastuvaH kvipa || 2|2|156 // grAvapUrvAt svauteH kip bhavati zIlAdiSu / prAvANaM stautItyevaMzIlaH zrAvastut / zIlAdiSu vA'samavidhirnAstIti sAmAnyalakSaNaH kvip na prApnoti punarvidhIyate / anyebhyo'pi // 2|2| 157 // zranyebhyo'pi dhubhyaH zIlAdiSu kvibU bhavati / zrapigrahaNaM vikalpArtham | anyebhyo'pi dhubhyaH zIlAdiSvapi bhavatyazIlAdiSvapi tatrAbhidhAnavazAt / bhrAjabhAsadhurvidyuterjipUjubhyaH zIlAdiSu kvidd bhavati / anyebhyo'nyatra / vibhrAjanazIle vibhrAT / vibhrAjau / bhAH / bhAsau / dhUrvaNAzIlaH dhUH / dhUrau / vidyut / vidyutau / U / UrjI / pUH / purau / jUH / juvau / juvaH / "kvipivacitrachatastu zrI dIrajizca" [ vA0 ] iti dIlam / zranyebhyo'zIlAdiSu / pak / pacau / bhit / bhadau / chin / chidau / vAk / praccheH prAr / zrAyatastUH / kaTaH / 1 bhuvaH svantare ||2|2|158|| bhavateH kvic bhavati khAvantare ca gamyamAne / mitrabhUH / mitrabhuvau / mitrabhuvaH / zrantare / pratibhUH / pratibhuvau / pratibhuvaH / pUrveNaiva siddhe niyamArthametat khvantarayoreva bhuvaH zIlAdiSu nAnyatra / bhavitA / bhAvukaH / viprasamo'khau DuH ||22|156 // zIlAdiSviti nivRttm| sampratItyanuvartate eva / viprasaMpUrvAddho For Private And Personal Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 118 jainendra-vyAkaraNam [a0 2 0 1 sU0 160 - 167 rbhuvo Durbhavatyakhau | vibhuH / prabhuH / zambhuH / zrakhAviti kim ? vibhurnAma kazcit / "huprakaraNe mitadruprabhRtInA - mupasaMkhyAnam" vA0 ] mitaM dravati mitadruH / zambhuH / dAmnIzasayuyujastutudasisicamihapatadazanahaH karaNe traT || 2|2| 160 // dAp lavana ityevamAdibhyaH karaNe kArake traT bhavati / dAnti tena dAtram / netram | zastram / yotram | yoktram / stotram / totram / setram / sektram / medram / patram / daMSTrA / ajAdiSu pAThATTAp / nI / daMzeH kRtanakhasya nirdezo jJApakaH kvacidanyatrApi nakham / dazanaH / dhAtrapotre || 2|2| 161 // dhAtra potra ityete zabdarUpe nipAtyete / dheTaH karmaNi traT nipAtyate / dhayanti tAmiti dhAtrI / potramiti punAteH pavatervA karaNe traT nipAtyate / halasya sUkarasya vA mukhaM cedbhavati halasya potram | sUkarasya potram | 1 lUdhUsUkha nartisahacara itraH || 2|2| 162 || karaNa iti vartate / lvAdibhyo dhubhyaH karaNe itro bhavati / lunAti tena lavitram | dhuvati tena dhavitram / suvati tena savitram / khanitram / zraritram | sahitram / caritram | puvaH khau || 2|2|163 // karaNa iti vartate / paktaiH punAtervA karaNe itro bhavati khuviSaye / pUyate'nena pavitram | pavitrA nAma nadI / kartari carSidevatayoH || 2|2| 164 // putra itro bhavati kartari karaNe ca kArake RSidevatayorabhidheyayoH / bhinnayoganirdiSTatvAdyathAsaMkhyaM na bhavati / pUyate'nena punAti vA pavitro'yamRSiH / devatAyAM pavitro'n mAM punAtu / jItaH ktaH || 2|2| 165 // saMpratIti vartate / trizabdeto dhoH saMprati ko bhavati / JimidA minnaH / JidhRSA / dhRSTaH / JidivadA / divaNNaH / matibuddhipUjArthAcca // za2/166 // matiranumatiH / buddhirjJAnam / pUjA arcA / matyarthebhyo buddhyarthebhyaH pUjArthebhyazca dhubhyaH saMprati klo bhavati / rAjJAM mataH / rAjJAmiSThaH / rAjJAM buddhaH / rAjJAM jJAtaH / rAjJAM pUjitaH / rAjJAmarcitaH / ktayoge kartari tA prAsA "na mita" [ 114172 ] ityAdinA pratiSiddhA bhavatItyanena punarvidhIyate / cakAro 'nuktasamuccayArthaH / zIlito rakSitaH kSAnta yAtruSTo juSTa ityapi / ruSTazca ruSitazcobhau abhivyAhRta ityapi // egg tathA kAntaH dayito'nyaH saMyatodyatau / kaSTaM bhaviSyatItyAhuramRtAH pUrvakasmRtAH // amRtazabdaH saMprati bahutvanirdezAt / suptaH zayitaH sthitaH zrAzita ityevamAdayo'pi saMprati boddhavyAH / uNAdayo bahulam ||2|2|167 // "puvaH khau " [ 2/2/163 ] ityato maNDUkaplutyA khAva vartate / u ityevamAdayastyAH saMprati dhvarthe bahulaM bhavanti / khuviSaye kvacittyasaMjJA bhavati / "kRvApAjimisvadisAdhyazUbhya uN / " kAruH / vAyuH / pAyuH / jAyuH / mAyuH / svAduH / sAdhuH / zrAzuH / kacityasaMjJA na bhavati / kRdhUbhyAM ksaraH / kRsaraH / dhUsaraH / tyasaMjJAvirahAt " tyAdezayoH " [ 514/31] iti SatvaM na bhavati / iha ca zaGkhaH zaNTa iN na bhavati / kvacidubhayathA / "vRtRvadihanikamikASibhyaH saH / " varsam / tam / epampratityasaMjJA SatvaM prati nAsti / iha ca SaNDa iti prakRtikArye dhvAdisatvaM na bhavati uktaM ca 1. mAM, ba0, sa0 / For Private And Personal Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa0 2 pA0 3 sU. 1-4] mahAvRtisahitam "kvacitpravRttiH kvacidapravRttiH kvacidvibhASA kvacidanyadeva / 'vidhevidhAnaM bahudhA samIkSya caturvidhaM bAhulakaM vadanti // " tathA anuktAbhyo'pi prakRtibhyastyA bhavanti / aNDaH / kRsvRGaH-jaraNDaH / karaNDaH / saraNDaH / varaNDaH / zrAGi IrterapIpyate / eraNDaH / anuklA api tyA bhavanti RphiDaH RphaNDaH ityevamAdiSu / tathA saMpratikAle uNAdayo vihitAH kvacidbhUte'pi dRzyante / kaSito'sau kaSiH / tato'sau tantiH / bhasitaM bhasma / caritaM carma / vRttaM taditi varma / taduklaM (bAhulakaM prakRtestanudRSTeH prAyasamuccayanAdapi teSAm / kAryasazeSavidhezca taduktaM naMgamarUDhabhavaM hi susAdhu / ' jAtyapekSayaikatvaM tanudRSTeriti pyakhe karmaNi kA / vanuSTi vIkSya tanudRSTeH prakRtastanorguNasya drshnaadityrthH| tadbAhulakamuktam / evaM hi naigamAH gaurityevamAdayaH madibhavAH palAza ityevamAdayaH zabdA susAdhavo bhavanti / ityabhayanandiviracitAyAM jainendramahAvRttau dvitIyasyAdhyAyasya dvitIyaH pAdaH smaaptH| gamyAdivaya'ti / / 2 / 331 // uNAdayo anyatra ca ye sAdhitA gamyAdayaH zabdAste ca vaya'ti kAle mAdhavo bhavanti / vartyatItyanAgatasya kAlasya sAmAnyena grahaNam / saMpratyAdikAle teSAM sAdhutvavyavacchedArtha zrArambhaH / gamiSyati gamI grAmam / zrAgamiSyati AgamI nagaram / "Adhamaye cenaH"; [15] iti karmaNi tAyAH pratiSedhAt "karmaNIp' [2] itIbeva bhavati / evaM bhaviSyati bhAvI / prasthAsyate prsthaayii| pratibhotsyate pratibodhI / pratiyokSyate pratiyogI / prayAsyati pryaayii| "gamerin" iti in / sa eva "AGi mit" iti Nit / "muvazca' iti bhavaterapi gin / anyebhyaH "supi zIle'vAtau hin"zaza66] iti Nin / kathaM zvo gamI grAmam / "anadyatane luG' iti luGmApteH 1 tadasat / yato vasya'tItyanena sAmAnya zabdenAnadyatanavizeSo'pyatra gRhIto yathA gaurityanena khaNDamuNDo'pi / ato vaya'tItyavizeSeNa vRttAvapyarthakaraNAdevizeSapratipattiH / athavA "anadyatane luT" [2 / 3 / 34] ityatra "gamyAdivasya'ti'' ityetadanuvartiSyate / tenAnadyatanaviSaye'pi gamyAdayaH siddhA bhavanti / asamAdvA anadyatane bhavanti / luDluTAvapi bhavato gamiSyati gntaiti| purAyAvatorlaT // 2 // 32 // purA ca yAvacca purAyAvatau / tayoH purAyAcchandayorvAcorvatsyati dhorlaD bhavati / purA bhuGkte / purAdhIte / yAvadbhutaM / yAvadadhIte / bhaviSyadanadyatane luTo'yamapavAdo laT / lurmapa luDapavAdaH, tatrApavAdayoH sparddha paratvAlluTa prAptaH pUrvanirNayena laD bhavati / zvaH purA'dhIte / zvo yAvadadhIte / lakSaNapratipadokyoH pratipadoktasyaiva grahaNa na tu lAkSaNikasyetyabhidhAnAt / teneha na bhavati / yAvaddAsyati tAvaddhocyate |mhtyaa purA jeSyati / ghA kadAkoH // 2 // 3 // 3 // kadA karhi ityetayorvAcorvartyati dhorvA laD bhavati / kadA bhuGkte / kadA bhokSyate / kadA bhoklA / kahi bhute / karhi bhoktA / kiMvRtte lipsAyAm // 2 // 34 // kimo vartanaM kiMvRttaM tasmin vAci lipsAyAM gamyamAnAyAM vartyati vA laD bhavati / luTi luTi ca prApta ayamArambhaH / labdhumicchA lipsA praarthnaabhilaassH| ko bhavadtho bhikSA dadAti / ko bhavadbhayo bhikSAM dAsyati / ko bhavadbhayo bhikSAM dAtA / iha kasmAnna bhavati / kadA bhojayiSyasi bhojayitAsi vA / kimo hi vibhaktyantasya DataraDatamAntasya ca vartanaM kiMvRttamiti vaiyAkaraNAnAmabhiprAyaH / tacceha nAsti tato'tra laTo'bhAvAt laGaluTAveva bhavataH / lipsAyAmiti kim ? kaH pATaliputra yAsyati ? For Private And Personal Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 120 jainendra-vyAkaraNam [a0 2 pA0 3 sU0 5-11 lipsyasiddhI || 2|3|5|| vartyatItyanuvartate / lipsati hi lipsyo dAtA zrodanAdizca / tatra dAtari tAsaH / lipsyasya siddhiH lipsyasiddhiH / yAcakena hi yo lipsyate dAtA tasya siddhau svargAdiphalaprAptau / zrodanAdau tu bhAsaH / yAcakena hi yo lipsyate zrodanAdinA karaNabhUtena siddhiH dAtuH svargAdiphalaprAptiH tasyAM gamyamAnAyAM vartsyati vA laD bhavati / yo bhavadbhayo bhikSAM dadAti dAsyati dAtA vA sa svargalokaM gacchati gamiSyati gantA vA / dAnAddAtuH svargasiddhiM bruvANI dAtAramevamutsAhayati / nanu cAtra ubhayatrApi lipsAyA gamyamAnatvAt " kiMvRtte lipsAyAm" [2|3|4] ityeva lavikalpasiddhervyartho'yamArambhaH / na vyartho'kiMvRttArthatvAdetadArambhasya / pUrveNa hi kiMvRtte vAci vikalpo vihitaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir loDa lakSaNe ||2||3|6|| vartyatIti veti ca vartate / loDartha: praiSAdiH, sa lakSyate'nena loDathaMlakSaNam, tasmin loDarthalakSaNe dhvarthe vartamAnAt ghoryatsryati vA laD bhavati / upAdhyAyazcedAgacchati / upAdhyAyazvedAgamiSyati / upAdhyAyazvedAgantA / atha tvaM tarkamadhISva atha gaNitamadhISva / atropAdhyAyAgamanena praiSo lakSyate / liGa cordhvamauhUrtike ||2|3|7|| veti vartate / loDarthalakSaNa iti / UrdhvaM muhUrtAdbhavaH kAla UrdhvamauhUrtikaH / nipAtanAtsavidhiruttarapadasyaip / UrdhvamauhUrtike vartsyati kAle loDartha lakSaNe vartamAnAdghorliGa bhavati laD vA / Urdhva N muhUrtAdupAdhyAyazcedAgacchet upAdhyAyazcedAgacchati upAdhyAyazcedAgamiSyati upAdhyAyazvedAgantA atha tvaM tarkamadhISva atha tvaM gaNitamadhISva / 'tuma kriyAyAM tadarthAyAm // 238 // vartyatItyeva vartate / yasmAddhosyotpattiH prArthyate tadvAcyakriyA tacchandenAbhiprettA sA kriyA zrarthaH prayojanaM yasyA vajanAdikriyAyAH sA tadarthA, tasyAM vAci vartsyati - kAle tumI bhavataH / kArako vrajati / kartuM vrajati / bhojako vrajati / bhoktu N vrajati / kriyAyAmiti kim ? bhikSiSye ityasya jaTAH / zradhyeSye ityasya kamaNDaluH / dravyamatra tadartham / tadarthAyAmiti kim ? dhAvataste patiyati daNDaH / nAtra dhAvanaM daNDapatanArtham / nanu sAmAnyavihitena evunA siddha kimarthaM vidhIyate bhikRto bhAve bhavantIti bhinnaviSayatvAttumapi na bAdhakaH / kriyAyAM tadarthAyAM vAci luDU vakSyate sa bAdhakaH syAt / vA'samavidhinA evurbhaviSyatIti cet; evaM tarhi niyamArthaM vuNvacanam / vartsyati kriyAyAM tadarthAyAM vAci buva yathA syAt tRjAdayo mA bhUvan iti / kartA vrajati vikiro vrajati ityevamAdi na bhavati / bhAvavAcinaH || 2|3|6|| bhAvavAcino ghaJAdayaste vartsyati kAle kriyAyAM tadarthAyAM vAci bhavanti / yadyapi sAmAnyena vihitA ghaJAdayastathApi vaNgrahaNaM jJApakamuktam sAmAnyavihitAstyA vartsyati kAle kriyAyA tadarthAyAM na bhavantIti tumA ca ba dhyeran / tenAyaM yatnaH / pAkAya vrajati / tyAgAya vrajati / mataye vrajati / puSTaye vajrati / "tumarthAd bhAve " [ 1 / 4 / 25 ] ityap / bhAva iti vizeSaNena / vAci grahaNaM kimartham ? yakAbhyaH prakRtibhyo yena vizeSaNena tyA vihitAstAbhyaH prakRtibhyastena vizeSaNena kriyAyAM tadarthAyAM vAci yathA syurityevamartham / karmaNi cAN ||2|3|10 // karmaNi vAci tadarthAyAM ca kriyAyAmay bhavati / pUrveNa vuprAptaH / vA'samavidhizca nAstItyuktam / zray na syAt tenAyamArambhaH / kumbhakAro vrajati / kANDalAvo vrajati / vAcigrahaNAnuvRtteryathAvihitamay bhavati iti karmaNyeva vAci bhaviSyati / karmagrahaNaM kimartham 1 apavAdaviSaye' pi yathA syAdityevamartham / godAyo vrajati / tuSapAyo vrajati / kriyAyAM tadarthAyAmanuvartate / cakAraH kimarthaH 1 kevale karmaNi ketralAyAM ca kriyAyAM vAci mA bhUt / pratyekamopA nirdezAt vAksaH / lRT // 2|3|11 // lRD bhavati kriyAyAM tadarthAyAM vAci / kariSyAmIti vrajati / hariSyAmIti vrajati / udAharaNe itizabdoM hetuhetumadbhAvadyotanArthaH / For Private And Personal Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 2 pA0 3 sU0 12- 20 ] mahAvRttisahitam 121 zeSe ||2||12|| ukkAdanyaH zeSaH zuddhaM vartsyat kAlamAtram zeSe vartsyati lRT bhavati / kariSyati / hariSyati / vibhASA luTaH sat // 2/3/13 // vartsyati lRT tasya sthAne satsaMjJau zatRzAnau vibhASayA bhavataH / pakSyantaM pazya / pakSyamANaM pazya / pakSyatA kRtam / pakSyamANena kRtam / he pakSyan / he pakSyamANa / zrarjayiSyan vasati / zradhyeSyamANAste / devadattaH pacyan pakSyati vA pakSyamANaH pakSyate vA / vyavasthitavibhASeyam / tena ibAdibhiryoge sambodhane lakSaNahetvoH kriyAyAmityatra nityo vidhiH / vAntaikArthatve vikalpaH / itizabdayoge tu na bhavati / kariSyAmIti vrajati / hariSyAmIti vrajati / laDgrahaNaM kim ? tyAntaratvaM mA vijJAyi / nadyatane luT ||2| 3 | 14 // vartsyatIti vartate / vartyatyanadyatane dhvarthe vartamAnAdoluMDa bhavati / zvaH kartA / zvo'dhyetA / zranadyatana iti vasanirdezAdadya zvo bhodayAmahe ityatra na bhavati / vibhASAnuvartanAt paridevane lRviSaye'pi luD bhavati / iyantu kadA gantA evaM nidadhatI pAdau / ayaM tu kadAdhyetA evamanabhiyuktaH / padarujavizaspRzo ghaJa // 2|3|15|| pada ruja viza spRza ityetebhyo ghaJa bhavati / padyate'sau pAdaH / corayamapavAdo na pacAdyacaH "summiGantaM padam [1 / 21103] iti padanirdezAt / rujatyasau rogaH / vizatyasau vezaH / iguGlakSaNasyApavAdaH / spRza upatApe'bhighAtam / spRzatIti sparzo rogaH / upatApAdanyatra spaSTA / sparzakaH / sR sthire ||2|3|16|| sarateH sthire kartari ghaJ bhavati / kAlAntaraM saratIti sAraH / madhUkasAraH / vibhASAnuvartanAt sthiravyAdhimatsyavaleSvabhidhAnam / zratIsAro vyAdhiH / visAro matsyaH / sAro balam / etaiSviti kim ? sartA / sArakaH / 1 bhAve ||2|3|17|| bhAve dhotra bhavati / bhAva iti kriyA sAmAnyaM dhvarthaH / tadyadyapi pUrvAparIbhUtamapariniSpannamaliGgasaMkhyaM prakRtyaivocyate, tathApi yastvasyAsiddhatAdharmaH sa liGgasaMkhyAvAniti tatra ghaJAdayaH / pAkaH / tyAgaH / rAgaH / katari || 2|3|18|| karturanyasmin kArake ghaJ bhavati / "nayuktamivayuktaM vA yatkAryaM saMpratIyate / tulyAdhikaraNe'nyasmin loke'pyarthaM gatistathA / / " prAsyanti taM prAsaH / prasIvyanti taM prasevaH / zrAharanti tasmAdAhAraH / 'saMjJAyAmasaMjJAyAmapi dRzyate / ko bhavatA dAyo dattaH / ko bhavatA lAbho labdhaH / kartavyaH kaTaH ityevamAdiSu anabhidhAnAt bhavati / parimANAkhyAyAM sarvebhyaH || 2|3|16|| zrakhyA grahaNAtparimANamiha saMkhyAdikaM gRhyate / parimANasyAkhyAyAM gamyamAnAyAM sarvebhyo ghaJa bhavati / ekastaNDulanicAyaH / ekastaNDulAvacAyaH / dvau kedAralAvau / dvau bIjakArau / "vRgrahavRhagamo'c" [2|3|12] iti aci prApte idam / parimANAkhyAyAmiti kim ? nizcayaH / sarvagrahaNaM bAdhakabAdhanArtham / ekastRNanighAsaH / zranyathA purastAdapavAdo'yamiti zranantaramevAcaM bAdhyeta na vyavahitam / nau gazceti Nam / ghaJi ghaslRbhAvaH siddhaH / ihAkartarItyevAbhisaMbadhyate / strIliGge bhAve ghaJamA bhavet / ekA tilocchritaH / dve zrutI / sarvagrahaNaM bAdhakabAdhanArthamukta klirapi bAdhyeta / iGaH ||2|3|20|| ita uttaraM bhAve kartarIti ca vartate / iGazca ghorghaJ bhavati / zradhIyate ityadhyAyaH / upetyAdhIyate'smAdityupAdhyAyaH / apAdAne yo ghaJa tadantAdvA GIrvaktavyaH / upAdhyAyI / upA 1. prAyeNa saMjJAyA -- zra0 / 2 -standulanizcAya: ba0, sa0 / 3. lAvakSAya: a0, ba0, sa0 16 For Private And Personal Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 122 jainendra-vyAkaraNam [a0 2 pA0 3 sU0 21-35 dhyaayaa| vRddhakumArIvaravAkyanyAyenAsminviSaye ktimapi ghana bAdhate / "zRNAtervAyuvarNayordhaJ vaktavyaH" [vA0] zAro vAyu: / zAro varNaH / / gau ruvaH // 23221 // gisaMjJe vAci rauterghana bhavati / virAvaH / sNraavH| zraco'pavAdo'yam / gAviti kim ? ravaH / sami yudra duvaH // 2 // 3 // 22 // saMpUrvebhyaH yu dru du ityetebhyo gham bhavati / saMyAva / saMdrAvaH : saMdAvaH / samIti kim ? yvH| // 2 // 3 // 23 // samIti vartate / sampUrvAt stotegham bhavati yjnyvissye| sametya stuvanti asminniti saMstAvaH chandogAnam / yajJa iti kim ? satAM saMstavaH / zriNIbhuvo'gau // 2 // 3 // 24 // agipUrvebhyaH zrI NI bhU ityetebhyo dhana bhavati / zrAyaH / nAyaH / bhAvaH / agAviti kim ? prazrayaH / prabhavaH / kathaM prabhAvo dharmasya / prakRSTo bhAvaH prabhAvaH iti prAdisaH / kathaM SADguNyasya yathAvatprayogo yathAvatprayogo nayaH "puMkhaudhaH prAyeNa'' [2 / 3 / 100] iti karaNe dho draSTavyaH / niyo'vodoH // 23 // 25 // ava ud ityetayorvAcornayaterghana bhavati / avanAyaH / unnaayH| kathamunnayaH / zabdAnAM pUrvavatkaraNe gho vidheyaH / / nirabhyoH pUlvoH // 23 // 26 // nis abhi ityevaMpUrvAbhyAM pU lU ityetAnyAM yathAsaMkhyaM ghA. bhavati / pU iti sAmAnyena grahaNam / niSpAvaH | abhilAvaH / nirabhyoriti kim ? pavaH / lavaH / unnyopaH // / 3 / 27 / uda ni ityevaMpUrvAt gR ityetasmAt ghaJ bhavati / gR iti sAmAnyena grahaNam / udgAraH / nigaarH| kR dhAnye // 263 / 28 // unnyoriti vartate / kR ityetasmAddhorunipUrvAt ghaJ bhavati dhAnyaviSaye / utkAro dhAnyasya / nikAro dhAnyasya / dhAnya iti kim ? puSpotkaraH / puSpanikaraH / predra stu zruvaH // 2 / 3 / 26 // prazabde yAci du stu zru ityetebhyo ghaJ bhavati / pradrAvaH / prastAvaH / prazrAvaH / pra iti kim 1 dravaH / stro'yajJe // 2 // 3 // 30 // pra iti vartate / prapUrvAt sta ityetasmAt ghaJ bhavati ayazaviSaye / zaGkhaprastAraH / maNiprastAraH / RkArAntatvAdabhi (ci) prApte idam / ayajJa iti kim 1 varhiSprastaraH / "iduduDo' syapugmuhusaH" [12] iti Satvam / prathane vAvazabde // 23 // 31 // prathanaM vistIrNatA / vipUrvAstu ityetasmAt ghana bhavati azabdaviSaye prathane / paTasya vistAraH / gRhasya vistAraH / prathana iti kim ? tRNavistaraH / azabda iti kim ? vAkyavistaraH / chandaH khau / / 2 / 3 / 32 // chandaH padye varNavinyAsaH / chandaHsaMjJAyAM ca vipUrvAMt stRNAteH ghana, bhavati / viSTAraH paMkticchandaH / viSTAro vRhatIchandaH / SatvaprakaraNe viSTAra iti nipAtanAdeva siddha chandaHsaMjJAjJApanArthamidam / kSuzruvaH // 2 // 3 // 33 // vAviti vartate / cu zru ityetAbhyAM vipUrvAbhyAM dhana bhavati / vikSAvaH / vizrAvaH / vAvityeva / kSavaH / zravaH / udi grahaH // 23 // 34|| utpUrvAd aherghana bhavati / udgrAhaH / aco'pavAdo'yam / sami muSTau // 2 // 3 // 25 // saMpUrvAd aherghana bhavati muSTiviSaye / zAkamuSTayAdau parimANavacano muSTizabdaH / tatra parimANAkhyAyAmityeva siddhaM tato'nyadudAharaNam / aho mallasya saMgrAhaH / aho mauSTikasya saMgrAhaH / muSTedAvyamityarthaH / muSTAviti kim ? saMgrahaH zAstrasya / For Private And Personal Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zra0 2 pA0 3 sU0 36-47 ] mahAvRttisahitam 123 ghaJa nyAyapariNAya paryAyaH || 2 | 3 | 36 || nyAyAdayaH zabdAH nipAtyante / nipUrvAdiNaH nipAtyate / bhreSo yuktakaraNamakuttA vA / eSo'tra nyAyaH / bhreSa iti kim ? nyayaM gatazcauraH / paripUrvAt nayateviSaye ghaJa nipAtyate / pariNAyena sArAn hanti / dhUtaviSayAdanyatra pariNayaH paripUrvAdiNaH zranupAtyaye gamyamAne nipAtyate / zranupAtyayaH kramaprAptasyAnativRttiH / tava paryAyo bhoknum / mama paryAyo bhoktum / pranupAtyaya iti kim ? svAdhyAyakAlasya paryyayaH / zratikrama ityarthaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vyupe zIGo 'ntye || 2|3|37|| antya iti pUrvasUtre vinyAsApekSayA paryAyo'bhipretaH / vi upa 'ityetayorvAcoH zIGo ghatra bhavati paryAye gaye / tava vizAyo mama vizAyaH / tava rAjopazAyaH / mama rAjopazAyaH / rAjAnamupazAyayitumavasara ityarthaH / antya iti kim ? vizayaH / upazayaH / hastAdAne cerasteye || 2|3|38|| hastAdAne gamyamAne cinoterdhaM bhavati na cetsteyaM bhavati / puSpapracAyaH / phalapraccAyaH / hastAdAnazabdena nikaTasya gucchAdergrahaNaM lakSyate / hastAdAna iti kim ? puSpapracayaH / asteya iti kim ? puSpapracayaM karoti cauryeNa / nivAsacitizarIropa samAdhAne caH kaH // 2 // 3 // 36 // ceriti vartate / nivAsa citi zarIra upasamAdhAna ityeteSvartheSu cinoterghaJa bhavati cakArasya ca kakAraH / nivAse - sAdhunikAyaH / utkRSTanikAyaH / zradhikaraNe ghaJ / cIyate'sau citiH / yajJe zragnivizeSaH / kAyamagniM cinvIta / zarIre cIyate iti kAyaH / upasamAdhAnamuparyupari rAzIkaraNam / mahAn gomayanikAyaH / uparyuparIti vizeSaNAdiha na bhavati / mahAn kASThanicayaH / eteSviti kim ? ceyaH / saMghe'nUrdhvaM ||23|40|| saMghaH prANivizeSasamudAyaH / zranUrdhve saMghe vAcye cinoterghaJa bhavati cakArasya cakatvam / nicIyate iti nikAyaH / sAdhunikAthaH / paNDitanikAyaH / prANivizeSasya saGghasya grahaNAdiha na bhavati / kASThacayaH / padasamuccayaH / vizeSagrahaNaM kim ? prANisamuccayaH / sAmAnyena samudAyo'yam / nUrdhva iti kim ? uparyupari sUkaranicayaH / koze'vanyo haH || 2|3|49 // zrAkrozaH zapanam | zravani ityetayorvAco herghaJa bhavati zrAkroze gamye / zravagrAho ha te vRSala bhUyAt / nigrAho ha te vRSala bhUyAt / Akroza iti kim ? avagrahaH padasya | nigraho duSTasya | lipsAyAm || 2|3 | 42 // prazabde vAci lipsAyAM gamyamAnAyAM grahedhena bhavati / pragrAheNa carati bhikSuH / pAtraM pragRhya annaM lipsurbhramatItyarthaH / lipsAyAmiti kim ? pragraho devadattasya rAjJA / parau yajJe ||2|3|43|| paripUrvAgraherghaJa bhavati yajJaviSaye / uttaraH parigrAhaH / yajJa iti kim ? parigraho devadattasya / n nau vardhA ||2| 3 | 44 || nizabde vAci vR ityetasmAt ghaJa bhavati dhAnyavizeSe vAcye / iti vRGGkRJorgrahaNam / nIvArA nAma trIhayo bhavanti / dhAnya iti kim ? nimriyata iti nivarA kanyA / udi pUtra, yautithinaH // 2|3|45 || utpUrvebhyaH pU dru yauti zriJa ityetebhyo ghaJ bhavati / " utpAvaH / udbhAvaH / udyAvaH / ucchrAyaH / vAGi rupluvoH ||2|3|46 // zrAGapUrvAbhyAM rulu ityetAbhyAM vA ghaJa bhavati / zravaH / AravaH / "gauruvaH" [ 2 / 3 / 21 ] iti nityaM ghaJ prAptaH / zrAptAvaH / zrAplavaH / praho've varSa pratibandhe // 2|3|47 // veti varttate / zravazabde vAci grahervA ghaJa vAcye / zravagrAho devasya / zravagraho devasya / varSapratibandha iti kim ? avagrahaH padasya | For Private And Personal Use Only bhavati varSa pratibandhe Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 124 jainendra-vyAkaraNam pre vaNijAm ||2|32|48 // veti vartata / prazabde vAci grahervA ghaJa sambandhi cedbhavati / tulApragrAheNa carati / tulApragraheNa carati / tulAsUtraM vaNijAmiti kim ? pragraho devadattasya / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [a0 2pa10 3 sU0 48-51 bhavati samudAyenAbhidheyaM vaNijAM gRhItvA vaNik ceSTate ityarthaH / razmI ||23|46 // pra iti veti ca vartate / iha razmizabdena zrazvAdisaMyamanarajjureva gRhyate / prazabde vAci he ghaJa bhavati samudAyena razmAvabhidheyAyAm / pragRhyate iti pragrAhaH / pragrahaH / chAdane vRJaH || 2|3|50 // veti vartate pra iti ca / prapUrvAdva gorvA ghaJa bhavati zrAcchAdanavizeSe vAcye / pravRNoti taM prAvAraH / pravaraH / AcchAdana iti kim ? pravaraH / parau bhuvo'vajJAne || 2|3|51 || veti vartate / zravajJAnamavakSepaH paripUrvAdbhU ityetasmAdvA ghaJa bhavati zravajJAne vAcye / paribhAvaH / paribhavaH / zravajJAna iti kim 1 sarvato bhavaH paribhavaH / khugrahavRdRgamo'c ||2|3|52 || bhAve kartarItyevAnuvartate / ivarNAntAt uvarNAntAt RvarNAntAt graha vR STa gabhi ityetebhyaH vAjityayaM tyo bhavati / ghaJo'pavAdo'yam / cayaH / jayaH / rayaH / ravaH / lavaH / karaH / garaH / zaraH / grahaH / varaH / AdaraH / gamaH / cakAraH " vyajo'dhana coH [1|4|128 ] ityatra vizeSaNArthaH / "ajvidhau bhayAdInAmupasaMkhyAnaM napuMsake kAdinivRtyartham " [vA ] bhayam / varSam / "raNavazibhyAmajvaktavyaH" [vA0] raNaH / vazaH / "ghaJarthe kavidhAnaM sthAsnApAvyavihaniyudhyarthaM kartavyam" [vA0] pratiSThate'smin prasthaH / prasnAtyasmin prasnaH / prapivantyasyAM prapA / zrAvidhyantyanena zrAvidham / nihanyate 'nenAsminvA vighnaH / zrAyudhyante'neneti zrAyudham / gAvadaH || 2|3|53 || gipUrvAd deraj bhavati / prAdanaM praghasaH / vidhasaH / saMghasaH / "ghaslRluGghaJsanakSu" [9181111] iti praderbhalAdezaH / gAviti kim ? ghAsaH / zrasmin prakaraNe yatrepA girnirdizyate tatra vAglakSaNaH prAdilakSaNo vA savidhiH / nau Nazca ||2|3 54 // nipUrvAdaderNo bhavati ca / nyAdaH / nighasaH / paNaH parimANe ||2|3|15|| parorghaJi ye vA nAsti vizeSaH ityArambhasAmarthyAdaca evAnuvRttiH / SaNaH parimANe gamyamAne zran bhavati / paNyata iti paraNaH mUlakapaNaH / zAkapaNaH / 'parimANAkhyAyAM sarvebhyaH ' [223|11] iti ghaJ prAptaH / parimANa iti kim ? pANaH / pazudhvajaH samudoH ||2|3|56|| sama ud ityetayorvAcorajerdhIraja bhavati pazuviSaye / samajaH / pazUnAM samudAya ityarthaH / udajaH / pazunAmamuJcAlanamityarthaH / pazuSviti kim ? samAjaH sAdhUnAm / udAjaH zakunInAm / "cajo: kudhiNNyatoste'niTa: " [5/2/26] kutvaM vidhIyate prajestu vIbhAvena bhavitavyami - tyatvAd vizeSaNaM nAstIti kutvaM na bhavati / glaho'kSe || 2|3|27|| glaha grahaNe ityasmAdaja bhavati zrakSaviSaye / zrakSeSu glahaH / zrakSa iti kim ? glAhaH / prajane suH || 2|3|18|| prajano garbhAdhAnam / prajanaviSaye sR ityetasmAdaj bhavati / gavAmupasaraH / garbhAdhAnAya strIraig vRSANAmupasaraNamityarthaH / evaM pazUnAmupasaraH / prajana iti kim ? upasAro bhRtyai rAjJAm / For Private And Personal Use Only ho jizca vyabhyupaviSu ||2|3|59 || ni abhi upa vi ityeteSu vAtu hUyataiAnarbhavatyaza / nihnavaH / zrabhivaH / upahavaH / vihavaH / hurAdezo vaktavya iti cet iha nijoharaH iti yaGubantasya sacasya prasajyeta / etaiSviti kim ? saMhAyaH / Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 125 ma. 2 pA0 3 sU0 60-66] mahAvRttisahitam AGathAjau // 2 // 3 // 60 // prAjiH saMgrAmaH / zrAparvAt hUyate AjAvabhidheyAyAM jirbhavatyacca / zrAhayante'sminniti aaahvH| zrAjAviti kim ? shraahaayH| nipAnamAhAvaH / / 2 / 3 / 61 // nipibantyasminniti nipAnaM jalasthAnam / zrAhAva iti nipAtyate nipAnaM cedbhavati / zrAparvasya hayateradhikaraNe ghana nipAtyate / aAhUyante'sminniti aAhAvaH zakunInAm / nipAnamiti kim ? aaahvaayH| bhAve'gau // 2 // 3 // 62 / / agipUrvasya hvayate ve jirbhavatyacca / hvAnaM havaH / agAviti kim ? aAhvAyo vartate / kartarItyasyAnupravezo mA bhUditi punarbhAvagrahaNam / hanazca vdhH||2|3|63|| hanteragipUrvasya bhAve vadhAdezo bhavatyacca / hananaM vadhaH / cakAro ghana samu. cayArthaH / ghAto vartate / vyadhamadajapo'gau / / 2 / 3 / 64 // agAviti vartamAne punaragigrahaNaM bhAvanivRttyartham / tena bhAve akartarIti dvayaM saMbadhyate / agipUrvabhyo vyadha mada japa ityetebhyaH aj bhavati / vydhH| madaH / zragAviti kim ? pravyAdhaH | unmaadH| upjaapH| svanahasorvA / / 2 / 3 / 65|| agAviti vartate / agipUrvAbhyAM svana hasa ityetAbhyAmaja bhavati vaa| svanaH / svAnaH / hasaH / hAsaH / agAvityeva / prasvAnaH / prhaasH| yamaH sannivyupe ca // 2 // 3 // 66 // yameoH sam ni vi upa ityeteSu vAkSu agau ca aj bhavati / veti vartate / sNymH| sNyaamH| niymH| niyAmaH / viyamaH / viyaamH| upymH| upyaamH| agauyamaH / yaamH| nau gadanadapaThasvanaH // 23 // 67 // veti vartate / nipUrvebhyaH gada nada paTha svana ityetebhyo vA aja bhavati / nigadaH / nigAdaH / ninadaH / ninAdaH / nipaThaH / nipaatthH| nisvanaH / nisvaanH| kvaNo voNAyAM ca // 23 // 68 // nau vA agAviti trayaM vartate / kaNe!H nipUrvAdagipUrvAcca adhINAyAM vINAyAM ca viSaye aja bhavati / nikaNaH / nikaannH| ago-knnH| kaannH| vINAgrahaNaM gAvapi prApaNArtham / kalyANaprakaNA viinnaa| kalyANaprakANA vINA / eteSviti kimI prtikaannH| ghanAntarghaNapraghaNapraghANoddhanApaghanAyodhanavighanadra ghaNastambadhnastambadhanaparighopanasaMghoddhanighapramadasammadAH // 2 // 3 // 66 // ghanAdayaH zabdA nipaatynte| hanterac ghanabhAvazca mUrtAvabhidheyAyAM nipAtyate / martiH kAThinyam / zrabhradhanaH / ddhidhnH| karmaNi ghanaM dadhIti bhavati / antaHzabdaparvasya hanteradhikaraNe ghanabhAvo'cca nipAtyate dezAbhidhAne antarhanyate'sminniti antarghaNo vAhIkeSu dezavizeSaH / kecinnakAraM paThanti / antarghAto'nyaH / prapUrvasya hantaH aci pani ca dhanabhAvo nipAtyate agAraikadeze'midheya / praghaNaH / praghANaH / gRhadvAradeza ityrthH| prghaato'nyH| utpUrvasya hanteradhikaraNe ghanabhAvo'ca nipAtyate atyAdhAnaM cedbhavati / atyAdhIyate'sminnityAdhAnam / yatra kASThAni lohAni cAhanyante taducyate / Urca hnyte'sindhnH| udghAto'nyaH / apaghana hati nipAtyate aGga cedbhavati / apghaato'nyH| ayodhanaH / ghaNaH stambaghnaH stambadhanaH parigha ityete karaNe kArake ajantA nipaatynte| dughaNe kecinnakAraM paThanti / stambaTane kamAtraM nipAtyate / paripUrvasya hanteghaMbhAvazca nipAtyaH / upapUrvAt hanterAzraye'bhidheye ko nipAtyate / gurUpanaH / parvatopanaH / upaghAto'nyaH / sampUrvasyu hanterghabhAvo'ca nipAtyate gaNazcedbhavati / gaNaH prANisamudAya eva / pazUnAM saMghaH / anyatra saMghAtaH / utpUrvasya hante_dezo'ca nipAtyate prazaMsAyAm / uddho manuSyaH / uddhaataa'nyH| nigha iti nipAtyate nimitte'rthe / saMmatAdArohapariNAhAbhyAM mitaMtulyannimittam / nighAH shaalyH| nighAto'nyaH / pramadasaMmado harSe 'bhidheye / anyatra pramAdaH / smmaadH| For Private And Personal Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 126 jainendra-vyAkaraNam [a0 2 pA0 3 sU070-71 DivataH vitraH // 2 // 3 // 70 // Duzabdeto dhoH striyo bhavati / bhAve akartarIti vartate / DupacaSpavitramam / "bhAvAdimaH'' [3 / 3 / 143], ":" [3 / 3 / 144] iti imH| vyantasya kevalasya prayogo nAstItyasvapadenArthakathanam / pAkena nivRttamiti / evaM Duvap utrimam / TuyAca yAcitrimam / Tivato'thuH // 2 // 371 // Tubdeto dhorathustyo bhavati / TuvetR-vepathuH / Tuaozvi-zvayathuH / TukSukSavathuH / yajayAca yatavicchapraccharakSasvapo naGa // 2 // 3 // 72 // yajAdibhyo naG bhavati / bhAve akartarIti vartate / yajJaH / "sto zcunA zcuH" [5 / 4 / 111] iti cutvam / yA liGga lokavazAt / yatnaH / viznaH / naDo GitkaraNamepapratiSedhArthaM zApakaM prAgeva tukaH / "choH zUD (D) ca'' [4 / 4 / 17] iti zatvam / praznaH / prazne cAntayuge" [2 / 2 / 37] iti nirdezAjinaM bhavati / radaNaH / "hunA TuH" [zA120] iti Tutvam / khpnH| gau bhoH kiH // 2 // 3 // 73 // gau vAci bhusaMjJakebhyo dhubhyaH phirbhavati / bhAve akartarIti vartate / prAdIyate / asmAt prAdiH / nidhIyate'sau nidhiH| saMdhAnaM sNdhiH| karmaNyadhikaraNe // 2 // 3 // 74!! karmaNi vAci adhikaraNe kArake gusaMjJakebhyaH kirbhavati / jalaM dhIyate asmin jaladhiH / vaaldhiH| adhikaraNagrahaNaM kArakAntaranivRtyartham / striyAM kliH // 23 / 75 // bhAve akartarIti vartate / strIliGge dhoH ktibhavati / ghAcorapavAdo'yam / kRtiH / sRssttiH| saMpattiH / "saMpadAdibhyaH kvibapi vaktavyaH" [vA. ] saMpat / vipat / "glAjyAhAbhyo niH striyA vaktavyaH" vA0] glAniH / jyaaniH| hAniH / "RkArAntasvAdibhyaH kistavadvatIti vaktavyam" [vA0] korNiH / gINiH / lUniH / pUniH / ita uttaraH striyaamitydhikaarH| karmavyatihAre baH // 2 // 3 // 7 // iha karmavyatihAraH kriyAvyatihAro gRhyate dhoradhikArAt / karmavyatihAre gamyamAne ghotraM ityayaM tyo bhavati striyAm / parasparasya vyAkrozanaM vyAkrozI "jAt striyaam|' [12 / 22] iti svArthiko'N / "kRdgrahaNe tikArakapUrvasyApi" [pari0] satikAdbhavati / evaM vyAvalekhI vyAvahArI vartate / striyAmityeva / vyatipAko vartate / "madhye'pavAdA: pUrvAn vidhInyAdhante nottarAn" pari0] iti "striyAM ktiH" [2375] ityasyaiva bAdhako na "sarohalaH" [2 / 3 / 85] iti atyasya / vyatIkSA vyatIhA vartate / kathaM vyAtyukSI / "yuD vyA bahulam [2 / 3 / 64] hAta bahulavacanAt / vyAR STirityevamAdiSu klirapi / NeH // 2 / 3 / 77 // eyantAca karmavyatihAre o bhavati / asya bAdhake yuci prApte'yamArambhaH / vyAvaM. corI vyAvaMcarcI vartate / yUtijUtisAtihetikItayaH // 2 / 3 / 78 // yUtyAdayaH zabdA nipAtyante / yautijavatyordItvaM nipAtyate / yatiH / jUtiH / syateH sunotervA saatiH| itvAbhAvaH zrAtvaM ca nipAtyate / hinoterhantervA hetH| kIrtayateH yuci prApte kiirtiH| sthAgApApaco bhAve // 2 // 3 // 79 // sthA gA pA pac ityetebhyaH strIliGge bhAve tirbhavati / mAvagrahaNamakartarItyasya nirAsArtham / prasthitiH / saMsthitiH / gA ityavizeSeNa grahaNam / upagItiH / udgItiH / pivateH AdIyate'smAdAdiH 10, s0| 2.spRSTiH shr.| 3. vyApalekhI a0, ba0, sa0 / 4. vyApahArI a, ba, s0| 5. yApacoro a, ba, s0| 6. vyApavarcI a0, ba0, sa0 / For Private And Personal Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 0 2 pA0 3 sU0 79-86] mahAvRttisahitam 127 prapItiH / nipItiH / pktiH| 'pAto gau" [2 / 1 / 101] iti "SidH" [2 / 3 / 26] iti ca aG prAptaH tadvAdhanArthamidam / gaNe "vyavasthAyAmasaMjJAyAm'' iti nirdezAdapi bhavati / saMsthA / "zruyajoSistubhyaH striyA karaNe yuvAdhanArtha ktirvaktavyaH" [vA0] zrUyate'nayeti zrutiH / iSTiH / stutiH / vajayajaH kyap // 23 / 80 // bhAva iti vartate / braja yaja ityetAnyAM strIliGge bhAve kyap / vrajyA / pratrajyA / ijyA / pitkaraNamuttarArtham / samajaniSadanipadamanavidaSuzIGa bhRSiNaH khau ||2|3|81||bhaav eveti nivRttam / dvayamanuvartate / samajAdibhyaH striyAM kyapU bhavati khuviSaye / samajanti asyAM samajyA / kyapi vIbhAvaH kasmAnna bhavati / "bahulaM khau" [1 / 4 / 126] iti tatrApekSyate / niSIdanti asyAM niSadyA / nipadyante asyAM nipadyA / kecitpadisthAne patiM paThanti / manyate anayA manyA / vidyate zranayA vidyA / sunoti tasyAM sutyA / zete asyAM shyyaa| bharaNaM bhRtyA / bhAva evAbhidhAnaM karaNe vA / ityA / kathaM bhAryA karmaNi bhaviSyati ? athavA "tRvyAzcA" [213145] ityevamAdiSu vizeSeNa vidhAnAt / vyasajJAnAmime strItyA na baadhkaaH| 'mAMtabuddhipUjArthAcca" [2 / 2 / 166] "karmaNi bhRtau' [2 / 2 / 27] "rajaHkRSyAsutipariSado vala." [1138] iti jJApakAt kacit ktirapi bhavati / matiH / vittiH / zrAsutiH / bhUtiH / kRtraHza ca // 32 // karoteH striyAM zo bhavati kyap ca / yadA bhAvakarmaNoH zastadA madhye yaka "riyglishesh|137 ] iti riGAdezaH / yadApAdAnAdivivakSA tadA yagnAstIti ringaadesheyaadeshau| kriyA / kRtyA / "gerase'pi vikRteH'' [ 5 / 4 / 68] iti jJApakAt kvirapi bhavati / kRtiH / icchA // 2383 // iccheti nipAtyate / iSa icchAyAmityasmAdbhAve zaH yagabhAvazca nipAtyate / kle rapavAdo'yam / "paricaryAparisaryAmRgayANAM nipAtanaM vaktavyam" [vA0] paripUrvAJcareH zaH saraterepa ca nipAtyate / mRgayateH zap zo yagabhAvazca nipAtyate / "jAgarterazau vaktavyau'' [ vA0 ] jAgarA / jAgA / ze yak / "jAguravijiNaGiti" [2212182 ] ityep / astyAta // 2 // 34 // aityayaM tyo bhavati tyAntebhyo dhubhyaH striyAm / cikIrSA | lolyaa| aTATyA / putrIyA / putrakAmyA / kaNDUyA / sarohalaH // 2 // 3 // 85 // saha ruNA vartata saruH / saruha lanto yo dhutataH striyAmastyo bhavati / kuNDA / cuNDA' / medhA / IhA / "paryAptivacane'lama|" [ 51 / iti nirdezAda ye seTasteSAmiha grahaNam / teneha na bhavati / shraaptiH| diiptiHraaddhiH| zrastiH / prdhvstiH| prazastiH / 'prazaMsAyo rUpaH"[4|11125] iti nirdezAt / zaratyo'pi bhavati / saroriti kim ? niptthiviH| hala ityeva / nItiH / ssidbhidaadibhyo'ng||23||86|| Sidbhayo dhubhyo bhidAdiSu ca gaNapaThiteSu yAH prakRtayastAbhyazcAGa bhavati striyAm / jaba-jarA / trpuss-trpaa| ghaTAdayaH SitaH / ghttaa| vyathA / "yur3a vyA bahulam" [2 / 3 / 14] iti bahulavacanAt labdhilabheti ca bhavati / bhidAdibhyaH khalvapi / bhidA vidAraNe / mittirnyaa| chidA dvaidhIkaraNe / chittiranyA / vidA vicAraNe / vittiranyA / kSipA prernn| kSitiranyA / guhA giyoSadhyoH / guudirnyaa| kuhA / nadyAm / kuhanA anyaa| prAya zastryAm / zrArtiranyA / zrAGi vAci (aGi) kRta "pazurepa [5 / 2 / 126] / lau kRte "dhAvRti geH"[43176] ityaip / kArA bandhane / kRtiranyA / tArA 1. huNDa-ma0, s0| For Private And Personal Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [zra02 pA0 3 sU0 87-12 jyotiSi | taarnnirnyaa| epi kRte dIvamanayonipAtanAta vapA medovizeSe / uptiranyA / vazA zarIragatasnehe / uSTiranyA / mRjA zarIrasaMskAre / mRSTiranyA / dhArA vA dhRtiranyA / nipAtanAdAtvam / "kraperjizca" [vA0 ] kRpA / godhA / hosa / rekhA / lekhA / nipAtanAdep / cUDA / pIDA / cintipUjikathikubhicarcaH // 2 // 3 // 8 // cintyAdinyo dhubhyaH striyAmaG bhavati / yuco'pavAdo'yam / cintA / pUjA / kathA / kumbhA / carcA / Ato gau // 2 // 38 // AkArAntebhyo dhubhyo gauvAci aG bhavati / ke rapavAdaH / pradA / prdhaa| prapibantyasyAM prapA / pibatairbhAve klirvihitaH / 'prajJAzraddhA vRttibhyo NaH'' [41 / 28] tiro'ntaddhauM" [12 / 140 ] iti prayogAt zradantaronivavRttiH / zraddhA / antardhA / __NyAsazranthighaTTivandivido yuc // 2 // 3 // 86 // NyantebhyaH zrAsa zranthi ghaTTi vandi vid ityetebhyo dhubhyaH striyAM yuj bhavati / eyantAt "astyAt" [2 / 3 / 84 ] iti itarebhyaH "saroha la." [2 / 3 / 85] ityakAraH prAptaH / videH ktiH praaptH| kaarnnaa| gnnnaa| kAmanA / aAsanA / zranthanA / ghaTTanA / vandanA / vedanA / anubhave vedanadraSTavyA / "iSo'nicchAyAM yuz2a vaktavyaH"[vA.1 anveSaNA / "parevAvA .1 paryeSaNA / parISTiH / "yuDvyA bahulam" [21364 ] iti vA bhaviSyati / vyAnAM strItyAH abAdhakA ityuktam / tena pAsyA upAsyA / khau vibhASA vuNa // 2 / 3 / 60 // khuviSaye vibhASayA vuNa bhavati ghoH| kyaadiinaampvaadaaH| prskndikaa| pracchardikA / pravAhikA / vicacikA / etA rogasaMjJAH / uddaalkpusspbhnyjikaa| vAraNapuSpapracAyikA / zrabhyo. pakhAdikA / zAlabhaJjikA / etAH krIDAsaMjJAkAH / kRllakSaNA karmaNi tA / "kroDAjIvikayonityam" [38] iti nityaH savidhiH / uddAlakapuSpANi bhajyante yasyAM krIDAyAM ityevamAdirasvapadavigraho bodvyH| vibhASAgrahaNAdiha na bhavati zIrSasiH zIrSAbhitaptiH / ziro'tiH / "dhAvRti geH" [1376 ] ityaipA bhavitavyamiti cet ; na; arda hisAyAmityasya prayogaH / candanatakSikA / krIDeyam / vibhASAgrahaNAddhvarthanirdeze'pi vuN bhavati / AsikA / zAyikA vartate / veJca praznAkhyAne // 2 // 3 // 61 // prazne AkhyAne ca gamyamAne dhorija bhavati vuNa ca vA / kAM tvaM kArimakArSIH kAM kArikA vA / vacanAdyathAprAptaM ca bhavati / kAM kriyAM kAM kRtyAM kA kRtim / AkhyAne sarvA kArimakArSa sarvA kArikA sarvA kriyAM sarvA kRtyAM sarvA kRtim / kAM vaM gaNimajIgaNaH kAM gaNikAM kAM gaNanAm / sarvA gaNirmayA gnnitaa| sarvA gaNikA sarvA gnnnaa| kAM tvaM pAThimapAThIH kA pAThikAM kAM paThitim / sarvA mayA pAThiH paThitA sarvA pAThikA sarvAM paThitiH / praznAkhyAna iti kim ? kRtiH / paryAyAhotpattI vuNa // 2 / 3 / 62 // paryAya aha RNa utpatti ityetezvartheSu gamyamAneSu dhodhUNa bhavati striyAm / paryAyo'nukramaH tasmin / bhavataH shaayikaa| bhavato'gragAmikA / "kartRkarmaNoH kRti" [1 68 ] iti kartari tA / "tRjakAbhyAm [1 // 3 // 78] iti tAsapratiSedhaH / ahaNamaha - yogyatA / tatra arhati bhavAniJjabhakSikAm / odanabhojikAm / payaHpAyikAm ! "tRjakAbhyAm" [1378] ityatra katarItyanuvartanAt karmaNi yA tA tatra "kRti' [1 // 3 // 71 ] ityanena tAsaH / RNaM yatparasya dhAryate / tra ikSabhatikAM me dhArayasi / aodanabhojikAma / payaHpAyikAma / utpatto-ittubhakSikA me udapAdi / zrodanabhojikA / payaHpAyikA / vibhASAnuvartanAt kacinna bhavati / ghaTacikIrSA me udapAdi / odanabubhukSA me udpaadi| 1. kubhi-a0, s0| For Private And Personal Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ma. 2 pA0 3 sU0 63-100] mahAvRttisahitam Akroze nabhyaniH / / 2 / 3 / 63 // zrAkroze gamyamAne naji vAci ghoranistyo bhavati / ktyAdInAmapavAdaH / akaraNiste vRSala bhUyAt / aprayANiste vRSala bhUyAt / Akroza iti kim 1 akRtistasya parasya / najIti kim ? mRtiste vRSala bhUyAt / yuDvyA bahulam // 2 // 3 // 94 // bhAve akartari striyAmiti ca nivRttam / yuDvyasaMjJAzca bahulaM bhavanti / bhAvakaraNAdhikaraNeSa yuDa vihito'nyatrApi bhavati / niradanti taditi niradanam / avasecanam / avastrAvaNam / rAjJA bhujyante rAjabhojanAH zAlayaH / kSatriyapAnaM madhu / rAjAcchAdanAni vastrANi / prayatate tasmAt prayatanam / praskandanam / pracchardanam / bhAvakarmaNoLa uktAstato'nyatrApi bhavanti / nAnti tena snAnIyaM cUrNam ! dIyate'smai dAnIyo'tithiH / jJAnamAvRNoti zrAbriyate vAnena jJAnAvaraNIyam / darzanAvaraNIyam / vedanIyam / mohanIyam |bhulvcnaadnye'pi kRtaH uktAdanyatra bhavanti / gale copyate galacopakaH / pAdAbhyAM hiyate pAdahArakaH / napa bhAve laH // 2 // 3 // 65 // nabiti GikhaM kRtvA nirdeshH| napi napuMsakaliGge bhAve klo bhavati / ghcorpvaadH| hasitaM chAtrasya zobhanam / jalpitam / Asitam / zayitam / napuMsakaline bhAve klAdinivRttyarthaM bhayAdInAmaja vaktavya ityuktam / tena bhayaM varSamityAdau klo yunaM bhavati / yeSAM dhanajantAnAM napuMsakakhamiSTaM te'rddharcAdiSu draSTavyAH / minnabhividhau // 2 // 3 // 66 // nabbhAve iti vartate / abhividhiH kriyAguNAbhyAM kAnyena vyAptiH / napi bhAve dhojin bhavati abhividhau gamyamAne / tsyaaympvaadH| sAkauTinaM sAMmArjinaM sAMrAviNaM sAndrAviNaM vartate / "jino'Na" [ 42 / 21] iti svArthiko'N "no puMso'hRti" [ 30] iti TikhaM prAsaM "prAyo'napatye'NIna:' [5155] iti na bhavati / madhye'pavAdo'yaM yuTaM na bAdhate / saMkuTanaM saMmArjanam / abhividhAviti kim ? saMrAkaH / yuT // 2 // 397 // nabbhAva iti vartate / napi bhAve yuD bhavati dhoH / hasanaM chAtrasya zobhanam / jalpanam / Asanam / zayanam / karmaNi yatspakiGgasukham // 23 // 6 // yuD nabbhAva iti ca vartate / yena saMsparzAt karRGgasya sukhaM bhavati tasmin karmaNi vAci napuMsakaliGge bhAve yuD bhavati / zrodanabhojanaM sukham / payaH pAnam / candanAnulepanam / pUrveNa siddhe'pi nityasavidhyarthaM prArambhaH / karmaNIti kim ? tUlikAyA utthAnam / yuDana pUrveNa siddhH| savidhistu na bhavati / yatsparzAditi kim ? agnikuNDasyopAsanaM sukham / yuTa pUrveNa / pAkSikaH savidhiH / kartarIti kim ? guroH snApanaM sukham / nAtra snApayateH kartuH zarIrasukhaM kiM tarhi guroH karmaNaH / aGgagrahaNaM kim 1 putrasya pariSvaJjanaM sukham / mAnasamidam / anyathA paraputrapariSvaJcane'pi syAt / mukhamiti kim ? kaNTakAnAM mardanam / karaNAdhikaraNayoH // 2 // 3 // 6 // karaNe'dhikaraNe ca kArake'bhidheye yuD bhavati / ghanAdyapavAdaH / krnne-idhmtrshcnH| palAzazAtanaH / avilvnH| karmaNi taa| kRtIti taasH| adhikaraNe godohnii| zakkudhAnI / tilapIDanI / paratvAt kyAdikaM strItvaM bAdhate / puMkho ghaH prAyeNa // 23 // 100 // karaNAdhikaraNayoriti vartate / puMliGgasaMjJAyAM gamyamAnAyAM dho? bhavati prAyeNa / dhakAraH "chAderdhe" [ 30] ityatra vishessnnaarthH| pracchadaH / urcchdH| plavaH / zrAkhanaH / adhikaraNe-etya kurvantyasminnAkaraH / zrAlavaH / zrApavaH / puMgrahaNaM kim 1 pradhAnam / vicayanI / 1. ghaTasya a0, ba0, sa0 / 17 For Private And Personal Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 130 jainendra-vyAkaraNam [a0 2 pA0 3 sU0 101-106 napuMsakaliMgA strIliMgA ceyaM saMjJA / khAviti kim ? haraNo dnnddH| prAyeNeti kim ? kacinna bhavati / prasAdhanaH / dohanaH / tRsro've gham / / 2 / 3 / 101 // tR stU ityetAbhyAmavazabde vAci ghaJ bhavati karaNAdhikaraNayoH puMkhau / avatAraH / avastAraH / kathamasaMjJAyAmaktAro nadyA iti ? cintyametat / / halaH // 2 / 3 / 102 // halantAddhorgha bhavati karaNAdhikaraNayoH pukhau / ghApavAdo'yam / vedaH / negaH / vezaH gandhaH / saGgaH / viSaGgaH / tailodakam / ghRtodakam / nAstyatra ghabhi ghe vA vishessH| imAni taha dAharaNAni / khelaH / nimaargH| apaamaargH| praasaadH| zrAkhAnaH / prAyeNetyanuvartanAt halantebhyaH kebhyazcit ghana na bhavati gha eva bhavati / zradhikaraNe-kaSaH / nikssH| nigamaH / gocrH| shraapnnH| krnne-sNcrH| vahaH / brajaH / iha vyajantyasminniti vyjH| ghe kRte "bahulaM khau" [4126] iti bahulavacanAdajervIbhAvo na bhavati | iha udakodaJcanaH / dohanaH / prasAdhana iti ghaghau na bhavataH / zrAkhanaH zrAkhAnaH ityatrobhayaM bhavati / saMhArodyAvAnAyAvahArAvAyAH // 2 / 3103 // saMhArAdayaH zabdA pani nipAtyante puMkhau / ahalantatvAt pUrveNAprAptiH / saMharati tena saMhAraH / karaNe'dhikaraNe vA udyaavH| Anayanti tena aAnAyo jAlaM cet / avaharanti tena avahAraH / etya tasmin vayanti shraavaayH| "adhyAyAnuvAkayorvopa' [4164 ] 'AdhAro'dhikaraNaH" [1 / 2 / 116] iti jJApakAt uJchAdiSu nyAyazabdasya nirdezAt adhIyate anenAdhyAyaH / zrAdhiyate asmin aAdhAraH / nIyate'nena nyAyaH / ete'pi zabdAH sAdhavaH / svISadbusi kRcchAkRcche khaH // 2 // 3 // 104 // su Ibat dus ityeteSu vAtu kRcchre akRcchre cArthe kho bhavati dhoH| kRcchrAkRcchragrahaNaM svAdivizeSaNam / sukaraH kaTo bhvtaa| ISatkaraH kaTo bhavatA / duSkaraH kaTo bhvtaa| "tayovyaktakhArthAH" [2 / 4 / 15] iti karmaNi khH| "na jhita" [12] ityAdinA tApratiSedhaH / jhitvAtpUrvapadasya mumna bhavati / kRcchAkRcchra iti kim 1 ISatkAryaH / manAkArya ityrthH| ___ kartRkarmaNo kRmbhyAm // 2 // 3 // 10 // svISadusi kRcchrAkRcchre kha iti vartate / kRJgrahaNasAmarthyAt kartRkarmagrahaNaM vAgavizeSaNam / kartari karmaNi ca vAci bhU kRJ ityetAbhyAM yathAsaMkhyaM kho bhavati su ISat dusa, ityeteSu vAntu kRcchre akRcchre cArthe / tyasya khitkaraNaM mumarthamiti pUrva kartRkarmabhyAM yogaH pazcAtsvAdibhiH / prAyeNetyanuvartanAt kartRkarmaNozcyarthayorgrahaNam / anADhya na sukhamADhya na bhUyate svAdhya bhavaM bhavatA / ISadAya bhavaM bhavatA / durADhyambhavaM bhavatA / sukhamanADhyamAnyati yate / svATyaMkaro devadatto bhavatA / ISadAvyaGkaraH / sUtranyAse paratvAtkartRkarmaNoH vAsaM kRtvA pazcAtpUrvasya kriyate / vyarthayoriti kim ? svATyena bhUyate / svAyena kriyate / yadA karotirvikArArthaH tadA sukaTaMkarANi vIraNAni / yadA niSpattivacanA tadA sukaraH kaTo vIraNairiti / yujaatH||23||106|| svISaddusi kRcchrAkRcchra iti vartate / AkArAntebhyo dhubhyo yuj bhavati svAdiSu kRcchrAkRcchrArtheSu vAtu / supAnaM payo bhavatA / ISatpAnam / duSpAnam / suglAnam / ISadglA nam / dugAnam / khApavAdo'yam / prAyeNeti vrtte| tena "duHzabde vAci zAsiyudhizidhaSimRSibhyaH yuj bhavati" [vA0] / duHzAsanaH / duryodhanaH / durdarzanaH / durdharSaNaH / durmarSaNaH / sudarzanAdiSu baso draSTavyaH / 1. veSTaH ma0; ba0; s.| For Private And Personal Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 131 02 pA0 3 sU0 107-113] mahAvRttisahitam bhavadvadvA tatsAmIpye // 2 // 33107 // bhavacchabdo vartamAnaparyAyaH / samIpameva sAmIpyam / bhavatIva tyavidhirbhavati vA tatsamIpe bhUte bhaviSyati ca dhvarthe vartamAnAddhoH / saMpratItyArabhya aa pAdaparisamAptervihitArasyA atidizyante / kadA devadatta zrAgato'si / eSa AgacchAmi / Aganchantameva mAM viddhi / eSa AgAmuko'smi / bAvacanAdyathAprAptam / eSa Agato'smi / kadA devadatta gamiSyasi / eSa gcchaami| gacchantameva mAM viddhi / gantArameva mAM viddhi / pakSe eSa gamiSyAmi / eSo'smi gantA / vatkaraNaM kimarthama ? prakRtivizeSAdiparigrahArthama / tatsAmIpyagrahaNaM vyavahitanirAsArtham / kadA grAmamagacchat / zvaH kAraSyati / iha mA bhUt / nanvatra luTA bhavitavyaM kathaM luTa ? padasaMskAravelAyAM zvaHprabhRtipadAnAmasaMnidhAnAdadoSaH / bhUtavaJcAzaMsAyAm // 2 / 3 / 108 // AzaMsanamAzaMsA bhaviSyatkAlaviSayA; tasyAM gamyamAnAyAM bhUtavatyavidhirbhavati bhavadvacca vA / bhUtagrahaNena bhUtasAmAnye vihitasya tyasya parigrahaH / upAdhyAyazcedAgamiSyati upAdhyAyazcedAgamat upAdhyAyazcedAgataH tadA tarkamadhImahe adhyeSyAmahe adhyagImahi eSo'dhItastakaH / AzaMsAyAmiti kim ? upAdhyAya AgamiSyati / tipravacane laTa // 2 // 33106 // aAzaMsAyAmiti vartate / kSiprArthe zabde vAci laT bhavatyAzaMsAyAM gamyamAnAyAm / bhUtavaccetyasyApavAdaH / upAdhyAyazcedAgamiSyati kSipramadhyeSyAmahe zIghramadhyeSyAmahe / neti vaktavye luTagrahaNaM luTviSaye'pi yathA syAt ityevamartham / zvaH kSipramadhyeSyAmahe / likAzaMsokau // 23 / 110 // AzaMsA ucyate yena zabdena tasmin vAci liG bhavatyAzaMsAyAM gamyamAnAyAm / ayamapi bhUtavaccetyasyApavAdaH / upAdhyAyazcedAgacchet AzaMse yukto'dhIyIya / avakalpaye yukto'dhIyIya / paratvAlluTo bAdhako'yam / zrAzaMse kSipramadhIyIya / na laGaluTa sAmIpyAvyucchittyoH // 2 / 3 / 111 // sAmIpyaM tulyajAtIyenAvyavadhAnam / adhyucchittiH kriyAprabandhaH / laGluTau na bhavataH sAmIpyAvyucchittyoH gamyamAnayoH / anadyatanavihitayolaGaluTosyaM pratiSedhaH / (sAmIpye-yeyaM paurNamAsyatikrAntA etasyAM devaanpujaamH| atithInabubhujAmaH / yeyamamAvAsyAgAminI etasyAM devAn pUjayiSyAmaH atithIn bhojayiSyAmaH / ) avyucchittau-yAvadajIvIt bhRzamannamadAt / yAvajIviSyati bhRzamannaM dAsyati / __ vaya'tyavare'vadheH // 2 / 3 / 112 // yadyapi laGluDiti prkRtm| tathApIha vayadhaNAlluTa eva pratiSedhaH / vayatikAle avarasmin bhAge luNana bhavati / asaamiipyaavyucchrityrtho'ymaarmbhH| kAlavibhAga uttaratra vakSyate / dezavibhAge'yaM prtissedhH| yo'yamadhvA gantavya zrA citrakUTAt tasya yadavaraM mathurAyAH tatra dvirodanaM bhodAmahe dviHsaktanpAsyAmaH) vaya'tIti kim ? yo'yamadhvAgata yA citrakUTAt tasya yadavaraM mathurAyAstatra yuktA dviradhyaimahi) avara iti kim ? yo'yamadhvA gantavya yA citrakUTAt tasya yatparaM mathurAyAstatra yuktA dviradhyetAsmahe / avadheriti kim ? yo'yamadhvA gantavyo niravadhikaH tasya yadavaraM mathurAyAstatra yuktA dviradhyetAsmahe / kAlavibhAge'nahorAtrANAm // 2 // 3 // 113 // vaya'tyavare'vadheriti vartate / vaya'tikAle avarasmikAlavibhAge'horAtrasaMbaMdhavivarjite luNna bhavati / pUrveNa pratiSedhe siddhe'pyahorAtrasaMbandhivibhAgapratiSedhArtha vacanam / kAlavibhAgagrahaNamihArthamuttArtha ca / yo'yaM saMvatsara AgAmI tasya yadavaramAgrahAyaNyAstatrArhatpUjAM kariSyAmahe atithibhyo dAnaM dAsyAmahe / vartyatItyeva / yo'yaM saMvatsaro'tItastasya yadavaramAgrahAyaNyAstatra yakA dviradhyaimahi / avara iti kim ? "vA pare" [2 / 3 / 117] iti vakSyati / avadherityeva / yo'yaM niravadhika: kAla AgAmI tasya yadavaramAgrahAyaNyAstatra yuktA dviradhyatAsmahe / anahorAtrANAmiti kim ? yo'yaM triMzadAtra zrAgAmI tasya yo'varaH paJcadazarAtrastatra yuktA dviradhyetAmahe / yo'yaM triMzadAtra amIsyAgAta For Private And Personal Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 132 jainendra-vyAkaraNam [a0 2 pA0 3 sU0 114-120 yo'varo'rddhamAsastatra dviradhyetAsmahe / yo'yaM mAsa AgAmI tasya yo'varaH paJcadazarAtratatra dviradhyetAsmahe / prasajya [iti ] pratiSedhAt trividhamudAharaNam / vA pare // 23114 // kAlavibhAga iti vartate / parasminnavadheH kAlavibhAge vaya'ti luNna bhavati na cedahorAtrANAM vibhAgaH yo'yaM saMvatsaraH zrAgAmI tasya yatparamAgrahAyaNyAstatra dviradhyeSyAmahe adhyetAsmahe vA / sAmIpyAvyucchittivivakSAyAmapi paratvAdayaM vikalpaH / anahorAtrANAmityeva / yo'yaM triMzadAtra AgAmI tasya yaH paraH paJcadazarAtraH tatra dviradhyetAsmahe | sAmIpyAvyucchityorluTaH pratiSedha eva / vaya'tItyeva / yo'yaM saMvatsaro'tItaH tasya yatparamAgrahAyaNyAstatra dviradhyaimahi / avadherityeva / yo'yaM niravadhiHkAla zrAgAmI tasya yatparamAgrahAyaNyAstatra dviradhyetAsmahe / kAlavibhAga ityeva / yo'yamadhvA gantavyaH zrA citrakUTAt tasya yatparaM mathurAyAstatra dviradhyetAsmahe / sarvatra luD bhavati na cedavyucchittivivakSA / liDahetau luka kriyA'vRto // 2 // 3 // 115 // vaya'tIti vartate / heturnimittam / liGhetau vartyati kAle laG bhavati kriyAyA avRttau satyAm "hetuphalayorliGa' [2 / 3 / 132] ityevamAdi linimittaM vakSyati / atithIMzcedalipsyata bhRzamannamadAsyat / atrAnnadAnaM phalaM taddhetubhUto'tithilAbhaH tadanabhinirvRttiM pramANAdavagambedaM vAkyaM prayuktam / evamupAdhyAyaM cedupAsiSyata zAstrAntamagamiSyat / abhokSyata bhavAn dadhnA yadi matsamIpe AsiSyata / iha dakSiNena cedayAsyat na paObhaviSyaditi yAnamaniSpannaM paryAbhavanaM tu niSpannamiti kathamavRttiH kriyaayaaH| evaM tarhi pratyAsatteheM tubhUtAyAH kriyAyA avRttAviti draSTavyam / kriyAyAH avRttAvapi zaktirUpeNa kriyAmathyAropya kartRtvenAbhisaMbandhaH kriyate yathA bhUtabhaviSyatkAlaviSayAyAH krtRtvenaamisNbndhH| bhUte / / 2 / 3 / 116 // bhUte ca kAle liGhetau kriyAyA avRttau satyAM luG bhavati / "usApyoH pRSToktI liG' [2 / 3 / 128] ityataH prabhRti kAlasAmAnye yallinimittaM vidhAnaM tatrAnena bhUte luG / tataH pUrvaM tu "vA'zeSAt" [23.117] ityenenaiva vikalpaH siddhaH | dRSTo mayA bhavataH putro'nnArthI ckrmymaannH| itarazcAtithyarthI yadi tena dRSTo'bhaviSyat utAbhokSyata / apyabhokSyata anyena yathA sa gataH nApi bhuktavAn / idaM sarva prativacanam / vA'zeSAt 2 / 3 / 117 // vakSyati "zeSe'yadau luT [2 / 3 / 127] iti zrA etasmAtsUtrAvadheH yadita UrdhvamanukramiSyAmaH bhUte kAle liGhettau kriyAyAH avRtau luGvA bhavatItyetadadhikRtaM veditavyam / parastu luDo vidhinitya iti ttraivodaahrissyaamH| lar3a gahe'pijAtvoH / / 2 / 3 / 118 // api jAtu ityetayorvAcoH laD bhavati gardai gamyamAne / ayaM kAlasAmAnye vihito laTa kAlavizeSe vihitAn lakArAn paratvAbAdhate / api tatrabhavAn prANino hanti / jAtu tatrabhavAn prANino hanti / garhAmahe / anyAyyametat / liGhetvabhAvAt bhUte kriyA'vRttau laGa na bhavati / vA kathami liGca // 2 // 3 // 116 // gaI iti vartate / kathaMzabde vAci liG bhavati laDvA / kathaM nAma tatra bhavAn mAMsaM bhakSayet / mAMsa bhakSayati / garhAmahe | anyAyyametat / vAvacanAdyathAprAptam / ababhakSat / abhakSayat / bhakSa yAJcakAra / bhakSayiSyati / bhakSayitA / atra liheturastIti bhUte kriyA'vRttau vA luG bhavati / abhakSayiSyat / vasyati nityaM luG / kiMvatta liGa laTau // 2 // 3 // 120 // gaheM iti vartate / veti nAdhikRtam / vibhaktyantasya uttaraDatamAntasya ca kimo vartanaM kiMvRttam / kiMvRtte vAci gaheM gamyamAne liGluTau bhvtH| srvlkaaraannaamympvaadH| ki tatrabhavAn anRtaM brUyAt / anRtaM vakSyati / liGheturastIti bhUte vA luG bhavati / vaya'ti tu nityaH / For Private And Personal Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 2 pA0 3 sU0 121-126] mahAvRttisahitam 133 anacaklaptyama // 2 / 3 / 121 // garha iti nivRttam / liGaluTAviti vartate / anavakluptyarthe avamarSe ca gamyamAne liGlRT ityeto tyau bhavataH / zrathamapi sarvalakArANAmapavAdaH / anavakluptau nAvakalpayAmi na saMbhAvayAmi na vA zraddadhe kiM tatra bhavAnadattaM gRhNIyAt adattaM grahISyati / amarSe / ghimithyA naitadastyamoM me kiM tatrabhavAnadattaM gRhNIyAt adattaM grahISyati / kiMvRtte'kiMvRtte ca vAci sAmAnyenAyaM vidhiH / liGhetu. rastIti bhUte kriyAvRttau vA luG / vaya'ti tu nityaH / kiMkilAstyarthe lUTa // 2 / 3 / 122 // anavakluptyamarSa iti vartate / kiMkilazabde atyartheSu ca zabdeSu vAtu anavakluptyamarSayolRT bhavati / liGo'pavAdaH / nAvakalpayAmi kiMkila tatra bhavAn paradArAn prakariSyate / gaMdhanAdisUtreNAnyAye dH| astyarthA astibhavatividyatayaH / asti nAma bhavati nAma vidyate nAma tatrabhavAn paradArAn prkrissyte| jAtuyadyadAyado liGa // 2 / 3 / 123 // anavaktRptyamarSa iti vartate / jAtuyadyadAyadItyeteSu vAtu anavaklaptyamarSayorliG bhavati / luTo'pavAdaH / nAvakalpayAmi jAtu tatrabhavAn surAM pibet , yattatrabhavAn surAM pibet , yadA tatrabhavAn surAM pibet , yadi tatrabhavAn surAM pibet / na mRSyAmi jAtu tatrabhavAn surAM pibet ityevamAdi yojyam / liheturastIti bhUte vA luG / vartyati tu nityH| yaccayatrayoH / / 2 / 3 / 124 // anavakluptyamarSa iti vartate / yacca yatra ityetayorvAcoranavakluptyamarSayoliG bhavati / luTo'pavAdaH / uttarArtho yogavibhAga / na saMbhAvayAmi yacca tatrabhavAn parivAdaM kathayet / na mRSyAmi yazca tatrabhavAn parivAdaM kathayet / yatra tatrabhavAn parivAdaM kathayet / kriyA'vRttau bhRte vA luG / vaya'ti tu nityaH / garhe // 2 // 3 // 125 // anavakluptyamarSa iti nivRttam / arthAntaropAdAnAt / yacca yatra ityetayorvAcogaheM gamyamAne liGa bhavati / sarvalakArANamapavAdaH / yacca tatrabhavAn asmAnAkrozet vidvAn vRddhaH sannuskRSTaH / garhAmahe / anyAyyametat / liheturastIti yathAsaMbhavaM luGa veditavyaH / citrArthe // 2 // 3 // 126 // citrazabdasyArthe gamyamAne yaccayatrayorvAcorliG bhavati / sarvalakArApavAdaH / yacca tatrabhavAn lobhaM kuryAt yatra tatrabhavAn lobhaM kuryAt vidvAn vRddhaH sannutkRSTaH / citramAzcaryamadbhutaM vismayamityeSAmanyatamaprayogaH / liheturastIti bhUte kriyA'vRttau vA / vartyati tu nityH| zeSe'yado laT // 2 / 3 / 127 // yaccayatrAbhyAmanyazcitrArthaH zeSaH / zeSe citrArthe gamyamAne luDa bhavati yadizabdazcedvAna bhavati / ayamapi srvlkaaraapvaadH| citramAzcaryyamadabhutaM vismayamityayamandho nAma pustakaM vAcayiSyati mUko nAma jainendramadhyeSyate / liGhettvabhAvAt luG vA na bhavati / zrayadAviti kim ? Azcarya yadi sa bhuJjIta / atrAnavaktRptizcitrArthazca pratIyate / "jAtuyadyadAyado liG" [2 / 3 / 123] iti libhUte "vAzazeSAd" [2 / 3 / 117] iti laGadhikAro nivRttaH / utApyoH pRSToktI liG ||2||3||128||ut api ityetayorvAcoH pRSTasyokto gamyamAnAyAM liGa bhavati / sarvalakArApavAdaH / kimakArSIH kaTaM devadatta / iti pRSTaH pratyAha uta kuryAt / api kuryAt / kaTaM kRtvaanityrthH| itaH prabhRti yatra liheturasti tatra vaya'ti bhUte ca nityo luG / utAkariSyat / apyAkaridhyat / pRSToklAviti kim ? uta daNDaH patiSyati / api dhAsyati dvAram / atra praznodghahanaM ca pratIyate / icchorodhe'kaJciti // 2 // 3 // 126 // icchorodhaH svAbhiprAyanivedanam / icchorodhe gamyamAne liG bhavati kccicchbdaapryoge| sarvalakArApavAdaH / kAmo me adhIyIta bhavAn / abhilASo me bhuJjIta bhavAn / 1-sau luvA bh.| For Private And Personal Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 134 jainendra-vyAkaraNam [a0 2 pA0 3 sU0 130-137 akaccitIti kim ? kaccijIvati me maataa| kacinIvati me pitA / mArAvida khAM pRcchAmi kaccijIvati paarvtii| saMbhAvane'lami sthAnini // 13 // 130 // liDita vartate / saMbhAvanaM kriyAyAM sAmarthyazraddhAnam / alaMzabdazceha paryAptivacanaH / yasya yatrArtho gamyate na cAsau prayujyate sa tatra sthaaniishbdH| alamarthaviziSTe saMbhAvane liGabhavati alaMzabde sthAnini / sarvalakArApavAdaH / zakyasaMbhAvane-api hastinaM hanyAt / api stuyAdrAjAnam / azakyasaMbhAvane-api parvataM ziramA bhindyAt / api zvArIyakaM bhuJjIta | api samudraM dordhyA taret / alamati kim ? videzasthAyI me devadatto manye gamiSyati grAmam / atrAhamiti sthAnI / sthAninIti kim ? (vasati cet surASTreSu vandiSyate alamUrjayantam / kriyA'vRttau vaya'ti bhUte laGa bhavati / tadvAci dhau vA'yadi // 3 / 13 / / alamIti vartate / tacchabdena saMbhAvanaM parAmRzyate alamarthaviziSTe sambhAvanavAcini dhau vAci vA liG bhavati / yacchabdAprayoge pUrveNa nitye prApte vikalpo'yam / sambhAvayAmi bhuJjIta bhavAn / zraddadhe bhuJjIta bhavAn / pakSe yo yataH prApnoti sa tato bhavati / alamIti kim ? sambhAvayAmi yasa bhuJjIta / atrAlamarthe pUrveNa nityo liG / hetuphalayoliGa // 2 / 3 / 132 // hetu: kAraNam phalaM kAryam / hetau tatkAyeM ca dhvarthe vartamAnAddhoH liG bhavati / atithIMzcellabheta bhRzamannaM dadIta / yadi gurupUjAM kurvIta svargamArohet / vetyanuvartanAtpakSe laT / atiyAzcellapsyate bhRzamannaM dAsyate / liDiti vartamAne punarliGgrahaNaM vayati yathA syAdiha mA bhUta / varSatIti dhAvati / hantIti palAyate / kriyA'vRttI vaya'ti bhUte ca nityo luG / icchAthai liGa loTau // 2 // 3 // 133 // icchArthe dhau vAci liGloTau tyau bhavataH / sarvalakArApavAdau / veti vyavasthitavibhASAnuvartate / tena kAmaprakAzane idaM vidhAnam / icchAmi bhuJjIta bhavAn / bhuktAM bhavAn / prArthaye adhIyIta bhavAn / adhItAM bhavAn / kAmaprakAzana iti kim ? iha mA bhUt / icchan karoti / nAtra prayoktuH kAmapravedanam / "utApyoH pRSToktau'' [2 / 3 / 128] ityata Arabhya yatra kevalo liGhetuH ziSyate tatra kriyA'vRttau luG nAnyatreti kecit / tumekakata ke // 2 // 3 // 134 // icchArthe ekakartRke dhau vAci tumbhavati yasmAttum vidhIyate pratyAsattestadapekSayaikakakatvam / liGloTorapavAdo'yam / icchati bhoktum / vAJchati kartum / kAmayate kartum / ekakartRka iti kim ? devadattaM bhukhAnamicchati prH| iha kasmAnna bhavati / icchati kaTaM karoti cainam / nAtra karotiM pratIcchataH sAmarthya kintu kaTaM prati tenAnvarthavAsiMjJAvirahAttam na bhavati / liGa // 2 // 3 // 135 // icchArthe ekaka ke dhau vAci liGa, bhavati / pUrva tumA liGlo bAdhito punarliprasavArthametat / yogavibhAga uttraarthH| adhIyIyeti icchati / bhujjIyeti vAJchati / itizabdaH kriyaashbdsNbndhdyaatnaathH| tebhyo bhavati vA // 23136 // tebhya icchArthabhyo dhubhyaH bhavati kAle vA liG bhavati / icchet / icchati / kAmayeta / kAmayate / uzyAt / vaSTi / vidhinimantraNAmantraNAdhosaMpraznaprArthane liGa // 2 / 3 / 137 // vidhirAjJApanam / nimantraNaM niyamena karaNam / yadakaraNe pratyavAya htyrthH| AmantraNaM svecchayA karaNam | adhISTaH satkArapUrvikA vyApAraNA / saMpraznaH saMpradhAraNA / prArthanaM yAJA / vidhyAdiSvartheSu liG bhavati / sarvatyApavAdaH / vidhyAdivizipTeSu kAdiSu tyArtheSu liGa bhavatItyarthaH / kaTaM bhavAn kuryAt / prANino bhavAnna hiMsyAt / nimantraNesaMdhyAsu bhavAn zrAvazyakaM kuryAt / zrAcAraM bhavAnadhIyIta / aAmantraNe-iha bhavAnAsIta / iha bhavAn For Private And Personal Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ma. 2 pA0 3 sU0 138-144] mahAvRttisahitam 135 zayIta / adhISTe-adhIcchAmo bhavAn vrataM rakSat / tattvaM bhavAn gRhNIyAt / saMprazne-kinnu khalu bhoH jainendramadhIyIya / prArthane-bhavati me prArthanA vyAkaraNamadhIyIya / tarkazAstramadhIyIya / yadi vidhyAdiSu prakRtyupAdhiSu liGa, vidhIyeta; iha vidadhyAt nimantrayeta aAmantrayeta adhIcchet / prakRtyaiva vidhyAdayo'bhidhIyante iti (ihaiva) liG prApnoti / tasmAdvidhyAdayaH kartRkarmabhAvAnAM vizeSaNAni / tadabhAvAdiha liGa na bhavati / vidadhAti / nimantrayate / Amantrayate / adhIcchati / atra kriyAyA avRttau paratvAllaTA luGa bAdhyate / loT // 2 // 3 // 138 // lor3a bhavati vidhyAdiviziSTeSu kAdiSu vidhau / grAma bhavAnnAgacchatu / prANino bhavAnna hinastu / nimantraNe-saMdhyAsu bhavAnAvazyakaM karotu / zrAcAramadhItAm / zrAmantraNe-raha bhatrAnAstAm / iha zetAm / adhISTe-adhIcchAmo bhavAn vrataM rakSatu | tattvaM bhavAn gRhNAtu / saMprazne-kinnu khalu bho kAvyamadhyauM / prArthane-bhavati me prArthanA dhrmshaastrmdhyyai| yogavibhAga uttarArthaH / praiSAtisargaprAptakAle vyAzca // 2 // 33139 // preSaNaM praiSaH / atisargaH kAmacArAnujJA / prAptakAlaH prAptakAlatA, viziSTasya kAlasyAvasara ityarthaH / auSAdiSvartheSu kAdivizeSaNatvena gamyamAneSu vyasaMjJakAstyA bhavanti loT ca / bhavatA khalu dAnaM dAtavyaM dAnIyaM deyam / karotu kaTo bhavAniha preSitaH / bhavAnatisRSTaH / bhavato hi prAptaH kaalH| yadyapi vyasaMjJA sAmAnyena bhAvakarmaNorvihitAstathApi sarvApavAdeSu praiSAdiSu loTA bAdhyeraniti punarvidhIyante / liGa cordhvamohUrtike // 2 // 3140 // praiSAdayo'nuvartante / Urdhva muhUrtAdbhavaH UrdhvamauhartikaH / nipaataatsvidhiruttrpdsyaivaip| UrdhvamauhUrtike'rthe vartamAnAddhoH praiSAdau gamyamAne liG bhavati cakArAvayAzca / upari muhUrtasya bhavAn khalu dAnaM dadyAt / bhavatA khalu dAnaM dAtavyaM dAnIyaM deyam / keciccakAreNa yathAprApta samuccinvanti / teSAM loDapi bhavati / bhavAn khalu dAnaM dadAtu / bhavAn hi preSitaH / bhavAnatisRSTaH / bhavato hi prAptaH kAlaH / sme loTa / / 2 / 33141 // praiSAdayo'nuvartante / Urdhva mauhUrtika iti ca / smazabde vAci praiSAdiSu gamyamAneSu UrdhvamauhUrtike'rthe loDa bhavati / vyAnAM liGazcApavAdaH / UrdhvaM muhUrtAdbhavAn dAnaM dadAtu sm| bhavAn hi preSitaH / bhavAnatisRSTaH / bhavato hi prAptaH kAlaH / adhISTe // 2 / 3142 // UrdhvamauhUrtika iti nivRttam / adhISTe gamyamAne smazabde vAci loDbhavati / liGo baadhkH| aGga sma rAjan dAnaM dehi vrataM rakSa / kAlasamayavelAsu tum vA // 2 // 3143 // kAla samaya velA ityeteSu vAca dhoH tum bhavati vA / kAlo bhoktam / samayo bhoktam / velA bhoknum vA / vAvacanAdyathAprAptaM ca bhavati / kAlo bhoktavyasya / preSAdigrahaNamanuvartate / teneha na bhavati / / "kAlaH pacati bhUtAni kAlaH saMharati prajAH / kAlaH supteSu jAgarti kAlo hi durtikrmH||" liGa, yadi // 2 // 3144 // yacchabdaprayoge kAlAdiSu vAna dhorliGa bhavati / tumo'pavAdaH / kAlo yatprajAM kurvIta bhavAn / samayo yadbhuJjIta bhavAn / velA yacchayIta bhavAn / kecidvetyanuvartayanti teSAM yathAprAptamapi / tRjavyAzcAhe // 2 // 3 / 145 // arhtiityhH| arhe kartari gamyamAne tRjavyAzca bhavanti liG ca / bhavAn khalu kanyAyAH vodaa| bhavatA kanyA voDhavyA vahanIyA vaahyaa| bhavAn khalu kanyAM vaheta / bhavAn yogya ityrthH| ah'rthe liGA vidhIyamAnena tRco vyAnAM ca bAdhA mA bhUt iti punarvidhAnam / For Private And Personal Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra cyAkaraNam [a0 2 pA0 3 sU0 145-152 AvazyakAdhamaya'yorNin // 2 // 3 // 146 // avazyaM bhAva aAvazyakam / manozAdipAThAduJ / adhamam RNamasya adhamarNaH: tadbhAva zrAdhamaryama / zrAvazyakAdhamaryaviziSTe tyArthe kartari Nin bhavati / avazyaMhArI myuurvyNkaaditvaatsvidhiH| shtNdaayii| shsrdaayo| niSkadAyo "AdhamaNye cena:' [1474] iti karmaNi tAyAH prtissedhH| vyAH // 2 // 3 // 147 // AvazyakAdhamaryayoriti vartate / aAvazyakAdhamaryayopsaMjJA bhavanti / sarvatyApavAdena ginA vyasaMjJA bAdhitA iti punarvidhIyante / bhavatA khalu avazyaM dharmaH kartavyaH / karaNIyaH / kRtyaH / kAryaH / zrAdhamaNya bhavatA khalu niSko dAtavyaH / deyaH / yogavibhAga uttarArthaH / zaki liG ca // 2 // 3 // 148 // zakItyarthanirdezaH / zannotyarthaviziSTe dhvathai liGa bhavati cakArAd vyAzca / bhavatA khalu vidyA adhyetavyA / adhyayanIyA / zradhyeyA / bhavAn khalu vidyAmadhIyIta / bhavAn hi smrthH| liGa, sarvApavAda iti (cakAreNa ) vyAnAmanukarSaNaM kriyate / yadi zakIti prakRtyarthavizeSaNam | zaknuyAdityatra liGa na prApnoti prakRtyaivAbhihitatvAt zakyarthasya / naiSa doSaH / sAmAnyavizeSabhAvena bhedAbhyupagamAt / yathA eSitumicchati eSiSiSati / ___ AziSi liGa loTau / / 2 / 3 / 146 // iSTasyAzaMsanamAzIH / ataeva nipAtanAdiha ikaarH| zrAzIviziSTe'rthe vartamAnAddholiGaloTau bhavataH / jIvyAt / jIvyAstAm / jIvyAsuH / jIvatu / AziSIti kim ? jIvati yadi pthyaashii| nicalau khau // 2 / 3 / 150 // AziSIti vartate / AziSyarthe klicaktau tyau bhavataH khuvissye| cakAraH "na tici dIzcA' [10/10] iti vizeSaNArthaH / tanutAt tntiH| sanutAt saatiH| bhavatAdbhatiH / kRtaH klicA vizeSavihitena bAdhyeranniti punarvidhIyante / devA enaM deyAsuriti devdttH| devA enaMzRNvantu devshrutH| mAGiluGa // 2 // 3 // 151 // mAGi vAci luGa, bhavati / sarvalakArApavAdaH / mA kArSIradharmam | mA hArSItparasvam / GkAraH pratiSedhavAcino mAGa zabdasya grahaNaM yathA syAdityevamarthaH / / sasme laGa c||2|3.152|| saha smazabdena vartate sasmaH / tasmin mAGi vAci laG bhavati lu ca / mA sma krudhyat / mA sma harat / mA sma hArSIt / ityabhayanandiviracitAyAM jainendramahAvRttau dvitIyasyAdhyAyasya tRtIyaH pAdaH samAptaH / -ciraM jIvyAt mu0| For Private And Personal Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ma.2 pA0 1 01-3] mahAvRttisahitam 137 dhuyoge tyAH // 2 // 41 // dhuzabdena dhvartho'tra nirdiSTaH / abhidheye abhidhAnasyopacArAt / dhUnAM yoge sati ayathAkAloktA api tyAH sAdhavo bhavanti / vizvadRzvA'sya putro janitA / kRtaH kaTaH zvo bhaavitaa| bhAvikRtyamAsIt / vizva zveti bhUtakAlaH janitetyanena bhavi yatakAlena ( abhisambadhyamAna sAdhurbhavati / ihopasarjanabhUsaM subantaM pradhAnabhUtasya miGantasya kAlamanuvartate / dhoriti vartamAne punadhu grahaNaM astibhUjaniparigrahArtham / tya iti vartamAne punastyagrahaNaM tyamAtraparigrahArtham / gomAn bhaviteti matvantasya vartamAnakAlasya ayathAkAlatvena sAdhutvam / kriyAsamabhihAre loTa tasya hisvau vA tadhvamoH // 42 // kriyAsamabhihAraviziSTe dhvarthe vartamAnAddhorloDa bhavati / srvlkaaraapvaadH| tasya loye hi sva ityetAvAdezo bhavatastadhvamostu vA bhvtH| kriyAsamabhihAre loDiti yogavibhAgaH kartavyaH / tatastasya hisvau bhvtH| kimevaM sati labdham ? anyatra yo loDAdezau hisvI prasiddhau tAviha bhavataH / tena mavidhidavidhivyatikaro na bhavati / vA tadhvamorityatra dhvamA saha nirdezAttazabdasya thAdezasya vahorgrahaNam / lunIhi lunIhi ityevAhaM lunAmi / zrAvAM luniivH| vayaM lunImaH / lunIhi lunIhi ityeva tvaM lunAsi / yuvAM lunIthaH / yUyaM lunItha / tazabdasya tu vA bhavati / lunIta lunIta ityevaM yUyaM lunItha / lunIhi lunIhi ityevAyaM lunAti / imo lunItaH / ime lunanti / bhUte lunIhi lunIhi ityevAhamalAviSam / AvAmalAviSva / vayamalAviSma / evaM yuSmadanyayorapi / vaya'ti-lunIhi lunIhItyevAI laviSyAmi / zrAvAM laviSyAvaH / vayaM lvissyaamH| evaM yuSmadanyayorapi / adhISva adhISva ityevAhamadhIye / zrAvAmadhIvahe / vayamadhImahe / evaM yuSmadanyayorapi yojyam / dhvamastu pakSe zravaNam / adhIdhvamadhIdhvamityevaM yuuymdhiice| bhate-adhISva adhISva ityevAhamadhyagISi / zrArAmadhyagISvahi / vayamadhyagISmahi / evaM sarvatra / vaya'ti-adhISva adhISva ityevaahmdhyessye| zrAvAmadhyeSyAvahe / vayamabhyeSyAmahe / evaM yuSmadanyayorapi / evaM zeSeSvapi lakAreSu yojyam / dvitvamapekSya loDa kriyAsamabhihArasya dyotkH| dhuyoga iti vartate / pratyAsatteryata eva loTa vidhIyate tasyaivAnuprayogaH kAlAsmadAyakatvAdInAmabhivyaktaye kriyate / pracaye vA // 24 // 3 // pracayaH samuccayaH / sa caikasmin dviprbhRterdhyaavaayH| pracaye upAdho vA loDa bhavati tasya hisvAvAdezau bhavatastadhvamostu vA / ayaM sarvalakAraprAptau viklpH| karmapracayo grAmamaTa nagaramaTa girImaTa ityevAhamaTAmi / zrAvAmaTAvaH / vymttaamH| grAmamaTa nagaramaTa girimaTa ityevaM tvamaTasi / yuvaamttthH| yuuymttth| tazabdasya tu vA-grAmamaTata nagaramata girimaTata ityeva yuuymHth| grAmamaTa nagaramaTa girimaTa ityevAyamaTati / imo atttH| ise aTanti / vAcanAt grAmamaTAmi nagaramaThAmi girimaTAmi ityevAhamayAmi / zrAvAmaTAvaH / vymttaamH| evaM yuSmadanyayorapi / evaM bhUte vaya'ti sarvalakAreSu yojyam / dabhAgbhyaH / jainendramadhISva tarkamadhISva gaNitamadhISva ityevAhamadhIye / zrAvAmadhIvahe / vayamadhImahe / jainendramadhISva tarkamadhISva gaNitamadhISva ityeva tvamadhISe / yuvaamdhiiyaathe| yUyamadhIdhve : dhvamastu vA-jainendramadhIdhvaM tarkamadhIdhvaM gaNitamadhIdhvaM ityeva yUyamadhIdhve / jainendramadhISva tarkamadhISva gaNitamadhISva ityevAyamadhIte / imau adhIyAte / ime adhIyate / vAvacanAt jainedramadhIye gaNitamadhIye tarkamadhoye ityevAhamadhIye / shraavaamdhiivhe| vayamadhImahe / evaM bhUte vaya'ti sarvalakAreSu yojyam / kartR samuccaye devadatto'ddhi jinadatto'ddhi gurudatto'ddhi ityeva vayamodanamaH / devadatto'ddhi jinadatto'ddhi gurudatto'ddhi ityeva yUyamodanamattha / devadatto'ddhi jinadatto'ddhi gurudatto'ddhi ityeva ime zrodanamadanti / kartR samuccaye dvivacana bahuvacanaM vA bhavati ekasya samuccayAbhAvAt / kriyaasmuccye| prodanaM bhutva saklan piba dhAnAH khAda ityevAhamabhyavaharAmi / shraavaambhyvhraavH| vayamabhyavaharAmaH / bahUnAM kriyAe samuccaye sAmAnyaprayogo'bhidhAnavazAt / evaM saGkarasamuccayo'pyUhyaH / 1yo'pyabhyUyaH 10, ba0, s.| 18 For Private And Personal Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 138 jainendra-vyAkaraNam [a0 2 pA0 4 sU0 4-12 niSedhe'laM khalvoH tavA ||2|4|4|| veti vartate / zralaM khalu ityetayorniSedhavAzvinervAcordhoH ktvAtyo bhavati / alaM kRtvA / zralaM bAle ruditvA / "minA'maiva" [113183] iti niyamAt vAkso na bhavati / niSedha iti kim ? alaMkAraH / zralaMkhalvoriti kim ? mA kArSIH / vetyeva / zralaM rodanena / 'prakRtyAdibhya upasaMkhyAnam" [ vA0 ] iti bhA / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mAGo vyatihAre || 2|4|5|| mAGo vyatihAre'rthe ktvA bhavati vA / parakAlatvAdaprAptaH ktvA vibhASyate / pramitya yAcate / zravamitya harati / "veGa : " [ 4|4|66 ] itItvam / vetyadhikArAt yAcitvA zrapamayate / hRtvA payate / meGaH kRtAtvasya nirdezo jJApakaH -- "nAnubandhakRtaM halantatvam" [ pari0 ] | I parAvarayoge || 2|4|6 // parAvarAbhyAM yoge gamyamAne ghoH tavA bhavati / veti vartate / saMbandhizabdavAt pareNa pUrvasya yoge / aprApya nadIM parvataH / parayA nadyA yuktaH parvataH pratIyate / zravareNa yoge parasya ktatvA / atikramya parvataM nadI / zravaraparvata yogaviziSTA parA nadI pratIyate / vAvaca nAllaDAdayo bhavanti / na prApnoti nadI parvataH / zratikrAmati parvataM nadI / parakA kakartRkAt // 224 // 7 // paraH kAlo yasyAH seyaM parakAlA kriyA, tayA ekakartA yasya sAmarthyAt pUrvakAlakriyAbhidhAyinaH sa tathoktaH / tasmAddhoH ktvA bhavati / snAtvA bhuGkte / snAtvA bhuktvA pIlA vrajati / ekakartRkAditi kim ? bhuktavati devadatte gacchati jinadattaH / parakAlagrahaNaM kim ? sAmarthyAt pUrvakAla kriyAbhidhAyino yathA syAdiha mA bhUt / bhuGkte ca pivati ca zrAste ca jalpati ca ihApi kathaJcit pUrva kAlatvavivakSAsti / vyAdAya svapiti / saMmIlya hasati iti / vetyadhikarAt / bhuGkte zete ca / ma cAbhIkSye // 248 // parakAlaikakartRkAditi vartate / muhurmuhurvRttirAbhIkSNyam / etacca prakRtyarthavizeSaNam / parakAlaikakartRkAt NamityayaM tyo bhavati tvAtyazca / zrAbhIkSNye - bhojaMbhojaM vrajati / bhuktvA bhuktvA vrajati / pAyaM pAyaM gacchati / pItvA pItvA gacchati / ktvANamau dvitvamapekSyAbhIkSNyaM dyotayataH / pUrveNa tvAtye siddhe Namartha vacanam / iha veti nivRttam / uttaratra vAgrahaNAt / I ma yadanAkA ||24|6 // yacchande vAci tavANamau na bhavato'nAkAGkSa sati vAkye / anantaravyavahitabhedAbhAvAt pUrvasUtravihito anantarazca tvA niSidhyate Nam ca / yadayaM bhuGkte tato gacchati / yadayaM shete tato'dhIte / anAkAGkSa iti kim ? yadayaM bhuktvA vrajati / adhIta eva tataH param / atra pUrvottarakriyAbhyAM atiriktamadhyayanaM kAGkSate / vA prathamapUrve || 2|4|10|| zrabhIkSNya iti nivRttam / "parakA laikakartRkAtU" [2247] ityanena tvAt prApte vibhASeyam / zra prathama pUrvaM ityeteSu vAtu ktvAyamau vA bhavataH / agre bhojaM tato dadAti / agre bhuktvA tato dadAti / prathamaM bhojaM tato dadAti / prathamaM bhuktvA tato dadAti / pUrva bhojaM tato dadAti / pUrve bhuktvA tato dadAti / "jhinAmaiva" [11383] ityatraivakAropAdAnAt kevalenaivAmA vihitena bAkso bhavati nAnyasahitena / vAvacanAlAdayo'pi bhavanti / zragre bhuGkte tato dadAti / prathamaM bhuGka tato dadAti / bhuGkte tato dadAti / karmaNyAkroze kRJaH khamum ||2|4|11|| karmaNi vAci Akroze gamyamAne kRJaH khamuJa bhavati / coro'sItyevamAkrozati coraGkAramAkrozati / dasyuGkAramAkrozati / ktvA'pavAdo'yam / zrAkroza iti kim ? coraM kRtvA gacchati / nAtrA'krozasaMpAdanArtha coragrahaNam / svAdumi Nam ||2|4|12|| svAdumItyarthanirdezaH / svAdvartheSu vAtu kRJo Nam bhavati / parakAlai kaka - kA diti vartate / svAduGkAraM bhuGkte / sampannaGkAraM bhukte / lavaNaGkAraM bhuGkte / svAdumIti Namasanniyoge For Private And Personal Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a 2 pA0 4 sU0 13-11 ] mahAvRttisahitam 136 makArAntatA nipAtyate / khamuni prakRtai / "khitya keH " [4 / 3 / 176 ] "bhumaca: " [4 / 3 / 177 ] iti mumA siddhamiti cet vyantavivakSAyAM zrariti pratiSedhaH prasajyeta / khamuJyeva mAntanipAtanaM kartavyamiti cenna cvyantArthameva tatsaMbhAvyeta / yami punarnipAtanaM GInivRttyarthaM "cau" [ 5/2/135] dItvanivRttyarthaM ca / svAdvakRtvA yavAgU bhuGkte | svAduGkAraM bhuGkte / cvivivakSAyAmasvAduM svAduM kRtvA bhuGkte svAduMkAraM bhuGkte / "va" [212135] iti dItvaM prasajyeta / uttarArthaM ca daha rAmagrahaNam / vibhASAdhikArAt ktvApi bhavati / ktvAdayazrAtumo vidhIyamAnA bhAve bhavanti / nanu svAduMkAraM bhuGkte devadatta iti NamA karturanuktatvAt kartari tA prAptA "na ti" [1 / 4 / 72] ityAdinA tA kartari na bhavati / zranyathaivaM kathamitthaM svanarthAt || 2|4|13|| anyathA evaM kathamitthamityeteSu vAckSu dhubhyo Nam bhavati zranarthAt / yena vinApi yadarthaH pratIyate sa tatrAnarthastasminprayujyamAne tyo bhavati / tathAhi yAvAnevArthI'nyathA bhuGkta iti tAvAneva kRJprayoge'pi anyathAkAraM bhuGkte / evaMkAraM bhuGkte / kathaMkAraM bhuGkte / ityaGkAra bhuGkte / zranarthAditi kim ? anyathA kRtvA ziro bhuGkte / yathAtathayorasUyApratyuktau || 2|4|14|| kRJo 'narthAditi vartate / yathA tathA ityetayorvAcoH kRJo'narthAt rAm bhavati zrasUyAkRtAyAM pratyuktau gamyamAnAyAm / kathaM kRtvA bhavAn bhuGkte ityevaM pRSTo'sUyakastaM pratyAha yathAkAramahaM bhoye tathAkAramahaM bhokSye kiM tavAnena / anarthAditi kim ? yathA kRtvAhaM baliM bhokSye kiM tavAnena | masUyApratyuktAviti kim ? yathAkRtvAhaM bhodaye tathA drakSyasi tvam / tathAkRtvA'haM bhoye yadA draSTavyaM bhavatA / karmaNyazeSe zividaH || 2|4|15|| zeSaH kaH 1 sAkalyam / idaM karmaNo vizeSaNam / zrazeSaviziSTa karmaNi vAci dRzividovarNam bhavati / sAdhudarza praNamati / sarva sAdhuM praNamatItyarthaH / zratithivedaM bhojayati / yaM yaM vindati vinte vA taM sarvaM bhojayatItyarthaH / azeSa iti kim ? atithiM dRSTvA bhojayati / yAvati vindajIvaH ||2||4 | 16 // yAvacchande vAci vindatijIvatyorNam bhavati / yatra pUrvakAlatvaM sambhavati tatra ktvA'pavAdaH / yatra na sambhavati 'tatrApUrva eva vidhiH / dhuyoga iti vartate / yAvadvedaM bhuGkte / yAvallabhate tAvadbhuGkte ityarthaH / yAvajjIvamadhIte / yAvajjIvati tAvadadhIte ityarthaH / - carmodarayoH pUreH ||2|4|17|| karmaNIti vartate / carma udara ityetayoH karmaNorvAcoH pUrayatem bhavati / carmapUraM zete / udarapUraM bhuGkte / varSapramANe // 2|4|18 // karmaNIti vartate / karmaNi vAci pUrayaterNam bhavati samudAyena varSapramANe gamyamAne / goSpadapUraM vRSTo devaH / sItApUraM vRSTo devaH / kathaM goSpadapra vRSTo devaH 1 prAterAtaH ke kRte kriyAvizeSaNatvena napuMsakaliGgam / etasya kAntasyaiva vibhaktayantacvyAdiSu ca prayogaH sAdhuH / goSpadapreNa goSpadaprI bhavati / goSpadaprataram goSpadapUraM dRSTo deva ityevamAdAvubhayathA prayoga iSyate / Namantasya ghaJantasya ca kriyAvizeSaNabhAvena hRti vibhaktyantare ca vizeSaH / Namantasya hi dezyAdiSu goSpadapUraM bhavati goSpadapUradezyam goSpadapUraMdezIyaM goSpadapUraMkalpaM goSpadapUraMtarAm / ghaJantasya goSpadapUrIbhavati goSpadapUradezyaM goSpadapUradezIyam goSpadapUrakalpam / goSpadapUratarAm / celeSu kropeH // 2|4|16 // karmaNIti vartate / celArtheSu karmasu vAtu kropayaterNam bhavati varSa pramANe gamye / celanopaM dRSTo devaH / evaM vastraknopaM vasananopam / 1. tatrApUrvI vidhivaiditavyaH zra0 / For Private And Personal Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 140 jainendra-vyAkaraNam [bha0 2 pA0 pU0 : 0-10 zuSkacUrNabhakSeSu piSaH // 2 / 4 / 20 // karmaNIti vartate / zuSka cUrNa bhada ityeteSu karmasu vAca piSoNaMm bhavati / zuSkapeSaM pinaSTi tagaram / zuSka pinssttiityrthH| evaM cUNa peSaM pinaSTi / bhakSapeSaM pinaSTi / ghani sati kriyAvizeSaNe zurukasya peSaM pinaSTi ityevamAdayaH prayogAH sAdhavaH / itaH prabhRti "upadaMzo bhAyAm" [2 / 4 / 33] ityataH prAk yata eva dhorNam bhavati tasyaivAnuprayogo'pi bhavatyabhidhAnavazAt / __ jIvAkRte grahivaH // 2 // 4 // 21 // karmaNIti vartate / jIva akRta ityetayoH karmavAcinocioryathAsaMkhyaM grahi kRJ ityetAbhyAM Nam bhavati / jIvagrAhaM gRhItaH / akRtakAraM karoti / nimUle kaSaH // 2 / 4 / 22 // karmaNIti vartate / nimUle karmaNi vAci kaSerNam bhavati / nimUlakA kati / ghaji sati kriyAvizeSaNe nimUlasya kASaM kaSati ityapi bhavati / samUle hanazca // 1423 // karmaNIti vartate / samUle karmaNi vAci hanteH kaSezca Nam bhavati / samUlaghAtaM hanti / samUlakASaM kaSati / karaNe // 2 // 4 // 24 // hana iti vartate / karaNe vAci hanterNam bhavati / pANighAtaM kuDaya hanti / pANinA hantItyarthaH / pAdaghAtaM zilAM hanti / yadA hiMsArtho 'hantervivakSitaH tadA "hiMsArthAdekakarmakAt" [2130] itImamapi vidhi pUrvavipratiSedhena bAdhitvA'yameva Nam / asighAtaM hanti caurAn / ko'tra vizeSaH 1 anena nityaH savidhiH tasyaiva dhoranuprayogazca bhavati / haste vartigrahaH ||raatthaa25|| karaNa iti vartate / hasta hati arthnirdeshH| hastavAcini karaNe vAci vartayatigRhNAtibhyAM Nam bhavati / hastavarta vartayati / hastena vartayatItyarthaH / evaM pANivartam / karavartam / hastagrAhaM gRhNAti / hastena gRhNAtItyarthaH / evaM pANigrAhaM karagrAham / sveSu puSaH // 24 // 26 // karaNa iti vartate / sva iti svarUpasya tadvizeSANAM ca grahaNam / bahutvanirdezAt / svavAcikaraNavAcini puSeoNaMm bhavati / aAtmAtmIyajJAtidhanAni svazabdeneSyante / svapoSaM paSTaH / vidyApIpaM gopoSaM mAtapoSaM pitRpoSaM raipoSaM pussnnaati| sarvatra ghAntena NamantasyArthakathanaM drssttvym| svena poSaM puSTa iti sa eva puSiH kAlasAvanabhedAdanyatvaM gataH puSiNA yujyate / yathA eSitamicchati eSiSiSati / ipiriSiNA yujyate / snehane piSaH // 24 // 27 // karaNa iti vartate / snihyate'neneti snehanam / snehanavAcini karaNe vAci piSe?NaMm bhavati / ghRtapeSa pinaSTi / ghRtena pinaSTItyarthaH / evaM tailapeSam / udapeSam / "peSami'' [ / 3 / 166] ityudksyodaadeshH| bandho'dhikaraNe // 2 // 4 // 28 // adhikaraNe vAci banAterNam bhavati / cakrabandhaM bddhH| cakre baddha ityrthH| evaM cArakabandham / dRSTibandham / guptibandham / badhyamAnAdhAre vAci em bhavati na bandhAdhAre / haste vanAtIti vetyadhikArAdvA na bhavati / khau // 24 // 26 // khuviSaye ca banAterNam bhavati / caNDAlikAbandhaM bddhH| aTTAlikAbandhaM bddhH| mahiSikAbandhaM mayUrikAbandhaM krauJcabandhaM bddhaaH| NamantAH bandhavizeSANAM saMjJA etaaH| arthapradarzanaM tu yathAkathaMvitkaraNena vAcA anyathA vA darzanIyam / anye tu vyAcadate khubhUto yo bandhaH tasmin karaNavAcini vAci bannAtarNam bhavati / kaoNrjAvapuruSayornazivahoH // 2 // 4 // 30 // jIva puruSa ityetayoH kartRvAcinorvAcoryathAkrama nazi3. hantivi-a0, ba0, sa0 / 2. kUTabandham a0 / For Private And Personal Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . 2 pA0 4 sU0 31-38] mahAvRttisahitam 141 vahibhyAM Nam bhavati / jIvanAzaM nazyati / jIvo nazyatItyarthaH / puruSavAhaM vahati / puruSo bhUtvA vhtiitythH| koriti kim 1 jIvena naSTaH / puruSa' vahanti / atra karaNaM karma ca vAk / UrdhvaM zuSipuroH // 24 // 31 // koriti vartate / Urdhvazabde kartRvAcini vAci zuSi pUri hatyetAbhyAM em bhavati / avazoSaM zuSkaH / UrdhvaH ityarthaH / UrdhvapUraM pUryate / UrdhvaH pUryata ityarthaH / karmaNi ceve / / 4 / 32 // zabde kAryasyAsambhavAdivArtha upamAnaM gRhyate / ivazabdArthe vartamAne karmaNi kartari bhUvAdidhorNam bhavati karmaNi / ghRtanidhAyaM nihitH| ghRtamiva nihita ityrthH| evaM jIvitarakSaM rakSitaH / kartari-akaranAzaM naSTaH / akrUra iva naSTa ityarthaH / evamajakanAzaM nssttH| cUDakanAzaM naSTaH / piSAdiSu yathAvidhyanuprayogo na vktvyH| dhuyoga iti vartate tatra pratyAsatterabhidhAnavazAdvA yata eva dhorNam tsyaivaanupryogH| upadaMzobhAyAm // 2 // 4 // 33 // upapUrvAzerbhAnte vAci Nam bhavati / dhuyoga iti ca vartate / ekakartR kAditi ca pUrvakAlatvaM saMbhavataH saMbandhanIyam / mUlakopadaMzaM bhuGkte / mUlakenopadaMzaM bhuGkte / "vA bhAdi" [ // 3 // 84] iti vibhASayA vAksaH / ita Urdhva yAni vAksaMjJakAni vakSyante tAni bhAdigrahaNena gRhyante / sarvatrAsmin prakaraNe vetyanuvartate / tena tvA'pi bhavati / mUlakenopadaMzya bhuGkta / karmaNaH sAdhakatamatvavivakSAyAM bhA bhavati / athavA upadaMziguNasya bhujeretatkaraNam / hiMsAvikakarmakAt // 24 // 34 // bhAyAmiti vartate / hiMsArthebhyo dhubhyo'nuprayogeNaikakarmakebhyo bhAnte vAci Nam bhavati / daNDAghAtaM gAH sAdayati / daNDenAghAtam / "karaNe" [2 / 4 / 25] ityanena hanteyaH pUrvanirNayena Nam vihitastasyaivAnuprayogo drssttvyH| hanteranyadapIhodAharaNam / daNDAtADaM gAH kAlayati / daNDenAtADam / khaDgaprahAraM zatrUn vijayate / khaGgena prahAram / ekakarmakAditi kim ? daNDenAhatya bhUmi gopAlako gAH saadyti| Ipi copapoDarudhakarSaH // 24 // 35 // upapUrvebhyaH pIDarudhakarSebhya Ipi vAci cakArAbhAnte vAciyam bhavati / upazabdaH pratyekamabhisambadhyate / vrajoparodham / vraje uparodham / brajenoparoSam / pAzvoMpapIDaM zete / pArvAbhyAmupapIDam / pArzvayorupapIDam / pANyupakarSe dhAnAH pinaSTi / pANAvupakarSam / pANinopakarSam / pramANAsattyoH // 24 // 36 // Ipi bhAyAM ceti vartate / pramANamAyAmamAnam / zrAsattiH santrikarSaH / Ibante mAnta vAci dhorNam bhavati pramANAsattyorgamyamAnayoH / dvayaGgulotkarSa gaM eDakAzchinatti / vyaGgaloskarSam / vyaGgulenotkarSam / vyaGgule utkarSam / Asattau / kezagrAhaM yudhyante / kezeSu grAhaM kezaiAham / sannikRSTaM yudhyante ityrthH| evamasyapanodaM yudhyante / asiSvapanodam / asibhirapanodam / hastagrAham / hasteSu grAham / hastaihim / tvayaMpAdAne // 24 // 37 // tvaraNaM tvarA tvarIti sautramAtkham / tvarAyAM gamyamAnAyAmapAdAne vAci ghorNam bhavati / zayyotthAyaM dhAvati / zayyAyA utthAya / mukhaprakSAlanAdyavazyakAryamakRtvA tvarata ityrthH| evaM stanarandhrApakarSa payaH pibati / stanarandhrAdapakarSam | bhrASTApakarSamapUpAn bhakSayati / bhrASTAdapakarSam / vetyanuvartanAt zayyAyA utthAya dhAvati / tvarIti kim ? zrAsanAdutthAya gacchati / ipi // 24 // 38 // tvarIti vartate / ibante vAci tvarAyAM gamyamAnAyAM dhorNam bhvti| yaSTigrAhaM yudhynte| yaSTiM grAham / tvarayA yuddhapraharaNamanapekSya yaSTimAdAya yudhyate ityarthaH / evaM paTApakarSa dhAvanti paTamapakarSam / tvarItyeva / khaDge gRhItvA yudhyante / For Private And Personal Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 142 jainendra-vyAkaraNam [ma. 2 pA0 4 sU0 34-15 svAGge'dhruve // 24 // 39 // ipIti vartate / yasminvinaSTe'pi prANinAM maraNaM na bhavati tadadhruvaM svAGgam / tasminnibante vAci dhorNam bhavati / akSinikocaM jalpati / akSaNI nikocam / bhUkSepa jalpati / bhruvaM kSepam / aMgalinikoTaM jalpati / aMguliM nikoTaM jalpati / adhruva iti kim ? zira utkSipya jalpati / (adravaM mUrtimatsvAMgaM prANisthamavikArakam / atatsthaM tatra dRSTaM ca tena cettattathAyutam / ) zrAdyaizcatubhirvizeSaNaiAlAbuddhiphalazophAdirahitaprANisthaM vastu svAGgamuktam / atatsthaM tatraSTa cetyanena bhUmipatitakezAdiparigrahaH / tena cettattathAyutamityanena kASThAdipratimAyAM sthitaM pANyAdi saMgRhItam / sakleze / / 2 / 4 // 40 // ipIti vartate svAGga iti vA / saha klezena duHkhena vartate iti salaM zaM vizyamAnamityarthaH / ibante sakleze svAne vAci dhorNam bhavati / dhruvArtho'yamArambhaH / uraHpratipeSaM yudhyante / urAMsi pratipeSam / urAMsi pIDayanto yudhyante ityarthaH / evaM ziraHpratipeSam / zirAMsi pratipeSam / vizipatipadiskando vyApyAsevyayoH // 4 // 41 // ipIti vartate / vizyAdibhiH kAsyena dhyApanIyadravyaM vyApyam / kriyArUpaM tAtparyeNa AsevanIyamAsevyam / kriyAdhArabhUtamupacArAdravyamapyAsevyam / vizi pati padi skanda ityetebhyo dhubhyaH vyApya Asevye ca vAci Nam bhavati / gehAnupravezamAste / vRtyA vyApanasyAsevanasya coklatvAt dvitvaM na bhavati / vAkyapakSe vyApyamAnasya dravyasya dvitvam / zrAsevyavivadAyAM tu mukhyasyAsevyasya kriyArUpasya dvitvam / gehaMgehamanupravezamAste / gehamanupravezamanupravezamAste / gehAnuprapAtamAste / gehaMgehamanuprapAtam / gehamanuprapAtamanuprapAtamAste / gehamanuprapAdamAste / gehaMgehamanuprapAdam / gehamanuprapAdamanuprapAdam / gehAvaskandamAste / gehaM gehamavaskandam / gehamavaskandamavaskandam / vetyadhikArAt gehaM gehamanupravizya gehamanupravizyAnupravizyAste / vIpsAyAmAbhIkSNye ca dvitvam / vyApyAsevyayoriti kim / gehamanupravizya bhuGkte / "Nam cAbhIkSNye'' [24] iti yadyapyAsevye yam siddhaH, tathApi vAksakkilpArthamidam / tRSyasvoH kriyAntare kAle // 4 // 42 // ipIti vartate / ibante kAlavAcini vAci tRSi asu ityetAbhyAM Nam bhavati kriyAntarArthe yadyanuprayujyamAnakriyApekSayA kriyAntare vRttirityarthaH / yahApatarSe gAH pAyayati / dvathahamapatarSam / vyahApatarSam / vyahamapatam / dudhahAtyAsaM gAH pAyayati / dvayahamatyAsam / yahAtyAsam / vyahamatyAsam / kAlAdhvanyaviccheda itIpa / tR yasvoriti kim ? yahamupoSya bhuGkta / kriyAntara iti kim ? aharatyasya gtH| atrAsyatirna kriyAntare vartate kintu gatAya / kAla iti kim ? paJca pUlAn tyasya tilAn bhakSyati / nAmnyAdizigrahaH // 24 // 43 // ipIti vartate / ibante nAmazabde vAci zrAdizigrAhabhyAM Nam bhavati / nAmAdezamAcaSTe / nAmAnyAdezam / nAmagrAhamAkArayati / nAmAni grAham / bhAvaniSToktI kRtaH ktvANamau // 24 // 44 // jhisaMjJake vAci aniSTokto gamyamAnAyAM kRSaH kvANamau bhavataH / vetyadhikArAt ktvAtye siddhe punaH ktvAgrahaNaM ktvA ityanena vRttivikalpArtham / mAdIti tatra vartate tenotsarge ktvAtye savikalyo na syAt / brAhmaNa putraste jAtaH kiM tarhi vRSala nIcaiHkRtyAcaSTe / nIcaiH kRtvA / nIcaiHkAram / ucca rnAma prayamAkhyeyam / nIcairAkhyAyamAnamaniSTaM bhavati / brAhmaNa kanyA te garbhiNI / tarhi vRSala ucca kRtyA'caSTe / ucca kRtvA / uccaiH kAram / kanyAgarbhaH uccairAkhyAyamAno'niSThaH / aniSToktAviti kim ? uccaiHkRtyAcaSTe putraste jAtaH / tirazcyapavarge // 2 // 4 // 45 // apavargaH samAptiH / tiryakchande vAci apavarge gamyamAne kRSaH ktvANamau ..-dikriyAbhiH-pra0, ba0, sa0 / For Private And Personal Use Only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0 1 pA0 1 sU0 46-21] mahAvRttisahitam bhavataH / tiryakkRtya gataH / tiryakRtvA / tiryakAram / samApya gata ityarthaH / apavarga iti kim ? tiryaka kRtvA kASThaM gtH| tirazcIti tiryakchabdAnukaraNanirdezaH / "prakRtivadanukaraNaM bhavati" [ pari0] iti ruupsiddhiH| svAGge tastye kRbhuvaH // 2 // 4 // 46 // tastyo yasmAttattathoktam / tastye svAGge vAci kR bhU ityetAbhyAM kvANamo bhavataH / minnayoganirdiSTakhAdyathAsaMkhyamatra na bhavati / mukhataHkRtya gtH| mukhataH kRkhaa| mukhata:kAram / pRSThataHkRtya / pRSThataH kRtvA / pRSThataHkAram / mukhatobhaya / mukhatobhUtvA / mukhatobhAvam / praSThatobhUya / pRsstthtobhuulaa| pRSThatobhAvam / "apAdAne'hIyarahoH" [2 / 10] iti "Adibhya upasaMkhyAnam" vA0] iti vA tasiH / svAGga iti kim ? sarvataHkRtvA / tatyagrahaNaM kim ? mukhIkRtya gtH| tyagrahaNaM kim 1 mukhe tasyati mukhtH| zramukhatasaM mukhatasaM kRtvA mukhataHkRtya / nAghArthatye vyarthe // 24 // 47 // nArtho dhArthazca tyo yamAtsa tathoktaH / nArthatye dhArthatye ca zabde vyarthe vAci kR bhU ityetAbhyAM ktvANamau bhavataH / nArthatye-vinAkRtya gataH / vinAkRtvA / vinAkAram / vinAbhUya / vinA bhUtvA / vinAbhAvam / anAnA nAnA kRtya gtH| nAnAkRlA / nAnAkAram / nAnAbhaya / nAnAbhavA / nAnAbhAvam / "vinabhyA nAnAjI na saha" [ 147] iti nAnAjo bhavataH / dhArthe tye-advidhA dvidhA kRtya gataH / dvidhAkRtvA / dvidhAkAram | dvidhAbhUya / dvidhAbhUtvA / dvidhAbhAvam / avaidhaM dvaidhaM kRtya gtH| dvaidhaM kRtvA / dvaidhaMkAram / dvadhaM bhUya / dvaidhaM bhRtvA / dvaidhaM bhAvam / avaghA dvadhA kRtya gataH / dvadhAkRtvA / dvedhAkAram / dveSAbhUya / dvedhAbhUtvA / dvadhAbhAvam / "saMkhyAyA vidhArthe dhA" [11106] "dvivedhaMmuja" [ 8] ekadhA / aikathyam / "vaikAdayamu" [130107] / arthagrahaNaM svarUpamAtranirAsArtham / tyagrahaNaM kim ! nAdhAya vAcItyucyamAne ihApi syAt / ahiruk hirukkRlA pRthakkRtvA cirvikalpena vidhAsyate / vyarthamAtramatra vivakSitaM na cviH / artha iti kim ? nAnA kRtvA kASThAni gataH / tUSNImi bhuvaH // 4 // 48 // tUSNImazabde vAci bhU ityetasmAt ktvANamau bhavataH / tUSNIbhUyAste / tUSNI bhUtvA / tUSNIbhAvam / . anvacyAnulomye // 2449 // zrAnulomyamanukUlatA / anvakchabde vAci Anulomye gamyamAne bhuvaH ktvANamau bhavataH / anvagbhUtvA / anvagbhAvam / Anulomya iti kim ? anvarabhUtvA prAste / pazcAd tvetyarthaH / anvacIti nirdezaH prakRtivadanukaraNamiti nyAyAt / zakadhRSazAglAghaTarabhalabhakramasahAhastyirthe tum // 2 / 4 / 50 // zakAdiSu astyartheSu ca dhuSu vAtu dhostum bhavati / zaknoti bhoknum / dhRSNoti bhoktum / jAnAti bhoktum / glAyati bhoknum / ghaTate bhoktum / zrArabhate bhoktum / labhate bhoktum / prakramate bhoktum / sahate bhoktum / arhati bhoktum / atyartheSu-asti bhoktum / bhavati bhoktum / vidyate bhoktum / kriyAyAM tadarthAyAM vAci tum vihitaH / atadarthAyAmapi yathA syAdityArambhaH / paryAptivacane'lamarthe // 24 // 51 // paryAptiH prabhUtatvaM sAmarthyaM ca alamarthena vizeSyamANatvAtsAmarthyamevAvatiSThate / paryAptivacaneSvalamarthaviziSTeSu vAca dhostum bhavati / paryApto bhoktum / samartho bhoktum / prabhubhoktum / alaM bhoktum / pArayati bhoktum / idamapyasyodAharaNam / yuktaM punaridaM vicArayitum / "vA bhAdira' [13 / 4] iti Saso na bhavati / amaiveti tatra vartate / paryAptivacana iti kim 1 alakurute kanyAm / alaM ruditvA / samaSviti vaktavye gurukaraNaM kim ? sAmarthyamAtre mA bhUt / zaktyA bhute / ballena bhukke / alamarthe iti kim ? paryAsaM bhute / prabhUtaM bhuGkte / anyUnaM bhuGkte / pUrvasUtre zakiH saukarye vartate nAsamarthe / For Private And Personal Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 144 jainendra-vyAkaraNam [ ma0 2 pA0 4 sU0 52-57 kartari kRt || 2|4|52 // kartari kArake kRtsaMjJAstyA bhavanti / zranirdiSTArthAstyAH svArthe bhAve prAtAH / kArakaH / kartA / ye kRtaH kartari neSTAH teSAM karaNAdhikaraNayoryuDityevamAdirapavAda uktaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhavyageyapravacanIyopasthAnoyajanyAplAvyApAtyA vA || 2|4|53 || bhavya ityevamAdayaH zabdAH kartari vA nipAtyante / " tayorvyatakhArthaH " [2|4|55 ] ityasmin prApte pakSe kartari vidhAnam / bhavatyasa bhavyaH / bhavyamaneneti vA / geyo mANavakaH SaDaGgasya / geyo mANavakena SaGgaH / pravacanIyo guruH zAstrasya / pravacanIyaM zAstraM guruNA / upasthAnIyaH ziSyo guroH / upasthAnIyo guruH ziSyeNa / jAyate sau janyaH / janyamanena / "janivadhyoH" [ 1 2 40 ] ityaippratiSedhaH / zrathavA "zakisahazca" [21186] iti cakAreNa janeyaH / zrAplavate'sau zrAplAvyaH / zrAlAvyamanena / zrApatatItyApAtyaH / zrApAtyamanena / 1 laH karmaNi ca bhAve ca dheH || 2|4|54 || la iti laDAdInAM navAnAmutsRSTAnubandhAnAM sAmAnyena grahaNaM jasA ca nirdezaH / lakArAH sakarmakebhyo dhunyaH karmaNi kartari ca kArake bhavanti, bhAve kartari ca dhisaMjJebhyaH / karmaNi kriyate kaTaH / gamyate grAmaH / kartari - karoti kaTam / gacchati grAmam / gherbhAve - zrasyate bhavatA / supyate / kartari - zrAste bhavAn / svapiti bhavAn / lo Gau ceti vaktavye prapaJcena nirdezaH kimarthaH 1 sakarmakebhyo lo bhAve mA bhUvan / tayorvyakkakhArthaH // 2/4/55 // tayorbhAvakarmaNoH vyasaMjJAzca ktazca khArthAzva bhavanti / "kartari kRt' [ 2 / 4|52] ityasyAyamapavAdaH / karmaNi -- kartavyaH kaTo bhavatA / bhoktavya zrodano bhavatA / bhAve - sitavyaM bhavatA / zayitavyaM bhavatA / ktaH karmaNi / kRtaH kaTo bhavatA / bhukta zrodano bhavatA / bhAve -- zrAsitaM bhavatA / zayitaM bhavatA / khArthAH karmaNi -- ISatkaraH kaTo bhavatA / sukaraH kaTo bhavatA / supAnaM payo bhavatA | duSpAnaM payo bhavatA / bhAve - svAsaM bhavatA / durAsaM bhavatA / suglAnaM bhavatA / dug bhavatA / zrAtmakarmavivakSAyAM vyaktakhArthaprayogaviSaye sakarmakA apyavivacitakarmakatvenAkarmakAH / tena bhAve vyAdayaH / bhettavyaM kuzUlena svayameva / bhAvakarmagrahaNe tu vartamAne tayoriti grahaNaM yathAvidhipratipAdanArthaM sakarmakebhyaH karmaNyakarmakemyo bhAva iti / katairi cArambhe klaH || 2|4|56 || ArambhaH zrAyaH kriyAkSaNaH / zrArambhe yo dhurvartate tasmAdyaH kaH sa kartari bhavati yathAprAptaM ca bhAvakarmaNoH / prakRto bhavAn kaTam / prakRtaH kaTo bhavatA / prakRtaM bhavatA / prabhukto bhavAnodanam / prabhuktaH zrodano bhavatA / prabhukta N bhavatA / dhibhyastu "dhigatyarthAcca " [2|4|18 ] iti vakSyati / zrAdya kriyAkSaNakAle / kaTo nAbhinirvRtaH tasyopacArAt bhUtakAlena prakRtazabdena sAmAnAdhikaraNyam / zliSazIGa sthA savasajana ruhanRSazca || 2|4|57 // zliSAdibhyaH kartari kto bhavati yathAprAptaM ca bhAvakarmaNoH / "dhigatyarthAcca" [2|4|18 ] iti siddhe iha sakarmakArthamupAdAnam / idameva jJApakam / akarmakA (sakarmakA) api bhavanti / AzliSTaH kanyAM devadattaH / zrAzliSTA kanyA devadattena / AzliSTaM devadattasya / zratizayito guruM bhavAn / zratizayito bhavatA guruH / zratizayitaM bhavataH / upasthito guruM bhavAn / upasthito bhavatA guruH / upasthita bhavataH / upAsito guruM bhavAn / upAsito bhavatA guruH / upAsitaM bhavataH / zranUSito guruM bhavAn / anUSito bhavatA guruH / anUSitaM bhavataH / anujAto mANavako mAga - vikAm | anujAtA mAvikA mANavakeNa / anujAtaM mANavakasya / zrArUDho vRkSa devadattaH / zrArUDha vRkSo 1. SaDjasya ba0, sa0 / 2 SaDjaH ba0, sa0 / 3, cAdheH mu0 / 4. khArtheau ca zra0, ba0, sa0 / khArthI [a0, ba0, sa0 / 5. For Private And Personal Use Only Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bha0 2 pA0 4 sU0 58-64] mahAvRttisahitam devadattena / zrArUDhaM devadattasya / anujIrNo vRSI devadattaH / anujIrNA vRSalI devadattena / anujIrNa devadattasya / ruheragatyarthatvAdanyadapi gatyarthakArya na bhavati / zrArohayati vRkSaM devadattena / karmasaMjJA na bhavati / dhigatyarthAcca // 24 // 58 // ghisaMjJebhyaH gatyarthebhyazca dhubhyaH klastyaH kartari bhavati yathAprAptaM ca / zrAsito bhavAn / zrAsitaM bhavatA / zayito bhavAn / zayitaM bhavatA / gatyarthebhyaH-nAto mavAn grAmam / gato bhavatA grAmaH / gataM bhavatA / yAto bhavAn | yAto bhavatA graamH| yAtaM bhavatA / "kAlabhAvAdhvabhiH karmabhiH sakarmakavadbhavati" [ vA0] vatkaraNAt svAzrayamapi bhavati / atastrairUpyam / supto bhavAn mAsam / supto bhavatA mAsaH / suptaM bhavatA / zrodanapAkaM supto bhavAn / zrodanapAkaH supto bhavatA / zrodanapAkaM suptaM bhavatA / kozaM supto bhavAn / kozaH supto bhavatA / kozaM suptaM bhavatA / adhikaraNe cAdyarthAca ||raa4||56|| ta iti vartate / adyarthA abhyvhaaraarthaaH| adyarthebhyo dhigatyarthebhyazca kto'dhikaraNe bhavati kartari bhAve karmaNi c| yathAprAptaM kartRkarmabhAveSu / adyarthebhyaH adhikaraNakarmabhAveSu ktH| adhikaraNe asminnime bhuJjate sma idameSAM bhuktam / idameSAM pItam / "kasyAdhikaraNe"[ 7] iti kartari taa| karmaNi-ebhibhukta aodanaH / ebhiH pItaM madhu / bhAve-bhuktamebhiH / pItamebhiH / dhibhyo'dhikaraNakata bhAveSu kH| zradhikaraNe-idameSAmAsitam / Asito bhavAn / AsitaM bhavatA / gatyarthebhyaH adhikaraNakartRkarmabhAveSu ktaH / adhikaraNe-idameSAM yAtam / yAto devadatto grAmam / yAto devadattena graamH| yAtaM devadattena / iha vibhuktAH bhrAtaraH pItA gAvaH iti matvarthIyo'kAraH / dAsagonau saMpradAne ||24|60 // dAsa gona ityetau zabdau nipAtyete saMpradAne kArake / dAsate'smai pacAdyaci daasH| gAM hanti asmai zrAgatAya gono'tithiH / Tagatra nipAtyaH / striyAM gonI devadattA / bhImAdayo'pAdAne // 24 // 61 // bhImAdayaH zabdA apAdAne kArake jnyaatvyaaH| bhImAdayaH zabdA anyatra sAdhitAH kArakaniyamArthamiha teSAM paatthH| vibhatyasmAditi bhiimH| bhiissmH| bhayAnakaH / cakaH / praskandanama / prayatanam / samudravantyasmAt samudraH / stu vaH / sa ka / bhRssttiH| rakSA / saMkasanti tasmAt sNksukH| khlinH| uNAdayo'nyatrAbhyAm // 24.62 // uNAdayastyA AbhyAM saMpradAnApAdAnAbhyAmanyeSu kArakeSu bhavanti / karotIti kAruH / vRzcati taM vRkssH| kaSito'sau kaSiH / tato'sau tntuH| vRttaM tatra varma / caritaM tatreti carma / bhasitaM tatreti bhasma / Rcanti tayA Rk / lasya // 2 // 4.63 // akAra uccAraNArthaH / lasyetyayamadhikAraH / yadita ardhvamanukramiSyAmo lasya sthAne tadveditavyam / nava lakArAH paJca TitazcakhAro GitaH-laTa liT luTa luTa loT laG liG luG luG / eSAmanubandhApAyena lakAramAtra sthAnitvenAdhikriyate / tya iti vartate dhoriti ca / dhovihitasya tyasya lakArasya grahaNAt labhate cUDAla ityevamAdi parihRtam / midhvasmassipthasthatiptasmoDvahimahithAsAthAMdhvaMtAtAMjhaGa, // 2 / 4 / 64 // lasya sthAne mibAdayaH aAdezA bhavanti / pakAraH "go'pit' [ 178 ] iti vishessnnaarthH| iTaSTakAro "ramameTaH" [2486] iti vizeSaNArthaH / jhaDo ukAraH pratyAhArArthaH / pacAmi / pacAvaH / pcaamH| pacasi / pacathaH / pacatha / pacati / pacataH / pacanti / TitAM daviSaye AdezAntarANi vakSyante / liTo mAnAM NalAdayaH zrAdezAH vakSyante / luTa / pakkAsi / pktaasvH| plaamH| ityevamAdi zeyam / luTa / pakSyAmi / pakSyAvaH / pakSyAmaH / loTa AdezAH vakSyante / DitAM lakArANAM maviSaye ca iha tAnudAhariSyAmaH / 1.kaH krt-a0| For Private And Personal Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 146 jainendra-vyAkaraNam 02 pA0 4 sU0 65-72 laG / zrapace / zrapacAvahi / zrapacAmahi / vakSyate liG / luG / zrapakSi | apavahi / zrapakSmahi / lRGa / padaye / zrapayAvahi / zrapayAmahi / TiTere ||2|4| 65 // TitAM lakArANAM ye dAsteSAM TeretvaM bhavati / yatra eka evAc tatra vyapadezivadbhAvAdadantatvamuktam | yatra ca tadAdiranyo nAsti tatrApi vyapadezivadbhAvAttadAditvam / pace | pacAvahe | pacAmahe / "thAsaH se" [ 2 / 4 / 66 ] iti vakSyati / pacase / pacethe / pacadhve / pacate / pacete / pacante / liT / pece / peciva / pecimahe / luT / pakkA he / paklAsvahe / paklAsmahe / lRT / pakSye / pakSyAvahe / padayAmahe / loTo vakSyati / prakRtAnAM miGa dasya Teretvam / teneha na bhavati / pacamAna iti / 1 thAsaH se // 2|4|66 // TidgrahaNamanuvartate / Tito lakArasya thAsaH sa ityayamAdezo bhavati / pacase / peciSe / paklAse padayase / "eziresevidhAneSu kiM syAdetve prayojanam / zrAdeze tu kRte mA bhUt jJApakaM bhavitAdiSu / " listayorezire || 2|4|67 || liDAdezayokta bha ityetayoH ez ire ityetAvAdezau bhavataH / zakAraH sarvAdezArthaH / parasyAdirmA bhUt / pece / pecire / neme / nemire / mAnAM lyamathAthusaNalatususaH || 2|4|68 // liTa iti vartate / liTo mAnAM sthAne yathAsaMkhyaM lAdayo nava zrAdezA bhavanti / NakAraH aibarthaH / lakAraH sarvAdezArthaH / na iti dvayorakArayoH prazleSanirdezaH sarvA dezArthaH / antyasyAkArasyAkAravacane prayojanAbhAvAt sarvAdeza iti cet samasaMkhyatvaM prayojanaM saMbhAvyeta / zrathavA dhoriti kAnirdezAt parasyAdesthakArasyAkAraH / papAca / peciva / pecima / papaktha / pecithaH / pecathuH / peca / papAca / pecatuH / pecuH / " bopadeze " [ 5/1/108 ] ityAdinA veT / [ 4|4|111 ] iti etvaM ca / vamayoH krAdiniyamAdiT / "seTi" vido laTo vA || 2|4|66 // mAnAmiti vartate / vetteruttareSAM laTo mAnAM sthAne vA galAdayo bhavanti / veda / vidva / vidma / vettha / vidadhuH / vida / veda / vidatuH / viduH / na ca bhavanti / vedmi / vidvaH | vidmaH / vetsi / vitthaH / vittha / vetti / vittaH / vidanti / vida iti kAnirdezAt jJAnArthasya grahaNam / lAbhArthasya zena vyavadhAnAt / I bruca Ahazca // 2|4|70 // mAnAmiti vartate / laTo veti vartate / bruva uttarasya laTo mAnAM vA lAdayo bhavanti / tatsanniyoge bruva zrAhAdezaH / prakAra uccAraNArthaH / "na dhAsmadaH " [ 214/71 ] ityuttaratra pratiSedhAdatra paJcagrahaNam / zrAttha / zrAhathuH / zrAha / zrAhatuH / zrAhuH / sipasthe kRtai "AhasthaH " [ 552] iti hakArasya thakAraH / " khari ' [ 5 | 4 | 130 ] iti cartyam / yadyatra sthAnivadbhAvAt "bruva IT' 1 ] iti IT syAt jhalAdiprakaraNe "zrAhasthaH " [ 5352 ] iti vacanamanarthakaM syAt / naca bhavati / bravISi / brUthaH / bravIti / brUtaH / bruvanti / [ na thAsmadaH ||2|4|79 // nRJaH parasya thasyAsmadazca pUrvoktA AdezA na bhavanti / brUtha / bravImi / bra UvaH / bra UmaH / loTo laGavat ||2|4|72 // loTo laGa iva kAryaM bhavati / loDAdezAnAM laGAdezAnAmiva kArya - matidizyate ityarthaH / pacAva / pacAma / GitaH sakhaM siddham / pacatam / pacata / pacatAm / "mipyasthataso - mUtatAm " [ 2482 ] ityetat siddham / eruH " [ 2 / 4 / 71 ] iti ukAraH purastAdapavAdanyAyena "e" [ 2481 ] iti ikhameva bAdhate na jusAdezam / evaM ca yathA zraduH zradhuriti bhavati tathA yAntu pAntu ityatrApi jusAdezaH prApnoti / naiSa doSaH / vakSyate "khAva:" [ 2|4|10 ] "haho vA " For Private And Personal Use Only Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aM0 2 pA0 4 sU073-84 ] mahAvRttisahitam 147 [ 2|4|11 ] ityatra laG grahaNasya prayojanaM laGeva yo laG tasya jus bhavati atidezena yo laG tasya mA bhUt / lavaditi tAMtAdvat ( zrabhUtatAmvat ) tainADAgamo na bhavati / paruH || 2|4|73 || loTa iti vartate mAnAmiti ca / loTo mAnAmikArasya ukArAdezo bhavati / ikhasyApavAdaH / pacatu / pacantu / karotu / kurvantu / mipsiporAdezAntaramutvasya bAdhakaM vakSyate / sepicca || 2|4|74 || loTa iti vartate / serhirAdezo bhavati zrapicca / lunIhi / punIhi / hi / rASnuhi / meniH || 2|4|75 // loTo mernirityayamAdezo bhavati / pacAni / karavANi / zrametaH || 2|4|76 // loTa iti vartate / loDAdezasya ya ekArastasya zrAmityayamAdezo bhavati / nirdizyamAnasyAdezo bhavati / pacethAm / pacatAm / pacetAm / pacantAm / svo vAmau ||2|4|77 // loTa iti vartate eva iti ca / sakAravakArAbhyAM parasya eto va zram ityetAvAdezau bhavataH / pacasva / pacadhvam / vayasva / vayadhvam / piccAsmadaH ||2|4|78 // loTa iti vartate / loTo'smadaH zrADAgamo bhavati pica / karavANi / karavAva / karavAma | karavai / karavAvahai / karavAmahai / 1 eta ai ||2|4|76 // loTo'smada iti vartate / loTo'smadaH ekArasyaikArAdezo bhavati / nirdizyamAnasyAdezo'yamAmo'pavAdaH / karavai / karavAvahai / karavAma hai / cinavai / cinavAvahai / cinavAmahai / GitaH sakham ||2|4|80 // asmada ityeva / Gito lakArasya yo'smattasya sakhaM bhavati / laGaapacAva | pacAma | liG - paceva / luGa - apAdava / zrapAdama / luGa - apakSyAva / zrapayAma | e || 2|4|81 // Gita iti vartate / GillakArasambandhina ikArasya khaM bhavati maviSaye / laGzrapacaH / zrapacat / pacan / liGa- paceran / pacet / luG zrapAkSIH / zrapAkSIt / luG zrapayaH / apazyat / zrapakSyan | ma iti kim 1 zrapacAvahi / zrapacAmahi / mithasthata so'mRtatatAm ||2|4|82|| GitAM lakArANAM mip thastha tam ityeteSAM yathAsaMkhyaM zram taM tatAm ityete dezA bhavanti / pacam / zrapacatam / zrapacata / zrapacatAm / liGa - paceyam / pacetam / paceta / pacetAm / luGa- zrapAkSam / zrapAktam / apAkta / zrapAklAm / "vadabraja ( brajavada )" [21117 ] ityAdinaip / "jhalo jhali" [5 / 3 / 44 ] iti sakham / luGa- zrapacyam / apakSyatam / pakSyata / pacyatAm / liGaH sIyuT ||24|83 // liGAdezAnAM sIyuDAgamo bhavati / me yAsuTo vidhAnAdde sIyuD draSTavyaH / TakAra: "TidAdiH" [1153] iti vizeSaNArthaH / ukAra uccAraNArthaH / paceya / pacevahi / pacemahi | pacethAH / paceyAthAm | pacedhvam / paceta / paceyAtAm / paceran / "rudAdegeM" [5 / 1 / 135 ] iti vartamAne "liGo'nabhyasakham" [5 / 1 / 138 ] iti sIyuTsakArasya "suTtatho: " [ 2487 ] iti suTsakArasya ca kham / zrAziSi liG-pakSIya / pakSIvahi / pakSImahi / pakSISThAH / pakSIyAsthAm / pakSIdhvam / pakSISTa / pakSIyAstAm | pakSI ran / yAsuNa mo Git ||2|4|84 // liGa iti vartate / liGo maviSayasya yAsuDAgamo bhavati Gicca / sIyuTo 'pavAdo'yam / zratra "kidAziSi [2/4/65 ] iti vacanAt vidhyAdilakSaNasya liGa ihodAharaNam / 1. vati / apAtra | anavAna | hiD / paceH / paceta / a0, ba0, sa0 / For Private And Personal Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.kobatirth.org Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 148 jainendra-vyAkaraNam [a0 2 pA0 4 sU0 85-64 kuryAm / kuryAva / kuryAma / kuryAH / kuryAtam / kuryAta / kuryAt / kuryAtAm / kuryuH| "jo ye ca" [4 ] iti vikaraNasya kham | "jhejus" [2 / 4 / 88] iti jus / 'usi" [33] iti pararUpam / sthAniSadbhAvAdeva liGAdezasya Gittve siddhe yAsuTo DidvacanaM jJApakaM lakArAzrayamAdezAnAM GittvaM ca na bhavati / taina acinavamityepU siddhH| pacamAnA strii| Tita iti Dotyo na bhavati / kidAziSi // 24 // 5 // AziSi liGo yAsuTa kidbhavati / Dittva prApta kittvaM vidhIyate / jyartha jAgarterebartha ca / uhyAsam | uhyAsva / uhyAsma / uhyaaH| uhyAstam / upAsta / uhyAt / uhyAstAm / uhyAsuH / jAgaryAsam / jAgaryAsva / jAgaryAssa / "jAguravijiNalaGiti" [51282] ityep / ranabheTaH // 2 // 4 / 6 / / liGAdezayorsa iTa ityetayoryathAsaMkhyaM ran at ityetAvAdezau bhavataH / paceran / pakSIran / "jho'ntaH" [23] ityasyApavAdo'yam / paceya / pakSIya / "kSIyAzI:preSeSu miDAkAsam" [23 / 302] ityevamAdinA prAptasya pasya nivRtyarthaM taparakaraNam / suTa tathoH ||raa487|| liGo yo takArathakArau tayoH suDAgamo bhavati / zragaviSaye liG prayojayati / ge sakhena bhavitavyam / pakSISThAH / pakSIyAsthAm / pakSISTa / pakSIyAstAm / bherjus / / 4 / 88 // liGAdezasya bhe sityayamAdezo bhavati / antAdezApavAdaH / kuryuH / kriyAsuH / nirdizyamAnasyAdezo na yAsuTaH / thavitseH // 2 / 4 / 89 // thasaMjJaka vetti si ityetebhyaH parasya bherjusAdezo bhavati / Dita iti vartate / tatra liGa Adeza uktaH / lUH syena vyavadhAnamasti / luGo'pi seriti bhaviSyati / pArizeSyAtthavidgrahaNaM laGartham / avibhaH / ajAgaruH / "usi' (jusi) [5 / 2 / 80] ityep| videH| aviduH / akArSuH / ahaarssuH| prAtaH // 2 / 4 / 60 // seriti vartate / prAkArAntAtseH parasya jharjus bhavati / zrutikRtaM jherAtaH paratvaM serupi kRte tyAzrayalakSaNena seH paratvam / ata ubhayagatamAnantarya jharasti / shrsthuH| aguH| ayuH| aduH| adhuH / tyAzrayalakSaNena bheriti pUrveNaiva siddha niyamArthametat / ata eva serupi kRte nAnya smAt abhUvanniti / lako vA // 29 // prAta iti vartate / prAkArAntAtparasya laGAdezasya jharvA jus bhavati / shryH| ayAn / adhuH| zradhAn / nanu laGgrahaNamanarthakama / Dita iti vartate / pArizepyAta laGa eva saMpratyayaH / nAnarthakam / iha laDeva yo laG tasya jharjus bhavati / atideze mA bhUt / yAntu / vAntu / "dhavitseH" [2 / 4 / 86] ityanenApi mukhyasya laGo grahaNAdiha na bhavati / bibhyatu / jAgratu / vidantu / dvissH||2462|| laDo veti vartate / dviSaH parasya laDo jharvA jusa bhavati / adviSuH / adviSan / anigantatvAt "jusi" [5/2 / 80] ityemna bhavati / mizinaH // 2 / 4 / 63 // miGaH zitazca tyA dhorvihitAH gasaMjJA bhavanti / bhUyate / nayati / roditi / zit / pacamAnaH / yjmaanH| gasaMjJAzrayo vikaraNa enbhavati / zeSo'ga eva // 2 // 49 // mizidbhyAmanyaH shessH| dhorityevaM vihitastyaH zeSo'gasaMjJa eva bhavati / lavitA / lavitum / lavitavyam / agasaMjJAkAryamiDAgama ep ca / dhoriti vizeSaNaM kim ? jugupsate | zrIkAmyati / lUbhyAm / agnikham / evakAra uttraarthH| zragapradezAH-"valAdyagasyeTa" 5 / 1 / 84] "gAgayoH" [580] ityevamAdayaH / For Private And Personal Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ma.3 pA0 1 0 1-2] mahAvRttisahitam 149 liTa 246 // evazabdo'nuvartate / liDAdezo miGa agasaMjJa eva bhavati / pecitha / zekitha / "vopadeza" [5/1 / 108 ityAdineTa / "seTi 1111] ityetvacakhe / gasaMjJAsamAvezanivRttyarthamevakAro'bhisaMbadhyate / terima ityatra gasaMjJAyAmasatyAM tadAzrayaH zamna bhavati / liDAziSi // 2 // 4 // 66 // eveti vartate / zrAziSi yo liG tadAdezazcAgasaMjJa eva bhavati / bhAve-jAgariSISTa / karmaNi-laviSISTa / agasaMjJAyAM gAzrayaM "liGo'nantyasakham" [zA138 iti sakhaM na bhavati / evakArAdhikArAt gasaMjJAsamAvezo na bhavati / yadi syAdyak prasajyeta / AziSIti kim ? jAgRyAt / jAgRyAtAm / jaagRyuH| ityabhayanandiviracitAyAM jainendramahAvRttau dvitIyasyAdhyAyasya caturthaH pAdaH samAptaH / samAptazca dvitiiyo'dhyaayH| yatkiJcidvAGmayaM loke sAnvayaM saMpratIyate / tat sarva dhAtubhirvyAptaM zarIramiva bhAtubhiH / / tRtIyo'dhyAyaH uyAnmRdaH // 3 // 11 // GI iti svarUpagrahaNam / prAviti gabDApoH sAmAnyena grahaNam / mRditisaMjJAnirdezaH "adhu mRt" [14] "kRddhatsAH" [ 116] iti / yadita ardhvamanukramiSyAmaH zrA kapo vidhAnAt GayantAdAbantAnmRdra pAca tadbhavatItyevaM veditavyam / nanu vakSyamANAstyAH "paraH" [2 / 1 / 2] iti niyamana pare prayujyante / ghoH paratvaJca tavyAdibhirAkrAntam / miGantaM ca kriyAvAci subantamapi padaM kriyAsApenaM kriyAtvabhUtamityataH pArizeSyAnGayAmmRda eva bhaviSyanti / evaM tarhi vAkyAnmA bhUvan / vRddhasya upagorapatyamiti / gupadabhasaMjJAzca prayojanam / dvadvakAradvayajAdigrahaNAni ca DyAmamUdo vizeSaNAni na samarthavibhakyantasyetyadhikAraH kriyate / du iti mRdra pam / du-jJAnAmapatyamityatra mudrUpApekSayA "vA'vRddhAddoH" (321144] iti dulakSaNaH phina na bhavati / adulakSaNa eva "phiradoH" [3 / 1147] iti phirbhavati / dakSANAmapatyamiti mRdra pApekSayA adantalakSaNaH iJ bhavati / ghaTena taratItyatra mRdapekSayA "naudyacaSThaH" [23 / 13.] iti 'yajalakSaNaSThaH siddhaH" vAcA taratItyatra na bhavati / mRdgrahaNe liGgaviziSTasyApi prahaNamiti siddha DyAgrahaNaM kim ? kAlitarA / maalitraa| enikA / haraNikA / paramapi hRtaM bAdhitvA strItyo yathA syAt / atha "jharUpakalpacelaavagotramatahate pro'nekAca:" [43 / 155] [karaNe] iti prAdezavacanasAmarthyAdetallabhyate / evaM tarhi mRdgrahaNe liGgaviziSTasyApi paribhASeyamanityeti jJApyate / tena gomatIti ugillakSaNo numna bhavati / yuvatIH pazyeti jina bhavati / sakhyau / sakhyaH / iti ca Ninna bhavati / he bhavati bhagavati aghavati ityatra "bhavadbhagavadaghavato vA riH kAvavasyauH [zA3] ityeSa vidhirna bhavati / iha tyagrahaNaM na kartavyam / kathaM yuvatitarA vAmorutarA ? hRdantatvAdhuvatizabdasya mRtsaMjJA, vAmoru. zabdasyApi mRdamRdorekAdezo mRdgrahaNena gRhyate / ajAdiSu halantAhApaM vidhAsyati DApi ca Tikhena bhavitavyamiti ekAdezo nAsti tasmAt GyApgrahaNaM kartavyam / . svaujasamauTchaSTAbhyAMbhisbhyAMbhyasUGasibhyAMbhyasGasosAmDyossup // 31 // 2 // khyA mmRdaH svAdayo bhavanti / ukArAdyanubandhanAzaH / anena vihitAnAM svAdInAM "karmaNIp" [ // 4 / 2] ityevamAdinA vibhaktiniyamaH "sAdhane svArthe' [1121113] iti vacananiyamazca jJAtavyaH / DyantAtu kumArI / For Private And Personal Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 150 jainendra-vyAkaraNam [103 pA. sU. 3-6 kumAyauM / kumaaryH| kumArIm / kumAyauM / kumaariiH| kumAryA / kumArIbhyAm / kumArIbhiH / kumaa| kumArIbhyAm / kumArIbhyaH / kumAryAH / kumArIbhyAm / kumArIbhyaH / kumAryAH / kumAryoH / kumArINAm / kumAryAm / kumaaryoH| kumArISu / shraavntaat-maalaa| mAle / maalaaH| mAlAm / mAle / mAlAH / mAlayA / mAlAbhyAm / mAlAbhiH / mAlAyai / mAlAbhyAm / mAlAbhyaH / maalaayaaH| mAlAbhyAm / mAlAbhyaH / maalaayaaH| maalyoH| mAlAnAm / mAlAyAma | mAlayoH / mAlAsu / evaM DAbantAt / dAmAbahurAjAdayo neyAH / mRdaH--dRSad / dRSadau / dRSadaH / dRpadam / dRSadau / dRssdH| dRssdaa| dRSamyAm / dRSadbhiH / dRSade / dRSadbhyAm / dRSadbhyaH / dRSadaH / dRSadbhyAm / dRSadbhyaH / dRSadaH / dRssdoH| dRSadAm / dRSadi / dRssdoH| dRSatsu / striyAm // 3 // 1 // 3 // striyAmiti prakRtivizeSaNam / yadita ardhvamanukramiSyAmaH striyAM vartamAnAnmRdaH svArthe tadveditavyam / yadi striyAmabhidheyAyAmiti syAt dvibahU na syAtAm / kumAryo kumArya iti / ekatvAt strItvasya anekatyotpattizca na syaat| kaalitraa| bhAvapradhAnakhAta striyAmiti nirdezasya kamArI devadatteti sAmAnAdhikaraNyaM ca na syAt / athApi strIsamAnAdhikaraNAnmRda ityabhyupagamyeta evamapi bhUtamiyaM naarii| kAraNamiyaM kanyA / zrAvapanamiyamuSTriketi / bhUtazabdAdiSu strItyAH prasajyeran / tasmAt striyAM vartamAnAn mRda ityevAdhikRtam / vakSyati "mjaaytssttaap"| ajA / devadattA / striyAmiti kim ? ajo devadattaH / zabdajanitapratyayavargAH strIvAdaya ihAbhipretA na vastuvargAH / avyaapteH| zabdo hi zrotrapathaM gato liGgasaMkhyAvantaM svapratyayaM janayati sa pratyayaH / khaTvAdiSu rasAdiSu abhAvAdiSu ca zabdeSu saMbhavati / ajAdhataSTAp // 31 // 4 // ajAdibhyaH akArAntebhyazca mRdaH striyAM vartamAnebhyaSTAbityayaM tyo bhavati / pakAra: TADApoH sAmAnyagrahaNArthaH / TakAraH saamaanygrhnnaavighaataarthH| anyathA ekAnubandhakagraha dvayanubandhakasyeti vighAtaH syAt / bAdhakabAdhanArthamanakArAntArtha cAjAdigrahaNam / ajaa| eDakA / azvA / caTakA / mUSikA / "jAterayoGa:' 1 itysyaapvaadH| baalaa| hoddhaa| pAkA / vatsA / mndaa| vilAtA / "vayasyanantye' [3 / 1 / 24] ityasya prAptiH / pUrvApahANA / aparApahANA / TillakSaNasyApavAdaH / nipAtanAeNakham / "saMbhastrAjinazaNapiNDebhyaH phalATTApa" [vA. saMphalA / bhastrAphalA / ajinphlaa| zaNaphalA / piNDaphalA / "satyAkANDaprAntazataikebhyaH puSpATTAp''[vA0] satpuSpA / prAkapuSpA / kaannddpusspaa| prAntapuSpA / zatapuSpA / ekapuSpA / "pAkakarNaparNapuSkaphala mUlavAlayoH' [3 / 1154] ityasyApavAdaH / "zUdrAccAmahatpUrvAt jAtizcet" [vA0] zUdrA nAma jAtiH / amahatpUrvAditi kim ? mhaashdii| bhAbhIrajAtiriyam / amahatpUrvAditi zabdaparasya mahataH prAtvaM na bhavati / jAtiriti kim ? zUdrasya bhAryA zudrI / puNyogaadiikaarH| tpUrvAditi pratiSedhavacanaM jJApakaM bhavatyatra prakaraNe tadantavidhiriti / tena mhaajaa| dhIvAnamatikrAntA atidhiivrii| atibhavatI / atimahatIti siddham / kruzcA / uSNihA / devavizA / "hanlatAhApcA0] jyeSThA / kaniSThA / madhyamA / puMyogalakSaNA prAptiH / kokilA jAtiH / "mUlAntAcca TApavA0] amUlA / SakArAdyajaSTApa / zArkarAcyA / pautimASyA / gaukakSyA / ataH khalvapi khaTvA / devadattA / taparakaraNaM kim cIrapAH strii| AvaTyAt // 3 / 13 / / zrAvasyazabdAdAp bhavati / avaTasyApatyaM strI AvaTyA / yA iti DIvigherapavAdaH / purastAdapavAdo'yaM phaTo na bAdhakaH / zrAvaTyAyanI / ugihannAnDo // 16 // uk it yasya tyasya mRdo varNasya vA tadantAt akArAntebhyo nakArAntebhyazca mRdaH striyAM vartamAnebhyo GItyo bhavati / DakAro "halGa yApaH" [3 / 26] ityatra vizeSaNArthaH / 1. annanidhAnikoSThikA uSTriketyucyate / For Private And Personal Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bha0 1 pA0 / sU07-11] mahAvRttisahitam gomatI / tatrabhavatI / pacantI / ugiditi yadIdaM tyagrahaNameva syAt tyagrahaNe yasmAt tadAderiti iha na syAt / atibhavatI / nirgomatI / atha mRdvizeSaNameva syAt mRdgrahaNena tadantavidhiriti tathApIha na syAt / atimahatIti / tasmAnnedaM tyagrahaNameva; nApi mRdgrahaNameva; api tvekadezagrahaNamidam / uk it yasyaikadezasya tadantAnmRda iti / sa caikadezaH tyo mRvarNazca saMbhavati / tyH| zreyasItyAdi / mRt-tatrabhavatItyAdi / varNaH / pumAMsamatikrAMtA atipuMsIti / "punAtemumsukau prazca' iti sakAro varNa ugit / yadyAgameSu varNa ugiditi DIvidhirvidhIyate tukyapi prApnoti agnicita kanyeti / ubhayorukArayograhaNasAmarthya dideva bhavati nAnyatra / aJcaterupasaMkhyAnaM niyamArtha kartavyam / praacii| prtiicii| udiicii| dhogitaH nAnyasmAt / ukhAsatkanyA / RkArAntAt kI / hI / nakArAntAt / daNDinI / chtrinnii| vano'hazo razca // 3 // 17 // vana iti vanaH kvanipazca grahaNam / ahazantAdyo vihito van tadantAt striyAM vartamAnAnmRdo rephazcAntAdezo bhavati kIzca / pUrveNa siddha rephArthamidam | dhayatipibatibhyAM kni| dhiivrii| pIvarI / merudRshvrii| kathaM zarvarI? zRNAterajantAda van / kathamavAvarI ? atra zroNateragaviSaya Atve kRte van / "anIcaH" [3 / 2 / 17] ityatra vakSyati / pUrvo vidhirnIco'pi bhavati / bhudhiivrii| atidhIvarI / athavA amahatpUrvAdityatra tadantavidhioNpitaH / ahaza iti kim ? sahayuvA strI "rAjJi yudhi kRtaH' [2 / 2 / 82] "sahe" [2 / 2 / 3] iti kvanip / "sanniyogaziSTAnAmanyattarAbhAve ubhayorapyabhAvaH [pari0] iti rephAdezAbhAve pUrveNApyatra GItyo na bhavati / evamarthazcakAraH kriyate / nelsvanAdeH // 31 // 8 // striyAmiti vartate / ilasaMjJakebhyaH svasrAdibhyazca mRdbhyaH striyAM yaduktaM tanna bhavati / paJca kumAryaH / sapta rohiNyaH / athAtrAnena GopratiSedhe kRte nakhe sati ata iti TApa kasmAnna bhavati / subbidhau nakhasyAsiddhatvAttadantatvAbhAvAnna TAp / kathamayaM suSidhiH 1 tatra TApaH pakAreNa supo grahaNAt / yadyevaM vahucamiketyatra nakhasyAsiddhatvAt "tyasthe kyApI' [za2250] iti kAtpUrvasyAta itvaM na syAt / evaM tarhi ihobhau GITApau pratiSidhyate / uktaM ca-- "ilasaMjJAnAmante naSTe TAburapattiH kasmAna syAt 1 pratyAhArAdApA siddhaM doSasvitve tasmAnobhau / " svstraadibhyH-svsaa| duhitA / svasa, duhita nanAnda yAta mAtR tisa catas / mano DApa ca // 31 // DI iti vartate neti ca / mannantAnmRdaH striyAM vartamAnADDAb bhavati DIpratiSedhazca / DakAraH ttikhaarthH| pakAraH saamaanygrhnnaarthH| pAme / paamaaH| pAmAnau / pAmAnaH / "aninasmangrahaNavarthavatA cAnakena ca tadantavidhiH [pari0 ] sIme / sImAnau / suprathime / suprathimAnau / atimahime / atimahimAnau / anazca bAt // 3210 // annantAd basAt striyAM vatamAnADDAba bhavati DopratiSedhazca / cakAro ddiiprtissedhaanukrssnnaarthH| arthavato'narthakasya cAno grahaNam / anuGkhavato basasyehodAharaNam / ulayatarUpyaM vakSyati / suparve / suparvAH / suprvaannau| suparvANaH / nakArAntatvAnDo prasajyeta / bAditi kim ? atikrAntA parvANi atiprvnnii| voDo // 3 // 1 // 11 // annantAbasAt uGaH khe vartamAnAt DAmDIpratiSedhau vA bhvtH| vAvacanAdyathAprAptAH / nakArAntAnDIvidhiH "vano'hazo razca" [3 / 10] ityabhyanujJAyate / bahurAje / bahurAjAH / bahurAjAnau / bahurAjAnaH / bahurAjyau / bahurAjyaH / bahutaH / bahutakSAH / bahutakSANau / bahutakSANaH / bhutkssnnai| --- - 1. ugidacA dhe'dhoH [14] iti sUtra iti zeSaH / For Private And Personal Use Only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 152 jainendra-vyAkaraNam [a03 pA0 / sU0 12-15 bahutakSNaH / bahudhIve / bahudhIvAH / bahudhIvAnau / bahudhIvAnaH / bahudhIvauM / bhudhiivryH| uGgha iti kim ! suparvA / suprvaannau| pUrveNa dvairUpyam / ana ityeva sumatsyA ndii| DI khau // 1 // 12 // khuviSaye'nnatAd basAnDI bhavati / adhirAjI nAma graamH| punarjIgrahaNaM nityArtham / UdhasaH // 31 // 13 // bAditi vartate / UdhaHzabdAntAbasAnGI bhavati / kuNDamivodho yasyAH kuNDodhnI / dve UdhasI yasyA vyuunii| nigaMtamUgho'syA nirunI "Udhaso'na' [4 / 2 / 132] iti anaGsAntaH / "voGke' [3 / 111] iti trairUpyaM prAptam / striyAmevAnaGa / sAnta ityeva / iha mA bhUt / mahodhAH / parjanyaH / bAdityeva / prAptA UdhaH prAptodhA gauH| "ipA ca prAptApanne [1 // 3 // 20] iti SasaH / tatraiva pUrvavalliGgaM vyAkhyAtam / dAmahAyanAtsaMkhyAdeH // 31 // 14 // saMkhyAdebasAt dAmAntAt hAyanAntAca DI bhavati / dvidaagnii| tridaamnii| "vole" [3 / 11] iti trairUpyaM prAptam / "hAyanAdvayasi smRtaH" [vA0] vihAyanI / trihAyaNI / caturhAyaNI vatsA / "tricaturdhyA hAyanasya Natvamapi vayasIpyate" [vA0 ] teneha DIvidhirNatvaM ca na bhavati / dvihAyanA / trihAyanA / caturhAyanA zAlA / saMkhyAderiti kim ? uddAmA vaDavA / "vojhe" [3 / 1 / 11] ityanena trairUpyaM bhavati / pAdo vA / / 3 / 1 / 15 // pAcchabdAntAnmRdaH striyAM vartamAnAdvA DI bhavati / dvipAt / dvipadI / tripAt / tripadI / "susaMkhyAdeH" [12 / 140] iti pAdazabdasya kham / pAdayateH kibantasya prayogo naasti| TAci // 3 / 1116 // pAda iti vartate / pAcchabdAntAn mRdaSTAb bhavati acyabhidheyAyAm / dvipadA Rk / tripadA Rk / RcIti kim ? dvipadI devadattA / anIcaH // 31 // 17 // nyakchabdo'trApradhAnavacano naapUvaH / yadita UrdhvamanukramiSyAmo'nIca ityevaM tadveditavyam / nIco GyAdayo na bhavantItyarthaH / vakSyati "TiDDANa' [3 / 118] iti / kurucarI / madracarI / "jAterayoGa' [3 / 1153] / kukkuTI / zUkarI / anIca iti kim ? bahukurucarA / bahukukkuTA mathurA / nanu pUrvatra samudAyaH striyAM vartate nAvayavaH / avayava eva ca Tinna smudaayH| dvitIye'pi base na samudAyo jAtivAcI; kiM tvavayavaH, tatkathaM prAptiH ? idameva jJApakaM bhavatyatra prakaraNe tadantavidhiriti / tathAhi pradhAnabhUtena tadantavidhiH kumbhakArI devdttkukkuttii| yadyevaM pUrvamevedaM sUtraM vaktavyam / iha karaNAt pUrvoktavidhirnIco'pi bhavatIti jJApyate / bahudhIvarI bahupIvarIti / TiDDhANaThaNThakkarapaH // 3 / 1 / 18 // ata iti vartate / Tit Dha aN aJ TaN Tha karap ityevamantebhyaH striyAM DI bhavati / TApopavAdaH / "anIca:" [3 / 1 // 15] ityadhikArAt pradhAnena tadantavidhivaktaH / kurucarI / bhadracarI / "kRdgrahaNa tikArakapUrvasyApi grahaNam" [pari0] na mantavyam / iha kRdakRto. grahaNAt / Dha-sauparNeyo / vainateyI / "zilAyA DhaH" [111156] ityasya niranubandhakasya striyAmabhidhAnaM nAsti / aN-kumbhakArI / aupagavI / kathaM curAzIlA caurI / tapaHzIlA tApasI 1 Ne'pyaNakRtaM bhavatIti vakSyati / any-autsii| vaidii| tthnn-laakssikii| raucanikI / ThaJ-pArAyaNaM vartayati pArAyaNikI / prAgvateSThaJ / krp-itvrii| nazvarI / anauca ityeva / bahukurucarA / khyuTprabhRtInAM dUyanubandhakatve'pi TitkaraNasAmarthyAd grahaNam / lakArANAM sthAnivadbhAvAhitvaM GitvaM ca na bhavatItyuktam / pacamAnA strii| acinavam / tyasAhacaryAdAgamasya na grhnnm| likhitA vidyoti / For Private And Personal Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 3 pA0 1 sU0 11-23 ] mahAvRttisahitam 153 yaH ||3|1 | 16 // yaJantAnmRdaH striyAM GI bhavati / gArgI / vAtsI / "halo hRto DyAm" [ 4|4|140 ] iti yakArasya kham / " dvIpAdanusamudre'yaj" [ 332 / 130 ] iti zrayaJ / dvathanubandhakaH / tasyeddAgrahaNam / dvIpe bhavA dvaipyaa| yogavibhAga uttarArthaH / phaT ||3|1|20|| yatra iti vartate / yaJantAnmRdaH striyAM phaDityayaM tyo bhavati / TakAro GayarthaH / atha gArgyAyaNI iti sthite phaTo hRtsaMjJA virahAt " kruduvatsAH " [91975 ] iti mRtsaMjJA nAsti / kathaM GovidhiH ? TitkaraNasAmarthyAt bhaviSyati / gArgyAyagI / vAtsyAyanI / zrAvaTyAyanI / vacanAtpUrvo'pi vidhirbhavati / gArgI / vAtsI / lohitAdisakalAntAt ||3|1|21|| yatra iti vartate / lohitAdirgargAdiSvantargaNaH / lohitAdibhyaH sakalazabdaparyantebhyo yaJantebhyaH striyAM phaT tyo bhavati / punarArambho nityArthaH / tena phaDeva bhavati / "yajaH " [2/198 ] ityanena GoH prApto nivartyate / lauhityAyanI / sAMsityAyanI' / bAbhravyAyaNI / saucavyAyaNI / sAMcavyAyanI / lAntavyAyanI / jaigISavyAyaNI / mAnavyAyanI / mAMtavyAyanI / manAyIzabdasya pAThasAmarthyAt "bhasya hRtyaDhe" [ vA0 ] iti puMvadbhAvo na bhavati / mAnAyyAyanI / kAvyavyAyanI / raukSyAyaNI / tArudayAyaNI / tAluyAyaNI / tANDyAyanI / vAtaNDyAyanI / zrAGgirase tu vataNDItyeva bhavati / kApyAyanI / kAtyAyanI / zAkalyAyanI / kauravyAsurimArAkAt ||3 | 1|22|| kauravya Asuri mANDUka ityetebhyaH phaT bhavati / kauravyAret | prAptaH / zrAsurIti prazleSanirdezAt akArazcAntAdeza zrAyanAdezo ( ze ) na sveko dItvArthaH / zrahRttvAd "yasya Ga ca" [ 4|4|136 ] iti ikhaM prApnoti / zrAsurAyaNI / "ito manuSyajAte:'" [3/ 1155 ] iti GItyaH prAptaH / mANDUkasyApatyaM strI mANDUkAyanI / "DhaNca maNDUkAt' [3 | 1|108] ityaN / GI prasajyeta / "tasyedam' [ 3388) ityaNi vivakSite kauravIti bhavati / zaiSikArthavivakSAyAM "ija: " [ 3288] ityaNi prApte "doza : " [3/2/10] iSyate / zrAsuriyA proktA zrAsurIyA zikSA / " gaurAdeH ||3|1|23|| gaurAdibhyaH striyAM GI bhavati / gaurI / varNatve bahulaM GIprApteH saMjJAyAmaprApteH / gaura matsya manuSya zRGga gavaya iya mukaya RSya' "prayoGa: '' [3 / 1 / 53 ] iti GIpratiSedhaH prAptaH / zRGgATTA prAptaH / evamuttaratrApyUhyam / puTa paTeM dvarA droNa hariNa kakaNa arIhaNa varaTa urkeNa zrAmalaka kuvala cadara bilva (vallaka) bimba kara takkara zarkAra zaSkarADa zabala suSava SANDazau keSAJcit / sAlanda (salada ) gaDula paDu zrADhakAnanda spATa zaSkula sUrya pUSa mUSa ghAtaka sallaka mAlaka mAlata sAlvaka vetasa vRta ( vRsa ) zratasa umA (ubhaya ) bhRGga maha maTha chei svan takSan zranaDuhI zranaDvAhI / eSaNAtkaraNe kArake / dehametha kAkAnagavAdanAdaya / yAna me gautama ( gotama ) zrayasthUNa bhauriki bhauliki mauliGga zradgAhamAni zrAlamba zrayAmaka zralabdhi zrapAcyAMGka ( Apaccika) Upastazca ( 1 ) AraTa ToTa naTa mUlATa sUraNa (zrAstaraNa) adhikAra pratyevArohiNI zrAgrahAyaNI / grahAyanasya svArthe Na NatvaM ca nipAtyate / secanI / sumaMgalAtsaMjJAyAm / sundara maNDala manthara mandula peTa (paTa, piTa ( viTa) piNDa Urda gUrda sUrda / keSAMcit rephAparo makAraH | sUrma harda bhANDa lohAeDa kadara kandara badala kandala taruNa taluna saudharma / rohiNI revatI ca nakSatre | vikala niSkala puSkala / kaTAcchroNyAm / pippalyAdayazca / pippalI harItakI kozAtakI zamI karIrI 1. saziSyAyanI mu0 / 2. Rzya a0 / 3. trA'pyabhyuhyam a0, ba0, sa0 / 4 pada mu0 / 5. uNaka mu0 / 6 paNDuza gha0 / paTusa ba0 / 7. apAmaka ya0 / zrapAmaka sa0 / 8 upatazca ba0 / 1. pratyavArohin mu0 / 10. prAgrahAyaNa mu0 | 20 For Private And Personal Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [a0 3 pA0 1 sU." 4-30 . 154 pRthivI kroSTu mAtAmaha pitAmahI ehI paryehI zrAzmarathyAtkaTa prAptaH / kAvyA zaivyA etau jyAntau / zrAroha cnndd| "nRRnazyoraip ca" [ vA0 ] nArI / ye'trAnaDuhIprabhRtaya IkArAntAH paThyante teSAM se puMvadbhAvo na bhavati / zranaDuddIbhAryaH / pratyavarohiNIbhAryaH / zrAgrahAyaNIbhAryaH / iti / vayasyanansye ||1|1|24|| prANinAM kAlakRtA zarIrAvasthA vayaH / vayasyanantye vartamAnAnmRdaH striyAM GItyo bhavati / kumArI | kizorI / varkarI / vadhUTI / ciraNTI / taruNI / talunI / anantya iti kim ? sthavirA / vRddhA / "kanyAyA kanIna va ' ' [ 3|1|105 ] iti nipAtanAt kanyA / zrata ityeva / zizuH / uttAnazayA / lohitapAdikA / dvivarSA / naite sAkSAdvayovAcinaH zabdAH / athavA dvivarSAdiSu " parimANAdadhadupi [3 / 1 / 26] ityetasmAnniyamAnna bhaviSyatIti / rAt ||3|1|25|| rasaMjJakAnmRdaH striyAM GItyo bhavati / zrakArAntottarapado raH striyAM bhASyate / paJcAnAM pUlAnAM samAhAraH paJcapUlI / dazapUlI / zrannantasya rasasya khaM striyAM ceti paJcapakSI dazatakSI / paJcAnI / jAdiSvajazabdo jAtivacano'bhipretaH / kathaM triphalA ? ajAdiSu pAThAt / parimANAdupi ||3|1|26|| sarvato mAnaM parimANam parimANAntAd rAt hRdupi sati GItyo bhavati / dvAbhyAM kuDavAbhyAM krItA zrAyasya tyasya "rAdubakhau " [ 3 / 4 / 26 ] ityup / dvikuDavI / dvayADhakI / " rAt" [3 / 1 / 21] iti siddhe niyamArtho'yam / yataH parimANAdeva hRdupi nAnyataH / paJcabhirazvaiH krItA paJcAzvA / dazAzvA / tulyajAtIyasya niyamAnnivRttiH / samAhAre bhavatyeva / paJcAzvI / parimANAditi yogaviyogaH kartavyaH / tata iSTato'vadhAraNaM labhyate parimANazabdeneha rUDhivazAt prasthAdirgRhyate / kAlasaMkhyayoggrahaNam / tena dvivarSA / trivarSA / dvizatA / trizatA / dve varSe pramANamasyAH "pramANe dhvaMsanaM rAcca" iti dvayasa DAdInAmup / uktaM ca"UrdhvamAnaM kilonmAnaM parimANaM tu sarvataH / zrAyAmastu pramANaM syAt saMkhyA bAhya tu sarvataH " / na vistAcitakambalyAt ||3|1|27|| bista prAcita kambalya ityevamantAd rAt hRdupi GItyo na bhavati / bistAdInAM parimANalAt sarveNa prAptiH- dvAbhyAM bistAbhyAM krItA dvivistA / trivistA / dvayAcitA / cyAcitA / dvikambalyA / trikambalyA / kArakhAt kSetre ||3|1128 // kANDazabdAnvAt zat hRdupi sati kSetre'bhidheye GItyo na bhavati / dve kADe pramANamasyA dvikArADA trikANDA kSetrabhaktiH / "pramANeNdvayasana mAtra: " [3|4|58 ] ityAgatAnAM arasAdInAM pramANe dhvaMsanaM rAcceti vakSyamANayA iSTayA up / kANDaM dhanuH / tasya parimANazabdenA saMgRhItamataH "parimANAdupi [ 3 / 1 / 26 ] ityanena niyamena pratiSedhe siddhe niyamArthamidam / kSetra eva pratiSedho bhavati nAnyatra / dvikANDI / trikANDI rajjuH / " rAt" [ 3 / 1105 ] iti GIvidhiH / puruSAtpramANe vA ||3|1|29|| hRdupIti vartate / pramANe yo vartate puruSazabdastadantAdrAd hRdupi vA bhavati / dvau puruSau pramANamasyAH khAtAyAH dvayasaDAdInAM "pramANe dhvaMsanaM rAca" iti up / dvipuruSA / dvipuruSI / tripuruSA | tripuruSI / parimANatvAtpuruSasya " parimANAdupi" [ 3 / 1 / 26] iti niyamAnnivartito GItyo vikalpate / pramANa iti kim ? dvAbhyAM puruSAbhyAM krItA dvipuruSA / hRdupItyeva / samAhAre paJcapuruSI / guNokterutosavephoGaH // 3 | 130 // veti vartate / guNoktermRda ukArAntAd vA GItyo bhavati kharuzabdaM sphoDaM ca varjayitvA / yaH zabdo guNe vartitvA dravye vartate sa guNoktirityucyate / paTuH / paTvI / mRduH / mRdvI / guNokteriti kim ? zrAkhuH / jAtizabdo'yam / uta iti kim ? zuciriyaM kanyA / akharusphoGa iti kim ? kharuriyaM kanyA / pANDuriyaM kanyA / "satve nivizate'paiti pRthagjAtiSu dRzyate / For Private And Personal Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 3 pA0 1 sU0 31-31 ] mahAvRttisahitam 155 AdheyazcAkriyAjaca so'satva prakRtiguNaH / " sattvaM dravyaM tatra nivizate utpadyate zrAzrayati vA sa guNa iti saMbaMdhaH / dravyAdapaiti apagacchati yathAmrAt haritatA pItatAyAM utpannAyAm / pRthajjAtiSu dRzyate, yathA saiva hari - tatA tarutRSu / zrAdheyaH utpAdyaH, yathA kusumayogAt gandho vastre, yathA vA ghaTe rakkatA / zrakriyAvazca kriyAjazca kriyAto notpadyate yathA''kAzAdiSu mahattvAdi / cakArAt kriyAjazca yathA saMyogo vibhAgo vA zrasavaprakRtidravyasvabhAvarahito nirguNa ityarthaH / 1 bahvAdeH ||3|1|31|| veti vartate / bahu ityevamAdibhyazca mRdbhyaH striyAM vA GItyo bhavati / bahuH / bahrI / paddhatiH / paddhatI / bahu paddhati zraJcati zrati zraMhati zakaTi zakti / kecicchastre 'rthe zaktiM paThanti / sAmarthye zaktireva teSAm / zastri zAri rAti rAdhi zAdhi ahi kapi muni yaSTi / kimarthamikArAntAH payyante / yAvatA kRdikArAdaklerityeva siddhe paddhatizabdAnna syAt itarebhyazcAvyutpattipakSaH "ita: prANyaGgAt " [ga0 ] zroNi: zroNI / dhamaniH / dhamanI / ita iti kim / grIvA / prANyaGgAditi kim ? kauNiH / sANiH / " kRdikAzada: " [ga0 ] bhUmiH / bhUmI / kleriti kim 1 kRtiH / hRtiH / zratyarthAvi (di) tyeke / ihApi mA bhUt / cakaraNirhanta te vRSala / kRdikArAditi kim ? sugandhiH / surabhigaMdhiH / strIhRto na bhavati / vyutpattipakSe kRdikArasyaicaH pUrvaH prapaJcaH / caNDa agala kamala kRpaNa vikaTa vizAla vizaGkaTa bharuja / candrabhAgAnadyAm / kalyANa udAra purANa / zrahaH zabdasyeha pATho'narthakaH / kevalasya striyAmavRtteH / savidhau tu uttarapadabhUtasya "voThkhe" [3 / 1 / 11] ityanenaiva trairUpyaM siddham / bahuzabdasya guNavAcitvAtpUrveNaiva vikalpe siddhe dviddhaM subaddhaM bhavatIti punargrahaNam / tena sakRdukto zraNantAnGIvidhiH / kvacinna bhavati / kAmiketi / patimyantarvayo ||3|1|32|| pativatnI antarvatnI ityetau zabdau nipAtyete / patimacchandasya GItye parataH matorvatvaM numAgamazca nipAtyate / jIvati bhartari pativatnI / jIvatpatirityarthaH / anyatra patimatI pRthivI / zrantaH zabdAdadhikaraNapradhAnAt zrastisAmAnAdhikaraNyAbhAvAt vihito maturnuk ca nipAtyate garbhiNyAm / antarvanI garbhiNI | anyatra antarasyAmasti zAlAyAm / uktaM ca-- " pativatnyA nukA vazvamantarvatyAM matukA / jIvatya ca garmiyAM yathAsaGkhyaM nipAtyate // " 1 patnI ||3|1|33|| patnIti nipAtyate / patizabdasya striyAM nakAro'ntAdezaH puMyoge nipAtyate GItyo nakArAntatvAdeva bhavati / iyamasya patnI / asya puMsaH vittasya svAminItyarthaH / puMyogAdanyatra patiriyamasya grAmasya / sapatnyAdau ||3|1|34 // sapatnyAdiSu patnIzabdo nipAtyate "vA se" [3|1|35] iti vibhASayA patnIzabdasya nipAtane prApte nityArthaM vacanam / samAnaH patirasyAH sapatnI / yadyevaM patnIti vartate samAnAdibhya iti vaktavye sanakArekArasya samudAyasyoccAraNaM kimartham ? samAnazabdasya sabhAvArtham / ikArApAye'pi nakArazravaNArthaM ca / sapatnyAH zrayaM sApanyaH / kRtekArasyoccAraNaM puMvadbhAvapratiSedhArthamityeke / sapatnIbhAryaH / evaM ekapatnI / vIrapatnI / piNDapatnI / putrapatnI / bhrAtRpatnI / vA se || 3|1|35|| se patnI vA nipAtyate / patizabdAntasya mRdaH striyAM vA nakAro 'ntAdezo nipAtyate / base base cedaM nipaatnm| nIca iti nAbhisambadhyate / gRhyamANasya zabdasyAbhAvAt / basedRDhaH patirasyA dRDhapatiH / dRDhapatnI / sthirapatiH / sthirapatnI / vRddhapatiH / vRddhapatnI | sthUlapatiH / sthUlapatnI / pase grAmasya patiH grAmapatiH / grAmapatnI / zraprApte vikalpo'yam / puMsA yoge patnIti nityaM nipAtanam / tena patnIzabdena tAle rAjanItyeva bhavati / sa iti kim 1 patiriyamasya grAmasya / varNAdbahulaM to nastu ||3|1| 36 // varNavAcino mRdaH striyAM bahulaM GItyo bhavati takArasya tu nakArAdezaH / tuzabdaH kimarthaH 1 bahulaM Govidhirbhavati takArasya tu nakAro nityaM yathA syAdityevamarthaH / etA / For Private And Personal Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [a0 3 pA0 1 sU0 37-42 enI / syetA / syenI / rohitA / rohiNI / hritaa| hariNI / zavalI / pizaGgI / kalmASI / sAraGgI / kAlI saMjJAyAM varNe ca / kAlA anyA / kvacidapravRttireva shvetaa| asitaa| plitaa| kRSNA | kapilA / kvcidubhythaa| zoNI / zoNA / vaDavA / nIlI aussdhiH| prANini ca nIlI vddvaa| nIlI gauH / saMjJAyAmubhayam / niilii| nIlA | AcchAdane na bhavatyeva / nIlA shaattii| nolA meghasaMhatiH / varNAditi kim ? kRtA / hRtA / ata ityeva / sitiH kanyA / kuNDagoNasthalabhAjanAgakuzakAmukakabarAdatramAvapanAkRtrimAANAsthaulyAyovikAramaithunecchAkezavezeSu // 3 // 1 // 37 // kuNDAdibhyaH kavarazabdaparyantebhyo'matrAdiSvartheSu yathAsaMkhyaM striyAM Dotyo bhavati / kaNDI bhavati amatraM cet / kueDA anyaa| dAha ityrthH| goNI bhavati zrAvapanaM cet / goNA anyaa| saMjJaSA / sthalI bhavati akRtrimA cet / sthalA anyA / bhAjI bhavati zrANA cet / bhAjA zranyA / bhAjayateH striyAM yuci prApta ata eva nipaatnaadkaarH| nAgI bhavati sthaulyaM cet / nAgA anyA / tanvI dIrghA vA / saMjJAyAM vA / jAtivivakSAyAM tu nityaM ngo| kuzI bhavati ayovikArazcet / kuzA anyA / kASThAdimayo tdaakRtiH| kAmukI bhavati maithunecchA cet / kAmukA anyaa| kabarI bhavati kezavezazcet / kabarA anyaa| puyogAt khoragopAlakAdeH // 3 // 1 // 38 // ata iti vartate / puMyogAddhetoryaH zabdaH striyAM vartate khubhUtastasmAnDItyo bhavati gopAlakAdIn varjayitvA / upAdhyAyasya strI upaadhyaayii| gnnkii| prsstthii| mahAmAtrI / ete saMjJAzabdA puMyogAt striyAM vartante / puMyogAditi kim ? devadattA / khoriti kim ? prasUtA / prjaataa| paribhraSTA | puMyogAdete zabdAH striyAM vartante; na tu puMsi sNjnyaabhuutaaH| agopAlakAderiti kim ? gopAlikA / pazupAlikA / zrAdizabdaH prakAravAcI / tena sUryAddevatAyAM Dorna bhavati / sUryasya bhAryA sUryA / devatAyAmiti kim ? sUryo nAma manuSyaH tasya sUrIti / pUtakratorai ca // // 36 // puMgogAditi vartate / pUtakratuzabdAnchotyo' bhavatyaikArazcAntAdezaH / pUtakratoH strI puutkrtaayii| puMyogAdityeva / pUtAH kratavo yasyAH sA pUtakratuH / vRSAkapyagnikusitakusIdAt // 31 // 40 // ai ceti vartate puMyogAditi ca / vRSAkapi agni kusita kusauda ityetebhyaH striyAM Gotyo bhavati aikaarshcaantaadeshH| vRSAkapAyI / agnAyo / kusitAyo / kusIdAyI / kusitakusIdayoH saMjJAzabdatvAt pUrveNaiva siddhe'pyaikArArtha vcnm| puMyogAdityeva / vRSAkapirnAma kAcit / manorau ca // 3 // 1 // 41 // puMyogAditi vartate / zrIkArazcAntAdeza aikArazca / manoH stro manAvI / manAyo / keSAJcinmanurityapi / varuNabhavazavarudrendramRDahimAraNyayavayavanamAtulAcAryANAmAnuk // 3 / 1142 // varuNAdibhyo mudbhayo striyAM GItyo bhavati bhAnugAgamaH / atra keSAJcicchabdAnAM puMyogAditi siddhe'pyAnugartha grahaNam / varuNAnI / bhavAnI / zarvANI / rudrANI / indrANI / mRDAnI / "himAraNyayomahatve" [vA0] mahaddhimaM himaanii| mahadaraNyamaraNyAnI / "yavAhoNe" [vA0] sadoSo yavaH yavAnI / "yavanAlli pyAm" [vA0] yavanAnAM lipiH yavanAnI / upAdhyAyamAtulAbhyAM vA / prAnuka evAyaM vikalpa upaadhyaayii| upaadhyaayaanii| maatulii| maatulaanii| "prAcAryAdaNatvaM ca" [vA0] AcAryAnI / prAcAryA / "AryakSatriyAbhyAmapu'yoge veti vaktavyam" [vA0] 1. udAttu kolyo mu0| For Private And Personal Use Only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0 3 pA0 / sU0 46-47] mahAvRttisahitam 157 zrAryANI / AryA / kSatriyANI / kSatriyA / apuMyoga iti kim ? Aryasya bhAryA AyIM / kSatriyasya bhAryA kSatriyo / bhAnugiti dvimAtroccAraNamiSTisaMgrahArtham / krItAtkaraNAdeH // 31 // 43 // krItazabdAntAnmRdaH karaNAdeH striyAM GItyo bhavati / vastreNa krIyate yA vstrkriitii| vasanakrItI / "sAdhanaM kRtA bhulm"[1|3|26] ityatra bahulavacanAllabdham / "tivAkArakANAM kRbhiH savidhiH prAksubutpatta"[pari0] iti karaNavAcizabdasya krItazabdena svidhiH| pazcAdakArAntalakSaNo DIvidhiH / karaNAderiti kim ? sukrItA / duSkrItA / "iduduDo'syapugmuhusaH' [zA28] iti satvaSatve / kathaM "sAhitasya dhanakrItA prANebhyo'pi garIyasI" bahulavacanAnna / subantena vRttina kRdantena / subatpattizca bahiraGgA antaraGge yapi kRte bhavatIti siddham / krotAntAnmRda iti vizeSaNAt vAkye na bhavati, vratyena (vittena) krotA / tAdalpe // 31 // 44 // karaNAderiti vartate / karaNAdema'daH klAntAdalpe Dotyo bhavati / atrApi prApha subutpatteH savidhiH / abhraviliptI dyauH| alpAnyasyAmabhrANItyarthaH / rUpaviliptI pAtrI / alpa iti kim ? cndnaanuliptaa| jAterbAt // 3 / 1145 // klAditi vartate / jAtizabdapUrvaH klAnto yo basastasmAnDItyo bhavati / asvAGgAdehattaratra vikalpo vakSyate / svAGge pUrvapadamihodAharaNam / zaGkhau bhinnau yasyAH sA zaGkhabhinnI / ucchinnI / glkotkRttii| kezalUnI / jAteriti kim ? maasjaataa| bahujAtA / ajAtA / sukhajAtA / duHkhajAtA / bAditi kim ? svyjaanuprtisstthitaa| "jAtAntotpratiSedho vaktavyaH' [vA0] dantajAtA / stnjaataa| "pANigRhItyAdInAM gurvanujJAtena kI vaktavyaH" [vA.] pANigrahItI bhAryA / yasyAstu yathAkathaJcita pANi hItaH sA paannigrhiitaa| ta iti datoktaM ( ta ityatroktaM ) jAtikAlasukhAdibhyaH paranipAtastAntasyota jAtiratra sakRdAkhyAtani hyA / vA'svAGgAdeH // 3 // 1 // 46 // klAditi vartate bAditi ca / asvAGgAdeH kvAntArAsAd vA GItyo bhavati / sAraGga jagdhamanayA saarnggjgdhii| saarnggjgdhaa| plaannddubhkssitii| plaannddukssitaa| suraapotii| surApotA / asvAGgAderiti kim 1 zavabhinnI / svAGgAdeH pUrveNa nityo vidhiH / veti vyavasthitavibhASA / teneha na bhavati / vastraM channamasyAH vastracchanA / vasanacchannA / Sase'pi saMjJAyAM viklpH| pravaddhavilUnI / prvddhviluunaa| . svAjAnoco'sphoDaH // 3 // 1 // 47 // veti vartate / svAGga nyak asphoG yat tadantAnmRdo vA Dotyo bhavati / dIrghakezI / dIrghakezA / gauramukhI / gauramukhA / svAGgAditi kim ? bahuyavA / asphoGa iti kim ? kalyANagulkA / kalyANapAGa / veti vyavasthitavibhASA vyAkhyAtA / tena 'aGgagAtrakaNThebhyo vA pratiSedhaH" [vA0] mRdgii| mRdaGgA / mRdugaatrii| mRdugaatraa| snigdhketthii| snigdhakaeThA / basAdhikAre punayaMgagrahaNaM pArtham / atikezI / atikezA / niSkezI / niSkezA maalaa| iha kasmAnna bhavati ? kalyANaM pANipAdamasyAH klyaannpaannipaadaa| svAGgasamudAyaH svAGgagrahaNena na gRhyate / kiM svAGgam ? "adavaM mUtimatsvAGga prANisthamavikArajam / atarasthaM tatra dRSTaM cet tasya cet tat tathAyutam |"svaangg mukhAdi / adramiti kima? bahukaphA / mUrtimaditi kim ? bahuzAnA / prANisthamiti kim ? zlaemukhA zAlA | avikArajamiti kim ? bahuzophA / zratasthaM tatra dRSTaM ca prAk prANini dRSTa saMpratyaprANisthamapi svAGgam / dodhkeshii| dIrghakezA rathyA / tasya cet tat tathAyutam yena prakAreNa prANino yutaM dRSTa tasyAprANino'pi yadi tattathAyutaM dRzyate evamapi svAGgam / dIrghamukhI dIrghamukhA arcA / For Private And Personal Use Only Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 158 jainendra-vyAkaraNam [ a0 3 pA0 1 sU0 48-53 nAsikodarauSThajaGghAdantakarNazRGgAt ||3|||48 || svAGgAnnIca iti vartate veti ca / nAsikAdayo ye nyaJcastadantAnmRdo vA GItyo bhavati / diirghnaasikii| dIrghanAsikA / tanUdarI / tanUdarA / vimboSThI / bimboSThA | "otvoSThayorvA se pararUpamupasaMkhyAsyate" [vA0] samajaGghI / samajaGghA / samadantI / samadantA / cArukarNI / cArukarNA / tIkSNazRGgI / tIkSNazRGgA / nAsikodarayoH ''bahvaca: " [ 3|1|46 ] ityananta re pratiSedhe prApte grahaNam / sahanatra vidyamAnalakSaNastu pratiSedho bhavatyeva / zeSANAmasphoGa iti pUrvasmin pratiSedhe prApte upAdAnam / sahAdipratiSedhastu bhavatyeva / 'pucchAcceti vaktavyam" [vA0] dIrghapucchI / dIrghapucchA | "kamara maNi zaraviSebhyo nityamiti vaktavyam" [vA0] kabaraM pucchamasyAH kabarapucchI / maNiH pucche'syAH maNipucchau / viSaM pucche'syAH viSapuccho / "IvvizeSaNe ve' [ 1|3|101] ityatra khaGgAdibhyaH Icantasya paravacanamuktam / "upamAnAt pakSapucchrAbhyAmiti vaktavyam" vA0] ulUka iva pakSAvasyAH ulUkapakSI zAlA / ulUka iva pucchamasyA ulUkapucchI senA / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir na kroDAdibahvacaH // 3 1246 // kroDAdirgaNaH / kroDAdyantAt bahujantAcca mRdo GItyo na bhavati / "zvAGgAnIcaH" [3|1|47 ] iti prAptiH / kroDAzabdaH strIliGgaH / kalyANI kroDA asyAH kalyANakroDA / kalyANagokhA | kalyANavAlA / kalyANakhurA / kalyANazaphA | kalyANagudA / kroDAdirAkRtigaNaH / subhagA / sugalA / bahvacaH khalvapi / pRthujaghanA / dRDhahRdayA / mahAlalATA | sahanavidyamAnAt ||3|1 | 50 // saha natra vidyamAna ityetebhya uttaraM yatsvAGgaM tadantAt GItyo na bhavati / sakezA / akezA vidyamAnakezA / sanAsikA / anAsikA / vidyamAnanAsikA / sudantA / adantA / vidyamAnadantA / nakhamukhAkhau ||3|1/51 // nakha mukha ityevamantAnmRdaH khuviSaye Golo na bhavati / zUrpaNakhA / vyAghraNakhA / vjrnnkhaa| "pUrvapadAt khAvagaH " [ 5487 ] iti Natvam / gauramukhA / zlakSNamukhA / kAlamukhA / saMjJAzabdA ete / khAviti kim ? zUrpamiva nakhA asyA zUpaNakhI / zUrpaNakhA / candramukhI / candramukhA / sakhyazizvI ||3|1|52 // sakhI azizvI ityetau zabdau nipAtyete / GIvidhirnipAtyate / sakhayaM kumArI / nAsyAH zizurasti zikhI / jAterayoGaH ||3|1|53 // zrata iti vartate / jAtivAcinaH zrayakAro'Go mRdaH striyAM GItyo bhavati / "prAkRtigrahaNA jAtiliGgAnAM ca na sarvabhAk / sakRdAkhyAtanirmAhyA gotraM ca caraNaiH saha / " AkRtiH saMsthAnam / zrAkRtigrahaNamasyAH zrAkRtigrahaNA / brAhmaNatvAdInAM jAtivizeSANAM saMsthAnavizeSAbhAvAt kathaM saMgraha: 1 liGgAnAM ca na sarvabhAk / ekaliGgo dviliGgo vA bhAvo jAtiH / brAhmaNatvAdiSu kevalamupadezamAtraM jAtivyavahArasya nirbandhanam / jAtyabhAve'pi dviliGgatAsti devadattaH devadattA iti / atha kathaM triliGgeSu taTastaTI tamityevamAdiSu jAtivAcitvam : sakRdAkhyAtanirgrAhyA / zrabhidhAnapratyayayoranAkasmikatvAttannimittaM jAtiriti / evaM sakRdAkhyAtA nizcayena grAhyA / nanu sarve zabdA jAtivAcinaH ityasmin darzane yahacchAzabdAnAM kriyAguNazabdAnAM ca jAtizabdatvaM devadattAdayo'pi saMjJAzabdA bAlyakaumArayauvanAdiSvanyayinImAkRtimavalasvante / evaM ca devadattA kAraNA zuklatyatra GIvidhiH prasajyeta / yadIdaM darzanamAzrIyeta vyAvartya nAstIti grahaNamanarthakaM syAt / tasmAdyeSAM jAtireva pravRtternimittaM ta chaha jAtizabdAH / gotra' ca laukikamapatya mAtra 1. - dAkhyAnani zra0 / 2 dAkhyAnani zra0 / For Private And Personal Use Only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 0 3 pA0 1 sU0 14-60 ] mahAvRttisahitam 159 jAtiH / nAtrAkRtiH pratIyate nApi kiJcilliGgamasti yena sakRdAkhyAyeta / liGgAnAM ca na sarvabhAgityasmin darzane gotraM ceti na vaktavyam | caraNaiH saheti caraNamadhyayanavazAt kriyA tadAtmakaM ' jAtiH / kukkuTI / brAhmaNI / taTI / nADAyanI / bahvRcI | kaThI / kaThena proktamadhIte yA "zaunakAdibhyazchandasi gin' [ 3 | 3 | 77 ] iti Nin / parasyANaH "upproktAt " [ 312154 ] ityup / zaunakAdi veva / "kaThacarakAt" iti ina up / jAteriti kima 1 muNDA / prayoGa iti kim ? zrAryA / catriyA / pAkakarNaparNapuSpaphalamUlavAladyoH || 3|1|54 // pAkAdayo dyubhUtA yasya tasmAjAtivAcino mRdaH striyAM GItyo bhavati / zrodanapAkI / daNapAkI / mUSikakarNI / zaGkukarNI / pRSTiparNI / zAliparNI / zaGkhapuSpI | hiraNyapuSpI / dAsIphalI / pUgaphalI / darbhamUlI / zIryamUlI / govAlI / azvavAlI / puSpaphalamUlottarapadAdyato GIvidhirneSyate tadajAdiSu paThanIyam / pUrveNa siddhe niyamArthametat / striyAmeva ye * jAtivAcinaH zabdAsteSu etebhya eva GIvidhirnAnyasmAt / balAkA | makSikA / ito manuSyajAteH ||3|1|55 // ikArAntAnmanuSya jAtivAcino mRdaH striyAM GItyo bhavati / kuntI / avantI / zrapatyArthe "dvita kurunAdyajAda kauzalAbjya:" [3|1|153 ] iti jyaH / tasya "kuntyavanti kurubhyaH striyAm" [3 / 1 / 157] ityupU / evaM dAkSI / lAkSI / ita iti kim ? viT / darat / yathAsaMkhyamatraNoH "to'prAcyabhadeH " [3 | 1|158 ] ityup / manuSyagrahaNaM kim ? tittiriH / jAteriti vartamAne punarjAtigrahaNaM yoGo'pi yathA syAt / audameyI / "ayoGa: "" [ 3|1|53 ] iti pratiSedhaH uttaratra trisUtryAM ca vartate / "isa upasaMkhyAnamajAtyarthaM kartavyam" [ vA0 ] sutaGgamena nivRttA nagarI sautaGgamI / "vucchaykaThe " [3|2| 60] ityAdinA taGgamAdibhya iJ / UrutaH ||3|1|16|| manuSyateriti vartate / ukArAntAnmanuSyajAtivAcino mRdaH striyAM UkAratyo bhavati / kurUH / ikSvAkuH / parsuH / asya "kuntyabanti kurubhyaH striyAm ' ' [ 3|1|117] iti zramaNoH "zcato'prAcyabhargAdeH" [3 / 1 / 158 ] ityup / dvimAtroccAraNaM " zeSAdvA'' [ 4|2| 154 ] iti parasyApi kapo bAdhanArtham / tathAhi brahmA bandhuryasyAH sA brahmabandhUH / vIrabandhUH / atra ca samudAyo brAhmaNavizeSajAtiH / yadbhAvena mRdamRdorekAdezI mRdvadbhavatIti mRtsazAyAM svAdyutpattiH / manuSyajAterityeva / ruruH / kRkavAkuH / zrAkhuH / nayoGa ityeva / zradhvaryuH strI / zralAvUH / karkandhUrityevamAdaya zrauNAdikAH / kathaM alAbukarkandhuphalamiti 1 " ikaH proDayA:' [ 4 | 3 | 172] iti prAdezena siddham / paGgoH ||3|1|57 // paGguzabdAt striyAmUtyo bhavati / paGgaH / zvazurazabdasyokArAkArayoH khamUzca tyo vaktavyaH / zvazrUH / Urudyorive ||3|1|58 // Uruzabdo dyuryasya tasmAnmRda ivArthe gamye striyAmUlyo bhavati / karabhorUH / kadalIstambhorUH / nAganAsorUH / iva iti kim ? vRttoruH kanyA / saMhitazaphalakSaNavAmAdeH || 3|1|59 || saMhitAyAdermRdaH UrudyoH striyAmUtyo bhavati / zranivArthoMSyamArambhaH / saMhitorUH / zaphorUH / lakSaNorUH / vAmorUH / "sahitasahAbhyAM ceti vaktavyam" [ vA0 ] sahitorUH / sahorUH / bAhrantakadra kamaNDalubhyaH ||3|1260 // bAhuzabdAntAnmRdaH kadrakamaNDaluzabdAbhyAM khuviSaye Utyo bhavati / madrabAhUH / bhadrabAhUH / kaduH / kamaNDaluH / kAsAJcidetAH saMjJAH / khAviti kim ? vRttau bAhU asyAH vRttatrAhU: / kaduH / kamaNDaluH / 1. yadAtmakaM jAtiH a0, ba0, sa0 / For Private And Personal Use Only Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 160 jainendra-vyAkaraNam [ma. 3 pA0 1 sU0 61-65 hRtaH // 31261 // adhikAreNeyaM sNjnyaa| yAnita arcamanukramiSyAma zrAkapo hRtsaMjJAste veditvyaaH| vakSyati / ' 'yUnastiH" [2 // 1 // 62] yuvatiH / "kRtsA :" [16] iti mRtsaMjJAyA svaadyutpttiH| bahulanirdezo'nuktaparigrahAryaH / madhyAnma ukto'nyato'pi bhavati / antamaH / zrAdimaH / dhADaNa vihitH| adharmAdapi / zrAdharmikaH / hRtAmiha bahutvena nirdeze kiM prayojanam ? anuktAca hRdutpattiryathA syAdantamAdiSu / tathA anuktA api hato bhavanti "agrapazcADimaH" [ vA] ityevamAdayaH / yUnastiH // 3 // 1 // 62 // yuvannityetasmAttirbhavati striyAm / yuvatiH / yUnaH strIvivakSAyAM kutsAdyarthavivakSAyAM ca paratvAt kAdayaH prApnuvanti tasmAdyUna iti yogavibhAgaH / yUno hRtprasaGga strItya eva bhavati tataH kaadyH| yuvtikaaH| vyo'tu rUpAntyayovRddhe'nArSe'NiyoH ||3||sh63|| striyAmiti vartate / aNiau yo vRddhe'nArSe vihitAvatu rUpAntyau tadantasya mRdaH Sya ityayamAdezo bhavati / nirdezyamAnayoraNioreva vyaadeshH| "pautrAdi vRddham [3 / 1 / 78] iti apatyavizeSasya vRddha saMjJA / RSeridamArSa tadrahite vRddha iti / "phe ruH [A ] "dI:" [ 2] iti acAM saMjoklA / kaH AntyaM sannihitaM yayoraNiostayoH dhyaadeshH| SakAraH " pyasya putrayatyorji:" [36] ityatra vizeSaNArthaH / karISasyeva gandho'sya kriissgndhiH| "upamAmAt" [2 / 138] iti vA ikAraH saantH| karISagandherapatyaM strI kArISagandhyA / kaumudagandhyA / varAhasyApatyaM strI vArAhyA / bAlAkyA / jAtilakSaNasya "ayoGaH" [3 / 1153] iti pratiSedhaH / analvidhAviti sthAnivadbhAvapratiSedhAdaNijalakSaNo'pi GItyo na bhavati / tataH SyAntAhApa / adivati halAmavivakSArthamacA nirdhAraNaM kriyate'ttuM rUpAntyayoriti / anyathA yena nAvyavadhAnaM tena vyavahite'pIti ekena varNana vyavadhAne vArAhyAdiSu syAt / varNasaGadhAte vyavadhAne kArISagandhyAdiSu na syAt / adivati bahutvanirdezaH pradhAnabhUto yatrAcAM bahutvamasti tatrAdezaH / teneha na bhavati / dAkSI / plaadii| rUpAntyayoriti kim ? aupagavI / vRddha iti kim / ahicchatre jAtA AhicchatrI / anArSa iti kim ? vAziSThI / vaishvaamitrii| aNimoriti kim ? ArtabhAgI / RtabhAgAdvidAdilakSaNo'tra | iha uDulomno'patyaM strI zroDulomyA / bAhlAditvAdina Tikhe kRte rUpAntyatvaM tataH dhyAdeza iti zrAnupUrvyam / gotrAvayavAt // 321164 // aNioriti vartate / gotramiti pUrvAcAryANAM vRddhasya saMjJA / gotrAvayavAH gotrAmimatAH kulaakhyaaH| gotrAvayavavAcino mRdaH vRddha vihitayoragijoH striyAM Syo bhavati / arUpAnyArtho'yamArambhaH / puNikaspApatyaM strI pauNikyA / bhuNikasya bhauNikyA / mukharasya maukharyA / yatrAnantarApatye'pi dhyo dRzyate krauDyAdiSu tatpaThanIyam / yathA antakAmyA devadattA / kauDyAdeH // 3 // 1 // 65 // krauDItyevamAdibhyazca striyAM dhyo bhavati yathAsambhavaM DoTApoH prAptayoH kvacidanantarApatyArthaH / kvcidbhvjrthH| kvacidarUpAlyArthaH zrArambhaH / kvacidaNiorasantorapi / tya evArya dhya iSyate / krauDi | kauDyA / "ito manuSyajAteH" zA55] iti DIvidhiH praaptH| kauDi lADi vyADi Apizali prApakSiti ete iantAH / caupayata caiTayata saikayata ete takArAntA aNantAH / saudhAtakiriantaH / "sUtazabdAca vatyA dhyaH" [ga. sU0 sUtyA / sUtA anyatra / "bhojAt kSatriyajAtau" [ga0 sU0] bhojyaa| bhobA anyA / bhauriki zAlAsthali kApiSThali ete iantA / gaukakSyA / TAvantocAraNaM jitvanivRttyartham / gaukkssyaaputrH| 1. AnupUrvI pa0 / 2. purANikasyApatyaM paurANikyA ba0 / For Private And Personal Use Only Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 3 pA0 1 sU0 66-70 ] mahAvRttisahitam 161 devayazizaucivRkSisAtya muprikANTheviddhibhyo vA ||3|1/66 // devayazi zaucavRddhi sAtyamu kATheviddhi ityetebhyaH vA Syo bhavati / ubhayatra vibhASeyam / vRddhe prApte 'nantarApatye cAprApte / daivayajJayA / daivayajJo / zaucivRkSyA / zaucivRkSI / sAtyamugryA / sAtyamugrI / kATheviddhyA / kANTheviddhI / zranantarApatye "hUJa upasaMkhyAnamajAtyartham " [ vA0 ] iti GI / vRddhApatye "ito manuSyajAte " [3|1|12] iti / samarthAtprathamAdvA ||3|1|67 || samarthAditi prathamAditi veti ca patritayamadhikRtaM veditavyam / "kiMbahusarvanAmno'dvayAdeH" [ 4 / 1 / 68 ] ityataH prA. vakSyati "tasyApatyam" [3|1|77] upagorapatyaM zraupagavaH / tasyetyetat tAntaM sUtre prathamaM sanniviSTam tasmAdapatyAbhidhAne tyaH / samarthAdityucyate sAmarthya ca subantasyeti subantAcyotpattiH / dvadvavarNAditi vizeSaNArthaM tu DyAmmRdgrahaNamadhikriyate / vRddhasya upagorapatyamiti vAkyasyAntatvAt vAkyAvayavasya cAsAmarthyAt tyAnutpattiH / samarthAditi kim ? kambala upagorapatyaM devdtsy| yadyevaM samarthaH padavidhiriti samarthAdeva bhaviSyati kimanena ? kRtavarNAnupUrvakAt padAt tyo yathA syAdityevamartham / sutthitasyApatyaM sautthitiH / vaijJamANiriti / "nendrasya " [21227 ] ityatra vakSyati samudAyakArya' tAvadbhavati pazcAdekAdezaH / evaM vA (cA) saMhitAtyotlattaH vaniSTaM rUpaM syAt / prathamAditi kim ? tAntAdyathA syAdapatyazabdAnmA bhUt / vAgrahaNaM kim ? upagorapatyamiti vAkyamapi sAdhu yathA syAt / zranantarAdvAgrahaNAt savidhirapi / upagvapatyam / 1 prAgdroraN ||3|1|68|| "dro':' [3|3|111] " mAne vaya:" [3|3|120 ] iti vakSyati / prAgetasmAdye'rthA vakSyante teSvay bhavatIti veditavyam / adhikAro vidhirvA'yam / adhikArapakSe "pIchAyA bA" [3|1| 107], "vodazvitaH" [3 / 2 / 14] ityevamAdau vAvacanAdapavAdaviSaye nAsti vRttiH / vidhipakSe'pi parihRtyApavAdaviSayaM tata utsargo'bhinivizate / vakSyati tasyApatyam zraupagavaH / kApaTavaH / apavAdena bAdhito'pyuttaratrAnuvartatAmiti prAgvacanam / 1 azvapatyAdeH ||3|1|66 // azvapati ityevamAdibhyaH samarthavibhaktyantebhyaH zray bhavati prAg drorartheSu / "patidyo:' [3|1|70 ] iti eyo vakSyate / tasyAyamapavAdaH / zrazvapaterapatyaM zrAzvataH / zrazvapati gaNapati vanapati gajapati rASTrapati kulapati pazupati dhAnyapati bandhu pati sabhApati prANapati kSetrapati ye'tra dusaMjJAstebhyo "dozchaH" [3 / 2 / 10] iticchaM bAdhitvA pUrvanirNayenAyame vAy / dityadityAdityapatidyorNyaH || 3|1| 70 // prAg droriti vartate / diti zraditi zrAditya patidyu ityetebhyaH samarthavibhaktyantebhyaH prAg drorartheSu eyo bhavati / zrapo 'pavAdaH / diterapatyaM daityaH / "dvayacaH", "ivoniza: " [ 3|1|110, 111] itImaM DhaNaM pUrvanirNayenAyaM bAdhate / sarvato "aktyarthAt ' [ 3|1|31 ga0sU0 ] iti GIvidhau kRte paratvA ca bhavati / daiteyaH / liGgaviziSTaparibhASA vA nityA zraditerapatyaM zrAdityaH / zrAdityasyApatyamAdityaH / prAkkranasya yakArasya "kyacyanAdhRtyA patyasya '' [ 4|4|141 ] iti "halo yarmA yami kham " [ 5|4|138 ] iti vA kham / patidyoH khalvapi / bArhaspatyaH / sainApatyaH / prAjApatyaH / eyAdayo'vizeSalakSaNAdaNa (goDa) pavAdAt pUrvanirNayena (iti) eya eva bhavati / vanaspatInAM samUhaH vAnaspatyam / "yamAcceti vaktavyam" [ vA0 ] yamasyApatyaM yAmyaH / " pRthivyA jAnau" [ vA0 ] pArthivaH / pArthivI / "devasya yajatrau" [vA0] | devyam / daivam / "bahiSaSTikhaM yaca" [vA0] / bAhyam | "Ika ca" [ vA0 ] bAhIkaH / jhermamAtraTikhamanityamArAtIya ityAdau / sthAmno'kAraH / zrazvatthAmno'patyam zrazvatthAmaH / " chosna zcApatyeSu bahuSu'' [ vA0 ] uDulomAH / zaralomAH / bahuSviti kim ? zraDulomiH / zAralomiH / "sarvatra gorajAdiprasaGga e ya:" [aro ] gavyaH / zranAdiprasaGga iti kim ? gorUpyam / gomayam / 1. prakalpya cApavAdaviSayaM iti paribhASenduzekhare / 2 bandhapati bha0, 21 For Private And Personal Use Only ba0, sa0 / Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 162 jainendra-vyAkaraNam [a0 3 pA0 1 sU0 71-74 utsAderaJ // 3|1|71 // prAgdroriti vartate / utsa ityevamAdibhyaH samarthavibhaktayantebhyaH prAgdrorartheSvaJa bhavati / zraNastadapavAdAnAM ca bAdhakaH / zrami sati "yajasoH " [1|4|133] iti bahutve unbhavati / utsasyApatyaM zrautsaH / udapAnasyApatyamaudapAnaH / utsa udapAna vikara vinada mahAnada mahAnasa mahAprANa taruNa taluna / vaSkayazabdAdase / zrasamAsa ityarthaH / dhenu paGakti jagatI triSTup anuSTup janapada bharata uzInara pIlukuNa / udasthAnazabdAddeze / pRSadaMza bhallakIya rathantara madhyandina bRhat mahat / satvatazabdo satvantuzabdo matvantaH zrAgatanuGko gRhyate / kuru paJcAla indrAvasAna uSNih kakubh suvarNaM / grISmAdacchandasIti vaktavyam / chandazceha vRttajAtiH / taruNazabdasya liGgaviziSTasya grahaNam / taNyA apatyaM tAruNaH / NyAdayo'rthavizeSalakSaNAdaNa - (s) pavAdAt pUrvanirNayena bhavantIti / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir strI sAnukatvAt // 339 // 72 // vakSyati " brahmaNastvaH " 3 / 4 / 126] etasmAttvasaMzabdanAt prAgyo'rtho vakSyate teSu strIzabdAt puMzabdAcca zram bhavati nugAgamaH / strISu bhavaM strINAM samUhaH strIbhyaH zrAgatam strIbhyo hitaM strINAM bhAvo vA straiNam / evaM pauMsnam / "no'puMso hRti' [ 4|4|130 ] iti pratiSedhAt puSTikhaM na bhavati / slozabdasya tu nugvacanasAmarthyAt / straiNAH pauMsnA ityatra " yaJaJoH " [1|4 | 135 ] ityupa prApnoti / iha ca straiNAnAM saMgha iti "saMghAGgalakSaNa" [ 3 / 3 / 15 ] ityaNa prApnoti cet naitau doSau / apatyAdhikArAt prAgUrdhvaM ca vRddhagrahaNeSu laukika gotragrahaNamiti vacyate / na ca straiNaM pasnamiti vA laukikaM gotra' tasmAdubaNau na bhavataH / " puMvadyajAtIyadezIye" [ 4 | 3 | 124 ] iti vacanaM yogApekSaM jJApakam / vato'rthe nAyaM vidhiriti / strIvat / pumvat / vRddhe'nup ||3|1|73 // prAgdroriti vartate / "yaskAdibhyo vRddhe " [ 1 | 4 | 334 ] ityatra prakaraNe vRddhe yasya tyasya ubuktaH tasyAnubbhavati prAdravIye'jAdAvutpatsyamAne / gargANAM chAtrAH gArgIyAH / "yatraJoH " [ 24|135] iti bahutve up prAptaH / IyaviSaye pratiSidhyate / "yasya DyAM ca" [4|4|136 ] ityakham "kyacyanAdSTatyApatyasya " [ 4 | 4 | 141 ] iti yakham | tyAzrayalakSaNa ainbhavati / yAskIyAH / zivAdilakSaNasyANaH "yaskAdibhyo vRddhe " [ 1 / 4 / 134 ] ityup prAptaH / zrAtreyIyAH / "dvayacaH " [3|1|110] "ito'nija:, [ 3 | 1 | 111 ] iti DhaNa tasya "bhRgvatrikutsa vaziSTha gotamAGgirobhyaH " [ 1 / 4 / 136 ] ityupprAptaH / khArapAyaNIyAH / "yaskAdibhyo vRddhe " [1|4|134] ityanena naDAdiphaNa up prAptaH / vRddha iti kim 1 kuvalasyedaM kauvalam / vAdaram / avayavArthe zrAgatasyAH " upphale " [ 3 / 3 / 121 ] iti ubeva bhavati / acIti kim ? gargebhyaH gargarUpyam / gargamayam / prAgdrorityeva gargebhyo hitaM gArgIyam / vRddhAdvahantAt ekasmin yUni dvayorvA yUnoryacyaH tasminnaSTe'pyanubhavati / vidAnAmapatyaM yuvA vaidaH / vaidau / antAdata iJa / tasya " jiNyarAja padya nyutraNino: " [118|130 ] ityup / "tyakhe tyAthayam' [ 1|1|63 ] ityanAditvamasti / varNAzraye nAsti tyAzrayamiti na mantavyam / acIti viSayanirdezaH / ekadvayantAcca vRddhAt yuvabahutvavivakSAyAM upaca vaktavyaH / vaidasya vaidayorapatyAni yuvAnaH vidAH / roye ||3|1|74 // prAgdroriti vartate / rasya nimittatvena saMbandhI yo hRt zrapatyavarjite prAgdrorarthe vidditastasyobbhavati / paJcasu guruSu bhavaH paJcagururnamaskAraH dazasu dharmeSu bhavaH dazadharmaH / dvAvanuyogAvadhIte dvanuyogaH / tryanuyogaH / hRdarthe pasaH / saMkhyAdIrasaMjJaH / bhavArthe zrAgatasyANa upa / rasyeti nimittavizeSaNaM kim ? ucantAdyo hRt tasyommA bhUt / paJcagurornamaskArasyedaM pAJcaguravam / yadi rasya nimittaM yo hRt tasyop 1. atrApi dikhaM na bhavatItyatrApi yojyam / For Private And Personal Use Only Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zra0 3 pA0 1 sU0 71-76 ] mahAvRttisahitam 163 iha tahiM na prApnoti paJcAnAM kapAlAnAM samAhAraH paJcakapAlI / paJcakapAlyAM saMskRtaH paJcakapAlaH / naiSa doSaH / zravyavikanyAyena paJca pAlazabdAt tyotpattiH / yathA vermAsaM zrAvikamiti zravikazabdAdeva tyo nAvizabdAt / zranapatya iti kim ? dvayordevadakSayorapatyaM dvaidevadattiH / jagrahaNamanuvartate / teneha na bhavati / paJcabhyo gargebhya zrAgataM paJcagargarUpyam / prAgdrorityeva / dvAbhyAmakSAbhyAM dIvyati dva yakSikaH / traiyakSikaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yUni || 3 | 1|75 // prAgdroriti vartate cIti c| yUni yastyastasyo bhavati prAdravIye'jAdau tya utpatsyamAne / phANTAhRtasyApatyaM phANTAhRtiH / tasyApatyaM yuvA "phANTAhRteH" [3 / 1 / 138 ] iti NaH / phANTAhRtaH / tasya yUnazchAtrA buddhistha evAnutpanne'jAdau tye rAsyopi kRte iJantamidaM jAtam / "ija" [32288] ityaN bhavati / phANTAhRtAH / bhagavittasyApatyaM bhAgavittiH / tasyApatyaM yuvA "doSThaNa sauvIreSu prAya:" [3 | 1|136 ] iti ThaN / bhAgavittikaH / tasya yUnazchAtrAH ThaNa upi kRte " iJaH" [32288] ityaN / bhAgavittAH / tikasyApatyaM taikAyaniH / tasyApatyaM yuvA "pheracha: " [ 3|1 | 137] iti chaH / taikAyanIyaH / tasya yUnazchAtrAH chasyopi kRte "dozcha: " [3 / 2 / 10] iti chaH / taikAyanIyA: / glucukasyApatyaM " phirado : " [ 3|1|147 ] iti phi: / glucukAyaniH / tasyApatyaM yuvA " prAgddhoraNa " [3|1|68 ] glaucukA - yanaH / tasya yUnazchAtrA praNa upi tasyedamityaNa / saucukAyanAH / kapiJjalAdasyApatyaM kApiJjalAdiH tasyApatyaM yuvA "kucAdeH " [ 3|1|136 ] iti eyaH / kApiJjalAdyaH / tasya yUnazchAtrA rAyasthopi kRtai "iJaH'[332288] ityay kApilAdAH / zracItyeva / phANTAhRtarUpyam / phANTAhRtamayam / prAgdrorityeva / bhAgavittikAya hitaM bhAgavittikIyam / phaphiyorvA ||3|1| 76 // yUnIti vartate / yUni yau phaphiJau tayorvA unbhavati prAdravIye'jAdau tye vivakSite / pUrveNa nitye upi prApte vibhASeyam / gArgyasyApatyaM yuvA "ya jijo: " [ 3|1|10] iti phaN / gArgyAyaNaH / tasya yUnacchAtrAH gArgIyA gArgyA vA / phiJaH khalvapi / yaskasyApatyaM " zivAdibhyo'Na" [3 / 1 / 101] yArukaH / yAskasyApatya' yuvA "dvacaco'NaH " [3 | 1|143 ] iti phiJ / yAskAyaniH / tasya yUnacchAtrAH yAskIyAH / yAskAyanIyAH / tasyApatyam ||3|1|77 // tasyeti tAsamarthAt zrapatyamityetasminnarthe yathAvihitaM tyo bhavati / hRdarthanirdeze liGgavacanAdikamavivakSitamaprAdhAnyAt / upagorapatyaM zraupagavaH / tAntAdaN / uktArthasyApatyazabdasya nivRttiH / "supo dhumRdo:' [1 / 4 / 142] iti supa up | aip' / zrAzvapataH / daityaH / sainApatyaH / zrautsaH / straiNaH / pauMsnaH / vRtau svabhAvata ekArthIbhAvaH / prakRtyartho vizeSaNabhUto'pradhAnam / vyArthasya sAmAnyena pravRttasya vizeSe'vasthApanAttyArthaH pradhAnam / guNapradhAnabhAvena prakRtistyazca tyArthe saha brata iti / nanu ca tasyedaM vizeSaNaM (sAmAnyam ) ete apatyaM samUho nivAso vikAra iti / tasyedamityeva siddha kimarthamidamucyate ! arasaraarrtham / bhAnorapatyaM bhAnavaH / zyAmagavaH / dulakSaNazcho bAdhitaH / " tasyApatyam" "adubAhvAderin" [3 / 1185] ityeva vaktavye iha karaNaM pUrvaidattaraizca tyairabhisaMbandho yathA syAdityevamartham / potrAdi vRddham ||3|1| 78 // putrasyApatyaM pautraH / vidAditvAdaJ / prathamAditi vartamAnamarthavazAttayA vipariNamyate / prathamasya pautrAdi yadapatyaM tad vRddhasaMjJa' bhavati / saMjJAviSayasya prathamasya gargasthApatyaM gArgyaH / vAtsyaH / "vRddha e kuJjAdibhyo vpha: " [3 / 1 / 87 ] iti vartamAne "gargAdirya" [3|1|14 ] iti yaJ / pautrAdIti kim ? gArgiH / zranantaramapatyaM vRddhaM mA bhUt / 1. enam a0, ba0 / ekaH ||3|1 // 76 // vRddhamiti vartate / vRddhe'patye vivakSite eka eva tyo bhavati / svasyAH svasyAH prakRtairapatyabhedavivakSAyAmanekaM tyaM buddhyA samudAyIkRtya niyamaH kriyate / yadidaM gargAdipitRkamapatyajAtaM vRddhaM For Private And Personal Use Only Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam 164 [ a0 3 pA0 1 sU0 80-85 tasminneka eva tyo bhavati / sa ca paramaprakRterbhavati / yadapi vyavahitena janitamapatyaM tadapi paramaprakRteH sAmAnyenApatyaM bhavatyeva / yadapi sarve'pyapatyena yujyante tathApi prathamAdityanuvartanAt paramaprakRtaireva bhaviSyati gargasyApatyaM gArgyaH / tatsuto'pi gArgyaH / evaM vyavahite'pi vRddhApasye vivakSite gargazabdAd yameva bhavati / athavA prakRtiniyamo'yaM vRddhApatye vivakSite eka eva zabdaH prathamA prakRtiH tyamutpAdayati nAnyeti prakRtirniyamyate / evaM nasyApatyaM nADAyanaH / tato yUni // 3|1|80 // tato vRddhatyAntAd yUnyapatye vivakSite eka eva tyo bhavati / gArgyasyApatyaM yuvA gArgyAyaNaH / dAkSAyaNaH / zrapagaviH / nADAyaniH / jIvati tu vaMzye yuvA'strI ||3|1281 // vaMzaH pitRpitAmahAdiprabandhaH; tatra bhavo vaMzyaH pitrAdiH / pautrAdIti vartate / taccArthavazAt tAntaM saMbadhyate / pautrAderyadapatyaM caturthAdikaM tadvaMze jIvati yuvasaMjJa' bhavati striyaM varjayitvA / gArgyasyApatyaM gArgyAyaNaH / dAkSerdAkSAyaNaH / zrastriyAmiti kim ? gArgyasyApatyaM strI gArgI / dAkSI / tu zabdo vRddhasaMjJAsamAvezanivRttyartham / iha doSaH syAt / sAlaGkerapatyaM yuvA " yajilo:" [3|1|10] iti phaN / pailasyApatyaM yuvA "dvayaco'NaH " [3 / 1 / 143 ] iti phiJ / tayoyUni "pailAve: " [1|4|131] ityun bhavati / vRddhasaMjJAsamAveze tu " vRddha 'cyanup" [3|1|73 ] iti prAdravIye ajAdAvanup prasajyeta / zrastu "yUni" [3 / 1 / 72 ] iti bhaviSyati / iha tarhi doSaH / " phaphijo " [ 3 | 1176] iti ubdhibhASyate / upakSe'pi vRddhasaMjJAsamAveze "vRddho 'dhyanup' [3 / 1 / 73] iti zranupasyAt / zrathAsamAveze kathaM vRddhalakSaNo vuJa gArgyAyaNAnAM samUhaH gArgyAyaNakam / vakSyati "vRddhojhoSTro' [3 / 2 / 34 ] zrAdisUtre vRddhagrahaNenaiva siddhe rAjanyamanuSyagrahaNaM jJApakamapatyAdhikArAdanyatra vRddhagrahaNe laukikaM gotragrahaNam / tena vRddhayUnoH samAvezaH / bhrAtari va jyAyasi ||3|1|82 // pautrAdirapatyamiti vartate / bhrAtari ca jyAyasi jIvati kanIyAn bhrAtA yuvasaMjJo bhavati / mRte'pi vaMzye yathA syAdityArambhaH / bhrAtA vaMzyo na bhavati sAkSAt paramparayA vA / kAraNatvAdgArgyasya dvau putrau jyAyasi jIvati kanIyAn gArgyAyaNaH / evaM dAkSAyaNaH / jyAyAMstu bhrAtA gAyoM dAkSiriti / vAnyasmin sapiNDe sthaviratare jIvati ||3|1|23|| pautrAderapatyamiti vartate / yeSAM saptamaH puruSa ekaste sapiNDAH parasparam / base yase vA sapiNDazabdaH / samAnasya sabhAva ihaiva nipAtitaH / prakRtaM jIvatIti zatrantaM sthaviratarasya vizeSaNam / idaM tu jIvatIti padaM tiGantaM saMjJino vizeSaNam / bhrAturanyasmin sapiNDe sthaviratare jIvati pautrAderapatyaM yajjIvati tadvA yuvasaMjJa bhavati / gArgyAyo gArgyaH / dAkSAyaNo dAkSiH / zranyagrahaNaM kim ? bhrAtari iti vartate / tasminneva sapiNDe pitRvyaputre jIvati syAt / sapiNDagrahaNamasambandhAnyasambandhanirAsArtham / jyAyasIti vartamAne sthavirataragrahaNaM kim 1 sthAnavayobhyAM jyeSThe sapiNDe yathA syAt bhrAtRvye vayojyeSThe pitRvyaH kanIyAn yuvasaMjJo na bhavati / jIvatIti kim ? mRte gArgya eva / pUjAkutsayorvyatyayaH // 311184 // veti vartate / parasparaviSayagamanaM vyatyayaH / vRddhasya yuvasaMjJA yUnazca vRddhasaMjJetyarthaH / pUjAyAM kutsAyAM ca gamyamAnAyAM yathAsaMkhyaM vRddhayUnorvA vyatyayo bhavati / pUjAyAmtatrabhavAn gArgyAyaNaH, tatrabhavAn gAyoM vA / yuvasaMjJAsAmarthyAt vRddhatyasya yuvatyena yogaH / kutsAyAM gArgyastvaM jAlma / gArgyAyaNastvaM jAlma / vRddhasaMjJAsAmarthyAt yuvatyasya nivRttiH / adbAhvAderin // 3|1|85 // tasyApatyamiti vartate / akArAntebhyo mRdbhayaH bAhu ityevamAdibhyazca anantare vRddha e yuvasaMjJake cA'patye iJa bhavatyaNo'pavAdaH / zrakampaniH / dAkSiH / zrapagaviH / anakArA For Private And Personal Use Only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 3 0 1 sU0 86-8 ] mahAvRttisahitam 165 tArthaM bAdhakabAdhanArthaM ca bAhvAdigrahaNam / bAhraviH / zraupavAkaviH / bAhu upavAku nivAku varAku upabindu ebhyo'NU prAptaH / valA 'dvacaca: " [3 | 1|110] iti DhaN prAptaH / vRkalA balAkA mUSikA bhagalA lagahA dhruvakA sumitrA durmiMtrA ebhyaH "strIbhyo DhaN" [3|1|101 ] iti DhaN / mAnuSIlakSaNo vA DhaNU syAt / puSkarasat anuradat' anuzatikAditvAdanayoH padadvayasyaip / devazan agnizarman indrazarman kunAman paJcan saptan / "zramitaujasaH sakhaM ca" [vA0] sudhAvat udaJca cernipAtanAt nakhAbhAvaH / ziras- ziromAtrasthApatyaM nAsti iti tadantavidhiH / hAtizIrSiH / pailuzIrSiH / zirasaH zIrSAdezo vakSyate / mASazarAvin kSemavRtvin zRGkhalatodin kharanAdin nipAtanAdaNatvam / nagaramardin prAkAramardin loman lognA tadantavidhiH ita uttaraM prAgudaGakazabdAt "kurvaSyandhaka" [3|1|103 ] zrAdinA'N prAptaH / zrajIgarta kRSNa yudhiSThira arjuna sAmba gada pradyumna rAma saMkarSaNa madhyandina satyaka udk| "saMbhUyo'mbhasoH sakhaM ca '[vA0] khyAtAkhyAtayoH khyAte saMpratyaya iti / tena bAhrAdiprabhRtiSu yeSAM laukikagotrabhAvaM prati pravartakatvamasti tebhya eva iJAdayaH / iha mAbhUt bAhurnAma kazcit tasyApatyaM bAivaH / zrAkRtigaNatvAdasyAjabandhaviH / zrAjavenaviriti / sudhAturakaGa ca // 3 // 186 // sudhAtRzabda dina bhavati tatsanniyogena kaGAdezazca / sudhArapatyaM saudhAtakiH / "vyAsa varuDaniSAda caNDAla bimbAdInAmiti vaktavyam" [ vA0 ] | na vaktavyam / zravyavikanyAyena kAntebhya eva tyavidhiH / vaiyAsakiH / vAruDakiH / naiSAdakiH / cANDAlakiH / baimbakiH / kArmArakiH / vRddhe kuJjAdibhyo JphaH || 3|1|87 // vRddhasaMjJake apatye vivakSite kuJja ityevamAdibhyo pho bhavati / iJo'pavAdaH / zrAdau JakAraH "trAta phAdastriyAm" [4/2/2] iti vizeSaNArthaH / kuJjasyApatyaM pautrAdi yayaH / kajAnyo / kauJjAyanAH / "yAtalphAdakhiyAm" [ 4 |2| 2] iti svArthe tryo bhavati dvisaMjJaH / kuJja bradhna zaGkha gaNa loman lomazabdena tadantavidhiriti kecit / bhasman zaTa / zrayaM gargAdiSvapi / zAka zauNDa zubha vipAs / zrayaM zivAdiSvapi / skanda skambha / vRddha iti kim ? kuJjasyApatyamanantaraM kauJjiH / vRddha ityayamadhikArazca "zivAdibhyo'y' [ 3 / 1 / 101] ityataH prAk / naGAdeH phaN ||3|1|88 // naDa ityevamAdibhyo vRddhe'patye phay bhavati / naDasyApatya vRddhaM nADAyanaH / vRddha ityeva / zranantaro nADi: / naDa cara vaka mujja itika itiza upaka lamaka zalaGku zalaGakavAdezaM labhate / zAlaGkAyanaH / kathaM zAlaGkAyanaH 1 kathaM sAlaGa kiH pitA sAlaGkiH putraH [ salaGka ] zAlaGka iti prakRtyantaramasti / athavA pailAdiSu pAThasAmarthyAt iJapi bhavati / paJcapUla vAjavya tika agnizarman vRSagaNe / gotre agnizamrmANo bhavati vArSagaNazcet / zrAgnizammiranyaH / prANa nara sAyaka dAsa mitra dvIpa tagara piGgala kiGkara kathana katara katala kAzya kAvya saivya prajAvAcya stambha ziMzapA zramuSya nipAtanAt sAdhuH / kRSNaraNau brAhmaNavAziSThayoH / yathAkramaM brAhmaNavAziSThe'rthe / zrajamitra ligu citra kumAra / kroSTurapatyaM kroSTayaM ca / loha durga zrama tRNa zakaTa sumata mimata brAhmaNa caTaka | airopISyate / cATakaira badara azvala svara kAmuka brahmadatta udambara aloha daNDathA / zranye imAnapi paThanti vacyamANAn / yac jat itvat janavat hiMsaka daNDin hastin paJcAla camasin / laukika gotramAtra ityeva / naDo nAma kazcittasyApatyaM nADi: / haritAdyaJaH ||3|1|89 // haritAdirvidAdyantargaNaH / haritAdibhyo 'JantebhyaH phaN bhavati / iJo'pavAdaH / ddaha vRddhagrahaNamanuvartamAnamatro vizeSaNam / vRddha yo'n vihitastadantAt phaNU eka iti niya mAdyanidraSTavyaH / haritasyApatyaM yuvA hAritAyanaH / kaindAsAyanaH / 1. anurahat zra0 / 2. varuTa a0, ba0, sa0 / 3. cAruTa kiH a0, ba0, sa0 / For Private And Personal Use Only Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 166 jainendra-vyAkaraNam [ zra0 3 pA0 1 sU0 10-15 yaJiJoH ||3|1|10|| atrApi vRddhagrahaNaM yaJiJarvizeSaNam / vRddha vihitau yo yatrau tadantAphaNa bhavati / sAmarthyAdya nIti jJAtavyam / gArgyAyaNaH / dAkSAyaNaH / iha gArgyA zrapatyaM gArgeya iti liGgaviziSTasya grahaNe'pi paratvAdN bhavati / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zaradvacchunakadarbhAd bhRguvatsAprANeSu || 3 |1| 1 // vRddha iti vartate / zaradvat zunaka darbha ityetebhyaH phaN bhavati yathAsaMkhyaM bhArgave vAtsye zrAmAyaNe cApatye 'bhidheye / zAradvatAyano bhavati bhArgava - zcet / zAradvato'nyaH / zaunakAyano bhavati vAtsyazcet / zaunako'nyaH / dArbhAyaNo bhavati zrAgrAyaNazcet / dArbhiranyaH / zaradvat zunakazabdau vidAdiSu paThyete / 1 droNaparvatajIvantAdvA ||3|1|12|| droNa parvata jIvanta ityetebhyo vRdvApatye phaN ca bhavati / drauNAyaNaH / drauNiH / pArvatAyanaH / pArvatiH / jaivantAyanaH / jaivantiH / vRddha ityeva / drauNiH / vidAdibhyo'nRSyAnantarye'tra // 31 // 93 // vRddha iti vartate / vida ityevamAdibhyaH zranRSINAmAna ntarye bhavati / vidasyApatyaM vaidaH / vida urva kazyapa kuzika bharadvAja upamanyu kilAta kindarbha vizvAnara RSTiSeNa RtabhAga haryazva priyaka zrApastamba kUcavAra zaradvat zunaka dhenu gopavana zitru vindu bhAjana tAmana zrazvAvatAna zyAmAkazyAparNa gopavanAdipratiSedhaH prAgvaritAdeH ita Urdhva bahutve'Ja ubeva bhavati / harita kindAsa vahyaska kalUSa vadhyoga viSNu vRddha pratibodha rathantara gaviSThira niSAda niSAdazabdasya "sudhAturakaGa ca" [3 / 186] ityatra naiSAdakirukto'nantare vRddhe paratvAdayamatra / mtthr| zrayaM gopavanAdiSvapi maTharAdyatrapi / ete iritAdaya ityAcAryasmRtiH / pradAka sadAka punardhvAdiSvanantare'patye punarbhU putra duhitR nanAnha parastrI parazuM ca yA tu savarNA parasya strI parastrI sA kalyANyAdiSu paThyate pArastriyeNaH / vRddha ityeva / zranantaro vaidiH / bAhvAderAkRtigaNatvAd RSyaN na bhavati laukikagotramAtra ityeva / vaido nAma kazcit tasya vaidiH / zranuSyAnantarya iti kimartham ! punarbhUprabhRtInAmanRSINAmAnantarye zranantare'patye zraJveditavyaH / ye tu RSyapatyAnAM nairantarye pratiSedhamAcakSate / teSAM kauziko vizvAmitra iti na syAt / RSyAnantarye pratiSedho nAsti / indrabhUH saptamaH kAzyapAnAm bhAradvAjAnAM katamo'sIti "tasyedam" [3388] ityayA bhaviSyatIti / gargAderyatra // 39 // 64 // vRddha iti vartate / garga ityevamAdibhyaH vRddhApatye yatra bhavati / gargasyApatyaM pautrAdi gArgyaH / garga vatsa "vAjAdase" [ sU0 ga0 ] sa iti kim 1 sauvAjiH / saMkRti ana vyAghrapAt vidabhRt pulasti prAcInayoga pulastyazabdAt RSyariNa paulastyaH / striyAmaNi paulastyI / yatri paulastyAyanIti vizeSaH / rebha agniveza zaGkha zaTa dhUma avaTa manas dhanaJjaya vRkSa vizvAvasu baramANa lohita saMzita babhru maNDu manu saku zaGkuli gugulu jigISu manu mantu tantu manAyI DhaN prAptaH / " bhasya hRtyaDhe" [ vA0 iti puMvadbhAvaH kasmAnna bhavati / kauDinyAgastI iti nirdezAt / yadi yatri puMvadbhAvaH syAt, kuNDinI - zabdasya puMvadbhAve Tikhe ca kRte kauNDinya iti na syAt / sUnu kathaka rukSa taluna taNu vataNDa kapi kata sakala kurukata / zrayamanuzatikAdau / zranaDuha kaNTha gokkSa agastya kuNDanI yajJavalka abhayajAta virohita vRSagaNa rahUgA zaDila mudgala musala parAzara jatUkarNa mantrita azmaratha zarkarAkSa pUtimASa sthUrA azaka vAmaratha piGgala kRSNa golunda ulUka titambha titava bhivaja tilaja bhaNDita cekita devahU indrahU ekahU ekalU pippalu bRhadabhi sulAbhinU kuTIgu uktha / vRddha ityeva / zrAnantaro gArgiH / kathamanantaro jAmadagnyo rAmaH pArAzaryo vyAsa iti ? gotrAdhyAropeNa / zranantarApatye RSyaNA bhavitavyam / laukikagotramAtra ityeva / yo gotrasyApravartako gargastasyApatyaM vRddha gArgiH / bhava madhubabhvorbrAhmaNakauzikayoH ||3|1|65|| vRddha iti vartate / madhu babhru ityetAbhyAM yathAsaMkhyaM brAhmaNe kauzike'trAbhidheye / mAdhavyo brAhmaNazcet / mAdhavo'nyaH / bAbhravyaH kauzikazcet / bAmna For Private And Personal Use Only Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 167 pnaa| ma03 pA0 / sU0 16-10] mahAvRttisahitam vo'nyaH / babhruzabdo gargAdiSu paThyate / tasyeha niyamArtha vacanam / kauzika eva yathA syAt / gargAdiSu pATho lohitAdikAryArthaH / bAbhravyAyaNI / atha gaNe eva kauzikagrahaNaM kartavyam / iha karaNaM vRddhArtham / nanu gaNe'pi vRddhe yavihitaH / idameva tarhi jJApakaM gaNapAThe kvacidanantarApatye'pi yA bhavati / jAmadagnyo rAmaH / pArAzaryo vyAsa iti / , kapibodhAdAGgirase // 31 // 66 // vRddha iti vartate / kapibodhazabdAbhyAM yatra, bhavati AGgirase'. patyavizeSe / kApyaH prAGgirasazcet / anyatra "ito'ninaH" [3 / 1 / 11] iti daNi kaapeyH| baudhya prAGgirasazcet / baudhiranyaH / ipi kapizabdasya gargAdiSu pAThaH / tasya niyamArtha vacanam / AGgirasa eva yA / gargAdiSu pATho lohitaadyrthH| kApyAyanI / madhubodhayostu yatsa (yatri) tayorubhayam / mAdhavI maadhnyaaynii| baudhI baudhyaaynii| vataNDAt // 17 // AGgirasa iti vartate / vataNDazabdAdAGgirase'patyavizeSe vRddha yaJ bhavati / vAtaNDyaH / aAGgirasa ityeva / anAGgirase zivAdipAThAdaNa vAtaNDa iti / gargAdiSu pAThAdanAGgirase yatra lohitaadikaaryaarthH| vAtaNDyAyanI / striyAmup // 8 // zrAGgirasa iti vartate / vataNDazabdAdAGgirasyAM striyAM yatra umbhavati / vataeDasyApatyaM vRddhA strI vtnnddii| yatra upi "jAterayoGaH" [3 / 1 / 53] iti DIvidhiH / zrAGgirasa ityeva | vaateddyaaynii| zivAyaNi vaatnnddaa| vRddhAdanyatra vaatnnddii| azvAdeH phA, // 16 // vRddha iti vartate / zrAGgirasa iti nivRttam / azva ityevamAdibhyo vRddhe phana bhavati / azvasyApatyaM zrAzvAyanaH / azva azman zaGkha zUdraka kuAdiSu gargAdiSu ca paThyate / vida puTa rohiNa khadvAra khajara khajUra vaTila bhaNDila bhaTala maDita bhaNDita prahRta rAmoda kSatra grIvA kAza kANa vAta golAka arka vana dhvana pata pAda cakra kula aviSTa pavinda pavitra gomin zyAma dhUmravAgmin vizvAnara sphuTa kuTa cuTi zapAdAtreye / zApiranyaH / janaka sanaka khanaka grISma ahaM vIja rIkSa vizampa vizAla giri capala cupa dAsaka / ye'tra vRddha tyAntAstebhyaH sAmarthyAt yUni phaJa draSTavyaH / vaizya vailva vAdya Anabuhya dhApya jAta zabdAt pusi / jaateyo'nyH| arjuna / asya bahvAdiSu pATho'nantarArthaH / zUdraka sumanas durmanas / AtreyAbhAradvAje | AtreyiranyaH / bhAradvAjAdAtreye / vidAdyatri bhAradvAjo'nyaH | utsa utsAdiSu pATho'nantarArthaH / pAtava kitava kiva ziva khadira vRddha ityeva / AzviH / laukika gotra ityeva / gotrasyA pravartako yo'zvaH tasyApatyamekAntaritamAzviH / bhargAt traigarte // 22100 // vRddha iti vartate / bhargazabdAt phana bhavati garte'patyavizeSe / bhArgAyaNo bhavati traigartazced / bhArgiranyaH / zivAdibhyo'Na // 31 // 101 // vRddha iti nivRttam / ita urdhvaM sAmAnyenApatye tyavidhAnam / ziva ityevamAdibhyo'Na bhavatyapatyamA / hAdInAmapavAdaH / zivasyApatyaM shaivH| ziva proSTha proSThika caNDa jambha bhUri / asmAt "ito'nimaH"[ 1] iti DhaN prAptaH / kuThAra anabhiglAna sandhi muni kakutsya kohaDa kahUya rovAvirala rodha virala) vataNDa / striyAM vAtaNDayA / tRNa karNa kSIra hRdaya pariSika gopilakA kapilakA jaTilakA vadhirakA maMjIraka vRSNika khajara khajala rebha Alekhana vizravaNa khaNa / vizravaso'patyamiti vigRhya vishrvnnrvnnaadesho| prakRtyantare vA / avyavikanyAyena tAbhyAmevANa / vartanAkSa vikaTa piTaka tRkSaka vibhAga nabhAka taTAka UrNanAbha jaratkArU utkoyastu rohitikA AryazvetA / prAbhyAM 'strIbhyo bNa' 1. zruTi ba0, sa0 / 2. vIkSapa0 / 3. manabhirakAna a0, mu. / For Private And Personal Use Only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 168 jainendra-vyAkaraNam [a0 2 pA0 4 sU0 102-106 [11] prAptaH / supiSTa mayUrakarNa kharjurakarNa takSan / atra kArilakSaNasya iJo bAdhA / eyastviSyata eva / tAkSaNya iti / RSTiSeNa / vidAdiSvasya pATho vRddhaarthH| gaGgA / atra nadIlakSaNasyAyo "dUdhacaH" [ 10] iti DhaN bAdhakaH tamapi bAdhitvA 'dvathaco nadyAH" ityaN praaptH| tasyApi tikAdiSu pAThAt phija bAdhakaH syAt / ayaM gaGgAzabdaH zubhrAdiSu ca paThyate / tena trairUpyam / gAGgaH / gAGgAyaniH / gAGgeyaH / vipAza / atrApi nadImAnuSIlakSaNasyANaH "thacaH" [3 / 1 / 110] iti DhaNa bAdhakaH / tamapi "dUdhaco nadyAH" ityaNa bAdhate / tamapi bAdhitvA kuJjAdilakSaNo upha eva syAt / rUpyaM ceSyate / vaipAzaH vaipAzAyanya iti / yaska lahya duhya ayasthUNa bhalandana virUpAkSa virUpA bhUmi ilA sptnii| "dUthaco nadyA" iti gaNasUtram / anyathA "yacaH" [3 / 3 / 10] iti DhaN prasajyeta / triveNI triveNaM ca / nadomAnuSIbhyo'dubhyastadAkhyAbhyaH // 3 / 1 / 102 // nadImAnuSIbhya ityarthanirdezaH / nadImAnuSIvAciprakRtibhyo'dusaMzAbhyastadAkhyAbhyo'N bhavati / ddhnno'pvaadH| yamunAyA apatyaM yAmunaH praNetA / irAvatyA apatyam airAvataH / uddhthH| vitastAyAH palAlazirAH vaitastaH / narmadAyA nIto nArmadaH / mAnuSIbhyaHcintitAyAH caintitH| sudarzanAyAH saudrshnH| svayaMprabhAyAH svAyaMprabhaH / nadImAnuSIbhya iti kim ? sauprnneyH| vainateyaH / suparNA vinatA ca devyau / anyeSAM pakSiNyau / adubhya iti kim ? cAndrabhAgAyAH cAndrabhAgeyaH / vAyuvegeyaH / tadAkhyAbhya iti kim ? yA (bhyaH), kaabhyH| prakRtibhyo'Na prArthyate tA evAkhyA nAmadheyAni nadImAnuSINAM yadi bhavati / teneha na bhavati / zobhanAyA apatya zaubhaneyaH / purastAdapavAdo'yamiti anantaramaNaM bAdhate na vyavahitaM "kSudrAbhyo vA' [3 / 1 / 120] iti DhaNam / pulikAyAH paulikeraH / kuvRSyandhakavRSNeH // 3 / 1 / 103 // kuravaH andhakAH vRSNayazca kSatriyavaMzAkhyAH / RSayazceha grAmyA maThapatayo vaziSThAdyA gRhyante / maharSINAmahiMsAdivratopapannAnAmapatyApatyavatsambandho nAsti / kura-RSiandhakavRSNivAcibhyo mudyaH sAmAnyenApatye'N bhavati / inyo'pvaadH| kurubhyH-naakulH| sAhadevaH / dauryodhnH| RSibhyaH vaashisstthH| vaishvaamitrH| andhkebhyH-shvaaphlkH| raandhsH| zvaitrakaH / vRSNibhyaHzradAraH prAtivAhaH / vAsudevaH / AniruddhaH / iha AtreyaH iti paratvAdraNa / yadyapi bhImasenaH kuruH, jAtasena RSiH / ugraseno'kSaka, viSvakseno vRSNistathApi paravAtsenAntalakSaNo eya iJca bhavati / madhye'pavAdo'yaM pUrva jityaM bAdhate / / / mAtarutsaMkhyAsaMbhadrAdeH // 3 / 1 / 104 // mAtRzabdasya saMkhyAsaMbhadrAdeH ukArazcAntAdezo bhavati zraNa cAdhikArAt / dvayormAtrorapatyaM dvaimAturo bhrtH| zAtamAturaH / sAmAturaH / bhAdramAturaH / abhidhAnavazAt jananIparyAyasya mAtRzabdasya grahaNam / saMkhyAsaMbhadrAderiti kim ? saumAtraH / vaimAtreyaH / vimAtRzabdaH zubhrAdiSu paThyate / / kanyAyAH kanIna ca // 3 / 1 / 105 // kanyAyAH kanIna ityayamAdezo bhavati / aNa ca tasmAt / DhaNo'pavAdaH / kAnInaH karNaH / kAnIno hi nArakA / vikarNazujhachagatAvatsabharadvAjAtriSu // 3 / 1 / 106 // vikarNa zuGga chagala ityebhyaH aN bhavati yathAsaMkhyaM vAtsye bhAradvAja zrAtreye cApatyavizeSe / vatsabharadvAjAniSvityatra vatsAdayaH zabdA upacArAt vRddhatyAnteSu vartamAnA gRhyante / vaikarNo bhavati vAtsyazcet / vaikrnnirnyH| kAzyape vaikarNeyaH / zauGgo bhavati mAradvAjazvet / zauGgiranyaH / liGgaviziSTasya grahaNe zuGgAyA apatyaM sauGgo bhavati bhAradvAjazvet / anyatra sauGgeyaH / chAgalo bhavati pAtreyazcet / chAgaliranyaH / 1. madana / For Private And Personal Use Only Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org a0 3 pA0 1 sU0 107 - 116] mahAvRttisahitam 166 pIlAyA vA // 3|1|107 // pIlA tadAkhyA mAnuSI / pIlAyA apatye vA'N bhavati / pailaH / paileyaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir DhaN ca maNDUkAt ||3|1| 108 // maNDUkazabdADDhay bhavati cakArAdaN ca vA / tena trairUpyam / mANDUkeyaH / mANDUkaH / maNDUkiH / striyAM mANDUkeyI / zraNantasya "kauravyAsurimANDUkAt" [3|1|12] iti phaTi kRte mANDU kAyanI / DhaJantasya mANDUkyA / strIbhyo DhaN || 3|1| 106 // iha strIgrahaNena striyAmityevaM vidditASTAbAdayaH strItyA gRhyante / stryarthagrahaNaM tu na bhavati / zubhrAdiSu mAtRzabdasya pAThAjJAyate / strItyAntebhyo daN bhavatyapatye / sauparNeyaH / vainateyaH / vAyuvegeyaH / strItyagrahaNamiti vizeSaNaM kim 1 stryarthe mA bhUt / iDabiDaH striyA zrapatyam ; daradaH apatyam aiDabiDaH, dAradaH / "pIlAyA vA " [3|1|107] ityato maNDUkaplutyA veti vyavasthitavibhASA vartate 1 taina vaDavAyAH vRSe vAcye DhaNa bhavati / vADaveyo vRSaH / zrapatye vADava iti / kruJcakokilAbhyAma bhavati / kruJcAyA zrapatyaM krauJcaH / kokilAyA apatyaM kaukilaH / dvanyacaH // 3|1|110 // dvayacazca strItyAntAdapatye DhaN bhavati / mAnuSIlakSaNasyApo 'pavAdaH / dattAyA dAtteyaH / guptAyA gaupteyaH / ito'nitraH || 3|1|111 // strIbhya iti nivRttam / zravizeSeNa striyAzca vidhAnAda dvayaca iti vartate / ikArAntAnmRdo 'nimantAdaN bhavati / valerapatyaM vAleyaH / nAbheyaH / zrAtreyaH / dauleyaH / ita iti kim ? dAkSi: / ani iti kim ? dAkSAyaNaH / dvayaca ityeva / marIcerapatyaM mArIcaH / / zubhrAdeH || 3|1|112 // zubhra ityevamAdibhyo DhaN bhavati / ijAdInAmapavAdaH / zubhrasyApatyaM zaubhreyaH zubhra viSTapura piSTapura brahmakRta zatadvAra zatahAra zalAthala zalAkAbhre lekhAbhrU vidhavA kRkasA rohiNI rukmiNI vikacA vivasA ilikA dizA zAlUkA zrajavasti zavandhi | lakSmaNazyAmayorvAziSThe / lAkSmaNiranyaH / zyAmAyano'nyaH / "azvAdeH " [3|1|16] iti phaJa / godhA / kRkalAsa / prANi vikaNAci' pravAhaNa bharata bhAgara maSTra makuSTa sukarADu mRSaNDu karpUra itara anyatara zrAlIDha sudatta sudakSa sunAman sudAmana kaTu tuda kazApa kumArikA kuvaNikA ( kizorikA ) jihmAzin paridhi vAyudatta zalAkA savalA khaDvara ambikA azoka gandhapiGgalA kharonmattA kudattA kusambA zukra valIvardin visra vIjazvan zrazva amira vimAtR / zrAkRtigaNazcAyam / tena gAGga eyaH pANDaveya ityAdi siddham / vikarNa kuSIta kAtkAzyape || 3|1|113 // vikarNa kuSItakazabdAbhyAM DhaNa bhavati kAzyaye'patyavizeSe / vaikarNeyaH kAzyapazcet / vaikarNiranyaH / kauSItakeyaH kAzyapazcet / kauSItakiranyaH / arga ||3|1|114 // zabdAdapatye Dhay bhavati vuk cAgamaH / bhrauveyaH / kalyANyAdInAminaG ||3|1|115 // kalyANI ityevamAdInAM DhaNa bhavati inaGAdezazca / ye'tra strItyAntAH zabdAsteSAmAdezArthaM vacanam / DhaN pUrveNa siddhaH / anyeSAmubhayArthaM vacanam / kalyANyA apatyaM kAlyANineyaH / saubhAgineyaH / kalyANI subhagA durbhagA bandhakI anukRSTi jaratI valIvardI jyeSThA kaniSThA madhyamA parastrI rastrI / kulaTAyA vA // 3|1|116 // kulAnyayatIti kulaTA / zrata eva nipAtanAt pararUpam / kulaTAyA vA inaGAdezo bhavati / DhaNa strIbhya ityeva siddhaH / kaulaTineyaH / kaulaTeyaH / zraniyatapuskatvavivakSAyAM paratvAt kSudrAlakSaNo dray / kaulaTeraH / 1. vikaraNAnci ba0 / 2. bhAmaNa ba0 / bhAmara sa0 / 22 For Private And Personal Use Only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 170 jainendra-vyAkaraNam [503 pA0 1 sU0 117-129 caTakANaNairaH // 3 // 11117 // caTakazabdANaNairo bhavati / caTakasyApatyaM cATakaraH / liGgaviziSTapi grahaNam / caTakAyA apatyaM cATakaraH / strIDhaNaH parasAt garaH / "khiyAmapatye ubvatavyaH" [vA.] caTakasya caTakAyA vA apatya strI caTakA / "hRdupyup' [11] iti strItyasyop / punaSTAp / , godhAyA NAraH // 3311118 // godhAzabdAdapatye gAro bhavati / gaudhAraH / raNA siddha NAravacanaM jJApakam, anyebhyo'pi bhavatIti / jaDasyApatyaM jADAraH / paNDasyApatyaM pANDAraH / pakSasya paakssaarH| DhaNu // 3111116 // daN ca bhavati godhAzabdAt / gaudheraH / zubhrAdiSu pAThAt gaudheya iti ca bhavati / kSudrAbhyo vA // 31 // 120 // aniyataskA aGgahInA vA kSudrAH / kSudrAbhya ityarthanirdezaH / kSudrAvAciprakRtibhyaH strIliGgAbhyaH vA draNa bhavati / dAsyA apatyaM dAseraH / dAseyaH / naTyA nATeraH / nATeyaH / kANAyAH kANeraH / kANeyaH / "dvayacaH" [3 / 11110] ityayaM DhaN madhye'pavAdaH pUrvasya nadImAnuSIlakSaNasthANo baadhkH| vasuzchaNuH // 21 // 121 // dhvasRzabdAd RkArAntapUrvAntAdapatye chaN bhavati / aNo'pavAdaH / mAtRSvatIyaH / paitRssvtiiyH| svasuriti kRtaSatvagrahaNaM kim ? bhrAtRsvasurapatyaM bhraatRsvnH| uriti kim ? mAtuHsvasurapatyaM mAtuHzvazraH / "thA svasRpatyoH" [ // 3 // 137] ityanup / daNi kham // 3 // 12122 // daNi parataH dhvasuvarNapUrvasya khaM bhavati / anenaiva DhanipAtyate / maatRdhvsryH| paitRssvsryH| catuSpAdabhyo Dha // 3 / 1 / 123 // catvAraH pAdAH yAsAM taashctusspaadH| catuSpAdvAciprakRtibhyaH strIliGgAbhyo DhA, bhavati / aNAdInAmapavAdaH / kaamnnddleyH| saitivAheyaH / maadrvaaiyH| jAmbeyaH / dani sati tasmAdutpannasya yuvatyasyonbhavati na DhaNi / gRSTyAdeH // 3 / 1 / 124 // gRSTi ityevamAdibhyaH zandebhyo DhA bhavati / aNAdINAmapavAdaH / gRSTerapatyaM gaartteyH| acatuSpAdvacanamiha gRSTizabdo gRhyate / gRSTi hRSTi hali vAli vidvakrAdi vidhi kudri) ajavasti mitrayu mitrayorapatyaM maitreyaH / "bhrauNahasya" [41163] zrAdinA yakArAdeH khaM nipAtyate / bahuSu "yaskA. vibhyo vRddha" [ 134] iti up / mitrayavaH / kSatrAd ghaH // 3 / 1 / 125 // kSatrazabdAdapatye vA bhavati / kSatrasyApatyaM ksstriyH| bAtAvabhidhAnam / anyatra kssaatriH| rAjazvazarAdyaH // 3 // 1126 // rAjazvazurazabdAbhyAmapatye yo bhavati / rAjJo'patya' raajnyH| ihApi jAtAvabhidhAnam / rAjano'nyaH / zvazurasyApatya shvshuryH| khyAtasya sambandhavacanasya prekSaNAta saMjJAyAM shvaashuriH| kulAhakaJca // 3 / 1 / 127 // kulazabdAdapatye DhakA bhavati yazca / kulasyApatyaM kauleykH| kulyaH / ihApi bhavati ISadasiddhaM kulaM bahu kulaM "vA supo bahuHprAkta' [ // // 120] iti bhutyH| bahukulasyApatyaM bAhu kuleyakaH / bahu kulyaH / khH||211128|| kulazabdAt khazca bhavati / kuliinH| uttaratra khasyAnuvRttiryathA syAditi yogvibhaagH| saadeH||3|1|126|| saha AdinA vartate iti saadiH| sAdeH kulazabdAt kho bhavati / zrAjyakulInaH / rAjakulonaH / kSatriyakulInaH / sa-tyavidhau na tadantavidhiriti pUrveNa na siddhayati / For Private And Personal Use Only Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bha0 3 pA0 1 sU0 130-138 ] mahAvRttisahitam 171 mahato'khau ||3|1|130 // mahacchabdapUrvAt kulazabdAt zrakhatrau ityetau bhavataH / mahataH zrAvaviSaye zrabhidhAnaM mAhAkulaH / mAhAkulInaH / kecitkhasyAnuvRttimicchanti / mahAkulInaH / zrAlaviSaye iti kim ? mahartA kulaM mahatkulaM tasmAt "khAdeH " [3|1|128] iti khaH / mahatkulInaH / duso DhaN ||3|1| 131 // duHzabdapUrvAt kulAdapatye DhaN bhavati / pApaM kulaM duSkulam " iduduhos - pummuhusa:" [5/4/28] iti satvaSatve / duSkulasyApatyaM dauSkuleyaH / kecit khamapyanuvartayanti / duSkulInaH / svasuzchaH // 3|1|132 // svasRzabdAdapatye cho bhavati / zraNo'pavAdaH / svastrIyaH / bhrAturvyazva || 3|1| 133 // bhrAtRzabdAdapatye vyo bhavati chazca / zraNo'pavAdaH / bhrAturapatyaM bhrAtRvyaH / bhrAtrIyaH / kathaM loke bhrAtRvyazabdena sapattro'bhidhIyate ? upacArAt / ekadravyAbhilASazca upacAranimittam / sapatnI iva sapatnaH zaktaH / pRSodarAdipAThAdakAro nipAtyate / revatyAdeSTha ||3|1|134 // revatI ityevamAdibhyo 'patye ThaNa bhavati / zraraNAdInAmapavAdaH / revatyA apatyaM raivatikaH / revatI azvapAlI maNipAlI dvArapAlI vRkavaJcin vRkaprAha karNagrAha daNDagrAha kukkuTA / vRddhastriyAH kSepe Nazca ||3 | 1| 135 // pautrAdyapatyaM vRddha kSepaH kutsA | vRddhastrIvAcizabdAdapatye go bhavati ThaN ca kSepe gabhyamAne / gArgyA zrapatyaM yuvA gArgo jAlmaH / gArgiko jAlmaH | glucukAyanyA apatyaM yuvA glocukAyano jAlmaH | glaucukAyaniko jAlmaH / kSepazcAtra pratiSiddhAcaraNena piturajJAnAdvA gamyate / vRddha iti kim ? kAriyo maH / striyA iti kim / zrapagavirjAlmaH / kSepa iti kim ? gArgeyo mANavakaH / 1 doSThaNa sauvIreSu prAyaH || 3|1|136 // vRddhagrahaNaM cAnuvartate / sauvIreSviti vRddha vizeSaNam / sauvI - reSu yadvRddha vAci dusaMjJa N tasmAdapatye prAyaSThay bhavati kSepe gamyamAne / veti vaktavye prAyograhaNaM parigaNanArtham / "bhAgapUrvapado visidvitIyastA vidavaH / tRtIyastvAkazApeyo vRddhATThay bahulaM tataH / " bhAgavitterapatyaM yuvA bhAgavittikaH / bhAgavittAyanaH / tArNaviMdavasyApatyaM yuvA tArNavindavikaH / tAvindaviH / kazA iti zubhrAdiSu / zrAkazApeyasyApatyaM yuvA zrAkazApeyikaH / zrAkazApeyiH / dugrahaNaM strInivRttyarthamavizeSeNeSyate / sauviire| dhvati kim ? zraupagavirjAlmaH / kSeSa ityeva / bhAgavittAyano mANavakaH / phez ca // 3|1| 137 // vRddhagrahaNAM sauvIreSviti ca vartate / phiJantAt sauvIreSu vRddhAdapatye cho bhavati ca kSepe gamyamAne / dorityadhikArAt pherityatra phitra eva saMpratyayaH / yamunda tikAdiH / yAmundAyanIyaH / yAmundAyanikaH / prAya ityanuvartanAdaNapi bhavati / tasya phiJantAt parasya " bhiNyarAjArSAyUnyuba - Nizro:' [ 1 / 4 | 130 ] ityup / yAmundAyanirjAtmaH / suyAman -- sauyAmAyaniH / tasyApatyaM yuvA sauyAmAyanIyaH / sauyAmAyanikaH / zraNi / sauyAmAyaniH / vRSasya vArSAyaNa: / phiJaH saMniyoge vRddhayabhAve vakSyate vArSyAyaNerapatyaM vArSyAyaNIyaH / vArSyAyaNikaH / RNi vArSyAyaNiH / kSepa ityeva / yAmundAyanirmANavakaH / zraNeva bhavati / sauvIreSvityeva / taikAyanerapatyaM yuvA zray tasyop / taikAyanirjAlmaH / "yamundazca suyAmA ca vAryANi phina : smRtA: / sauvIreSu ca kutsAya dvau yogau zabdavitsmaret / / " phATAhRterNaH ||3|1|138 // kSepa iti nivRttam / vRddhagrahaNaM sauvIreSviti ca " niNNyarAjArSAt " [ 14 / 130 ] ityatra "zraNijorupyabrAhmaNa gotramAtrAdya vatyasyopasaMkhyAnam" [vA0] iti ummA bhUditi NitkaraNam / "phiJapyatra bhavatIti vaktavyam / " [vA0] phANTAhRtAyanirmANavakaH / sauvIreSvityeva / phANTA hRtAyanaH / "sauvIreSu mimatazabdAyyAphinau vaktavyau" [ bA0] maimataH / maimatAyaniH / sauvIreSvityeva / maimatiH / For Private And Personal Use Only Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 172 jainendra-vyAkaraNam [ a0 3 pA0 1 sU0 136-145 kuryAdayaH || 3|1 | 136 // sauvIreSviti nivRttam / kuru ityevamAdibhyo'patye yayo bhavati / zrAdau kAraH "jigyarAjArSAt" [ 1/4/130 ityatra vizeSaNArthaH / kurorapatyaM kauravyaH / rAjArSAt kuruzabdazaJjyo vakSyate / tasya dvisaMjJakatvAdvahuSUp / tikAdiSu kauravyAyaNiH / kuru garI saMjaya atimAraka / rathakArAjAtau ca / paTTaka / samrAjaH kSatriye / kavi pitRmat aindrajAli dhAtuji peji dAmoSNISi / gaNakAri kaisori kApilAdi aindrajAlyAdibhyaH tato "yUni" [ 3|1|75 ] iti yUni eyaH / kroDa kuTa zalAkA mura khaeDAka emuka zuddharasI kezinI / strIliGganirdezasAmarthyAt puMvadbhAvo na bhavati / zUrpaNAya zyAvanAya zyAvaratha zyAvaputra satyaGkAra vaDabhIkAra pathikArin mUr3ha sIkSa bhUhetu zakazAlIna inapieDI vAmaratha / vAmarathyasya sakalAdikArya bhavati / sakalAdayo gargAdyantaHpAtinaH / bahutve unbhavati vAmarathAH / strI vAmarathI / vAmarathyAyanI / vAmaradhyAyanaH / vAmarathyasya chAtrAH vAmarathAH "zakalAdibhyo vRddhe" [3 280 ] ityaN bhavatIti / vAmarathAnAM saMghaH vAmarathaH / "saMghAGka" [ 3 | 3 | 15 ] zrAdinA'N / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir senAntalakSaNakAribhya iJca // 3|1|140 // kArizabdaH kAruvAci / senAntAnmRdo lakSaNazabdAt kArivAcibhyazcApatye im bhavati Nyazca / hAriSeNyaH / hAriSeNiH / bhaimasenyaH / bhaimaseniH / jAtasenyaH / jAtaseniH / lAkSaNyaH / lAkSaNiH / kAribhyaH - kaummakAryaH / kaumbhakAriH / tAntuvAyyaH tAntuvAyiH / takSanzabdAt zivAdilakSaNo'N / sa iJo bAghako na tu yasya / tena dvairUpyam | tANaH / tAkSaNyaH / tikAdeH phiJa ||3|1| 141 // tika ityevamAdibhyo'patye phiJityayaM tyo bhavati / tikasyApatyaM taikAyaniH / tika kitava saMjJA vAla zikhA uras zADhya saindhava yamunda rUpya nADI' sumitrA kuru devara devaratha titilin silAlin urasa / kauravya / drisaMjJasyedaM grahaNam / zrarasazabdena rASTrasamAnazabdena sAhacaryAt / kathaM kauravyaH pitA kauravyaH putraH 1 zranu ( atra ) eyAntAdiJ tasyop / lAGkava gaukakSya bhauriki caupayata caiTayata saikayata dauJjayata tvajavat candramas zubha gaGgA vareNya bandha Araddha vAhyakA khalyakA loyakA suyAman udanyA yajJa | yadihAvRddha dusaMjJa paThyate tasya nityArthaM vacanam / kauzalyebhyaH ||3|1|142 // kauzalyAdibhyo'patye phiJ bhavati / bahuvacanena karmA rAgavRSA gRhyante / kozalasyApatyaM kauzalyAyaniH / sarvatra mUlaprakRteH phiJa / tasyAyanAdeze kRte kauzalya iti / vikRtanirdezAt yu nipAtyate / evaM dAgavyAyaniH / kArmAryAyaNiH / chAgyAyaniH / vArSyAyaNiH / rASTrasamAnazabdAt kozalAt jyo vakSyate / karmArazabdAt kArilakSaNo yo'pi bhavati / iJaH prayogo nopalabhyate / co'NaH ||3|1|143 // aNantAd dvayaco mRdo'patye phiJ bhavati / itro'pavAdaH / karturarapatyaM kArtrAyaNiH / poturapatyaM pautraH; tasyApatyaM pautrAyaNiH / evaM zaivAyaniH / dvayaca iti kim / zrapagaviH / RNa iti kim ? dAkSiH / " vA vRddhAhoH ||3|1|144 // pautrAdyapatyaM vRddham avRddhaM yadusaMjJaM tasmAdapatye vA phiJa bhavati / vAyurathAyaniH / vAyurathiH / zrAdityagatAyaniH / zrAdityagatiH / kArizabdAtparatvAdanena bhavitavyam / nApitAyaniH / yo'pi bhavati / nApityaH / iJo'bhidhAnaM nAsti / zravRddhAditi kim 9 zrAkampanAyanaH / zraupagaviH / doriti kim 1 zrazvagrIviH / vAkinAdeH kuka || 3|1|145 // veti vartate / vA kina ityevamAdibhyo'patye vA phiJ bhavati / yadA phiJ tadA kugAgamaH / vAkinasyApatyaM vAkina kAyaniH / vAkiniH / gArevasyApatyaM gArevakAyaniH / 1. nADI nIDI su- ba0 / For Private And Personal Use Only Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhe0 3 pA0 / sU0 146-111] mahAvRttisahitam 173 gAreviH / vAphina gAreva kArkadya kAka laGka / varmicarmiNornakhaM ca / yadihAvRddhaM saMza tasya kugartha vacanam / anyasyobhayArtham / putrAntAdvA // 3146 // vA vRddhAdoriti vartate / putrAntAnmRdo drusaMzakAd vA kugAgamo bhavati phibhi parataH / prakRtena vAmahaNena phiJ vikalpyate anena kuk / tena trairUpyam / vAsavadattAputrasyApatyaM vAsavadattAputrakAyaNiH / vAsavadattAputrAyaNiH / vAsavadattAputriH / gArgIputrakAyariNaH / gArgIputrAyaNiH / gaargiiputriH| phiradoH // 3 // 11147 // tyAntaropAdAnAt phini nivRtte tatsaMbaddhaH kugapi nivRttH| veti vartate / adormUdo'patye phirbhavati vA / tripRSTAyaniH / pRSTiH / shriivijyaayniH| zrevijayiH / glucukAyaniH / glaucukiH| mlaucukaacniH| mlaucukiH / veti vyavasthitavibhASA / teneha na bhavatyeva / daakssiH| plaakssiH| adoriti kim ? rAmadattiH / manorjAtau SukacA'jyau // 3 / 1148 // manuzabdAt atra ya ityeto tyau bhavataH Suk cAgamaH samudAyena jAtau gamyamAnAyAm / maanussH| mnussyH| apatyApatyavatsaMbandhadvAreNa vyutpattimAtra' kriyate / paramArthatastu ruTizabdAvetau / ata eva "yajasoH" [14 / 131] iti bahudhUmna bhavati / mAnuSA iti / jAtAviti kim ? apatyamAtre'Na (zrautsargiko'Neva) bhavati / lohitAdipAThAt pautrAdau yatri tUbbhavati / maanvyH| mAnavyau / manavaH / strI manavyAyanI / [jAtAviti kim ? apatyamAtre zrautsargiko'Neva bhavati / ] "purudevasya pautrAdA(mro'sA)varkakIrtijiMtA hataH / pAThayAmAsa lakSmIvAn mAnavo mAnavI: prjaa|" vRddha patyavivakSAyAM tu gargAdityAdyA bhavitavyam / "apatye kutsite mUDhe manorautsagikaH smRtaH / nakArasya ca mUrdhanyastena sithati mANavaH // " nedaM NatvArtha bahu vaktavyam / "mANavacarakAt kha" [3 / 4 / 10] iti nipAtanAt siddham / driH // 3 / 1 / 149 // yAnita UrdhvamApAdaparisamAteslyAnvakSyAmo drisaMzAste veditavyAH / vakSyati "rASTrazabdAdAjJo'na" [3 / 1150] pAJcAlaH / pAJcAlau / pnycaalaaH| satyAM drisaMjJAyAM "bahuSu tenaivAkhiyAm" [ 33] ityup siddhaH / rASTrazabdAdrAzo'Ja ||211150||raassttr bnpdH| rAjazabdazceha kSatriyaparyAyaH / rASTrazabdAdrAjavA. cino'patye'J bhavati / svabhAvataH paJcAlAdizabdena rASTra rAjA cAbhidhIyate / athavA paJcAlAnAM nivAso janapada iti nivAsArtha zrAgatasyANo "janapada us[3|2|31] iti usi kRte avarakAlenApi paJcAlazandena satriyazando lakSyate / yathA devadattasya piteti / paJcAlasyApatyaM paashcaalH| paanycaalau| pnycaalaaH| aicvAkaH / aicvAko / ikssvaakvH| ikSvAkuzabdasya ani "zrauNahatya'' [10166] ityAdinA ukhaM nipAtyate / rASTazabdAditi kim ? zrIvijayiH / dvahyoH drohyavaH / rAjJa iti kim ? paJcAlo nAma brAhmaNastasyApatyaM pAJcAliH / sAlveyagAndhAribhyAm // 3211151 // sAlvA nAma kSatriyA tasmAdvayaca iti daNi sAlveyaH / sAlveya gAndhAri ityetAbhyAM rAjazabdAbhyAmaJ bhavati / aJo'pavAde dviskurunAyajAdakozalAmnyaH" [13] iti dhye prApta vacanam / sAlveyasyApatyaM sAlveyaH / gAndhArerapatyaM gAndhAraH / gAndhArau / bahudhUpi gaandhaaryH| (vayamagadhakaliGgasUramasAdaNa // 3 / 1 / 152 // rASTra zabdAdrAza iti vartate / dvathaco mRdaH magadha kaliGga sUramasa ityetebhyazca aN bhavati / azo'pavAdaH / zrAGgaH / vaanggH| somH| pauNDraH / maagdhH| kAliGgaH / sauramasaH / sarvatra bahudhUpa / ajaiva siddha kimarthamaNa vidhIyate ? vayaco'yaH" [3 / 11143] For Private And Personal Use Only Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 174 jainendra-vyAkaraNam [ 0 3 pA0 1 sU0 153-158 iti phiJa yathA syAt / nAstyatra vizeSaH sarvasyaiva yuvatyasya dra ruttarasyobiSyate / iha tarhi vizeSaH rAjasamAna-: zabdarASTrAt tasya rAjanyapatyavaditi vakSyate / zraGgAnAM rAjA zraGga iti Ni sati zrAGgasyApatyaM zrAGgAyaniH / "huthaco'NaH" [3 | 1|143] iti phiJ / yuvatyo'yaM na bhavatIti up nAsti / api ca ni sati saMghAdyarthavivakSAyAmay prasajyeta / ANi sati "vRddhacaraNAJit " [ 3 / 3 / 14] iti vun bhavati / zrAGgakaH / vAGgakaH / mAgadhakaH / kAliGgakaH / sauramasakaH / dvitkurUnAdyajAda kozalAJyaH || 3|1| 153 // dusaMjJAnmRda ikArAntAt kuruzabdAt nakArAdeH zrajAdakozalazabdAbhyAM ca jyo bhavati / zraJopavAdaH / doH - grAmbaSThasyApatyaM zrAmbaSThyaH / sauvIrasya sauvIryaH / kAmbacasya kAmbacyaH / dArghasya dAyaH / dvayajlakSaNo'pi phitra paratvAdetena bAdhyate / ikArAntAt zravanterAva1 ntyaH / kunteH kauntyaH / vasantairvAsa'ntyaH / taparakaraNaM kim ( kumArI nAma janapadaH kSatriyazcAsti / tasyApatyaM kaumAraH / kuroH -- kauravyaH / nAdeH - nicakamya naicakyaH / niSadhasya naiSadhyaH / nIpasya naipyaH / zrAdasya jodha: 1 kozalasya kauzalyaH / sarvatra bahuSUp / sAlavAvayavapratyagrathakalakUTAzmakAdina ||3|1|154 // sAlvA nAma mAnuSI catriyA tasyA apatyaM dvayacaH" [3|1|110 ] iti DhaNi sAlveya ityusi kRte nipAtanAdapi bhavati / sAlvaH kSatriyaH tasya nivAso janapadaH sAlvaH / tadavayavAH / "udumbarAstilakhalA madrakArA yugandharAH / bhuliGgAH zaradaNDAzca sAhavAvayavasaMzitAH / " mAvAvayavebhyo rAjavAcibhyaH pratyagrathiH / kAlakUTiH / zrAzmakiH / sarvatra bahuSUp yojyaH / pANDoya N ||3|1|155 // rASTra zabdAdrAza iti vartate / pANDuzabdADjyay bhavatyapatye'rthe / pANDorapatyaM pANDyaH / DakAro TikhArthaH / yakAraH "nNidUSTadaraka vikAre'' [ 4|3|151] iti puMvadbhAvapratiSedhArthaH / pADhyA bhAryA zrasya pANDya bhAryaH / kathamayaM prayogaH zrasidvitIyo na sasAra pANDavaH 1 pANDavA yasya dAsAH iti 1 yena janapadena samAnazabdo rAjA tasya janapadasya svAmI yadi vivakSitastadAyaM vidhirveditavyaH / zranyatrotsarga eva bhavati / 'iha prakaraNe rAjasamAnazabdAt rASTrAt tasya rAjanyapatyavaditi vaktavyam" [vA0] rAjasamAnazabdAt rASTrAt tasyeti tAsamarthAt rAjanyabhidheye apatya iva tyavidhirbhavati / paJcAlAnAM rAjA pAJcAla | sAveyAnAM rAjA sAlveyaH / evaM zrAGgaH / zrAmbaSTyaH / zraudumbariH / pANDavAnAM rAjA pANDyaH / sarvatra bahubhUpa / zrasmAdapatyavivakSAyAM va vRddhA:" [ 3 / 1 / 144 ] iti phiJ / pAJcAlayaniH / upa colAdeH || 3|1|156 // rASTrazabdAdrAjJa iti vartate / colAdeH parasyo bhavati / kasya 9 sambhavAdayatroH / colasyApatyaM colaH / keralaH / kambojaH / zakaH / yavanaH / zrAdizabdaH prakAravAcI tasya rAjanIti vartate / colAnAM rAjA colaH / kuntyavanti kurubhyaH striyAm ||3|1|157 // kunti zravanti kuru ityetebhyaH utpannasya drav bhavati striyAmabhidheyAyAm / kuntI / avantI / kurUH / "dvitkurunAtha zrAda kozaLAjyya:" [3 / 1 / 153 ] ityasya upi kRte " ivo manuSyajAte: " [3|1|15] iti GIvidhiH / kuruzabdAt " Uruva:" [ 3|1|56 ] iti UtyaH / striyAmiti kim ? kauntyaH / zrato'prAcyabhargAdeH ||3|1|158 // striyAmiti vartate / atastyasya unbhavati striyAmabhidheyAyAM prAyAn bhargAdazca varjayitvA / kuntyAdibhya ubbacanaM jJApakam - iha ata iti tadantavidhirna bhavati / sAma dorugbhavatIti veditavyam / apAcyo nAma rASTrasamAnazabdo rAjA tasyApatyaM strI apAcyA aJa upi TApU / evaM sUrasenI / madrasyApatyaM strI madrI / aNa upi jAtilakSaNo GIvidhiH / darado'patyaM strIM darad / ata iti kim ? zradumbarI / sAlvAvayavatvAdiJ / "ito manuSyajAte : " [3 / 1 / 25 ] iti GIvidhiH / zraprAcya For Private And Personal Use Only Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ma.3 pA.2sU0.1-] mahAvRttisahitam bhargAderiti kim / prAcyA ye rASTrAbhidhAnA rAjAnastebhya upa pratiSidhyate / pAJcAlI / vaidehI / paippalI / paanii| vAGgI / saujhI / poeddrii| mAgadhI / kaalinggii| bhargAderamAcyArtha upa pratiSedhaH / bhargasyApatyaM strI mArgI / karUSasya kArUSI / bharga karUSa kekaya kazmIra selva (sulvA) susthAla urasa kauravya / vacanAdyartheNa upi kurUH / anenAnupi kauravyeti / yaudheyaH / zaukreya zaubhreya ghAtaya grAvANeya nRgata bharata / uzInara / kasya punarakArasya yaudheyAdibhyaH drusaMjJakebhyaH parasyop prAptaH pratiSidhyate 1 ucyate / "paravaderaNa' [26] iti drisaMjJako'N svArthiko vakSyate / tasyAyaM pratividhiH' na tu rASTra samAnazabdAt / zrApatyasya ubucyamAnaH kathaM svArthikasya minnaprakaraNasya nerunbhavati / idameva yaudheyAdibhyaH pratiSedhavacanaM jJApakaM bhinnaprakaraNasyApi dverunbhavati / apatyagrahaNena gRhyate iti kimetasya jJApane prayojanam / iha striyAmupU / pazuH rakSAH asurI iti pazu rakSas asura iti rASTra zabdA rAjAnaH eSAmapatyaM saMghaH strItvaviziSTo vivakSita iti aNajorAgatayoH "up colAdeH" [10156] iti upi kRte punaH "parvAderaNa" [12 / 1] iti svArthiko'N / tasyApi striyAmanenopU siddhH| ityabhayanandiviracitAyAM jainendramahAvRttau tRtIyasyAdhyAyasya prathamaH pAdaH samAptaH / rAgAt // 3 // 21 // rajyate'nena zuklaM vastviti rAgaH; kusumbhAdi dravyam / teneti bhAsamarthAt rAgavizeSavAcino mRdo raktamityetasminnarthe yathAvihitaM tyo bhavati / kaSAyeNa raktaM vastra kASAyam / hAridram / kausumbham / mAJjiSTham / rAgAditi kim ? devadattena raktam / "pukhau ghaH prAyeNa" [2 / 3 / ..] ityetad pazcidhAne'pekSyate / tena varNavizeSasya rAgasya grahaNAdiha na bhavati / pANinA raktamiti / ihopamAnAdbhavati / kASAyo gardabhasya kau~ / hAridrau kukkuTasya pAdAviti / nIlapItAdakau // 22 / 2 / / nIla pIta ityetAbhyAM bhAntAmyAM raktamityetasminnarthe yathAsaMkhyam aka ityetau tyau bhavataH / nIlena rakta nIlam / liGgaviziSTasyApi grahaNam / nIlyA rakta nIlam / pItena rakta pItakam / lAkSArocanAzakalakardamADhaN // 22 // 3 // lAkSAdibhyo bhAsamarthebhyo raktamityetasminnarthe ThaNa bhavati / aNo'pavAdaH / lAkSayA rakta lAkSikam / zAkalikam / zakalakadamAbhyAmaNapIdhyate / ___ bhAyuktaH kAlaH // 24 // teneti vartate / bhavizeSavAcino mRdo bhAsamarthAd yukta ityetasminnarthe yathAvihitaM tyo bhavati / yo'sau yuktaH kAlazcet sa bhavati / nityayuktau hi bhakAlo na kyoH sannikarSaviprakarSoM stH| tatkathaM puSyAdinA 'bhena yuktaH kAla' ityucyate / vyabhicArAbhAvAt / naiSa doSaH / iha puSyAdisamIpasthe candramasi puSyAdayaH zabdAH vartamAnA gRhyante / puSyeNa yuktaH kAlaH puSyasamIpagatena candramasA yukta ityrthH| pauSI rAtriH / paussmhH| "tiSyapuSyayormANi" [ 2036 ] iti yakArasya kham / mAghI raatriH| mAghamahaH / bhAditi kim ? candramasA yuktA raatriH| kAla iti kim ? puSyeNa yuktshcndrmaaH| usabhede // 32 // 5 // abhedo nAmAvizeSaH / pUrveNa vihitasyos bhavati na candreNa yuktasya kAlasya bhedo rAtryAdivizeSo'bhidhIyate / adya puSyaH / adya kRttikAH / adya rohiNyaH / "yuktavadusi lisaMkhye" [1986] iti yuktavadbhAvaH / atra yAvAn kAlaH triMzanmuhUrtamAtro bhena yukto na tasya bhedo'bhidhIyate / abheda iti kim 1 pauSI rAtriH / pauSamahaH / abheda iti prasajyapratiSedhaH / tenehApi na bhavati / pausso'horaatrH| 1. pratiSedhaH s.| For Private And Personal Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 176 jainendra-vyAkaraNam [a0 3 pA0 2 sU0 6-13 pauSaH kAlaH iti / zratheha kathamus na bhavati zradya divA puSyaH / zradya rAtrau puSya iti / pUrvamaSTapraharAtmakasya samudAyasyAbheda usa vidhAya pazcAddivArAtrizabdayoH prayogaH kRtaH / khau zravaNazvatthAbhyAm ||32|6|| khau bhede'pi usa yathA syAdityArambhaH / zravaNa zrazvastha ityetAbhyAmutanasya yasyos bhavati khuviSaye / zravaNena yuktA zravaNA rAtriH / zrazvatthena yuktA zrazvatthA rAtriH / azvattha muhUrtaH | "phAlgunIzravagyA kA rtikI caitrIbhyaH " [ 312/18 ] iti zravaNAzabdanirdezo zApaka ha sUtre usiyuktavadbhAvo na bhavati / svAviti kim ? zrAvaNI rAtriH / zrAzvattho rAtriH / dvandvAcchaH ||3|2|7 // bhadvandvAdbhAsamarthAt yuktaH kAla ityetasminnarthe cho bhavati bhede cAmede ca / aNo'pavAdaH / rAdhAnurAdhIyam / rAdhAnurAdhIyaM tiSyapunarvasavIyamahaH / zradya tiSyapunarvasIyam / zrayaM paratvAduso bAdhakaH / parivRto rathaH ||3|228 // teneti vartate / tena parivRta ityetasminnarthe yathAvihitaM tyo bhavati yaH parivRto rathazcet sa bhavati / vastreNa parivRto ratho vAstraH / kAmbalaH / cArmaNaH / " anaH " [ 4|4|11 8 ] iti Ni TikhAbhAvaH / ratha iti kim ? vastreNa parivRtA zayyA / sa iha kasmAnna bhavati chAtraH parivRto ratha iti 1 anabhidhAnAt / athavA samantAdudvRtaH parivRta ityAzrayaNAt / rathaikadezastyamutpAdayati na chAtrAdiH / iha kasmAdaN na bhavati / pANDukambalaiH parivRto ratha iti 1 anabhidhAnAt / kathaM pANDukambalI ratha iti pANDukambalA asya saMbRhya ( santi vrIhyAdi) pAThAt yase kRte indraSTavyaH / ThasyAbhidhAnaM nAsti / "tIyA - ntAt svArthaM vA Ika vaktavyaH " [vA0] dvaitIyikam / dvitIyam / tArtIyikam / tRtIyam / "vidyAyA abhivAne neSyate" [vA0] dvitIyA vidyA / tRtIyA vidyA / iha kathamay bhavati ? na vidyate pUrvaH patiryasyAH sA pUrvA kumArI / tAdRzIM kumArImupapannaH kaumAraH patiriti "tantra bhava:" [333328] ityaN bhaviSyati / kumAryAM bhavaH patiH kaumAraH patiH / puMyogAt kaumArI bhAryAM ityapi siddham / tatroddhRtamamatrebhyaH // 3 // 29 // bhuktAvaziSTamuddhRtamucyate iti kecit / tattu nAtizliSTam anyatrApi prayogAt / uddhRtaM brAhmaNena labdhamiti / tatreti IpsamarthAdamatravAcino mRdaH uddhRtamityetasminnarthe yathAvihitaM tyo bhavati / sarAveSu uddhRta zrodanaH sArAvaH / mAllavaH ( mAllika: ) / zramatrebhya iti kim ? pANAvuddhRta zrodanaH / sthANDilaH ||3|2|10|| sthANDila iti nipAtyate / sthaNDilazabdAdIbantA cchayitaryabhidheye'NU nipAtyate samudAyena vrate gamye / sthaNDile zete sthANDilo brahmacArI | vratAdanyatra sthaNDile zete devadatta iti / saMskRtaM bhakSAH ||3|2|11 // sato guNAntarAdhAnaM saMskAraH / kharavisa (za) damabhyavahArya bhakSaH / tatreti IpsamarthAt saMskRtamityetasminnarthe yathAvihitaM tyo bhavati yattat saMskRtaM bhakSAzcettad bhavati / bhASTre saMskRtAH bhrASTrAH / evaM kailAsAH ( kAlazAH ) pAtrAH / bhakSA iti kim ? phalake saMskRto mAlAguNaH / - zUlo khAdyaH ||32|12|| zUla ukhA ityetAbhyAM IpsamarthAbhyAM saMskRtaM bhakSA ityetasminnarthe yo bhavati / aNo'pavAdaH / zUle saMskRtaM zUlyam / ukhAyAM saMskRtamukhyam / upamAnAt siddham / piThare zUle iva saMskRtaM piTharazUlyam / mayUravyaMsakAditvAt savidhiH / dadhnaSThaNa // 3 / 2 / 13 // dadhizabdAdIpa samarthAt saMskRtaM bhakSA ityetasminnarthe ThaNU bhavati / dadhi saMskRtaM dAdhikam / tatra yaddabhi saMskRtaM taddadhnA saMskRtamityapi bhavati / evaM ca " tena saMskRtam' iti vakSyamA - yona ThaNA siddhaM nArtho'nena 1 naiSa doSaH / yadanyatrotpannaM dadhikRtamevotkarSamapekSate tadihodAharaNam / yasya tu dadhnA lavaNAdinA ca saMskArastasya vacyamANamudAharaNam / For Private And Personal Use Only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a. 3 pA0 1 sU0 14-23] mahAvRttisahitam vodazvitaH // 32 // 14 // udazvit-zabdAdIpasamarthAt saMskRtaM bhakSA ityetasminnarthe ThaN bhavati / udazviti saMskRta zrodanaH audazvitkaH / zraudazvitaH / ato'pi vAvacanAjJAyate tena saMskRtAtatra saMskRtasyArthabhedaH / anyathevantAhaNa, bhAntAdaNa ityubhayaM siddhaM syAt / kSorADa DhaN // 32 // 15 // kSIrazabdAdI samarthAt saMskRtaM bhakSA hatyetasminnarthe DhaN bhavati / zraNo'pavAdaH / dIre saMskRtA baireyI yvaaguuH| sAsmin paurNamAsIti kho // 22 // 16 // seti vAsamarthAdasminniti Ibarthe yathAvihitaM tyo bhavati yattadvAnirdiSTaM paurNamAsI sA cedbhavati / itikaraNAdyadi loke vivakSA samudAyena cet saMjJA gamyate / pUrNamAsA candramasA yuktaH kAlaH pornnmaasii| idameva jJApakamatrANa bhavatIti / mAghI paurNamAsyasmina mAse'ddhamAse saMvatsare vA mAdho mAso'ddhamAsaH sNvtsrH| evaM pauSaH / svAviti kim ? mAghI paurNamAsya smin paJcadazarAtre / itizabdaH kimarthaH 1 vidyamAne'pi lakSaNe laukikaprayogAnusAraNArthaH / iha mA bhUt / mAdhI paurNamAsI asmin hi bhavati saMvatsaraparvaNi / azvatthAgrahAyaNIbhyAM Thana // 22 // 17 // sAsmin paurNamAsIti vartate / azvattha zrAgrahAyaNI ityetAbhyAM paurNamAsIti vAsamAbhyAmasminniti Ibarthe ThaJ bhavati / aNo'pavAdaH / azvatthena yuktaH kAlaH azvatthA porNamAsI asminmAse zraddhaM mAse saMvatsare vA'zvatthikaH / agrahAyaNena yuktaH kAla zrAgrahAyaNI shraagrhaaynnikH| phAlgunozravaNAkArtikIcaitrIbhyo vA // 32 // 18 // phAlgunyAdibhyo vA Thapa bhavati / sAsmin paurNamAsIti vartate / phAlgunI paurNamAsI asmin mAse saMvatsare vA phAlgunikaH / phAlgunaH / evaM shraavnnikH| zrAvaNaH / kArtikikaH / kArtikaH / caitrikaH / caitraH / ( sAsya devatA // 22 / 19 // setyatra liGagavacane apradhAnabhUte / seti vAsamarthAdasyeti tA'tha yathAvihitaM tyo bhavati, yattadvAnirdiSTaM devatA cetsa bhavati / arhan devatA asya zrArhataH / bhagavatI devatA asya bhAgavataH / baarhsptyH| seti vartamAne punaH sAgrahaNaM saMjJAviSayanivRttyartham / tena saMjJAyAM vAyaM vidhiH| devateti kim ? kanyo devadattasya / kasyaH // 32 // 20 // kazabdena prajApatirabhidhIyate / kasya ikAro'ntAdezo bhavatyaNa ca sAsya devatetyasminviSaye / ko devatA'sya kAyaM haviH / aNi pUrveNa siddha itvArthaM vacanam / prArambhasAmarthyAt "yasya yA ca" [ 35] iti khaM na bhavati / zukrAd ghaH // 32 // 21 // zukrazabdAd gho bhavati / aNo'pavAdaH / sAsya devateti vrtte| zukro devatAsya shukriyH| aponappAnnaptRbhyAm // 3 / 2 / 22 / / gha iti vartate / aponaptR apAnapta ityetAbhyAM dho bhavati / azo'pavAdaH / sA'sya devateti vartate / aponapAddevatA'sya aponsstriyH| apAnapAddevatA asya apaantriyH| pratyaya (tya) sanniyogena prakRtyoH aponaptRnapAnaptRbhAvo nipAtyate / saMpreSe aponapAte brUhi apAnnapAte brUhi iti bhavati / chaH // 32 // 23 // aponaptru apAnnaptR ityetAmyAM chazca bhavati sAsya devatetyasmin viSaye / aponaptrIyaH / apAnnapatrIyaH / yogavibhAga uttarArthaH "pauzIputrAdibhyarako vaktavyaH" [ vA0] paugIputrIyaH / tArNavindavIyaH / "zataruvAtazca" [vA0] zatarudriyaH / zatarudrIyaH / 23 For Private And Personal Use Only Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 178 jainendra-vyAkaraNam [ma0 3 pA0 2 sU0 24-32 mahendrAdghA'Nau ca // 32 // 24 // sAsya devateti vartate / mahendrazabdAddha aN ityetau bhavatazchazca / mahendro devatA asya mahendriyaH / mAhendraH / mhendriiyH| somATyaNa // 32 // 25 // somazabdATyaN bhavati sAsya devatetyasminviSaye / aNo'pavAdaH / somo devatA asya saumyaH / striyAM saumI / "halo hato jyAm" [ ...] iti yakham / vAyvRtupitruSaso yaH // 32 // 26 // vAyu Rtu pitR uSas ityetebhyo yo bhavati / aNo'pavAdaH / mA'sya devatA iti vartate / vaayvyH| RtavyaH / pitryaH / "parIkRtaH' [5 / 2 / 136] iti rIDAdezaH / upasyaH / dhAvApRthivIsunAzoramarutvadagnISomavAstoSpatigRhameghAcchu ca // zarA27 // dyAvApRthivI ityevamAdibhyazlo bhavati yazca sAsya devtetysminvissye| dyozca pRthivI ca dyAvApRthivyau devate asya dyaavaapRthiviiyH| dyAvApRthivyaH / suno vAyuH zIra AdityaH sunazca zIrazca "devatAdvandva" [bhaza130] ityaanng| sunAzIrau devate asya sunaashiiriiyH| sunaashiiyH| marulAn devatA prasya mahatvatIyaH / marutvatyaH / agnizca somazca devate asya agniipromiiyH| agnISomyaH / "somavaruNe'gnerI:" / 140] itItvam / "stutsomo cAgneH" [165] iti Satvam / vAstoSpatIyaH / vAstoSpatyaH / pulliGgatvaM tAyA anupSatvaM ca nipAtanAt / gRhamedhIyaH / gRhamedhyaH / sarvatrAgnikalibhyAM DhaN // 32 // 28 // sA'sya devateti vartamAne sarvatragrahaNaM sarvArthasaMgrahArtham / agnikalizabdAbhyAM sarveSvartheSu DhaN bhavati prAgdroH / agnirdevatA asya agnau bhavaH agnerAgato AgneyaH / evaM kaaleyH| kAlebhyo bhavavat // 3 / 2 / 26 // kAlavizeSavAcibhyo bhava hava tyavidhirbhavati / vatkaraNaM sarvavizeSaparigrahArtham / yebhyaH kAlavizeSavAcibhyo mRdabhyo bhave ye tyA vihitAH sAsya devatetyasminviSaye tebhya eva mRbhyasta eva tyA pratidizyante / yathA mAse bhavaM mAsikaM sAMvatsarikaM vAsantaM prAvRSeNyam / "kALAThama" [3 / 2 / 11] "bhasaMdhyAtya'tubhyo varSAbhyo'N [3 / 2 / 137) "prAvRSa eNyaH" [ 3 / 2 / 136] ete tyA bhavanti / tathA mAso devatA asya vasanto devatA asya prAvRD devatA asyeti atrApi bhavanti / ( mahArAjaproSThapadAbhyAM ThaN // 3|30|| mahArAjo vaizravaNaH / mahArAja proSThapadA ityetAbhyAM ThaNa bhavati tasya devatetyasminviSaye / mahArAjo devatA'sya mAhArAnikaH / proSThapadA devatA'sya proSThapadikaH / "ThaNaprakaraNe tadasminvartate iti navayajJAdibhya upasaMkhyAnam" [vA0 ] navayajJo'smin vartate nAvazikaH / pAkayajJikaH / "pUrNamAsAdaNa vaktavyaH" [vA0] pUrNamAso'syAM vartate paurNamAsI tithiH / ) pitRvyamAtulamAtAmahapitAmahAH // 32 // 31 // pitRvyAdayaH zabdA nipAtyante / samarthavibhaktistyo'nubandhastyArtha iti sarvamidaM nipaatyte| pitRmAtRbhyAM tAsamarthAbhyAM bhrAtari vAcye vyaDulo nipAtyete pitutA pitRvyaH / mAturdhAtA mAtulaH / DivATTikham / "tAbhyAmeva pitari DAmahaH" [vA0] mAtuH pitA mAtAmahaH / "sa eva DAmaho mAtari vAcyA Ticca" [vA0] mAturmAtA mAtAmahI / piturmAtA pitAmahI / ttivaanddiividhiH| tasya samUhaH // 32 // 32 // tasyeti tAsamarthAt samUha ityetasminnarthe yathAvihitastyo bhavati / cittavadavRddhaM yasya na cAnyatra pratipadaM grahaNaM tadihodAharaNam / acittavataSTha vadaNaya te / vRddhAvun / prati For Private And Personal Use Only Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ma0 3 pA0 2 sU0 33-36] mahAvRttisahitam 176 padamukSAdibhyo'pi vuaadi| / kAkAnAM samUhaH kAkam / zaukam / vArkam / iha paJcAnAM pUlAnAM samUhaH paJcapUlA iti prApnoti / samUhArthe'N tasya "rasyoganapatye" [3 / 1175] ityup "parimANAdupi" [3 / 1 / 25] iti niyamAt / asati DIvidhau TApA bhavitavyam / nAyaM dossH| samAhAralakSaNa evAtra rasaH / hRdutpattirna bhavatyanabhidhAnAt / bhikSAdeH // 32 // 33 // tasya samUha iti vartate / bhikSA ityevamAdibhyaH yathAvihitaM tyo bhavati / punarvidhAnaM ThaNo bAdhanArtham / bhikSANAM samUhaH bhaivam / bhikSA garbhiNI kSetra karISa aGgAra carman sahasra yuvati paddhati atharvan dakSiNA / iha pAThasAmarthyAt garbhiNI-yuvatizabde na puMvadbhAvaH / vRddhokSoSTrorabhrarAjarAjanyarAjaputravatsamanuSyAjAvuna // 32 // 34 / / vRddhAdibhyo vuna bhavati / tasya samUha iti vartate / zraupagavAnAM samUha zraupagavakam / kApaTayakam / zrIkSakam / zrauSTrakam / aurabhrakam / rAjakam / rAjanyakam / rAjaputrakam / vAtsakam / mAnuSyakam / Ajakam / ' 'dAcceti vanamyam" [vA. ] vArddhakam / "prakRtyA ake rAjanyamanuSyayuvAnaH" iti "kyacyanAddhRtyApatyasya'[ 1] iti yakhaM na bhavati / iha vRddhagrahaNAt siddhe rAjanyamanuSyayoH pRthagagrahaNaM jJApakam / apatyAdhikArAdanyatra vRddhagrahaNena laukikaM gotramapatyamAtramucyate na tu pautrAdyapatyaM vRddhamiti / tathAhi loke kiGgotro bhavAn iti pRSTaH vAtsyAyano'smItyAha / rAjanyamanuSyayostu jAtizabdatvAt laukikagotragrahaNam / kedArAyazca // 32 // 35 // kedArazabdAdyA bhavati buJ ca tasya samUha ityasminviSaye / ThaNo' pavAdaH / kedArANA samUhaH kaidAryyam / kedArakam / "gaNikAyAH yazca vaktavyaH' [vA0] gaNikANAM samUhaH gANikyam / Tham kavacinazca // 32 // 36 // ThaJ bhavati kavacinazca kedArAcca tasya samUha ityasminviSaye / kavacinAM samUhaH kAvacikam / kaidArikam / grAmajanabandhusahAyebhyastal // 3 // 2 // 37 // prAmAdibhyastala bhavati tasya samUha iti vartate / prAmANAM samUho grAmatA / janatA / bandhutA / sahAyatA / "gajAcceti vaktavyam" [vA0] gajatA / (gharaNebhyo dharmavat // 3 // 2 // 38 // caraNavAcizabdebhyaH samUha ityetasminnarthe dharma iva tyA bhavanti / idameva zAkam / astyetat 'caraNAddharmAmnAyayoH" [vA0] iti "vRddhacaraNAmmit [33] ityArabhya caraNAddharme tyavidhirvakSyate, sa ihAtidizyate / vatkaraNaM sarvavizeSaparigrahArtham / yathA kaThAnAM dharma kAThakama / kAlApakam / maudakam / paippalAdakam / zrAbhikam / vAjasaneyakam / chAndogyam / zrokthikyam / zrAvaNaH / "vRddhacaraNAmit" iti vun "chandogaukthikayAjJikabaTTacanaTALyaH'' [1 / 3 / 17] iti jyaH / "pAtharvaNaH' [3 / 3 / 10] iti ca nipAtyate pAtharvaNikAnAM dharma ityatra vAkye / tathA kaThAnAM samUhaH kAThakamityevamAdi yogyam / ) acittahastidhanISThaNa // 3 // 2 // 36 // acittamacetanam / acittArthavAcibhyo hastidhenuzabdAbhyAM ca ThaNa bhavati tasya samUha ityasmin viSaye / apUpAnAM samUhaH zrApUpikam / zakulInAM samUhaH zASkulikam / hAstikam / dhainukam / "parvA Nas vaktavyaH" [vA0] pazUnAM strINAM samUhaH pArzvam / sitvAtpadasaMjJAyAM bhalakSaNamorotvaM na bhavati / khaNDikAdibhyo'a vaktavya iti cet na vaktavyaH / nAsti vizeSo'bhi vA satyaNi vA / khaNDikAdiSu ye cittavatastebhya zrautsargiko'N siddhH| ye tvacittAste bhikSAdiSu paThanIyAH / khaNDikA ahan vaDavatudrakamAlavAdrisaMzAtAH kSatriyA ityarthaH / teSAM samUha vRddhalakSaNo vuna praaptH| nanu ca yathA "rASTrAvadhyo:" [2 / 02] ityatra rASTrAducyamAno vujha na rASTrasamudAyAdbhavati / kAzikauzaleSu bhavA For Private And Personal Use Only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 180 jainendra-vyAkaraNam zra0 3 pA0 2 sU0 40-57 kAzikozalIyA iti cha eva bhavati / tatheha vRddhAducyamAnastyaH kathaM vRddha samudAyAditi / evaM tarhi tadantavivinA bhaviSyati / idameva jJApakaM sAmUhike tye tadantavidhirbhavati / kSaudrakamAlavI senA | kSaudrakamAlavakamanyat / bhikSuka zuka ullUka / zrayaM yajantaH bahutve'NaM prayojayati / svan ( zvan) yuga varatra haMsa iti khaNDikAdisAmUhike tadantavidhirjJApitaH / tena zrapagavakApaTavAnAM samUhaH zraupagavakApaTavakam / brAhrANarAjanyakam / damyahastinAM samUhaH dAmyahastikam / gaudhenukam / "dhenornatra pUrvAMyA nedhyate " [vA0] adhenUnAM samUhaH zrAdhenavam / kezAzvAbhyAM yaccho vA || 3 |2|40|| keza zrazva ityetAbhyAM yathAsaMkhyaM yaJcha ityetau tyau vA bhavataH / kezAnAM samUhaH kaizyam / kaizikam / zrazvAnAM samUha zrazvIyam / zrAzvam / pAzAderyaH ||3|2| 41 || pAza ityevamAdibhyo yo bhavati / pAzyA / tRNa tRnnyaa| dhUmyA / vAta vAlyA / liGgaM lokato jJeyam / piTala piTAka zakala hala nala vana pRsva / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tasya samUha iti vartate / pAzAnAM samUhaH pAza tRNa dhUma vAta gAra pAlava brAhmaNamANavavADavAt // 32 // 42 // ya iti vartate / brAhmaNa mANava vADava ityetebhyo yo bhavati tasya samUha ityasminviSaye / brAhmaNAnAM samUho brAhmaNyam / mANavyam / vADavyam / ne gokhalarathAt // 3,2|43 // go khala ratha ityetebhyastAntebhyo yo bhavati samUhe / gavAM samUhaH gavyA / khalyA / rathyA / yogavibhAga uttarArthaH / dhenukaTyAH ||3 | 2|44 // go khala ratha ityetebhyo yathAsaMkhyaM tra in kaTya ityete pratyayA (tyA ) bhavanti / tasya samUha iti vartate / gavAM samUhaH gotrA / khalinI / rathakaTyA / "khatAdibhya in vaktavyaH " [ vA0] DAkinI / kuTumbinI / lokato liGgavyavasthA / ; rASTra ||32|45|| samUha iti nivRttam arthAntaropAdAnAt / tasyeti vartate / rASTraM janapadaH / tasyeti sAmarthAt rASTre'rthe yathAvihitaM tyo bhavati / zivAnAM rASTraM zaivam / janapadApekSayA puMliGgatA prayoklavyA / zaivaH / yuSTaH ( zraSTra : ) / zrabhisAraH / "rASTrAbhidhAne bahutve usvaktavyaH " [ vA0 ] zraGgAnAM rASTram zraGgAH / vaGgAH / sujhAH / "gAndhAryAdibhyo veti vakravyam" [vA0] gundhArINAM rASTraM gAndhArayaH / vAsAtaH / vasAtayaH / zaivaH / zivAH / ' 'rAjanyAdibhyo vA vuJa usvaktavyaH" [ vA0] rAjanyAnAM rASTra rAjanyAH / rAjanyakaH / daivayAtavaH / daivayAtavakAH / "bizvavanAdibhyo nityamus na bhavatIti vaktavyam' [ vA0 ] bailvavanakaH / AmbarISaputrakaH / zrAtmakAmeyakaH / nedaM bahu vaktavyam / rASTravivakSAyA nivAsavivakSAyAzca pratiniyamAtsiddham / bahutvaviSaye janapadasya nivAsavivakSAyaiva tatra "janapada usa" [ 3|2|61] iti us bhavati / gAndhAryAdInAM rAjanyAdInAM ca ubhayI vivakSA bilvavanAdInAM rASTravivakSaiva / rAjanyAdeSu // 3|2|46 // rAjanya ityevamAdibhyastAsamarthebhyo bhava / rAjanyAna rASTraM rAjanyakaH / rAjanyaH / zrabhRti vAtsaka ( bAbhravya ) zAlaGkAyana daivayAtava jAlandharAyaNa kauntala AtmakAme AmbarISaputra ghasAti bilvadhana zailUSa udumbara vailvala zrarjunAyana saMpriya dAkSi UrNanAbha / zrAkRtigaNazcAyam / mAlavatrigartabirATAdInAM grahaNam / bhauriyA kAryAdibhyo vidhabhaktau ||3|2| 47|| AdizabdaH pratyekamabhisambadhyate / bhaurikyAdibhyaH aiSukAryAdibhyazca yathAsaMkhyaM vidha bhakta ityetau tyo bhavati rASTre'rthe / bhaurikINAM rASTra bhauribhividhaH // bhaulikividhaH / bhauriki bhauliki caupayata caiTayata saikayata kAsye ( kANeya ) vANejaka ( vANijyaka ) vAlikAjyaka vaikayat / aiSukAribhaktA / sArasAyanabhaktA / aiSukAri sArasAyana' cAndrAyaNa dvayAkSAyaNa vyAkSAyaNa 1. sArasyAyana ba0, sa0 / For Private And Personal Use Only Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ma. 3 pA02 sU018-52) mahAvRttisahitam 181 alAyana tADAyana khADAyana sauvIra ( sauvIrAyaNa ) dAsamitrAyaNa zaudrAyaNa sa (za) yaNDa zauNDa / vaizvamANava vaizvadhenava tuNDadeva sApiNDi / tadasminyadadhe yodadhRprayojanAt // 48 // yoddhArazca prayojanaM ca yoddhRprayojanam, taditi vAsamarthAda asminniti Ibarthe yathAvihitaM tyo bhavati yattadvAnirdiSTa yoddhArazcet tadbhavanti / prayojanaM cet tadbhavati / yattasminniti nirdiSTaM yuddhaM cedbhavati / vidyAdharAH yoddhAro'smin yuddhe vaidyAdhara yuddham / kauravam / bhAratam / prayojanAt khalvapi / sulocanA prayojanamasmin yuddhe saulocanam / svAyaMprabham / sautAram / saMgrAme khabhidheye puliGgatA / vaidyAdharaH saMgrAmaH / saulocanaH saMgrAmaH / yuddha iti kim ? subhadrA prayojanamasminvaire / yoddhRprayojanAditi kim ? rathA vAinamasmin yuddhe / praharaNamiti kroDAyAM NaH // 3 / 2 / 46 // tadasminniti vartate / taditi vAsamarthAdasminniti Ibarthe yo bhavati yattadvAsamartha praharaNaM cettadbhavati yattadassinniti nirdiSTa krIDA sA cedbhavati / itikaraNastatazcetivakSA / zradroheNa yatra ghAtaH sA krIDA / daNDaH praharaNamasyAM krIDAyAM dANDA / mauSTA / pAdA / praharaNamiti kim ? gandhodakasecanamasyAM krIDAyAm / krIDAyAmiti kim 1 asiH praharaNamasmin yuddha / pAtAtalaMpAtA // 32 // 50 // zyainaMpAtA tailaMpAtA ityetau zabdau nipAtyate / zyenAnAmiva pAtaH zyenapAto'syAM krADAyAM vartate zyainaMpAtA / tilAnAmiva pAtastilapAtI'syAM krIDAyAM tailNpaataa| asminnarthe yo nipAtyate pUrvapadasya ca mumAgamaH / kathaM daNDapAtaH kriyA asyAM tithau vartate dANDapAtA tithiH| muzalapAto'syAM vartate mauzalapAtA bhUmiH / pUrvasUtre itikaraNAdanyatrApi No bhavati / natyadhIte // 22 // 51 // taditi ipsamarthAt veti adhIte ityetayorarthayoryathAvihitaM tyo bhavati / taditi pratyekaM sambaddhayate / tadvetti tadadhIte iti / yathA "tena dIvyati khanati jayati jitam // 17 // ityatra teneti / muhUrta vetti mauhUrtaH / zrautpAtaH / vyAkaraNamadhIte vaiyAkaraNaH / saiddhAntaH / RtUkthAdisUtrAntATThaNa // 3 // 2 // 52 // sapUpA yajJAH kratavaH / RtuvizeSavAcibhyo mRbhya ukyAdibhyaH satrAntAca ThaNa bhavati / tadvatyadhIte iti vrtte| agniSTomaM vetyadhIte vA shraagnissttomikH| rAjasayikaH / vAjapeyikaH / ukthAdibhyaH ukthazabdaH keSucideva sAmasu rUDhaH / sa ca austhikye vartamAnastyavidhi lamate / ukthamadhIte zrokthikaH / zrokthikyamadhIte ityarthaH / zrokthikyazabdAttu na tyAvadhirbhavatyanabhidhAnAt / evaM yajJazabdo'pi yAjJikye tyavidhi labhate / yAzikaH / lokAyatamadhIte lokAyatikaH / sUtrAntAt - vArtisUtrikaH / saaNgrhstrikH| "sUtrAntAdakalpAderiSyate' [vA0] / tena kAlpasUtra ityaNeva bhavati / sUtrAntagrahaNamukthAdeH prapaJcaH / uktha lokAyata nyAya nyAsa punarukta saMjJA carcA kametara zlakSNa saMhitA pada krama saMghAta vRtti saMgraha gaNa guNa Ayurveda vasanta / sahacarite'dhyayane vasantAt / varSA zarad / vyastasamastAt / zizira hemanta prathamaguNa anuguNa prathamagaNa / anugaNa iti kecit / atharvan / "vadyAlakSaNakAlpasUtrAntAdakalpAdeH" [vA. vaaysvidyikH| sAvidhikaH / hAstilakSaNikaH / shraashvlkssnnik| maatRklpikH| petRkalpikaH / vAtisUtrikaH / akalpAderiti kim ? kaalpsuutrH| "vidyAmAnanakSatra (vidyA ca nAkSetra) dharmatripUrvA" vA0] iha vidyAntAhaNuktastasyAyaM prtissedhH| aGgavidyAmadhIte zrAGgavidyaH / kSAtravidyaH / dhaarmvidyH| vidyaH / vyavayavA vidyA iti yase'yaM prtissedhH| rase tu "rasyobanapatye" [3 / 074] ityupA bhavitavyam / vatra nAsti vizeSaH / "AkhyAnAkhyAyiketihAsapurANebhyazca" [vA0 ] zrAkhyAnAkhyAyikayorarthagrahaNamitihAsapurANayoH svarUpagrahaNam / zrAkhyAnAt-yAvakrItikaH / AdhibhArikaH' / AkhyAyikAyAH vAsava .. zrAdhimArika: ba0, s.| For Private And Personal Use Only Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 182 jainendra-vyAkaraNam [a0 3 pA0 2 sU0 53 - 16 dattikaH / aitihAsikaH / paurANikaH / " sarvasAderasAccopU" [vA0] sarvAdeH sAderasAccon bhavati / sarvavedaH / sarvatantraH / sAde :- savArttikaH / sasaMgrahaH / sarvatra ThaNa up / rasAt / paJcakalpaH / trilakSaNaH / trisUtraH / vidyAlakSaNa kalpasUtrAguktaH / padottarapadAdikaH / pUrvapadikaH / uttarapadikaH / " jJAtaSaSTibhyAM pathaSTikaH " vA0] zatapathikaH / zatapathikI / SaSTipathikaH / SaSTipathikI / "anusUkhacyalakSaNebhyazca Thay' [vA0] anusUnama granthaH / anusUmadhIte zrAnusukaH / lAciyakaH / lAkSaNikaH / dvipada jyotiSa prabhupada anukalpa / "itikaraNaM prayogArthaM vartate / tato'yaM vibhAgo labhyate / kramAderbun ||3|2|53 // tadvetyadhIte iti vartate / krama ityevamAdibhyo vun bhavati / kramaM vetyadhIte vA kramakaH / krama pada zikSA mImAMsA sAman / "anubrAhmaNAdinvaktavyaH " [ ghAo ] brAhmaNasadRzo grantho anubrAhmaNaM tadadhIte anubrAhmaNI / anubrAhmaNinau / zranubrAhmaNinaH / matvarthIyena siddhe'pi bAdhanArthamidaM vaktavyam / umAt ||3|2|54||pro'rthe vihitaH proktaH / prokkatyAntAdadhyetRveditrorutpannasya tyasyobU bhavati / (gotamenaM proktaM gautamaM tadvetyadhIte vA gautamaH / bhadrabAhunA prokta bhAdrabAhavaM tadvetyadhIte vA bhAdrabAddavaH / parasyANa upi kRte yo'vasthitaH proktArthaviSayo'y tasya nyaktitvAt "anIcaH " [317] ityadhikArAt "TiDDhANan " [3 / 1 / 18 ] iti GIvidhirna bhavati taSTApi gautamA / bhAdrabAhavA strI / sUtrAtkoH ||3|2|55|| sUtravAcinaH kakAroGaH adhyetRveditrorutpannasya tyasyonbhavati / aproklA - rtho'yamArambhaH / paJcAdhyAyAH parimANamasya paJcakaM sUtram / evamaSTakaM dvAdazakam / paJcakamadhIyate vidanti va paJcakA jainendrAH / aSTakAH pANinIyAH / dvAdazakA AItAH / "saMkhyAprakRteriti vaktavyam" [vA0] iha mA bhUt / tattvArthavArtikamadhIte tAcvArthavArttikaH / kalApakamadhIyate kAlApAH chando brAhmaNAni cAtreva ||32|56 // prokkramaNamanuvartamAnaM chando brAhmaNAnAM vizeSaNam / zratretyanAdhyetRveditRtyaviSayoM gRhyate / chandovAcIni brAhmaNavAcIni ca proktyAntAnyatraivAbhyetRveditutyaviSaye vartante / adhyetRveditRtyaviSayA vRttireva yathA syAdityarthaH / ubhayAvadhAraNaM cedamevakAropAdAnAllabhyate / zranyathA' rambhasAmarthyAt viSayAvadhAraNe siddha evakAro'narthakaH syAt / prokkRtyAntasyAtraiva vRttirnAnyatra / tathA vRttireva na kevalAvasthAnamityubhayathA niyamaH / anyatrAniyamAt kvacit svAtantryaM bhavati / zrarhatA proktaM zAstraM kvacidupAnyatarayogaH / zrArhatamaItsu vihitamiti / kacidvAkyamarhitamadhIte / kacivRttiH zraIta iti / idaM punarni yamAdyugapadeva vigrahaH / kaThena proktaM chando'dhIyate kaThAH / zaunakAdiSu "vaizampAyanAntevAsibhya:" [ga0sU0 ||77 ] iti vacanAt Nin / tatraiva "kaThacara kAdup'' [ga0 sU0 3 / 3 / 07 ] iti tasyop / tataH parasyANaH "uSproktAt" [3 / 2 / 14] ityup / nodena proktamadhIyate nodAH / paippalAdAH / "kalApino'y' [ 3376 ] ityatrANyaiNasAmarthyAt zranyatrApyaNa / zrArcAninaH ( zrAcayinaH ) " vaizampAyanAntevAsibhya: [ 3 / 3 / 77 ] iti Nin / vAjasaneyinaH / zaunakAditvAt Nin / brAhmaNAni khalvapi / tANDinA prokta brAhmaNamadhIyate tANDinaH / zaunakAdiSu " purAyaprokeSu brAhmaNa karUpeSu'' [ga0sU03 | 3|07] iti Nin / bhallavena proktamadhIte pUrvavarin / bhAllavinaH / evaM sAyyAyaninaH / aitareyiNaH / chandograhaNena siddha pRthag brAhmaNagrahaNaM kim 1 purANoktatvaviziSTabrAhmaNaparigrahArtham / iha mA bhUt / yAjJavalkena proktAni yAjJavalkAni brAhmaNAni / "zakalAdibhyo vRddhe" [za2287] ityaN / yatkham / sulabhena proktAni saulamAni " kalApino'yU" [ 3371] ityanyatrApyaN / yAjJavalkyAdayo'varakAlA iti vyavahAraH / cakAraH kimarthaH ? brAhmaNasadRzabrAhmaNAnAM samuccayArthaH / kAzyapena proktaM kalpamadhIyate kAzyapinaH / kauzikena prokkaM kalpamadhIyate kauzikinaH / zaunakAdiSu "kAzyapa kauzikAbhyAm ' [ga0 sU0 3 | 3|77 ] iti Nin / guNabhUtachandasAM ca samucca For Private And Personal Use Only Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ma01 pA0 2 sU0 57-60] mahAvRttisahitam yArtham / pArAzaryeNa proktaM sUtramadhIyate pArAzariNo bhikssvH| zilAlinA proktamadhIyate zailAlino nayAH / zaunakAdiSu "pArAzaryazilAlibhyAM bhikSunaTasUtrayoH" [ga. sU0 3 / 3 / 77 ] iti Nin / karmandena proktamadhIyate karmandinaH / kRzAzvena proktamadhIyate kRshaashvinH| zaunakAdiSveva 'karmandakRzAzvAbhyAmin" [ga0 sU0 3 / 377 ] iti bhikSunaTasUtrayoriti vartate / tadasminnastIti dezaH khau // 32 // 57 // taditi vAsamarthAdasminnitIbarthe yathAvihitaM tyo bhavati / yattadvAsamarthamasti cet tadbhavati / yattadasminniti nirdiSTa dezazcettad bhavati / samudAyena khuviSaye / itikaraNAd bhUmAdiviSaye vivakSA / audumbaraH / vAlvajaH / pArvataH / matvarthIyo'nena bAdhyate / tena nivRttaH // 32 // 8 // dezaH khAviti vartate / teneti bhAsamarthAd nirvRtta ityetasminnatheM yathAvihitaM tyo bhavati dezaH khau| kakandena nirvRttA kaakndo| makandena nirvRttA maakndii| kuzAmbena nivRtA kauzAmbI / sahasraNa nirvRttA sAhasrI parikhA ) khAvityeva / vanena nivRttam / iha yadA'karmakA api dhavaH sagayaH sakarmakA bhavantIti karmaNi nivRttazabdI vyutpAdyate, tadA teneti kartari karaNe vA bhaa| yadA vakarmakavivakSayA kartari nirvRttazabdastadA hetau bhA / tasya nivAsAdUrabhavau / / 3 / 2 / 56 // dezaH khAviti vartate / tasyeti tAsamarthAt nivAsa adUrabhavaityetayorarthayoryathAvihitaM tyo bhavati dezanAmni gamyamAne / nivasantyasminniti nivAsaH "halaH" [223302] ityadhikaraNe dhana / bhavatIti bhavaH / pacAdyac / adUre bhavaH nipAtanAtsavidhiH / vasaternivAsaH vAsAtam / zrauSuSTam / zalAkAyA nivAsaH zAlAkam / vArANasyA adUrabhavA vaaraannsii| vidizAyA adUrabhavaM vaidizam / brIhImatyA adUrabhavaM himataM nagaram / buJchaNakaThelasenaDhaNaNyayaphariphabhikaNThaNo'rIhaNakRzAzvaryakumudakAzatRNaprekSAzmasakhisakAzabalapakSakarNasutaGagamavarAhakumudAdibhyaH // 3 / 2 / 60 // dhuAdayaH SoDaza tyA yathAsaMkhyamarIhaNAdibhyaH SoDazabhyo gaNebhyo bhavanti yathAsaMbhavaM prAgukteSu caturartheSu / arIhaNAdibhyo vuJ ! arohaNena nivRtta zrArohaNakam / arohaNa drughaNa dravaNa khadira bhagala ulunda sAmparAyaNa krauSTrAyaNa caitrAyaNa traigartAyana rAyaspoSa vipatha visAya uddaNDa udajana zAlAyana khANDAyana khaNDavIraNa kAzakRtsna jAmbavata zizapA kiraNa raivata taizva vaimatAyana saumAyana zANDilyAyana suyaza vipAza vAyasa / kRzAzvAdibhyazchaNa bhavati / kazAzvena nirvRttaM kAzviI yam / kRzAzva ariSTa vezman vepya vizAla romaka lomaka vavara zavala romaza varvara sUkara pUtara sadRza sukha dhUma ajira vinata avanata irasa zrayas vikuSAsa anas avasAya maudgalya / RzyAdibhyaH ko bhavati / RzyA assindeze santi RzyakaH / Rzya / nyagrodha / sara (shiraa)| nilIna / nivAsa' / nidyAsa | vitAna / vidhAna / nibaddha / bibuddha / parigUDha / upagUDha / upguuh| uccarAzman / sthuulbaahu| sthUlavAha / khdir| zarkarA / anaDuh / parivaMza / veNu / vIraNa / kumudAdibhyo bhavati / kumudAnyasmin deze santi kumudikam / kumuda / zarkarA / nyagrodha / karkaTa / sNktt| itkaTa / mntu| bIja / azvattha / balvaja / athaka / gata / vrivaap| akss| pavAza / shiriiss| kRpa / vikaGkata / kAsAdibhya ilo bhavati / kAzA asmindeze santi kAzilama / prAza / vaas| azvattha / plaash| pIlUSa / visa / tRNa / vdhuul| kaardm| naDa / vana / kpr| karkaTa / guhA / sA(zA)kaTika / tRNAdibhyaH so bhavati / tRNAnyasyAM santi tRNasA / tRNa / naDa / 1. nivAta ba0, pU0 / 2. uttarAzman pU0 / 3. parivAya 20, 30 / 4. vAma puu0| 5. vadhUla b0| For Private And Personal Use Only Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 184 jainendra-vyAkaraNam [a0 3 pA0 1 sU0 61-62 pa / varNaM / mUla / varANa' / arjuna / janaka' / phala / prekSAdibhya in bhavati / prekSA'sminnasti prekSI / phalaka | vandhuka / dhruvaka / dhuvakA / kSipakA / nyagrodha / itkaTa / knnttk| saMkaTa / kapi / azmAdibhyo ze / bhavati / aramAno'smin santi, azmaram | azman / yUtha / Utha / mIna / darbha | vRndA | guDA | khaNDa / kANDa / naga / zikhA / sakhyAdibhyo Dhay bhavati / sakhyA nirvRttaM sAkheyam / dAnteyam / sakhi / danta / vAsavadatta / zragnidatta / vAyudatta / gopila / bhalla / pAla / cakravAka / chagala / zrazoka / sinakA | sarakApAla / saMkAzAdibhyo Nyo bhavati / saMkAzena nirvRttaM sAMkAzyam / saMkAza / kampila / kAzmIra / zUrasena / supathin / supathaJca / manmatha / yUtha / zraGganAtha " / kula / azman / kUTA / malina / tIrtha / zragasti / sUra / virata / viraha / vikara / nAsikA / sAdin / zAdin / magadin / kalira / khadira / gaDira | cUDAra / mnyjaar| kovidAra / gohala / cakravAka / azoka / krviirk| sIraka / suurk| musala | mukhara / valAdibhyo yo bhavati / valena nirvRttaM valyam / vala / pUla / mUla / Ula / tala / nala / vaca / krala / pacAdibhyaH phaNa bhavati / pakSeNa nirvRttaH pAkSAyaNaH / pakSa / tuSa' / zraNDaka / muNDa / kambalika / yakA / citrA / zrastizvan / pathin pantha ca / kumbha / sauraka / srk| sarasa / paGgala / roman / loman / lomaka / iMsaka / sakarNaka / hasta / vila / karNAdibhyaH phil bhavati / karNena nirvRttaH kArNAyaniH / karNa / vaziSTha / zrarka / lusa / drupada / zranaDuhya / pAJcajanya / sphig / kuliza / kumbha / jitvan / jIvanta / zraNDIvat / suvaGgamAdibhya ima bhavati / sutaGgamena nivRttaH sautaGgamiH / sutaGgama / muticitta / vipracica / mahAcitta / mahAputra / zveta / Dika / zukra / vigra / bojavApin / zvan / arjuna | ajira / varAhAdibhyaH kaNbhavati / varAhA asmindeze santi vaaraahkm| varAha / palAza / zirISa / vinaddha / sthala / nibaddha / nidagdha / vijagdha / vibhinna / vibhagna / bahu / khadira / zarkara / kumudAdibhyaH ThaNa bhavati / kumudAni zrasmindeze santi kaumudikam / kumuda / gomatha 10 / rathakAra / dazagrAma / zrazvattha / zAlmalI / munisthala / kUTa / zucuka / zucikarNaM / iti kecit / zrarIhaNAdiSu kumudAdiSu paTitasya zirISazabdasya varaNAdiSu darzanAt tasya pate us bhavatIti veditavyam / uktaJca bhASyakRtA zirISANAmadUrabhavo grAmaH zirISaH / tasya vanaM zirISavanam / janapada us ||3||61 // caturSvartheSu deze khau yastyo vihitaH tasya janapade dezavizeSe'bhidheye us bhavati / paJcAlasyApatyAni paJcAlAH / paJcAlAnAM nivAso janapadaH paJcAlAH / kuravaH / zraGgAH / usantena yatra dezaH khuviSayo bhavati tatrAyamus / idda mA bhUt / udumbarA asmindeze santi audumbaro janapadaH / varaNAdeH ||3|2|62 // varaNa ityevamAdibhyastyasyos bhavati caturSvartheSu utpannasya | janapadArtho yamArambhaH / varaNAnAmadUrabhavaM varaNA nagaram / zRGgizAlmalayaH / zirISA grAmaH / godau hadau tayoradUrabhavo godau grAmaH / evam zrAliGgayAyana / prnnii| sapATI 11 / jAlapadI | mathurA / ujjayanI / gayA / takSazilA / uras / zrAkRtigaNo'yam / tena vadarI / kaTubadarI / kAJcI / samantapaJcakasyAdUrabhavaM samantapaJcakaM kurukSetram ityevamAdInAM parigrahaH / 1. caraNa iti kAzikAyAm / 2. jana pU0 / 3. dhruvakA / dhruvakA / pU0 / dhuvaka / dhruvakA | ba0 / 4. kaMkaTa pU0 / 5 sakhi danta pU0 / 6. picha / gahila / bha-pU0 / 7. kazmIra pU0 / zaca / kulanAtha pU0 / 8. ruSa pU0 / 6. tuSa sa0 / 10, gomaTha ba0, sa0 / 11. saphATI ba0 / samphATI / 12. jALapar3A ba0 / For Private And Personal Use Only Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ma0 3 pA0 2 sU0 63-72] mahAvRttisahitam zarkarAyA vA // 3 / 2 / 63 // zarkarAzabdAdutpannasya cAturarthikasya vA usbhavati / zarkarAzabdaH / kumudAdiSu varAhAdiSu ca pAThasAmarthyAt pakSe ThaNa kaNoH zravaNaM bhavati / zarkarAgrAmaH / zarkarikaH / zArikaH / "ke'Na :'' [ 5 / 2 / 125 ] iti praadeshH| ante utsargasyemaM vikalpamicchanti / teSAM zArkaretyapi bhavati / anyathA vikalpo'narthakaH syAt / ThaNachau // 3 / 2 / 64 // ThaNcha ityetau tyau bhavataH zarkarAzabdAt caturvartheSu / zArikam zarkarIyam / nadyA matuH // 32 // 65 // nadyAmabhidheyAyAM mRdo maturbhavati caturvartheSu deze khau| udumbarA asyAM santi, udumbarAvatI / vIraNAvatI / puSkarAvatI / ikSumatI / drumtii| kathaM bhAgIrathI bhaimarathI jAhnavI ! vetyanuvRttervyavasthA / madhyAdeH // 32 // 66 // madhu ityevamAdibhyo maturbhavati caturvartheSu / andyrtho'ymaarmbhH| madhu assindeze'sti, madhumAn / madhu / viza / sthANu / pRrthi / ikSu / veNu / karkandhu / zamI / karIra / hima / kisarA / sAryaNa / umasa / bArdAkI / valmIka / iSTakA / zukti / Asuti / shraasndii| zAlAkA / veyaveNa / kumudanaDavetasADDit // 3 / 2 / 67 // kumuda naDa vetasa ityetebhyazcaturvartheSu manurbhavati Dicca / kumu * dAnyasmindeze santi, kumudvAn / vetavAn / 'mahiSAcceti vaktavyam" [ vA0] | mahiSmAn / zikhAyA valaH // 32 // 68 // zikhAzabdAt valo bhavati cAturarthikaH / zikhayA nivRtta zikhAyA adUrabhavaM vA zikhAvalaM nAma nagaram / naDazAdADit // 32 // 66 // naDazAdAbhyAM valo bhavati DiccaturvartheSu / naDA asmindeze santi naDvalaH / shaaddvlH| utkarAdezchaH // 3 / 2 / 70 // utkara ityevamAdibhyazcho bhavati caturtheSu yathAsambhavam / utkareNa nivRttam, utkarIyam / utkara / saMkara / samphala / pippala / mUla / azman / arka / parNa | khnnddaajin| agni / tika / kitv| Atapa / aMzaka' / naDAdeH kuk // 3 / 271 // naDa zabda Adiryasya naDAdiH, tasmAt, naDa ityevamAdibhyo yathAsambhavaM cAturrArthavazcho bhavati kugAgAmazca / naDA asmindeze santi naDakIyaH / naDa / lakSa / vilva / beNu / vetra / vetasa / tRNa / ittu / vASTha / kapota / krauJcaH prAdezazca / takSan takhaJca / zeSe // 32 // 72 // apatyAdayazcaturarthaparyantA ye'rthA uklAsato'nyaH zeSaH, zeSe'rthavizeSe yathAvihitaM tyo bhavati / caturbhiruhyate cAturaM zakaTam / azvairuhyate zrAzvo rthH| cakSuSA gRhyate cAkSuSaM rUpam / zrAvaNaH zabdaH / dArzanaM spArzanaM ca dravyam / dRSadi piSTAH dArSadAH saktakaH / ulUkhale kSuNNaH, aulUkhalo yAvakaH / caturdazyAM dRzyate cAturdazaM rkssH| anuSTubAdirasya pragAthasya, zrAnuSTubhaH / pAGktaH / jaagtH| svArthe'nuSTubeva AnuSTubham / pAkam | jAgatam / "tena dRSTa sAma / ' krauJcena dRSTaM sAma, krauJcam / vAsiSTham / vaizvAmitram / mAyUram / "vAmadevAyo vaktavyaH" [vA0] / vAmadevena dRSTaM vAmadevyam / "kvacidRSTe sAmAna jAte cAthai yo'nyo'Na vidhIyate sa ca DidbhavatIti baktavyam / " uzanasA dRSTaM sAma zrauzanam / zrauzanasam / zatabhiSaji jAtaH zAtabhiSaH zAtabhiSajaH / "kAkATuni" [3 / 2 / 131] prApte 1. pRSTi ba0, pR0 / 2. sIryaNa ba0 / 3, vArdAkA pU0 / 4. parNa / supaNaM / kha-ba0, puu0| 5.-jina / balAjina | agni ba0, pR0| 6. azaMka puu0| / 24 For Private And Personal Use Only Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 186 jainendra-vyAkaraNam [a0 3 pA0 2 sU0 73.80 "bhasandhyAthutubhyo'varSAbhyo'NU' [21130] ityaNa / "iSTe sAmani vRddhApakvat vaktavyam" [vA.] aupagavena dRSTaM sAma, zraupagavakam / kApaTavakam / "vRddhacaraNAmit'' [3 / 3 / 14] iti vun / "daSTe sAmani jAte ca yo'nyo'N vA DidvidhIyate / tIyAdIkaN ca vidyAyAM vRddhAvakavadiSyate / " zeSa iti lakSaNamadhikArazcAyam / zeSabhUteSu jAtAdiSvaryeSu ghAdayo vakSyamANA veditvyaaH| tasyedaM vizeSeSvaryeSu apatyasamUhAdiSu mA bhUvanniti / rASTrAvArapArAdghakhau // 3 / 273 / / rASTra avArapAra ityetAbhyAM yathAsaMkhyaM gha kha ityetau tyau bhavataH / rASTe nAtaH raassttiyH| avaarpaariinnH| "vigRhiitaaksspiissyte"| avaariinnaaH| paariinnH| "viparItAdapi" pArAvArINaH / avArasya pAre ( ram ) pArAvAraH samudraH, rAjadantAditvAt [1 // 3 // 66] paraniyamaH / grAmAcakhau // 3 / 274 // grAmazabdAt ya kham ityetau bhavataH zeSArthA'midhAne / grAmyaH / graamiinnH| kho jitkaraNaM "NiddhadarakavikAre' [ // 3 / 151] ityatra puMvadbhAvapratiSedhArtham / graamiinnbhaaryH| karatryAdedakam // 3 / 2 / 75 / / kattri ityevamAdibhyo DhakA bhavati / kutsitAyo yasyA yasya vA asau kattiH, tatra jAto bhavo vA kAtreyakaH / kRtri| ummi' puSkara / puSkala | podana / maudana / umbi / kuNDinI' / nagarI / maahissmtii| carmaNvatI / kuDyA / kulyaa| anayoryakhaM ca "mAmAcceti banavyam" [vA0] mAmeyakaH / "kuchakukSiprIvAbhyo yathAsaMkhyaM zvAsyalakAreviti vaktavyam" [vA0] kauleyako bhavati zvA cet, kaulo'nyaH / kauDeyako bhavatyasizcet, kauksso'nyH| aveyako bhavatyalaGkArazcet, praivo'nyH| nadyAdeDhaN // 3276 // nadI ityevamAdibhyo DhaNa bhavati zeSe / nadyAM jAto bhavo vA nAdeyaH / nadI / mhii| vaaraannsii| shraavstii| kauzAmbI / kAzapharI" / khAdirI / puurvngrii| pAvA / mAvA / zIlvA / dArvA / saitava / vaDavAyA nRSe iti / atra kecit pUrvanagarIzabdasthAne pUrvanagirizabdaM paThanti / chedena ca tyamutpAdayanti / puri bhavaM paureyam / vane bhavaM vAneyam / girau bhavaM gaireyam / dakSiNApazcAtpurasastyaNa // 3277 // dakSiNA pazcAt puras ityetebhyastyaN bhavati zeSe / dakSiNasyAM dizi vasati "dakSiNAdA" [10] iti zrAkAre kRte dakSiNA, tatra bhavo dAkSiNAtyaH / paashcaatyH| paurstyH| TaphaNa kApizyAH // 3 // 278 // TmaNa bhavati kApizIzabdAt zeSe / kApizyAmbhavaM kApizAyanaM madhu / kApizAyanI drAkSA / "bAhRyu dibhyazceti vaktavyam" bAhrAyanI / AyanI / raGakoH // 42176|| raGkuzabdAt Taphal bhavati shaissikH| raGa kuSu jAtaH rAGkavAyaNo gauH| "prANinIti vaktavyam / iha mAbhUt / rAGkavaH kambalaH / kathaM rAGkavo gauH ? zeSe kacchAdipAThAt aNapi bhavati / manuSye tvabhidheye paratvAt "nRtastthayovU" [3 / 2 / 113] iti vuJ bhavati / rAvako manuSyaH / dhuprAgapAgudapratIco yaH // 20 // diva prAca apAca udaca pratIc ityetebhyo yo bhavati zeSe / divyH| prAcyaH / apAcyaH / udIcyaH / pratIcyaH / yadA prAgAdayaH zabdAH jhisaMjJakAH kAlavAcinastadA paratvAt "sAyaMciramprAddha pragemibhyassanaT" [3 90 ] iti tanan / prAktanaH / 1.si pU0 / 2. paudana ba0, s0| 3. kaNDinI a0, ba., puu0| 1, -mbI / banakauzAmbI / kA-a0, ba0, pU. 5. kAsapazi / sapharI pU0 / kAsapArI | sapharI bh0| kAsapArI khA- b.| 6. zAlvA bha0, pU0 / .. baDavAyA vaSe iti kAzi0 / For Private And Personal Use Only Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 3. pA0 2 sU0 81 87 ] mahAvRttisahitam stuT // 32281 // bhisaMjJakAdyo bhavati tuDAgamaH zeSe / zratra parigaNanam / "pramehakatasi trebhya'' iti / zramAtyaH / ihatyaH / vatyaH / tatastyaH / tatratyaH / parigaNanaM kim ? upariSTAt jAtaH, zraupariSTaH / jherbhamAtre Tikham / parato jAtaH pArataH / uttarAhi jAtaH, zrauttarAhaH / "dozchaH " [ 320 ] eva bhavati / zrArAtIyaH / " nedhruva iti vaktavyam" [vA0] niyataM sarvakAlaM bhavaM nityam | "niso gata iti vaktavyam" [ vA0 ] nirgato varNAzramebhyo niSTayaH zvapacAdiH / 187 vaiSamohyaszvataH ||3|2|82 // aiSamas hyas zvasa ityetebhyo vA yo bhavati / yadA yastadA tuT / aiSamastyaH / aiSamastanaH / hyastyaH / hyastanaH / zvastyaH / zvastanaH / "zvasastuT ca" [3/2/135] iti pAkSike ThaJa, zauvastikaH / " dvArAdeH " [ 5 / 26] ityauc / rUpyadyoH || 3|2|83 // rUpyazabdo dyuryasya tasmAt No bhavati zaiSikaH / vRkarUpye jAtaH vArkarUpyaH / dusaMjJAyAM paratvAt "dhanvayoH " [ zazahara ] iti vuJ bhavati / mANirUpye jAtaH, mANirUpyakaH / digArakha ||3|2| 84 // digvizeSAdermRdaH zrakhau varttamAnAt bhavati / vyaNo'pavAdaH / zeSe / pUrvasya zAlAyAM bhavaH paurvazAlaH / "hRdayaM" [11346 ] SasaH / evam zrAparazAlaH / dAkSiNazAlaH / zrakhAviti kim ? pUrveSukAmasamyAM jAtaH pUrvaiSukAmasamaH / zraparaiSukAmasamaH / "diksaMkhyaM khau" [1|3|45] iti saH / "prAcAM grAmANAm " [ 5/2/11] iti dyoraip / madrebhyo 'N ||3|2| - 5 // digAderiti varttate / digAdermadrazabdAt ay bhavati zaiSikaH / "bahusve'dorapi" [ 3/2/101] iti vuJa prAptaH / tadapavAde "vRjima dra ekaH " [ 3 / 2/106 ] iti ke prApta punaranenAy / paurvamadraH / zrAparamadraH / "dizo'madrANAm " [ 212 1 8 ] iti paryudAsAdAderaip / digAderityeva / madrakaH / zrArambhasAmarthyAdevANi siddha e zraygrahaNaM rASTralakSaNasyApi vutro bAdhanArtham / paladyAdeH ||3|2|86|| paladI ityevamAdibhyo'y bhavati zaiSikaH / paladyAM jAtaH, pAladaH paarissdH| "vA nAmnaH" [ 171 ] iti dusaMjJAyAM chaH prasajyeta / iha vAhIkazabdazchabAdhArthamupAttaH / goSThInaiketazabdAbhyAM chaH prAptaH / vAhIkazabdatvAcca ThamiThau prAptau / gomatIzabdAt "roDItoH prAcAm" [3|2|101] iti vuJa prAptaH / "o' rdeze Tha" [2|15] ityatra ( ityato ) dezagrahaNamanuvarttate / gomatI ca nadI / "bhinnaliGgo nadIdeza" [1|4|83] ityatra jJApitaM nadIdezagrahaNena na gRhyate / gomatyAM bhavA matsyA gaumatA iti / tasmAdiha pATho'narthakaH / ekIyamatametat / zrathavA idameva jJApakam nadyapi dezagrahaNena gRhyate / "bhica liGgo nadIdeza" [1|4|83] ityatra nadIgrahaNaM jalAzayaniyamArthamuktam / zravadudakAnAM dvadva ekavad bhavati (na) sthirodakAnAM kUpasarastaDAgAnAm / vaizvAmitra N ca taDAgaM jaratkUpazca vaizvAmitrajaratkUpau / zUrasena zabdAt "bahusve'dorapi " [ 3 / 2 / 103 ] iti vuJa prAptaH / paladI / pariSat / yakRt / loman / nakhaJca / paTaccara / vAhIka / kalakIka / bahukITa / kamalabhit / gauSThI / naiketI / parikhA / udapAna | romaka / zUrasena / gomatI / For Private And Personal Use Only zakalAdibhyo vRddhe ||3|2/87 || zakala ityevamAdibhyo vRddhe yo vihitastyastadantebhyo'N bhavati zeSe / zAkalyasya chAtrAH zAkalAH / "kyacvyanA dUdhRtyA patyasya " [ 4|4|141] iti yakham / kAyavasya chAtrAH kArAvAH / gaukadayasya gaukakSaH / kauNDinyasya kauNDinaH / vRddha iti kim / zakalo devatA'sya zAkalaH / zAkalasyedam zAkalIyam / uttarAya ca vRddhagrahaNam / 1. nanu " roGoto;" ityatra dezamahaNamanuvartate / a0 pU0 / Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 188 jainendra-vyAkaraNam [a0 3 pA0 2 sU0 88-15 ijaH // 32288 // vRddha yo vihitaH iJ tadantAdaNa bhavati zeSe / dAridaM dAkSam / plAkSam / vRddha ityeva / sautaGgameridaM sautaGgamIyam / na dvathacaH prAcyabharateSu // 3 / 2 / 89 // yaco mRdaH prAcyabharatAt vRddhAdiantAdaNa na bhavati / pUrveNa prAptasya pratiSidhaH / prAcyeSu caidIyAH / pauSIyAH / bharateSu kAzIyAH / vAsIyAH / dvayaca iti kim ? pAnAgArezchAtrAH pAnAgArAH / prAcyabharateSu iti kim ? daakssaaH| plAkSAH| "kAzyAdeSTamijaThau" [ 32] ityatra cedizabdena sAhacaryAddezavAcinaH kAzizabdasya grahaNam / iha vRddha tyAntAccha udaahRtH| nanu bharatAH prAcyA eva teSAM kimartha pRthagupAdAnam / anyatra prAcyagrahaNena bharatagrahaNaM mA bhUdityevamartham / / dozchaH // 3 / 260 // vRddha iti nivRttam / sAmAnyenopAdAnAt / dormudazcho bhavati zedhe / sautAroyam / mAlIyam / "rUpyadyoH" [3|2|3chN (chaNaM ) bAdhitvA paratvAt "dhanvayoGaH" [3 / 2 / 66] iti vuja / mANirUpye bhavaH mANirUpyakaH / "udIcyagrAmAt prasthadyoraNa vaktavyaH" [ vA. ] mASIprastham / mAhakIprastham / bhavataSThaNachasau // 3 / 2 / 61 // doriti vartate / bhavacchabdAt ThaN chas ityeto tyo bhavataH zepe / sakAra: "siti" iti pada saMjJArthaH / bhAvatkam / bhavadIyam / "mRdgrahaNe hiGgaviziSTasya bhavatIzabdasya grahaNe ThaNchasoH' [vA0] iti vakSyamANenopasaMkhyAtena puMvadbhAve tadeva rUpam / yastyadAdiSu na paThyate zatranto bhavacchabdaH, tasmAdaNi bhAvatamiti / __kAzyAdeSThabhiThau // 3 / 212 // kAzi ityevamAdibhyaH ThaJ miTha ityetau tyo bhavata zeSe / icAra uccaarnnaarthH| kAzayo janapadaH tatra jAtA kAziko, kAzikA | vaidikI, vaidikA / kAzi / vedi / sAMyAti / saMvAha / zracyata / modamAna / saMkulAda / hastikaNaM / kunAman / hiraNya / karaNa / govAsana | bhorini / bholiniarindama / zakamitra / devadatta / dAsamitra / dAsagrAma | govAhana / trngg| saudaavtaami| yuvarAja / uparAja | sindhumitra / devarAja / "mApadAdipUrvapadAt kAlAntAd ThaniThau vaktavyau" [vaa0]| zrApakAlikI / ApatkAlikA / shrordhvkaalikii| aurvakAlikA / zrApad / Urdhva / kUpa / anu / pUrva / ityaapdaadiH| doriti vartate / yatrAdusaMjJAsteSAM vacanAd grahaNam / doradhikArasya tu prayojanaM devadattasya prAgadeze vartamAnasya dusaMjJA na vAhIkagrAme / doreva ThaniThau / kathaM bhASye prayogaH devdttiiyaaH| devadattAH iti / "vA nAmnaH" [11] ityatra veti vyavasthitavibhASA che kartavye dusaMjJA bhavati ThaThiyorna bhvti| vAhokamAmebhyaH // 22 // 63 // doriti varttate / vAhIkagrAmebhyaSThabhiThau bhavataH zeSe / sakalAjjAtA, sAkali kI, sAkalikA / mAnthapikI / mAnthapikA / kAratAyikI / kAratAyikA / vozInareSu // 3 / 2 / 64 // doriti vartate / uzInareSu ye grAmAH, tadvAcibhyaSThabiThau vA bhavataH / pAhUjAlikI, zrAhU jAlikA, AhUjAlIyA / saudarzaniko, saudarzanikA, saudarzanIyA / odeze Thana. // 3 / 2 / 95 // iha do radotra vidhiH| uttarasUtre punaDhuMgrahaNAt / uvarNAntAddezavAcino mRdaSThaJ bhavati deshe| niSAdakA jAtaH, naiSAdakaekaH / edaJcaravantukaH / chasya paratvAdayaM ThaJ bAdhakaH / daakssikryukH| doSThaJiTayorapi baadhkH| vAhIkagrAma, nApitavAstau jAtaH nApitavAstukaH / deza iti kim 1 pttoshchaatraaH-paattvaaH| 1.cekIyAH zra0, ba0, pR0.| 2.saudhAvanAni a0| sodhAvatAni pR0 / 3. epaJcarajantukaH a0, pU0 / eyazcarajantuka: b0| For Private And Personal Use Only Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zra0 3 pA0 2 sU0 66-103 | mahAvRttisahitam 186 doH prAcAm // 3 / 2 / 96 // uddeza (odeze)iti vartate / uvarNAntAddoH prAgdezavAcinaSThaJ bhavati zeSe / doradozca pUrveNa siddhe niyamArthametat / doreva prAcAM nApyadoH / ADhakajambukaH / nApitavAstukaH / doriti kim ? mallavAstu mAllavAstavaH / kanyAyAH // 32 // 97 // kanyAzabdAJ bhavati zeSe / kanthA prAvaraNam, upacAgad dezo'pi / kAnthiko gauH| varNI vuja // 3268 // vau~ yA kanyA tasyA buJ bhavati zeSe | varNana ma nadaH, tasya adUrabhavo janapado vaNuH, tadviSaye yA kanthetyarthaH / kAnthako gauH / kAnyako'zvaH / dhanvayoGaH // 3 / 2 / 66 // doriti deza iti ca vartate / bandha (dhanva )vAcino yakAroGazca dezavAcino doSu bhavati zepe / prAcAmiti nivRttam / pArebandha dhanva ni jAtaH, pArevandha( dhanya kaH / zrApArebandha dhanva)kaH / pArAvatakaH / yoGaH / sAGkAsyakaH / kAmpilyakaH / ThaThiAbhyAM yoGo vuja paratvAt / vaahiikgraame| dAsarUpye jAtaH, daasruupykH| "zrAdeze" [3 / 2 / 15] ThaJaH paratvAdyoDo vuJa bhavati / AnautamAyau jAtaH, yAbItamAyavakaH / prasthapuravahAntAt // 2 / 100 // doriti deza iti ca vattate / prastha pura vaha ityevamantAddezavAcino doSuJ bhavati / chasyApavAdaH / dorityadhikArAttadantatve labdhe antagrahaNamanarthakamiti cet ; asatyantagrahaNe tadarthavAci dusaMjJa' gRhyeta / yathA pUrvasUtre bandhA (dhanvA ) thavAci dusaMzaM gRhItam / mAlAprasthe jAtaH / mAlAprasthakaH / sau (zau) NAprasthakaH / zAntiprasthakaH / nAndIpurakaH / kAndhIpurakaH / pailuvahakaH / phAlgunIvahakaH / purAntAd "roDIto: praacaam|' [3 / 2 / 101] iti siddhe'pyaprAgarthaM vacanam / prasthAyantAt ThajinaThAbhyAM paratvena bujh / pAnaprasthakaH / kautkukIvahakaH / etebhyo vAhIkagrAmatvAt ThaThiau praaptau| roDItoH prAcAm // 3 / 2 / 101 // doriti deza iti ca varttate / prAggrahaNaM dezavizeSaNam / rephoGa ikArAntAcca doH prAgadezavAcino vuJa bhavati zeSe / chApavAdaH / pATaliputrakaH / aikacakrakaH / ItaH khalvapi / kAkandI, kAkandakaH / mAkandI, mAkandakaH / prAcAmiti kim ? dAttAmitrIyaH / taparakaraNamasandehArtham / ' rASTrAvadhyoH // 3 / 2 / 102 // dauriti deza iti ca vartate / dezavizeSaNaM rASTrA'vadhI / rASTravAcinastadavadhivAcinazca dorbuja. bhavati zepe / chaapvaadH| zrAbhisAre jAtaH, zrAbhisArakaH / rASTrAvadheH, zrauSamakaH / shyaamaaynkH| avadhigrahaNenApi rASTraM gRhyate / kimartha tayu pAdAnam 1 bAdhakabAdhanArtham / "garodyo:" [3 / 2 / 104] rASTrAvadheH paramaNchaM bAdhitvA bujheva bhavatyuttarasUtreNa / traigartakaH / idaM ca prayojanam-mauJjirnAma vAhIkAnAmavadhigrAmaH, tatra bhavo maujIyaH / grAme avadhau vuja na bhavati / bahutve'dorapi // 32 // 10 // rASTrAvadhyoriti vartate / bahutvaviSayAnmRdaH adorapi dorapi rASTravAcinastadavadhivAcinazca buJ bhavati zeSe / annchyorpvaadH| zrado rASTrAt-aGgeSu jAtaH zrAGgakaH / vAGgakaH / zrado rASTrAvadheH / ajakundeSu jAtaH, AjakundakaH / do rASTrAt, dArveSu jAtaH, dArvakaH / kAmbadhakaH / do rASTrAvadheH / kAlaareSu jAtaH, kAlaJjarakaH / vaikulizeSu jAtaH, vaikulizakaH / jaLuSu jAtaH, jaahnvkH| bahutvagrahaNaM kim ? janapadaikadezabahutvena vivakSite buJ mA bhUt vartanISu bhava iti / doH pUrveNaiva siddha apigrahaNaM kimartham ? uttaratra dvayoranuvartanArtham vAdhAvAdhi'jJA (nyA)yeta na)takradAnenaiva dadhidAnasya, tasmAdapItyuktam "moSThajaH" [3 / 2 / 16] paratvAt rASTra lakSaNo vuJ / jaba Su jAtaH, jAhnavakaH / 1. kSAnjiprasthakaH zrA, pU0 / 2. kaukujIvahakaH pU0 / kokrujIvahakaH a.| kauskujIvahakaH ba0 / 3. tarhi pRthagupAdAnam a0, ba0, puuch| 4 dhe| ajAde (Dhe) Su jAtaH, prAjamoda (Dha) kaH pU0 / .5 vijJAyeta b.| For Private And Personal Use Only Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 190 jainendra-vyAkaraNam [a0 3 pA0 2 sU0 104 - 106 kacchAgnivaktravartta' (garta dyoH || 3|2| 104 // kaccha zragni vakra vartta' (garta ) ityevaM dyordezavAcino mRdo doradozca vuJ bhavati zeSe / chANo'pavAdaH / bharukacche jAtaH, bhArukacchakaH / paippalIyakacchukaH / aresgnau jAtaH kADAgnakaH / vaibhujAgnakaH / tenduvaktrakaH / saindhuvaktrakaH / bAhuvartakaH / cAkravartakaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhUmAdeH ||32|105 // dhUma ityevamAdibhyo vuJa bhavati zeSe / zraNAdInAmapavAdaH / dhUme bAtaH, dhaumakaH / dhUma | SaNDa / zazAdana / arjunavA / daNDAyana / sthalI mANavasthalI / ghoSasthalI / poSasthalI / mAikasthalI | rAjagRha | satrAsAha / bhakSAsthalI / samudrasthalI / madrasthala / aJjalIkUla / dvayAhAva | tryAhAva | saMsphIya | parvata | garbha | videha / zrAnartta / zranayorarASTrArthaM grahaNam / pAdUra | pAtheya / yoGo'pyadezArthaM 1 grahaNam / ghoSa / savya' / palli / rAjJI / zrArAjJakaH / dhArttarAzI / dhArtarAjJakaH / ityevamAdigrahaNamaprAgartham / abhaya / tIrthA / tIrakUlAtsauvIreSu / kaulamanyat / samudrAnnAvi manuSye ca / sAmudramanyat / kukSi / zrantarIpa | ruNa | ujjayinI / dakSiNApatha | sAketa | / nagarAtkutsAdAcyayoH ||3|2| 106 // kutsA nindA, dAkSyaM naipuNyam / ete tyArthasya jAtA de - vizeSaNam / nagarazabdAd vuJ bhavati zaiSika: kutsyadA dayayorgamyamAnayoH / tatra kutsAyAM kenA'yaM muSitaH / i nagare manuSyeNa / sambhAvyata etat / nAgarakA caurA hi jAgarUkA bhavanti / keneyaM vINA vAditA iha nagare manuSyeNa / upapadyata etannAgarako (kaiH ) nipuNA hi nAgarakA bhavanti / kutsAdAcyayoriti kim 1 nAgaraH puruSaH / katryAdiSu nagarIzabdaH paThyate / tasmAdRDhakaJi nAgareyaka iti bhavati / manuSyAdiSvaraNyAt ||3|2| 107 // ara(yazabdAnmanuSyAbhidheye zaiSiko vuJ bhavati / "araNyANyo vaktavya:" [vA0] ityuktam, tasyAyamapavAdaH / zrAraNyako manuSyo vA panthA vA adhyAyo vA nyAyo vA vihAro bA hastI vA / ete manuSyAdayaH / "vA gomayeSviti vakravyam" [vA0] zrArayakA zrAraNyA gomayAH / manuSyAdiSviti kim ? zrAraNyA zroSadhayaH / kuruyugandharebhyo vA ||3|2|108 // kuru yugandhara ityetAbhyAM zaiSiko vuJa bhavati / 'rASTrazabdo vA (rASTravadhyoH)" [3 / 2 / 102] iti "bahutve'dorapi" [312 103 ] iti nitye vubhi prApta vikalpo'yam / kuruSu jAtaH kauravakaH / kacchAdipAThAdapi bhavati / kauravaH / vAgrahaNaM yugandharArthameva / yugandhareSu jAtaH yaugandharakaH / yaugandharaH / nRtatsthayorabhidheyayoH kuruzabdAnnityo vuJa bhavati / kauravako mAnuSyaH / kaurava kamasya jalpitam / " vRjimadvAt kaH ||3|2| 106 // vRjimadrazabdAbhyAM ko bhavati zeSe / rASTralakSaNasya "bahusve'dorapi " [3 / 2 / 103] ityasya vuJo'pavAdaH / vRjika: / madrakaH / yasminprakaraNe janapadAsteSu "sasyavidhau (ma) tadantavidhiriti pratiSedhe prApte "sarvArddhadikchabdebhyo janapadasya" [vA0] iti sarvatra tadantavidhiH / sumAgadhakaH / sarvamAgadhakaH / ardhamAgadhakaH / pUrvamAmadhakaH / sumadrakaH / sarvamadrakaH / ardhamadrakaH / dikzabdapUrvakatve tu madrazabdasya " digara (gA) dekho" [ 3284 ] "madrebhyo'" [19185 ] ityapi / paurvamadraH / sa0 / 1. atra gartayoriti pAThaH suvacaH / pUrvatra rASTrAvadhyoriti sUtravRttau tubhevottarasUtreNa tragartakaH / ityukteH / bAhuvartakaH / cAkravartakaH / ityudAharaNamapyantroktaM cintyam / 2. zapa a0, ba0, 3. - vyata etannAgarako (kai: ) nipuNA bhavanti / kene- ba0 / va etanAgara ke ( kai: ) caurA hi nAgarakA bhavanti / kene - a0 pU0 For Private And Personal Use Only Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a03 pA0 sU0 110 - 114 ] mahAvRttisahitam 191 koDo ||3|2| 110 // deza iti varttate / dezavAcino mRdaH kakAroGo'N bhavati / "bahutve' dorapi' [3|1|103 ] iti vuJo'pavAdaH / RSikeSu jAtaH prArSikaH / mAhiSikaH / zrAzmakaH / kathamivAkujAta aivAka iti 1 ucyate, "odeze" [3/2/12] iti ThaJ prAptaH, taM bAdhitvA paratvAd "bahu dorapi'' iti vuJ prAptaH, tamapi paratvAdayamay bAdhate / "nauNahatya" [4|4|166 ] ityAdinA ukhaM nipAtyate / deza iti varttate / T kacchAdeH ||3|2|111 // kaccha ityevamAdibhyo dezavAcibhyo'y bhavati zeSe / vuJo'pavAdaH / kAccha---kacchazabdAdabahutvaviSayAdutsarga evAy siddhaH / tasya nRtatsthayorbuJ yathA syAdityevamarthaH pAThaH / kaccha / sindhu / va / gandhAra / madhura madhurAt / zrasyApyuttaratra vuJarthaH pAThaH / dvIpa | anUpa / zrajAvaha | vijJApaka / zrasyApi koGo vuJarthaH pAThaH / kulUta / raGku / nRtatsthayo||3|2|112 // kacchAderiti varttate / nari tatsthe cAbhidheye kacchAderbuJ bhavati / zraNo'pavAdaH / kAcchako nA / kAcchakamasya hasitaM jalpitam / kAcchikA cUlA / saindhavako manuSyaH / saindhavakamasya hasitaM jalpitam / saindhavikA cUlA / nRtatsthayoriti kim ? kAccho gauH / saindhavo'zvaH) I goyavAgvapadAtI satyAt || 3 |2| 113 // gavi yavAgvAmapadAtau ca jAtAdau satvazabdAd "bahutve'dorapi" [ 3/2/103 ] ityeva vusiddhaH / niyamArthamidamucyate / etasminneva jAtAdivizeSe vu yathA syAt / anyatra utsargApavAdo'y bhavati / tadvizeSaNamapadAtigrahaNam / kacchAdiSvasya pATho' narthakaH / khalveSu jAtaH sAlvako gauH / sAlvikA yavAgUH / nRtatsthayorityetadatra' varttamAnamapadAti vizeSaNam / sAlvako manuSyaH / sAlvakamasya hasitaM jalpitam / sAlvikA cUlA / eteSu vuJo niyamAdanyatra sAlvaM vastram / sAlvAH padAtayaH / garttadyugahAdibhyazchaH ||3|2| 114 // gartta ityevaM dyodezavAcino gahAdibhyazca cho bhavati / zraNAderapavAdaH / svAcidgatayaH / vAhIkagrAmebhya iti ThaJJiThayoH prAptayoranena punazchaH / vRkagatayaH / zRgAlagatayaH / zray prAptaH / deza ityadhikAro'pi gaddAdInAM sambhavApekSaM vizeSaNam / gahe jAtaH, gahIyaH / gai | antastha / sama / madhya madhyama cANU caraNetyasyAyamarthaH / pRthivImadhyazabdasya madhyamAdezaH / pRthivImadhye zabdasya vA madhyamAdezo bhavati / mAdhyamIyaH kaThaH / caraNasambandhe nivAsalakSaNe tyArthe zraNu bhavati / mAdhyamA iti / uttama / zraGga / magadha / pUrvapakSa / zraparapakSa / zravamasAkha / uttamasAkha / smaanshiil| ekaprAma / ekavRkSa | ivagra / idavanIka / avaspanda / kAmaprastha / zrasmAt "prasthapuravahAntAt " [ 3|2| 100 ] iti bur prAptaH / khADAyaniH / kAThoraNiH / lAvaMraNiH / zaiziri / zauGgi / zrAsuri / AhiMsi / zramitri / vyADi / bhauai | prAvi / zrAgni / zami / devazammi / yaugikatarArki / vAlmIki / mAlnaki / somavRtvin / uttara / mukhapArzvatasoH khacca / pArzvatIyam / mukhatIyam / janaparayoH kukca / janakIyam / parakIyam | devasya ca (vA) / devakIyam / veNukAyAzchaN vaktavyaH / zrAkRtigaNo'yam / vaiNukIyam / zrataraI padIyam / prAsthIyam / mAdhyamakIyam / mAtRkIyam / caitrakIyam / kRkaNavarNAd bhAradvAje dezavizeSe / kRkaNIyaH / parNIyaH / 1 1. - danuvarta - pU0 / - rityeva tadanuvarta - a0 / 2 antarapakSa pU0 / 3. lAveraNi a0 pU0 / 4. Azvi a0 / 5. jyoti zra0 / zroti ( zrauti ) pU0 / 6. vAzaki pU0 / vATAraki a0 / 7. kSemavRttin a0 pU0 / samavRttim ba0 / For Private And Personal Use Only Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 192 jainendra-vyAkaraNam prAcAM kaTAdeH || 3|2| 115 // deza iti vartate / tadvizeSaNaM prAgrahaNam / kaTAdeH zabdAtprAgdezavAcinazko bhavati zeSe / zraNo'pavAdaH / kaTanagarIyaH / kTagrAmIyaH / kaTaghoSIyaH / kaTapalvalIyaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 3 10 2 115-123 rAzaH ka ca ||3|2|116 // zrasambhavAd deza iti nAbhisambadhyate / rAjazabdasya kakAro 'ntAdezo bhavati chazca / zrAdezArthamidam | "dozchaH " [3 2 60] siddha eva / rAjJa idam rAjakIyam / ekadezavikRtasyAnanyatvAda "zvano'khaM" [ 4|4|120 ] nAzaGkanIyam / tAnirdiSTasyAnanyavad bhAva uktaH / na cehA'nastAnirdezaH; ki tarhi rAjazabdasya / doH kakhoGaH ||3|2| 117 // deza iti varttate / dodezavAcinaH kakAroGaH khakAroGazcho bhavati zeSe / zrArINakIyaH / draughaNakIyaH / zrAzvatthike jAtaH, AzvasthikIyaH / zAlmali ke jAtaH zAlmalikIyaH / koGa ityaNi prApte kaH / sausuke jAtaH, sausukIyaH / vAhIkagrAmalakSaNau ThanaThI bAdhitvA ko itya prAtaH ( ASTakaM nAma bandhaH tatra jAtaH) zrASTakIyaH / bandhalakSaNaM vuJa bAdhitvA koGa ityaN prAptaH brAhmaNako nAma rASTram, tatra jAtaH, brAhmaNakIyaH / "rASTra" [3 / 2 / 102 ] vuJo'pavAdaH "koDa: " [3 / 1 / 110 ] ityaN prAptaH / khoGaH khlvpi| kauTizikhIyaH / mATizikhIyaH / koTizikhAdayo vAhIkagrAmaH kanthApaladanagara grAma hRdayoH || 3|2| 118 || deza iti varttate dozcha iti ca / dya zabdaH pratyekamabhisambaddhayate / kanthAdi dyodezavAcino dozcho bhavati zeSe / vAhIkagrAmAdilakSaNasya tyasyApavAdaH / dAkSikanyAyAM jAtaH dAkSikanthoyaH / mAhakikanthIyaH / yadozInareSu grAmastadA napuMsakaliGgatvam / "vozInareSu'' [ 3 / 2 / 14 ] ThaJiThayoH prAptiH / yadA tu vAhIkagrAmaH, tadA strIliGgatvam / "vAhIka" grAmebhya:" [ 3 | 2|33] iti prAptiH / dAkSipaladIyaH / mAhakipaladIyaH / dAkSinagarIyaH / mAhakinagarIyaH / dAkSigrAmIyaH / mAhakigrAmIyaH / dAkSihRdIyaH / gomayahRdIyaH / parvatAt || 3 |2| 116 // parvatazabdAccho bhavati zeSe / aNo'pavAdaH / uttaratrAmartyavibhASA vakSyate / madodAharaNam / parvatIyo manuSyaH / vAmayeM ||32|120 // marttyAdanyasminnabhidheye parvatA vA cho bhavati / pUrveNa nitye prApte vikalpo'yam / parvatIyaM phalam / parvatIyamudakam / pArvatamudakam / zramartya iti kim ? parvatIyo nA / 1 yuSmadasmado'kaG khan || 3 |2| 121|| deza iti nivRttam / veti varttate / yuSmadasmadbhyAM vA khaJa bhavati, yadA khaJa tadA'kaGAdezaH / yoSmAkINaH / zrAsmAkInaH | "Git " [ 130] iti dakArasyAkaGAdezaH, kAroccAraNasAmarthyAt "sve'ko dIkham" [438] | vetyAdhikArAccho bhavati / yuSmadIyaH / zrasmadIyaH / aNi // 3|2|122 // aNi ca parato yuSmadasmadorakaGAdezo bhavati / idameva jJApakam, yuSmadasmadyAmapi bhavati / yauSmAkaH / zrAsmAkaH / 1 For Private And Personal Use Only tavakamamakAvekArthe ||32|123 // anantarasya vidhirvA bhavati pratiSedho veti paribhASeyamanityA / aNi khaJi ca parato yuSmadasmadorekArthe varttamAnayostavaka mamaka ityetAvAdezau bhavataH / sthAnyA dezayoryathAsaMkhyaM na tvAdezanimittayoH / tAvakIno mAmakInaH / tAvako mAmakaH / yuSmAkaM yuvayorvA'yaM yauSmAkINaH / evam zrAsmAkInaH / yauSmAkaH / zrAsmAkaH / zrarthagrahaNaM kim ? tavakamamakAveka ityucyamAne, ekavacane parata iti vijJAyeta, tadA'tra ko doSaH 1 yauSmAkINa zrasmAkIna ityatrA'pyAdezavidhiH syAt / tAvakInA mAmakInA ityatra ca na syAt zrato'rthagrahaNaM kriyate / tenaikArthe varttamAnayoryuSmadasmadorekavacane bahuvacane vA parata AdezavidhiH siddho bhavati / Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ma. pA0 2 sU0 124-132 ] mahAvRttisahitam 193 yo'rdhAt // 22124 // veti nivRttam / ardhazabdAcchaiSiko yo bhavati / aNo'pavAdaH / ardhe bhavaH, ardhyH| parAvarAdhamottamAdeH // 3 / 2 / 125 // para avara adhama uttama ityevamAderardhazabdAdyo bhavati zaiSikaH / parAyaH / avarAyaH / adhamArthyaH / uttamAryaH / "ivathaMdhu samAhAre" [46] iti SasaH / paramarddhamparArddhamiti "vizeSaNaM vizeSyeNeti" [1 // 352] yase kRte parArdhe jAtaH parArdhyaH / yadA parAs varAdizabdau digvAcinau tadottarasUtreNa yaThaNau prAptau / tadavAcitve tvaNa prAptaH / adhamottamAderaNa prAptaH / prakRtilameteSAM mA vijJAyoti zrAdigrahaNam / digAdeSThaNa ca // 3 / 2 / 126 // ardhAditi vartate / digAderarghAcchaiSikaSThay bhavati cakArAdyazca / pUrvArddha bAtaH, paurddhikaH / pUrvAddharthaH / dAkSiNArddhikaH / dAkSiNAyaH / aparamarddha pazcAddham "upayyupariSTAspazcAda" [19887] ityatrAddhe parato'parasya pazcabhAvo vakSyate / pazcAddhe jAtaH, pAzcArdikaH / pazcAddhayaH / "anyAdeSNa vaktavyaH" [vA.] digchabdAdanyo yadA'syAdirbhavati tadA ThaNa bhavati / pauSkarArddhikaH / vaijayArddhikaH / vAleyArddhikaH / kSetrArdikaH / parA'varAdestu pUrveNa ya eva bhavati / ___ grAmarASTrayoraNThau // 3 / 2 / 127 // digAderardhAdaNa ThA ityetau tyau bhavataH zeSe'rthe grAmarASTrayozcedaI bhavati / grAmaikadezavAcI rASTra kadezavAcI cedaIzabdo bhavatItyarthaH / grAmasya rASTrasya vA pUrvAddhe bhavaH, paurvAddhaH / paurddhi kaH / dAkSiNArddhaH / dAkSiNArddhikaH / pAzcAddhaH / pAzcArddhikaH / madhyAnmaH // 32 // 128 // madhyazabdAcchaiSiko ma ityayaM tyo bhavati / aNo'pavAdaH / madhyamaH / "Adezceti vaktavyam"[ghA. ] aadimH| "avAdhayoH (avo'pasoH) sarva ceti vktvym"| avamaH | adhmH| sampratyaH // 3 / 2 / 126 // sampratyarthe jAtAdau madhyazabdAda hatyayaM tyo bhavati / kaH puna ivArthaH vArthaH / sampratikAlo vartamAnaH, so'tItA'nAgatayo yorantarAle vartate / evamanyadapi dvayorantarAle vartamAnaM sampratItyucyate / yannAtidIrgha nAtihasvaM madhyaM kASTham / nAtyutkRSTo nApyapakRSTo madhyo vaiyAkaraNaH / madhyA strii| dvIpAdanusamudre yatra // 32 // 130 // samudrasamIpe yo dvIpazabdastasmAcchaiSiko yama, bhavati / kacchAdipAThAdaNo nRttsthyovunyshcaapvaadH| dvaipyam / dvaipyA strii| anusamudra iti kim ? anunadi yo dvIpaH tasmAdyamunAdisambandhe dvIpe bhavam, dvaipaM tRNam / "kacchAdi'' [3221112] pAThAdaNa / dvaipako vyAsaH / "nRvasthayo:" [3 / 2 / 13] iti vuna / ___kAlAm // 22 // 131 // kAlavizeSavAcino mRdaH zaiSikaSThabha, bhavati / aNo'pavAdaH / vRddhatyaM' paratvAd bAdhate / mAsikaH / sAMvatsarikaH / yathA (dA) kadambapuSpayogAtkAlo'pi kadambapuSpavAcyaH, tatrA'nena ThaJ / kadambapuSpe deyamRNaM kAdambapuSpikam / hipAlAlikam / "tatra jAtaH" [3] prAgitaH kaalo'dhikaarH| ( pAca zaradaH // 3 / 2 / 132 // zaracchabdAtkAlavAcinaH zrAddha 'bhidheye zaiSikaSThana bhavati / zaraditi hi RtuvizeSaH / tatra "bhasandhyAtubhyo'varSAbhyo'N" [1 / 2 / 138] prAsaH, tadapavAdo'yam / zaradi jAtaM' zAradikaM zrAddham / zrAddha iti kim ? zAradaM dadhi / zAradaM sasyam / zramazabdena cAtra rUdivazApitRkAryamevocyate, na tu zraddhAvAn / teneha na bhavati zAradaH shraaddhH| zraddhAvAnityarthaH / ) 1. vRddha; 0 ba0, pR. / 2. gata: kA-ma0, ba0, pU0 / 3. bhavaM puuch| For Private And Personal Use Only Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 194 jainendra-vyAkaraNam [a0 3 pA0 2 sU0 133-140 vA rogAtapayoH // 22 / 133 // roge zrAtape cAbhidheye zaracchabdAcchaiSiko vA ThA. bhavati / zAradikaH / zArado roga bhAtapo vaa| nizApradoSAbhyAm // 32 // 134 // veti vartate / nizApradoSazabdAbhyAM vA Thatra bhavati zeSe / nitye kAlAibhi prApte vikalpo'yam / nizA soDhA'sya, naizikaH / naishH| prAdoSikaH / prAdoSaH / nizApradoSasahacaritamadhyayanamupacArAttathocyate / zvasastaTaca // 32 // 135 // zvasazabdAhama bhvti| tasya ca Tana ikAdeze kRte tuddaagmH| Tho'pavAdo bhilakSaNastuTa prAptaH, taM bAdhitvA "vaiSamohyazvasaH" [3 / 2 / 3] iti vibhASayA ye prApta anena ThA vibhASyate / zvo bAto bhavo vA zauvastikaH, zvastya: / AbhyAM mukta tanap zvastanaH / prAvRSa praayH||32136|| prAvRSa zabdAt eNyo bhavati shesse| Rtkhnno'pvaadH| prAvRSeNyo balAhakaH / gatvaM kimartham ! prAvRSeNyamAcaSTe Nici vipi ataH khe ca kRte NakArasya zravaNArtham / bhasandhyAdhutubhyo'varSAbhyo'Na // 3 / 2 / 137 // kAlAditi vartate / "bhAdhu ktaH kAlaH'' [3 / 2 / 4] ityAgatasyANaH "usabhede" zazaza ityusi kRte kAlavAcibhyo bhebhyaH sandhyAdibhya Rtubhyo varSAvarjitebhyo'N bhavati shesse| ttho'pvaadH| bhebhyaH-taiSaH / pauSaH / "tiSyapuSyayormANi" [54137] iti yakham / sandhyAdibhyaH-sandhyAyAM bhavo jAto vA sAndhyaH / sandhyA savikhalA ( sndhivelaa)| zramAvAsyA / ekadezavikRtasya amAvasyAzabdasyApi grahaNam / trayodazI caturdazI paJcadazI paurNamAsI pratipad / "saMvatsarApharUparvaNoH" [ga.sU.] sAMvatsaraM phalam / sAMvatsaraM parva / anyatra sAMvatsariko rogaH / RtubhyaH-zaraddhemanta ziziravasanta gRssmH| avarSAbhya iti kim ? varSAsu sAdhu vArSikaM vAsaH / aNagrahaNaM chabAdhanArtham / svAtau tadaM ( bhavaM ) sauvAtam "pade yvoraiyauva" [5 / 2 / 8] ityauv / hemantAttakham // 32 // 138 // hemantazabdAdaNabhavati tatsanniyogena cAsya takham / hemante sAdhuH haimanam / haimntH| (haimanamanulepanam / haimanaM vAsaH / ThamapISyate / ) haimantikamiti / hemantatakhamiti vaktavyam / kAnirdezaH kimarthaH 1 kevale'pya'Na (hemantAda) yathA syAt / tena siddham / hemantI paktiH / sAryAcarampAhaNepragemibhyastanaTa // 32 // 136 // kAlAditi vartate / sAyaM ciraM prAhna prage zabdabhyA jhibhyaH kAlavAcibhyastanaDa bhavati zeSe / sAyaciraMzabdayorabhisaMjJayostyasanniyogena makArAntatA nipAtyate / sAyantanam / cirantanama / prANapragayostvakArAntatA nipAtyate / prAhaH soDho'sya, praatnH| pragaH sodo'sya, prgetnH| IbantAttanaTi "jhakAlatanekAlebhyo vA'" [4133] ityanupA siddham / prAtastanam / divAtanam / doSAtanam / "ciraparasparAribhyastno vaktavyaH', [vA0] ciratnam / parutnam / parArilam / "antAdimo vaktavyaH'' [vA0 ] antimam / vA pUrvAparAdahnAt // 32 // 140 // pUrva apara ityevaMpUrvAdahnazabdAd vA tanaD bhavati zeSe / nitye kAlAiJi prApte vibhASeyam / pUrvAhna tanaH / pUrvAhnatanaH / aparAhnatanaH / aparAhnatanaH / paurvAhnikam / aAparAhnikam / yadA pUrvAhnaH soDho'sya tadA pUrvAhnatanaH, aparAhRtanaH / ityabhayanandiviracitAyAM jainendramahAvRttau tRtIyasyA'dhyAyasya dvitIyaH pAdaH smaaptH| 1.prAvaT pa0 / For Private And Personal Use Only Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zra.3 pA0 3 sU01-12] mahAvRttisahitam 165 tatra jAtaH // 3 // 31 // zraNAdayaH paramotsargAdyAdayazca zaiSikAH prakRtAH, teSAmitaH prabhRti prakRtyarthAH samarthavibhaktyupAdAnaM ca veditavyam / tatreti IpsamarthAjjAta ityetasminnarthe yathAvihitaM tyo bhavati / sunne jAtaH srodhanaH / zrautsaH / rASTriyaH / zAkalikI / zAkalikA / sautreyakaH / prAvRSaSThaH // 3 / 3 / 2 // prAvRTchabdAdIpasamarthAnjAta ityetasminnarthe Tho bhavati / eNyasyApavAdaH / prAvRSikaH / prAvRSikA strii| kho zarado vula // 3 // 3 // 3 // zaracchabdAd vuJa bhavati khuviSaye / tatra jAta iti vattaM te / zAradikA mudgaa| saMjJAzabdAnAM vyutpattimAtramidam / khAviti kim ? zAradaM sasyam' / sindhvapakarAdaN // 3 / 3 / 4 // sindhu apakara ityetAmyAmaN bhavati tatra jAta ityasminviSaye / sindhuSu jAtaH saindhavaH / shraapkrH| sindhuzabdAt "kcchaadeH"[3|2|112] ityaNa / "nRtatsthayoH" [ 3 3 ] iti buza ca prAptaH / tayorapavAde ke apakarazabdAdaNo'pavAde uttarasUtreNa ke prApte'nenANapi vidhiiyte| pUrvAhAparAhnAmUlapradoSAvaskarAcca kaH // 33 // 5 // pUrvAhna aparAhna prArdrA mUla pradoSa avaskara ityetebhyaH sindhvapakarAbhyAJca ko bhavati / tatra jAta iti vartate / pUrvAhna jAtaH parvAhakA aparAhnakaH / "vA pUrvAparAdahnAt' [3 / 2 / 140] ityasyApavAdaH / ArdrakaH / "ke'nn:"[5|2|125] iti prAdezaH / mulkH| kAlavAcitve sati bhlkssnnsyaa'nno'pvaadH| pradoSaka: / "nizApradoSAbhyAma" [3/2/135] ityasya baadhaa| avaskarakaH / ayo'pvaadH| sindhukaH / apakarakaH / prAbhyAM parvezAyapi bhvti| pathaH panthaH ||33shkssaa pathizabdAtko bhavati tatsanniyogena pathizabdasya pantha ityayaM caadeshH| tatra jAta iti vattete / pathi jAtaH, panthakaH / shrnno'pvaadH| vA'mAvAsyAyAH // 337 // amAvAsyAzabdAd vA ko bhavati tatra jAta ityasin vissye| "bhasandhyAdinA' [3 / 2 / 137] nitye'Ni prApte ko vibhASyate / amAvAsyakaH / ekadezavikRtAdamAvasyAzabdAdapi / amAvasyakaH / pade'Na / amAvAsyaH / amAvasyaH / aSADhAca // 3 // 38 // a ityayaM tyo bhavati aSADhazabdAt cakArAdamAvAsyAyAzca / tatra jAta iti vartate / apADhAyA iti prApta apAdAditi sautro nirdeshH| aSADhAyAM jAtA, aSADhaH / aSADhA strii| amAvAsyaH / amAvasyaH / "zraviSTASADhAbhyAM chajiti2 vaktavyam" [vA0] / zrAviSThIyA bhaassaadiiyH| phalgunyASTaH // 3 // 3 // 6 // phalgunIzabdAho bhavati tatra jAta ityasminviSaye / nANo'pavAdaH / phalgunyA jAtaH phalgunaH / phalgunI strii| sthAnAntAdup / / 3 / 3 / 10 // sthAnAntAduttarasya jAtArtha AgatasyANa' unbhavati / gosthAne jAtaH gosthAnaH / ashvsthaanH| zAlAd gokharAt / / 3 / 3 / 11 / / go khara ityevampUrvAcchAlAtparasya AtArthe zrAgatasya tyasyobhavati / gavAM zAlA gozAlam / khraae| zAlA kharazAlam / "sanAsurAcchAyAzAlAnizA vA" [11] iti nam / gozAle jAtaH, gozAlaH / kharazAlaH / liGgaviziSTasya strIliGgasyA'pi "cupyupa'' iti yApa upi sati tadevodAharaNam / vatsAd vA / / 4 / 3 / 12 / / vatsapUrvAt zAlAparasya jAtArthe Agatasya tyasyonbhavAta vaa| vatsazAle jAtaH, vatsazAlaH / vaatsyshaalH| 1. dhAnyam a, ba0, pR0 / 2. chaNa ceti a0, ba0, pU0 / 3.-sya tyasyo-ma0, ba0, 30 / For Private And Personal Use Only Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 196 jainendra cyAkaraNam [a0 3 pA0 3 sU0 13.31 bhebhyo bahulam // 3313 // bhazabdebhyaH parasya jAvArthe Agatasya tyasya bahulamub bhavati / "zraviSTA'nurAdhAsvAtipunarvasutiSyahastavizAkhAbahulAbhya ubeva bhvti"| aviSThAsu nAtaH bhaviSThaH / bhalakSaNasyANa up / "hatupyup" [11] iti strItyatyobhavati / anuraadhH| svaatiH| punarvasuH / tiSyaH / tiSyagrahaNe paryAyagrahaNam / puSyaH / hstH| vizAkhaH / bahulaH / tathA "citrArevatIrohiNIbhyaH striyAmubeva bhavati" citrAyAM jAtA strI aNa up / hRdupyubiti upa / punaSTApa / DIp / citraa| revtii| rohiNI / paMsi na bhavatyeva / caitrH| raivataH / rohinnH| "anyebhyo vibhaassaa"| abhinit / zrAbhijitaH / azvayuk / prAzvayujaH / (zatabhiSak ) / shaatbhissjH| kRttikaH / kArtikaH / mRgazirA / mArgazIrSaH / zirasaH zIrSAdezo vakSyate / bahulavacanAdanyadapi, aNo vA Ditvam / zAtabhiSaH / zAtabhiSavaH / kRtalabdhakItasambhUtAH // 33 // 14 // tatreti varttate / jAta iti nivRttam / arthAntaropAdAnAt / tatretIpsamarthAt kRta labdha krIta sambhUta ityeteSvaryeSu yathAvihitaM tyo bhavati / sughne kRto vA landho vA krIto vA sambhUto vA sropnH| rASTriyaH | jAtasyaiva vizeSo'pekSitaparavyApAraH svabhAvaniSpattau bhAvaH kRtjlsyaathH| sAmAnyena prAptaM lbdhshbdaarthH| mUlyena prApta krItazabdArthaH / vidyamAnasya guNAntarayogaH smbhtshbdaarthH| upacAreNedaM svayamutpAdaH sambhUtatvaM janmeti cet, evaM tarhi jJApakamidam janmopacAre tatra lAta ityeSa vidhina bhavati / "prAvRSa eNyaH' [3 / 2 / 136] iti eNyo bhavati / prAvRSi sambhUtaM hiraNyam / prAmuSeNyam / "prAvRSaSThaH" [3 / 3 / 2] iti Tho'tra na bhavati / pathi sambhUtaM hiraNyam ityatra "pathaH panthaH" [36] ityeSa vidhina bhavati / kazalaH // 2315 // tatretIpasamarthAtkuzala ityetasminnarthe yathAvihitaM tyo bhavati / sughne kuzalaH saunH| rASTriyaH / uttaro'pavAdavidhiH / kuzale'rthe yathA syAditi yogavibhAgaH / patho dhun // 3 // 16 // pathizabdAd chan bhavati tatra kuzala ityasminviSaye / pathi kuzalaH pathakaH / AkarSAdeH kaH // 3 // 3 // 17 // tatra kuzala iti vartate / aAkarSa ityevamAdibhyaH ko bhavati / AkarSe kuzalaH AkarSakaH / zrAkarSa / saru / pizAca / picaNDa / azani | asman / nicayaH / hAdaH / kAlAtsAdhupuSpyatpacyamAne // 3 // 3 // 18 // kAlavizeSavAcibhya IpasamarthebhyaH sAtvAdiSvartheSu yathAvihitaM tyo bhavati / hemante sAdhu, haimantaM vastram / zaiziraM bhojyam / vasante puSpyanti, vAsantyo latAH / myo latAH / zaradi pacyante zAradAH shaalyH| praSmA yavAH / RtulakSaNo'N sarvatra / ne // 33 // 19 // tatreti IpasamatkAlavizeSavAcina use'rthe yathAvihitaM tyo bhavati / zaradi upyante zAradA yavAH / premAH zAlayaH / uttarArtho yogavibhAgaH / AzvayujyA vuna. // 3 // 3 // 20 // AzvayujIzandAdopasamarthAd vuja, bhavati use'rthe / AzvayujyAmuptA AzvayubakA mudgAH / bhitkaraNamuttarArtham / grISmavasantAd vA // 23 // 21 // grISmavasantazabdAbhyAmI samarthAbhyAM vutra bhavatyupte'rthe vA / nityama RtvaNi prApte vikalpaH / grISme utAH SmakA greSmA vA shaalyH| vAsantakA vAsantA vA yvaaH| deyamRNe // 333322|| tatreti vartate / kAlAditi ca / kAlavizeSavAcinaH IpsamarthAd deyamityetasmimarthe yathAvihitaM tyo bhavati yattaddeyamuNaM cedbhavati / mAse deyamRNaM mAsikam / ArdhamAsikam / sAMvatsarikam / aNa iti kim ? mAse deyA bhikSA / For Private And Personal Use Only Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 0 3 pA0 3 sU0 23-31] mahAvRttisahitam kalApyavasthayavasAda vun // 33 // 23 // kAlAda deyamRNa iti ca vartate / kalApin azvattha yavavusa ityetebhya Ipasamarthebhyo vuja bhavati deyamRNamityetasminnatheM / Tho'pavAdaH / yasminkAle mayUrA itavo vA kalApino bhavanti sa kAlaH tatsAhacaryAkalApI / yassinnazvatthAnAM phalaM so'zvatthaH / yasminyavavusa bhavati, sa: yavavusam (sH)| kalApini kAle deyamRNam, kalApakam / azvatthakam / yavavusakam / grISmAvarasamAda vuma // 3 // 324 // grISma avarasama ityetAbhyAM buA bhavati / tatra deyamaNamiti vartate / grISme deyamRNam ; zreSmakam | RtvaNo'pavAdaH / zrAvarasamakam / Tho'pavAdaH / avarasamA, avarasamam / "tiSThadgvAdi" [25] iti hasa ityeke / saMvatsarA'prahAyaNIbhyAM Thapa ca // 3 // 32 // saMvatsara-AgrahAyaNIzabdAmyAM Thana bhavati vuJ ca / tatra deyamRNamiti vartate / saMvatsare deyamRNaM sAMvatsarikam / sAMvatsarakam / zrAgrahAyaNikam / aAgrahAyaNakam | veti vaktavye ThagrahaNaM sandhyAdiSu "saMvatsarAtphalaparvaNoH" [ga0 sU0 3 / 2 / 10] ityasyANo bAdhanArtham / rauti mRgaH // 3 / 3 / 26 // tatreti vartate kAlAditi ca / kAlavizeSavAcina IpasamarthAd saiti mRga ityetasminnarthe yathAvihitaM tyo bhavati / nizAyAM rauti mRgaH, naizikaH / naizaH / prAdoSikaH / prAdoSaH / "nizApradoSAbhyAm' [3 / 2 / 134] iti tthaannau| mRga iti kim ? nizAyAM rauti ulUkaH / tadasya soDham // 3 // 3 // 27 // soDhamabhyastam / kAlAditi vartamAnamarthAd vAntaM sampadyate / taditi vAsamarthAtkAlavizeSavAcino mRdo'syeti tArthe yathAvihitaM tyo bhavati / yattadvAsamartha soDhaM cettad bhavati / nizA soDhA'sya, naizikaH / naizaH / prAdoSikaH / praadossH| sAhacaryAnnizAdizabdenAdhyayanamaDheSTam / tatra bhavaH // 3 // 3 // 28 // labdhAtmalAbha upalabhyamAno bhavaH / tatretIpsamarthAd bhava ityetasminnarthe yathAvihitaM tyo bhavati / saunaH / rASTriyaH / anuvartate tatragrahaNaM kAlasambandham ( sambaddham ), punastatragrahaNaM kAlanivRttyartham / iha prAyabhavagrahaNaM ca karttavyam / anityabhavaH prAyabhavaH / sudhne prAyabhavAH sropno manuSyaH / niyato bhavastatra bhavaH / yathA sraunaH prAkAraH / na karttavyam / tatra bhava iti prakRtya "jihvAmUlA. guleH" [1 // 3 / 38] cho vidhIyate / sa yathaiva tasmindRSTApacAre aGgalIyamityAdau bhavati, evaM prAyabhave'pi bhaviSyati / digAdeyaH // 3 // 3 // 26 // diza ityevamAdibhyo yo bhavati / tatra bhava iti varttate / aNavasya cAyamapavAdaH / dizi bhavo dizyaH / diz / varga / pUga / gnn| pakSa / vApa' / mitra / meghA / antara / pathin / rahas / alIka / ukhA / sAkSin / zrAdi / anta / mukhabaghanagrahaNamadehAnArtham / senAmukham / senAjaghanamiti / megha / yUtha | "udakAtsaMjJAyAm" [ga. sU.] udakyA strI / zraudako'nyaH / nyAya | vaMza | anuvaMza / veza / AkAza / dehAnAt // 3 // 3 // 30 // aGgamavayavaH / dehAGgavAcino yo bhavati tatra bhava ityasmin viSaye / zraNo'pavAdaH / tasya tu parakhAdeva baadhkH| danteSu bhavaH, dantyaH / oSThyam / mukhyam / tAlavyam / iha tadantavidhirvaktavyaH / kaNThatAlavyam / dantoSThyam / ratikukSikalasivastyanahena // 3 // 3 // 31 // ityAdibhyo dam bhavati / tatra bhava iti vartate / hato bhavaM dAteyam / anno'pvaadH| dehAGgatve yasyApavAdaH / kalasyAM bhavam kAlaseyam / shrnno'pvaadH| 1.cApa m.| For Private And Personal Use Only Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam 198 [a0 3 pA0 1 sU0 32-36 vAsteyam / yasyApavAdaH / sRjatyasanniyoge 'stribhAvo nipAtyate / zrasRji bhavam, zrAstrayam / prakRtyantaramastrizabdaH / zrAheyaM viSam / zraNo'pavAdaH / prIvAbhyo'N ' ca ||3|3|32|| grIvAH zirodhamanyaH / grIvAzabdAdaN bhavati DhaJca tatra bhava ityasmin viSaye / yasyApavAdaH / grIvAsu bhavaM graivam / graiveyam / gambhIrAyaH ||3|3|33|| gambhIrazabdAJjyo bhavati / gambhIre bhavam gAmbhIryyam / atyalpamidam / "gambhIrabahirdeva paJcajanebhya iti vaktavyam" [vA0] bAhyam / devyam / pAJcajanyam / hAt ||3|3|34|| tatra bhava iti vartate / hasaMjJakAnmRdo jyo bhavati / zrayo'pavAdaH / hasaMjJakebhyaH parimukhAdibhya praveSyate / parimukhe bhavam, pArimukhyam / parimukha parihan paryoSTha paryulUkhala parizAla parizIla anusIra upasIra upasthUNa upavAla upakapAla anupatha zranuratha pariratha anugaGga anutila anumASa zranuyava anuyUtha anuvaMzo yeSu paripUrveSu varjanArtha pratItiH teSAM "paryaMpAdahiranyavaH kathA" [113 / 10] iti hasaH / anyatra "jhi" [31] iti yogavibhAgAt / parimukhAderiti kim ? zrapakUlam | hAditi kim 1 parigataM mukhaM se ya eva bhavati / parimukhyam / antarAdeSThaJa ||3|3|35|| hAditi vartate / antaHzabdAdedRJ bhavati / zraNo'pavAdaH / zrantaHzabdo bhisaMjJako vibhaktyarthaH / zrantargehe bhavam zrAntargehikam / zrAntaragArikam / "purAnvAtpratiSedho vaktavya: 22 [vA0] antaHpure bhavam zrAntaHpuram / zratreSTayaH / 1 "samAnAcca tadAdezva, adhyAtmAdiSu ceSyate / UrdhvAdvimAcca dehAcyA lokottarapadAdapi // [vA0] samAne bhavam sAmAnikam / " tadAdezca" sAmAnagrAmikam / sAmAnadezikam / " adhyAtmAdiSu zradhyAtmikam / zrAdhidaivikam / zrAdhyAtmAdirAkRtigaNaH / UrdhvadamAt zraurdhvadamikam / kecidUrdhvazabdena samAnArthamUrdhvaM zabdaM mAntaM paThanti / teSAm zraurdhvandamikam / zraurdhvadehikam / "chokozarapadAdapi" / aihalaukikam / pAralaukikam / / ""mukhapAzvata sorIyaH kugUjanasya parasya ca / IyaH kAryo'tha madhyasya maNmIyau ca hRtau matau 1 // " [vA0] -mukhapAzvabhyAM tasantAbhyAmIyo vaktavyaH / mukhatIyam / pArzvatIyam / bherbhamAtre Tikham iti Tim T kugjanasya parasya ca / janakIyam / parakIyam / "madhyAdIyo vaktavyaH" / madhyIyaH / "mammIyau ca hRtau matau madhyAdezva" / mAdhyamaH / madhyamIyaH / " madhyo madhyandinazcAsmAdupU sthAmno hAjinAzathA" [vA0] / madhyazabdo madhyaM rUpamApadyate / dinazcAsmAttyaH / madhye bhavam, madhyandinam / up sthAmAntAd jinAntAcca vaktavyaH / zrazvasthAmni bhavaH, azvathAmA | kAjine bhavaH, vRkAjinaH / RNa up / upAjjAnunIvikarNAt || 3 | 3 | 36 // upapUrvebhyo jAnu nIvi karya ityetebhyaSThaJ bhavati / tatra bhava iti vartate hAditi ca / upajAnu bhavam zrapajAnukam / zrapanIvikam / aupakarNikam / dehAGgalakSaNasya yasyApavAdaH / idda kasmAnna bhavati, apajAnu bhavaM gaDivati / zranabhidhAnAt / grAmAtparyanvoH ||3|3|37|| dvAditi vartate / pari anu ityevaMpUrvAd grAmazabdATThaJ bhavati tatra bhava ityasminviSaye / pArigrAmikaH / zrAnugrAmikaH / zrayo'pavAdaH / jihvAmUlAGga lezchaH ||2/3/30 // hAditi nivRttam / tatra bhava iti vartate / jihvAmUla-aGgulizabdAbhyAM cho bhavati / yasyApavAdaH / jihvAmUlIyaH / zraGgulIyaH / vargAntAt ||3|3|36|| vargazabdAntAcca cho bhavati tatra bhava ityasminviSaye / azabde'pavAdo vakSyate / zabda ihodAharaNam / kavargIyAM varNaH / cavargIyaH / 1. yUvA / For Private And Personal Use Only Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ma0 3 pA0 3 sU0 40-47 ] mahAvRttisahitam yakho vA'zabde // 3 // 40 // tatra bhava iti vartate / vargAntAt ya kha ityetau tyo vA bhavataH zabdAdanyasmiMstyAtheM / pUrveNa nitye che prApte vibhASeyam / bharatavarge bhavaH, bharatavaryaH / bharatavargINaH / bharatavargIyaH / bAhubalivaryaH / bAhubalivargINaH / bAhubalivargIyaH / karNalalATabhUSaNe kaH // 33 // 41 // tatra bhava ityasminviSaye karNalalATazabdAbhyAM ko bhavati samudAyena bhUSaNe'bhidheye / karNikA / lalATikA / svabhAvataH striilinggH| bhUSaNa iti kim ? karyam / lalATyam / tasya vyAkhyAna iti ca vyAkhyeyAkhyAyAH // 33 // 42 // vyAkhyAyate'neneti vyAkhyAnam / vyAkhyAtavyaM vyAkhyeyam / tasyAkhyA nAma vyaakhyeyaakhyaa| tasyeti tAsamarthAd vyAkhyeyAkhyArUpAd mRdo vyAkhyAne'rthe yathAvihitaM tyo bhavati cakArAttatra bhava ityasmiMzca vAkyArthe / itizabdaH parvavAkyaparisamAptyarthaH / supAM vyAkhyAnaM supsu bhavaM vA saupam / miDAM vyAkhyAnaM mikSu bhavaM vA maiGam / evaM kArtam / hArtam / vyAkhyeyAkhyAyA iti kim ? pAryalaputrasya vyAkhyAnaM sukauzalA / pATaliputraM sukauzalayA vyAkhyAyate sannivezahAreNa / na punaloke tadvyAkhyeyasya granthasyAkhyAbhUtam / nanu ca tasya vyAkhyAne arthe "tasyedam" [38] ityanenaiva tyavidhiH siddhH| cakArAnukRSTe'pi tatra bhave'rthe pUrvameva syavidhiruktaH / tatkimanayoryugapadupAdAnam ? vakSyamANo'pavAdavidhiH / vyAkhyeyAkhyAyA anayorarthayoryathA syAdityevamartham / baDhco bahulaM Thavya // 3 // 3 // 43 // bala co vyAkhyeyAkhyAbhUtAnmRdo bahulaM ThaJ bhavati tasya vyAkhyAne tatra bhave cArthe / aNAderapavAdaH / bahulagrahaNaM bahuprapaJcArtham / savidhau ye bahvacaH tebhyaH RkArAntabrAhmaNaprathamAdhvarapurazcaraNanAmAkhyAtapauroDAzebhyaH kratubhyazca gauNamukhyebhyaSThA bhavati / savidhau - pakhaNakhasya vyAkhyAnam, SatvaNatve bhavaM SAkhaNavikam / RkArAntAt - cAtu hotRkam / pAzcahotRkam / brAhmaNikam / prAthamikam / Adhvarikam / paurazcaraNikam / nAmAkhyAtikam / vigRhItAdapi / nAmikam / zrAkhyAtikam / pauroDAzikam / mukhyebhyaH RtubhyaH - zrAgniSTomikama / rAjayikam / vAjapeyikam / pAkayajJikam | bhAva yajJikam / gauNebhyaH - pAJcaudanikam / dAzaudanikam / RSibhyo'dhyAyairbhavati / vAziSThako'dhyAyaH / vaizvAmitriko'dhyAyaH / anyatra vAziSThI Rk / tiseSu na bhavati / saMhitAyA vyAkhyAnaM tatra bhavaM vA sAMhitam / bahva'ca iti kim ? kArtam / hArtam / vyAkhyeyAkhyAyA ityeva / mathurAyAM bhavaH, mAthuraH / dvacajacaH // 33 // 44 // dvayaco mRda RkchabdAcca Thama bhavati tasya vyAkhyAne tatra bhave cArthe / aNNAderapavAdaH / aGgasya vyAkhyAnam , aGge bhavaM vA AGgikam / paurvikam / tArkikam / nAmikam / RcAM vyAkhyAnaM Rtu bhavaM vA Arcikam / puroDAzAhad // 33 // 45 // puroDAzazabdAdRdra bhavati tasya vyAkhyAne tatra bhave cArthe / puroDAzAH piSTapiNDAH / sAhacaryyAtteSAM saMskArako mantro'pi tthoktH| pauroDAzikI / chandaso yaH // 3 // 3 // 46 // chandaHzabdAdyo bhavati tasya vyAkhyAna ityevAsminviSaye / dvayajlavaNaTho'pavAdaH / chandaso vyAkhyAnaM chandasi bhavaM vA chandasyam / gayanAdevANa // 3 // 3 // 47 // Rgayana ityevamAdibhyo mRdbhyazchandaHzabdAccAN bhavati tasya vyAkhyAne tatra bhave cArthe / Rgayanasya vyAkhyAnaH, Rgayane bhavo vA, aagynnH| aNi parata Rgayanasya For Private And Personal Use Only Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 200 jainendra-vyAkaraNam [a03 pA0 3 sU0 4.14 NatvamiSyate/ Rgayana / padavyAkhyAna / chandovyAkhyAna / chandomAna / chndobhaassaa| chandovicita / chandoviciti / nyoka / punarukta / nirukta / vyAkaraNa / niyama / nigama / vAstuvidyA / avidyA / chatravidyA / utpAta / utpAda / saMvatsara / muhUtaM / nimitta / upaniSat / bhikSya / iti RgayanAdiH / ) chandas / chandasaH pRthagagrahaNaM pUrveNa yArtham / punaraNagrahaNaM bAdhakasya ThanaH chasya ca bAdhanAryam / ....... tata AgataH // 3 // 3 // 48 // tata iti kAyAm arthAt prAgata ityasminnarthe yathAvihitaM tyo bhavati / sughnAdAgataH sodhnaH / rASTriyaH / mukhyasyA'pAdAnasya sampratyayaH / snAdAgacchan vRkSmUlAdAgata iti vRkSamUlazabdAcyo na bhavati / AyasthAnebhyaSThaNa // 3 // 3 // 49 // dravyAgamanamAyaH / sa yasmistiSThatyutpattidvAreNa tadAyasthAnam / tadavAcibhyaSThaNa bhavati tata Agata itysminvissye| aNo'pavAdaH / chasya tu paratvAdeva baadhkH| zulkazAlAyA aAgataM zaulkazAlikam / prAtarikam / zrApaNikam / gaurimakam / dauvArikam / bahutvanirdezaH svarUpanirAsArthaH / zuNDikAdibhyo'N // 33 // 50 // zuNDAzabdo madyavacanaH, tasmAnmatvarSIye te (tye) kRte zuNDika iti bhavati / zuNDika ityevamAdibhyo'N bhavati tata Agata ityetasminviSaye / zuNDikAdAgataH zauNDikaH / zuNDika / kRkaNa / sthaNDila | udaka / upAna / upala / tIrtha / pippala / bhUmi / tRNa / parNa / punaraNagrahaNaM kim / prAyasthAne ThaNaH, "gehAdiyuktakaNAda bhAradvAja" iti ko vihitastasyA'pi bAdhanArtham / yaunamaukhAdyA // 23 // 51 // janmasambandhena yonerime, yonerAgatA vA, yaunAH zabdA mAtulAdayaH / vidyAsambandhena mukhasyeme, mukhAdAgatA vA maukhA upAdhyAyAdayaH, RtvigAdayazca / yaunamaukhebhyaH zabdebhyaSThA bhavati tata zrAgate'rthe / shrnno'pvaadH| chasya tu paratvAda bAdhakaH / mAtulAdAgataM mAtulakam / mAtAmahakam / paitAmahakam / maukhebhyaH - upAdhyAyAdAgatam / zraupAdhyAyakam / zrAcAryakam / zaiSyakam / zrAvikam / RtaSThA // 33 // 52 / / RkArAntebhyo yaunamukhe(maukhe)bhyaH zabdebhyaSThan bhavati tata Agate'rthe / yaunebhyo bhrAturAgataM bhrAtRkam / svAsakam / mAtRkam / maukhebhyaH -- hoturAgataM hotRkam / pautRkam / audgAtRkam / pUrvasya vuzo'pavAdaH / / pituryazca // 3 // 3 // 53 // pitRzabdAd ya ityayaM tyo bhavati ThaJ ca tata prAgate'rthe / piturAgataM pitryam / "rIkRtaH" [5 / 2 / 136] rIDAdezaH "yasya lyAnca" [4 / 131] itIkArasya kham / pane paitRkam / vRddhAdakavat / / 3 / 3 / 54 // vRddhatyAntAnmRdaH aGka iva yavidhirbhavati / vRddha mihApatyamAtram / yatheha bhavati / gargANAmaka, gaargH| vaidH| "sAkalakSaNaghoSe'jyabhilAmaNi" [3 / 3 / 15] hatyaN tathA gargebhya Agatam , gAgaMm / vaidam / aGkagrahaNe vRddhAntasye (ddhatyAntasye) damarthe tasyedamarthasAmAnya lakSyate / tena vuzo'pyatidezaH siddhaH / zropagavA (nA) midam , "vRddhacaraNAmit" [33364] iti vuni kRte, aupagavakam / nADAyanakam / tathA zropagavAdAgatam aupagavakam / nADAyanakam / ..mAsarikam ba0, sa0 / 2. -ddhagatasyaidamartha sAmA-ma0 / dharayedamarthe tsyedmrthsaamaab0|-duutsyedmrth sAmA-pU0 / For Private And Personal Use Only Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 03 pA0 3 sU0 55-52] mahAvRttisahitam hetumanuSyAd vA rUpyaH // 33 // 55 // tata zrAgata iti vartate / hetubhyo manuSyezca vA rUpya ityayaM tyo bhavati / hetubhyaH kAraNAd , dhenorAgataM dhenurUpyam / vizvarUpyam / kararUpyam / pakSe gehAdilakSaNazchaH / samIyam / viSamIyam / pApIyam / manuSyebhyaH-devadattAdAgataM devadattarUpyam / jinadattarUpyam / pade devadattakam / jinadattakam / devadattakalpakam / heto kA bhavatIti manuSyebhyo'pAdAnalakSaNA kaa| mayaT // 3 // 3 // 56 // hetubhyo manuSyebhyazca mayaD bhavati tata zrAgate'rthe / samAddhetorAgataM samamayam / pApamayam / manuSyebhyaH-devadattAdAgatam , devadattamayam / jinadattamayam / jindttmyii| yogavibhAgo ythaasNkhynivRttyrthH| prabhavati // 3 // 3 // 57 // tata ityeva vartate / tata iti kAsAmarthyAnDyAmmRdo yathAvihitaM tyo bhavati / prathamaM bhavati prabhavati / bhavatirihopalabdhikriyaH, anekArthatvAd dhUnAm / sanAt prabhavati, sraunaH / rASTriyaH / himavataH prabhavati, haimavatI gaGgA / dAradI sindhuH / / vidurAyaH // 33 // 58 / / tataH prabhavatIti anuvartate / vidUrazabdAcyo bhavati / aNo'pavAdaH / vidUrIlAbhavati, vaidUryo maNiH / yadi prathamaM bhavati prabhavatItyucyate vAlavAyAgirerasau prabhavati na vidUrAnagarAt / kathaM tatastyotpattiH 1 evaM tarhi "vAlavAyo vidUraca prakRtyantarameva vA / naivaMtaneti cedvyAva jitvarIvadupAcaret // " vAlavAyastyaM labhate viduramAdezaJca / yathA zivAdiSu vizravaHzabdo vizravaNaravaNAdezI aNaM ca labhate / prakRtyantarameva vA vAlavAyasya vidurshbdH| avyavikanyAyena vidUrAdeva tyaH / naivaM tatreti ceyAt jitvarIvadupAcaret / yathA vANijAH vArANasI jitvarIti maGgalArthamupAcaranti / evaM vAlavAyo'pyupacArAd vidUrazabdenoklaH / athavA vidUrAdeva maNitvena prabhavati / ) tadgacchati pathidUtayoH // 33 // 56 // taditIpsamA~dgacchatItyasminnarthe yathAvihitaM tyo bhavati yo'sau gacchati panthA dUto vA ced bhavati / khughnaM gacchati, sraunaH / rASTriyaH / panthA dUto vA / pathisyeSu gacchatsu panthA gacchatItyucyate / pathidUtayoriti kim ? sughnaM gacchati saarthH|| abhiniSkAmati dvAram // 33 // 60 // taditi vartate / taditIpsamarthAdaminiSkAmatItyetasminnarthe yathAvihitaM tyo bhavati / anabhiniSkramaNa kriyAyAM dvAraM karaNaM svAtantryeNa vivakSitam / yathA, asizchinatti / dhanurvidhyati / dvArastheSu ca niSkAmatsu dvAraM niSkrAmatItyucyate / sughnamabhiniSkAmati pATaliputrasya dvAram, sropnam / rASTriyam / dvAramiti kim ? 'madhurAmabhiniSkAmati vaidisa (za) sya grAmaH / sughnamaminiSkAmati puruSaH / ___ adhikRtya kRte granthe // 3361 // taditIpsamarthAdadhikRtya kRte'rthe yathAvihitaM tyo bhavati yattatkRtaM anyazcetsa bhavati / sulocanAmadhikRtya kRto granthaH saulocanaH / zraudayanaH / grantha iti kim ? sulocanAmadhikRtya kRtaH prAsAda / "usA'khyAyikAsu bahulamiti vaktavyam" [vA0] vAsavadattAmabhikRtya kRtA'khyAyikA, vAsavadattA / / dostha ( zcha ) syos / urvazI / sumanottarA / aNa us / na ca bhavati bhaimarathI / zizukrandayamasabhadvandvandrajananAdibhyazchaH // 33 // 62 // tadadhikRtya kRte grantha iti vartate / zizukranda yamasabha ityetAbhyAM dvandvAdindra jananAdibhyazca cho. bhavati / aNo'pavAdaH ( zizukandamadhikRtya kRto granthaH, shishukrndiiyH| masya sabhA, yamasabham / "subhA'rAjA'manuSyAt' [IMES] iti nm| yamasabhIyaH / dvandvAt , tripurvijayIyaH / bhrtbaahubliiyH| vAkyapadIyam / ) "dvandva devA'surAdibhyaH pratidho vaktabhyaH" [vA0 ] daivAsuram / rAkSo'suram / gauNamukhyam / indrajananAdibhyaH-indrajananIyam / 1. mathurAma-., s.| 20 For Private And Personal Use Only Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 202 jainendra-vyAkaraNam [a0 1 pA0 3 sU. 15-1 pradyumnodayanIyam / pradyumnAgamanIyam / zI (sI) tAnveSaNIyam / indrajananAdirAkRtigaNaH / zizukrandAdayo'pi tatraiva draSTavyAH / devAsurAdiSu chasyAdarzanAt pratiSedhazca na vaktavyaH / prapaJco bAlAvabodhanArthaH / so'sya nivAsaH // 33 // 63 // sa iti vAsamarthAdasyeti tA'rthe yathAvihitaM tyo bhavati yacad vAsamartha nivAsazcetsa bhavati / nivasantyasminniti nivAsaH / sughnaM nivAso'sya sraunaH / rASTriyaH / abhijanaH // 3 / 3 / 64 // abhijanaH pUrve bAndhavAH / sAhacaryAttairuSito dezo'pi tathoktaH / nivAso yatra sAmpratamucya(dhya )te / sa iti vAsamarthAdabhijana ityetasminnarthe yathAvihitaM tyo bhavati / sughnamabhijano'sya, sroghnaH / rASTriyaH / girezchaH zastrajIviSu // 3 // 3 // 65 // so'syAbhijana iti vrtte| girivAcino vAsamarthAdasijanaviziSTAdasyeti tA'rthe cho bhavati zastrajIviSvabhidheyeSu / hRdgolo'bhijana eSAM zastrajIvinAm, hRdgoliiyaaH| zravarma / atvrmiiyaaH| vela | veliiyaaH| rohitagiri / rohitagirIyAH gireriti kim ? sAGkAsyo'bhijana eSAM zastrajIvinAM sAGkAsyakAH shstrjiivinH| "bandha (dhanva) yoGaH" [3 / iti buny| zastrajIviSviti kim ? RkSodo girirabhijana eSAM brAhmaNAnAmanyeSAM vA, zrAjhedAH / pRthu / paarthvaaH| zaNDikAdeyaMH // 3 // 3 // 66 // so'syAbhijana iti vartate / zaNDika ityevamAdibhyo yo bhavati / annaaderpvaadH| zaNDiko'bhijano'sya, zANDikyaH [shaannddik:]| sarvasena / sarvakeza / zaka | zaTa / caNaka / zaGkha / bodha / godha / atra kobhyaH "koko'NU" [3 / 2 / 110] ityaN prAptaH / itarebhyaH "bahutve'dorapi [3 / 2 / 103) iti vuJ prAptaH / sindhvAderaNa // 33 // 67 // so'syAbhijana iti vartate / sindhu ityevamAdibhyo'N bhavati / sindhurabhijano'sya, saindhavaH / sindhu / varNa / madhumat / kamvoja / kazmIra / sava / etebhyaH kacchAditvAt "nRtatsthayoH" [ 3 / 2 / 112 ] iti cubha praaptH| gandhAra / paJcAla / kiSkindha / gabdika / uras / darad / etebhyaH "bahutve'dorapi'' [3 / 2 / 102] iti cuJa, prAptaH / kaimedura / kANDakAra' / grAmaNI / etebhyazchaH praaptH| tUdIvarmatIbhyAM DhaNa // 3 // 368 // so'tyAbhijana iti vartate / tUdIvarmatIzabdAbhyAM DhaN bhavati / aNo'pavAdaH / tUdI abhijano'sya, taudeyaH / vAmateyaH / zAlAturakUcavArAcchaeNyau // 33 // 66 // so'syA'bhijana iti vartate / zAlAturakUcavArazabdAbhyAM chaNNya ityeto tyau bhavataH / aNNo'pavAdaH / zAlAturo'bhijano'sya, zAlAvarIyaH / kocvaaryH| bhaktiH // 3 // 3170 // so'syeti vartate / abhijana iti nivRttaM vizeSaNAntaropAdAnAt / sa iti vAsamarthAdasyeti tA'rthe yathAvihitaM tyo bhavati yattad vAsamartha bhakti zvet sA bhavati / bhajyata bhaktiH / sunaM bhaktirasya, sronaH / rASTriyaH / pradezakAlADhaN // 33171 // so'sya bhaktiriti vartate / deshkaalaavcittau| tatparyudAsAdanyasyA' cittasya grahaNam / acittavAcino mRdaSThaNityayaM tyo bhavati / anno'pvaad|| Thasya paratvAd baadhkH| apUpA bhaktirasya, ApUpikaH / shaasskulikH| paaysikH| adezAditi kim ? sraunaH / akAlAditi kim ? shaishirH| 1. kANDavAra 10, pU0 / 2. -pavAdau pU0 / For Private And Personal Use Only Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 3 pA0 3 sU0 72-77 ] mahAvRttisahitam 203 mahArAjAt ||3|3|72 // so'sya bhaktiriti varttate / mahArAjazabdAdvay bhavati / mahArAjo bhaktirasya, mAhArAnikaH / arjunAd vun ||3|3|73 // so'sya bhaktiriti varttate / zrarjunazabdAd vun bhavati / zrarjunabhaktirasya, arjunakaH / uttarasUtreNa rAjAkhyAd vuJ prAptaH / vRddharAjAkhyebhyo buna prAyaH || 3|3|74 // so'sya bhaktiriti varttate / vRddhA'khyebhyo rAjA khyebhyazca prAyo vuJ bhavati / zraNo'pavAdaH / chasya tu paratvAbAdhakaH / vRddharAjAkhyebhya ityatra "" [24] iti niyamAtkarmaNi "prAtaH kaH" [ 2/2/3 ] na prApnoti / mUlavibhujAdilAt " supi " [22207 ] iti [ vA ] bhaviSyati / vRddhAkhyebhyaH, glucukAyanirbhaktirasya glaucukAyanaH / zraupagavo bhaktirasya, zraupagavakaH / kApaTavakaH / rAjAkhyebhyaH nakulo bhaktirasya, nAkulakaH / sAhadevakaH / vAsudevo bhaktirasya, vAsudevakaH / zrakhyAmahaM kimartham ? zraGgavaGgakaliGgAdigrahaNArtham / duryodhananakula sahadevagrahaNArthaM ca / yatra sAmAnyena vizeSeNa vA prasiddhA rAjasaMjJA'sti tasya sarvasya saGgrahArthamityarthaH / prAyograhaNAtkacinna bhavati / pANino bhaktirasya, pANinIyaH / pauravIyaH / rASTravatvatAM sarva bahutve sarUpANAm ||3|3|75 // so'sya bhaktiriti varttate / rASTrasyeva rASTravat / bahutve rASTreNa samAnazabdAnAM tadUvatAM rASTravatsarvaM prakRtistyazca bhavati / "rASTrA'vadhyoH " [3 / 2 / 102 ] ityAdiprakaraNe vihitAnAmihA'tidezaH / yathA, aGgA janapado bhaktirasya, zrAGgakaH / vAGgakaH / maujhakaH / evamaGgAH kSatriyA bhaktirasya zrAGgakaH / sauhAkaH / tadvatAmiti kim ? paJcAlA brAhmaNA bhaktirasya pAJcAlaH / sarvagrahaNaM kim ? prakRtairapyatidezo yathA syAt / sa ca dvayekayoH prakRtyatidezaH (zaM) prayojayati / yatrai nimittabhUto hRdatidezo nAsti / vRjerapatyaM vArNyaH / "dvitkurunAthajAda kuru kozalAJyaH" [ 3 / 3 / 153 ] iti yaH / madrasyA'patyaM mAdraH / "hrayanmagadha' [ 3 | 1|152] ityAdinA'y / vAyoM bhaktirasya, mAdro bhaktirasya, tra "vRji [ma] dvArakaH " [3 / 2 / 103] iti ko'tidizyate / prakRtirapyadusaMjJA' (rapyatrA) tidizyate / vRjikaH / madrakaH / vArja( ye ) ko mAdraka iti mA bhUt / sarUpANAmiti kim 1 sarADo janapadaH, tasya pauravo rAjA; sa bhaktirasya pauravIyaH / bahutvagrahaNaM sArUpyopalakSaNArtham / yadyapi dvitvaikatvayoH sArUpyaM nAsti tathApyatidezaH siddhaH / vAGgo vAGgau vA bhaktirasya, vAGgakaH / tena proktam ||3|3| 76 // teneti bhAsamarthAtproktamityasminnarthe yathAvihitaM tyo bhavati / vyAkhyAdinA prakarSeNoktaM proktamiti gRhAte, na tu kRtaM yadanyena kRtam / gotamena proktam gautamam / zrIdattIyam / sAmantabhadram / zrapizalam / inaH " [3zarA8] ityaN / zaunakAdibhyazchandasi Nin ||3|3|77 || zaunaka ityevamAdibhyazchandasyabhidheye Nin bhavati na proktamityasminviSaye / dubhyazchasya itarebhyazcANo'pavAdaH / "chando brAhmaNAni cAtraiva" [ 3 / 2 / 56 ] iti niyamAdekavAkyam / zaunakena prAktaM chando'dhIyate zaunakinaH / " tadUvezyate" [21] ityAgatasyANa "upaproktAt" [ 3/2/14] ityup / zanika / vAjasaneya / sAGgarava / saapey| sA (zA) peya / " khyAdAyana / skamba / skabha / stambha / devadarza / rjjubhaar| rajjukaNTha / kaTha / sATha / kausAyana / tala vakAla (ra) | puruSAMsaka / "kAzyapa kI zikAbhyAmRSibhyAM kalpasthAbhyAM proktaH smayate" / tasyopacArA 1. svAdAyana pU0 / vodAyama bha0 / 2. skaMbha a0 pU0 / 3. paruSasika iva gAratna mahodadhau / For Private And Personal Use Only Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [a0 3 pA0 3 sU0 78-79 chandastvam / tena tdvissytaaniymH| kAzyapena proktaM kalpaM vidanti kAzyapinaH / kauzikinaH / RSibhyAmiti kim ? idAnIntanena kAzyapena proktam , kAzyapIyam / klaapivaishmpaaynaantevaasibhyH"| klaapyntevaasinshctvaarH| "harichareSAM prthmsttshchglitumburuu| usapena caturthena kAlApakamihocyate / " haridra NA proktaM chando'dhIyate, hAridraviNaH / taumburaviNaH / zraulapinaH / chagalino DhiniNaM vakSyati / vaizampAyanAntevAsino nava / "mAlamNiH prathamaH prAca paliGgakamalAvubhau / RcabhAgAruNo tANDyo madhyamIyAstato'pare // zyAmAyana udIcyeSu tathA ktthklaapinau|" zrAlamvinA proktamadhIyate, bAlambinaH / paalingginH| kAmalinaH / zrArcabhAginaH / shraarunninH| tANDinaH / shyaamaayninH| kaThAdatraivopaM vakSyate / uttaratra kalApino'NaM vakSyati / antevAsigrahaNena pratyakSaziSyagrahaNam / na tu vyavahitAnAM ziSyaziSyANAM grahaNaM vyAkhyAnAta |"puraannproktssu brAhmaNakalpeSu" ga0sU0 yattatproktaM ( yatproktaM tat ) purANaproktAzced brAhmaNakalpA bhavanti / purANena purAtanena RSiNa proktA, purANoktAH, brAhmaNAni ca kalpAzca braahaannklpaaH| bhAllavena proktaM brAhmaNamadhIyate bhAllavinaH / 'vAsAyaninaH / aitareyiNaH / piGgena proktaH kalpaH painggii| pAruNaparAjI / kalpasya tadviSayatAniyamo nAsti / purANaprokleSvini kina ? (yAjJavalkAni brAhANAni / zrAzmarathaH kalpaH) "zakalAdibhyo vRddha" [2 / 87] ityaNa ( yAjJavalkAdayo'varakAlA ityAkhyAneSu shrutiH| tadviSayatAniyamo'pi pratipadaM brAhmaNeSu bhavati iti iha so'pi nAsti / "kaThacarakAdup" g0suu0]| kaThena proktaM chando'dhIyate, kaThAH / vaizampAyanAntevAsitvAgiNan , tasyop / caraka iti vaishmpaaynsyaakhyaa| carakAlandasyeveSyate / carakeNa proktAzcarakAH shlokaaH| aNa upa / sarvapravacanAbhidhAne ' vRddhacaraNAjit" [3 / 3 / 64] iti vun bhavatyeva / zaunakinAmidam, zaunakakam , ityevamAdi yojyam / "pArAzaryazilAlibhyAM bhikssunttsuutryoH|"paaraashryenn proktaM bhikSusUtramadhIyate, pArAzariNo bhikSavaH / zilAlino naTAH / guNakalpanayA cAra chandastvam tena tadviSayatA ( bhavati / bhikSu naTasUtrayoriti kim ? pArA) zaram / zailAlam / "zakalAdibhyo bRddha" [3287] ityaNa utsargazca "karmandakRzAzvAbhyAmin" / atrApi tadviSayatA, karmandino bhikSavaH / kRzAzvino nayaH / bhittunaTasUtrayorityeva / kArmandam / kAryA (kAzvim ) / chandasIti kim ? zaunakIyA zikSA / / tittirivaratantukhaNDikokhAcchaN // 3 / 3 / 78 // chandasIti vartate, tena proktamiti (c)| tittiri varatantu khaNDikA ukha ityetebhyazchaN bhavati / aNo'pavAdaH / tittiriNA proktaM chando'dhIyate vidanti vA taittirIyAH / khANDikIyAH / zraukhIyAH / chandasItyeva / tittiriNA proktAH zlokAH, taittirAH / kalApino'Na // 3 // 37 // chandasIti vartate / kalApizabdAdaN bhavati tena proktaM itysmivissye| vaizampAyanAntevAsitvAgiNan prAptaH / kalApinA proktaM chando'dhIyate, kaalaapaaH| "no'puMso hRti' [ 30] iti TikhaM prAptam , "prAyo'napatyeNInaH" [54155] iti pratiSiddham , "sabrahmaparyAdeH" [4131] iti punaSTikham / punaraNagrahaNaM kim ? kvacicchaviSaye'pi yayA syAt / tena saulamAni brAhmaNAnItyevamAdi siddham / 1. zALyAyaninaH a0, 50 / 2. carakAdacchandasyeva ityatra pracchandasoti, carakAH zlokA ityatrovidhAna ba cintyam / kAzikAdau chandasotyeva / cArakAH zlokA ityatrAnudarzanAt / For Private And Personal Use Only Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 103 pA0 3 sU080-8] mahAvRttisahitam 205 chagalino DhiniN // 33 // 8 // chandasIti vartate, tena proklamiti ca / chagalinzabdAviniNa bhavati / nerikAra uccaarnnaarthH| chagalinA proktaM chando'dhIyate, chaagleyinH| kalApyantevAsilakSaNasya nnino'pvaadH| __ ekadika // 333381 // chandasIti nivRttam / tena proktamiti ca nivRttamarthAntaragrahaNAt / ekA dig yasya tadekadik , tya (sa) maandigityrthH| bhAsamarthAdekadigityasminnarthe yathAvihitaM tyo bhavati / sudAmnA parvatena ekadik , saudAmanI vidyat / "anaH" [ 58] iti TikhA'bhAvaH / evaM haimavatI / traikkudii| tas // 3 // 32 // tasityayaM tyo bhavati mRdaH / tenaikadigityanuvartate / pUrvasUtreNANAdayo ghAdayazca bhavanti / ayaM ca vacanAd bhavati / na tu baadhybaadhkbhaavH| sudAmnA ekadik sudAmataH / himavataH / trikkuttH| tasyAntasya svabhAvato jhisNshaa| yazcorasaH // 33 // tenaikadigiti varttate / uraHzabdAt ya ityayaM tyo bhavati tazca / aNo'pavAdaH / urasA eka dik , urasyaH, urastaH / upazAte / / 3 / 3 / 84 // teneti vartate / teneti bhAsamarthAdupajJAte'rthe yathAvihitaM tyo bhavati / vinopadezena prathamaM jAtamupajJAtam / (svAyambhuvenopajJAtaM svAyambhuvIyamAkAlikA'cArA'dhyayanam / daivandinamanekazeSaM vyAkaraNam / ) - kRte pranthe // 3 // 385 // teneti bhAsamarthAtkRte'rthe yathAvihitaM tyo bhavati yatkRtaM granthazced bhavati / baladevena kRtAH, bAladevAH shlokaaH| vaarrucaaH| siMhanadIyAH) grantha iti kim ? takSNA kRtHpraasdi| khau // 3 // 3 // 86 // teneti bhAsamarthAtkRte'rthe yathAvihitaM tyo bhavati samudAyena khuviSaye / agranthe'pi vidhirayam / makSikAbhiH kRtaM mAkSika madhu / evaM garmut, gArmutam / puttikA, pauttikam / kSudrA, kSaudram / saraghA, sAradham / narmuka, nArmukam / bhramara, bhrAmaram / vaTara, vATaram | vAtapa, vAtapam / chaH kasmAnna bhavati / saMjJAzabdAnAM vyutpattiriyam / na ca che kRte saMjJA gamyate / kulAlAdeva'm // 333387 // khAviti vartate / kulAla ityevamAdibhyo dhuna bhavati tena kRte'rthe / aNo'pavAdaH / kulAlena kRtam, kaulAlakam / dhayadisamudAyasyeyaM saMjJA | kulAla / varuTa / kAra / caNDAla / niSAda / senA / silic' / devarAjI / pariSat / vadhU / rudra | asya sthAne zandaM 2kecit paThanti / anaDuG / brahman / kAra / kulAla / kumbhakAra / zvapAka / tasyedam // 3 / 3 / 88 // tasyeti tAsamarthAdidamityasminnarthe yathAvihitaM tyo bhavati / tasyeti sAmAnyena tA'rthamAtra idamiti tA'rthasambandhimAnaM vivakSitam / ubhayatra liGgasaMkhyApratyakSaparokSatvAdikamaviva. kSitam / upagoridam, zropagavam / zrautsam / rASTriyam / prAGgakam / anantarAdiSvamidhAnaM nAsti / devadatasyAnantaram , devadattasya samIpam / viMzateravayava ekA, zatasya do, sahasrasya paJceti / "saMvodaH saMvahitRbhAvazca sve vaktavyaH" [vaa0]| saMvoDhuH svaM sAMvahitram / "agnIdhaH zaraNe pAcye raNa 1. silim a.| milivU 30 / siridhra iti kAzikAyAm / 2. kecit kAzikAkArA ityarthaH / For Private And Personal Use Only Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 206 jainendra-vyAkaraNam [a0 3 pA0 3 sU0 81-15 vaktavyo masaMjJA ca" [vA0] agnIdha idama, aAgnIdhram / 'samidhAmAdhAne TenyaN vaktavyaH'' [vA0] / sAmidhenI Rk / rathAdyaH // 3 // 3 // 86 // tasyedamiti vartate / rathazabdAdyo bhavati / aNorapavAdaH / rathAGga eveSyate / rathasyedaM cakraM yugaM vA rathyam / "pathasItAhalebhyo yavidhau tadantavidhirupasaMkhyAtaH" [vaa0]| paramaradhyama / rathAGga iti kim ? rathasya sthAnam / - patrAdaN // 3 / 360 // patanti teneti patra vAhanam / tatpUrvAdrathazabdAdaN bhavati / pUrvasya yasyA'pavAdaH / (azvarathasyedaM cakraM yugaM vA''zvaratham / zrauSTraratham / )punaraNagrahaNaM chabAdhanArtham ( rAsabharatham ) yugam / sthAna ityeva / zrazvarathasya svAmI / patrAt // 33 // 91 // patraM vAhanam / tadvAcizabdAdaN bhavati, tasyedamityasminviSaye / "panAd vAdya eveSyate" [vA0] / azvasyedaM vAhyam, Azvam / utsargeNa siddhamiti cedusaMjJeSu na siyati / (rAsamasyedaM vahanIyam, rAsabham / ) halasorATaN // 3 / 3 / 92 / / tasyedamiti vartate / halasIrazabdAbhyAM ThaN bhavatyaNi prApte / halasyedaM hAlikam / sairikam / vandvAn vairamaithunikayoH // 3 // 393 // tasyedamiti vartate / maithunikA vivAhanAdikA kriyaa| dUndvAda vun bhavati vaire maithunikAyAM ca / anno'pvaadH| chasya tu paratvAdeva baadhkH| ahinakulikA / kAkolUkikA / vadravazAlaGkAyanikA / vunnantasya svabhAvataH strIliGgam / maithunikAyAM ca / kukkAsi(zi)kA / kuruvRSNikA / atribharadvAjikA | bharadvAjazabdAdana , tasya vRddha bahutve "yoH " [ 25] ityup kRtaH / "buddha 'cyanup'' [ 3 / 173] iti anupa kasmAnna bhavati / prathamAdityadhikArAd dvitIyasya na bhavati / atha prathamasyA:trizabdasya yo ThaNa tasyA'nup kasmAnna bhavati / ajAdAvavyavahite apu (nu) b bhavati / bharadvAjazabdena cA'tra vyavadhAnam / atreSTiH / gargabhRgUNAmiyaM maithunikA grgbhaargvkaa| atra vorakAdeze kRte bhRguzabdAd yo'N tasya bahutve "bhRgvatrikutsa" [104 / 136] ityanenop prAptaH / "prathamA 'dhikAre dvitIyasyApi vRddha 'cyanundhanAnyaH" [vA.]| "devAsurAdibhyo vunaH pratiSedho bakkamyaH" [vA. ] / daivAsuram / rAkSAsuram / vRddhacaraNAjit // 3 // 34 // tasyedamiti vartate / vRddhavAcinazcaraNavAcinazca jidiva jidbhavati vun / anenaiva vuno vidhAnam / ayamaNo'pavAdaH / chasya tu paratvAd bAdhakaH / tripRSTAyaneridam, traidRSTAyanakam / auSagavAnAmidama, zropagavakam / caraNAni vedazAkhAH / tadyogAdadhyetAro'pi ktthaadyshcrnnaakhyaaH| "caraNAddharmAmnAyayoreveSyate'' [ vA0] / kaThAnAmayaM dharma AmnAyo vA kAThakam / kAlApakam / maudakam / paippalAdakam / adhvaryuzabdasya samudAyavAcitvAccaraNazabdatvamiha neSTam , tenANeva bhavati / AdhvayaMvam / saghAGkalakSaNaghoSayanivAmaNa // 33 // 65 // tasyedamiti vartate / saGghAdiSu caturSu idamarthavizeSaNeSu ajantAdyaantAdinantAcAm bhavati / pUrvasya cuno'pavAdaH ( vidAnAM saGghaH, akaH, lakSaNaM 1. vadavasAyaGkAyanikA a0,| baddhavazAlaGkAyanikA puu0| bAbhravyazAlakAyanikA hati kAhikAyAm / For Private And Personal Use Only Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ma. 3 pA0 3 sU066-01] mahAvRttisahitam 207 ghoSo vA, vaidam / antAt / gargANAM saGghaH, aGko lakSaNaM ghoSo vA, gArgam / "kyacvyanAddhalyApatyasya" za ti yakham / iJantAt / dAkSam / plAdam / aNo gitkaraNaM striyAM Dyartham / " NidarastavikAre" [25] ityatra puMvadbhAvapratiSedhArtha ca / vaidI sthUNA asya, vaidIsthUNaH / lakSmyA(kSya)gataMcihna lakSaNaM yathopazamo munInAm / bAhyasambandhi gataM cihnamaGkaH, yathA gA rekhA / zAkalA vA // 3 // 3696 / / zAkalazabdAtsaGghAdiSu idamarthaviziSTeSu vA'N bhavati caraNalakSaNe nitye vuni prApte vibhASeyam / kathaM caraNatvam 1 zAkalyena proktamadhIyate zAkalAH / proktA'rthe "zakalAdibhyo vRkSa" [ 2 7] ityaNa / "kyacvyanAddhRtyApatyasya' [ 4|4|141] iti yakham / "tavettyadhIte" [3 / 2 / 1] ityAgatasyANa "upproktAt' [3 / 2 / 54] ityup / zAkalAnAM saGghaH, aGkaH, lakSaNaM, ghoSo vA, zAkalam / chandogaukthikayAkSikabahucanaTAyaH // 3 / 3 / 97 / / savAdayo nivRttAH / sAmAnyena tasyedamiti vartate / chandoga aukthika yAjJika bar3aca nara ityebhyo o bhvti| vuno'pvaadH| naTazabdAdo'pavAdaH / chandogAnAM dharma aAmnAyo vA chAndogyam / zrauthikAnAM dharma AmnAyo vA, aukthikyam / yAjJikyam / bahvIH Rco'dhIyate, baDhacAH / aH sAntaH / "tavettyadhIte" [ 5] ityAgatasyAyo "rasyobanapatye" [3 / 074] ityup / teSAM dharma aAmnAyo vA, bADhacyam / caraNasAhacaryAnnaTazabdAdapi dharmAmnAyayoreva tyaH / nATyam / na daNDamANavAntavAsiSu // 33 // 6 // daNDapradhAnA mANavAH daNDamANavAH / zrAzramiNAM rakSAparicaraNavidhAyina ityrthH| antevAsino vineyaaH| vRddhagrahaNamanuvartate / daNDamANaveSu antevAsiSu idamarthavizeSeSu tasyedamityasminviSaye vRddhAdyaduktaM tanna bhavati / kArAvyasyeme kANThAH / gaukakSyasyeme, gaukakSAH / daNDamANavA antevAsino vA / vuni pratiSiddha "zakalAdibhyo vRddhe" [3 / 2 / 87] ityaN / dAderime dAkSAH / plAkSAH | "ina:' [3 / 2 / 88] ityaN / raivatikAdezchaH // 3 / 3 / 9 / / tasyedamiti vartate / vRddhAditi ca / raivatika ityevamAdibhyo vRddhabhyAlo bhavati / vunAderapavAdaH / raivatikasyedaM raivatikIyama / bunaH prakRte pratiSedhe kRte sAmarthyAd dozchaH siddhH| naivaM zakyam iJatAt "ima:'" [12 / 88] iti aN prApnoti savAdiSu cANaH pratiSedhe vun prasajyeta / raivatika / gauragrIvi / svApizi / mavRtli / kSaimavRddhi iti kecit ' / audamedhi / audavAhi / audavApi / vaijvaapi| kaupiJjalahAstipadAdaN // 3333100 // kaupiJjalahAstipadzabdAbhyAmaNa bhavati tasyedamityasminviSaye / vRddhalakSaNasya vuno'pavAdaH / kupiJjala hastipAdazabdAbhyAmapatye'rthe ta eva nipAtanAdaN / pAdasya padbhAvazca / kaupijalasyedaM kaupiJcalaM zakaTam / hAstipadaM zakaTam / zrArambhasAmarthyAdevANi siddha punaraNagrahaNaM "ma daNDamANavAntevAsiSu" [3 / 3 / 28] iti buni pratiSiddhe "do:"[ 3 / 2 / 10 iti cha prApte aNa yathA syAt / kaupikSalA antevAsino daNDamANavA antevAsino vA / / pAtharvaNaH // 33 / 101 // tasyedamiti vartate / zrAvaNa iti nipAtyate / AtharvaNikazandAdaNa nipAtyate ikasya ca kham / caraNavAci zabdAdasmAd vuJ praaptH| atharvaNA prokta chando'dhIyate, shraavnnikaaH| proktArthe'Ni "no'puso hRti" [ 30] iti TikhaM prAptam ? "anaH" 1. kecit kAzikAkArAH / 2. caraNazabdatvAvasmA khu-pU0 / For Private And Personal Use Only Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 208 jainendra-vyAkaraNam [ zra0 3 pA0 3 sU0 102 - 105 [4|4|158 ] iti pratiSiddham / zrAtharvaNa iti sthite "chando brAhmaNAni cAtraiva" [26] iti niyamAt " tadudvesyadhIte" [3/2/51] ityapi prApte ukthAdiSvAtharvaNazabdasya pAThAt ThaN / tatra pAThasAmarthyAdeva "DoktAt" [ 3 / 2 / 14 ] ityugna bhavati / zrAtharvaNikAnAM dharma nAmnAyo vA prAtharvaNaH / yastukthAdiSvatharvan zabdaH paThyate sa upacArAcchAstravacanaH zratharvANaM vetyabhIte vA zrAtharvaNikaH / TikhAbhAvazcAtra vaktavyaH / zrasyApyAtharvaNikazabdasyedaM nipAtanamiSyate / tasya vikAraH ||3|3|102 || prakRteravasthAntaraM vikAraH / tasyeti tAsamarthAd vikAra ityasminnarthe yathAvihitaM tyo bhavati / zradu yasya ca nAmpat( nyatra ) pratipadaM grahaNaM tadihodAharaNam / azmano vikAra zrazmaH / " zvAzma carmaNAM saGkocavikArako zeSu" [4|4|132 ] iti Tilam / bhasmano vikAraH, bhAsmanaH / mArttikaH / tArkavaH / daivadAravaH / taittiDIkaH / vailvaH / kApitthaH / pAlAzaH / prakRtyupasa(ma) daina yo vikArastatrAyaM vidhiH / teneha na bhavati zrAnaM pakkamiti / bhavati pakramAmrasya phalasya vikAre na tu prakRtyupamardi / tasyeti varttamAne punastasya grahaNaM zaiSikANAM ghAdInAM nivRttyartham / zrataH paramotsarga eva bhavati / zratra keSAJciya ktiH pUrvasUtrAdIti varttate sa iha vidhIyamAnaH paratvena zaiSikANAM bAdhakaH / prANyoSadhivRkSebhyo'vayave ca || 3 | 3|103 // prANinazcetanAvantaH / phalapAkAntA zroSadhayaH / puSpavantaH phalavantazca vRkSAH / vRkSa vizeSatvA vanaspativIrudhAmapi vRkSagrahaNena grahaNam / prANayoSadhivRkSavAcibhyastAsamarthebhyo'vayave vikAre ca yathAvihitaM tyo bhavati / zravayava ekadezaH / prANibhya uttaratra vakSyate / oSadhibhyaH,mUrvAyA avayavo vikAro vA maurvai kANDam / maurve bhasma / vRkSebhya kArIraM kANDam | kArIraM bhasma / paippalaM kANDam / zAtapatrika kANDaM bhasma ca / iha oSadhivRkSagrahaNaM jJApakam / "aNau dheH prANikartRkAt" [1 / 285] ityevamAdiSu prANigrahaNe vRkSAdInAM prANitve'pi grahaNaM na bhavati / tasya vikAra: prANyoSadhivRkSebhyo'vayave ceti dvayamadhikriyate / zrayaM tu vibhAgaH / prANayoSadhivRkSebhyaH, zravayavavikArayoruttaro vidhiH / zranyebhyastu vikAramAtra eSTavyaH / jAtarUpebhyaH parimANe || 3 | 3 | 104 // ihAsambhavAdavayavArtho na sambadhyate / jAtarUpavAcibhyastAntebhyo vikAravizeSe parimANe yathAvihitaM tyo bhavati / bahutvanirdezAtsvarUpasya tatparyAyavAcinAM va grahaNam / iha yUni (duni) prayojayanti / " nityaM buzarAdeH " [3|3|101] ityanena prAptasya mayaTo'pavAdaH / jAtarUpasya vikAro jAtarUpo niSkaH / jAtarUpaM kArSApaNam / chATako niSkaH / hATakaM kArSApaNam | parimANa iti kim ? hATakamayI yaSTiH / prANitAlAdeH || 3 | 3|105 || tasya vikAra: prANayoSadhivRkSebhyo'vayave ceti varttate / prANivAcibhyastAla ityevamAdibhyazca yathAvihitaM tyo bhavati / " nityaM duzarAdeH " [ 3 | 3 | 106 ] ityasya mayaTo'pavAdaH / sArasya vikAro'vayavo vA sArasaM mAMsam / sArasaM skthi| kAkaM mAMsam / kAkaM sakthi / zradavo'pi ye prANivAcinaH tebhyo "mayaDvaitayorabhacyA cchAdanayoH " [ 33/108 ] iti pakSe mayaT prApnoti / tadudyAdhanArthaJcedam / kapotasya vikAro'vayavo vA kApotam / mAyUram / taittiram / purastAdapavAdo'yamanantarasya mayavikalpasya bAghako yukto nottarasya "nityamudra (sthaM puza-) zarAdeH " [3|3|104] ityasya / tatkathaM (- thamu0 : ) bhayorbAdhA 1 zranantaravyavadhAnAbhAvAt sAmAnyApekSayA / tAlAdibhyaH, vAlasya vikAraH tAlaM dhanuH / "tAkAdUdhanuSyeveSyate " / zranyatra tAlamayam / tAlAddhanuSi / barhiNa / indrAliza / indradiza 1 indrAyudha / cApa / zyAmAka / pIyuddhan / rabta / sIsa | loha / uduva (gba) ra / niidAru ' ( nIca dAru ) | For Private And Personal Use Only Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 3 pA0 3 sU0 106 - 111] mahAvRttisahitam 209 rohItaka / vibhItaka / pItadAru / trikaeTaka / kaNTakAra / kAyaDa / gavedhuka' / pATalI / ye'trAdavaH, tebhyaH "mayaDUvaitayorabhacayAcchAdanayo:' [ 3 / 3 / 108] iti vikalpena mayaTi prApte'pavAdaH / pujatunoH Suk ||3|3|106 // trapujatuzabdAbhyAM yathAvihitamay bhavati tatsanniyogena ca dhugAgamaH / trapuNo vikAraH, trApuSam / jAtuSam / zamyAH laj ||3|3|107 // zamIzabdAdRSTalam bhavati vikArAvayavayorarthayoH / zraNo'pavAdaH / zAmIlaM bhasma / zAmIlI sruk / maDavaitayorabhakSAcchAdanayoH ||3|3|108 // bhakSyamabhyavahAryam / zrAcchAdanaM vasanam / tAsamarthA - mRdo vA maya bhavati bhakSyAcchAdanavarjitayorvikArAvayavayorarthayoH / zrazmano vikAro'zmamayam / zrazmam / sikatAmayam | saikatam / dUrvAmayam / daurvam / vikArA'vayavI prakRtAveva tatkimarthametayoriti grahaNam ? zranantarayorapi yogayorapavAdabAdhanArtham / trapumayam / jatumayam / zamImayamiti / zranye' kapotamayam, rajatamayam, lohamayamityAdi icchanti / tatteSAM "prANirajatAdibhyo'ja" [4 |3|10 pA0 sU0 ] ityasya sUtrasya vyAkhyAnena virudhyate / tasmAtkapotamayamiti cintyam / zrabhakSyAcchAdanayoriti kim 1 maudgaH sUpaH / kArpAsaH prAvAraH / nityaM durAdeH || 3 | 3|106 // zrabhayAcchAdanayoriti varttate / dumyaH zarAdibhyazca tAsamarthebhyo bhayAcchAdanavarjitayorvikArAvayavayornityaM mayaDU bhavati / dubhyaH zrAmrasya vikAro'vayavo vA zrAmramayam / zAlamayam / zarAdibhyaH, zaramayam / shr| darbha / mRdu / kuTI / tRNa / soma / valvaja / zrArambhAnnityatve labdhe nityagrahaNaM kim ? ekAco nityaM mayaT yathA syAt / vAGmayam / tvaGmayam | tye nityaM paraGasaMjJAdezaH / atha vikArAvayavayoryastyastadantAdvikArAvayavAntaravivakSAyAM mayaT kasmAnna bhavati / daivadAravasya vikAro'vayavo vA daivadAravam / dAvitthasya, dAvittham / pAlAzasya, pAlAzam / zAmIlasya, zAmIlam / kApotasya, kApotam / zrauSTraka, Trakam / aiNeyasya, aiNeyam / kAMsasya, kAMsyam / pArazavasya, pArazavamiti / naiSa doSaH, samudAyazabdo'vayave'pi dRSTaH / iti vikArAntare zravayavAntare ca vivakSite mUlaprakRtereva tyaH / tena tyAntAnmayana bhavati / zranabhidhAnAdvA / yatrAbhidhAnamasti tatra vikArAntare'vayavAntare ca tyo bhavatyeva / gomayasya vikAraH, gaumayaM bhasma / dra uvayasya vikAraH, drauvayam / kapitthasya phalasya vikAraH, kApittham / Amalakasya phalasya vikAraH, Amalakamayam / sarvamayaM mayaT dusaMjJakebhyaH zarAdibhyazca nityaM bhavati / anyebhyo'bhakSyAcchAdanayorvA bhavati / jAtarUpebhyaH, prANitAlAdibhyazcAN bhavati / piSTAt ||3|3|110 // piSTazabdAd vikAre'rthe nityaM mayaD bhavati / viSTasya vikAraH, piSTamayam / bhakSyatvAdava prAptaH, tadapavAdo'yam / kaH khau ||3|3|111 // piSTazabdAtko bhavati khuviSaye / anantarasya mayaTo'pavAdaH / piSTasya vikAraH piSTikA / 1. gavedhukA a0, pU0 | 2. anye kAzikAkArAH / cintyamidam - kapottamayam, lohamayamityAdInAM prANirajatAdisUtra vyAkhyAnavirodhAbhAvAt / rajatAdipaThitasyAnudAttAdizabdasyaiva mayaDbAdhakatvam / udAttAdestu mayaTorubhayorapi vidhAnasya tatratyanyAsagranthe niyttvaat| rajasamayamiti kAzikAya nAstyeva / vistarastu kAzikAnyAse draSTavyaH / 27 For Private And Personal Use Only Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 210 jainendra-vyAkaraNam [a0 3 pA0 3 sU0 111-122 tilayavAdakhau ||3|3|112 // tilayavazabdAbhyAmakhuviSaye nityaM mayaDa bhavati vikArAvayavayorarthayoH / tilAnAmavayavo vikAro vA, tilamayam / yavamayam / zrakhAviti kim ? tailam / yAvakaH / "ko'vi yA vAdeH [4 / 2 / 12] iti svArthikaH kaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir govrIheH zakRtpuroDAze // 3|3|113 // gotrIhizabdAbhyAM yathAsaMkhyaM zakRti puroDAze ca vikAtsbhidheye nityaM mayaD bhavati / gomayaM zakRt / brIhimayaH puroDAzaH / zakRtpuroDAza iti kim ? gavyaM payaH / braiha zrodanaH / I krItavatparimANAt ||3|3|114 // krIta iva parimANavAcinaH tyavidhirbhavati vikAre / parimIyate'neneti parimANaM paricchedahetuH na tu rUDhiparimANameva / tena saMkhyAyAH prasthAdInAM ca grahaNam / krItArthe ye tyA yasmAtparimANAdvihitAH, te vikAre'pyarthe tasmAdeva parimANAdatidizyante / yathA bhavati "tena krItam" [|4|31] ityatra / zatena krItaH zatikaH, zatyaH / "zavAdasvArthe'se Thayau" [37] 18] iti / sahasreNa krItaM, sAhasram "zatamAnaviMzatisahasravakha nAdaN" [3 | 4|24 ] iti ThayAyaH / evamihApi zatasya vikAraH zatyaH, zatikaH, sAhasraH / yathA parimANAtkrItArthe "maha" [ 3|4|17] bhavati / prasthena krotaH, prAsthikaH / krauDavikaH / khAryA krItaH khArIkaH / "khArI kAkaNIbhyAM kapU" [3|4|30] iti kap / evaM prasthasya vikAra: prAsthikaH / kauDavikaH / khArIkaH / koNyA Dhama ||3|3|115 // koza eNI ityetAbhyAM DhaJa bhavati vikArAvayavayorarthayoH / kozAdvastre prayogaH / kozasya vikAraH, kauzeyaM vastram zrAcchAdanam / mayaT nAsti / yo'pavAdaH / eNyA vikAro'vayavo vA, aiNeyaM mAMsam / aiNeyaM sakthi / eNIti strIliGganirdezAtpuMsyaNeva bhavati / aiNaM mRgam ( mAMsam ) / bhavati vikArAvayavayorarthayoH / prANilakSaNasyA'No' * vomorNAt ||3|3|117 // umA zratasI / umAUrNAzabdAbhyAM vA vuJ bhavati vikArAvayavayorarthayoH / mAyA vikAro'vayavo vA caumakam / par3heM aNamayo / zramam / umAmayam / UrNAyA vikAraH, zrakam / pakSe pUrvavadaNmayau / zraurNam / UrNAmayam / uSTrAdvuJa ||3|3|116 // uSTrazabdAdvuJa pavAdaH / uSTrasya vikAro'vayavo vA zrauSTakam / gopayoH ||3|3|118 // go payas ityetAbhyAM ya ityayaM tyo bhavati vikArAvayavayorarthayoH / gorvisimsarat vA gavyam / payaso vikAraH payasyam / droH ||3|3|116 // droH zabdAdyo bhavati vikArAvayavayoH / aNmayaTorapavAdaH / dravyam "prAgdo!" [3 / 1168 ] ityadhikAra ita UrdhvaM na pravarttate / mAne vayaH || 3 | 3 | 120 || dru zabdAnmAne vikAravizeSe vaya ityayaM tyo bhavati / pUrvasya yasyApavAdaH / mAnam / upaphale || 3 | 3|121|| phalamavayavavizeSo yathA patram / zravayavavizeSe phala utpannasya tyasyobbhavati / AmalakyA zravayavaH phalam, Amalakam / mayaTa upU / kuvalyA avayavaH phalam kuvalam / vadaram | arAmayaTo'p / sarvatra "hRdupyup'' [1|1|3] iti strItyasyop / lakSAdibhyo'N || 3 | 3 |122|| lakSa ityevamAdibhyo'y bhavati phale'vayave vivakSite / prasyA' vayavaH phalaM plAkSam / zraNmayau prAptau tayozca pUrveNopprAptaH, tadapavAdo'yam / nyagrodhasyA'vayavaH phalam For Private And Personal Use Only Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir me0 3 pA0 3 sU0 123-126] mahAvRttisahitam 211 naiyagrodham / "nyaprodhasya kevalasya' [5 / 2 / 10] ityaip / pakSa / nyagrodha / azvatya / iGgudI / zinu / kitatantu / bRhtii| jammyA vozca / / 3 / 3 / 123 // phala iti vartate / jambUzabdAdavayavavizeSe phale'bhidheye vA us bhavati aN ca / pakSe umbhavati / jagbvA avayavaH phalam , mayaTa usi, jambUH phalam / aNo vacanAdus na bhavati / jAmbavaM phalam / upi bambu phalam / harItakyAdeH // 3 // 3 / 124 // usiti vartate phale iti ca / harItakyAdibhyaH phale avayave us bhavati tyasya / harItakyA avayavaH phalam , harItakI phalam / harItakI / pippalI / kozAtakI / nakharajanI / cnnddii| doDI / zvetapAkI / arjunapAkI / zAlA | kAlA / dAdA | RkSA / gaGgaDikA / kaNTakArikA | shephaalikaa| "yeSAM ca pAkanimittaH zoSaH, tebhyazca us phale" [cA. ] biihyH| yvaaH| maassaaH| mudgaaH| "puSpamUleSu bahulam" [vA0] / mallikAyAH puSpam, avayavaH, mallikA / navallikAH / jAtI / bRhatyA mUlamavayavaH, bRhatI / viTArI / aMzumatI / na ca bhavati us ubeva bhavati / pATalAni puSpANi / zAlvAni mUlAni / karavIraM puSpam / kadambam / azokam / kvacidubhayorabhAvaH / vaiNavAni phalAni / "jamDavA harIta. kyAdiSu ca usi kiGgameva uktavad bhavati na vacanam" [ vA0] / jambUH phalam / nambvau phale / jamcaH phalAni / harItakI phalam / harItakyau phale / harItakyaH phalAni / kAMsyapArazayo // 3 / 3125 // kAMsya pArazava ityetau zabdau nipAtyete / kaMsIya-parazavyazabdayo yamiNoH paratazchayayos nipAtyate vikAre'rthe / yaaNoraNoranenaiva vidhAnam / kAsArtham, kaMsIyam / parazvartha parazavyam / "dartha vikRteH prakRtI" [ 1] ityanena praatthnnshchH| "ugavAderyaH" [3 ] iti chayau bhavataH / kaMsIyasya vikAraH, kAMsyam / parazavyasya vikAraH, pArazavam / pATaNa // 3333126 // "tadvahati rathayugaprAsAthaH'' [ 33 / 11] iti yo vakSyate / prAgetasmAdyasaMzabdanAdye'gre vakSyante teSu ThaNadhikriyate / vakSyati "tena dImyati khanati jayati jitam" { 22127 ] iti / ardIvyati prAkSikaH / zAlAkikaH / prAgvacanaM kim 1 arthavizeSe tyAntaraMga nivartitasya uttaratropasthAnaM yathA syAdityevamartham / tena dIvyati khanati jayati jitam // 33 / 127 // taineti bhAsamarthAt dIvyati khanati jayati jitamityeteSvartheSu ThaN bhavati / zrardIvyati zrAkSikaH / zAlAkikaH / abhrayA khanati, prAdhikaH / kaudAlikaH / zrajayati, pAkSikaH / zAlAkikaH / antim , aAkSikam / zAlAkikam / sarvatra karaNe bhA daavyaa| teneha na bhavati devadattena jitamiti / dIvyatyAdiSu triSu sNkhyaakaalaavvivkssito| jitazabTe kAlo vivkssitH| kriyApradhAnatve'pyAkhyAtasya hRtsvabhAvAdeva kArakAbhidhAyI / prAdhiko dIvyatItyanaprayogaH sndehnivRtyrthH| saMskRtama // 23 // 128 // teneti vartate / bhAsamarthAnmRdaH saMskRtamityetasminnarthe ThaNa bhavati / vakSyamANAsaMsRSTAtsaMskRtasya ko bhedH| sato guNAmidhAnaM sNskaarH| mizraNamAtraM sNsrgH| dadhanA saMskRtaM dAdhikam / zAzaverikam / mArgacikam / "saMskRtaM bhakSAH" [3 / 2 / 1] hatyetadAdhAravivakSAyAmuktam | kulatthakoko'Na // 3 // 32126 // teneti saMskRtamiti ca vartate / kulatthazabdAtkakAroGana mRdo'Na bhavati / ThaNo'pavAdaH / kulatthaiH saMskRtaM kaulattham / koDa, taittiDIkam / dAdalakam / 1. katantantu ma0, 30 / karkandhu iti kAzikAyAm / For Private And Personal Use Only Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 212 jainendra-vyAkaraNam [ a0 3 pA0 3 sU0 130 141 tarati || 3|3|130 // teneti vartate / bhAsamarthAttaratItyasminnarthe ThaN bharvAta / uDupena tarati DupikaH / kAlavikaH / sArAvikaH / gaupucchikaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nauhraSThaH ||3|3 | 131|| teneti taratIti ca varttate / nauzabdAdvayacazca mRdaSTho bhavati / ThaNo'pavAdaH / nAvA tarati nAvikaH / nAvi strI / dvayacaH, ghaTena tarati ghaTikaH / vika: / bAhukaH / carati || 3 | 3|132 // teneti varttate / caratiriha bhakSaNArtho gatyarthazveSTaH / teneti bhAsamarthAccarati ityasminnarthe yathAvihitaM tyo bhavati / iha tu karaNe bhA / zakaTena carati, zAkaTikaH / hAritakaH / paryAdeSTha ||3|3|133 // teneti caratIti ca varttate / parpa ityevamAdibhyaSThaT bhavati / ThaNo'pavAdaH / parpeNa carati, parpikaH / parpikI / zrazvika: / zrazvikI / parpa / zrazva / uupr| zrazvattha iti kecit / ratha / jAla / vyAsa / pAdaH pacca / padikaH / padikI / zvagaNAdvA ||3|3|134 // teneti caratIti varttate / zvagaNazabdAd vA ThaDbhavati / pakSe ThaN / zvagaNena carati, zvagaNikaH / zvagaNikI / vAgaNikaH / zvAgaNikI / ThaNi zvazabdasya dvArAditvAdauvAdezaH prAtaH " zvAderAvata : " [ 5 / 2 / 13 ] iti pratiSedhaH / vetanAderjIvati ||3|3|135 // teneti varttate / vetanAdibhyo bhAntebhyo jIvatItyasminnatha yathA vihitaM tyo bharvAta / vetanena jIvati, vaitanikaH / vetana / bAhu / zrarddhabAhu / us / daNDa / dhanurdaNDa / dhanurdaNDagraNaM saGghAtavigRhItArtham / veza / upaveza / preSaNa / bhRti / jAla / upastha / sukha / zaSpa | zakti / upaniSat / Sphik ( srak ) / pATha / upasthAna / vasnakrayavikrayAH ||3|3|136 // teneti jIvatIti ca varttate / vasna krayavikrayazabdAbhyAM Tho bhavati / vasnaM mUlyam vasnena jIvati, vasnikaH / krayavikrayeNa jIvati, krayavikrayikaH / ubhayathA vAkyAzrayaNAkrayavikrayeNa jIvati, krayikaH / vikrayikaH / chazcAyudhAt ||3|3|137 // zrAyudhyate'nenetyAyudham / vyavyartha ( ghaJarthe ) kavidhAnaM sthAsnApAniyudhyardhamiti / zrAyudhazabdAd bhAsamarthAcchazca bhavati Thazca jIvatItyarthe / zrAyudhena jIvati zrAyudhIyaH / yudhikaH / zrAyudhikA strI / haratyutsaGgAdeH ||3 | 3|138 // teneti varttate / utsaGga ityevamAdibhyo bhAsamarthebhyo haratItyasminnarthe ThaNa bhavati / utsaGgena harati, zrautsaGgikaH / utsaGga / uDupa / uttapa / utta utputa ) / piTaka / piTAka / ThaDabhastrAdeH // 3|3|139 // bhastrA ityevamAdibhyo bhAsamarthebhyaSThaD bhavati / bhastrayA harati, bhastrikaH / bhatrikI / bhastrA / bharaTa bhrnn| zIrSabhAra / sabhAra / aMsebhAra / vA vidhavIvaghAt ||3|3|1940 // teneti haratIti vartate / vivadhavIvadhazabdAbhyAM vA ThaD bhavati, tena mukta Tha bhavati / vivardhana harati, vivadhikaH / vIvadhikaH / ThaNi / vaivadhikaH / svadezAnvAdhati' ( bivA - dha) vadhUH paryAhAra ityarthaH / tadyogAtpathA api tathocyate / vivadhazabdasya pRSodarAditvAdvA dItvam / I I zraNa kuTilikAyAH || 3 | 3 | 141 // karmArANAmaGgArApakarSaNI, mRdgatAM (ta) palAlotdepaNo daNDaH, parivrAjakAnAM tridaNDadhAraNam / kuTilikA / kuTilikA zabdAd bhAsamarthAday bhavati iratyasminnarthe / kuTilikA harati, kauTilikaH karmAraH karSakaH, parivAjako vA / anyatrA'pi prayogo'myUhyaH / 1. zAdanva | yatirvI0 pU0 / - sAnvAyativi - ba0 / For Private And Personal Use Only Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 3 pA0 3 sU0 142-151 ] mahAvRttisahitam nirvRtte'kSaghRtAdeH // 3|3|142 // iratIti nivRttam / teneti varttate / zradyUtAdibhyo bhAsamarthebhyo nirvRtte'rthe ThaN bhavati zradyUtena nirvRttam zrAdyUtikam / zradyUta / jaGgAhata / jaGghAprahRta / pAdasvedana | kaNTakamarddana / zarkarAmardana / gatAgata / yAtopayAta / zranugata / 213 bhAvAdimaH || 3|3 | 143 // teneti nirvRtta iti ca varttate / bhAvavAcino mRdo bhAsamarthAnnirvRtte'rthe ima ityayaM tyo bhavati / kuTTena nirvRttA, kuTTimA bhUmiH / se kimo'siH / pAkima zrodanaH / treH ||3|3|144 // tryantAcca imo bhavati taineti nirvRtte'rthe / pUrveNa siddhe punarArambho vAkyanivRttyarthaH / asvapadenArthaH pradarzyate / pAkena nirvRttam pavitramam / vApena nirvRttam, uptrimam / karaNena nirvRttam, kRtrimam / bhAve " Drivata: ktri: " [ 2/3/70 ] iti ktriH / 3 nityam || 3 | 3 | 145 // tryantaM nityamimaviSayaM veditavyam / yathA'nye bhAvavAcino nirvRttArthAdanyatrApi prayujyante / pAko varttate / seko vartate iti nirvRttArthe vAkyaM vRttizca bhavati, tathA tryantasya trairUpyaM mA bhUt ityevamarthamidamucyate / pUrveNa vAkyanivRttiH kRtA'nenemaviSayAdanyatra prayogo niSidhyate / yAcitA'pamizyAtka || 3 | 3|146 // teneti nivRttamiti ca vartate / yAcita- zrapamityazabdAbhyAM kaNa bhavati / yAcitena nirvRttaM yAcitakam / zrApamityakam / "mAGo vyatihAre" [2|4|5] iti tvAtyaH / "vermeruH " [ 4|4|61 ] itvam / abhAntAdapi vacanAcyaH / zrapamitya ityanena nirvRttam ityevaM vigrahe zabdAntareNa karaNatvaM vyajyate / , saMsRSTe ||3|3|147|| taineti vartate / bhAsamArthAnmRdaH saMsRSTe'rthaM Thay bhavati / saMsRSTaM mizritam / dadhnA saMsRSTam dAdhikam / mArIcikam / "cUrNAdin vaktavyaH " [ vA0 ] / cUrNena saMsRSTAH, cUrNino dhAnAH / cUrNino'pUpAH / iha kasmAnna bhavati, lavaNena saindhavAdinA saMsRSTamiti 1 anabhidhAnAt / kathaM lavaNaH sUpaH, lavaNaM zAkam, lavaNA yavAgUriti 1 guNavAcino lavaNazabdasya tadyogAt dravye vRttiriyam / yathA kaSAyamudakam / kaTukamudakamiti / mudgAdaN || 3 | 3|1486|| mudgazabdAd bhAntAday bhavati saMsRSTe'rthe / ThaNo'pavAdaH / maudga zrodanaH / vyaJjanairupasate ||3|3|146 // teneti varttate / samarthavibhaktyupAdAnaM tasyaiva vyaktaye / vyaJjanavAcibhyo bhAsamarthebhya upasikke'rthe Tha bhavati / dadhnA upasikkaM dAdhikaM bhaktam / ghArtikaH sUpaH / vyaJjanairiti kim ! udakena upasikta zrodanaH / bahutvanirdezaH svarUpanirAsArthaH / zrojaH saho'mbhasA varttate || 3 | 3 | 150 // teneti varttate / nirdezAd vAsamarthavibhaktyupAdAnam / zroNaHprabhRtimyo bhAsamarthebhyo vartate ityasminnarthe ThaNU bhavati / zronasA vartate zraujasikaH / sAhasikaH / zrAmbhasikaH / For Private And Personal Use Only tatpratyanupUrva mI palomakUprAt || 3 | 3|159|| taditi ipsamarthebhyaH prati zranu ityevaMpUrvebhyaH Ipalo makUlazabdebhyo vartata ityasminnarthe ThaN bhavati / vRttiH kriyAsAmAnye vartamAnaH sakarmakaH / vartate zrAcaratItyarthaH / zrapaH prati pratIpam / "vIpsetthaMbhUtalakSaNe'bhine" [118|11] | "bhAge cAnupratipariNA" [ 1|4|12] iti lakSaNe'rthe Ip 'lakSaNenAbhimukhye'bhipratI [ 13 11] iti hasaH | "dvathanagerIdapa:' [ 43 / 202 ] iti Itvam / bhAvapradhAnA ceyaM vRttiH / samudAyAtkarmaNIp / pratIpa vartate prAtIpikaH / zranuryathArthe varttamAnaH zrapzabdena saha haso bhavati / zrAnvIpikaH / pratiloma vartate, prAtilomikaH / Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 214 jainendra-vyAkaraNam [ma. 3 pA0 3 sU0 112-156 zrAnulomikaH / hase kRte "pratyanvavAtsAmognaH" [ 42] iti zraH sAntaH / prAtikUlikaH / zrAnukUlikaH / athavA pratigatA Apo'sminniti pratIpam iti / evaM sarvatra vasaH kartavyaH / parimukham // 3 // 3 // 152 / / taditi vartate / parimukhazabdAt ipsamarthAd vartate ityasminnarthe ThaNa bhavati / mukhAtpari parimukham / "varjane'paparibhyAm" [ 2] iti kA / "paryapApahiraJcavaH kayA" [1 // 31.] iti hasaH / parimukhaM vartate paarimukhikshcaurH| sarvato mukhaM vA parimukham / prAdilakSaNaH saH / pArimukhikaH / "paripAvacceiti vaktavyam' [ vA0 ] / pAripArzvikaH / prayacchati gAm // 3 / 3153 / / taditi vartate / taditi ipsamarthAtprayacchati ityasminnatheM ThaNa bhavati yattadipsamartha cettad bhavati / dviguNaM prayacchati, dairANikaH / traiguNikaH / "(vR) SThaNi vRdhuSibhAvo vaktavyaH' [vA0] (vRddhiM prayacchati vArdhaSikaH / yadi prakRtyantaramasti, vyavikanyAyena tasmAdeva tyaH / garyamiti kim ? dviguNaM prayacchatyadhamarNaH / ___ kusIdadazaikAdazAhrau // 3 / 3 / 154 // tatprayacchati garyam iti ca vartate / kusIda-dazaikAdazazabdAbhyAM prayacchatItyasminnarthe yayAsaMkhyaM ThaT Tha ityeto tyau bhavataH tthnno'pvaado| kusIdam zrRNaM vRddhirvA / kusIdaM prayacchati, kusIdikA / kusIdikI / ekAdazArthA daza dazaikAdaza nipAtanAtsaH / tAn prayacchati, dazaikAdaziko / dshaikaadshikaa| rakSatyunchati // 3 / 3 / 155 // taditi ipasamarthAda rakSati uJchati ityetayorarthayoSThaH bhavati / samAja rakSati, sAmAjikaH / nAgarikaH / vadarANyuJchati vAdarikaH / naivArikaH / zabdadadraM karoti // 3 // 3 // 156 / / ipsamarthAbhyAM zabdadardurazabdAbhyAM karotyasminnarthe ThaN bhavati / zabdaM karoti, zAbdikaH / vaiyAkaraNa ityarthaH / dAdurikaH kumbhakAraH) tadityadhikAre punaH samarthavibhaktyupAdAnaM lokikaprayogA'nusaraNArtham / teneha na bhavati / zabdaM karoti kAsaH / "asminprakaraNe tadAhetimAzabdAdibhya upasaMkhyAnam" [vA0] mAzabda ityAha mAzabdikaH / naityazabdikaH / kAryazabdikaH / vAkyAdidaM vidhAnam / "prabhUtAdibhyazca" [vA. ] tadAheti vrtte| prabhUtamAha prAbhUtikaH / pAryAptikaH / "pRcchatau sasnAnAdibhya ipsamarthebhyaH" [vaa.]| susnAtaM pRcchati, sausnAtikaH / sokharAtrikaH / saukhazAyanikaH / "gacchattau paradArAdibhya ipsamarthebhyaH" / vA0] 1 paradAraM gacchati, pAradArikaH / gaurutalpikaH / patimatsyamRgAn hanti // 3 // 3 // 157 / / taditi ipsamarthebhyaH pattimatsyamRgebhyo hantItyasminnarthe ThaNa bhavati / svarUpasya paryAyANAM tadvizeSANA grahaNam / pakSiNo hanti, pAkSikaH) nAsyasyAmidhAnamityeke / paryAyazabdasya zakunereva grahaNam / zAkunikaH / taittirikaH / mAyUrikaH / matsya, maatsyikH| paryAyasya mInazabdasyaiva animiSAdiSu na bhavati / zApharikaH / rauhitikaH / mRga, mArgikaH / hAriNikaH / saukarikaH / sAGgikaH / paripanthaM tiSThati // 33158 // paripanthazabdAdipasamarthAta tiSThatItyasminnatheM ThaNa bhavati "kATabhAvA'dhvagantavyAH karmasaMjJA hyakarmaNAm" [vA0] iti karmabhAvAdip / paripanthaM tiSThati pAripanthikacauraH / panyAnaM varjayitvA vyApya vA tiSThatItyathaH / "hantItyapi vktvym"vaa.| paripanthaM hanti, pAripanthikaH / paripathaparyAyaH paripanyazabdo'sti tasyAyaM prayogaH / mAthApadanyanupadAkandaM dhAvati // 3 // 33156 / / taditi vartate / mAyA padavI anupada zrAkranda ityetebhya ipsamarthebhyo dhAvatItyasminnarthe ThaNa bhavati / mAthazabdo maargpryaayH| daNDamAthaM dhAvati, daNDa For Private And Personal Use Only Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir .03 pA0 3 sU0 160-16] mahAvRttisahitam 215 maathikH| maulamAthikaH / padasya vI padavI / "veno Dit" iti ikAro Dit / "sarvato'ktyarthAditye" [ 1 ga. sU0] iti DIvidhiH / tAM dhAvati, pAdavikaH / padasya pazcAddhAvatIti, anupadikaH / zrAkrandikaH / padadyoga hAti // 3 // 3 // 160 // taditi vartate / padAzabdAd ipsamarthAd gRhNAtItyasminnatheM ThaNa bhavati / zrAdipadaM gRhNAti, AdipadikaH / paurvapadikaH / zrauttarapadikaH / pratikaNThalanAmArthAt / / 3 / 3 / 16 / / taditi gRhNAtIti ca vartate / pratikaNTha lalAma artha ityetebhya ipsamarthebhyo gRhNAtItyasminnarthe ThaN bhavati / kaNThaM prati, pratikaNTham / "lakSaNenAbhimukhye'bhipratI' [1311iti hasaH / pratikaNThaM gRhNAti, prAtikaNThikaH / pratigataH kaNThaH, pratikaNThaH ityatrAbhidhAnaM nAsti / "puruSadhyamaRSu havibhUSaNa lakSmasu / vAmazreSTAvanIndreSu lalAmaM navasu smRtam // ' lAlAmikaH / ArthikaH / dharma carati // 3 / 3.162 / / dharmazabdAdipsamarthAccaratItyasminnarthe ThaNa bhavati / taditi vartamAne punaH samarthavibhaktyupAdAnaM kim ? zrAsevAyAM yathA syAt / muhurmuhurdharmaM carati, dhArmikaH / "adharmAcceti vaktavyam" [vA0] / zrAdharmikaH / pratipathameti Thazca // 3 // 3 // 163 / / pratipathazabdAdipsamarthAdetItyasminnarthe Tho bhavati ThaN ca / pratipathameti, pratipathikaH / praatipthikH| samavAyAtsamavaiti / / 3 / 3 / 164 // samavAyavAcibhya i'samarthebhyaH samavaitI yasminnarthe ThaNa bhavati / bahuvanirdezAttasya tatparyAyANAM ca grahaNam / samavAyaM samavaiti, saamvaayikaa| sAmUhikaH / sAmAjikaH / sAMsadikaH / pariSado NyaH // 3 / 3 / 165 / / taditi vartate / pariSacchabdAdipsamarthAt samavaitItyasminnarthe Nyo bhavati / ThaNo'pavAdaH / pariSadaM samavaiti, pAriSadyaH / senAyA vA // 33 // 166 // senAzabdAdipasamarthAdvA eyo bhavati samavaitItyasminnatheM / pakSe ThaNa bhavati / senAM samavaiti sainyaH / sainikaH / nAnATikakokkuTikau // 3 // 3 // 167 / / lAlATiphakokkuTikazabdau nipAtyete / lalATakukkuTIzabdAbhyAmpasamarthAbhyAM pazyatItyasminnarthe ThaNa, nipAtyate / lalATaM pazyati, lAlATikaH sevakaH / kukkuTIzabdena kukkurIpAtamatro dezo lakSyate / kukkuTauM pazyati, kaukkuTiko bhittuH / puro yugamAtradezaprekSItyarthaH / tasya dharmyam // 3 / 3168 / / dharmya nyAyyam / tasyeti tAsamarthAd dharmyamityasminnarthe ThaNa bhavati / zulkazAlAyA dharmyam, zolkazAlikam / zrAtarikam / ApaNikam / RnmahiSyAderaNa // 3 // 3 // 166 / / tasya dharmyamiti vartate / RkArAntAnmRdaH mahiSI ityevamAdibhyavAN bhavati / ThaNo'pavAdaH / mAturdharmya mAtram / paitram / hotram / zAstram / mahiNyAdibhyaH / mahiSyA dharmyam, mAhiSam / mahiSI / prajAvatI / keSAzcit prajApatIti paatthH| pralepikA / vilepikA / anulepikA / varNakapeSikA / 'bhasya hRtyaDhe" za147 vA0] iti puMvadbhAvaH prAptaH "na vuhRtkoDa: 11 iti pratiSidhyate / "visitusTiH khaM ca" [vaa.]| vizasiturdhaya' vaizastram | "vibhAjayiturNikhaca" [vaa.]| vibhAjayiturdharmya vaibhAjitram / 1. so( zo )rakamAthikaH 10 / sau( zau )lvamAthikaH a0 / For Private And Personal Use Only Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 216 jainendra-vyAkaraNam [ma03 pA0 3 sU0 170-150 avakrayaH // 336170 // tasyeti vartate / tasyeti tAsamarthAnmR do'vAya ityasminnatheM ThaNa bhavati / shrvkriiyte'nenetyvkryH| zranyAyyamapi svecchayA parikalpitaparimANam / dravyamekatra piNDitamityarthaH / zulkazAlAyAmavakrayaH zaulkazAlikaH / zrAtarikaH / aApaNikaH / gaulmikaH / sadasya paNyam // 3 // 33171 // taditi vAsamarthAt paNyaviziSTAdasyeti tArthe ThaNa bhavati / apUpAH paNyamasya, zrApUpikaH / zASkulikaH / kisarAdeSThaT // 3 / 3 / 172 / / tadasya parayamiti vartate / kisara ityevamAdibhyaSThaD bhavati / ThaNo'pavAdaH / kisaraM paNyamasya, kisariko gandhikaH / kisara / nld| sthagara tagara / usI zIra gaal| haridrA / harinuparNI / zalAlano vA // 3 // 36173 / / tadasya paNyamiti vartate / zalAluzabdAdvA ThaD bhavati / pakSe ThaNa bhavati / zalAlu paNyamasya, zalAlukaH / zAlAlukaH / zilpam // 3 / 3174 // tadasyeti vartate / zilpa kriyAvizeSe naipuem / taditi ghAsamarthAdasyeti tArthe ThaNa bhavati, yattadvAnirdiSTaM zilpaM cettad bhavati / (mRdaGga vAdanaM zilpamasya, mAdaMGgikaH / ) mRdaGgavAdane mRdaGgazabda upacayaMte, tasmAdeva tyaH / evaM pANavikaH / vaiNavikaH / maDUkajhamarAd vA'N // 3 / 3 / 17 / / tadasya zilyamiti vartate / maDDukajharjharazabdAbhyAM vANa bhavati / aNA'nukte ThaN bhavati / maDDa kavAdanaM zilpamasya, maaddkH| mADDukikaH / jhaajhrH| jhAjharikaH / praharaNam // 33176 / / tadasyeti vartate / vAsamarthAtpraharaNopAdhiviziSTAnmRdaH asyeti tArthe ThaNa bhavati / asiH praharaNamasya, zrAsikaH / tsArakaH / dhAnuSkaH / zaktiyaSTeSTokaNa // 3 / 3 / 177 // zakliyaSTizabdAbhyAM TIkaNa bhavati tadasya praharaNamityasminviSaye / Thayo'pavAdaH / zaktiH praharaNamasya, zAktIkaH / yASTokaH / ikAroccAraNasAmarthyAt "yasya yAba" [ 36] iti khaM na bhaviSyati (iti) dIvoccAraNaM kim 1 anyatrApi yathA syAt / antaH (zrambhaH) praharaNamasya, zrAntasIkaH (praambhsiik:)| irSa praharaNAmasya aiSIkaH / bahirbhavaH bAhIka iti / nAstikAstikadaiSTikAH / / 3 / 3 / 17 / / nAstikAdayaH zabdA nipAtyante / nAsti asti diSTa ityetebhyaH zabdebhyo mativiziSTebhyo'syeti tArthe ThaNa nipAtyate / paraloko nAstIti matirasya, nAstikaH / paraloko'stIti matirasya, shraastikH| diSTaM daivataM tatpramANamasya, daiSTikaH / nipAtanAdvAkyAdapi tyavidhAnam / zIlam // 33 // 176 / / tadasyeti vartate / vAsamarthAdasyeti tArthe ThaNa bhavati vAsamartha zIlaM ceda bhavati / apUpabhakSaNaM zIlamasya, ApUpikaH / tAsthyAcAcchabyamiti apUpazabdAtyaH / evaM zASkulikaH / maudkikH| (chatrAderNaH // 331180 // tasya zolamiti vartate / chatra ityevamAdibhyo No bhavati / ThaNo avAdaH / chatramAvaraNaM tadvadgurukAyeMSvavahitakham | chatraM zIlamasya, chAtraH / ziSyaH zIlamasya' zaiSyaH / chatra | ziSya / mukSA / mikSA / titikSA | curA / udasthAna / kRSi / karman / tapas / puroDa / AsthA / saMsthA / avasthA / vizvadhA / satya / anta / pisika (shivikaa| zikSA (kSA ) zIlamasya zaikSaH a0, pU0 / 2. zikSa (kSA) ma0, 50 / 3. mukSA (pumukSA) ma., puu.| For Private And Personal Use Only Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 103 pA0 3 sU0 181-161] mahAvRttisahitam 217 karmAdhyayane vRttam // 3 / 3 / 18 / / tadasyeti vartate / taditi vAsamarthAdasyeti tArthe ThaNa bhavati yattad vAsamartha karbha cedvRttamadhyayanaviSayaM tadbhavati / ekamanyadadhyayane karma vRttamasya, aikaanyikH| kimpunastadekamanyadadhyayane karma ? apapATaH / evaM dvaiyanyikaH / traiyanyikaH / sarvatra hRdarthe rasaH / tataSThaNa / khabajAdeSTaH // 3 // 3 / 182 // bahvaca padamAdiryasya tasmAnmRdaSTho bhavati / ThaNo'pavAdaH / tadasya karmAdhyayane vRttamiti vartate / dvAdaza anyAni apapAThalakSaNAni adhyayane karmANi dattAnyasya, dvaadshaanyikH| hitamasmai bhakSyaH (kSAH // 3 / 3 / 183 // taditi vartate / taditi vAsamadasmai ityetadarthe ThaN bhavati yattad vAsamartha hitaM bhakSAzcettad bhavanti / appabhakSaNaM hitamasmai, ApUpikaH / zAkulikaH / idameva jJApakaM hitayoge'p bhavati / taddIyate niyuktam / / 3 / 3 / 184 // asmai iti vartate / taditi vAsamarthAdasmai ityasminnarthe ThaNa bhavati yattad vAsamartha tacceddIyate / niyukta niyamena yuktaM niyuktmitthH| agrabhojanamasmai dIyate niyuktam , aAgrabhojanikaH / zrApRpikaH / zrANA'smai dIyate niyuktam , bhANikaH / zANo( ko danikaH / "modanazabdAd vaktavyaH" [vA. ] zrodanikaH / zrodanikI / bhaktAd vA'Na // 3 // 3 // 185 // tadasmai dIyate niyuktamiti vartate / bhaktazabdAn vA'Na bhavati / pakSe ThaN bhavati / bhaktamasmai dIyate niyuktam, bhAktaH / mAktikaH / tatra niyuktaH // 3 / 3 / 186 // adhikRto niyuktaH / tatretIpsamarthAd niyukta ityasminnarthe ThaNa bhavati / zulkazAlAyAM niyuktaH, zolkazAlikaH / zrAkSapaTalikaH / dauvArikaH / Tho'gArAntAt // 3 // 3187 // tatra niyukta iti vrtte| agArAntAnmRdaSTho bhavati / ThaNo' pavAdaH / bhANDAgAre niyuktaH, bhANDAgArikaH / koSThAgAre niyuktaH, koSThAgArikaH / adhyAyinyadezakAlAt // 33 // 188 // adhyetuM zIlamasyeti, adhyaayii| IpsamarthAddezavAcino'kAlavAcinazca mRdo'dhyAyinyabhidheye ThaNa bhavati / adhyAyinItyuktam, tatsambandhAt adhyayanasya dezakAlo paryudasyate / azucAvadhIte, AzucikaH / sAndhyAvelikaH / aAnadhyAyikaH / adezakAlAviti kim ? caityAlaye'dhIte / pUrvAhna'dhIte / kaThinAntaprastArasaMsthAneSu vyavaharati // 3 // 3 // 186 // vyavaharati, anutiSThati / tatretyanuvRttenirdezAd vAsamathavibhaktyupAdAnam / kaThinazabdAntAnmRdaH prastAra-saMsthAnazabdAbhyAM ca vyavaharatItyasminnartha ThaNa bhavati / vaMzakaThine vyavaharati, vAMzakaThinikaH / pArddhakaThinikaH / prAstArikaH / saaNsthaanikH| antagrahaNaM madhye kRtamapi keciduttarayoH sambadhnanti / nikaTAvasathe vasati // 3 / 3 / 160 // tatreti vartate / nikaTa-avasathazabdAbhyAmIsamarthAbhyAM vasatItyasminnarthe ThaN bhavati / nikaTamavidUram / nikaTe vasati, naikaTikaH / zrAvasathikaH / tad vahati rathayugaprasaGagAdyaH // 33 // 161 // damyAnAM skandhakASThaM prsnggH| taditIpsamarthebhyo sthayuga-prasaGgazabdebhyo vahatItyasminnarthe yo bhavati / ya ityayaM cA'dhikAra ApAdaparisamApterveditavyaH / 1. lakSyAnurodhAt "modanazabdATuD vaktavyaH" iti pratibhAti / 28 For Private And Personal Use Only Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 218 jainendra-vyAkaraNam [bha0 3 pA0 3 sU0 112-110 rathaM vahati, rthyH| yugyaH / prAsaGgayaH / ihAnabhidhAnAnna bhavati / kAlasaMzinaM yugaM vahati rAjA / yugaM vahati manuSyaH / "zakaTAdaNa vaktavyaH" [vA0] zakaTaM vahati zAkaTo gauH / "halasIrA?Na vaktavyaH" [vA. ] halaM vahati hAlikaH / sairikH| nedaM vaktavyam; zakaTasya boDhA halasya voDhA ityevaM vigrahe zaiSikeNANA "halasIrA?N" [ 12] iti ThaNA ca siddham / tarhi rathagrahaNamapyanarthakam / "rathAdyaH" [336 ] ityanena siddhatvAt / tadantArthamiha rathagrahaNam / dvau ratho vahati, dvirathaH / atra prAradravIyasya "rasyobanapatye" [3 / 74 ] ityup prasajyate / dhuro DhaNa vA // 3 / 3 / 162 // dhUHzabdAd vahatItyasminnarthe DhaNa bhavati yazca / prakRtivizeSAhaNA vidhIyamAnena yasya bAdhane prApte'nena samuccayaH kriyate / na tvanukarSaH / uttaratrA'pyanuvRtteH / dhuraM vadati, dhaureyaH / dhurmyH| sarvaikAbhyAM khaH // 3 / 3 / 193 // tadvahatIti vartate / sarva ekazabdAbhyAM parasyA dhuraH kho bhavati / sarvA dhUH, sarvadhurA / "pUrvakAlaikasava" [24] ityAdinA pasaH / sarvadhurAM vahati, sarvadhurINaH / eka dhuriinnH| 'ekadhurAzabdArakhasyos vaktavyaH" [vA0] ekadhuraM vahati. ekadhuraH / na vaktavyaH / ekasyA dhuro boDhebhyA ( tyA ) gatasyANaH "rasyobanapatye" [3 / 1174] ityupA siddham / iSTasaGgrahArthazcakAro'nuvartyaH / uttrdhuriinnH| vidhyatyakaraNena // 33 // 194 // taditi vartate / ipsamarthAnmRdaH vidhyatItyasminnarthe yo bhavati na cetkaraNena vidhyati taditi / pAdaM vidhyati padyAH shkraaH| "padya"[3/164] iti pAdasya pdaadeshH| UravyAH knnttkaaH| prakaraNeneti kima 1 pAdaM vidhyati dhanuSA / pratIyamAne'pi dhanuSaH karaNatvenAnabhidhAnAnna bhavati / zakra vidhyati / coraM vidhyati raajaa| janyadhenuSyAnnavazyavanyagaNyapadyamUlyahRdyasatIrthyagAhapa-yAH // 3 // 3 // 195 // janyAdayaH zabdA nipAtyante / janI vadhaH, tAM vahatItyatrArthe yaH / janyAH pariNetasahAyAnAmiyaM saMjJA / 'dhenuSyeti saMjJAyAM dhenuzabdAdyaH SukcAgamaH" prakRSTA dhenurdhanuSyA / yA gopAlAya dohArthe dIyate / anyatra dhenutareti bhavati / annaM labdhetyasminvAkye annApaNo nipAtyate / shraannH| vazaM gata ityasminvAkye vazazabdAdyaH / vazyaH / vineya ityarthaH / dhanagaNazabdAbhyAmivantAbhyAM kabdhari ya: / vanaM labdhA vanyaH / gaNaM labdhA gaeyaH / padamasmin dRzyate asminvAkye pAdazabdAdyaH / padya himam / padyaH kardamaH / padamasmindraSTuM zakyamityarthaH / 'mUlamasyAbahi' ityasminvAkye muulshbdaadyH| mUlyA mudgAH / mUlyA mASAH / mUlotpATena samAhyA ityarthaH / zrathavA mUlena samaM mUlyaM vastram / mUlenAnamyaM vA mUlyam / hRdayaspa priya ityasmin vAkye hRdyshbdaadyH| "hRdayastha hallekhayANlAseSu' [ 16] iti hRdaadeshH| hRdyo deshH| hRdyamannam / hRdayasya bandhanamRSiH hRdyH| vazIkaraNabhUta ityrthH| samAne tIrthe vasatItyasminvAkye smaantiirthshbdaadyH| samAnasya ca sabhAvaH / satIrthyaH / gRhapatinA saMyukta ityasminvAkye gRhapatizabdAt jJAyAM nyo nipAtyate / gaaiiptyo'gniH| bayastulAbhyAM sammite // 33 // 16 // nirdezAdeva bhAyA upAdAnam / vayastulA ityetAbhyAM bhAsamarthAbhyAM sammite'rthe yo bhavati / vayasA sammitaH, vayasyaH / saMjJAyAmabhidhAnam / anyatra vayasA sammitaH zatrurityeva / tulayA sammitaM tulyam / sdRshmityrthH| naudharmaviSasItAbhyastAryaprAptabadhyasamiteSu // 3 / 3 / 197 // tyArthavasAbhAsamarthAditi labhyate / nAvAdibhyazcaturyo bhAsamarthebhyo yathAsaMkhyaM tAryAdiSu yo bhavati / nAvA tAyaM nAvyamudakam / "yi tye" [3 / 67] ityaavaadeshH| prAkkanena dharmeNa prAptaM dharmyam / vayanANaM tu dharmAdanapetaM dharmya nyAyyamucyate / For Private And Personal Use Only Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 3 pA0 3 sU0 168-208 jainendra-vyAkaraNam 219 viSeNa vadhyaH, viSyaH / vadha iti prakRtyantaram / vadhamarhati vadhyaH / sItayA samitaM saGgataM sItyaM kSetram | " rathasItAhalebhyo yavidhau tadantavidhirapISyate" [vA0] paramasItyam / dvisItyam / dharmapathyartha nyAyAdanapete || 3 | 3|168 || nirdezAdeva samarthavibhaktyupAdAnam / dharma pathin artha nyAya ityetebhyaH kAsamarthebhyo'napete'rthe yo bhavati / dharmAdanapetaM dharmyam / pathyam | arthyam / nyAyyam | chanda nirmite || 3 | 3|166 // chanda icchA / nirmitamutpAditam / nirdezAdeva bhAsamarthAcchandaH zabdAt nirmite'rthe yo bhavati / chandasA nirmitaH, chandasyaH / urasA'H ca ||3|3|200|| nirdezAd bhAyA upAdAnam / uraH zabdAd bhAsamarthAnnirmite'rthe'N bhavati yazca / urasA nirmitaH, zraurasaH / urasyaH / madajanahalAtkaraNajalpakarSeSu ||3|3|201 // mada jana hala ityetebhyo yathAsaMkhyaM karaNa jalpa karSa ityeteSvartheSu yo bhavati / karaNAdayaH zabdA bhAve karaNe vA vyutpAdayitavyAH / tena sAmarthyAttyotpattiH / madakasya karaNaM madyam / madasthAne kecinmatazabdaM paThanti teSAM matyamiti bhavati / janasya jalpaH janyaH / halasya karSaH, ilyaH / dvihalyaH / paramahalyaH / tatra sAdhuH ||3|3|202 // tatretIsamarthAtsAdhurityetasminnarthe yo bhavati / sAmani sAdhuH, sAmanyaH / karmaNyaH / sabhyaH / zaraNyaH / sAdhuriha yogyo nipuNo vA na tu hitaH, tatra hi prAkThaNIya eva tyaH / pratijanAdeH khama ||3|3|203|| taMtra sAdhuriha vartate / pratijana ityevamAdibhyaH khaJa bhavati / yasyA'pavAdaH / janaM janaM prati pratijanam / yathArthe hasaH / pratijane sAdhuH prAtijanInaH / pratijana / idaMyuga / saMyuga / parayuga / parakula / parasyakula / amuSyakula / nipAtanAttAyA anup / sarvajana / vizvajana / paJcaJcana / mahAjana / yo'tra hitArthaH sAdhvarthaH, tatra vacanAtprAkUThaNIyasya bAdhA / bhaktANNaH ||3|3|204 || tatra sAdhuriha vartate / bhaktazabdANo bhavati / yasyA'pavAdaH / bhakte sAdhurbhAktastadulaH / pariSado rayaH || 3 | 3|205|| tatra sAdhuriti vartate / pariSacchandA eNyo bhavati / yasyA'pavAdaH / pariSadi sAdhuH pAriSadyaH / go'pyatrA'nuvRttiriSyate / pariSadi sAdhuH pAriSadaH / kathAdeSTan || 3 | 3| 206 // tatra sAdhuriti vartate / kathA ityevamAdibhyaSThay bhavati / yasyA'pavAdaH / kathAyAM sAdhuH, kAthikaH / kathA | vikathA / vizvakathA | saMkathA / vitandrA / kuSTidA ( kuSTacit ) / janavAda | janevAda | citravRtti / saGagraha / gaNa / guNa / zrAyurveda / guDa / kulyAsa ( kulmASa ) / saktu / pUpa | mAMsaudana | ikSu | veNu / saMgrAma | saMghAta | pravAsa | nivAsa / upavAsa / pathyatithivasatisvapaterDhan // 3 | 3|207 // tatra sAdhuriti vartate / pathyAdibhyo DhaJ bhavati / yasyApavAdaH / pathi sAdhu pAtheyam / zrAtitheyam / vAsateyam / svApateyam / samAnodare zayitaH ||3|3|208 // tatreti vartate / nirdezAd vA ( IpsamarthAt ) samAnodarazabdAt zayita ityasminnarthe yo bhavati / samAnodaryaH / sondaryaH / "vodayeM " [ 4 | 3 | 134 ] iti samAnasya sAdezaH / kathaM tarhi sodarazabdasya siddhi: ! " samAnasya'' [ 4 | 3|132 ] iti yogavibhAgAt / ityabhayanandiviracitAyAM jainendra mahAvRttI tRtIyasyA'dhyAyasya tRtIyaH pAdaH samAptaH / 1 - riha va pra0 pU0 For Private And Personal Use Only Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 220 jainendra-vyAkaraNam [a03 pA0 4 sU0 |praaktthnnshchH // 314 / 1 // vakSyanti (ti) "zrA TaN" 13 / 417] prAgetasmAdRNa saMzabdanAye'rthA vakSyate (nte) teSu cho'dhikRto veditavyaH / vakSyati "tasmai hitam' [3 // 4 // 4] / vatsebhyo hitaH, vatsIyaH / avatsIyaH / karabhIyaH / prAgvacanaM kim ? arthavizeSe'pavAdena nivarta (rti te punararthAntara upasthAnaM yathA syAt / nanvavi( dhi )kArAdevApavAdaviSayetyupasthAnaM prApnoti / naitadevam / tatra tatra vAgrahaNAcakArakaraNAcApavAdaviSayaparihAro gmyte| ugavAderyaH // 34 // 2 // prAThaNa iti vartate / uvarNAntAnmRdo gavAdibhyazca yo bhavati prAkThaNoDa. rtheSu / chA'pavAdaH / zaGkavyaM dAru / parazavyamayaH / picavyaH kArpAsa: / gavAdibhyaH / gavyam / haviSyam / go| haviS / iha haviriti svarUpagrahaNam / aSTakA / varhiH / yuga / medhA / lu v ( sa ka ) / nAbhi nabhaM vA / nbhyo'kssH| nabhyama nam / "su (zu) nojirvAcadItvam" [vA0] sU zUnyam / su (zu) nyam / Udhaso nazca / UdhanyaH / kUpa / akSara / dara / khara / davada / stva (kha) da / viSa / havirapUpAdevI // 3 // 4 // 3 // haviHzabdo gavAdiSu paThitaH / tadvizeSANAmiha grahaNam / havirvizeSavAcibhyo'pUpAdibhyazca prAThaNo'rtheSu vA yo bhvti| nitye The prApte vibhASeyam / AmIkSyam / AmIkSIyaM dadhi / puroddaashyaaH| puroDAzIyAstandulAH / apUpAdibhyaH, apUpyam / apUpIyam / apUpa / tandula / pRthuka / abhyoSa / avoSa / kiNva / musala | kaTaka / karANaceSTaka / dragala (shrgl)| sthuunnaa| yuup| sUpa | dIpa / pradIpa | azvapatra / "vigRhItAdapIpyate / " "annavikArebhyazca / ' udanyAH / udanIyAH / sUryAH, suuriiyaastndulaaH| annavikAratvAdeva siddhe apUpA'bhyoSAdInAM prapaJcArtha pRthagrahaNam / ato vikalpAtpUrvanirNayena uvarNAntalakSaNo nityo vidhirbhavati / caruriti havivizeSaH / caravyAstandulAH / zaknurannavikAraH, zaktavyA dhAnAH / "kambalAzcaunA kRSNorthe ( kambalAcca prAkThaNo'rthe ) nityaM yo vaktavyaH" [vA0] / kambalyamUrNAzatam / khuviSayAdanyatra / kambalIyA UrNA / nedaM vaktavyam / "na vistAcitakambalyAt" [2 // 1 // 27] iti nipAtanAtsiddham / tasmai hitam // 3 // 44 // tasmai iti apasamarthAMd hitamityetasminnarthe yathAvihitaM tyo bhavati / vatsebhyo hitA, vtsiiyH| karabhIyaH / paTavyam / gavyam / haviSyam / prANyaGgarathakhalayavamASavRSabrahmatilAdyaH // 34 // 5 // prANyanaM zarIrAvayavaH, dehadehinIH kathaJcidabhedAt / prANyaGgavAcibhyo ratha khala yava mASa vRSa brAhANa tila ityetebhyazca yo bhavati tasmai hitamityasminnathe / chasyA'pavAdaH / dantebhyo hitaM dantyam / karNyam / cakSuSyam / nAbhaye hitaM nAbhyaM tailam / "nAbhi nabhaJca" [vA0] iti nbhbhaavH| gavAdilakSaNo yo vihitaH sa iha na bhavati / gavAdilakSaNo ya iha karamAnna bhavati ? prANyaGgalakSaNo yastasya paratvAda baadhkH| rathAya hitA bhUmiH, rthyaa.| khalAya hitam , khalyam / yavyam / mASyam / vRSAya hitam , vRSyam / brahANe hitam , brahmaNyam / tilyam / vRSNe hitaM brAjhaNAya hitamityatrAnabhidhAnAccho na bhavati / prajAvibhyAM yH||34||6|| aja-avizabdAbhyAM thyo bhavati tasmai hitamityasminnarthe / chasyAu pavAdaH / zraje (jAya) hitama, ajathyam / avizyam / liGgaviziSTasyAnAzabdasya grahaNe'pi "tasAdau" [3 / 147 ] iti puMvadbhAve kRte tadeva rUpam / vizvajanAtmabhogAntAkhaH // 3 // 47 // tasmai hitamiti vartate / vizvajana zrAtman ityetAnyo bhogAntAcca mRdaH kho bhavati / chasyA'pavAdaH / vizvajanAya hitaH, vizvajanInaH jinH| zrana yasAdeveSyate / For Private And Personal Use Only Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a. 3 pA0 4 sU0 8-12] mahAttisahitam 221 tAsAda ( ba ) sAcca cha eva bhavati / vizvajanIyam / "paJcajanazabdAdupasaMkhyAnam" [vA.] paJcajanInam / atra "diksaMkhyaM kho" [113145] ityanena vihitAtsamAnAdhikaraNAd basAdeveSyate / paJcajanIyamanyat / 'sarvajanATTaNa khazca vaktavyaH" [bA.] sArvajanikaH / sarvajanInaH / atrApi yahAdeveSyate / sarvajanIyamanyat / "mahAjanAhajvaktavyaH" [vA0] mahAjanikam / SasAdayaM vidhiH / basAccha eva bhavati / mahAjanIyam / InAdeze kRte "no'puMso hRti" [4|130 ] iti TikhaM prAptam , sUtre nakArAntanipAtanAnna bhavati / bhogaH zarIram / tadaMsA( dantAt maatRbhogiinnH| pitRbhoginnH| mAtrAdibhyaH kevale yazcha eva bhavati / maatriiyH| pitriiyH| "rAjA'cAryAbhyAM bhogAntAbhyAM nityamiti vaktavyam' [vA0] rAjabhogInam / prAcAryabhogInam / AryabhogAn ( gIna) zabdasya "kSumnAditvAt" [11517 ] NatvaM ( na ) bhavati / nityagrahaNaM kim ? kevalAbhyAM na bhavati / rAjJe hitam / prAcAryAya hitamiti / sarvANNo vA // 38 // tasmai hitamiti vartate / sarvazabdAd vA No bhavati pakSe cho bhavati / sarvasmai hitam , sArvam / sarvIyam / puruSADhaN // 3 / 4 / 9 // puruSazabdADDaNa bhavati tasmai hitmitysminvissye| chasyA'pavAdaH / puruSAya hitaM pauruSeyam / alpa ( tya) lpamidam / "puruSAd vadhavikArasamUhatenakRteSviti vktvym"| pauruSeyo vadhaH / "tasyedam" [338] ityaNa prAptaH / pauruSeyo vikaarH| "prANivAlAdeH" [ 3 / 3 / 305 ] ityaNa prAptaH / pauruSeyaM syamAgataM ( yaH samUhaH ) "tastra samUhaH" ityaNa prAptaH / pauruSeyaH prAsAdaH / pauruSeyo granthaH / tena kRte "ni granthe ( kRte anthe ) [235] "khau" [ 3 / 26] hatyaNa praaptH| mAraNavacarakAtkhA // 3 // 4.10 // tasmai hitamiti vrtte| mANava-caraka-zabdAbhyAM khaja bhavati / chasyA'pavAdaH / mANavAya hitaM mANavInam / cArakINam / tadartha vikRteH prakRtI // 3 / 411 // hitamiti nivRttam / tasmai iti vartate / tasmai idaM tadartha samAnajAtIyamabhinnasantAnavarti kAraNam , prkRtiH| tasyA evA'vasthAntaraM vikRtiH / tadarthamityetatprakRtervizeSaNam / tadarthAyAM prakRtAviti / yadyevaM strIliGgamIpa ca prApnoti / "sUtre'smin suvidhiriSTaH" [5 / 21114] ine pA ( itIpo) vAyA ekena ca nirdeshH| vikRtivAcio'bantAnmRdastadAyAM prakRtAvani bhi)dheyAyAM yathAvihitaM tyo bhavati / vikRtyarthAyAM prakRtI tyo bhavatItyarthaH / aGgArebhyaH, aGgArIyANi kASThAni / prAkArIyA issttkaaH| zaGkavyaM dArU / picavyaH krpaasH| apuupyaaH| shrpuupiiyaastndulaaH| vigrahe tAdayalakSaNA'p drssttvyaa| tadarthamiti kim ? mUtrAya yvaaguuH| uccArAya yavAnnam / pAdarogAya nar3ava. lodakaM kalpate / yogyatAmAtreNa vikRtiprakRtyabhisambandho mA bhUt / atra kecittasmai grahaNaM nAnuvarttayanti / tAdayaM tayA'pi vyajyate / yathA guroridam , gurvartham iti / vikRtivAcinastAntAttadarthAyAM prakRtAvabhidheyAyAM tyamutpAdayati / evamaGgArANAmimAni aGgArAni kASThAni, aGgArIyANi / tadarthamiti kim ? yavAnAM dhAnAH dhAnAnAM shklvH| nAtra prakRterananyArthayA gmyte| api tu prakRtyantaranivRttimAtram / nAnyeSAM dhAnA nAnyeSAM zaklavaH / ata eva vikAraprakRtisambandhamAtre'pi tyo na bhavati / dhAnAnAM yavAH, zaktUnAM dhAnAH iti / vikRtairiti kim ? udakArthaH kuupH| nAtra pArthivasya kUpasya vikRtirudakam / prakRtAviti kim ? asyA kozI / asirayaso vikRtirbhavati / tanna kozI tasya prkRtiH|| chadirUpadhivaleDhA. // 14 // 12 // tadartha vikRteH prakRtAviti vartate / chadis upadhi vali itye. tebhyo Dham bhavati / chadirAni chAdiSeyANi tRNAni / iha chadiratha carmeti paratvAt "dharmaNo'" For Private And Personal Use Only Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 222 jainendra-vyAkaraNam [a03 pA0 4 sU013-14 [ 1] iti ani prApta pUrvanirNayena DhaJ bhavati / chAdiSeyaM carma / upadhIyata ityupadhiH, rathAGgaM guNAntarayogAd vikRtiriyam / upadhyartham , aupadheyaM dAru / vaaleyaastndulaaH| RSabhopAnaho jyaH // 314:13|| tadartha vikRteH prakRtAviti vartate / RSabha upAnaha ityetAbhyAM jyo bhavati / ThasyApavAdaH / guNAntarayogAdapi vikAro mavati / tadyathA baibhItako'pUpaH iti / RSabhArthebhyo vatsaH ( zrAbhyo vatsaH ) / praupAnahyo maJjaH / "carmaNo'na" (315] ityataH pUrvanirNayenAyameveSyate / aupAnA cm| carmaNo'J // 3 / 4 / 14 / / tadartha vikRteH prakRtAviti vartate / carmaNa iti vikArasambandhe taa| carmaNo yA vikRtistadavAcino'Ja bhavati / chsyaa'pvaadH| vadardhayartha vAda,ma / vaLa (varatrA) - vAtra (vAratra) carma / sanaGgurnAma carmavikAraH, tataH pUrvanirNayena uvarNAntalakSaNo yo bhavati / sanaGgavyaM carma / tadasyAsminniti // 3415 // prakRtivikRtibhAvastAdarthya veha na vivakSitaM yogyatAmA vivakSitam / taditi vAsamarthAdasya asminnityetayorarthayoryathAvihitaM tyo bhavati / itikaraNastatazceda vivkssaa| zrasya sambhAvane 'bhidhAnam / tena makha yAda bhedH| prAsAdo'sya syAt prAsAdIyaM dArU / prAkArIyA issttkaaH| prAsAdo'smin deze syAt prAsAdIyo deshH| prAkArIyA deshH| iha kasmAna bhavati, prAsAdo devadattasya syAt / iti karaNAdavivakSA'tra / parikhAyA DhaJa // 3 // 4 // 16 // tadasyA'sminniti vartate / parikhAzabdAvana bhavati / chasyApavAdaH / parikhA'smindeze sambhAvyate pArikheyo dezaH / pArikheyo bhUmiH / ita Urdhva chayo nAnuvartete / ArhATTaNa // 3 / 4 / 17 // tadahatIti nivRttam / prAgetasmAdaha saMzabdanAdyAnita UrdhvamanukramiSyAmaH, teSu ThaNadhikRto veditvyH| prAgiti vartamAne abhiviSyarthamAdgrahaNam / arhatItyasminnapyatheM ThaN bhavati / vakSyati "tena krItam" |335 / vastreNa krotaM vAstrikam / gopucchikam / zatAdasvArthe'seThayo // 3 // 4 // 18 // Aditi vartate / svArthe zatameva / zatazabdAdasvArthe'seThaya ityeto tyau bhakta aAhIyeSvatheSu / ksyaapvaadH| zatena krItam, zatikam / zatyam / avArtha iti kim ? zataM parimANamasya zatakaM stotram / nAtra prakRtyarthAdarthAntarabhRtastyArthaH samudAyaH kintu zatameva / yatra kharthAntarabhAvastatra vidhireva na pratiSedhaH / zatena krotaM zatikaM paTazatam / zatyaM paTazatam / vAkyena hyatra tyArthasya zatatvaM gamyate na zrutyA / asa iti kim ? dvau ca zataM ca dvizatam / tena krotaM dvizatakam / dvAbhyAM zatAbhyAM krItamiti rase "rAhubakhau" [126] ityupi nAsti vizeSaH / nanu sa-tyavidhau tadantavidhirnAstIti asagrahaNamanarthakam ? nApyuttaratra tadantavidheApakam / "prAgvataH sakhyApUrvapadAnAM tadantagrahaNamanupIti upasaMkhyAnamavazyaM kartavyam / ' pArAyaNaM vartayati pArAyaNikaH / dvipArAyaNikaH / asaMkhyApUrvapadasya na bhavati / sahasraNa krItam , sAhasram / suvarNasahasreNa krItamityatrANa na bhavati / tathA unantAyAH prakRteneSyate / dvAmyAM sUryAbhyAM krItam , dvisUNa krItam tadantavidherabhAvAt 'sUrpAdvA" [ 25] ityayaM vidhina bhavati / sAmAnyena ThaNa , dvisaupikam / "parimANamasyAkhuzANe'' [12 / 22] iti dhoraim / evaM tarhi pUrvatra tadantavidhirapi bhavatIti jJApyate / gavyam / agavyam / havi yam / prasUrahaviSyam / apUpyam / yavApUpyam / aSTakyam / ekASTakyam / rAjadantyam / mASyam / tilyam / kRSNatilyam / saMkhyAyAH ko'tizataH // 3419 // zrAditi vartate / saMkhyAyA atizadantAyAH ko bhavati / AhAdartheSu ThaNo'pavAdaH / saMkhyAzabdaH "kati: saMkhyA" [11 // 33] iti katizabdaM pratyAyayati / tatra For Private And Personal Use Only Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa03 pA0 4 sU020-26 ] mahAvRttisahitam 223 cA'nvarthasaMzAgrahaNAd yairekatvAdibhiH saMkhyAyate teSAM ca grahaNe prApte'tizata iti pratiSedhaH / tyantAM zadantAM ca saMkhyAM varjayitvetyarthaH / paJcabhiH krItaH pnyckH| sptkH| "saMkhyA bAr3aDo'bahugaNAt" [ 36] iti payyudAsAdabahugaNayoH saMkhyAtvam / bhukH| gaNakaH / zratizata iti kim ? SASTikaH / sAptatikaH / catvAriMzatkaH / pnycaashtkH| arthavatastizabdasyeha grahaNADaDatera ti] prtissedhH| katibhiH krItaH, ktikH| vatorveTa // 3 / 4 / 20 // vaturiti tyaH paJcaprakRtiH / "yattadetebhyaH parimANe vatuH" [ 1] "idamo yo ghaH" [3 / 5 / 161] "kimaH'' [3 / 4 / 162] iti vatoH parasya kasya ca iDbhavati / nanu ca ajJAte yatteSu katizabdasyaiva saMkhyAtvamuktam / tatkathaM vavantAtsaMkhyAlakSaNaH kaH 1 idameva valantAtparasya kasya veDavacanaM jJApakaM bhavati batvantasya saMkhyA saMjJeti / yAvatA krItaH, yAvatikaH, yAvatkaH / tAvatikaH / taavtkH| vizatitrizadbhyAMDvurakhau // 3 / 4 / 21 // viMzatitriMzacchabdAbhyAM DyurbhavatyakhuviSaye / viMzatyA krItaH, vishkH| teH khe kRte "prasiddha vadavAbhAt' [12] iti Tikhe pratiSiddhe "epyato'pade" [38] iti pararUpam / triMzatA krotaH, triNshkH| zrakhAviti kim ? viMzatiH parimANamasya, "parimANArasaMkhyAyAH saGghasUtrA'dhyayane' [3456] 'khau" [321157] iti kH| viMzatika parimANanAmadheyam / anarthakavAdasya tizabdasya tyantala kSaNaH pratiSedho na bhavati / dvayordazatorvi (n) bhAvaH zatizcAtra tyo nipAtayiSyate / trizatparimANameSAM triNshtkaaH| zadantAnneti pratiSedhaH kasmAnna bhavati 1 viMzati triMzatabhyAmiti yogavibhAgAko bhavati / kaMsAhan // 3 / 4 / 22 // kaMsazabdAn bhavati zrAhyadartheSu / DhaNo'pavAdaH / kasena krAntaH (krItaH) kasikaH / kaMsikI / "ardhAcceti vaktavyam" [vA0] arddhikI / kArSApaNAdvA pratizca // 3 / 4 / 23 / / ArhAditi vartate / kArSApaNazabdAt ThaD bhavati tasya pratiraya pAdezo vA bhavati / kArSApaNena krItaH, kArSApaNikaH / kArSApaNikI / pratikaH / prtikii| zatamAnaviMzati( ka )sahasravasanAdaNa // 3 // 4 // 24 // zatamAnAdibhyo'N bhavati / zrAdirthe / ThaNo'pavAdaH / zatamAnena krotam, zAtamAnam / vaizatikam / sAhasram / vAsanam / ___ sUrpAdvA // 3 / 4 / 25 // zrAhyaditi vartate / sUrpazabdAdvA'N bhavati / nitye ThANa prApte vikalpo'yam / sUrpa parimANanAma | sUrpaNa krItam , saurpam / saupikaH / rAbakhau // 3 / 4 / 26 // zrArdAditi vartate / rAduttarasya zrAhIyasya tysyobbhvsykhau| dvAbhyAM kaMsAmyAM krItam , dvikaMsam / trisam | hRdathe rase kRte saMkhyApUrvapadAnAM tadantavidhinA kaMsAhaTa , tsyop| adhikamardhamasminnityadhyardham , saMkhyAsaMjJAvidhAne'dhyardhagrahaNaM sakavidhyarthamityupasaMkhyAsaMjJA / adhyardhena kaMsena kItaM ThaTa upi adhyardhakasam | dvAbhyAM kaMsAnyAM krItam ityAgatayoraNThayorubbhavati / dvisUrpam / trisUrpam / adhyardhasUrpam / rAditi hetvarthe kaa| rasya hetunimittaM yo hRt tasyogna bhavati / dvisUrpaNa paTena krItam , disaupikm| "tanimittAdapi samAhAralakSaNAdAduvaktavyaH" [vaa.]| dvayoH sUrpayoH samAhAra: dis| dvisUta krItam dvisUrpamiti / na vktvyH| abhidhAnavazAt samAhAre vAkyameva bhavati / na tyotpattiH / akhAviti kim ? pAJcalohitikam / pAzcakalApikam / parimANanAmadheye ime| paJca lohitAni parimANamasya pazcakapAlA: parimANamasyeti "parimANAsaMkhyAyAH sadhasUtrA'dhyayane" [ 1 ] "kha" [17] / iti ThaN / parimANasya dyorAdaraipi prApte "akhuzANe" iti pratiSiddhe zrAderaipa / anye paJcalohityaH parimANamasyeti vigRhya "tasya hRtyaDhe' [ vA0 ] iti puMvadbhAvaM vidadhAti / For Private And Personal Use Only Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 224 jainendra yAkaraNam [.3 pA0 4 sU0 20-34 ___ kArSApaNasahasrasuvarNazatamAnAdvA // 3 / 4 / 27 // kArSApaNa sahasra suvarNa zatamAna ityevamantA. tparasyAhIyasya tyasya vob bhavati / pUrveNa nitya upi prApte vibhASeyam / dvAbhyAM kArSApaNAnyAM krItaM dvikArSApaNaM dvikArSApaNikam / trikArSApaNaM trikArSApaNikam / adhyardhakArSApaNam / adhyardhakArSApaNikam / "prAgvataH saMkhyApUrvapadAnAM tadantagrahaNamanupIti kArSApANAdvA pratizca" (24 // 23] iti ThaT / anuppakSe ca pratirAdezo viklpitH| dvipratikam / tripratikam / adhyadhapratikam / dvAbhyAM sahasrAbhyAM krItaM dvisahasram / dvisAhanam / trisahasram | trisAhasram / adhyardhasahasram / adhyardhasAhasram / "saMkhyAyAH saMkhyAsaMvatsarasya" ziza2] iti ghorepa / dvAbhyAM suvarNAbhyAM krItaM dvisuvarNam dvisauvarNikam / trisuvarNam , trisauvarNikam / adhyardhasuvarNam , adhyardhasovarNikam / "parimANasyAkhuzANe" [12 / 22 ] iti dyoraip / suvarNamunmAnaM kathaM parimANam ! azANa iti pratiSedhAt / unmAnasyApi dyaurabhavati dvAbhyAM zatamAnAbhyAM krItaM dvizatamAnam / dvizAtamAnam / trizatamAnam / trizAtamAnam / adhyardhazAtamAnam / dvitribahoniSkabistAt // 3 / 4 / 28 // dvi tri bahu ityetebhyaH parau yo niSkavistazabdau tadantAdAtparasyA yasya tyasya vobhavati / dviniSkam / dvi naiSkikam | triniSkam / trinaiSkikam / bahuniSkam / bahunaiSkikam / dvibistam / dvistikam / tribistam / tribaistikam / bahubistam / bahubaistikam / viMzatikArakhaH // 24 // 29 // veti nivRttam / yaditi varvate / viMzatikazabdAntAt rAt zrAditheSu kho bhavati / dvAbhyAM viMzatikAbhyAM krItam , dviviMzatikInam / triviMzatikInam / adhyardhaviMzatikInam / vacanAtkhasyomna bhavati / khArIkAkaNobhyAM kap // 3 // 4 // 30 // rAditi vartate / khArI kAkaNIzabdAntAt AhradartheSu kab bhavati / dAbhyAM khArIbhyAM krItam , dvikhArIkam / trikhArIkam / adhyardhakhArIkam / dvikAkaNIkam | trikAkaNIkam / adhyardhakAkaNIkam / "kevalAbhyAM ceti vaktavyam" [cA0] / khAryA krItaM, khArIkam / kAkaNIkam / paNapAdamASAdyaH // 34 // 31 // rAditi vartate / paNa-pAda-mASazabdAntAd rAdAhradartheSu yo bhavati / dvAbhyAM paNAbhyAM krItam , dvipaNyam / tripaNyam / adhyardhapaNyam / dvipAdyam / tripaadym| adhyardhapAdyam / "asivannA'bhAt [4 / 4 / 21] ityakhasyA'siddhatvAtpAcchabdasya padbhAvo na bhavati / "pdhe"[33|164] iti padAdezo'pi pAdasya kevalasyoktam (ktH)| dvimASyam / trimaassym| adhyardhamASyam / zatAd vA // 34 // 32 // rAditi vartate / zatazabdAntAd gadAhradarthe vA yo bhavati / dvAbhyAM zatA-yAM krItaM dvizatyam / trizatyam / adhyardhazatyam / pakSe ThaN / tasya "rAdubakhau' [ 3026] ityup / dvizataM trizatam / adhyadhazatam / zANAt // 3 / 4 / 33 // rAditi vartate veti ca / zANazabdAntAdAdirtheSu vA yo bhavati / pakSe tthnn| tasya cop / paJcabhiH zANaiH krItaM paJcazANyam / paJcazANam | adhyardhazANyam / adhyardhazANam / yogavibhAga uttraarthH| dvitribhyAmaNa ca // 34 // 34 // zANAditi vrtte| dvitrizabdAbhyA paro yaH zANazabdastadantAd rAdAhIyeSvartheSvaNa bhavati yazca vA / tena trairUpyam / dvAbhyAM zANAbhyAM krItama, dvaishaannm| traizANam / trizANyam / trizANam / aNi parataH "khuzANa" iti pratiSedhAdAderaipa / For Private And Personal Use Only Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 103 pA04 sU.35-43] mahA 225 tena krItam // 3 // 4 // 35 // teneti bhAsamarthAt krItamityetasminnarthe yathAvihitaM ThaNAdayo bhavanti / niSkeNa krItam , naiSkikam / zatikam / zatyam / sAhasram | dvikam / trikam / iha karaNAditi vaktavyam / kartari mAbhUt / devadattena krItam / "mUlyAditi ca vaktavyam' [vA0] / iha mA bhUt pANinA krItamiti / "dvibahvantAcca karaNApratiSedho vaktavyaH'' [vA0] / droNAbhyAM krItam / droNaiH krItam iti / nedaM bahu vaktavyam / abhidhAnato vyavasthA bhaviSyati / yatra prakRtyarthasya saMkhyAbhedAvagatirasti tatra dvibahatvaviSaye'pi bhavati / dvAbhyAM krotam , dvikam / mudgaiH krotam , maugikam / tasya vApaH // 3436 // unyate'sminniti vApaH kSetram / tasyeti tAsamarthAt vApa ityetasminnarthe yathAvihitaM tyo bhavati / prasthasya vApaH, praasthikH| kodravikaH / khArIkaH / "yasya prakaraNe vAtapittazleSmapakSipAtebhyaH zamanakopanayorupasaMkhyAnam" [vA0] vAtasya zamanaM kopanaM vAtikaM dravyam / evaM paittikam / zlaiSmikam / sAnnipAtikam / nimittaM saMyogotpAdau // 14 // 37 // buddhipUrvikA vyAptiH sNyogH| zubhAzubhayoH sUcakaH utpAdaH / utpAta ityarthaH / tasyeti tAsamAnimittamityasminnarthe yathAvihitaM tyo bhavati yattannimittaM saMyoga utpAdo vA sa ced bhavati / zatasya nimittamIzvareNa saMyogaH zatikaH, shtyH| saahstH| zatasya nimittaM dakSiNAkSisyandanamutpAdaH zatikaH / shtyH| saahsrH| somagrahaNasya nimittamutpAdo bhamikampaH / saumagrahaNikaH / yo'saMkhyAparimANAvAdeH // 34 // 30 // tasyeti tAsamAdyo bhavati saMkhyAparimANAvAdIna varjayitvA nimittaM saMyogotpAdAvityasmin vissye| tthnnaadiinaampvaadH| vanaM nimittaM saMyoga utpAdo vA vanyaH / yazasyaH / svyH| zrAyuSyaH / asaMkhyAparimANAvAderiti kim ? paJcAnAM nimittaM saMyoga utpAdo vA. paJcakaH / saptakaH / parimANAt / prasthasya nimittaM saMyoga utpAdo vA prAsthikaH / drauzikaH / khaariikH| ashvaadirgnnH| azvasya nimittaM saMyoga utpAdo vA zrAzvikaH / azva / azman / gaNa / U / umaa| bhdd'aa| varSA / vastra / vasu / saMkhyAparimANayorarthabhedo'sti / "urvamAnaM kilonmAnaM parimANaM tu sarvataH / mAyAmaM tu pramANa syAt saMkhyA tu gunnnaasmikaa|" gobrahmavarcasAt // 34 // 36 // tasya nimittaM saMyogotpAdAviti vartate / gobrahmavarcaszabdAbhyAM yo bhavati / gonimittaM saMyoga utpAdo vA gavyaH / brahmaNo varca, brahmavarcasam, ata eva nipaatnaatsaantH| brahmavarcasasya nimittaM saMyoga utpAdo vA brahAvarcasyaH / pUrveNa ye siddhe satyArambho niyamAya / ekAco gozabdAdeva baco brahmavarcasazabdAdeva yaH / iha na bhavati / nAvo nimittaM saMyogaH nAvikaH / vaastuyugikH| dvayaca eva pUrveNa yo veditavyaH / putrAccha vA // 3 / 4 / 40 // tasya nimittaM saMyogotpAdAviti vartate / putrazabdAccho yazca / putrasya nimittaM saMyoga utpAdo vA putrIyaH / putryaH / sarvabhUmipRthivIbhyAmaNa // 3 / 4 / 41 // tasya nimittaM saMyogatpAdAviti vartate / sarvabhUmi-pRthivIzabdA yAmaNa bhavati / ThaNo'pavAdaH / sarvabhUmenimittaM saMyoga utpAdo vA, sArvabhaumaH / anuzatikAditvAdubhayatraipa / pRthivyA nimittaM saMyoga utpAdo vA, pArthivaH / IzvaraH // 4 // 42 // tasyeti vartate / tAsamarthAbhyAM sarvabhUmipRthivIzabdA yAmIzvara ityasminnarthe'N bhavati / ThaNo'pavAdaH / sarvabhUmerIzvaraH, sArvabhaumaH / pArthivaH / tatra viditaH // 3 // 4 // 43 // tatretIpsamarthAbhyAM sarvabhUbhipRthivIzabdAbhyAM vidita ityasminnarthe'Na bhavati / sarvabhUmau viditaH saarvbhaumH| pArthivaH / 26 For Private And Personal Use Only Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 226 jainendra-vyAkaraNam [ma0 3 pA0 4 sU0 4-52 lokAt // 3 // 4 // 44 // tatra vidita iti vartate / lokazabdAdIpsamarthAdvidita ityetasminnarthe ThaNa bhavati / loke viditaH, laukikaH / sarvAt // 3 / 4 / 45 / / sarvazabdAtparo yo lokazabdaH, tadantAnmRdaSThaNa bhavati tatra vidita ityasminnarthe / sarvaloke viditaH, sAvalaukikaH / anuzatikAditvAdubhayaup / tadasminvRddhadyAyalAbhazulkopadA dIyate // 3 // 4 // 46 // taditi vAsamarthAd vRddhayAdiviziSTAdasminnitIbarthe yathAvihitaM tyo bhavati / yattadvAsamartha vRddhayAdiviziSTaM dIyate cettad bhavati / vRddhi : kAlAntarAdivA / niyanibaddhA praaptiraayH| paTAdInAM mUlyAtireko lAbhaH / vA ( vaNijAM rakSAkArito rAjabhAga: shulkH| utkoTaH updaa| dIyate ityekavacanAntaM vRddhathAdibhiH pratyekamabhisambadhyate / paJcAsmivRddhirvA Ayo vA lAmo vA zulko vA upadA vA dIyate, paJcakaH / prAsthikaH / kauDavikaH / "iha tadasmai dIyate iti vaktavyam " [vA0 ] paJcA'smai vRddhayAdi dIyate, paJcakaH / saptakaH / na vaktavyam / sampradAnasyAdhikaraNavivakSayA siddham / DaDardhAH // 34 // 47 // iDiti pratyAhAragrahaNam / 'tasya pUraNe bra" [13] ityArabhya A tamAkAgat / DaDantAnmRdaH ardhazabdAcca Tho bhavati tadasminvRddhadhAyalAbhazulkopadA dIyate ityasminnatheM / ThaNaH "ardhAcca" [4 / 2 / 103 (vA0 ] ityaupasaMkhyAnikasya ca tthtto'pvaadH| paJcamaH dIyate vRddhirvA Ayo vA lAbho vA zulko vA upadA vA, paJcamikaH / dvitIyikaH / adhikaH / striyaam-adhikaa| bhAgAdyazca // 3448 // bhAgazabdo'dhavAcI / tadasminvRddhathAyalAbhazulkopadA dIyate iti ca vartate / bhAgazabdAdyo bhavati Thazca / bhAgo vRddhayAdirassindIyate bhAgyaM zatam / bhAgikaM zatam / taddharati vahatyAvahati bhArAd vaMzAdeH // 3 // 4 // 46 // vaMzAdibhyaH paro yo bhArazabdaH tadantAnmRdaH I (i) samarthAd haratyAdizvartheSu yathAvihitaM tyo bhavati / harati nayatItyarthaH / vadati utkSipatItyarthaH / zrAvahati utpAdayatItyarthaH / vaMzabhAraM harati vahati zrAvahati vA, vaaNshbhaarikH| vaalvbhaarikH| bhArAditi kim / vatsaM harati / vaMzAderiti kim ? bhAraM harati / kevalAnna bhavati / anye punaranyathA sUtrArtha graahitaaH| vatsA (vaMzA) dibhyo bhArabhUtebhyastyo bhavati / athadvAreNa bhAro vaMzAdevizeSaNam / bhArabhUtAt (n ) harati, vaashikH| vaalvjikH| bhArAditi kim ? ekaM vaMzaM harati / vatsA(vaMzAderiti kim ? bhArabhUtAn yavAn harati / sUtrArthadvayamapi pramANam / vaMza / valbaja / kUTa / mUla / sthUla / khaTvA / azva / ittu / __ vasnadravyAbhyAM Thako // 3 // 7 // 50 // vasnadravyazabdAbhyAmipasamarthAbhyAM haratyAdidhvartheSu yathAsaMkhyaM Tha ka ityeto tyau bhvtH| vasnaM harati vahati Avahati vA, vastikaH / dravyakaH / sambhavatyavaharati pacati // 3 // 4 // 51 // taditi vartate / ipsamarthAnmRdaH sambhavatyAdiSvartheSu yathA. vihitaM tyo bhavati / sambhavati gRhnnaatiityrthH| avaharati tayaM nayatItyarthaH / pacati vikladanaM krotiityrthH| prasthaM sambhavatyaharati pacati vA, prAsthikI sthaalii| evaM kauddvikii| khArIkI / nanu yA prasthaM sambhavati sA pacatyapi, tatkathaM bhedaH 1 idaM tarhi pacatedAharaNam / prasthaM pacati brAhmaNo. praasthikii| tatpacatIti govAdaNa ca vaktavyaH" [vA0] / droNaM pacati drauNI, draunnikii| bA''DhakAcitapAtrAtkhaH // 24 // 52 // ADhaka-AcitapAtrazabdebhya ipsamarthebhyaH sambhavatyAdidhvartheSu vA kho bhavati / pUrveNa nitye ThaNi prApte vibhASeyam / ADhakaM sambhavati avaharati pacati vA, ADhakInA, aADhakIkI / zrAcitAnA, aacitikii| pAtroNA. pAtriko / aADhakAdoni parimANAni / For Private And Personal Use Only Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zra0 3 pA0 4 sU0 53058 ] mahAvRttisahitam 227 rAST ca ||3|4|53|| DhakAcitapAtrAntAt gat ipsamarthAtsambhavatyAdiSvartheSu ThaT bhavati khazva vA / tena trairUpyaM bhavati / dve grAhake sambhavati zravaharati pacati vA dvayADhakikI / dvayAdakInA / zrAbhyAM mukte tasya " rAkhau " [ 3 / 4126 ] ityup / vyADhakI / "parimANAdRSTadRSi" [3 | 1136 ] iti GIvidhiH / TaTkhayorvacanAdavam ( dumna ) bhavati / dvayAcitInA, dvayAcitA / "na vistAcitakambalyAt " [3 / 1 / 27] iti GIpratiSedhaH / dvipAtriko / dvipAtrINA / dvipAtrI / kulijAcca ||3|4|14|| cakArastrikA anukarSaNArthaH / rAditi vartate / kulijazabdAntAt rAt ipsama - rthAt sambhavatyAdiSvartheSu bhavati khazva vA / tena trairUpyam / kulijaM parimANavizeSaH / dve kulije sambhavatyavaharati pacati vA dvikulijikI, dvikulijInA, dvikulinI / kecidupo'pi vikalpamicchanti / pakSe TaNaH zravaNam / dvaikulijikIti / ta eva " azA " [ 5/1/22] ityatra kulijasyApi pratiSedhamicchanti / tadasyAMzavasnabhRtayaH ||3|4|55|| taditi vAsamarthAt zrasyeti tArthe yathAvihitaM tyo bhavati yattadvAsamartham zraMzavasnabhRtayazcettad bhavanti / paJca zraMzA vA vasno vA bhRtirvA'sya, paJcakaH / saptakaH / zatikaH, zatyaH / sAhasraH / khArIkaH / parimANatsaGkhyAyAH saGghasUtrA'dhyayane ||3||4|56 || tadasyeti vartate / parimIyate paricchidyate'nena parimANam / paricchedakamiha tat pAribhASikam / taditi vAsamarthAt saMkhyAvAcinaH parimANe vAdhikAdasyeti tArthe yathAvihitaM tyo bhavati / yattadasyeti saGghasUtrA'dhyayanAni ced bhavanti / saGghe paJca parimA Namasya saGcasya paJcakaH / saptakaH / sUtre grantha ityarthaH / paJcA'dhyAyAH parimANamasya paJcakaM jainendram / zraSTakaM pANinIyam / zatakaM stotram / zradhItiradhyayanaM tasmin / paJca rUpANyasyAdhyayanasya paJcakam / saptakam / karmaNi yadyadhyayana zabdo vyutpAdyeta sUtrAnna bhedaH syAt / "svome do vaktavyaH " [ vA0 ] paJcadazAdyarthaH paJcadaza mantrAH parimANamasya stomasya paJcadazaH stomaH / evaM sptdshH| ekaviMzaH / parimANAditi yogavibhAgaH kartavyaH / tadasyeti vartate / paJcakalApaH parimANamasya paJcakalA pikam / pAJcalohitikam / prasthaH parimANamasya prAsthiko rAziH / kautikaH / khArIzatikaH / varSazataM parimANamasya vArSazatikaH / "jIvita pariNAma iti ca vaktavyam" [ vA0 ] SaSTiH saMvatsarA jIvitaparimANamastha, SASTikaH / sAptatikaH / zrAzItikaH / nedaM vaktavyam / " tamavI ( ghI ) STo bhU ( bhR, to bhUto bhAvI " [ 3 / 4 / 76 ] ityeva siddham / SaSTiM bhUto (taH ) pASTikaH / evaJcAnuvapi siddhaH / dve SaSTI bhUto dviSASTikaH / iha vidhAno ( ne ) "zadubastau" [ 334 // 26 ] ityupU prasajyeta / khau ||3|4|57 || khuviSaye ca parimANaviziSTAyAH saMkhyAyA yathAvihitaM tyo bhavati / viMzatiH parimANamasya viMzatikaM parimANanAmadheyam / svArthe cA'tra tyo draSTavyaH / paJcaiva paJcakAH zakunayaH / traya eva trikA: sA ( zA ) laGkAyanAH / paktivizattrizaccatvAriMzatpaJcAzat SaSTisaptatyazItinavatizatam ||3|4|58 // paGktyAdayaH zabdA nipAtyante / yadatra lakSaNenAnupapannaM tatsarve nipAtanAtsiddham / tadasya parimANamiti vartate / paJcapAdA. parimANamasya paGktistacchabdaH kramasannivezo'pi / paJcazabdAttirityayaM vyaSTikhaM ca nipAtyate / dvau daza tau parimANamasya vargasya viMzatiH / dvavibhAvaH zatizca tyaH / tricatuHpaJcAnAm imArimAzrAntAdezAH zacca tyaH / trayo dazataH parimANamasya vargasya triMzat / catvAro dazataH parimANamasya calAriMzat / paJca dazataH parimANamasya paJcAzat / SaDdazataH parimANamasya SaSTiH / SaSastirityayaM tyo'padatvaM ca / sapta dazataH parimANamasya saptatiH / sasanastirityayaM tyaH / aSTau dazataH parimANamasya zrazItiH / aSTamaH azIbhAvaH vizva For Private And Personal Use Only Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 228 jainendra-vyAkaraNam [a0 3 pA0 4 sU0 56-67 tyaH / nava dazataH parimANamasya navatiH / navazabdAttiH / daza dazataH parimANamasya zatam / dazAno zabhAvaH tazca tyaH / viMzatyAdInAM kvacitsaMkhyAnapradhAnatvam, kacitsaMkhyeyapradhAnatvam / liGgavacanaM ca svAbhAvikatvAdeva siddham / iha yathAkathaJcidvyutpattiH kriyate / sahasrAdayo'pyanayaiva dizA'nugantavyAH / dazazatAni parimANamasya, sahasram / dazasahasrANi parimANamasya, ayutam / paJcadazatI varga vA // 3 // 4 // 59 // paJcan dazan ityetau zabdo varge'bhidheye vA nipAtyate / tadasya parimANamityasminviSaye nitye ke prApte pakSe DadityayaM tyo nipAtyate / paJca parimANamasya paJcadvargaH / dazadvargaH / dazako vrgH| tadarhati // 4 // 60 // taditIpsamarthAdarha tItyassinnatheM yathAvihitaM tyo bhavati / zvetacchatramarhati zvatacchatrikaH / zrAbhiSecanikaH / vAstrayugikaH / dAdhyodanikaH / zatikaH / zatyaH / iha bhojanamahatItyanabhidhAnAnna bhavati / "strIpuMsAnnuktvAt' [ 3372 ] ityeSo'pi vidhiranabhidhAnAnnAvatarati / ThaNAdaya imaM yogaM prApya nivRttaaH| prAgvataSTham // 3 / 4 / 61 // tadaheM vaditi vakSyate / prAgetasmAdavatsaMzabdanAdyAnita UrdhvamanukramiSyAmaH teSa ThaadhikRto veditavyaH / vakSyati "pArAyaNaturAyaNa cAndrAyaNaM vatayati" [15] paaraaynnikH| "prAgvataH saMkhyApUrvapadAnAM tadantagrahaNamanupi" iti dvaipArAyaNikaH / iha ( ThaNi ) prakRte tasyop prasajyeta tena ThaadhikRtaH / chedAdenityam // 3 // 4/62 // nityagrahaNamarhatItyasya vizeSaNam / chedAdibhyo nityamahatItyasminnarthe yathAvihitaM tyo bhavati / chedaM nityamarhati chaidikaH / cheda / bheda / hoha / droha / taskara / narta / karSa / vikarSa / viprakarSa / prayoga / saMprayoga / viprayoga / samprazna / preSaNa | virAgaH viraGgaM ca / zIrSacchedAdyazca / / 3 / 4 / 63 // nityamiti vartate / zIrSacchedazabdAt ipsamarthAt nityamahatItya. sminnarthe yo bhavati ThaJ ca / zIrSacchedaM nityamarhati zIrSacchedikaH / anye zirazchedaM nityamahatIti tyasanniyoge zirasaH zIrSabhAvaM varNayanti / tadayuktaM yatnAbhAvAt / tasmAnniyataviSayaH ziraHparyAyaH zIrSazabdosstItyabhyupagantavyam / daNDAdeH // 3 / 4 / 64 // nityamiti nivRttam / daNDa ityevamAdibhyo'hatItyasminnarthe yo bhavati / ThoDapavAdaH / daNDamarhati daNDyaH / daNDa / muzala / madhuparka | kazA / argha / meghA / megha / vadha / udaka / yug| iru (bh)| pAtrAddhazca // 34 // 65 // tadahaMtIti vartate / pAtrazabdAddho bhavati cakArAdyazca / Tho'pavAdaH / pAtramiti parimANaM ca gRhyate / pAtramahaM ti pAtriyaH / pAtryaH / kaDaGgaradakSiNAsthAlIbilAcchazca // 24 // 66 // tadahatIti vartate / kaDaGgara dakSiNA sthAlIbila ityetebhyazlo bhavati yazca / Tho'pavAdaH / mudgAdi kASThaM kaDaGgaram / kaDaGgaramarhati kaDaGgarIyo gauH| dakSiNAmahati dakSiNIyaH / dakSiNyaH / sthAlIvilamarhati sthAlIvilIyAH sthaaliivilyaastnnddulaaH| pAkAI ityarthaH / yavigbhyAM ghakhabau // 3 / 4 / 67 // tadahatIti vartate / yaza-RtvikzabdAbhyAM yathAsaMkhyaM ghabhityeto tyau bhavataH / Tho'pavAdaH / yajJamahaM ti yajJiyaH / aavijiinH| upacAyattatkApi tathoktam / yajJakarmAhati, yaziyo dezaH / RtvikkarmAhati, pAvijInaM kulam / For Private And Personal Use Only Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ma0 3 pA0 4 sU0 68076 ] www.kobatirth.org mahAvRttisahitam 229 pArAyaNa turAyaNacAndrAyaNaM vartayati || 3 | 4 | 68 // taditi varttate / pArAyaNaturAyaNa cAndrAyaNazabdebhya ipsamarthebhyo vartayatItyasminnarthe ThaJ bhavati / pArAyaNaM vartayati pArAyaNikaH / ziSya evAbhidhAnaM nAdhyApake / turAyaNaM yajJa' vartayati taurAyaNikaH / yajamAna eva na yojake / cAndrAyaNikaH / 1 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saMzayamApannaH || 3|4|69 // saMzayazabdAdipsamarthAdApanna ityasminnarthe ThaJ bhavati / sazItiH saMzayaH, tamApanne kartRkarmaNI bhavataH / tatra karttari puruSe'bhidhAnaM nAsti / saMzayaM viSayabhAvenApannaH sAMzayikaH / sthAvAdi / yojanaM yAti || 3 | 4|70 || yojanazabdAdipsamarthAdyAtItyasminnarthe ThaJ bhavati / yojanaM yAti yaunanikaH / saMkhyApUrvapadAdapi / dvaiyojanika: / "krozazatayojana jhatayorupasaMkhyAnam [vA0] / krozazataM yAti krauzazatikaH / yaujanazatikaH / " tato'bhigamanamarhati ca vaktavyam" [vA0] krozazatAdabhigamanamarhati kauzazatikaH / yauvanazatiko guruH / pathaH kaT ||3|4|71 // taditi vartate / pathizabdAdipsamarthAdyAtItyasminnarthe kaT ityayaM tyo bhavati / panthAnaM yAti pathikaH, pathikI / dvau panthAnau yAti dvipathikaH, dvipthikii| hRdarthe rase kRte sAntAtpUrvanirNayenAyamiSyate / pantho Na nityam ||4|4|72 || nityagrahaNaM yAtItyasya vizeSaNam / pathizabdAdi samarthAnnityaM yAtItyasminnarthe No bhavati tatsanniyoge pantha ityayaJcAdezaH / panthAnaM yAti pAnthaH / nityamiti kim ? pathikaH / uttarapathenAhRtaM ca ||3|4|73 || nirdezAdeva bhAyA upAdAnam / uttarapathazabdAd bhAsamaryAdAhRtaM yAtIti cAnayorarthayoSThaJ bhatrati / uttarapathenAhRtam, zrauttarapathikam / uttarapathena yAti zrauttarapathikaH / "vArijaGgakasthaLakAntArAjazaGkupUrvapadAditi vaktavyam" [ vA0 ] vAripathenAhRtaM vAripathikaH vAripathena yAti vAripathikaH / evamarthadvayo'pi / jAGgalapathikaH / sthAlapathikaH / kAntArapathikaH / zrAjapathikaH / zAGku pathikaH / "madhukamaricayo: sthalapUrvAday vaktavyaH " / sthalapathenAhRtaM sthAlapathaM madhukaM maricaM vA / kAlebhyaH ||3|4|74 || bahutvanirdezaH svarUpanirAsArthaH / adhikAro'yam / yadita UrdhvamanukramiSyAmaH kAlavAcibhya ityevaM tadveditavyam / vakSyati tena nirvRca: " [ 3 / 4 / 75 ] / mAsena nirvRtam mAsikam / zrArddhamAsikam / tena nirvRttaH ||3 | 4 | 75 // teneti bhAsamarthebhyaH kAlavAcibhyo nivRtta ityasminnarthe ThaJ bhavati / mAsena nirvRttaH, mAsikaH / sA~vvatsarikaH prAsAdaH / tamavI ( gho STo bhRto bhUto bhAvI ||3|4|76 // tamitIpsamarthAt kAlavAcizabdAt zravI(ghI) To bhRto bhUtA bhAvIti eteSvartheSu ThaJ bhavati / satkRtya niyukto'vI ( ghI )STaH / vetanena krItA bhU (bhRtaH / mAkhamavo (dhI ) SToM bhRtA bhUto bhAvo vA mAsikaH / zrarddhamAsikaH / sA~vvatsarikaH / "kAlAdhvanyavicchede " [14(4] itop / avI ( ghI )STabhU ( da ) tayorarthayormAsaikadeze muhUrte pAsazabdo vartate / tasyA'dhyeSaNa bharaNakriyAbhyAM vyApteravicchedaH / bhUtabhAvibhyAM tu khusantayA ( svasattayA ) kAlasya vyApteravicchedaH siddha eva / iha SaSTiM bhUtaH SASTikaH / sAptatikaH / iti kathaM kAlavAcitvam 1 kAlasya saMkhyeyatvAt kAlaviSayatvAdvA / ramaNIyaM kAla bhUta ityatrA'nabhidhAnAnna bhavati / 1. yAjakaH a0 pU0 / 2. kha santayA a0 pU0 / For Private And Personal Use Only Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 230 jainendra-vyAkaraNam [ a0 3 pA0 4 sU0 77-80 mAsAda vayasi khaJa || 3 | 4|77 // tamavI ( dhI )STo bhRto bhUto bhAvIti vartate / mAsazabdAdvayasyabhidheye khana bhavati / ThaJo'pavAdaH / vayasIti vacanAt / zravI ( dhI ) prabhRtagrahaNaM nAbhisambadhyate / mAsaM bhUto bhAvI vA, mAsInaH / kathaM bhAvi vayo vigamaH iti cet ariSTadarzanAt / akAra: "jiduSTadarakavikAre " [ 4 | 3 | 151] ityatra puMvadbhAvapratiSedhArthaH / mAsIno duhitRkaH / vayasoti kim ? mAsikaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaH ||3|4| 78 || mAsazabdAd vayasyamidheye yazca bhavati / mAsaM bhUto bhAvI vA mAsyaH / yogavibhAga uttarArthaH / rAt || 3 | 4 |79 // mAsAd vayasIti vartate / mAsAntAda rAda vayasyabhidheye yo bhavati / dvau mAsau bhUto bhAvI vA dvimAtyaH / prAgvataH saMkhyApUrvapadAnAmanupIti ThaJapavAdayoryakhatroH prAptayoranena yo vidhIyate / parAmAsArakhyazca ||3|4|80|| paramAsazabdAd vayasyabhidheye yo bhavati yazca / SaNmAsAd bhUto bhAvI vA pAramAsya / SaNmAsyaH / anye cazabdena TayaM samuccinvanti / yastvanuvarttanAdeva bhavati teSAM pAemAsika ityapi / ThazcAryAsa || 3 | 4|8|| SaNmAsazabdAdavayasyabhidheye To bhavati eyazcAnantaraH / SAemAsiko nAyakaH / SANmAsyaH / samAyAH khaH ||3|4|82 // zravI ( dhISTAdayazcatvAro'rthA anuvarttante / samAzabdAdipsamarthAdISTAdiSvartheSu kho bhavati / no'pavAdaH / samAmavI (ghI) STo bhUto bhAvI vA samInA | I [ rAd bhUtabaleH || 3|4|83 || samAzabdAntAd nirvRttAdiSu paJcasvartheSu kho bhavati bhUtabalerAcAryasya matena / nAnyeSAm / prAtaH saMkhyApUrvapadAnAM tadantagrahaNamanupIti pUrveNa nitye khe prApte vibhASeyam / dve same bhRte bhUto bhAvI dvisamInaH / dvaisamikaH / trisamInaH / caimikaH / kAlaH parimANagrahaNena na gRhyate / tena "rima (syAkhuzANe [ 5 / 2 / 22 ] iti thoraigna bhavati / rAtryahaH saMvatsarAt || 3 |4| 84 // rAditi varttate / zrahan saMvatsara ityevamantAdrAnnirvRttAdiSvartheSu bhUtabalerAcAryasya matena kho bhavati / zrahan / dvayahInaH / dvaiyahnikaH / zratrApi zraharantAditi vacanAt "rAjAhaH sakhibhyaSTaH " [ 4 / 2 / 13 ] iti sAnto na bhavati / zranyathA "ebhyo'hvo'hnaH " [ 4 / 2110] ityAdeze sati dvahnIna ityaniSTaM rUpaM syAt / dvaiyahniru iti ceSyate / tatkathaM sidhyati 1 dvayorahoH samAhAraH Te sAnte "na samAhAre" [ 4/2/61 ] ityahnAdezapratiSedhe ca sati siddhyati / saMvatsara, dvisaMvatsarINaH / dvisAMvatsarikaH / "saMkhyAyAH (saMkhyA) saMvatsarasyaM " [ 220 ] iti dyorAderai / 1 varSA dupca ||3|4| 85|| rAditi varttate / varSazabdAntAnnirvRttAdiSvartheSu bhUtabalerAcAryasya mataina ThaJa ubbhavati khazca / zranyeSAM ThaJeva / tena trairUpyam / dvevarSe bhUtaH, dvivarSaH, dvivarSaNaH, dvivArSikaH / " varSasvAbhAvini " [ 5 / 2 / 21] iti dyorAderai / bhAvini dvaivArSika iti bhavati / prANinyup ||3|4|866 // punarugrahaNaM nityArtham / varSazabdAntAdUrAtprANinityArthe'bhidheye nityaM tyasyo bhavati / pUrveNa vikalpena pakSe ThaJaH zravaNaM khazca na bhavati / dve varSe bhUto bhAvI vA dvivarSo dArakaH / bhUtabhAvinorevArthayorayaM nityamuviSyate nAnyatra / dve varSe zradhISTo bhU (bhR ) to vA karma kariSyati, dvivArSiko manuSyaH / tadasya brahmacaryam ||3|4|87 // taditI samarthAt kAlavAcino mRdo'syeti tArthe ThaJ bhavati yattadisamartha tasya vyApakaM tyArthasya ca svaM brahmacaryaM ced bhavati / mAsaM brahmacaryyamasya mAsiko brahAcArI | sambandha vRttAvantarbhUta iti puruSo'bhidheyaH / evam, ardhamAsikaH / sAMvatsarikaH / "saMkhyApUrvapadAcca " For Private And Personal Use Only Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 231 a. 3 pA0 4 sU. 4-11] mahAvRttisahitam dvAdazavArSikaH / "brahmacaryamityasmiArthe mahAnAmnyAdibhya upakhyAnam" vA0] / mahAnAgnyo nAma RcaH / mahAnAmnInAM brahmacaryam , mAhAnAmnikam / zrAdityavatikam / godAnikam / taccaratIti ca mahAnAmnyA. dibhya upasakhyAnam [vA0 / mahAnAmnIzcarati mAhAnAmni / mahAnAmnIsahacaritaM vrataM caratItyarthaH / evam, zrAdityavatikaH / gaudAnikaH / "avAntaradIkSAdibhyo din vaktavyaH" vA0] / avAntaradIkSAM carati avAntarasIsITevavatI tilvtii| "aSTAcatvAriMzato DavuDinau ca bktvyogvaa0]| aSTAcatvAriMzadavarSANi vrataM carati, zraSTAcatvAriMzatkaH / shrssttaactvaariNshii| 'cAturmAsyAnA yakhaM ca buDinau ca vaktavyau" [vA / cAturmAsyAni carati caaturmaaskH| caaturmaaso| atha kimidaM cAturmAsyAnI ta ? 'caturmAsApaNyo yajJe tatrabhave vaktavyaH" [vA. ] / caturyu mAseSu bhavanti cAturmAsyAni / "sajJAyAmaNa vaktavyaH" [vA.11 caturyu mAseSu bhavA paurNamAsI cAturmAsI / kArtikI / phAlgunI / aASADhI ceti / atha mAso'sya brahmacaryasya mAsikaM brahmacaryam / ArdhamAsikam / sAMvatsarikamityatya siddhaye yatnaH krtvyH| na kartavyaH / mAsaM bhataM bhAvi vA brahmacarya mAsikamiti bhaviSyati / tasya dakSiNA yazAkhyAt // 348 // tasyeti tAsamarthAt yajJAkhyAnmRdo dakSiNetyasminnarthe ThaJ bhavati / yajJamAcaSTe yjnyaa'khyH| prakaraNe uSIti ( supi [ 2017] iti ) yoga vibhAge "bhUlavimujAdibhyaH' [vA0] iti (vA ) kH| agniSTomasya dakSiNA aAgniSTomikI / 'tasyevam" [ 1] itysyaa'nno'pvaadH| evaM raajsuuyikii| dAsaudanikI / zrakAlArtha cA'khyagrahaNama / anyathA kAlAdhikArAta ekAhadvAdazAhaprabhRtibhya eva yajJebhyaH syAt / prAgvataH saMkhyApUrvapadAnA sadantagrahaNa. manupIti kAlAvi (ghi) kAre'pi dvAdazAhAdizvasti praaptiH| tatra doyate bhavavat // 3 / 4 / 86 / / tatretIpasamarthAt kAlavAcino mRdo dIyate ityasminnarthe bhava iva tyavidhiditavyaH / yathA mAse bhavaM mAsikam / zrArdhamAsikam / "kAlATuja" [3 / 2 / 131] ityevamAdividhiH / evaM mAse dIyate mAsikam / pArddhamAsikam / prAvRSeNyam / haimanam / zaiziram / vadgrahaNaM sarvasAdRzyArtham / iha kAryagrahagAmapi karttavyam / mAsikam / vAsantam / haimanam / karttavyam , yanmAse kArya tanmAse bhavamityapi bhavati / tataH "tatra bhavaH' [ 3 / 3 / 28 ] ityeva siddham / rAdanuvartha tahIha kAryagrahaNaM sArthakam / dvayormAsyoH kArya dvaimAsikam / bhavArthalakSaNasya ThanaH "rasyobanapatye" [3|74ityp prasajyeta / nedaM yuktam / ubevAtrebhyate / yadanyairapyuktam / kAryagrahaNamapyanarthakam | tatra bhavena kRtatvAditi / athApi kAryamanupaH prayogo dRzyate / evaM tahi "tena kArya" mityatra sa draSTavyaH / dvAbhyAM mAsA yAM kArya dvaimAsikam / "jayyasabhyakAryasukaram" [3 / 4 / 62 ] iti Tham / tatra dIyate iti yogavibhAgaH karttavyaH / yajJAkhyAdityanuvartate / agniSTome dIyate zrAgniSTomikamannam / rAjasUyikam / vAjapoyakam / dvayorvAjapeyayordIyate dvaivAjapeyikam / byuSTAderaNa // 3 / 4 / 60 // iha kalibhya iti nApekSyate / sAmAnyena vidhAnAt / tatreti vartate / vyuSTha ityevamAdi ya Ipsamartha yo dIyate ityasminnarthe'N bhavati / uchI vivAsa ityasya ke vyuSTamiti kAlavAci / vyuSTe dIyate vaiyuSTam / nityazabdAdocantAdapi vacanAd bhavati / tIrtha / niSkramaNa | upsNkrmnn| pravezana / saMgrAma / saMghAta / pravAsa / upavAsa / agnipdii| pIlumUla / "praNaprakaraNe agnipadAdibhya upasaMkhyAnama" [vA0 ] na kartavyamiha pAThAt / tena yathAkathAcahastAbhyAM Nayau // 3 / 4 / 61 // atrApi kAlebhya iti nApekSa (kSya) te| dIyate iti vatate / teneti bhAsamAbhyAM yathAkathAca-hastazabdAbhyAM dIyata ityasminnatheM yathAsaMkhyaM Nayau bhavataH / yathAkyAca dIyate yAthAkathAcam / anAdaradattamityarthaH / hastena dIyate istyam / For Private And Personal Use Only Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 232 jainendra-vyAkaraNam [a03 pA0 4 sU0 12.105 jayyalabhyakAryasukaram // 3||2|| kAlebhya iti vartate / teneti bhAsamarthAt kAlavAcino mRdo jayya labhya kArya sukara ityeteSvartheSu ThA bhavati / mAsena vayyo mAsiko hastI / mAsena zakyate jetumityarthaH / mAsena labhyo mAsikaH pttH| mAsena kArya mAsikaM gRhama / mAsena sukaro mAsikaH praasaadH| sampAdini / / 3 / 4 / 13 / / kAlemya iti nivRttam / bhAsamarthAnmRdaH sampAdinyarthe ThaJ bhavati / karNaveSTAmyAM sampAdi zobhate kArNaveSTikaM mukham / vastrayugena sampadyate vAstrayugikaM zarIram / / krmvessaadyH||46|| tena sampAdinIti ca vartate / karmaveSazabdA yAM yo bhavati / Tho'pavAdaH / pharmaNa sampadyate karmaNyaM zauryam / veSeNa sampadyate veSyA nartakI / nepathyena zobhate ityarthaH / tasmai prabhavati santApAdeH // 5 // tasmai iti apasamarthebhyaH santApAdibhyaH prabhavatItyasminarthe ThaJ bhavati / alamarthe'p / santApAya prabhavati mAntApikaH / santApa | sannAha / saMyoga / saMgrAma / samparAya / sampeSa / niSpeSa / nisrg| upasarga / visarga / pravAsa / upavAsa / saMghAta / saMmohana / zaktumAMsaudanAd vigrahItAdapi / zAktumAMsaudanikam / zAktukam / mAsikam / audanikam / yogAdyazca // 3496 // tasmai prabhavatIti vartate / yogazabdAdyo bhavati ThaJ ca / yogAya prabhavati, yogyaH / yaugikaH / karmaNa ukA. // 34 // 65 // tasmai prabhavatIti vartate / karmazabdAdukA, bhavati / karmaNe prabhavati kArmukaM dhnuH| samayastadasya prAptam // 3 / 4 / 68 / / taditi vAsamarthAtsamayAdasyeti tA'rthe Tham bhavati yattadvAsamartha prAptaM cettadbhavati / samayaH prApto'sya sAmayikam / prAptakAlamityarthaH / RtoraNa // 3 / 4 / 99 / / RtuzabdAt vAsamarthAtprAptopAdhikAdasyeti tA'rthe'N bhavati / RtuH prApto'sya, ArtavaM puSpam / "upavastrAdibhya upasaMkhyAnam" [vA0 ] | upavastA prApto'sya aupavastram / prAzitA prApto'sya prAzitam / karmanAmadheyam / kAlAdyaH // 34 // 100 // tadasya prAptamiti vartate / kAlazabdAdyo bhavati / kAlaH prApto'sya, kAlyaM zItam / rAtrAvRSitAyAmaharAdiH kAlo'pi kAlyaH / prakRSTe ThaH // 3 / 4 / 101 / / tadasyeti vartate kAlAditi ca / prakRSTe prakarSe vartamAnAdasyeti tA'rthe Tho bhavati / prakRSTaH dIrghaH kAlo'sya kAlikam Rnnm| kAlikaM sakhyam / anye prakRSTa Thaaiti paThanti / kAlikA maicii| (prayojanam ||341102kaalaaditi nivRttam / tadasyeti vartate / prayojayatIti prayojanam / nandyAdipAThAllyuH / bahulavacanAdvA kartari yuTa / taditi vAsamarthAtprayojanopAdhikAdasyeti tA'rthe ThaJ bhavati / ahatpUjAprayojanamasya AItpUjikaH / aindramahikaH / ) vaizAkhASADhaSASTikaikAgArikaDAkAlikaTa // 3 / 4 / 10 // vaizAkhAdayaH zabdA nipAtyante / yadatra laconAnupapannaM tatsarva nipAtanAsiddhaM tadasya pryojnmitysminvissye| "vizAkhASADhAbhyAM yathAsaMkhyaM manthadaNDayoragnipAtyate / " vizAkhA prayojanamasya vaizAkho mnthH| aASADho daNDaH / "SaSTirAtreNa pacyante ityasminvAkye kaH / rAtrazabdasya ca kham / " SaSTikA nAma brIDayaH / asaMjJAyAM vAkyameva bhavati / SaSTirAtreNa pacyante mudgA iti / "ekAgArazabdAttadasya prayojanamityasminnathai caure'bhidheye Thaja / " ekAgAraM prayojanamasya aikaagaarikshyor| corAdanyatra vAkyameva / ekAgAra prayojanamasya miloriti / zrathayA "eka: samarthaH bhagAramoSi For Private And Personal Use Only Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org bha0 3 pA0 4 sU0 104 - 106 ] mahAvRttisahitam 233 tumiti vAkye eka zabdANyAgArikaDityayaM tyo nipAtyate / aikAgArikacauraH / aikAgArikI caurI / samAna kAlazabdAdAdyantopAdhiviziSTa / dasyeti tA'rthe ikanipAtyate samAnakAlasya ca zrAkAla zrAdezaH / samAnakAlavAdyantAvasya zrAkAlikaH stanayitnuH / zrAkAlikI vidyut / yastu prAdilakSaNe se zrAkAla iSTaH / zrAvRttaH kAla ISatkAlo vA AkAla iti / tasmAt ThaJ ca ThazceSyate / zrAkAlikI nAkAlikA vidyut / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cho'nupravacanAdeH || 3 | 4 | 104|| tadasya prayojanamiti vartate / anupravacanAdibhyazcho bhavati / ThaJo'pavAdaH / zranupravacanaM prayojanamasya, anupravacanIyam / zranupravacana / utthApana / upasthAna / saMvezana / pravezana | anuvAcana | anuvacana / anupAna | anuvAdana | anuvAsana / zranvArohaNa / prArohaNa / zrArohaNa / zrAbharaNa | "vizipUripAdiruhiprakRteranArakha pUrvapadAdupasaMkhyAnam" [ vA0 ] / gRhapravezanIyam / prapApUraNIyam / zrazvaprapadanIyam / prAsAdarohaNIyam / etasmiMzca vaktavye sati yAni gaNe vizyAdiprakRtItyanAntAni paThyante teSAM pATho'narthakaH prapaJcA'rtho vA / samApanAtsAdeH ||3|4|105 // tadasya prayojanamiti vartate / samApanazabdAtsAdezako bhavati / ThaJo'pavAdaH / jainendrasamApanaM prayojanamasya jainendra samApanIyam / tarkasamApanIyam / "svargAdibhyo yo travr: " [ vA0 ] | svargaH prayojanamasya svargyam / vanyam | yazasyam / zrAyuSyam / kAmyam | "puNyAhavAcanAdibhya ucca vya:" [ vA0 ] | puNyAhavAcanaM prayojanamasya puNyAhavAcanam / zAntivAcanam / svastibAcanam / zrakSatapAtram / nedaM vaktavyam / tAdarthyAttAcchandyaM bhaviSyati / zranabhidhAnATThaJ bhavati / "zraddhAdibhyo'y vaktavya:' [ bA0 ] | zraddhA prayojanamasya zrAddham | cUDA prayojanamasya cauDam / tavat // 34.106 // zratItyarhaH taditIpsamarthAd zratItyarthe vad bhavati / rAjAnama rAjAnaM ( rAjavad ) vRttam / kulInavat / iha kasmAnna bhavati zatamarhati devadattaH / rAjAnamarhati maNiH / uttaratra kriyAgrahaNaM guNabhUtamapi siMhAvalokanena sambadhyate tena kriyA yatrArhataiH kartRtvena vivakSitA tatrA'yaM vidhiH / tena kriyA tulye || 3 | 4|107 // vaditi vartate / kriyA tulyA zrasya kriyAtulyam / icchAto vizeSaNavizeSyabhAva iti kriyAzabdasya pUrvanipAtaH / teneti bhAsamarthAtkriyAtulye'rthe vad bhavati / kSatriyeNa tulyaM yudhyate kSatriyavadyudhyate / "bhAtulopamAya tulyArthai:" [ 1 / 4 / 76 ] iti bhA / ziSyeNa tulyaM vartate, ziSyavad vartate / zrazvavaddhAvati / sAdhuvad brUte / iha kasmAnna bhavati / tailapAkena tulyo'STata pAka iti ? iha sUtre varthaH (dvarthA ) kriyA sA ca sAdhyA pUrvAparIbhUtA'vayavA zrasAdhyabhUtA' ca / ghaJAdyantena punarva(dvaya) sava (dha) mrmaH siddha tAlakSaNo dravyabhUta ucyate iti nAsti prAptiH / yadi ghaJAdyantena kriyA nAmidhIyate kathaM bhoktuM pAkaH bhojakasya pAkaH iti 1 naiSa doSaH ? " tu yAdi ( vuNtumAdi ) " [ 238 ] sUtre ghaJAdyantAyAH prakRtairarthaH kriyA''zrIyate / kriyAgrahaNaM kimartham 1 brAhmaNena tulyaH piGgalaH / guNatulye mA bhUt / tatreva || 3 | 4|108 // tatretIpsamarthAt ivArthe vad bhavati / mathurAyAmiva mathurAvat srudhne prAsAdAH / mathurAvad ramaNIyatA / mathurAvad varSati / tasya ||3|4|109 || ivazabdo'nuvartate / tasyeti tAsamarthAdivArthe vad bhavati / devadattasya iva devadattasya vanam / rAjJa iva rAjabad devadattasyAzvAH / vavprakaraNe "strIpuMsAnnukUtvAt" [ 301172] 1. "asatvabhUtAzca" ityapi pAThaH / 2. pratumAdi pU0 / 30 For Private And Personal Use Only Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 234 jainendra-vyAkaraNam [ma0 3 pA0 4 sU0.10.1 ityeSa vidhina bhavati / "bhAdau yoktapuMskaM vat" [51153 ] iti nirdezAt / yogApekSaM cedaM zApakam / tena srIvadityapi siddham / yogavibhAga uttarArthaH / bhAve tvantalau' // 24110 // tasyeti vartate / tAsamarthAd bhAve'rthe tyan' tala ityeto tyo bhavataH / nakAraH "sIsAnnuktvAt" [ 3172] ityatrA'syAvadhirUpeNa grahaNaM mA bhUt ityevamarthaH / lakArastalantaH striyAmiti vizeSaNArthaH / bhAvaH zabdapratyayapravRttikAraNam / tadyathA bhavato'smAcchubdapratyayAviti bhAvaH / uktaM ca "yasya guNasya hi bhASAvAvye zabdaviniveza:, tadabhidhAne svatako [pA0 mahA0 5/119] iti / iha guNa iti vizeSaNamAtram, dravyamiti vizeSyamAtram iSTam / zrazvasya bhAvaH, azvatvam / azvatA / zuklatvam / shukltaa| atra jAtiguNayorabhidhAne tvntlo| sambandhastu gamyo nAbhidheyaH / iha pAcakatvamiti kriyA'bhidhAne / athavA sambandhapradhAnAH / sambandhe cAbhidheye tvantalau / kArakatvam / zropagavatvam / rAjapuruSatvamiti / ete'pi ye jAtiguNazabdAH, tebhyo jAtiguNasya cAbhidhAne / kumbhakAratvam / hastitvam / rAjavRtatvam / ye guNamAtravacanA rUpaM raso gandha iti, tebhyaH sAmAnyAbhidhAne rUpatvam , rasatvam / upacArazabdeSUpacAranimitte'bhidheye gotvaM vAhIkasya / agnitvaM mANavakasya / pRthaktvaM nAnAtvamityevamAdau asattvabhUtatve'pi zabdAntareNa tAsamarthatA pRthagityasya bhAva iti / yadRcchAzandeSu DityAdiSu saMjJAsambandhAmidhAne sarvAvasthAvyApyAkRtisAmAnyAbhidhAne ca Disthatvam / utkSepaNAdiSu sAmAnye'bhidheye utkSepaNatvam / A ca tvAt // 3 / 4 / 112 // vakSyati "brahmaNaspaH" [24/126 ] iti / prA etasmAt tva saMzabdanAdyadita UrdhvamanukramiSyAmastvantalo tatrA'dhikRtau veditvyau| apavAdaviSaye samAvezArtha karmaNi ca vidhAnArthameva tAvadhikriyete / vakSyati "pRthvAdeman[32112] prthimaa| pRthutaa| nanu vAvacanAt tvantalau svayameva bhavipyataH 1 naitadevam, "lyAderikaH" [1121] ityevamAdisamAvezArtha tad vAvacanam / cakArakaraNa kimartham ? "strIpuMsAnnuktvAt" [1172] ityasminnApa viSaye prApaNArtham / strItvam / striitaa| puMstvam / puMstA / prAktvAditi maryAdAkaraNasAmarthyAdapi siddhaH / striyA mAvaH straiNam / pauMsnam / pRthvAdervaman // 3 / 4 / 112 // pRthu ityevamAdibhyo vA iman bhavati tasya bhAva ityasminviSaye / vAvacanaM yAderikaH" [3 / 11121] ityasyANaH, guNavacanebhyaSTyaNaH, vayovAcibhyastvAH samAvezArtham / pRthorbhAvaH, prathimA, pArthavam, pRthutvam, pRthutA / pRthu / mRdu / mahi / paTu / tanu / laghu / bahu / bAsu / UrU / bahula / daNDa / khaNDa / caNDa / akiJcana / bAla / hoDa / pAka / vatsa / manda / svAdu / Rju / vRSa / hasva / dIrgha | kSipra / tudra / priya / varNadRDhAdeSTayaNa ca // 3 / 4 / 11 / / varNazabdena varNavizeSA guNopasarjane dravye ye vartante, teSAmiha grahaNam / tAdRzaireva dRDhAdibhirguNavacanaiH sAhacaryAd varNavizeSavAcibhyo dRDhAdi yazca TyaNa bhavati saMvA tasya bhAva ityasminviSaye / zuklasya bhAvaH zauklyam , zuklimA, zuklakham , zuklatA / kAryam / kRSNimA / zaityam / zitimA, zititvam / vibhASA'nukarSaNAdana( Na )pi bhavati / zaitam / dRDhAdibhyaH / dRDhasya bhAvaH, dAryam , draDhimA, dRDhatvam, dRDhatA / dRDhazabdasya tundhAdiSu aniTtvaM DhakhaM ca nipAtyate / dRddha / br| parivRDha / kRza / bhRza / cukra / amla / lavaNa / "veryAtakAtarasamatimana:zAravAnAm" 1. svattalau ma0, pU0 / 2. svat a0, pU0 / 3. -bdanivezaH pA* mahA0 / 5. tvatako pA. mahA0 / svattako gha0 puu0|5. svattalI ma0, puuch| For Private And Personal Use Only Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 03 pA0 4 sU0 114- 115 ] mahAvRcisahitam 235 [No sU0] vaiyAtyam / vaila | tyam / vairasyam / / vaizAradyam / "samo matimanasoH " [ga0 sU0] / sAmmatyam / sAbhmanasyam / zIta / uSNa / jaDa / badhira / mUka / mUrkha / paNDita | madhura iti / kimarthamidamucyate ? eSAM guNaktitvAdeva "guNoti brAhmaNa dibhyaH " [ 3|4|114 ] ityeva vyaN siddhaH imaprApaNArtham / etat TyaNgrahaNamuttaratrA'vazyakartavyamihaiva kRtam / " Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir guNebriAhmaNAdibhyaH karmaNi ca || 3 | 4 | 114 || guNoktibhyaH zabdebhyo brAhmaNAdibhyazca tAmabhyaSTya bhavati karmaNi bhAve cAbhidheye / ucyate ityuktiH, guNa uktiryasya sa guNeoktiH / prAgaguNamuktvA guNadvAreNa dravye yo vartata ityarthaH / jaDasya karma bhAvo jADyam / moDhyam / brAhmaNAdirAkRtigaNaH / zrAdizabdasya prakAravAcilAt / evaM ca guNoktigrahaNaM gaNe ca brAhmaNAdInAmanukramaNaM svArthe'pi bhavatIti prapaJcArtham bAdhakabAdhanArthaM ca / brAhmaNasya karma bhAvo vA brAhmaNyam / vADavyam / brAhmaNAt prANinAtilakSaNo'J prAptaH / mANava vADava vRddhalakSaNo vuJ prAptaH / "arhato nuraca " [ vA0 ] pAThaH / cora / dhU / manojJAditvAd vuJ prAptaH / zrArAva (dha) ya | virAva (dha) ya / uparAva (dha) ya / aparAva (dha) ya / ete "upacolAde : " [3|1|126 ] ityubantAH / tato vRddhalakSaNo vuJ prAptaH / prANijAtilakSaNo vA'J / ekabhAva / dvibhAva / tribhAva / anyabhAva / etebhyaH svArthe / zrakSetrajJanaJ pUrvArthaM grahaNam / saMvAdin / saMvezin / saMbhASin / bahubhASin / zIrSaghAtin / samastha | parastha / prastha ' / zrAvyastha / viSamasya / vizAla / evaM naJpUrvArthe grahaNam / anIzvara naJ pUrvArthapAThaH / kuzala / capala / nipuNa pizuna / ebhyo yuvAdilAdaN prAptaH / vAlisa (za) bAlavayovAdhi ( ci ) tvAda prAptaH / zralasa / baso'yam / iSa / ruSa / kApuruSa / anayornaJpUrvArtham / rAjanapurohitAditvA eyaH prAptaH / gaNapati / adhipati / patyantalakSaNo gayaH prAptaH / gaNDula / dAyAda / vizasti / vizApa / vidhAna | nighAta / ebhyastvattalornivRttyartham / "sarvavedAdibhyaH svArthe" [ vA0 ] | sArvavaidyam / sarvalokyam / dhAnurvedyam / zranuzatikAditvAdubhayatraip / trailokyam / cAturvazaryam | "vIrAttejasi ya:" [ vA0 ] / vIrasya tejaH vIryam / "virodhe'N vaktavyaH " [vA0] / vairam | TyASTikaraNaM vyartham / zrAcitI / sAmagrI / "halo hRto DyAm' [ 4|4|140 ] iti yakham / nama secaturasaMgatalakSa ( ba ) vaDa budhakatarasala sebhyaH || 3|4|115 // pratipadokte nase kRte catura saMgata lakSaNa ( lavaNa ) vaDa budha kata rasa lasa ityetebhya eva bhAvakarmAbhidhAyinastyA bhavanti / nanu grahaNavaddbhyo vihitAH kathaM tadantebhyaH prApnuvanti 1 yenAyaM niyama ucyate / brAhmaNAderAkRtigaNatvAnnaJpUrvAdapi yaN (TyaN ) prApnoti / patyantAdvihito eyaH, hAyanAntAdaN, yoGo vuJ - pUrvAdapi prApnoti / na caturaH caturaH, tasya bhAvaH karma vA zrAcaturyyam / zrAsaMgatyam / zrAlavaNyam / zrAvaDyam / znAbudhyam / Akatyam / zrArasyam / zrAlasyam / etebhya eva nase kRte yathA syurnAnyebhya iti / apaTutvam / zrapaTutA / zrapatitvam / apattitA / ( ) hAyanatvam / (kha) talorniyamAnnirvRttirna bhavati, zrA catvAditi vacanAt / pratipadagrahaNaM kimartham ? naJpUrvAd basAt bhAvavacano yaH prApnoti sa bhavatyeva / na vidyate paTurasya, paTuH, paTorbhAvaH zrApaTavam / zrapaterbhAvaH zrApatyam / zrAhAyanam / zcAramaNIyakam / atha yatra natra sasya hRdvRttezcaikameva vAkyaM tatra kathaM bhavitavyam na paTorbhAva iti ! hRvatyA prAgbhavitavyaM pazcAnnaJsaH / zrapATavamiti / na karNaveSTA'bhyAsapAdimukham zrANaveSTikam / caturAdiSvabhidhAnavazAnnaJsaH / pazcAd bhAve tyaH / na caturasya bhAva zrAcaturyyam / 1. paramastha a0 pU0 / 2. aprasa / vaso'yam ba0, sa0 ! For Private And Personal Use Only Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 236 jainendra-vyAkaraNam [ a0 3 pA0 4 sU0 116 - 121 1 steyasakhye || 3 | 4|116 // steya mukhya ityete zabdarUpe nipAtyete stenazabdAttAsamarthAt bhAvakarmaNoryaH, nazabdasya ca khaM nipAtyate / stenasya bhAvaH karma vA steyam / yaN ( TyaN ) cAtreSyate / stainyam / sakhizabdAd bhAvakarmaNoryaH / sakhyurbhAvaH karma vA sakhyam / "dUtavaNigaya yo vaktavyaH " [vA0 ] dUtasya bhAvaH karma vA dUtyA / vaNijyA / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kapijJAte ||3|4|117 // kapi jJAtizabdAbhyAM tAsamarthAbhyAM daJ bhavati bhAve karmaNi cAbhidheye / kaperbhAvaH karma vA kApeyam / igantatvAdaN prAptaH / jJAterbhAvaH karma vA jJAteyam / prANijAtitvAdatra prAptaH / tvattalAvapi bhavataH / kapitvam / kapitA / jJAtitvam / jJAtitA / patyanta purohitAdeyaH ||3 | 4 | 118 // patyantAtpurohitAdezca rayo bhavati / tasya bhAve karmaNi ceti vartate / bRhaspatairbhAvaH karma vA bArhaspatyam / sainApatyam / igantatvAda prAptaH / purohitAdibhyaH / purohitasya bhAvaH karma vA paurohitya m / rAjyam / purohita / "rAjana se" [ ga0 sU0 ] / sa iti kim ? saurAjyam / brAhmaNAditvATyaN / grAmika / khaNDika / daNDika / karmika / vastika' | zilika / sUcika | aJjalika / chatrika / varSika / prtik| sArathika / sAMjanika / zrAjanika / sArAkSasUcaka / brAhmaNAderAkRtigaNatvATyaNi siddhe striyAM TArthe vacanam / 1 vayovAkprANijAtyudgAtrAdibhyo'na || 3|4|116 // vayaso vAgbhyaH prANimAtivAcibhya udgAtrAdibhyazcAJa bhavati / tasya bhAve karmaNi ceti vartate / kumArasya bhAvaH karma vA kaumAram / kaizAram / kAlabham / prANijAtibhyaH / zrAzvam / zraSTum / mAhiSam / udgAturbhAvaH karma vA zraudgAtram / udgAtR / unnetR / pratihantR / prazAstR / hotR / bhartR / rathagaNaka / pakligaNaka / suSThu / duSThu / zrava / vadhU / hAyanAntayuvAdibhyo'N // 3|4|120 // hAyanAntebhyo yuvAdibhyazcAN bhavati / tasya bhAve karmaNi ceti vartate / zravayovAcitve hAyanAntAH prayojayanti / dvihAyanasya yuvAderbhAvaH karma vA, dvaihAyanam / traihAyanam / yuvAdibhyaH - yUno bhAvaH karma vA yauvanam / manojJAditvAd vuJa prAptaH; zranenAN / ": ama ANi [ 4 / 4 / 158 ] iti TikhapratiSedhaH / pUrve sUtre yadyagrahaNaM kriyeta hastino bhAvaH karma vA hAsta - mityatra "prAyo'napatye 'NInaH " [ 4 / 4 / 155 ] iti TikhapratiSedhaH prasajyeta / mRddmahaNe liGgaviziSTasyApi, yuvaterbhAvaH "masya hRtyaDhe "[vA0] iti puMvadbhAve kRte yauvanam / yuvan / yajamAna / "puruSAdase " [ga0sU0] asa iti kim ? rAjapauruSyam / puruSatvam / kartR / Rtvik / kanduka / zravaNa / kustrI / duHkhI / sustrI / suhRdaya / suhRt / durhat / subhrAtR / durbhrAtR / vRSala / paritrAjaka / sabrahmacArin / zranRzaMsa | "hRdayAda se " [ga0sU0] sa iti kim ? ahRdayatvam / capala / nipuNa / pizuna / kutUhala / kSetrajJa | bho triyasya bhAvaH karma vA zrautram | udgAtrAdiratraiva paThitavya iti cet; na; zrasyA'nityatvAt / tenAnRzaMsyamiti siddham / 4 dhyAderikaH ||3|4|121 // dhyAdigrahaNamiko vizeSaNam / dhi zrAdiryasyekaH sa dhyAdiH, dhyAdirya ik tadantAnmRdo'y bhavati / tasya bhAvakarmmaNoriti vartate / zucerbhAvaH karma vA zaucam / nakharajani / nAkharajanam / harItakI / hArItakam / pRthu / pArthavam / vadhU / vAdhavam / pitR / paitram / dhyAdigrahaNaM mRtsamudAyasya vizeSaNamityanye / ghyAdermRda igantAt / kRzAnu / kArzA navam / pratihartR / prAtihArtram | 1. vallika a0 pU0 / 2. pramAtR a0 / 3. sUtram "anaH" ityeva / aNItyanuvRttyabhiprAyeNa "anaH aNi " iti / For Private And Personal Use Only Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 70 3 pA0 4 sU0 122-127 ] mahAvRttisahitam 237 iha (vizca )nA ca vinrau| citre ( vinu ) rbhAvaH karma vA paratvAddvandvalakSaNo vujh / caitra ( vaina )kamiti / kathaM kAvyam 1 kavizabdo brAhmaNAdiSu paThanIyaH / dhyAderiti kim ? pANDutvam / pANDutA / ika iti kim 1 bakulatvam / yoDo rUpottamAd vuna // 14122 // triprabhRtInAmantyam uttamam , uttamasya smiipmupottmm| rurupottamaM yasya mRdaH, tadrUpottamam / yoGo mRdo rUpottamAd vuJ bhavati / tasya bhAvakarmaNoriti vartate / ramaNIyasya bhAvaH karma vA, rAmaNIyakam / zropAdhyAyakam / yoGa iti kim ? kApotam / rUpottamAditi kima kSAtriyam / kuvalayatvam / rUpAntyAditi vaktavye uttamagrahaNaM triprabhRtinAmacAM parigrahArthama / teneha na bhavati / kAyatvam , kAyatA / kathaM jJAyate tmshbdo'ymaatishyikH| ayameteSAmatizayena udgatatama iti, "sanmahatparamottamotkRSTam" [1 // 3 // 56] iti nipAtanAt / "kimemijhimajhAdAmadhye" [12 / 20 ] iti aAmna bhavati / avyutpanna vA mRdrUpam / triprabhRtyantavAci dhupottamAditi siddha rugrahaNaMmanekahalvyavadhAne'pi prApaNArtham / AcAryakam iti / "sahAyAti paktavyam" [vA0] / sAhAyakam / sAhAyyam / dvandvamanokSAdeH // 3 / 4 / 12 // dvandvamanojJAdibhyazca vuJ bhavati / tasya bhAvakarmaNoriti vartate / kurukAzInAM bhAvaH karma vA korukAzikA / bhAratabAhubalikA / apAlavasupAlikA / manojJAdibhyaH / manojasya bhAvaH karma vA, mAnozaH / priyarUpa / zrAdo (abhi) rUpa / kalyANa / medhAvin / zrAdya (vy)| sukumaar| kulaputra / chAndasa / chAtra / zrotriya / caura / dhUrta / vaizvadeva / yuvan / yauvanikA / "prakRtyA ke rAjanyamanuSyayuvAnaH" [vA0] iti prakRtibhAvaH / grAmaputra | grAmakhaeDa | grAmakumAra / amuSyaputra amuSyakala / zaraputra / gotra / vRddhacaraNAcchalAghA'tyAkArAvete // 364124 // vRddhavAcinazcaraNavAcinazca mRdo vuJ bhavati bhAvakarmaNorarthayoH zlAghAdiSu viSayabhUteSu dyotyeSu vA / zlAgho vikatthanaM smaya ityarthaH / atyAkAraH parAvi(ghi) kSepaH / avetaH avgtH| gArgikayA zlAghate / gArgikayA atyAkurute / gArgikAmavetaH / caraNAt / kAThikayA zlAghate / kAThikayA zratyAkurute / kAThikAmavetaH / zlAghAdiSviti kim ? kASThena prasiddhaH / prANijAtilakSaNo'n / hotrAbhyazchaH // 3 / 4 / 125 // hotrAzabda RtvijAM vAcakaH / bahukhanirdezaH svarUpanirAsArthaH / hotrAbhya vigvizeSavAcibhyaH zabdebhyazcho bhavati maavkrmnnorthyo| acchAvAkasya bhAvaH karma vA, shraacchaavaakiiym| maitrAvaruNIyam / brAhmaNAcchaMsIyam / zracchAvAktvam / acchaavaaktaa| athavA hotrA ktthH| acchAvAkazabdasahacaritA Rka acchAvAk / maitrAvaruNIzabdasAhacaryAd maitraavrunnii| brAhmaNAcchaMsizabdasahacaritA ka brAhmaNAcchaMsI / "hotrAyAH svArthe ko (cho) vaklavyA' [vA0] / hotraiva hotrIyaH / brahmaNastvaH // 3 / 4 / 126 // brahmazabdAt hotrAvAcinastvo bhavati bhAvakarmaNorarthayoH / brahmaNe bhAvaH karma vA brahmatvam / punarArambhaH tlaadinivRtyrthH| yastu jAtivAcI brahmazabdaH brAhmaNaparyAyaH, tatastvatalI bhvtH| brahmalam / brhmaataa| dhAnyaprarohaNe khanna / / 4 / 127 // bhAvakarmagrahaNaM nivRttam / tasyeti vartate / prakarSeNa rohanti dhAnyAnyasmin prarohaNaM kSetramityarthaH / dhAnyavizeSavAcibhyaH prarohaNe'bhidheye khaJ bhavati / priyaGgae prarohaNaM kSetraM praiyaGgavINam / maudgInam / godhUmInam / dhAnyAnAmiti kim ? tRNAnAM prarohaNaM catvaram / pragrahaNa For Private And Personal Use Only Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 238 jainendra-vyAkaraNam [a03 pA04 sU0 12.34 kim ? rohaNamityucyamAne mudgAnAM rohaNaH kuzUla ityatrApi prApnoti / pragrahaNe punaH sati prakarSeNa rohatyasin prarohaNaM kedArAdi kSetramityuktaM bhavati / briihishaale.||3||4|128|| nIhizAlizabdAbhyAM tAsamarthAbhyAM prarohaNe'rthe DhaJ bhavati / kho'pavAdaH / brohINAM prarohaNaM kSetraM heyam / zAleyam / yavayavakaSaSTikAdhaH // 3 / 4 / 126 // yavAdibhyatAsamarthebhyaH prarohaNe'rthe khA bhavati yazca / umAbhaGgayoraghAnyatve'pi vacanAdbhavati / dhAnyAni loke prasiddhAni mudgAdIni / "yavAzca me tilAca' ityAdI paThitAnItyapare / tilAnAM prarohaNaM tailInama , tilyam / mASINam / mASyam / zrImInam, umyam / bhAGgInama, bhaGgayam / prANavInama, aNavyam / sarvacarmaNaH kRtaH khazca // 3 / 4 / 130 // kRtazabdaH karmaNi / tadapekSayA tAsamarthA prkRtiH| sarvacarmazabdAt kRta ityasminnarthe kho bhavati khaJ ca / sarvacarmaNA kRtaH sarvacakSaNaH, sArvacarmINaH / yadyevaM sarvazabdasya kRta iti tyAthamapekSamANasya carmaNA saha so na prApnoti / ataeva nipAtanAd bhavati / yathAmakha sammukhatya darzanaH khaH // 3 / 4 / 131 // dRzyate'sminniti darzano drpnnaadiH| yathAmakhasammukhazabdAbhyAM tAsamathobhyAM darzana ityasminnartha kho bhavati / mukhasya sadRzo'rtho yathAmakham / prataeva nipAtanAt "asAdRzye' [ // 3 // 6] iti hasapratiSedho na bhavati / samaM mukhamasya pratibimbasya sammukham / samaM vA mukham, sammukham / nipaatnaatsmshbdaantkhm| yathAmukhaM darzanaH, yathAmukhInaH / sammukhasya darzanaH sammukhInaH / karmaNi taa| pathyakarmapatrapAtramApnoti sarvAH // 3 / 4 / 132 // nirdeshaatsmrthvibhktyupaadaanm| pathin aGga karman patra pAtra ityevamantAt sarvazabdAdermUda ipsamarthAdApnotItyasminnarthe kho bhavati / sarvapathAnApnoti sarvapayInamudakam / sAntastagrahaNena gRhyate / sarvAGgINaH paraH / sarvakarmINaH puruSaH / sarvapatrINaH sArathiH / sarvapAtrINa aodanaH / sarvAderiti kim 1 panthAnamApnoti / zrAprapadama // 3 // 4 // 133 // prAprapadazabdAdApnotItyasminnarthe so bhavati / pravaddha paTa | padasyopari gulphaH, padAgraM vA / zrA prapadAdAprapadam / "paryapADbahiracayaH kayA" [ 10] iti isaH / kriyAvizeSaNamidaM vAntam / tato vacanAtyaH / zrAprapadamApnoti prAprapadInaH kmblH| sarvAnInAnupadInAyAnayonAgavInAdyazvInAH // 3 // 4 / 134 // sarvAnnona, anupadIna, ayAnayIna zrAvona, adyazvIna ityete zabdA nipaatynte| sarvAnazabdAdibantAd bhakSayatItyasminnarthe kho nipAsyate / sarvAnnAni bhakSayati sarvAnnIno mituH| padasadRzamanupadam , yathArthe hsH| anupada zabdAd vAntAdapaddhezyasminnartha khaH / anupadaM baddhA anupadInA upAnat / pdprmaannetyrthH| ayaH pradakSiNam, anayaH prasavyam / pradakSiNasaprasavyamAgAminA yasmin paraiH padAnAmasamAvezaH so'yAnayaH / ayAdapravRtto'nayA, ayAnayaH / mayUradhyasakAditvAt [ // 366 ] savidhiH / ayAnayazabdAdicantAd neya ityasminnarthe khH| bhayAnayaM neyaH shaaro'yaanyiinH| svasyAM dizi phalakazirogata ityrthH| gorApRAdAgoH pratidAnArakarma karotItyasminnartha khaH / zrAgavInaH krmkrH| yo gavAM bhUtaH karma karoti yA tasya goH pratyarpaNAsa evamucyate / ayazvaHzabdAdAsanne vijanane kho nipaatyte| adya zvo vA vijaniSyate adyazvInA gauH| adyazvInA vaDavA / kecid vijanana iti vizeSaNaM necchanti / AsannamAtre nipAtayanti / adyazvIno viyogH| adyazvInaM mrnnm| For Private And Personal Use Only Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir #. 3 phA0 4 sU0 135-141] mahAvRttisahitam 239 parovaraparamparaputrapautramanubhavati // 34 // 13 // nirdezAdeva samarthavibhaktyupAdAnam / parovara parampara putrapautra ityete ya ipsamarthebhyo'nubhavatItyasminnarthe kho bhavati / parA~zca zravarA~zca anubhavati parovarINaH / tyasabhiyoge parovarabhAvo nipAtyate / parA~zca paratarA~zca anubhavati paramparINaH / tyasanniyoge parapastarayo: paramarabhAvaH / kathaM mantriparamparA mantraM bhinattIti prayogaH ? zabdAntaramapyasti / putrapautrAnanubhavati putrpautriinnH| avArapArAtyantAnukAmaMgAmI // 3 / 4 / 136 // avArapAraM atyanta anukAma ityetebhya ipsamarthebhyo gAmItyasminnatheM kho bhavati / gamiSyatIti gAmI / "AvazyakA'dhamarNayoNin" [2 / 3 / 146] iti zrAva: zyakAyeM gina / vaya'tkAlabhAvasya "myAdirvasyati 2 / 31] iti vacanAt / avArapAra gAmI zravArapArINaH potH| vigRhItAdapi bhavati / avArINaH / paariinnH| "viparItAcceti vaktavyam" [vA.] pArAvArINaH / ataeva nipAtanAtpArasya vA puurvnipaatH| antasyAbhAvo'tyantam / "mi" [ // 3 // 5] iti arthAbhAve hasaH / athavA antamatikrAntaH atyantaH / "tikuprAdayaH' [ 13181] iti SasaH / hasapane vAntAdapi vacanAtkhaH / atyantaM gAmI atyantInaH / kAmasyA'nurUpamanukAmam / yathArthe hsH| anugato vA kAmaH, anukAmaH / zranukAmaM gAmI anukAmInaH / samAM samAM vijAyate // 4 / 137 // samA saMvatsaraH / tadekadeze samAzabda upacaritaH / vijananakriyAyA'vazyAvicchedAt "kAlAvanyavischede' [ 5] itIp / vIpsAyAM dvitvam / samAM samAM zabdAdvijAyate ityasminnarthe kho bhavati / mRdavi (dhi) kAre'pi subantasamudAyAd vacanAtyaH / samAM samAM vijAyate samAMsamInA gauH| samAMsamInA vaDavA / tye kRte "supo dhumRdoH" [111142] iti supa up / pUrvapade supo'nubvktvyH| yadA saMvatsare samAzabdaH pravartate tadA samAyAM samAyAmiti vigrahe'pi samAMsamInA gauH| tyaviSaye pUrvapadasya samAM bhAvo nipAtyate, uttarapadasya ca pAdaH kham / pariziSTasya tu supaH "supo dhumRdoH" [4142] ityup / anugvalaMgAmI // 3 / 4 / 138 // anugviti kriyaavishessnnm| anuguzabdAt alaGgAmI ityetasi. narthe kho bhavati / gavAM pazcAt anugu / pazcAdarthe hasaH / anugu alaGgacchati anugavInaH / yakhAvadhvanaH // 3 / 4 / 136 // ibatra samarthA saMbhavati adhvazabdAdipsamarthAdalaGgAmItyasmina yakho tyau bhvtH| adhvAnamalaGgacchati adhvanyaH, adhvanInaH yadA yastadA "ye'hau" [5156] iti ttikhprtissedhH| anyatra "khe'dhvanaH" [ 160] iti TikhAbhAvaH / chazcA'bhyamitrAt // 3 / 4 / 140 // amitramami abhyamitram / "vIpsetthaMbhUtalakSaNe'bhinepa' [ 15] itIpU "lakSaNenAbhimusye'bhipratI" [ 1] iti hsH| kriyAvizeSaNametat / abhyamitrazabdAd vAsamarthAdalaGgAmItyasminnarthe cho bhavati yakhau ca / abhyamitramalaGgacchati, abhyamitrIyaH, abhyamityA, abhymitriinnH| goSThInAzvIna kaupInazAlInavAtInasAtapadonahaiyaGgavInam / / 3 / 4 / 141 / / goSThInAdayaH zabdA nipAtyante / gAvastiSThantyasminniti gosstthH| "supi" [27] "sthaH kaH'' [28] iti kaH / goSTazabdAd bhUtapUrvopAdhikAt svArthe khama nipAtyate / goSTho bhUtapUrvo goSThIno deshH| caraTo'pavAdaH / azva 1." stha' ityeva sUtram / anuvRttyabhiprAyeNa "sthaH kaH' iti vRttau / For Private And Personal Use Only Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 240 jainendra-vyAkaraNam [ zra0 3 pA0 4 sU0 142 - 147 sare tAmarthAdekAhagama ityasmiJcarthe khala / gamyate gamaH / ekamahaH, ekAhaH / ekAhena gamaH, ekAha gamaH / "sAdhanaM kRSa" [1|3|21] iti saH / zrazvasya ekAigama zrAzvIno'dhvA / zrAzvInAni paJcadazayojanAni / pAcataraNazabdA dipsamarthA daI vItyasminnarthe khaJa cukhaM ca nipAtyate'kArye'bhidhe / kUpAvataraNamarhati kopanaM pApam / karotiH kriyAsAmAnyena vartate / tenA'draSTavyamapyakAryam / kaupInamindriyam / tAtsthyAd vastramapi // zALApravezazabdA dipsama darhatItyasminnarthe khan nipAtyate cukhaM cAnuSTe'bhidheye / zAlApravezamarhati zAlInaH / zrapragalbha ityarthaH / vrAtakarmazabdAd bhAsamarthAjjIvatItyasminnarthe khaJa, khaM ca / nAnAjAtIyA aniyatavRttaya utsedhajIvinaH saMghA vrAtAH / utsedhaH zarIram, tadAyAsena ye jIvanti te utsedhajIvinaH / trAtakarmaNA jIvati prAtInaH / teSAmeva vrAtAnAmanyatamo yastvanyo vAtakarmaNA bhArodvahana jIvati sa trAtIna iti neSyate / saptapadazabdAd bhAsamarthAdavApyate ityasminnarthe kham nipAtyate sakhye'bhidheye / saptabhiH padairavApyate sAptapadInaM sakhyam / kathaM sAptapadInaM mitramiti sAmAnAdhikaraNyam / zrarzazrAdipAThAdakAro matvarthayo draSTavyaH / hyogodohazabdAttAsamarthAdvikAra ityasminnarthe khama nipAtyate prakRtezca hiyabhAvaH / saMjJAyAM hyogodohasya vikAraH haiyaGgavInam / abhinavaSTatasya saMjJeSA / anyatra hyo godohasya vikAraH, zraNi, hyogodo kram | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhUtapUrve varaT ||3|4|142 // pUrvaM bhUto bhUtapUrvaH / "kAlA:" [1 / 3 / 25 ] iti klAntena SasaH / zrataeva nipAtanAdevaM jAtIyeSu pUrvaMzabdasya paranipAto draSTavyaH / bhUtapUrve yanDyAmmRdrUpaM vartate tasmAtsvArthe bhavati / zrADhyo bhUtapUrva zrADhyacaraH / zrADhyA bhUtapUrvA zrAvyacarI / "tasAdau" [4|3|147 ] iti puMvad - bhAvaH / yadyapi bhUtazabdaH pUrvazabdazca atIta kAlavAcinau tathApi vizeSaNavizeSyabhAva upapadyate / kiJcitkAlaM bhUta venAvasthAya darzanaviSayatAM nedAnImastotyayaM vizeSaH pUrvazabdavizeSaNAtpratIyate / tAyA rUpyazca ||3|4|143 // bhUtapUrva iti vartate / tAnvAnGayAmmRdo bhUtapUrve'rthe rUpyo bhavati cara ca / devadattasya bhUtapUrvo gauH, devadattarUpyaH, devadattacaraH / ihAsAmarthyAnna bhavati / kambalo devadattasya gaurbhUtaH pUrvo jinadattazyeti / iha Rddhasya devadattasya bhUtapUrvI gauriti samudAyasyAtAntatvAdavayavasya cAmanna bhavati / pAkamUle pIlukarNAdibhyaH kuNajA ho ||3|4|144 // tAyA iti vartate / tAsamarthebhyaH pIlvAdibhyaH karNAdibhyazca yathAsaMkhyaM pAkamUlayorarthayoH kuNa jAha ityetau bhavataH / pIlUnAM pAkaH pIlukuNaH / polu / karkandhu / zamI / karIra / badara | kuvata / zrazvattha / khadira / karNAdibhyo jAhaH / karNasya mUlaM karNajAham / karyaM / akSi | mukha nakha / pAda / gulpha / bhrU / danta / zroSTha / keza / zRGga / puSpa / 1 pakSAptiH // 34 | 145|| tAyA iti vartate / padazabdAntAnmUle'rye tirbhavati / dvayoH pIlupAkayoranuvartane'pi pAkasyA'sambhavAnmUlagrahaNa mevAbhisambadhyate / pakSasya mUlaM pakSatiH / tena vittazNo ||32|4|146 // | vittaH pratIta ityarthaH / taineti bhAsamarthAvitta ityetasminnarthe cuJcu caNaityetau tyau bhavataH / nyAyena vitto nyAyacuJcuH / nyAyacaNaH / kezairvittaH kezacuJcuH / kezacaNaH / vinaJbhyAM nAnAvo na saha || 3 | 4 | 147 || na saheti prakRtivizeSaNam / karmAdiyogA'sambhavAd vAvibhaktyatra samarthA / asahAyeM vartamAnAbhyAM vinaJbhyAM yathAsaMkhyaM nAnAtrau bhavataH / svArthe / na saha, vinA / na saha, nAnA / For Private And Personal Use Only Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 103 pA0 4 sU0 148-155 ] mahAvRttisahitam 241 gheH zAlazaGkaTo // 34 // 14 // prAdayaH punarevamAtmakA yatra kriyAvAcI zabdaH prayujyate tatra kriyaavishessmaahH| yatra na prayujyate tatra sasAdhanAM kriyAmAhuriti / veH sasAdhanakriyAvacanAcchAlazaGkaTa ityetau tyo bhavataH svArthe / visRSe ( vigate ) zRGge vizAle / vizaGkaTe / tadyogAttAcchabdo (cchandayam ) vizAlo mauH| vizaGkaTo gauriti / athavA vizAlAdayaH paramArthato guNazabdAH, te yathAkathaJcid vyutpAdyante / tena vizAlaH paTaH, vizAla yazaH ityevamAdi siddham / samprodazca kaTaH // 3 / 4 / 146 // sam pra ud ityetebhyo vezca kaTa ityayaM tyo bhavati / atrApi sasAva(dha )nakriyAvacanebhyastyo veditvyH| saGakRSTaM saGkaTam / prakaTam / utkaTam / vikaTama / vikaTadantayogAd vikaTo hastI "alAbUtilomAbhanAbhyo rajasyupasaMkhyAmam" [4. ] alAbUnAM ravaH alAbUkaTam / tilakaTam / umAkeTam / bhaGgAkaTam / ) __ kuTArazcAvAt // 3 / 4 / 150 // avAt sasAva(dha)nakriyAvacanAt kuTAra ityayaM tyo bhavati kaTazca svArthe / avakRSTaH, avakuTAraH / zravakaTaH / "goSTAdayastyAH sthAnAdiSu pazUnAmiti vaktavyam' [vA0] gavAM sthAnaM gogoSTham / mahiSIgoSTham | ajAgoSTham | "samUhe kaTa:" [vA0] avInAM samUhaH, avikaTaH / pazukaraH / "vistAre paTa:" [vA.] avInAM vistAraH, avipaTaH / "dvitve goyugaH" [vA0] uSTragoyugam / azvagoyugam / mahiSagoyugam / "prakRtyarthasya SaTatve SaDgavaH" [vA0 ] hastinAM SaTtvaM hastiSaDgavam / "saMskRte zukSyaH" [vA0 ] piThare saMskRtaM piTharazUlyam / "vikAre snehe taila':' [vA0] inudInAM snehaH iGagudItailam / "prarohaNe jhAkaTazAkino" [ vA0 ] ikSaNAM prarohaNaM kSetram, ikSuzAkaTam / mUlazAkaram / ittuzAkinam / mUlazAkinam / nate nAsikAyAH khau TITanATabhraTAH // 3 // 4 // 15 // avAditi vartate / namanaM natam / nAsikA natavAcino'vazabdAdhITa nATa bhraTa ityete tyAH svArtha bhavanti khuvissye| nAsikAyA iti sambandhasAmAnye taa| tatra yadA nAsikAyAH kartRtvavivakSA, tadA sAmAnAdhikaraNyena vigrhH| avanatA nAsikA avttiittaa| avanATA / avaghaMTA / yadA sambandhitvavivakSA tadA vaiyadhikaraNyena, nAsikAyA avanatama, zravaTITam / avanATam / avabhraTam / evamuttaratrApi vigrahadvayaM jJAtavyam / tadyogAtpuruSe'pi tathocyate / avaTITaH nebiDabirIsau // 24152 // nate nAsikAyAH khAviti vartate / nizabdAnnAsikAnatArthavacanAda biDa birIsa ityeto tyau bhvtH| ninatA nAsikA nibiddaa| nibiriisaa| nibiDam nibirIsamiti vA / tadyogAtpuruSo'pi nibiDaH / nibirIsaH / kathaM nibiDaM vastraM niriDAH kezA iti / upamAnAtsiddham / kenau vi(cika // 3 / 4 / 153 // nate nAsikAyAH khAviti vartate niriti ca / nAsikAnatArthavAcino neH ka ina ityetau tyo bhavataH vi(ci)ka ityayaJcAdezaH prkRteH| ninatA nAsikA vici)kA / vi(ci) kinA / tadyogAd vi(ci)kko devadattaH / vi(ci)kinaH / piTe ciH // 3 / 4 / 154 // nAsikAnatArthavAcino ne piTe tye paratazcirityayamAdezo bhavati / anenaiva piTasya vidhAnam / ninatA nAsikA cipiya / tadyogAJcipiTo devadattaH / "klinasya cipilI larakSakSuSIti vaktavyam" [vA] klinnaM cakSuH cillam , pillam / tadyogAdevadatto'pi cillaH / "cunAdezazca vakanyaH" [vA0 ] klinnaM cakSuH cullam / tadyogAddevadatto'pi cullaH / upatyakA'dhityake // 24 / 155 / / upatyakA adhityakA ityetau zabdau nipAtyete / upazabdAtparyatAsanne deze vartamAnAtsvArthe tyaka ityayaM tyo nipAtyate itvAbhAvazca strIliGge khuviSaye / parvatamupAsanno deza 31 For Private And Personal Use Only Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 242 jainendra-vyAkaraNam [a0 3 pA0 4 sU0 156-113 upatyakA / zradhItyetasmAtparvatamArUDhe deze vartamAnAttyaka ittvAbhAvazca strIliGge khuviSaye / parvatamadhyArUDho dezo 'dhityakA / karmaThaH || 3 | 4 | 156 || karmaTha iti nipAtyate / karmazabdAdIpsamarthAdUghaTate ityasminnarthe'Tho nipAtyate / karmaNi ghaTate karmaThaH / tadasya saJjAtaM tArakAdibhya itaH || 3|4|157 // taditi vAsamarthe yaH saJjAtopAdi ( dhi )'bhyastArakAdibhyo'syeti tA'rthe ito bhavati / tArakaH saMjAtA zrasya tArakitaM namaH / puSpitA latA / tArakA / puSpa / karNaka / RjISa / sUtra / niSkramaNa / purISa / uccaar| pracAra / kuDmala | mukula | kusuma | stavaka / kisalaya | vega / veza / nidrA / bubhukSA | pipAsA / zraddhA / svana ( zvabhra ) / zranna / roga / aGgAraka / varNaka / droha / sukha / duHkha | utkaNThA | bhara / vyAdhi | "garbhAdaprANi ni" [ga0 sU0] garbhitAH zAlayaH / zraprANinIti kim ? garbhiNI gauH / pramANe dvayasa dughnaramAtraTaH || 3|4|158 // tadasyeti vartate / taditi vAsamarthAtpramANe'rthe vartamAnAdasyeti tA'rthe dvayasaT dadhnaT mAtraT ityete tyA bhavanti / pramANasya prameyApekSatvAtprameyastyArthaH / kaH pramANamasya Urudvayasam / UrumAtram / yadyapyAyAmaH pramANatvena prasiddhastathApyabhidhAnavazAd dvayasaD - dAvUrdhvamAne, mAtra punaravizeSeNa / karSamAtraM ghRtam / prasthamAtraM dhAnyam / dhanurmAtrI bhUmiH / " pramANa zabdA ye prasiddhAstebhyo dvayasAddIna dhvaMsanaM caktam" [ vA0 ] samaH pramANamasya samaH / diSTiH pramANamasya diSTiH / vitastiH / "rAJca dhvaMsanaM vaktavyam" [vA0 ] dvau sama pramANamasya dvisamam / trisamam / dvidiSTiH / dvivitastiH / tadantavidhyabhAvAtpUrveNAprAptiH / cakAraH kimarthaH ? saMzaye sthAyinaM mAtraTaM vakSyati | tatrA'pi rAdhvaMsanameva yathA syAt / "DhaTU stome vaktavya:" [vA0] paJcadazAhAni parimANamasya yajJasya paJcadazaH stomaH / saptadazaH / paJcadazI rAtriH / chandasi pUrvameva siddhamachandoviSayArthametat / " zanzato DiMnikavyaH''[vA0] paJcadazAhorAtrA: parimANameSAM paJcadazinA'rddhamAsAH / triMzino mAsAH (dvAtriMzino devendrAH / trayastriMza ityapISyate / "viMzatezceti vaktavyam" [ vA0 ] viMzino bhavanendrAH / viMzino rasaH / ' mAya 1 parimANAbhyAM saMkhyAyAzcApi saMzaye mAtraD vaktavyaH" [vA0] samaH pramANamasya syAt samamAtram / vitastimAtram | prasthaH parimANamasya syAt prasthamAtram / kuDavamAtram / paJca saMkhyAH prathAM syAt paJcamAtrAH / puruSAH dazamAtrAH / uktaM ca "pramANadhvaMsanaM rAcca DhaTstome zanUzatorNiniH / pramANaparimANAbhyAM saMkhyAyAzcApi saMzaye / / " "svArthe dvayalaNmAnnaTau bahulaM vaktavyau " [ vA0 ] tAvadeva tAvadddvayasam / tAvanmAtram / yAvadeva yAvadddvayasam, yAvanmAtram / puruSahastino'N ca // 3 | 4 | 156 // tadasyeti vartate pramANa iti ca / puruSa - hastizabdAbhyAmay ca bhavati, dvayasAdayazca bhavanti / puruSaH pramANamasya pauruSam / puruSadvayasam / puruSadadhnam / puruSamAtram / hastI pramANamasya hAstinam | "prAyo'napatye'NonaH " [ 4|4|155 ] iti TikhapratiSedhaH / hastidvayasam / hastidaghnam / hastimAtram / pramANazabdAcca prasiddhau " pramANAdadhvasanamiti " ca bhavati / puruSaH pramANamasya puruSaH / "aNAdornA dhvaMsanavacanAcchravaNoccArAcceti dhvaMsanaM dvayasaDAdInAmeva draSTavyam / " aN tadantAnna sambhavati / dvau puruSau pramANamasya dvipuruSaM jalam / dvipuruSI dvipuruSA vA khAtA / dvihasti jalam / dvihastinI nadI / nAntakhAnGIvidhiH / For Private And Personal Use Only Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir *0 3 pA0 4 sU0 160-167] mahAvRttisahitam 243 yattadetebhyaH parimANe vatuH ||sh4|160|| tadasyeti vartate / yad tad etad etebhyaH parimANopAdhibhyo'syeti tA'rthe vaturbhavati / yatparimANamasya yAvAn / tAvAn / etAvAn / "A sarvanAmnaH" [13 / 117] iti dakArasyAtvam / pramANe grahaNe'nuvartamAne parimANagrahaNaM kim ? pramANe dvayasaDAdInAM bAdhA mA bhUt / yadvayasam / pramANaparimANayo dAdvatvaM tadapi (patvantAdapi ) dvayasaDAdayaH siddhaaH| yAvanmAtram / idamo vo ghaH // 3 / 4 / 161 // idamityetasmAduttarasya vatorvakArasya ghakAra zrAdezo bhavati / idameva jJApakam / idamo vaturbhavatIti | idamparimANamasya iyAn / ghasya iyAdezaH / "kimidamoH kI / 3 / 116] iti idamaH IzAdezaH / "yasya yAJca" [1136] iti khaH / tyamAtramevAvaziSTam / tasya vyapadezivadabhAvAt mRtsaMjJA "parasyAdeH [11] ityeva siddhe va iti sthAninirdezaH kimarthaH 1 ghasya tyAntaratvaM mA bhUt / kimaH // 3 / 4 / 162 // kima ityetasAtparasya vatIrvakArasya SakAra zrAdezo bhavati / anenaiva vatovidhAnam / kimparimANamasya kiyAn / sakhyAparimANe Datizca // 3 / 4 / 163 // kima iti vartate tadasyeti ca / parimitiH parimANamA saGkhyAyAH parimANaM paricchittiH / saGkhyAparimANe vartamAnAt kimo vAsamarthAdasyeti tA'rthe DatI'tyayaM tyo bhavati vatuzca / vatorvakArasya ca ghkaaraadeshH| kA saMkhyA eSAM katIme purussaaH| dvitvaikatvayoH samparipraznasyAbhAvAta / bahvantamevodAharaNam / athavA parimIyate'neneti parimANam , saGkhyaiva parimANaM saGakhyAparimANamiti ysH| asminpace parimANagrahaNaM saGkhyAvizeSaNaM kimartham / tathAhi kA saMkhyA eSAma. kimparimANameSAmiti eka pavArthaH / evaM tarhi yatra saGakhyA'kSepaviSayA tatra mA bhUt / keyameSAM saMkhyA paJcAnAmiti / parimANagrahaNe'tra vartamAne punaH parimANagrahaNaM vispaSTArtham / sakhyAyA avayave tayaT // 3 / 4 / 164 // tadasyeti vartate / taditi vAsamarthAyAH saGkhyAyAH avayavopAdhikAyA asyeti tArthe tayaD bhavati / sAmarthyAdavayavini tayaDa veditvyH| paJca avayavA yasya pazcatayo yamaH / dazatayo dharmaH / saptatayI nysstttiH| ubhAkham // 3 / 4 / 165|| ubhazabdAduttarasya tayaTaH khaM bhavati / idameva jJApakaM bhavatyubhazabdAttayaTi / ubhAvavayavAvasya ubhayo maNiH | ubhaye devmnussyaaH| ubhayazabdaH sarvAdiSu ptthyte| dvitribhyAM vA // 3 / 4 / 166 / / dvitribhyAmuttarasya tayaTo vA khaM bhavati / "parasyAdeH" [ 04.1 iti takArasya kham / dvayam , dvitayam / trayam , tritayam / dvaye, dvayAH / khepaneSyAH (traye / trayA:) ekadezavikRtasyAnanyatvAt "prathamacarama" [909001] ityAdinA jasi vA sarvanAmasaMjJA / tadasminnadhikamiti zadazAntAH // 34 / 167 / taditi vAsamarthAtzaddazAntAnmRdo'dhikopAdhiviziSTAdasminnitIvarthe Do bhavati / itikaraNastatazceda vivkssaa| saGkhyA iti vartate / triMzadadhikA asmina zate triMzaM zatama / catvAriMzaM zatam / nanu zaditi tyagrahaNe "tyagrahaNe yasmAtsa tadAdegrahaNamityantaprahaNamanarthakam / evaM tantigrahaNasAmarthyAdekatriMzadAdInAmapi saGkhyAzabdAnAM grahaNam / ekatriMzadadhikA asmin zate ekatriMzaM zatam / dvAtriMzam / trayastriMzam / dazArtha vA'ntagrahaNam / ekAdaza adhikA asmin zate ekAdazaM zatam / evaM dvAdazam , trayodazam / iha kasmAnna bhavati / ekAdaza mASA adhikA asmin kArSApaNazate iti 1 yajAtIyatyArthastajAtIya eva prakRtyarthe sati 1.viriti puuch| For Private And Personal Use Only Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 244 jainendra-vyAkaraNam 0 3 pA0 4 sU0 168-16 // tya iSyate / iha tarhi prApnoti / ekAdaza kArSApaNA adhikA asmin kArSApaNazate, gotriMzadadhikA asmin gozata iti saGkhyAyA ityanuvRttena bhavati / itikaraNaH kimarthaH 1 zatasahasrayorevAbhidhAnamiti jnyaapnaarthH| teneha na bhavati / eRAT adhikA asyAM triMzati, ekatrizadadhikA zrasyA SaSTAviti / katham ekAdazaM zatasahasramiti 1 anA'pi zatasahasrayoranyataraprAdhAnyamasti / uktaJca"bhadhike samAnajAtAviSTaH zatasahasrayoH / yasya sakhyA tadAdhikye DaH kartavyo mato mama // " [pA0 ma0 5 / 2 / 44 ] / vizatezca // 34168 // saGkhyAyA iti vrtte| viMzatizabdAda vAsamarthAdadhikopAdhiviziSTAdasminnitIbathai Do bhavati / cazabdAt viMzatyantAdapi bhavati / vizatiradhikA asmin zate vizaM zataM sahastama / tadantAt / ekaviMza zatam / ikarvizaM sahasram / "te vishtedditi[14|121 iti khe kRte "epyato'pade" [4 // 384] iti pararUpatvam / saMkhyAyA ityeva / goviMzatiradhikA asmin gozate iti / saGkhyAyA guNasya nimAne mayaT // 3 / 4 / 169 // "tadasya sakSAtam" [3 / 1157 ] ityataH tadasyetyanuvartate / guNo bhAga ityarthaH / guNo nimIyate parivartyate vikrIyate vA yena tannimAnaM mUlyamityarthaH / tadapi sAmarthyAd bhAga eva / yato guNai reva guNo nimIyate / taditi vAsamarthAyAH saMkhyAyA guNasya nimAne vartamAnAyA asyeti tA'rthe nimeye'bhidheye mayaDa bhavati / gaNasyeti karmaNi taa| yavAnAM do bhAgo nimAnamasyodazvidagrahaNasya dvimayamudazvit yavAnAm / dviguNaM mUlyamityarthaH / evaM trimayaM caturmayam / yathA araNAdayaH zabdazaktisvAmAnyAdapatyApatyavatsambandhe vidhIyamAnA api prAdhAnyena smbndhmaacksste| apagavodarakSi( praupagavodAkSi )riti / tathA mayaDabhAgo vidhIyamAno bhAgavantamAcaSTe tena dvimayamudazvit iti sAmAnAdhikaraNyam / TitkaraNaM dvau guDasya evaM zarkarAyAH dvimayI zarkarA / guNanimAna iti vaktavye guNasyetyekatvaM vivaditam / teneha na bhavati / yavAnAM trayo bhAgA nimAnamudazvitaH / dvayorbhAgayoriti adhikAyAzca saMkhyAyAstya iSyate / teneha na bhavati / eko bhAgo nimAnamasyodazvidabhAgasyeti / iha tarhi prApnoti dvau yavAnAmadhyardha udazvita iti / atrApi guNasyeti samarthanirdezAdeva na bhavati / tadapekSayA prakRterapi niraMzasaMkhyAnaM draSTavyam / teneha na bhavati adhya? yavAnAm ekasyodazvita iti / na ca sakavidheranyatra adhyardhazabdasya saMkhyAtvamiSTam / guNasyeti kim ? dvo brIhiyavau nimaanmsyodshvitH| atra bhAgasyeti na prayuktam / nimAna iti kim ? dvau guNo cArasya ekastailasya dvigaNaM kSIreNa tailapakkam / nAtra vAsamartha guNaM nimAne vartate / zranye anyathA sUtrArtha varNayanti / nimIyate iti nimAnaM ninAtavyam / bahulavacanAtkarmaNi yuTa / guNasyeti kartari tA / karaNasyApi kartRtvena vivakSitatvAt / "vAsamarthAyAH saMkhyAyA guNasya nimeye vartamAnayoH" [vA. ] nimAne'bhidheye mayaD bhavati / udazvito vo bhAgo nimeyasya yavabhAgasya dvimayA yavA udshvitH| trimayAH / caturmayA yavAH / atra vyAkhyAne samarthamudazvit, yavAstu tyArthaH / pUrvatra mahArghamudazvit , tadeva ca tyArthaH / matadvayamapi pramANAm / ityabhayanandiviracitAyAM jainendramahAvRttau tRtIyasyAdhyAyasya caturthaH paadH| samAptazca tRtiiyo'dhyaayH| For Private And Personal Use Only Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir caturtho'dhyAyaH tasya puraNe DaTa // 4 // 11 // saGkhyAmA iti vartate / pUryate'neneti pUraNaH / tasyeti tAsamarthAtsaGkhyAvAcinaH pUraNa ityetasminnarthe DaDa. bhavati / ekAdazAnAM pUraNa ekaadshH| dvaadshH| dvaadshii| dvitIyamapi saGkhyAgrahaNamanuvartate / tatsaGkhyAnapradhAnaM sat tyArthavizeSaNam | saGkhyAyA DaD bhavati saGkhyAnapUraNa iti na saGkhyeyapUraNe DaTa bhavati / ekAdazAnAmuSTrikANAM ( muSTikAnAM) pUraNo ghaTa iti / nanu nAtra ekAdazabhyaH prakRtyarthabhUtebhyo'nyaH pUraNa ityartha upalabhyate / ato vRttinaM prApnoti / naiSa doSaH / samudAyasya cAvayavAnAM ca kathaJcid bheda iti / yathA vRkSAnta tA'pi zAkhA vRkSasyeti vyavahriyate / uktaJca"bahUnAM vAcikA (pAcikA ) saGkhyA pUraNaM svaika iSyate / anyatvAdubhayovRttivAkSI zAkhAnidarzanam // [pA0 m052|48] / no'se maT // 4 / 1 / 2 // na iti varNanirdezaH / varNagrahaNaM sarvatra tadantavidhi prayojayati / nakArAntAtsaGkhyAvAcino mRdo maDbhavatyase tasya pUraNa ityasminviSaye / DaTo'pavAdaH / paJcAnAM pUraNaH paJcamaH / saptamaH / saptamI / asa iti kim ? ekAdazAnAM pUraNa ekaadshH| SaTakatikatipayacaturAM thuk // 4 / 1 / 3 / / mUlasUtre vihito yo DaT tasyehAnuvartamAnasyArthavazAdIbantAtpaTa kati katipaya catura ityeteSAM DaTi paratasthugAgamo bhavati / idameva DaTi thugvacanaM zApakaM bhavati / katipayazabdAdapi DaT / SaNNAM pUraNaH SaSThaH / katithaH / katipayathaH / caturthaH / thugvacanasAmarthyATTikhaM na bhavati / pUrvAntakaraNaM padakAryanivRtyartham / iha katipayAnAM strINAM pUraNI ktipythii| "tasya hutyade"vA0] iti viSayanirdezAtprAgeva thukaH puMvadbhAvaH / "caturazchayAvAdyakSarazu (sya ) khaM ceti vaktavyam" caturgA pUraNaH, turIyaH, turyH| ___ yApUgagaNasaJjasya tithuka // 3 // 14 // DADati vartate / bahu pUga gaNa * va ityeteSAM DaTi paratastithugAgamo bhavati / DaDi (Ti) ti thugvacanaM jJApakaM bhavati pugasaGghAbhyAM DaTa / bahUnAM puraNaH bahutithaH / pagatithaH / saGghatithaH / gaNatithaH / iha bahvInAM pUraNI bhutithii| "tasya hasyo" [ghA0 ] puMvadbhAve kRte tithugveditavyaH / vatorithuk // 41 // 5 // DaDiti vartate / vatvantasya DaTi parata ithugAgamo bhavati / "patoTa" [ 20] ityatra vatvantasya saMkhyAsaMjJA pratipAditA / yAvatAM pUraNaH yAvatithaH / tAvatithaH / etAvatitha / iyatithaH / kiytithH| destiiyH||4|16|| tasya pUraNa iti vartate / dvizabdAttIya ityayaM tyo bhavati / Do'pavAdaH / dvayoH pUraNaH dvitiiyH| sta ca ||4||nnaa tasya pUraNa iti vartate / trizabdAttIyo bhavati tu ityayaM cAdezaH / ayamapi DaTo'pavAdaH / trayANAM pUraNaH tRtIyaH / zatAdimAsArdhamAsasaMvatsarAttamaT // 1 // zatAdibhyo mAsAdhamAsa savatsara ityetebhyazca samaD bhavati tasya pUraNa ityasminviSaye / Dayo'pavAdaH / zatasya pUraNaH zatatamaH / sahasatamaH / lakSatamaH / "viMzatyAdevA" [ 10] ityeSA vibhASA zatAt pUrvI saGkhyAmavagAhate / mAsArdhamAsasaMvatsarANAmasaGkhyAzabdatvAt DaTA'prApte tamaT / mAsasya pUraNo mAsatamo divsH| ardhmaastmH| saMkasaratamaH / saMvatsaratamI tithiH| For Private And Personal Use Only Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [pra. 4 pA0 / sU0 1-2 terasaGkhyAdeH // 4 / 1 / 9 // tasya pUraNa iti vartate / "pavatyAdi' za58] sUtre tiriti tyo nipAtitaH / tyantAtsaGkhyAvAcino mRdo'saGkhyApUrvottama bhavati / "viMzatyAdevA' [10] iti vikalpe prApta nityArtho'yamArambhaH / SaSTe: pUraNaH SaSTitamaH / saptatitamaH / azItitamaH / navatitamaH / zrasaGakhyAderiti pratiSedhaH kimarthaH 1 yAvatA tiriti tyaH, tyagrahaNe yasmAtsa tadAdehamiti SaSTyAdInAmeva grahaNam , tadantAnAM grahaNaM nAstItyasa GkhyAderiti pratiSedho'narthakaH / idameva jJApakaM bhavati / iha saGkhyApUrvapadAnAmapi grahaNam / tena ekaSaSTeH pUraNaH ekaSaSTaH ekaSaSTitamaH ityevamAdiSu "viMzatyAdevA" [4 / 1 / 10] iti vA tamaD bhavati / pUrvasUtre'pi zatAderucyamAnastamaT tadantAdapi bhavati / ekazatatamaH / ekasahasratamaH / zatasahasratamaH / viMzatyAdervA // 4 / 110 // tasya pUraNa iti vartate / viMzatyAdibhyo vA tamaDa bhavati / tamaTA mukte DaT bhavati / viMzataH pUraNaH viMzatitamaH, viMzaH / ekaviMzatitamaH, ekviNshH| triMzattamaH, triMzaH / saGkhyApUrvapadAdapi bhavatIti jJApitam / athavA vyApteAyAt / viMzatyAdayo lokaprasiddhAH saGkhyAzabdA gRhyante na "paGkasyAdi" [3 / 4 / 58] sUtre vyvsthitaaH| DaTo grahaNe kaH // 4 // 11 // DaDiti pratyAhAraH / gRhyate'neneti grahaNam / DaDantAnmRdo grahaNopAdhiviziSTAtsvArthe ka ityayaM tyo bhavati / dvitIyaM grahaNaM dvitIyakam / tRtIyakam / vyAkaraNasya grantha evA'bhidhAnam / anyatra dvitIyaM grahaNaM dhAnyasyeti vAkyameva bhavati / "DaTo vA ubvaktavyaH" vA0] dvikaM dvitIyakam / tRkam / tRtIyakam vyAkaraNasya / tena "gRhAsyupaceti vaktavyam" vaa0]| DaDantAd bhAsamarthAd gRhNAti ityasminnarthe ko bhavati DaTazca nityamup / dvitIyena rUpeNa gRhNAti / kH| tIyasya ca up / dviko devadattaH / evaM trikaH / "saniyogaziSTAnAmanyatarApAye ubhayorapyabhAvaH" iti tIye nivRtte prakRtyAdezo'pi nivartate / caturthena gRhNAti catuSkaH / DaTi nivRtte thugapi nivartate / "iduduGo'tyapramuhusaH" [5 / 4 / 28) iti rephasya sattvam / "haNaH SaH' (5 / 4 / 27) iti Satvam / SaSThena gRhNAti SaTakaH / grantha evAbhidhAnam / iha na bhavati / dvitIyena gRhNAti pustakam / sa eSAM grAmaNIH // 4 / 1 / 12 grAmaNIrmukhya ityrthH| sa iti vAsamarthAnmRd eSAmiti caturthe ko bhavati / yattad vAsamartha grAmaNIzcetsa bhavati / devadatto grAmaNIreSAM devadattakAH / jinadattakAH / sadhepISyate / devadatto grAmaNIrasya saGghasya devadattakaH / svAGgeSu prasite // 4 / 1 / 13 // adravaM mUrtimatsvAGgamityAdinA paribhASitamiha svAGgam / nirdezAdeva samarthavibhaktyupAdAnam / svAGgavAcibhya IpsamarthebhyaH prasita ityasminnarthe ko bhavati / prasitaH prasaktaH / kezeSu prasitaH kezakaH / "prasitotsukAbhyAM bhA ca" [14152] itiip| evaM dantakaH / nakhakaH / kezAdisaMskAre kezAdizabdA vartante / bahutvanirdezaH kimarthaH 1 svAGgasamudAyAdapi yathA syAt / nakhakezakaH / mukhadantakaH / tadasminnanna prAye khau // 41 // 14 // taditi vAsamarthAdasminnitIbarthe ko bhavati / yattad vAsamarthamannaM ceprAyaviSayaM tad bhavati / tyAntaM cetsaMjJAyAM vartate / nRpuTAH prAyeNAnnamasyAM nRpuTikA paurnnmaasii| prAya iti sUtre upAdhilakSaNo vA viSayatvalakSaNo vA iignirdeshH| vigrahe tu karaNatvavivakSAyAM bhaa| annavizeSaNatvavivakSAyAM vA'pi bhavati / nUpuTAH prAyo'nnamasyAmiti / evaM guDAppAH prAyeNAnnamasyAM guDApUpikA / tilApUpikA / kRtazarikA / "vaTakebhya invaktavyaH" [ vA0] vttkinii| khAviti kim ? apUpAH prAyeyAna(ma) vantiSu / kulmASAdaNa // 41 / 15 / / kulmASazabdAdaNa bhavati tadasminnannaM prAyeNa khAvityasminviSaye / ksyaapvaadH| kulmASAH prAyeNAnnamasyAM kolmASI paurNamAsI / For Private And Personal Use Only Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [a0 4 pA0 1 sU0 16 - 18 mahAvRttisahitam 247 kAlaprayojanAdrogasya ||4|1|16|| taditi vartate khAviti ca / taditi vAsamarthAnmRdaH kAlaprayojanopAdhikAd rogasyeti tA'rthe ko bhavati saMjJAyAM gamyamAnAyAm / satataM kAlo'sya satatakaH / dvitIyaM kAlo'sya dvitIyako jvaraH / tRtIyakaH / caturthakaH / prayojanAd - vipapuSpaprayojanamasya viSapuSpako jvaraH / kAzapuSpakaH / parvatakaH / kALa nimittAdrogasyeti ca vaktavye prayojanamra hAsyaitatprayojanam / phale'pi prayojane yathA syAt / uSNa kAryamasya uSNakaH / zItako jvaraH / zRGakhalakaudarika sasyakAMzakatantrakabrAhmaNa ko SNiko dhmaka zIta kA'dhikA'nukA'bhikA' bhIkA'nupadi pArzvakAya zUlikA dANDAjinikotkazzrotriyasAkSIndriyakSetriyAH || 4|1|17 // zRGkhalaka ityevamAdayaH zabdA nipAtyante / zRGakhalazabdAd vAsamarthAd bandhanopAdhikAdasyeti tAie ko nipAtyate karabhe / zRGkhalaM bandhanamasya goriti vAkyameva bhavati / udarazabdAdIsamarthAt prati ityasminnarthe Tha nipAtyate zrAtha ne gamyamAne / zrAdhUna udare avijigISurucyate / udare prasita zraudarikaH / zrAdyUna ityarthaH / uktaM ca " mitAzinaM SaT suguNA rujante ( bhajante ) dhArogyamAyuzca vapurbalanca / nAbindhAsya bhavasyapatyaM na canamAdya namiti kSipanti // " 1 zranyatra udare prasita udarakaH / svAGgeSu prasita iti kaH / sasyazabdAd bhAsamarthotparijAta isyetasminnarthe kaH / sasyena parijAtaH sasyakaH zAliH / sasyako dezaH / sasyako vatsaH / vaiguNyarahita ityarthaH / sasyamiva sasyam, tena parijAtaH sasyako maNiH / zrAkA (ka) zuddha ityartha: / ' "vigrahe ( aMza) zabdAdaplamarthAt haratItyarimana kaH / " aMzaM harati zraMzako dAyAdaH / " tantrazabdArakAsamarthAdacirApahRta ityasminnarthe kaH / tantrAdacirApahRtaH tantrakaH paTaH / "brAhmaNaka uSNika ityetau zabdau khuviSaye kasyAntau nipAtyete / " brAhmaNako dezaH / yatrAyudhajIvino brAhmaNAstasya dezasyeyaM saMjJA / uSNAne / uSNikA zrapAnnA yavAgUrucyate / "uSNazItazabdAbhyAM kriyAvizeSaNAbhyAM vAsamarthAbhyAM karotItyasminnarthe kaH / " uSNaM karotIti uSNukaH / zIghrakArItyarthaH / zItaM karoti zItakaH / jaDa ityarthaH / "adhikamityanna adhyArUDhazabdAtsvArthe ke khaM ca nipAtyate / " "zliSazIsthAsa" [2|4|57 ] ityAdinA yadA'dhyArUDhazabdaH karttari vyutpAdyate tadA'dhiko droNaH khAryAmityudAharaNam / yadA karmaNi vyutpAdyate tadA zradhikA khArI droNenetyudAharaNam / "anuka zramika abhI ityete zabdAH kasyAntAH kamitA ityasminnarthe nipAtyante " / zranukAmayate'nukaH / zramikAmayate'bhikaH / zrabhervA dItvaM nipAtyate / "anupadazabdAdanveTara innipAtyate / " padasya pazcAdanupadam / (pa) zcAdarthe iso bhAvapradhAnaH / zranupadamanveSTA anupadI gavAm / "pArzvazabdAd bhAsamarthAdanvicchratItyasminnarthe kaH / " anRjurupAyaH pArzva pArzvenAnvicchati pArzvakaH / " ayaH zUladaNDAjina zabdAbhyAM bhAsama rthAbhyAmanvicchatItyasminnarthe Tha / " tIkSNa upAyo'yaH zUlam zrayaH zUlenAnvicchati zrayaH zUlikaH / daNDAjinenAnvicchati dANDa jinikaH / dambhapradhAna ityarthaH / "utka unmanasi ko nipAtyate / " utkaH pravAsI / utkaNThita ityarthaH / "chandaH zabdAdipsa maryAdadhIte ityetasminnarthe gho nipAtyate prakRtezva zrotrabhAvaH / " chando'dhIte zrotriyaH / manojJAdipAThA chAndasa ityapi bhavati / " sAkSAt zabdAd draSTari in khuviSaye / " sAkSAdraSTA sAkSI / dAtRpratigrahItRbhyAM yo'nya upadraSTA tasyeyaM saMjJA / " indrazabdAttAsamarthAliGga ityasminnarthe ghaH / " indrasya liGgam indriyam / indra zrAtmA / athavA indraM karma / indreNa juSTaM sRSTaM dRSTaM dattaM vA indriyam / tAntAd vaH / "parakSetrazabdAdI samarthAccikitsya ityasminnarthe NyaH parazabdasya va kham / " parakSetre cikitsyaH kSetriyo vyAdhiH / parakSetraM janmAntarazarIramucyate / zraddhaM bhukta' Tho'nena ||4|1|18|| taditi vartate / zrAddhazabdAd vAsamarthAd bhuklopAdhikAdaneneti For Private And Personal Use Only Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 248 jainendra-dhyAkaraNam [ma01 pA0 / sU0 16-23 kartari Tho bhavati / zrAddha karmanAmadheyam / zraddhA prayojanamasya zrAddham / "aNaprakaraNe agnipadAdipa upasaMkhyAnam"[vA0] ityaNa / "prajJAzraddhA'cA" [4 // 1 // 18] zrAdinA matvarthIyo vAN / zrAddhaM bhuktamanena zrAddhiko devadattaH / ina // 4 // 1 // 19 // zrAddhaM bhuktamaneneti vartate / in bhavati zrAddhazabdAt / zrAddhaM bhuktamaneneti zrAdI. devdttH| yogavibhAga uttraarthH| "ThenoH samAnakAlagrahaNaM vktvym"| yasminnahani zrAddhamanena bhuktaM tasminneva zrAddhikaH bhAdrI vA 'bhidhIyate / adya bhukte zrAddhe zvaH prAddhikaH zrAddhIti ca na bhavati / pUrvAt // 41 // 20 // taditi vartate aneneti ca / pUrvazabdAda vAsamarthAt aneneti kartari in bhavati / kartA kriyAmantareNa na bhavatIti pAkAdikriyA vyaahrtvyaa| pUrvazabdaH kriyAvizeSaNamiha gRhyate / pUrvamanena bhuktaM pItaM gataM vA pUrvI / pratIyamAnasya karmaNo'nuprayogaH / zrodanaM surAM grAmaM vA / sapUrvAt // 4 / 1 / 21 / / sapUrvAJca mRdaH pUrvazabdAntAd vAsamarthAdanenetyasminnarthe in bhavati / pUrvasUtre yat kriyApadamavyAhRtaM tatpUrvAt pUrvazabdAdiha tyH| pUrva kRtamanena kRtapUrvI kaTam / bhuktapUrvI zrodanam / pItapUrvI surAm / tyotpatteH prAk mayUravyaMsakAditvAt [ // 366 ] savidhiH / "bhUtapUrva caraT [3 / 4 / 142] iti jJApakAtpUrvazabdasya prnipaatH| klAntaM bhAve vyutpAdanIyam / athApi karmaNi vyutpAdyate / ityutpanne kriyAkarma sambandhaM tyaklA kartA saha vartate / iti karmaNyanukte ibeva bhavati / karmasambagdhAmAvAdeva TApo nivRttiH / nanu "pUrvAt'' [ 4120] ityuktaM tatra tadantavidhinA saMpUrvAd bhaviSyati, vyapadezivabhAvena kevalAcca bhaviSyati, kimartha yogAntarama ! evaM tahIdameva yogadvayaM jJApakam / zrastIdaM paribhASAdvayama, mRgrahaNe na tadantavidhiH, vyapadezivabhAvo na mRdeti / iSTAdeH // 4 / 1 / 22 // taditi aneneti ca vartate / iSTa ityevamAdi yo mudyo vAsamarthebhyo'nenetyasminnarthe han bhavati / iSTamanena iSTI yajJe / kasyeviSayasya karmaNIvvaktavyeti Ipa / iSTa / pUrta / upapAdita / nigdit| parividita / nikathita / nipatita / saGkalita | parikalita / saMrakSita / prirkssit| gaNita / avakIrNa / zrAyukta / nigRhIta / aAbhata / zrata / zrAsevita / avadhArita / avakampita / nirAkRta / upAkRta | anuyukta / anugaNita / anupaThita / vyAkulita / tadasyAstyasminniti matuH / / 4 / 1 / 23 // taditi vAsamarthAdasya asminnityetayorarthayormatubhavati / yattad vAsamarthamastyupAdhikaM cettad bhavati / iti karaNa sUta( gastata zcedvivakSA / prAyo bhUmAdiSu vivkssaa| "bhUmanindAprazaMsAsa nityayoge'tizAyane / saMsarge'stivivakSAyAM matvAdividhiriSyate / " bhUmni-gAvo'sya santi gomAn / nindAyAma-zaGkhAdako'syA'sti shngkhaadkii| kakudAvartI / prazaM. sAyAma-rUpamasyAsti rUpavAn / nityayoge-kSIrameSAM santi kSIriNo vRkSAH / atizAyane-udariNI kanyA / saMsarga-daNDI / bhUmAdyabhAve'pi vivakSA / vyAghavAn parvataH / sparzavAn vAyuH / hastimatI shaalaa| "masvaccha SikAccApi masvadhaH zaiSikastayA / sarUpassyavidhirneSTaH samantAnna saniSyate // " "guNavacanebhyo matvarthIyasyA vaktavyaH" (vA0] / zuklo guNo'syAstIti zuklaH paTaH / kRSNaH / "rasAdibhyo matuvaiklanyaH" [vA. ] / rasavAn / rasa / rUpa / varNa / gandha / sparza / zabda / sneha / ete guNazabdAH / 'ekAcaH' khavAn / svavAn / anyanivRtyarthamidaM vaktavyam / kathaM rUpiNI kanyA / rUpiko dArakaH / rasiko naTaH / iti ? itikaraNAd bhavati, aguNArthatvAd vA / asyAsmimiti dvayorupAdAnaM kim ? nAnayo. For Private And Personal Use Only Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 4 pa 1 sU0 14-30 ] mahAvRttisahitam niyataH samAvezaH / dezAntare rAjJo hastinaH / na vaite rAzi bhavanti / kUpe gargAH / na ca te tasya bhavanti / astigrahaNaM vartamAnakAla sattApratipattyartham / iha mA bhUt / gAvo'syA'san / gAvo'sya bhavitAraH iti / kathaM gomAnAsIt, gomAn bhavitA iti ? "ghuyoge tyA : " [2|4|1] ityatropapattirvaktavyA / 246 prANyaGgAdAto vA laH || 4 | 1 | 24 // prANyaGgavAcina zrAkArAntAdvA la ityayaM tyo bhavati matvarthe / cUDAlaH / cUDAvAn / ghATAlaH / ghATAvAn / kathaM tarhi karNikAlaH / karNikAvAn ? prANini zraGgaM prANyaGgamiti vigrahAllabhyate / zrathavA karNikA prANyaGgamapyasti nAbharaNavizeSa eva / prANigrahaNaM (kim ) 1 zikhAvAn pradIpaH / zraGgagrahaNaM kim ? dharmAnmA bhUt / cikIrSAvAn / zrAta iti kim ? istavAn / simAdeH || 4|1|25|| sidhma ityevamAdibhyazca vA lo bhavati matvarthe / vAgrahaNamiha matoH samuccayArtham / na vikalpArtham / uttaratra vAgrahaNAt / tena ye'trAkArAntAstebhyaSThenau na bhavataH / sidhmAnyasya santi sidhmalam / sidhma / varma / gaDu / tuNDi / maNi / nAbhi / bIja / niSpAva / suyAta / datta | saktu / pazuM / pAMzu / mAMsa / pANidhamanyordItvaM ca / "vA tadantavAla lalATAnAmUGa ca" [ vA0 ] "jaTA. ghaTAkAlebhyaH kSepe" / vA0 ] parNaM / udaka / praza " kSudrajantUpatApAyAM ceSyate" [ vA0 ] yUkAlaHH / makSikAlaH / upatApAt vicarcikAlaH / vipAdikAlaH / mUrcchAlaH / phenAdila || 4|1|26|| phenazabdAdilo bhavati lazca matvarthe / vAgrahaNaM matusamuccayArthamanuvartate / phenilam / phenalam | phenavadudakam / "picchAdezceti vaktavyam" [ vA0] picchilaH / picchalaH / picchavAn / piccha / uras / dhruvaka' / dhruvaka / "jaTA ghaTA kAlA tribhyaH kSepe" [ vA0 ] parNa / udaka / prajJA / stomapAmAdibhyAM zanau ||4|1|27|| lomAdibhyaH pAmAdibhyazca yathAsaMkhyaM za na ityetau tyau bhavato matvarthe / vetyanuvRttermatoH samuccayaH / lomAnyasya santi lomazaH / lomavAn / loman / roman / / ballu (balagu) / hari / kapi / muni / taru / pAmAdibhyaH / pAmana: / pAmavAn / pAman / kSaman | heman ! zleSman / bali / sAman / aGgaH kalyANe / zraGgAni kalyANAnyasyAH santi zraGganA / aGgavatI anyatra | lakSmyA acca / lakSmaNaH / dadruzAkI paLAlI prazca / dadruNaH / zAkinaH / palAlinaH / "viSyagiti ghukhaM cAkRtasandheH " / viSvaJco'sya santi viSuNaH / viSuzabdo nisaMjJaH / prazAzraddhAsavRttibhyo NaH || 4|1128 // prajJA zraddhA zrarcA vRtti ityetebhyo No bhavati matvarthe / vetyanuvRttermatoH samuccayaH / prazA'syAstIti prAjJaH / prajJAvAn / zrAddhaH / zraddhAvAn / zrArcaH / zrarcAvAn / vArttaH / vRttimAn / tapaHsahasrAbhyAM vinino || 4|1/26 // tapas sahasra ityetAbhyAM yathAsaGkhyaM vin in ityetau tyau bhavato matvarthe / tapasvI / sahasro vetyanuvRttermaturapi / tapasvAn sahasravAn / tapaso'santatvAdeva vini siddhe vakSyamANenANA bAghA mAbhUditi punarvacanam | aN // 4|1|30 // aNa ca bhavati tapaH sahasrAbhyAM matvarthe / tApasaH / sAhasraH / " ayprakaraNe jyotsnAdibhya upasaMkhyAnam" [ vA0 ] / jyotsnA zrasminnasti jyotsnaH pakSaH / tamisrA / tAmisraH / kuNDala | kauNDalaH / kuNDalAI ityarthaH / kutapa / kautupaH / visarpa / vaisarpaH / vipAdikA / vaipAdikaH / For Private And Personal Use Only 1. dhavakA / dhruvakA pra0 / dhruvakA dhruvakA pU0 / dhruvakA / dhruvakA iti kAzikAyAm / 2. bharu pra0 pU0 / 32 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 250 jainendra-vyAkaraNam [.4 pA0 / sU0 11- // sikatAzarkarAbhyAm // 4 // 1 // 31 // sikatA zarkarA ityetAbhyAmaNa bhavati matvarthe / saikataH / zArkaraH / pradezArya praarmbhH| usilo ca deze // 4 // 1 // 32 // sikatAzarkarAbhyAmus il ityeto tyau bhavataH, cakArAdaN matuzca deze'bhidheye / tadasyAstyasminniti vartate / kasyos ? matoH / tena catvArA zabdAH / sikatA dezaH / sikatilaH / saikataH / sikatAvAn / zarkarA dezaH / zarilaH / zArkaraH / zarkarAvAn / deza iti kim ? saikato ghaTaH / zArkaro ghaTaH / madhUSazuSimuSkAdraH // 4 // 33 // madhu USa zuSi muSka ityetebhyo ro bhavati matvarthe / vetyanuvRttermaturapi bhavati / ii madhuzabdo rasavAcI gRhyate na drvyvaacii| madhu asminnasti madhuro guDaH / rasavAcini madhuzabde kathaM madhuro rasaH ? iti cet, upacArAt / rasavAcino madhuzabdAnmatorabhidhAnaM nAsti / aparaM kSetram / zuSiro vaMzaH / muSkaraH pshuH| raprakaraNe khamukhakumjemya upasaMkhyAnam" [vA0](khaM mahatkaNThavivaramasyAsti kharaH / mukhamasyAsti mukharaH / kuJjo'syAsti kuJjaraH / "vidhinaMgapAzubhyAm" [vA0] / (ngrH| pAMzuH / / dhaMdrabhyAM maH // 4 / 1 / 34|| yudra zabdAbhyAM mo bhavati matvarthe / dyaurasyAstIti ghumaH | "diva ut" [4 / 3 / 108) iti ut / dhuzabdo vA prakRtyantaram / drUNyasya santi drumaH / rUDhizabdAvetau / yadA rUDhi sti tadA matureva bhavati / yumAn / dvamAn / kezAdvo vA // 4 / 1 // 35 // kezazabdAd va ityayaM tyo bhavati vA matvarthe / prakRtaM vAgrahaNaM matusamucca yArtham / idaM tu sarvavikalpArtham / tena ThenAvapi bhavataH / keshvH| kezavAn / keshikH| keshii| "maNiprabhRtibhya iti vaktavyam" [vA0] / mnnivH| hiraNyavaH / kurarAvam / iSTakAvam / gajIvam / "arNasaH khaM ca" [cA0] | arNavaH / gANDyajagAtkho // 4 // 1 // 36 // gANDI ajaga ityetAnyAM vo bhavati matvarthakhuviSaye / gANDIvaM dhanuH / ajagavaM dhanuH / prAdapi bhavati / gANDivaM dhnuH| matvantaina saMjJA na gamyate iti maturna bhavati / khAviti kim ? gAeDImAn dnnddH| kaannddaaeddaadorH||4||1||37|| kANDa-aNDazabdAbhyAmIra ityayaM tyo bhavati matvarthe / tthenorpvaadH| kaannddiirH| eDIraH / veti matusamuccayArtha vartate / kANDavAn / aNDavAn / rajAkRSyAsutipariSado valaH // 41 // 38 // rajaH kRSi Asuti pariSad ityetebhyo calo bhavati matvarthe / rajaso vini prApte itarebhyo mato vacanama / rajasvalA naarii| kRSIvalaH kuttumbii| zrAsutIvalaH kalpapAlaH / 'bale' [4 / 2221] iti dItvam / pariSadvalo nRpH| itizabdaH prayoganiyamArthamanuvartate / pariSadaH sAmAnyena / itarebhyaH saMjJAyAM pryogH| teneha valo na bhavati / rajo'smin grAme'sti, zrAsutirasin bhANDe'sti / "valaprakaraNe'nyebhyo'pi dRzyate iti vaktavyam" [vA0] / putravalaH / bhrAtRvalaH / utsaGgavalaH / "yale" [ // 3 // 221] ityatra khAvityanuvartanAdakhau dItvaM na bhavati / AntazikhAtkhau // 11 // 39 // danta-zikhAzabdAda valo bhavati matvarthe khuvissye| dantaklo nAma kazcit / zikhAvalaM nAma nagaram / yatra tadantena saMjJA gamyate tatra maturapi bhavati / zikhAvAnnAma RSiH / nanu dezaH khAvityucyamAne "zikhAyA vala" zi68] ityanena cAturarthikena siddha kimarthamidaM vaktavyam ? adezArthamidaM vaktavyam / tadapi nirvRttAdyartha vaktavyam / For Private And Personal Use Only Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4. pA. 1 sU010-14] 251 ____ jyotsnAtaminAGgiNorjasvinnUrjasvalavatsalAMzalavanturahamtingominasvAminvarNin malinamalImasAH // 4 // 1 // 40 // jyotsnAdayaH zabdA nipAtyante matvarthe / "jyotiSa uDaH khaM nazca suviSaye nipaatyte|" jyotsneti cndrprkaashsyaakhyaa| anyatra jyotiSmatI raatriH| tamasaH khaM ca sabaraca ivaM nipAtyate / " tamisrA raatriH| strItvamatantram / tena tamisra nbhH| maturapi bhavati / tamasvatI raatriH| "zRGgAdino nipAsyate / " shRngginnH| zRGgavAn / "Urjasvin Urjasvala ityeto nipAtyete " vI. asvalaH, uurjsvaan| "vatsazizabdAbhyAM yathAsaGgaya kAmavati basavati calo nipAtyate / " vatsalaH sAdhuH / snehavAn ityrthH| aMzalaH puruSaH / blvaanisyrthH| ruuddhishbdaavetau| rUDhizca matvantena na gamyate iti rUDheranyatra maturveditavyaH / "intshbdaaductopaadhikaadurH|" dantA unnatA asya santi dnturH| unnatavizeSaNAdanyatra dantavAn / "hstshbdaajjaataavbhidheyaayaamin"| istii| zayana hastavAn puruSaH / "goshbdaanmin"| gAvo'sya santi gomii| gomAnivi bhavati "svazabdAnmin dItvaM ca nipAtyata aizvarya gamye" svamasyAsti svAmI / anyatra svavAn / varNAdin brahmacAriNi" / varNI / brAcArItyarthaH / "malazabdAdina Imasa ityetau nipAtyete" / malinaH / malImasaH / ) tthenaavtH||41||41|| akArAntAnmRdaSTha in ityeto tyau bhavato matvarthe / daNDikaH / dnnddii| chatrikaH / chatrI / vetyanuvRttamatoH samuccayaH / daNDavAn / ata iti kim ? khaTvAvAn / atreSTiH / "ekAkSarAt kRto jArIbarthe ' ca na sau smRtau [pA. ma. 1021145] / ekAkSarAt-khavAn / svavAn / kRdantAt / kArakavAn / hArakavAn / jAte: / vyAghravAn / siMghavAn / Ibarthe / daNDA zrasyA santi daNDavatI shaalaa| nedaM vaktavyam / anabhidhAnAdevAna Theno na bhvtH| yatrAbhidhAnaM tatrabhavata eva / kAryo / hArIM / tandulikaH / tandulI / Ibarthe / khalinI bhUmiH / sA(zA)linI bhuumiH| brIhyAdeH // 4 // 42 // brohi ityevamAdibhyaSThenau bhavato matvarthe / vetyanuvRttermaturapi bhavati / bohayo'sya santi brIhikaH, brIhI, brIhimAn / mAyikaH, mAyI, mAyAvAn / itizabdaH prayoganiyamArtho'navartate / na grIhyAdiSu ye zikhAdayaH paThyante tebhya in bhavati / yavakhaDAdibhyaSTho bhavati / pariziSTebhya ubhayaM bhavati / sarvatra zrAdizabdaH prkaarvaacii| zikhA'syAsti shikhii| zikhAvAn / shikhaa| mAlA / mekhlaa| shaakhaa| vINA | saMjJA / vaDavA | aSTakA / balAkA / patAkA / karman / dharman / carman / yava / khdd| nau / kumaarii| etebhya inneSyate / pariziSTe yo dvAvapi bhavataH / "zIrSAnamaH" [vA.] azIrSikaH / azIrSI / azIrSavAn / zIrSazabdo'kArAnto'pyasti / tundAderilaH // 41 // 43 // tunda ityevamAdibhya ilo bhavati Thenau ca matvarthe / uttarAnnityagrahaNAdiha ThenoH samAvezo labhyate / matostu vetya nuvRtte reva samuccayaH / tundamasyAsti tundilaH / tundikaH / tundii| tundavAn / tunda / udara / picaNDa / caya / prohigrahaNaM sarUpArtham, arthanirdezArtha ca / bohilaH, bohikaH, bIhimAn / zAlilaH, zAlikaH, zAlimAn / svAGgavivRddhau / karNI vivRddhAvasya karNilaH, karNikaH, karNA, karNavAn / picchAdayo'pi ptthniiyaaH| tebhyaSThenorabhidhAnaM nAsti / pinchA / uras / dhruvakA / jaTAghATA kAlA tribhyaH kssepe| parNa / udaka / prshaa| pakagopUrvATaThannityam // 41 // 44 // ekapUrvAd gopUrvAJca nityaM ThaJ bhavati makharthe / ekapUrvAtsamAnAdhikaraNAbasAdeva vidhiH / ekahalamasyAsti aikahalikaH / "hRdathai" [ // 3 // 46] iti rase kRte Thana / nanu laghusvAt paravAca base kRte vasenolakhAnmatvathIyo na prApnoti yathA citragariti / stym| 1.-te samabhyAM ca iti mhaabhaassye| For Private And Personal Use Only Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 252 jainendra-vyAkaraNam [0 4 pA0 1 sU015-13 iha tu vacanAd bhavati / ekasya halam, ekahalam, ityatrAnabhidhAnAnneSyate / evam aikazatikaH / aikshnikH| gavAM zataM gozataM tadasyAsti gauzatikaH / gaushsrikH| yadi ata iti vartate iha na bhavati / ekaviMzatirasyAsti, goviMzatirasyAsti / idaM tu na siddhyati / aikagavika iti sAnte kRte bhaviSyati / kathamekA zakaTirasyAsti, aikazakaTikaH / gauzakaTika iti ? zravyavikanyAyena zakaTAntA ityanti (ntaadutpttiH)| nityagrahaNaM Thenormatozca bAdhanArtham / kathamekadravyakhAditi ? cintyametat / niSkAcchatasahasrAntAt // 14 // niSkAtparau yo zata-sahasrazabdau tadantAnmRdo nityaM Thatra bhavati matvarthe / niSkANAM zatam , niSkazatam , tadasyAsti naiSkazatikaH / naiSkasahasrikaH / suvarNaniSkazatamasyAstItyevamAdiSvanabhidhAnAnna bhaviSyati / rupyahimyaguNyAH // 41 // 46 // rUpya himya guNya ityete zabdAH nipAtyante matvarthe / rUpazabdAdAhatavizidhAcca yatyo nipAtyate / zrAhataM rUpamasyAsti rUpyaH kArSApaNaH / prazastaM rUpamasyAsti rUpyo gauH| rUpyA kanyA / aAhataprazaMsAnyAmanyatra rUpavAn / himamasyAstIti himyaH prvtH| guNA asya santi gunnystpsvii| nityagrahaNaM ThaA saha nivRttam / vetyanuvRttermaturapi bhavati / rUpavAn / himavAn / guNavAn / vinnasmAyAmeghAsrajaH // 4 / 147 / / asantAnmRdo mAyA medhA saj ityetebhyazca vin bhavati / matvarthe / vetyanuvRttermaturapi bhavati / ojsvii| tejasvI / maayaavii| medhaavii| srgvii| tejasvAna / medhAvAn / sragvAn / mAyAzabdasya brIhyAdipAThAnmatuTheno bhavanti | vAco gmin // 4 // 1 // 48 // vAkzabdAgmin bhavati matvarthe / vAgmI / "svAdAvadhe" [12 / 106] iti padatvAt pUrvasya kutvajastve / vAgvAn / "mayaH" [5 / 3 / 3.] iti matovatvam / bahulApinyAlATau // 4 / 1 / 46 // vAca pAla zrATa ityeto tyau bhavato matvarthe bahulApinyabhidheye / vAcAlaH / vaacaattH| "kutsAyAmayaM yogo vaktavyaH / " yo hi samIcInaM bahu saMlapati vAgmIti bhavati / arzaprAderaH // 41 // 50 // arzas ityevamAdibhyaH, zra ityayaM tyo bhavati matvarthe / zrAdizabdaH prkaarvaacii| prazAsyasya santi, arzasaH / arzas / uras / tunda / muNDa | catura / palita / jaTA / ghATA / zrAbhyAM sidhmAditvAt lamatU zrapi bhvtH| tundAditvAdilo'pi bhavati / shrbhr| amla / lavaNa | svAkSAdudhInAt / khaJjaH pAdo'syA'stIti khnyjH| kANaM caturasya kANaH / kathaM kuNiH puruSaH kuNihastaH / tadyogAttathoktaH / yathA pngguH| varNAt / zuklaM haritam / nanu zuklAdInAM bhedopacArAdeva bhaviSyati / evaM tarhi dravyavAcibhyo bhaviSyati / zuklaguNayuktAH prAsAdAH zuklAH asmin santi zuklaM nagaram / "jyotsnAtamisrAbhyAM Nid bhavati pakSe [vA. ] jyotsnaH pakSaH / tAmisraH pakSaH / nedaM vaktavyam / "aprakaraNe jyotsnAdibhya upasaMkhyAnamitiH' siddham / evaM ca jyotsnI rAtriH, tAmistrI rAtririti DIvidherapi lAbhaH / dvandopatApagAtprANinIn ||4|115 // upatApo vyAdhiH, gardA kutsyam / ata iti vartate / dvandvazabdAdupatApavAcino gardavAcinazca mRdaH prANini vartamAnAdin bhavati matvarthe / zaGkhanU purinnii| paTakakeyUriNI / "aprANyaGgAditi vaktavyam" [vA. ] iha mA bhUt / pANipAdavatI / upatApAt / kusstthii| kilaasii| gAt / kakudAvartI / kAkatAlakI / prANinIti kim ? puSpaphalavAn vRkssH| ata hatyeva / kaTukaNThikAvatI / ThamatvorvacanArtha ( vAdhanArthe ) sUtram / vAtAtIsArAbhyAM kuk // 4 // 1 // 52 // vAta atIsArazabdAbhyAM matvarthe in bhavati, tatsanniyogena kugAgamaH / upatApalAtpUrveNeni siddhe kugartha zrArambhaH / vAtakI / atIsArakI / "pizAcAcceti vaktavyam" | vA.] pishaackii| For Private And Personal Use Only Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 4 0 1 sU0 23 - 61 ] mahAvRttisahitam 353 To vayasi ||4|1|53 // inniti vartate / DaDantAnmuda inneva bhavati vayasi gamyamAne / paJcamo' syAsti sarvatsaro mAso vA paJcamI uSTraH / evaM navamI / dazamI / sukhAH ||4|1|54 // sukha ityevamAdibhya inneva bhavati matvarthe / sukhamasyAsti sukhI / sukha / duHkha / tRpra / kRcchra / zrabhra / zrAva / alIka / karuNa / kRpaNa / soDha / sopha / pratIpa / zIla / ila / phala / mAlA kSepe / mAlI / anyatra mAlAvAn mAlI ca / vrIhyAdiSu zikhAdimAlAzabdAH paThyante, kSepe matubAdhanArthastasyeha pAThaH / dharmazIlavarNAntAt ||4|1|5|| dharmAntAt zIlAntAt varNAntAcca mRda inneva bhavati matvarthe / tapasvinAM dharmaH tapasvidharmaH, so'syAstIti tapasvidharmI / tapasvizIlI / kSatriyavarNI / 1 puSkarAderde ||4|1|56 // puSkara ityevamAdibhya inneva bhavati matvarthe deze'bhidheye / puSpakariNI / padminI / deza iti kim / puSkaravAn hastI / puSkara / padma / utpala / kumuda / tamAla / naDa / kapittha / kardama / bisa | mRNAla / sAlvaka / vigaI / karISa / zirISa / yavAsa / hiraNya / zraSTayaH - "inprakaraNe balAd bAhUrupUrvAdupasaMkhyAnam ' [ vA0] / bAhubalI / UrubalI / "sarvAdeva eti vaktavyam" [bA0] / sarvavanI / sarvavAjI / sarvakezI / "arthAdUvA'saccihite vartamAnAdin vaktavya:" [vA0] / sannihitasyAstitvena virodha iti ced, evaM tahiM tadviSayAbhilASasyAvirodhaH / artho / arthAbhilASavAnityarthaH / zrasannihita iti kim 1 arthavAn / " tadantAdveti vaktavyam' [vA0] dhAnyArthI / hiraNyArthI / "zRGgavRndAbhyAmArako vaktavya:' [vA0] zRGge zrasya staH zRGgArakaH / vRndArakaH / "phaLabahubhyAminaH " [vA0] phalino vRkSaH / barhiNo mayUraH / "hRdayAccAlurvA vaktavya:" [T]| hRdayAluH / hRdayikaH / hRdayI / hRdayavAn / zItoSNa tRptebhyastanna sahata ityAlurvakamyaH " [vA0] zItaM na sahate zItAluH / uSNAluH / tRptAluH / "himAccai luH " [vA0] / himaM na sahate himeluH / "balAdUla : ' ' [ vA0] / balaM na sahate balUlaH / vAtAtsamUhe tanna sahate iti ca'' [vA0] / vAtasamUho vAtUlaH / vAtaM na sahate vAtUlaH / "taH parvamarudbhyAM matvarthe" [vA0] / parvANyasya santi parvataH / marutaH / balAdematurvA ||4|1|57 || bala ityevamAdibhyo maturbhavati / vAvacanena pade in prakRtaH samuccIyate / Tho'tra na bhavati / balamasyAsti balavAn / balI / idameva matuvacanaM jJApakam, inviSaye maturna bhavatIti / bala ! utsAha / uddAsa / udbhAsa / vula / duSa / pula / dala / kula / zrAyAma / vyAyAma / prayAma | upayAma / zrAroha / zravaroha / pariNAha / zikhAderAkRtigaNatvAtsiddhe prapaJcArthamidam / manmAbhyAM khau || 4 | 1|58 // mannantAnmazabdAntAcca mRda in bhavati matvarthe khuviSaye / dharmiNI / cArmaNI / carmavatIti nipAtanaM vakSyati / tata eva matuH / mAntAt / bhAminI / kAminI / tuDavilerbhaH ||4|1|59 // tuDi vaTi vali ityetebhyo bha ityayaM tyo bhavati matvarthe / vivRddhA nAbhistuNDiH, so'syAsti tuNDibhaH / tundAdiSu svAGgavivRddhAviti ilamatuThenaH prAptAH / vaTibhaH / matuH prAptaH / valibhaH / zrasmAtpAmAdiSu pAThAt namatU ca bhavataH / valinaH / valimAn / kaMzambhyAm ||4|1|60 // kazaMzabdau makArAntau jalasukhayorvAcakau / kaM zaM zabdAbhyAM bhatyo bhavati matvarthe / kambhaH / zambhaH / SayastitutAH ||4|1|61 // zambhyAM va yakha vi tu tA ityete tyA bhavanti matvarthe / kambaH, zambaH, kaMyaH, zaMyaH / sakAraH "sivi" [1 / 21105] iti padasaMjJA'rthaH / padasyetyadhikRtya yakArasyAnusvAraparasvatve siddhe For Private And Personal Use Only Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [a0 4 pA0 / suu012-6|| bhasaMzAyAM hi kamyaH zamyaH ityaniSTaM prasajyeta / kantiH, zantiH, kantuH, zantuH, kantaH, zantA, / sarvatra pUrvasya padatvAt "mo'nusvAraH" [27] ityanusvAraH / tasya "vA padAntasya' [zA133] iti parasvatvam / UrNA'hazubhaMbhyazca yus // 4262 / / UrNA, aham, zubham , ityetebhyaH kaMzamnyAM ca yus ityayaM tyo bhavati matvarthe / sakAraH "siti" [1 // 2105] iti padasaMjJArthaH / UrNAyuH / ahamityahakAravAci zabdAnsaram | ahaMyuH / zubhamiti makArAntaH zubhaparyAyaH / zubhaMyuH / kyuH / shNyuH| nAsikyasya yoranAdezo vakSyate ityasya na bhavati / sUktasAmnozchaH // 4 / 9 / 63 / / mRdazcho bhavati matvarthe sUkte sAmni cAbhidheye / vede vAkyasamUhaH sakkama, sAmeti ca saMjJA / mtutthenaampvaadH| acchAvAkazabdo'sminnati acchAvAkIyaM sUktam / maitrAvaruNIyaM sUktam / yajJazabdo'sminnasti yajJIyaM saam| vAratantavIyaM sAma / anukaraNazabdA ete'nukAryazabdairarthavanta iti mRtsaMjJA siddhaa| te'nyapadasaGadhAtAdapi anukaraNAtyo na bhavati / asyavAmazabdo'sminnastyasyavAmIyam / kayAzubhazabdo'sminnasti kayAzubhIyam / adhyAyA'nuvAkayorvopa sh64|| adhyAyA'nuvAkayorabhidheyayoma'dazcho bhavati matvarthe tasya ca vA unbhavati / gardabhANDazabdo'sminna sti gardabhANDIyaH / grdbhaannddH| kUrcamukhaH / ucchissttiiyH| ucchissttH| dIrghajIvitIyaH / diirghjiivitH| pdsmudaayaacyH| valitaskambhIyaH / vlitskmbhH| vimuktAdibhyo'N // 45 // vimukta ityevamAdibhyo'N bhavati mtvrthe'dhyaayaanuvaakyorbhidheyyoH| vimuktazabdo'sminnasti vaimukto'dhyAyo'nuvAko vaa| vimukta / devAsura / rakSo'sura / upasat / parisAraka / vasu / marut / sakhantu( t ) / patnIvantu( t)| dazAha / vayas / hvirdhaataa| mahitrI / somApUSan / IDA / zrAmnAviSu (agnaavissnnuu)| vRtra / hartR / ghoSadAdevan // 4 // 66 // adhyAyAnuvAkayoriti vartate / ghoSadAdibhyo mRd-yo vun bhavati makharthe / ghoSacchabdo'sminnarthe (sminnastItyarthe ) vun bhavati / ghoSadako'dhyAyo'nuvAko vaa| dyoSaditi kessaanycitpaatthH| ghoSad / iissekhaa| mAtarizvan / devasya khaa| devIrAyA (raapH)| deviisyaa| kRSNo syAkharekhA (khresstt)| devInviyA ( devI ghiyam ) / rakSohaNa / arjata / pratUrta / dRzAna / adhAra / aJjana / prabhUtA ( prabhRta) / kRzAnu / vanahiraNye kAme // 41 // 67 // vanahiraNyazabdAbhyAmIpsamarthAbhyAM kAma ityetasminnarthe yun bhavati / kAmo'bhilASaH / vane kAmaH, vanako devadattasya / hiraNyako devadattasya / kiMbahusarvanAmnoddhyAdeH // 41.68 // kimaH, bahuzabdAt, sarvanAmnazca yAdivarNitAd vakSyamANAtyA bhavantItyeSo'dhikAro veditavyaH / "te vibhaktyaH" [161] iti vakSyati / praagetsmaadymdhikaarH| yAdiparyudAsena pratiSedhe prApte kimaH pRthagrahaNam / vakSyamANAstasAdayaH svArthikAH / teSuH samarthagrahaNaM prathamagrahaNaM ca pratiyogino dvitIyasyA'bhAvAnna sambhavati / vAgrahaNaM khanuvartata eva / kutaH / kasmAt / bahutaH / bhubhyH| bahuzabdazceha sakhyAvAcI gRhyate, na vaipulyavAcI / teneha (na) bhavati bahoH sUpAt / yataH / yasmAt / tataH / tasmAt / idama izU // 4 / 1 / 69 // idama iz bhavati vakSyamANeSu tasAdiSu prtH| zakAraH sarvAdezArthaH / itaH / iha / idaaniim| For Private And Personal Use Only Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4. pA. 10.0-80] mahAvRttisahitam eseto rthoH // 4 / 170 // idama eta it ityetAvAdezau bhavato yathAsaGkhyaM rephathakArAdau tasAdau parataH / zo'pavAdaH / asmin kAle etahi / anena prakAreNa ityam | "idamo hi" [ 2] "kimidabhyo tham" [1980] iti hithamau / etavaH // 4 // 27 // etadazca eta it ityetAvAdezau bhavato yathAsaGkhyaM rephathakArAdau parataH / etasminkAle, etarhi / "vA'nadyatane hiM'' [16] iti hiH| idamo yo rephathakArAdiH, tasminparata itIdaM vizeSaNam / etado'pi prakAre thaM bhavati / etena prakAreNa ittham / aza // 1 // 72 // etado'zityayamAdezo bhavati vakSyamANeSu tasAdiSu parataH / zakAraH sarvAdezArthaH / prtH| atr| kAyAstasa // 1 // 1173 // kiMbahusarvanAmno'dvayAderiti vartate / kAntAttas bhavati / kasmAt kutaH / bahubhyo bahutaH / yasmAd ytH| tasi kRte pUrvasya supaH 'supo dhumRdoH" [10142] ityup / advathAderityeva / dvAbhyAm / yuSmat / asmat / tase // 4 / 1 / 74 // "pratiyoge kaayaastsiH'| [16] "apAdAne'hIyaruho" [ 10] ityevamAdinA vihitasya taseriha grahaNam / etadarthameva ca tatrekAretkaraNam / kimbahusarvanAmnaH parasya tasestasAdezo bhavati / kuta shraagtH| bahuta aagtH| yata zrAgata / vibhaktIsaMjJArtha tsestsaadeshH| pUrveNaiva sasA siddhamiti cet, naivaM zakyam , hoyarahoH prayoge kuto hInaH yato hIna ityatra tasaM pUrva sAvakAzaM bAdhitvA hIyahoraprayoge (1) apAdAne kiMbahusarvanAmanyaH paratvAttasirbhavati / paryabhibhyAm // 4 // 1175 / / pari abhi ityetAbhyAM tas bhavati / paritaH / abhitaH / yathAsaGkhyaM sarvobhayArthe vartamAnA yAmiSyate / iha mA bhUt / paribhavati / abhyeti / iipnH||4|1|76|| kimbahusarvanAmabhyo dvadhAdivarjite ya Ibantebhyastra ityayaM tyo bhavati svArthe / bahuSu bahutra / yasmin yatra / kimidambhyAmapavAdo vakSyati / idamo haH // 4 / 1 / 77 // idama IbantAt ha ityayaM tyo bhavati / trasyApavAdaH / asmin , iha / kimoDa 4178 // kima IbantAt a ityayaM tyo bhavati / trasyApavAdaH / kasmin kaH / "kSo vayoH (kukvau tayoH )" [13] iti kimaH kazabdAdezaH / kathaM kutracit iti ? cintyametat / dRzyante'nyato'pi // 4 / 176 // kAmIpaM ca vihAya anyavibhaktyantebhyo'pi dRzyante tasAdayaH / kiMbahasarvanAmmo'dvathAderiti vartate / ka punaha zyante 1 bhavadAdizabdasya prayoge / ke punarbhavadAdayaH 1 bhavAn dIrghAyudevAnAM priyH| zrAyuSmAniti / sa bhavAn / tato bhavAn / tatra bhavAn / taM bhavantam / tato bhavantam / tatra bhavantam / tena bhavatA / tato bhavatA / tatra bhavatA / tasmai bhavate / tato bhavate / tatra bhavate / tasmAda bhvtH| so bhavataH / tatra bhvtH| tasya bhavataH / tato bhvtH| tatra bhvtH| tasmin bhavati / tatra bhavati / tato bhavati / evamanyatrApyudAharaNAni yojyAni / bhavadAdibhyo'nyatrApi prayogavazAttasAdayo veditvyaaH| to gataH / anena gataH / ita zrAsyatAm / iha prAsyatAm / daikAnyakriyattavaH kAle // 4.180 // Ip iti vartate / eka anya kiM yacad ityetebhya IpasamarthebhyaH kAle vartamAnebhyo dA ityayaM tyo bhavati / traaderpvaadH| ekasmin kAle ekadA / anydaa| kadA / tadA / ydaa| kAla iti kim ! ekasmin deze ekatra / For Private And Personal Use Only Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 256 jainendra-vyAkaraNam [ a0 4 pA0 1 sU0 81-11 sarvasya sovAdi ||4|11 81 // sarvazabdasya sa ityayamAdezo bhavati vA dA ityetasminparataH / Ipa iti vartate / kAla iti ca / vRddhakumArIvaravAkyanyAyena idameva lakSaNaM dAvidhAnasya / sarvasmin kAle sadA / sarvadA / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir damoha ||4|182 // idama IbantAt kAle vartamAnAt hiMtyo bhavati / hasyA'pavAdaH / asmin kAle etarhi / kAla ityeva / iha deze / adhunA ||4|1| 83 // adhuneti nipAtyate / zrasminkAle adhunA / idamaH zrazubhAvo dhunA tyaH / athavA adhunA iti tyo nipAtyate / idama izAdeza: / "yasya hayAca" [4|4|136 ] iti tasya kham / dAmIm ||4|1184|| idama IpsamarthAtkAle dAnImityayaM tyo bhavati / zrasminkAle idAnIm / tadaH || 4 | 1|85|| tada IbantAtkAle dAna bhavati / tasminkAle tadAnIm / tadaH pUrve dAvihitaH so'pi bhavati / tadA / natane hiM ||4|1|86 // kiMbahu sarvanAmabhyo'dvayAdibhya Ibantebhyo'nadyatane kAle hityo vA bhavati / pakSe yo yato vihitaH sa ca bhavati / kahiM, kadA / yahi, yadA / tarhi tadA / zramurhi, zramutra / pUrvAnyAnyetaretarAparAvaro bhayottarebhyo'hanyedyus ||4|1187 // pUrvAdibhya Ipsamarthebhyo 'hani varta mAnebhyadyus bhavati / pUrvasminnahani pUrvedyuH / zranyedyuH / zranyataredyuH / itaredyuH / zraparedyuH / zravaredyuH / ubhayasminnahani ubhayedyuH / uttaredyuH / " zvobhayAdvaktavyaH" [vA0] | ubhayadyaH / sadyo'dhaiSamaH paredyavipatparAri ||4|11885|| sadya ityevamAdayaH zabdA nipAtyante / Ipa iti vartate kAla iti ca / samAnasya sabhAvo dyazvAhani nipAtyate / samAne'hani sadyaH prANakaraM jalapAnam / idamo' mU) bhAvo'hani dya ityayaM ca tyaH / asminnahani zradya / idamaH samasaNa saMvatsare / zrasmin saMvatsare aiSamaH / akAra uccAraNArthaH / idama izAdezaH / zrAde raip / "tyAdezayoH " [ 5 / 4 / 36 ] iti Satvam | parazabdAdahani dyavi / parasminnahani paredyavi / pUrvapUrvatarayo : parabhAvaH udArI ca tyau saMvatsare / pUrvasmin saMvatsare pat / pUrvatare saMvatsare parAri / kathaM paruddAsyAmi, parAri dAsyAmi iti / evaM tarhi paraparatarayorapi prakRtyoH parigrahaH kartavyaH / I prakAre thA || 4|1|86 // Ip iti nivRttaM kAla iti ca / kiMbahusarvanAmabhyo'dvayAdibhyo yathA sambhavaM sarvavibhaktayantebhyaH prakAre vartamAnebhyasthA ityayaM tyo bhavati svArthe / sAmAnyasya bhedako vizeSanirdezaH prakAraH / gacchatIti sAmAnyam / tasya vizeSanirdeza: rathena zvena pAdAbhyAmityAdiH / puruSa iti sAmAnyam / tasya vizeSanirdezaH buddhimAn dakSaH zUra ityAdi / vartate iti sAmAnyam / tasya vizeSA adhyApanAdayaH / sarveNa prakAreNa sarvathA / yathA / tathA / zradvayAderiti kim ? dvAbhyAM prakArAbhyAM gacchati / zrayaM prakAramAtre bhavati / jAtIyaH punaH prakAravati / yajjAtIyaH / tajAtIyaH / kimidamyAtham ||4|1|60 // kim idam ityetAbhyAM prakAre vartamAnAbhyAM thamityayaM tyo bhavati / thA ityasyApavAdaH / kena prakAreNa katham / zranena prakAreNa ittham / te vibhaktyaH || 4 | 1|11|| te tasAdayastyA vibhaktIsaMjJA veditavyAH / vibhaktIkAryaM kRtvodAharaNAni dattAni / "tasAdiSubhazabdasya ubhayAdezo vaktavyaH " [vA0] / ubhAbhyAmubhayataH ubhayorubhayatra / ubhAbhyAM prakArAbhyAmubhayathA / nedaM vaktavyam / ubhazabdasya tasAdiviSaye'bhidhAnaM nAsti / yathA ubhayaputra ityevamAdau / For Private And Personal Use Only Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bha0 4 pA0 / sU0 12-18] mahAvRttisahitam 257 dikchandebhyo vAkebhyo'stAhigadezayoH // 4|16|| dizAM zabdebhyaH vA kA Ipa ityevamantebhyo digdezayorvatamAnebhyo'stAdityayaM tyo bhavati svArthe / pUrvA dig ramaNIyA / pUrvA dizo ramaNIyAH / purastAda ramaNIyam / "mastAti'' [11104) iti pUrvAvarAdharANAM puravadha AdezAH / astAdyantAH zabdA alika satathA anuprayogANAM napuMsakaliGgaheturbhavati / pUrvasyA diza Agata; pUrvasmAddezAdAgataH, purstaadaagtH| pUrvasyAM dizi vasati, pUrvasmindeze vasati, purastAd vasati / evamavastAdramaNIyam / avstaadaagtH| avastAda vasati / dikchabdebhya iti kim ? aindrI diga rmnniiyaa| aindIzabda indrasambandhinaH strIliGgasya vastuno vAcako na tu dikchbdH| vAkenbhya iti kim ? pUrvI dizaM gtH| digdeza iti kim ? pUrvasmin guro vasati / atra digAdyupalakSite gurau pUrvazabdaH prayuktaH / kAle ||4|13| kAle vartamAnebhyo digzabdebhyo vAkebanteyo'stAd bhavati / vibhAkInAM digAdibhiryathAsaGkhyaM mA bhUdityevamartha pRthak sUtrakaraNam / pUrvakAle ramaNIyaH / purastAd ramaNIyaH / purastAdAgataH / purastAd vasati / dakSiNottarAbhyAmatas // 4 / 16 / / dakSiNottarazabdAbhyAM digdezakAleSu vartamAnAbhyAM vAkebantAbhyAmatasa bhavati / astaato'pvaadH| dakSiNazabdasya kAle vRttirna sambhavati / dakSiAto ramaNIyam / dakSiNata shraagtH| dakSiAto vasati / uttarato ramaNIyam / uttarata aagtH| uttarato vasati / kimarthamatasyakAraH kriyate 1 strIliGge'pi nAsti vishessH| "sarvanAmco vRttimAtre puMvadbhAvaH" iti puMvadbhAvo bhaviSyati / evaM tarhi "ostasarthe tyena" [1 // 4 // 36] iti vizeSaNArthaH / vA parAvarAbhyAm // 4 / 1 / 95 / / para-avarazabdAbhyAmatas vA bhavati astAdarthe / parato ramaNIyam / parastAdramaNIyam / parata aagtH| prstaadaagtH| parato vasati / parastAvasati / avarato ramaNIyama | avarastAdramaNIyam / avarata aagtH| avarastAdAgataH / avarato vasati / avarastAvasati / avarazabdo vAkcanaM na prayojayati / "pUrvAparAdharANAM puravadho'si' [10.03] "astAti" [ 1 ] iti ca vacanAdasastAvapi bhavataH / aJcerupa // 66 // aJcyantebhyo dikchabdebhyaH parasyAstAta unbhavati / prAcI diga ramaNIyA / prAgramaNIyam / prAgAgataH / prAgvasati / astAta upi "hRdupyup" [ 1] iti strItyasyopa / evaM pratyagramaNIyam / pratyagAgataH / pratyagvasati / dezakAlayorapyudAharaNAni neyAni / upayyupariSTAtpazcAt / / 4 / 1197 // upari upariSTAt pazcAt ityete zabdA nipAtyante astAdatheM / UvaMzabdasya upabhAvo rirastAtau ca tyo nipAtyate / UrdhvA dig ramaNIyA / upari ramaNIyam / upariSTAdramaNIyam / uparyAgataH / upariSTAdAgataH / upari vasati / upariSTAd vasati / aparazabdasya pazcabhAva Azca tyH| aparo dezo ramaNIyaH / pazcAdramaNIyam / pshcaadaagtH| pazcAdvasati / kecitparazabdasyedaM nipAtanamicchanti / vikapUrvapadasya cAparasya pazcabhAvo vaktavyaH" [vA0] | Acca tyH| dakSiNA parA digrmnniiyaa| dakSiNapazcAdramaNIyam / uttarapazcAdramaNIyam / "prardhAttarapadasya ca dikchabdasya pazcabhAvo vaktavyaH"vA.11 dakSiNAparamarddham / dakSiNapazcArddham / uttagaparamarddham , uttarapazcArddham / "madhe cottarapade kevalasyAsya pazca. bhAvo vaktavyaH' [vA0] / aparamarddha pazcArdham / dakSiNottarA'va(dha)rAdAt // 4 8 // dakSiNa, uttara, avara (adhara) ityetebhya zrAdityayaM tyo bhavati zrastAdatheM / dakSiNAdramaNIyam | dakSiNAdAgataH / dakSiNAd vasati / uttarAdramaNIyam / uttraadaagtH| uttarAdvasati / ava(dha)rAdramaNIyam / av(dh)raadaagtH| ava(dha)rAd vasati / dakSiNottarAbhyAmatasapi vacanAda bhavati / astAtaH punarapavAdo'yam / avara (adhara zabdAd vakSyamANAvasastAtAvapi bhavataH / 33 For Private And Personal Use Only Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 258 jainendra-vyAkaraNam [a0 4 pA0 / sU0 11-100 vaino'dUre'kAyAH ||4sh69|| dakSiNa, uttara, avara (adhara) zabdebhyo vA eno bhavati astAdarthe' dUre gmye'kaayaaH| kAyAH paryudAsena vepau gRhyate / dakSiNena ramaNIyam / dakSiNenaM vasati grAmam / uttareNa ramaNIyam / uttareNa vasati / avareNa (adhareNa) ramaNIyam | avareNa (adhareNa) vasati / vAvacanAdyo yato vihitaH sa ca bhavati / adUra iti kim ? himavato dakSiNAda vasati / atrAvare rakhavimAdare (atrAvadhiladhimAn dUre ) vivakSitaH / akAyA iti kim ? dakSiNAdAgataH / "dikchandamAtrAdayameno vaktavyaH' [vA0] dakSiNottarAvara (ghara) grahaNaM nAnuvartanIyamiti kecita / zracyantA dikchabdAdanabhidhAnAnna bhavati / dakSiNAdA // 4 / 1 / 100 // akAyA iti vartate / dakSiNazabdAdA ityayaM tyo bhavati astAdarthe / dakSiNA ramaNIyam / dakSiNA vasati / sAmAnyena dUrAdUrayorihodAharaNam / uttaratra dUragrahaNAt / akAyA ityeva / dakSiNata shraagtH| Ahi ca dUre // 4 / 1101 // akAyA iti vartate / dakSiNazabdAdAhityo bhavati AbhrA ( cAdA) astAdarthe dUre gamyamAne / dakSiNAhi ramaNIyam / dakSiNAhi vasati / dakSiNA vasati kAJcIpurAt / akAyA ityeva / dakSiNata AgataH / uttarAJca // 41102 // akAyA iti vartate dUra iti ca / uttarazabdAdAhi zrA ityeto tyau bhavato astAdarthe / zrA itynukrssnnaarthshckaarH| uttarAhi ramaNIyam / uttarA ramaNIyam / uttarAhi vasati / uttarA vasati / akAyA ityeva / uttarata aAgataH / dUra ityeva / mArgamuttareNa prayA (paa)| pUrvAvarAdharANAM puravadho'si // 4 // // 10 // akAyA iti nivRttam dUra iti ca / pUrva, avara, adhara, ityeteSAM yathAsaGkhyaM pura ava adha ityete zrAdezA bhavanti astAdartha asi parataH / anenaivAso vidhAnam / puro ramaNIyam / pura paagtH| puro vasati / avo ramaNIyam / ava aAgataH / zravo vasati / adho ramaNIyam / agha zrAgataH / adho vasati / astAti // 4 / 1 / 104 // astAti ca parataH pUrvAdInAM purAdayaH zrAdezA bhavanti / idameva zApakam / astAdapi bhavatIti / anyathA vizeSavihitenAsA bAdhA syAt / purastAdramaNIyam / purstaadaagtH| purastAd vasati / adhastAd ramaNIyam / adhastAdAgataH / adhastAvasati / vA'varasya // 41105 // astAti parato'varasyAvAdezaH / avastAdramaNIyam / avastAdAgataH / avastAd vasati / saGakhyAyA vidhA'rthe dhaa||4||11106|| yathAsambhavaM vibhktiiyogH| saGakhyAzabdezyo vidhA'rthe vartamAnebhyo dhA ityayaM tyo bhavati svArthe / arthagrahaNasAmarthyAda vidhAzabda iha prakAravAcI gRhyate / sa ca prakAraH dravyaguNakriyAviSayaH / SabhiH prakAraiH SoDhA dravyam / bahudhA guNAH / paJcadhA karoti raktam / dvAbhyAM prakArA'yAM dvidhA karoti / tridhaa| caturdhA / "adhikaraNavicAle ceti vaktavyam" vaa]| adhikaraNaM dravyam / tasya vicAlaH sakhyAntarApAdanam / ekasya nAnAtvApAdanam / anekasya vA ektvaapaadnmityrthH| tasmin gamyamAne saGkhyAyA dhAtyo vaktavyaH / eka rAziM paJcadhA kuru / saptadhA / navadhA / anekamekadhA kuru / na vktvyH| dravyaguNakriyAbhedena trividho vidhArtha ityuktam / tatra vAntarbhAvAta / prakAroktau jAtIyaH" [1128] ityasyApavAdaH / vaikAdhyamub // 4 / 1 / 107 // ekazabdAdhyamuJa bhavati / pakSe ghA bhavati / ekaM rAziM kuru, aikadhyaM kuru / aikadhyaM bhuGkte / ekadhA bhuGkte / For Private And Personal Use Only Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 10. pA0 / sU0 10-15] mahAvRttisahitam 259 // 4 / 1 / 108 veti vartate / dvitribhyAM vA dhamuja bhavati vidhArthe / dvaidha dvidhA / traidhaM tridhA / "amumantAt svArthe Do vaktavyaH"vA0] / mtidvaidhaani| pathidvaidhAni / edhA // 42106 // dvitribhyAmedhA bhavati vidhArthe / dvedhA / tredhaa| yathAsaMkhyanivRtyoM yogvibhaagH| yApye pAzaH / / 4 / 1 / 110 / / yApya iha kutsitobhpretH| yApyante apanIyante'smAd guNA iti yaapyH| bahUla vacanAdapAdAne vyasaMjJaH / yApye'rthe vartamAnAnmRdaH pAza ityayaM tyo bhavati svArthe / vaiyAkaraNo yApyaH, vaiyAkaraNapAzaH / yasya guNasya hi bhAvAd dravye zabdavinivezaH, tatkutsane bhavati / iha mA bhUt / cau ye (ro) vaiyAkaraNaH / iha yApyA kumArI, kumaarpaashaa| "tasAdo" [13 / 147] iti puMvadabhAvaH / "vayasyananraye" [ 24] ityasya kAvidheH kRtalAtpAzAntATTAp bhavati / uktaM ca "svArthamabhidhAya zabdo nirapekSo dravyamAha samavetam / samavetasya tu vacane liGga saMkhyA vibhaktIzca / / abhidhAya tAnvizeSAnapekSamANastu kRtsnamAtmAnam / priyakutsanAdiSu punaH pravartate'sau vibhaktyantaH" / / [1374 pAtaM. bhA0] SaSThA'STamAd bhAge baH // 4|11111 // SaSTha-aSTamazabdAbhyAM bhAge vartamAnAbhyAM sa ityayaM tyo bhavati svArthe / SaSTho bhAgaH, baasstthH| shraassttmH| vikalpAdhikArAdanutpattirapi bhavati / sssstthH| shrssttmH| bhAga iti kim 1 SaSThaH purussH| mAnapazvaGgayoH kopau ca // 4 / 9 / 112 // bhAga iti vartate / SaSThASTamazabdAbhyAM mAnapazvaGgayorbhAgavizeSayorabhidheyayoH ka upa ityeto bhavataH pUrveNa vihitasya asya upa draSTavyaH / SaSThazabdAnmAne bhAgavizeSe ko bhavati / aSTamazabdAtpazvaGgabhAgavizeSe asya unbhavati / SaSThako bhAgo mAnaM cettad bhavati / aSTamo bhAgaH pazvaGgaM cettad bhavati / vihitasya asyovidhAnasAmarthyAda vA o'pi bhavati / pASThaH / sssstthH| zrASTamaH / shrssttmH| ekAdAkizvAsahAye // 4 / 1 / 113|| ekazabdAdasahAyavAcina zrAkinnityayaM tyo bhavati kopoM ca svArthe / kasyopa 1 kAkinoH / ekAkI / ekkH| ekaH / asahAya iti kim ? yadaikazabdaH sakhyAyAmanyArthe vA vartate tadA mA bhUt / ata eva dvibahU api bhavataH / ekaakino| ekaakinH| sakhyAvAcite (tve) ekavacanameva syAt / anyArthatve bahuvacanameva syAt / nameSAsatizAyare // 42114 // atizAyanaM prkrssH| "zranyasyApi" [3232 iti dIlama / daM ca pratyarthavizeSaNaM sarveSAM svAthikAnAM dyotyam / atizAyanaviziSTe'rthe vartamAnAnmadaH svAyeM tama iSTha ityeto tyau bhavataH atizAyane dyotye / vAntAtyotpattiH / sarva ime zrAdyAH, ayameSAmAyatamaH / sakamAratamaH / sarva ime paTavaH, zrayameSAM paTutamaH / kathaM gotmH| kArakatamaH iti ? zratrApi kriyAguNadvAreNa prakarSApakarSayogo'sti / "zeSau guNavacanAdeva" [11118] iti niyamo vakSyate / sarva ime paTavaH, ayameSA paTiSTaH / yadA prakarSavatAM punaH prakarSavivakSA, tadA zrAtizAyikAntAdaparaH zrAtizAyikaH / zreSThatamaH / adUraviprakarSiNAM samAnakakSANAM spardA / teneha na bhavati / sarSapANAM mahatAmatizAyane mahAn himavAn iti / For Private And Personal Use Only Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 260 jainendra-vyAkaraNam [ma. 1 pA0 1 sU0 111-122 miGaH // 4 // 1 // 11 // yadyapi miDante sAdhanapradhAne abhidhAnarUpeNa guNIbhUtA kriyA, tathApi tasyAH sAdhyamAnatvAtprAdhAnyam / tadapekSAyAM sAdhanaprakarSe'yaM vidhirveditvyH| miDantAdatizAyane tama ityayaM tyo bhavati / DyAmmRdadhikArAt pUrveNa prAptirnAsti / sarva ime pacanti, ayameSAM patitamAm / paThatitamAm / 'kimenmimimAdAmadravye" [ 20] ityAm / iSTo "guNavacanAdeva" [ 1] iti niyamAdiha na sambhavati / dvivibhajyatareyasU // 411116 // dvau ca vibhajyaM ca, dvivibhajyam / dvigrahaNamarthanirdezaparam / vibhaktavyaM vibhajyaM pRthakakartavyamityarthaH / idameva nipAtanaM yavidheH / dvayarthe vibhajye ca prayukta sati GyAmmUdo mizca atizAyane dyotye tara iyasu ityeto tyo bhvtH| tmsstthyorpvaadH| yathAsaGakhyamavaritakhAdiha neSyate / ubhAvimAvATyau, ayamanayorADhyataraH / kaarktrH| dvAvimau pctH| ayamanayoH pacatitarAm / IyasurguNavacanAdeva / dvAvimau paTU, ayamanayoH paTIyAn / sUtre dvizabdena yadyarthagrahaNaM dvayorarthayorekatarasyAtizAyane iti tadA siddhamidam / asmAkaM devadattasya ca devadatto'bhirUpatara iti vyarthavAdasya / idaM tu na siddhayati / dantauSThasya dantAH snigdhatarAH / pANipAdasya pANI sukumAratarAviti / atrApi jaatypekssyaasdvikhopptteH| vibhjye| sAMkAzyakA mAthurebhya zrAdayatarA: / / pttiiyaaNsH| atra jAtyabhAvAdvayarthatA nAsti / tathApi nAsau shbdopaataa| ata eva bahantamadAharaNam tAdI jhaH // 4 // // 117 // atizAyane catvArastyA vihitAsteSu takArAdI jhasaMjJau bhavataH / kumAritarA / kumaaritmaa| "jharUpakalpacelabavagotramatahate pro'nekAca;" [4|3|155iti pUrvasya prAdezaH / jhAntAdataSTAp / zeSau guNavacanAdeva // 4 / 1 / 118 // tAdI muktvA iSTheyasU zeSau / zaiSo guNavacanAdeva bhavato nAnyaH smAditi niyamo'yam / sarva ime paTavaH ayameSAM pariSThaH / dvAvimo paTU, ayamanayoH paTIyAn / ayamasmAtpaTIyAn / zeSagrahaNaM prakRtatAdinivRttyartham / guNavacanAditi kim ? gotamaH / evakAra iSTato'vadhAraNArthaH / maivaM vijJAyi, zeSAveva guNavacanAditi / evaM dvipaTutama iti na syAt / prazasyasya zraH / / 4 / 1 / 119 / / zeSagrahaNaM prakRtam / tadarthavazAdIpA vipariNamyate / prazasyazabdasya zra ityayamAdezo bhavati zeSayoH parataH / prazaMsanIyaH, prshsyH| "zasiddhahi guhibhyo veti vaktavyama" [10 vA0] ityupasaGkhyAnAkyap / idameva jJApakam / iha zeSo guNavacanAdeveti niyamo na pravartate / sarva ime prazasyAH / ayameSAM shresstthH| dvAvimo prazasyau ayamanayoH zreyAn / "naikAca" [4 / 4 / 154] iti zeSe TikhaM na / taratamau bhavata eva / prazasyatamaH / prazasyataraH / jyaH // 4 / 1 / 120 // prazasyazabdasya jya ityayamAdezo bhavati zeSayoH prtH| sarva ime prazasyAH, ayameSAM jyeSThaH / dvAvimau prazasyau, ayamanayoAyAn / ayamasmAt jyAyAn / "jyAdeyasaH" [IRIK2] iti parasyAderAkAraH yathAsaGkhyanivRttyartha yogAntaram / vRddhasya // 4 / 1 / 121 // vRddhazabdasya ca jya ityayamAdezo bhavati zeSayoH parataH / sarva ime vRddhAH, ayameSAM jyeSThaH / dvAvimo vRddho ayamanayoAyAn / ayamasmAt jyAyAn / zrAdezArtha vacanam / taratamo siddhAveva / vRddhataraH / vRddhatamaH / "bahulagurUravRddhAdi" [ 146] sUtreNa vRddhazabdasya varSAdezo'pi bhavati / varSiSThaH / varSIyAn / vADhAntikayoH sAdhanedau // 4 / 1 / 122 // vADhAntikazabdayoH yathAsaGkhyaM sAdha neda ityetAvAdezI bhavataH zeSayoH parataH / nimittato yathAsaGkhyaM neSyate, bhinnayoganirdiSTatvAt / sarva ime vADhaM jalpanti, ayameSAM For Private And Personal Use Only Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ma.pA., sU0 123-127] mahAvRttisahitam 261 sAdhiSTa jalpati / ayamanayoH sAdhIyo jalpati / yadi vADhazabdo dravyavacanaH sAdhIyAniti / sarvANImAni antikAni, idameSAM nediSTham / idamenayornedIyaH / idamasmAnnedIyaH / tastamau bhavata eva / vADhataram / vADhatamam / yuvA'lpayoH kanvA // 4 // 11123 // yuva alpa ityetayoH kannityayamAdezo bhavati vA zeSayoH parataH / zeSayorvidhAnaM pUrvavadvyAkhyeyam / sarva ime yuvAnaH, ayameSAM kaniSThaH / kanIyAn / yadA yuvazabdasya kannAdezo na bhavati tadA "sthUla dUretyAdinA'' [4 / 4 / 140] yaNaH khamika epa / yaviSThaH / yavIyAn / sarva ime'lpA zrayameSAM kaniSThaH / kanIyAn / alpiSThaH / alpIyAn / taratamau bhavata eva / vinmatorupa // 4 / 1 / 124|| vin matu ityetayorunbhavati zeSayoH prtH| idameva jJApakam / zeSayovidhAnasya yathAsaGkhyamatra neSyate / sarva ime sragviNaH, ayameSAM srajiSThaH / sajIyAn / sava ime tvagvantaH, ayameSAM tvaciSThaH, svacIyAn / prazaMsAyAM rUpaH // 4 / 1 / 125 // DyAmmRda iti vartate miGa iti ca / prazaMsAyAM vartamAnAnDyAmmRdo miDazca rUpa ityayaM tyo bhavati prazaMsAyAM dhotyAyAm / svArthikAnAM prakRtyarthavizeSaNaM dyotyaM bhavati | vAcyaM punastatprakRtereva / vaiyAkaraNaH prazastaH, vaiyAkaraNarUpaH / ptturuupH| prazastA kumArI kumArirUpA / "tasAdau" [4/3137 iti puMvadbhAve prApte "jharUpetyAdinA" [3 / 155) praadeshH| vayolakSaNDIvidheH kRtatvAdrupAntATTAp / kathaM nindAyAM prayogaH 1 vRSalarUpo'yaM yo mAMsena surAM pibet / caurarUpo'yaM yo'kSisthamajanamapi haret / atrApi prakRtyarthasya vaispaSTayam / prazaMsAyAM miGaH khalvapi / pacati rUpam / pacato rUpam / pacanti rUpam / lokAzrayamiha napuMsakaliGgam / kriyApradhAnamAkhyAtam / ekA ca kriyeti rUpAntAdekavacanameva bhavati / prasiddho dezyadezIyakalpAH // 4 / 1 / 126 // siddhiH paripUrNatA, na siddhi rasiddhiH / iissdsiddhiraasiddhiH| tadviziSTe'rthe vartamAnAnDyAmmRdo miGantAcca dezya dezIya kalpa ityete tyA bhavanti svArthe / ISadasiddha H patuH, pttudeshyH| pttudeshiiyH| paTukalpaH / striyAM paTvidezyA tasAdiSvaparigaNanAt puMvadbhAvo nAsti / pttudeshiiyaa| "puvadyajAtIya" 3155] iti paMvadabhAvaH / paTavikalpA kalpasya tasyAtasAditvAta "tasAdau" [1 // 3 // 147] iti puMvadbhAve prApte "jharUpa" [1 / 3 / 155] ityAdinekArAntasya prH| "jAt striyAm" za22] ityatra vakSyate / ativartate ca svArthikAH prakRti liGgasaGkhye iti / tena guDakalpA drAkSA / tailakalpA prasannA / payaskalpA yavAgUH / mingH| ISadasiddhaM pacati, pacatidezIyam / pacatikalpam / pacataHkalpam / pacantikalpam / rAkta // 42127 // zrAsiddhAviti vrtte| ISadasiddhiviziSTe'the vartamAnAnmadaH subantAd bahutyo vA bhavati / sa tu prAgbhavati / vibhASayA tyotpattiryathA syAt prAgbhAvastu nityaH / ityasya vyatirekasya drshnaarthstushbdH| ISadasiddhaM kRtaM bahukRtam / tye kRte mRtsaMjJAyAM punaH sup / "kRddhatsAH" [11] ityayaM niyamastulyajAtIyasya subantasamudAyasyAnyatyAntasya ca mRtsaMjJAM nivartayati / tena bahakRtazabdAtsubutpattiH / evaM bhupttuH| bhuguddH| yadA drAkSAvizeSaNaM bhavati tadA TAp / bahuguDA draakssaa'| vAgrahaNaM dezyAdisamAvezArtham / anyathA miGante sAvakAzAn dezyAdInayaM bAdheta | supa iti kimartha yAvatA "priyakutsanAdiSu punaH pravartate'sau vibhaktyanta" ityukta punaH sugrahaNaM minivRttyartham / paratvAddezyAdiSa kRteSu tmaadyH| paTudezyatamaH / bhupttutmH| ISadasiddheH prakarSoM nAstIti prakRtyarthaprakarSe tmaadyH| For Private And Personal Use Only Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 262 jainendra-vyAkaraNam (bha0 4 pA0 / sU0 128-25 prakArokko jaatiiyH||4|1128|| prakArokto subantAjAtIya ityayaM tyo bhavati svArthe / paTuprakAraH paTujAtIyaH / paNDitajAtIyaH / yajjAtIyaH / tajAtIyaH / prakAravati cAyaM veditavyaH / prakAramAtre thAthamau / tena tadantAdapi / yathAjAtIyaH / kathaMjAtIyaH / evamartha vehoktigrahaNam / evAtkaH // 4 / 1129|| "ive pratikRtau kaH" [1 / 1 / 150] iti vakSyati / zrA etasmAdiva saMzabdanAt yadita UrdhvamanukramidhyAmaH, tatra ka ityayamadhikRto veditvyH| zrADiha mryaadaavcnH| vakSyati "kutsA'jJAtayoH'' [ ||136 ] / kutsito'zvo'zvaH / gardabhakaH / iha supa ityanuvartanAnmiGantAko neSyate / jhisarvanAmno'prAkTeH ko daH // 4 // 11130 // miGa iti ca vartate / jheH sarvanAmnazca agityayaM tyaH TeH prAgbhavati kakArasya ca dakAraH evAdartheSu / ksyaapvaadH| mRdaH supa iti ca vartate / tatrAbhidhAnavazAd vyavasthA / bhisaMzAke nAsti vizeSaH / ucakaiH / niickaiH| yadi kakAro'sti tasya dkaarH| hiruka, hirakut / pRthaka pRthakat / sarvanAmno mRdavasthAyAmak / sarvake / vishvke| ubhko| ubhayake / yuSmakAbhiH / zramakAbhiH / yuSmakAsu / asmkaasu| yuvkyoH| aavkyoH| iha subntaadev| tvayakA / svayaki / mayaki / supa ityAdisambandhAdeva "supo dhumRdoH" [111 / 142] ityumneSyate / miGaH khalvapi / pacakati / paThataki / "tanmadhyapatitAstagrahaNena gRhyante' iti miGantamevaitat / "aprakaraNe tUSNImaH kAm vaktavyaH' vA0] makAraH "paro'co mid" [11355] vizeSaNArthaH / tUSNIkAmAste / "zIle ko makhaM ca" [vA0] tUSNI zIlastUSNIkaH / kutsA'jJAtayoH // 4 / 1 / 131 / / kutsA'jJAtatvopAdhike'rthe vartamAnAnmRdaH svArthe yathAvihitaM tyo bhavati / kutsito'zvaH kasyAyamazva iti vA'zvakaH / uSTrakaH / uccakaiH / sarvake / pacataki / iha kutsitaka ityajJAtArthe / ajJAtaka iti kutsite'rthe kaH / ataH kavidhestamAdayo bhavanti / pUrvanirNayena, pazcAtkAdividhiH / paTutarakaH / mRdutarakaH / pacatitarakAm / chinnakAdiSu ke kRte tamAdayaH / chinnakataraH / bhinnakataraH / anukampAyAm // 4 / 1 / 132 // sauhRdena kAruNyena vA parasyAnugraho'nukampA tatra vartamAnAnmRdaH subantAnmiGazca yathAvihitaM tyo bhavati / anukampito mANavo mANavakaH / bubhukSitaka / nocakaiH / yAcatake / nItau ca tadyuktAt / / 4 / 1 / 133 // anukampAviSayAyAM nIto gamyamAnAyAM tayuktAdanukampAyuktAyathAvihitaM tyo bhavati / cakAro'nukampA'nukarSaNArthaH / tena sAmopapradAnalakSaNA nItiriha gRhyate, na bhedaH daNDalakSaNA / pUrvasUtreNAnukampyamAnavAcinastyo vihito'nena punastayuktAdvidhIyate / putraka utsNgk| upaviza kardamakenAsi digdhakaH / hanta te tilakAH / hanta te guddkaaH| ehaki / addhaki / upaviza, asi, te, hanta ityevamAdiSu anabhidhAnAnna bhavati / baco nRkhorvA ThaH // 4 / 1 / 134|| anukampAyAM notau ca tadyuklAditi sarvamanuvartate / bahuco mRdo nRnAmadheyAd vA Tha ityayaM tyo bhavati / anukampAyAM "notau ca tadyuktAt" [1133] iti nitye ke prApte vA ThaH / anukampito devadatto devikaH / devdttkH| jinika / jinadattakaH / "ThA'ci dvitIyAraparo'caH" [111136] iti dattazabdasya khaM ThasyekAdezazca / bahvaca iti kim ? rAmakaH / dattakaH / RgrahaNaM kim ? devadattako hstii| khugrahaNaM kim / mANavakaH / ghelo // 4 / 13135 // anukampAyAM nItau ca tadyuktAditi vartate / bar3haco nRkhorgha ila ityeto tyau bhavataH / anukammito devadattA deviyaH, devitaH / pUrveNa vA ThA'pi bhavati devikaH, devadattakaH / For Private And Personal Use Only Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 4 pA0 1 sU0 136 - 140 ] mahAvRttisahitam 263 aDabU vopAdeH ||4|1|136 // zranukampAyAM nItau ca tadyuktAditi vartate / upazabdAdermRdo bahuco khoH zraDa va ityetau tyau bhavato ghelo ca vA / anukampito upendradattaH upaDaH, upakaH, upiyaH, upilaH, upakaH, upendra dattakaH / yAdirbuzabdo yakArasya khaM kRtvA nirdiSTaH / tena vorakAdezaH siddhaH / jAtinAmnaH kaH || 4|1|137 || jAternAma jAtinAma jAtizabda ityarthaH / bahavRco'badd vRcazca sAyAnyenAyaM vidhiH / jAtizabdAnnRkho: anukampAyAM nItau ca gamyamAnAyAM ka ityayaM tyo bhavati / anukampito mahiSo mahiSakaH / varAhakaH / zarabhakaH / vyAghrakaH / siMhakaH / iha kecidvAgrahaNamanuvartya vyAprilaH, siMhilaH ityudAharanti tattu nAtizliSTam asya sUtrasya vaiyarthyaprasaGgAt / tasmAd ghAdInAM vAdhaiva yuktA / , khaM vAjinasya ||4|1|138 // nRkhoriti vartate / zrajinazabdAntAnmRdo nRkhoH anukampAyAM tataau ca gamyamAnAyAM ka ityayaM tyo bhavati tasya ca dyoH khaM bhavati / anukampitastulAjinastulakaH / vyAghrakaH / mRgakaH / dyugrahaNaM kimartham 1 zrajinazabdAntasya dyoH khaM yathA syAt / anukampito vyAghramaSTAjino vyAghrakaH / Bisfa dvitIyAtparo'caH ||4|1| 136 // khamiti vartate / prakRte The'jAdau ca parataH / prakRtedvitIyAdacaH parazabdo nAzyate / paragrahaNaM sarvanAzArtham / anukampito devadatto devikaH, deviyaH, devilaH / anukampita upendradatta upaDaH, upakaH / zrathAjAtitvAdeva siddhe pRthaka ThagrahaNaM kimartham ? khe kRte ikAdezo yathA syAdityevamarthaH / zranyathA anukampito bhAnudattaH bhAnukaH / pittRkaH ityevamaH di na siddhayet / ikasya sthAnivadbhAvAgrahaNena grahaNakAdezA bhaviSyatIti cenna; "sannipAtalakSaNo vidhiranimittaM tadvighAtasya " zrIjAdisannipAtakRta mugantatvam / "caturthAdacaH parasya khaM vaktavyam" [ vA0 ] bRhaspatidattaH / bRhsptiyH| bRhaspatilaH / bRhaspatikaH / "anajAdau dvitIyAdacaH parasya vA khaM vaktavyam"[vA'] devadattakaH / devakaH / jinadattakaH / jinakaH / "pUrvapadasya ca ThAjAdau anajAdau ca khaM vaktavyam [vA0] dattikaH / dattiyaH / dattilaH / dattakaH / "vinApi nimittaM pUrvottarapadayorvA khaM vaktavyam" [vA0] / satyabhAmA / bhAmA / satyA vA / viSNuguptaH / guptaH / viSNurvA / "uvarNAdilasya ca khaM vaktavyam" [vA0] / parasyAderitIkArasya / bhAnudattaH, bhAnulaH / vasulaH / uktaJca " "caturthAdanajAdau ca nAzaH pUrvapadasya ca / animitta e tathaiveSTaH uvarNAntAdikasya ca // " "ugatA diyetayoH khaM vaktavyam" [ vA0 ] / prakRte ThAci dvitIyAtparatya khe kRte iyelayozca parasyAdeH khe kRte bhavAdokAro ye dItvaM rIGbhAvaH ityete vidhayo na bhavanti / bhAnuyaH / mAtRyaH / bhAnulaH / "eco dvitoyatve tadAdeH khaM vaktavyam" vA0 | loDa: / lahikaH / kahoDaH / kahikaH | kapotaroma / kapikaH / kapilaH / zramo jihnaH / zramikaH / zramilaH / " ekAkSarapUrvapadAna dhoH khaM vaktavyamaSaSaH " [ cA0 ] anukampito vAgAzI ( dattaH ) vAcikaH / tvacikaH / zrucikaH / pUrvasya padakAryanivRttyarthametat / zraSaSa iti kim / SaDaGguliH SaDikaH / zevala suparivizAla varuNAryamAdestRtIyAt ||4|1|140|| zevala supari vizAla varuNa aryaman ityevamAdekho dastRtIyAdacaH paro nAzyate ThAci parataH / dvitIyAdacaH parasya khe prApte vacanam / anukampitaH zevaladattaH zevalikaH / zevaliyaH / zevalilaH / suparikaH / supariyaH / suparilaH / / vazAlikaH / vizAliyaH / vizAlilaH / varuNikaH / varuNiyaH / varuNilaH / zrarthamikaH / zraryamiyaH / zraryamilaH / "akRta sandhInAM zevalAdInAmiti vaktavyam" [vA0] / zevalendradattaH zevalikaH / suparyAzodattaH suparikaH / zevalayikaH suparyika iti ca mAbhUt / nedaM vaktavyam / zrakRtavadvyUhena siddham / prakRtavadvyUho nAma antaraGgaparibhASAyA zravyApAraH / For Private And Personal Use Only Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [a0 4 pA0 / sU0 151-141 alpe // 4 // 2141|| samantatoM hInaM mahatpratipakSa bhUtamalpam / alpatvaviziSTe'rthe vartamAnAda yathAvihitaM tyo bhavati / supa iti vartate / DyAmmRdo jhi| sarvanAmno miGa iti ca / alpamannamannakam / ghRtakam / uccakaiH / sarvake / pacataki / dravyadvAreNa kriyAyA alpatvamahattve / hasve // 4 / 1 / 142 // AyAmato hIna dIrghapratipakSabhUtam ( hrasvama ) / hrasvatvaviziSTe'rthe vartamAnAd yathAvihitaM tyo bhavati / hrasva paTaH paTaka / vRkSakaH / uccakaiH / sarvake / pacataki / kuTIzamIzuNDAbhyo raH // 4 / 1 / 143 // hrasva iti vrtte| kuTI zamI zuNDA ityetebhyo ra ityayaM tyo bhavati / kasyApavAdaH / havA kuTI kuTIraH / zamoraH / shunnddaarH| lokAzrayatvAlliGgasyeti puNllintaa| kutvA DupaH // 4 / 1 / 144 // kutUH zrAvapanam / kutUzabdADDupa ityayaM tyo bhavati / kasyApavAdaH / hrasvA kutH kutupaH snehabhAjanavizeSazcarmamayaH / kAsUgoNIbhyAM taraT // 4 / 1 / 145 // kAsUH zaktiH zrAyudhavizeSa ityarthaH / goNItyAvapanamucyate / kAsUgoNIzabdAmyAM taraTa bhavati / kasyApavAdaH / hrasvA kAsUH kAsUtarI / hrasvA goNI goNItarI / vatsotAzvarSabhebhyastanutve // 4 / 1 / 146 // hrasva iti nivRttaM vizeSaNAntaropAdAnAt / vatsa, ukSan , azva, RSabha ityete yastanutvopAdhike'rthe vartamAne yastaraDa bhavati svArthe / yasya guNasya bhAvAda dravye zabdavinivezastasya tanutve taraT / tanurvatso vtstrH| ukSataraH / azvataraH / RSabhataraH / vatsasya tanutvaM yauvnpraatiH| yauvana upacIyamAne vatsatvaM tanurbhavati / ukSA taruNa ucyate tasya tanutvaM tasmAtparasya vayasaH praaptiH| azvanAzvAyAmutpanno'zvaH / tasya tanutvaM vijAtIyAdutpattiH / RSabho bhAravahastasya tanutva. msmrthtaa| kiyattado nirdhAraNe dvayorekasya DataraH // 4 / 1 / 147 // kiM yat tad ityetebhyo dvayorekasya nirdhAraNe gamyamAne Datara ityayaM tyo bhavati / sAmarthyAnnirdhAryamANavAcibhyaH kimaadibhystyH| samudAyAjAtiguNakriyAsaMjJAbhirekadezasya pRthakkaraNaM nirdhAraNam / ko bhavatoH kaThaH / kataro bhavatoH paTuH / kataro bhavatoH kArakaH / kataro bhvtodevdttH| evaM yataraH / tataraH / mahAvikalpAdhikArAdvAkyamapi sAdhu / nirdhAraNe iti kim ? dvayomiyoH kaH svAmI / dvayorekasya svAmitve mA bhUt / dvayoriti kim ? yasmin kule yaH pradhAnaM ca (sa) Agacchata / ekasyeti kim ! ekagrahaNe'kriyamANe bahuSu ekatra vA dvayornirdhAraNaM sambhAvyeta / tenehApi prasajyeta / ko bhavatAM kaanyciipurko| ko etasmin grAma devadattagurudattAviti / PApAta vA bahUnAM jAtiprazne DatamaH // 4 / 1 / 148 // ekasya nirdhAraNa iti vartate / jAtizca praznazca jAtipraznam / bahUnAmekasya nirdhAraNe gamyamAne kimAdibhyo vA Datama ityayaM tyo bhavati jaatiprshnvissye| kimo jAtiviSaye praznaviSaye ca tyaH / itarebhyo jAtiviSaye / vAvacanamutsargasyAkaH prApaNArtham / ko bhavatAM ktthH| katamo bhavatAM ktthH| aki sAkaH kimaH kAdeze ko bhavatAM kaThaH / yatamo bhavatAM ktthH| yako bhavatAM ktthH| katamo bhavatAM kaThaH / atra vRttyantare pAThaH / vA bahUnAM pariprazna iti / tena ko bhavatAM vaiyAkaraNastArkiko naiyAyiko vA / katama iti bhavati / bahUnAmiti kim 1 dvayorekasya nirdhAraNe jAtiprazne pUrveNa Datara eva bhavati / kataro bhaktoH kaTha iti / jAtiprazna iti kim ? ko bhavatAM devdttH| kimo'smin viSaye DataramapIcchanti kecit / kataro bhavatAM ktthH| tamo bhavatAM kalApa iti / / ekAca // 4 // 2149 / / ekazabdADataraDatamau yathopAdhiviziSTau bhavataH / cakAro DatarAnuvarSaNArthaH / For Private And Personal Use Only Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 4 pA0 1 sU0 150-116 ] mahAvRttisahitam 265 jAtiprazna iti nAnuvartate / sAmAnyena vidhAnam / ektaro bhavatordevadattaH / ekatamo bhavatAM devadattaH / kimA - diSvekagrahaNaM kartavyamiti kecit / na jAtiprazna eva DatamaH syAt / utsargasyAko nivRtyarthaM ca yogavibhAgaH / mahAvikalpo'nuvartata eva / pratikRtau kaH || 4|1 | 150 || ivArthaH sAdRzyam / pratikRtiH pratibimbam / viSayadvAreNa ivArthavizeSaNametat | pratikRtiviSaye ya ivArthastasmin vartamAnAnmRdaH ko bhavati svArthe / zrazva ivAyam azvakaH / zrazvapratikRtirityarthaH / evam uSTrakaH / gardabhakaH / pratikRtAviti kim ? gauriva gavayaH / zrazva ivAyaM zIghro gauH / khau ||4|1|151 // ivArthamAtre gamyamAne mRdaH ko bhavati khuviSaye / pratikRtya rtho'yamArambhaH / azva ivAyamazvakaH / uSTrakaH / gardabhakaH / saMjJAzabdA ete / saMjJAzabdeSu ca ivArtho na gamyate / kevalaM vastudharmeNa sAdRzyenAnvAkhyAnaM kriyate, tenedamapi siddham / vaMzakaH / veNukaH / naDakaH / hrasvatvopAdhikA etAH saMjJAH / kathaM zUdraka / rAvakaH / pUrvakaH / etA zrapi kutthitatvopAdhikAH saMjJAH / usmanuSye upameye ||4|1|152 // manuSya upameyatvenAbhidheye khau vA'khau ca vihitasya bhavati / kukkuTa iva kukkuTo manuSyaH / caJceva caJcA | varddhikA / kharakuTI / dAsI / "yuktavadukhi liGgasaMkhye" [ 68 ] iti yuktavadbhAvaH / manuSya iti kim 1 azvakaH pASANaH / devapathAderAkRtigaNasyAyaM prapaJcaH / jIvikA ||4|1|153 || vikrIyate yattatpaNyam / na pazyamapazyam / jIvikArthaM yadapazyaM tasminnupameyatvenAbhidheye kasyAsbhavati / vAsudeva ivAya devalakAnAM vAsudevaH / "ive pratikRtau " [4|1|150] ityanenAgatasya kasyos / zivaH / skandaH / vizAkhaH / jIvikArthAdeva pratikRtaya evamucyante / jIvikArthe iti kim ? kroDAyeM hastIva hastikaH / zrapazya iti kim ? yakSakaM vikrINIte / hastikaM vikrINIte / eSo'pi devapathAdeH prapaJcaH / devapathAdibhyaH ||4|1|154|| "ive pratikRto " [ 4|1|150 ] "khau', [4 / 1 / 121] iti cAgatasya kasyos bhavati devapathAdibhyaH parasya / devapatha drava devapathaH / iMsapathaH / vAripathaH / zranApathaH / rAjapathaH / zatapathaH / siddhagatiH / uSTragIvaH / vAma / rajju / hasta / indra / daNDa / puSpa / matsya / zrAkRtigaNo'yam / "arthAtu pUjanArthAsu citrakarmadhvajeSu ca / ive pratikRtau nAzaH kRto devapathAdiSu / / " arvAsu-arhan / zivaH / skandaH / viSNuH / citrakarmaNi duryodhanaH / bhImasenaH / zrarjunaH / dhvajeSu catAla ivAyaM dhvajatAlaH / kapiH / garuDaH / zrAkRtigaNatvAdevedamapi siddham / "matsyAzvapuSpANi ca tArakAzca caNDArdhacandrAzca patattriyazca / tasminnartho rukmamayAzcarejJaH ( (nivArthe samAcarejjJaH ) prasAra ( prAsAda ) gurumAkamayA mRgAzca || ii duryodhana ivAyaM naTI duryodhanaH / "usmanuSye" [ 4/1/152 ] "jI vikArthe'paNye" [4/1/153 ] iti vA us / basterDham ||4|1|155 // iva ityanuvartate / bastizabdAdivArthe Dham bhavati / yasmin pradeze malasamprAptaM bahirniSkramati sa pradezo bastiH / bastirivAryaM vAsteyaH vAsteyI praNAlikA / ita UrdhvaM sAmAnyena vidhAnamivArthamAtre | devapratikRtau khau ca ke prApte'nyatrAprApte DhaJ / zilAyA DhaH || 4|1|156 || zilAzabdAdivArthe Dho bhavati / zileva zileyaM dadhi / zilAyA iti yogavibhAgAtramapi kecidicchanti / zaileyam / 34 For Private And Personal Use Only Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 266 jainendra-vyAkaraNam [ zra0 4 pA0 1 sU0 1 zAkhAderyaH || 41|157 // zAkhA ityevamAdibhya ivArthe yo bhavati / zAkheva zAkhyaH / mukhamiva mukhyaH / zAkhA / mukha / jaghana ! skandha / megha / caraNa / zRMga / uras / zragra / zaraNa / dravyaM bhavye ||4|1|158 || dravyamiti nipAtyate bhavye'rthe / bhavyavizeSe ivArthe vartamAnAd duzabdAd ya ityayaM tyo nipAtyate / duriva dravyam kArSApaNam / iSTArthakriyA heturityarthaH / dravyamayaM rAjA zrAtmavAni tyarthaH / bhavya iti kim 1 durivAyaM na cetayate puruSaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kuzAgrAcchaH // 4|1|159 // kuzAgrazabdAdivAyeM cho bhavati / sUkSmatvena kuzAgramiva kuzAgrIyA buddhiH / kuzAgrIyaM zAstram / sAtadviSayAt ||4|1|160 // ivazabdaH sAdRzyArthastacchabdena parAmRzyate / ivArthaviSayAt sAt cho bhavati / ivArthaviSayasya ca sasyaiTameva jJApakam / yadRcchayA atarkitopanate citrIkaraNe ivArthaviSaye so bhavati / supsupeti savidhAnamevaMviSayameva draSTavyam / kAkatAlIyam / tAlazAkhAgre kAkaH prAptaH, tAlaM ca patitaM tena ca patatA tAlena sa kAko hataH / idaM citrIkaraNam / tathA devadattazca vRkSaM zritaH / tatrAzanizca patitaH / tatra devadattasyAzanezca samAgamaH kAkatAlasamAgamasadRzaH / kAkavadhasadRzazva devadattavadhaH iti samAgamasAdRzye savidhAnam / vadha sAdRzye tyavidhiH / evamandhakavartakIyam / zrAkRpANIyam / iha zastrIzyAmA / puruSavyAghra iti samudAya ivArthaviSayo na bhavati / kintu pUrvapadamuttarapadaM vA / tena cho na bhavati / zarkarAdibhyo'Na ||4|1|161 // zarkarA ityevamAdibhyo havArthe'Na bhavati / zarkareva zArkaram / kapAlikeva kApAlikam / " bhasya hRtyaDhe" [ 4 / 3 / 147 vA0 ] iti puMvadbhAve prApte "na buhakoDa: " [4] 141] iti pratiSedhaH / zarkarA / kapAlikA / kapiSThikA | gaumat / gopuccha / puNDarIka / zatapatra | narAcI / nakula / sikatA / zrRGgulyAdeSTaN ||4|1|162|| aGgulI ityevamAdibhya ivArthe ThaNa bhavati / zraGgulIva zraGgunikam / aGguli | bharuna / vabhru / valgu / ruS / khala / udazvit / goNI / uras / maNDara / maNDala / zaSkula / kuliza | hari / kapi / muni | I vaikazAlAyASThaH ||4|1|163 // ekazAlAzabdAdivArthe vA Tho bhavati / vAvacanenAnantarasya NaH samuccayaH / ekazAle ekazAlikaH / aikazAlikaH / karkalohitATTIkaN ||4|1|164 // karkalohitazabdAbhyAmivArthe TIkaN bhavati / karka: zuklAzvaH / karka va kArkIkaH / lauhitIkaH / TakAraH striyAM GayarthaH / ityabhayanandiviracitAyAM mahAvRttau caturthasyAdhyAyasya prathamaH pAdaH samAptaH / pUyo'grAmaNIpUrvAt ||4 |2| 1 || iva iti nivRttam / pUgavAcino mRdo'grAmaNIpUrvAt svArthe yo bhavati / nAnAjAtIyA zraniyatavRttayo'dharma ( 'rtha ) kAmaparAH saMghAH pUgAH / pUgazabdaH samudAyavacanastasyaikatvena nirdezaH / yathA yUthaM vanamiti / ye tvasya vizeSavAcinaH zabdAsteSAM bhedavAcitvAt ekadvibahavo bhavanti / lohadhvajA iti pUgaH / lauhadhvajyaH / lauhadhvajyau / lohadhvajAH / zaivyaH / zaivyau / zivayaH / vAtakyaH / vAtakyau | vAtAH / " bahuSu tevAstriyAm" [1 |4| 135 ] iti bahuSUp / grAmaNIrityarthanirdezaH / pUrvazabdo'vayavavAcI / grAmaNyarthaH pUrvo'vayavo yasya sa grAmaNIpUrvaH / athavA grAmaNyarthaviSayo yastyaH sa sAhacaryAd grAmaNIrityucyate / sa pUrvamutpanno yasya pUgasya sa grAmaNIpUrvaH / na grAmaNIpUrvo'grAmaNIpUrvaH / grAmaNIpUrvAtpUgAnyo na bhavati / devadatto grAmaNIreSAM devadattakAH / sa erSA grAmaNIH ''[4 | 1|12]iti kaH / 1. jainendramahAvRttau ba0 / For Private And Personal Use Only Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 0 pA0 2 0 2-6 ] mahAvRttisahitam 267 bAta phAdastriyAm ||4|2|2|| nAnAjAtIyA zraniyatavRttaya utsedhajIvinaH saMghAH vrAtAH / Spha iti "vRddha e kuAdibhyo vphA' [3 / 1387] ityApatyastyo gRhyate / vrAtavizeSavAcibhyo uphAntebhyazca svArthe yo bhavatyastriyAm / kApotapAkyaH / kApotapAkyo / kapotapAkAH / traimityaH / traimityau / vrIhimatAH / phAntAt kuJjasyApatyaM yan / kauJjAyanyau / kuJjAyanAH / brAghnAyanyaH / brAdhnAyanyau / bAdhnAyanAH / striyAmiti kim ? kapotapAkA / vrIhimatA / kauAyanI / "vRddha' ca caraNaiH saha" iti kAntasya jAtivAci vADI vidhiH / 1 * zastra jIvisaGghAJyaD vAhIkeSvaviprarAjanyAt ||4|2|3|| vAhIkeSu yaH zastrajIvisaGghastadvAcino me virAjanyavajitAt svArthe tryaD bhavati / TitkaraNaM striyAM Gayartham | kauNDIvRsyaH / kauDIvRsyau / kuDIsAH / kSaudrakyaH / daudrakyau / kSudrakAH / mAlavyaH / mAlavyo / mAlavAH / kaurADIvRsI / kSaudrakI / mAlavI strI "halo hRvo GAm" [4|4|138 ] iti yakArasya kham / zastrajIvigrahaNaM kim ? mallAH / saGghagrahaNaM kim ? vAguraH / samrAT / vAhIkeSviti kim 1 zabarAH / pulindAH / viprarAjanyAditi kim ? gopAlayaH (brAhmaNa: ) / zAlaGkAyanAH rAjanyAH / viprapratiSedhe vipravizeSapratiSedhaH / nahi viprazabdavAcyo vAkeSu zastrajIvinAM saGgho'sti / rAjanyapratiSedhe tu svarUpa iti pratiSedhaH / rAjanyavizeSasyApi pratiSedhaM keci - dicchanti / kAMvacya | kAMvacyau / kAMvacyAH / JyaTi sati striyAM GI prasajyeta / zastrajIvisaGghAditi yogavibhAgAdanyatrApi kecidicchanti / zAtraryaH / zAbaya / zabarAH / paulinyaH / polindyau / pulindaaH| yogavibhAgakRtamanityam ? tena zabara: pulinda ityapi bhavati / kAraNa || 4|2| 4 || zastra jIvisaGghavAcino vRkazabdAt svArthe TeNyam bhavati / vArkeNyaH / vArkeNyau / vRkAH / striyAM vArkeNI / "halo hRto bdhAm" [ 4|4|140 ] iti yakham / hal uttarasya yakArasya khaM bhavati sa cedyakAro goravayavabhUta iti / bAhIkeSu JyaTi prApte, anyatrAprApte vidhAnam / zastrabIvisaGghavizeSaNaM kim ? mati ( jAti ) zabdAnmAbhUt / 1 "kAmakrodhI manuSyANAM khAditArau vRkAviva / tasmAtkrodhaM ca kAmaM ca parityaktu budho'Iti / / " dAmanyAdechaH ||4/2/5|| zastrajIviSaGghAditi vartate / dAmani ityevamAdibhyaH zastrajIviSaGghavAci yazcho bhavati svArthe / dAmanoyaH / dAmanoyo / dAmanayaH / dArmAna / zralApa / vaijavApi / zradaki / zrAcyutanti / zAkuntaki / sArvaseni / vindu / tulabha / moJjAyana / sAvitrIputra | trigartaSaSThAH dAmanyAdau paThyante zastrajIvinAM SaDvargAH / tatra trigartavargaH SaSTho yeSAM te trigartaSaSThAH / koeDAparathIyaH / kaueDAparathIyo / koNDoparathAH / dANDakiH / kroSTukiH / jAlamAlI / brahmaguptaH / jAnakiH / uktaM ca "jJeyAtrigartaSaSThAH SaT kauNDo parathadANDakI / kroSTukikamAlI ca brahmagupTho'tha jAnakiH // " parkhAdera ||4|2|6|| zastrajIvisaGghAditi vartate / parzu ityevamAdibhyaH zastrajIvisaGghavAcibhyo 'y bhavati svArthe | pAzavaH | pAzavI / parzavaH / parzu / rakSas / asura / vAhrIka / vayas | vasu / marut / satvat / dazArha | pizAca | zani / kArSApaNa / yaudheya / zozreya / dhArteya / jyAvANeya / trigarta / bharata / uzInara / bhargAdiSu yaudheyAdibhyaH pratiSedhavacanaM jJApakam zrApatyasvArthikAH zrApatyagrahaNana gRhyanta iti / tenAsyANa up prAptaH pratiSedhArthaM vacanaM tatra sArtham / parvAdibhyaH punarutpannasyAyaH svArthikasya strIvivakSAyAM "kumatyavantikurubhyaH striyAm" [ 3|1| 157 ] ityadhikRtya " ato'prAcyabhargAdiH " [ 3 / 3 / 158 ] ityup / "kastaH" [3 / 1 / 56] ityUkAraH / parzvaH / zrasuraH (rI) / rakSaH / For Private And Personal Use Only Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 268 jainendra vyAkaraNam [ a0 4 pA0 2 sU0 7-13 abhijidvidabhRto'No yama ||4|2|7|| zastrajIvisaGghAditi nivRttam / abhijit vidabhRt ityetA yAmaNNantAbhyAM svArthe yaJ bhavati / "vRddhAd vRddhavaditi vaktavyam" [vA.] vRddhApatye yo' vihitaH tadantAdayaM yaJ vRddha vacca bhavati / zrabhijito'patyamaNa / zrabhijitaH / tadantAdyaJa zrabhijityaH / zrAbhijityau / zrabhijitAH / vaidabhRtyaH / vaidabhRtyo / vaidabhRtAH / vRdvAditi kim ? abhijid devatA'sya grAbhijitaH / vidabhRta idaM vaibhRtam / vRddhavaditi kim ? abhijityasyApatyaM yuvA''bhijityAyanaH / "yajijo: " [ 3|1|10 ] iti phaN siddhaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zikhAzAlAzamyUrNAzriyAM matoH // 42 // zikhA, zAlA, zamI, urNA, zrI, ityeteSAM zabdAnAM matoryo'N tadantAtsvArthe yaJ bhavati / zikhAvato'patyamityaNa / tadantAdayaM yaJ / zaikhAvatyaH / zaikhAvatyau / zaikhAvatAH / zAlAvatyaH / zAlAvatyau / zAlAvatAH / zAmIvatyaH / zAmIktyau / zAmIvatAH / zraurNAvatyaH / zrIvatyau / zrarNAvataH / zramatyaH / zramatyau / zramatAH / vRdvAdityeva zikhAvata idaM zaikhAvatam / "vRddhavaditi vaktavyam" [vA0] zaikhAvatyAyanaH / nedaM vaktavyam / zrapatyasvArthikAH zrApatyagrahaNena gRhyanta ityeva siddham / te drayaH || 4|2|9|| te jyAdayo drisaMjJakA bhavanti / tathaivodAhRtam / te grahaNam zranukrAntasaMzipratipattyartham / saMkhyAyAH pAdazatebhyo vIpsAdaNDatyAge vun ||4|2| 10|| saMkhyAdeH pAdazatAntAnmRdaH vIpsAtyAgeSu gamyamAneSu vun bhavati / tAsannidhAne'ntyasyAlaH khaM ca / "yasya Ga cha" / [ 4 / 1 / 136 ] iti yadi khaM kriyate, tasya paranimittatvAt "pare'caH pUrvavidhau ' (1|1|17 ) iti sthAnivadbhAvAt " pAdaH pat" [4|4|116] iti padbhAvo na syAt / idaM punaH khamanimittamiti na sthAnivadbhAvaH / dvau dvau pAdau bhuGkte dvipadikAM bhuGkte / tripadikAM bhuGkte / hRdarthe rasaH / vunaiva vIpsArthasya dyotitvAt vIpsAlakSaNaM dvitvaM nivartate / dve dve zate bhuGkte dvizatikAM bhuGkte / trizatikAM bhuGkte / darADe -- dvau pAdau daNDitaH dvipadikAM daNDitaH / tripadikAM daNDitaH / tyAge-- dvau pAdau vyavasRjati dvipadikAM vyavasRjati / tripadikAM vyavasRjati | trizatikAM vyavasRjati / vunnantaM svabhAvataH striyAM vartate / saMkhyAyA iti kim ? pAdaM pAdaM dadAti / pAdazatebhya iti kim ? dvau dvau prasthau dadAti / bahutvanirdezAdanyatrApi bhavati / dvau dvau modakau dadAti dvimodakikAM dadAti / dvihalikAM dadAti / bIpsAdigrahaNaM kim ? dvau pAdau bhuGkte / sthUlAdibhyaH prakAroktau kaH ||4| 2|11|| sthUla ityevamAdibhyaH prakAroktau gamyamAnAyAM ko bhavati / jAtIyasyApavAdaH / zratrApi prakAravati tyaH sthUlA gumASeSu / sthUlaprakAraH sthUlakaH / aNukaH / mASakaH / iSukaH / zrapareSAM vyAkhyA / mASeSvityupAdhiH / sthUlakA mASAH / zraNukA mASAH / sthUlAmASeSu / kRSNatileSu / pAdyakAlAvadAtAH surAyAm / gomUtra zrAcchAdane / samastavyaste / yavabrIhiSu / kumArIputra / kumArI / zvasuraH / pAThaH kartavyaH / surAyA hau / jIrNazAliSu / patramUle maNi icchu tila / caJcavRhatorapyatra kkAdanatyante // 4|2|12|| zranatyantamakAryam / anatyante vartamAnAt kvAntAnmRdaH ko bhavati / zratyante bhinna bhinnakam / chinnakam / anatyanta iti kim ? bhinnam / atra bhedanakriyAyAH kArtsnyena saMbandhaH / na sAmeH ||4|2| 13 // sAmizabdAtparaM yakktAntaM tasmAt ko na bhavati / sAmikRtam / sAmibhuktam / sAmiparyAyANAmapi grahaNamiti kecit / ardhakRtam / nemakRtam / nanu cAtra padAnvareNAnatyantagaterabhihi For Private And Personal Use Only Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 4 pA0 2 sU. 11-10] mahAvRttisahitam 266 tatvAtko na prApnotIti pratiSedhavacanamanarthakam / evaM tahIdameva pratiSedhavacanaM jJApakaM svArthe'pyayaM ko bhavati / tena siddham / bhinnatarakam / bahutarakam / ardhacchinnakam | ardhabhinnakam / vRhatikA // 4 / 2 / 14 / bRhatiketi nipAtyate / bRhata zabdAdAcchAdane vartamAnAtsvArthe nityaM ko nipAtyate / bRhatikA sATI / AcchAdanAdanyatra ko na bhavati / bRhatI ossdhiH| kho'laGkarmapuruSAt // 4aa|15|| alaGkarman alampuruSa ityetAbhyAM svArthe kho bhavati / alaGkamaNe'laGkauNaH / alampuruSAyAlampuruSINaH / "namassvasti'' [ 26] ityAdinA'p / 'vikuprAdayaH" [11381] ityatra "paryAdayo glAnAdyarthe apA" [vA0] iti SasaH / aSaDakSA satavadhidyoH 4 / 2 / 16 // aSaDada, aAsitaGga, adhidya ityetebhyaH svAtheM kho bhavati / avidyamAnAni SaDakSoNyasminniti aSaDakSINo devadattaH / pitRpitAmahaputrANAmakSINi na pazyatItyarthaH / mantro'pi dvAbhyAM yaH kriyate, yena vA kandukena dvo krIr3ataH so'pyevamuktaH / athavA'nazabda indriyaparyAyo'sti / avidyamAnAni SaDakSANyasya aSaDakSINo matsyaH / guNadoSavicArakSama SaSThamakSamasya nAstItyarthaH / zrAsitA gAvo'smitrityAsitaGgavInamaraNyam / ataeva nipAtanAtkatari ktH| pUrvapadasya ca mugAgamaH |raani adhi rAjAdhInam / puNye'dhi puNyAdhInam / "Izvare'dhinA" [1018iti adhinA yoge Ipa giti saMjJApratiSedhazca / adhizabdaH zauNDAdiSu paThyate, tena ghasaH / nityazceha kha iSyate, uttarasUtre vAgrahaNAt / bA'Jceradik striyAm / / 4 / / 17 // aJcyantAnmRdo'dik striyAM vartamAnAt kho bhavati svArthe vA / adikastriyAmiti prasajyapratiSedhAdiha tadantavidhilabhyate / prAzcatIti prAG (prAka) prAcInam / udaka udiiciinm| avAGa (ka) zravAcInam / adika striyAmiti kim ? prAcI dik| prtiicii| digagrahaNaM kim ? prAcInA shaalaa| tirazcInA sthUNA / strIgrahaNaM kima ? prAcInaM digramaNIyam / prAcI digramaNIyeti vigRhya "dikchabda' [41192] ityAdinA zrastAt / "aJcerup" [36] iti tasyop / svabhAvata upyastAternapuMsakaliGgam / vAvacanAt svAthikeSu nivRttA mahAvikalpAdhikAra iti gamyate / tena pAzatamAdayaH praak| chadatvA dezAt kalpadazAyAt / dhyAdayaH praaglunH| zrAmAdayaH prAGamayaTaH nityA veditvyaaH| yApyo vaiyAkaraNaH / ayameSAmatizayena parityevamAdo vAkyena prakRtiryApye'tizAyane vA vartate kinta padAramatastyo na bhavati / jAtecho vandhuni / / 4 / 2 / 18 / badhyate'smin jAtiriti bandhudravyamiha jAtyadhikaraNabhataM gRhyate napA nirdezAt / jAtizabdAdvandhuni vartamAnAt cho bhavati / kevala jAtizabdasya bandhuni vRttyasambhavAttadantavidhiH / kSatriyo jAtirasya ksstriyjaatiiyH| kSatriya evocyate / zobhanA jAtirasya zobhanajAtIyaH / duSTA jAtirasya durjAtIyaH / kA jAtirbhavataH, kiMjAtIyo bhavAn / dvayorvikalpayormadhye nityo'yaM vidhiH| "prakArokto jAtIyaH" [111128] ityeva siddha kimarthamidaM jAtyantasya basasya kevalasya ca prayogo mAbhUta ityevamartham / kathaM durjAteH sUtaputrasyeti prayogaH / cintyametat / bandhunIti kim ? braahmnnjaatirdRshypaapaa| veve sthAnAntAt // 4 / 2 / 16 // sthAnAntAnmRda ivArthe vA cho bhavati / pituH sthAnamiva sthAnamasya pitRsthAnaH |"ivopmaanpuurvsy zukhaM vA" vA0] iti / upamAnapUrvasya baso bhavati dyozca kham / yathA uSTramukha iti / ayaM sthAnAnto basa ivAtheM vartate / asmAdvA cho bhavati / pitRsthAnIyaH / pitRsthaanH| gurusthAnIyaH / gurusthAnaH / punarvAgrahaNamanantarasya nityatAM khyApayati / iva iti kim 1 gavAM sthAnam gosthAnam / "mRgrahaNe tadantavidhinAsti" iti antagrahaNaM kRtam / iha kasmAnna bhavati / goH sthAnamiti / naiSa dossH| ivagrahaNaM 1. rghpaa-b| For Private And Personal Use Only Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 270 jainendra-vyAkaraNam [a0 4 pA0 2 sU0 20-27 sthAnavizeSaNam / ivArthe yaH sthAnazabdo vartate, tadantAditi / base ca sthAnazabda ivArthe vartate / base tu padasaGghAta ivArthe vartate iti na bhavati / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kimeDi bhidAmadravye ||4 |2| 20|| kima ekArAntasya miGaH misaMjJakasya ca anantaro yo bhastadantAnmRda zrAmityayaM tyo bhavatyadravye / liGgasaMkhyAyuktapratyayakAraNaM dravyam / dvAvimau kimpacataMH, yamanayoH kiMtarAM pacati / kiMtamAm pacati / etau dvAvimau pUrvAhna bhuJjAte / zrayamanayoH pUrvAhna tara bhuGale / etadgrahaNasAmarthyAd dravye'pi kAle vidhirayam / iha kasmAnna bhavati / jayateviMci tare ca kRte jetara iti / anabhidhAnAdatra vijeva nAsti / miG - pacatitarAm / pacatitamAm / dvAvimau uccairhataH / zrayamanayoruccaistarAM isati / adravya iti kim ! uccaistaro vRkSaH / uccaistamo vRkSaH / trino'N ||4|2|21|| ''nibhividhau" [22316] iti bhAve jin vihitaH / nnintAda bhavati svAyeM / "kRdgrahaNe tikArakapUrvasyApi grahaNam' [pa] sAMkoTinam / sAMgaviNam / sAMmArjinam / " prAyo'napatyeNIna: " [4|4|155] iti TikhapratiSedhaH / nAstriyAm ||4|2|22|| striyAmityadhikRtya 'karmavyatihAre jaH " [2 / 3 / 76 ] iti jo vihitastadantAtsvArthe 'N bhavati striyAm / vyAvakrozI | vyAtyukSI / vyAvarcI vartate / "pade khoraiyov" [ 28 ] iti tasya vidheH "na je" [5 / 2 / 11] iti pratiSedhe kRte / zrAderap / strIgrahaNaM kim ? striyAmeva hijo vihitastasmAdayaM svArthikaH / svArthikAzca prakRtiliGgasaMkhye anuvartanta iti evaM tarhi idameva jJApakam / kacitsvArthikAH prakRtiliGgasaMkhye ativartante'pi / kuTIraH / devatA / guDakalpA drAkSA ityevamAdi siddham / visAriNo matsye ||4 | 2|23|| visArinzabdAtsvArthe'Na bhavati matsye'bhidheye / visArIti vaisAriNo matsyaH / grahAdipAThArin / matsya iti kim ? visArI tailabindurivAmbhasi / saMkhyAyA dhvabhyAvRttau kRtvas ||4|2|24|| dhvarthaH kriyArUpaH sAhacaryAddhuzabdenoktaH / dhvabhyAvRttiH abhinnakartRkAyAH kriyAyAH paunaHpunyam / dhvabhyAvRttau vartamAnebhyaH saMkhyAzabdebhyaH svArthe kRtvakhityayaM tyo bhavati / zrasvapadenAtra vigrahaH / paJcavArAn bhuGkte paJcakRlo'hno bhuGkte / zataM vArAn bhuGkte zataM vA vArANAM bhuGkte zatakRtvaH / bahukRtvaH / tAvatkRtvaH / katikRtvaH / saMkhyAyA iti kiMm 1 muhurmuhurbhuGkte / prabhUtAn vArAn bhuGkte / ghugrahaNaM kim ? dravyasya guNasya vA zrabhyAvRttau mAbhUt / paJca kAleSu daNDI / SaTsu kAleSu zuklaH / zrabhyAvRttigrahaNaM kim ? paJca pAkAH / nAtrAbhinnasya pAkasya paunaHpunyaM kintvodanamudgAdonAM pAkAH / dvitricaturbhyaH suc ||4 |2| 25 || dvitricatur ityetebhyo dhvabhyAvRttau suna bhavati / kRtvo 'pavAdaH / cakAraH "kAle'dhikaraNe sujadhai" [1/4/67 ] ityatra vizeSaNArthaH / ukAra uccAraNArthaH / dvirbhuGkkte / trirbhuGkte / bhujikriyA sAmAnyenaikA / Baa kAlabhedAdbhidyate / ekasya sakRt ||4|2|26 // ekazabdasya makRdityayamAdezo bhavati sucatyaH / dhvabhyAvRttiratra vyapade zivadbhAvenAbhisaMbadhyate / ekavAraM bhuGkte sakRd bhuGkte / ekaH pAka ityatrAbhidhAnAnnAsti / bahorghA vA''sattau || 4|2|27|| zrAsattiraviprakRSTakAlatA / viSayadvAreNa dhvabhyAvRttivizeSaNametat / zrAsato yA kriyAyA abhyAvRttistasyAM vartamAnAdvahuzabdAddhA ityayaM tyo bhavati vA / bahudhA bhuGkte / bahukRtvo bhuGkte / zrAsattAviti kin ? bahukRtvo bhuGkte mAsasya / For Private And Personal Use Only Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ma. 4 pA0 2 sU0 28-36 ] mahAvRttisahitam tatprakRtoklo mayaT // 4 // 28 // prakarSeNa kRtaM prakRtaM pracuramityarthaH / taditi vAsamarthAt prakRtoklo vartamAnAt svArthe mayaD bhavati / annaM prakRtam annamayaM pUjAyAm / dadhimayaM pUjAyAm / yavAgUH prakRtA yavAgamayI / peyaamyii| svArthikAH prakRtiliGgasaMkhye anuvartante'pi / athavA nAyaM svaarthikH| adhikaraNArthe'yaM vidhIyate / kathaM jJAyate / uktirvacanam / prakRtasyoktiH prkRtoktiH| taditi vAsamarthAta prakRtoktAvarthe mayaDa bhavati / ghRtaM prakRtamucyate'smin ghRtamaya utsavaH / ghRtamayI puujaa| puSpamaya utsavaH / puSpAyI pUjA / uktigrahaNasAmathyAt ubhayo'pi sUtrAthaH pramANam / samUhavacca bahuSu // 4 / 2 / 26 / / tatprakRtoktAviti vartate / samUhavat tyavidhirbhavati mayaTa ca bahuSu prakRteSu / yatheha bhavati / apUpAnAM samUhaH aApUpikam / 'acittahastidhenoSTha" [3 / 2 / 36] iti ThaN / evam apUpAH prakRtA zrApUpikam / pakSe apUpamayam / evaM maudakikam / modakamayam / zAka. likam / zakulImayam / prakRtiliGga saMkhyAtivartanam / dvitoyasUtrAtheM apUpAH prakRtA asminnucyante aApUpika utsavaH) apUpamayaH / ApUpiko apUpamayI pUjA / zASkulikaH zakulImaya utsavaH / zAkulikI zaSkulImayI pUjA / bheSajAnantAvasathetihAbhyaH // 42 // 30 // bheSajAdibhyaH svArthe tryo bhavati / kaNDavAdiSu bhiSajiti paThyate auSadhasya karaNam / tasya kartRtvavivakSAyAM bhiSajyatIti bheSajam / pacAditvAdaca / "halo yaH" [4 ] iti yakham / ata eva nipAtanAdepa / bheSajameva bhaiSajyam / anantamevAnantyam / zrAvasatha evAvasathyam / itihetyaitihyam / vibhASeha sambaddha yate / devatAntAttAyeM yH||4||2||31|| tasmai iti tadartham / tadeva tAdarthyam / devatAzabdAntAtAdarthaM vAcye yo bhavati / gurudevatAyai idam gurudevatyam / pitRdevatyam / pAdyAyeM // 4 / 2 / 32 / / pAdyArthyazabdau nipAtyete / pAdazabdAttAdarthya yaH pAcchabdasya padAdezAbhAvazca nipAtyate / pAdArthamudakam pAdyam / arghazabdAttAdarthe yaH / arghArthamaya'm / NyotitheH ||4aaraa33|| tAdayeM iti vartate / atithizabdAttAdaye'bhidheye Nyo bhavati / atithyarthamidamAtithyam / devAttala // 4 // 2 // 34 // tAdarthya iti nivRttam / devazabdAt svArthe tala bhavati / deva eva devtaa| koviyAvAde // 42 // 35 / / avizabdAd yAva ityevamAdibhyazca mudbhadhaH svArthe ko bhavati / avireva avikaH / yAvAdiSveva avizabdaH paThitavyaH / pRthagrahaNaM kimarthama 1 avervikAra zrAvikamityevamAdo ke kRte'NyathA syAt / yavAnAM vikAro yaavH| yAva eva yaavkH| yAna | maNi / asthi / lAndra / mddu| pIta / stamba / RtAvuSyAzIte / pazau luunvipaate| aNu nipuNe / putrAt kRtrime / puNya / zAta / ajJAta / snAta vedasamAptau / zUnya rikte / tanu sUtre / Iyasazca / bhUyaskam / zreyaskam / kumAra krIr3akAni ca / utkaNThakaH / kandukaH / vetynuvrtte| lohitAnmaNau // 4 // 2 // 36 / / lohitazabdAnmaNau vartamAnAt svArthe ko bhavati / lohita eva lohitako mnniH| "kohitazabdAt strIsyasya paratvAt anena kena bAdhanaM vaktavyam" [vaa.| paravAta ke kRte sakadgate paranirNaye bAdhito bAdhita eveti natvaGIvidhAvasati , ataSTApi kRte lohitakA maNiriti / yadAvabAdhanaM tadA natvaGIvidhau kRte pshcaatkH| "ke'NaH" [22 / 125] iti praadeshH| lohinikA mnniH| magAviti kim ? lohitA khdirH| For Private And Personal Use Only Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 272 jainendra-vyAkaraNam varNe'nitye ||4| 2|37|| zranitye varNe vartamAnAllohitazabdAtko bhavati / kopena lohitakaM cakSuH / striyAM pUrvavadubhayaM bhavati / lohitikA kanyA kopena lohinikA vA / anitya iti kim ? lohita indragopakaH / lohitaM rudhiram / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ a0 a0 4 pA0 2 sU0 37-47 rakte ||4|2|38|| lAkSAkRmirAgAdinA rakte vastrAdike vartamAnAt lohitazabdAtko bhavati / lohitaka: pahATakaH / lohitakaH kambalaH / atra yogavazAt yAvad dravyamAvi lohitatvamiti pUrveNa prAptiH / striyAM pUvavadubhayam / lohitikA paTTasATikA lohinikA vA / kAlAca ||4|2|39|| varNe nitye rakte iti dvayasyAnukarSaNArthazcakAraH / zranitye varNe rakte ca vartamAnAt kAlazabdAt ko bhavati / kopena kAlakaM vastram / kAlikA sATI / zranukrAnteSu caturSvapi ceti vartate / vinayAdeSTha ||4 | 2|40|| vinaya ityevamAdibhyaH svArthe ThaN bhavati / vinaya eva vainayikam / vinayaH / samaya / upAyAtprazca / saGgati / kathaJcit / akasmAt / upcaar| samAcAra / vyavahAra | sampradAna / samutkarSa / samUha / vizeSa / zratyaya / vetyanuvartata eva / anugAdizabdo'pIha paThanIyaH / vAcastadarthAyAH ||4|2||41 // sA vAk artho'bhidheyo'syA iti tadarthA / tadarthAyA vAcaH svArthe Tha bhavati / devadattena sandiSTA vAg jinadatte / sA yayA vAcA jinadattena parasya prakAzyate sA vAktadarthA vAgarthetyarthaH / vAgeva vAcikam / tadarthAyA iti kim ? snigdhavAk sujanasya ca vyavahniyate / tadyuktA karmaNo ||4|2|42|| tayA vAcA yuktaM yatkarma tadabhidhAyina: svArthe'N bhavati / yadeva vAcA vyavahriyate idaM karma kurviti, tadeva kriyamANaM karma vAgyuktamucyate / karmeva kArmaNAm / tadyuktAditi kim ? svayameva devadattena karmakRtam / zroSagherajAto ||4|2|43|| zroSadhizabdAdajAtau vartamAnAdaN bhavati / zroSadhireva zrauSadhaM pIyate / prajAtAviti kim ? sthiro'yamastvoSadhiH kSetre | prajJAdeH || 4|2| 44 || prajJa ityevamAdibhyaH svArthe'N bhavati / prajAnAtIti prajJaH / prajJa eva prAjJaH / 'prajJAzraddhA'rcAvRttibhyo NaH [ 4 / 1 / 28 ] iti matvarthIyena siddhepi striyAM vizeSaH / RNi prAjJI | khe prAjJA / praza / vaNij | uzik / uSNin / pratyakSa / vidvas / vidan / vazika | dvidaza / SoDan / vidyA / manas / zrotra zarIre / juhRt / kRSNa mRge| cikIrSat / vasu / mast / satvantu / dazArha | vayas / kruT / rakSas | asura | zatru | cora / yodha / cakSuS / pizAca / azani / kArSApaNa / devatA / bandhu / zrAkRtigaNo'yam / vikRtireva vaikRtam / mRdastikaH || 4|2| 45|| mRt-zabdAtsvArthe tiko bhavati / mRdeva mRttikA / strIviSayatvAdyApi kRte "syasthe kyApIda" [5/2/50 ] ityAdinA itvena siddha ikAroccAraNaM kim ? dvAbhyAM mRttikAbhyAM krItaM dvimRttikam / "hRpyup" [ 11118 ] iti strItyasyApi zravaNArtham / sasnA prazaMse ||4|2|46|| prazaMse vartamAnAnmRcchandAnnityaM sa sna ityetau tyau bhavataH / rUpApavAdaH / prazaMta iti prakRtyarthavizeSaNametat / mRtsA / mRtsnA / uttaratra vAgrahaNAdiha nityo vidhiH / yakSa mRcchadena prazaMso nAbhidhIyate kintu zabdAntareNa gRhyate tadA vAkyatikau bhavataH / mRtprazastA / mRttikA prazastA / For Private And Personal Use Only bahalyArthAcchaskArakAdvA ||4 |2| 47 // bahvarthAdalpArthAcca kArakavizeSaNAt zas bhavati vA / iha bahuzabdo nAnAdhikaraNavAcI na vaipulyavAco / alpazabdo'pi nAnAdhikaraNavAcI natvISadarthavAcI gRhyate / Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 4 pA0 1 sU0 18-53 ] mahAvRtisahitam 273 bahubhya zrAgataH / bahuza AgataH / bhUriza AgataH / bahubhyo dehi / bhUrizo dehi / bahubhirlunAti / bahuzo lunAti / bhUrizo lunAti / bahuSu vasati / bahuzo vasati / bhUrizo vasati / bahUn dehi / bahuzo dehi / bhUrizo dehi / bahubhirbhuktam / bahuzo bhuktam / bhUrizo bhuGkte / alpebhya zrAgataH / zralpaza zrAgataH / stokaza zrAgataH / ityevamAdi jJeyam / bahvalpArthAditi kim ? grAmAdAgacchati / kArakAditi kim ? bahubhiH saha bhuGkte / vAgrahaNe'nuvartamAne punarvAgrahaNaM pUrvasya vidhernityArtham / prazaMsa iti vartate tadiha bahvalpArthAnmaGgale gamyamAne zas bhavatItyarthaH / bahuzo dadAti zrAbhyudayikeSu karmasu / alpazo dadAti zraniSTeSu karmasu / saMkhyaikAdvIpsAyAm ||4||48 // kArakAditi vartate / saMkhyAvAcinaH ekAntAcca kArakAdvIpsAyAM vartamAnAdvA zas bhavati / vIpsAdvisyApavAdaH / athavA zasaivoktatvAd dvitva nivartate / ekazo dehi / vAkyapade vIpsAyAM dvitvam | "eko bavat" [5 / 3 / 7] iti vadbhAvAt "supo dhumRdo: " [1|4|142 ] iti supa upi kRte samudAyAdam / ekaikaM dehi / dvau dvau dehi dvizo dehi / trizo dehi / ekAntAt / mASaM mASaM dehi mASazo dehi / kArSApaNazo dehi / prasthazo dehi / saMkhyaikAditi kim ? mASo mASau dehi / vIpsAyAmiti kim ? dvau dadAti / mAghaM dadAti / kArakAdityeva / dvAbhyAM dvAbhyAM saha bhuGkte / prasthasya prasthasya svAmI / kathamekaikazo mantriNaH pRcchediti ? cintyametat / yathA vA strItyAntAt svArthike utpanne punaH strItyaH kumArItareti / evaM dvitve kRte punaH zas / pratiyoge kAyAstasiH || 4 |2| 49 // veti vartata / yataH pratidApratinidhI pratinA" [ 1|4| 22 ] iti pratinA yoge kA vihitA / tadantAttasirbhavati vA / ikAraH "kAyAsvas" [4 / 1 / 73 ] " tase:" [4|1|74] iti vizeSaNArthaH / zrabhayakumAraH zreNikataH prti| zreNikAt prati / pradyotano vRttiSeNataH prati / vRtiSeNAt prati / "tasiprakaraNe AdyAdibhya upasaMkhyAnam" [ vA0 ] | zrAdau / zrAditaH / madhyataH / antataH / pRSThataH / zrAkRtigaNo'yam / apAdAne horuhoH ||4| 2|50 || "kA'pAdAne " [1|4 | 37 ] iti apAdAne kA vihitA / tadantAttasirvA bhavati hIyaruhasaMbandhi na cedapAdAnam / srughnAdAgataH / srughna zrAgataH / caurebhyo bibheti caurato bibheti / zrapAdAna iti kim ? anyo devadattAt / zrahIyarahoriti kim / sArthAddhInaH / karmaNyayaM ktaH / parvatAdavaroddati / hIya iti jahAteH karmaNi yak tasyAnukaraNam / kimartham ? jihIteH pratiSedho mAbhUt / udadherujjihIte / udadhita ujjihIte / "mantro varNato hInaH" ityatra zrAdyAditvAt bhAntAttasiH / kSepAvyathA'tigraheSvakartRbhAyAH ||4 | 2|51|| kSepa, avyathA, pratigraha, ityeteSu viSayabhUteSu yA karturanyatra vihitA bhA tadantAdvA tasirbhavati / kSepe-vRttena kSiptaH vRttataH kSipto nindita ityarthaH / zravyathAyAm - vRttena na vyathate vRttato na vyathate na calatItyarthaH / zratigrahe vRttenAtigRhyate vRttato'tigRhyate / zratimAtraM gRhyata ityarthaH / sarvatra karaNe hetau vA bhA / kSepAdiSviti kim / dAtreNa lunAti / zrakartRgrahaNaM kim ? devadattena kSiptaH / bhAyA iti kim ? vRttamasya kSipyate / I mAnapAyogAt ||4 | 2152 || kartRbhAyA iti vartate / hIyamAnapApAbhyAM yogo yasya tasmAdakartari bhAntAdvA tasirbhavati / dIyamAnayogAt vRttena hIyate / vRttato hIyate / cAritreNa hIyate / pApayogAt vRttena pApaH / atrApi karaNe hetau vA bhA draSTavyA / nanvatrApi kSepo'stIti pUrveNaiva tasiH siddhaH / naiSa doSaH / pUjApyatra gamyate / nIcavRttato hIyate / pApavRttato hIyate / yadi vA tattvAkhyAnamaMtra sUtre vivakSitam na nindA / zrakartarItyeva / devadattena hIyate / vAyA vyAye ||4/2/53 // nAnApakSAzrayo vyAzrayaH / tAntAdvA tasibhavati vyAzraye gamyamAne / 35 For Private And Personal Use Only Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [pra.4 pA0 2 sU014-50 jamirakIrtito'bhavat / arkakIrtarabhavat / meghaprabho meghezvarato'bhavat / gamyamAnapakSApekSA tA / vyAzraya iti kim ? devadattasya hstH| rogAdapanaye // 42 // 54 // apanayaH cikitsetyrthH| tAyA iti vartate / rogavAcinastAntAt vA tasirbhavati apanaye gamyamAne / pravAhikAyAH kuru / pravAhikAtaH apanayamasyAH kurvityarthaH / apanaya iti kim ? pravAhikAyAH karoti prakopamityarthaH / kRmvastiyoge'tatsattvasampattari cviH // 4 // 55 // vetIhAnuvartate / na saH asaH kAraNamityarthaH / atasya tattvam vikArarUpApattiH zratattattvam / sampadyate iti sampattA sampadyateH kartetyarthaH / zratattattve gamyamAne sampadyateH kartari vartamAnAt subantAt uttarAvasthAbhidhAyinazcirbhavati kRvstibhiyoNge| alpAntarArthena zabdena vigrahaH kriyate / azuklaM zuklaM karoti zuklIkaroti prAsAdam / atra karoteH karmabhAvamApanno'pi prAsAdaH sampadyateH kartA bhavati ata evaM vigrahaH / azuklaH zuklaH sampadyate taM karoti zuklIkaroti / zuklIbhavati / zaktIsyAt / zuklazabdAccviH / ikAraH "vau" [2/135] iti vishessnnaarthH| cakAro'pi tatraiva vizeSaNArthaH / tatra virityucyamAne darviH,bAgRvirityatra "rIGa Rta:" [5 / 2 / 136] iti rIGbhAvaH prApnoti / vakAraH "viDAjUryAdiH" [12 / 132] iti vizeSaNArthaH / tatra hi vigrahaNe'kriyamANe cinotestadvikArANAM vA grahaNaM prasajyeta / pUrvasya supaH "supo dhumRdoH" [1 // 41142] ityup / "asya cvau" [5 / 2 / 141] itItvam / parasya supaH "supo meH" [4|110] ityup / karmabhAvAbhidhAyinyapi kRtrAdau cirbhavati / shukliikriyte| azuklasya zuklasya kriyA zuklIbhavanamiti dravyasya guNakriyAdravyasamUha vikArayoge'tattattvamudAhArya kriyAyoge-kArakIbhavati / kArakIkaroti / kArakIsyAt / dravyayoge-daNDIkaroti / daNDIbhavati / daNDIsyAt / "dIrakRdge' [sh2|134] "ccau" [12 / 135] iti dIlam | samUhe-gA asaGgha saGgha karoti saGghIkaroti / saGghIbhavanti gAvaH / sngghiisyuH| vikAre-paTIkaroti tantUn / paTIbhavanti / paTIsyuH / ghaTIkaroti mRdaH / ghaTIsyAt / atrAyamarthaH / yatra kAraNAdvikArasyAbhedo vivakSyate tatrAyaM cviH / na tu yatra kAraNAkAryasya bhedH| yathA vIraNabhyaH kaTaM karoti / mRdo ghaTaM karoti / kRmvastiyoge iti kim ? azuklaH zuklo jAyate / atattattve iti kim ? zuklaM karoti / ghaTaM karoti / atra vikArasyaiva vivakSA kAraNasyAvivakSitatvA sampattagrahaNaM kim ? karturanyasmin kArake mA bhUt / azukle sat zukle sampadyate / adevagRhe sat devagRhe sampadyate / kathaM samopIbhavati / dUrIbhavati / atrApyupacArAt / tasthe dravye vartamAnasya kartRlam / manoruzcakSuzcetorahorajasaH kham // 42 // 56 // manaHprabhRtInAM zabdAnAmalo'ntyasya khaM bhavati cvau prtH| avizeSeNa pUrveNaiva ciH siddhaH / khamanena vidhIyate / na ca khavidhau tadantavidhipratiSedhaH / sa-tyavidhau tadantavidhipratiSedhAt / tadantAnAM kevalAnAM ceha grahaNam / anunmanasam unmanasaM karoti unmanIkaroti / unmanIbhavati / unmanIsyAt / arUkaroti / arUbhavati / zrarUsyAt / "dIrakRdge' [1 / 2 / 134] "cau" [5 / 21135] iti dIkham / uccatUkaroti / uccatUbhavati / uccatUsyAt / vicetIkaroti / vicetIbhavati / vicetIsyAt / virahIkaroti / virahIbhavati / virahIsyAt / virajIkaroti / virajImavati / virajIsyAt / sAdvA kAtsnya // 412 / 57 // kRbhvastiyoge'tattattve sampattarIti vartate / avattattvaviSaye kAsnya gamyamAne sAdityayaM tyo bhavati vA / anagnim kRtsnamastram agnikaroti agnisAtakaroti / agnisAdbhavati / agnisAtsyAt / udakasAtkaroti / udakasAdbhavati / udakasAtsyAt / vAvacanAvirapi samuccIyate / agnIkaroti / udakIkaroti / kAtsyAdanyatra vireva bhavati / sampadA cAbhividhau // 4 // 2258 // nAnAdravyANAM sarvAtmanA ekadezena vA vikaarruupaapttirbhividhiH| ekadravyasya sarvAtmanA vikArarUpApattiH kAtyamiti bhedH| abhiSidhau gamyamAne viviSaye sAdbhavati sampadA For Private And Personal Use Only Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 04 pA0 2 011-64 ] mahAvRttisahitam 275 kRbhvastibhizca yoge / varSAsu sarva lavaNamanudakamudakaM sampadyate udakasAtsampadyate / udakasAtkaroti / udakasAdbhavati / udakasAtsyAt / asmin kaTake utpAtena sarva zastramagniH sampadyate zragnisAtsampadyate / zragnisAtkaroti / zragnisAdbhavati / agnisAtsyAt / vetyanuvRtteH kRbhvastibhiryoge cicarapi bhavati / udakIkaroti / udakIbhavati / udakIsyAt / tadadhInoktau ||4| 2|59 // zratattatve iti nivRttam arthAntaropAdAnAt / tadadhIne'bhidheye sAdbhavati / kRmvastibhiH sampadA ca yoge / uktigrahaNasAmarthyAt yatra tadAyattaM pratIyate, tasmAtsvAmivizeSavAcinastyaH / rAjJa zrAyattaM rAjAdhInaM karoti / rAjasAtkaroti / rAjasAtsyAt / rAjasAtsampadyate / zrAcAryasAtkaroti / zrAcAryasAdbhavati / zrAcAryasAtsyAt / zrAcAryasAtsampadyate / vetyanuvRttervAkyamapi sAdhu / deye trA ||4|2|60 // tadadhInoklAviti vartate / deya dAtavyamityarthaH / tadadhIne deye'bhidheye trA ityayaM tyo bhavati sAcca kRmvastibhiH sampadA ca yoge / zrAcAryAdhInaM deyaM karoti zrAcAryatrA karoti / zrAcArya sAtkaroti / zrAcAryasAtsyAt / zrAcAryatrA sampadyate / zrAcAryasAtsampadyate / vetyanuvRttervAkyamapi / deya iti kim ? rAjakhAdbhavati rASTram / avyaktAnukaraNAne kAco'nitau DAc ||4|2/61 // zabda iti sAmAnyena vyakto'vyaktoskArAdiva vizeSeNAvyaktaH / tasyAnukaraNaM yattasmAdavyaktAnukaraNAdane kAco'nitau DAjityayaM tyo bhavati kRbhvastibhiryoge / paTatkaroti / paTapaTAkaroti / paTadbhavati / paTapaTAbhavati / paTatsyAt / paTapaTAsyAt / paTaditi kriyAvizeSaNam / etat prAdivat karotyarthaM vizinaSTi na punaH kArakatvenAbhisambadhyate / DakAraH TikhArthaH / cakAro "DhAci" iti vizeSaNArthaH / DAcIti vizeSyanirdezAt prAgeva TikhAd dvitvam "mro hAci " [ 4 | 3 |87 ] iti pUrvasya takArasya pararUpam / DAjantasya " civaDAjUryAdiH " [ 1 / 2 / 132 ] iti tisaMjJA / evaM damadamAkaroti / damadamAbhavati / damadamAsyAt / zravyaktAnukaraNAditi kim ? dRSat karoti / zranekAcaM iti kim ? khAt karoti / zranitAviti kim / paTiti karoti / "DhAjahaMsyetAvataH " [ 4|3|85 ] ityacchandasya pararUpam / zranitAviti pratiSedhArthakaH / kathamiti cet ? DAjantasya tisaMjJA / tasya "prAgghoste" [ 1 / 2 / 146 ] iti kRbhvastibhyaH prAkprayoge'niti parataiva bhavati / evaM tahi itau pratiSedhavacanam zraniSTazabdanivRttyartham / paTacchabdAditi zabdaprayoge DAci kRte iti paTapaTAkarotItyaniSTaH zabdo mA bhUt / kRJo dvitIyatRtIyazaMvabojAtkRSau ||4/2/62|| kRJo grahaNaM svastyornivRttyartham / kRJo yoge dvitIya tRtIya zaMva bIja ityetebhyaH zabdebhyo DAjbhavati kRSiviSaye / dvitIyaM vilepanaM karoti kSetrasya dvitIyAkarAti kSetram | DAAMca dvitvamanityamiti vakSyate / yo'sau karoteH karmaNazca vigrahe saMbandhaH, sa utpanne [DAci nivartate / dvitIyAdayastu zabdAH prAdivat kriyAvizeSaNabhUtAH / kSetraM karma bhAvamupayAti / evaM tRtIyAkaroti kSetram | zaMyaM karoti kulijasya zaMvAkaroti kulijam / zranye tu zaMvAkarotItyeva sArtha darzayanti / anulomavilomAbhyAM karSatItyarthaH / bIjaM karoti kSetrasya bIjAkaroti kSetram / vapatItyarthaH / saha bIjena vilekhanaM karotItyarthaH / kRSAviti kim ? dvitIyaM vivaraNaM karoti sUtrANAm / guNAtsaMkhyAdeH ||4||63 // kRJa iti vartate / kRSAviti ca / guNazabdAntAtsaMkhyAdemR do DAbhavati kRJo yoge / dviguNaM vilekhanaM karoti kSetrasya dviguNAkaroti kSetram / zrathavA dvau guNau vigRhya hRdarthe rasaH / tasmAttyaH / guNAditi kim / dve parivartane karoti kSetrasya / saMkhyAderiti kim ? samaguNaM karoti kSetram | kRSAvityeva / dviguNaM karoti vajram / samayAsapatrAniSpatrA niSkulA sukhApriyA duHkhAzUlA satyAbhadrA bhadrAH // 4/2/64 // samayA For Private And Personal Use Only Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 276 jainendra-vyAkaraNam [a. 4 pA. 2 sU065-68 dayaH zabdA DAjantA nipAtyante / sarvatra kRyoge nipAtanam / samayazabdAdyApanAyAM gamyamAnAyAM DAnnipAtyate / kAlakRtA puruSakRtA vA saMsthA smyH| tasyAtikramaH kAlakSepo yaapnaa| samayaM karoti paTasya / zvo dAtAsmIti tasyAtikrame samayAkaroti paTaM kuvindaH / yApanAyA anyatra DAja na bhavati / samayaM karoti vivAhasya / sapatraniSpatrazabdAbhyAm ativyathane gamyamAne DAca / sapatrazabda iha viparItalakSaNatayA niSpannazabdArthe vrtte| sapatrAkaroti mRgaM vyAdhaH / atipiiddytiityrthH| evaM niSpatrAkaroti / ativyathanAdanyatra sapatraM vRtaM karoti jalasecakaH / niSpatraM vRkSatattvaM karoti vaattikaapaalH| niSkulazabdAnniSkoSaNe'rtha DAca / pracchannAvayavAnA bahiniSkAsanaM niSkoSaNam / niSkulAkaroti pazuM cANDAlaH / niSkoSaNAdanyatra niSkalaM karoti puruSam / ucchinttiityrthH| sukhapriyazabdAbhyAmAnulomye'rthe DAca / sukhAkaroti / priyAkaroti / svAdhyAderAnukalyena vartata ityrthH| zrAnukalyAdanyatra sukhaM karoti dhrmH| duHkhazabdAta prAtilobhye* dAca / daHkhAkaroti / prAtikUlyena vartata ityarthaH / prAtikUlyAdanyatra duHkhaM karoti duSkRtama / zalazabdAta pAkArthaprAye DAca / zulAkaroti mAMsam / zUle mAMsaM pacatItyarthaH / pAkAdanyatra zUlaM karoti sivilama (kdnm)| satyazabdAdazapathe'rthe DAca / satyAkaroti vaNiga bhANDam | ahametadbhANDaM RSyAmIti / antarAle dravyaM satyaMkAra vyavasthApya tathyaM karoti / (azapathe kim ? satyaM karoti brAhmaNaH) / zapathaM karotItyarthaH / adamadazabdAbhyAM parivApaNe'tha DAca / bhadrAkaroti nApitaH zizan / madrAkaroti nApitaH zizuna / parivApaNAdanyatra bhadraM karoti sAdhuH / saantaaH||42||65|| sAntami(ntA i) tyayamadhikAro veditavyaH / zrApAdaparisamAptaye vidhayo vakSyante mayAntA avayavAste bhavantItyarthaH / nanu vakSyamANeSu sUtreSu kacitsavizeSAdhikAro'sti kacitpUrvapadottarapadanirdezaH / tataH sAmarthyAdeva sAntA vidhayo bhaviSyantIti nArtho'nena, yatrArthavibhAgo'sti tadartho'dhikAraH / kapurabdhaHpayo'nakSe" [12170] iti / adhacaim / sagrahaNaM kim ? Rk / zrantagrahaNaM kimarthama ? nagrahaNona grahaNaM yathA syAt / hara-dvandvasa zAH prayojayanti / uparAjam / "he zaradAdeH" [ 11] 21110] iti sAnte kRtai hasaMjJAzrayA'mbhAvAdiH siddhH| dvedhuro samAhRte dvidhurii| tridhurI | "rAta" 1041 hatyakArAntalakSaNA DIvidhiH siddhH| nuupuropaanhinii| 'dvandvAccudahaSo rArtha" [ 10 dvandvopatApagaDAkhAganIn" 1151] itInvidhiH siddhH| khAdezI ca prayojayataH / yAprapAta / "khaM pAdasyAhastyAdeH" / 4 / 2 / 136 / iti parasyAde bhUt / "gandhasyerutpUtisusurabhibhyaH" [ // 2 // 136 ] iti parasyAderitvammA bhUt / / svtikmH||4||2||66|| su ati kim ityetebhyaH parasya sAnto na bhavati / vakSyamANena sameta vihitaH sarvaHsAntaH pratiSidhyate / zobhanA rAjA surAjA / susakhA / sugauH| atiraajaa| atisakhA / gItA ko rAjA kiMrAjA yo na rakSAta / kisakhA yo na snihyati / kiMgoryo na vahati / iha kasmApratiSedho na bhavati zAmane akSiNI yasya svkssH| "svAnAdve'kSisakthana:' [21113] ityasAntaH / atrocyate-"svatI pUjAyAm' iti viziSyoktatvAtpratipadoklasya Sasasyaiva grahaNam na vasasya / pUSAyAmanayosAhacaryAta / pUjArthasyAtehaNam , tena "tyAdayaH krAntAya) ipA' iti pratipadavidhAne tipratiSedhona bhavati / atikrAnto rAjAnam atirAjaH iti / depe kimiti pratipadoklasya grahaNAt ihApi pratiSedho na bhavati / ko rAjA kiNraajH| kiMsakhaH / kiMgavaH / nmH||4|2|67|| natraH parasyAH prakRteH sAnto na bhavati / arAjA / asakhA / agauH| ihApi namiti pratipadoktasya Sasasya grhnnaadnytraaprtissedhH| arAjako deshH| anRco maannvkH| pathI vA // 4 / 2 / 68 // namaH paro yaH pathizabdastadantAdvA sAnto na bhavati / pUrvaNa nitye pratiSedhe prApte vikalpo'yam / apatham / apnthaaH| iha natraH sasyAnuvRtteranyatra nityo vidhiH| zrapathaM vanama / For Private And Personal Use Only Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ma. pA02 sU066-73] mahAvRcisahitam saMkhyASADo'bahugaNAt // 4 // 66 // "saMkhyeye saMkhyayA jhyAsannA" [13187 ] ityAdinA pratipadoklo yaH saMkhyAyA basastasmAdabahugaNAntAH sAnto bhavati / samIpe dazAnAmime upadazAH / AsannA viMzaterime aasnnviNshaaH| adare triNshto'drtriNshaaH| dvau vA trayo vA dvitrAH / paJcaSAH / saMkhyAgrahaNaM kim ? citrguH| saMkhyAbasasya pratipadoklasya grahaNAdiha na bhavati / dviguH| dazaguH / abahugaNAditi kim ? upabahavaH / idameva jJApakaM bahugaNayoH saMkhyA saMjJA bhavati / gaNazabdasya De satyasati ca nAsti vizeSastasya prtissedho'nysNkhyaakaarylaabhaarthH| gaNakRtvaH / gnndhaa| "prakaraNe saMkhyAyA SayasyopasaMkhyAnaM nistrishaadyrthm"| nirgatAni triMzato nistrishaani| nishclaariNshaani| nirazItAni varSANi vartante / nirgatastriMzato'Ggulibhyo nistriMzaH khnggH|) AdizabdaH prakAravAcI tena tryAdenaM bhvti| RkapUrabdhaHpatho'nate // 42 // 70 // Rca, pura , ap , dhUH , pathin ityevamantebhyaH a ityayaM sAnto bhavati akSasaMbandhI ceHzabdo na bhavati / bAditi nivRttaM sAmAnyena vidhAnam / sAntAdhikArasAmarthyAttadantagrahayAm / akArasyAnakSazabde parataH sve'ko dItvaM kasmAnna kRtam ? zakanbhvAditvAtpararUpaM draSTavyam | sautro vA nirdezaH / ardharcam / anuco maannvkH| abavacam / lalATasya pUrlalATapuram / dvirgatA prApo'smin dviipH| samIpaH / rAjyasya dhU rAjyadhurA / mahAdhurA / mokSapathaH / raajpthH| anakSa iti kim 1 akSasya dhUH akssdhuuH| dRddhdhuurkssH| atra keSAzcidasti / "anRco mANavo jJayo bahavRcaracaraNe smRtH|" teneha na bhavati / anRkka sAma / bahvRkkaM sUktam / pratyanvavAtmAmalomnaH // 4 / 71 // prati anu ava ityeva-pUrvAtsAmAntAllomAntAcca zraH sAnto bhavati / pratigataM sAma pratisAmam / zranusAmam / avasAmam / pratilomam / anulomam / avalomam / "tikumAdayaH" [11381] iti sssH| anyapadArthe bapo vA kartavyaH / yadA tu hasaH, tadA "anaH" [2 / 110] "napo vA" [1 // 2 // 1.1j iti paratvAdvikalpaH / pratisAmam / pratisAma / pratilomam / prtilom| "kRSNodakapANDupUrvAyA bhUmeratyo'yamiSyate / godAvaryAzca nAzca saMkhyAyA uttare yadi // ' [vA0] kRSNAbhUmaH / pANDubhUmaH / baso yaso vaa| dve godAvayauM samAhRte dvigodAvaram / paJcanadam / "nadobhizca" [ // 3 // 17] iti isH| cakArAdbhUmirapi bhavati / dvibhUmaH / saptabhUmaH praasaadH| kacidanyatrApISyate / padmanAbhaH / UrNanAbhaH / vrssraatrH| ajIve'kSNaH // // 272 // ajIve vartate yo'kSizabdastadantAtsAt a ityayaM tyo bhavati / kamalasyAkSi kamalAkSam / athavA kamalamakSIva kamalAkSam evaM lakSaNAkSam / puSkarAkSam / kabarasyAkSi kabarAnam / zrazvAnAM mukhAcchAdanaM bhcchidrkmityrthH| ajIva iti kim 1 ajAkSi / kathaM prAsAdasya gvaakssm| kaTAkSa iti / evamAdayo'pi rUDhizabdA iti na jIve'kSizabdasya vRttiH| strodhenuvAgdArAtpuMsanaDunmanogobhyaH // 4 // 2173 / / strI, dhenu, vAk, dAra ityevampUrvebhyo yathAsaMkhyaM puMs, anaDuh , manas, go ityebhyaH zraH sAnto bhavati / strI ca pumAMzca strIpuMsau / kacidyase'pi bhavati / pUrva strI pazcAtpumAn strIpuMsaM viddhi rAkSasam / strIpuMsaH shikhnnddii| dvandvayasAbhyAmanyatra na bhavati / khiyAH pumAn / pariziSTebhyo dvandva eva tyo bhavati / dhenuzca anar3avAzca dhenvanaDuho / vAkca manazca vAGmanasam 1 dArAzca gAvazca dAragavam / 1. kavaNAkSam pU0 / 2. 'gombA' iti bahuvacanAntaH pAThacinsyaH, granthe sarvatraikavacanasyaiva prayogadarzanAt / For Private And Personal Use Only Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 278 jainendra-vyAkaraNam [a0 4 pA0 2 sU074-83 RcaH sAmayajuAm // 4 / 274|| RcaH parAbhyAM sAmayajuAm aH sAnto bhavati dvandvaevAbhidhAnam / kca sAma ca RksAme / Rkca yajuzca RgyajuSam / navisUpatribhyazcaturaH // 4 / 2 / 75 / / naJ , vi, su, upa, tri ityetebhyaH parazcaturzabdo'tyAnto nipAtyate / adRzyAni cakhAri anena acturH| vigatAni catvAryasya victurH| zobhanAni catvAryasya sucaturaH / samIpe caturNAmayamupacaturaH / trayo vA catvAro vA tricturaaH| basa evedaM nipAtanam , nAnyatra / na catvAro'catvAra iti / naktaMrAtrimahobhyo divm||4|276|| naklama, rAtrim , ahan ityetebhyaH paro divazabdo nipAtyate dvandve / naktaJca divA ca naktandivam / aH sAnto nipAtyate / rAtrI ca divA ca rAtrindivam / sUtre nipAtanAdeva rAtrizabdasya mum / ahazca divA ca ahardivam / ahaHzabdasannidhAne divAzabdo rAtriparyAyaH zaktisvAbhAvyAt / dvitripuruSAdAyuSaH // 4 / 277 // dvi, tri, puruSazabdebhyaH para aAyuSazabdo nipAtyate / dve AyuSI samAhRte va yAyuSam / vyAyuSam / zrassAnto nipaatyte| rasAdanyatra na bhavati / dvyoraayuryaayuH| vyaayuH| puruSasyAyurvarSANi puruSAyuSam / tAsa evedaM nipAtanam, dvandve na bhavati / puruSazca zrAyuzca puruSAyuSI / jaatmhdvRddhaadukssH||4278| jAta, mahat , vRddha ityetebhyo para ukSa iti nipaatyte| sarvatra yase'kAraH sAnto nipAtyate / jAtazca mA ukSA ca jaatokssH| mhokssH| vRddhocaH / yasAdanyatra na bhavati / jAtasya ukSA jAtokSA / madukSA / vRddhokssaa| sarajasorvaSThovapadaSThovAtibhruvA(va dAragavo') pazanagoSThazvAH // 4279 // saravasAdayaH zabdA atyAntA nipAtyante / saha rajasA sarajasamabhyavaharati / sAkalye hsH| hasAdanyatra na bhavati / sarana: salilam / urU ca aSThIvantau ca urvaSThIvam / akArastyaSTikhaM ca nipAtyate / aSThIvantau gulakAvucyate / prANyaGgatvAdekavadbhAvaH / pAdau ca aSTIvantau ca padaSThIvam / dvandve'kAraH sAntaSTikhaM pUrvapadasya padbhAvo nipAtyate / akSiNI ca bhruvau ca akSidhruvam / dvandva yuvalliGgam / dAragavamityavAdezazca nipAtyate / zunaH samIpam upazunam / hase zraH sAntaSTikhAbhAvo jizca nipAtyate / goSThe zvA goSThazvaH / aH sAntaH / palyarAjahastibhyo varcasaH // 4 / 2 / 80 // palya, rAjan, hastin ityetebhyaH paro yo varcaHzabdastamtAdaH sAnto bhavati / atra tAsaH sambhavati / palyasya vaH palyavarcasam / rAjavarcasam / hastivarcasam / "brahmavarcasAdibhyo'pi vaktavyam" [vA0] / tenAt ( nAtye ) brahmavarcasamiti bhavati / tamaso'vasamandhAt // 4 / 2 / 81 // ava, sam , andha ityetebhyaH parAttamaHzabdAdaH sAnto mavati / avahInaM tamaH, zravahInaM tamo'sminvA'vatamasam | santamasam / andhatamasam / Saso baso vA / nisaH zreyasaH // 4282 // niHzabdAt paro yaH zreyaHzabdastadantadastyo bhavati / nizcitaM zreyaH niHzreyasam / atra ( yasa eva ) vidhAnaM na basa iti kecit / nizcitaM zreyo'nena niHzreyaskaH / khaso vasIyasazca // 4283 // zvasaH parAt vasIyasaH zreyasazca aH sAnto bhavati / vasumacchabdAt "vinmatorupa" [4 / 1 / 124 ] iti Iyaso matozvopi kRte vIya iti bhavati / zvovasIyasaM kulam / zva: zreyasamastu te / ubhayatra mayUravyaMsakAditvAtsaH / 1. vRtyanurodhAdadAragavazabda sUtre sanivezya eva / For Private And Personal Use Only Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 4 pA0 2 sU0 84.6] mahAvRttisahitam 279 taptAnvavAdrahasaH // 4284|| pracchanna upazuprayogo vA rahaH / tapta anu ava ityetebhyaH paro yo rahAzabdastadantAdastyo bhvti| sambhavataH sasya grahaNam / taptaM rahaH taptarahasam / anugata rahA anurahasam / anugata raho'sminvA'nurahasam / avarahasam / pratekarasa IpaH // 4 / 2 / 85 // prateH parAt uraHzabdAdIbarthe vRtte assAnto bhavati | urasi vartate pratyurasam / vibhaktyarthe isH| athavA vigrahavAkye IvantAduraHzabdAdastyo bhavati / pratiSThitamurasi pratyurasam / "viprAdayaH" [28] iti SasaH / Ipa iti kim ? pratigatamuraH prtyurH| dvistaavaatristaavaa'nugvm||4||2||86|| dvistAvA tristAvA, anugava ityete zabdA nipAtyante / dvistAvatIti vigRhya dvistAvA vediH| kAcidabhidhIyate / myuurvyNskaaditvaatsH| zraH sAntaH puMvadbhAvaSTikhaM ca nipAtyate / evaM tristAvato tristAvA vediH| vedyabhidhAnAdanyatra na bhavati dvistAvatI tristAvatI parikhA / atrApi adhyAhatakriyApekSayA kriyAbhyAvRttirasti / dvistAvatI mIyate paricchidyate vaa| tena supa siddhH| anugavi'bhidheya] vamiti [assAnto] atyAnto nipAtyate shraayaaminybhidheye| gAmanvAyatam anugavaM yAnam / "prAyAminA" [13/13] iti hasaH / yathA gaurAyatastathA yaanmpyaaytmityrthH| zrAyAmyabhidhAnAdanyatra na bhavati / gavAM pazcAdanugu / geradhvanaH // 4 / 2 / 87 // gisaMjJopalakSitebhyaH parAdadhvazabdAdastyo bhavati / sambhavataH sasya ( Sasasya) grahaNam / pragato'dhvAnaM prAdhvo rathaH / prAdhvaM zakaTam / Se'GgulerbhisaMkhyAdeH // 4 / 2 / 88 // jhisaMkhyAderaalizabdAdassAnto bhavati / atikrAntamaGgalIratyaGgulam / nirgatamaGgulibhyo niraGgalam / saMkhyAdeH-dvayoramulyoH samAhAro dvaSaGgulam / vyaGgalam | caturagulam / tathA dve aGgulI pramANamasya dvayaGgulam / "hRdartha'' [13 / 46] iti rsH| pramANe'rthe Agatasya mAtraTaH "rAdubakhau" (32 / 26] ityup / basa iti kim 1 pnycaangguliihstH| ahassavaikadezasaMkhyAtapuNyAcca rAtre // 4 / 2 / 86 // Se iti vartate / ahan , sarva, ekadeza, saMkhyAta, puNya ityetebhyaH parAdrAtrizabdAd jhisaMkhyAdezca astyo bhavati pase / zrahazca rAtrizca ahorAtraH / pasyAsambhavAt atra dvandvo veditavyaH / "aho rividhau rAtri rUparathantareSu' [vA0] iti ritvam / sarvA rAtriH sarvarAtraH / "pUrvakAlaika" [1 // 3 // 44] ityAdinA SasaH / ekadezAt-pUrvA rAtriH puurvraatrH| aparA rAtriH apararAtraH / uttarA rAtriH uttrraatrH| gatyekadeze rAtrizabdo vartate / tataH sAmAnAdhikaraNyam / "vizeSaNaM vizeSyeNeti" [13252] iti SasaH / sNkhyaatraatrH| punnyraatrH| bhayAdeH-atikrAnto raatrirmaatraatrH| nIrAtraH / saMkhyAdA-dvayo rAtryoH samAhAro dvirAtram / trirAtram / ebhyo'lo'hnaH // 46 // rAjA'haHsasvibhyaSTo vidhAsyate, tasmin sati ahanityetasya ahlAdezo bhavati ebhyaH sarvAdibhyaH parasya / ebhya iti nirdezo jhisaMkhyAderapi grahaNArthaH / tatsaMbhavAdahaHzabdapUrvatyaM nAzrIyate / sarvamahaH srvaahnH| 'TakhorevAMta' [4 // 4 / 133) iti Tikhe praapte'nenaahaadeshH| 'matohaH" [5 / ] iti Nalam / puurvaahnH| apraahnH| saMkhyAtAhnaH / puNyazabdAtpratiSedhaM vakSyati / jhisaMkhyAdeH-- niSkAntA'ho nirahI kathA / dvayoraho vA dvayahI pUjA / vyahI pUjA / hRdarthe rase kRte bhavAthai AgatasyANaH "rasyovanapatye' [10] ityup / dyau rase saMkhyAdiH prayojayati / dve'hanI jAtasya dvathahajAtaH / tyahnajAtaH / "kAlA methaiH" [ // 3 // 67) iti tripadaH sssH| ekazabdAtpratiSedhaM vakSyati / na samAhAre // 26 // samAhAralakSaNe Sase ahannityetasyAhlAdezo na bhavati / pUrvasUtreNa saMkhyAderiti prAptaH pratiSidhyate / dvayorahoH samAhAro dvathahaH / yaha / "Takho bAhaH" [1 / 4 / 133] iti Tikham / For Private And Personal Use Only Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 200 jainendra-vyAkaraNam [00.pA.2sU0 23-100 atra saMkhyAderiti vaktavyam / iha mA bhUt / saGgatAni samAhRtAnyahAni samahA iti naiSa doSaH / pratipadaM "DavarthA samAbAre" [1 // 3246] iti samAhAre vihitasya Sasasyeha grahaNaM na prAdilakSa Nasya / samAhAra iti kim / dvayorahorbhavo va yahnaH utsavaH / hRdarthe rase kRte'Na Agatasya pasyobanapatye" [33174] ityup / puNyaikAbhyAm / / 4 / 2 / 2 / / puNyaikazabdAbhyAM parasya ahannityetasya ahlAdezo na bhavati / puNyamahaH puNyAhaH / ekamahaH ekAhaH / "pUrvakAkhaika" [13.44] ityAdinA sssH| rAjA'hAsakhibhyaSTaH // 4.2/63 rAjan , ahan , sakhi, ityetadantATo bhavati / devarAjaH / dvayorahoH samAhAro dvthhH| prmaahH| rAjasakhaH / striyAH pUrvapadArthaprAdhAnye'tikrAntA rAjAnam atirAjI / nakArAntalakSaNIvidheH paratvAdanena ttH| "mRgrahaNe liGgaviziSTasyApi grahaNam" pa. itIha kasmAna bhavati ? madrANAM rAjJI madrarAjJI / madrasakhI / anityaiSA paribhASeti na bhavati / gorahRdupi // 4 / 2 / 94 // gozabdADo bhavati ahRdubviSaye / paJcAnAM gavAM samAhAraH paJcagavam / mahAgavaH / rAjagavo / atigavI / pnycgvdhnH| ahRdupIti kim ? paJcabhiH krItaH paJcaguH / dazaguH / hRdarthe "saMkhyAdI razca" [1 / 3 / 47] iti rase kRte krItArthe aAgatasya zrAIyasya ThaNo "rAdubakhau" [26] ityup / atrAntaraGgatvAtprAgeva sAnto bhaviSyatIti pratiSedho'narthakaH / naivaM zakyam anupIti viSayanirdezAbviSaye pratiSedhaH / hRdagrahaNaM kim ? subunviSaye pratiSedho mA bhUta / paJcagavamicchati paJcagavIyati / ungrahaNa kim ? hRtaH zravaNaviSaye pratiSedho mA bhUt / paJcabhyo gobhya zrAgataM paJcagavarUpyam / paJcagavamayam / hRdarthe rase kRte TaH sAntaH / "hetumanuSyAdvA rUpyaH" / [3 / 3 / 55] "mayaT" [ 3 / 3 / 56] iti ruupymyttau| uraso'ye / / 4 / 2 / 95 / / ayaM pradhAnam / agre vartate ya uraHzabdastadantAtyATTo bhavati / hastinAmuraH hastyurasam / azvorasam / rathorasam / samAnAdhikaraNe vA SasaH / hastina ivorasaH hastyurasam / yathA dehAvayavAnAma uro'yam pradhAnam evamihApyuraHzabdena pradhAnabhUtaM vivakSitam / agre iti kim 1 puruSasyoraH purussorH| saro'no'zmAyasaH khujAtyoH // 4 / 2 / 96 // saras , anas , azman , ayas, ityevamantAtSAho bhavati khuviSaye jAto c| jalasarasamiti saMjJA / maNDUkasarasamiti jAtiH saMjJA vaa| mahAnasamiti saMjJA / upAnasamiti jAtiH saMjJA vaa| sthuulaashmH| amRtAzma iti jaatiH| piNDAzma iti saMjJA jAtivarvA / kanakAzma iti jaatiH| lohitAyasa iti saMjJA jAtirvA / kAlAyasamiti jAtiH / khujAtyAriti kim 1 prmsrH| grAmakoTAbhyAM takSNaH // 4 / 2 / 97 // grAma koTa ityetAbhyAM yastakSazabdastadantAtyATTo bhavati / grAmasya takSA graamtkssH| kuTyAM bhavaH kauTaH, kauTazcAsau takSA kauTatakSaH / svAyattakarmajIvItyarthaH / grAmakauyabhyAmiti kim ? rAjastakSA raajtkssaa| zuno'te / / 32 / 98 // zratizabdAtparo yaH zvanzabdastadantAtyATTo bhavati / atikrAntaH zvAnamatizvo varAhaH / atizvo niicjnH| upamAnAt // MIRREE // upamIyate'nenetyupamAnam / upamAnAtparo yaH zvanzabdastadattATTo bhavati / byAghra iva zvA vyAghrazvaH / siMhazvaH / mayUkhyasakAditvAtSasaH / ___ ajove // // 2 / 100 / / pUrvasUtre upamAnagrahaNaM pUrvapadavizeSaNam / iha zuno vizeSaNam / ajIve vartate yaH zvazabda upamAnavAco tadantAtSATTo bhavati / zrAkarSaH zvA iva shraakrssshvH| phalakazvaH / "vyAprairupameyo'tayoge" 151] iti sH| ajIva iti kim ? vAnaro'yaM zvA iva vAnarazvA / For Private And Personal Use Only Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 4 pA0 2 sU0 101-111] mahAvRttisahitam mRgottarapUrvAtsakthnaH // 4 // 2101 // mRga, uttara, pUrva ityetebhyaH paro yaH sakthizabdastadantAtbATo bhavati / mRgatya sakthi mRgasaktham / uttarasaktham / pUrvasaktham / upamAnAditi vartate / phalakamiva sakthi phalakasaktham / "vizeSaNam" [33 / 52] ityAdinA pasaH / / nAco rAt // 4 / 2 / 102 // nauzabdAntAdrATo bhavati / dvayo voH samAhAro dvinAvam / paJcanAvam / paJcanAvapriyaH / dvAbhyAM naumyAmAgataM dvinAvarUpyam / dvinAvamayam / ahRdupItyanuvartate / paJcabhinaubhiH krotaH paJcanauH / aAhIyatya ThaNa: "rAdubakhau" [3 / 126] ityup / rAditi kim ? paramanauH / ardhAca // 4 / 2 / 103 // aci paro yo naurAbdastadantAtyATTo bhavati / zraddhaM ca sA nauzca arddhanAvI / "vizeSaNam" [1 // 3 // 52] ityAdinA saH / lokAzrayaM napuMsakaliGgamapi dRzyate / arddhanAvamiti / khAryA vA // 4 // 2 // 104 // khArIzabdAntAdrADo bhavati / dve khAyauM samAhRte dvikhAram / yadA To na bhavati tadA "pro napi" [90915] iti prAdezaH / dvikhAri / kecirapuMliGgaM paThanti / teSAM "strIgornIcaH" [1 / 18] iti prAdeze dvikhAririti / paJcakhArapriyaH / paJcakhArarUpyam / paJcakhArIrUpyam / paJcakhAramayam / paJcakhArImayam / paJcasu khArI bhavaH pnyckhaarii| TapakSe kI siddha eva / ihArdAditi vrtte| azabdAtparo yaH khArIzabdastadantAbATo bhavati / arddhavAram / akhaarii| dvitribhyAmaJjaleH // 4 / 2 / 105 // dvitribhyAM paro yo'JjalizabdastadantAho bhavati / dvathoraJjalyoH samAhAro dvabajalam / vyanjalam / dvayajalaM vanam / yajalarUpyam / dvayajalamayam / kecid vetyanuvartayanti / tena dvayaJjaliH / yajalapriyaH / idAhRdupIti vartate ! hRdupi na bhavati / dvAbhyAmajalibhyAM krIto dvayaJjaliH / rAdityeva / dvayoraJjaliH dvynyjliH| __ brahmaNo rASTrebhyaH ||dhaaraa106|| rASTrebhyaH paro yo brahmanzabdattadantAtbATo bhavati / rAditi nivRttam / avanti brahmA apantibrahmaH / murASTra brahmA murASTrabrahmaH / Ibiti yogavibhAgAtsaH / rASTrebhyaH kim ? devabrahmA naardH| kumahadbhayAM vA // 10 // kumahadbhyAM paro yo brahmastadantAtyAdvA To bhvti| kubrahmaH / kubrahmA / mahAbrahmaH | mahAbrahmA / dvandvAccudahaSo rArtha // 4 / 2 / 108 // rArthaH smaahaarH| dvandvAdrArthe vartamAnAccavargadakArahakAraSakArAntATo bhavati / vAkca tvakca vAktvacam / zrIlajam / vAgRpadam / chanopAnam / vAgvidham / dvandvAditi kim ? paJcAnAM tvAM samAhAraH paJcavak / cudaya iti kim ? vAktarit / rArtha iti kim ? chatropAnahI / he zaradAdeH // 4 / 2 / 106 // zaradAdyantATo bhavati hme| zaradAdiSu ye jhayantAsteSAM "girinadIpaurNamAsyAgrahAyaNIjhayaH" [42112] iti vA TaH prAto nityArthamidaM grahaNam / hAdhikAraH prAgabasAdhikArAt / zaradaH samIpamupazaradam / pratizaradam / "lakSaNenAbhimukhye'bhipratI" [13 / 11] iti hasaH / zarad / vipAz / anan / manam / upAnaha / upAsad / diza / diva / hiruk / kiyat / catura / himavat / anaDuha / tad / yad / jarAyA jaras ca / dRz ca / pratiparasamanubhyo'kSNaH / pathin / / anaH ||4aaraa110|| annantAddhAho bhavati / adhyAtmam / pratyAtmam / uparAjam / parirAjam / napo vA // 4 / 2 / 111 // ana iti vartate / annantaM yannam tadantAddhATTo bhavati / pUrveNa nitye prApta vikalpo'yam / upacarmam / upacarma / upakarmam / upakarma / For Private And Personal Use Only Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 282 jainendra-vyAkaraNam [ 0 4 pA0 2 sU0 112-118 girinadIpaurNamAsyAgrahAyaNIyaH || 4|2| 112 // veti vartate / giri nadI paurNamAsI zrAgrahAyaNI ya ityevamantAdvATo bhavati / girerantarantagiram / antargiri / tiSThadvAditvAtsavidhiH / zrathavA vibhaktyatheM hasaH / bahirgiram / bahirgiri / "paryapAGa bahiranvavaH " [1 / 3 / 10] / upanadam / upanadi / napi praH / upapaurNamAsam / upapaurNamAsi / upAgrahAyaNam / upAgrahAyaNa / jhatraH - upasamitram / upasamit / upadRpadam / upadRSat / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir svAGgAdve'kSisakthanaH || 4|2| 113 // svAGgazabdAd yau atisakthizabdau tadantAt vATTo bhavati / haiti veti ca nivRttam / kalyANe'kSiNI grasya kalyANAkSaH / vizAlAkSI / gaure sakthinI asya gaurasakthaH / svakSaH ityatra " na svatikimaH" [ 4 2266 ] iti pratiSedhaH kasmAnna bhavati ? patasya grahaNaM tatra vyAkhyAtamityadoSaH / svAGgAditi kim ? sthUlAkSirikSuH / dIrghasakthi zakaTam / aprAsthisya svAGgatya na bhavati / va iti kim ? uttamAkSi / ApAdaparisamAptasAdhikAraH pratyetavyaH / yaGguleH || 4|2||14|| dAru / aGgulizabdAntAdvATo bhavati dAruyyamiyeye / dve aGgulIya dAru / hulam / caturaGgulam / dhAnyAnAM vikSepaNam gragre'kulasadRzAvayavaM kAThaM dAru tadiha gRhyate / yatu dve aGgulI pramANamasya dvyaGgulaM dAru / tatra hRdarthe base kRte "aGgulerbhisaMkhyAdeH" [42]] ityaH sAntaH / mAtra cop / druNoti kim ? paJcAGgulirhastaH / dvitribhyAM mUrdhnaH || 4|2|15|| dvitribhyAM paro yo mUrdhan zabdastadantAdvAho bhavati / dvimUrdhaH / trimUrdhaH / sAnto vidhiranitya iti tena dvimUrdhA / trimUrdhA / utstrIpramArayoraH || 4|2| 116 // iti nivRttam, tyAntaropAdAnAt / iDantA ye zrIzabdAH pramANIzabdazca tadantAdvA tyo bhavati / kalyANIpaJcamI yAsAM rAtrINAM kalyANIpaJcamA rAtrayaH / kalyANIdazamA bhAryA / strI pramANI yeSAM strIpramANAH / kalyANI pramANI zrAtAM kalyANapramANA bhAryAH / DIgrahaNasyAvakAzaH kalyANIdvitIyA / kalyANItRtIyA / kalyANIpaJcamA rAtraya iti / DastriyAM pradhAnastrIgrahaNaM kartavyam / anyapadArthavAcyAnAM DaDantA strI pradhAnaM yadi bhavati tadAyaM sAnto bhavatItyarthaH / graDa priyAdAviti puMvadbhAvapratiSedho'pyasminneva viSaye vakSyate / teneha sAntaH puMvadbhAvapratiSedhazca na bhavati / kalyANI paJcamI asmin pakSe kalyANapaJcamIkaH pakSa iti / "neturnakSatre upasaMkhyAnam" [vA0] / mRgo netA zrAzAM rAtrINAM mRganetrAH / puSyanetrAH / nakSatrAdanyatra na bhavati / devadattanettRkaM sainyam / lomno'ntarbahirbhyAm ||4|2| 117 // zrantara bahiS ityetAbhyAM paro yo lomazabdastadantAdvAdasyo bhavati / zrantargatAni lomAnyasya antarlomaH / bahirlomaH / "mAsAmRtityAnta pUrvapadAt Tho vaktavyaH " [vA0] paJca kArSApaNA bhRtirasya mAsasya "tadasyAMzavasnabhRtayaH" [3 / 4 / 55 ] ityatra "saMkhyAyAH ko'tizataH " [ 3 / 4 / 16 ] iti kaH / paJcako mAso'syeti base kRte ThaH / paJcakamAsikaH / dazakamAsikaH / nAsikAyA nazcAsthUlAt khau ||4|2| 118 // nAsikAzabdAntAdvAdastyo bhavati nazcAdezI nAsikAyAH khuviSaye na cetsthUlazabdAtparo nAsikAzabdaH / duriva nAsikA'sya durAsaH / gauriva nAsikA anya gonasaH / va bhAvArDI nAsikA asya vAsaH / "ndiraktavikAre" [ 4 | 3 | 151 ] iti puMvadbhAvapratiSedhaH / sarvatra "pUrvapadAtkhAvagaH " [ 5487 ] iti Natvam / sthUlAditi kim ? sthUlanAsikaH / khAviti kim ? tuGganAsikaH / "khurakharAbhyAM vA na vaktavyaH [vA0] kharasyeva nAsikA'syA arcanAyAH kharaNAH / khuraNAH / pa tyo bhavati kharaNasaH / kathaM ziti nAsikAsya zitinAH / grahiriva nAsikA'sya ahinAH / zracayA iva nAsikAsya arcanAH / "ve DyAyoH kvacit khau ca" [ 4 / 3 / 173 ] iti praH / padyachAndasA ete zabdAstadayApi nasU vaktavyaH / For Private And Personal Use Only Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a04 pA0 2 sU0 119-128] mahAvRttisahitam 283 geH // 4aa2116 // geH paro yo nAsikArAbdastadantAdvAdasyo bhavati / nazcAdezaH ayamaviSaye vidhiH| unnatA nAsikA'sya unnasaH / pravRddhA nAsikA'sya praNasaH / "Natvavidhau gernasa upasaMkhyAnam" [vA0] iti Natvam atye / "veH khvAdezo vaktavyaH" [vA0] vigatA nAsikA'tya vikhuH / soH prAtardiyAzvasaH // 4 // 2 / 120 // soH pare ye prAtar , divA, zvas zabdAstadantAdvAdalyo bhavati / zobhanaM prAtarasya tupAtaH / "jhe mAtre Tikham" [vA0] iti Tikham / vigrahavAkye zobhanamiti napusakatvaM gamyamAnakarmApekSam / zobhanaM prAtaHkAle karmAsyetyarthaH / evaM zobhanaM divA asyeti sudivaH / zobhanaM zvo' sya suzyaH / proSTeNyajAtpadaH // 4 / 2 / 121 // proSTha, eNo, aja ityetebhyaH paraH padazabdo base nipAtyate / pravRddhauSThaH proSTho gorityrthH| proSThasyeva pAdAvasya proSThapadaH / assAntaH pAdazabdasya ca padbhAvo nipAtyate / eNyA iva pAdAvasya eNIpadaH / ajapadaH / catuzzAreranikuneH // 4 // 22122 // catuzzArizabdAbhyAM parau yau akhikukSizabdau tadantAdvAdalyo bhavati / catasro'trayo'sya caturastraH / zArevi kukSirasya zArikukSaH / nagada ssoH sakthihalervA ||4aaraa123|| naJ , dus , su ityetebhyaH parau yau sakthihalizabdo tadantAdalyo vA bhavati / avidyamAnaM sakthi asya asakthaH / asakthiH / dussakthaH / dusskthiH| musakthaH / susakthiH / mahaddhala haliH / avidyamAno halirasya alaH / ailiH / duIlaH / duIliH / suhalaH / suhaliH / sakthi zabdasthAne saktizabdaM kecitpaThanti / saJjanaM saktiH / prajAmedhAdas // 4 / 2 / 124 // veti nAdhikRtam / naJ , dus su ityetebhyaH parau yau prajAmedhAzabdo tadantAdvAdasityayaM tyo bhvti| na vidyate prajA zrasya agrjaaH| dudhajAH / suprjaaH| na vidyate medhA asTa amedhAH / durmedhAH / "alpAJca mevAyA iti vaktavyam " [vA0] alpamedhAH / alpamedhasau / alpamedha saH / dharmAtkevalAdana // 4 / 2 / 125 // kevalo dharmazabda eva yatrottarapadam anyasA (ma)dhyapadaM nAsti tadantAdvAdannityayaM tyo bhavati / sAdhUnAmiva dharmo'sya sAdhudharmA / priyadharmA / kevalAditi kim ? paramaH svo dharmo'sya paramasvadharmaH / sandigdhasAdhyadharmaH / suharitatRNasomAjammAta // 4 / 126 // jambhazabdo dantavizeSavAcI abhyavahAryavAcI ca / su. harita, tRNa, soma ityetebhyaH paro yo jambharAbdastadantAdanityayaM tyo bhavati / zobhano jambho'sya sujambhAra zobhanadaMSTra: zomanAhAro vA / haritamiva jammo'sya haritAni vA jambhAnyasya vA haritajammA / tRNamiva jambho'sya tRNAni jambho'sya vA tRNa jmmaa| evaM soma jammA / svAdibhya iti kim ? sthUlajambhaH / / dakSiNemA lubdhayoge // 4 // 2 // 127 // Imamiti bahunAmaveyaM vaNanAmadheyaM vA / dakSiNermeti vaso'nnanto nipAtyate lubdhyoge| dakSiNamImamasya dakSiA mRgaH / byAdhasya hantukAmasya dakSiNamaGgaM bahukRtvA sthitaH / athavA dakSiNamaGgaM vAraNatamasya byAdhenetyarthaH / lubdhayoga iti kim ? dakSiNemaH pazuH / . pazu aica // 4 / 128 // zabdena ArthaH karmavyatihAro grahaNapratigrahaNAdilakSaNo gRhyate / jArthaM yo basastasmAdijityayaM tyo bhavati / cakAraH tiSThadgvAdiSu ijiti paThyate tatra vizeSaNArthaH / "tatredamiti sarUpe" [1 // 3 // 86] "tenedam" [1 // 3 // 60] iti ca ayaM basaH karmavyatihAre vartate / kezeSu ca kezeSu ca gRhItvA idaM yuddhaM pravRtta kezAkezi / kacAkaci / icastiSTadgvAdiSu pAThAt hasaMjJA | "anyasyApi" [4 / 3 / 232] iti pUrvapadasya dIlvam / daNDaizca daNDaizca idaM yuddhaM daNDAdaeiDa / musalAmusali yuddhaM vartate / For Private And Personal Use Only Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 284 jainendra-vyAkaraNam [ a0 4 pA0 2 sU0 126-136 dvidaNDyAdiH || 4|2|126 // dvidaNDyAdayaH zabdA ijantA nipAtyante / yathA gaNe paThitAstathaiva sAdhavo vase'nyatra ca bhavantItyarthaH / dvau daNDau zrasmin praharaNe dvidaDi praharati / dvimusali praharati / kriyAvizeSaNAdanyatra na bhavati / dvidaNDA zAleti / Sase'pi bhavati / nikucya karNau nikucyakaNi dhAvati / yAkucyapAdau zrAkucyapadi zete / mayUravyaMsakAditvAtvataH / pAdasya ca padbhAvo nipAtanAt / prohya pAdau prodyapadi hastinaM vAhayati / dvidazi / dvimusali / ubhAJjali | ubhayAJjali / ubhAkarI / ubhayAkariNa / ubhAhasti / ubhayAhasti / ubhAvANi / ubhavApANi / ubhAcAhu / ubhayAbAhu / nipAtanAdicaH kham / ekapadi / propadi / kucyapadi / nikucyakaNi / saMhatapucchi / 1 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samprAjAnuno jJaH || 4|2|130 // sampra ityetAbhyAM parasya jAnuzabdasya jJa ityayamAdezo bhavati base / saGgate jAnunI asya saMjJaH / prakRte jAnunI asya prajJaH / jJa ityukArAntaH keSAMcidAdezaH / matadvayamapi pramANam / vo'rdhvAt ||4/2/131 // UrdhvazabdAtparasya jAnuzabdasya vA jJa ityayAdezo bhavati / UrdhvaM jAnunI asya UrdhvazaH, UrdhvajAnuH UrdhvajAnuko vA / Udhaso'naG ||4|2|132 // UdhaH zabdAntasya yasya anaGAdezo bhavati sAntaH / kuNDamitra Udho'syAH kuDonI | paratvAtsakArasya zranaGAdeze kRte pazcAt " UdhasaH " [ 3|1|13 ] iti GovidhiH / evaM ghaTa iva GalssyA ghaTonI / iha mA bhUt / mahodhAH parjanyaH / anaGayakAra uttaratra sArthakaH / iha naGAdeze'pi na doSaH / naGAdezo bhavati / gANDIvaM dhanurasya gANDIvadhanvA / dhanuSaH ||4|2|133 // dhanuHzabdAntasya basasya jagavadhanvA / zArGgadhanvA / vAkhau ||4|2|134 // dhanuH zabdAntasya sasya vA anaGAdezo bhavati sAntaH khuviSaye / pUrveNa nitye prAte vibhASeyam / dRDhaM dhanurasya dRDhadhanvA / dRDhadhanuH / puSpadhanvA / puSpadhanuH / jAyAyA niG ||4|2|1935|| jAyAzabdAntasya sasya niGAdezo bhavati / yuvatiyA yasya yuvajAniH / vadhUjAniH / kArasya niGAdezaH / "vali vyoH kham " [ 4|3|55 ] iti yakArasya kham / gandhasyerutpUtisusurabhibhyaH || 4|2| 136 // ut, pUti, su, surabhi ityetebhyaH parasya gandhazabdasya ikArAdezo bhavati sAnto base / udgato ganvo'sya udgandhiH / pUtirgandho'sya pUtigandhiH / sugandhiH | surabhi gandhiH / ayaM gandhazabdo'styeva guNavacanaH / tadyathA utpalagandhaH / candanagandha iti / asti dravyavacanaH / tadyathA gandhAn pinaSTIti / tayo mukhyo guNavacanastasya grahaNam / teneha na bhavati / zobhano gandho'sya sugandha zrApaNikaH / alpAkhyAyAm ||4|2| 137 // alpaparyAyo yo gandhazabdastadantasya basasya vA ikArAdezo bhavati sAntaH / zrabhidhAnavazAd vyadhikaraNo'tra saH / annasya gandho'smin annagandhiH / grannagandham / ghRtagandhi | ghRtagandham bhojanam / athavA annaM gandho'lpamasminniti samAnAnikaraNo balaH / upamAnAt ||4|2|138 // upamAnAtparo yo gandhazabdastadantasya vatyekArAdezo bhavati / padmasya gandha gandho'sya padmagandhiH / padmagandhaH / utpagandhaH / utpalagandhiH / . khaM pAdasyAhastyAdeH || 4|2| 136 // veti nivRttam / upamAnAditi vartate / hastyAdivarjitAdupamAnAtvarasya pAdazabdasya khaM bhavati / base sAnta ityanuvartanAt iha "parasyAdeH " [113151] iti eSA paribhASA nopatiSThate / vyAghrasyeva pAdAvasya vyAghrapAd / siMhapAd / grahastyAderiti kim ? hastina iva pAdAvasya hastipAdaH / kapota ( laka) pAdaH / hastin / kapolaka | gaNDolaka | gaNDake / mahilA / dAsI / gaNikA / kusUla / 1. gaNDUka pU0 / 2. mahelA ba0, pU0 For Private And Personal Use Only Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zra0 4 pA0 2 sU0 140-151 ] mahAvRttisahitam 285 susaMkhyAdeH || 4|2| 140 // suzca saMkhyA ca susaMkhye te zrAdI yasya tasya svAdeH saMkhyAdezca pAdazabdasya khaM bhavati base ! zobhanau pAdAvasya supAd / dvau pAdAvasya dvidhAd / tripAd / catuSpAd / kumbhapadyAdiH || 4|2|141 // kumbhapadIprabhRtayaH zabdA nipAtyante / kvacidve'pi se kRte "pAdo vA " [3|1|15] iti vikalpe prApte nityo GIvidhirnipAtyate / kumbha iva pAdAvasyA kumbhapadI / ekaH pAdo'syA ekapadI / zitipadI / sUtrapadI / sUtrasitapadI / sitasUtrapadI / godhApadI / jAlapadI / jlpdii| kalazapadI / vipadI | supadI / niSpadI / zrArdrapadI / droNapadI / kuTIpadI / kRSNapadI / sUkarapadI / munipadI / zakRtpadI | STa|padI | are dantasya tu ||4 |2| 142|| susaMkhyAderiti vartate / svAdeH saMkhyAdezva dantazabdasya datR ityayamAdezo bhavati base vayasi gamyamAne / zobhanA dantA zrasya sujAtA vA sudan kumArakaH / dvau dantAvasya bAlakasya dvidan | tridan | caturdan / vayasoti kim sudanto dAkSiNAtyaH / catuInta airAvataH / striyAM khau // 4|2|143 // strIliGge'nyapadArthe dantazabdasya datR ityayamAdezo bhavati sAntaH khuviSaye / ya iva dantAsthA ayodatI / phAladatI / striyAmiti kim ? nAgasyeva dantAsya nAgadantako nAma kazcit / khAviti kim ? samadantI / "nAsikodaroSTha" [ 3|1|40 ] ityAdinA GovidhiH / vA zyAvArokAt ||4|2| 144 // striyAmiti nivRttam / khAviti vartate / zyAva aroka ityetAbhyAM parasya dantazabdasya vA datR ityayamAdezo bhavati sAnto base / zyAvA dantA asya zyAvadan / zyAvadantaH / arokA nizchidrAH nirdIptayo vA dantA grastha grarokadan grarokadantaH / zuddhAyAntazubhravRSavarAhAt ||4|2| 145 || khAviti nivRttm| veti vartate / zuddha, grAnta, zubhra, vRSa, varAha ityetebhyaH parasya dantazabdasya datR ityayamAdezo bhavati base sAntaH / zudrA dantA grasya zuddhadan, zuddhadantaH / kuDmalAgramiva dantA asya kuNDamalAgradan / kuDmalAgradantaH / zikharAgradan / zikharAgradantaH / zubhradan / zubhradantaH / vRpadan / vRSadantaH / varAhadan / varAhRdantaH / " anyebhyo'pi bhavatIti vaktavyam" [aro] din / ahidantaH / mUSikAdan / mUSikAdantaH / kakudasyAvasthAyAM kham ||4 |2| 146 || kAlAdikRto bAlAdibhAvo'vasthA / kakudazabdAntasya khaM bhavati sAntaH avasthAyAM gamyamAnAyAm / zrasaJjAtaM kakudamasya saJjAtakakut / pUrNakakud / vRddha ityarthaH / yaSTikakud / madhyazarIra ityarthaH / avasthAyAmiti kim ? zvetakakudaH / kathaM kakudmA niti ? yAvAdipu halantAnipAtanAtsiddham / aau trikakud ||4|2| 147 // zrAvanyapadArthe khaM nipAtyate / trINi kakudAnyasya trikakud / zradreriyaM saMjJA / anyatra trikakuda iti bhavati / vyudaH kAkudAntAt // 42 // 148 // vi ud ityetAbhyAM parasya kAkudazabdasya khaM bhavati sAntaM base / viziSTaM kAkudasya vikAkud | utkRSTaM kAkudamasya utkAkut / pUrNAdvA ||4 |2| 149 // pUrNazabdAtparasya kAkudasya vA khaM bhavati sAntaM base / pUrNakAkut / pUrNakAkudaH / suhRdadadau mitrAmitrayoH ||4 |2| 150 || suhRd durhRd ityetau zabdau nipAtyete yathAsaMkhyaM mitrAmitrayorabhidheyayoH / suduszabdAbhyAM parasya hRdayazabdasya base hRdAdezo nipAtyate / zobhanaM hRdayamasya suhRd mitram | duSTaM hRdayamasya durhRdamitram / mitrAmitrayoriti kim ? suhRdayaH sAdhuH / durhRdayaH khalaH / uraHprabhRtibhyaH kap ||4|2| 151 // uraHprabhRtyantAd bAtkacityayaM tyo bhavati sAntaH / vyUDhamuro'sya vyUhoraskaH | "kutrasye" [ 5 / 4 / 26 ] iti rekasya satvam / prabhUtasarpiSkaH / " iNaH SaH " [5 / 4 / 27] iti Satyam / For Private And Personal Use Only Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [a0 4 pA0 2 sU0 152-156 citropAnakaH / uras / sarpiS / upAnaha / pumAn / anaDvAn / pumAnityevamAdayaH paJcazabdA vibhaktyantAH paThyante / ekavacanAntAnAmeva yathA syAt / dvivacanabahuvacanAntAnAM mA bhUt / tatra "zeSAdvA" [4 / 2 / 154] iti vikalpa eva bhavati / dvipuNskH| dvipumAn / bhupuNskH| bahupumAn / drii| "RnmoH" [4 / 2 / 153] ityeva siddhaH kimartha darIzabdaH paThyate ? "saheti tulyayoge" [1 // 3 // 61] itIdaM sUtraM kababhAvArthamityasmin pakSe kagrahaNArthamidaM vacanam / dadhi / madhu / zAli | arthaannnyH| kathamayaM prayogaH / "anyathaivaMkathamitthaMsvanarthAt" [2 / 4 / 13] iti sautro'yam / inaH striyAm // 4 / 2 / 152 // inantAd vAt katrityayaM tyo bhavati striyAmanyapadArthe / bahavo daNDino'syAM bahudaNDikA / evaM bahusvAmikA / bahuvAgmikA / striyAmiti kim ? bahudaNDI grAmaH / bahudaNDiko vA / RnmoH // 2 // 153 // RkArAntAnmusaMjJAntAcca bAtkan bhavati sAntaH / bahukartRkaH / takAra uccAraNArthaH / bahukumArikaH / bahubrahmabandhUkaH / zeSAda vA // 42 // 15 // yasmAdvAtsAnto na vihitaH sa shessH| zeSAdvAt vA kaba bhavati sAntaH / bahvayaH khaTvA yasya saH bahukhaTvAkaH / bahukhaTvaH / "RkapUrabdhUH" [2170] ityAdinA sUtreNa vizeSo vyAkhyAtaH / "anuco mANavo jJeyo baDhacazcaraNe smRtaH" tato'nyatrAyaM vikalpaH / anRkkam sAma / anRk sAma / baDhakkaM sUktam / bahUvRksUktam / zeSAditi kim ? priyapuraH / priyapathaH / na khau // 4 / 2 / 155 // khuviSaye bAt kara na bhavati / yena kenacitprAptatya kapo'yaM niSedhaH nAmagra(grA)maH ? ' ' | vizvadevaH / vizvayazAH / zvetA azvatayo yasya zvetAzvatiH / Iyasazca // 2 / 156 // IyasantAdvAtka na bhavati / yena kenacitprAptasya prtissedhH| bahavaH zreyAMso'nin bahuzreyAn / vidyamAnazreyAn / "zeSAdvA" [42 / 54] iti prAptasya pratiSedhaH / "mRdgrahaNe liGgaviziSTasyApi grahaNam" [vA0] bahvayaH zreyasyo'sya bahuzreyasI puruSaH / "RnmoH" [12 / 53] iti prAptasya pratiSedhaH / atra "svIgornIcaH" [11118] iti prAdezo'pi na bhvti| uktaM hi tatra-"Iyaso base puMcadbhAvavacanam" [vA0] | nAtra puMvadUcanena strItyasya nivRttiriSTA kiM tarhi yathA puMsi IkArasya prAdezo na bhavati / grAmaNI devadatta iti / evamIyasaH parasyApi strotyasya / athavA prazleSanirdezAt IkAraH siddhaH / I IyasaH Iyasa iti / cakAraH striyAmityasyAnukarSaNArthaH / tena striyAmIkAro bhavati / na prAdeza iti / stute bhrAtuH // 4 / 2 / 157 // stutaM pUjitamityarthaH / stute'rtha yo bhrAtRzabdastadantAdvAtkana bhavati / zobhano bhrAtA yasya subhrAtA / darzanIyabhrAtA / stuta iti kim ? dutRkaH / mUrkhabhrAtRkaH / nAr3ItantryoH svAGge // 4 / 2 / 158 // svAGgamiha pAribhASikam / svAGge yau nAr3ItantrIzabdau vartate tadantAdvAtkanna bhavati / bahvayaH nADyo'smin bahunADidehaH / bahunADijaGghA / bahavyaH tanyo dhamanyo'syA bahutantrIgIvA / strItyo na bhavatIti prAdezo nAsti / svAGga iti kim ? bahunADIkaH stambhaH / bahutantrIkA vINA / niSpravANiH // 4 / 2 / 156 // prakarSaNa Uyate'syAmiti pravANIti nipAtyate / nirgatA pravANo asya niSpavANiH kambalaH / pratyagra ityarthaH / "RnmoH " [312153] ityasya pratiSedhaH / ye tu pravANIzabdamikArAntaM paThanti teSAM "zeSAdvA" [4 / 2 / 54] ityasya pratiSedhaH / "tyaH" [2 // 1 // 1] "paraH" [2 / 1 / 2] "DyAmmRdaH" [3 / 13] ityopAmadhikArANAmidamavasAnam / ityabhayanandiviracitAyAM mahAvRttau caturthasyAdhyAyasya dvitIyaH pAdaH samAptaH / For Private And Personal Use Only Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zra0 4 pA0 3 sU0 1-7 ] mahAvRttisahitam 287 ArekAco dve ||3|3|1|| zrAderekAco dve bhavata ityetadadhikRtaM veditavyam / yadita Urdhva vakSyAma zrAderekAco dve bhavata ityevaM tadveditavyam / vakSyati "liDuckacidhauMH " [4|3|7] dhogaderavayavasyaikAco dve bhavataH / papAca / juhoti / pIpaThat / eko'ca avayavo'sya so'yamekAc / zravayavena vigrahaH, samudAyo vRttyarthaH / tadguNavijJAne vase samudAyAntarbhUto'vayava iti sAcakasya dvitvam / paratvAdaipi kRte pAcchandasya zabdato' tazcAntaratamo dvo pAcchandau / dviHprayogazca dvitvam / sthAne hi dvitve jighAMsatItyatra zabdAntaratvAddhanteH kutvaM na syAt / zrAderiti kim ? jajAgAra / ityanAdyasya mAbhUt / ekAca iti kim ? halmAtrasya mAbhUt / papAcetyatrAditvaM vyapadezivadbhAvena yathA prathamagarbheNa hatA nArI / iyAya grAretyatra ekActvamapi upacArAt / yathA sthUlazirA rAhuriti / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir caH || 4|3|2|| hAderityaco vizeSaNam / zrAdeH parasyaikAco dve bhavata ityadhikriyate / TiTipati / TATayate / zrAdit / satyapi sambhave zrAderdvitvasya bAdhakamidam / dadhidAnasyeva takradAnam / zAstre'pi dvIpa ityatra " drthanargerIdapaH" [4/3/202] ityayamAdivikAro'ntyavikArasya vAdhakaH / yathA'yatyAco dvitvaM na bhavati tathA vyaJjanasyApIti na doSaH / nAdau ndro' ||4 | 3 | 3 || ihAderaca iti vartate / zrAderacaH pare sphAdau vartamAnA nakAradakArarephA na dvirucyante zrakAre / indidiSati / undidiSati / zrADDiDiSati / zracicipati / uvjijiSati / ityatra dakAroDapakSe cunA yoge ca "udreH" iti catvamuktam / tasyAsiddhatvAtpratiSedhaH / zrabhyuddha ityatra kutvasya siddhatvAdvatvaM na bhavati / " IyatestRtIyasya dva e bhavata iti vaktavyam" [ vA0 ] kecidAhastRtIyasyaikAca iti / tena sanole IyiyiSati / parAstRtIyasya hala iti / ISviyiSati / "kaNDvAdInAM tRtIyasyaikAco dvitvaM bhavati:" [ vA0 ] kaNDUyiyiSati / "subdhUnAMca tRtIyasyaikAco dvitvaM bhavati" / [vA0] zrazviyiyiSati / apara AhuH / "yatheSTaM subbuSu vaktavyam" [ vA0 ] puputrIyiSati / putitrIyiSati / putrIyiyiSati / thaH || 4 | 3 | 4 || dve iti vartate / tasya saMzitvam / te dvirukte samudite thasaMjJe bhavataH / dadati / dadatu / zradaduH / dadhati / dadhatu / zradadhuH / thasaMjJAyAM satyAm jhasya " atthAt " [ 51118 ] ityadAdezaH | "thasnorAtaH" [ 4|4|100 ] ityAkArasya kham / laGo pheH "thavitseH " [24] iti bhasyot / samudAyasya saMjJA kiM prayojanam ? casya khe mA bhUt / Ipsanti / aipsan / pratyekaM paryAyeNa ca mAbhUt / thapradezAH / "thavitseH " [24] ityevamAdayaH / jatityAdayaH || 4 | 3 | 4 || jacityAdayazca paJca thasaMjJakA bhavanti / jakSati / jakSatu / jatuH / jAgrati / daridrati / cakAsati / zAsati / jakSitestipITaM kRtvA gurunirdezaH kim ? " rudAderga" [ 5|1|135 ] ityatra paJcagrahaNamanuvartate iti jJApanArthaH / lici bhavataH / papAca / pro pUrvavaH || 4 | 3 | 6 || dvitayoH pUrvo'vayavazvasaMjJo bhavati / papAca / pipakSati / pApacyate / pIpacat / casaMjJAyAM satyAM prAdezaH / "samyataH " [5 / 2 / 176 ] itvam / "halo'nAdeH " [5/2/161] kham / "dIrakitaH" [5/2/180 ] iti "gherdI:" [ 5 / 2 / 160 ] prakRticarAM prakRticara ityAdi kAryam / capradezAH " casyAtra khapU ' [ 5/2/160 ] ityevamAdayaH / " || 4 | 3 |7 // liTi, uci, kaci ca parataH ghorAderavayavasyaikAco'caH parasya dve nAva / uci - juhoti ! bibheti / uci buddhikRtaM paurvAparyam / uktaM ca" sarvAzceSTA buddhau kRtvA vaktA dhIrastanvannItiH / zubdenArthAnvAcyAn dRSTrA buddhau kuryAtpaurvAparyam // " kaci--apIpacat / paceiMci luGi kaci ca kRte NikhamuGaH prAdezo dvitvam / evaM hi yo'nAdiSTAdacaH pUrvastaM For Private And Personal Use Only Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 288 jainendra-vyAkaraNam [ zra0 4 pA0 3 sU0 8-11 prati sthAnivadbhAva iti dhau kacyanakkhe sanvaditi dhau parataH sanvadbhAvo vidhIyamAnaH prasya sthAniya [dbhAvAne pratiSidhyate / sanyaGoH || 4|38|| pe pyasya putrapatyorjiH || 4 | 3 || vandhau ve ||43|10|| vacisvapiyajAdInAM kiti || 4 | 3 |11 // grahijyAvayivyadhivazivyacitrazcipracchibhrajAM Giti ca || 4 | 3|12|| ] narthakaH / yaGutrantasya prakRtivadbhAvo yo'nyasminneti tipA nivartyo yathAstibhavatyomiMGIti yaGantasya mipratiSedho mA bhUt / bobhavIti / iha tu yapi tyakhe tyAzrayamiti prAg dvitvAnirbhavatyeva / vevekti / barbhISTa / barbhujIti / casyaiSAM liTi || 4|3|13|| eSAM vacyAdInAM liTi paratazcasya jirbhavati / uvAca / uvacitha / iyAja / iyajitha | uvApa | uvapitha / suSvApa / suSvapitha / jijyau / jijyAtha / venaH sthAnivadbhAvena uvAya / uvayitha / uvAsa / uvasitha / vivyAdha / vivyadhitha / vivyAca / vivyacitha / grahibhratnapracchAmavizeSaH / brazcestu vanazca vatrazcitha "na jau ji: [ 4|3|31 ] vakArasya na bhavati / pidarthamidam / kintu parataH paratvAjjau kRte dvitvam / UcatuH / UcuH / anantaraparibhASA hyanityA / adhikArAdvacyAdInAmeva grahaNe siddhe eSAM grahaNaM cakhanivRttyartham / I kaci svApaH || 4|3|14 // kaci parataH svAperjirbhavati / sUpat / suSupatAm / tU pun / svaperiMgaci luGi kaci ca kRte dvitvAtparatvAdanena jiH / "yuGa: " [ 512183 ] ep / "khau kacyuGa : " [ 5/2/115 ] iti prAdezo dvitvam / gherdItvam / kacIti kim ? svApitaH / svApyate / svAperiti kim ? svaperityucyamAne vacanAtkevalAdapi kac syAt / svApaM karotItyatrApi kecidicchanti / kevalamaktiH ( kkhataH ) sanvadbhAvAbhAvAt gherdItvaM na bhavati / suSupat / svapisyamivetrAM yaGi || 4 | 3|15|| svapi syami vyeJ ityeteSAM yaGi jirbhavati / sosunyate / sesibhyate / vebIyate / svapivyeJoH kiti jirvihitaH / yaGi sarveSAmaprApte vidhiH / "vazeryaGi pratiSedho vaktavyaH " [ vA0 ] vAvazyate / "grahijyAvazi" [ 4 / 3 / 12] iti pAThe prAptiH / yaGIti kim ? svapnaH / cAyaH kIH || 4 | 3 | 16 | cAyaH kI ityayamAdezo bhavati yaGiH parataH / cekIyate / cekIyete / cekIyante / dItvoccAraNaM kim ? "dIrakRdge" [ 5 / 2 / 134 ] iti yatra dItvaM nAsti tatra yapi zravaNArtham / cekItaH / cekIthaH / sphAyaH sphIte ||4|3|17|| sphAyaH sphI ityayamAdezo bhavati tasaMjJe parataH / sphItaH / sphItavAn / taiti kim ? sphAyyate / sphAtiH / sphItIbhavatIti cvyantasya rUpam / pUrvasya styaH || 4|3|18|| te iti vartate / prapUrvasya styAyaterjirbhavati te parataH / prastItaH / prastItavAn / "sphAdeH" [ 5 / 3 / 60 ] ityAdinA natvasyAsiddhatvAtprAgeva jiH punarvihatanimittattvAnna bhavati / "prastyo vA " [5 / 3 / 61] iti matvapakSe prastImaH prastImavAn / prapUrvasyeti kim ? saMstyAnaH / prahatya iti siddhe pUrvagrahaNaM niyamArtham / zranyapUrvasyApi mA bhUt / saMprastyAnaH / athavA prapUrvo yasmAdgisamudAyAtsa prapUrvaH, tadavayavasyApi syAyatairyathA syAdityevamartham / prasaMstItaH / prasaMstotavAn / ihAnye STyai styai ityanayoH sAmAnyena nirdezaH / ghanasparzayoH zyaH || 4 | 3 | 16 | dravaghane sparze ca vartamAnasya zyAyatairnirbhavati te parataH / zInaM ghRtam / zInaM medaH / " zyAJcidivaH " [ 5/365 ] ityAdinA natvam / dravAvasthAyAm ghanabhAvamApannamityarthaH / sparza zItaM vartate / guNavatyapi sparzo'sti zItamudakam / zIto vAyuH / dravaghanasparzayoH kim ? saMzyAno vRzcikaH / 'sphAderAtaH' [5|3|60] ityAdinA natvam / 3. pratiSTu [ ] koSTakAntargatAnAM sUtrANAM vRttistruTitA / sUtrANi tu jainendrapaJcAdhyAyImanusRtyAtra nirdiSTAni / For Private And Personal Use Only Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 4 pA0 3 sU0 20-26] mahAvRttisahitam 286 prateH // 4 / 3 / 20 // pratipUrvasya zyAyaterbhivati te prtH| pratizonaH / pratizInavAn / adravaghanasparzArtho'yamArambhaH / cA'bhyavAt // 4 / 322|| abhi aba ityevaMpUrvasya zyAyatervA jibhavati te parataH / abhizInaH / abhishyaanH| avazInaH / avazyAnaH / abhyvshiinH| abhyvshyaanH| viparyAse prayogo nAsti / dravaghanasparzavivakSAyAM prApte'nyatrAprApta ityubhayatra vikalyaH / anyagiyoge kecinnecchanti / samabhizyAnam / samavazyAnam / anye tu pUrvamAtre'nyagiyoge'piti vikalpamicchanti / abhisaMzInam / abhisaMzyAnam / avasaMzInam / avasaMzyAnam / kSIrahaviSoH zatam // 4 2 // zRtamiti nipAtyate kSIraviSoH pAke / zRtaM kSIram | zRtaM haviH svayameva devadattena vA / trai pAke iti kRtAtvatya bhauvAdikasya zrA pAke ityAdAdikasya ca grahaNam / tathA zrA pAke iti caurAdikasya Nici puki ca kRte zrA pAka iti mitsu pAThAtprAdezezrapiH / anayoH zrAzrayoH te parataH zRbhAvo nipaatyte| kSIrahaviSoriti kim ? AzrANA yavAgUH / veti vyavasthitavibhASAnuvRtta tumati Nici neSyate / apitaM havirdevadattena jinadattena / pyAyaH pI // 3 / 23 // pyAyaH pI ityayamAdezo bhavati te parataH / pInau stnau| piinaavNsau| "oditaH" [5 / 3 / 63] iti natvam / prakRto jiruttarasya yasya prasajyeta / liGAGokhalAdau ca yakhaM nAsti / tdrthshcaadeshH| AGaH // 4 // 3 // 24 // zrAGaH parasya pyAyaH pI ityayamAdezo bhavati te parataH / aApInaH / zrApInavAn / zrAGa eva pyAyaH pI bhavati nAnyasmAd / prpyaanshcndrmaaH| andhRdhasoH // 4 / 3 / 25 // andhUdhamorarthayoH prAGaH parasya pyAyaH pI bhavati te parataH / aApIno'ndhuH / aapiinmuudhH| andhurbaNam / UdhaH snpryaayH| ayamapi niymH| aAG pUrvAtyAdhudhasoreva / nAnyasminnarthe / aaapyaanshcndrmaaH| liDyoH / / 4 / 3 / 26 // ta iti nivRttam nimittAntaropAdAnAt / liTi yaGi ca parataH pyAyaH pI ityayamAdezo bhavati / zrApipye / prApipyAte | aapipyire| paratvAtpIbhAve kRte punaH prasaGgAd dvitvam / "ergivAkcAduGo'sudhiyaH" [478] iti yaNAdezaH / yaGi-yApepIyate / aapepiiyete| ApepIyante / yaGapi "tyakhe tyAzrayam" [111 / 63] iti zrApepeti / ApepItaH / aApepyati / na vA zveH // 4 // 27 // jiriti vartate / zvayatena vA jibhavati liDyoH parataH / zuzAva | zizvAya / zuzuvatuH / zizyivatuH / zozUyate / zezvIyate / liTi kiti yajAdiprAptirneti prtissidhyte| tataH samIkRte viSaye viklpH| piti kiti ca liTi yaGi ca pravartate / nanu zizvAyatyatra jinA mukte pakSe "casyaiSAM liTi" [4 // 3 // 13] iti casya prApnoti nAyaM doSo netyanena zvayateryAvatI prAptiH sA sarvA prtissidhyte| tato vikalpaH / yadi catya kriyeta pratiSedho'narthakaH syAt / __ sankacoreM // 4 / 3 / 28 // sanpare kacpare ca Nau parataH zvayaterne vA jirbhavati / zuzAvayiSati / antaraGgaparibhASA hyanityA / pUrvavipratiSiddhena jau kRte aipi "zro puyaNajye" [5 / 2 / 178] iti jJApakAt sthAnivadbhAvena dvitvam / pakSe zizvAyayiSati / kaci azuzavat / azizviyat / ho jiH // 4 // 3 // 29 // hvayatejirbhavati sanpare kacpare ca Nau parataH / juhAvayipati / juhAvayiSataH / juhAvayiSanti / kaci-ajUhavat / ajUhavatAm / ajUhavan / anavakAzatvAjinA sAvakAzaH "zAcchAsAhvAdi" [51142] sUtreNa yak vAdhyate / punarjigrahaNaM nityArtham / nanu thasyeti vakSyate tenaivAyaM jiH siddhH| hayaterevAyaM ya For Private And Personal Use Only Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 260 jainendra-vyAkaraNam [a0 4 pA0 3 sU0 30-38 AderekAca ityanuvartanAt / evaM tIMdameva jJApakam / thasya nimitte'nyena vyavahite jina bhavati / tena siddham / jihvAyakIyiSati / hAyakamicchati / hvAyakIyateH san / thasya // 4 // 3 // 30 // hvayatesthasya jirbhavati / juhaSati / johayate / juhAva / sAmarthyAtthanimitte parato jiditavyaH / atropacArAtthArtho hRyatistha: tasya jau kRte dvitvam / na jau jiH||4||3||31|| jau parataH pUrvasya jina bhavati / viddhaH / vicitH| sNviitH| bacejivacanaM jJApakam / "ante'laH" [1 // 1 // 46] iti nAzrIyate / "anantyavikAre'ntyasadezasya" pa0] ityanityA / tata ekenApi yogenayAvanto yaNanteSAM sarveSAM jo prAte pratiSedho'yam / nanu tathApyekayogena yugapaje : pUrvasya parasya ca nivRttasvAtsiddhasya kathaM pratiSedhaH 1 atrocyate-na jau jiriti svAzrayakAryasya jeH parapUrvatvasya pratiSedhaH / tato yaNAdeze sati sidhyati rUpam / punarjigrahaNaM prakaraNAntaravihitasyApi jeH pratiSedhArtham / yUnA / yUne / "zvayuvamaghono'hati" [4 / 4 / 121] iti jiH / atra sve'ko dItvasya sthAnivadbhAvAdukAreNa vyavadhAnaM na cintanIyam / "prapUrvasya styaH" [ / 3 / 18] ityatra pUrvasyeti vartate / tena pUrvamAtrasya pratiSedhaH / upoSuSA / upoSuSe ityatra bhinnanimittatvAnna pratiSedhaH / jAvityatrekAro'pi prazliSyate tataH zvayateH kaci na jiH / azizviyat / liTi zo yH||4||32||n jiriti vrtte| liTi parato vejo yakArasya jina bhavati / vejo yakArasyAbhAvAt vayeryakArasya pratiSedhaH / veJgrahaNasyottaratra prayojanam / UyatuH / UyuH / sthAnivadbhAvena yajAditvAt kiti jiH prAptaH / liDgrahaNamuttarArtham / vo vA kiti // 4 // 3 // 33 // liTi kiti parato vo vakArasya jina bhavati / UvatuH / UcuH / yajAdityAjiH prAptaH "pye ca" [4 / 3 / 34] iti vakSyamANena pratiSaddho'nena viklpyte| paratvAjjau kRte dvitvm| "vArNAd gAvaM balIyaH" [pari0] ityuvAdeze kRte sve'ko dItvam | pane-vavatuH / vyuH| vetragrahaNAnuvRtteH sthAnivadbhAvena vayi vakArasya na pratiSedhaH / kitIti kim ? vavitha / pya ca ||4||3||34||pye liTi ca vejo jina bhavati / pravAya / upavAya / vavau / vavatuH / vatruH / bavitha / kidgrahaNaM vAgrahaNaM cAnadhikRtam / "casyaiSAM liTi" [1 / 3 / 13] iti yajAditvAcca jo prAte pratiSedho'yam / asminneva nitye prApta kitsu 'vo vA kiti [3333] iti vikalpaH / vegrahaNAnuvRttariha sthAnivadbhAvAbhAvAd vayerapratiSedhaH / uvAya / uuytuH| UyuH / sthAnivadbhAve hi "liTi vejo yaH" [43 // 32] ityanarthakaM syAt / anenaiva yakArasyApi pratiSedhaH syAt / . jyaH // 4 // 3 // 35 // jyA ityetasya pye jina bhavati / prajyAya / upajyAya / cAnukRSTatvAlliTIti nivRttaH / vyaH // 4 // 3 // 36 // vyA ityetasya ca pye jina bhavati / pratyAya / upavyAgha / sUtrAntaramuttarArtham / parevA // 4 // 3 // 37 // pareruttarasya vyA ityetatya pye vA jibhavati / parivIya / parivyAya / paratvAddotve kRte tugabhAvaH / eco'zityAH // 4338 // dhoriti vrtte| ejantasya dhorazityAtvaM bhavati / glai| glAtA / glAtum / zo-nizAtA / nizAtum / "ante'laH" [13146] ityeca AkAraH / eca iti kim ? kartA / kartum / azitIti kim ? glAyati / mlAyati / azitIti prasajyapratiSedhaH ziti neti / anaimittikamAtvam / glAnIyam / tena AyAdyabhAvaH / sutraH / sumlaH / "prAto gau" [2 / 11106] iti kH| suglAnam / "yujAtaH" [2 / 3 / 106] iti yucca siddhaH / "miSmIbdIDa pyeca" [343] iti cakArAdeviSaye cAtvavacanaM jJApakam / paranimittasyaica zrAtvaM na bhavati / cetaa| stotaa| pratipadoktaparibhASA banityA tena kApayatItyAdau puk siddhH| zakAra idyasya so'yaM zit tadAdau na bhavati / na tu tadante / jagle mamle iti / dhorityeva / gobhiH / naubhiH| For Private And Personal Use Only Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 4 pA0 3 sU0 36-48] mahAvRttisahitam 261 na vyo liTi // 4 // 3 // 36 // vyayateliTyAtvaM na bhavati / saMvivyAya / saMvivyayitha / Nali "casyaiSA liTi" [ / 3 / 13] iti jiH / "NityacaH " [5 / 2 / 3] ityaip / aayaadeshH| the "vopadeze" [5 / 1 / 108] iti sUtre "avyAd" iti pratiSedhAtkAdiniyamAdiT / // 43 // 40 // sphuri skuli ityetayoreca zrAtvaM bhavati ghatri parataH / visphAraH / visphAlaH / "bhAve" [2 / 3 / 17] "akartari" [2 / 3 / 18] "halaH" [2 / 3 / 102] iti "karaNAdhikaraNayoH" [2 / 3 / 16] vA yat / "sphuriskuyoniniveH" [5/4/58] iti vA Satvam / krIjeo // 4 // 3 // 41 // kI iG ji ityeteSAmeca aAtvaM bhavati NI parataH / kraapyti| adhyApayati / jApayati / paranimittasyApyeca prAtvamanena vidhIyate / sidhyaterajJAne // 4 // 3 // 42 // NAviti vartate / sidhyatereca prAtvaM bhavati jJAnAdanyatra Nau parataH / annaM sAdhayati / artha sAdhayati / ajJAna iti kim ? prAcAraH kulaM sedhayati / kSamA dharma sedhayati / jJApayatItyarthaH / zyavikaraNanirdezAvidha gatAvityasya bhauvAdikasyAgrahaNam / mimIndIGa pye ca // 4 // 3 // 43 // miJ mItra dIG ityeteSAM pye ca ecazcAtvaM bhavati / pye pramAya / edviSaye pramAtA / pramAtum / pramApayati / mijho nimAya / nimAtA / nimAtum / nimApayati / dauDa:avadAya / avadAtA / avadAtum / avadApayati / cakAro jJApakaH / paranimittasyaica zrAtvaM na bhavati / tena cetAdiSvAtvAbhAvaH / eca ityarthavazAdvizeSaNalakSaNA *tA / eco yA prakRtistasyAH prAkyotpatterAtvaM bhavati / evaM cAkArAeNadhanyucaH siddhaaH| avadAyaH "zyAvyadha" [2114] zrAdIti NaH / abadAyo vartate / sudAnam / "nimimIliyAM khAcorAtvapratiSedho vaktavyaH" [vA0] sunimyH| nimInAti nimAnaM vA nimyH| "akartari vA'ci pratiSedhaH / evaM minoterapi / liyo "vibhASA liyoH" [3 / 44] iti vyavasthitavibhASA jJApanAdeva khAcoHpratiSedhaH siddhaH / vibhASA liyoH // 4 // 44 // linAtelIyatezca vibhASayA''tvaM bhavati pye eviSaye ca / vilAya vilIya / ejviSaye vilAtA / viletaa| vibhASeti vyavasthitavibhASA / tena dhASTaryasammAnanayorAtvam / zyeno vartikAmapalApayate / Namyapaguro bA // 4 // 3 // 45 // eca iti vartate / Nami parataH apagura eca prAtvaM bhavati vA / apagAram / apagoram / asyapagAraM yudhyante / asyapagoraM yudhyante / "pramANAsatyoH" [214636] iti Nam / "vA bhAdi" [11384] iti pasaH / punarvAgrahaNaM pUrvasya vyavasthitavibhASAjJApanArtham / // 4 // 3 // 46 // cija sphura ityetayogI parata eco vA''tvaM bhavati / dharma cApayati / dharma capayati / nayanaM phArayati / nayanaM skorayati / prajane vaatH||4||47|| prajane'rthe vAte parato vA''tvaM bhavati / puro vAto gAH pravApayati / puro vAto gAH pravapayati / lavaNaM gAH pravapayati / lavaNaM gAH pravApayati / prajano garbhAdhAnam / vAteH prajane'rthe vRttiAsti tenaarmbhH| vibheterhetubhaye // 4 // 3 // 48 // bibhetehe tubhaye'the Nau parato vA''tvaM bhavati / muNDo bhApayate / jaTilo bhApayate / muNDo bhISayate / jaTilo bhISayate / hetuH svatantrasya kartuH prayojakaH / tataH sAkSAdbhayamatra pratIyate / bhayazabdo bhAvasAdhano'pAdAnasAdhano vA / napuMsakaliGge bhAve "ajvidhau bhayAdInAmupasaMkhyAnam" [vA0] kAdinivRttyartham / bhAve hetobhayaM hetubhayam / apAdAne hetureva bhayaM hetubhayamiti zeyam / "Ne smerhetubhaye" [1 / 2 / 64] iti davidhiH / zrAtvAbhAvapakSe "ItaH punityam" [ // 3 // 46] iti Suk / hetubhaya iti kim ? kuJcikayainaM bhISayati / nAtra prayojakAddhetobhayaM kintarhi kuJcikArUpAtkAraNAt / tipA nirdezo yabantanivRtyarthaH bibheti tamanyaH prayuGkte (bhAyayati punaH punaratizayena bhAyayati,) bibhAyayIti / For Private And Personal Use Only Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 262 jainendra-vyAkaraNam [a0 4 pA0 3 sU0 46-57 ItaH SuG nityam // 4 // 3 // 46 // vibhaterIkArAntasya hetubhaye'rtha nityaM ghugAgamo bhavati Nau parataH / muNDo bhISayate / jaTilo bhISayate / Ita iti nirdezAdaipaH prAgeva Suk / hetubhaya ityeva / kuJcikayainaM bhAyayati / nAtra sAkSAtprayojako bhayakAraNam; kintarhi ? karaNAt / davidhizca na bhavati / smiGaH // 4 // 3 // 50 // hetubhaya iti vartate NAviti ca / smiG ityetasya Nau parata zrAtvaM bhavati hetubhaye'the / muNDo vismApayate / jaTilo vismApayate "Ne smerhetubhaye" [1 / 2 / 64] iti dH| hetubhaya iti kim ? kuJcikayainaM vismAyayati / smayatyartha eva bhayamityupacaryate / nahi mukhyavRtyA bhaye smayatevRttiH / jhalyakiti sRjadRzo'm // 4 // 3 // 51 // jhalAdAvakiti parataH sRdRzoramAgamo bhavati / sraSTA |srssttum / sraSTavyam / draSTA / draSTum / draSTavyam / vizeSavihitatvAtsAmAnyavihitasya "dhyuGaH" [5 / 2 / 83] epo bAdhako'yam anAkSIt ityatra pUrvamami kRte "vrajavada" [5 / 1176] ityAdinai / jhalIti kim ? sarjanam / darzanam / akitIti prasajyapratiSedhAdiha na bhavati rajjusRDbhyAm / devadRgbhyAm / dhoH svarUpagrahaNe tatyavijJAnAdvA / vA'nudAttasyarduGaH // 4 // 3 // 52 // anudAttasya dhoH RduGaH vA amAgamo bhavati jhalAdAvakiti parataH / traptA / tA / draptA / dartA / tRpipIradhAdau vikalpiteTau tatrAnudAttapATho'mAgamArthaH / anudAttatyeti kim ? bardA tardA / vRDhaH / tRDhaH / uditvAtpakSe'niTau / RduGaH iti kim ? bhettA / bhettum / jhalItyeva / tarpaNam / darpaNam / akitItyeva / dRptH| dhvAdeH SassaH // 4 // 3 // 53 // dhorAdeH SakArasya sakArAdezo bhavati / ajdantyaparA sAdayaH popadezAH / sRpisRjisatyAstRsekasRvarjam / svadismividisvaJisvapayastu mUrdhanyAdipAThAH / udAharaNam / paha sahate / Sica siJcati / bhiSvap sutaH / "tyAdezayoH" [5 / 4 / 36] iti pavArtha zrAdezaH / dhoriti kim ? SoDan / SaDikaH / zrAderiti kim ? laSati / dhoriti vartamAne punadhugrahaNaM dhurakhe yo yuH tadAdeH SakArasya satvArtham / subdhormA bhUditi | poDoyate / paNDI / "STIvativaSkatiSThyAyatInAM pratiSedho vaktavyaH" vA0] / Tiva thakAraparaH ThakAraparazceSyate / tena cavikAre teSThIvyate / TeSThovyate / yo naH // 4 // 3 // 54 // dhorAdeNakArasya nakAra Adezo bhavati / sarva nAdayo NopadezAH / nRtinandinakkanadinaTinArdhanAzrvarjam / Nam-namati / NI-nayati / Naha-nahyati / "gerase'pi vikRteH" [5 / 168] iti NatvArthamAdezaH / punardhagrahaNAtsubdhoeMkArasya natvaM na bhavati / NakArIyati / vAderityeva / caNati | yogavibhAgaH satvasya zrIvatyAdAvanityatvajJApanArthaH / vali vyoH kham // 4 // 35 // vali parato vakArayakArayoH khaM bhavati | dhoradhorvA / dedivaH, sesivaH / yajantAdvasi vakArasya khm| jIvaradAnuk / jiirdaanuH| yakArasya,Upo-Uttam / knUyI-knUtam / "asiddhaM vAhiraGgamantaraGge" pa0] ityanilyA tena bahiraGge iyAdeze eyAdeze ca satyantaraGgaM yakham / pacet / dAseraH / kvipi kaNDrayateH bobhUyatezca kaNDUH / bobhUH / ataH khe kRte "bali vyoH kham"nityatvAtvipaH khe'pi kvacidvarNAzraye' tyAzrayamiti tyakhe tyAzrayAdlAditvam / valIti kim ? dIvyate / tAyyate / halGa yApo dyaH susiptyanac ||4||3||56||hlntaat GI ca aApa ca yA dIH tadantAcca pareSAM suliptInAM kham / vyartha skAntakhena siddhamiti cet, na sidhyati / ukhAdityatra kAntakhasyAsiddhatve padAntatvAbhAvAitvaM na syAt / sphAdisikhe vA vibhaktisakArasya ritvavisarjanIyau syAtAm / abhino'treti sphAntakhasyAsiddhatvAderutvaM na syAt / abibharbhavAnityatra "rAtsaH" [5 / 3 / 42] iti niyamAttipaH khaM na syAt / kereGaH // 4 / 3 / 57 // ke khaM bhavati eGantAduttarasya / he agne / he vaayo| prAditi khAtparatvena 'prasyaip" [5 / 2 / 103] iti ee / For Private And Personal Use Only Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 4 pA0 3 sU0 58-68 ] mahAvRttisahitam 263 prAt // 4 // 3 // 58 // prAntAtparasya keH khaM bhavati / he devadatta / he jinadatta / basapakSe'najiti vartate tacca prAditi kAnirdezAt tAntaM sampadyate / tataH keravayavasyAnacaH khaM bhavati / evaM he kueDetyatra halo makArasya khaM bhavati / he kataradityatra svamoH parataH kikRte "napaH svamoH" [5 / 1 / 20] ityup / piti kRti tuka // 4 // 359 / / prAdityasya tApaklUptiH / piti kRti tugAgamo bhavati prAntasya / prakRtya / prastutya / agnicit / somasut / kRtIti vacanAddhorayaM tuka | pitIti kim ? citam / stutam / kRtIti kim ? bahukartRkaH / prasyeti kim? pralUya / grAmaNIH / grAmaNIkulamityatra balAzrayasya prAdezasyAsiddhatvAnnAntaraGgastuk / sandhau ||4||3||60||sndhaavitydhikaaro veditavyaH / yadita UrdhvamanukramiSyAmaH sandhiviSaye tadveditavyam / lokata eva saMzleSaH sannikarSo vA sandhiriti jJAtavyam / yathA "epyato'pade" [34] atrekArAdiH / vakSyati 'acIko yaNa" [43365] / dadhyazAna / sandhAviti kim ? dadhi azAna / che||4|361|| chakAre parataH sandhau prasya tumbhavati / gacchati / icchati / pRcchati / prasyAtra tujhna tadantasya / yadi prAntasya syAccicchidurityatra "halo'nAdeH" [5 / 2 / 16 khaM prasajyeta / nanvakyavAvayavo'pi samudAyAvayava iti khaM prApnoti / evaM tarhi pUrvAntakaraNAdhikArAtvaM na bhavati / / prAGmAGoH // 4 // 3662 / / prAG mAG ityetayozche paratastuga bhavati / ("ISadarthe kriyAyoge maryAdA'bhividhau ca yH| etamAtaM GintaM vidyAdvAkyasmaraNayoraGit // ") IpacchAyA aacchaayaa| kriyAyoge-Acchinatti / maryAdA'bhividhyoH / AcchAyAyAH / mAGamAcchidat / mAcchAsIt / "vA padasya" [4 / 3 / 64] iti vikalpaH praaptH| anUla (nubandha) karaNaM kim ? AcchAtramAnaya / zrAchAtramAnaya / smaraNe DittvaM nAsti / upamA chatramAnayati / "gAmAdAgrahaNeSvavizeSaH" [pa0] iti prAptiH / athavA nedaM pratyudAharaNam / zrAGA sahacaritasya mAGo nisaMjJakasya grahaNAddhoraprAptiH / dyaH // 4 / 3 / 63 // dIsaMzasya che tumbhavati / hocchati / mlecchati / apacAcchAdyate / vA padasya // 4 / 3 / 64 // dhantatya padasya che vA tugbhavati / kuvalIcchAyA / kuvalIchAyA / shmiicchaayaa| zamIchAyA / dIsaMjJakasya tugbhavati sa cetpadasyeti / tenAsAmadhye'pi tugvikalpaH siddhH| tiSThatu kumArI chatraM hara devadatta / acIko yaNa // 4 / 3 / 65 / aci parata iko yaNAdezo bhavati / dadvathazAna / maddhvapanaya / "anaci" [5/127 iti dvitvam / bharthaH / lAkRtiH / "asiddhaM bahiraGgamantaraGga" [pa0] iti yAdInAM na sphAntakham / acIti kim ? dadhi karoti / madhu kRtam / ika iti kim ? bhavAnanta / halo mA bhUt / sve'ci dautvaM vakSyati / pAriMzeSyAdanyatra ynn| --eco'yavAbhAvaH // 4 // 3 // 66 // ecaH sthAne ay av Ay Ava ityete AdezA bhavanti aci parataH / cayanam / lavanam / cAyakaH / lAvakaH / kayete / paTaviha / yi tye||4|3|67|| yakArAdau tve ayAdaya AdezA bhavanti / bAbhravyaH / mANDavyaH / gavyaH / nAvyo hRdaH / yIti kim ? gobhyAm / naubhyAm / tya iti kim ? goyAnam / nauyAnam / yoti yogvibhaagH| tena goyaMtA. vadhvaparimANe anAdezo bhavati / gavyUtiH / ayAyAdezayoH kecitpratiSedhamicchanti / tena rAyamicchati raiyati / kSijyoH // 4 // 36 // kSi ji ityetayoreco yi tye'yAdezo bhavati / kSetuM zakyaM kSayyam pApam / jetu zakyo jayyaH zatruH / "zaki liGa ca" [2 / 3 / 148] iti vyA bhavanti / niymaartho'ymaarmbhH| dhuSu kSijyoreva nAnyasya dhoH| ceyam / neyam / tatrApi tulyajAtIyayorekAraikArayonivRtiH / dhorokAraukArayoH pUrveNAvAvAdezau bhavataH / lavyam / pavyam / avazyalAvyam / avazyapAvyam / mayUravyaMsakAditvAtsaH / vyAnte jhavazyamonAza iti / For Private And Personal Use Only Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 264 jainendra-vyAkaraNam [a0 4 pA0 3 sU066-74 zaktau // 4 // 3 // 69 // ayamapi niyamaH / zaktAveva kSijyorayAdezo nAnyasminnatheM / kSeyam / dhostasminneva // 4 // 370 // dhostasminneva yitye ya eca tasyAyAdayo bhavanti / lajyam / avazyalAvyam / dhoriti kim ? mRdo niyamo mA bhUt / mANDavyaH / gavyam / tannimittasyAtannimittasya ca "yi tye" [3 / 67] ityAdezaH / tannimittasyeti kim ? upoyate / auyata / lauyamAnizcaitraH / karmaNi laT / yaka jitvam / gidhoryakAya tadantaraGgamiti "zrAdepa" [1 / 3.75] / laTi lAvasthAyAmaDAgamo'ntaraGga iti "aTazca" [43.78] ityaip / antaraGgaparibhASA hyanityA tena bahiraGgatve'pyep / loyamAniriti pratyudAharaNam / evakAra issttto'vdhaarnnaarthH| ghoreva tasminniti niyamo mA bhUt | evaM hi bAbhravya ityatra na syAt / krayyaH svArthe // 4 // 72 // kayya iti nipAtyate svArthe gaye / svArtho drvyvinimyH| kayyaH kmblH| kravyA gauH / krayArtha prsaaritH| anyavastusaMgrahArthamiti yAvat / kSijyoriti niyamAdaprApto'yAdezo nipAtyate / svArtha iti kim ? kreyaM dhAnyaM na cAsti krayyaM svIkartavyaM dhAnyaM kiM tarhi parakIyam / krayArtha prasAritaM nAstItyarthaH / dvayorekaH // 4 // 3 // 72 // "khyatyAdataH" [36] iti vakSyati / prAgetasmAd dvayoH pUrvaparayoreko bhavatItyeSo'dhikAro veditavyaH / vakSyati AdeSu / devendraH / dvayograhaNaM kim ? pUrvaparayoyugapadAdezapratipattyartham / itarathA hi yatra kAnirdezaH sAvakAzastatra pUrvasya nirdeshH| yatremnirdezaH sAvakAzastatra parasya / tatazca paryAyeNa kArya syAd yathA "sacasyobhau" [5105] ityatra NakAradvayam / evamihApi kAryadvayaM mAbhUdityeka grahaNaM kriyte| tadvat // 4 // 3 // 73 // dvayoreka iti vartate / tayoriva tadvat / tayovidyamAnayoryatkArya tatkRte'pyekAdeze yathA syAt / yatpUrvamavayavamAzritya kArya kriyate, yacca paraM tat kRte'pyekAdeze bhavati / asati sUtre'vayavagrahaNena na gRhyeta / kSorodakavat / pUrvAvayave prayojanam / vAmorUriti mRda UrityamRdo mRdamRdorekAdezo mRdvadbhavati / yathA zakyeta kartuM mRda iti svAdividhiH / anyathA vRkSaH plakSa ityAdAveva syAt / parAvayave prayojanamdevAvityatrokAraH sum / asubkaarH| subasuporekAdezaH subbad bhavati / yathA zakyeta kartum "summiGantaM padam" [1 / 103] iti / anyathA sAdhuH pUjya ityAdAveva syAt / adhotyetyatra dvayorekAdeze'pi prAzrayastukU siddhaH / "ubhayata AzrayaNe na tadvadbhAvaH" [vA0] / tena upohyate / prohyate ityatra "gerUhaH praH" [5 / 2 / 132] iti ubhayAzrayaH prAdezo na bhavati / iha kAryAtidezo'bhipreto na rUpAtidezaH / tena varNAzraye vidhau tadvadbhAvo na bhavati / mAlAbhirityatra pUrvAntatvamAzritya "bhiso'ta ais" [5/1188] iti na bhavati / juhAvetyatra "thasya' [4 / 3 / 30] iti hvayatejau kRte "je:" [4 / 3 / 65] parapUrvatve ca tasya paravadbhAvAt "jAto NalaH au" [5 / 2 / 30] iti na bhavati / atyai aGkaH paravadbhAvAbhAvAt / "eGo'ti padAntAt" [413166] iti na bhavati / asyA aMGka iti siddham / vatkaNAt svAzrayamapi / tena GoTostukaM prati parAdityAbhAve "vA padasya" [ 6] iti vikalpaH siddhaH / vRkSecchatram / vRchatram / apacecchatram / apacechatram / saMveJaH kvau jiH / jeH pUrvatvam / tasya parAditvAbhAve prAzrayastuka siddhH| samut / Satve'sadvat // 4 / 3 / 74 // Satve kartavye ekaadesho'sdvdbhvti| tyAdezalakSaNe prApta pratiSedhArthamidam / ko'ya / yo'sya / ko'smai| ko'sicat / yo'sicat / "hvAlipsicaH" [211046] ityat / "eDo'ti padAntAta" [ 16] ityekAdezasyAsiddhatvAdiNa uttarasya tyAdezasakArasya SatvaM prasaktaM na bhavati / "nAdyante" [5/76] iti SatvapratiSedho na sidhyati tadvadbhAvena parAditvAdekAdezasya / nanu caikapadAzraye patve'ntaraGge ekAdezasyAsiddhatvam | anityaiSA paribhASA / tato'kSadharityatra bahiraGga UTha yaNAdeze naasiddhH| ghe'sadaditi siddha Satve iti gurunirdezaH kimarthaH ? pAdAntapadAcorekAdezaH Satve'sadadbhavati / nAnyatreti For Private And Personal Use Only Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 4 pA0 3 sU0 75-81] mahAvRttisahitam jJApanArthaH / tena upaseduSaH pazya / anuSuSaH pazya / "vasorjiH" [ / 4 / 120] "jeH [365] pUrvatvam / ukArAkArayorekAdezaH Satve'sadvanna bhavati / Adep // 4 // 3 / 75 // avarNAntAdaci parata eb bhavati / devendraH / gandhodakam / maharSiH / dvayoH sthAne eko bhavati / "eGi pararUpam" [4 / 3 / 8:] ityatra paragrahaNaM pUrvApekSaM tena paratyAntaratamo ebU RvaNe parataH prasajyamAna eva parasyAntaratamo'kAraH "ranto'NuH" [111148] iti ranto bhavati / ejyapa // 4 / 3 / 76 / avarNAntAdeci parato dvayoreka aib bhavati / ("prasiddha kasuraizyasya sarvajJasya mahaujasaH / vyatItaupamyadharmArtha vacaH pAyAnmahauSadham // ") "akSAdahinyAmaibbaktavyaH" [vA0] akssauhinnii| "prAdUhoDhoDhya SaiSyeSu" [vA0] praudH| proTiH / praiSaH / praiSyaH / "svAdIreriNoH" [vA0] svairaM / svairii| liGgaviziSTasya svairiNI / "Rte bhAse" [vA0] duHkhAtaH / Rta iti kim ? sukhetaH / bhAsa iti kim ? prmtH| sa iti kim ? sukhenataH / "RNadazapravatsatarakambalavasanAnAmRNe" [vA0] RNArNam / dazArNam / prANam / vatsatarANam / kambalArNam / vasanArNam / ityedhatyUTa su // 4 // 37 // eti edhati UTha ityeteSu parato'varNantAdaib bhavati / ecIti vartamAnamete'vizeSaNama / edhateyabhicArAbhAvAt / UsvarUpeNa gRhyate / upaimi / upaiSi / upaiti / upaidhate / praidhate / eDipararUpApavAdaH / purastAdapavAdo'nantarasya eGi pararUpatya bAdhakaH nottarasya "zromAGoH"[32] iti prADa pararUpasya / tena A itaH / etaH / upetaH / UTha-dhautaH / dhautavAn / ecItyeva / upetaH / pretaH / __ aTazca // 4 // 378 // ecIti nivRttamacIti vartate / aTazca aci dvayoreka aib bhavati / aikSiSTa / aihiSTa / zrIbjIt / aaumbhIt / aikSata / aihata / Arnot / aikSiSyat / aumbhiSyat / cshbdo'vdhaarnnaarthH| zraTa evaici yathA syAt / yadanyatprApnoti tanmA bhUt / aoGkAramaicchat / auGkArIyat / "epyato'pade" [1 / 3 / 44 "zromAGo" 82] iti pararUpaM prAptam / yA uda aoDhaH aoDhamaicchat prauDhIyat / "omADoH" [ 2] iti pararUpaM prAptam / usrAmaicchat zrautrIyat / pratipadoktaparibhASAnAzrayaNe "usi" [4 / 3 / 3] iti pararUpaM prAptam / dhAvRti geH // 4 // 376 // Aditi vartate / avarNAntAdgaH RkArAdA dhau dvayoreka aiba bhavati / upArchati / prArcchati / upAdhnAti / prArnoti / prasajyamAna evaipa "ranto'NuH" [ // 1 // 48] iti ranto bhavati / geriti kim ? iharchati / pragatA RcchakA asmin deze prarchako deshH| RtIti kim ? prekSate / taparakaraNaM kim ? upa RkArIyati upaka yati / "vA supi" [4380] iti vikalpaH prasajyeta / geriti nirdezAd dhugrahaNe labdhe dhAviti kim ? dhAveva yathaH syAta "RtyakaH" [4 / 3 / 105] iti prakRtibhAvo dhormA bhUt / / vA supi // 4 / 3 / 80 // R! rAdau subdhau gerivarNAntasya vA aib bhavati / upArSabhIyati / uparSabhIyati / prArSabhIyati / prapaMbhIyati / "geradhvanaH" [4 / 2 / 87] ityatra yathA gisaMjJopalakSitAnAM grahaNaM tatheha mA bhUditi dhugrahaNamanuvartate / prarSabhaM vanam itya na bhavati / - eGi pararUpam // 4 // 3 // 81 // Aditi vartate / gerdhAviti ca / avarNAntAdreH eGAdau dhau pararUpamekAdezo bhavati / upelayati / prelayati / uparoSati / aiSi prApte "vA supi" [4 / 3 / 80] ityapi vartate / upelakIyate / upailakIyate / upodanIyati / upaudanIyati / eGi paramiti siddha rUpagrahaNAdiSTaM labhyate / "eve cAniyonepAla vi0 iheva / ayeva / aniyoga iti kim ? ihaiva bhava mA'dya gaaH| "zakandhvAdiSu pararUpam" [vA0] zakaandhuH zakandhuH / karka andhuH karkandhuH / kulaTA / sImantaH kezeSu / sImAnto'nyatra / "protvoSThayoH se vA pararUpam' [vA0] sthUlotuH / sthUlotuH / vimboSThI / bimbauSThI / "nAsikodarauSTha" [3 / 1148] ityAdinA kI / sa iti kim ? vAkye mA bhUt / pazyoSThaM devadatta / For Private And Personal Use Only Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 266 jainendra-vyAkaraNam [a0 4 pA0 3 sU0 82-60 zrImAGoH || 4|3|82 // geriti nivRttam / zrAditi vartate / zrom zrAG ityetayoH parato'varNAntAtpararUpaM bhavati / kA zramityavocat komityavocat / yomityavocat / somityavocat strI / zrAGi zrA UdA proDhA / dyoDhA / kadoDhA / soDhA strI / AA utA zrotA / kadoptA / zrAGanAGorekAdezaH tadvadityAGgrahaNena gRhyate / gidhvoryatkAryaM tadantaraGgamiti pUrvamAGaH pareNa yogaH / maryAdAbhividhyozca pareNa yoge sati pUrveNa saha cyai prasajyeta / RNAt zrarNAt / zravarNAt / zrAGIti pararUpam / nanu madhye'pavAdo'yamecyaipo bAdhakaH kathamuttarasya sve'ko dItvasya sve'ko dItve'pIdamanuvartata iti tasyApi bAdhA / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir usi ||4|3|83 // usi parato'varNAntAtpararUpaM bhavati / bhinyuH | chindhuH / zrapuH / zruvuH / "zrAtaH" [22460] "laGo vA " [2|4|11 ] iti jum / liGAdeze uti prayojanaM nAstIti juso grahaNam / koSTA / koSitA ityatra anarthakatvAllAkSaNikatvAccAgrahaNam / zrAdityeva / vibhayuH / epyato'pade || 4 | 3 |84 // akArasya pararUpaM bhavati eyapade parataH / pacanti / pace / epIti kim ? apace / zrAditi vartamAne yata iti taparakaraNaM kim ? yAnti / vAnti / zrapada iti kim ? daNDAgram / padAdirayame / DAjahaMsyetAghataH ||4|3|85|| DAjarhasya yo'cchabdastasyetau pararUpaM bhavati / paTat iti paTiti | chapat iti chapiti "nAnarthakente'llo'ntyavidhiH " [10] / iti sarvasyAtaH paratvam / DAjarhasyeti kim ? zradityAha zraditi / zravyaktAnukaraNaikAcau DAjamutpAdayataH / itAviti kim ? paTadatra / zrata iti kim ? chapiditi na presto vA ||43|86 // mrisaMzakasya yo'cchandastasyetau pararUpaM na bhavati takArasya tu vA bhavati / paTat iti paTapaTeti / paTat-paTaditi / chapacchapeti / chapacchapaditi / "vIpsA" [5/3/3 ] Adi sUtreNa dvitvam / samudAyAnukaraNe bhavatyevAtaH pararUpam / paTatpaTiti / safe nityam ||4|3|87 || DAjante mrau parato DAjarhasyAtastakArasya nityaM pararUpaM bhavati / paTapaTAkaroti / idameva jJApakam / TikhAtpUrve "DAci" iti dvitvam / sveko dIH // 43 // kaH sve'ci parato dIrbhavati / dvayoreka iti vartate / lokAgram / vidyAntaH / kavIndraH / madhUdakam / pitRSabhaH / sve iti kim ? dadhyatra / aka iti kim ? epyato'pade ityanuvRttau agnaye / nAvAvityatrakAraukArayordItve dvayoraikyaM prasajyeta / yathA sAgatA / cItyeva / dadhi zItam / dItvavacanaM trimAtrAdyAdezapratiSedhArtham / suTi pUrvasvam ||4|3|86 // zrako dIracIti vartate / aci suTi parataH pUrvasvaM dIrdvayoreko bhavati / zragnI / vAyU | "epyato'pade" [4/3/84] ityanena prakAre parataH pararUpavidhiH sve'ko dItvamanantaraM bAghate nottaraM suTi pUrvasvadItvam / pUrvagrahaNam agnItyAdiSu parasvadItvanivRttyartham / zraka ityeva / rAyau / rAyaH / dvayorekatvaM syAt / zracItyeva / devaH / zasi ||4|3|10|| zasi parataH pUrvasvaM dIrbhavati / mAlAH / buddhIH / kumArIH / dhenUH pazya / nazca puMsi || 4 | 3 | 61 // zasi parataH pUrvasvaM dIrbhavati nakArazcAntAdezaH puMsi gamyamAne / devAn / kavIn / paTUn / kartRn / puMsIti liGganirdezaH / liGgaM ca pratyayadharmaH / vastudharme satyasati vA yatra zabdaH puMliGgAkAraM pratyayaM janayati tasmin pratyayavameM puMsi gamye nakAro bhavati / vastuni napuMsake'pi paSThAn pazya / strIrUpe'pi vastuni dArAn pazya / sthUrAn pazya / ararakAn pazya / sthUrAyA ararakAyA apatyAni gargAditvAdya, tasya bahuve "yatroH " [1|4|135 ] ityup / "hRdupyup" [11118 ] iti strItyasya TAponivRttau zasna ( zaso naH ) / iha ca puMliGgAkArapratyayAbhAvAt satyapi prANidharme puMstve na bhavati / caJcAH pazya / vardhikAH pazya / caJcA iva caJcAH caJcAsadRzAn puruSAn pazyetyarthaH / strIvastunyapi bhavati bhrakuMsAn pazya / satyapi vastudharme natvaM vRkSAn pazya / For Private And Personal Use Only Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zra0 4 pA0 3 sU0 12-66 ] mahAvRttisahitam 267 necyAt ||4|3|12|| ici muTi parato'varNAntAtpUrvasvaM dInaM bhavati / indrau / candrau / vidye / zraddha e / ityatra paratvAduttarasUtreNa pratiSedho nyAyyaH / icIti kim ? devAH / zrAditi kim ? agnI / saca || 4 | 3|13|| zrAditi nAdhikRtam / grantAjjasici ca parataH pUrvasvaM dInaM bhavati / kumAryau / kumAryaH / vAmocauM / vAmorvaH / vidhe / zuddhe / mAlA ityatra "sveko dI : " [4388] iti dItvaM draSTavyam / dya iti spaSTArtha vacanam / ici prasaMjJayA'pi varNasya yadyanena pratiSedhaH syAnnecyAditi sUtramanarthakaM syAt / kavayaH / paTava] ityatra jasi paratvAdeyA bhavitavyam / devAH / agnI / vAyU ityatra "suTi pUrvastram" [43] iti sugrahaNasAmarthyAddItvam / pUrvo'mi ||4|3|14|| ko'mi parato dvayorekaH pUrvo bhavati / devam / kavim / mAlAm / bhAnum / pUrvagrahaNaM pUrvasya dItvapratiSevArtham / pUrvarUpaM yathA syAt / yadi pUrvaH pro dvayorekAdezaH pro bhavati atha dIsaMjJo dIrbhavati / zracItyanuvartanAnmakArasya pUrvasvaM na bhavati / ka ityeva / rAyam / nAvam / suTItyeva / zracinavam / sunavam / jeH ||36|| raci parataH paraH pUrvA bhavati / iSTaH / utaH / gRhItaH / jividhAnasAmarthyAdyaNAdezo na syAt / pUrva punarlabhyeta / idaM zaka zakadarthamiti voradhaH (oracaH) pratyAsannasya pUrva kRte punaH pUrvatvaM na bhavati / eko'ti padAntAt ||4|3|16|| eGa: padAntAdati parato dvayorekaH pUrvo bhavati / mune'nagha / sAvo'nava / eka iti kim ? dadhyatra / atIti kim ? paTavi / taparakaraNaM kim ? paTavAyAdi / padAntAditi kim ? nayanam / sunayaH / GasiGasoH || 4|3|67 // eGajhe'ti vati / eGo GasiGasorati parato dvayoreka: pUrvo bhavati / grapadAnto'yamArambhaH / kacerAgacchati / kaH svam / paTorAgacchati / paToH svam / GasiGasoreGazca yathAsaMkhyaM na bhavati |. "orAvazyake" [2 / 1 / 102] "oH putrarAjye" [5 / 2 / 178 ] iti GasinA usA ca nirdezAt / Rta ut // 43 // 68 // GasiGamorati parata Rta udbhavati dvayoreka ityeva / karturAgacchati / kartuH svam / dvayoH sthAna pradezo'nyatareNa vyapadezaM labhate iti "ranto'NuH " [1|1|48 ] iti rantatvam / "rAtsaH " [ 5/3/42 ] iti sakham / GasiGasoH sakArasya vA ritvavisarjanIyau rantatvaM durupapAdaM cet / Rta iti taparakaraNaM kimarthan ? " pro'vAt " [ 112/47 ] ityAdAvanukaraNasya dvimAtrasya mAbhUt / uditi taparakaraNaM svagrahaNa nivRttyartham / khyatyAdataH ||4|3|66 // rUyatyAtparayoGasiGasorata udbhavati / khyatyAditi khIkhizabdayostItizabdayozca yaNAdeze kRte zrAgantunA''kAreNAnukaraNanirdezaH / sakhyurAgacchati / sakhyuH svam / patyurAgacchati / patyuH svam / zratItyanuvartamAne'ta iti sthAninirdezo dvayorekasya nivRttyarthaH / khyatyAditi vikRtanirdezaH kim ? yA dezAbhAve mA bhUt / atisakherAgacchati / atisakheH svam / pratipaterAgacchati / zratipateH svam / "strasakhi" [1||67 ] ityatra paryudAsa zrabhitaH sakhizabdAdanyaH samudAyaH sumaMjJo bhavati / idaM ca vikRtanirdezasya prayojanam / saha khena vartate iti sakhaH sakhamicchatIti sakhIyati sakhIyateH kvip / zrataH kham / "bali vyoH kham" [4|3|55] iti yakArasya kham / yakhavidhiM pratyakhasya sthAnivadbhAvapratiSedhaH / nanu "varNAzraye nAsti syAzrayam" [pa0 ] iti tyakhetyAzrayanyAyenApi vipo naSTasya balAditvaM nAsti kAbupasaMkhyAnamityadoSaH / GasiGasoH parato yAde sakhyuriti bhavati / tathA lUnyuH / pUnyuH / lUnamicchati pUnamicchati / lUnIyateH kvitrantasya GasiGasoryaNAdezaH / natvasyAsiddhatvAdutvaM bhavati / 38 For Private And Personal Use Only Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 268 jainendra-vyAkaraNam [a0 4 pA0 3 sU0 100-107 rerddhsoH||4||3|100|| ata ityasyArthAkAntatA / ataH parasya rerutvaM bhavati prakAre hasi ca parataH / indro'tra / yazo'tra / indro bhavati / yazo bhAti / rerAzrayAsiddhatvam |"ssjusso riH" [5 / 3176] iti reranubandhakaraNAdiha saktasya (sakArasya) restvaM na bhavati / arinaashH| sAnubandhakanirdezaH kimarthaH ? svaratra / prAtarbhavati / addhasoriti kim ? indra iha / yazaH zobhate / aditi taparakaraNaM kim ? dIpayoH parato mA bhUt / indra AyAti / tiSThatu paya-yA3 svadata / "anRto'nantasya" [5 / 3 / 14] ityAdinA pH| "prakRtyA'ci dipAH" [3 / 103] iti prakRtivacanaM jJApakaM sandhikAyeM paH siddha iti pragrahaNenAgrahaNam / ata ityeva / munirsau| anuvartamAnasyAtaH taparakaraNaM kim ? svagrahaNaM mAbhUt / devA atra / Agaccha sthUlazirA atra / gorindre'vaG // 4 // 3101 // acIti vartate / goH indrasthe'ci parato'vaGAdezo bhavati / gavAmindraH gavendraH / GitkaraNamantyAdezArtham / acItvaprAdhAnyAttadAdAvapi bhavati / gavendrakulam / vibhaassaa'nytr||43102|| indrazabdAdanyatra zabde yo'ca tasmin vibhASayA gorakhaGAdezo bhavati / gavAgram / go'yam / gavAjinam / go'jinam / vibhASAgrahaNAdiha nityaM bhavati / gvaakssH| prakRtyA'ci dipaaH||4||3103|| disaMjJAH pasaMjJAzca aci parataH prakRtyA bhavanti / munI imau / paTa iha / adhIyate aAgamam / amI atra / "IdUdedidiH" [1120] "maH" [1121] iti ca disaMjJAH / paH khalvapi devadatta 3 atra tvamasi / jinadatta 3 idamAnaya / pavidhirAzrayAtsiddhaH / neti kartavye prakRtigrahaNaM kRtsnatya svarasandheH pratiSedhArthan / acItyanuvartamAne punaragrahaNaM kim ? paramacamAzritya yatkArya kriyate tatra prakRtibhAvo yathA syAt / pUrvamacamAzritya yatkriyate tatra mAbhUdityevamartham / jAnu u asya rujati | jAnU asya rujati | jAnvasya rujati / "nirekAjanAGa" [1922] ityukArasya disaMjJA / pUrveNa saha sve'ko dItve kRte / ekAdezo digrahaNena gRhyate / iti yaNAdezasya prakRtibhAvaH prAptaH / "mayo vo" [5 / 4 / 35] iti vakArAdezaH / vibhASeko'sve prazca // 4 // 3 // 104 // iko'tve'ci parato vibhASayA prakRtyA bhavanti prAdezazca prakRtibhAve / dadhi atra / dadhyatra / kumAri atra / kumAryatra / vibhASAgrahaNaM vyavasthitavibhAvArtham / tena dipAnAmatve'ci anena prakRtibhAvavikalpaH prAdezazca na bhavati / paTU atra / devadattA 3 ihAnvami / savidhau ca na bhavati / vyAkaraNam | nyAyyaH / nyAsaH / kumAryarthaH / asva iti kim ? dhIdam / kumArIyam / RtykH||4||3|105|| RkAre parato'ko vibhASayA prakRtyA bhavanti pazca bhavati yadA prakRtibhAvaH / khaTva RzyaH / khttvyH| mAla RzyaH / maaliiH| sve'pi bhavati / pitR RzyaH / anyatra pUrveNaiva siddham / vyavasthitavibhASAnuvartanAdiha na bhavati upAdhnoti / prAdhnoti / mRtIti kim ? daNDAnam / mAlAgram / taparakaraNaM kim ? devadattAyA RkAraH devadattAraH / dIpayoH parato mA bhUt / ghA'pavaditau // 4 / 3.106 // apavatkArya pasaMjJakasya vA bhavati itau parataH / devadatta 3 iti devadatteti / sumaMgala 3 iti sumaGgaleti / "dUrAddhRte" [5 / 3 / 12] iti paH / "prakRtyA'ci dipAH" [ / 3 / 103] iti nityaM pratibhAvaH prApto vyavasthitavibhASAnuvartanAdvAkyAdavacchidya padaM yena zabdapadArthatayA svarUpe vyavasthApyate tasminnitau vikalpo'yam / kvacidanitAvapi / vazA3iyam vazeyam / vatkaraNaM pakAryapratiSedhArtham / apa ityucyamAne pasyaiva pratiSedhaH syAt / tatazca agnI3iti / vAyU 3 iti / atra disaMjJAzraye prakRtibhAve sAta trimAtratAyAH zravaNaM na syAt / pasaMjJAzrayakAryapratiSedhe hi disaMjJA'zrayakAryapratiSedhe hi prakRtibhAve sati "anato'nantyasya" [5 / 3 / 14] ityAdikRtAyAtrimAtratAyAH zravaNaM siddham / I it // 4 // 3 / 107 // Idantasya id vA bhavati / anitiparArtho'yamArambhaH / lunIhi 3idam / lunIhIdam / punIhi 3idam / punIhIdam / "kSi yAzIHpreSeSu miDAkAMkSam" [5 / 3 / 102] iti paH / For Private And Personal Use Only Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zra0 4 pA0 3 sU0 108 - 114 ] mahAvRttisahitam 266 digha ut ||4|3|108 || " eko'ti padAntAt " [4/3/66 ] ityataH padagrahaNamanuvartate / divityetasya padasyokArAdezo bhavati / dyubhyAm | yubhiH / padasyeti kim ? divA / dive / "niranubandhakagrahaNe na sAnubandhakasya " [10] iti mRda evaM diverDivityanana siddhasya grahaNaM na dhorukArAnubandhakasya / akSadyubhyAm | akSayubhiH / divyateH kipU / "H zUr ca " [ 4|4|173 ] iti UTh | uditi taparakaraNaM kim ? yAvatA'rdhamAtrasya halaH sthAne AnantaryAmAtrika evaM bhaviSyati / " cchvoH zUd ca" ityatra kitItyanuvartanAdUDho'pi nivRttyarthaM nopapadyate / ihAdyau bhavatIti cvAvAgate nivRtte jha (bhi)saMjJakasya diva uttve kRte chu bhavatIti "va" [5/2/135 ] iti dItva nivRttyartham | halyetattadoranasekoH sukham ||4 | 3 | 106 // sandhAviti vartate / etattadorakakArayorhali parataH sukhaM bhavatyanase / eSa dadAti / sa dadAti / halIti kim ? eSo'tra / so'tra / etattadoriti kim ? ko dAtA / yo dhanyaH / granaJca iti kim ? aneSo dadAti / aso dadAti / naJsa iti prasajyapratiSedhaH / paryudAse hi uttarapadArthapradhAnatvantara evaM sukhaM syAt / paramaiSa dadAti / paramasa dadAti / kevalayoranaJsa iti kim ? vAkye bhaktyeva / naiSa dadAti / nasa dadAti / akoriti kim ? epako dadAti / sako dadAti / " tanmadhyapatitastadgrahaNena gRhyate " [10] iti prAptiH / sagrahaNaM kim ? etau tau carataH / etattadoriti dvitvanirdezAd vAyA eka: sute / Ipabahutve hi etatteSAmiti brUyAt / sukhamiti gamakatvAtsaH / samparyupAtkRJaH subhUSe ||4|3|110 // sam, pari, upa ityetebhyaH parasya kRJaH suDAgamo bhavati bhUpe'rthe | saMskaroti / samatkarot / saMskAraH / antaraGgatvena dvitvADAgamAbhyAM prAksuT / pariSkaroti / "sibusahasudstusvajAm" [514/52 ] iti Satvam / paryaskarot / paricaskAra / upaskaroti / upAskarot / upacaskAra | bhUSa iti kim ? upaskaroti / samAye ||4|3|111 // saMsargaH samudAyo vA samavAyaH / tasmin samAdibhyaH kRJaH suD bhavati / tatra na saMskRtamanityam atrApi kAraNasamavAyo gamyate / upAtpratiyatnavaikRtavAkyAdhyAhAre ||3|3|112|| upAtparasya kRJaH pratiyatna vaikRta vAkyAdhyAhAra ityeteSvartheSu bhavati / vidyamAnasya guNAdhAnamapUrvarjanaM vA pratiyatnaH / tatra edhodakasyopaskurute / kANDaM zarasyopaskurute / " pratiyatne kRJaH " [ 1 / 4 / 60] iti karmaNi tA / vikRtatvaM vaikRtam / tatra upaskRtaM bhuGkte / upaskRtaM gacchati / vAkyaikadezo vAkyagabhyamAnArthasya vAkyasya vAkyAvayavasya svarUpeNopAdAnaM vAkyAdhyAhAraH / tasmin upaskRtaM jalpati / upaskRtamadhIte / sopaskAraM vyAcaSTe / padAntarANyadhyAhRtAni kathayatItyarthaH / eteSviti kim ? upakaroti / kirateve ||4|3|113|| upAditi vartate / upAtparasya kiraterlavaviSaye suD bhavati / upaskIrya madrakA lunanti / upaskAraM madrA lunanti / " JcAbhIcNye" [2 / 48] iti rAm / "vA ceSTiveSTayoH " [5/2/163 ] ityato vikalpAnuvRtterAbhIkSNye'pi dvitvAbhAvaH "yuvyA bahulam " [ 2|3|64] iti bahulavacanAdanAbhIkSNye vA gam | lava iti kim ? upakirati devadattaH / vadhe pratezca || 4 | 3|114 || praterupAcca parasya kirateH suD bhavati vadhe'rthaM / pratistrINaM hi te vRpala brUyAt / upaskIrNa hi te vRSala bhUyAt / atra vadhaH kiraterabhidheyatvena vivakSito na viSayatayA / taduktamTAcchAnnidhana bibhratA nRsiMha saiMhImatanuM tanuM tvayA / "sa mugdhakAntAstanasaGgabhaGgurairuronidAraM praticaskare nakhaiH // [ zizu0 147 D hataH ityarthaH / vadha iti kim ? pratikIrNa bIjam / "hanazca vadhaH " [2 / 3 / 63 ] iti hanteraci vadha iti bhavati / For Private And Personal Use Only Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [a0 4 pA0 3 sU0 115-118 catuSpAcchakuniSvapAddharSAdau // 4 / 3 / 11 / / apAtparasya kiratezcatuSpAtsu zakuniSu ca yo harpAdistasmin viSaye suD bhavati / davidhiprakaraNe "kiratehapajIvikAkulAyakaraNe" [1 // 2 // 33] ityatra sthito hAdigaNo gRhyate / harSa-apaskirate vRSabho hRSTaH / jIvikAyAm-apaskirate kukkuro bhakSArthI / kulAyakaraNeapaskirate zvA zrAzrayArthI / catuSyAcchakaniSviti kim ? apakirati devadatto dRSTaH / harSAdAviti kim ? apakirati dhAnyaM kAkazcApalena / kustumburugoSpadAspadAzcaryAvaskarApaskarAparasparaviSkiramaskaramaskaripratiSkazapraskaravaharizcandrapAraskaraprabhRtIni ca // 43 // 116 // kustumburuprabhRtIni pAraskaraprabhRtIni ca zabdarUpANi nipAtyante / kustumburuzabdo jAtau nipAtyate / kustumbururdhAnyakaM tRNa jAtiH / tatphalAnyapi kustumburUNi / jAteranyatra kutsitAni tumburUNi / kutsitAni tindukIphalAnItyarthaH / goSpadazabde suDAgamaH patvaM ca nipAtyate sevite| gavAM padamasmin deshe| gAvaH padyante vA'sminniti goSpado deshH| goSpadamaraNyam / asevite nabyUrvasya nipAtyate / na vidyate gavAM padamabhyAm agoSpadA araNyAnI / sevitatvapratiSedhe hi yatra sevitatvasambhavastatraiva tyAdanyatrAsambhave na syAditi pRthagasevitagrahaNam / na vidyate'sminniti vigrahAt / pramANe goSpadamAtra kSetram / goSyadapUraM vRSTo devaH / eteSviti kim ? gopadam / Aspadamiti pratiSTAyAm / prAspadamanena labdham / anyatra ApadApadam / zrAzcaryamityadbhute'rthe / Azcarya yadi sa bhujIta / AzcaryamAkAze'nibandhanAni nakSatrANi na patanti / aAcarya vratamanyatra / "carerADi cAgurauM" [vaa02|1187] iti yaH / avaskara iti varcaske / avapUrvAskirateH karmaNi "svagrahavRgamo'c" [2 / 3 / 52] iti ac / kutsitaM varcI varcaskam annamalam / tatsambandhAddezo'pi tathoktaH / avakaro'nyatra | apaskara iti rthaangge| apakIryate'sAvityapaskaro rathAvayavaH / apakara ityanyatra / aparampara iti kriyAsAtatye / aparasparAH sArthA gacchanti / satataM gacchantItyarthaH / apare pare ceti dvandvaH / vyAnte'hmavazyamonAzastumaH kAme manasyapi / hite tate samo vA khaM mAMsasya paci yuDghajoH // iti samo makArasya khe| satata zabdAsyaNi sAtatyam / aparaparAH mArthAH gacchantItyanyatra / "viSkira iti zakunau suDAgamo vA nipAtyate / vikiratIti viSkiraH vikiro vA zakuniH / "jJAkaprI" [111108 ityAdinA kaH / suTa pakSe "sivusahasuTstusvanjAm" [5 / 4 / 52] iti patvam / maskaramaskariNau. veNuparivrAjakayoH / maskaro veNuH daNDo vA hastidamanaH / maskarI bhikSuH / makaro grAhaH makarI samudraH ityatra / athavA "zamasya kare zakhamAGaH karizabde prAdezazca nipAtyate veNuparivrAjakayoH / pratiSkaza iti nipAtyate sahAyazcet / " kaza gatizAsanayorityasya pratipUrvasya pacAyaci suDAgamaH SatvaM ca nipAtyate / dezAntaramahaM vrajAmi bhavane tvaM pratiSkazaH / pratikazo'nyaH / prastAvaharizcandrau bhavata RSI ceta / prakaNvo deshH| haricandro mANavaka ityanyatra / pAraskaraprabhRtInAM ca khau suDAgamo nipAtyate / pAraskaro dezaH / kAraskaro vRkssH| vanaspatizcaitrarathaM pAtIti / rathasyA ndii| kiSkuH pramANam / kiSkindhA guhA / tabRhatoH karapatyozcoradevatayoH suTa takhaM ca / taskaraH / bRhaspatiH / tatkaro bRhatpatirityanyatra / ajastudam / kAttIraM ca nagaram / ajanudam kAtIramityanyatra / prAttampatI gavi kartari / prastumpati gauH / anyatra pratumpati strI / pAraskaraprabhRtirAkRtigaNaH / prAyAJcitticittayoH // 4 / 3 / 117 / / prAyAtparayoH citticittayoH suD bhavati / prAyasya cittam prAyazcittam / prAyazcittiH / "sto zcunA zcuH" [5 / 4 / 116] iti suTaH zcutvam / bhAdAvidamo'nvAdeze'z / / 4 / 3 / 118 // bhAdau parata 3damo'zAdezo bhavatyanvAdeze / yasya pUrva kriyAgaNadravyaiH saMbandhaH kRtastasyaiva pazcAkriyAguNadravyAntareNa saMbandhe kriyamANe'nvAdezo'nukathanaM bhavati / kriyAsaMbandhe imakAbhyAM chAtrAbhyAM rAtriruSitA / atho aAbhyAM hiMsA ca kRtA / kutsA'jJAtayoH "jhisarvanAmno'kaprAkTeH For Private And Personal Use Only Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 4 pA0 3 sU0 116 - 124 ] mahAvRttisahitam 201 ko daH " [ 4 | 1|130 ] ityaki kRte sAkaidamo hali khaM na bhavati / "anApyakaH " [ 5/1/170 ] ityatra kakArasyetyanuvartanAt tenAdezaH / guNasaMbandhe imakasya chAtrasya kulamazobhanam atho asya zIlamapi / dravyasaMbandhe imakasya rAjJo janapado durvihitaH tho asya bhRtyAzcAvazyAH / Tosina detadazca ||4|3|116 // TA oos ip ityeteSu parata etada idamazca enadityayamAdezo bhavati nvAdeze / etena chAtreNa rAtriradhItA atho enena nipuNamadhItA / enadAdeze kRte tyadAdyatvam / dakArAntatvaM napuMsake prayojayati / etayorAtrayozzobhanaM zIlam atho enayo rUpamapi / etaM chAtra kAvyamadhyApaya graMtho enaM gaNitamapi / etaM jainendramadhyApaya graMtho enaM tarkamapi / etamarthinaH saMbadhnate pratho enaM mitrANi ca / idamaH pine chAtre rAtriradhItA atha enena nipuNamadhItA / zranayozchAtrayoH zobhanaM zIlam gratho enayo rUpamapi / imaM chAtra kAvyanadhyAya zrI enaM gaNitamapi / idaM saro bhramarAH sevante atha enadvihaGgAzca / idamastasoH parataH pUrveNAzAdezaH prApto'nyatrAprApta enadAdezaH / dhAvanu || 4 | 3 |120 || dyAviti anutriti ca etad dvitayamadhikRtaM veditavyam / "jyotirudgatau" [1/2/36 ] iti nirdezAnna sAmAnyena dhAvanupa / prAggoradhikArAd dyAvityadhikAraH / anubadhikAraH prAgAnaGaH / vakSyati "kAyAH stokAdeH " [ 4 | 3 | 121 ] stokAnmuktaH / zralpAnmuktaH / " stokAntikadUrArthakRcchra " [1|3|34 ] iti saH / dvitvahutvayoranabhidhAnAnna saH / abhidhAnena bhavati / goSucaraH / varSAsujaH iti / dhAviti kim ? niSkAntaH stokAnniH stokaH / " granaGa huncha" [4|3|138 ] iti dyAvAnaGAdezaH / hotApotArau / neSTodgAtArau / dyAvityeva / hotArau / hotRbhyAm / supi mAbhUt / "ika: pro GayA:" [ 4 / 3 / 172] iti prAdezo dyau / zrAmaNiputraH / senAniputraH / supi mAbhUt / grAmaNIbhyAm / kAyAH stokAdeH || 4 | 3 | 121 // stokAdibhyaH parasyAH kAyA anubhavati dyau / " stokAntikadUrArthakRcchra ktena" [1|3| 34 ] ityatra sthitaH stokAdirgRhyate / "stokAntikadUrArthakRcchraM tena" iti sH| zrapAdAnalakSaNeyaM kA / kAyA iti kim ? stokena muktaH stokamuktaH / stokAderiti kim ? bRkAdbhayaM vRkabhayam / kathaM brAhmaNAcchaMsI RtvigvizeSaH / ucyate rUDhazabdo'yaM gozabdavadasya vyutpattiH / brAhmaNAdadhyAhRtyAvayavamartha vA zaMsatItyevaMzIlaH brAhmaNAcchaMsI / zrapAdAne kA / "sAdhanaM kRtA " [ 1 / 3 / 26 ] iti saH / "ve kRti bahulam " [ 4|3|132 ] ityanup / bhAyA ojassaho'mbhastapo'JjasaH || 4 | 3 | 122|| zrajat, sahasa, ambhat tapat ityetebhyaH parasyA bhAyA anubhavati / aJjasA kRtam / sahasA kRtam / zrambhasA kRtm| tapasA kRtam | "sAdhanaM kRtA bahulam " [1|3|26 ] iti saH / khau manasaH || 4 | 3 | 123 || khuviSaye manasaH parasyA bhAyA anubhavati / manasA guptA / manasA gatA / karabhA / khAviti kim ? manodattA / jJAyini || 4 | 3 | 124 || zrAjJAyini dyau manasaH parasyA bhAyA aba bhavati / manasA zrAjAnAtityevaMzIlo manasA'jJAyI / zrakhAvapi yatno'yam / "puMsA'nujo januSAndha ityanuvvaktavyaH " [vA0] / anujAto'nujaH / puMsA hetunA karaNena vA zranujaH puMsA'nujaH / "sAdhanaM kRtA" [ 1 / 3 / 26 ] iti prasaH / yadA pumAMsamanujAtastadA pumanuja iti / januSA janmanA'ndho januSAndhaH / "prakRtyAdibhya upasaMkhyAnam " [vA0] iti bhA / "bhA guNocyA'rthenonaiH" [ 1 / 3 / 27 ] iti saH / For Private And Personal Use Only Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 302 jainendra-vyAkaraNam [a0 4 pA0 3 sU0 125-131 DaDyAtmanaH // 4 / 3 / 12 / / DaDante dyau aAtmanaH parasyA bhAyA anun bhavati / AtmanA paJcamaH AtmanA sssstthH| "prakRtyAdibhya upasaMkhyAnam" [vA0] iti bhaa| DaDantena bhAntasya savidheridameva jJApakam / gamyamAnakriyApekSayA karaNe vA bhaa| AtmanA kRtaH paJcamaH aAtmanA paJcamaH kathamayaM pryogH| janArdanastvAsmacaturtha eva / baso'yam / zrAtmA caturthaH / vyapadezivadbhAvAdanyapadArthatvam / yathA cAruzarIraH zilAputraka iti / khau parAcca // 4 / 3 / 126 // khuviSaye parAccAtmanazca parasya Deranub bhavati / pratipadoktasya DegrahaNam / parasmaibhASaH / parasmaipadam / shraatmnebhaassH| Atmanepadam / tAdarthe'buktA / AtmArtha padamAtmanepadam / savidheridameva jJApakam / asadArtha iti vikRteH prakRtyA pasa uktaH / Ipo'ddhalaH // 4 / 3 / 127 // adantAddhalantAcca sAmarthyAnmRdaH paratyA Ipo'nub bhavati khuviSaye / arnnyetilkaaH| arnnyemaasskaaH| vnekiNshukaaH| vnevlvjkaaH| bnehridvkaaH| pUrvAhvasphoTakAH / kppishaackaaH| "khau" [ 38] iti sssH| halantAta / tvcisaarH| dRpdimaasskH| yudhiSThiraH / nipAtanAdgaviSThiraH / nanvavAdeze'ntaraGge kRte halantatA na | "antaraGgAnapi vidhIn bahiraGga ubbAdhate" [50] / anyathA nadIkukuTikAdiSu yaNAdeze satyanupa prasajyeta / zraddhala iti kim ? nadyAM kukkuTikA / bhUmizarkarA / bhUmapAzaH / "akhau hRdyubhyAmivarthe IpU tasyAzcAnub vaktavyaH" [pa0] / hRdispRk / divismRk / na vaktavyaH / yo hi hRdayaM spRzati / "Se kRti bahulam" [ 4 / 3 / 132] ityanup / sa cAnup hRditi prakRtyantaraM yattasmAdbhavati / "apsumati cAkhau vaktavyam" [vA0] / apsumAn "apsavya ityAdAvapi vaktavyaH" [vA0] | apsu bhavo'psavyaH / apsuyoniH| kAre prAyaH // 4 // 3 / 128 // yUthe gRhe kSetre dhAnyAdyaM vastu rakSAnirdezArthaM yadavazyaM rAjJe deyaM sa kAraH / tadvAcini dyau Ipo'nun bhavati khau praayH| khAviti vartate / zraddhala iti ca / adantAt / tUpe zANaH / mukuTe kArSApaNaH / hale dvipadikA | hale tripadikA / dvau dvau pAdau deyau / "vIpsAdaNDatyAge vun" [4 / 2 / 10] iti vun / "khauM" [1 // 3 // 38] iti SasaH / halantAd-dRSadi mASakaH / samidhi mApakaH / khuviSaye pUrvaNaiva siddha prAyograhaNArthametat / tena kAre vacidanumna bhavati / yUthe pazuH / yuuthpshuH| yUthe vRpaH / yUthavRSaH / "khau" [1 // 3 // 38] iti pasaH / kAra iti kim ? abhyAhite pazu: / kArAdanyasya deyatya nAmaitat / u yupari pazusya ityarthaH / "Ipo'ddhalaH" [5 / 3 / 127] ityanenApi kAragrahaNAdihAnumna bhavati / addhala ityeva jaGghAkArSApaNaH / mdhiikaarssaapnnH| nadIdohaH / kArasaMjJA etaaH| ___ hali // 4 // 3 // 126 // halAdau kAre dyau Ipo'nun bhavati / stUpezANam / niyamArthamidam / halAdAveva nAjAdau / avikttornnH| madhyAntAharau // 4 / 3 / 130 // madhya anta ityetAbhyAm Ipo'nub bhavati gurau yo / madhyeguruH / ante guruH / savidheridameva jJApakam / asaMjJA'rtho'yaM yatnaH / ___akAme'mUrdhamastakAtsvAGgAt // 4 // 3 // 131 // mUrdhamastakavarjitAtsvAGgAtparasyA Ipo'nubu bhavatiakAme dyo| kaNThekAlaH / ursilomaa| vahe gaDuH / udare maNiH / vyadhikaraNanAmapi kacivasaH / urasilomaza ityatra matvarthIye kRte urasItyanena yogaH | akAma iti kim ? mukhe kAmo'syAH mukhakAmA strii| amUrdhamastakAditi kim ? muurdhshikhH| mastakazikhaH / / ubhayapratiSedhAtsvarUpagrahaNam / tena paryAyAdanup / zirasizikhaH / svAGgAditi kim ? pAnazauNDaH / svAGgAditi kartumazakyam / mUrdhamastakaparyudAsena svaGga eva sAtyayAt / takriyate "adravaM mUrtimad" ityAdiparibhASikavAGgasampratyayArtham / tenAprANisthAdanumna bhavati / mukhe puruSA asyAH mukhapuruSA zAlA / addhala ityeva / aDalibraNaH / jaGghAvaliH / basAvimau / asaMjJArthamArambhaH / For Private And Personal Use Only Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zra0 4 pA0 3 sU0 132-136 ] mahAvRttisahitam 303 kRti bahulam ||4|3|132 // Se kRdante dyau bahulamIpo'nu bhavati / bahulagrahaNaM sarvavikalpa saMgrahArtham / stamberamaH / karNejapaH / " prAvRDU varSAzaratkAladivAM je'nup" [vA0] prAvRSijaH / varSAsujaH / zaradijaH / kAlejaH / divijaH / na bhavati kurucaraH / madracaraH / " insiDhabadhnAtistheSu ca na bhavati " [vA0] sthaNDilazAyI / sthaNDilavatIM / "vrate"[rArA68] iti Nin / sAGkAzyasiddhaH / kAmpilyasiddhaH / cakrebandhanam / cakrabandhanam | samasthaH / vipamasthaH / kUTasthaH / parvatasthaH / samAnAdhikaraNe ca neSyate / parame kArake / "varSatkSarazaravarAjje dvidhA / " [vA0] varSajaH / varSejaH / kSarajaH / kSarejaH / zarajaH / zarejaH / varajaH / varejaH / "zayavAsavAsiSvakAlavAcino dvidhA " [vA0] khazayaH / khezayaH / bilazayaH / bilezayaH / vanavAsaH / banevAsaH / grAmavAsaH / grAmevAsaH / navavAsI / navevAsI / grAmavAsI / grAmevAsI / kAlavAcina iti kim ? pUrvAzayaH / aparAhnezayaH / " bandhe dvidhA " [vA0] hastebandhaH / hastabandhaH / svAGgAditi nityaM prAtiH / cakrabandhaH / cakrebandhaH / badhnAta zranupa pratiSedhaH prAptaH / zraddhala ityeva / bhUmizayaH / guptibandhaH / "kRdUgrahaNe tikArakapUrvasyApi " [10] zravataptenakulasthitam / udake vizIrNam / "kSepe" [1 / 3 / 41] iti saH / "kvacidanyatrApi " / brAhmaNAcchaMsI / pUrvasyaivAyaM prapaJcaH / kAlatane kAlebhyo vA || 4 | 3 | 133 || jhasaMjJake kAlazabde tanazabde ca parataH kAlivAcibhyaH parasyA Ipo vA bhavati / iti taratamau / " tAdI jhaH " [ 4|1|117 ] iti vacanAt / pUrvAhNetarAm / pUrvAhNetare / zrasmiMzca pUrvAhNe zrasminnatizayena pUrvAhNe iti vigRhyate / "dvivibhajye tareyasU" [4|1|116] iti / aharAzrayasya pUrvasya prakapataraH / zranupakSe "kimenmiGa bhimAdA madravye " [ 4 / 2 / 20 ] iti etadantAtparo jha ityAm bhavati / sarveSu pUrvAzratizayena pUrvAhna iti vigRhyate / "tameSThAvatizAyane " [4|1|114] iti tamaH / pUrvAhnatamAm | pUrvAhNatame bhuGkte / pUrvAhNekAle "vizeSaNaM vizeSyeti" [ 1 / 3 / 52 ] Sase kRte / pUrvAhNekAle pUrvAhna kAle gataH / pUrvI jAto bhayo vA pUrvAhNetanaH / pUrvAhnatanaH / " vA pUrvAparAdAt " [ 3 / 2 / 141 ] iti tanaT / idameva jJApakaM sutrantAd hadutpatteH / kAlebhya iti kim ? zuklatare / zuklatame / zraddhala ityeva / rAtritarAyAM gataH / zrasyAM ca rAtrau syAmatizayena rAtrAviti / " syagrahaNe cAkAyaH " [ 50 ] iti kAntAtparau jhatanau svarUpeNa gRhyete na tadantavidhinA | api ca "hRdayasya hRllekhayA cUlAseSu " [ 4 | 3 | 161] ityatrANagrahaNena siddhe lekhagrahaNaM jJApakaM "dyAvivyadhikAre syagrahaNaM svarUpagrahaNameva" [10] / tAyA Akroze | 4|3|134 // tAyA anuva bhavati yau zrAkroze gamyamAne / caurasya kulam / dAsasya kulam / vRSalasya bhAryA / "tA" [ 1 / 3 / 70 ] iti prasaH / zrAkroza iti kim ? mokSamArgaH / zrasUyAvirahe dAsakulamiti bhavati / tAyA iti yogavibhAgaH / " tena vAkdikpazyadbhyo yuktidaNDahareSvanup" [vA0] vAco yuktiH / dizodaNDaH / pazyatoharaH / "tA cAnAdare" [1 / 4 / 46 ] iti tA / "devAnAM priyAdiSvanup" [vA0] devAnAM priyaH / divodAsaH | zramuSyAyaNaH / naDAditvAtkaN / AmuSyaputrikA / zrAmuSyakulikA / manojJAdipAThAdvuJ / "zunaH khau zephapucchalAGgUleSu" [vA0] zunaHzephaH / zunaHpucchaH / zunolAGgalaH / putre vA || 4 | 3 | 135 // putre dyau tAyA vA'nubU bhavati zrAkroze / dAsyAH putraH / dAsIputraH / cauryAH putraH / caurIputraH / pUrveNa nityaM prAptaH / Rto vidyAyonisaMbandhAt ||4|3|136 // RkArAntebhyo vidhAsaMbandhebhyo yonisambandhebhyazca parasyAstAyA anub bhavati / sAmathyAdvidyAyonisaMbandhi yau / hotuH putraH / hoturantevAsI / potuH putraH / poturantevAsI / yonisambandhAt / mAtuH putraH / mAturantevAsI / pituH putraH / piturantevAsI / Rta iti kim ? upAdhyAyaputraH / mAtulaputraH / upAdhyAyaziSyaH / putraziSyaH / vidyAyonisambandhAditi kim ? kartR putraH / kartR ziSyaH / vidyAyonisambandhidyAviti kim ? hotRgRham / pitRdhanam / For Private And Personal Use Only Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 304 jainendra-vyAkaraNam [ zra0 4 pA0 3 sU0 137 - 146 vA svasRpatyoH || 4|3|137 // RkArAntebhyo vidyAyonisaMbandhebhyaH parasyAstAyA vA'nu bhavati svasRpatyoH parataH / mAtRSvasA / mAtuH svasA / mAtuH SvasA / pitRSvasA / pituH svasA / pituH SvasA / upi "mAtRpitRbhyAM svasuH " [5/466 ] iti Satvam / anyatra "vAnupi [ 5/4/67 ] iti vA patvam / duhituH patiH / duhitRpatiH | svasuH patiH / svasRpatiH / pUrveNa nitye prApte vikalpaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zranaG dvandve ||4|3|138 // Rto vidyAyonisambandhAditi vartamAnam arthAttAntaM sampadyate / RkArAntAnAM vidhinAM yo dvandvastatra dyau pUrvasyAnaGAdezo bhavati / hotApotArau / neSTAMdrAtArau / prazAstAprati hartArau / ekakartRkarmaNi vidyAkRtaH saMbandho'sti / yonisambandhe mAtApitarau / mAtAnanAndArau / nakAroccAraNaM kim ? zrA ityucyamAne "ranto'NuH " [111148 ] iti rantaH syAt / Rta iti kim ? pitRpitAmahau / vidyAyonisaMbaMdhAditi kim ? kartRkArayitArau / sambandhagrahaNa kim ? pitRbhrAtarau / nAtra vidyAto yonito vA parasparasaMbandho'sti / maNDUkaplutyA putragrahaNamanuvartate / tena putre'pi yau RkArAntasya na bhavati / pitAputrau / mAtAputrau / devtaadvndve||4|3|136|| devatAvAcinAM ca dvandve dyAvAnaGAdezo bhavati / indrAvaruNau / indrAsomau / indrAvRhaspatI / sUryAcandramasau / dvandva iti vartamAne punardvandvagrahaNaM sahavApanirdezArtham / tena brahmaprajApatI, zivavaizravaNa, skandavizAkhau ityevamAdiSu zAstre sahadAnanirdezAbhAvAnna bhavati / iSTadvandvaparigrahArthaM vA punrvcnm| zratyantasahacarite lokavijJAte dvandvazabdo nipAtitaH / tato lokaprasiddha sAhacaryANAmAnaG bhavati / " vAyorubhayatra pratiSedhaH iSyate " [ vA0 ] zragnivAyU / vAyvagnI / somavaruNe'gnerIH ||4 | 3 | 140 // somavaruNaityetayoH parato'gnerIkArAdezo bhavati devatAdvandve / agnISoma | agnIvaruNau / zrantasyAlaH sthAne zranaGo'pavAda IkAraH / " stutsomau cAgneH " [5/4/65 ] iti patvam / dvandve ityeva / upacArAdagnisomau mANavakau / aipIt ||4|3|141 // sAhacaryAdaic bhAji dyau zragnerikArAdezo bhavati devatAdvandve | agnizca varuNazca devate tyA zrAgnivAruNI / zragnimArutam / devatArthe'Ni ubhayoH padayoraipi kRte ItvAnaGorapavAda ikAraH / "viSNoH pratiSedho vaktavyaH [vA ] agnizca viSNuzca devate'sya zrAgnIvaiSNavam / zrAnaDeva bhavati / aipIti kim ? AgnendraH / "nendrasya" [ 512 / 07 ] itidyo raiSpratiSedhaH / "3 divo dyAvA ||43|142|| divo yAtrA iyamAdezo bhavati dyau devatAdvandve / dyauzca bhUmizca dyAvAbhUmI | dyAvAnate / dyAvAkSa meM / anekAltvAtsarvAdezaH / divasazca pRthivyAm ||4|3|143 || divo divasa ityayamAdezo bhavati dyAvA ca pRthivyAM dyau devatAdvandve / divaspRthivyo / dyAvADathivyau / uccAraNArthenAkAreNa nirdezo ritvabAdhanArthaH / upAsoH || 4 | 3 | 144 // uSasa upAsA ityayamAdezo bhavati dyau devatAdvandve / upazca naktam ca uSAsAnaktam | uSAsAnakte / naktaM zabdo makArAnto jhisaMzako'kArAntazca napuMsakaliGgo'sti / mAtarapitarau vA || 4 | 3 | 145 || mAtarapitarAviti vA nipAtyau / mAtarapitarau / yau RkArasyAbhAvo nipAtyate | par3heM "zranaGa dvandva " [4 / 3 / 138] ityAnaGi kRte mAtApitarau / strayuktapuMskAda nUrekArthe'DaT priyAdau striyAM puMvat ||4| 3 | 146 // uktapuMskAtparo yaH strItyaH tadanta ekArthe yo striyAM vartamAne DaDantapriyAdivarjite puMvadbhavati / sthAne'ntaratama ityantaratamataH puM zabdena tulyo bhavatItyarthaH / darzanIyA bhAryA asya darzanIyabhAryaH / zobhanabhAryaH / cArajaGghaH / strI iti kim ? grAmaNi kulaM dRSTirasya grAmaNidRSTiH / uktapuMskAditi kim ? mAlA vRndArikaH / tathA dvaNIbhAryaH kacchapaH / varaTAbhAya For Private And Personal Use Only Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zra0 4 pA0 3 sU0 147-146 ] mahAvRttisahitam 305 1 haMsaH / vaDavAbhAryo'zvaH / tathA aGgArakAH zakunayaH / kAlikAzcaiSAM striyaH / kAlikAbhAryA aGgArakAH / nahi duNyAdayaH zabdAH samAnAyAmAkRtau puMsi vRttAH / puMvadbhAve'rthataH zrAntaratabhye kacchapAdiprayogaH prasajyeta / granUriti kim ? vAmorubhAryaH / anUriti strItyaparyudAsAd granyo'pi strItya eva gRhyate iti strIgrahaNamanarthakaM tatkRtamastrItyAntApi strI puMvadbhavatIti jJApanArtham / aiDiviDabhAryaH / pArthaM bhAryaH / dAradabhAryaH / zrasijabhArya iti siddham / iDiviDa pRthu nayo rASTrasamAnazabdatvAdapatyArthe'Ja / darada, usijA zrAbhyAM magadhetyAdinA'N / striyAm " zrato'prAcyabhargAdeH " [ 3|1|158 ] ityaNorupa | iDiviDabhAryA asyeti puMvadbhAve aiDiviDabhArya ityAdi / ekArthaM iti kim ? kalyANyA mAtA kalyANImAtA / zraDa priyAdAviti kim ? kalyANI paJcamA rAtrayaH / kalyANIpaJcamaH / kalyANIdazamaH / " DaTstrIpramANyoraH " [4 / 2 / 116] ityaH sAntaH / yadi DaDantA strI saMvijJAnAdinA pradhAnaM tadA puMvadbhAvapratiSedhaH sAntazcAkAro veditavyaH / iha mAbhUt kalyANapaJcamIkaH pakSaH / kalyANImanojJaH / priyA / manojJA / kalyANI / subhagA / durbhagA / bhaktiH / sacivA | svA / kAntA | samA / capalA / duhitA / vAmA iti priyAdiH / dRDhaM bhaktirasya dRDhabhaktiH / zobhanabhaktirityAdau na pUrvapadaM strIliGgamiti / tena priyAdau dhau pUrvasya TAvAzaMkA na kartavyA / striyAmiti kim ? kalyANo pradhAnameSAM kalyANaM pradhAnAH / uktaH pumAn samAnAyAmAkRtau abhinne pravRttinimitte jAtyAdike yena zabdena sa tathoktaH / athavA uktaH pumAn yasminnarthetyAdike sa tathoktaH / tadvAcyapi zabda uktapuMska iti vyutpAdanaM kimartham / droNIbhAryaH / kuTIbhAryaH / atra droNakuTazabdau prakRtyantare puMliGgI / kathaM gargabhAryaH, prasUtabhAvaH / prajAtabhAryaH iti / yatrApyekajAtyapekSayA kathaJcitsamAnAkRtitvamUhyam / I tasAda || 4 | 3 | 147 // tasAdiSu parataH uktapuMskAdanUH strIpuMvadbhavati / zrAdizabdaH prakAravAcI / tas / tra / tara / tama / caraT / jAtIya / dezya / dezIya klp| pAza / rUpa thaa| tham / dA / hiM / thya | keSu parataH / tasyAstataH / tasyAM tatra / zrAdyatarA / zrayatamA paTTI bhUtapUrvA paTucarI / paTvIprakArA / paTujAtIyA / IpadasiddhA paTvI paTudezyA / paTudezIyA / vRddhakalpA / yApyA vRddhA vRdvapAzA / prazastA vRddhA vRddharUpA / tayA prakRtyA tathA / kayA prakRtyA katham / tasyAM velAyAM tadA / grasyAM velAyAm etarhi / zrajAyeM hitam zrajazyam | "ajAvibhyAM yaH " [ 3|4|6 ] iti dhyaH / daracchabdAt puvadbhAve ca kRte dAradikA / ke puMvadbhAvAtparatvena prAdezaH / parivakA / mRdvikA / bahvalpArthAcchasi bIbhyo dehi bahuzo dehi / alpAbhyo dehi alpazo dehi / "guNavacanAttvataloH" [vA0] paTTTyA bhAvaH padatvam / paTutA / guNavacanAditi kim ? kSatriyAtvam | kSatriyAtA | kaThItvam / kaThItA / "bhasya hRtyaDhe puMvadbhAvo vaktavyaH " [vA0] hastinInAM samUho hAstikam / Ikhasya sthAnivadbhAvAhikhaM na syAt / zraDha iti kim ? zyainyAH apatyaM zyaineyaH / rauhiNeyaH / katham anAyI devatA asya AgneyaH ? " zragnikalibhyAM DhaN" [ 3228] iti / "Dhe'pi kacitpu vadbhAvo vaktavyaH " [vA0] "ThaNchusozca " [vA0] / bhavatyA idaM bhAvatkam / bhavadIyam / zravasthAyAM pu'vadbhAve "isusuktaH kaH " [ 512152 ] iti kAdezaH / mAninoH // 4|3|148 // yaGi mAnini ca parata uktapuMskAdanUH strI puMvadbhavati / enIvAcarati etAyate / hariNIvAcarati haritAyate / mAnini dyau / imAM darzanIyAM manyate darzanIyamAnI devadattaH / " mRdgrahaNe liGgaviziSTasyApi " [ 50 ] / darzanIyAM manyate devadattAM jinadattA darzanIyamAninI / ekArthe strIliGge ca pUrveNaiva siddhaH pukadbhAvaH / darzanIyAmAtmAnaM manyate darzanIyamAninI strI / naGaH || 4|3|146 // vo tazva yaH kakArastaduGaH striyA na puMvadbhAvaH / pAtrikAbhAvaH / kArikAbhAryaH / lAkSikItaH / lAkSikIpAzA / lAkSikIyate / lAkSikImAninI strI / vilepikAyA dharmye 'vailepikam / "RnmahiSyAdeH" [ 3 / 3 / 166 ] ityaNi kRte "bhasya hRtyaDhe" [vA0] iti puMvadbhAvaH prAptaH / puMvadbhAve hRItvanivRttiH syAt / sAmAnyenAyaM pratiSedhaH / vuhRdgrahaNaM kim ? mUkabhAryaH / jAgarUkamAryaH / varAkabhAryaH / 36 For Private And Personal Use Only Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 306 jainendra-vyAkaraNam [a0 4 pA0 3 sU0 150-154 DakhoH || 4|3|150 // DaDiti pratyAhAreNa DaDantA khuzca strI na puMvadbhavati / paJcamIbhAryaH / dazamIbhAryaH / paJcamItamaH / paJcamIpAzaH / paJcamIyate / paJcamImAninI / khau - dattAbhAryaH / dAnakriyA vyutpattidvAreNa saMjJAzabde'pyuktapuMskatvamasti / datto mANavakaH iti puMvadbhAvaH prAptaH / evaM gunAbhAryaH / dattAtaH / guptAtaH / dattikAmAninI / dattikAyate / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir raktavikAre 4 | 3 | 151 // raktavikAravarjite'rthe yo hRt JNit tadantastrI na puMvadbhavati / jitsabhAryaH / t-isaunIbhAryaH / mAthurIbhAryaH / ardhakhAya bhavA ardhakhArI / "parimANasthAnato'rthAdvA pUrvasya" [5 / 2 / 32] naip / ardhakhArI bhAyI asya ardhakha bhAryaH / vaiyAkaraNI bhAryA asya vaiyAkaraNIbhAryaH / saunItaH / saunnIpAzA / saunnIyate / sauSnImAninI / JNiditi kim ? tAvatIbhAryA asya tAvadbhAryaH / madhye bhavA madhyamA bharyA asya madhyamamAryaH / triSTaSTAnibhAryaH / triSTasyApatyaM strI "phirado: " [ 3|1|147 ] iti phi: / " ito manuSyajAteH" [3 / 1 / 55] iti GI puMvadbhAvaH / hRditi kim ? puSpalAvI bhAryA grasya puSpalAvabhAryaH / raktavikAra iti kim ? kaSAyeNa raktA kASAyI bRhatikA'sya kASAyavRttikaH / lohasya vikAse lauhI ImA asya lauhe rathaH / zramAninItsvAGgAt ||4|3|152|| svAGgAtparo ya It tadantA strI na puMvadbhadvaiti mAnini dyau / dIrghakezIbhAryaH / zlakSNamukhIbhAryaH / dIrghakezItaH / dIrghakezIpAzA / dIrghakezIyate / zramAninIti kim ? shlkssnnmukhmaaninii| Iditi kim ? pRthujaghanabhAryaH / akezabhAryaH / "na kroDAdivahnacaH" [3|1|46] "sahanaJ vidyamAnAt " [ 3|1|50 ] iti ca GIpratiSedhaH / tvAGgAditi kim ? paTubhAryaH / jAtizca ||43|1953|| jAtica strI na puMvadbhavati zramAnini dyau / kavIbhAryaH / bahucIbhAryaH / kaTItaH / kaThIpAzA | kaThIyate / " vRddhaM ca caraNaiH saH" iti vacanAjjAtiH / zramAninItyeva / kaTamAnI / kaThamAninI / cazabdaH kimarthaH ? "bhasya hatyaDhe" [vA0] iti prAptasya puMvadbhAvasya pratiSedho na bhavatItyanuktasamuccayArthaH / tena hastinInAM samUho hAstikam | puMvadyajAtIyadezaye || 4 | 3 | 154 // uktapuMskAdanUH strI pukadbhavati yasaMjJake se strIliGge dyau jAtIya dezIya ityetayozca parataH / yase zrAyasUtreNa puMvadbhAvaH siddhaH / jAtIyadezIyayozca tasAdau pAThAt / tasmApratiSedhanivRttyarthaM prArambhaH / " na vuhatkoGaH " [4 / 3 / 146 ] ityuktaM tatrApi puMvadbhavati / pAcakavRndArikA / pAcakajAtIyA / pAcakadezIyA / "Dabo: " [ 4 | 3 | 150 ] ityuktaM tatrApi bhavati / paJcamavRndArikA / paJcamajAtIyA / paJcamadezIyA / dattavRndArikA / dattadezIyA / "ThiNaddha daraktavikAre" [4|3|151] ityuktaM tatrApi bhavati zrautsavRndArikA / zrautsajAtIyA / zrautsadezIyA / sraughnavRndArikA / sodhnajAtIyA / " zramAninItsvAGgAt " [4|3|152] ityuktaM tatrApi bhavati / dIrghakezavRndArikA / dIrghakezajAtIyA / dIrghakezadezIyA / " jAtica" [4 / 3 / 153] ityuktaM tatrApi bhavati / kaThavRndArikA / kaThajAtIyA / kaThadezIyA / puMvadbhAvavacanAtsarvasya pratiSedhasya nivRttiH / uktapuMskAdanUrityanuvartate / uktapuMskAditi kim ? mAlAvRndArikA / mAlAjAtIyA / mAlAdezIyA | kAlikAzca tA vRndArikAzca kAlikAvRndArikA / kAlikA tayA / kAlikA dezIyA / anUriti kim ? vAmorUvRndArikA / vAmorUjAtIyA / vAmorUdezIyA / " aDapriyAdau" [ 4 / 3 / 146 ] ityuktam / tatrApyanena puMvadbhavati / kalyANI cAsau paJcamI kalyANapaJcamI / kalyANI cAsau priyA kalyANapriyA / kalyANamanojJA / zrathAtra kathaM puMvadbhAvaH, mRgyAH kSIram mRgakSIram kukkuTathA aNDam kukkuTANDam / kAkyAH zAvaH kAkazAvaH ? strIliGgasya pUrvapadasya sAmAnyena vivakSitatvAdadoSaH / strItyAntApi strI puMvadbhavatItyuktam / iDiviT cAsau vRndArikA ca aiDiviDavRndArikA ityAdau puMvadbhAva zrAyasUtreNaiva siddhaH | For Private And Personal Use Only Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zra0 4 pA0 3 sU0 155-158 ] mahAvRttisahitam 307 jharUpakalpavelabuvagotramatahate pro'nekAcaH || 4 | 3 | 155 || Iditi vartate / jha, rUpa, kalpa, cela, bruva, gotra, mata, hRta ityeteSu parataH uktapuMskAtparo ya IkAraH strItyastadantasyAnekAcaH pro bhavati / kumAritarA / kumAritamA / kumArirUpA / kumArikalpA / "tasAdau " iti puMvadbhAva IkArAdanyatra sAvakAzo'nena prAdezena bAdhyate kumAricelI / kumArinuvA / kumArigotrA / kumArimatA / kumArihatA / celaTzabdaH pacAdau paThyate / brUJaH ze bruva ihaiva nipAtyate / celahU bruvagotrazabdAH kutsanazabdAH / "kutsyaM kutsanaiH" [1 / 3 / 48 ] iti saH / matahatAbhyAM vizeSaNalakSaNo yasaH / zranekAca iti kim ? strItarA / stritarA / "vA moH " [ 4 / 3 / 156 ] iti vikalpaH / uktapuMskAditi kim ? grAmalakItarA / badarItarA / anuktapuMskAdapi kacit iSyate / lakSmitarA / tantritarA / Iditi kim ? dattAtarA / guptAtarA / strItya iti kim ? graamrnnotraa| senAnItarA / vA moriti vikalpe prAte purastAdapavAdo'yam / vA moH || 4 | 3 | 156 // musaMjJakasya vA pro bhavati jhAdiSu parataH / anena vizeSeNa vikalpe prApte purastAdanekAca IkArasya nityaH prAdeza uktaH / tato'nyadudAharaNam / ekAc IkAraH UkAraH sarvaH / tirA / strItarA / stritamA / strItamA / vAmorutarA / vAmorUtarA / evaM rUpAdiSvapi neyam / uktapuMskAdanUriti nivRttam / ekArtha ityetadanuvartate / tena striyA hataH strIhata ityatra na prAdezaH / kRtsaMjJakasya morna bhavatItyeke / lakSmItarA / lakSmItamA / ugitazca // 43 // 157 // ugitazca parasya morcA prAdezo bhavati bhAdiSu parataH / zreyasitarA / zreyasItarA / viduSitarA / viduSItarA / cazabdaH pakSe puMvadbhAvasamuccayArthaH / zreyastarA / vidvattarA / "rUpa" [4|3|155] AdinA nityaH prAdezaH prAptaH pUrvasUtrAdveti vyavasthitavibhASA'pekSyate / tenAJcaternityaH prAdezaH / prAcitarA / zrAnmahato jAtIye ca || 4 | 3 | 158 // zrAkArAdezo bhavati mahato jAtIye ekArthe dyau ca parataH / mahAjAtIyaH / mahApuruSaH / mahataH sanmahatparametyAdinA pratipadokta dyau tvaM siddham / ekArthAvartana sepi prANArtham / mahAprANaH / mahAbAhuH / jAtIye ceti kim ? mahataH putro mahatputraH / zrAditi dvimAtroccAraNamuttarArtham / puMvadyajAtIyAdisUtre puMvaditi yogavibhAgAtpu vadbhAvaH / ihAditi yogavibhAgAdAtvam / tena "mahatyA ghAsakAra viziSTeSu vyadhikaraNatye'pi puMvadbhAvAtve bhavataH " [vA0] mahatyA ghAso mahAghAsaH / mahatyAH kAro mahAkAraH / mahatyA viziSTo mahAviziSTaH / zramahAn mahAn sampanno mahadbhUtazcandramA ityatra ca nivRtte " sviDAjUryAdi : " [ 1 | 2|132] iti tisaMjJA / bhUtazabdena " tikuprAdayaH " [ 13181] iti pase kRte gauNatvAnmahadarthasyAtvAbhAvaH / pUrvoktayogavibhAgAttviha mahatIzabdasya puMvadbhAvaH zramahatI mahatI sampannA mahadbhatA kanyA / yaTanaH saMkhyAyAmAzItyoH prAkchatAttrestrayaH 4 | 3 | 156 // dviSTan ityetayorAkArAdezo bhavati saMkhyAyAM yau prAkU zatAt basamazItiM ca varjayitvA trezca trayasityayamAdezo bhavati / dvAdaza / dvau ca viMzatizca dvAviMzatiH / "liGgama ziSyaM lokAzrayatvAt" / athavA dvadyadhikA viMzatiH dvAviMzatiH ! samAnAdhikaraNAdhikadyukhaM zAkapArthivAdivaddraSTavyam / aSTAdaza / aSTAviMzatiH / zraSTAtriMzat / trayodaza / trayoviMzatiH / trayastriMzat / dvaSTanariti kim ? caturdaza / saMkhyAyAmiti kim ? dvimUlI / zraSTamUlI / trimUlI / samAhAre pasaH / "saMkhyAdI razca" [ 1 / 3 / 47 ] iti rasaMjJaH | "rAt" [3 / 1 / 25] iti GIvidhiH / zravAzItyoriti kim ? dvau vA trayo vA dvitrAH / zraSTadazAH / tridazAH / "saMkhyAbADDo'bahugaNAt " [4/2/66] iti GaH sAntaH / dvayazItiH / vyazItiH / base'zItau ca na bhavati / prAkzatAditi kim ? dvadyadhikaM zataM dvizatam / trizatam / trisahasram | For Private And Personal Use Only Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 308 jainendra-vyAkaraNam vAcatvAriMzadAdI || 4|3|160 // catvAriMzadAdau saMkhyAyAM dyau avAzItyodvarthAdInAM yaduktaM tadvA bhavati / dvAcatvAriMzat / dvicatvAriMzat / dvApaJcAzat / dvipaJcAzat / aSTAcatvAriMzat / zraSTacatvAriMzat / zraSTASTiH / aSTaSaSTiH / trayazcatvAriMzat / tricatvAriMzat / avAzItyorityeva / dvicatvAriMzAH / dvayazItiH / zraSTacatvAriMzAH / zraSTAzItiH / tricatvAriMzAH / tryazItiH / prAkzatAdityeva / dvizatam / "aSTanaH kapAle haviSyAtvaM vaktavyam" [vA0] aSTAkapAlaM haviH / aSTasu kapAleSu saMskRtaM hRdarthe pasaH / "saMkhyAdI rava " [1 / 3 / 47 ] iti rasaMza: / " saMskRtaM bhakSyAH " [3|2| 11] ityaN / tasya " rasyobanapatye" [3|1|74 ] ityup / haviSoti kim ? aSTAnAM kapAlAnAM samAhAraH aSTakapAlaM bhikSoH / pAtrAditvAnnapuMsakaliGgatA / "gave ca yukke zraSTanaH zratvaM vaktavyam" [vA0] aSTAgavena zakaTena vahati / aSTau gAvo yuktA asminniti / grasmAdeva nipAtanAt base'pi TaH sAntaH / yukta iti kim ? aSTAnAM gavAM samAhAraH zraSTagavam / nedaM vaktavyam / zrAnmahata iti zrAditi yogavibhAgAdanyasyApIti dItvena vA siddheH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ zra0 zra0 4 pA0 3 sU0 160 166 hRdayasya hRllekhayA lAseSu || 4|3|161 || hRdayasya hRdityayamAdezo bhavati lekha yA lAsa ityeteSu parataH / hRdayaM likhatIti hRllekhaH / hRdayAya hitaM hRdyam / "prANyaGgaratha" [ 3 | 4|5 ] ityAdinA yaH / hRdayasyedaM hArdam / hRdayasya bhAvo vA yuvAdipu "hRdayAdase" [ 3|4|120 ga0 sU0] iti pAThAdaNa | aNi ghaJi vA hallAsaH / lekha itya eNantasya grahaNam / ghaJi tu hRdAdezo nepyate / hRdayasya lekhaH hRdayalekhaH / evaM ca lekhagrahaNaM jJApakam "yvadhikAre tyagrahaNe svarUpagrahaNaM na tadantavidhiH " [10] "khityate : " [4|3|176 ] ityava khityanantaraH prAdezabhAgnAstIti tadantavidhiriSTaH / vA rogoke || 4 | 3 | 162 // TaNU roga zoka ityeteSu parato hRdayasya vA hRdityayamAdezobhavati / sauhArtham / brAhmaNAderAkRtigaNatvAyyyaNa / "hRtsindhubhage dvayoH " [ 5 / 2 / 24] padayoraipa / pa sauhRdayyam / hRdrogaH / hRdayarogaH / hR-chokaH / hRdayazokaH / nanu hRdayazabdena samAnArthI hRcchando'sti tenobhayaM siddham / na siddhyati / anyevanyuttarapadeSu hRcchandasya prayogaH prasajyeta / pAdasya padAjyAtigopahateSu || 4|3|163 || pAdasya pada ityayamAdezo bhavatyAji zrAtiga upahata ityeteSu parataH / pAdAbhyAmajati pAdAbhyAmatati / zrajAtibhyAM pAda iNU / vAksaH / kevalena grAjizabdena "sAdhanaM kRtA" [1 / 3 / 26] iti pasaH / zrataeva nipAtanAdajervibhAvAbhAvaH / padAjiH / padAtiH / pAdAbhyAM gacchati padgaH / gamerDaH / pAdAbhyAmupahataH padopahataH / padazabdaH prakRtyantaramasti tena siddhe'pi pAdazabdasyAsmin viSaye prayogo mA bhUdityevamartham / ye || 4 | 3 | 164 // pAdaM vidhyanti padyAH zarkarAH / "vidhyatyakaraNena" [3 / 3 / 114] iti yaH / tAdatu " pAdyAdhye" [ 4 / 2 / 32 ] iti nipAtanamuktam / pAdArthamudakaM pAdyam / kathaM pAdAbhyAM carati padika iti ? "paryAdI" [3 / 3 / 133] pAdaH paditi pAThAhaTA siddham / pUrvasUtre pAdasyeti saMbandhalakSaNA tA / tena pAdazabdasya yo yastasmin padityayamAdezo bhavati / sAmarthyAtpAdAntasya na bhavati / dvAbhyAM pAdAbhyAM krItaM dvipAyam / tripAdyam / "paNapAdamApAyaH " [ 3 | 4 | 31 ] iti yaH / himAhitI ||4|3|165 || hima kApin hati ityeteSu parataH pAdasya padityayamAdezo bhavati / pAdasya himaM paddhimam / patkASI / vAksaH / pAdAbhyAM hRtiH paddhatiH / "sAdhanaM kRtA " [ 13 26 ] iti saH / rini tadantavidhirapi / paramapatkASI / For Private And Personal Use Only RcaH ze || 4|3|166 // RcaH pAdasya ze parataH padbhavati / pAdaM pAdaM gAyatryAH zaMsati paccho gAyatrI zaMsati / "saMkhyaikAdvIpsAyAm" [ 4 / 2 / 48 ] iti zas / Rca iti kim ? pAdaM pAdaM kArSApaNamasya dadAti pAdaza: kAraNaM dadAti / " tyAtya sabhave vyasya grahaNam" [10] iti zasa eva grahaNAdiha na bhavati / pAdazaMsI gAyatryAH / Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 4 pA0 3 sU0 167-175] mahAvRttisahitam 306 vA niSkaghoSamizrazabde // 4 / 4 / 167 // niSka ghoSa mizra zabda ityeteSu parataH pAdasya vA padbhavati / pAdasya niSkaH pnnisskH| pAdaniSkaH / paddhoSaH / paadghossH| pnmishrH| pAdamizraH / "pUrvAvarasadRza" [1328] ityAdinA bhaasH| pacchabdaH / pAdazabdaH / udakasyoda dyozca khau // 4 // 3 / 168 // udakasya uda ityayamAdezo bhavati dyozca tasyodakasya khuviSaye / udakasya megha udamegho nAma yasyaudamedhiH putraH / udakaM vaDtItyudavAho nAma yasyaudavAhiH putrH| apatyena pitA lakSyate / udakasya ghoSa udghoSaH / lohitodA kSIrodA nadI / khAviti kim ? udakaparvataH / / peSami // 4 / 3 / 166 // peSami dyau udakasya uda ityayamAdezo bhavati / udakena pinaSTi udapeSaM pinaSTi tagaram / "snehane piSaH" [2 / 4 / 27] iti Nam / katham udavAsa udavAhanaH udadhiriti ? saMjJAzabdA amI pUrveNa siddhaaH| kathamudadhirghaTaH ? upamAnAdbhaviSyati / vaikahali pUrye // 4 / 3.170 // eko'sahAyastulyajAtIyena yo hala tadAdau dhau pUrye udakasya vA uda ityayamAdezo bhavati / udakasya kumbhaH udakumbhaH / udakakumbhaH / udaghaTaH / udakaghaTaH / udapAtram / udakapAtram / ekalIti kim ? udakasthAlam / pUrya iti kim ? udakagiriH / akhAvapAte vibhASeyam / manthaudanasaktubinduvajrabhArahAravIvadhagAhe // 4 // 3 / 171 // mantha zrodana saktu bindu vajra bhAra hAra vauvadha gAha ityeteSu parata udakasya vA uda ityayamAdezo bhavati / apUryArtho'yaM yatnaH / udamanthaH / udakamanthaH / udakenaudanaH udaudanaH / udakaudanaH / udakena saktuH udsktH| udakasaktaH / "bhacyAnnAbhyAM mizraNavyaJjane" [1 / 3 / 30] iti bhaasH| udavinduH / udkbinduH| udavajraH / udkvjrH| udbhaarH| udkbhaarH| udhaarH| udakahAraH / udavIvadhaH / udakavIvadhaH / udagAhaH / udakagAhaH / manthabhArahArA aNNantA ghanantA vA / ikaH pro'GalyAH // 4 / 3.172 // igantasya dyau vA pro bhavatyayAH / grAmaNiputraH / grAmaNoputraH / yavaluputraH / yavanaputraH / alAnu karkandhu inbhu phalam / atra pUrvapUrvasya prAdeze sati uttareNa savidhiH / ika iti kim ? khaTvApAdaH / mAlApAdaH / aGagyA iti kim ? gArgIputraH / daasiiputrH| veti vyavasthitavibhASAzrayaNAdiha na bhavati / kArISagandhIputraH / kArISAndhIpatiH / jhipaMjJeyuvAM ca na praadeshH| kANDIbhUtam / kukhyIbhUtam / zrIkulam / bhrukulam / bhrUkuMsAdInAM tu prAdezo bhavatyeva / bhrakuMsaH / kvacidanyadeva / bhrukusAdInAmakArAzcAntAdeza idhyate / bhrakuMsaH / bhrakuTiH / tve DyApo kvacitkhau ca // 4 / 3 / 173 // tve parato Dyantasya prAyantasya kvacitpro bhavati khau ca dyau / ajatvam / ajAtvam / rohiNitvam / rohiNItvam / ve chAndasaH prayoga iti kecit / khau-revatibhitraH / rohiNimitraH / bharaNimitraH / kacinna bhavati / nAndIkaraH / nAndIghoSaH / zrAbantasya zilAyA vahaH zilabATaH / zilaprasthaH / zizapasthalam / na ca bhavati lopikAgRham / lopikApaNDam / kvacid grahaNaM bahulArtham / / hRti caikA // 4 / 3 / 174 // hRti parato dyau ca ekA ityetasya pro bhavati / ekasyA Agatam ekarUpyam / ekamayam / "hetumanuSyAdvA rUpyaH" [3 / 3 / 55] "mayaT" [3 / 3 / 56] iti ca rUpyamayaTau / ekatyAbhAva ekatvam / ekatA / guNavacanatve "tasAdau" [ / 3 / 147] tvatalorguNavacanasya iti puMvadbhAvena siddhatvAdanyatredaM draSTavyam / dyau ekasyA kSIram ekakSIram / ekadugdham / ekA priyA asya ekapriyaH / ekamanojJaH / mAleSIkeSTakAnAM bhAritRlacite // 4 // 3 // 175 // mAlA, ipIkA, iSTakA ityeteSAM pro bhavati bhArina tUla cita ityeteSu parataH / maalbhaarii| mAlabhAriNI / iSIkatUlam / iSTakacitam / kvacidityanuvRttAlAdibhiH stadantavidhirapi / utplmaalbhaarinnii| mujeSIkatUlam / pakveSTakacitam / For Private And Personal Use Only Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 310 jainendra-vyAkaraNam [ zra0 4 pA0 3 sU0 176 - 183 khityaH || 4|3|176 // vidante yo ajantasya pro bhavatyaH / kAlImAtmAnaM manyate kAlimbhanyA / rohiNimmanyA / "khazcAtmanaH " [ 222|71] iti kharA / khityanantaraH prAdezabhAgnAstItyuktam / zrariti pratiSedhAcca khidante dyau pUrvasya praparo'pi " mumacaH " [ 4 / 3 / 177 ] iti prAdezena bAdhyate / zrariti kim ? doSAmanyamahaH / divAmanyA rAtriH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mumacaH || 4 | 3 | 177 || pUrvasya padasyAjantasya khidante dyau mum bhavatyaH / priyaMvadaH / vazaMvadaH / kAlimmanyA / hariNimmanyA / " vidhvarupostudaH sakham" [2|2| 37 ] iti sakhe kRte mum / vidhuntudaH / zraruntudaH / " dviSantaperammada" [38] iti nipAtanAd dviSantapaH / ca iti kim ? vidvanmanyaH / zrameo'mvat ||4|3|178 // zraca iti vartate / zrajantasya pUrvapadasyaikAco'm bhavati khidante dyau zramavAsmin kArya N bhavati / zrAtvapUrvasyaici yuvAdiprayojanam / avarNAntasyAmi nAsti vizeSaH / zranavarNAntamudAharaNam / gAmmanyaH / strImmanyaH / striyammanyaH / nRzabdasya narammanyaH / zriyammanyaH / dhruvammanyaH / nAvamAtmAnaM manyate nAvammanyaH / prAdezamumorayamapavAdaH / ekAca iti kim ? lekhAkaM manyaH / ityeva dvimanyaH / nipAtanAd vAcaMyamapurandarau / zramityAgamaliGgAdaparo'pi makAraH prayogazravaNArthaH sphAntakhena nirdiSTaH / kathambhavitavyam, zriyamAtmAnaM kulaM manyate iti ? ucyate - zrIzabda zrAviSTaliGgaH striyAmeva vartata iti zriyammanyamiti bhavitavyam / anye manyante svaliGgAntare'pi vRttidRSTA / yathA praSThAdizabdAnAM puMyogAt striyAM vRttiH / praSThI / pracarI / gnnkii| evaM zrIzabdasya kule vartamAnasya napuMsakaliGgatvaM "pro napi" [91117 ] iti prAdeza: / zramvadatidezAt "napaH svamA: " [ 5/1120 ] ityupU | "madhye'pavAdAH pUrvAn vidhIn bAdhante nottarAn " [ pa 0 ] iti "supo dhumRdoH " [ 1 / 4 / 142 ] ityasyaivopo'mAgamo bAghako nottarasya tena zrimanyamiti bhavitavyam / etacca nAtizliSTam / vedaH pramANamityAdau liGgAntaraM prasajyeta / satyAgadAstoH kAre ||43|176 // satya agada, astu ityeteSAM kAre dyau mumAgamo bhavati / satyaGkAraH / zragadaGkAraH / RNi vani vA kArarUpam / asturAbdo nisaMjJako'bhyupagame vartate / stvityasya karaNam astuGkAraH rAtreH kRti prabhAcandrasya ||4|3|180|| rAtrizabdasya kRti dyo mumAgamo bhavati prabhAcandrasyAcAryasya matena / rAtriJcaraH / rAtricaraH / rAtrimATaH / rAtryAH / grahaNasAmarthyAdayamaprApte vikalpaH / khiti pUrvanirNayena nitya mumAgamaH / rAtriMmanyamahaH / rAtreranantaraH kRnnAstIti kRdantagrahaNam / nanu rAtririvAcaratIti " AdhAre sarvasmrudbhyaH kvipU" [21136 vA0] iti tadantAtkRtkvisti / yadi tadarthaM kRdgrahaNaM syAt / rAtreH kipIti nirdezaM kuryAt / kvitrantasya tu rAtrizabdasya anyasmin kRdante mugna syAt gauNatvAt / naJo'n ||4|3|181 // namo'nityayamAdezo bhavati dyo / na hiMsA ahiMsA "nan" [1 / 3 / 68 ] supA iti saH / anekActvAtsarvAdezo'n / sthAnivadbhAvena padAdezaH padavadbhavati iti nakham / evam krodhaH / asteyam / sAnubandhakanirdezaH kimarthaH ? vAmanaputraH pAmanaputra ityatra mAbhUt / dyAvityeva / na bhuGkte / "najo'nubhAtre kSepe miGyupasaMkhyAnam" [vA0] / zrakaroSi tvaM jAlma / pacasi tvaM jAlma / aci || 4|3|182 // jAdau ca dyau naJo'n bhavati / anantaH / zranAdiH / anupamo jinaH / punarvacana nakhanivRttyartham | "do'nanne" [ 222260 ] iti jJApakAnnaJo no Gamu na bhavati / navAranapAnnavedAnAsatyAnamucinakulanakhanapuMsakanakSatranakranAkanAgAH ||4|3|183 // nATnapAt navedA nAsatyA namuci nakula nakha napuMsaka nakSatra naka nAka nAga ityete zabdA nipAtyante / na bhrAjate na vA na bhrAjate kintu bhrAjata eveti nabhrAT / bhrAjatau kvyante dyau naJaH prakRtibhAvaH / dvayorvA naJoH eko For Private And Personal Use Only Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zra0 4 pA0 3 sU0 184 - 186 ] mahAvRttisahitam 311 nazabdo nipAtyate / na pAti na vA na pAti napAt / napuMsakaliGge zatrante pAtau pUrvavannipAtanam / na vetti na vA na vetti navedAH / " as sarvamyaH " [ u0 sU0] iti videras | "atvaso'dhoH " [ 4|4|12] iti dItvam / satsu sArvA satyA nasatyA asatyA | punarnase nAsatyA / namaH prakRtibhAvaH / puMsyapIdaM nipAtanam / nAsatyA nAma kecit / na muJcati na vA na muJcati mucerauNAdike iki namuciH / nAsya kulamasti na vAnakulamasti nakulam / nAsya khamasti na vA na khamasti nakhaH / na strI na pumAn napuMsakaH / strIpuMsayornapuMsakabhAvo naJazca prakRtibhAvaH / na kSarati na kSoyate iti vA nakSatram / kSarateH kSIyatervA kSadbhAvo naJazca prakRtibhAvaH / na krINAti na krAmatIti vA nakaH / krauJaH kramervA Datyo naJazca prakRtibhAvaH / aga kuTilAyAM gatAvityanayoH pacAyaci kAgau bhavataH / nAkaH / nAgaH / naJaH prakRtibhAvaH athavA nAsmin kaM duHkhamasti nAkaH / na gacchatItyagaH / eteSAM rUDhizabdAnAM yathA kathaJcid vyutpattiH / ekAnnaH || 4|3|184|| ekAnna iti nipAtyate dyo / ekena na viMzatiH ekAnnaviMzatiH / ekena na triMzat / natro viMzatizabdena " naJ " [1|3|68 ] iti saH / ekarAbdasya bhAntasya na viMzatizabdena "sAdhanaM kRtA bahulam " [113326] iti bahulavacanAd bheti yogavibhAgAtpase kRte ekazabdasyAduk natrazca prakRtibhAvo nipAtyate / adukaH pUrvAntakaraNaM "yaro Go vibhASA " [5|4|125] iti vikalpena GArtham / ekAdnaviMzatiH / ekAdnatriMzat / nago vA'jIve || 4 | 3 | 185 || naga iti vA nipAtyate jIve'rthaM / / nagA vRkSAH / nagAH zAlayaH / nagAH parvatAH / gA vRkSAH / zragAH zAlayaH / zragAH parvatAH / na gacchantIti supi vAci " gamerDa : " [2|2|46 ] vAksaH | ajIva iti kim ? go devadattaH zItena / sahasya saH khau || 4 | 3 | 186 // sahasya sa ityayamAdezo bhavati khuviSaye / dyAviti vartate / sahAzvatthena vartate sAzvattham / sapalAzam / saziMzapam / vananAmadheyam / sarasA dUrvA / " tena" [11310] " saheti tulyayoge" [11361] iti basaH / " vA nIcaH " [4|3|160] iti vikalpe prApte zrayaM vidhiH / khAviti kim ? sahayuvA / sahakRtvA / shyuddhvaan| "rAzi yudhi kRJaH " [ zarAba2] "sahe" [rArAda3] iti kaMnipU / granthAnte'dhike ||43|187 || granthAnte gradhike ca vartamAnasya sahasya sa ityayamAdezo bhavati / granthAnte hasaH / sakalaM jyautiSamadhIte / samuhUrtamadhIte / kalA kalAvazeSaH muhUrtaca tatsahacarito grantho'pi tathoktaH / kalAmantaM kRtvA muhUrtamantaM kRtvA / sAkalyAntottau hasaH / "hekAle " [ 4 / 3 / 186 ] iti kAle pratipedhAdanena sAdezaH / zradhike vasaH / saha droNena vartate sadroNA khArI / samApaH kArSApaNaH / sakAkaraNIko bhASaH / " vA nIca: " [ 4|3|110] iti vikalpaH prAptaH / dvitIye'nupAye || 4 | 3 | 188 // dvitIye'nupAkhyAyamAne sahasya sa ityayamAdezo bhavati / dvayoH sahayuktayornyagbhUto dvitIyaH / sa evApratyakSo'nupAkhya uktaH / sAgniH kapotaH / samUsalaH vrIhikaMsaH / sapizAcA vAtyA / sarAkSasIkA zAlA / zragnyAdayo'pratyakSeNAnupalabhyamAnAH kapotAdibhiranumIyamAnatvAdanupAkhyAH / anupAkhya iti kim ? sacchAtraH sahacchAtra upAdhyAyaH / upAkhyAyata ityupAkhyaH / "yuDvyA bahulam " [2|3|64 ] iti bahulavacanAt "Ato gau" [2 / 11106 ] iti karmaNi kaH / he'kAle || 4|3|186 // hasaMjJake sahasya sa ityayamAdezo bhavatyakAlavAcini dyau / sacakaM dehi / sadhuraM prAja / yugapaccake / yugpddhrau| "yaugapadya" [ 31315] iti hasaH / "RkpUrabdhUHpatho'nante" [4|2|70 ] iti dhuro'kAraH sAntaH / grakAla iti kima 1 sahapUrvAhnam / shaapraahraam| yaugapadye sAkalyoktau vA hasaH | For Private And Personal Use Only Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 312 jainendra-vyAkaraNam [a0 4 pA0 3 sU0 160 - 167 vA nIcaH || 4|3|160 // nIco'vayavasya sahazabdasya vA sa ityayamAdezo bhavati dyau / saziSyaH sahaziSya zrAcAryaH / saputraH sahaputraH pitA / nIca iti kim ? sahayudhvA / sahakRtvA / nAtra samudAyasya nIco'vayavaH sahazabdaH / noca iti samudAyasya vizeSaNaM sahazabdasya sarvatra vidhau vyaktvAt / iha sahayuddhapriyaH / priyasati ca sadasya saH kasmAnna bhavati / yadatra dyu tadapekSayA na sahazabdo nIco'vayava iti na bhavati / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nA ziSya govatsahale ||4|3|166 // zrAziSi sadasya sAdezo na bhavati govA sahala varjite dyau / svasti sahaziSyAya gurave / svasti rAje sahaputrAya / govatsahala iti kim ? svastyastu sagave sahagave / savatsAya sahavatsAya | sahalAya sahahalAya / samAnasya sa jyotirjanapada rAtrinAbhinAmagotrarUpasthAnavarNavayovacanabandhuSu ||3|16|| samAnasya sa ityayamAdezo bhavati jyotiSa, janapada, rAtri, nAbhi, nAma, gotra, rUpa, sthAna, varNa, vayas' vacana, bandhu ityeteSu parataH / samAnaM jyotirasya sajyotiH / yadi vA samAnaM ca tajjyotizca sajyotiH / "pUrvAparaprathama " [1|3|53 ] ityAdinA yasaH / sajanapadaH / sarAtriH / sanAbhiH / sanAmaH / sagotraH / sarUpaH / sasthAnaH | [savarNaH / savayAH / ] savacanaH / sabandhuH | ase'bhidheyavalliGgam / yase ca paravalliGgam / samAnasyeti yogavibhAgAdanyeSvapi sAdezaH / tena sudharmA | supakSaH / sagandhaH / sadezaH / samAnajAtIyaH / "jAtezko bandhuni " [4/2/18 ] iti svArthe chaH / samAne tIrthaM bhavaH satIyaH / digAditvAya ityevamAdi siddham / | satrahmacArI ||4|3|193 // sabrahmacArIti nipAtyate caraNe gamyamAne / samAno brahmacArI samAne brahmaNi vrataM carati vA satrahmacArI / samAne grAgame vratacArItyarthaH / ghodayeM ||4|3|164 // udaryazabde dyau samAnasya vA sa ityayamAdezo bhavati / samAnodare zayitaH sodaryaH / samAnodaryaH / "samAnodare zayitaH " [33208] iti yaH / kathaM yudhiSThirasodaro vRkodara iti / samAnasyeti yogavibhAgAt / evere vatau ||4|3|165 // dRza dRk dRkSa vatu ityeteSu parataH samAnasya sa ityayamAdezo bhavati / samAno dRzyate sadRzaH / bahulavacanAtkarmaNigAdiH / zranyathA vA vyutpattimAtraM kAryam / samAnamAtmAnaM pazyati sadRzaH / sadRk / sadRkSaH / "tyadAdau dRzo'nAloke Tak ca" [222258] ityatra "samAnAnyayozca" [vA0] iti vacanAzci bhavati / so'pyasmAdeva nirdezAt tatra smartavyaH / vatuH samAnazabdAtparo na sambhavatIti catugrahaNamuttarArtham / kimidamoH kIz ||4|3|166 // kim idam ityetayoH kI Iza ityetAvAdezau bhavataH dRzAdiSu parataH / ka iva dRzyate kamiva pazyati vA kIdRzaH / kIdRk / kIdRkSaH / kimparimANamasya kiyAnU / "kimaH" [3 / 4 / 162 ] iti vaturvakArasya ca vaH / zrayamiva dRzyate imamiva pazyati vA IdRzaH / I / IdRkSaH / idamparimANamasya ivAn / " idamo vo ghaH " [3 / 4 / 161] iti vaturvakArasya ca vaH / " yA sarvanAmnaH" [4/3/167 ] ityAtvatyApavAdo'yam / sarvanAmnaH || 4 | 3 | 167 || sarvanAmna AkArAdezo bhavati dRzagRhakSavatuSu parataH / sa iva dRzyate tamiva pazyati vA tAdRzaH / tAdRk / tAdRkSaH / tatparimANamasya tAvAn / " yattadetebhyaH parimANe vatuH" [3|4| 160] iti vatuH / yAdRkSaH / yAdRzaH / yAvAn / zranyAdRzaH / anyAdRk / zranyAdRkSaH / zrA iti dvimAtroccAraNam "epyato'pade" [4384 ] iti pararUpanivRttyartham / grakAroccAraNaM tu halnivRttyarthaM syAt / anyazabde ca doSaH prasajyeta / tyadAderiti siddha sarvanAmna iti grahaNam zranyazabdasaMgrahArthamuttarArthaM ca / For Private And Personal Use Only Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zra0 4 pA0 3 sU0 168 - 207] mahAvRttisahitam 313 viSvagdevayozca TeradryaJcI ko || 4|3|168 // viSvaga deva ityetayoH sarvanAmnazca TeradrirAdezo bhavatyaJcatau kvyante parataH / viNuvatIti viduH / viSumaJcatIti RtvigAdisUtreNa dyau kRte viSvak / viSvaJcamaJca kAvAgatanivRtte nakham / vAkte suH / "ugicAm" [ 5 / 4 / 46 ] iti num / halGayAdikhe / skAntale / "kvityasya ku: "[ 5375 ] iti nakArasya GakAraH / vizvadrayaG / yadrathaGa / tadrathaG / kadrayaG / viSvagdevayozceti kim ? vRkSamaJcatIti vRkSAG / JcAviti kim ? viSvagyuk / devayuk / kvAviti kim ? viSvagaJcanam / devAJcanam / nanu kAvevAJcatiH kevalo dhurbhavati tatkiM vigrahaNena / idaM vigrahaM jJApakam -- "anyatra dhugrahaNe dhvAdeH samudAyasya grahaNam" [pa0] iti / tena kRkamyAdisUtre yatkRtamayaskAra ityAdI satvaM siddhana / anyathe haiva syAt / yaskRditi / samaH sami || 4 | 3 | 166 // samaH samItyayamAdezo bhavatyaJcatau kvyante parataH / samyaG / samyaJcau samyaJcaH / ikA siddhe samiriti vacanam "zranityamAgamazAsanam " [pa0] iti jJApayati / tenaM vAnta ityAdi siddham / tirasastiryakhe || 4|3|200 // titastirirityayamAdezo bhavatyaJcataukvyante parato yatrAJcaterakArasya khaMna bhavati / tiryaG / tiryaJcau / tiryaJcaH / tirygbhyaam| tiryagbhiH / kha iti kim ? tirazcaH / tirazcA | aca ityakArasya kham / na vidyate zraJcatervizeSaviditamakAratya khaM yasmin / haluGo nalaM tu sarvasAdhAraNaM na tasyeha paryudAsaH / na tvasya khamiti tasmin tiribhAvaH " tirazcyapavarge" [2|4|45 ] iti nirdezAt / nanu ca ' "tivAkArakANAM kRdbhiH savidhiH" [10] iti kudante naivAJcatinA vRttau kRtAyAM subantatvAbhAvAtkathamaJcateryusaMjJA / naiSa doSaH / bhraviliptItyevamAdau viSaye titrAkArakANAmityasya vyApAro na sarvatra / sahasya sabhiH || 4|3|2019 || sadasya sadhirAdezo bhavatyaJca kvyante parataH / sayaG / satrayaJcau / sabh yaJcaH / sadhrIcaH / sadhrIcA / " zracaH " [ 4|4|125 ] ityakham / "cau" iti dItvam / nagerIpaH || 4 | 3 | 202 // dvirAndAnavAntAcca geH parasya apazabdasya IkArAdezo bhavati / dvigatA Apo yasminniti dvIpaH / prAk "parasyAdeH " IkAraH pazcAt "RkpUrabdhUH" ityaH sAntaH / "antaHzabdasya a (sA)GkividhiNa veSu gisaMjJoktA" [vA0] antargatA zrApo'sminnantarIpaH / samIpam / vIpam / iha kriyAyogAbhAvAdvisaMjJopalakSitAnAM prAdInAM grahaNam / anageriti kim ? prApam / parApam / samApam / sat ||4|3|203 || dezAbhidhAne'noH parasyApaH ukArAdezo bhavati / anugatA Apo'sminnityanUpo dezaH / deza iti kim ? anvI vanam / kathaM kUpaH sUpaH anUpa iti ? prapodarAdipAThAt / chakArake'nyasya Tuka ||4|3|204 || che kArake ca parato'nyasya dugAgamo bhavati / zranyasyedam anyasmin bhavaM vA granyadIyam / gahAdipAThAcchaH / anyasya kArakam anyatkArakam / anyaH kArakaH anyatkArakaH / zratAbhAsthasyAzIrAzAsthAsthitotsukotirAge // 4|3|205 // pratAsthasyAmAsthasya cAnyasya dugAgamo bhavati zrAziS AzA AsthA grAsthita utsuka Uti rAga ityeteSu parataH / granyA grAzIH zranyadAzIH anyA AzA anyadAzA | anyA grAsthA anyAsthA | anya sthitaH anyadAsthitaH / zranya utsukaH zranyadutsukaH / anyA UtiH zranyadUtiH / zranyo rAgaH anyadvAgaH / "vizeSaNaM vizeSyeNeti" [ 1 / 3 / 52 ] yasaH / zratAbhAstha - syeti kim ? anyatyAzA anyAzA / anyenAsthitaH anyAsthitaH / vArthe dyau || 4|3|206 // anyasya vA dug bhavati / anyo'rthaH anyasmai arthaH anyadarthaH / zratAbhAstha syetyeva / zranyasyArtho'nyArthaH / anyenArtho'nyArthaH / kaskoH pe'ci || 4|3|207 // koH kadbhavati pasaMjJake se'jAdau yau / kutsito'jaH / "tikuprAdayaH " [1/3/81 ] iti pasaH / kadajaH / kadavaH / kadannam / pa iti kim 1 ktribho rAjA / acIti kim ? kubrAhmaNaH / kuSalaH | kalkoriti yogavibhAgAttrazabde'pi bhaviSyati / kutsitAstrayaH kattrayaH / " kimo vA traukadvayaH " [vA0] ke trayaH kavayaH / 40 For Private And Personal Use Only Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 314 jainendra-vyAkaraNam [a04 pA0 3 20208-215 rathavadayoH // 4 / 3 / 208 // ratha vada ityetayoH parataH koH kad bhavati pse| kutsito rathaH kadrathaH / kutsito vadaH kdvdH| tRNe jAtau // 4 / 3 / 206 // tRNe dyau koH kadbhavati samudAyena jAtAvabhidheyAyAm / kattR NA nAma jAtiH / tasyA avayavaH kattRNam / jAtAviti kim ? kutsitAni tRNAni kuttRNA na / kA pathyakSayoH // 4 // 31210 // koH kA ityayamAdezo bhavati pathin akSa ityetayoH parataH / kutsitaH panthAH kaapthH| kutsitamakSaM kAkSama / akSazabdasya akArAntasya kRtasAntasya cAvizeSeNa grahaNam / pasa iti nivRttam / kulite'kSiNI asya kAkSaH / "svAGgAdakSisaknaH" [42113] iti TaH sAntaH / pathazabdo'kArAnto'pyarita / tasya kupathamiti pe bhavati / Ipadarthe // 4 / 3 / 211 // Ipadarthe koH kA bhavati / IpatkaTukaM kAkaTukama / kAmadhuram / kAlavaNam / "tikuprAdayaH" [3 // 3 // 81] iti saH / "kakoH Se'ci" [4 / 3 / 207] iti tatropalakSaNamAtram / ajAdAvapi paratvAtkAdeza eva | kAmlam / puruSe yA // 4 / 3 / 212 // puruSazabde yI koH kA ityayamAdezo bhavati vaa| kutsitaH puruSaH kApuruSaH / kupuruSaH / apAte vikalpo'yam / ISadartha pUrvanirNayena nityaM kAdezaH / kavamuSNe // 4 / 3 / 213 // koH sthAne kavarUpaM bhavati uSNe parataH kA ca vA / kavazabdo napuMsakaliGgo nirdiSTaH / kaboSNam / koSNam / aAbhyAM mukte katkoH pe'ci" [4 / 3 / 207] iti kadbhAve kaduSNam / anISadathai kaduSNameva / pRSodarAdIni yathopadiSTam // 3 / 3 / 214 // pRSodaraprakArANi zabdarUpANi yathopadiSTaM sAdhuni bhavanti / yathA teSu varNanAzAgamavaNavikArAH viziSTaiH prayuktA dRzyante tathaiva teSAM sAdhutvamityarthaH / upadiSTAnatikrameNa yathopadiSTam / ye ye upadiSTAH iti vI-sAyAM vA hasaH / pRpadudaramasya pRSodaraH / prapodarA kanyA / pRSata udrAnaM pRSodAnam / takArasya khaM nipAtyam / ashvtthH| kapitthaH / mahitthaH / dadhitthaH / azva iva tiSThati kapiriva tiSThati mahyAM tiSThati dhIva tiSThati / "supi" [2 / 2 / 7] iti sthaH kaH / sakAratya tatvaM nipAtyam / mahIzabdasya "sve DyApoH kvacitkhI ca" [413 / 173] iti prAdezaH / vArivAhako balAhakaH / bAri zabdasya zabdaH paratya cAdelatvaM nipAtyam / jovanasya mUnaM jImUtam / vanazabdasya kham / mahyAM rautIti mayUraH / rauteraci TikhaM mahIzabdasya ca mayUbhAvaH / zavasya zayanaM zmazAnam / zavazabdasya zmAdezaH zayanasya ca zAnam / avanto'syAM sIdantIti vRsii| vra vacchandatya vRbhAvaH sadela Dantasya ca sIbhAvaH / "SaSa utvaM datRdazadhAsUttarapadAdeH STutvaM ca" "dhAzabde tu vA SaSa utvm"| SaD dantA asya poDan / "vayasi dantasya data" iti datrAdezaH / SaT ca daza ceti SoDaza / bhiH prakAraiH poTA / paDyAvA / iha paD dadhAtIti strii| grAtaH ke kRte TApi ca paDdhA / lAkSaNikatvAtvAbhAvaH "dikachandebhyastIrasya taarbhaav:"| dakSiNasya tIram, dakSiNatAram / uttaratAram / "vAco vAde DatvaM valabhAvazcottarapadatyeti nipAtyate" / vAgvAdasyApatyaM vAvaliH / evamanye'pyUhyAH shbdaaH| pizitAzaH / pizAcaH / muhaH svanaM lAtIti musalaH / UrdhvakarNa ulakaH / mehanasya khatya mAlA mekhalA / kau jIyati kuJjaraH / UrdhvaM khamasya ulU khalaH / ( "varNAgamo varNaviparyayazca dvau cAparau varNavikAranAzI / / dhUnAM tadartho'tizayena yogAstaducyate varNavidhau niruktam // ") saMkhyAvisAyAderahanasyAhanvA DI // 4 // 3215 // saMkhyA vi sAya ityevamAdaraha nazabdasya adannityayamAdezo vA bhavati Dau parataH / dvayorahanobhavo vyahanaH / "hRdartha" [1346] iti pasaH / "saMkhyAdI razca" [1 // 3 // 47] iti rasaMjJA / saantttH| "ebhyo'ho'haH" [4 / 2 / 60] ityatra jhisaMkhyAderityanuvartanAdahlAdezaH / For Private And Personal Use Only Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 4 pA0 3 sU0 216-221] mahAvRttisahitam 315 bhavArthe aAgatasya kAlATa TaaH "rasyobanapatye" [3 / 1174] ityupi Dau kRte "vA DizyoH [4 / 4 / 124] iti vA'no'kham / dvayahni / dvayahani / dvanyahne / yAvatsu ahassu bhavo yAvadahaH / "vatorveTa" [3 / 4 / 20] ityatra vatyantasya sNkhyaasNjnyoktaa| Dau yaavdhni| yAvadahani ! yAvadahe / vigatamahaya'hnaH / "tikuprAdayaH" [13381] iti pasaH / Gau vyahni / vyahani / vyahe / sAyamahaH / sAyAhnaH / vishessnnsvidhiH| sAyaMzabdasya jhisaMjJakasyAta eka nipAtanAnmakArasya kham / akArAntasya sambhave'hanAdezo nipAtyaH / saayaahni| sAyAhani / saayaaH| saMkhyAvisAyAderiti kim ? pUrvAhna gataH / pUrvamahaH puurvaahnH| vizeSaNasavidhiH / "ato'hnaH" [5 // // 61] iti Natvam / dakhe pUrvasyANo dIH // 3216 // DhakArarephayoH khaM yasmin varNe sa dUkhastasmin pUrvasyANo dIrbhavati / pase'pyadoSaH / khasyAbhAvarUpatve'pi paurvAparya buddhikRtam / yathA varNayorayogapadye'pi acIko yaNityevamAdau / lIDhamupagUDhaM mUDhena / agnI ratham / vAyU ratham / punA rakta vAsaH / dukha itInirdezAt pUrvasyeti labdhe pUrvagrahaNaM kim ? pUrvamAtratya yathA dyAveva syAt / anyathA dyAveva syAt / nIraktam / dUraktam / iha na syAd ajarghAH iti / jarga dhaH laDaH sipa ep / bhabhAvaH / dhakArasya jaztvam / "sipi rirvA" [5 / 3 / 81] "daH" [5 / 3 / 82] iti riH / aNa iti kim ? tRhU tRDhaH / vRhU vRDhaH / sahiSaho'syauH // 4 // 3 / 217 // sahivahoravarNasya aokArAdezo bhavati dUkhe / sottaa| soDhum / soddhvym| voddhaa| voDham / voDhavyam / asyetyagrahaNAdaipi kRte'pi bhavati / udavoDhAm udavoda / utpUrvAdvaherluGa / tasastAm / thasastam / thatya taH / "jhalo jhali" [5 / 3 / 44] iti seH kham / DhatvAderasiddhatvAd "vrajavada" [5 / 1176] ityAdinA prAgaipa / asyeti kim ? UDhavAn / kaNe lanaNasyAviSTASTapaJcabhinnachinnachidravasvastikasya // 43218 // karNa dhau lakSaNavAcino dIrbhavati viSTAdIn varjayitvA / dAtramiva dAtrAkarNaH / zaMkUkarNaH / dviguNAkarNaH / dvbhulaakrnnH| dvayoragulyoH samAhAro dvaghaDalam / "pe'GgulerbhisaMkhyAdeH" [4 / 2 / 88] iti sAntaH / lakSaNasyeti kim ? shobhnkrnnH| zobhanatvaM tattvAkhyAnaM na tu lakSaNam / ataeva tattvAkhyAnAdihApi na bhavati / lmbkrnnH| aviddhakarNaH / athavA lakSaNazabdena cihnavizeSo'bhipretaH svAmivizeSasaMbandhajJApanArtham / pazUnAM yAtrAkArAdi cihanaM lakSaNam / tadabhAvAllambakarNAdiSu na bhavati / aviSTAderiti kim ? viSTakarNaH / aSTakarNaH / paJcakarNaH / bhinnakarNaH / chinnakarNaH / chidrakarNaH / sa vkrnnH| svstikkrnnH| nahivRtivRSivyadhirucisahitaniSu kvau // 4 // 3 / 216 // nahi vRti vRdhi vyadhi ruci sahi tani ityeteSu kibanteSu parataH pUrvapadasya dIrbhavati / nahi-upAnat / parINat / vRt-nIvRt / upAvRt / vRSi-prAvRT / vyadhi-marmavit / hRdayAvit / zvAvit / ruci-yatIruk / abhIruka / kathaM malaruk / zvetaruka ? sampadAdikvipi na bhvtiitydossH| athavA tikArakadItvamiSyate / sahi-jalAsaTa / turAsaT / tani-parItat / "gamaH kvau 14141] ityatra "gamAdInAM ukhamipyate" [vA0] / kvAviti kima ? upananam / girivane kiMzulukakoTarAdyoH khau // 4 / 3220 // giri vana ityetayoH parato yathAsaMkhyaM kiMzulukAdInAM koTarAdInAM ca dIrbhavati khau / girau-kiMzulukAgiriH / anyjnaagiriH| nalAgiriH / vane-koTarAvaNam / mizrakAvaNam / sidhrakAvaNam / kiMzulukakoTarAdyoriti kim ? kRSNagiriH / bhadrasAlavanam / nandanavanam / vale // 4 // 3221 // vale tye parataH pUrvasya dIrbhavati / zrAsutIvalam / dantAvalaH / matvartha "rajaHkRpyAsutipariSado balaH" [ // 1 // 38] "dantazikhAt khau" [4 // 1 // 36] iti ca valaH / For Private And Personal Use Only Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 316 jainendra-vyAkaraNam [a0 4 pA0 3 sU0 222-231 mato bahvaccharAderanajirAdeH // 4 / 3 / 222 // matau parataH bahvacaH zarAdInAM ca dorbhavati ajirAdIn vajayitvA khau| udumbraavtii| mazakAvatI / vIraNAvatI / puSkarAvatI / udumbarA asmin deze santi 'tadasminnastIti dezaH kho" [2157] ityaNi prApta "nadyAM matuH" [3 / 65] iti mtuH| zarAdInAM zarAvatI / vaMzAvatI / zara |] vaMza / dhUma / ahi / kapi / maNi / muni / zuci / iti zarAdiH / baccharAderiti kim ? iluvatI / madhuvatI / "khau" [5 / 3 / 32] iti matorvatvam / anajirAderiti kim ? ajiravatI / khadiravatI / alinavatI / cakravAkavatI / kAraNDavatI / khAviti kim ? balayavatI / iko cahe'pIloH // 4 // 3223 // igantasya pIluvarjitasya vahe dyau dIrbhavati / khAviti vartate / RSIvaram / munIvaham / pacAdyajantena vahazabdena tsH| ika iti kim ? pieDavaham / apIloriti kim ? pIluvaham / "apIlvAderiti vaktavyam" [vA0] / dAruvaham / geH kAse // 4 // 3224 // ika iti vartate / igantasya geH kAse dho dIrbhavati / nAkAsam / vIkAsam / anUkAsam / pacAdyajantasya kAsasyedaM grahaNam / ika ityeva / prakAzate iti prkaashH|| dasti // 4 / 3 / 225 // dA ityetasya yastakAra AdezastadAdau parata igantasya geIrbhavati / nIttam / vIttam / parIttam / "gesto'caH" [5 / 2 / 146] ityAkArasya takAraH / dakAracarvasyAta eva dItvavacanAtsidutvam / "gesto'caH' ityatra dvitakArako vA nirdezaH iti saryAdezaH / da iti kim ? vitIrNam / tIti kim ? nidattamiti veSyate / ika ityeva / prattam / Attam / ghaJyamanuSye prAyaH // 4 / 3 / 226 // ika iti nivRttam / ghanante dyau geH prAyo dIrbhavati amanuSye'bhidheye / apAmArgaH / nImArgaH / nIkledaH / prAvAraH / "AcchAdane vRjaH" [2 / 3 / 50] iti ghaja / novAraH / "nau vurdhaanye"[2||3||44] iti ghaJa / prAkAraH karmaNi / adhikaraNe prAsAdaH / amanuSya iti kim ? nipIdantyasminiti niSAdaH / "halaH" [2 / 3 / 102] ityadhikaraNe ghana / "sado'prateH" [5 / 4 / 47] iti patvam / prAya iti kim ? prasadanaM prasAdaH / niveshH| prakAsaH / prakaraNaM prakAraH / vezAdiSabhayam / prativezaH / pratIvezaH / pratibodhaH / prtiibodhH| gerityeva / candanasAraH / khAvaSTanaH // 4 // 3 / 227 // khuviSaye'STannityetasya dIrbhavati yau| aSTApadaH / aSTAvakraH / assttaavndhnH| aAviTapaH / khAviti kim ? aSTamahAprAtihAryo jinH| aSTaguNaH siddhH| "aSTanaH kapAle haviSi vaktavyam" [vA0] / aSTasu kapAleSu saMskRtamaSTAkapAlaM haviH / saMskRtArthe aAgatasyANa: "rasyobanapatye" [3 / 1 / 74] ityup / "gave ca yukte" [vA0] / aSTAbhigobhiryuktam aSTAgavaM zakaTam / yuktazabdasyAprayogaH / yathA bhImasenazabde senazabdasya / citeH kapi // 4 // 3 // 228 // citerdIbhavati kapi parataH / ekA citirasya ekacitIkaH / dvicitIkaH / tricitIkaH / vizvasya vasurAToH // 4 / 3 / 226 // vizvasya dIrbhavati vasu rADityetayoH parataH / vizvato vasvasya vizvAvasuH / vizvasmin rAjata iti vizvArAT / "satsUdviSa" [2 // 2 // 56] zrAdisUtreNa kvi / rADiti vikRtanirdezo yatrAtyaitadrUpaM tatra yathA syAdiha mA bhUt / vizvarAjau / vizvarAjaH / nare khau // 4 / 3 / 230 // nare dyau vizvasya dIrbhavati khuviSaye vizvA naro yasya vizvAnaraH / vasena yasena vA vyutpattiH / khAviti kim ? vizve narA asya vizvanaro rAjA / RSI mitre // 4 // 3 / 231 // RSAvabhidheye mitre dhau vizvasya dIrbhavati / vizvAmitro nAma RSiH / RpAviti kim ? vizvamitraH sujanaH / For Private And Personal Use Only Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 4 pA0 4 sU0 1-12] mahAvRttisahitam anyasyApi // 4 // 232 // anyasyApizabdasya dyAvayadyAvapi dIrbhavati / kasyAnyasya ? yasya ziSTardItvaM prayuktam / "zuno dantadaMSTrAkarNakundavarAhapucchapadeSu dIrbhavati" / shvaadntH| zvAdaMSTraH / zvAkarNaH / zvAkundaH / zvAvarAhaH / shvaapucchH| zvApadam / zvAvarAhamiti dvandvo'nyatra paso baso vA / ekazca daza caikAdaza / kezAkezi / kezeSu kezeSu ca gRhItvedaM yuddhaM vRttam / "tatreda miti sarUpe" [1 // 386] iti asaH / "ma ic" [4 / 2 / 128] iti icsAntaH / tiSThadyAdiSu ijantatya hasaMjJA / adyAvapi pUrUSaH / sAdanam / nArakaH / na bhavatyapi puruSaH / sadanam / naraka iti / ci // 4 / 3 / 233 // aNa iti ika iti ca nivRttam / c iti aJcatirnaSTa nakArAkAro gRhyate / tasmin parataH pUrvapadasya dIrbhavati / prAcaH pazya | praacaa| prAce / dadhIcaH pazya / dadhIcA / dadhIce / madhUcaH pazya / madhUcA / madhUce / katR cA / kartRce / "acazva" [111 / 12] ityacaH sthAne dItvam / da dhIca ityatra yaNAdezamantaraGgamapi bAdhitvA "acaH" [4 / 4 / 125] ityakArasya khaM bhavatyasmAdeva vacanAt / jeH // 4 / 3 / 234 // jeIrbhavati dyau| kArIgandhI putraH / kaariipgndhiiptiH| kaumudagandhIputraH / kaumudagandhIpatiH / karIvasyeva gandho yasya karISagandhiH / tasyApatyaM strii| aAgatasyANaH "pyo'kSu rUpAntyayoH" [3 / 1 / 63] iti dhyaadeshH| TApa / "pe pyasya putrapatyorjiH" [4 / 3 / 6] iti jiH / jau kRte atrAkRte eva jerdIto grAmaNikulamityatra sAvakAzaH "ikaH pro'DyAH" 3172] ityayaM prAdezaH praaptH| prAdezAbhAvapakSe sAvakAzamidaM ca dItvaM prAtama / paratvAhItvaM bhavati / sakRdgatanyAyena punaH prasaGgAnna praadeshH| ityabhayanandiviracitAyo mahAvRttau caturthasyAdhyAyasya tRtIyaH pAdaH samAptaH / goH // 4 // 41 // halaH // 42 // nAmyatisRcatasR // 4 / 4 / 3 // nuvA // 4 / 4 / 4 // noGaH // 44 // 5 // dhe'kI // 4 // 46 // santasphamahatoH // 47 // svasRnaptaneSTa tvaSTakSatahotRpotRprazAstatrapAm // 448 / inhanpUSAryamNAm // 4 / 4 / 9 / / ] zau // 4 // 4 // 10 // zau parata in han pUSan aryaman ityevamantAnAM dIrbhavati / bahudaNDIni / bahusragvINi / bahupUSANi / vahvaryamANi / dvitIyo'yaM niyamaH / zAvevennAdInAM dIrbhavati nAnyatra / daNDinau / daNDinaH / vRtrahaNau / pRSaNau / aryamaNau / tadantasyApi na bhavati / paramadaNDinau / bahudaNDinau / bahudaNDinaH / sau // 4|4|11 // sau parata innAdInAmuGo dIrbhavati / dmbhii| vAgmI / tapasvI / vRtrahA / pUSA / aryamA / pUrveNa niyamenAprAptavidhyarthamidam / akAvityeva / he daNDin / he pUSan / he aryaman / atvso'dhoH||4||4||12|| sAviti vartate / atyantasya asantasya ca kivajite sau parataH uDaH dIrbhavatyadhoH / gomAn / dhanavAn / bhuktavAn / tatparimANamasya tAvAn / atorarthavato'narthakasya ca grahaNam / anyathA bhavagrahaNaM kuryAt / asA saahcryaadvaa| ato ruGo dItvavacanasAmarthyAdItve kRte num / assupayAH / susrotAH / pibateri ceti khuvastuDiti srostuT / aghoriti kim ? idhumasyati iSvaH / dRghadamasyati dRSadaH / yadyevamadhoriti kimartham ? atas ityevaM vaktavyam ? na / anyeSAM pratiSedhArtham / piNDagraH / carmaNaH / jJApanArtha ]koSThakAntargatAnAM sUtrANAM vRttistruttitaa| sUtrANi tu jainendrapaJcAdhyAyImanasRtyAtra 1. pratiSu[ nirdiSTAni / For Private And Personal Use Only Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 318 jainendra-vyAkaraNam [ a0 4 pA0 4 sU0 13 - 16 cAstIdam / "aninasmingrahaNAnyarthavatA cAnarthakena ca " [10] iti / adhorityAnantaryAdasantasyaiva pratiSedhaH / tenAtra datvam / gomantamicchati gomatyateH kip / gomAn / akAvityeva / he guNavan / he supayaH / asya kiloH Gkiti || 4|4|13|| antasya goruGo dIrbhavati kau jhalAdau cakita parataH / prazAn / pratAn / prazAnbhyAm / jhali kim ? zAntaH / tAntaH / GkitIti kim ? zaMzAntaH / tatAntaH / yaDupIdam | Gasyeti kim ? zrodanapak / paktiH / kiloriti kim ? gamyate / GkitIti kim ? yantA / yantuH | haniGgamyacAM sani ||4|4|14|| hanteriGgamerajantAnAM ca dIrbhavati sani jhalAdau parataH / jighAMsati / iGgami-adhijigAMsate / iG iti vizeSaNaM kim ? saMjigaMsate vatso mAtrA / ajantAnAM cicISati / sukhapati | cikIrSati / uGa iti nivRttam / acazceti haniGgamyoryo'c tasya sthAne dIlve kRte dvitvam / gorityeva / dadhi sanoti / to ||4|4|15|| tanoteH sani jhalAdau vA dIrbhavati / titAMsati / titaMsati / jhalItyeva / titaniti / " sanIvanta " [5 / 1 / 67 ] zrAdisUtre tanipatidaridrAm ivikalpaH / kramaH ktva ||4:496 // veti vartate / kramo vA dIrbhavati jhalAdau ktvAtye parataH / krAntvA / kantvA / zracazcetyasya gRhyamANena vizeSaNAdacaH sthAne dItvam / "Gasya " [ 4|4|13 ] ityAdinA nityaM prApte vikalpaH / latyeva / kramitvA'kamyetyatra "pyAdezo'ntaraGgasyApi vidherbAdhakaH " [vA0] iti pUrve dItvasyApravRttiH / zranatvidhAviti sthAnivadbhAvapratiSedhAtpazcAdapi jhalAditvaM nAsti / / loH zRDDeca ||4|4|17|| veti nivRttam / chakAravakArayoH sthAne zU UTh ityetAvAdezau bhavatoGasaMjJake parataH kvau halAdau ca kiti / praznaH / viznaH / " vAd gAyaM balIya:" [10] iti che tukaH paralAnniyatvAdvA zAdezaH / api ca vicche reSpratiSedhArthaM naGo GitkaraNaM jJApakaM prAgeva tukazchasya pazAvAdezAviti / " z cAntaryuge" [2 / 2 / 67] iti nipAtanAjirna bhavati vakArasya / syo naH / siveraugAdiko naH / gheruGa epaH pUrvamUDAdezaH / "asiddhaM bahiraGga-mantaraGge" [10] ityanityametat / tena yaNAdezaH / UTh ep / siverauNAdike maki syUmaH / chasya kvau varmaprAT / goviT / vakArasya chau hiraNyaH / akSadyUH / zradyuvau / akSayuvaH / chasya bhAdau pRSTaH / pRSTavAn / pRSTvA / pRSTiH / vakArasya dyUtaH / dyUtavAn / kitItyeva dyubhyAm / dyubhiH / tradivityavyutpannaM gRhyate / nanuGkitigrahaNaM nAnuva "diva ut" [4|3|108 ] iti UTha udAdeze kRte siddham / evaM ca "brazca" [5/3/53] AdisUtre chakAragrahaNaM na kartavyaM syAt / na cAvazyamuttarArthaM dgrihaNamanuvartyam / prapaJcArthastarhi vrazcAdau chakAraH / brazcAdisUtreNa yatra patvaM nAsti tatra zravaNArthaH zakAraH / praznaH / vAMcheH kvipi vAn / vAMzau / vAMzaH / govizau / govizaH / govizA / zakArasAhacaryAdUrasyAdezaH vidvA | jvarajvarastrivyavimavAM voGoH ||4|4|18|| jvara tyara trivi avi maya ityeteSAM dhUnAM vakAroGoH sthAne UDatyayamAdezo bhavati Ge kI phalAdau ca parataH / jUH / jurau / juraH / jUrtiH / tvaraH- tUH / turau / turaH / tUrtiH / tena "na vA ruNyamatvara" [5|1|128] ityAdinA aniTpakSe tUrNaMH / tUrNaM vAn / aNDaM strIvyatIti zraNDalUH / Arsaau / graNDavaH / srutvA / sUtaH / sUtavAn / avi-kaH / uvau / uvaH / UtiH / mani vartamAne veSTikhaM ceti manaSTikhe Ge parata U ca / zrom / mava-bhUH / muvau / muvaH / mUtiH / GkitIti nivRttam / tena zrotuH / "sita nigamimavyavidhAJkusibhyastuH " [u0 sU0] iti tuH / jvarAdInAmuGaH vakArasyAnantyasya ca grahaNam / raH kham ||4|4|16|| rephAtparayoH choH khaM bhavati kau phalAdau ca parataH / hUrchA - hUH / hurau / huraH / hUrtiH / hU vAn / mUrchA-mUH / murau / muraH / mUrtiH / "aSTamUrchimadAm" [5 / 3 / 56 ] iti natvapratiSedhAt mUrtaH / mUrtavAn / turbI / tUH / turau / turaH / tUrNaMH / tUrNaMvAn / tUrtiH / dhurva / dhUH / dhurau / dhuraH / ghUrNaM / dhUrtiH / For Private And Personal Use Only Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 4 pA0 4 sU0 20-27] mahAvRttisahitam 316 zUThorayamapavAdaH / kitIti nivRttam / yapi johoti / momoti| "na dhukhe'ge" [111118] iti gaviSaya epapratiSedho na bhavati / ittiittH||44||20|| iTi parata iTa uttarasya khaM bhavati / iDITomadhye sAmarthyAseH kham / / adevIt / akoSIt / agrahIdilyatra "graho'liTi dIH" [5 / 1 / 85] iti dItve kRte iTaH sthAnivadbhAvAtseH kham / asiddhavadatrAbhAt // 4 // 4 // 21 // asiddhavacchAstraM bhavati yA bhasaMzabdanAt / atra zAstre kartavya ityadhikAro veditavyaH / zrAGabhividhau draSTavyaH / edhi ityatra nityatvAdasa etvakhabhAvayoH kRtayobhallakSaNaM dhitvamaprAptamasiddhatvAdbhavati / jahItyatra jAdeze kRte "zrato heH" [4/4/66] ityup prApnoti asiddhatvAnna bhavati / gatamityatra kiti jhali rakhe kRte ataH khaM prAptamasiddha tvAnna bhavati / evaM yathAyogamutsargalakSaNasamAvezaH / zrAdezalakSaNapratiSedhazca veditavyaH / vatkaraNaM kim ? svAzrayamapi yathA syAt / debhatuH / debhuH / dambherupatakhyAnena liTa: kittve kRte'nu nakhasya siddhatvAt "halamadhye likhyataH" [4 / 4 / 108] ityetvaM bhavati / tathA cugAgane uvAdezo siddhaH / babhUva / babhUvatuH / babhUvuH / yuDAgamaH "ergivAkcAduGo'sudhiyaH" [478] iti yaNAdeze kartavye siddhH| updidiiye| upadidIyate / updidiiyire| agrahaNaM kim ? abhAji rAgaH / "uGo'taH" [5 / 2 / 4] ityaipi kartavye nakArasya khaM nAsiddham / aAbhAditi kim ? randhiva / rarandhima / halmadhye liTayata iti etve kartavye numazAstraM naasiddhm| znAnnakham / / 4 / 4 / 22 / / znA parasya nakArasya khaM bhavati / vyanakti / hinasti / sazakArasya brahaNaM kim ? nanditA / nandakaH / naitadastimagar3hakA-lutyA vidgrhnnaanuvRttH| Gkito nAtparasya khamiSTam / iha taha mA bhUt / yajJAnAm / yatnAnAm "nAmi" [ 3] iti dItvAtparatvena nakhamidaM syAt / "supi"paa|17] iti tu dItvaM sannipAtaparibhASayA vAryate / sthAnivadbhAvAdvA nakhaM prApnoti / praznAnAm , viznAnAm ityatra lAkSaNikatvAnna bhavati / znAditi znamo naSTanakArastha grahaNam / na iti so nAze akAreNoccAraNArthena nirdazaH / haluGaH vityaniditaH ||4aadhaa23|| hala uGo nakArasya khaM bhavatyanidito goH Gkiti prtH| sastaH / srasyate / dhvastaH / dhvasyate / snAti / sanosratyate / bhraznAti / banIbhrazyate / hala iti jAtigrahaNamapi / magnaH / magnavAn / hala iti kim ? nItam / nenIyate / uGa iti kim ? naddham / nAnahyate / kitIti kim ? saMsitvA / mRDAdiniyamAdakittvam / anidita iti kim ? zaGkayate / maGkAyate / tapara karaNaM kim ? samiddhama / haluGa iti yogavibhAgaH / tena "lanikApyoH uptaapshriirvikaaryonkhm'| vilgitH| vikapitaH / vilaGgitaH / vikampitaH ityanyatra / vaMzasaMjasvajAM zapi // 44 // 24 // daMza saja svaja ityeteSAM zapi parata uDI nakArasya khaM bhavati / dazati / sajati / pariSvajate / raJjaH ||4aadhaa25|| raJazca zapi parata uDo nakArasya khaM bhavati / rajati / rajataH / rajanti / yogavibhAga uttarArthaH / Nau mRgaramaNe ||4aadhaar6||rjennii parato mRgaramaNe'the nakArasya khaM bhavati / rajayati mRgAn vyAdhaH / mRgAn ramamANAn darzayatItyarthaH / "janIz2aknasurajo'mantAzca" iti mitvAduGaH prAdezaH / mRgaramaNa iti kim ? raJjayati batram / ghatri bhAvakaraNe // 4 // 27 // bhAvakaraNAbhidhAyini ghani parato raje kArasya khaM bhavati / aAzcaryo rAgaH / vicitro rAgaH / karaNe rajati tena raagH| bhAvakaraNa iti kim ? rajatyasminniti rnggH| karaNe'dhikaraNe ca "halaH" [2131102iti ghana / ghinuNi kathaM nakham / rAgI / "duhAnurudha" [12 / 118] For Private And Personal Use Only Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [a0 4 pA0 4 sU0 28-35 Adi sUtre tyajarajAdi nipAtanAsiddham / "dazanahaH karaNe aT" iti sUtre dazeti vikaraNanirdezena nipAtanam / ajAdiSu pATAd daMSTreti "rajakarajanarajatsu nakhe yatnaH kartavyaH" [vA0] "zilpini vuH" / yuH / auNAdikazca "as sarvadhumyaH" ityas / sydaaghoddhaudmprshrthhimshrthaaH||4||4||28|| syada, aboda, edha, yodman , prazratha, himazratha ityete zabdA nipAtyante / syada iti spandeghani nakhamaibabhAvazca nipAtyate jve'bhidheye| gosyadaH / azvasyadaH / kRdyoge tAsaH / javAdanyatra tailasyando ghRtasyandaH / avoda iti underavapUrvasya ghani nakhaM nipAtyate / edha indherdhani nakhamepa ca nipAtyate / "na dhukhe'ge" [11118] iti pratiSedho mA bhUt / zrodma iti underauNAdike mani nakham / prazrayaH himazratha iti zrantheH prapUrvatya himapUrvasya ca pani nakhamaibabhAvazca nipAtyate / "na dhrukhe'ge" [111 / 18] ityatra iko'nuvartanAdepaH pratiSedho na syAt / nAJceH pUje // 4 // 4 // 29 // aJcateH pUje'rthe nakArasya khaM na bhavati / aJcito'sya guruH / samaya jinaM gataH / "aJceH pUjAyAm" [5 / 1 / 101] iti taktvoriT / haluGa iti nakhaprAptiH / pUja iti kim ? udaktamudakaM kupAt / akvA rajum / "voditaH" [5 / 1 / 104] ityaneneTpakSe mRDAdiniyamAdakittvam / aJcitvA / te "yastha" [5 / 1 / 121] iti pratiSedhaH / nAJcerityanenaiva pratiSedhena nakAraH kRtacutvo nirdiSTaH / ktvi skandasyandoH // 44 // 30 // ktvAtye parataH skanda syanda ityetayo kArasya khaM na bhavati / skanlA / syantvA / syandeH "svarati" [5162 ] ityAdinA'niTapakSe kitvAnnakhaM prAptam / iTpakSe tu mRDAdiniyamAdevAkilve sati nakhAbhAvaH siddhH| ktvIti dvitakArakanirdezaH / takArAdau ktvAtye iti / tena praskadya prasyotpatra "analvidhI"[156] iti sthAnivadbhAvapratiSedhAnnakArAditvaM nAstIti khaM bhavatyeva / .. janazorvA // 44 // 31 // ja iti varNagrahaNam / jAntasya gonazezca vA nakhaM bhavati ktyAtye parataH / raktyA / rNkvaa| bhakvA / bhaktvA / naTA / naMvA / naze "radhAdeH" [5/163] iti vibhASiteTo'niTpane "masjinazomali" [5/1 // 36] iti num / "haluGaH" [4 / 4 / 23] iti nitye nakhe prApta vikalpaH / hala iti jAtigrahaNapate masjerapi nityaM nakhe prAse maMktyA / anavapakSe dvayoH sphasaMjJAmAzritya skAdisamban / bhajeauM // 4 // 4 // 32 // bhajeH au parato vA nakhaM bhavati / zrabhAji / abhaji pApaM muninA / namkhamaprAptamanena pakSe vidhIyate / zAsa it // 4 // 4 // 33 // goruGaH kitIti vartate / zAseruGa idAdezo bhavati kiti parataH / kitishissttaa| ziSTi: / ziSTaH / ziSTavAn / ziSyaH | "stuzAsiNavRhajuSaH kyapa" [11] iti kyapa / DitiziSTaH / ziSyaH / "zAsvasaghasAm' [5 / 4 / 40] iti Satvam / ajAdAvaGye veti niyamo bhaviSyati / sAmarthyAdayaM halAdau kiti vidhiH / halIti yadi kriyeta "varNAzraye nAsti tyAzrayam" [pa0] iti kvau na syAt / mitraM zAstIti mitrazIH / zrAya zAstIti AryazIriti / zAsu anuziSTAvityasyeha grahaNam / anyasya dItvasya vidherasambhavAttena pAGaH zAsu icchAyAmityasyetvaM na bhavati / shraashaasyte| zrAzAste / "liGAzipi" [2 / 4 / 65] iti nirdezAdanyasyApi kvAvitvam / angi||4||4||34|| aGi parataH zAsa uGa idbhavati / anvaziSat / anvaziSatAm / anvazipan / niyamAdhyamArambhaH / ajAdAvaGyeva kiti nAnyasmin / shshaasuH| zAsati / jnaaditvaatthsNjnyaa| "asthAt" [5/14] itydaadeshH| zA ho // 4 // 4 // 35 // zAsaH zA ityayamAdezo bhavati hau prtH| uGamapekSya pUrva zAsa idivyavayava yogalakSaNA taa| sAmarthyAt sthAnalakSaNA sNpdyte| anuzAdhi / prazAdhi / zrAhAviti yadi sUtraM kriyeta For Private And Personal Use Only Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.kobatirth.org Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a04 pA0 4 sU0 36-42] mahAvRttisahitam 321 anenAntyasya sambhavAdAkAre kRte pUrveNa uGa itve cAniSTa rUpaM syAt / nanUGa Atve kRte "ghi" [5 / 3 / 43] iti sakhe ca siddhaM zAdhIti uGa iti tarhi nivRttam / api ca prakRtigrahaNe yabantasyApi sacasya yathA syAdityevamarthaH shaadeshH| hanterjaH // 4 // 4 // 36 // hanterja ityayamAdezo bhavati hau prtH| jahi manyum / jahi pApam / tipA nirdezAd yakubantanivRttiH / jaMghahIti / anudAttopadezavanatitanotyAdInAM GakhaM jhali viti // 44 // 37 // anudAttopadezAnAM gUnAM vanatestanotyAdInAM ca Gasya khaM bhavati jhalAdau kiti parataH / kitIti nirdezAtpUrvasyAvyavahitasya kham / yatvA / yatiH / yataH / yatavAn / ikhe vihatanimittatvAt "Gasya" [ 13] iti dItvaM na bhavati / anudAttopadezAH yamiraminamigamihanimanyatayaH paT / vtiH| banateH striyAM tau / tanotyAdInAM tatvA / ttiH| ttH| tatavAn / sanoterAtvaM vakSyati / kSataH / kSatavAn / dditi| htH| hathaH / atata / atthaaH| "tanAdibhyastathAsoH" [1148] iti serup / eteSAM grahaNaM kim ? shaantH| tAntaH / Gasyeti kim ? pakvavAn / bhliityev| gamyate / kitIti kim ? yntaa| yantum / upadezagrahaNamuttarArtham / vanatestipA nirdezAdyaDubantasya nivRttiH / vNvaaNtH| zapA tipA'nubandhena nirdiSTaM yadgaNena ca / yaccaikAjgrahaNaM kiJcitpaJcaitAni na yaG pi // ) tanoterganirdezAdeva yAGa bantasya na bhavatIti siddhe tipA nirdezaH "dvirbaddha subaddhaM bhavati" [10] iti nidarzanArthastena sakRdukta aiSu kvacinna bhavati / jyotISyadhikRtya kRto grantho jyai tissH| punaH kitIti grahaNaM vispaSTArtham / pye // 44 // 38 // pye ca parato'nudAttopadezAdonAM khaM bhavati / prahatya / pramatya / pravatya / pratatya / prasatya / prakSatya / ajhalAdAvapi vidhyarthamidam / vA maH // 4 // 36 // anudAttopadezAdiSu makArAntAnAM vA GakhaM bhavati pye parataH / prayatya / prayamya / praratya / praramya / praNatya / praNamya / pragatya / pragamya / pUrvaNa nitye khe prApte vikalpaH / na ktici dIzca // 4 // 4 // 40 // ktici parataH anudAttopadezAdInAM GakhaM dIzca na bhavati / yantiH / rntiH| nantiH / vntiH| tantiH / kssntiH| anudAttopadezAdInAmityeva / shaantiH| dItvaM bhavatyeva / gamaH kvau // // 41 // gamaH kvau parato Gasya khaM bhavati / janagat / kaligat / mokSagato munayaH / "varNAzraye nAsti tyAzrayam" [pa0] iti jhalAdyabhAvAdaprAptaM Gakhamanena vidhIyate / pUrvasUtrAccakAro'nuvartate, so'trAnuktasamuccayArthaH / tena gamAdInAM kvau GakhaM draSTavyam / saMyat / parItat / "vAgamiGa" [1 / 3 / 82] iti pase kRte "nahivRti" [4 / 3 / 216] ityAdinA parerdItvam / vanyAH // 4|4|42 // anudAttopadezAdi nivRttam / Gasyeti vartate / GAntasya gorvani parata yAtvaM bhavati / vijAyata iti vijaavaa| "manvanvanibvicaH kvacit" [2 / 2 / 62] iti van / "vazi" [5/11114] itITapratiSedhaH / ante'laH sthAne Atvam / evam agregaavaa| ddhikraavaa| dItvoccAraNaM kimartham ? oNa apanayana ityasmAdvani avAvA / ghuNa ghUrNa bhrmnne| ghyAvA / ivi vyAptau-yAvA / "ididdhornum" [5 / 1 / 37] "vali vyoH kham" [3355] iti vani parato nakArasya kham / etacca varNanimittaM nAganimittamiti na dhakhe'vAt "dhyuGaH" [5 / 2 / 83] ityepa prAptastamantaraGgatvAdya NAdezo bAdhate / For Private And Personal Use Only Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 322 jainendra-vyAkaraNam [ zra0 4 pA0 4 sU0 43-48 anasanakhanAm ||4|4|43|| jana sana khana ityeteSAM Gasya jhalAdau kiti parata AkArAdezo bhavati / jAtaH / jAtavAn / jAtiH / sAtaH / sAtavAn / sAtiH / khAtaH / khAtavAn / khAtiH / sanotestanAdau pAThasya " tanAdibhyastathAsoH" [1 / 4 / 148 ] ityAdikAryamavakAzaH / iha pAThasya ca sani parata zrAtvamavakAzaH / lAdau kitiGakhAditvaM paratvAt / nanUbhayoH siddhatve spardhaH iha ca "asiddha vadAbhAt [ 4 / 4 / 21] ityubhayamasiddha tatkathaM paratvam / atrocyate "bhumAsthAgA" [ 4/4/65 ] zrAdisUtre halIti halgrahaNaM jJApakaM bhavatyatra spardhaH / tathAhi tasyaitatprayojanaM halAdAvItvaM yathA syAt / zrajAdau mA bhUt / / godaH kambaladaH iti / svatrApItvaM tasyAsiddhatvAt "iTi cAt" [ 4|4|63 ] khena setsyati nAtha halgrahaNena / tadetatspardhe sati sArthakam / kriyamANe halgrahaNe goda ityatra paratvAdItve " sakRdgate paranirNaye vidhirvAdhito bAdhita eva" [50 ] ityAkhaM na syAditi manyamAno halItyAha / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sani || 4|4|14|| sani ca jhalAdau parato janAdInAM Gasya zrAkArAdezo bhavati / sisAsati / jhalityeva / jijaniSate / sisaniprati / cikhaniSati / " sanIvantardha" [ 5/1/67 ] ityAdinA'niTpace sanotereva san jhalAdiH sambhavati / kidgrahaNamasambhavAdiha na saMbadhyate / ye ca ||4|4|15|| GkitIti vartate / Gkiti yakAre tye parato vA janAdInAmAkArAdezo bhavati / jAyate / janyate / jAjAyate / jaJjanyate / zye paratvAd "jJAjanorjA" [ 51277 ] iti nilyo jAdezaH / sAyate / sanyate / sAsAyate / saMsanyate / khAyate / khanyate / cAkhAyate / caMkhanyate / zrabhalAdAvapi yathA syAdityArambhaH / GkitItyeva / janyam / "zakisahazca" [2 / 1186] iti cazabdenAnyebhyo'pi yaH / ye ca sAnyam / khAnyam / ya iti tyanirdezo na varNanirdezaH / teneha na bhavati sanyAt / khanyAt / "kidAziSi [ 2485 ] iti kittvam / tanoki ||4|4|146 // tanote ki parato vA AkArAdezo bhavati / tAyate / tanyate / yakIti kim ? tantanyate / prApte vikalpaH / sanaH ktici khaM ca // 44 // 47 // sanaH tici parataH khaM bhavatyAkArazca vA / satiH / sAtiH / santiH / " na ktici dI " [ 44 40] iti GakhadItvayoH pratiSedhe prApte vacanam / I ||4|4|148 // veti nivRttam / zraga ityayamadhikAro veditavyaH / " luGalaGa luGa, maT" [4|4|70 ] ityataH prAkU yadanukramiSyAmaH zraga ityevaM tadveditavyam / vakSyati " zrataH kham " [ 4|4|50 ] cikIrSitA / iti kim ? cikIrSati / nanu bhavatu gepyataH kham / zapo'kArasya zravaNaM bhaviSyati / evaM tarhi zapo'kArasyaiva ge khaM mAbhUt / nanu "zapo'dAdibhyaH " [ 1|4|143] ityujvacanaM jJApakam / zapo ge khaM na bhavati / naitadasti "nomatA go : " [1|1|64 ] iti tyAzrayakAryapratiSedhArthaM tA syAt / mRSTa iti / "halyaibupyutaH " [ 5Aza7] ityaipo vidhAnArthaM ca / yauti / rauti / tatvalozca khaM mA bhUt / vRkSateti / "halo yaH " [ 4/4/51 ] bebhiditA / bebhiditum / ge mAbhUt / bebhidyate / " : " [ 4|4|53 ] kAraNA / hAraNA / aga iti kim ? kArayati / hArayati / "sisyasIyuTtAsau Gau grahAjkanadRzAM nivadiT ca" [4|4|61 ] iti zrage sIyuT / kAriSISTa / ge mA bhUt / prasnuvIta / "snozca Jizva" [ 221156 ] iti yak pratiSidhyate / iha ca kriyeta hriyeta / " NityacaH " ' [52/3 ] iti ka aipi yuk prasajyeta / "iTi cAtkham " [4|4|63 ] papatuH / papuH / yayatuH / yayuH / ge mA bhUt / pAnti / vAnti / " bhumAsthAgApA" [ 4|4|65 ] ityAdinetvam / dIyate dhIyate / ge mA bhUt / adAtAm / dhAtAm / "liGa yet" [ 4|4|66 ] deyAt / ge mA bhUt / dadyAt / dadhyAt / " vA'sthaH sphAdeH " [4/4/67 ] gleyAt / glAyAt / aga ityeva / vidhyAdiliGi - snAyAt / For Private And Personal Use Only Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 4 pA0 4 sU0 46-54] mahAvRttisahitam 323 bhrasjorasoramvA // 46 // bhrasjo rephasakArayorvA ramAdezo bhavati / bhaTa / bhrssttaa| bhaSTum / bhraSTum / bhaSTavyam / bhraSTavyam / rasoriti punastAyA upAdAnAdAdezo'yaM rasoH sthAne bhavati mittvoccAraNasAma jhaMdaco'ntyAtparo bhavati / ramabhAvapakSe sphAdeH sakham / nanu rephasyaiva ramAdezo vaktavyaH / dvayoH sphasaMjJAmAzritya sakhena siddhamiti cedajAdau na sidhyati / bharjanam / bhrajjanam / bhgH| bhradgaH / pakSe "jhalAM jaz jhazi" [5 / 4 / 128] iti sakArasya datvam / ramAdezasyAvakAzo'Gkiti bhraSTA / bhI / jeravakAzo bhRjjati / ihobhayaM prApnoti bhRSTA / bhRSTavAniti / kRtAkRtaprasaGgitvena nityo jirbhavati / jau kRte ramAdezo na bhavati / upadeza ityanuvartanAt / tenehApi na bhavati barIbhRjyate / ataH kham // 4 // 4 // 50 // age'kArAntasya khaM bhavati / cikorssitaa| dhinoti / dhinutaH / kRNoti / kRNutaH / ivi divi vivi prINane / kRvi hiMsAkaraNayozca / "ididornum" [5/137] / "dhinvikRNvyora ca" [2 / 1175] iti uvikaraNaH / akaarshcaantaadeshH| tasya khe / taparakaraNaM kim ? yaataa| aipo'vakAzaH priyamAcaSTe prApayati / kArayati / atkhasyAvakAzaH cikiirssitaa| ihobhayaM prApnoti cikIrSaka iti / dItvasyAvakAzaH paNDitAyate / stuuyte| atkhasyAvakAzaH cikIrSitA / ihobhayaM prApnoti cikIrNyate iti / kimatra tattvam ? "aibdItvAbhyAsamataH khaM pUrvanirNayena" [vA0] "lipsyasiddhauM" [2 / 3 / 5] ityatra lipsya iti vigrahanirdezAt / halo yaH // 44 // 51 // halantAdgoruttamasya yakArasya khaM bhavatyage / bebhiditaa| bebhiditum / bebhiditavyam / pUrveNAtaH khe kRte yakhavidhi prati sthAnivadbhAvapratiSedhAdanena yakham / tRcamapekSya "ghyuGaH" [5 / 2 / 83] eppA to'taH khasya sthAnivadbhAvAnna bhavati / "na dhukhe'ge" [111118] ityayaM tu pratiSedho halacoH khe almAtrasya khe na pravartate / loluvaH / dedyaH iti / atra "yaGo'ci" [1111144] ityunchAstra' kRtaprasaGgena nityam / upi tu kRte'taH khaM zAstraM na pravartate ityanityam / tena hala corupi kRte sthAnivadbhAvAbhAvAt "na dhukheDage" [212196] ityanena prtissedhH| hala iti kim ? loluuyitaa| popUyitA / gonimittatvena vizeSaNAdiha na bhavati / IyitA / smidhyitaa| ataH khe kRte'pi yakAramAtrasya tyasya gusaMjJAnimittatvamasti yathA akarodityatra tipa ikArAbhAve'pi / vA kyasya // 4 // 4 // 52 // kyasya hala uttarasya vA khaM bhvtyge| smidhitaa| smidhyitaa| hapaditA / dRssdhitaa| samidhamicchati prAtmanaH "svepaH kyaca" [16] samidhamivAcarati "gauNAdAcAra" [1] iti vA kyaca / samidivAcaratIti "kartuH kyaGa sa khaM vibhASA" [2 / 16] iti kyaG / tAnyevodAharaNAni / halantAt kyakho'sambhavaH / "naH kye" [12 / 104] iti pUrvapadatvAbhAvaH / NeH // 44 // 53 // age NeH khaM bhavati / atatakSat / iyAdezaH prAptaH / ATiTat / iyAdezApavAdaH "ergivAk cAduGo'sudhiyaH" [18] iti yatvaM prAptam / kaarnnaa| hAraNA / aipa prAptaH / zIpsyati sani dItvaM prAptam / kAryate / hAryate "dIrakRdage" [5 / 21134] iti dItvaM prAptam / kArako haarkH| aipa prAptaH / Ni kAmanam / kAmakaH / kAbhyate / iyAdibhiH sarvasya viSayatyAvaSTabdhatvAtsAmAnyarUpeNa tessaamympvaadH| te seTi // 44 // 54 // tasaMjJake seTi parato Ne: khaM bhavati / kAritam / gaNitam / lakSitam / saMjJapitaH / jJapeH sani vikalpiteTo'pi "yasya vA" [5/1/121] ityanena pratiSedhaH / ekAca ityapekSaNAt / kathaM tarhi vijJaptaH prabhuriti vikalpena "chayajJaptAH" [5 / 11125] iti nipAtanAt / niyamArtho'yamArambhaH / ta eva seTi nAnyasmin / kArayitA / hArayitA / te seTye vetyavadhAraNaM na bhavati NeH parasyAniTastasyA vyAvaya'syAbhAvAt / seTIti vacanAtpUrvamiDAgamaH pazcAriNakham / anyathA kRtAkRtaprasaGgena nitye Nikhe kRte "ekadezavikRtasyAnanyatvAt" [pa0] kAritamityatra "ekAco'nudAttAt" [5 / 11115] itIpratiSedhaH prasajyeta / For Private And Personal Use Only Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir emagata 324 jainendra-vyAkaraNam [a0 4 pA0 4 sU0 55-65 ayAmantAlvAyyenuSu // 4 / 4 / 55 // airayAdezo bhavati aAm anta aAlu aAyya itnu ityeteSu parataH / aAm / kArayAMcakAra / anta / gadayantaH / maNDayantaH / "dRvizibhyAM jhaH" [u0 suu0]| "gadimadimaNDijinadibhyazca" [u. sU0] iti jhaH / paaluH| spRhyaaluH| zrAyyaH / spRhayAyyaH / "mahisUdatispRhibhya AyyaH" [u0 sU0] ityAyyaH / itnuH| stanayitnuH / gadayitnuH / "stanihRdiyupigadimadibhyo NerinuH" [u0 sU0] / gikhasyAyamapavAdaH / neti siddhe'yAdeza uttarArthaH / pye ghirSAt // 44 // 56 // pye parato ghipUrvadvAtparasya NerayAdezo bhavati / prazamayya / pratamayya | lavaNaM kRtavAn pralavaNayya / prastanayya / yaGantAriNaci pravevidayya gataH / nanu prAdezaTikhAtkhayakhAnAmAbhAcchAstratvAdasiddha tve kathaM dhipUrvAdvarNAtparo NiH / vyAzrayatvAtsiddhatvam / prAdezAdayo No pye parato airayAdeza iti vacanAdvA siddha tvam / ghipUrvAditi kim ? prahAsya pracikIrghya gataH / vA''paH // 4457 // zrApaH parasya Ne: pye parato vAdhyAdezo bhavati / prApayya prApya gataH / svAdikasya caurAdikasya cApergrahaNam / sUtramadhyAya gataH ityatra lAkSaNikatvAnna bhavati / apajavaste prApayya gataH ityatrakA dezasyAsiddhatvAdayeva bhavati / kSiyo dIH // 4 / 4 / 58 // veti nAdhikRtam / kSiyo dIrbhavati pye parataH / aAkSIya / tuki prApte dItvam / te'Nye // 4 / 4 / 56 // aNyArthe vihite te parataH kSiyo dIrbhavati / kaH punArtho yaH paryudatyate / bhAvakarmaNI "tayorvyaktakhArthaH" [2 / 155] iti vacanAt aAkSINaH / parikSINaH / "dhigatyarthAcca" [2 / 4 / 58] iti kartari ktaH / dItve kRte kSIta iti tasya natvam / idam kSINaM sArthasya / kSIyate'sminniti "adhikaraNe cAdyarthAcca" zi56] ityadhikaraNe ktH| "ktasyAdhikaraNe" [ 1 0] iti kartari tA / aNya iti kim ? grAkSitamasya / bhAve dIvAbhAvAnnatvaM nAsti / sageH kSiyaH sakarmakatve krmnnypi| vA dainyaakroshe||4aasaa60|| aNyArthe te parato dainye Akroze ca gamye diyo vA dIrbhavati / dainye kSito'yaM kSINo'yaM varAkaH / Akroze kSito'si kSINo'si jAlma / kSitAyuH / kSINAyuH / kartari ktH| aNya ityeva / kSitaM varAkasya / kSitaM jAlmasya / sisyasIyuTatAsau Gau grahAbhandRzAM trivadiTa ca // 4461 // si sya sIyuTa tAsi ityeteSu parato DAvarthe graherajantAnAM hani dRzi ityetayozca vA jivatkAryaM bhavati / yadA jivadbhAvastadA iDAgamazca bhavati syasisI yuTtAsInAm / agrAhiSAtAm / agrahISAtAm / "graho'liTi dIH" [515] ityatra prakRtasyeTo dItvam / grAhiSyate / grhiipyte| grAhiSISTa / grahISISTa / grAhitA / grhiitaa| iTo dIvAbhAva aiSu ca prayojanam / ajantAnAm-acAyiSAtAm / aceSAtAm / aglAyiSAtAm / aglAsAtAm / akAriSAtAm / akRSAtAm / "u:" [111186] iti se: kittvam / caayissyte| ceSyate / glAyiSyate / kAriSyate / kariSyate / cAyipISTa | ceSISTa / glAyiSISTa / glAsISTa / kAripISTa / kRSISTa / ":" [ 1 6] iti liGaH kittvaM ca / cAyitA / cetaa| glAyitA / glaataa| kAritA / krtaa| anudAttAdiDAgamaH | aAto yukca prayojanam / aghAniSAtAm / ahasAtAm / abhivadbhAve "veGi" [1 / 4 / 116] iti vadhAdeza udAttaH / avadhiSAtAm / ghAniSyate / hnissyte| ghAniSISTa / vadhiSISTa / paratvAt bhivadbhAve kRte "sakRdgate paranirNaye bAdhito bAdhita eva" [pa0] iti vadhAdezo na bhavati / dyatvaM ca prayojanam / adarziSAtAm / adRkSAtAm / "si liGde" [11185] iti kittvam / darziSyate / drakSyate / "jhalyakiti sRjadRzo'm" [4 / 3 / 51] ityamAgamaH / darziSISTa / dRkSISTa / darzitA / draSTA / sisyasIyuTatAsAviti kim ? dAtavyam / dAnam / DAviti kim ? laviSyati / dAsyati / grahAjjhanhazAmiti kim ? pakSyata prodanam / upadeza ityanuvartanAt kAriSyata ityatra paratvAdepi kRte'pi jivadbhAvaH / zamayaterajantasya jivadbhAvapakSe For Private And Personal Use Only Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 4 pA0 4 sU0 62-68], mahAvRttisahitam 325 "jiNamodIrmitAm" [16] iti vA dotve kRte dve rUpe zAmiSyate / shmidhyte| nityatvAdalAghagasya] cAdhitvA trivadiT / tsyaasiddhtvaapinnkhm| anyatra shmyissyte| jau dRSTa kArya sAmAnyenAtidizyate / tena ghAniSyate / yAyiSyate / adhyApiSyate ityatra haniNiGa nivadbhAve vadhAdaya yAdezAH luGi vihitA na bhavanti / dIDo'ci kiti yuT // 42 // dIDo'jAdau kiti parato yuDAgamo bhavati / upadidIye / updidiiyaate| updiiiyire| dIGa iti kAnirdezo'cItyasyottaratra sAvakAzasya tAM kalpayati / vacanAghaTaH siddhatvAta "egivAkcAduGo'sudhiyaH" [ 8] iti yaNAdezo na bhavati / atIti kim ? upadIyate / kitIti kim ? upAdAnam / "gAgayoH" [5 / 281] ityep / "mimIJdIGa pye ca" [4 / 3143] ityAtvam / yakubantAdAmA bhavitavyamityanubandhanirdezo vispaSTArthaH / pUrvAntakaraNe upadidIyidhve ityatra iNantAdgoruttarasya DhatvaM prasajyeta / iTi cAtkham // 4 // 4 // 63 // iTi ajAdau ca kiti parata AkArAntasya goH khaM bhavati / papitha / jaglitha / "vopadeza"5108] ityAdineTa / papatuH / ppuH| tasthatuH / tasthuH / godaH / kambaladaH / DitiprapA / sNsthaa| acItyeva / dAsIya / glAyate / "rannabheTaH" [1486] itiitto'kaaraadeshH| aga ityeSa / yAnti | vyatyatte / iTIti yadyavizeSaNagrahaNaM tadA ge'pyAtaH khena bhavitavyam / vyatyastoti / etacca agAdhikAreNa viruddhamiva lakSyate / / Idye // 4 // 4 // 64 // zrAkArAntasya gorIkArAdezo bhavati ye parataH / deyam / dheyam / gleyam / "gukArye nivRtte punarna tannimittam" [pa0] iti anityametat / "deyamRNe" [3 / 3 / 22] ityepo nirdezAt / yadyepa kriyate dItvoccAraNaM kimartham ? pItam / hInam / ya iti "niranubandhakagrahaNe na sAnubandhakasya" [10] / glAyate / mlAyate / bhumAsthAgApAhAksAM hali // 4 // 4 // 65 // kitIti vartate / bhumA sthA gA pA hAk sA ityeteSAmIkArAdezo bhavati halAdau kiti parataH / bhusaMjJAnAm / diiyte| dedIyate / dhIyate / dedhIyate / pItaM vatsena / mA ityavizeSeNa grahaNam / "gAmAdAgrahaNeSvavizeSaH" [10] iti / mIyate / sthaa-sthiiyte| teSThIyate / gA ilyavizeSeNa grahaNam / gIyate / jegIyate / adhyagISTa / "luGluGorvA" [1 // 4 / 122] iti IGo gAdezaH / pA ityanubvikaraNapibatergrahaNam / pIyate / pepIyate / pAtestu pAyate / pAnam / hAka-avahIyate / avajehIyate / jihItaistu hAyate / hAtam / sA-zravasIyate / avaseSIyate / halIti kim ? dadatuH / daduH / kitItyeva / dAtA / liGyet // 44 // 66 // liGi parato bhumAdInAmekArAdezo bhavati / deyAt / dheyAt / meyAt / stheyAt / geyAt / peyAt / avaheyAt / avaseyAt / kitItyeva / dAsISTa / vA'sthaH sphAdeH // 4 / 4 / 67 // zrAkArAntasya sphAdeH sthAvarjitasya gorekArAdezo bhavati vA liGi parataH / gleyAt | glAyAt / mleyAt / mlAyAt | astha iti kim ? stheyAt / anyathobhayaprAptau paratvAdetena vikalpaH syAt / sphAderiti kim ? yAyAt / kitItyeva / glAsISTa / goritveva / niryAyAt / na pye // 44 // 6 // veti nAdhikRtamuttaratra vAgrahaNAt / pye parato bhumAdInAM yaduktaM tanna bhavati / pradAya / pradhAya / pramAya / pragAya / prsthaay| prpaay| avahAya / avasAya / ItvapratiSedho'yam / vacanAt "antaraGgAnapi vidhIn bahiraGgaH pyAdezo bAdhate" [10] iti jJApitam / tena "do dadoH" [5/21148] iti dadbhAvaH / dadhAtehi zrAdezaH / "hAkaH kvi" [52 / 147] / mAsthAsyatInAmittvaM ca na bhavati / pyAdeze kRte'nalvidhAviti sthaanivdbhaavaaprtipedhaatpraaptiH| For Private And Personal Use Only Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 326 jainendra-vyAkaraNam [a0 4 pA0 4 sU0 61-76 veGaH || 4|4|6|| meGa: pye parato vA ikArAdezo bhavati / apamitya / apamAtra / " mAGo vyatIhAre " [ 2|4|5] iti ktvA / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir luGlaGlRGkaT ||4|4|70 // luGi laGi luGi ca parato goraDAgamo bhavati / zrakArSIt / akarot / zrakariSyat / aikSiSTa / zraumbhIt / aikSata / zraumbhat / aikSipyata / zrabhiSyat " a [mA378 ] ityai / zrAsan zrayan ityatra lAvasthAyAmaDAgame'ntaraGgatvAdai pyAyAdeze ca kRte'ta ityanuvRtteH "znasaH kham" [ 4|4|101] yaNAdezazca na bhavataH / na mAGyoge || 4|4|71 // mAGyoge'DAgamo na bhavati / mA kArSIt / mAsma karot / mAnirasIt / mAsma nirastAm / yogagrahaNaM kim ? mA bhavAn kArSIt / idameva jJApakaM " mAGi luGa " [2 / 3 / 151] ityatra mAGyoge luG draSTavyaH / gai khorIcI ||4|4|72 || znu dhu bhrU ityeteSAM gUnAmivarNo varNayorajAdau parata iyU uba ityAdezau bhavataH / znu / prApnuvanti / rAdhnuvanti / dhu-cikSiyatuH / cikSiyuH / lulutratuH / luluvuH / niyau / niyaH / luvau / luvaH / bhrU / bhruvau / bhravaH / nirdizyamAnayorivarNovayorAdezaH / yathA "pAdaH pad" [ 4|4|116 ] iti pAcchabdasya padAdezo na pAdantasya / nayati / bhavati / nAyakaH / bhAvakaH ityatra paratvAdevaipau / zracItInirdezAd vyavadhAne na bhavati / vividatuH / vividuH / gorityeva / stryartham / bhrUvartham / cAve ||4|4|73 // casyevarNo varNayoratve'ci parata iyuvau bhavataH / iyeSa / iyarti / pUrveNa gunimitte'ci Adeza ukta iti na prApnoti / zrasva iti kim ? IpatuH / ISuH / USatuH / USuH / zracItyeva / yAja | uvAya / striyAH || 4|4|74 || striyAzca iyAdezo bhavati aci parataH / striyA / striyaH / paramastriyau / paramastriyaH / alaivAnarthakena tadantavidhiH nArasaMghAtena / tena zastrIzabdasya na bhavati / strINAmityatra paratvAnnuT / pRthakkaraNamuttarArtham | vAmzasoH || 4|4|75 || amzasoH parataH striyA vA iyAdezo bhavati / striyaM pazya / strIM pazya / striyaH pazya / strIH pazya / zrataH || 4|4|76 // AkArAdezo bhavati zrato'muzasoH parataH / veti na svaritaM gAM gAH pazya / dyAM yaH pazya ca gozabdasya zrami aipa: pUrvanirNayenAtvam / citraguM pazyetyatrAntaraGgatvAtpradeze satyAtvAbhAvaH / zatA sahacaritasyAmo graharaNAdiha na bhavati / zracinavam / asunavam / yaNetyoH || 4|4|77 // yaNAdezo bhavati etyoraci parataH / yanti / yantu / zradhiyanti / adhiyantu / " madhye'pavAdAH pUrvAn vidhIn bAdhante nottarAn " [pa0] itIyAdezasya bAdhA natvevaipoH / zrayanam / zrAyuvaH / ergivAkcAduGo'sudhiyaH || 4|4|78 // givAkcAtparo ya uG tasmAduttarasya ivarNasya yaNAdezo bhavatyanti parataH sudhIzabdaM varjayitvA / giH-unnyau / unnyaH / pariyau / pariNyaH / vAcaH - grAmaNyau / grAmaNyaH / senAnyau | senAnyaH / cAt - cicyatuH / cicyuH / ninyatuH / ninyuH / givAkcAditi kim ? niyau / niyaH / paramaniyau / paramaniyaH / uGa iti kim ? yavakriyau / yavakriyaH / uGatra givAkcAtparo na bhavati / kakAreNa vyavadhAnAt / sudhiya iti kim ? sudhiyau / sudhiyaH / "dhyApyorjizva" [u0sU0] iti kvip jitvaM ca / suyoH || 4|4|76 // jAdau supi parato givAkcapUrvAduGaH parasya uvasya yaNAdezo bhavati / sulyau / suvaH / sakRllyau / sakRllvaH / khalapvau / khalapvaH / zatasvau / zatasvaH / supIti kim ? luluvatuH / etadarthaM ca yogAntaram / givAkcAdityeva / bhuvau / bhuvaH / luvau / luvaH / paramaluvaH / uGa ityeva kavau / kaTavaH / For Private And Personal Use Only Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zra0 4 pA0 4 sU0 80-87 ] mahAvRttisahitam 327 inkA punarvarSAbhyo bhuvaH || 4|4|80|| han kArA punar varSA ityetebhya uttarasya bhuvo yaNAdezo bhavatyaci supi parataH / dRnbhvau / dRnbhvaH / kArAbhvau / kArAbhvaH / punava / punrbhyH| varSAbhvau / varSAbhvaH / niyamArtho'yamArambhaH / etebhyaH eva bhuvo yaN nAnyasmAt / pratibhuvau / pratibhuvaH / svayambhuvau / smayambhuvaH / tribhuvau / mitrabhuvaH / "bhuvaH svantare" [2|2|152] iti kvip / luliTo || 4|4|1861 // bhuvo vugAgamo bhavati luliToraci parataH / abhUvan / abhUvam / "stheripaba" [ 1 / 4 / 146 ] ityAdinA serup / mipo'mAdeze " sUbhavatyormiDi" [ 512286 ] ityapi pratiSiddhe vuk / liTi -babhUva / babhUvitha / babhUvatuH / babhUvuH / gali the ca pUrvavipratiSedhenaivaiporyukA bAdhA / luGaliriti kim ? vyatibhaviSISTa / zrarityanuvartate tena yaGubantasya paratvAdepi kRte na bhavati / atrabhavam / huznuvorge vaH || 4|4|8|| hu znu ityetayorakArasya vakArAdezo bhavatyajAdau ge parataH / juhuvati / juhUvatu / cinvanti / " grahAjjhandazAm" [ 4|4|61] ityato maNDUkagatyA'jgrahaNamanuvartate / tenAca uttarasya norvakArAdezaH / iha mA bhUt prApnuvanti / rAdhnuvanti / huznuvoriti kim ? yoyuvati / roruvati / cAdityanuvartanAtprasajyeta / ga iti kim ? juhuvatuH / juhuvuH / juhavAni cinavAnItyatra paratvAdeSu / goruGaH ||4|4|3|| goha uGa UkArAdezo bhavatyaci parataH / nigRhayati / nigUhakaH / sAdhu nigUhI / nigUhanti / nigUham / nigUho vartate / goherityepaM kRtvA vikRtanirdezaH kim ? yatrAsyaitadvapaM tatra yathaH syAdiha mAbhUt | nijuguhatuH / nijuguhuH / uGa iti kim ? antyasya mA bhUt / prakRtigrahaNe yabantasya ghaJi jogUha ityatra casya ca mA bhUt / orityanuvRtteH tadvikArasya nvasyApi prasajyeta / cItyeva / nigohA / nigoDhum / U ityavibhaktiko nirdezaH / dvimAtrazcAyamAdezaH / anyathA eppratiSedhaH kriyeta / do || 4|4|8684 // doSa uGa: UkArAdezo bhavati Nau parataH / dUSayati / dUpayate / dopa iti vikRtagrahaNaM kim ? epi kRte UkAro yathA syAt / anyathA pradUSya gata ityatra UkArasyAsiddhatvArakherayAdezaH prasajyeta / epi kRte dhipUrvatvaM nAstItyaprAptiH / NAviti kim ? doSa doSaH / vA cittavikAre ||4|4|85|| cittavikAre 'rthe doSo Nau parata uGo vA UkArAdezo bhavati / cittaM dUSayati / cittaM doSayati / prajJAM dUSayati / prajJAM doSayati / doSamAcaSTe doSayatItyatra TikhasyAsiddhatvAduGaH oH sthAne vikAro na bhavatItyaprAptiH / cittavikAra iti kim ? ekAntavAdaprayogaM dUSayati / NAvityeva / cittasya doSaH / JiNamodarmitAm ||4|4|86 // JiNampare Nau parato mitAM gUnAmuGo vA dIrbhavati / ghaTi / ghATi / ghaTaM ghaTam | ghATa ghATam / zrazami / azAmi / zamaM zamam / zAmaM zAmam / ghaTate kazcit / zAmyati kazcit / tamanyaH prayuGkte iti Nic / uGa aip / vakSyamANena "praH " [ 4|4|87 ] ityanena prAdezaH / Jau Nami cAnenoGo tvam / nanu prAdeza eva vikalyaH / dIriti kimartham 1 na zakyamevam / zamayaterNici kRte gau Nikhasya sthAnivadbhAvAt uGaH prAdezavikalpo na syAt / dItvavidhau tu na sthAnivadbhAva iti Jiparo Nirmito'nantara iti dItvavikalpaH siddhaH / zrazami / azAmi / tathA atyarthaM zAmyatIti yaG / zaMzamyaterNic / "taH kham " [4|4|50 ] / "halo yaH " [ 4|4|51 ] iti yakham / atrApi yaGo'kArasya dItvavidhiM prati na sthAnivadbhAva iti azaMzAmi / navA'trAsiddhatvaM zaMkyam vyAzrayatvAt / Nau hi viGoH khaM JiNampare Nau gordatvamiti / praH // 44 // 87 // NAviti vartate / mitAM gUnAmuGa: pro bhavati Nau parataH / ghaTayati / vyathayati / janayati / "janivadhyoH" iti JikRtoH parata aippratiSedhaH uktastato jeranyadudAharaNam / mitAmiti kim ? kAmayati / Amayati / cAmamati / " na kasyamicamAm" iti mitsaMjJApratiSedhaH / prazamayya gata ityatra NAvuGaH prAdeza: For Private And Personal Use Only Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jadhAri 328 jainendra-vyAkaraNam [a0 4 pA0 4 sU0 88-7 dhye parato airayAdeza iti vyAzrayatvAtprAdezasyAsiddhatvaM na bhavati / kathaM saMkrAmayati / kecid vetyanuvartayanti / sA ca vyavasthitavibhASA tato na dossH| khaci // 4 // 48 // khacpare Nau parato joruGaH pro bhavati / yugandharaH / vasundharaH sahitapidamaH khau" [2 / 2 / 44] iti khaca / "khityajheH" [4 // 3 // 176] "mumacaH" [1 / 3 / 177] iti mumaagmH| hAdaste // 4486 // lAdaste parata uGaH pro bhavati / prahlannaH / prahlannavAn / ta iti kim ? prahlAdayati / halAda iti yogavibhAgAnprahlattiH / chAdergha // 4|4|60 // chAderthe parata uGaH pro bhavati / pracchadaH / upacchadaH / "tikuprAdayaH" [1 // 3 // 81] iti pasaH / urazchadaH / tanucchadaH / kRyoge tAsaH / chada apavAraNe iti caurAdikaH / asmAt "pukhau ghaH prAyeNa" [2 / 3 / 100] iti ghe kRte NikhasyAsiddhatvam "pare'caH pUrvavidhau" [1 / 1 / 57] iti sthAnivadbhAvo vA vacanasAmarthyAnna bhavati / tataH uGaH prAdezaH / gha iti kim ? pracchAdanam / tanucchAdanam / naanekgeH||4|4|61|| aneko giryasya tasya chAderaGaH pro na bhavati / smupcchaadH| ekagiragizca chAdiH pUrveNa prAdezaM prayojayati / mantreskviSu // 4 // 4 // 2 // man tra is ki ityeteSu paratazchAderuGaH pro bhavati / chadma / chatrama / chadiH * samucchan / upacchat / "sarvadhubhyo mantraTauM" [u0 sU0] uNAdiSu vihitau / "arcizuciz2asRpichAdidibhya is" [u0 sU0] iti is / "chAderdhe" [4]60] ityataH pRthakkaraNamanekagerapi prAdezArtham / samupacchat / samupAcicchat / sivasidhasAmi patvam / gamahanajanakhanaghasAM kDityanaGi // 4 // 4 // 63 // gama hana jana khana ghasa ityeteSAM kuGaH khaM bhavati anaGi kiti Diti prtH| anIti kim ? agamat / aghasat / kGIti kima ? gamanam / gamanIyam / acItyeva / gmyte| hnyte| hujhalbhyo hedhiH // 4 // 94 // hu ityetasmAt jhalantebhyazcottarasya herdhirityayamAdezo bhavati / judhi / jhalantebhyaH-chindhi / bhindhi / "znasaH kham" [14101] ityakhasya anusvAravidhi prati na sthAnivattvam iti anusvaarprsvtve| jhalbhya iti kim ? lunIhi / heriti kim ? yuvAM juitama / "bhumAsthAgApAhAksAM hali" [ 5] ityato maNTrakagatyA hala grahaNamanuvartate / tenAhalAdenaM bhavati / rudihi / svapihi / athavA atra paratvAdiTi kRte "sakRdgate paranirNaye bAdhito bAdhita evaM" [pa0] / juhutAttvaM bhintAttvamityatrApi paratvAttAtaGAdezaH / arupa // 4 // 4 // 65 // jeruttarasya ub bhavati / akAri / alAvi / laavsthaayaamddaagmH| pazcAdapa / khamiti vartate / ubagrahaNe sarvApahArArtha parasyAdermA bhUt / gorityadhikArAt gonimittasya tyasyovidhAnAdiha bhavati apAThi grnthH| akAritarAmityatra takhatyAsiddhatvAnna bhavati / vyaktau hi padArthe prativyakti lakSaNaM bhidyate iti tadeva zAstraM tasmin kathamasiddhamiti naashNkniiym|| ato heH||4||4||66|| akAntAdgoruttarasya herubbhavati / paca / kRSa / gaccha / ata iti kim ? yuhi / ruhi / taparakaraNaM kim ? yAhi / lunIhi / ItvasyAsiddhatvAdAkAraH / heriti vartamAne punaheriti kim ? hireva yo histasyoba yathA syAt iha mAbhUt / jIvatAttvam / / utastyAdasphAt // 4 // 4 // 37 // asphAtparo ya ukArastadantAcyAduttarasya herubU bhavati / cinu / sunu / tanu / kuru / tanvAdiSu vyapadezivadbhAvAdukArAntatvam / uta iti kim ? lunIhi / jAnIhi / tyAditi kim ? yuhi / ruhi / asthAditi kim ? Apnuhi / takSNuhi / For Private And Personal Use Only Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 4 pA0 4 sU0 18-106] mahAvRttisahitam 326 vA mboH kham // 4 // 48 // asphAtparo ya ukArastadantasya vA khaM bhavati makAravakArAdau parataH / sunvaH / sunuvaH / sunmaH / sunumaH / sunvahe / sunuvahe / sunmahe / sunumahe / tnvH| tnuvH| tanmaH / tanumaH / ubiti vartamAne khagrahaNamante'lo nAzArtham / uta ityeva / krINIvaH / kroNImaH / tyasyetyeva / yuvaH / ruvaH / asphAdityeva / aApnuvaH / tadaNuvaH / sunomyAdiSu paratvAdep / kRto ye ca // 4466 // kRtra uttarasya utaH khaM bhavati yakArAdau mvozca parataH / kuryAt / kuryAtAm / kuryuH / kurvaH / kurmaH / kurvahe / kurmahe / nityatvAtkhe kRte "tyakhe tyAzrayam" [1 / 1 / 63] ityep / mboranukarSaNArthAccakArAt jJAyate veti nivRttam / ge'ta ut||4|4|100|| uttyAntasya karoterakArasya ukArAdezo bhavati Gkiti parataH / kultaH / kurvanti / kuruthaH / kuruth| kurvH| kurmaH / uditi taparakaraNAdvikaraNamapekSya dhyukumna bhavati / ga iti kim ? bhUtapUrve'pi ge yathA syAt / ata iti taparakaraNamuttarArtham ? kitItyeva / karomi / karoSi / karoti / epi kRte ukArAntatvAbhAvAdvA na bhavati / "anantyavikAre'ntyasadezasya' [10] iti akurutAmityatrATo na bhavati / znasaH kham ||4aattaa201|| znamaH astezca ataH khaM bhavati ge kiti parataH / bhinnH| bhindanti / chinnaH / chindanti / atkhasyAsiddhatvAddhaluGo nakArasya khaM na bhavati / asteH stH| snti| kitItyeva / bhinatti / asti / znasa iti znamo naSTamakArasya pararUpatvaM jJApakaM zakanvAdiSu pararUpaM bhavati taparakaraNasyAnuvRttiH kimarthA / yAstAm Asannityatra lAvasthAyAmaDAgame aipi ca kRte mAbhata / nanvaTo'siddhatvAdAkArakhaM na prAptam idameva taparakaraNaM jJA pakam abhAcchAstrasya kacisiddhatA / tena debhatuH / debhurityatra nakhasya siddhatvAdetvacakhe bhvtH| thshnoraatH||4|4|102|| thasaMjJakasya znA ityetasya ca ya zrAkArastasya khaM bhavati ge viti parataH / mimate / mimatAm / amimata / sajihate / saMjihatAm / samajihata / "de'nataH [51/5] iti bhasyAdAdezaH / lunate / lunatAm / alunata / punate / punatAm / apunata / halItvaM vkssyte| tasmAdaci kham / bhusaMjJakAnAM halyapi dattaH / datse | thaznoriti kim ? yAnti | vaanti| Ata iti kim ? bibhrati / iyti| kitItyeva / jahAti / lunAti / ___halyabhorIH // 4103 // halAdau kiti parataH thaznorAta IkArAdezo bhvtybhoH| saJjihIte / sajihIrya / saJjihIve / saJjihIvahe / saJjihImahe / mimiite| mimISe / mimIdhve / mimiivhe| mimImahe / luniitH| luniithH| lunISe / lunIdhve / lunIvahe / lunImahe / abhoriti kim ? dttH| dvitItyeva / jahAti / lunaati| iddridrH||4|4|104|| ikArAdezo bhavati daridrAtehalAdau ge kiti parataH / daridritaH / draridrithaH / daridrivaH / dridrimH| "jakSityAdayaH" [35] iti thasaMjJAyAm pUrvaNa halAdAvItvaM prAptam / halItyeva / daridrati / kitItyeva / daridrAti / "bhiyo vA" [4305] ityataH siMhAvalokanena veti vyavasthitavibhASA saMbadhyate tato daridAteragaviSaye brahalaM khaM bhavati / daridrAtIti dridrH| adaridrIta / khe satyAkArAntalakSaNau "yamaramanamAtaH sakca" [5 / 1 / 132] iti sagiTau na / bhiyo vA // 4|4|105 // bhI ityetasya vA ikArAdezo bhavati halAdau ge kiti parataH / bibhitaH / vibhiitH| vibhithaH / bibhIthaH / bibhivaH / bibhIvaH / vibhimaH / bibhImaH / halItyeva / bibhyati / ga ityeva bhotaH / bhIyate / kityeva / bibheti / hAkaH ||4aathaa906|| hAkazca vA ikArAdezo bhavati halAdau ge kiti parataH / jahitaH / jahItaH / jhithH| jahIthaH / javiH / jahIvaH / jahimaH / jhiimH| pakSe "halyabhorIH" [1103] itItvam / thasye. For Private And Personal Use Only Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mA 330 jainendra-vyAkaraNam [zra0 4 pA0 4 sU0 107-115 tyanuvartanAt hitve kRte itvAdividhiH / athavA alpAzrayatvenAntaraGgatvAtprAgeva dvitvam / halItyeva / jahati / ga ityeva / hiinH| hIyate / jehIyate / yogavibhAga uttarArthaH / aa4207|| hAka AkArAdezo bhavati icca vA ho parataH / jahAhi / jahihi / jahIhi / yi kham // 4 // 4 // 208 // yakArAdau ge kiti parato hAkaH khaM bhavati / jahyAt / jahyAtAm / jhyH| ga ityeva / hIyate / jehIyate / bhvasorecca khaM ho // 4 // 106 // bhusaMjJakAnAm astezca hI parata ekArAdezo bhavati -casya ca kham / dehi / dhehi / edhi / khamiti vartamAne punaH khagrahaNaM sarvasya casya nAzArtham / astezca khaM na sambhavati / "znasaH kham" [4 / 101] ityakham / anena sakArasyaitvam / hAviti vartamAne puna viti kim ? rUpAntarApattau mAbhUt / dattAt / dhattAt / stAt / / ato halmadhye'nAdezAdeliTi // 4 / 4 / 110 // halomadhye vartamAnasyAta ekArAdezo bhavati casya ca khaM liTi Diti parataH / pectuH| pecuH| shektuH| shekuH| renntuH| reNuH / halmabhya iti kim ? grATadaH / ATuH / trapigrahaNaM niyamArtha vakSyati / aneka halmadhyagatasya trapereva nAnyasya / tatakSatuH / paathe| paprathAte / paprathire / liTIti kim ? pApacyate / paaptthyte| ata iti kima ? didivatuH / didivuH / taparakaraNaM kim ? shshaastuH| zazAsuH / kitItyeva / ahaM papaca / "phalibhajoH" 4332] iti niyamo vakSyate / etayo reva liTyAdezAdyoreccakhe bhavato nAnyasya / babhaNatuH / babhaNuH / cknntuH| cakAH / namisahyostu liDutpatteH prAgeva natvasatve bhavata iti niyamAnna nivRttiH / nemtuH| nemaH / sehe / sehaate| sehire| setti||4|4|111|| seTi ca liTi parato halmadhye'ta etvaM bhavati casya ca kham / avilyApa yathA syAdilyArambhaH / pecitha / zekitha / nemitha / "vopadeze" [5 / 1 / 108] ityAdinA veTa / seTIti kim ? papaktha / liTotyeva / paThitaH / paThitavAn / ata ityeva / didevitha / phalimajoH // 4|4|112 // phali bhaji ityetayorata evaM bhavati casya ca khaM liTi viti seTi ca parataH / phelatuH / pheluH / phelitha / bhejtuH| bhejuH / bhejitha / bheje / bhejAte / bhejire / niyamArtho'yamArambhaH / phalibhajoreva liTayAdezAdyo nyasya / cakaNatuH / cakaNuH / cknnith| babhaNatuH / bbhnnuH| vabhaNitha / phalibhajorvikAralakSaNa AdezaH anyasyApi vikArAdezAdernivRttiH zazidadyoH pratiSedhAcca / tena prakRticarAM prakRticaraH prakRtijazAM prakRtijazo bhavantIti / nAtra niymaanivRttiH| tentuH| tenuH / debhtuH| debhuH / tutrapoH // 4|113 // tR trapityetayorata etvaM bhavati casya ca khaM liTi kiti seTi thali ca parataH / teratuH / teruH / teritha / "RcchatRtAm" [5 / 2 / 123] ityeSu / trepAte / trepire / "zranthezceti vaktavyam" [vA0] shreytuH| zrethuH / upasaMkhyAnena liTaH kitvam / idamapi niyamArtha sUtram / emnivRttasyAtastaratereva nAnyasya / vishshrtuH| vizazaruH / vizazaritha / lulvith| anekakahalmadhyagatasya trapereva nAnyasya / ttksstuH| ttkssith| maranthatuH / mamanthuH / mamanthitha / Sadhe rAdheH // 4 / 4 / 114 // rAdhervadhe'rthe halmadhye'varNasyaitvaM bhavati casya ca khaM liTi titi roTi thali ca prtH| priredhe| pariredhAte / priredhire| karmaNi dvidhiH| pariredhatuH / priredhuH| pariredhitha / vadha iti kim ? ArarAdhatuH / aarraadhuH| zrArarAdhitha / vA bhramatrasAm // 4 / 4 / 115 // na bhram tras ityeteSAmato vA etvaM bhavati casya ca khaM liTi viti seTi ca parataH / jeratuH / jeruH / jeritha / nemtuH| bhramuH / bhramitha / trestuH| tresuH| sitha / pakSe jjrtuH| jajaruH / jajaritha / babhramatuH / babhramuH / babhramitha / tatrasatuH / ttrsuH| tatrasitha / tRgrahaNAdanyasyaimnivRttasya na bhavatIti jaSo'prApta / bhramerAdezAditvAt traseranekahalmadhyagatatvAdaprAte vikalpaH / For Private And Personal Use Only Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 4 pA0 4 sU0 116-124 ] mahAvRttisahitam 331 phaNAM saptAnAm ||4aadhaa116|| phaNAdInAM saptAnAM vA etvaM bhavati casya ca khaM liTi viti seTi ca parataH / phenntuH| pheNuH / pheriNatha / pphnntuH| pphnnuH| paphaNitha / rejtuH| rejuH / rejith| rarAjatuH / rarAjuH / rarAjitha | bheje / bhejAte / bhrjire| bbhraaje| bbhraajaate| bbhraajire| bhrse| bbhraase| bhlese / banlAse / smtuH| syemuH| syemitha / ssthmuH| sasthamitha / sventuH| svenuH / svenitha / sasvanatuH / sasvanuH / sasvanitha / saptAnAmiti kim ? dadhvanatuH / dadhvanuH / jjvltuH| jajvaluH / jajvalitha / na zasadadavAdInAm ||4aathaa117|| zasa dada ityetayorvAdInAM ca liTi thiti seTi ca parata etvacakhe na bhavataH / vizazasatuH / vizazasitha | ddde| dadadAte / dadadire / vAdInAma-bavaNatuH / vvnnuH| vavaNitha / vavale / vavalAte / vavalire / bhasya // 4|4|118 // bhatyetyayamadhikAro veditavya A paadprismaapteH| vakSyati "pAdaH pat" [4 / 4 / 116] iti / dvipadA / dvipade / bhasyeti kim ? dvipAdau / dvipAdaH / dhe bhasaMjJA na bhavati / pAdaH pad // 4 // 116 // pAdantasya gorbhasya padityayamAdezo bhavati / dvipadaH pazya / dvipadA / dvipade / dvau pAdAvasyeti base "susaMkhyAdeH" [4 / 2 / 140] iti pAdasyAtaH kham / "nirdizyamAnasyAdezA bhavanti" [pa0] iti pAcchabdasya padAdezaH / dvau dvau pAdau dadAti dvipadikAM dadAti / "saMkhyAyAH pAdazatebhyo vIpsAdaNDatyAge vun" [12 / 10] khaM ca / vaiyAghrapadyaH / vyAghrasyeva pAdau yasya "khaM pAdasyAhastyAdeH" [4 / 2 / 136] iti kham / gargAditvAdyaJ / bhasyeti kim ? dvipAdyAm / dvipAdbhiH / pAdavateH kvibantasya prayogo nAsti / ksorjiH||4aathaa120|| vasvantasya gorbhasya jirbhavati / upaseduSaH pazya / upasedudhA / upasetupe / "vassadiNI vasurliemam" [1 / 2 / 88] iti vasuH / dvitvam / halmadhye likhyata iti etvacakhe / krAdiniyamAdiT / jau kRte nimittAbhAvAdieinavRttiH / bhasyetyeva / vidvasyati / vidvsyte| kyacakyaGoH tvAditvAbhAvAdbhasaMjJA nAsti / "na: kye" [1 / 2 / 104] iti niyamAtpadasaMjJAviraheNa ritvAdyabhAvaH / zvayuvamaghono'hati // 4|4|121 // zvan yuvan maghavan ityeteSAM jirbhavati ahRti parataH / zunaH pazya / zunA / zune | yUnaH pazya / yUnA / yUne / "anantyavikAre'ntyasadezasya" [pa0] iti yakArasya na bhavati / maghonaH pazya / maghonA / maghone | ahatIti kim ? zauvanaM mAMsam / yauvanaM vartate / mAghavanam / zuno vikAraH "prANitAlAdeH" [3 / 3 / 105] ityaN / "dvArAdeH" [5 / 2 / 6] ityauv / yUno bhAvaH 'hAyanAntayuvAdibhyo'Na" | maghona idam / uttaratra ana iti yogavibhAgaH / annantAnAM zvAdInAM jibhavati / tena yuvatIH pazyelyatra "mRdgrahaNe liGgaviziSTasya" [pa0] iti na bhavati / ano'khamamvasphAt // 4 / 4 / 122 // annantasyAkhaM bhavati sa cedan makAravakArAntasmAtparo na bhavati / rAjJaH pazya / rAjJe / "pUrvatrAsiddhe na sthAnivat" iti cutvam / tadazaH pazya / takSNA / takSNe | annantasyeti vacanAt rAjakIya ityatra na bhavati / ambasphAditi kim ? dharmaNaH / dhrmnne| tatvadRzvanaH pazya / tattvadRzvanA / tattvadRzvane / pAdihandhRtarAzo'Ni // 4 / 4 / 123 // pakArAderanaH han dhRtarAjan ityetayozcANi parato'kArasya khaM bhavati / yAdaNaH / tAdaNaH / han-nauNaghnaH / vAtraghnaH / dhRtarAjan-dhArtarAjJaH / apatyArthe'Na "anaH" [4 / 4 / 158] iti akhaTikhayoH pratiSedhe prApte sUtram / eteSAmiti kim ? sAmano dhaumanaH / taakssnnyH| "senAntalakSaNa" [3111140] ityAdinA eyaH / vA GizyoH // // 4 / 4 / 124 // ano'kArasya vA khaM bhavati Dau zIzabde ca parataH / rAjJi / rAjani / lomni / lomani / saamnii| saamnii| dAmnI / dAmanI / bhasyetyadhikArAt "napaH" [5/16] ityanenAdiSTaH zIzabdo gRhyte| For Private And Personal Use Only Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 332 jainendra-vyAkaraNam [ zra0 4 po0 4 sU0 125-132 acaH || 4|4|125 || ca ityaJceSTanakAro gRhyate / tadantasya gorakArasya khaM bhavati / pratIcaH pazya / pratIcA / pratIce / madhUcaH pazya / madhUcA / madhUce | bhasyetyeva / pratyaJcamicchati pratyacyati / kyac / svAdiSvabhAvAtpUrvasya bhasaMjJA nAsti / ca iti naSTa nakAragrahaNaM kim ? pratyaJcaH pazya / pratyaJcA / pratyanve / "nAJceH pUje " [ 4 / 4 / 26 ] iti nakhAbhAvaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir IdudaH || 4|4|126 // uda: parasyAca IkArAdezo bhavati bhasya / udIcaH pazya / udIcA / udIce | udIcyaH / " prAgapAgudakpratIco yaH " [ 3280 ] iti yaH / zrakhApavAdo'yam / to dhoH || 4|4|127 // zrAkArAntasya dhormasya khaM bhavati / kIlAlapaH pazya / kIlAlapA / kIlAlape / zubhaMyaH pazya / zubhaMyA / shubhNye| Ata iti kim ? grAmasyA / grAmaNye / ghoriti kim ? mAlAH pazya / " jubrazvaH ktvaH " [ 5|1|103] "tharanorAtaH" [4|4|102] ityAdayaH sautrA nirdezAH / bhasyetyeva / kSIrapAmicchati kSIrapIyati / tervizaterDiti || 4|4|128 || bhasya viMzaterDiti paratastizabdasya khaM bhavati / viMzatyA kIto viMzakaH / "viMzatitriMzadbhyAM Dvurakhau" [ 3 | 4 | 21 ] iti vuH / tikhe kRte "epyato'pade" [4|3|84 ] iti pararUpatvam / viMzataiH pUraNaM viMzaM zatam / viMzatiradhikA asminniti " tadasminnadhikamiti zaddazAntADDuH " [ 3|4|167 ] "viMzatezva" [3 / 4 / 168 ] iti DaH / AsannA viMzaterime zrAsannaviMzAH / "saMkhyeye" [1387] ityAdinA casaH / "saMkhyAtrADDo'bahugaNAt " [ 4 2 69 ] iti DaH sAntaH / DitIti kim ? viMzatyA | TeH || 4|4|129|| TisaMjJakasya Diti parataH khaM bhavati / triMzatA krItaH triMzakaH / triMzaM zatam / zrAsannAzcaturNAmi zrAsannacatAH / kumudvAn / naDavAn / vetasvAn / kumudAnyasmin deze santi "kumudanaDavetasADDit" [3|2|67 ] iti manuH / naDavalam / naDA asmin deze santi " naDazAdADDit" [3 / 2266 ] iti calaH / DilkaraNasAmarthyAdabhasyApi TeH kham / ataeva upasare jAta upasarajaH / mandurAyAM jAtaH mandurajaH / "tve GayApoH kvacitkhau ca" [ 4 / 3 / 173 ] iti praH / no'puMso hRti || 4|4|130 // nakArAntasya bhasya hRti parataSTikhaM bhavatyapuMsaH / zrAgnizarmiH / devazamiH / aulobhiH / bAhUvAditvAdiJ / na iti kim ? vaidyuto'gniH / puMsa iti kim ? puMsa hRdaM pauranama / "strIpu N sAnnuktvAt" [3 / 1 / 72] iti anukau / hRtIti kim ? zarmaNA / zarmaNe / bhasyeva / zarmaNa AgataM zarmarUpyam / zarmamayam / "hetumanuSyAdvA rUpyaH " [333 / 55] iti rUpyamayayai / sabrahmacAryAdeH ||4|4|131 // sabrahmacArinnityevamAdInAM hRti deH khaM bhavati / sabrahmacAriNaH ziSyaH sAbrahmacAraH / pITasarpiNo'yaM paiThasarpaH / kalApino'yaM kAlApaH / athavA kalApinA proktamadhIte zaunakAdinu vaizampAyanAntevAsitvANini prApte " kalApino'Na" [3 / 3 / 76] ityaN / " tadva svadhIte" [3|2|51] ityaN / "uSproktAt" [3 / 2 / 54 ] ityup / "chando brAhmaNAni cAtra va" [3/2/56 ] iti adhyetRviSayatA | kuthuminaH ziSyaH kauthumaH / titilinaH taitilaH / jajalinaH jAjalaH / anyeSAM taitilijAjalizabdAvAcAryavacanAyupacArAdgrantho'pi tayoruktaH / tamadhIte taitilaH / jAjalaH / lAGgalinaH ziSyaH lAGgalinamadhIte vA lAGgalaH / zilAlino'yaM zailAlaH / zikhaNDino'yaM zaikhaNDaH / sUkarasadmano'yaM saukarasadmaH / suparvaNaH sauparvaH ! inantAnAM " prAyo'napatye'NInaH" [4 / 3 / 955] iti TikhapratiSedhaH prAptaH / zvAzcarmaNAM saGkocavikAra kozeSu ||4|4|132 // zvan azman carman ityeteSAM saMkoca vikAra koza ityeSvartheSu hRti TeH khaM bhavati / zauvaH saMkocaH / zauvano'nyatra / kathaM zauvaM mAMsam | "granaH " [4|4|158] ] ityatra prAyograhaNAnuvRttervikAre TikhapratiSedho nepyate / grazmano vikAra yAmaH / zrAzmano'nyatra / cArmaH kozaH / cArmaNo'nyaH / For Private And Personal Use Only Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 4 pA0 4 sU0 133-140] mahAvRttisahitam TakhorevAhnaH // 4|4|133 // ahanityetasya TakhoH parataH TeH khAM bhavati / dvayahaH / vyahaH / dve ahanI samAhRte, trayANAmahnAM samAhAraH rase kRte "rAjAhaHsakhibhyaSTaH" [263] iti TaH sAntaH / "na samAhAre" [4 / 2 / 11] iti ahlAdezapratiSedhaH / dve ahanI bhUto bhAvI vA dvayahInaH / vyahINaH / hRdaya rasaH / "samAyAH khaH" [3 / 4 / 82] ityadhikAre "rAtryahaHsaMvatsarAt" [32484] iti khH| ahnAM samUhaH ahInaH / hRta iti bahuvacananirdezAtkhaH / Takhoreveti kim ? ahnA nivRttamAhnikam / "tena nivRttaH" [3 / 4 / 75] iti prAgvataSThA / evakAra iSTato'vadhAraNArthaH / ahna eva Takhoriti mA bhUt / evaM hi madrarAja iti na syAt / "khe'dhvanaH" [4 / 4 / 160] iti pratiSedhArambhAt iSTato'vadhAraNe pratipattigauravaM syAt / kdrghoro'svymbhuvH||4|4|134|| kadazabdasya uvarNAntasya ca bhasya hRti parata aokArAdezo bhavati svayambhUzabdaM varjayitvA / kadra vA apatyaM kaadrveyH| "strIbhyo DhaNa" [3 / 106] iti DharaNa / "Dhe kham" [4 // 4135] ityasyApavAdArtha kadra grahaNam / uvarNAntasya mANDavyaH / bAbhravyaH / aupgvH| kApaTavaH / asvayambhuva iti kim ? svAyambhuvaM dhAma svAyambhuvI prkriyaa| "tasyedam" [3 / 3 / 88] ityaN / zrotve pratipiddhe uvaadeshH| __Dhe kham // 4 / 4 / 135 // Dhe parata uvarNAntasya khaM bhavati / kAmaNDaleyaH / zaitivAheyaH / jAmbeyaH / "bAhvantakadrakamaNDalubhyaH kho" [3 / 1 / 60] iti Utye kRte| apatyArthe "catuSpAbhyo Dha" [3 / 1 / 123] iti dRja / jAnvAH jAneya / "dvayacaH" [3 / 11110] iti TaN / iyuvau paratvAt khaM bAdhate / vAtsapreyaH / laikhAbhreyaH / vatsaprIH catuSpAda / lekhAbhra : zubhrAdiH / Dha iti kim ? kamaNDalave hitA kamaNDalacyA mRt / - yasya uyAM ca // 4|4|136 // ivAntasyAvAntasya ca khaM bhavati GItye hRti ca parataH / daakssii| plaakssii| "ito manuSyajAteH" [21155] iti DoH / sveko dItve kriyamANe atisakherAgacchatItyatra doSaH syAta / sakhImatikrAntaH atiskhiH| "strIgornIcaH" [11118] iti prAdeze kRte sakhyasakhyorekAdezaH sakhizabdavadbhabatIti "svasakhi" [112 / 67] iti susaMjJAvirahAdemna syAt / khe tu na dossH| avrnnaantsy-gaurii| kumArI / hRti-nAbheyaH / naidheyaH / "ito'nimaH" [3 / 11111] "dvayacaH" [3 / 1 / 110] iti DhaNa / shriimtH| avarNAntasya-daivadattiH / vAyuvegeyaH / matsyoGayo DyAm // 4|4|137 // matsyazabdasya uDo yakArasya kha bhavati Dotye prtH| matsI / "gaurAdeH" [3123] iti / matsyasyApatyaM strI mAtsI / "dvayamagadha" [3/11152] zrAdisUtreNANa / tadantAnDIH / yAmavarNakhasyAsiddhatvAduGo yakArasya khm| aNi parato'khasya vyAzrayatvAtsiddhatvam / uGa iti kim ? matsyacarI / yagrahaNamuttarArtham / GyAmiti kim ? matsyasyedaM mAtsyam / sUryAgastyayozche ca // 44 // 138 // sUrya agastya ityetayozche GyAM ca parata uGo yakArasya khaM bhavati / saurIyaH / saurI / aAgastIyaH / aAgastI / sUryAgatyazabdo kevalau DI na prayojayata ityaNantau gRhyate / sUryo devatA aya sauryaH tasyAyaM saurIyaH / sUryasyeyaM saurI | agastyasyApatyam RSitvAdaN / AgastyaH / tasyAyamAgastIyaH / che yAM cA'taH khasyAsiddhatvAduG ykaarH| aNayakhasya vyAzrayatvAdasiddhatvaM nAsti / sUryAya hitaH agastyAya hita iti prAkThaNazcho nAstyanabhidhAnAt / che ceti kim ? saurya tejaH / zrAgalyaM sthAnam / uGa ityeva / suurymyii| tiSyapupyayorbhANi // 4|4|136 // tiSya puSya ityetayoNi parata uko yakhaM bhavati / tiSyeNa yuktaH kAla : taissH| pauSaH / tiSyapuSyayoriti kim ? sidhyena yuktaM saidhyamahaH / bhANIti kim ? puSyo devatA'syeti pauSyaH / halo hato DyAm // 44|140 // hala uttarasya hRdyakArasya uGaH khaM bhavati GayAM prtH| gArgI / vAtsI / vAjI / "yanaH" [3 / 1116] iti DIH / yakhavidhiM prati na sthAniSaditi halaH paratvaM yaphArasya / hala itya For Private And Personal Use Only Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 334 yAkaraNam [a0 4 pA0 4 sU0 141-147 vizeSeNa grahaNam / hRto'nyasya vA halaH parasya hRdyakArasya khaM bhavati / tena "vRkAhaNyaNa" [4 / 2 / 4] vANI / hala iti kim ? vaayuvegeyii| hRta iti kim ? jhaSyAm / gaurAditvAnDIH / vaidyasya bhAryA vaidyaa| yAmiti kim ? shraavttyaa| avaTasyApatyaM strii| kAvyanAddhRtyApatyasya // 4 / 4 / 141 // kya ci ityetayoranAkArAdau ca hRti parata Apatyasya yakArasya halaH parasya khaM bhavati / gArgIyati / vAtsIyati / gArgAyate / vAtsAyate / cci / gArgIbhRtaH / vaatsiibhuutH| anAti hRti-gargANAM samUho gArgakam / vAtsakam / "vRddhokSoSTrorabhra" [zarA34] AdinA buna / gargANAM saGgho'Gko vA gArgaH / vAtsaH / anAtIti kim ? gAAyaNaH / hRtIti kim ? sAmAnyenApatyasya khaM yathA syAt / zrApatyasyeti kim ? sAGkAzyakaH / kAmpilyaH / saGkAzena nirvRttaH / kampilena nirvRttaH / "vucchaN" [3 / 2 / 60] AdinA eyaH / tato bhavArthe "bandhayoGaH" [312166] iti buJ / hala ityeva / vAyuvegeyaH / tasyantikasya kAdeH // 4|4|142 // tasi parato'ntikasya kakArAdeH khaM bhavati / antikAt antitaH aAgataH / "tame parataH tAdeH kAdezcAntikasya khaM vaktavyam" vaa01| atizayena antikaH "tameSThAvatizAyane" [411/114] iti tame kRte| antamaH / antitamaH / "jhisaMjJakasya bhamAtre TikhaM ca vaktavyaM sAyamprAtikAdyartham' vA0] | sAyamprAtarbhavaH sAyamprAtikaH / paunaHpunikaH / AkasmikaH / zAzvatika ityatra "yeSAM ca dveSaH zAzvatikaH" [ 1 5 ] iti nipAtanAnna bhavati / zazvacchabdo lakSaNam / zrArAtIyaH / zAzvata ityAdiSu ca na bhavati / "kAlATuJ" [3 / 2 / 131] ityataH kAlAditi yogavibhAgaH / tena zazvacchabdAdaNa / vilvakAdezchasya 4|4|143 // vilvakAdInAM chasya kha bhavati hRti parataH / naDAdiSu vilvAdayaH paThyante kRtakugAgamAH iha nirdiSTAH / vilvA asmin deze santi "utkarAdezchaH" [312170] "naDAdeH kuk" [3 / 2171] cAgamaH / vilvakIyaH / tatra bhavo vailvakaH / sarvasya chasya kham / anyathA anarthakaM syAt / veNukIyaH vaitrakIyaH / vaikH| betasakIyaH / vaitasakaH / tRNakIyaH / tArNakaH / ikSukIyaH / aikSukaH / kapiSThalakIyaH / kaapisstthlkH| kpotkiiyH| kApotakaH / "RJcAyAH prazca" / kaJcakIyaH / krauJcakaH / kuk cha eva sambhavati / chatyeti kimartham ? kuko nivRttirmA bhRt / anyathA "sanniyogaziSTAnAmanyatarApAye ubhayorapyapAyaH" [pa0] iti yathA paJca indrANyo devatA asya "hRdartha" [1 // 3 // 46] iti rase kRte aAgatasyANo "rasyobanapatye" [3 / 1 / 74] hAyup / "hRdupyup" [2 // 1 // 6] iti strItyatya nivRttau zrAnuko'pi nivRttiH / paJcendraH / meyastu / / 4 / 4 / 144 // tRzabdasya khaM bhavati iSTameyarasu parataH / kariSThaH / karIyAn / hariSTaH / harIyAn / sarve kartRmanto'yameSAmatizayena kartRmAn "vinmatorup" [4 / 1 / 124] ityanenop / "iSTheyasau ca sarvasya tuH kham" / antyasya "TeH" [141145] iti siddham / imangrahaNamuttarArtham / TeH // 4 / 4 / 145 // Tezca khaM bhavati iSThemeyassu parataH / paTiSThaH / paTimA / paTIyAn / laghiSThaH / laghimA / laghIyAn / NAviSThavanmRdaH // 4 / 4 / 146 // Nau parata iSThe iva kArya bhavati mRdaH / paTayati / laghayati / kartR mantamAcaSTe karayati / prazasyamAcaSTe "Adep" [4 / 3 / 75] zrayati / jyayati / vADhasya sAdhayati / yuvAnaM karoti kanayati / sragviNaH srajayati / sarvatra "naikAcaH" [4 / 1 / 154] iti pratiSedhaH / gukArye nivRtte naiph / enImAcaSTe etayati / "tasAdau" [13147] iti puMvadbhAvaH / uttaratrApi niyamAcATe prApayati / sthApayati / gukAyeMparibhASAyA anityatvAdai pugAgamau / pRthu prathayati / sthUlasya sthavayati / sthUladUrayuvahrasvakSipracudrANAM yaNa ika eca // 4|4|147 // sthUla dUra yuvan hrasva kSipra khudra ityeteSAM yaNaH khaM bhavati ika ep ca iSThemeyassu parataH / sthaviSThaH / sthavIyAn / daviSThaH / davIyAn / "yuvAlpayoH kanvA" [4 / 1 / 123] ityanAdezapakSe-yaviSThaH / yabIyAn / "anantyavikAre'ntyasadezasya" [pa0] iti yakArasya na bhavati / hasiSThaH / hrasIyAn / hasimA / kSepiSThaH / kSepIyAn / kSepimA / kssodisstthH| For Private And Personal Use Only Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 4 pA0 4 sU0 148-155] mahAvRtisahitam 335 kSodIyAn / kSodimA / hratvAdayaH pRthvAdau ptthynte| yaNaH parasya tu "TeH" [4 // 4 // 145] iti kham / ika iti kimartham ? kSepiSTha ityatra anantyasyApyeb yathA syAt / Nau hratvamAcaSTe hRsayati / gukAryasya nirvR ttatvAt uDa emna bhavati / priyasthirasphirayAderaH // 4 / 4148 // priya sthira sphira ityeteSAm ikArAdevasaMghAtasya akArAdezo bhavati imeyassu parataH / preSThaH / preyAn / premA / stheSThaH / stheyAn / sthemaa| skeSTaH / seyAn / sphemA / niyamAcaSTe prApayati / sthApayati / "deyamRNe" [3 / 3 / 22] iti nirdezAt gukAryaparibhASAyA anityatvam / tena Nici "bNityacaH" [5 / 2 / 3] ityaip / / bahulaguruvRddhatRpradIrghavRndArakANAM vaMhigarvarSitrapadrAghavRndAH // 4|4|149 // bahula guru vRddha tRna dIrgha vRndAraka ityeteSAM baMhi gara vara varSi tra dvAgha vRnda ityeta AdezA bhavanti ipTemeyassu prtH| vaMhiSThaH / vaMhIyAn / vaMhimA / gariSTaH / garIyAn / garimA / uru-variSThaH / varIyAn / varimA / vRddhasya jyAdeza uktH| vacanAdayamapi bhavati / varpiSTaH / varSIyAn / trapiSTaH / pIyAn / drAghiSThaH / drAdhIyAn / draadhimaa| vRndissttH| vRndIyAn / NAvapi vahayati / garayatItyAdi yojyam / sphiravRddhatRpravRndArakarjitAH pRthvAdau draSTavyAH / zraNavacanebhyo'pi aAeva vacanAt iSTheyasU / bahorcasmAtkham // 4 / 4 / 150 // ahobhU ityayamAdezo bhavati asmAJca parepAm iSThemeyasAM khaM bhavati / bhUyAn / bhUmA / "parasyAdeH" [13151] kham / bhUbhAvasyAsiddhatvAt ukArasyautvaM na bhavati / vahoH pRthvAditvAdiman / yiTa ceSThasya // 4 / 4 / 153 // iSThatya yiDAgamo bhavati bahozca bhUrAdezaH / bhUyiSThaH / khApatrAdo yiDAgamaH / ikAra uccAraNArthaH / bhUbhAvasyAsiddhatvAdauvAbhAvaH / jyAdeyasaH // 152 // jyAdezAtparasya Iya AkArAdezo bhavati / jyAyAn / jyAyAMsau / jyAyAMsaH / "prazasyasya zraH" [11116] "jyaH" [1 / 120] iti jyAdezaH / prakRte khe parasyAdau kRte "dIrakRdge" [5 / 2 / 134] iti pUrvasya ca dItve siddhamiti cet "gukArye nivRtte punarna tannimittam' [pa] iti dItvaM na syAdityAkAravacanam / Uro'nAdeH // 153 // RkArasya rephAdezo bhavatyanAdeghisaMjJakatya iSThemeyassu parataH / prathiSThaH / prathIyAn / prathimA / mradiSThaH / mradIyAn / mradimA / akArAnto rephAdezaH / uriti kim ? paTiSThaH / anAderiti kim ? atizayena RtavAn RtIyAn "vinmatorup" [1 / 11124] iti matorup / iiys| gheriti kim ? kRSNiSTaH / kRSNIyAn / kRssnnimaa| pRthumRdvoH kRzabhRzayo DhaparivaDhayozcaro bhavatyeva / siMhAvalokato'gre prAyograhaNAdayaM niyamaH // teneha na bhavati / mAtaramAcaSTe mAtayati / paratvATTikhasyAyamapavAdaH syAt / tathA kRtamAcaSTe kRtayati / naikAcaH 4|4|154 // ekAco bhasya yaduktaM tatra bhavati / tvaciSThaH / tvacIyAn / rcisstthH| sUcIyAn / "vinmatorupa" [4|1124] iti matorupi kRte "Te" [44145] iti khaM prAptam / NAvaSi tvagvantamAcaNTe tvacayati / sUcayati / ekAca iti kim ? atizayena vasumAn vasiSThaH / vasIyAn / vasayati / neti yogavibhAgaH / tena "rAjanyamanaSyayUnAmake yaduktaM tanna bhavati" rAjanyAnAM samUho rAjanyakam / manuSyANAM samUho mAnuSyakam / "kyavyamAddhRtyApatyasya" [1 / 141] iti yakhaM prAptam / yUno bhAvo yauvanikA / manojJAdipAThAduJ "no'puMso hRti" [ / 4 / 130] iti TikhaM prAptam / prAyo'napatye'raNInaH 4|4|155 // anapatyArthe'Ni parata innantasya yaduktaM tanna bhavati prAyaH / sragviNa idaM nAgviNam / tathA sAMkoTinam / sAMgaviNam / sAmmArjinam / "bhinnabhividhI" [2 / 3 / 16] iti For Private And Personal Use Only Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 336 jainendra-vyAkaraNam [ zra0 4 pA0 4 sU0 156-166 jin / tadantAt svArthe "jino'N" [4 / 2 / 21] ityaN / anapatya iti kim ? bAhubalino'patyaM bAhubalaH / gIti kim ? medhAvine hitaM medhAvIyam / prAyograhaNAtkvacitpratiSedho na bhavati / daNDinAM samUho dANDam | chAtram / zraum 4|4|156 // zraukSamiti nipAtyate'napatye / uNa idam zradam / apatye auNa ityeva / "pAdinTatarAzo'Ni" [4|4|123] ityakham / " zrana: " [ 4|4|158 ] ityasyApavAdo'yaM yogaH / gAdhividathikezipariNagaNisphAdeH || 4|4|157 // gAthin vidathin kezin pariNan gaNin / ityeteSAM sphAdezca ino yaduktaM tanna bhavati / gAthino'patyaM gAthinaH / vaidathinaH / kaizinaH / pANinaH / gANinaH / sphAdeH zAGkhinaH / cAkriNaH / bhAdriNaH / zrapatyArthe'pyariNa pratiSedhArthamidam / anaH || 4|4|158 // zranapatya iti nivRttam / sAmAnyenANi parato'no yaduktamakhaM TikhaM ca tanna bhavati / karmaNA idaM kArmaNam / sAma devatA asya sAmanaH / hemno vikAro haimanaH / yajvano'patyaM yAjvanaH / prAya ityanuvRtterike'pi TikhAbhAvaH / upacArAdathava grantho'pi tamadhIte AtharvaNikaH / yess || 4|4|159 // sAmanyaH / vemanyaH / karmaNyaH / [ 3|1|140 ] zrAdinA takSNo eyaH varthe yakArAdau hRti parato'no yaduktaM tanna bhavati / sAmani sAdhuH rAjJo'patyaM rAjanyaH / tadaNo'patyaM tAkSaNyaH / "senAntalakSaNa" aGAviti kim ? rAjyam / "guNoktibrAhmaNAdibhyaH karmaNi ca " / [3|4|114] iti TyaNa | khe'dhvanaH || 4|4|16|| adhvanaH khe parato yadukta tanna bhavati / zradhvAnamalaMgAmI adhvanInaH / "yakhAvadhvanaH" [3 / 4 / 136 ] iti khaH / khe iti kim ? prAdhvaM kRtvA gataH "geradhvanaH" [4287] itya kAraH sAntaH / na mAderapatye'varmaNaH || 4|4|161 || makArAderano vavarjitasyApatyArthe'Ni parato yaduktaM tanna bhavati / supAmno'patyaM saupamaH / bhAdrasAmaH | "no'puso hRti" [ 4|4|130 ] iti Tikha bhavatyeva / mAderiti kim ? sauvanaH / apatya iti kim ? carmaNA parivRtazcArmaNo rathaH / "parivRto rathaH " [ 3 / 228] ityaNa / zravaNa iti kim ? hairaNyavarmaNaH / prAyograhaNAnuvRtterhitanAmno vikalpaH / hitanAmno'patyaM haitanAmaH / haitanAmanaH / brAhmo jAtI ||4|4|162 || apatya iti vartamAnaM jAtervizeSaNam / brAhma iti nipAtyate'patyajAteranyatra / brAhmaNo (brAhmo) garbhaH / brAhmamastram | "tasyedam " [3388] ityaN / ajAtAviti kim ? brahmaNo'patyaM brAhmaNaH / apavyajAtiriyam / ajAtAviti prasajyapratipedho'yam / tena apavyajAteranyatra jAtAvapi nipAtanamiSyate / brahmaNa iyaM brAhmI zrauSadhiH / kArmaH zIle ||4|4|163 || kArma iti nipAtyate zIle'the / karmazIlaH kArmaH / "chatrAdezI " [3|3|180] iti NaH / sa tu "no'pu' so hRti" [ 4|4|130] ityeva se Tikhe siddhaH / " zranaH " [ 4/4/158 ] iti vyaNi pratiSedhaH / idameva jJApakaM "ro'pyaN kRtaM bhavati [10] iti / tena curA-zIlA caurI / sAntAn GI vidhiH / zIla iti kim ? vAgyuktaM karma kArmaNam / " tadyuktAtkarmaNo'N" [ 412 / 42] ityaN / dasihastinoH phe ||4|4|164 || daNDin hastin ityetayoH phakArAdau hRti yaduktaM tanna bhavati / afusicspatyaM dANDinAyanaH / hAstinAyanaH / naDAditvAtkaNa | vAzijihmAzinoH phe Dhe || 4|4|165 || vAzin jihAAzin ityetayoH phede ca yaduktaM tanna bhavati / vAzino'patyaM vAzinAyaniH / tikAditvAtkina / jihmAzino'patyaM jaihmAzineyaH / "zubhrAdeH " [ 3|1|112] iti daN / "no'puso hRti" [ 4|4|130 ] iti TikhaM prAptam / bhauNahatya dhaivatyasAravaidavAkamaitreyahiraNmayAni || 4|4|166 // zrauNahatya dhaivatya sArava aidavAka maitra hiramaya ityetAni nipAtyante / bhrUNahan dhIvan ityetayoSTaNi tatvaM nipAtyate / bhRgughno bhAvo For Private And Personal Use Only Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zra0 5 pA0 1 sU0 1-6 ] mahAvRttisahitam 337 hatyam / idameva jJApakaM " hanasto'JiloH [5/2/36 ] iti dhostya eva nAnyatra hantestatvam / teneha na bhavati / vArtraghna iti / dhanno bhAvo dhaivatyam / sarayUzabdasya aNi parato yakhaM nipAtyate / sArakhaM jalam / idavAkorapatyam aivAkaH / "rASTra zabdAdrAjJo'J" [3|1|150 ] iti ani ukArasya khaM nipAtyate / "tasyedam [3za388] iti vA bhavArthe "koDa: " [3 / 2 / 110] iti vA'Ni mitrayorapatyaM maitreyaH " gRSTyAdeH " [3|1|124 ] iti dRNi kRte "yAderiy" [5|2|7] yAdo yuzabdasya khaM nipAtyate / vAderiyAdezastu vidAditvAdani kRte draSTavyaH / aJantasya saGghAdivivakSAyAM "saGgAGgalakSaNaghope'nyatrijAmaNa" [ 3 / 3 / 15 ] iti Ni kRte maitreyaH saGghaH / dantasya saGghAdau "vRddhacaraNAjit" [ 3 / 3 / 14] iti vuni maitreyakaH saGgha iti bhavati / hiraNyasya vikAraH / "mayaDvaitayorabhayAcchAdanayoH " [3|3|108 ] iti mayaTi kRte yazabdasya kham / hiraNmayaM jinagRham | ityabhayanandiviracitAyAM mahAvRttI caturthAsyAdhyAyasya caturthaH pAdaH samAptaH / paJcamo'dhyAyaH yuvA || 5|1|1|| yu vu ityetayorgAnimittabhUtayoH na ka ityetAvAdezau bhavataH / yuvorityu - tsRSTavizeSaNayoH sAmAnyagrahaNam / yoranaH / vorakaH / nanyAdelyuH nandano ramaNa: / " vutRcau" [2|1|106 ] kArako hArakaH / evamAGgako vAGgakaH / zraGge jAto bhavo veti vigRhya "bahutve'dorapi " [3 / 2 / 103] iti vuJa / yoH kRta eva grahaNaM vyAkhyAnAt / teneha na bhavati / urNAyuH / zubhaMyuH / uNAdInAM bahulaM tyajJA teneha na bhavati bhujnuH / "bhujimRdbhyAM yuktyukau" [u0 sU0 3 / 21] iti yuk / zrAyaneyInIyiyaH phaDhakhachaghAM tyAdInAm ||5|12|| da kha chatra ityeteSAM [tyAdI vartamAnAnAM niracAm grAyan ey In Iy ihy ityete zrAdezA yathAsaMkhyaM bhavanti / "naDAdeH phaN" [3 / 1 / 88] nADAyanaH / cArAyaNaH / "strIbhyo DhaN" [3 / 1 / 106 ] vAyuvegeyaH / vAsavadatteyaH / "pratijanAdeH khaJ" [ 3 / 3 / 203] / pratijane sAdhuH pratijanInaH / aidaMyugInaH / "dozchaH " [ 3 2 60] vAsavIyo dhvajaH / vaizravaNIyA zibikA | kSatrasyApatyaM kSatriyaH | tyagrahaNaM kim ? phakvati / daukate / zrAdigrahaNaM kim ? jAnudadhnam / paNTaH / zaGkhaH ityAdI "uNAdayo bahulam " [ 2 / 2 / 167 ] ityAdezA na bhavanti / bho'ntaH ||5||3||tya ityanuvartate / zrAdigrahaNaM nivRttam / svaritaliGgAbhAvAt / iti kakArasya tyAvayavasya anta ityayamAdezo bhavati / jAnanti / pazyanti / "jUvizibhyAM jhaH " [u0 sU0] jarantaH / verAntaH / tyasyeti kim ? ujjhitaH / atthAt ||5|1|4|| yajJakAtparasya bhasya RtU ityayamAdezo bhavati / dadati / dadatu / mimate / mimatAm / antAdezApavAdo'yam / na tu jherjusaH / zraduH / zrajatuH / deH ||5||5|| daviSaye yo kArastasyAnakArAntAdgoruttarasya zradityayamAdezo bhavati / lunate | lutAm / lunata / punate / punatAm / apunata / da iti kim ? lunanti / punanti / anata iti kim ? cyavante / plavante / nityatvAt prAgeva zap / zIGa ruTa || 5|1|6|| zoGo gornimittabhUtasya bhasya ruDAgamo bhavati / zerate / zeratAm | zerata / ruDayaM parAdiH kriyate jhagrahaNena grahaNaM yathA syAttena "zIGo ge" [ 5 / 3 / 130 ] ityet / paratvena ruTi kRte zrAdigrahaNanivRttermadhye'pi tyAvayavasya bhasyAdAdezaH / sAnucanbhagrahaNaM kim ? yantasya mA bhUt / vyatizezyate / 43 For Private And Personal Use Only Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 338 jainendra-vyAkaraNam veroH siddhasens ||5|1|7|| vetteganimittabhUtasya bhasya ruDAgamo bhavati siddhasenasyAcAryasya te saMvidratAm / saMvidatAm / samadrita / samavindata / " samo gamapracchi" [ 1/2/24] ityAdinA videdaH / tiSA-nirdeza untrikaraNArthaH / tena "cida vicAraNe" [ghA. ] ityasya zaivAdikasya grahaNaM na bhavati / vindate / na / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 0 5 0 1 sU0 768 bhiso'ta ais ||5|1|8|| arthavazAdvibhaktivipariNAmaH / zrata ityakArAntAd goruttarasya bhima aisa bhavati / suraiH / zrasuraiH / catra "bahI jhalyet" [528] iti paratvAdetvaM kasmAnna bhavati / kRte'pye bhUtapUrvagatyA punaH prApnotIti nityatvAdais / esiti siddha aisgrahaNaM kim ? atijarakhaiH / "tikuprAdayaH " [113181] iti se "khIgornIcaH" [911/8 ] iti prAdeze ca kRte / " ekadezavikRtamananyavat " [10] iti jarazabdasyAsaGAdezaH / "sannipAtalakSaNo vidhiranimittaM tadvighAtasya " [10] iti paribhASeyamanityA " kaSTAya" [221112 ] iti jJApakAt / zrata iti kim ? sAdhubhiH / taparakaraNaM kim ? vidyAbhiH / idamadasoH sakoH // 5 // 16 // idam zradam ityetayoH sakakArayoreva misa aim bhavati / imakaiH / "sarvanAmno prAk: ko daH" [4 / 1 / 130 ] ityak "daH " [5382] iti tasya matvam / zradasaH "dAdu damossosseH " [ 58 ] iti dAtparasya varNamAtrasyotvaM dasya ca matvam / sakoriti kim ? ebhiH / " bahau jhalyet" [5 / 2 / 18] ityevam | "hali kham" [5/11171 ] itIdama idaH kham / gramastu "bahAvIretaH" [3] itItvam / idamadasoreva sakorityevamavadhAraNaM mA vijJAyIti jJApanArthaH / spenAnGasTAGaseH ||5|1|10|| akArAntAdgoH pareSAM GaTAGami ityeteSAM sya ina yAt ityeta AdezA bhavanti | indrasya | candrasya / indreNa | candreNa / indrAt | candrAt / grata ityeva / kartrA / kartuH | GeryaH || 5|1|11|| kAntAdgoruttarasya Ge ityetasya ya ityayamAdezo bhavati / indAya | candrAya | ata iti kim ? gave / nAve / sarvanAmnaH smai // 5|1|12|| ka. rAntAtsarvanAmno goruttarasya ke ityetasya smai ityayamAdezo bhavati / sarvasmai / tasmai / gramuSmai / grata iti kim ? bhavate / GasiGayoH smAtsminau || 5|1|13|| akArAntAtsarvanAmno goruttarayoGasiGa ityetayoH smAt smin ityetAvAdezau bhavataH / sarvasmAt / sarvasmin / yasmAt / yasmin / ata ityeva / bhavataH / bhavati / jasaH zI || 5|1|14|| akArAntAtsarvanAmno goH parasya jasaH zI ityayamAdezo bhavati / sarva / ete / ke / dItvagrahaNamuttarArtham / payasI / dadhinI / For Private And Personal Use Only Ga ApaH || 5 | 1|15|| zrAvantAdgoH zraGaH zItyayamAdezo bhavati / yAmiti TApUDApoH sAmAnyena grahaNam | auGiti beporaukArasya pUrvAcAryANAM saMjJA / mAle lambete / mAle pazya / bahurAje tiSThataH / bahurAje pazya / "anazca bAt" [3 / 1 / 10] iti DApU / "adhiparI anarthakau" [1|4|10] iti nirdezAt "soGiti " [5/1/106 ] ityAdiSu svazAstrasaMjJayA GidAzrIyate / nayaH || 5|1|16|| namo goruttarasya zraGaH zItyayamAdezo bhavati / dadhinI tiSThataH / dadhinI pazya / evaM vane / jale / "necyAta" [ 4 | 3 |62 ] iti "suTi pUrvasvam" [4|3|86 ] dInaM bhavati / jazzAsoH ziH || 5|1|17|| napaH parayorjas zas ityetayoH zirityayamAdezo bhavati / dadhIni tiSThanti / dadhIni pazya / evaM madhUni / vanAni / dhanAni / jasA sahacaritasya zaso grahaNAdiha neSyate / pAtrazo dadAti / aSTAbhya auz ||5|1|18 // zraSTana zabdAtparayorjassorauza bhavati / zraSTau tiSThanti / aSTau pazya / aSTana iti siddhe aSTAbhya iti kRtAtvasyoccAraNaM kim ? kauvAtvaM tatraivauzbhAvo yathA syAt / nanu nityamAtyam / idamevaM jJApakamAtyavikalpasya / aSTa tiSThanti / RSTa pazya / Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 5 pA0 1 sU0 16-26] mahAvRttisahitam "anuraktaH zucirdakSaH zrutavAn dezakAlavid / "vapuSmAna kAntimAn vAgmI dUtaH syAdyaSTabhirguNaiH // " / "goradhikAre tadantasya ca" [10] iti tadantAdapi bhavati / paramASTau / pradhAne kAryasampratyayAduse na bhavati / priyASTAna iti / "ubilaH" 5i/16] iti upi prApte auzArabhyate na "supo dhumRdoH" [114142] iti / tena aSTau guNA yasya so'ssttgunnH| oziti siddhe auzagrahaNaM kim ? aSTAvAcakSate aSTayantIti / kviyAgatanivRtte aSTAviti yathA syAt / ubilaH // 11 // 16 // ilsaMjJakAduttarayorjazzasorubbhavati / paTa tiSThanti / SaT pshy| evaM paJca / nava / paramapaJca / pradhAne kAryasampratyayAdiha na bhavati / priyaSaSaH / priyapaJcAnaH / napaH svamoH // 5 // 1 / 20 nabiti napuMsakaliGgaM pUrvAcAryasya saMjJeyam / tasmAduttarayoH svamorubbhavati / dadhi pazya / madhu tisstthti| madhu pshy| tatkulamityatra tyadAdyatvaM bAdhitvA kRtAkRtaprasaGgitvena nityatvAdum / nanvatve kRte lakSaNAntareNAmbhAve satyanitya upa ? naivam / "yasya ca lakSaNAntareNa nimitta vihanyate na tadanityam" [pa0] iti / ato'm // 11 // 21 // akArAntAnnapaH parayoH tvamorambhavati / dhanam / vanam / taparakaraNaM mukhasukhAtham | mAdeze kriyamANe supIti dItvaM syAt / atijarasaM kulaM pazyeti ca na syAta / "sannipAtalacANo vidhiranimitta tadvighAtasya' [pa0] ityama umna bhavati / DatarAdeH paJcakasya duk // 5 // 1 // 22 // DatarAdeH paJcakasya dugAgamo bhavati svamoH parataH / katarattiSThati / ktrtpshy| evaM katamat / itarat / anyat / anyatarat / paJcakasyeti kim ? samam / simam / DatareNa siddha anyataragrahaNaM kimartham ? anyatamaM vanam / anityamAgamAnuzAsanamitpekatarasya na bhavati / ekataraM vanam / - yuSmadasmado Gaso'z // 5523 // yuSmadasmadityetAbhyAmuttarasya Gaso'za bhavati / taba svam / mama svam / zitkaraNaM sarvAdezArtham / DeMsuToram // 51 // 24 // yuSmadasmadbhayAM parasya H ityetasya suTazca amityayamAdezo bhavati / tubhyam / mahyam / tvam | aham / yuvAm / AvAm / yUyam / vayam / tvAm / mAm / yuvAm / AvAm / "yuvAvI dvauM" [5 / 1 / 151] / "Avi" [5 / 1 / 147] iti dasyAtvam / ipi punaH "ipi" [5 / 1 / 146] ityAtvam / zaso naH // 51 // 25 // yuSmadasmadityetAbhyAM parasya zaso nakArAdezo bhavati / yuSmAn / atmAn pAtu jinaH / "parasyAdeH" [1151] ityakArasya nakAraH / "sphAntasya kham [5 / 3 / 41] iti sakArasya kham / "ipi" [5 / 1 / 146] ityAtvam / "nazca pusi" [4 / 3 / 61] iti natyaM na sidhyatyaliGgatvAyupmadaramadoH / bhyaso'bhyam // 11 // 26 // yuSmadasmadbhyAM parasya bhyaso'bhyamityayamAdezo bhavati / yuSmabhyaM deyam / asmabhyaM deyam / "khamAdeze" [5 / 1146] iti dakham / "epyato'pade" [4 / 3 / 84] iti pararUpatvam / atkAyAH // 5 // 1 // 27 // yuSmadasmadbhayAM parasya kAyA bhyaso'dityayamAdezo bhavati / yuSmadadhIte / asmadadhIte / use // 1 // 28 // yuSmadaramadbhayAm parasya GaseradAdezo bhavati / "tvamAveke" [5/11156] / tvat / mat / sAma prAkam // 5126 // yuSmadasmadbhyAm parasya sAma aAkamAdezo bhavati / yuSmAkam / asmAkam / bhAvinaM suTaM bhUtabadupAdAya sAma iti nirdezaH kRtH| Akami kRte sunnnivRttyrthH| kami kriyamANe For Private And Personal Use Only Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 340 jainendra-vyAkaraNam [a0 5 pA0 5 sU0 30-36 etvaM syAt / akamyakAroccAraNasAmarthyAtpararUpAbhAve sve'ko dItvena siddhamAkAravacanaM kim ? halantAdapi yathA syAt / yuSmAnAcakSate yuSmayanti / teSAM yuSmAkam / tuhyostAtaGa kAziSi // 5 // 1 // 30 // tu hi ityetayorAziSyarthe tAtaDAdezo bhavati vA / jIvatAdbhavAn / jIvatu bhavAn / jIvatAtvam / jIva tvam / tAtaGi DiskaraNamevaipobruva ITazca pratiSedhArtha natvantAdezArthaM vyAkhyAnAt / tena kurutAt / mRSTAt brUtAdbhavAniti siddham / AziSIti kim ? kiM karotu bhavAn / kuru tvam / jIvatAtvamityatra "zrato heH" [4 // 196] iti sthAnivadbhAvAdup prApnoti / naivaM "hujhallyo hedhiH " [4 // 4 // 64] ityatrAdhikAre ato heriti punarhigrahaNAd hirUpasyaiva herubbhavati / uktaM ca "tAta iDivaM saMkramakRtsyAdantyavidhizcettacca tathA na / heradhikAre heradhikAro nAzavidhau tu jJApakamAha // " pyastivAkse kvaH // 5 // 31 // kvA ityetasya pya ityayamAdezo bhavati tise vAkse ca / tiseprakRtya / vaakse-uccaiHkRty| nIcaiHkRtyAcaSTe / tivAksa iti kim ? akRtvA / paramakRtvA / ____yabhe'zvavRSayoH kAci suk // // 32 // yamaviSaye azva vRSa ityetayoH kyaci parataH sugbhavati / azvasyati bdd'vaa| vRSasyati gauH| yabha iti kim ? azvIyati / vRSIyati devadattaH / kSIralavaNayolaulye // 11 // 33 // kSIralavaNayorlolye kyaci parataH sum bhavati / kSIrasyati mANavakaH / lavaNasyati uSTaH / laulya iti kima ? niiriiyti| lavaNIyati vaatkii| yabhe'zvatA iti siddhe gurunirdezAt "kacidanyatrApi sugasukca sarvamRdbhayo laulye bhavati" / dadhisyati / madhusyati / dadhyasyati / madhvasyati ityAdi siddham / / AmyAtsarvanAmnaH suT // 5 // 1 // 34 // AvarNAntAtsarvanAmna Ami parataH sud bhavati / sarveSAm / yeSAm / teSAm / kepAm / sarvAsAm / yAsAm / tAsAm / kAsAm / zrAditi kAnirdezaH AmItyasyottaratra sAvakAzasya tAnirdeza prakalpayati / zrAditi kim ? bhavatAm / sarvanAmna ityeva / narANAm / vestrayaH // 5 // 1 // 35 // tri ityetasya traya ityayamAdezo bhavatyAmi parataH / trayANAm / paramatrayANAm / prelvApcaturo nuT // 11 // 36 // pra ila mu ityevaMsaMjJakebhya AvantAccatuHzabdAcca Ami parato nuD bhavati / pra-devAnAm / kavInAm / sAdhUnAm | ila-ghaNNAm / paJcAnAm / mu-nadInAm / vadhUnAm / aApa-vidyAnAm / baharAjAnAm / catura-catuerNAm / "goradhikAre tasya tadantasya ca" [10] iti / paramapaNNAm / paramapaJcAnAm / mukhya kAryasaMpratyayAdiha na bhavati / priyaSapAm / priyapaAm / ididdhornum // 5 // 1 // 37 // ikAreto dho mAgamo bhavati / nanditA / nanditum / kuNDitA / kuNDitum / iditi kim ? pacati / dhoriti kim ? abhaitsIt / sirayaM tyaH / "ghinvikRNvyora ca" [2 / 1175] iti sanumkanirdezAttyotpatte : prAgeva num / tena kueddaa| huNDA / "sarohalaH" [2 / 3 / 85] ityaH siddhaH / "ubundira" [dhA0] iti jJApakAdirito numna bhavati / bhedanam / / ze mucAm // 5 // 1 // 38 // ze parato mucAdInAM num bhavati AgaNaparisamAptaH / muJcati / lumpati / vindati / za iti kim ? moktA / moktum / ekasya bahUtvAnupapatroccAdInAmiti vijJeyam / ze iti yogavibhAgAta "tRmphAdInAM nakAroDa num bhavati / tamphati / dRmphati / gamphati / umbhati / zumbhati / "haluGaH kityaniditaH" [4 / 4 / 23] iti nakham / pazcAnnum / masjinazobhali // 21 // 36 // masji naz ityetayornumbhavati jhalAdau parataH / maGktA / maGktam / naMSTA / naMSTum / masjernumi kRte "halo'nantarAH sphaH" [13] iti dvayostrayANAM vA sphasaMjJA / dvayoH sphasaMjJAmA For Private And Personal Use Only Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 5 pA0 1 sU0 40-46) mahAvRttisahitam 341 zritya sphAdeH sasya kham / numo'nusvAraparasvatve / jhalIti kim ? majanam / nazitA / masjeH "jhalAM jazu jhazi" [5 / 4 / 128] iti sakArasya datvam / dasya ca cutvaM jakAraH / "radhAdeH" [5 / 1 / 63] veTa / radhijabhoraci // 51 // 40 // radhi jabha ityetayoH ajAdau parato num bhavati / randhayati / randhakaH / sAdhurandhI / randhaM randham / randho vartate / jambhayati / jambhakaH / sAdhujambhI | jambho vartate / kRtAkRtaprasaGgitvenaipaH prAgeva num / acIti kim ? raddhA / jabhyam / liTITi radheH // 14 // radhernuma bhavati iDAdau liTi parataH / rarandhiva / rarandhima / numavidhAnasAmarthyat "haluGaH vityaniditaH" [4 / 4 / 22] iti nakhaM na bhavati / nityArtho'yaM yogH| lisyeva iDAdau nAnyasmin / radhitA / radhitum / viparIto niyamaH karamAnna bhavati ? iDAdAveva liTIti / iha na syAt / rrndhtuH| rrndhuH| naivaM yogvibhaagaadissttprsiddhH| liTITIti yogaH kartavyaH / tadanu radheriti / radheliTITi numa bhavati / radheriti pRthakaraNaM kimarthama ? liTITItyatreSTaniyamasiddhiryathA syAt / liTyaveDAdau radhenu miti / / rabho'zabliToH // 1 // 42 // rabho gornum bhavati ajAdau na tu zabliToH / ArambhayAmi / ArambhakaH / saadhvaarmbhii| prArambhamArambham / Arambho vrtte| azabliToriti kim ? Arambhate / aarebhe| acItyeva / Arambham / azabliTorityatra prasajyapratiSedhaH / natraH sApekSasyApi gamakatvAdanuSNabhojyAdivatsavidhiH / labheH // 143 // labheH zabliDvarjite'jAdau numbhvti| Alambhayati / AlambhakaH / saadhvaalmbhii| AlambhamAlambham / Alambho vartate / azabliTorityeva / aAlamate / aalebhe| acItyeva / labhyam / pRthagyogakaraNamuttarArtham / prAGo yi // 5 // 1 // 44 // AGparvasya labheryakArAdau tye parato num bhavati / pAlambhyA gaubrAhmaNena / zrAGa iti kim ? labhyam / yIti kim ? AlabdhA / Alabhya gata ityatra kRte'pi numi "haluGaH nityaniditaH" [4 / 4 / 23] iti nakham / mumvacanaM tvanyatra sAvakAzam / upAtprazaMsAyAm // 5 // 1 // 45 // upAtparasya labheH prazaMsAyAma) num bhavati ykaaraadii| upalambhyA bhavatA vidyA / upalambhyAni dhanAni / prazaMsAyAmiti kim ? upalabhyamatmAd vRSalAt kiJcit / geH khaghoH // // // 46|| geruttarasya labhernum bhavati khaghoH parataH / supralambhaH / duSpralambhaH / ghaJi-pralambhaH / upalambhaH / geriti kim ? Ipallabho lAbhaH / niyamArtho'yaM yogaH / gereva khaghoH / atha roH khaghoreva kasmAnna bhavati 'zapa upalambhane' [dhA0] ityAdinirdezAt / ___na sudurdhyA kevalAbhyAm // 5 // 1 // 47 // su dus ityetAbhyAM kevalAbhyAM parasya labhernu na bhavati / sulabho durlabhaH / kRcchAkRcchArthadanyatra ghana / sulAbho durlAbhaH / kevalAbhyAmiti kim ? supralambhaH / duSpralambhaH / atisulambhaH / jigrahaNAnuvRtteH sudusogryorgrahaNam / atisulabhamiti katham ? "atikrame cAtiH" [1] iti atergisaMjJA'bhAvAt suH kevala eva giH / kevalagrahaNaM hi tulyajAtIyasya genivartakam / akriyamANe'pi kevalagrahaNe sudusoH sannidhAne ucyamAnaM kArya kathamanyAdhikayorapi / idameva jJApakaM kvacitkevalasya sannidhAne ucyamAnamanyAdhikasyApi bhavati / tena "niviza" [6 / 2 / 11] ityatra nivizate abhinivizata iti siddham / miNamo'geH // 5 // 1 // 48 // agipUrvasya labhervA num bhavati bhiNamoH parataH / almbhi| alAbhi / lambhaM lambham / lAbha lAbham / ageriti kim ? prAlambhi / pralambhaM pralambham / ugidacA ghe'dhoH / / 5 / 1146 // ugitAM gUnAm aJcatezca ghe parato num bhavatyadhoH / gomAn / dhanavAn / vidvAn / zreyAn / bhavAn / pacan / pacantau / pacantaH / aJcateH prAG / praanycau| praanycH| ugidacAmiti kima ? vAka / bAcau / vAcaH / dhe iti kim ? pacataH pazya / gomataH pazya / aJcatigrahaNaM niya. For Private And Personal Use Only Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [a0 5 pA0 1 sU0 50-53 342 mArtham / ugitakArye dhudhvasyaiva / teneha na bhavati / ukhAsrat / paryadhvat / adhoriti grahaNaM paryudAsArtham / dhoranyasya adhubhUtapUrvasya yathA syAt / gomatyata iti gomAn / gomAnivAcarati "kartuH kyaGa sakhaM vibhASA" [2] iti kyaGi kRte kvipyAgatanivRtte ataH ke yakhe ca kRte sau num "atvaso'ghoH " [4|4|12] iti dItvam / yujerase || 5|1|50 // yuji ityetasyAse numbhavati dhe parataH / yuG / yuJjau / yuJjaH / " RtvigdaSTakU" [ 22/57 ] ityAdinA | "vivatyasya kuH " [5/3275 ] | Rta iti kim ? azvayuk / grazvayujI / 'sasUdviSa" [ 2/2/56 ] ityAdinA kvip / "vAgamiGa " [1 / 382] iti pasaH / sa ityanarthakam / yujerucyamAnaH kathaM tadantasya num / idameva jJApakam "dhoradhikAre tadantavidhirapyasti" [pa0] iti / yujeritIkAranirdezaH kim ? "yuj samAdhau " [dhA0] ityanya grahaNaM mA bhUt / yujamicchati mokSAya / po'jbhaH || 5 | 1151 // napuMsakaliGgasyAjantasya dantasya ca num bhavati dhe parataH / vanAni / dhanAni / dadhIni / madhUni / udazvinti / sarpaSi / ajjhala iti kim ? vimaladivi / catvAri / bahugiri / ahAni / "ugidavAM ghegho: " [5/1/46] iti numaM bAdhitvA paratvAdanena num / dadanti / jAgranti / jaganti / supIko'ci || 5|1|52 // ajAdau supi parata igantasya napo num bhavati / tumburu | puNe | supIti kim ? tumburuNo vikAraH taumbuvaM cUrNam / "kadra voro'svayambhuvaH" [4|4|134 ] ityukArasyotvam / ika iti kim ? vane / jle| acIti kim / jatubhyAm | ajgrahaNamanarthakam / hatyapi numi naskhe kRte sidhyati jatubhyAmiti / tathA zratirAbhyAm priyatisRbhyAM kulAbhyAmityapi / rAyamatikrAntAbhyAM kulAbhyAm / "tikuprAdayaH" [1|3|83] iti pase kRte / "pro napi" [1/1/7 ] iti prAdezaH / priyAstisro yayoH kulayoriti vigrahe basa: / atra paratvAnnumaM bAdhitvA "rAmro hali" [ 5|1|144 ] ityAlaM tisRbhAvaH / " sakRdgate paranirNaye bAdhita eva" [pa] iti tisRzabdasya punarnumna bhavati / zucizabdasyApi napuMsakaliGgavivakSAyAmAmi parataH pUrvavipratiSedhena nuTi kRte num / mRdantasya numaH kham / "lakSaNapratipadoktayoH pratipadoktasyaiva grahaNam' [pa0] iti" inhanpUSANAm" [ 4/4/6] "zau" [4|4|10] ityasya niyamasyAbhAvAt "noGaH" [ 4/4/5 ] iti dIve kRte siddhaM zucInAmiti / yatra nakhaM nAsti tatra zravaNaM syAt / he jAno / "nomatA goH " [11164 ] iti pratiSedhAtkathannum ? idamevAjgrahaNaM jJApakam / anityaH sapratipedhaH / tena kau prasyaipi kRte siddhaM he po iti / uttarArthaM ca / bhAdau voktapuMskaM puMvat ||5|1|23|| arthavazAdvibhaktivipariNAmaH / igantaM nap uktapuMskaM bhAdAvajAdI parato vA puMvadbhavati / zuciH sAdhuH / zuci sAdhuvRttam / zucaye / zucine vastrAya / agraNI - daNDazcakriNaH / agraNi daNDaratnam / puMvadbhAvapace " pro napi" [91917 ] iti prAdezAbhAvaH / " ergivAkcAduGossudhiyaH" [4|4|78 ] iti yaNU ca / agraNyA / agraNinA / amaNye / zrapraNine / agraNyaH / agraNinaH / agrayoH / agraNinoH / agraNyAm / agraNInAm / pUrvavipratiSedhena nuT / zrabhyAm / agraNini ityatra kRtAkRtaprasaGgitvena nityatvAt "Ga rAm mvAmnIbhyaH " [ 5/2/110 ] ityAm / mRdave mRdune vastrAya / kartA naraH / kartR kulam / kartrA kartRNA / katre / kartR / ika ityeva / jalapAH puruSaH / jalapaM kulam / jalavena / vicIdaM rUpam | acItyeva grAmaNibhyAm / prAdezo bhavatyeva / bhAdAviti kim ? maNino daNDacakraratne / uktapuMskamiti kim ? trapuNe / bhAdAvuktapuMskAdveti siddhe napo vikalpa puMvadgrahaNasAmarthyAdaprakRtasyApi prAdezasya vikalpaH / uktaH pumAn yena tulye pravRttinimitte'rthe taduktapuMskaM zabdarUpaM gRhyate / tena bhinnapravRttinimittasya puMsi napuMsakazabdasya vikalpo na bhavati / pIlune phalAya | pIluzabdasya vRkSe samudAyaH pravRttinimitta phale tu tadavayavaH / 1 For Private And Personal Use Only Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zra0 5 pA0 1 sU0 54 - 61 ] mahAvRttisahitam sakthyasthidadhya kSaNA manaGa || 5|1|54 // sakthi asthi dadhi yakSi ityeteSAM napAmanaGAdezo bhavati / sakthanA | sakne / asthamA / asthne / dadhnA | dadhne | aNA / aNe / bhAdAvityeva / zrasthinI / acItyeva / asthibhyAm / priyasakathanA vyAdhena / goH prAdhAnyAttadantavidhirapi sakthyAdInAM napuMsakAnAm / tadantasya napuMsakasyAnapuMsakasya ca goranaGAdezo bhavati / kevalAnAM sakdhyAdInAM vyapadezivadbhAvAdgutvam / " vyapadezo na mRdA" [pa0] itIyaM paribhASA tyaviSayA nehAvatiSThate / nama iti kim ? dadhinoMma kazcit tena dadhinA / lokaprasiddhazabdAnuzAsanaM hRIdamiti lokasiddhenAnaGA sUtranirdezaH / surIko'cItyeva / napa iti prakRtivizeSamiha gRhyamANavizeSaNamiti puMliGgaH samudAyo'naGo'vakAzaH priyakdhanA puruSeNa / vinI sakthinI / datyAdau paratvAdana | 343 videH zaturvasuH ||5|1|55 || bhAdAvajAdau supIti nivRttam / videH parasya zaturvasurAdezo bhavati / vidvAn | vidvAMsau | vidvAMsaH / vidvAMsam / vidvAMsau / videriti kAnirdezAdvindaternivRttiH / vetyanuvartata ityeke / vidan / vidantI / nathAt ||5|1|56 || manuvartate prakRtatvAt / thAduttarasya zatrurnumna bhavati / dadat / dadatau / dadataH / dadatam / dadatau / jAgrat / jAgratI / jAgrataH / jAgratam / jAgratau / "ugidacAM ghe'dho: " [ 511146] ityasya pratiSedhaH | vA naH ||5||27|| thAduttarasya napuMsakasya zaturvA num bhavati / dadanti kulAni / dadati kulAni / jAgranti kulAni / jAgrati kulAni / "napo'jjhala: " [51151] iti numvikalpitaH / ugillakSaNastu "sadgate para nirNaye bAdhito bAdhita eva" [10] iti / zIghorAt ||5|1|58 // zravarNAntAd goH parasya zaturvA num bhavati zI mu ityetayoH parataH / tudatI kule / tudantI kule / tudatI strI / tudantI strI / yAtI kule / yAntI kule / yAtI bar3avA / yantI var3avA / karidhyatI kule / kariSyantI kule / kariSyatI strI / kariSyantI strI / Aditi kim ? tI strI / ghnatI strI / avarNamAtrAzrayatvenAntaraGgatvAtprAGnumaH pararUpam, "vAd gAvaM balIyaH " [pa0] ityapi nAsti bhinnakAlatvAt / samakAla hi balAbalaM cintyate / bhinnakAlatA ca pUrvamekAdezaH pazcAnnum / ekAdeze kRte vyapavargAbhAvAdavarNAntAdgodattarasya zatruriti na ghaTate / " zrAdyantavadekasmin" [tadvat 4 | 3 |73] iti tadvadbhAvo'pi na sambhavati / "ubhayata AzrayaNe na tadbhAvaH " [pa0 ] iti vacanAt / ubhayaM hyatrAzrIyate'varNAnto guH zatA ca / yadyekAdezaH pUrva pratyantadbhavati tadA zatA na vidyate / atha paraM pratyAdivattadA'varNAnto gurnAsti / bhUtapUrvagatyA'varNAntasya gorAzrayaNe zratItyAdidhvapi syAt / atrApi bhUtapUrvagatyA zap / evaM tarhi sUtrasAmarthyAdbhUtapUrvagatirAzrayaNIyA / zratItyAdiSu tu numna bhavati zrAditi nirdezAt / anyathA zImvorityeva vAcyeta avasthAsambhavAt / zyapaH || 5|1|56 // zya zapU ityetAbhyAM parasya zaturnum bhavati zIvoH parataH / dIvyantI kule / dIvyantI strI / pacantI kule / pacantI strI | punarArambho nityArthaH / sAvanaDuhaH ||5|1|30|| beti nivRttam / anaDuha ityetasya num bhavati sau parataH / anaDvAn / he navan / For Private And Personal Use Only di t ||5|1|61 // div ityetasya sau parata aukArAdezo bhavati / dyaurAruhyate puNyena / he dyauH / sukhe prAte paratvAdakArAdezaH / "analvidhau" [111/56 ] iti sthAnivadbhAvapratiSedhAtpunarna sukham / atheha kasmAnna bhavati akSadyUriti / atrAntaraGgatvAdRT / antaraGgatA ca kau vakArasyoT kyantasya sAvakAraH / vyutpattiH "diveDiv" [ u0 sU0 ] iti div ! Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 344 jainendra-vyAkaraNam [ zra0 5 pA0 1 sU0 62-70 pathimadhyamukSAmAt ||5|1 | 62 || pathin madhin RbhukSin ityeteSAmAkArAdezo bhavati sau parataH / panthAH / manthAH / RbhukSAH / " ante'laH " [1/1/46 ] iti nakArasyAtyam | "e" [ 5 / 1163] itI kArasyApi / "sve'ko dI : " [4|388 ] | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir e || 5|1163 // pathyAdInAmavayavasyekArasyAkArAdezo bhavati dhe parataH / panthAH panthAnau / panthAnaH panthAnam / panthAnau / evaM manthAH / manthAnau / RbhukSAH / RbhukSANau / erityatra taparatvAbhAvAdiha kasmAnna bhava tyAtvaM pathoriti ? panthAnamicchati / "svepaH kyac " [2|1|6 ] | "naH kye" [1|2| 104 ] iti padatvam / mRnta nakham "dIrakRdge" [5/2/134] iti dItvam | pathIyateH kvip / "zrataH kham " [4 | 4|50 ] | "bali dhyoH kham [ 4 | 3 | 55 ] iti yakham / idAnIM dhe parata AtvaM prApnoti / "pare'caH pUrvavidhau" [1/1/57 ] iti sthAnivadbhA vAdakAreNa vyavadhAnAnna bhavati / "na padAntadvitva [1/3/58 ] ityAdinA tu yakhavidhimeva prati sthAnivadbhAva pratiSedhaH / AtvavidhizcAyam / IvidhiM prati kasmAnna sthAnivadbhAvapratiSedhaH / IkAre vidhi vidhiriti tatra vigrahaH / ye cAyaM vidhikAre / "kau naSTaM na sthAnivat" [pa0] iti kasmAnna pratiSedhaH / tatrApi "kau vidhiM prati naSTaM na sthAnivat" [pa0] / ghe cAyaM vidhirna kau / zravazyamevaM vijJeyam / anyathA kau nimittabhUte naI na sthAnivadbhavatItyucyamAne lauriti na sidhyati / lavamAcaSTe Nic / "zrataH kham " [4] 4/50 ] lavateH kiM / geH kham / atrApi Nikhameva kvinimittam nAtaH rUm / tataH " pare'caH pUrvavidhau " [1/1/57] iti sthAnivadbhAvAdakAreNa vyavadhAnAdUNna svAt / "kvau vidhiM prati naSTaM na sthAnivat" [10] ityucya mAne sarvasya sthAnivadbhAvapratiSedhAllariti siddham / tho nthaH // 56 // 64 // pathyAdInAM thakArasya nthAdezo bhavati dhe parataH / uktAnyevodAharaNAni / trayANAmapyavRttau sambhavAtpathimathosthasya nthAdezaH / bhasya TeH kham ||5|1|65 // pathyAdInAM bhasaMjJakAnAM TeH khaM bhavati / pathaH pazya / pathA / pathe / mathaH mathA / mathe / RbhukSaH pazya / RbhukSA / RbhukSe / bhasyeti kim ? pathibhyAm / dha ityanuvartamAnamapIha na sambadhyate / puMso'suGa || 5|1|66 || puMso'suGGAdezo bhavati dhe parataH / pumAn / pumAMsau / pumAMsaH / pumAMsam / pumAMsau / dha ityeva puMsaH pazya / "punAtermukasukau prazca" [u. sU. ] iti puMs / gorNit ||5|1|67 // ghasya vibhaktivipariNAmaH / gozabdAtparaM dhaM dvidbhavati / NitkArya bhavatItyarthaH / gauH / gacchatIti "gameDas" [ u. sU. ] / gAvaH / sugauH / iha kasmAnna bhavati ? he citrago / he citragavaH / vihitavizeSaNAdadoSaH / gorekatvAdiSvartheSu vihitaM dhaM dvidbhavati / citraguzabdAttyanyapadArthAdekatvAdidham / atidezo'yaM vinApi vataM labhyate / yathA gaurvAhIkaH / gaurityukte govaditi gamyate / evamihApyariNataM tyaM ritamAha / dviditi gamyate / gorAviti siddhe riediti pratipattigauravaM kim ? kacidanyatrApyatidezo yathA syAt / tena yozabdasya dyauH / yAyau / dyAvaH / cAsmaraNam ||5|1|68 // zrasmado vA gal khidbhavati / ahaM papaca / ahaM papAca / ahaM cakara / ahaM cakAra / asmaditi trikasya saMjJA / "miGavizo'smadyuSmadanyAH " [ 1/2/152] iti / asmaditi kim ? sa papAca / sakhyurakau ||5|1|66 // veti nAnuvartate / zrakau yaH sakhizabdastasmAtparaM dhaM dvidbhavati / sakhAyau / sakhAyaH / sakhAyam / sakhAyau / kAviti kim ? he sakhe / zranaGa sau || 5|1|70 // sakhyuranaGAdezo bhavati kau sau parataH / sakhA / zrAvityeva / he sakhe / For Private And Personal Use Only Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 0 5 pA0 1 sU071-83 ] mahAvRttisahitam RduzanaspurudaMzo'nehasAm // 5 // 1171 / / RkArAntAnAma uzanas , purudezas , anehasa ityeteSAM cAnaGAdezo bhavati sAvako parataH / krtaa| pitA / maataa| ushnaa| purudNshaa| nehA / akAviti kima ! he krtH| he mAtaH / he pitaH / he uzanaH / he purudNshH| he anehaH / "uzanasaH kau rUpyameke vAJchanti / nAntamadantaM sAntamini / kathaM nAntatA / akaavitynuvrtte| sa ca nISadartha draSTavyaH / tena kvacikAvayanaG / he uzanan / tathA "nakhaM mRdantasyAko" [5/3 / 30] ityatrApi natrISadartha eva / tena kAvapi nakham / he urAna / yadA anaG na bhavati tadA he uzanaH / Rditi taparakaraNamasandehArtham / "ga nigaraNe" [dhA0] ityAdyanukaraganivRttyarthaM ca gRriti mayA zrutaH / caturanaDuhocI // 1 // 72 // catur anaDuh ityetayorukArasya vA ityayamAdezo bhavati dhe parataH / anaDuha ityatra "dvandvAccudahapo rArthe" [ / 108] ityaH sAnto'nyathA'ntarvativibhakti kRtapadAzrayo hakArasya daH syAt / catvAri / catvAraH / anaDvAn / anar3avAho / anddvaahH| goH prAdhAnyAttadantavidhirapi / caturaDuhantasya gorvA''dezo bhavatyabhisaMbandhAt / kevalayostu vyapadezivadbhAvaH / priyacatvAri / priyacatvAraH / priyAnaDvAn / priyAna ibAhI / priyAnaDvAhaH / anaDuha, anaDvAha, iti gaurAdAvubhayagrahaNAt andduhii| anaDvAhI / idda kroSTra kroSTuzabdA ekArthI Rdudantau ttastatra dhe striyAM ca kroSTazabdasyaiva prayogaH-kroSTA / kropyaro / kroSTAraH / koSTAram / kropTArau / kroSTrI / bhAdiSvajAdiSUbhayoH / kroSTrA / kroSTunA / kroSTre / kropTave / kropTuH / kroToH / kroSTroH / kroSTyoH / kroSTari / kroSTau / ko zasyAmi halAdau ca koTuzabdasyaiva / he kopTo / koSTUn / koSTubhyAm / kroSTubhiH / kroSTubhyaH / kroSTranAm / kroSTaSu / abhidhAnalakSaNAH kRddhatsAH / "sitanigamimasizacyavidhAJkruzibhyastuH" [u0 sU0] / vaH kau // 473 // caturanaDuhorukArasya va ityayamAdezo bhavati ko parataH / he aticatvaH / he anaDvan / vA''dezApavAdo'yam / __ Rta iddhoH // 5 // 17 // RkArAntasya dhorgorikArAdezo bhavati / kirati / girati / aAstIrNaH / vistIrNaH / vikIryate / stRJaH kte vRtaH "sanIr3a vA" [5/1 / 86] iti vibhApita iT / "yasya vA" [5/1 / 121] iti pratiSedhaH / ghoriti kim ? mAtRNAm / pitRNAm / nanu lAkSaNikaM tadatra kathaM prAptiAkSaNikasyApyatra grhnnmipyte| cikiirpitaa| [uMGaH // 5 // 1175 // puvAdup // 51176 // sAvemme // 17 // halAmacaH // 5 // 17 // brajavadalno'taH // 5 // 1 // 76 // neTi // 180 // hamyataNazvasajAgRNizvyeditAm // 1 // 81 // ] borguJaH // 5 // 1182 // uNu iDAda sau mapare vA ainbhavati / prApte vikalpo'yam / praurNAvIt / proNabIn / yadA tu "iDvijaH" [1 / 1176] ityanuvartamAne "vorNoH" [17] iti Gitvam , tadA evaiyauH pratiSedhaH / prauNu bIta / ato'nAdayaH // 5 // 1 // 3 // anAderato ghevAM aibbhavati iDAdau sau mapare / akaNIt / akANIt / araNIt / arAgIt / ata iti kim ? adevIt / asevIt / tathA nyakuTIt / nyapuTIta / nanu cAtra kuTAdityAritve satyeppratiSedho bhaviSyati / iglakSaNasya sa pratiSaH dhilakSaNazcAyam / anAderiti kim ? mA nirazIta | mA niraTIt / gheriti kima ? atakSIt / arakSIt / iDAdAvityeva / zradhAnnIt / iha kasmAnna bhavati / acakAmIditi cakAre'kArasya / yasya na vyavadhAnaM tatyAkAratya vikalpaH / atra tu kAsazabdena 1. pratiSu [ manusRtyAtra nirdiSTAni / ] koSTakAntargatAnAM sUtrANAM vRttisthuttitaa| sUtrANi tu jainendrapaJcAdhyAyI For Private And Personal Use Only Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 346 jainendra-vyAkaraNam [ a0 5 pA0 1 sU0 84 - 61 vyavadhAnam / nanvarANIdityatrApi rAkAreNa vyavadhAnamasti naivaM "yena nAvyavadhAnaM tena vyavahite'pi " [10] iti vacanaprAmANyAt / halantAnuvRtterekeNa halA vyavadhAne'pyasaGghAtena vyavadhAne na bhavati / yadyevaM gheriti vyartham / pratakSIdityatra samudAyena vyavadhAnAt varNasaGghAtena vyavadhAnaM bhavati / na ca na bhavatIti paribhASA''zrayaNAdadoSaH / valAdyagasyeT ||5|1184 // valAdegasya iDAgamo bhavati / lavitA / lavitam / lavitavyam / valAderiti kim ? lavyam / lavanIyam / agasyeti kim ? zrAste / zete / nanu " 'Rta iddhoH " (5|1|74) ityanuvartamAne dhoH saMzabdanena vihitasya valAderidbhavatItyucyamAne " rudAdegeM" [5|1|135 ] ityatra rudAdereva ge nAnyasyeti rudrAdInAmudAtta pAThasAmarthyeneSyavadhAraNAt svayamevAgasyedbhaviSyatIti vyarthamagagrahaNam / naitraM pratipattigauravaM syAt / jugupsata ityAdau ghoH saMzabdanena sanvihita itINa na bhavati / graho liTi dI ||5|18|| graha uttarasya iTo'liTi dIrbhavati / vAnta iDanuvartamAno'rthavazAttayA vipariNamate / grahItA / grahItum / grahItavyam / aliTIti kim ? jagrahima / " liDasphAtkit" [111176] "prahijyA" [4 / 2 / 12] AAdinA jiH / yaGantasya kasmAddInaM bhavati / jarIgrahitA / jarIgrahitum / tanna graheyoM vihita iT tasya dIrbhavatIti vihitavizeSaNAt / " prakRtigrahaNe yabantasya grahaNam" [ 50 ] kasmAnna bhavati ? "ekAco'nudAttAt " [5/1/115] iti siMhAvalokanenaikAgrahaNaM sambadhyate / tena graharekAcaH kArya yantasya na bhavati / ITi kRte mahIdityAdau " ITITaH " [ 4/4/20 ] ityAdikaM dIve kathamida kAryama ? sthAnicadbhAvAt / "analvidhau" [ 1|1|56 ] iti kathaM na pratiSedhaH ? nAyamavidhirAgamavidhirayam / zravakRtasyaiye grahaNAbhAvAt grAhitAgrAhiyate ityAdau trivadiTo dIrna / [ 'vRto vA || 5 | 11866 // na liGi || 5|1| 87 // ] sau me || mare so parataH vRta iye dIrna bhavati / prAvAriSTAm / prAvAripuH / AstAriSTAm / AstAripuH / "mipyastha" [ 2482 ] ityAdinA tasastAm / " valAdyagasyeT " [ 4|184 ] meiti kim ? prAriSTa / prAvarISTa / "liGa syodeM" [5 / 110] itIT / sanI vA // 51 // 86 // sani parata vRta iD vA bhavati / vardhate / vivariSa / vivarISate / prAvRte / prAvivariSate / prAvivarIpate / prAvuvUSati / prAvivariSati / prAcivarIpati / zratitIrSati / Atistariti / grAtiratarIprati / "sani grahaguhazva" [ 5 / 1 / 118 ] itIT pratiSedhe prAte pakSe iT / cikIrSatItyAdau dIve Rto lAkSaNikatvAdiDabhAvaH / I liGsyode // 56 // 60 // vRtaH parayoH liGa si ityetayorde vA iDbhavati / da iti sereva vizeSaNam / liGa maviSaye yAsuTa sati valAditvAdiDabhAvaH / vRSISTa / variSISTa / prAvRSISTa / prAvaripISTa / AstIpaSTa / prAstariSISTa / " na liGi " [ 511187 ] iti dItvAbhAvaH / aniT pakSe "u: " [1|1|86 ] iti kittvam / so vRta | avariSTa | avarISTa / prAvRta / prAvariSTa / prAvarISTa / zrAstIrSAtAm / zrAstaripAtAm / grAstarI pAtAm / iTa" vRto vA" [5|1|86] iti dItvam / pravRtetyAdau " prAdgo: [ 5 / 3 / 45 ] iti seH kham / daiti kim ? zrAstAriSTAm / zrAstAriSuH / "sau me" [5] iti dItvAbhAvaH / balAdyagasyeTo vikalpo'yam / sphAhato'suTaH || 5|1|61 // sphAdasuTaH paro ya RkArastadantAt parayorliGasyo vA iD bhavati / smRSISTa / smariSISTa / vRpISTa / dhvaripISTa / asmRSAtAm / asmaripAtAm / "Ga" [ 11227 ] daH / sphAditi kim ? kRpISTa | akRpata / Rta ita iti kim ? cyoSISTa / zracyoSTa / asura iti kim ? saMskRpISTa / 1. pratiSu [ ] koSTakAntargatayoH sUtrayorvRtirnopalabdhA'taH jainendrapaJcAdhyAyImanusRtya sUtra yamatra nirdiSTam / For Private And Personal Use Only Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zra0 5 pA0 1 sU0 62-67 ] mahAvRttisahitam 347 samaskRta | sampUrvasya kRJaH " samparyupAtkRnaH " [ 4|3|110 ] iti mur | pUrva bugiMnA yujyate pazcAtsAdhanavAcinA tyenetyantaraGgaH suT / bahiraGga samakRtetyatra kAtpUrvamaT syAt / svaratiSUGghasUtyUditaH || 5|1|12|| svarati pUG dhUJ sUti ityetebhyaH Udibhyazca valayasya vAiDa bhavati / "liGa syodeM" [ 4160 ] ityetannivRttam / vetyanuvartate / iSTato'dhikArANAM pravRttinivRttI iti svarateraprApte vikalpo'nyeSAM prApte / svartI / svaritA ! svartum / svritum| visotA / visavitA | vidhotA / vidhavitA | sotA / savitA / UditaH / vigADhA | vigAhitA / nigoDhA / nigUhitA / svarataistipA nirdezo yacantanivRtyarthaH / sarIsvaritA / sUGGghaJaranubandhanirdezaH suvatibuvatyorvikalpanivRttyarthaH / saviSyati / viSyati / svarateH sthaviSaye "hanRtaH sye" [ 5|1|126] iti paratvAdiT / svariSyati / vidviSaye'pi paratvAt "yukaH kiti" [5/1/117] iti pratiSedhaH / sRtvA / dhUtvA / svaratyAdInAM pratipadagrahaNaM kim ? Udita eva te paThitavyAH ? pRthaggrahaNasyaitatprayojanam / anubandhakRtamanityaM bhavati / tena upalabdhiH / daMSTrA ityatra pitvAdaG TivAnGIrna bhavati / anubandhanirdiSTaM yacantasya na bhavati / jogUhitA | radhAdeH || 5|21|13|| radha ityevamAdibhyazca vA iD bhavati / raddhA / ravitA | naMSTA / nazitA / radhAdayo'STau vRtparyantAH / prakRtasyeTaH syAdvikalpaH krAdiniyamAlliTi katham ? radhAdiSUdAttAnudAttapAThAbhAvAt "yena nAprApte tasya tadbAdhanam" ityasya nyAyasyAsambhavAt zravizeSeNa vikalpaH / raradhva / rarama | randhi | rarandhima | niSkuSaH || 5|1|14|| nispUrvAtkuSaH balAdyagasya vA iD bhavati / niSkoSTA / niSkoSTitA / "iduduGo'tyammuhusa:" [ 5428 ] iti rephasya satvam / iNaH Satvam / nis iti kim ? koSitA / prakoSitA / iT te ||2||65 // nipUrvIt kuSaH te parataH iD bhavati / niskuSitaH / niskuSitavAn / punarigrahaNaM nityArthamanyathA vikalpaH syAt / Arambho hi " yasya vA " [ 5|1|121] ityasya bAdhanArtho na nityArthaH / vetyuttaratrAnuvartata eva / tI sahalu rUpariSaH || 5 | 1166 // takArAdAvage parataH iSa saha lubha rupa riMpa ityetebhyo vA iD bhavati / eSTA / epitA / soTA / sahitA / logdhA / lobhitA / roSTA / ropitA / reSTA / reSitA / takArAdAviti kim ? eSiSyati / ibhauvAdikasya grahaNaM sahisAhacairyAt / tenetarayorvikalpo na bhavati / ko vizeSaH te " yasya vA " [ 5 / 1 / 121 ] iti pratiSedho na bhavati / iSitaH / iSitavAn / lubha ityavizeSaNa grahaNam / sanIghantarddha bhrasjadambhuvRtrirgubharazapisanAm // 167 // intAnAM dhUnAm RdhU bhrasja dambhu svR zri yu UrNuLe bhara jJapi sana ityeSAM ca sani parataH vA iD bhavati / dudyUSati / dideviSati / sUsyUpati / siseviSati / zraniTpakSe " halantAt " [111184] iti sanaH kittvam / "cho: zUDDe ca" [4|4|17] ityUT / yaNAdezo dvitvaM ca "paNi cAriNastoreva " [5/4/41] iti niyamAt sivezcAt parasya patvaM na bhavati / Iti zrardidhipati / RdheH san / ca iti dvitIyasyaikAco dvitvam / " zrAjJapRdhAmIt" [5/2/157 ] iti RkArasya Itvam / rantatvam / " casyAtra kham " [512/160 ] | iTi si iti / "na sphAdau ndro'yi" [4|3|3] iti vizabdasya dvitvam / " ce carvvam" [ 5|4|126] iti daH / bibharkSati / vibhrakSati / bibharjiSati vibhrajjiprati / "bhrasjo rasorambA " [ 4|4|146 ] idi rephasakArayoH vA paro ram bhavati / dhipsati / dhIpsati / didambhiSati / " dambha icca" [ 5|2/158 ] iti zrasya itvamI Itvam | "casyAtra kham" / " halantAt " [ 111864 ] iti kittvAnnai / " ekAco vazaH " [ 5/3/54 ] iti dhatvam / " khari" [ 5|4|130] iti carvvam / sUsvarSati / For Private And Personal Use Only Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 348 jainendra-vyAkaraNam [ a0 5 pA0 1 sU0 68-105 siravaripati / zizrIpati / zizravipati / saMyuyUpati / saMyiyavipati / dRddhi kRte "dvive'ci " [ 1/1/56 ] ityevavAdezaH sthAnivadbhAvA iti dvitvam / pro nUpati | pronnunvipti| prorNunuviSati / iTpakSe "vorNoH " [1 / 1 / 77 ] iti vA Gicyam / bubhUSati / yacantanivRttyarthaH zapA nirdezaH / jJIpsati / jijJApayipati / "zrAvRdhAmIt" [5/2/157 ] itIccale / sisAsati / sisanipati / " janasanakhanAm" [ 4/4/43] "sani" [4|4|14 ] ityAtvam | sanIti yogavibhAgAt " tanipatidaridro grahaNam" / tivasati / titaMsati / tirnAniti / pitsati / pipatipati / didaridrAsati / didaridriSati / sanIti kim ? devitA / klizastatvoH // 12 // 68 // klizaH taktvA ityetayorvA iD bhavati / kliSTaH / klizitaH / kliSTa vAn / klizitavAn / kliSTvA / klizilA / iTpakSe ktvAtyasya " kvizaH " [911181] iti kittvam / kliz ityetasya ktvAtye svatyAdinA siddho vikalpaH / te " yasya vA " [5 / 1 / 121] iti pratiSedhaH prApnoti / kliza upatApa ityasya tu tatvornityamiTi prApte vikalpArthaM vacanam / pUGaH ||5|1|66 // pUGazca ta ktvA ityetayoH parataH beD bhavati / "yukaH kiti" [ 5 / 11117] iti pratiSedhe prApte vikalpaH / ghRtaH / patritaH / pRtavAn / pavitavAn / pUtvA / pavitvA / iTpakSe te "taH seT pUGa " [919182] ityAdinA kyA ye tu "mRDa" [111180 ] Adiniyamena kittvAbhAvaH / sAnubandhanirdezaH pUjo nitratyarthaH / iTi sati pucita ityaniSTa N syAt / kSudrasari ||5|1|100 // dudha vasati ityetAbhyAM ta ktvA ityetayoriDa bhavati / kSudhitaH / kSudhitavAn / kSudhitvA / doSitvA / upitaH / uSitavAn / uSitvA / kSudheH klAsya "vyuGo'vo halaH saMzca" [918187 ] iti vA kilm| tipA nirdezo yaGantanivRttyarthaH / vAvastaH / vAvastavAn / punarigrahaNaM nityArtham / ceH pUjAyAm ||5|1|101 // JcateH pUjAyAmarthaM ta ktvA ityetayoriDa bhavati / veti nivRttam / aJcitaH / zracitavAn / zrazcitvA gurUn gataH / " nAceH pUje" [4 / 4 / 26] iti nakhAbhAvaH / klAye "voditaH " [ 5|1|104 ] iti vikalpe te "yasya vA " [ 5 / 1 / 121] iti pratiSedhe prApte vacanam / pUjAyAmiti kima ? uktamudakaM kRpAt / svArthe lubhAt ||5|1|102 || svArthe vimohane vartamAnAt lubhAt taktvA ityetayoriD bhavati / vilubhitAH kezAH / vilubhitA sImantAH / vizubhitAni padAni / lubhitvA / lobhitvA / klA tye "tIpasaha " [5 / 1 / 66 ] iti vikalye te " yasya vA" [5 / 11121] iti pratiSedhe vacanam / svArthaM iti kima 1 lubdho na labhate puyam / vividhaM mohanaM vimohanamAkulIbhavanamityarthaH / lubhAditi zavikaraNanirdezAt " lubha gAyeM" [ghA0] ityasya nivRttiH / caH ktvaH ||5||103 || jU trazca ityetAbhyAM ktvA ityetasyeva bhavati / tanivRtyarthaM kvagraha m / jarityA / jarItyA / trazcitlA / "mRDa" [11] 80 ] zrAdiniyamAdakittvam ? nR ityetasya yukaH prati yethe trazcerUdittvAt vikalpe prApte suutrm| ja iti tryAdikasya grahaNaM nRpaH sAnubandhakatvAt / jIrlA / voditaH || 5|1|104 // ukAreto dhoH ktvAtyasya vA iD bhavati / zAntvA / zamilA | tAMtyA | tamilA | anipakSe "isya vijhaloH Gkiti" [ 4|4|13] iti dIlyam | tyasau kRtacUtacchradadantaH || 5|1|105 // age sakArAdAvasau parataH kRta cUta chuda tRda nRta ityetebhyo vA iD bhavati / kasyeti / zrakatrtsyat / cikRtsati / kartiSyati / akartiSyan / cikartipati / cati / zracat / citsati / cartiSyati / avartiSyat / cicatipati / chaHsryati / chatsryat / cilasati / chardiyati / dvidhyat / cichaddipati / tatsrtsyati / atatsryat / titRtssati / tarddiSyati / taddipyat / titardipati / For Private And Personal Use Only Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 5 pA0 / sU0 106-106] mahAvRttisahitam 346 naya'ti / anasya'ta / nissati / natiSyati / anatiSyata / ninatipati / sIti kim ? kartitA / asAviti kim ! akartIt / aprApta vikalpo'yam / gameriName // 52 // 106 // gameriDa bhavati sakAdau me| iDagrahaNAM nityArtham / gameriti mam / "gasTa rasRpla gatI' [dhA0] / "sani" [1 / 4 / 118] iti iNo gamAdezasya "iNvadikaH" [vA0] iti vaktavyena "ik smaraNe [dhA0] ityasya "iGaH" [1 / 4 / 120] iti "iGa adhyayane" [dhA0] ityasya cAvizepeNa grahaNam / gamipyati / agamiSyat / anAdezasyedam / jigamiSyati / iNAdezasyApIdam / adhijigamiSati / "iNvadikaH" [vA0] / gameriti kim ? eSyati / ma iti kim ? saMgaMsISTa / saMgasyate / saMjigaMsate vatso mAtrA / adhijigAMsate / "haniGgamyacAM sani" [4 / 4 / 14] iti dItvam / ma iti viSayanirdazo'yam / me yo.gamirupalabdhastasya sakArAdAvir3a bhavatIti / tena herupi kRti ceTa siddhaH / jigamipa tvam / jigamiSitA / gameriti yogavibhAgo draSTavyaH / tatra veti sambadhyate / kacidanyatrApi vA sakArAviG bhavati / sNjigmipitaa| saMjigasitA / adhijigAMsitA vyAkaraNasya / na vRtaadeH||12||107|| vRtAdemeM iNa na bhavati / sakArAdAviti nivRttam / vaya'ti / avaya'ta / vRdh / vasyati / avaya't / vivRtsati / zayati / azaya't / zizatsati / syantsyati / asyansyat / sisyantsati / kalpsyati / akalpsyat / ciklapsati / klptaa| kltaarau| kaltAraH / ma ityeva / vartidhyate "syasanovRdbhyaH" [1 / 2 / 88] "luTi ca klupaH" [1 // 2 / 86] iti vA mavidhiH / vRtAdayaH paJca vRtparyantAH / vRtkaraNamihArtha chatAdyartha ca / dvigatA api hetavo bhavantIti | iha kathaM vivRtsatvam / atrApi me iti viSayanirdezAnmenopalakSitAnAM vRtAdInAM neT bhavati / tena herupi kRti ca iDabhAvaH siddhaH / vivRtsitA / daviSaye tu vivartiSasva / vivartiSitum / ghopadeze'tvadacasRjidRzastAsau nityAniTasthe'vyAdaH // 5 // 1 // 108 // upadeze akAravadbhayaH ajantebhyaH sRji dRzi ityetAbhyAM ca tAsau nityAniDbhyaH the vA id bhavati vyA ada ityetau varjayitvA / kAdiniyamAdiTi prApta vikalpaH / atvAn-paktA / papaktha / pecitha / zaktA / zazaktha / zekitha / acyaataa| yayAtha / yayitha / cetaa| cicetha / cicayitha / hotaa| juhotha / juhavitha / sapTA / sanaSTha / sasajitha / dRsh-drssttaa| ddrsstt| dadarzitha / upadeza iti kim ? kaa| cakarSitha / eteSAmiti kima ? bhetA / vibheditha / tAsAviti kim ? gantA / jagantha / jagamitha / nityAniTa evocyamAne ayaM gamirnityAniena bhavati / sakArAdAviTatvAt "gamerirAme" [5 / 1 / 106] iti / ato'sya vikalpo na syAt / tathA-jighRkSati / jagrahitha / lutlA / lulavitha / "sani grahaguhazca" [5 / 1 / 118] "zrU yukaH kiti" [5/1117] iti sani kiti ca nityAniTAvimau na tu taasau| nityagrahaNaM kim ? aGaktA / aJjitA / yAnajitha / vidhotA / vidhavitA / vidudhavitha / tAsau vibhApite'To'niTakArya mA bhUt / asati tu nityagrahaNe pAkSikeNApi hI ibhAve vA'niDbhavatyeva / yathA gudo vibhASiteTo'pi aniTkArya "zalo'niTo'dRzaH ksaH" [2 / 1 / 40] iti ksH| avakSata / tha iti kim ? pecim| yaviva / yayima / avyAda iti kima ? vyaataa| vivyyiss| attaa| yAditha / "tadAdezAstadgrahaNena gRhyante" [pa.] jaghasitha / atvaditi taparakaraNaM kim ? raaddhaa| rarAdhitha / - RtaH // 5 // 1 / 206 // upadeze RkArAntAttAsau nityAniTaH the neD bhavati / kartA / cakartha / hartA / jahartha / smartA / sasmartha / dhartA / dadhartha / taparakaraNamasandehArtham / yadi vikalpaH syAdajantatvAt pUrveNaiva siddhaH / yadi vidhiriSTaH syAdavyAda ityatraiva kArasya payudAsaH kriyeta pRthagyogakaraNamanarthakam / tasmAtpArizeSyAt "na vRtAH " [5/11107] ityataH prakRtaH pratiSedha evAbhisambadhyate / asuTaH ityanuvartate / saJcaskaritha / For Private And Personal Use Only Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [a0 5 pA0 5 sU0 510-115 ataH // 52 // 110 // ataH "RtaH" ityanena yaduktaM tanna bhavati / artA / Aritha / pratiSedhastAvanAbhisambadhyate / Rta ityeva siddhatvAt / vikalpo'pi yadISTaH syAt "atvadacsRjidRzaH" ityatraivAHgrahaNaM kriyeta / tataH sUtrArambhasAmarthyAd vidhirabhisambadhyate / / snorthAt // 11 // 211 // netyanuvartate / snu ityetasmAd dArthAinimittAdage iena bhavati / prasnoSyate / prasnoSTISTa / prAsnoSTa / "Dau" [17] iti daH / "snozca trizca" [211156] iti luGina jiH| susnuSiSyate ityatra "sani grahaguhazca" [5/1 / 118] ityanenaiva prtissedhH| iha kathaM prasnavitevAcarati pranavitrIyate / nAtra snotirdArthaH / kiM tarhi ? kyaDanto dhuH| "roGa RtaH [5 / 2 / 136] iti rIG / do'rtho yasya so'yaM dArthaH / daprayojana ityarthaH / kadA ca sturdArthaH / yadA bhAvakarmakarmavyatihArA vivakSitAH / sati ca de dArthatvaM tena kRti na bhavati / prasnavitum / yadi sati de dArthatvaM de iti vaktavyam / na de parataH ityAnantarya vijJAyeta / syAdivyavadhAne na syAt pratiSedhaH / dArthAditi kim ? pranavitA / prasnavitum / kramaH // 5 // 1112 // dArthAditi vartate / kramazca dArthAdiNa na bhavati / prakaMsyate / prakrasISTa / prcikNste| pracisidhyate / sannantaprayoge'pi kramireva dArthaH / "sanaH pUrvavat" [258] iti kramiH sambandhino dasyAtidezAt / atrApi dArthatvaM bhASakarmakarmavyatihArA vRttyAdayo'rthAH "vA'H" [ // 2 / 36] iti zeSayogazca / dArthAdityeva / prakramitavyam / prakramitum / sati de dArthatvamiti / "prAdArambhe" [112 / 38] iti daH / kartari kRti // 5 // 11113 // kramedArthAddaviSayAt kartari kRti neD bhavati / iha kRtIti vacanasamAhatyAsambhavAddArthAditi daviSayAdityavagantavyam / aprayoge'pi dasya daviSayatvaM pUrva tu satyeva de dArthatvaM vyAkhyAtam / prakrantA / upkrntaa| prcikrsitaa| kartari kRti / prakramitavyam / upakramitavyam / praciRmiyA / dArthAditi kim ? niSkramitA / "iduduDo'tyapummuhusaH" [5 / 4 / 28] iti satvam / "iNaH paH" [5 / 4 / 27] patvam / vazi // 5 // 1 / 114 // kRtItyekadezo'nuvartate / vazAdau kRti neD bhavati / prApta pratiSedhaH / IzvaraH / dIpraH / bhasma / yatnaH / vara-ra-ma nA eva prayojayantIti kecit / tadayuktam / anyatrApi darzanAt / "amantADDaH" [u0 sU0] / daNDaH / "mudinorgaH" [u0 sU0] / mudgaH / grgH| "daridalibhyAM bhaH" [u0 sU0] / darbhaH / dlbhH| kRtIti kim ? rurudiva / rurudima / ekAco'nudAttAt // 115 // upadeze ekAco dhoH anudAcAdiNa na bhavati / yaataa| kartA / paktA / ekAco'jantAH / adantamUdantamRdantaM svizroDIzIGo DukrIau / yurugRNu nuttu daNuvazca varjayitvA / UrNoteNu vadbhAvAdekAntvam / zrAvadhipISTa / "pAko yamahanaH" [1 / 2 / 23] iti dH| "hano vadha lihi" [1111114] iti badhAdezaH / sa cAvadhIdityatra aip mA bhUdityanta udAttazcopadizyate / sthAnivadbhAvenAnudAtto mA bhUdityevamartham / lavitA / taritA ! zvayitA / ityAdi yojyam / halantA anudAttA pradarzyante / shkighsibmtyH| ghasiH prakRtyantaramanyasti / ghstaa| vasatestipA nirdezaH aAcchAdanArthe nivRttyarthaH / vasitA paTasya / yabhirabhilabhayaH / yamiraminamigamayaH hnimnytii| zyanirdezo manuternivRttyarthaH / manitA / dahidihidra hiruhinahivahilihipihayo'STau / / sahetu "tIpasaha" [5/1166] iti vikalpo muherapi / radhAdau dizidazimRzismRziriziruziviziku zilizidaMzayo daza 10 rAdhirudhidhisAdhiyudhivyAdhibandhisudhitudhibudhyatisidhyataya - zcaikAdaza / 11 / budhyatisidhyatoH syanirdezo bhauvAdikayonivRttyarthaH / bodhitA / sedhitaa| akAretAvetau / budhitam / sidhitam / ziSizuSituSiduSipiSiviSikRSitviSidvipizlipaya ekAdaza // 13|| prApitapisvapilipilupine kSipizapivapitipichapisRpitRpidRpayaH trayodaza // 13 // tRpihapI radhAdipATAdvikalpiteTI ihAnudAttapATa For Private And Personal Use Only Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0 5 pA0 / sU0 316-116] mahAvRttisahitam 351 jhalyakityamAgamArthaH / tA | taptA / drsaa| dartA / adi (hadi)nuditudiskandichidibhidizadikSudipadikhidisvidyati(vidyati)vintayaH paJcadaza / 15 / svidyatIti syanirdezo jistridA snehane ityasya nivRttyarthaH / vidyativintyorvikaraNanirdezo'nyavikaraNanivRtyarthaH / veditA zAstrasya / beditA vanasya / kecittu vindatimaniTamicchanti / vettA vanasya / pacipaciviciricisicizucayaH paT / 6 / pracchi / 1 / yujirujirajibhujibhajisRjisajityajiyajimasjinijibhrasjisvajayazcaturdaza / 14 / ekAca iti kim ? bebhiditaa| asyayamakhe yakhe ca kRte udAttaH / na tvekAca / nanvayamapyupadeze ekAca / naivaM bebhiyarUpeNopadezAt / yadyevaM bibhitsatItyatrApi syAt / sannatansyebhavatyeva / bibhitstaa| sani tu pare na bhavati / dvitvamiti sa evAyaM bhidirekAjadanudAttazca / yadi vA upadeze ayamekAc ? anudAttAditi kim ? lavitA | lavitum / upadeza iti kim ? peciva / pecima / kathamidamudAharaNaM yuktam / asatyupadezAdhikAre ekAco'nudAttasya yadi liTi pratiSedhaH siddhaH syAttadA niyamaH syaacckRvaadau| na ca liTi pratiSedhaH prApnoti, dvitve kRte'nekAcyAt / sati tUpadezAdhikAre upadezAvasthAyAmekAjiti kRtvA pratiSedhaH siddhastato niyamaH / titutratathasisusarakase'grahAdeH // 51 // 116 // avasyApi pratiSedho'yam / ti tu tra ta tha si su sara ka sa ityeteSu parato neD bhavati grahAdIn varjayitvA / taMtiH / ktic / "na ktici dIzca" [14|40] iti nakhadItvayorabhAvaH / saktaH / "sitanigamimanimasisacyavidhAjathibhyastuH" u0 s0| patrama / "dAmnIzasayuyuja" [2 // 2 // 160] ityAdinA traTa | hstH| "hasimRgRNvamida milUpUrvibhyastuH" [u. sU0] pauNAdikasyaiva tasya grahaNaM vyAkhyAnAt / te tu hasitamityeva bhavati / kASTham / "hanikuSibhIramikAzibhyasdhaH" [u0 suu.]| kukSiH / " pipluSisuSikupyazibhyaH ksiH" [u0 sU0] / ikSuH / "iSyazibhyAM ksuH" [u0 sU0 "kRdhUbhyAM ksrH'| dhUsaraH / shlkH| "iNamIkApAzalyatimacibhyaH kaH" [u0sU0] / vatsaH / "vRtRvadihanikamikaSimucibhyaH saH" [u. suu.]| agrahAderiti kim ? nigRhiitiH| apsnihitiH| nikRcitiH / zrayukaH kiti // 5 // 1 // 117 // zri ityetasmAdugantebhyazca kitIena bhavati / nipaThitiH / "striyAM ti" [2 / 3 / 75] zritvA / zritaH / zritavAn / yutvA / yutaH / yutavAn / vRtvA / vRtaH / vRtavAn / upadeza ityeva / tItvA / tiirnnH| tIrNavAn / yuka iti kim ? zvayitvA / zvaH ktvA / atra jisT ica yugapatprApnutaH / paratvAdiTa / "mRDAdi"010] niyamAdakittvam / kitIti kim ? shryitaa| yvitaa| bhUpaNarityatra giti snau kathaM pratiSedhaH kitItyatra gakAro'pi kRtacatvoM nirdiSTaH / tasya pUrvatrAsiddhatvamAzritya pUrva visarjanIyaH kRto yathA restvaM syAt / ecabhAvo'pi "kiGati" [1 / 1 / 16] iti gakAraprazleSAdeva / UNuo NubadbhAvaH / proNu ta / proNutavAn / ekAca ityeva / jAgaritaH / jAgaritavAn / sani grahaguhazca // 551118 // graha guha ityetAbhyAm ugantebhyazca sani neD bhavati / jighRzati / judhukssti| ruruupti| "muSagrahirudavidaH saMzca" [12] iti kitvAjiH / guheruditvAdikalpaH prAptaH / lUjassani "jhalikaH" [13] iti kittvaM bAdhitvA paratvAdiTa prAtastasyAnena pratiSedhe jhalAditvAt kittvam / zrIgrahaNaM na prayojayati "zriyUNu bhara" [5 / 5 / 67] vikalpiteTtvAt tato'pi "sanIr3a vA" [5 / 1 / 6] iti viklpH| kRsRbhRvRstudra litti||5||1216|| kR sabhR vRstu dana zra ityebhyo liTIe na bhavati / cakRva / cakRma / sasRva / sasma / babhUva / bajhama / vaya / vvRm| vavava he / vavRmahe / tuSTotha / tuSTuva / tuSTuma / dudrotha / dudruva / dudrama / susrotha / sunuva / susuma / zuzrotha / zuzruva / zuzruma / siddha satya rambho niymaarthH| kAdaya eva liTyaniTastato'nye seTaH iti / na tu kAdayo liTyevAniTa iti viparIto niyamaH / "svatantraH kartA" [112 / 125] ityAdinirdezAt / ka sa bhR iti prakRtiniyamo'nudAttA eta evAniTo nAnye / For Private And Personal Use Only Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam 352 [a0 1 pA0 5 sU0 120-126 vibhidiva / vibhidima | dadiva / daddima / "zrUyukaH kiti" [5/1/117 ] iti pratiSedhe siddhe vRgrahaNaM vyaniyamArtham / GoreodAtteSu liTi neD / tena luluviva / luluvima / atha ( prati ) pedhArthaM grahaNaM kasmAnna bhavati ? yadi pratiSedhaH iSTaH syAt yAdhikAre vRtrahaNaM kriyeta na kidhikAre / iha karaNaM jJApaka the pratiSedhAbhAvasya / varitha | stuprabhRtigrahaNaM tu pratiSedhArtham / (the) "vopadeze" [5/1/106 ] iti prAptaH / bamayostu kRsu niyamAdUi ) prAtaH pratiSidhyate / zrasuTa ityanuvartate / saMcaskariva / saMcaskarima | zvIditaste ||5|1|120 // zvayaterIdidbhazca te parataH irAna bhavati / zUnaH / zUnavAn / lagnaH / lagnavAnnaH / grApInavAn / zviI Idita IkAro'pyatra prazliSyate / zIGaH "taH seT pUGa zIGa:" [11] iti jJApakAdiT / pArizeSyAdIkArAntasya DIGo grahaNam / uDDInaH / uDDInavAn / " oditaH " [5/3/63 ] iti vatvam / svAdaya zraditaH / yasya vA 5|1|129 // yasya vA'nyasminniDuktastasya te parata iena bhaghati / raddha: / ruddhavAn / iH / iSTavAn / dyUtaH / ghRtavAn / " tanipatidaridrANAm" [trA0] iti veTyapi patita ityatra "itacchritAtItapatita" [1 / 3 / 21] iti jJApakAdiT / I zrAditaH || 5|1|122|| grAkAretazca dhoste parata ina bhavati / bhinnaH / minnavAn / vinnaH / svinnavAn / divaNNaH / divaNNavAn / dhRSNaH / dhRSNa'vAn / "samaH sami" [4|3|196] ityatra kyante igAgamavacanAtsaddhe AdezavacanaM jJApakamanityamAgamazAsanamiti / tena bAntaH / vizvastaH / vA bhAvArambhayoH || 5|1|123|| bhAve Arambhe ca dito dhoste parato vA iD bhavati / bhinnamasya / meditamasya / prabhinnaH / prameditaH / divaeNamasya / doditamasya / praviNaH / veti yogavibhAgAt karmaNi vA keriT / grAdita iti tu na sannidhIyate / zakito ghaTaH kartum / zakto ghaTaH kartum / bhAvo varthaH / prAyaH kriyAvayavaH pretyAdinA bolyA ArambhaH / bhAvagrahaM tasya vizeSaNam grArambho dhoH 'navabhAve kaH' [2|3|15] iti bhAve ktaH / " kartari cArambhe " [5|4|56 ] iti kartari ktaH / "" dAntazAntapUrNadastaspaprachannaptAH || 5 | 1 | 124 || dAntAdayaH zabdA yantAd vA nipAtyante / dAntaH / damitaH / zAntaH / zamitaH / pUrNaH / pUritaH / dastaH / dAsitaH / svaSTaH / spAzitaH / channaH / chAditaH / jJataH / jJApitaH / te vA'nitvaM nipAtyate / dastAderuGaH prAdezazca / zamidamyogikhe dItvaM prati na sthAnivat iti "sya vivato: kGiti " [4|4|13] iti dItvam / granyatra mitAM praH / jJapestu " bharajapisanAm" [17] iti vikalpiteTo " yasya vA" [ 5 / 1 / 121] iti pratiSedhe prAte grahaNam / citau ||2||12|| TApacita ityetau vA te parato nipAtyete / hRpelImavismitaprativA te vA'nitvam / hRSTAni lomAni / hRSitAni lomAni / hRSTaM lomabhiH / hRSTo devaH / hRpito devadattaH / hRya dantAH / hRSitA dantAH / hoH "voditaH " [ 5 / 1 / 104 ] iti vikalpiteye "yasya vA " [5|3|122] iti pratiSedhe prAte vacanam / zrapacito'nena guruH / apacAyito'nena guruH / cAyataiste vibhAvo'nitvaM ca vA nipAtyate / cakAro'nuktasamuccayArthaH / tena taM nityamapacitiH / 'jubdhasvAntadhvAntalagna klipraviribdhaphANTavADha vizastadhRSTakaSTaghuSTadRDha parivRDhAbhyavRttAH ||5|1|26|| kSubdhAdayaH zabdAH kAntA arthavizeSe nipAtyante / kSubdho bhavati manyazcet / dadhyAdikaM yena madhyate sa manthaH / nanu dravadravyasaMprayuktAH saktavo mantha iha gRhyate / tadukta' "zobhaiva mandarakSubdhakSubhitAmbhodhivarNanA" iti / kriyAbhidhAne'nyAbhidhAne ca na bhavati / kSubhitaM manthena / kSubhitA senA / svAntamiti bhavati manazcet | svanitamanyat / dhvAntamiti nipAtyate tamo'bhidhAnaM cet / dhvanitamanyat / lagnamiti bhavati satazcet lagitamanyat / kliSTamiti bhavati vispaSTazcet / mlecchitamanyat / itvamekArasya nipAtanAdeva | vividha For Private And Personal Use Only Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 5 pA0 1 sU0 127-131 ] mahAvRttisahitam iti nipAtyate svarazcet / virebhitamanyata / itvameto nipAtanAt / phANTamiti nipAtyate anAyAse / phaNitamanyatra / agninA taptaM yatkayoSNaM tatphAeTam / athavA yadapakvamacarNitamaniSyanditamadakAdisaMyogAdibhaktarasam / vAdamiti bhavati naSTaM (bhRzaM) ceta vAhitamanyata / vAha prayatne ityasyAniTatvam / vizastadhRSyAviti bhavataH viyAtau cet / vizasto vAdI dhRSTo vAdI pragalbho'vinIto vA zasudhRSoH "yasya vA" [5 / 1 / 121] "AditaH" [5 / 11122] iti ca pratiSedhe siddhe niyamArtha vaiyAtya eveti / bhAvArambhayopevaiyAtye'nabhidhAnam / niyamAdanyatreT / vizasitaH pazuH / dharSitaH zatruNA | kaSTamiti bhavati kRcche gahane ca / kRncha duHkhaM duHkhahetuzcopacArAt / gahna vanam / dhuperavizabdane'niTatvaM nipAtyate / ghuSTA rjjuH| ghuSTI pAdau / avizabdane iti kim ? avaghuSitaM vAkyamAha / zabdenAbhiprAyanivedanaM vizabdanaM tadapi ghuperarthaH / anekArthatvAdadhanAma / dRddha iti sthale balavati ca / hahiH te'niTatvaM na dagvaM parasya ca DhalaM dRhevA navavarjam / nanu dRherha khaM datvaM ca na nipAtyaM Dhatve Tutve ca kRte sidhyti| naivam / dadimA / dradayati / paridradRgya gataH ityatra pUrvatrAsiddhatvAt "U ro'nAderdheH" [4 / 4 / 153] iti ratvam "pye ghipUrvAt" [4 // 4/56] iti zerayAdezazca na syAt / iha ca paridRDhasyApatyaM pAriTI kanyeti "pyo'kSu rUpAntyayoH" [3 / 1163 iti yaH pramajyeta / sthUlabalavatoriti kim ? hitam / dRhitaM vA / parivRDha iti nipAtyate ! prabhuzceta / paripUrvasya vRheva hervA na hakhan / dutve prayojanaM pUrvoktam / paridraDhayya gataH ityatra saMgrAma yuddhe iti sageH pAThAt girahitasya ginutpadyate / tena "tikuprAdayaH" [1 // 3 / 81] iti pase kvAtyasya pyaadeshH| prabhAviti kim ? parivRhitam / parivRhitam / abhyarNa iti nipAtye prAvidUrye / abhyarNa shete| abhyarNa zarat / viraM viprakRSTaM tato'nyatsarvamavidUraM tasya bhAva Aviryam / "nase catura" [3 / 4 / 115] ityatra na sa iti yogavibhAgAtsApekSatve'pi TayaNa / prAvidarya iti kim ? abhyarditazcauraH zItena / vRttamityadhyayane'theM nipaatyte| vRteparyantAdiDabhAvo porupa ca kte nipAtyate / vRttaM jainendram / vRttastoM devadattena / adhyayana iti kim ? vartito ghaTaH kumbhakAreNa / yadA vRttirakarma kastadA'sya eyantasya vRttastarka iti na bhavati / yadA tu "tena nivRttaH" [3 / 2 / 58] iti jJApakAdanta vitArthaH sakarmakastadA karmaNi ktaH "yasya vA" [5 / 1 / 121] iti pratiSedhAvRttastakaH / Nyantasya adhyayane vartita iti bhavati / sannivibhyodeM // 51 // 127 // sam ni vi ityevaMpUrvAdadariena bhavati te parataH / smrnnH| nyarNaH / vyarNaH / sannivibhya iti kim ? aditaH / praarditH| na vA rupyamatvarasaMghuSAsvanaH ||shsh128|| ruSi am tvara saMghuSa Asvan ityetebhyaH te na vA iD bhavati / ruSTaH / ruSitaH / abhyantaH / abhyamitaH / tUrNaH / tvritH| saMghuSTaH paadH| saMdhuSitaH pAdaH / saMdhuSTaM vAkyam / saMghupitaM vAkyam / AsvAnto devadattaH / yAsvanito devdttH| zrAsvAntaM manaH / aAsvanitaM manaH / rUpaH "tISasahalubharuSariSaH" [5 / 1 / 66] iti vikalpeTo "yasya vA" [5 / 1 / 121] iti niSiddhe abhyamaH prApte tvara "AditaH" [5 / 1 / 122] iti pratiSiddha sadhupAsvanoravizabdanamanasoraprApta satoTi prAptau neti pratiSiddhAyAM sarvatra veti vikalpaH / hanRtaH sye // 11129 // hanteH RkArAntebhyazca sse parata iDa bhavati / haniSyati / ahaniSyat / kariSyati / akariSyat / svaratyAdi vikalpa bAdhitvA'nena paratvAdiT / svariSyati / na veti nAnuvartate / sAvajeH // 5 // 12130 // ajeH sau parataH iD bhavati / aAJjIt / AJjiSTAm / AJjipuH / nityArtha prArambhaH / sAviti kim ? ajitA / stusudhUmo me // 12 // 132 // stu su dhUJa. ityetebhyaH mapare sau parataH iG bhavati / astAvIt / asAvIt / adhAvot / ma iti kim ? astoSTa / asoSTa / adhoSTa / adhaviSTa / dhUlo vikalpaH prAptaH / akAro dhuvatinivRtyarthaH / For Private And Personal Use Only Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 354 jainendra-vyAkaraNam [ 0 5 pA0 1 sU0 132 - 140 yamaramanamAtaH sakU ca // 5111132 || yama rama nama ityeteSAm grAkArAntAnAM ca mapare sau parataH sagAgamo bhavati iT ca / ayaMsIt / zrayaMsiSTAm / ayaMsiSuH / vyaraMsIt / vyaraM siSTAm / vyaraM sidhuH / anaMsot / anaMsiSTAm | anaMsiSuH / asatITi halantalakSaNa aipU syAt / sati tu " neTi" [ 511180 ] iti pratipivyate / zrAtaH - zrAyAsIt / zrAyAsiSTAm / AyAsiH | ma ityeva / upAyaMsta / upAyAtAm / upAyaMsata / asta | araMsAtAm | araMsata / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir smipUGarajvazaH sani || 5|1|133 || smi pUG R RjU azRG ityetebhyaH sanID bhavati / sismayiSate / pipavipate / ariripati / ajijiSati / azizipate / pUGaH san / "sani grahaguhazca " [5/1118] iti pratiSiddhe'neneT / dvitvAtpara ep " dvive'ci" [1156 ] iti sthAnivadbhAvena dvilam / "zroH puyarAjye" [5 / 2 / 178 ] iti itvam / jvazorUditvAdvikalpaH prAtaH praznAtairudAttasya neha grahaNam / kirazca paJcabhyaH || 5|1|134 // kirAdibhyaH paJcabhyaH sanID bhavati / uccikaripati / nijigariprati / didariSate / divariSate / picchpiti / " praccheH " [4|3|12] iti jiH / paJcabhya iti kim ? sisRkSati / kiratigirityoH " sanID vA " [5/186] iti vikalpaH prAptaH / "vRto vA" [5 / 186 ] iti vyavasthitavibhApAzrayaNAsyeTo dIrna bhavati / kira iti yAdizabdasya khe " sUtre'smin suvvidhiriSTaH " [5/2/114 ] iti bhyasaH sthAne GasiH / cakAraH sano'nukarSaNArtha:, anyathA nimitte sandehaH syAt serapi pUrva zrutatvAt anuktasamuccayArthaM iti kecit / tena kvacidanyatrApIT / "jugU hipan mattagajo'bhyadhAvat" / rudade || 5|1|13|| rudAdibhyaH paJcabhyaH valAdau ge iD bhavati / roditi / ruditaH / svapiti / niHzvasiti ! prANiti / jakSiti / "go'niteH " [ 5|4|104 ] iti Natvam / paJcabhya ityeva zAsti / ga iti kim ? svatA | svapnum / zranye tUdAttAH / valAdAvityeva / rudanti / svapanti / rudAderityeSa kAnirdezo ityasyegnirdezasyottaratra sAvakAzasya tAM prakalpayati / IDaH sdhye || 5|1|136 // IDa: sakArAdau dhyeca ge parataH id bhavati / IDiva / IDiye / Idhvam / IzaH || 5|1|137 || Iza ityetasmAca iD bhavati sakArAdau ge ye ca / IziSe / IziSva / Izidhve / Izidhvam / yogavibhAgo yathAsaMkhyanivRttyarthaH / liGo 'nantyasakham ||5|1|138 // liGo'nantyasya sasya khaM bhavati ge / kuryAtAm / kuryuH / kurvIta / " suT tathoH " [22487 ] iti suT / suTyA suTsIyuT sakhamanena / tipi raphAdau sakhena siddham / "kujo ye ca" [ 446] ityukham / "usi" [4|3|83] iti pararUpam / anantya iti kim ? kuryuH / kuryAH / kurvIthAH / vassoH "GitaH sakham " [ 2480 ] tasastAM yasastamiti bhavitavyam / ga ityeva / kriyAsuH / kRSISTa / "riGya liGa ze" [ 5 / 2 / 137 ] iti yAdau riGAdezaH | "u: " [1186 ] iti liGa de kicam / to yey ||5|1|136 // zrakArAntAd goruttarasya yA ityetasya iyAdezo bhavati / pacet / dIvyet | " vali vyoH kham " [ 4|3|55 ] paceyuH ityatra "usi " [43283] iti paraMrUpaM na / "vAdgAvaM dItvaM sAmAnyenoktamanavakAzo'yaM ya:" [go] iti iyAdezo bhavati / " yajyato dI:" [ rAha6] iti vidhi / iti kim ? cinuyAt / taparakaraNaM kim ? yAyAt / pUrvagatyA syAt / yA ityetattu " sUtre'smin " [ 5 / 21114 ] iti GasaH kham ityeva / cikIt / zrataH khe / GidAtaH ||15|1|140 // akArAduttarasya GidavayavasyAta iyityayamAdezo bhavati / pacete / patrethe / sacetAm | pacethAm / GakAra iyasya so'yaM Git tasyAvayava yAt / "gAGa kuTAde: " [11275 ] ityatra For Private And Personal Use Only Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zra0 5 pA0 1 sU0 141-151] mahAvRttisahitam 355 Diditi / DintIva dviditi kaaryaatideshH| tena cukaTiSati ityatra sano'GitvAddo na bhavati / "go'pit" [1 / 1178] ityatra tu Gita iva Diditi draSTavyam / na kAryAtidezaH / kAryasyAvayavAsambhavAt / Diti kim ? pacAvahai / zrAta iti kim ? pacanti / pAne muk // 5 // 2 // 141 // ata Ane mugAgamo bhavati / zrAna iti Imnirdezo ata iti kAnirdezasya pUrvasUtre kRtArthasya tApaklUptiM karotIti akArAntasya muk / pacamAnaH / vapamAnaH / IdAsaH // 5111142 // zrAsa uttarasya Anasya IkArAdezo bhavati / AsIno'dhIte / Asa iti kAnirdezo'navakAza aAnasya tAM prakalpayati / parasyAderIt / vibhktthaamaattnH||2143|| aSTana aAkArAdezo bhavati vibhaktyAM prtH| aSTAbhiH / aSTAbhyaH / aSTAsu / apTAnAmityApTana aAmyAtve ca kRte nAntatvAbhAvAdilajJA nAsti / kathaM nudd| "pNAntela" [1||34] ityatrAntagrahNamupadezArthamuktamityadopaH / vibhakyAmiti kim ? aSTamahAprAtihAryo jinaH / "nomatA goH" [109164] iti pratiSedhAcyAzrayamAtvaM na bhavati / kathaM "dUtaH svAdaSTabhirguNaiH" iti ? "aSTAbhya auz" [511118] iti kRtAtvoccAraNaM jJApakam , yauvAtvaM tatraivauzabhAva iti tenAnilyamAtvam / zrA iti vizepanirdezo nakArasya sthAne usakAkAranivRttyarthaH / prAtvamiti jAtinirdeze prasajyeta / gayo hali // 5 // 144 // ityetasya halAdau vibhaktyAmAkArAdezo bhvti| raaH| rAbhyAm / raabhiH| gabhyaH / rAtu / hIti kim ? rAyo / rAyaH / vibhaktyAmeva / raitvam / raitaa| yuSmadasmadoH // 5 // 1145 // yuSmadasmadityetathorha lAdau vibhaktyAM parataH AtvaM bhavati / yuvAbhyAm / zrAvAbhyAna / yugAbhiH / asmAbhiH / yupmAsu / asmAsu / "ante'laH" [3 // 3 // 46] iti dakArasya bhavati / ipi // 5 // 2 // 146 // ipi ca vibhaktyA parataH yuSmadasmadorAtvaM bhavati / tvAm / mAm / yuvAm / AvAm / yuSmAn / asmAn / "khamAdeze" [5 / 1 / 146] iti khe prAte purastAdapavAdo'yam / "GasuToram" [5/1124] ityama / "zaso naH" [5 / 1 / 25] iti nakAraH / prAvi // 5 // 1147 // aukAre parataH yugmadatmadorAtvaM bhavati / yuvAM jainendramadhIyAthe / AvAm adhiivhe| yH||5||1||248|| yakArAdezo bhavati yuSmadasmadovibhaktyAM prtH| tvayA / mayA / tvayi / mayi / yuvayoH / zrAvayoH / utsargo'yam / aAtvaM khaM cApavAdaH / pArizepyAdacyanAdeze'vatiSThate / khamAdeze // 5 // 1 / 146 // Adeze vibhaktyAM yuSmadasmadoH khaM bhavati / grAdizyata ityAdezo vibhaktI / tvam ! aham / yUyam / vayam / tubhyam / mahyam / yusmabhyam / asmabhyam / tvat / mat / yuSmat / asmat / tava / mama / yuSmAkam / asmAkam / vibhaktyAmiti kim ? yuSmadIyaH / "tyadAdi" [111161] iti dusajJA / "dozchaH" [3 / 2 / 60] iti chaH / idaM khavacanaM jJApakam / atvavidhi prati dviparyantAstyadAdayaH / tena bhavacchabdasya bhavAniti / mAvadheH // 150 // yuSmadasmadormakArAvadheH saGghAtasyAdezo bhavatItyeSo'dhikAro veditavyaH / avadhigrahaNaM kim ? mAntasyeti vaktavyam / naivaM zakyam / yatra yuSmadasmado mAntau Nici kipyAgatanivRtta tatraivAdezAH syuH / nanu Ne: "pare'caH pUrvavidhau" [11157] sthAnivadbhAvAnmAntatA nAsti vyavadhAnAt / vacanAcchu tikRtamAnantarya vibhaktyAH / avadhigrahaNe sati dakArAntayorapi yuSmadasmadormAvadheH samudAyAvayavasyAdezAH siddhA bhavanti / yuvAcau dvau // 5 // 16151 // dvAvityanvarthagrahaNam / "ekadvibahavazcaikazaH" [1 // 2 // 155] ityatrAnvarthasajJAkaraNAt / dvitve vartamAnayoryuSmadasmadoryuva zrAva ityetAvAdezau bhavataH / yuvAm / AvAm / yuvAbhyAm / For Private And Personal Use Only Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 356 jainendra-vyAkaraNam [ a0 5 pA0 1 sU0 152 - 157 grAvAbhyAm / yuvayoH / AvayoH / mAdherityeva / yuvakAm | zrAvakAm | akasahitasya na bhavati / se'pi yadA yuSmadasmadI dvitve vartate samudAyaH ekatve bahutve vA tadApi yuvAvau bhavataH / na cet paratvAd " yUyavayau jasi" [5 / 1 / 152] "vAhau sau" [ 5 / 3 / 153 ] "tubhyamajhau Gayi" [ 5|1|154 ] " tatramamau Gasi " [ 5|1|155 ] ityAdezAntareNa bAdhyete / atikrAntaM yuvAm zratiyuvAm / zratyAvAm / atikrAntAn yuvAm zratiyuvAn / zratikrAMntena yuvAm atiyuvanA / atyAvayA / zratikrAntairyu vAm atiyuvAbhiH / pratyAvAbhiH / atikrAntebhyo yuvAM deha vA atiyuvbhyaam| atyAvabhyam / zratikrAntAt yuvAM atiyukt / atyAvat / zratikrAntebhyo yuvAm atiyuvat | tyAvat / pratikrAntAnAM yuvAm gratiyuvAkam / zratyAvAkam / pratikrAnte yuvAm atiyuvayi / atyAvayi / atikrAnteSu yuvAm zratiyuvAsu / zratyAvAsu / yadA samudAyo'pi dvitve vartate tadA sutarAM bhavataH / zrutikrAntau yuvAm atiyuvAm / atyAvAmityAdi / apavAdapi na bhavataH / atikrAnto yuvAm zratitvam / atyaham | atikrAntA yuvAm atiyUyam / ativayam / atikrAntAya yuvAm atitubhyam / zratimahyam / zratikrAntasya yuvAm atitava / pratimama / yadA ca yuSmadasmadI ekatve bahutve ca vartate samudAyo dvitve tadApi na bhavataH / atikrAntau tvAm atitvAm / atimAm / atikrAntau yuSmAn pratiyuSmAn / atyasmAn / ityaye vam / atikrAntAbhyAM tvAm atitvAbhyAm / pratimAbhyAm / zratikrAntAbhyAM yuSmAn atiyuSmAbhyAm / atyasmAbhyAM kRtam / atikrAntAbhyAM yuSmAn atiyuSmAbhyAM dehi / evam atitvAbhyAm / atiyuSmAbhyAM vibheti / atitvayoH / zratiyuSnayoH svam / zratitvayoH / zratiyuSmayornidhehi / arat jasi ||5|1|152 || yuSmadasmadorjesa parato yUya vaya ityetAvAdezau bhavataH / yUyam / vayam / goH prAdhAnyAttadantavidhirayatra / zratikrAntAstvAM yuvAM yuSmAn vA atiyUyam / zrativayam / paramayUyama / paramavayam / vAha sau || 5|1|13|| yuSmadasmadormAvaH tva zrad ityetAvAdezau bhavataH sau parataH / tvam / aham / paramalam / paramAham / zratikrAntastvAM yuvAM yuSmAn vA atitvam / atyaham / tubhyamI Ga || 5|1| 954 // tubhya mahya ityetAvAdezau bhavataH yuSmadasmadorDIye parataH / tubhyam / mam / tadantavidhinA zratikrAntAya tvAM yuvAM yuSmAn vA atitubhyam / atimahyam / paramatubhyam / paramamAm / mamau Gasi || 5 | 1|155 // yuSmadasmadoGasi parataH tatra mama ityetAvAdezau bhavataH / tava svam / mama svam / atikrAntasya tvAM yuvAm yuSmAn vA atitava / zratimama | paramatatra / paramamama / vAve || 5|1|156 || eka ityayamanvarthasaJjJAnirdezastena ekalle vartamAnayoryu madasmadormAvaH tva ma ityetAvAdezau bhavataH / tvAm / mAm / tvat / mat / tvayi / mayi / atrApi yadA yuSmadasmadAvekatve vartate samudAyo dvitve bahutve vA tadApi tvamAdezau bhavataH yadi " yUyavayau jasi" [ 5 / 1 / 152] ityAdibhirAdezAntarairna bAdhyete / kathaM bAdhA ? atItAzcatvAro yogA ihAnuvartante / tato bAdhA tadviSayAdanyatrAyaM vidhiH / atikAntau tvAM tiSThataH pazyeti vA atitvAm / pratimAm / zratikrAntAMstvAm atitvAn / evam atitvAbhyAm / atitubhyaM dehi | atitvat / pratitvayoH / atitvAkam | atitvayoH / atitvAmu / yadA samudAyo'pyekatve tadA sutarAm / pratikrAntaM tvAm atitvAm | tyadyozva ||5|1|157 // tvamAveka ityanuvartate / ekArthaviSayayoryuSmadasmadoH tvama ityetAvAdezI bhavataH tye dyau ca parataH / tvattaro matsaraH / tvadIyo madIyaH / tvatpradhAnAH / matpradhAnAH / tvadvitam / madatam / tvacchiSyo macchipyaH / vibhaktyAM parataH pUrvI yogastasyA upi prApaNArthaM vacanam / nanu nAnApadAzrayatvAdvahiraGga upa vibhaktImAtrAzrayatvAdantaraGgastvAmAdezaH pUrvaM bhaviSyatItyanarthakamidam / nAnarthakam / vAha tubhyamA For Private And Personal Use Only Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 5 pA0 5 sU0 158-162] mahAvRttisahitam tava mama vipaye prApaNArtham / cakAro mavidhyanukarSaNArthaH / nanu tavamamAdyAdezApavAdAdeva mAvadhitvaM labdham / naivaM zakyam / vibhaktyA upi kRte tavamamAyAdezAbhAvAtkRtsnayoyuSmadasmadoH sthAne syaat| nanu bahiraMga utrityuktam / idameva ca zabdopAdAnaM jJApakam "antaraGgAnapi vidhIna bahiraGga ub bAdhate" [pa0] tena yUyaM putrA yasya sa yuSmatputraH yUyAdezAbhAvaH / gomAn priyo yasyeti gomatpriyaH ityAdau numAdInAmabhAvaH siddhaH / tricaturoH striyAM tisRcatasR // 5 // 158 // gorvibhaktyAM parataH tri catur ityetayoH striyAM vartamAnayostisR catasa ityetAvAdezau bhvtH| tisRbhiH / catasRbhiH / tisRSu / catasRSu | striyAmityetat tricaturoreva zru tatvAdvizeSaNaM kimartham ? yadA tricaturo striyAM vartate samudAyaH puMsi napuMsake vA tadApi tadantavidhinA tisucatasRbhAvo yathA syAt / priyatisA / priytisro| priyatinaH / priyatisR kulam / priyatisRNI / priyatasaNi / yadA tu tricaturau puMsi napuMsake vA vatate samudAyaH striyAM tadA na bhavati / priyAH trayaH priyANi trINi vA yasyAH sa priytriH| evaM priyctvaaH| striyAmiti kim ? trayazcatvAraH / trINi / catvAri / cakAro'nuktasamuccayArtho'nuvartate / tena "kacitke'pi khau" / tisRkA grAmaH / ro'cyuH // 5 // 156 // tisR catasR ityetayoH RkArasya rephAdezo bhavatyaci parataH / tisastiSThanti / tisaH pazya / catarastiSThanti / catasraH pazya / niyatisro bhayam / "Rto Didhe" [5 / 2 / 105] ityepa zasi "suTi pUrvasvam" [4 / 3 / 86] dItvaM isiGasoH "Rta utH" [4 / 3 / 68] iti uH prasajyeta / nanu madhye'pavAdAH pUrvAn vidhIn bAdhante nottarAn" [40]] iti Rto Didhe ityepaH kathaM bAdhA "sparddha param [112 / 10] iti parazabdasyoSTavAcitvAre phAdezaH iNTA+Avepa / priyatisari / atha priyatistra ityAdI kAsAntaH kasmAnna bhavati / samudAyavibhaktyAM tisabhAva iti tayA'nto vyApta iti na kapa / acIti kim ? tisRbhiH / tisnnii| nanvAmi paratvAne phAmApnoti / naivam / "nAmyatisUcatas" [4] 4 / 3] iti zApakAnnuTi numrabhAvI na staH / uriti kim ? "ante'laH" [21149] ityeva siddham / urityakriyamANe "yena nAprApta" nyAyena tisRcatabhabhAvasthApavAdo rephaH syAt / jarAyA caa'sng||5160|| jarAyA aci parato vA asaGAdezo bhavati / jrsau| jare / jarasaH / jarasama / jarasA / jarayA / Ami prtvaannuddo'sng| jarasAm / jarANAm / numaH prtvaadsH| atijarAMsi tapAsIti / prAdeze "ekadezavikRtamananyavad" [10] iti / atijarasaM kulaM pazyetyAtrAmaM vibhaktImapekSyAsaraH / anakArAnto jAtaH / sa tasyopo nimittaM na bhavati sannipAtalakSaNatvAt / atijaraM tiSThati / atijarerityatra snnipaatlkssnnaavmbhaavaitbhaavau| tena naa'sng| anityaiSA paribhASeti kecitte na atijarasaM tiSThati / atijarasairiti / - tyadAderaH // 5 // 1 // 26 // acIti nivRttam / tyadAdInAmakArAdezo bhavati vibhaktyAm / syaH / tyau / ye / saH / tau / te / yaH / yau| eSaH / etau / imau / ime / amU / amI / dvau| dvAbhyAm / tyadAdiSu strItvavivakSAyAM "bhAvini bhUtavadupacArAt" iti svAdimapekSyAtve kRte TAp / tena syA setyAdisiddham / atyavidhi prati dvipayantAstyadAdayaH / "bhavataSThaechasI" ||2|11|iti nidaMzAt / tana bhavAn / bhavantau / bhvntH| gRhyamANena tyadAdinA vibhaktI vizeSyate / tenApradhAnAnAmattvaM na bhavati / atitadaH / prAdhAnye tu zobhanaH saH susaH / atisaH / paramasaH / saJjJAzabdAnAM tu tyadAditvAbhAvaH srvnaamaantrgnntvaattydaadeH|| kimaH kaH // 5 // 16162 // kimityetasya ka ityayamAdezo bhavati vibhaktyAM parataH / kH| kii| ke| kimo'kAra evAnuvartyaH / pUrveNa makArasyAnena "anantyavikAre'ntyasadezasya" [pa0] itIkArasyAtye pararUpatve ca kRte siddhamiti cet na, pUrveNa satyapi makArasyAtvasambhave ikArasyAtvaM bAdhakameva syAt / tadAnamiva dadhidAnasya / kinca kutsAdyarthe sAke'pi yathA syAditi kAdezaH / vibhaktyAmityeva / kiM rAjA yona rakSati / For Private And Personal Use Only Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 358 jainendra-vyAkaraNam [a0 5 pA0 2 sU0 1-3 kukko tayoH // 516 // kimaH ku ka ityetAvAdezau bhavatastakArAdAvakAre ca parataH / kutaH / cha / "kutasoH" iti sUtre sitkaraNasAmarthyAtpadasajJayA bhasajJAkArye utve bAdhite yaNAdezena siddha karUpe sAko yathA syAdityevamarthaH kAdezaH / toH saH sAdhanantye // 11 // 164 // tyadAdInAM tavargasyAnantye sakArAdezo bhavati sau parataH / syaH / saH eSaH / anantya iti kim ? yaH / saH / tyadAdyatvasyedamAdayo'vakAzAH / stvsyaannystvrgH| paratvAd dasya sattvaM syAt / nanu sattve'pi yakhe sidhyati / naivam "aninasminagrahaNe'narthakasyApi grahaNAt" [50 4 / 412] iti dItvaM syAt / iha ca sa puruSa iti hali sukhe doSaH syAt / sA ityatra "ataH" [31114] iti TAmna syAt / tasmAdanantya ityucyate / aneSa ityatra nakArasya kasmAnna bhavati ? "najo'n" [431181] iti nakArasya tyadAdigrahAainAgrahaNAt bhivAnityatra "sphAntasya kham" [5/3141] iti takhasyAsiddhatvAttakArasya prApnoti / yadyavaM parasvatvasyApyasiddhatvAnakAro nAsti / tato'ntaraGgatvAdanusvAra eva syAt / asau // 11 / 165 // asAviti nipAtyate / adasaH sakArasyautvaM sau sukham / atvacAdhanArtham / "toH" [5/1164] iti dasya ca satvam / asau| he asau| strIpusayoridam / sAvityeva / adaH kulam / adasaH parasya sorautvameva nipAtyamiti cet , na, kutsAdyarthavivakSAyAmaki tyadAdyatve TApi kRte "tyasthe kyApIdataH" [5 / 2 / 50] iti itvaM syAt / tena asako strIti na sidhyet / sakArasya tvautve TAmnAstIti na doSaH idamo mH||5||12166|| idamityetasya makArAdezo bhavati vibhaktyAM prtH| sAviti nivRttam / uttaratra sAviti nirdezAt / imau / ime / ime / imAH / ime| imAni / daH // 5 // 1 // 167 // yaH sau // 51168 // idamo dasya yakArAdezo bhavati sau parataH / uttaratra pusIti nirdezAt striyAmayaM vidhiH / iyaM strI / napuMsake sukhe nAsti / / puMsIdo'ya // 5 // 1166 // idama idrUpatya ayAdezo bhavati sau parataH puMsyabhidheye / ayam / parabhAyam / "pUrvottarapadayostAvatkArya pazcAdekAdezaH" / "nendrasya' [5 / 2 / 27] iti jJApakAt / nApyakaH // 5 // 1170 // idama idrapasyAkakArasyAna ityayamAdezo bhavati zrApi vibhaktyAM parataH / anena / paramAnena / shrnyoH| aka iti kim ? imakena / imakayoH / prAviti pratyAhAraH TAdirAsupaH pakAreNa / hali kham // 5 // 2 // 171 // halAdAvApi parataH akakArasyedama idra pasya khaM bhavati / grAbhyAm / ebhiH / ebhyaH / eSu / aka ityeva / imakebhyaH / "ante'laH" [111146] kasmAnna bhavati / "nAnarthake'nte'lo vidhiH" [10] / athavA arthavazAdvibhaktIpariNAma iti pUrveNa siddha syAno'nte'la iti nakham / ityabhayanandiviracitAyAM jainendramahAvRttau paJcamAdhyAyasya prathamaH pAdaH smaaptH| mRjairepa // 2 // 1 // gorityetadevAnuvartate / mRjerika aibbhavati / mArTA / mRjeritIga nirdezaH "dhoH svarUpagrahaNAttatyavijJAnam" [40] bhrauNahatyeti tatvanipAtanAjjJAyate / anyathA "hanasto aiNaloH" [5/36] ityeva tatvaM syAt / dhorvihite tye aibbhavati / na mRdastye tena kaMsaparimRbhiriti / nanu "viGati" [111116] iti pratiSedhaH siddho naivam / kinnimittayorebaipoH sa prtissedhH| viDatyaci vA // 22 // mRjerajAdau kGiti vA ainbhavati / parimRjanti / parimArjanti / primbhuujtuH| parimamArjatuH / viDatIti kim ? parimArjanam / acIti kim ? mRSTaH / te tasi yA draSTavyam / 1. pratiSu sUtrasyAsya vRttistruTitA / For Private And Personal Use Only Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a. 5 pA02 sU03-6 ] mahAvRttisahitam 356 JNityacaH // 5 // 3 // jiti Niti ca parato'jantasya goraibhavati / praakaarH| adhyaayH| "adhyAyAnuvAkayorvopa" [4/1164] iti nipAtanAdghaJ / kArako haarkH| nAyakaH / lAvakaH / skhaayau| sakhAyaH / anarthakamidam / epirannatve ayavIzca kRtayoH "uGo'taH" [5 / 14] ityaipA siddham / maivaM zakyam / "gukArye nivRtte punarna tannimittam [pa0] iti asi ca sakhyuremna vihitaH gautramityatra cAvayAdezAbhAvAdaimna siddhyet / ajgrahaNamanigarthe gauriti / NitkaraNaM tu gAvau gAvaH ityatrAbAdeze sati "uko'taH" [5 / 2 / 4] ilaipi caritArtha syAt / uddo'tH||5||raatth|| gorakArasya uDaH aina bhavati Niti parataH / paakH| pATa: / pAcakaH / pAyakaH / pAcayati / uddha iti kim ? pipaTipakaH / 'pakArAkArasya mA bhUt / antyasya pUrveNa prApnoti / naivam / pUrvavipratiSedhenAtaH khaM bhavati / ataH iti kim ? bhedakaH / taparakaraNaM mukhasukhArtham / hRtyacAmAdeH // 5 // 2 // 5 // zraca ityanuvartate / hRti Niti parataH acAmAderaca aiv bhavati / shraashygriiviH| pRSThiH / saulocanaH / sautAraH / "nadImAnupI" [3111102] ityAdinAe / acAmiti kim ? halA mavivakSArthamanyathA ajAdInAmeva syAt / ajantalanazAsyo lakSaNasya caipaH paratvAdAdaraipa / tvASTraH / jaagtH| "tasyedam" [3 / 3 / 88] ityaNa / "sakRdgate paranirNaye bAdhitaH eva" [10] punaH prasaGgavijJAnapakSe'pi na dopaH / anuzatikAdiSu puSkarasacchabdapAThAt pauSkarasAdiH / bAhrAderij [3 / 1 / 85] / anyathA tatrobhayoH padayoraivarthapATho'narthakaH syAt / devikAzizapAdIrghasatrazreyasAmAH // 6 // devikAdibhirAyaco vizeSaNAt kaMvalAnAM tadAdInAM ca grahagAma / devikAyAM bhavaM daavikmdkm| AdyavizeSaNA vikule bhavA dAvikulAH shaalyH| zizapAyA vikAraH zAMzapaM bhanma / zizapAsthale bhavaM zAMzapAsthalam / dIrghasatre bhavaM dArpasatram / zreyo'dhikRtya kRto granthaH zreyasi bhavo vA zrAyasaH syAhAdaH / devikAdInAmAderaca iti kim ? sudevikAyAM bhavA saudevikaaH| pUrvadavikAyAM bhavaH pUrvadAvikaH / pUrvazAMzapaH / prAcAM grAmau / "prAcAM grAmANAm" [5 / 2 / 16] iti dhoraipprasaGge anenAkAraH / kekayamitrayupralayAnAM yAderiya ||raajaa kekaya minayu pralaya ityeteSAM yakArAderiyAdezo bhavati hRti Niti prtH| kekayasthApatyama / "rASTrazabdAdAjJo'J" [3 / 1 / 150] / zrAdaraipa / kaikeyH| mitrayorbhAvaH "vRddhacaraNAchalAghAtyAkArAvete" [3141924] iti vuJ / laukikaM tatra vRddhaM gRhyate / maitreykmaashlaayte| pralayAdAgataM prAleyam / pade yvorai yoya // 28 // pade parataH acAmAderacaH sthAne kRtau yau yakAravakArI tayoraiyo ityetAvAdezau bhavataH hRti niNati parataH / vyAkaraNaM vettyadhIte vA vaiyAkaraNaH / evaM naiyAyikaH "kratakthAdisUtrAntAhaN" [3 / 2 / 52] iti ThaNa / zobhanA azvA atyeti svshvH| tasyApatyaM sauvazviH / zrAdaraipaH paratvAdaiyautro bhavataH / arhatA prokta mAItaM tattvam / pada iti kim ? iNaH zatari yat / yataH chAtrA yAtA antyacAmATeracaH sthAne "yaNetyoH 77] iti yakAro na tu pade parataH / yoriti kima? aAzviH / acAmAderacaH iti kim ? abhyaJjanena carati aAbhyaJjanikaH / daadhyshviH| iha kasmAnna bhavati azItI bhRto bhAvI vA dvayAzItikaH ? yauvAdezca aiprAptistatrAyaM vidhiH / atra ca "saMkhAyAH saMkhyAsaMvatsarasya" [5 / 2 / 20] iti yoH prAptinaM dvizabdasya / dyoraipo'pyayamapavAdaH / pUrvavyalinde jAtaH pRrvatra yalindaH / "prAcAM prAmANAm" [5 / 2 / 16] iti prAptiH / dvArAdeH // 52 // 9 // dvAra ityevamAdInAM ca dhoraiyauvityetAbAdezA bhavataH Niti hRti parataH dviAre niyuktaH dauvArikaH / nAyaM pade'caH sthAne vakAraH iti pUrveNAprAptiH / atra dvArAdibhidyorvizeSaNAttadAdi For Private And Personal Use Only Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam 360 [ zra0 5 pA0 2 sU0 10 - 14 grahaNam / dvArapAlyA apatyaM dauvArapAlikaH / " revatyAdeSTaNa " [3 / 3 / 134] iti ThaNa | svaramadhikRtya kRto granthaH sauvaraH / tadAderapi / svarAdhyAye bhavaH sauvarAdhyAyaH / vyalkase bhavaH vaiyalkasaH / svastItyAha sauvastikaH / tadAhetyasminnartha TharaNuktaH / svarbhayaM saum / "kermamAtre Tikham" [vA0] iti Tikham / svargamanamAha sauvargamanikaH / svaH adhyAya svAdhyAyaH / svAdhyAyena carati sauvAdhyAyikaH / zracAmAderityanuvartanAdAdyacaH samIpasya yauvAdezau svazabdasyaiva / tadAdividhinA siddhamiti cet, na "svazabdena tadAdividhiranityaH " itIdameva jJApakam / tena svapatI sAdhu svApateyamiti / spayakRtasyApatyaM spheyakRtaH / "kurvRSyandhakavRNe: " [3 / 1 / 103] ityaN / svAduSyasyedaM sauvAduSyam / zuno vikAraH zauvaH saGkocaH "zvAzmacarmaNAM saMkocavikArakozeSu" [ 4|4|132] iti Tikham / zuno daMSTrA zvAdaMSTrA / " zranyasyApi " [4 / 3 / 232] iti dItvam / tatra bhavaH zauvAdI maNiH / tathA zauvAhananam / svasyedaM saum / tadAdeH svagrAme bhavaH sauvagrAmikaH / zravyAtmAditvAha / nyagrodhasya kevalasya || 5|2|10|| nyagrodhasya kevalasya yo yakArastasya aiyityayamAdezo bhavati hRti iita parataH / nyagrodhasyAyaM naiyagrodho daNDaH / kevalasyeti kim ? nyagrodhA asmindeze santi "bunchaguTa" [36] ityAdi pATAtkaH / TApU "tyasthe kyApI" [ 5|2|50 ] ityAdityam / nyagrodhikAyAM bhavaH nyAyodhikaH gratra "bhasya hRtyaDhe" [vA0] iti puMvadbhAvaH prAptaH / " na vuhakoDa: [4 | 3 | 146 ] iti pratiSedhaH tathA nyagrodhamUle bhavaM nyAgrodhamUlaM tRNam / aibeva bhavati / nanu nyagrodhasyocyamAnaM kathamanyAdhikasya syAt 1 tadantavidhinA / syevaM nArthaH kevalagrahaNena nyagrodhasya prAdhAnyenAzrayaNAttadantavindhyabhAvaH / evaM tarhi tadAdinivRtyarthaM kevalagrahaNam / granyatreha tadAdividhirastIti jJApyate / nyagrodhatIti vyutpattipakSe niyamArtham / kevalasyaiva / vyutpattipakSe vidhyarthaM sUtram / na me || 5|2| 11 || me AyeM karmavyatihAre vizati hRti yadukta tanna bhavati / vyAtyucI / vyAkrozI / vyApacorI vartate / "karmavyatihAre jaH " [ 2|3|76 ] iti JaH / "jAt striyAm" [4/2/22] ityaN / tasmin pratiSedhaH / svAgatAdeH ||12|| svAgatAdezca yaduktaM tanna bhavati / svAgatena carati svAgatikaH / svadhvarasyApatyaM svAdhariH / svaGgaH svAGgiH / vyaGgaH vyAGgiH / vyaGaH vyADi / vyavahAreNa carati vyAvahArikaH / vyavahArazabdo na karmavyatihAra eva vartate kintarhi lokavRtte'pi / tataH pAThaH / svapatau sAdhu svApateyam / zvAderAvataH || 2|13|| zvAdegaurikAdau yadukta tanna bhavati / zratazca ya utpadyate tasmiMzca / cakAramantareNApi samuccayo gamyate / yathA pRthivyApastejovAyurAkAzamiti / zvAbhastriH / zvAdaSTriH / zvA kariNaH / zvAzIrpiH / zvAgaNikaH / zveva bhastrAsya, zuna iva daMSTrA'sya, zuna iva karNAvasya zuna iva ziro'sya / svaziraso'patyaM brAhvAdipAThAdiJ / zrajAdau hRti zirasaH zIrpAdeza upasaGkhyAnena / ikAradIlaM vyapadezavadbhAvena | to ya utpadyate tatrApi pratiSedhaH / zvAmastreriTaM zvAbhastram / zvAkarNam | "ija: " [3] ityaN / zvanzabdo dvArAdiSu paThyate / tasya tadAdividhiH zrastIti idameva pratipedhavacanaM jJApakam / zvAderiti kim ? zvabhizcarati zauvikaH / kevalasya na pratiSedhaH "no'Su so hRti" [4|4|130] iti Tim / Ayata iti kim ? zvAbhastrasyedaM zautrAbhastram / zauvAdaMSTro maNiH / vA padAntasya || 5|2|14|| zvAdegaH padazabdAntasya yadukta tanna bhavati vA / kimuktam ? dvArAdau zvazabdasya tadAdividhinA zrayuktaH / zvApadAnAM samUhaH zvApadam / zauvApadam / zuna iva padasya zvApadaH / "anyasyApi" [4 / 3 / 232] iti dItvam / ikArAdau pUrvanirNayena nityaH pratiSedhaH / zvApadena carati zvApa dikaH / grantagrahaNaM na kartavyam / "yenAli vidhistadantAyoH " [3 / 1167 ] iti svayameva padAntasya zvAderityanu For Private And Personal Use Only Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 5 pA0 2 sU0 15-16] mahAvRttisahitam vartamAnAcca nAnyasya kasyacid bhaviSyati / evaM tantagrahaNaM jJApakamanityastadantavidhiH / tena "sa-tya-vidhau na tadantavidhiH" [pa0] iti na vaktavyam / dyoH||15|| dyorityayamadhikAro veditavyaH / yadita UrdhvamanukramipyAmaH dyorityevaM tad veditavyam / "hanasto'bhiNaloH [5 / 2 / 36] ityataH prAgvakSyati / "proSTapadAnAM jAte" [5 / 2 / 23] proSThapaTAsu jAtaH proSThapAdo mANavakaH / dyorai / pUrvapadasya tena na bhavati / "yena nAprApte tasya tadAdhanam" [10] iti nyAyAt / nanu "IkenyavyavAye pUrvaparayoH" [1160] iti nyAyena "avayavAhatoH" [5 / 2 / 16] ityAdau kAnirdezAd dyoreva bhaviSyati nArtho'nena ? "proSTapadAnAM jAte' ityAdau kAnirdezo nAsti tadarthaM vcnm| anyathA proSThapaDhATau niyamo na zakyeta / avayavAhatoH // 5 // 2 // 16 // avayavavAcinaH zabdAduttarasya Rto racAmAderaca aibhavati / pUrvavArSikaH / aparavArpikaH / pUrvAsu varSAsu jAtaH / hRdarthavivakSAyAM "hRdarthayusamAhAre" [1 / 3 / 46] iti SasaH / "kAlA?" [3 / 2 / 131] iti ThaJ / nanu kAlAjuktaH / "sa-tya-vidhau na tadantavidhiH" [pa0] / kathaM kAlAntAt ? nava dossH| "tojidvidhAvavayavAt" iti tdntvidhirupsngkhyaatH| evaM pUrva hemnH| aprhemnH| "bhasandhyA' [3 / 2 / 137] ityAdinAe / "hemantAttakham" [3 / 1 / 138] iti takham / avayavAditi kim ? pUrvAsvatItAsu varSAmu jAtaH paurvavarSaH / aAparavarpaH / "prAgdoraNa' [3 / 1 / 68] / pUrvazabdo'tra kAlavAcI nAvayavadhAcI / ata evAvayavalakSaNatadantavidhyabhAvAt "kAlAha" [3 / 2 / 131] nepyate / susaryA drASTrasya // 5 / 2 / 17 // su sarva ardhA ityevaM pUrvasya rASTravAcinaH zabdasya goracAmAderaca aiba bhavati / supAJcAlakaH / sarvapAJcAlakaH / arddha pAJcAlakaH / zobhanAH paanycaalaaH| prAdilakSaNaH pasaH / sarve pAJcAlAH / "pUrvakAla" [1 // 3 // 44] ityAdinA yasaH / arddhapAJcAlA iti / "vizeSaNaM vizeSyeNeti" [1 // 3 // 52] pasaH / mupaJcAlegu jAtaH "rASTrAvadhyoH" [3 / 2 / 102] "bahutve'dorapi" [3 / 2 / 103] iti buna / kathaM raassttraadunymaanstdntaa[| "susaryA divazabdebhyo janapadasya" iti tadantavidhirupasaGkhyAtaH / evaM mumAgadhakaH / sarvamAgadhakaH / arddhamAgadhakaH / dizo'madrANAm // 5 // 2 // 18 // rASTrasyetyanuvartate / dikzabdAduttarasya rASTrasya madravarjitasya dhoracAmAdeca aib bhavati / pUrvapAJcAlakaH / aparapAJcAlakaH / dakSiNamAgadhakaH / uttrmaagdhkH| pUrveSu pAJcAleSu jAtaH / hRdathai pasaH / pUrvoktena tadantavidhinA buny| amadrANAmiti kim ? paurvmdrH| "ma bhyo'Na" [3 / 285] | diza iti kim ? pUrvepvavayavabhUteSu pAJcAleSu bhavaH / aNi / paurvpnycaalH| dizi yaH pUrvazabdo vartate sa kizabdo'bhipreto nAvayave vrtmaanH| ata eva tadantavidhyabhAvAdvaJ nAsti / yogavibhAga uttraarthH| prAcAM grAmANAm // 5 // 16 // diza itynuvrtte| dicchabdAduttare prAcAM deze grAmANAmacAmAdaraca aibhavati / rASTrasyetyanuvartanAt prAcAmityAcAryagrahaNaM nAzaGkayam / yadi pUrvottara padasamudAyo grAmanAmadheyastadA grAmavAcino goravayavasya dikchabdAta parasya aibbhavatItyabhisambandhaH / itaratra tu diza uttareSAM grAmANAmiti / pUrvA cAsau pukAmazamI ca "diksaGkhyauM khI" [1 / 3 / 45] iti pasaH / pUrveSukAmazamyAM jaatH| aNi / pUrvaipukAmazamaH / aparaipukAmazamaH / "nendrasya" [5 / 2 / 27] iti pratiSedhavacanaM jJApakam / prAkpUrvottarapadayoraibAdikArya pazcAdekAdeza iti / evaM pUrvA cAsau kRSNamRttikA ca pUrvakArNamRttikaH / asajJApakSe pUrvasyAmipukAmazamyAM jAtaH / "hRdartha" [1 // 3 / 46] iti pasaH / "digAderakhau' [3 / 2 / 84] iti NaH / zeSaM pUrvavat / "atra grAmagrahaNe nagarasyApi grahaNam" [vA0] / yathA loke abhakSyo grAmakukkuTa iti nAgaro'pi na bhakSyate / sajJApakSe pUrva ca tatpATaliputraM ca / anyatra pUrvasmin pATaliputre jAta iti "roDIto prAcAm" [3 / 2 / 101] For Private And Personal Use Only Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 362 jainendra-vyAkaraNam [a0 5 pA0 2 sU0 20-24 iti vuna / pUrvapATaliputrakaH / aparapATaliputrakaH / pUrvakanyAkubjAyAM pUrvasyAM kanyAkubjAyAM vA jAtaH aNi Ne ca kRte pUrvakAnyakubjaH / nanu caikameva pATaliputram / pATaliputrAntarasya vyavacchedyasyAbhAvAd kathaM pUrvazabdena vizeSyate ? pATaliputraukadeze pATaliputrazabdo vartate ityadoSaH / __ saGkhyAyAH saGkhyAsaMvatsarasya // 2220 // saGkhyAyAH parasya saGkhyAzabdasya saMvatsarasya ca ghoracAmAderaca aibbhavati Niti hRti parataH / dvinAvatikam / trinAvatikam / dvAbhyAM navatibhyAM krItam / hRdartha rasaH / "prArhATaNa" [31417] / tasya "rAdubakhau" [3 / 126] ityup / dvinavatinA dravyeNa krItaM punaSThaNa / athavA dvau ca navatizca / "vA catvAriMzadAdau" [ // 3 / 160] ityanAtvam / "liGgamazipyaM lokAzrayatvAlliGgasya" [10] iti naikavadbhAve'pi napusakatvam / "dvandve dhuvalliGgam" [1 / 4 / 102] dvinavatyA krItama / evaM dve SaSThI bhUto bhAvI vA dviSASThikaH / dviSaSThayAdizabdo varSeSu saGkhaye yeSu vartamAnaH kAlavAcI / tena kAlAdhikAravihitaSThatra / dvau saMvatsarau bhUto bhAvI vA dvisAMvatsarikaH / trisaaNvtsrikH| saMvatsaragrahaNaM nirarthakam / "parimANasyAkhuzANe" [5 / 2 / 22] ityeva siddham / tatra azANa iti pratiSedhAt paricchedamAtra gRhyate nArohapariNAhalakSaNam / tena dvivaitastikam , trivaitastikamiti siddham / evaM tarhi saMvatsaragrahaNaM jJApakam / "parimANagrahaNena kAlaparimANaM gRhyte"| tena dve same adhISTo dvaismikH| dyoraimna bhavati tathA dvivarSa mANavikA / "parimANAdapi 31126] "rAt" [ 25] iti DInaM bhavati / dve varSe bhUtA prAgvataSThanaH "varSAdup ca' [3 / 85] "prANinyupa" [3 / 4 / 86] / varSasyAbhAvini ||shsh21|| saGghayAyA iti vartate / saGkhyAyAH parasya varSazabdasya acAmodaraca ainbhavati hati Niti parataH yadyabhAvinya) hattadaiva syAt / ve varSe bhUtaM dvivArSikama / abhAvinIti kim ? trINi varSANi bhAvi traivarSikaM dhAnyam / nanu dve varSe adhISTo bhRto vA karma kariSyati dvivArpiko manuSya iti bhAvitA gamyate kathaM na pratiSedhaH ? naivam ; kariSyatIti prayoge bhAvitA gamyate na tu hRdoM bhAvI / nanu manuSyA bhidhAne "prANinyupa" [ 386] iti ThaNa upa kasmAnna bhavati / bhUtaviSaye so'bhyupagamyate naadhiissttaadii| tato "varSAdupca" [3 / 4 / 85] iti vikalpa ub bhavati / parimANasyAkhuzANe // 22 // saGkhyAyA iti vartate / saGkhathAyAH parasya parimANasya samudAyenAkho gamyanAnAyAmazANe ca dyoracAderaco aica bhavati / akhuzANa iti viSayalakSaNeyamIpa / dvisovarNikam / dvAbhyAM suvarNAbhyAM krotam / aArhAhaNaH "kArSApaNasahasrasuvarNazatamAnAdvA" [3 / 4 / 25] iti vAnup / evaM dvi naiStikam / trinaSkikam / bahunaiSkikam / "dvitribahorniSkavistAt" [3128] iti voe / dvikoDavikam / dvAbhyAM kuDavAbhyAM krItam / "rAdubakhau" [3 / 4 / 26] ityup / dvikur3avena dravyeNa krotaM punaSThaNa / akhuzAga iti kim ? paJca lohitAni parimANamatya, paJca kalApAH parimANamasya pAJcalauhitikam , lohinIzabdasya "vA ThaNa chasoH" [Thakchasozva] [ vA0 ] iti puMvadbhAve rUpam / pAJcakAlApikam / "parimANAtsaGkhyAyAH saGghasUtrAdhyayane" [3 / 4 / 56] iti ThaNaH "rAdubakhauM" [3 / 4 / 26] iti nopa / dvaizANam / traizANam / "dvitribhyAmaNa" [3 / 4134] ityam / "kuli- jasyApi pratiSedho vaktavyaH" [vA0] / dvikulije prayojanamasya dvaikulijikam / proSTapadAnAM jAte // 5 // 2 / 23 // yoriti vartate / proSThapadAnAM dyoracAmAderaca aib bhavati jAtAthai hRti JNiti parataH / proSThapadAbhiryuktaH kAlaH / "bhAyuktaH kAlaH" [3 / 2 / 4] ityaNa / tatya "usabhede" [3 / 2 / 5] ityus / usi yuktavalliGgasaGkhyAtidezaH / proSTapadAsu jAtaH / aNa / tasya "bhebhyo bahulam" [3 / 3 / 13] iti bahulavaca nAdihAnup / proSThapAdo mANavakaH / jAta iti kim ? proSThapadAsu bhavaH prauSThapado meghH| hRtsindhubhage dvayoH // // // 24 // hRsindhu bhaga isyeSu dyuSa dvayoH padayoracAmAderaca ailbhavati / suhRdayasyedaM sauhArdam / "hRdayasya hRllekhayAralAseSu" [4 / 3 / 161] iti hRdbhAvaH / athavA "suhRduhRdau mitrA For Private And Personal Use Only Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 5 pA0 2 sU0 25-30] mahAvRttisahitam mitrayoH" [4 / 2 / 150] ityanayorgrahaNam / mahAsindhau bhavaH mAhAsaindhavaH / "kacchAdeH" [3 / 2 / 111] ityaNa / sindhuzabdasya tatra tadantavidhirapi / saubhAgyam / daurbhAgyam / subhagAyA apatyaM daNi "kalyANyAdInAminaGa" [3 / 1 / 145] saubhAgineyaH / anuzatikAdeH // 25 // anuzatika ityevamAdInAM zabdAnAM dvayoH padayoracAmAderaca aib bhavati / anuzatikasvedam AnuzAtikam / zrAnuzAtakiH / anuhoDa-prAnuhauDiH / anusaMvaraNa-AnusAMvaraNiH / agAraveNoridam AgAravaiNavam / amihatyAyAM bhavam prAsihAtyam / asyahatya iti kapAJcit pAThaH / asyahatyazabdo'sminnasti AsyahAtyam / "vimuktAdibhyo'Na [4 // 65] asyahetIti pAThAntaram / / asyahetiH prayojanamasya prAsyahaitikam / adhyayaH / zrAdhyAyiH / vadhyogasyApatyaM vAdhyogaH / "vidAdibhyo'nuSyAnantarye'J" [3 / 1 / 63] / pusskrsd-pausskrsaadiH| anubaahuH-saanvbaahuH| sAnvabAhaviH / "bAhvAderij" [3 / 1 / 85] / kurukat-kaurukAtyaH / "gargAderyaJ" [3 / 1 / 64] / kurupaJcAleSu bhavaH kaurupAJcAlAH / "prAgdoraN" [3 / 1 / 68] / rASTrasamudAyo rASTra grahaNena na gRhyate / tena "rASTrAvadhyoH " [3 / 2 / 102] iti butra nAsti / udakazuddha-praudakazauddhiH / ihalAka-aihalaukikaH / paarlaukikH| prayojanArthe vua / sarvalokaH-sarvasmin loke viditaH sAvalaukikaH / "lokAt" [314144] "sarvAt" [3 // 4 // 45] iti ThaN / sarvabhUmerIzvaraH sArvabhaumaH / "sarvabhUmipRthivIbhyAmaNa" [3 / 4 / 41] / sArvapauruSam / tasyedamarthe prAyogikam / Adhidaivikam / Adhibhautikam / bhavArthe adhyAsmAdilATTaN / prstrii-paarstryH| ThaNi "kalyANyAdInAminaTa" [3 / 1 / 115] / sUtranaTa-sautranATiH / abhigamamarhati AbhigAmikaH / rAjapuruSAphija / raajpurussaayrinnH| devatAdvandve // 5 // 2 / 26 // devatAdvandve ca dvayoH padayoracAmAderaca aib bhavati / yAgnivAruNam / agnizca varuNazca devate asya | aiviSaye "aipIt" [33141] ityagneritvam / evam yAgnimArutam / abhidhAnavazAdAnaG viSaye'yaM vidhiranyatra na bhavati / skAndavizAkhaH / braahmprjaaptyH| tasyedamarthe aNa / "diti" [3 / 1170] aAdinA eyazca / nendrasya // 2 // 27 // dyoriti vartate / indratya yauraimna bhavati / aagnedrH| "devatAdvandve" [paa2|26] iti pUrvapadasyAna / indrasya dyorekAdeze kRte "yasya DyAM ca" [ 136] ityakhe ca zrAderaco nAzAtkathamaipaH prAptiH / idameva jJApakam "pUrvottarapadayoH kAryamantaraGgamapyekAdezaM baadhte"| tena pUrveSukAmazamAdayaH siddhAH bhavanti / dyoriti kim ? aindrAgnaH / "ajAyat" [1 // 3 / 66] ityatrendrasya vA pUrvanipAta issyte| dyo varuNasya // 5 // 2 // 28 // dhantAtparasya varuNazabdasyai na bhavati / aindrAvaruNaH / dya iti kim ? AgnivAMruNaH / maitrAvaruNaH / aicipaye "aipIt' [4 / 3 / 141] ityagneritvam pazcAyorepa / prAcAM nagare ||shraa26|| prAptyabhAvAnneti na sambadhyate / dvayoriti vartate / arthavazAdvibhaktIpariNAmaH / prAcAM deze nagare dyaurdvayoH padayoraib bhavati / suhAnagare bhavaH sauhAnAgaraH / paunnddrnaagrH| vairATanAgaraH / doriti tatrAnuvartanAdroGantAt "prAcAm" [3 / 2 / 101] iti buJ bhavati / prAcAmiti kim ? malanagare bhavo mAlanagaraH / jaGgaladhenu valaje // 52 // 30 // jaGgala dhenu valaja ityeteSu dhuSu pUrvapadasya acAmAderaca aib bhavati / pUrvapadasyeti kathaM labhyata iti cet "vA coH" [5 / 2 / 3.] ityuttaratra vakSyamANatvAt / kurujaGgale bhavaH kaulajaGgalaH / vaizvadhenavaH / sauvarNavalajaH / For Private And Personal Use Only Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 364 jainendra-vyAkaraNam [a0 5 pA0 2 sU0 31-37 vAdyoH // 522231 // jaGgala dhenu valaja ityetasya yoracAmAderaca ebhavati vA / kaurujAGgalaH / kaurujaGgalaH / vaizvadhainavaH / vaizvadhenavaH / sauvarNavAlajaH / sauvarguvalajaH / pUrveNa nitye prApte vikalpaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir parimANasyA'nato'rdhAdvA pUrvasya || 5|2|32|| parimANasyArddhAduttarasya zranataH sthAne eM bhavati pUrvapadasya tu vA / zrardhadroNaM pacati ArddhadrauNikaH / zrarddhadrauNikaH / grArdhakauDavikaH / arddha kauDavikaH / " pUrvapadasya vA " iti vacanAd dhruvizeSaNaM vAgrahaNaM nehAbhisambadhyate / nata iti kim ? AI prasthikaH / arddhaprasthikaH / ardhacamasena krItam zrArdhacamasikam / ardhacamasikam / pravAhaNasya Dhe Dhasya ||5|2|33|| pravAhaNasya de parataH coraim bhavati pUrvapadasya tu vA dAntasya cAnyasmin hRtita parataH / pravAhaNasyApatyaM prAvAhaNeyaH / " zubhrAdeH " [ 31 / 112] iti DhaNa / DhAntasya prAvAhaNeyasyApatyaM prAvAhayiH / pravAhaNeyiH / pravAhaNeyasyedam / "vRddhacaraNAnnit" [3 / 3 / 64 ] iti vuJ / prAvAhaNeyakam / dyoraipi satyasati ca nAsti vizeSaH / pUrvapadasya vikalpArthaH / naJaH zucIzvarakSetrajJakuzalaca palanipuNAnAm ||5|2|34|| core pUrvasya veti vartate / namaH pareSAM zuci Izvara kSetrajJa kuzala capala nipurA ityeteSAmacAmAderaca ainbhavati pUrvapadasya tu vA / na zucirazuciH prayuceridam azaucamAzaucam / athavA nAsya zucirasti zrazuciH / azucerbhAvaH "dhyAderikaH " [ 3|4|121] itynn...| "naJse'caturasaGgata" [ 3 | 4|115 ] ityatra vyAkhyAtam / caturAdimyo naJsa eva bhAvakarmahadvidhiH / anyebhyastu natra sAtpUrvamiti / na paTorbhAvaH apATavam / tena naJsebhAvAbhidhAyI tyo noktaH / zranaizvaryamAnaizvaryam / zrautrajJyam / zrAkSaitrajJayam / brAhmaNAdiSu nasAvetau / zrakuzalasTam kauzalamAkauzalam / acapalasyedam cApalamAcApalam / zranipuNasyedam naipuNamAnaipuNam / yadyapi kuzalacapalanipuNazabdA brAhmaNAdiSu yuvAdiSu ca pazyante tathApi tatra tadantaviverabhAvAnna se base vA kRte vyaNAvaprAptAvAkRtigaNatvAddraSTavyau / vati / yathAtathayathApurayoH krameNa || 5||35|| yathAtatha yathApura ityetayoH naJa uttarayoH krameNa dvayoremayAthAtathyamAyathAtathyam / zrayAthApuryamAMtrathApuryam / brAhmaNAdiSu nasAvetau / yathAtathA yathApurA " supsupA" [1|3 | 3] iti savidhiH / zrayathAtathAbhAvaH zrayathApurA mAvaH iti vigraha: / sautratvAnnirdezasyeti prAntau paThitau / yadi vA " yAvadyathAvadhRtya sAdRzye" [1|3|6 ] iti hase kRte pazcAnnaJsaH / nanvekA nasAtpUrvaM tyavidhiH anyatra nase / tenobhayaM siddhamato vyarthamidam / na vyartham / naJsAtpUrva prApnotItyuktam / hanasto JiloH ||5||36|| hRtIti nivRttam / JiNaloriti pratiSedhAt sAmAnyena niyatIti vartate / hanastakArAdezo bhavati Niti parataH aJiloH / ghAtayati / ghAtakaH / " zrante'la: " [1|1|46 ] iti nakArasya tattvam / dezaghAtI / sarvaghAtI / "supi zIle'jAtau khin" [222266] ghAtaMghAtam / "rAma cAbhIye" [ 248 ] iti Nam / dvitvam / ghaJi ghAtaH / sarvatra " ho hanterNini" [ 5/2/56 ] iti kutvam / miloriti kim ? dhAni / jaghAna / iha kasmAn na bhavati vRtra hatavAniti vRtrahA / tasyedaM vanam / "pAdindhRtarAjo'Ni " [4|4|123] ityakham | "dhoH svarUpagrahaNe tatyavijJAnam" [pa0] iti dhore bhavati / to ela zraH || 5|2|37|| AkArAntAdgoruttarasya gala caukArAdezo bhavati / papau / tasthau / pA ityetasmANNali parataH yugapattrINi kAryANi prApnuvanti dvitvamekAdeza tvaM ca / tatraikAdezAdanavakAzatvena paramatvam / dvitvAdapi paratvAdain / idAnImaipi kRte nimittanimittinorvibhAgAbhAvAt liTi parato dvitvanucyamAnaM na syAt / "dvitve'ci " [1|1|56 ] iti sthAnivadbhaviSyati / nanu dvitvanimitte ci sthAnivadbhAva ucyate For Private And Personal Use Only Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 5 SA0 2 0 38-44] mahAvRttisahitam cAtrAco nimittatvaM bhedAbhAvAt / evaM tarhi "dvitve'ci" [ 56] iti sUtre dvitva iti yogavibhAgAdiha sthaanivdbhaavH| nikRtoryuka // 2 // 38 // AkArAntasya goH au kRti Niti ca parataH yugAgamo bhavati / adAyi / adhAyi / dAyaH / dhAyaH / daaykH| dhAyakaH / jikRtoriti kim ? yayau / bbhau| vii| jJA devatA asya aNi jnyH| . na seTastAsi mo'vamikamicamaH // 5 // 2 // 39 // mAntasya goH tAsi seTa: au kRti niti ca yadukta tanna bhavati / kiJcoktam ? NitItyanuvartanAd "uGo'taH" [5 / 2 / 4] ityaipa / azami / atami / adami / zamakaH / damakaH / tamakaH / zamaH / tamaH / damaH / vizramaH / kathaM sUryavizrAmabhUmiH ? pramAdaprayoga eSaH / tAsi seTa iti kim ? yAmakaH / rAmakaH / ma iti kim ? cArakaH / pAThakaH / avamikamicama iti kim ? vAmaH / kAmaH / zrAcAmaH | jikRtoriti kim ? zazAma | ttaam| kathamudyamaH / uparamaH ? "aDa udyame" [dhA0] "yama uparame" [dhA0] iti nipAtanAt / janivadhyoH ||shraa40|| jani vadhi ityetayozca nikRtoyaduktaM tanna bhavati / ajani / avadhi / janakaH / vadhakaH / janaH / vadhaH / vadhiriti prakRtyantaraM halantamasti / tasyedaM grahagAm / na hanAdezasyAdantatvAta / tena siddhm| "bhakSakazcanna vidyeta vadhako'pi na vidyte"| artihIblIrIknUyImAyyAtAM pugNAvepa // 5 // 2 // 41 // goriti vartate / ati hI blI rI snUyI kSmAyo ityepAmAkArAntAnAM ca gUnA Nau parataH pug bhavati eca / atiriti tipA nirdezaH prakArAntanivRttyarthaH / iyati Rcchati vA kazcit taM prayuGakate apayati / hepayati / dilanAteblaeNpayati | rIyate riNAtezca repayati / niranubandhaparibhASA nAzrIyate / knUyI knopayati / "vali vyoH kham" [4 / 3 / 55] iti yakham / "na dhu [911118] ityepratiSedhaH prApnoti aganimitte khe sa pratiSedhaH / varNanimittaM cedam / kSmAyI kSamApayati / AkArAntAnAm / dApayati / dhApayati / lakSaNapratipadoktaparibhAleha nAzrIyate / glApayati / adhyApayati | "ikasto" [111117] ityAzrayaNAt prAtaH eva na bhavati / pukaH pUrvAntakaraNaM kim ? dApayateluDi adIdapadityatra "NI kacyuGaH" [5 / 2 / 115] prAdezArthaH / zAcchAsAhvAvyAvapAM yuk // 5 // 42 // zA cchA sA hA vyA ve pA ityeteSAM Nau parataH yugAgamo bhavati / nizAyayati / apacchAyayati / avasAyayati / saMhvAyayati / saMvAyayati / pAyayati / zAdInAM kRtAtvAnAM grahaNaM lAkSaNikasyApi pUrveNa pukamAkhyAtum / krApayati / jApayati / veJa ekArAntanirdeza "auvai zoSaNe" [dhA0] ityasya nivRttyarthaH / vAterubdikaraNAdagrahaNam: pAgrahaNe "pai ovai zoSaNe" [dhA0] ityasyApi grahaNam / prAkArAntavargAt pRthak pATho lAkSaNikalyAgArthaH ityanye / pAtelakaM vakSyati / yukaH pUrvAntatvaM nizAyayateluGi nyazIzayaditi prAdezArtham / gho vidhUnane juk ||shraa43|| vA ityetasya vidhUnane'rthe jugbhavati Nau parataH / pakSakeNopavAjayati / galI" dhiA. ityasya Nyantasya kinna rUpam / naivaM vAteyuka syAt / vidhUnana iti kim ? aAvApayati kezAn / "ovai zoSaNe" [dhA0] ityasyedaM rUpam / "dhUnprIjoNoM nugiSyate" iti vidhUnanavacanaM jJApakam / 44 // pAtelugAgamo bhavati Nau parataH / pAlayati zIlaM guruH / tipA nirdezo'navyikaraNanivRttyarthaH / yaGa antanivRttyarthazca / nanu pAla rakSaNa * iti caurAdikasya rUpaM bhaviSyati / nAtrApi yuksthAt / For Private And Personal Use Only Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 366 jainendra-vyAkaraNam [a0 5 pA0 2 sU0 45-51 lo vA snehadrave ||24||laa ityetasya Nau parataH vA lugAgamo bhavati sneha'rthe / ghRtaM vilAlayati vilApayati / vilAyayati / lA iti linAteH dravIkaraNArthasya "vibhASA liyoH" [3 / 44] iti kRtAtvasya dhUnAmanekArthatvAllAtezca snehadrave vRttirityubhayorgrahaNam / snehadrava iti kim ? ayo vilApayati / jaTAbhirAlApayate / lIyateH kRtAtvAt "liyo'dhASTaya sanmAnane ca" [1266] iti dH|| liyo nuk ||shraa46|| lI ityetasya Nau parataH snehadrave'rthe vA nugbhavati / ghRtaM vilInayati / ghRtaM vilApayati / liyo'nAtvapakSe snehadvArthasya grahaNam / snehadraya ityeva / ayo cilAyayati / No aivayAdezau / atha "vibhASA liyoH" [3 / 44] ityAtvapakSe ekadezavikRtasyAnanyatvAnnuka kasmAnna bhavati ? liya ityatra lI I itIkAraprazleSAdIkArAntasya nuk / ruhaH paH ||shraa47|| ruhaH Nau parataH pArAdezo bhavati vA / aAropayati / prArohayati svarga jinadharmaH / atha "yupa rupa lupa vimohane" [dhA0] iti rupyateH ropayati, ruheH rohyatIti bhaviSyati / na zakyamevam , aAropayatIti bhaviSyati na zakyamevam / grAropayatItyatra raherarthaH pratIyate na rupyateH / anekArthA dhava iti pAdaprasArikaiSA / sphAyo vaH ||shraa48|| veti nivRttam / skAyI ityetatya vakArAdezo bhavati Nau parataH / skAvayati / sphAvayataH / sphAvayanti / "ante'laH" [909146] ityantasya / zado'gatau taH // // 2 // 46 // zadeNoM parataH agatAvatheM takArAdezo bhavati / puSpANi zAtayati / phalAni zAtayati / agatAviti kim ? gAH zAdayati yaSTayA / "zadla zAtane" [dhA0] iti nipAtanAt siddha miti cet ; nipAtanaMmabAdhakamitarasya zakyeta / yathA "pUrvakAlaika' [1 // 3 // 44] ityatra purANazabdaH purAtanazabdasya / tyasthe kyApIdato'supo'yattadau // 12 // 50 // tyasthe kakAre parataH pUrvasya akAsyekArAdezo bhavati asupo ya zrApa tasmin yattadityetau varjayitvA / kutsitA jaTA jaTikA / muNDikA / tya iti kim ? zaknotIti shkaa| tkaa| dhorayaM kH| sthagrahaNaM kim ? kArikA / hArikA / asati sthagrahaNe ye kItyucyamAne "yenAla vidhiH" [111 / 67] iti kakArAdAvevaM syAt / sthagrahaNe sarvatra siddham / kIti kim ? nandanA / ramaNA / kItInirdezaH kim ? "IpketyavyavAye pUrvaparayoH" [160] iti parasya mA bhUt / paTukA | mRdukA / aApIti kim ? kArako hArakaH / ata iti kim ? gokaa| naukaa| taparakaraNaM kim ? bahukhavAkA / vahumAlAkA / "vA'paH" [5/2 / 127] itypraadeshpthe| prapakSe asuvaH kapaH paro'yamApa / asupa iti kim ? (bahavaH parivrAjakA asyAM bahuparivrAjakA mathurA ) "tyakhe tyAzrayam" [101 / 63] iti subantAtparivrAjakazabdAdayamApa / nanu ca base samudAyAdasubantAdAvitItva prApnoti, tadasat , asupa iti prasajyapratiSedho'yam / na cApa subantAdavayavAnparo bhavati / paryudAse hi dossH| supo'nyaH asupa samudAyattasmAdAbitItvaM syAt / bahUni carmANi asyAM bahucarmiketyatra asubantAkapaH paro'yamAvitItvam / ayattadAviti kim ? ykaa| skaa| yakAM yakAM pazyati takAM takAM vRNIte / iha kathaM pratiSedhaH, yAtIti syatIti vici yA sA iti sthite ke prAdeze ca kRte yakA sakA / kSipakAdAvetau drssttvyau| nanu kIti varNanirdezaH tasyApIti paratvena vizeSaNaM nopapadyate AkAreNa vyavadhAnAt / ekAdeze bhaviSyati / ekAdezaH pUrvavidhau sthAnivadbhavatIti vyavadhAnameva / evaM tarhi varNenaikena vyavadhAne'pi vacanaprAmANyAdbhavati / saGghAtena punarvyavadhAnamiti / rathAnAM samUho rathakaTyA putrakAmyAnaM putrakAmyA ityAdau na bhavati / vA'to'dhoryakAt // 12 // 51 // adhoryo yakAraH kakArazca tAbhyAmuttarasyAtaH sthAne yo akAraH tasyApyasupaH vA indravati / kutsitA ibhyA ibhyakA / ibhamahatIti "daNDAdeH" [314164] yH| evaM For Private And Personal Use Only Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 5 pA0 2 sU0 52-54 ] mahAvRttisahitam 367 kSatriyakA | kSatriyakA / arthakA / arthikA / caTakakA / caTakikA | mUSikakA / mUdhikikA | yAta iti kim ? sAGkAzye bhavA sAGkAziyakA / adhoriti kim ? sunayikA / suzayikA / suzocikA / pAkikA | zobhano nayo'syA sunayA / " ke'Na:" [ 5/2/125 ] iti prAdeze kRte dhorantau yakAraka - kArAvamU tAbhyAM parasya na vikalpaH / yakAditi kim ? azvI / azvikA / veti yogavibhAgaH / sA ca vyavasthitavibhASA / tena "tArakA jyotiSi" / tArikAnyA / "AziSi" jIvatAditi jIvakA / nandakA / jIvikA nandikA'nyatra / anukampitA devadattA / ke kRte "anajAdau vA sukham " [vA0] uktam - "devakA" devadattakAnyatra / " varNakA tantuvikAre" / varNikAnyA / "vartakA zakunau prAcAm" | vartikA'nyatra / "zraSTakA karmavizeSe" / aSTikA tulAnyatra / aSTau parimANamasyA iti / sUtakA / sUtikA / putrakA | putrikA / vRndArakA | vRndArikA / "kSipakAdau na bhavatyeva" "kSipa preraNe " [ dhA0 ] / dhru sthairya / kSipatIti kSipA, ke kSipakA / dhruvA, dhruvakA / yakA | sakA / ityevamAdiH kSipakAdiH dakSiNAtyikA / ihatyikA ityAdAvitvameva / bhAjAjJAdvAsvAnAM na se'pi || 5|2252 || bhastrA esA zrajA jJA dvA svA ityeteSAM nase asespi prAtaH sthAne yo prakAraH tasya vA id bhavati / bhastrAzabdasya " zranuktapuMskAdAcca" [5253] itImaM vidhiM vakSyati / iha nasAdanyatrApi pratipAdayiSyate / abhatrakA | bhastrikA | avidyamAnA trA asyA iti prabhA / kutsArthaM kaH / eSakA / epikA / etadaH sarvanAmno'kabhAvini sau "tyadAderaH" [5|1|161] ityatvam / prAkU supaH TAp / eveti vikRtanirdezAdyatra patvaM tatra vikalpaH / etikAstiSThanti ityatra nityamityam / ajakA / ajikA / anajakA / anajikA / naJse kRte kaH / jAnAtIti jJA / zakA | zikA | ajJikA / dvake / dvike / svakA / svikA / svakA / yasvikA / eSA dve napUrva anudAharaNe | suntAdApo vihitatvAt / nasAt pUrvampazvAdvA aki kRte " tyakhe vyAzrayam" [1|1|63] iti antarvartinIM vibhaktamAzritya sucantAdAviti na prAptiritvasya / anepakA / zradvake iti bhavati / svazabdasya tu jJAtidhanAkhyAyAM sarvanAmasAvirahAdagnAsti / aki hi sati tasya : prAgbhAvAtsucantagrahaNena grahaNam / subantAdAsyAt / jJAtivivakSAyAM tu na svA astrA kutsArthe kaH / svakA / avikA / apigrahaNaM kim ? nase asa ityevAstu | anyasminnapi se kvacidbhAvArtham / bahavo bhavA tyA iti ke bahumatrakA | bahubhastrikA | nirbhatrakA | nirbhastrikA | zranukta skAdAcca // 253 // zranuktapuMskAdvihitasyAtaH sthAne yo'kArastasya zrAcca bhavati icca vA / nase ase'pIti vartate / khaTvAkA / khaTvikA / khaTvakA / mAlAkA | mAlikA | mAlakA / bhatrakA | bhastrikA | bhastrakA | khaTvAdizabdA nityaM striyAmeva vartante ityanuktapuskAH / naJse'pi / zrabha strAkA / bhastrikA | abhatrakA | akhaTvAkA avikA / akhaTvakA / paramakhaTvAkA / paramakhaTivakA / paramakhaTkA | base'pi yadA kapi parataH " vApaH " [ 52 / 127 ] iti prAdezastadAnuktapuMskAdvihitasvAtaH sthAne kAra ityayameva vidhiH / vidyamAnA khaTvA'syA akhaTvAkA | akhavikA / yadA na kap tadA "strIgonIMcaH" [ 8 ] iti prAdezAduktapuMskalyam / akhavikA / pratikAntA khaTavAm tikhaTUvikA / ThasyekaH || 5|2|24|| gornimittabhUtasya Thasya ika ityayamAdezo bhavati / Thasyeti tyasya grahaNam / akSaidAMvyati AkSikaH / zAlAkikaH / " prAgyAdRN" [3|3|126 ] dadhni saMskRtaM dAdhikam / apUpAnAM samUha: nUpikam / "kaNeSTaH " [ u0 sU0] kaNTha ityAdiSu " uNAdayo bahulam" [ 2/2/167 ] iti na bhavati / For Private And Personal Use Only Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 368 jainendra-vyAkaraNam [a0 5 pA0 2 sU0 55-60 isusuktaH kaH // 22 // 55 // is us uk ityevamantAttakArAntAcca goH parasya Thasya ka ityayamAdezo bhavati / sarpiH paNyamasya sArpikaH / vAhiSkaH "kupvossye" [5 // 26] iti rephasya saH / "iNaH SaH" [5 / 4 / 27] iti patvam / dhanuH praharaNamasya yajuH paNyamasya "prAgyAhaNa" [3 / 3 / 126] dhAnuSkaH / yAjuSkaH / uk-niSAhako jAtaH naiSAhaka'kaH / zAvarajambukaH / "zrordeze Tham' [3 / 2 / 66] / "ke'NaH" [5 / 2 / 125] iti prAdezaH / mAturAgataM mAtRkam / "RtaSTA" [3 / 152] / tAntAtudazvit paNyamasya shraudshvitkH| bhavato'yaM bhAvakaH / nanu mathitaM paNyamasya mAthitika ityatra "yasya yAM ca" [4 // 4/136] iti khe kRte tAntAdikasya sthAnivadbhAvena kAdezaH prApnoti / ajAditi nimittastakAro nAjAdiM hanti / "sannipAtalakSaNo vidhiranimitta tadvighAtasya" [10] "anizucihusRpicchadicchadibhya it" [u0 sU0] ityevamAdinA pratipadokta yorisusorgrahaNAdiha na bhavati / AziSA tarati AziSikaH / upA carati aussikH| "zrAGaH zAsu icchAyAm" [dhA0] "vasa nivAse' [dhA0] ityetAbhyAM kvipi "liGAzipi" [ 16] iti nipAtanAditvam / "vasojiH" [ 20] "zAsivasighasAm" [5 / 4 / 40] iti patvaM nase'pItyato'pizabdavRtteH "doSo'pIpyate' [vA0] / doA tarati dauSkaH / cajoH kughirANyayoste'niTaH // 22 // 56 // cakarajakArayoH kutyaM bhavati ghiti Nye ca parataH / pAkaH / tyAgaH / rAgaH / pAkyam / yogyam / bhogyam / na tvatra cakArasya ghiti jakArasya Ne sAmyAdyathAsaGghaya prApnoti "tena raktaM rAgAt // 2 // 1] iti jJApakAta svaritaliGgAbhAvAdvA na bhavati / te'niTaH iti kim ? kajaH / khrjH| gajaH / smaajH| parivAjyam / yAcyam / aym| nanyajeste'niTa iti kulvaM prApnoti / naipa doSaH / te'niTa iti vidyamAnasya vizeSaNam / ajela vIbhAvenAsattvAdavizeSaNaM tasmAt samAja iti bhavati / zucyujyorghami // 5 // 2457 // zuci ubji ityetayorghaji parataH kutvaM bhavati / te seTAvimau / zokaH / smdgH| ujedaMkAroGpakSe kutve kRte "udga" iti / cunA yoge batyamuktaM cutvAbhAve na bhavati / atha samudgataH / samudga iti / gameDena siddham / evaM tarhi ghaJi udgeH jakArAntatAnivRttyartham / nya vAdeH // 2 / 58 // pUrveNAprAte vidhiH / nyaGku ityevamAdInAM ca kutyaM bhavati / "nAvaJceH" [u0 sU0] ityuH / madguH / masjeH "bhRmRzItRcaritanimimasjibhya uH" [u0 sU0] jaztvam / sasya daH / bhRguH / bhrasjeH "prathimRdibhrasjAM jiH sakhaM ca" [u0 sU0] iti kuH| takram / cakram / "sphAyitaJcivaJci" [u0 sU0] aAdisUtreNa rak / mehatIti meghaH / igaGlakSaNaH kaH gaNapAThAdepa / zunaH pacatIti zvapAkaH / pacAdiSu zvapacazabdo'sti so'pi sAdhuH / arghaavadApanidAghAH ghanAH sajJAzabdAH / avihita lakSaNaM kutvamiha jJeyam / ho hanteNinni // 5 // 2 // 56 // hanteha kArasya kutvaM bhavati Niti tye nakAre ghaJi bhAvakaraNe khaparataH / ghAtayati / ghAtakaH / sarvaghAtI / dezaghAtI | ghAghAtam / ghAto vrtte| nakAre-dhnanti / nnnu| anan / ha iti kim ? alo'ntyasya mA bhRt / hantariti kim ? vihaarH| NitIti kim ? htH| kathaM yaGayantasya janIti / atha "cAt [5 / 2 / 60] iti kutvamiSyate / dhunirdezArthastip / triNadgrahaNaM hantevizeSaNaM jitparasya teyoM hakArastasya / nakAro hakArasya vizepaNa m / nakAre parato'nantarasya hakArasya sa ceddhanteriti zrItaM cAnantarya ghnantItyAdAviSTaM sthAnivadbhAvAdekena vyavadhAnaM nAzritam / vacanaprAmANyAt / saGghAtena punarvyavadhAnam , hananamicchati hananIyati / tasya gyau hananIyakaH / cAt // 5 // 2 / 60 // cAduttarasya hanteha kArasya kutvaM bhavati / ahaM jghn| aNitpane gali / jvnyte| jighAMsati / hanteryazvaH tasmAdatparasya kutvaM ca nimittatve teneha na bhvti| hananIyitumicchati jinanIyipati / For Private And Personal Use Only Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 10 5 pA0 2 sU0 61-68 ] mahAvRttisahitam 366 herakaci ||shsh61|| hinoteha kArasya cAtparasya akaci kutvaM bhavati / prajighAya / prajeghIyate / prajighISati / akacIti kim ? prAjIhayat / heya'ntAlluGi "Nizridzru" [2 / 1 / 43] ityAdinA kac / gikham "Nau kacyuGaH" [5.21115] iti prAdezaH / gau kRtaM sthAnivadbhavatIti kaci hizabdasya dvitvam / nanu heH svanimitte tye cAduttarasya kutvamuktam / NyantaM ca prakRtyantara kathaM kaci praaptiH| ayameva pratiSedho zApako eyadhikasyApi bhavati / prahAyayitumicchati prajighAyayiSati / snlittorjH||5||2|| sani liTi ca yazcastasmAtparasya jeH kutvaM bhavati / jigiissti| jigAya / saMlliToriti kim ? jejIyate / jinAterliTi jitve kRte "halaH" [14] iti dItve kRte ekadezaparibhASayA jigrahaNena grahaNa nepyate lAkSaNikatvAt / "ergivAkcAduko'sudhiyaH [478] iti yatvam / jijytuH| jijyuH| yA ceH||shsh63|| cinoteH sa~lliToH parataH cAtparasya vA kutvaM bhavati / dharma cikIpati / dharma cicISati | cikAya / cicAya / saMlliTorityeva / cecIyate / aprApta vikalpo'yam / na vaJcergatau // 564 // vaJcergatyarthasya kutvaM na bhavati / vayaM vaJcati vaannijaaH| gatau kim ? baGkaya kASTham / "yasya vA" [5 / 1 / 121] iti "te'niTaH" [5 / 2 / 56] kutvaM prAptam / nanu gatAveva vaJciH paThyate / satyam / anekArthA dhava ityanyatra mA bhUt / rAya Avazyake // 5 // 2 // 65 // Avazyake'theM pye parataH kutvaM na bhavati / avazyapAcyam / avazyasecyam / "AvazyakAdhamaNyaMyoNin" [2 / 3 / 146] ityadhikRtya "vyAH" [2 / 3 / 147] iti eyaH / myuukhyskaaditvaatsvidhiH| "vyAnte hyavazyamo nAzaH" iti makham / grAvazyaka iti kim ? paakym| sekyam / yajityajipravacAma ||shsh66|| yaji tyaji pravaca ityeteSAM gaye parataH katvaM na bhavati / yAjyam / tyAjyam / pravAcyam / anAvazyakArthamidam / pravacigrahaNaM zabdakhAvapi pratiSedhArtham / pravAcyo nAma pAThavizeSaH / anye tu punarAhuH-prapUrvasyaiva vaceH azabdakhe kutvapratiSedho yathA syAt / atyagipUrvasya mA bhUt / adhivAkyam / vaco'zabdakhau // 5 // 2 / 67 // vaco'zabdakhau Nye parataH kutvaM na bhvti| vAcyamAha / azabdakhAviti kim ? avadhupitaM vAkyamAha / zabdasyaiva sajJAvAkyamiti / taduktam-grAkhyAtaM savizeSaNamityAdi vAkyam / bhujaprayAjAnuyAjokaprayojyaniyojyabhojyAni ||shsh68|| bhuja prayAja anuyAja zroka prayojya niyojya bhojya ityetAni zabdarUpANi nipAtyante / bhuja iti paannau| bhujyate'neneti bhujaH / "halaH" [2 / 3 / 102] iti karaNe patra / ekutvayorabhAvo nipAtyate / bhogo'nyaH / atha "bhujo kauTilye" [dhA0] ityatya igulakSaNe ke rUpam / na tasyAbhyavahArArthA pratItiH / rUDhizabde'pyanugamo'sti / yathA gacchanIti gauH / prayA jAnuyAjI yajJAGge / "akartari" [2 / 3 / 18] iti ghana / prayAgaH / anuyAgaH / ityevAnyatra / yoka iti bhavati / ucaH ke ucyatItyokaH / iguGalakSaNaH kaH / nyucyalyasminniti nyokaH / "ghaarthe kavidhAnam" [ vA0 ] iti kaH / ep kutvaM ca nipAtyate / uciste seT tadartham / ke uca ityasya rUpasya nivRttyartha vedam / divaukasa ityAdiSu "uNAdayo balam" [2121167] iti kutvam / prayojyani yojyau zakyAtheM / prayoktuM zakyaH prayojyaH / niyoktuM zakyo niyojyaH / "zaki liGa ca" [2 / 3 / 148] iti eyH| kutvAbhAvo'nena / prayogyo niyogya ityevAnyatra / bhojyamiti bhuja pAlanAbhyavahArayorityasya bhdye'bhidheye| bhojya grodanaH / bhojyA apuupaaH| nanu bhakSirayaM kharavizade vartate na tu dravadravye tatkathaM For Private And Personal Use Only Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 370 jainendra-vyAkaraNam [a0 5 pA0 2 sU0 66-76 bhojyA yavAgUriti ? bhakSirabhyavahArye'pi vartate na kharavizada eva / abhakSaH / vAyubhakSaH iti / abhyavaharaNAdanyatra na bhavati / bhogyA agripAH pAlanIyAH ityrthH| bhogyaH kambalaH / iSTArthasaGgraho nipAtanAt / nyuja iti kathaM sidhyati ? nyubjitAH zerate'sminniti nyujo rogaH / "ghajartha kavidhAnam" [vA.] iti eyantasya vA'ci rUpam / ksasyAci kham ||sh|66|| ksasyAjAdau parataH khaM bhavati / "ante'laH" [11 // 41] ityantasya / ayukSi / adhunAtAm / adhikssi| adhikSAtAm / duhidihI svritetii| "iguruH zalo'niTo'dRzaH ksaH" [21140] / aci kim ? adhukSat / adhikSat / adhukSantetyatra sasya khe kRte "de'nataH" [5/15] ityantAdezasya sthAnivadbhAvana jhasyAdAdezaH prApnoti / "pare'caH pUrvavidhau" [11157] ityakArasya sthAnivadbhAvAnna bhavati / pUrvasmAdapi vidhiH pUrvavidhirityuktam / ksasya kito grahaNaM kim ? iha mA bhUt / vatsau / vatsAH "vRtavadihanikamikaSimucimAbhyaH saH" [ u0 sU0 ] / bobduhadihalihaguho de dantye // 5 // 70 // duha diha liha guha ityetebhyaH ksasya vA uv bhavati de danyAdau parataH / adugdha / adugdhaaH| adhukSata / adhukssthaaH| adhugdhvam / adhukSavam / adudvahi ! adhunAvahi / did| adigdha / adhikSata / aloTa / alikSata / nyagUDha / nyadhukSata / duhAdibhya iti kim ? vyatyarUkSata | da iti kim ? akSat / dantya iti kim ? adhukSAmahi / svamiti bartamAne ugrahaNaM sarvApahArArtham / zrotaH zye // 271 // zrokArAntasya goH zye parataH khaM bhavati / nizyati / apachayati / ayadyati / avasyati / bobgrahaNamatvaritatvAnnAdhikRtam / zya iti zitkaraNaM kim ? gavyam / zamityAmado dIH // 72 // zamAdInAmAmado dIrbhavati zye prtH| zAmyati / tAmyati / dAmyati / zrAnyati / bhrAmyati / kSAmyati / klAmyati / mAdyati / "acazca" [111112] ityacaH sthAne dIH / zrAma iti kim ? asyati / zya ityeva / bhramati / "vA bhrAzabhlAza" [2 / 1 / 66] ityAdinA vA zam / SThitruklambAcamAM ziti // 73 // STiSu klamu aAcama ityeteSAM dIrbhavati ziti parataH / SThIvati / STIvet / klAmati / klAmet / AcAmati / AcAmet / klamaH zitIti dItvavacanaM zavatham / camerAGapUrvasyaiva / kevalasyAnyapUrvasya ca mA bhUt / camati / vicamati / kramo me // 27 // kramo mapare ziti dIbhavati / krAmati / krAmet / ma iti kima ? aAkramate AdityaH / "jyotirudgatAvAGaH" [1 // 2 // 36] iti daH / zitItyeva / kramiSyati / nanu sarvatra gRhyamANena zamAdinA avizeSyate / tenATo'pi dItvaM syAt / azAmyat / "antyAbhAve'ntyasadezasya kAryam" [10] ityadoSaH / iha saGkrAmeti herupi kRte "nomatA goH" [111164] iti tyAzrayakAryapratiSedhAd dItvaM na prApnoti / na doSo'yam / umatA vacanena naSTe yo gustasya kArya sa prtissedhH| tatrAyaM kramiH hivacane guH / kiM tarhi ziti / gamiSuyamAM chaH // 17 // gam iSu yam ityeteSAM cho bhavati ziti parataH / gacchati / icchati / ycchti| ma iti nAdhikRtam / sNgcchte| ipreru ditaH zabdhikaraNasya grahaNam / "ipa gatI' [ dhA0 ] ityasya izyati / "ipa bhAbhIcaNye" [ dhA0 ] iSNAtIti / / pAghrAdhmAsthAmnAdANadraSTayartisatizadasadAM pibajinadhamatiSThamanayacchapazyarchadhauzIyasIdAH // 5 // 76 // pA ghrA dhmA sthA mnA dAN draSTi arti sarti zada sada ityeteSAM piba jighra dhama tiSTha mana yaccha pazya Rccha dhau zIya sIda ityete yAdezA ziti yathAsaGga.yaM bhavanti / pA-pibati / pitrtH| For Private And Personal Use Only Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 5 pA0 2 sU0 77-82] mahAvRttisahitam 371 picanti / atra "yuGa : " [ 5/2/83] iti epprApnoti / akArAnto'yamAdezo athavA gukAyeM nivRtte punarna tannimittamiti na bhavati / prA-jighrati / dhmA-dhamati / sthA- tiSThati / mnA manati / dANU | prayacchati / draSTi iti dRzestipi "zapo'dAdibhyaH " [ 1 / 4 / 143 ] ityatra zapa iti yogavibhAgAcchapa upi kRte " kalyakisi sRjidRzo'm" [4/3/51] ityamA nirdezaH / evamartisatyoMrapi jJeyam / pazyati / pazyataH / pazyanti / ati-Rcchati / anubvikaraNasya grahaNam / sarti / dhAvati / sartervyAkhyAnAt zaitrye dhAvAdezo nAnyatra / saMsarati / prasaratItyAdi / zad - zIyate / zIyete / "sadergAt" [112/55 ] iti: / sad | sIdati / draSTyAdInAM tipA nirdezo yaGcantanivRttyarthaH / zatari ziti prAptiH / dardarzat / ariyat / sat / zrazva rik / itaraya ruk / zAjanorjA || 5|2|77 // jJA jana ityetayoH jA ityayamAdezo bhavati ziti / jAnAti / jAyate / jA iti doccAraNaM kim ? " yabyato dI: " [5/2/16] ityatra miGItyanuvartanAd dItvaM na syAt / pvAdeH praH || 22|78 // pU ityevamAdInAM prAdezo bhavati ziti parataH / punAti / lunAti / vAiyo lIvRditi yAvat / lvAdInAM samAptyarthaM vRtkaraNametaditi kecit / AgaNAntAH pvAdayaH / tadayuktam / ubhayagaNaparisamAntyarthatA vRtkaraNasya na viruddhayate / kiJcAgaNAntapakSe zrINAti, zrINAti jAnAtItyatra praH syAt / mire || 5|2|76 || midergo renbhavati ziti / mevyati / medyataH / meyanti / mideva i tasyAyame / mideriti kim ? kliyati / zitItyeva / miyate / jusi // 280 // jusi parataH igantasya gorep bhavati / kAmacAreNa vizeSaNam / ikA sannihitena gurvizeSyate / tena tadantavidhiH / ajuhavuH / avibhayuH / zravibharuH / laGo bhiH| zapa up / "thavitseH" [24] iti jus / bhRjazzratyetvam / igantasyeti vizeSaNaM kim ? anenijuH / jusIti kAragrahaNaM kim ? luluvuH / atha cinuyu: sunuyurityatra usIti pararUpe kRte " tadAgamAstadgrahaNena gRhyante" [ 50 ] iti znoH kasmAnna bhavati / atra dve Gitve gAzrayaM yAsuDAzrayaM ca / tatra nAprApte gAzraye Gittva nimitte pratiSedhe entrihitastameva bAdhate / yAmuDAzraye Gitvanimitte tu pratiSedhe prApte cAprApte ca / tastaM na bAdhate / gAgayoH || 5|2281 // ge cAge ca parataH igantasya gorebbhavati / tarati / nayati / karoti / age karttA / bhavitA / cetA / stotA / gAgayoriti kim ? agnitvam / atha saGIti kartavyam / sanaH sakArAdArabhya zrA grAGo GakArAtpratyAhAraH / yadi saGItyucyeta agnikAmyatItyatrApi syAt / atha yaGItyucyeta / zizayiSata ityatra na syAt / 66 jAguraviJalGiti // 282 // jAga ityetasya goreva bhavati zravijigalti parataH / jAgarayati / jAgarakaH / sAdhu jAgarI / nAgaraM jAgaram / jAgaro vartate / kiti- jAgaritaH / jAgaritavAn / aiccipaye pratiSedhaviSaye ca prApaNArtho jAgurebvihito'nyatra pUrveNaiva siddhaH / nAyame sAvaipamantaraGgaM bAdhate / tena "hmyamyakSa Nazvas" [ 511181] ityAdinA jAguraiSpratiSedhaH / jAgarayatItyAdau " uGo'taH " [ 5/2/4 ] iti punaraip kasmAnna bhavati ? yadi syAdvacanamanarthakaM bhavet / jAgarita ityatra sArthakamiti cet; evaM tarhi JiNaloH pratipedho'narthakaH syAt / kRte epi " uGo'taH " [52 / 4] aipA siddhavAt / avibhikhaGitIti kim ? jAgRviH / "jazasta jAgRbhyo kita " [ u0 sU0] iti viH / jAgari / jajAgAra / Giti - jAgRtaH / jAgRthaH / aviJiNaliGatIti paryudAso'yam / viJiliGadbhyo'nyatrAyamebU vidhIyate tena viJiNaGiti pratiSidhyate / yadi lakSaNAntaramasti bhavatyeva / jAgaraH / zrahaM jajAgAra / prasajyapratiSedhe hi doSaH / vijilGiti na bhava For Private And Personal Use Only Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 372 jainendra-vyAkaraNam [ zra0 5 pA0 2 sU0 83-8 tIti tatazca jAgarurityatra " jusi " [ 5280 ] ityasya zrahaM jajAgara / NitpakSe "gAgayoH " [ 581] ityasya ca pratiSedhaH syAt / athavA jAgurityanenAnantarAprAptiH pratiSidhyate na " jusi" [ 5280] ityAdi prAtiH / atha naJarthaH paryudAso nopapadyate abhAvamAtrasya vRtyarthatvAt / na cottarapadArthAbhAvena vidhernimittatvamAzrayituM zakyam / tadayuktam, yadyabhAva eva vRttyA gamyate kathamabrAhmaNAdivAkye kSatriyAderAnayanam / athApi syAt / kathamuttarapadaM sAdRzyena viparIte vartate / vRttau vA varttipadArthavyatirekeNAnyapadArthasampratyayAdupasarjanIbhUtasvArtha satyavamanta ityatra "zrIgonIcaH " [1/18 ] iti prAdezaH prApnoti / zranekamityatra ca dvibahU syAtAmityevyasAram / yathottarapadaM svArthe vartate / svabhAvataH tathAnavRttau parArthi na varttipadArthakatve vartiSyate / yathA ca svArthaM vartamAnaM nopasarjanamevaM parArthe'pi sAdRzyena svArtha eveti kathamupasarjanatvAt prAdezaprAtiH / zranekamityatra ca ekazabdaH pradhAnabhUta upAttasvaliGgasaMkhya eva parArthe vartate iti dvitvabahutvayorabhAvaH / evaM tarhi prasajyapratipedho naJartho na yukto vRttyabhAvaprasaGgAt / tathAhi kriyAmapekSamANasya naJaH uttarapadena sAmarthyAbhAvAdvRttirna prApnoti / naiSa doSaH, bacanAd bhaviSyati / devadattasya gaunAstItyanabhidhAnAnna bhavati / tato dvAvapi naJarthI yuktau / yadottarapadaM svArthaviparIte vastuni vartate tadA nivRtta padArthakatvaM dyotayanna vRttiM labhate / yadA tUttarapadaM svArtha eva vartate tadA naJ kriyApratiSedhadvAreNa sAmarthyamanubhavan vRttimApnoti / yuGaH ||23|| saJjJasyoGaH eva bhavati gAgayoH / dyotate / varSati / chedanam / bhedanam / nanu ca bhettA chettA ityatra tyAdegoravayavasya ca halorAnantarye " spheru : " [ |2| 100 ] iti dasaJjJayA cisA bAdhitA kathame / ucyate " trasigRdhiSTaSikSipaH manuH " [2 / 2 / 116] iti " halantAt [ 1184 ] iti ca nunoH kiraNaM jJApakam | tyAdergottasya ca halorAnantarye " dhyuGa" etra na vyAvartate / ghi cAsAvuG ca buGiti yasaH kim ? bhinattItyatra mA bhUt / iko dhyuGa ebbhavatIti sambandhAt prasajyeta / neTaH ||24|| iTa eva na bhavati / kariNam / araNiyam / kaNitA / raNitA / zramaM DAdeze TikhaM cAzritya pUrvasya gusaJjJAyAM "dhyuGa : " [5283] iti emprAptaH / thasya ge pityaci // 228 // thasaJjasya goryo yuG tasyAjAdI ge pitye na bhavati / nenijAni / nijam / vicAni / avevicam / veviSANi / aveviSam / loTi laGi ca casya " nijAmucyepU" [5 / 2 / 174] | evaM bobudhIti / bobhujIti / bebhidIti / bhasyeti kim ? vedAni / ga iti kim ? nineja / anIti kim ? nenekti / vigrahaNamuttarArtham / apiti ge GkitIti pratiSedhaH siddhaH / dhyuGa ityeva / juhavAni / sUbhavatyormiGi // |5|2286 // sU bhavati ityetayormiMGi piti ge ec na bhavati / suvai / suvaavhai| suvAmahai / abhUvam / abhUt / sUgrahaNena sUtirgRhyate / sUyatisuvatyorvikaraNena vyavadhAnam / vikaraNasya GittvAdeva pratiSedhaH siddhaH / miGIti kim ? bhavati / zatrayam / bhavataistipA nirdezo yaGabantanivRtyarthaH / bobhavIti / sUtropalakSaNaM cedaM tipA nirdezenaM sUterapi yaGantasya nivRttiH / sopavIti / halyaibupyutaH ||5|2|87||halAdau piti ge parataH upi sati ukArAntasya gore bhavati / epo'pavAdo'yam | yaumi / yauSi / yauti / raumi / roSi / rauti / idameva jJApakam - pUrve vikaraNaH pazcAd gukAryam / anyathA pUrvamapi sati ukArAntatA na bhavet / tarataH / tarantItyatra Rta itvaM ca syAt / athavA nityaH zap / hIti kim ? yavAni / upIti kim ? juhomi / sunomi / uta iti kim ? emi / epi / eti / taparakaraNaM kim ? loloti / pitItyeva / yutaH / staH / hali pitInirdezAdavyavahitagrahaNam / iha mA bhUt / api syAdrAjAnam / thasya netyetadihAnuvartyamiti kecit / yoyoti / rorotItyAdisiddhaye / vo'NaH // 288 // upatervA ebbhavati halAdau piti ge / prorNomi / proNami / proNauSi / proNoSi / proti| prorNoti / halItyeva / prorNavAni / pitItyeva / protiH / pUrveNa prApte vikalpaH / For Private And Personal Use Only Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 05 pa0 2 sU0 86-66 ] mahAvRttisahitam 373 halyeSu ||5|2|86 // urNoterhali piti ge ekbhavati / praurgAH / praurNAt / punarhalgrahaNaM kevalArtham / halAdau mA bhUt / veti nAdhikRtam / tRNaha im ||5|2260 // tRNaha ityetasya gorimAgamo bhavati halAdau piti ge parataH tuhirAgataznako gRhyate / znami kRte imAgamo yathA syAditi / tRNekSi | tRNeDhi | halItyeva / tuhAni / pitItyeva / tRNDhaH / atRDityatra tisyo: "halDyApaH " [4|3|56] ityAdinA se kRte halAyabhAvAdimna prApnoti / "tyakhe tyAyam" [ 111163] api na sambhavati / varNAzraye nAsti tyAzrayamiti / yathA gaye hitam gohitamityatra acIti varNAzraye nAstyavAdezastyAzrayaH / nedaM varNAzrayaM kAryam / kiM tarhi miGAzrayam / meGi halAdau parataH / tasya ca tyale tyAzrayamityavasthAnAdim / ITa ||522261 // bruva IDAgamo bhavati hali piti ge / bruva iti kAnirdezAtparAdirI | bravIti / bravItu | abravIdityatra vyapadezikadbhAvena halAditvam / halItyeva / vAriNa / pitItyeva / brataH / ga ityeva / uvacitha / iTaM bAdhitvA paratvAdIT syAt / zrAttha ityatra sthAnivadbhAvAtprApnoti "bruva grAhazca " [2|4|70] iti grAhAdezaH / sipazca thAdezaH / " zrAhasthaH " [ 5|3|52 ] iti hasya thatvam / carvvam / nAyaM doSaH / ali vidhirayam / "analvidhau" [ 1 / 1 / 56 ] iti pratiSedhaH / yo vA || 5|2||2|| yaGantAdvA ID bhavati hali piti ge / atrApi yaGa iti kAnirdezAt parasya tayA yogaH / lAlapIti / vAvadIti / zAzvasIti / cokruzIti / "thasya ge pityaci " [5|285 ] ityuGa: eppratiSedhaH / pakSe lAlati / vAvatti / zAzvatti / cokroSTi / yaGantAtparasya halAdeH pito gasyAbhAvAdvacanAdyaGaantasya grahaNam / idameva jJApakaM " yaGo'ci" [1|4|144 ] ityatrAvizeSeNa yaGa ubU bhavati / "carkarItam" ityAdiSu paThitam / tasyAdAdikAryam / "mam" [1/2/75 ] iti mavidhiH / " cakaMrItam" iti yaGa bantasya saJjJA / halyasseH // 5|2|63|| hali parata: asteH syantAcca IDbhavati / zrastigrahaNaM laGartham / AsIt / / syantAt / akArSIH / lAvIt / alAvIH / punarhalgrahaNaM kevalArtham / iha mA bhUt / asti | veti nAdhikRtam / nanvabhUdityatra steH sthAnivadbhAvAtprApnoti / grasseriti trisakArako nirdezaH / tena staH sakArAntAdIT / rudbhyo'DvA'jajJeH // 5|2| 64|| rudAdibhyo jakSiparyantebhyaH zraDvAgamo bhavati ITca hali piti ge / AjaderityAGabhividhau draSTavyaH / kevalahala grahaNamanuvartate / zrarodat / zrarodIt / asvapat / zrasvapIt / zrazvasat / azvasIt / prANat / prANIt / zrajakSat / zrajakSIt / sarvatra laG / "go'niteH " [ 5|4|104 ] iti raNatvam / Ajaderiti kim ? ajAgarbhavAn / epi rantatve ca kRte " halGayA" [ 4/3/56 ] AdinA kham / "rudAderge" [5 / 1 / 135] itITi prApta tadapavAdo'yam / 'do'y // 265 // adaH aD bhavati hali piti ge / AdaH / Adat / kevalahalIti kim ? zrarti / punaragrahaNamInivRttyartham / yato dIH || 266 // yatrAdau miGi akArAntasya gordIrbhavati / " sUbhavatyormiDiH " [ 5|2|86 ] ityanuvartate / pacAmi / pacAvaH / pakSyAmi / pakSyAvaH / pakSyAmaH / miGIti kim ? dhanavAn / kezavaH / kezA grasya santi "kezAdvo vA " [4 / 3 / 35] iti vaH / yaJIti kim ? pacati / zrata iti kim ? cinuvaH / cinumaH / taparakaraNaM kim ? krINIvaH ityatra mAbhUt / nanvItvenAtra bhavitavyam / naivam / krINIthaH / kroNItaH ityatra sAvakAzamItvaM dItvena bAdhyeta / yatrItInirdezAdavyavahitasya gorantasya dIvvam / For Private And Personal Use Only Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [a0 5 pA0 2 sU0 67-106 supi // 5 // 267 // akArAntasya goH yatrAdau supi dIrbhavati / devAya / devAbhyAm / yajItyeva | devasya / supIti su ityataH prabhRti pA supaH pakAreNa / / bahau bhalyet ||5||raa8|| jhalAdau bahau supi parataH akArAntasya gorekArAdezo bhavati / devebhyaH / deveSu / bahAviti kim ? devAbhyAm ! jhalIti kim ? devAnAm / "nAmi" [4 // 4 // 3] iti dItvam agnInAm , vAyUnAmityatra sAvakAzam , ihAsati jhalgrahaNe paratvAdetvaM syAt / yatrItyasya nivRtyartha ca jhalgrahaNam / anyathA deveSviti na syAt / ata ityeva / agnibhyaH / taparakaraNaM kim ? khaTvAbhyaH / supItyeva / pacadhvam / / zrosi // 52 // 66 // zrosi ca parataH akArAntatya gorekArAdezo bhavati / devayoH svam / devayorvidhehi / AGicApaH // 2100 // AGiosi ca parataH zrAvantasya gorekArAdezo bhavati / Amiti TApaDApohaNam / vidyyaa| vidyyoH| bahurAjayA / bhuraajyoH| "anazca bAt" [34110] / "vor3a khe" [31111] iti ddaa| AGiti TArUpasya grahaNaM pUrSAcAryasajJAnidezena / aApa iti pidagrahaNaM kim ? kIlAlapA nareNa / kIlAlapoH / vicyAmatanivRtte "bhAto dhoH" [4 / 4 / 127] iti kham / athAtikhaTvenetyatra "strIgornIcaH" [11118] iti prAdeze kRte sthAnivadbhAvAdetvaM kasmAnna bhavati ? ucyate "halGayApa" [4 // 3 // 56] dRti satre halDayApodya iti yogavibhAgastasyAoM DyAporyatkArya taddItvabhAjoreva / nana dItvamapi sthAnivadbhAvAdbhaviSyati / "byApordItvaM na sthAnivat" [vA0] iti pratiSedhaH / kau // 5 // 2 // 10 // kau ca parataH zrApa etvaM bhavati / he kanye / he bahurAje / "kereGaH" [13157] iti soH kham / pro'mbArthamvoH 2102 // ambArthavAcakAnAM musaJjJasya ca pro bhavati kI prtH| ambArthAH mAtRzabdaparyAyAH / he amba / he akka / he alla / he atta / musajJakasya / he gori / he vAmorU / "yaGo vA" [512] ityataH maNDakaplulyA bahulArtho vAzabdo'tra vartate / tena bahvaco'mbArthasya pro na bhavati / he ambaale| he ambike / he ambADe | "talantasya Dikyorubhayam" [vaa0]| devate bhktiH| devatAyAM bhI he devata / he devate / chAndasametaditi kecit / "base kau mAturadantatvaM putrazlAghAyAm" [vaa0]| gArgI mAtA asyeti shlaaghte| he gArgImAta | zlAghAyA anyatra / he gArgImAtRka / "jAtizca" [4 / 3 / 153] iti na puMvadbhAvaH / prasyaip // 22103 // prAntasya goraib bhavati kau parataH / he mune| he sAdho / "ante'laH" [1146] iti nyAyAdanantyasya na bhavati / he yuva (budh)| he nadi / he vadhu / ityatra prAdezavacanasAmarthyA deb na bhavati / jasi // 5 / 2 / 104|| jasi parataH prAntasya soren bhavati / munayaH / sAdhavaH / "ante'laH" [1 / 1146] iti paribhASayA anantasyeko na bhavati budhA iti / dhe // 12105 // RkArAntasya goH Gau dhasajJake ca parataH eva bhavati / mAtari / pitari / kartari / dhe| maatrau| maatrH| mAtaram / mAtarau / pitrH| taparakaraNamasandehAtham / kRriti RkArAntaH sambhavati tannivRttyartham / sorDiti // 2 / 106 // svantasya gorDiti eb bhavati / munaye / sAdhaye / muneH / saadhoH| soriti kim ? sakhye / patye / asakhIti paryudAsAt "patiH se" [1 / 26] iti niyamAcca susajJA nAsti / GitIti kima ? munibhyAm / supItyeva / paTavI / kurutaH / DotasoDiMtorapi mA bhuut| kArazcAsAvicca Git tasmin kityavyavahitasya kAryam / tena vRddhyai dhenvai / ityepa (na) vyvdhaane| AGi auGi ca na bhvti| matyA / matI / iti / For Private And Personal Use Only Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zra0 5 pA0 2 sU0 107 - 115 ] mahAvRttisahitam 375 aNa moH || 5|2| 107 // mvantAgoH parasya Gito'DAgamo bhavati / morityakRtArthaH kAnirdezo GitItyasya tAM prakalpayati / kumAyeM / vAmorvai / kumAryAH / vAmorvAH / pareNa saha " aTazca " [ 4|3|78 ] ityaib vacanAt "epyato'pade" [4|3|84] iti pararUpaM na bhavati / yADApaH || 5|2| 108 // zrAntAduttarasya Gito yAgamo bhavati / vidyAyai / bahujAyai / vidyAyAH / "ecyaiS" [4 / 3 / 76 ] "sveko dI: " [ 4388 ] iti dItvaM vA / DyAba grahaNena dItvaM na sthAnivaditi / pratikhaTvAya / punardItve lAkSaNikatvam / sarvanAmnaH syAu prazca // 122106 // AvantAt sarvanAmnaH parasya GitaH syADAgamo bhavati prazca bhavatyAH / sarvasyai / yasyai / tasyai / kasyai / sarvasyAH / yasyAH | tasyAH / eyaipa sveko dItve / Apa ityeva / bhavatyai / bhavatyAH / DerAm mvAmnImyaH || 5|2| 110|| "pre lipsAyAm" [2 / 3 / 42 ] iti nirdezAt deriti Givacanasya grahaNam / DerAmAdezo bhavati svantAdAvantAnnI ityetasmAcca parasya / kumAryAm / vAmorvAm / vidyAyAm / bahurA jAyAm / grAmaNyAma / senAnyAm / "satsUdviSa" [2 / 256 ] ityAdinA kip / "agragrAmAbhyAM niyo Natvam" [vA0] | "ergavAcAduGo'sudhiya:" [4478 ] iti yatvam / atha rAmaH nuTukasmAnna bhavati / paratvAdaDAdibhirAgamairbhavitavyam / kRteSvapi "sakRdgate paranirNaye bAdhito bAdhita eva" [10] / DayApordIvvabhAjoH kAryamuktam" (GayApa) " grahaNe dIvaM na sthAnivat" iti ca / tena niSkauzAmyau / zratikhaTve nidhehi | idudbhayAm ||5|2|111 // ikArokArAbhyAM musakAbhyAM parasya rAm bhavati / kruddhayAm / dhenvAn / nanu pUrva vAmasiddho'pArthakramidam / " zradacca soH " [5/2/112 ] ityaulaM syAt taccAvizeSeNa vakSyati / mugrahaNamihAnuvartate tenedutau vizeSyete / dacca soH || 5|2|112|| musaJjJakAbhyAmidudbhyAM parasya GeraukArAdezo bhavati sozcAkArAdezaH / sakhyau / patyau / soH munau / sAdhau / pradhAnaziSTamiyAmotvam / zranvAcayaziSTa soratvam / yathA bhikSAM cara gAM cAnaya / gonayanam / zAstre'pi " katu' : kyaGa sakhaM vibhASA" [21118 ] iti zranvAcayaziSTa sukham / taparakaraNaM mukha sukhArtham / zrace kRte striyAM yo nivRtyarthamityapyanye / TApi ko doSa iti cet, zraukArasya GigrahaNena grahaNAdAmAdezayADAgamau syAtAm / tadasat / prAgeva subutpatteH strItyena bhAvyam anyathA mAtetyatra nAntalakSaNo sIvidhiH syAt / yAGo nA'striyAm ||5|2| 113 || soriti vartamAnamarthAt kAvibhaktyantaM sampadyate / soruttarasyAGa: nA ityAdezo bhavatyastriyAm / muninA / sAdhunA / sorityeva / sakhyA / patyA | striyAmiti kim ? buddhayA / dhanvA / AGo nA puMsIti kartavyam / trapuNA / jAnanetyAdi / "supIko'ci" [ 511152] iti numaiva siddham / napuMsake yamunA kuleneti na siddhyet / mubhAvasyAsiddhatvAnnumna syAt / astriyAmityucyamAne napuMsake'pi nAbhAvo bhavati / tatazca " na mu TAvidhau" [5 / 3 / 26] iti nAbhAve mubhAvasya nAsiddhatvam / sUtre'smin subvidhiriSTaH || 5 |2| 114 || sUtre'smin jainendreSu yo vidhi: supi ca vidhiriSTo bhavati / sUtrAvayaveSu sUtrazabdo draSTavyaH / udAharaNam - "zrIgonaca : " [11118] strIgUnAmiti prAptaM suvidhirayam / "miGa kArthe vAH" [1|4|54 ] | halGayAdinA sukhaM prAptam / supo vidhirayam / atha viti halantAt kathaM TApU / yamapi supo vidhiriSTaH / yA kapaH pakAreNa supo grahaNAt / gau kacyuGaH pro'zAsvakkhyaditaH || 5|2|115 // Nau parataH kacpare goruGa : bhavati zAmu akkha Rdit ityetAn varjayitvA / RcIkarat / zrajIharat / atra "zizrisru" [ 2|1|43 ] ityAdinA kaci kRte dvirvacanoprAdezayoH prAptayoH paratvAduGa: prAdezaH / tatra kRte "zroH puyaNjye" [5/2/178 ] iti For Private And Personal Use Only Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 376 jainendra-vyAkaraNam [a0 5 pA0 2 sU0 116-116 zApakAt Nau kRtaM sthAnivadbhavati / atha vA "dvitve'ci" [15] iti sthAnivadbhAvaH / kRhazabdayodvitvam / "ghau kacyanaGa khe sanvat" [5 / 2 / 160] iti sanvadbhAvenetvam / "dherdIH" [5 / 2 / 151] iti dItvamevaalIlavat / apIpavat / "proH puyaejye" [5 / 2 / 178] iti ukaarsyetvm| athavA zroNa, apanayane ityasya pratiSedhArtham / RditkaraNa jJApakaM dvitvAtpUrva prAdeza iti / anyathA mA proNNidityatra dvitve kRte pareNa rUpeNa vyavadhAnAt praadeshsyaapraaptiH| ata eva mA bhavAnaTiTata atra prAdeze sati "acaH" [ 2] iti dvitvam / NAviti kim ? kacyuGaH pra ityucyamAne alIlavadityatra prAdezo vacanasAmAdantaraGgamaipamAvAdezaM bAdhitvA nityatvena ge: khaM ca bAdhitvA vakArasya syAt / iha cApIpacadapIpaTaditi anuGa bhUtatvAt pro na syAt / kim ? kArayati / hAsyati / nanu mitAM gau prAdezavacanaM jJApakamanyatra prAdezAbhAvasya / yadyevamacIkaradityA na syAt / atha pravacanAd bhavati / kArayatItyAdAvapi syAttadvizeSahetvabhAvAt / uGaH iti kima ? acakAkSat / anuGa zrAkArasya mA bhUt / azAvakatyadita iti kim ? azazAsat / parasya therabhAvAnna sanvadbhAvaH / akaH svam akvam akvamasyAstIti akkhI tasya neti / rAjAnamatyAkhyat anyararAjat / "tatkaroti tadAcaSTe" iti Nic / yatra kevalasyAcaH khaM tatra "pare'caH pUrvavidhau" [111157] iti sthAnivadbhAvaH / hala cozcAyamAdezaH / tadarthamakivapratiSedhaH / nanu ca anakAridaM vaM kathamanakaH kham / yadatrAkaH khaM tadAzrayaH prtissedhH| sthAnivadbhAvastu nAsyAzrayaH / tAdhikArastatrAnuvartate / tAnirdiSTazyAcaH sthAnivadbhAvo na samudAyarUpeNa Tiva sya / Rdit / aDuTaukat / atutraukata / iha kathaM eyantAriNaci prAdezaH / vAditavantaM prayojitavAn avIvadavINa parivAdakena / Nau Ni vasya sthAnivadbhAvAdanuDo na syAt / NAvityatra jAtigrahaNAdadoSaH / bhrAjabhAsabhASadIpajIvamolapIDo vA ||shsh116|| bhrAja bhAsa bhASa dIpa jIva mIla poDa ityeteSAM kacpare NI uDaH vA pro bhavati / ababhrAjat / abibhrajat / ababhAsat / abImasat / ayabhASata / abIbhapat / adidIpat / adIdipat / ajijiivt| ajIjivat / amImilat / amimiilt| apipIDat / apopiDat / pUrvasUtreNa prAdeze prAte viklpH| yadA praH tadA pUrvavatsanvadbhAvenetvaM gheItvam / veti yogavibhAgAta kaNAdInAM vikalpaH / acamANat / acIkaNat / atramANata / atrIbhagat ityAdi / bhrAjagrahaNaM kim ? yAvatA phaNAdiSu nAja ityanukAredasti tasya siddhaH praH / ez2a bhejR bhrAja dItAvasya Rdito neti siddhamubhayam / evaM tahi jJApakArtham / anyatra "yajarAjabhrAjacchasAM pa" [5 / 3 / 53 ] ityAdau bhrAjagrahaNena rAjisahacaritasya adito grahaNam / Rdito bhrAgiti bhavati / bhAsa RditkaraNamanarthakam khaM pivazcasyet ||shraa117|| pibateruGaH Nau kacpare khaM bhavati casya ca iikaaraadeshH| apIpyat / apIpyatAm / apIyan / uGaH khe kRte "dvitve'ci" [1156] iti sthAnivadbhAvAdRdvitvam / pitra iti zabbikaraNAnto vikRtnirdeshH| picaterekadezo yaGa bantanivRttyarthaH / apapAyat / gherabhAvAtsanvadbhAvI na bhavati / pAterucikaraNatvAt "pai aovai zoSaNe" ityasya ca lAkSaNikatvAdeva nivRttiH| stha it ||shsh118|| tiSThateH kacpare NAvuGa ikArAdezo bhavati / atisstthipt| atiSTipatAm / atiSThiSan / "luiliToH pratipadoktAni" ityAdi vacanAdyaGa bantasya na bhavati / atatAsthapat / tA sthA iti sthite Nici puk kaci dvitvaM gherabhAvAt sanvadbhAvo nAsti / ghro vA ||shraa116|| jighrateH kaccare NAvuGa ikArAdezo bhavati vA / ajighripat / ajidhipatAm / ajidhripan / ajighrapat / ajighrapatAm / ajighrapan / casya sanvadbhAvenenvam / atrApi yaGa bantasya na bhavati / ajajAghrapat / ubhayorvikalpayormadhye yogA nityA iti pUrvI prApavAdau nityau / For Private And Personal Use Only Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zra0 5 pA0 2 sU0 120 - 127 ] . mahAvRttisahitam urRt ||5|2|120 // kacyare Nau RvarNasya uGa: sthAne RkArAdezo bhavati vA / anavakAzatvAdantaraGgANAm irarArAmapavAdaH / acIkRtat / zravIvRtat / zramImRjat / pakSe ir / acakIrtat / zrar avartat / Ara / zramamArjat / "uGa:" [ 511175 ] iti RkArasyetvam / "yuGaH " [52283] ep / "mRjeraip" [21] / RkArAdezasya " ranto'NuH " [1|1|48 ] iti rantatvaM bhavati / " aNuditsvasyA- " [111/72 ] itImaM grAhakANaM muktvA sarvamaNgrahaNaM pUrveNa rAkAreNeti vyAkhyAnAt / 377 deo digi liTi || 5|2| 121|| deGo digyAdezo bhavati liTi parataH / veti nivRttam / zravadiye / avadigyAte / vadigyire / casyetyanuvartate / vacanAdvitve kRte casya deGazca yathAsaGkhyaM digI Adezau bhavataH / "aigiMvAkcAduGo'nudhiyaH " [4|4 | 78 ] iti yaNAdezaH siddho'nyathA hIyAdezaH syAt / RtaH sphAdereSu |||2|122|| RkArAntasya goH sphAdereSu bhavati liTi parataH / sasmaratuH / sasmaruH / dadharatuH / dadharuH / vacanAtprAditvAtsphAderiti vizeSaNam / anyathA sphAditvAsambhavaH / pratiSedhaviSaye liTIdamArabhyate / sasmAresyAdau aiva bhavati pUrvavipratiSedhena / Rta iti kim ? cikSipatuH / cikSipuH / taparakaraNamasandehArtham | RkArAsyApyuttarasUtreNa vidhAnAt / sphAderiti kim ? cakratuH / cakruH / liyetyeva / smRtavAn / nanu saMcaskaratuH / saMcaskararityatra dvipadAzrayasya suTo bahiraGgalakSaNasyAsiddhatvAtkathamep / naiSa doSaH / "pUrva dhurginA yujyate pazcAtsAdhanavAcinA tyena" [pa0] ityasmin darzane'ntaraGge suTi kRte pazcAdep / ataeva " sphATato'suraH [51111] / "sphAdyaryoraskure p" [5 / 2 / 138] iti pratiSedha upapanno bhavati / smRtaH / RcchatyatAm ||5|2|123|| Rcchata Rityetasya RkArAntAnAM ca liTi eva bhavati / zranacchaM / AnarcchatuH / AnacchuH / e dvitvam / "AdyataH " [ 5/2/170 ] iti dItvam / "tato nuTu" [5 / 2 / 171] iti nuT / R / zrAtuH / zrAruH / " aznoteH ' [ 52 / 172] iti niyamAnnu na bhavati / Rt / vicakaratu vicakaruH / nijagaratuH / nijagaruH / vitastaratuH / vitastaruH / RccherantaraGgatvAt " " [ 4|3|61] iti tuki kRte sarvatraprAptaH RtAM tu liTi kiti pratiSiddha ebvidhIyate / nijagAretyAdA p pUrvanirNayena / prAM pro vA ||22|124 || zRha pR ityeSAM liTi vA pro bhavati / vizazratuH / vizazruH / pa pUrveNaipa / vizazaratuH / vizazaruH / vidadratuH / vidadruH / vidadaratuH / vidadaruH / nipapratuH / nipaH / nipaparatuH / nipaparuH | prAdezavacanAditvotve na bhavataH / ye tu zrA pAke, drA kutsAyAM gatau drA pUraNe ityeteSAmanekArthatvAtpa prayogAdanarthakamidamiti manyante teSAM pratipattigauravaM syAt / ke'NaH ||5|2|125|| ke parato'N: pro bhavati / nadikA / kumArikA / vAmorukA / kutsAdyarthavivakSAyAm "evATakaH" [4|1|126] iti kaH / "svArthikAH prakRtiliGgasaGkhyaM zranuvartante " [pa0] iti TAp / ka iti sAckanirdezAttyagrahaNam / varNagrahaNe tadAdividhiH syAt / tatazca nadIkalpaH paravAhaH / kumArI kAmyatItyatrApi syAt / iti kim ? gokA / naukA / pUrveNa rAkAreNANa vyAkhyAtaH / rAkA kAka ityAdiSu " uNAdayo bahulam " [2 / 21167 ] iti na bhavati "kRdAdhArAcikalibhyaH kaH " [u0 sU0] "ibhIkApAzaNatimarcibhyaH kaH " [ u0 sU0] iti kAyateH kaH / "na kapi" [ 5 / 2 / 116] iti pratiSedhAdihAnanubandhakaparibhASA nAzrIyate / tena nipAjAta "odeze Thaj" [3 / 265 ] tadAdeze ke sAnubandhake'pi prAdezaH siddho bhavati / naipAha karmukaH iti / For Private And Personal Use Only na kapi || 5|22126 || kapi parato'NaH pro na bhavati / bahukumArIkaH / bahuvAmorUkaH | "RRnmoH" [4 / 2 / 153] iti kap sAntaH / khAryA krItaM khArIkam / kAkaNIkam / "khArIkAkaNIbhyAM kap" [ 3|4|30] / cA''paH || 5|2| 127 // kapi parataH Avantasya vA pro bhavati / bahukhaTvakaH / bahukhaTvAkaH / bahudA makaH / bahudAmAkaH / " zeSAdvA" [ 4/2/154 ] iti kapU / 48 Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [a0 5 pA0 2 sU0 128-136 zvyaspadvaco'yuk pumumo'Gi // 5 // 2 // 128 // zvi asi pati vaci ityepAmaGi parataH akAra thuka pum um ityete yathAsaGgye bhavanti / akAra zrAdezaH thugAdaya AgamAH / azvat / "jazvi" [2 / 1 / 50] ityaadinaang| "ante'laH" [111146] sthAne akArastasya pararUpam / zrAsthat / AsthatAm / zrAsthan / "vaktyasukhyAteraGa [2 / 1145] / "aTazca" [ // 378] ityaip / apapsat / apaptatAm / apaptan / "dyutyuSA" [2 // 1 // 48] AdinA'G / avocat / avocatAm / avocan / "Adep" [4 / 3 / 75] / dRzurep // 2126 // dRzi ityetasya goH RvarNAntAnAM ca aGi parataH eca bhavati / adarzat / adarzatAm / adarzan / "veritaH" [211146] ityuGa / pArat / asarat / "dhu tpuSA" [2 // 1 // 48] aAdinA aG / ajarat / ajaratAm / ajaran / "jazvi" [2 / 1150] ityAdinAG / japaH pitkaraNamartham / "jarAyA vA" [5 / 1 / 160] iti vacanaM jJApakamuriti varNanirdezasya / zIGo ge // 5 // 2 // 130 // zIDo ge parataH eva bhavati / shete| zayAte / zerate / kiti ge vidhAnamidam / zayAvahai / zayAmahai ityatra siddhatvAt / ga iti kim ? shishye| sAnubandhakanirdezo ykubntnivRttyrthH| zezItaH / zezyati / yi kingtyyng||12131|| yakArAdau kGiti tye parataH zIDaH ayaha GAdezo bhavati / zayyate / shaashvyte| yaGi paratvena ca dvitvaatyaagyngaadeshH| ukAro "Dit" [1150] ityntaadeshaarthH| akAra: uccAraNArthaH / zayyA / "samajaniSada" [2 / 3 / 81] ityAdinA kyam / prazayya / kvAntama / yIti kim ? shishye| ktiIti kim ? zeyam / gerUhaH prH||2|132|| geH parasya UhateH pro bhavati yakArAdau viGati parataH / abhyuhyate / samu. hyate / "acazca" [11 / 12] ityupapasthAnAdUheracaH praadeshH| geriti kim ? Uhyate / Uha iti kim ? samIhyate / yItyeva / samUhitam / viDatyeva / abhyAH zlokaH / "kenn52|125] ityato'grahaNa tena zrA Uhyate ohyate / samodhate ityatra na bhavati / prohyata ityekAdeze kRte vyapavargAbhAvAnna bhavati / tadvadbhAvena vyapavarga iti cet "ubhayata Azraye na tadvadbhAvaH" [10] iti geH paratvaM naasti| liyateH // 2 / 133 // etegeMruttarasya liGi yakArAdo Diti pro bhavati / udiyAt / samiyAt / AziSi liG / yAsuTa / "sphAdeH sko'nte ca" [5 / 3 / 46] iti sakham / "dIrakudneM" [5 / 2 / 134] iti diitvm| tasyAnena prH| kati ge ca dItvaM na sambhavati / na ge udAharaNama / abhiyAdityatra sveko dIve kRte praadeshH| gerityeva / IyAt / aNa ityeva / A IyAt eyAt / sameyAt / tipA nirdezo asandehAthaH / dIrakRdge // 22 // 134 // akRyakAre agayakAre ca viGati gordIbhavati / "acazca" [2 // 1 // 12] ityupasthAnAdacA vizeSaNena tadantavidhiH / pnndditaayte| cIyate / cecIyate / stUyate / tostUyate / cIyAt / stUyAt / AziSi lingk| akRditi kim ? prakRtya / prastutya / paratvAddItve tugna syAt / aga iti kim ? cinuyAt / stuyAt / ccau // 5 / 2 / 135 // cvau ca tye parataH gordIrbhavati / zucIbhavati / paTUbhavati / "kRmvastiyoge'tattatve sampattari cciH" [4 / 2 / 55] iti cviH / avayavanivRttiH / "tyakhye tyAzrayam" [1 // 1 // 63] ityajantasya dItvam / rIGa taH // 2136 // RkArAntasya goH ccau akRdyakAre agayakAre ca parataH rIDAdezo bhavati / mAtrIbhavati / pitrIbhavati / mAtrIyati / pitrIyati / "svepaH kyaca" [16] / mAtrIyo / pitrIyate / "katu: kyaGa sakhaM vibhASA" [21] iti kyaG / cekrIyate / jehIyate / ktiItyetadiha nivRttam / tena pinyam / piturAgatam "piturthazca" [3 // 3 // 53] ye rIGAdezaH sannipAtalakSaNasyAnityatvAt "yasya DayAM ca" [4 / 4 / 136] ga For Private And Personal Use Only Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 5 pA0 2 sU0 137-145] mahAvRttisahitam 376 iti kham / uttarasUtre riDihaiva krtvyH| tasya dItvena siddhamiti cet ; "gukArye nivRtte punarna tannimittam" [10] iti dItvaM na syAt / Rta iti taparakaraNaM kim ? kIryate / anyathA kIrNamityAdau sAvakAzam Rta itvaM rIDA bAdhyeta / uttarArthamakRdge yi ityetadanuvartata iti jJApanArtha taparakaraNam / anyathA anantare cvAkvAyaM vidhiH syAt / na ca mRdanta RkAro nivo'stItyanarthakaM bhavet / riyalize // 2 / 137 // RkArAntasya goryak liGaza ityeteSu parataH riGAdezo bhavati / yIti akRd iti cAnuvartamAnaM sambhavAvyabhicArAcca liGa eva vizeSaNam / yakArAdAvage draSTavyam / yaka-kriyate / hriyate / liT-kriyAt / hiyAt / yItyeva / kRSISTa / hRSISTa / aga ityeva / tribhRyAt / vidhyAdiliGayam / she-aaadriyte| "znudhubhruvAm" [1 / 4 / 72] iti yaadeshH| Rta iti taparakaraNaM kim ? kirati / girati / rIGiti vartamAne rigrahaNaM punItvanivRttyartham / sphAdyAraskurepa // 421138 // sphAderartazca Rto yaki liGi yakArAdAvage ca parataH ebbhavati skRzabda varjayitvA / za ityasambhavAnnoktam / smayate / smaryAt / dhvaryate / dhvaryAt / aryate / aryAt / yAsuTaH "sphAdeH sko'nte ca" [5 / 3 / 46] iti sakham / yItyeva / smRSISTa / aga ityeva / iyayAt / vidhyAdiliGa / zapa upa / dvitvam / "uraH" [5 / 2 / 166] ityatvam / "proH" [5 / 2 / 176] iti casyetvam / "casyAsve" [4 / 173] itIm / askuriti kim ? saMskriyate / "pUrva dhurginA yujyate pazcAt sAdhanavAcinA tyena" [10] iti pUrva suTi sati prApnoti / atiriti RcchatIyorgrahaNam / ___ yaGi // 5 // 2 // 139 // yaGi ca parataH sphAderatazca Rta ebU bhavati / sAsmayate / dAdhvaryate / arAryate / ayaG epa / "acaH" [4 / 3 / 2] iti dvitIyasyaikAco dvitvam / "halo'nAdeH" [5 / 2 / 161] iti yakham / "dIrakRd ge" [5 / 2 / 134] iti dItvam / "hantehiMsAyAM nIbhAvo vaktavyaH" [vA0] / jedhnIyate / hiMsAyAmiti kim ? gatau jngghnyte|| I ghrAdhmoH // 2140 // prAdhmA ityetayoryaDi parataH IkArAdezo bhavati / jeghrIyate / dedhmIyate / nityatvena paratvena ca prAga dvitvAdIkAraH / IkAratya dItvaM kima ? gukAryatvAtpunarna syAt / uttarArthaJca / asya cvau ||shraa141|| avarNAntasya goH cvau parata IkArAdezo bhavati / zuklIbhavati / mAlIbhavati / "ccI" [5 / 2 / 135] iti dItvasyAyamapavAdaH / ___ kAci // 5 / 2 / 142 // kyaci parataH avarNAntasya gorIkArAdezo bhavati / paTIyati / mAlIyati / "dIrakRdge" [5 / 2 / 134] iti dItvaM prAptam / pRthak sUtramuttarArtham / ___ cutta gardhe'zanAyodanyadhanAyAH // 5 / 2 / 143 // kSut tRD gardha ityeteSvartheSu azanAya udanya dhanAya ityete zabdA nipAtyante / azanAyatItyAtvaM kyaci nipAlyate succedgamyate / azanIyatyanyatra / udanyatotyatra udakasyodabhAvo nipAtyate tRTa cet / udakIyatItyanyatra / dhanAyatItyAtvaM nipAtyate garddhazcet / dhanIyatItyanyatra / dyatisyatimAsthAM ti kitIt // 2 // 144 // dyati syati mA sthA ityeteSAM takArAdau kiti parata ikArAdezo bhavati / nirditaH / nirditavAn / avasitaH / avasitavAn / mitaH / mitavAn / "gAmAdAgrahaNepvavizeSaH" [10] iti mAmAGmeDAM grahaNam / sthitaH / sthitavAn / zrAdyasya "do dadoH" [5 / 2 / 148] iti dadbhAve "bhumAsthA" [4 // 4 // 65] AdinA sUtreNAnyeSAmItve ca prApte itvavacanam / tauti kim ? dIyate / sthIyate / kitIti kim ? avadAtA / avasAtA / yatisyatyostipA nirdezo yngyntnivRttyrthH| nirdaadttH| nirdAdattavAn / avasAsItaH / avasAsItavAn / dadbhAva ItvaM ca bhavati / taparakaraNaM sukhArtham / zAcchorvibhASA // 2 // 145 // zA chA ityetayovibhASayA ikArAdezo bhavati takArAdau kiti parataH / nishitH| nizitavAn / nizAtaH / nizAtavAn / apacchitaH / apacchitavAn / avcchaatH| apacchAtavAn / For Private And Personal Use Only Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 380 jainendra-vyAkaraNam [ zra0 5 pA0 2 sU0 146 - 151 vyavasthitavibhASeyam / tena zyateritvaM vrataviSaye nityamiSyate / saMzitavrataH sAdhuH / saMzitaM yatnena samyaksampAditaM vrataM yasya yena vA sa evamuktaH / saMzitaH sAdhurityapi bhavati / yaH prakaraNAdinA vrate yatnavAn gamyate / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhAJo hi ||5|2| 146 || dhAJaH hirityayamAdezo bhavati takArAdau kiti parataH / hitaH / hitavAn / anekAltvAt sarvasya sthAne " bhumAsthA" [ 4/4/65 ] Aditve prAte hirAdezaH / anubandhanirdezo yaGantanivRttyarthaH / devItaH / dedhItavAn / dheTo lAkSaNikatvAnnivRttiH / hAkaH ktva || 2|147 // hAkaH ktvAtye parataH hirAdezo bhavati / hitvA gataH / hitvA gacchati karmANi / mokSam / pUrvavadItve prApte hirAdezaH / anubandhanirdezastu hAGo nivRttyarthaH / yacantanavRttyarthazca / Itvamapi yacantasya neSyate / ktvoti sautro nirdezaH / do doH || 5|2| 148 // dA ityetasya bhusaJjJakasya dad ityayamAdezo bhavati takArAdau kiti parataH / dattaH / dattavAn / dattvA / dattiH / da iti kim ? dhItaH / dhItavAn / dheTa idaM rUpam / dhAJo hirAdeza uktaH / bhoriti kim ? dAtam barhiH / te Adeze sudattamityatra " dasti" [ 4 / 3 / 225 ] ityanena igantasya gerdItvaM syAt / dAnto " dvAntasya to naH " [ 5/3/51] iti natvam / dhAntai " tathordho'dhaH" [5|3|56 ] iti SaH parasya dhatvam / thAnte nAsti doSaH / tAnto vAstu / " dasti" [ 4 / 3 / 225 ] ityatra dvau pakSau / dAityetasminkArAdau takArAnte vA dItvam / tatra takArAdau nAsti doSaH / thAntapakSe " khari" [5/4/130 ] iti cam / bhusaJjJakasya ta ityayamAdezo bhavati avattam / " ante'laH " [ 11114] gesto'caH // 5|2|146 // jantAdgeruttarasya dA ityetasya takArAdau kiti parataH / nIttam / vIttam / parIttam / prattam / ityAkArasya takAraH / akAra uccAraNaH / dakArasya cartyam / geriti kAnirdezAt " parasyAdeH " [1|1|51 ] iti cedadoSo'yam / " asya cau" [ 5/2/141] ityato maNDUkaplutyA bhaviSyati / dvitakArako vA nirdezo'nekAltvAt sarvasya sthAne bhavati / geriti iti kim ? saMdattam / da ityeva / nidhItA gauryatsena / bhorityeva / zravadAttaM paratvAt / avattaH / avattavAn / nanu ca- varNasyeti vartate / tainAkArasya kim ? dadhi dattam | aca mukham / dyateritvAtto bhavati vadattaM vidattaJca pradattaM cAdikarmaNi / sudattamanudattaJca nidattamiti ceSyate // ) tatkathaM siddhayati / zravAdInAM gamyamAnakriyAntaraviSayatvena dadAtiM pratyagittvAt siddham / "yatkriyAyuktastaM prati gItijJako bhavati" iti vacanAt / zravahInamavagataM vA dattamavadattamiti kriyAntaraviSayatvaM yojyam / graMtha vA "zAcchorvibhASA" [5 / 2 / 145] ityato maNDUkaplutyA vyavasthitavibhASAnuvRtteH / bhyapaH || 5|2|150 || bhakArAdau parataH apU ityasya goH takArAdezo bhavati / zradbhiH / zradbhyaH / bhauti kim ? apsu / dvitakArakanirdezapakSe tu pUrvasyApi takArasya jaztvam / anekAlvAt sarvAdeza iti cenna / aca iti vartate / acaH parasya bhavati / goriti vizeSaNAcye bhAdau sampratyayaH / tena pade na bhavati / abhAraH / abhakSaH / sya saH 5|2| 151 // sakArAdAvage parataH sakArAntasya gosta ityayamAdezo bhavati / vatsyati / vatsyat / vivatsati / " zrante'laH " [ 111149 ] iti vA / " nirdizyamAnasyAdezA" [pa0] iti vA sakArasya tattvam / dvitakArakapakSe ca iti kAvibhaktyantamanuvartyam ? sIti kim ? pravAsaH / age iti For Private And Personal Use Only Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 5 pA0 2 sU0 152-160] mahAvRttisahitam kim ? zrAsse / vasse / sa iti kim ? pakSyati / aziSyata ityatra iTaH sakAraM prati bhakta tve'pi sIti vacanAnna bhavati / dvisakArako vAssIti nirdeshH| __tAsastyoH kham // 12 / 152 // tAseH astezca sakArasya sakArAdau khaM bhavati / kartAsi / kartAse / aste:-asi / aga iti nivRttamasambhavAt / tAsirge vihitaH / asterapyage bhUbhAvena bhavitavyamiti / vyatiSe ityatra paratvAtsakhamekadezavikRtasyAnanyAt "znasaH kham" [10] ityakham / tyamAtrameva padam / SatvaM prAptam "nAdyante" [5 / 4 / 76] iti pratiSiddham / :"giprAdurdhyA' yacyasteH" [5 / 4 / 68] iti ! tatra padasyeti vartate / gipUrvasyAsteH padasya yakArAcparasya iti Satvam / ri ||shraa153|| rephAdau tye parataH tAsastyoH sakhaM bhavati / krtaarau| krtaarH| aste rephaadirnaasti| eti haH // 2154 // ekAre parataH tAsastyoH sakArasya hakArAdezo bhavati / kartAhe / lavitAhe / asteH / byatihe / taparatvamasandehArtham "iTi ha" iti sUtre vyatyAsIti na syAt / ssani mImAbhurabhalabhazakapatapado'ca isa // 5 / 2 / 155 // sani sakArAdau parataH mI mA bhurabha labha zaka pata pada ityeteSAmacaH sthAne is bhavati / mI iti mInAtiminotyorgrahaNam / "haniGgamyacAM sani" [ 14] iti dItve kRte vizeSAbhAvAt / minAti / pramitsati / mA iti "gAmAdAgrahaNeSvavizeSaH" [10] iti pratipadoktaparibhASA nApekSitA / mitsati / meG / apamitsate / mAi-mitsate / bhaditsati / dhitsati / aaariste| Alipsate / zikSati / pitsati / prpitste| anekAltvAtsarvAdezo mA bhUdaca isa vidhIyate / dvitvam / "casyAtra kham" [5 / 2 / 160] iti cakham / "syage saH" [ iti sakArasya tattvam / rabhAdiSu "sphAdeH skonte ca" [5 // 3 // 46] iti isaH sakham / sakArAdAviti kim ? pipatiSati / "tanipatidaridrA beTa" [ vA] / sanIti kim ? dAsyati / sItyetadvyavahitam / sanIti dvisakArako nirdezaH / rAdhoH vadhe // / 2 / 156 // rAdheH vadhe'rthe vartamAnasya zraca is bhavati sani sakArAdau / pratiritsati zvAnam / vadha iti kim ? ArirAtsati / ApApyadhAmIt // 5 / 2 / 157 / / Apa zapi Rdha ityeteSAmaca IkArAdezo bhavati sani sakArAdau / Ipsati / jIpsati / Irsati / jJapeH pUrvanirNayena Nikhe zrAdyaca Itvam / sakArAdAvityeva / jijJapayiSati / zrardidhiyati / "sanIvanta" [5/197] itiittviklpH| dambha icca // 12 / 158 // dazbheraca ikArAdezo bhavaMti Icca sani sakArAdau / dhipsati / dhIpsati / dambheraniTa pakSe ikArAdeze kRte "halantAt" [111184] ityatra halgrahaNasya jAtivacanatvAt sanaH kittve "haluGaH viDatyaniditaH" [4 / 4 / 23] iti nakhaM bha bhAvaH / sakArAdAvityeva / didambhivati / vA muco dherepa ||sh2|156|| mucerdhisaJjJakasya vA ep bhavati sani skaaraadau| mokSate vatsaH svayameva / mumukSate vatsaH svayameva / zrAtmano moktumicchatIti san / vatso hi moktumiSyamANo maktikriyAM pratyAnukalyaM yadA pratipadyate tadA sumocatvAt karmaiva kartRtvena vivakSitamiti bAhyakarmAbhAvAtmacirakarmakaH / ika epa casya kham / aca ityetannivRttam / anyathA "casyAtra kham" [5 / 2 / 160] ityatra casyAcaH khaM tyAt / dheriti kim ? mumukSati karmANi muniH / casyAtra kham // 12 / 160 // yadetadanukAntaM sani sakArAdau mucerepparyantam etasmin casya khaM bhavati / tathA caivodAhRtam / yacceta avamanukramiSyAmaH pAdaparisamAptezvasyetyetadveditavyam / nanu sani . sakArAdAvilyadhikAreNAbhisambandhAt siddham atragrahaNaM kim ? sarvasya casya khaM yathA syAdityevamartham / For Private And Personal Use Only Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 382 jainendra-vyAkaraNam [ zra0 5 pA0 2 sU0 161 - 171 halo'nAdeH || 5|2/161 // anAdeIlaH khaM bhavati casya / DuDhauke / tutrauke / papAca / ATataH / ATa / zranAdelaH aca uttarasya cakham / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zaraH khayi || 5|2| 162 || zaraH khaM bhavati khayi paratazcasya / cuzcyotiSati / tiSThAsati / pispaMdite / zara iti kim ? papAca / ekAro pakAre'kArasya mA bhUt / svayIti kim ? sasnau / ucicchiSati / uccherantaraGgatvAttuka cube ca kRte cutvasyAsiddhatvAt satakArasya chasa dvitve ucicchitIti prAptam / "pUrvatrAsiddhIyamadvitve" iti vadayatyato dvitve cutvaM siddham / praH ||522163 // pro bhavati casya / pipAsati / ninISati / idauke / DuDhaukipate / [1 / 1 / 12] ityacaH prAdezaH / / kuhozcuH ||5/2/164 // casya kavargahakArayoH cavarga zrAdezo bhavati / cikIrSati jagAma / jighatsati / juhuve / jahAsa / jahAra / nAdavato mahAprANasya hasya cutve tAdRza evaM jazvaM jakAraH / " acazca" vA koryaGi || 5|2|165 | | kozvasya yaGi vA curbhavati / koriti yasya kasyacicchandakriyasya grahaNe rUpadvayaM siddhayati / uSTrazcokUyate / uSTraH kokUyate / yaGIti kim ? cukuve / cakhAna / kAraH / uraH ||5|2|166|| RvarNAntasya casya kArAdezo bhavati / vavRte / vavRdhe / cakre / jahe / gratha nartyAdau paratvAnugAdiSu kRteSu RkArAntatvAbhAvAcca syAtvaM na prApnoti / naivaM zaGkam, "cavikAre rapavAdA utsargAna bAdhante " [ pa0 ] iti uratve kRte rugAdayaH / tisvApyorjiH ||2| 167 // dyuti svApItyetayozcasya jirbhavati / didyute / didyutat / dedyutyate / didyotiSase / sani "vyuGosvo halaH saMraca" [111197 ] iti vikalpena kittvam / yahA nAsti tadA "yuGa:" [ 52283 ] ityevU / "svApi suSvApayiSati / suSvApayiSataH / mudhyApayipanti / svAparyantasya grahaNaM kim ? hetumati vyantasyaiva yathA syAdiha mA bhUt / svApaM karotIti Nic / svApayitumicchati / siSvApayiSati / vyatho liTi || 5|2| 168 // vyathaH liTi paratazcasya jirbhavati / vivyathe / vivyathAte / vivyathire / nanu vakArasyApi prApnoti / anAderityanuvartanAnna bhavati / / AdyataH ||5|2|170|| zrAderatazcasya dIrbhavati liTi parataH / liTIti vartate / zrAtuH / zraduH / zrAthi | "epyato'paDhe" [4|3|84] iti pararUpatve prApte casya dItvam dadade | dadadAte | cAntasya na bhavati / zrata iti kim ? iyeSa | uvopa / taparakaraNaM kim ? stasya prAdeze kRte anena dItvaM mA bhUt / " Achi AyAme" [dhA0] zrAcchatuH / zrAkuriti / " tato nuT " [5/2/171 ] iti nuT prasajyeta / ya syAt kitI dIH || 5|1|16|| liTi kiti parataH iNazcasya dIrbhavati / IyatuH / IyuH / paratvAt "yaNetyoH" [4 / 4 / 77] iti yaNAdezaH / tasya " dvisve'ci" [1|1|56 ] iti sthAnivadbhAvAdikArasya dvitvam / dvitve eva sthAnivadbhAvo na tu sve'ko dItve / kitIti kim ? iyAya / iyayitha / aibepoH / kRtayoH sthAnavadbhAvAdvitvam / " casyAsve " [ 4 / 4 / 73 ] iti yAdezaH / For Private And Personal Use Only kitIti nivRttam / zrAderiti kim ? upadeza prakArayadyanena dIllaM 1 tato nuT ||5|2|171 // tasmAt kRtadItvAnnuDAgamo bhavati / AnaGga / zranaGgatuH / zrAnaGguH / zrAnaJja ! zrAnaJjatuH / zrAnaJjuH / nugiti pUrvAntaH kartavyaH / casyeti vartate / casya kRtadItvasya bhaviSyati / evaM laghunA nirdezena siddhe parAdivacanaM jJApakam "asminprakaraNe pUrvAntaH zrAgamaH svanimittamantareNaSi kriyate" tenAnjhalAdAvapyanusvAraH / yaMyamyate / raMramyate / Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 383 a0 5 pA0 2 sU0 172-180] mahAvRttisahitam prshnotH||shraa172|| aznotezca kRtadItvAnnuDU bhavati / vyaanshe| vyAnazAte / vyAnazire / niyamArtho'yamArambhaH / aznoterevAkAroDo nuDa bhavati nAnyasya / aatttuH| shraaduH| tulyajAtIyasya niyamAdiha bhavatyeva / AnRcatuH / AnRcuH / aznoteriti vikaraNanirdezAdaznAtenaM bhavati / zrAzatuH / shraashuH| bhavateraH // 5 / 2 / 173 // bhavatezcatya akArAdezo bhavati liTi parataH / babhUva / babhUvatuH / babhUvuH / vyatibabhUve / "luGa liTovuka [4] iti yugAgamaH / liTItyeva / bubhUSati / bobhuuyte| tipA nirdezo yavantanivRttyarthaH / bobhavAJcakara / naitadasti "kAsyanekAccyAlliTyAm" [1131] iti zrAmAvyavahite liMTi kathaM prAtiH / "ikastipau dhunirdeze" ityasya sUcanArthastarhi / nijAmucyepa // 12174 // nijAdInAmuci casyaib bhavati / bahutvanirdezAdAyoM gamyate / nenekti / vevekti / veveSTi / nenikta ityatra catya "kGiti" [11116] ityepratiSedho na bhavati / dhurUpeNa vyavahitatvAt / ucIti kim ? nineja / nijAdayantrayo vRtparyantAH / bhRJAM trayANAmiH ||shraa175|| bhRJAdInAM trayANAmuci casya ikArAdezo bhavati / vibharti / mimIte / saJjihIte / "ante'laH" [31 / 46] iti aca itvam / trayANAmiti kim ? jahAti / ucItyeva / babhAra / proH ||shsh176|| pipati iyati ityetayoH uci casyetvaM bhavati / piparti / pipRyAt / apipaH / iyati / iyayAt / aipaH / arte laTa zap / uc epa dvitvamitvaM "casyAsvaM' [4 / 4 / 73] itIya / "halyApaH [4 / 3 / 56] iti tipaH kham / aDAgamaH / "aTazca" [ // 3 // 78] ityaip / ucIsyanuvartanam / juhotyAyoH proridaM grahaNam / arterbhASAyAmapi prayogaH / snytH||shraa177|| sani paratazcasyAta itvaM bhavati / pipakSati / pipAsati / sanIti kim ? papAca / ata iti kim ? tuSTapati / sani yazcastasyetvam / pApacyateH san pipaapcisste| taparakaraNaM sukhArtham / proH puyaNajye // 12 178 // uvarNAntasya pavargayaNa jakAreSu avarNapareSu sani parataH itvaM bhavati / pipAvayiSati / bibhAvayiSati / yaNa / yiyAvayiSati / rirAvayiSati / lilAvayiSati / ju iti sautro dhuH / jijAvayiSati / pvAdibhyo eyatebhyaH san / aoriti vacanaM jJa pakam "hirave kartavye Nau kRtaM sthAnivadbhavati" nanu vacanasyedaM prayojanam / pipaviSate yiyaviSatIti / "smiGa pUGa ra jvazaH sani" [5 / 1 / 133] / "sanIvanta bhrasja" [5 / 1 / 17] ityAdinA veT / ebvaadeshau| "dvitve'ci" [1 / 1 / 57] iti sthAnivadbhAvAdvitvamanenetvam / yadyetAvat prayojanaM syAt / pakArayakAragrahaNameva kriyeta / pavargayaNa grahaNamanarthakaM syAt / puyaNa joti kim ? nunAvayiSayiti / avarNapara iti kim ? lulUSati / ___ zradra prapluJcyu Do vA // 5 // 2 // 176 // savatyAdInAM casya zroH avarNapare yaNi parataH sani bA ikArAdezo bhavati / sistAvayiSati / susrAvayiSati / zizrAvayiSati | zuzrAvayiSati / didrAvayiSati / dudrAvayiSati / piprAvayiSati / puprAvayivati / piplApayiSati / puplAvayiSati / cicyAyiSati / cucyAvayiSati / avarNapara iti vacanAt NyantAtsan / bacanasAmarthyAt sakArAdinaikena yaNo vyavadhAnamihAzritam / avarNapara ityeva / zuzrapati / aprApta vikalpo'yam / yaGaporep // 12180 // yaGi yadyapi ca parata igantasya catya epa bhavati / nenIyate / bobhUyate / nenayIti / bobhavIti / na hi yaGapo'nyatropi caH sambhavantItyupchabdena yaGpasampratyayaH / "nomatA goH" [1 / 1164] ilyAzrayakAryapratiSedhAdyapi vidhAnam / For Private And Personal Use Only Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 384 . jainendra-vyAkaraNam [a0 5 pA0 2 sU0 181-187 dIrakitaH // 5 / 2 / 181 // akitazcasya puDupodIbhavati / pApacyate / pApacIti / pApaThyate / pApaThIti / "yaGo vA" [5 / 2 / 12] vacanaM jJApakamavizeSeNa ykpH| akita iti kim ? yaMyamyate / yaMyamIti / nanu dItvApavAde paratvAnnuki kRte anajantatvAt kathaM dItvaprAptiH / idamevAkita iti vacanaM jJApayati-"cavikArepvapavAdA notsargAn bodhante"[pa0] iti / tena kiM siddham ? mImAMsata ityAdau ItvaM dItvena na bAdhyate / DoDhokyata iti dItvena prAdezasya na baadhaa| acIkaradityatra "gherdIH" [5/21161] ityanena "sanyataH" [5 / 2 / 177] itvaM na bAdhyate / ajIgaNaditi "Icca gaNaH" [5 / 2 / 164] ityanena "halo'nAdeH" [5 / 1 / 161] khasya na baadhaa| nIgvaJculaMsudhvaMsubhraMsukasapatapadaskandAm // 2 / 182 // vaJcu sraMsu dhvaMsu bhraMsu kasa pata pada skanda ityeteSAM yaGapozcasya nIgAgamo bhavati / vanIvacyate / vanIvaJcIti / sanIsrasyate / sanIsraMsIti / dniidhvsyte| danIdhvaMsIti / banIbhrazyate / banIbhraMzIti / canIkasyate / canIkasIti / panIpatyate / panIpatIti / ApanIpadyate / ApanIpadIti | canIskadyate / canIskandIti / yapi "nomatA goH" [1 / 1 / 64] iti pratiSedhAt "haluGaH" [ 23] iti nakhaM na bhavati / naugiti dItvoccAraNasAmarthyAnna prAdezaH / akita iti dItvapratiSedhArtha pUrvAntakaraNam / GasyAto nuk // 2183 // sajJAntasya goyaMzce'kArAntastasya nugAgamo bhavati yApoH parataH / bNbhnnyte| baMbhaNIti / tantanyate / tantanIti / jnggmyte| jaGgamIti / nuko "nazcApadAntasya jhali" [5/4] ityanusvArasya parasvatvam / asatyapi svanimitte jhalAdau anusvAro bhavatItyuktam / tena yaMyamyate / raMramyate ityanusvAraH / atrApi dItvapratiSedhArtha pUrvAntatvam / Gasyeti kim ? pApacyate / ata iti kim ? tetimyate / taparakaraNaM kim ? AkArabhUtapUrvasya mA bhUt / bAbhAmyate / japajabhadahadazabhaJjapazAm // 5 / 2 / 184 // japa jabha daha daza bhaja paza ityeteSAM casya tugAgamo mavati yaGapoH parataH / jnyjaayte| jjpiiti| jaJjabhyate / jaJjabhIti / dandahyate / dandahIti / daMdazyate / daMdazIti / bambhajyate / bambhajIti / pampazyate / pampazIti / paza iti sautro dhuH / japAdiSu daMziparyanteSu "lupasadacara" [211121] ityAdinA yaGa / anyatra kriyaasmbhihaare| daza iti sUtranirdezAdyayapi nakhaM bhavatIti kecit / tadayuktam / vikaraNAnirdezo'yam / yathA "patadazanahaH karaNe braT" [2 / 2 / 160] iti / crphloruccongH||shraa185|| cara phala ityetayozcasya nugbhavati yaGapoH uGazca ukArAdezazcaraphaloH / caJcUryate / "halyabhakucchuraH" [5 / 3 / 86] iti dItvam / caJcurIti / pamphulyate / pamphulIti / uditi taparakaraNaM kim ? caJcUrti / pamphultItyatra "ghyuGaH" [5 / 2 / 83] emnivRttyarthaM dItvasyAsiddhatvAdep prApnoti / nanvepa iva dItvasyApi taparakaraNAt kinna nivRttiH / atrocyate-yathA "ge'ta ut" [4 / 4 / 100] iti taparakaraNe na dItvamazakyaM nivartayitum abhakucchara iti pratiSedhArambhAttathA'trApi / ti // 52 / 186 // takArAdau caparataH caraphaloruGaH UkArAdezo bhavati / devacUrtiH / "kticaktaukhau" [2 / 3 / 150] iti ktic / evaM caraNaM cUrtiH / phalanaM phultiH / praphultA ltaa| yaDupozcasyeti cAnuvartamAnamiha vacanasAmarthyAt nAbhisambadhyate / rIgRtvataH // 5 / 2 / 187 // Rtvato gozcasya rIgAgamo bhavati yaGi / varIvRtyate / narInRtyate / yadi RduGa iti kriyeta / sarIsRjyate iti na syAt / Rmata iti tarhi kartavyam / cikIrSata ityatra tu kRtAkRtaprasaGgitvAhataH IbhaviSyati / evaM siddhe taparakaraNaM lAkSaNikasyApi rIgadham / tena varIvRzcyate / barIbhRjyate / parIpacchayate ? cekrIyate jehIyate ityatra kasmAnna rogiti cet : dvitvAt / paratvena rIDAdeze kRte RkArAbhAvAnna bhavati / For Private And Personal Use Only Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 5 pA0 2 sU0 188-164] mahAvRttisahitam rugriko copi // 2 / 188 // Rtvato gozcasya yapi rugriko bhavataH rIk ca / nanati / narinati / narInati / RtaH // 5 // 2 // 186 // RkArAntasya goryazcastasya yapi rugriko bhavataH rIkca / taparakaraNasAmarthyAhatA gurvizeSyate / carkati / carikarti / carIkati / jarhati / jariharti / jarIhati / "ado'T" [5 / 265] ityatroktaM cAnukRSTamapi kvaciduttaratrAnuvartate tena rIk / taparakaraNaM kim ? kR gR / cAkarti / jAgarti / nanu ca "rugriko copi" [5 / 2 / 187] ityanenaiva tRtayaM siddham / tatrApi "RtvataH" [5 / 2 / 186] iti taparakaraNamasti tena cAkayAdau na bhaviSyatIti cet / tatra taparakaraNaM lAkSaNikArthamuktamiti kiratyAdernivRttina syAt / ghau kacyanakkhe sanvat // 12 / 190 // kapare ghisajJake varNe yazcastasya sanIya kArya bhavati anakkhe / "sanyataH" [5 / 2 / 177] itItvamuktam / kacyapi tathA acIkarat / apIpacat / "oH puyarAjye" [5 / 2 / 178] kacyapi tathA / apIpaThat / alIlavat / ajIjavat / vA sravatyAdInAM kacyapi tathA / asisravat / asusravat / adidravat / adudravat / nanu halA vyavadhAnAt kathaM kacparo pavarNaH ? vacanaprAmANyAdekena vyavadhAnamAzritam / ghAviti kim ? atatakSat / acabhAsat / kacIti kim ? ahaM papaca / anakkha iti kim ? stanamAkhyat atastanat / vanamAkhyat / avavanat / "NAviSThanmRdaH" [4 / 4 / 146] iti iSTadbhAvaH "turiTemeyassu" [4 / 4 / 144] "TeH" [4 / 145] iti Tikham / iha kasmAn na bhavati / acakamateti kjvissye| "vAge" [211127] iti NiDo'nutpattipakSe kaci kRte / atrocyate-naivaM jJAtavyam / akaH kham akkham / akkheneti / kiM tarhi ? ak khaM yasminnimittabhUte so'yamakkho na akkho anakkhaH tasmin / paryudAsavRttyA anakkhanimitte Nau madhyagate sanvadbhAva ityadoSaH / tathA akaH khaM yasmiNNisAmAnye anyasya / na tu Nau gikhamakaH kham / tena vAditavantaM prayojitavAn avIvadat / nanu ajajAgaradityatra gakAraRkAre ghisajJAmAzritya prApnoti sanvadbhAvaH / vacanaprAmANyAd vyavadhAne'pi sanvadbhAvena bhavitavyam / sarvatrApIpacadityAdAvapi casthAnAntarya ghinA nAsti / nAyaM dossH| vacanaprAmANyAdihekavarNena vyavadhAnamiSTaM saGghAtena punarvyavadhAne bhavati na bhavati ca / tatra "tvara" [52 / 162] yAdInAmittvApavAdArthamatvavacanaM jJApakam / hallaMghAtena vyavadhAne bhavati / acikaNata / avitrajata iti / ajjhala saGghAtena vyavadhAne tu na bhavati / amImapadityAdI "ssani mImA" [5 / 2 / 355] ityeSa vidhiH kasmAnna bhavati ? Nijantasya prakRlyantaratvAt / gherdIH // 5 // 2 // 16 // casya gherbhavati ghau kacpare'nakkhe / acIkarat / ajIharat / abUbudhat / gheriti kim ? avibajat / ghAvityeva / adhyApipat / "dvitve'ci" [1156] Nivasya sthAnivadbhAvAt "acaH" [4 // 3 // 2] iti dvitIyasyaikAco dvitvam / atra kacparo ghivarNo nAsti / kacItyeva | ahaM papaca / yatra sanvadbhAvo nAsti tatra dItvamiha mA bhUt / acakamata / anakva ityeva / acakathat / "zrAdyataH" [5 / 2 / 170] ityataH zrAderiti vartate tenAdezvasya dIrbhavati / na dvitIyasyaikAco yazcastasyeti / prauNu navaditi / smRda tvaraprathamradastaspazo't // 5 // 2 / 162 // smR da tvara pratha mrada tR spaza ityeteSAM casya adA dezo bhavati kacpare dyau parataH / asasmarat / adadarat / attvrt| apaprathat / amamradat / atastarat / apaspazat / sanvadbhAvAditve prApta vacanam / aditi taparakaraNaM gherdItvanivRttyartham / adadarata / cA veSTiceSTayoH // 52 / 163 // veSTi ceSTi ityetayozcasya vo adbhavati kaci parataH / avaveSTat / aviveSTat / acaceSTat / acicet / ikArasyAnenAtvam / Icca gaNaH ||shraa164|| gaNyatezcasya IkArAdezo bhavati acca kaci prtH| ajIgaNat / ajagaNat / anakkha iti pratiSedhAt sanvadbhAvo nAsti / tadarthamidam / cakAro'danukarSaNArthaH / ___ ityabhayanandiviracitAyAM jainendramahAvRttau paJcamAdhyAyasya dvitIyaH pAdaH smaatH| For Private And Personal Use Only Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 386 www.kobatirth.org jainendra-vyAkaraNam [ zra0 5 pA0 3 sU0 1-12 [sarvasya dve || 5|3|1|| paro briH || 5|3|2|| nityavIpsayoH ||5|3|3|| parervarjane || 5|3|4|| uparyadhyadhasaH sAmIpye || 5|3|5|| vAkyAdevadhyasyAsUyAsammatikopakutsanabhartsaneSu || 5|3|6 // eko vacat ||5|3|7|| zrAvAdhe ca // 538 // ] 'kazcidevaM prayuGkte ityAbAdhaH / prayoktavyA / ( ? ) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaduttare ||3|19|| uttare dvitve yasyeva kAryaM bhavati / vakSyati " prakAre guNokteH " [5|3|10 ] iti / paTupaTuH / paTupaTvI / kAlakakAlikA / sAtideze "na buhRtkoDa:" [ 4|3|146 ] iti puMvadbhAvapratiSedhaH syAt / yase tu " puMvadyajAtIyadezIye" [ 4 | 3|154 ] iti bhavati / zradhikAreNA'pyeta siddham / uttaragrahaNaM jJApakArtham / ayamadhikAraH / "eko bavat" [ 5/3/7 ] ityAdilakSaNaM cAdhikArazca / tena eSa tavAJjalireSa tavAJjaliH / aho darzanIyA graho darzanIyA / Adhikye'ni dvitvamuktam / " svArthe'vadhArya - masmin dva e bhavataH " [ vA0 ] asmAtsuvarNAdiha bhavadbhyAM mAtraM mASaM dehi / atra dvAveva mAtrau dIyete na sarve mASAH / tena vIpsA nAsti / zravadhAryamANa iti kim ? iha bhavadbhyAM mAtramekaM dehi / "pUrvaprathamayoratizayedva e bhavataH " [ vA0 ] pUrvaM pUrvaM puSyanti / prathamaM prathamaM pacyate / vetyadhikArAyadA na dvitvaM tadA'tizAyikaH / pUrvataraM puSyanti / prathamataraM pacyante / "samasampradhAraNAyAM kima zrAkSepe dva e bhavataH " [ vA0 ] / ubhAvimAvAhayau katarA katarA'nayostayorAyatA / katamA katamAnayorAyatA / kIdRzI kIdRzI anayorAyatA / kataraH kataro'nayovibhavaH / " karmavyatihAre sarvanAmno dvitvaM savacca bahulam " [ vA0 ] tatra vetyadhikArAllabhyate / savatpakSe pUrvapadasyAnyazabdasya sureva | sadbhAve ca mibhUtasyAderutvaM parazabdasya suT / zranyonyamime grAmA bhojayanti / anyonyasya bhojayanti / putrAdIti gamyate / evamitaretareSAm / itaretarasya / parasparaM parasparasya bhojayanti / "strInapuMsakayorvibhaktyA vA'mbhAvo dyostu" [ vA0 ] anyonyaM nAryau bhojayataH / anyonyAM vA / granyonyaM kule bhojayataH / granyonyaM vA / anyonyaM nAryo bhojayanti / anyonyAM vA / anyonyaM vA kulAni bhojayanti / anyonyaM vA / ityAdi siddham / prakAre guNokteH || 5|3|10|| prakAre vartamAnasya guNoktedve bhavataH / prakAraH sAdRzyamiha gRhyate / ucyate ityuktirabhidheyaM vastu / guNa uktirabhidheyo'syeti guNoktiH, tasya dvitvam / pahupadaH / pariDatapaDitaH / paTupaTvI / paNDitapaNDitA / uttarasUtre vAgrahaNamiha siMhAvalokanena sambadhyate / tena jAtIyo'pi bhavati / paTujAtIyaH / mRdujAtIyaH / dvitvajAtIyayorvidheyAbhede mRdumRdujAtIya ityaniSTaM syAt / prakAra iti kim ? zulko guNaH / agnirmANavakaH / gaurvAhIkaH / sadAguNavacano yaH prakAre vartate tasya dvim / yaM tUpamAnAtsarvadravyavacanaH / priyasukhayorvAskRcchre || 5|3|11|| priya sukha ityetayorakRcche vA dve bhavataH / priyapriyeNa dadAti / priyeNa dadAti / sukhasukhenAdhIte / sukhenAdhIte jainendram | prayAsenetyarthaH / kRccha iti kim ? priyaH putraH / sukho rathaH / prINAtIti priyaH / mukhayatIti sukhaH / 1. pratiSu [ sRtyAtra nirdiSTAni / tered yathAyatham ||5|3|12|| yathAyathamiti nipAtyate yathAsve'rthaM / sarve jJAtA yathAyatham / yathAsvabhAvaM yathA'tmIyaM cetyarthaH / yathAzabdasya dvitvamambhAvazcAnte nipAtyate / yo ya zrAtmA yo ya grAtmIyo vA yathAsvam | " yAvadyathA" [ 11316] iti vIpsAyAM hasaH / jhisaMjJakaM vA yathAyathamiti zabdAntaramasminnarthe sAdhutvenAnvAkhyAtam / ] koSTakAntargatAnAM sUtrANAM vRttisruTitA / sUtrANi tu jaimendrapaJcAdhyAyImanu For Private And Personal Use Only Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org a0 5 pA0 3 sU0 13 -20 ] mahAvRttisahitam 387 dvandvaM rahasya |||3|13|| dvandvamiti nipAtyate rahasyAdAvarthe / dvi zrI ityasya dvitve subupi pUrvottarapadayorikArasyAmbhAvo'tvaM ca nipAtyate rahasyaprakAre'rthe rahasyAbhidhAne / dvandvaM mantrayate / dvandvaM mantrayete / dvau dvau rahasi mantrayete ityarthaH / maryAdAvacanAdayo viSayatvenAzrIyante / maryAdAyAm saptamanarakAddho'dho dvandvaM rapaTalAni hInAni vyutkramaNaM bhedaH pRthaksthAnam / tatra dvandvaM vyutkrAntAH / dvivargasambandhena bhinnA ityarthaH / yajJapAtraprayoge, dvandvaM yajJapAtrANi prayunakti / abhivyaktau dvandvaM nAradaparvatau / dvandvaM sUryAcandramasau / vidhivrAhmaNau dvandvam / " vA vIpsAyAM dvandvaH " vIpsAyAM dvandvaM dvau dvau / vRttivizeSe "cArthe dvandvaH" [113 / 62 ] anyatrApi dRzyate / dvandvAni sahate / dvandvaM yuddhaM kRtam / ataeva ca rahasyamaryAdAvacanavyutkramaNayajJapAtraprayogAbhivyaktirUpaM parigaNanaM na kRtam / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir padasya || 5|3|14|| padasyetyayamadhikAro veditavya yA zAstraparisamApteH / vakSyati " nakhaM mRdantasthAkI [ 513130 ] iti / rAjabhyAm / rAjabhiH / tathA "sphAntasya kham" [ 5/3/41 ] iti patan / yajan / atrArthavazAtpadasyetyavayave tA draSTavyA / padasyeti kim ? rAjJe / rAjJaH / bhasaMjJayA napuMsakaliGgA padasaMjJA bAdhyate vairaat |||3|15|| padAditi zrapAdAdAviti ca etadvitayamadhikRtaM veditavyaM prAgasiddhAdhikArAt / vakSyati "bahorvasnasau" [ 5|3|17 ] iti / grAmo vo dIyate / nagaraM no dIyate / padAditi kim ? yuSmabhyaM grAmo dIyate / apAdAdAviti kim ? 'zAntinAtho jinaH so'tu yuSmAkamaghazAntaye / "yena saMsAratAbhItirasmAkamiha nAzitA || yuSmadasmado'viptAsthasya ghanAvI ||5|3|16|| padAtparayorapAdAdau vartamAnayoryuSmadasmadityetayoraistAsu sthitayoryAmnI ityetAvAdezau bhavataH / yuSmadasmaditi itaretarayogalakSaNo dvandvaH / zrosaH sthAne uskRtaH sautratvAnirdezasya / padasya sarvasyeti ca vartate / yadi vA padasyeti sthAnalakSaNA'tra tA sampadyate, sarvasya padasya sthAne zrAdezaH / ekabahorAdezAntaraM vakSyati / to dviviSaye vidhiH / jJAnaM vAM dIyate / zIlaM nau dIyate / jJAnaM vAM rakSatu / zIlaM nau rakSatu / jJAnaM vAM svam / zIlaM nau svam / biptAsthasyeti kim ? dAnaM yuvAbhyAM kRtam / sthagrahaNaM kim ? zrUyamANavibhaktyAM yathA syAt / iha mA bhUt / iti yuSmadupAdhyAyaH / padavidhirayam / zrasAmarthyaM na bhavati / AvAbhyAM bhAvyate jJAnam / yuvAbhyAM dIyate dAnamiti / atheha sAmarthye'pi kasmAnna bhavati ? odanaM paca tava bhaviSyati mama bhaviSyatIti / " samAne vAkye yuSmadasmadAdezavidhiriSyate" / iha tu odanaM pacetyekaM vAkyaM tava bhaviSyatIti dvitIyaM vAkyam / zravazyaM samAnavAkyAdhikAra eSTavyaH / zAlInAM te zrodanaM dadAtItyatrApi yathA syAt / zranyathA zAlInAmityasya te ityanena sAmarthyAbhAvAnna syAt / bahosnasau || 5|3|17 // bahvantayoryudhmadasmadorvasnas ityetAvAdezau bhavatastAsveva vibhaktI | jJAnaM vo dIyate / zIlaM no dIyate / jJAnaM vo rakSatu / zIlaM no rakSatu / jJAnaM vaH svam / zIlaM naH svam / ekasya te me || 5|3|18|| ekAntayoryuSmadasmadoste me ityetAvAdezau bhavataH / eka iti tyaH / "tyagrahaNe yatmAtsa tadAdergrahaNam" [10] / jJAnaM te dIyate / zIlaM me dIyate / ipo vakSyati / jJAnaM te svam / zIlaM me svam / tvAmAviSaH || 5|3|16|| ekasyeti vartate / ibekAntayoryuSmadasmadostvA mA ityetAvAdezau bhavataH / jJAnaM tvA rakSatu / zIlaM mA rakSatu / na cAhA haivayoge || 5|3|20|| ca vAha aha eva ityetaiyoMge yuSmadasmadorvAmnAvAdayo na bhavanti / jJAnaM tubhyaM mahyaM ca dIyate / yuvAbhyAM AvAbhyAM ca dIyate / yuSmabhyaM asmabhyaM ca dIyate / jJAnaM tvAM mAM ca rakSatu / For Private And Personal Use Only Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [a0 5 pA0 3 su0 21-27 yuvAM AvAM ca rakSatu / yuSmAn asmAzca rakSatu | jJAnaM tava ca svam / jJAnaM mama ca svam / yuvayoH Avayozca svam / yuSmAkaM asmAkaM ca svam / jJAnaM tubhyaM mahya vA dIyate / jJAnaM tubhyaM mahUyaM ha diiyte| jJAnaM tubhyaM mahyamaha dIyate / jJAnaM tubhyaM mahyameva diiyte| ityAdi yojyam / yoga iti kim ? jJAnaM ca me svam / nAtra cAdibhiryupmadasmadoryogaH / kintarhi ? jJAnasya / dRzyarthaizcintAyAm // 3 / 21 // cintAyAM vartamAnaidRzyarthe(bhiyoge yuSmadasmadorvAmnAvAdayo na bhavanti / atra sAkSAyoge tadyukta yoge ca pratiSedhaH / jJAnaM tubhyaM dIyamAnaM samIkSyAgato janaH / jJAnaM mahUyaM dIyamAnaM samIkSyAgataH / sAkSAyoge grAmastvAM samIkSyAgataH / grAmo mAM samIkSyAgataH / jJAnaM tava svaM smiikssyaagtH| zIlaM mama svaM smiikssyaagtH| sandRzya saMcintya nirUpyeti yAvat / dRzyathairiti kim ? grAmastvA manyate / asti cintArtho man dharna tu dRzyarthaH / cintAyAmiti kim ? grAmastvA pazyati / atra cakSadarzane dRzirvartate / tena na pratiSedhaH / vA'nanvAdeze // 5 // 3 // 22 // yuSmadasmadorvAmnAvAdayo vA bhavanti annvaadeshe| grAdezaH kathanam / anvAdezo'nukathanam / naanvaadesho'nnvaadeshH| tatra vikalpo'nvAdeze nityo vidhiH| jJAnaM te dIyate / jJAnaM tubhyaM dIyate / jJAnaM me dIyate / jJAnaM mahayaM dIyate / ityAdi yojyam / ananvAdeza iti kim ? atho jJAnaM te dIyate / atho jJAnaM me dIyate / pUrva kiJcidAdizya idamAdizyate ityanvAdezo'yam / sapUrvAyA vAyAH // 23 // vidyamAnapUrvAd vAntAtparayoyuSmadasmadorvA vAmnAvAdayo bhavanti / ananvAdeze sAmAnyena siddham / anvAdezArthamidam / atho AcAryeNa jJAnaM te dIyate / atho AcAryeNa jJAnaM tubhyaM dIyate / ityaadi| bodhyamasadavat // 5 // 3 // 24 // bIdhyAntaM padamasadabad bhavati / bodhyamiti sambodhanalakSaNAyA vAyA grahaNam / asadadvadbhAve prayojanam / bodhyaantaatpryoryussmdsmdoraadeshnivRttiH| devadatta tubhyaM dIyate / devadatta mAdIyate / ityAdi neyam / iha ca devadatta jJAnaM te / devadatta jJAnaM me / "sapUrvAyA vAyAH" [5/3123] ityanvAdeze vikalpo na bhavati / vatkaraNaM svazrutyanivRttyarthaM kArya pratyasad bhavati / kArthe bodhye sAmAnyavacanam // 5 // 3 // 25 // ekArthe bodhyAnte parataH sAmAnyavacanaM bodhyAntaM nAsadabhavati kintu sadadeva bhavati ekArthaH vizeSalakSaNo yasya tadidamekArthe vizeSavacanamityarthaH / kathaM jJAyate ? sAmAnyavacanam iti nirdezAt / parasya vizeSavacanatvamapekSya sAmAnyavacanatvaM bhavati / kSatriya zreNika te dharmo dIyate / kSatriya zreNika tvA'hanarakSatu / kSatriya zreNika te dharmoM vardhatAm / ekArtha iti kim ? kSatriya brAhANa yuvAbhyAM dharmo dIyate / bodhya iti kima ? kSatriya dhanavAn me tvaM dehi / pUrvasya satve "sapUrvAyA vAyAH" [5 / 3 / 23] ityeSa vidhiH prasajyeta / sAmAnyavacanamiti kim ? zreNika kSatriya tubhyaM dharmo dIyate / ghA vizeSavacane vahau // 5 // 3 / 26 / / vizeSavacane bodhye bahvante parataH sAmAnyavacanaM vA bodhyAntamasad bhavati / devAH zaraNyA vo dIyate / devAH zaraNyA yupmabhyaM dIyate / "nakArthe bodhye sAmAnyavacanam" [5 / 3 / 25] ityasyAyaM viklpH| sAmAnyavacanamityanuvRtteH parasya vizeSavacanamanuktaM siddham / tatkRtaM spaSTArthamuttarArtha ca / pUrvatrAsiddham // 5 // 3 // 27 // pUrvatra iti asiddhamiti ca etadadhikRtaM veditavyam A zAstraparisamAptaH / yeyaM caturadhyAyI sArdhadvipAdA'tikrAntA tasyAmayaM sArdhadvipAdo'siddho bhavati / ita uttaraM ca uttarottaro yogaH pUrvatra pUrvatrAsiddho bhavati / asiddhavadbhavati / zAstrAsiddhatvena tadAzrayaM kArya na bhavatItyarthaH / asmA uddharati siddhA atra | asA aadityH| "vyoH kham" [545] ityasya yavakhazAstrasyA'siddhatvAt "zrAdepa" For Private And Personal Use Only Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aM0 5 pA0 3 sU0 28] mahAvRttisahitam [4 / 3 / 75] "sve'ko dIH [4 / 3 / 88] iti ca na bhavati / amussmai| amuSmAt / amuSmin / utvazAstrasyAsiddhatvAtsmAyAdayo bhavanti / zuSkikA yan suzarmANaH kSAmimAnaujiDhat sugIH / pakvamAzIHSu goliemAna kurvanti pipaThIH subhut // zukiketi "zupi paceH kvI" [5 / 3 / 67] iti kaadeshH| TAp / kutsAdyarthe kaH / punapTAp / "ke'NaH" [5125] praH / katvasyAsiddhatvAta "vAto'dhoyaMkAta" 5/151] iti vikalpo na bhavati / "tyasthe kyApI" [5 / 2 / 50] iti nityamittvam / yanniti sphAntakhasyAsiddhatvAnmRdantanakhaM na bhavati / suzarmANa iti NasyAsiddhatvAt noGaH "dhe'kau" [16] iti dItvam / bai jai sai kSaye ktH| "kSa maH" [5 / 3 / 68] iti matvam / kSAmo'syAstIti kSAmI / so'syAstIti kSAmimAn / matvasyAsiddhatvAt "mamoDa jhayo matorvo'yavAdeH" [5 / 3 / 31] iti manovatvaM na bhavati / UDhamAkhyat Nici luGi kaci ca kRte "acaH" [4 / 3 / 2] iti dvitIyasyaikAco dvitve kartavye DhatvAderasiddhatvAt hatikArayordvitvam / "halo'nAdeH" [5 / 2 / 161] iti takham / hakArasya cutvam / aujidat / nanu Nau ca yahikhaM tasya sthAnivadbhAvAvirucyate / anakkha iti pratiSedhAt sanItvaM nAsti / tata aujaDhat iti bhavitavyamiti kecit / tadayuktam / No kRtaM sthAnivad bhavati / na ca TikhaM Nau kRtam / kintahISTha / tato "dvitve'ci" [1156] iti sthAnivadbhAvAt saNerdvitvam / nanu ca "pUrvatrAsiddhIyamadvitve" iti vakSyati / tatkathamasiddhatvaM ddhtvaadeH| n| "sarvasya dve" [5 / 3 / 1] ityetadvitvaM tatra gRhayate / tena galo gala iti latyaM siddham / sugIriti visarjanIyasyAsiddhatvAt "iko dI voruGaH" [5 / 385] iti dItvam / pakamiti vatvasyAsiddhatvAt jhali coH kutvam / AzI:viti "rezva supi" [5 / 2 / 24] iti satvasyAsiddhatvAt "iko dI voruGaH" [5 / 385] iti dItvam / goliemAn iti DhatvasyAsiddhatvAt "jhayaH" [5 / 3 / 30] iti batvaM na bhavati / kurvanti ityanusvAraparasvasyAsiddhatvANNatvaM nAsti / pipaThIriti SatvasyAsiddhatvAdritvam "pare'caH pUrvavidhau" [111117] iti ataH khasya sthAnivadbhAva iti cet ; na; pUrvatrAsiddha na sthAnivat" iti / subhuditi jaztvasyAsiddhatvAt bhaSantasya bazo bhssbhaavH| vRkSo hasatIti rerasiddhatve'pyutvaM vacanAda bhavati / apavAdasya parasyApi vacanaprAmANyAnnAsiddha tvam / vRkSa iti jaztvApavAdo ritvam / dogdhA iti DhatvApavAdo ghatvam / kASThataDiAte sphAntakhApavAdaH sphAdikham / ye'tra kAnirdezAstAnirdezA InirdezAzca "rAtsaH" [5 / 3 / 42] / "sphAntasya kham" [5 / 3 / 41] "jhalo jhali" [5 / 3 / 44] ityAdayasteSAm "IpketyavyavAye pUrvaparayoH" [11160] "tAsthAne' [1146] iti ca niyame kartavye nAsiddhatvam / "kAryakAlaM saMjJAparibhASam" [10] iti pUrvatvaM nAsti / iha visphoryyam avagoryam ityepaM bAdhitvA paratvena "halyabhakurcharaH" [5 / 3 / 86] iti dItvaM nAsti / "pUrvatrAsiddhe nAsti spardo'sattvAduttarasya' / vizeSavacana iti vartate / vizeSe idamasiddham / tena kvacidiSTe viSaye siddhatvaM bhavati / tAdezaH pratvatyeDvidhiSu siddheH / anyathA vRkNaH vRkNavAn iti jhalIti patvaM syAt / kSIbeNa tarati kSIvikaH / dvayajlakSaNaSTo na syAt / kSIra iti valAditvAdiTU syAt / che tuki pavidhiH siddhaH agnA3 i chatram / paTA3 u chatram / cha iti kim ? agnicI 3t / casya jazvacarvamevatukoH siddham / babhaNatuH / babhaNaH / aAdezasyAsiddhatvAdetvaM prApnoti / ucicchiSatIti cAdezasyAsiddhatvAcche tuka prApnoti / yatvei parasvatvaM siddham / sa~yyataH / savvatsaraH / yallokam / tallokam / yara iti dvitvaM na syAt / "sarvasya dva"53A iti dvitve dhatvAdayaH siddhaaH| drogdhA drogdhA / droDhA droddhaa| grogrH| galogala ityAdi / ghatvAdInAmasiddhatvAta / prAridvatve pazcAdvi kalpe sati rUpavaiSamyaM syAt / garogala iti / nakhaM suvidhikRtta ki // 5 // 28 // supaH sthAne vidhi supi ca vidhiM kRti vihitaM ca tuka prati nakhamasiddhaM bhavati / vidhIyate iti vidhiH kAryam / aisbhaavdautvaadiH| supo vidhiH subvidhiH eko vigrahaH suvA For Private And Personal Use Only Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [a0 5 pA0 3 sU0 26-31 zrayo vidhirityrthH| kRtastuk kRttu k / kRdAzrayo hi tuk kRtstugucyte| rAjabhyAm / rAjabhiH / "supi" [5/2 / 17] iti dIlam / "bhisota aisa" [51111] iti ca na bhavati / vRtrahabhyAm / vRtrhbhiH| "piti kRti tuk" [4 // 3 // 56] iti tuGna bhavati / kRtIti kim ? vRtrahacchatram / che tugym| "siddha satyArambho niyamArthaH" [pa0] / etayoreva nakhamasiddhanAnyatra / hastyazvam / rAjIyati / rAjAbalA / kRttu kIti na karttavyam / "sannipAtalakSaNo vidhiranimitta tadvighAtasya" [40] iti tugna bhaviSyati / tat kriyate jJApakArtham / "abayavanAzinAmataH khaM na bhavati' iti / anyathA tukaH prAptiratra naasti| nakhe'taH khe ca kRte prAntatvAbhAvAt / evaM ca supameti siddham / aya vaya paya gatau / payatermani kRte "vazi" [5/1/114] itITi pratiSiddha "vali vyoH kham" [4 / 3 / 55] iti yaskhe kRte'taH khaM na bhavati / kiM ca sannipAtaparibhASAzrayaNe vRtrahacchatramiti tugna syAt / atha "asiddha bahiraGgamantaraGge" [10] ityeva siddhaM kRttu kIti vyartham / anityaiSA pribhaassaa| tena eSA dve iti siddham / atrA'ntaraGge TApi kartavye bahiraGgatyadAdyatvaM siddham / paJca nArya ityatra mRdavasthAyAmilsaMjJA / ekayA ca saMjJayA aneka kArya kriyate iti GIpratiSedho jazzasoH "ubilaH" [5 / 1 / 16] upi kRte TApaH prAptistyiliGgatvAtpadArthasya / tenelsaMjJAvidhau nakhamasiddhaM na kartavyam / na ma TAvidhI // 5 // 3 // 26 // mubhAvo nAsiddhaH siddha eva TAvidhau kartavye / TA ityetasya sthAne TA ityetasmiMzca yo vidhiH sa TAvidhirucyate / amunA / adas TA iti sthite tyadAdyatve "dAdurdo mo'daso'seH" [5 / 3 / 88] iti utve matve ca kRte mubhAvasyA'siddhatvAt "prAGo nA'striyAm" [5 / 2 / 113] iti sulakSaNo nAbhAvo na syAta / siddhatvAda bhavati / nAbhAve'pi kRte mubhAvasyAsiddhatvAt / "yajyato dIH" [52 / 16] "supi" [5 / 2 / ] iti dItvaM prApnoti / tacca na bhavati / TAvidhAviti kim ? iha amunA napi "supIko'ci" [5.1152] igabhAvAnnumna bhavati / neti yogavibhAgAdiSTa siddhiH| tena "haluGa" [4 // 4 // 23] iti nakhe kartavye dvayoH sphasaMjJAmAzritya sphAdisakhaM siddham / magnaH / magnavAniti / "dhuTaH prAptau zcutvaM siddham" / aTa zcyotati / atttiitytt| jaztvaM ddkaarH| sakArazcutvasyAsiddha tvAt / "DnAd dhuH so'zvaH" [5/4 / 13] iti dhubhyAm / zyotatiH sakArAdiH paThyate / tathA "aho nakhe kartavye rirepho siddhauN"| ahobhyAm / ahobhiH / ahargacchati / mRdantanakhaM syAt / nakhaM iti vizeSaNAdanyatrAsiddhatvam / dIrghAhAstatreti "noDa" [ren5] "dhe'kau" [ 6] iti dItvam / ahan / "ro'supi" [5 / 3 / 78] iti vacanaM kiviSaye sAvakAzam / he dIrghAho'treti / he ahaH / nakhaM mRdantasyAko // 5 // 3 / 30 / / mRdantasya nasya khaM bhavatyako parataH / padasyeti vartate / kivajite svAdau padasya yo'vayavo mRdantastasya nasya khaM bhavatItyarthaH / rAjabhyAm / rAjabhiH / rAjatvam / rAjatA / raajtrH| raajtmH| mRdagrahaNaM kim ? jinendrAn vanderan / asti padasya nakAro'ntazca na tu mRdH| kintu vibhaktyAH / antasyeti kim ? naTAbhyAm / vanAbhyAm / ayaM padasyAvayavo nakAro na tu mRdantaH / padasyeti kim ? rAjAnau / rAjAnaH / rAjJe / asti mRdanto nakAro na tu padasaMjJakasya / akAviti kim ? he rAjan / akAvitIpadarthe natra / tena "napusake vA pratiSedhaH" / he carman / he carmeti / akAviti nakhapratiSedhavacanaM jJApakam / tyakhe tyAnayanyAvena kRdadhRnniyamAnmRtsaMjJA na nivartate / masaMjJA ca na bhavati / tena rAjetyatra rAjJaH puruSo rAjapuruSa nakhaM siddham / "ano'khamambasphAt" [14/122] iti bhakArya ca na bhavati / he rAjavRndAraka ityAdau kyantayoranabhidhAnAdya sasamudAyAtkiH / tata uttarapade nakhaM na vaktavyam / mamojhayo matorvo'yavAdeH // 5 // 3 // 31 // makArAntAt avarNAntAt makAroGaH avarNoDo jhayantAcca yavAdivarjitAt uttarasya matorvakArAdezo bhavati / mRdo hi maturvihitastataH "parasyAdeH" [1 / 1 / 51] iti vatvam / numvAn / guNavAn / vidyAvAn / moGaH / zamIvAn / dADimIvAn / yazasvAn | bhAsvAn / jhyH| maru For Private And Personal Use Only Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zra0 5 pA0 3 sU0 32-36] mahAvRttisahitam 361 tvAn / taDitvAn / udazvitvAn / "matvarthe stau" [ 1122108 ] iti bhasaMjJA / mamoGkSaya iti kim ? zragnimAn / ayavAderiti kim ? yavamAn / UrmimAn / bhUmimAn / kRmimAn / moGa iti / kakudmAn / garutmAn / haritmAn / bhaya iti / zikhimAn / ikSumatI / drumatI / madhumAnnAma giriH / "khau" [ 5332] iti prApteH pratiSedhaH / zrAkRtigaNo'yam / nRmata idaM nArmatamiti bahiraGga AkAraH / tena vatvAbhAvaH / padAvayavasya vatvam / tataH zIlavataH zIlavaddbhya iti ca siddham / khau || 5|3|32|| khuviSaye ca matoryo bhavati / kapIvatI / RSIvatI / munIvatI / "nayAM matuH " [265] iti cAturarthiko matuH / "matau bahvacchAderanajirAdeH " [4 / 3 / 222] iti dItvam / zrAsandIvAnnAma grAmaH | AsandIvadahisthalam / zrAsanaparyAya AsandI zabdo'sti / taduktam -- zraudumbarI rAjJa zrAsandI bhavati / carmaNvadaSTIcaccakrIvatkakSIvadra maNvat ||5|3|33|| carmaNvat aSThocat cakIvat kakSIvat rumaNvat ityete zabdA nipAtyante khuviSaye / carmaNaH parasya matornuDAgamo nipAtyate mRdantanakham / "zraTkupvAGa vyavAye" [ 5486 ] iti Natvam / carmaNvatI nadI / carmavatItyanyatra / asnolIbhAvo vatvaM ca nipAtyate / zraSThIvAniti kAyaikadezasaMjJA / asthimAnityanyatra / cakasya Itvam / cakrIvAn / cakravAnityanyatra / kakSyAyA jirnipAtyaH / "halaH" [4/4/2 ] iti dItvam / kakSIvAn / kakSyAvAnityanyatra / lavaNasya smaNabhAvo nipAtyate / rumaNvAnnAma parvataH / lavaNavAnityanyatra / ruman iti zabdAntaraM vA matonu' ithaM nipAtanam / udanvAdadhau || 5|3|34|| udanvAnIti nipAtyate / udakasya udabhAvo matau nipAtyate / yatra prayogo dRzyate / udanvAnudadhiH / udanvAnAzramaH / zrayaM tu vizeSaH / yadA udakamasyAstIti udakasambandhamAtravivakSA tadA udakavAn ghaTaH / yadA tu udakaM dheyamasminnasti tadA udanvAn ghaTa iti / rAjanvAna saurAjye || 5|3|35|| rAjanvAniti nipAtyate saurAjye gamye / rAjA'sminnasti prazaMsAyAmamatustasyedannipAtyate / rAjanvAndezaH / rAjanvatI pRthivI / surAjJo bhAvaH saurAjyam / zobhanena rAjJA sambandhastadabhAve rAjavAn iti bhavati / kRpo ro lo'kRpAdeH || 5 | 3 | 36 || kRperdho rekasya lakArAdezo bhavati kRpAdIn varjayitvA / ra iti epi kRte yaH kevalorephaH varNaikadezA varNagrahaNena gRhyante iti yazca RkArasthaH tayoriha sAmAnyena grahaNam / kaltA | kalpiSyate / kalpsyati / klRptaH / kluptavAn / " luTi ca klRpaH " [1128] ityAdi ca jJApakam RkArasthasyApi rephasya lazrutirbhavatIti / kRpAderiti kim ? kRpA / bhidAditvAdaGa / kRpaNaH / karpUrAdaya zrauNAdikAH / ye tu pratiSedhaM nArabhante kapeH kRtajitvasya lAkSaNikatvAdagrahaNamiti teSAM yatnagauravaM syAt / ratau || 5|3|37|| geryo rephastasyAyatiparasya latvam / plAyate / palAyate / nanu cAyatiparatvaM rephasya na sambhavati / " pare'caH pUrvavidhau" [911/57 ] ityekAdezasya sthAnivadbhAvAt / vacanaprAmANyAdekena vyavadhAnamAzritam / evaM ca palyayate ityatrA'pyadoSaH / saGghAtena punarvyavadhAnameva pratyayate iti / nanu vacanasyAvakAzo nilayanaM dulayanamiti bhaviSyati / na zakyamevam "pUrvatrAsiddham " [ 5 / 3 / 27 ] iti rephakhyAsiddhatvAllatvAbhAvaH / nirayaNam / durayaNamiti / yadi lavaM dRzyate kapilakAdiSu draSTavyam / yo yaGi || 5|3|38|| girate rekasya latvaM bhavati / nijegilyate / nijegilyete / nijegilyante / " lupasada" [2 / 1 / 21] ityAdinA yaG / nityatvAcca / "iko dI varuDaH " [ 5385 ] iti dItyam / vikaraNAntanirdezoM gRNAternivRcyarthaH / jegIryate / yaGIti kim ? nigIryate / vibhASA'ci || 5|3|36|| girate rekasya vibhASayA latvaM bhavati zrajAdI parataH / girati / gilati / nigaraNam | nigalanam / vyavasthitavibhASeyam / " prANyaGge nityaM latvam" [ vA0] / galaH kaNThaH / "viSe na For Private And Personal Use Only Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam 362 [a0 5 pA0 3 sU0 40-45 bhavatyeva" [vA0] / garaH / nigAryate / nigAlyate ityatra "pare'caH pUrvavidhau" [1 / 1 / 57] iti NeH sthAnivadbhAvAdajAditvam / nanu "pUrvatrAsiddhe na sthAnivat" [pa0] iti pratiSedhaH prApnoti / " neyaM paribhASAsphAdikhalatvagatveSu vyApriyate" / athavA varNAzrayamantaraGgalatvamagAzrayaM bahiraGgaM Nikham / iyamaprApte vibhASA / prApta nityo vidhiH / nijegilaH / "dhoH svarUpagrahaNe tasyavijJAnam" [ pa 0 ] iti mRdastye na bhavati / giro gira iti / vibhASeti yogavibhAgAdiSTe kapilakAdau vikalpaH / kapirakaH / kapilakaH / tithirIkam / tithilokam / romANi / lomAni / "saMjJAchandasoH pUrvo vidhiH" [10] / "DalayoH samAnaviSayatvaM smaryate " [pa0] / vyAGaH / vyAlaH / vAraH / vAlaH / mUram / mUlam / raghuH / laghuH / are / le / suraH / asulaH / ariH / aGguliH / parerghAyoge || 5|3|40|| pare rephasya vibhASayA latvaM bhavati ghazabde ke yoge ca parataH / parighaH / paliyaH / "ghanAntarghaNa" [ 2 / 3 / 66 ] ityAdI parighazabdo nipAtitaH / paryaGkaH / palyaGkaH / pariyogaH / paliyogaH / sphAntasya kham ||5|3 | 41 || skAntasya padasya khaM bhavati / gomAn / kRtavAn / iha zreyAn bhUyAn iti ritvasyAsiddhatvAtUskAntasya khaM bhavati / ihApi tarhi payaH zira iti ritvasyAsiddhatvAjjaztvaM prApnoti / "yena nAprApte tasya bAdhanam " [ pa0 ] iti ritvaM jaztvasya bAdhakameva / sphAntakhe punaH prApte cAprApte ca rityamArabhyate / dadhyatra / madhvatreti bahiraGgasya yaNAdezasyAsiddhatvAtsphAntakhaM na bhavati / epha iti kim ? vAk / antagrahaNaM kimartham ? zrAdau madhye ca padAvayavasya skasya khaM mA bhUt / " yenAli vidhistadantAdyoH " [1|1|67 ] iti siddhe saSTArthaM cAntagrahaNam / padasyeti kim ? gomanto / gomantaH / sakArasya khaM bhavati / " zrante'laH" tvasyAsiddhatvAt sakham / "pUrvatrAsiddhe rAtsaH ||5||3|42|| skAntasya padasya yo rephastasmAduttarasya [ 1|1|46 ] ityantasya / cikIH / jihIH / kvipi zrataH khe ca kRte vana sthAnivat" [ pa 0 ] ityajAdezasya na sthAnivadbhAvaH / evaM mAtuH / pituH | "Rta ut" [ 438] ityutvam / dvayorekatvam / rantatvam / "siddhe satyArambho niyamArthaH " [pa0] rephaniyamo'yam / rAduttarasya sakArasyaiva taM nAnyasya / nyamArTa / Urka / laGi kvipi ca rUpam / rAdeva sakArasyeti kasmAnna niyamaH / vyAkhyAnAt / uraHprabhRtiSu pumAnityasya kRtasatrasya nirdezAdvA / dhi || 5|3|43|| dhakArAdau ca parataH sasya khaM bhavati / grAdhvam / zrAzAdhvam / sakArasya jaztvenApyetatsidhyet / zrutikRtavizeSAbhAvAditi cet 1 iha dopaH syAt / zralavidhvam / AlavidUvam / "veTaH " [5464] iti vA dhasya Tatvam / yadyatra sakhaM na syAt ; tadA se: patve jaztve ca DakAre dhasya caDhale datvAbhAvapakSe'pi dhakAro na zrayeta / cakrAdhipalitaM ziraH ityatrApi zravizeSeNa sakhaM bhavati / "dAdedhordhaH" [ 53/46 ] ityato grahaNaM siMhAvalokanena saMbadhyate / tena dhorvihite dhItyabhisambandhAdiha na bhavati / payo dhAvati / jhalo jhali || 5|3|44 || jhaLa uttarasya sakArasya jhali parataH khaM bhavati / abhitta / zrabhitthAH | "siliGa de" [111185 ] iti kittvAdepratiSedhaH / zravAttAmiti vasatestasastAm / sakhasyasiddha tvAt "syage saH" [5 / 2 / 151] iti tatvam / jhala iti kim ? amaMsta / jhalIti kim ? bhaitsam / prAdgoH || 5|3|45 || prAntAdgoruttarasya sakArasya khaM bhavati jhali parataH / akRta akRthAH / ata / hRthAH / prAditi kim ? gravyoSTa / aploSTa | goriti kim ? alAviSTAm / alAviSTam / sti prAdiH paraH sakAro na tu goH / jhalIti kim ? akRSAtAm / zrakRpata / ": " [918|86] iti For Private And Personal Use Only Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 5 pA0 3 sU0 46-52] mahAvRttisahitam 363 kittvAdepratiSedhaH / siMhAvalokanena dhoriti kim 1 dviSTarAm / dviSTamAm / "dvitriyanuyaH suc" [12 / 25] tadantAt atizayite taratamau "kimemmiGa jhimAt" [4 / 2 / 20 ] ityAdinA'm / "prAtyamiGasti" [5 / 4 / 73] Satvam / sphAdeH ko'ntec||53||46|| sakArasya kakArasya ca sphAdeH jhali parataH padAnte ca khaM bhavati / jhali padatyAvayavaH padAnte ca yaH sphastadAdyoH skoH khaM bhvtiityrthH| lagnaH / lagnavAn | sAdhulaka / taSTaH / taSTavAn / kASThataTa / zrAcATe munirdhammam / vAsyarthaH / zakyarthaH / ityatrAjAdezasya sthAnivadbhAvAnna sAdikham / "pUrvatrAsiddhe na sthAnivat" [10] itIdaM "sphAdikhalavaNatveSu nAsti" [pa.] ityuktam / athavA bahiraGgasya yaNAdezasyAsiddhatvAnna skAdikham / kASThazaksthAtatyatra goradhikArAta siMhAvalokanena dhoriti vA na bhavati / sphAderiti kim ? nyastaH / zaktaH / jhalIdaM draSTavyam / ska iti kim ? narti / ante ceti kim ? tkssitaa| coH kaH // 5 // 3 // 47 // cavargasya kavage zrAdezo bhavati jhali padAnte ca / bktaa| vaktuma / vaktavyam / vAk / "kvipi vavi [22 / 157 vA0] ityAdinA kvipi dItvamajitvaM c| paktA / paktum / paktavyam / sAdhupaka / aJcetyatra anusvArasya parasvatvasya cAsiddhatvAt JakAra eva nAsti / cakAre jhali kutvaM na bhavati / "yujikruH " [2 / 2 / 57] iti nipAtanAnnakhaM na bhavati / repharahitasya dhoH kuJcisamAnArthasya nakhaM bhavatyeva / nikucitiriti / ho DhaH // 5 // 3 // 48 // hakArasya DhakArAdezo bhavati jhali padAnte ca / soDhA / soDhum / sohavyam / Dhatve kRte parasya "tatho?'dhaH" [5 / 3 / 56] iti dhatvam / dRtvam / "Dho Dhe kham" [5 / 4 / 17] "sahivaho'syauH " [4 // 3 // 217] ityotvam / ante / pariSad / saT vicIdaM rUpam / anyathA "nahivRtivRSinyadhirucisahitaniSu kau" [1 // 3 / 216] iti dItvaM syAt / evaM voDhA / voDhum / guNavaTa / vicIdaM kvipi jitvaM syAt / pRthaga yogakaraNamuttarArtham / dAdeorghaH // 5 // 3 / 46 // dakArAdeohaM kArasya prakArAdezo bhavati jhali padAnte ca / dagdhA / dagdhum / dagdhavyam karmendhanam / dogdhA / dogdhum / dogdhavyam / godhuk / padAnte ghatve kRte "ekAco vazo" [53354] ityAdinA jhapantasya vazo bhaSTavam / dhoriti kim ? dAmaliT / dhupATe yo dAdiH sa dAderityanena gRhyate / tena adhoka ityatra aDAgame'pi sati dAditvaM siddham / iha ca dAmalihyateH vipi ghatvaM na bhavati / dAmaliDiti / vA dra hamuhaSNuhaSNihAm // 5 // 3 // 50 // druha muha SNuha SNiha ityeteSAM kArasya vA ghatvaM bhavati jhali padAnte ca / drogdhA / bhitradhaka / droDhA / mitradhruTa / unmogdhaa| unmuk / unmoDhA / unmuTa / snogdhA / utsnuk / snottaa| utsnuT / snegdhA / celasnika / sleDhA / celasniT / druhe. pUrveNa prApte itareSAmaprApte viklpH| naho dhaH // // 3 // 51 // naherhakArasya dhakArAdezo bhavati jhali padAnte ca / naddham / naddhavyam / upAnat / "nahivRti" [4 / 3 / 216] ityAdinA dItvam / "tayo|'dhaH" [5 / 3 / 56] parasya dhatvaM yathA syAditi dhakArAdezaH kRtaH / grAhasthaH // 53 // 52 // zrAho hakArasya thakArAdezo bhavati jhali parataH / dharmamAttha / sukhamAtya / "bruva Ahazca" [2 / 470] iti bruva AhAdezo laDAdezasya ca sipasthAdezaH / anena hasya thatvam / "khari" [5 / 4 / 130] iti catvam / aAhastakArAdezenaiva siddhe thakArasya "khari" iti carva jJApakam / For Private And Personal Use Only Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra vyAkaraNam . [a0 5 pA0 3 0 53-60 Aho vra agraharaNena grahaNAt bruva INmA bhUt / jhalAdivacanAd vA na bhavati / padAntatvaM nAsti / jhalItyeva / aahtuH| zrAhuH / vrazcabhrasjasRjamRjayajarAjabhrAjachazAM SaH // 13 // 53 // vazca bhrasja sRja mRja yaja rAja bhrAja SAM cakArazakArayozca vo bhavati jhali padAnte ca / braSTA / malatraTa / sphAdisakhama / "ahijyAvayi" [4 // 3 // 12] ityAdinA jitvam / bhraSTA / dhAnAbhRT / sraSTA / tIrthasTa / mAya / karmaparimRTa / yaSTA / devayaTa / vicIdaM rUpam / rAjibhrAjoH ktireva jhalAdiH / rASTiH / bhrASTiH / surAT / sumrAT / vibhrAT / praSTA / dharmaprATa / "kipi vacipracchAyatastu kaTaprajuprINAM dIrajizca" [1157 vA iti kipi dItvAjitve / "cha voH zUD Ga ca" [44 / 17] ityayaM vidhiruktaH / lizi / leSTA / dharmaliT / viza / veSTA / svargaviT / ekAco vazo bhaS jhaSaH sadhvoH // 5 // 3 // 54 // dhorekAcI jhapantasya yo'vayavastasya yathAsaGkhyaM bhaSabhAvo bhavati jhali sakAre dhvazabde ca parataH padAnte ca / bhotsyate / abhuddhvam / "siliGa de" [1185] iti kitvam / dharmabhut / dhokSyate / adhugdham / godhuk / nighokSyate / nyadhuvam / mantraghuTa / ekAca iti kim ? dAmalihamicchati dAmalihyateH kvi / dAmaliT / asatyekAjyahaNe jhapantasya dhoravayavasya vazo bhA atrApi syAt / vaza iti kim ? krotsyati / jhapantasyeti kim ? dAsyati / svoriti kim ? boddhAM / bodadhum / dhakArasya bakAraparasya grahaNaM kim ? dAdaddhi / dadha dhAraNe ityasya yaDapi loTi "hajhallyo herdhiH" [4 // 4 // 64] iti dhibhAve rUpam / abuddha / abuddhAH ityatra "jhalo jhali" [5 / 3 / 44] iti sakhe kRte "tyakhe tyAzrayam" [11163] iti kasmAnna bhavati / "varNAzraye nAsti syAzrayam" [pa0] ityadoSaH / dhH||5||3||55|| dho dhAtojhopantasya vazo bhaSu bhavati jhali parataH / dhatse / dhatsva / dhadhve / dhadadhvam / dhattaH / dhatthaH / "pUrvatrAsiddha na sthAnivat" [10] iti ajAdezasya na sthAnivadbhAvaH / bacanasAmarthyAdvA zratikRtamAnantaryamastIti bhavantatA / dhasyApi jaztvamAzrayAtsiddham / "prakRtigrahaNe yaGa bantasyApi grahaNam" [pa0] / dhaattH| dhAsthaH / jhaSantasyetyeva / dadhAti / dadhAsi / jhalItyeva / dadhe / dadhate / tathodho'dhaH // 5 // 3 // 56 // jhaSantAduttarayoH takArathakArayordhakArAdezo bhavatyadadhAteH / dogdhA / dogdhum / adugdha / adugdhAH / boddhA / boddham / abuddha / abuddhAH / adhaH iti kim ? dhattaH / dhatthaH / jhalo jaz // 5 // 3 // 57 // jhalo jaza bhavati padAnte vartamAnasya / padamadhye "jhalAM jaz jhazi" [5 / 4 / 128] iti vakSyati / jhalIti nivRttam / vAgatra / madhuliDana / agnicidatra / jhalItyasya nivRttiH kim ? yastA / veSTavyam / SaDhoH kaH si // 53 // 58 // SakAraTakArayoH vakArAdezo bhavati sakArAdau parataH / vekSyati / tokSyati / dRsya / lekSyati / vakSyati / sIti kim ? pinaSTi / drAttasya to naH pUrvasya do'pamUchimadAm // 5 // 3 // 56 // dakArarephAbhyAM parasya tasaJakasya takArasya nakArAdezo bhavati pUrvasya ca dakArasya pRmUchimado varjayitvA / bhinnaH / bhinnavAn / chinnH| chinnavAn / AstIrNam / avagUrNam / drAditi kim ? zaktaH / zaktavAn / tasajJakasyeti kim ? kartA / hartA / ta iti kim ? muditam / caritam / drAdityanena takAro vizeSyate / sa cettasajJa iti / teneTA vyavadhAne na bhavati / pUrvasyeti kima ? parasya mA bhUt / bhinnavadRbhyAm / bhinnavadabhiH / "adhikRtya kRte granthe" 32316 ityAdi nirdezAt "iha varNekadezA varNagrahaNena na gRhynte"| tena hRtam kRtamityAdi siddham / kRtasyApatya kArtiriti bahiraGgo rephaH / apa mUchimadAmiti kim ? prapUtaH / mUtrtaH / mattaH / sphAdarAto dhoryarAvato'dhyAyaH // 5 // 3 // 60 // sphAdiyoM dhuH AkArAntaH yaNvat tasmAtparasya tata. kArasya no bhavati dhyA khyA ityetau varjayitvA / pradrANaH / pradrANavAn / glaanH| mlaanH| dhyA ityetasya For Private And Personal Use Only Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 5 pA0 3 sU0 61-66] mahAvRttisahitam pratidhAt pratipadoktaparibhASA naashritaa| sphAderiti kim ? yAtaH / yAtavAn / zrAta iti kim ? cyutH| plutaH / dhoriti kim ? niryAtaH / duryAtaH / yaNvata iti kim ? snAtaH / psAtaH / adhyAkhya iti kim ? dhyaatH| khyaatH| vAdeH ||shsh61|| lU ityevamAdibhya uttarasya tatakArasya no bhavati / luunH| lUnavAn / lInaH / lInavAn / lU ityataH prabhRti bRditi vRtparyantA lvAdayaH / tatra stRnityevamAdibhyo natvaM pUrveNaiva siddham / Rtazca ktaH // 13 // 2 // RkArAntebhyo lvAdibhyazca parasya ktestakArasya no bhavati / lvAdibhyo atye RdgrahaNaM prayojayanti / korNiH / gINiH / zIrNiH / lvAdibhyaH / luuniH| lIniH / gRrNiH / cUrNiH / ghrnniH| iti trayaM cintyam / oditaH // 5 // 3 // 53 // zrokAretazca dhoH parasya tatakArasya no bhavati / lagnaH / lagnavAn / udvignaH / udvignavAn | ApInaH / aApInavAn "pyAyaH pI" [4 / 3 / 23] "prAGaH" [53 / 24] iti piibhaavH| AtidezikAH svAdayaH aoditaH / ghaGa prANiprasava ityAdayo bIG vRNotyarthe ityevamantA devAdikAH / sUnaH / sUnavAn / dUnaH / dInaH / uDDInaH ityAdi / kSINaH // 13 // 64 // kSI ityetasmAt kRtadItvAtparasya tatakArasya no bhavati / taparakaraNamasandehArtham / prakSINaH / prakSINavAn / "te'Nye" [4 / 456] iti dItvam / yadA dItvaM tadA'nena natvam / kSINo'si jAlma / "vA dainyAkroze" [4 / 4 / 60] iti dItvam / dItvanirdezaH kimarthaH ? kSito'si jAlma / zyAJcidivo'sparzAnapAdAnAjaye // 5 // 3 // 65 // zyA aJci diva ityetebhyaH parasya tatakArasya no bhavatyasparza anapAdAne ajaye yathAsaGkhatham / zInaM ghRtam / zInaM medaH / "davaghanasparzayoH zyaH" [4 / 3 / 16] iti jitvam / "halaH" [12] iti dItvam / ajitvapakSe "sphAderAto" [5 / 3 / 60] iti natvaM siddham / asparza iti kim ? zotaM vartate / zIto vaatH| zItamudakamityatra sparzAbhighAnadvAreNaiva dravye vRttiH / tena natvAbhAvI jitvaM ca siddham / spazoM guNo gRhyate / nanu "spRza upatApe" ityetasya sparzo rogaH / tatra prtishiinH| kathaM jJAyate "dravadhanasparzayoH" [3 // 16] iti jitve siddhe "prateH" [4 / 3 / 20] iti vacanAt / aJca / samaknau zakuneH pakSau / anapAdAna iti kim ? udaktamudakaM kUpAt / vyakta ityajeH prayogaH / diva / zrAdyUnaH / Adya navAn / "choH zUNGa ca" [4 // 4/15] ityUTha / ajaya iti kim ? dyUtaM vartate / krIDAyAmapyupamAnAdviji gIvA gamyate / nirvANo'vAte // 13 // 66 // nirvANa iti nipAtyate avAte'rthe / yadi dhvayoM vAtAdhAro na bhavatItyarthaH / niHpUrvAdvAteH parasya tatakArasya natvaM nipAtyate / nirvANo muniH| nirvANo diipH| "dhigatyarthAca" [15] iti kartari ktH| avAta iti kim ? nirvAto vaatH| nirvAtaM vAtena / vAto'tra nirvAtikriyAyAH AdhAraH / nirvANo dIpo vAtenetyatra dIpAdhAro dhvartho vAtastu karaNaM tena natvam / zuSipaceH kvau // 5 // 3 // 67 // zuSi paci ityetAbhyAM parasya tatakArasya kakAravakArAdezau bhavataH / zuSkaH / zuSkavAn / pakkaH / pakkavAn / maH // 36 // ityetasmAtparasya tatakArasya makArAdezo bhavati / kSAmaH / kSAmavAn / prastyo vA // 5 // 3 // 66 // prapUrvAtstyAyateH parasya tatakArasya makArAdezo vA bhavati / prastImaH / pratImavAn / prastItaH / prastItavAn / "prapUrvasya styaH' [ // 3 / 18] iti jiH / "halaH" [12] iti dItvam / yadA matvaM na bhavati tadA "sphAderAto dhoryaNvataH" [5.3160] ityasyAsiddhatvAt pUrva ja| kRte vihatanimittatvA For Private And Personal Use Only Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 366 jainendra-vyAkaraNam [ a0 5 pA0 3 sU0 70-74 nnatvaM na bhavati / pragrahaNaM kim ? kevalAdanyagipUrvAcca na bhavati / styAnaH / saMstyAnaH / tyai styai inyanayoH parasya grahaNaM pUrvasya sattvAbhAvAt / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir phullaH || 5|3|70 // phulla iti nipAtyate / phullaH / phullavAn / triphalA vizaraNa ityasmAtparasya tatakArasya latvaM nipAtyate / "ti" [5/2/186 ] iti uGa uttvam / kathaM phalitaH / phalAnyasya sajjAtAnIti draSTavyam / athavA phala niSpattAvityasya iDabhAva uGa utvaM latvaM ca nipAtyate / phulla vikasana ityasya pacAdyaci rUpamiti cet, naivaM phaleste latvamantareNa prayogaH syAt ! samudaH || 5|3|71 // sam ud ityetAbhyAM paraH phullo nipAtyate / samphullaH / samphullavAn / utphullaH / utphullavAn / " siddhe satyArambho niyamArthaH " [pa0] / samudrayAmeva geH / iha mA bhUt / praphullA latA / kSIra kRzolAghAH || 5|3|72 || kSItra kRzaH ullAgha ityete zabdAH nipAtyante / dIvAdibhyaH ke kRte takArasya khaM nipAtyate / iTi vA kRte itzabdasya / kSItraH / kRshH| ullAghaH / aci igulakSaNe ke ca kRte rUpaM siddhyet / kiM tu kRte ke aniSTaM syAt / lAghergipUrvasya grahaNaM kim ? asyaiva gipUrvasya nipAtanamanyatya mA bhUt / prakSIcitaH / parikRzitaH / uditi vizeSanirdezAt anyagipUrvasya na bhavati / prolladhitaH / parikRzaH ityAdiSu nipAtitasya zabdasya pazcAt prAdisavidhiH / parigataH kRzaH parikRzaH / pragataH kSItraH prakSItraH / nAtra gisaJjJA / yatkriyAyuktAstaM prati gisaJjJA bhavanti / vAgrAhInudonda vinte vibhASA || 5|3|73 // trA ghrA hI nuda unda vinti ityetebhyaH parasya tatakArasya vibhASayA natvaM bhavati / trAtaH / trANaH / ghAtaH / prANaH / hrItaH / hrINaH / nuttaH / nunnaH / samuttaH / samunnaH / vittaH / vinnaH / hrI ityetasyAprApte itareSAM prApte natvaM vikalpyate / vinteriti znavikaraNanirdezAd "vida vicAraNe" [dhA0] ityasya grahaNam / taduktam- vettestu vidito jJa eyo vidyatervitta iSyate / vintervinnazca vittazca vittaM bhoge tu vindateH // vibhASeti vyavasthitavibhASAvijJAnam / tena devatrAto galo grAha itiyoge ca sadvidhiH / mithastena vibhASyante gavAkSaH saMzitavrataH // iti siddham / devaistrAtaH devatrAtaH / saJjJAyAmapi trAteti bhavati / prANyaGge galaH / viSe gara eva / nakre grAhaH | "vibhASA grahaH " [ 2 / 1 / 117 ] iti NaH / AdityAdiSu pacAdyajeva grahaH / itiyoge ca sadvidhirna bhavati varSatIti dhAvati / hantIti palAyate / "lakSaNahetvoH kriyAyAH " [2 / 2 / 104 ] iti zatRzAnau na bhavataH / "na vA sAkAGakSe" [2 / 2 / 14 ] ityato maNDUkaplutyA vibhASA'nuvartate / anitiyoge nityaM bhavataH / zrarjayan vasati / zradhIyAno vasatIti / nanu cetizabdenaiva hetvarthasya dyotitatvAt varSatItyAdau kathaM sadvidhiH ? idaM taryudAharaNam, "vibhASA lRTaH sat" [ 2|3|13] ityanena kariSyAmIti brajati kriyAyAM tadarthAyAmitiyoge lRTaH sadvidhirna bhavati / zravAntasamAnAdhikaraNe anitiyoge ca sadvidhiH / kariSyantaM pazyeti / vAntasamAnAdhikaraNe'pi vikalpa iti kecit / kariSyan puruSaH / kariSyati puruSaH / vAtAyane nityam / gavAkSaH / prANyaGge go'kSam / anyatrobhayam | gogram | gavAgram / vrataviSaye nityamityam / zaMsitavrataH / vidhipratiSedhayorubhayarUpeNa vividhamavasthitayA vibhASayA sarva labhyate / AkRtau padArthe sarva lakSyarAzimekatvamupanIya vidhiH pratiSedhazceti dvayamupadizyate / vyaktau padArthe ubhayamatra bhavatIti pratipAdyate / vittabhittadUnagunapunatirNAni // 543/74 || vitta bhitta dUna gUna pUna sita RNa ityete zabdA nipAtyante / vittamiti "vidulR lAbhe" ityasya bhoge pratItau ca nipAtyate / bhoge vittamasya / bahuvittaH / For Private And Personal Use Only Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 5 pA0 3 sU0 75-76] mahAvRttisahitam bhujyata iti bhogo dhanAdipratItau vico'yaM purussH| vinamanyat / bhittamiti nipAtyate zakalaM cet / bhinna khaNDamityarthaH / uktaJca-- tattvamabhidhAyakaM cecchakalasyAnarthakaH prayogaH syAt / sakalenApyabhihite na bhavati tatvaM nigamayAmaH // bhidi kriyA zabdavyutpattinimittam / pravRttinimittaM tu zakalatvajAtiH / kriyAbhidhAne bhinna zakalamityapi bhavati / dUnaH / gUnaH / dugvordItvaM natvaM ca nipAtyate / pUjo vinAze natvam / pUnA yvaaH| vinAza iti kim ? pUtA yavAH / pUtaM dhAnyam / sita iti sinote sakarmakartR kasya bhavati / sito grAsaH svayameva / grAsa iti kim ? sitA pAzena zakarI / karmakartR kasyoti kim ? sito grAso devadattena / RNa iti R ityetasmAt uttamAdhamarNa yornatvam / RNaM dadAti / RNaM dhArayati / Rtamanyat / kityasya kuH // 5 // 37 // kvistyo yasya tasya dhoH kavargo'ntAdezaH padAnte / ghRtasmRk / "spRzo'nudake kviH" [za156] iti kviH / evaM yAdRk / tAhaka / yung| nasya kutvam / tyagrahaNaparibhASayA "ko kuH" iti siddhe kistyo yasyeti basanirdezAt asatyapi kvau kvividhAnenopalakSitasya kvivantasyApi bhavati / sahasragiti / ihApi tahi syAt / rajjusubhyAm / rjjusRbhiH| sragiti nipAtanAt kyantopalakSaNaM nAstItyadoSaH / "nazA" vA0] / jIvanaka / jIvanaTa / kvipi vici vA / athavA jIvasya nAzo jIvanaDiti smpdaaditvaalkvip| sasajuSo riH // 5 // 3176 // sakArAntasya padasya sajum ityetasya ca rirbhavati / "ante'laH" [111041] ityantasya / jaztvApavAdo'yam / sarvazaH sAdhubhirAsevyate / sajaH / saha juSA vartate "saheti tulyayoge" [1 // 3 // 61] basaH / "vA nIcaH" [4 / 3 / 160] iti sahasya so bhavati / yadi vA saha juSate iti sajaH / ahan // 537 // ahannityasya padasya rirbhavati / ahobhyAm / ahobhiH / dIrghAhA kaalH| he dIrghAho'tra / ahanniti vikRtanirdezAt rerasiddhatvena nakhaM na bhavati / vacanaM tu he dIrghAho'treti sAvakAzam / hantelaDi grahannityasya lAkSaNikatvAnna bhavati / "aho rividhI rUparAvirathantarekhUpasaGkhyAnam" [vA0iti / ro'supItyasya bAdhanArtham ahorUpam / ahoraatriH| ekadezavikRtatvAdiddApi bhavati / ahazca rAtrizca ahorAtraH / aho rathantaram ahorathantaram / ro'supi // 2378|| ahannityetasya rephAdezo bhavatyasupi parataH / ahargacchati / ahardadAti / asupIti kima ? ahobhyAm | ahobhiH / nanu ahardadAtItyatrApi "tyakhe tyAzrayam" [1167] iti suasti / evaM tarhi rephavidhAnasAmarthyAt ahno ravidhau upi tyalakSaNaM na bhavati / yatra tu khaM tatra tyAzrayeNa ritvam / dIghAhA nidAghaH / he dIrghAho'treti / vasusraMsudhvaMsvanaDuhAM daH // 376 // vatvantasya padasya usu dhyaMsu anaDuG ityeteSAM ca dakArAdezo bhavati / vidvatkulam / vidvadbhayAm / vidvadbhiH / ukhAyA saMsate ukhAsat / ukhAsadyAm / ukhaasdbhiH| parNadhvat . parNadhvadbhiH / svanaDutkulam / anaDuyAm | anaDudbhiH / padasyeti kim ? anaDuhA / vasvAdInAmiti kima ? payobhyAm / anaDuho datvaprAptiritareSAM ritvam | "sasajuSo riH" [5/3176] ityataH sakArAntagrahaNamanavartate / tena vidvAniti nakArasya na bhavati / "yena nAprApte" iti nyAyena ritvasya datvaM bAdhakam / sphAntakhe prApta cAprApte ca datvamato vidvAnityatra sphAntakhasya na bAdhakam / anaDuho vacanasAmathyod Dhala bhavati / numo datvaM vacanasAmarthyAnna bhavati / padAdhikArAdihApi bhavati / vidvakAmyati / "naH kye' [12 / 104] iti niyamAd vidvasyatItyatra bhasajJA / For Private And Personal Use Only Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [a0 5 pA0 3 sU080-87 tipi dhoH||5||380|| tipi parataH dhoH sakArAntasya padasya dakArAdezo bhavati / acakAdbhavAn / anvazAbhavAn / laG / "halGayApaH" [4 / 3 / 56] iti tipaH kham / tipIti kim ? kvipi cakAH / ritvApavAdo yogH| sipi rirvA // 5 // 381 // sipi parato dhoH sakArAntasya padasya rirbhavati dakAro vA / acakAstvam / acakAttvam / anvazAstvam / anvazAttvam / dakArasya vikalpapakSe ritvaM siddhameva / rigrahaNamuttarArtham / "daH" [13182] ityatra pade riryathA syAt / tipi sipi ca parato dhureva sambhavati / dhugrahaNamapyuttarArtham / daH // 5 // 38 // dhordakArAntasya padasya sipi parato rirbhavati dakAro vaa| abhinattvam / abhinastvam / ajastvam / ajarghattvaM / gRdha ityetasmAt ykub| dvitvAdikAryam / laGa sipa uGa epa "ekAcaH" [5 / 3 / 54] ityAdinA bhaSbhAvaH / halyApaH kham / jaztvaM dkaarH| mo naH // 5 // 38 // dhormakArAntasya padasya nakArAdezo bhavati / pratAmyatIti pratAn / prazAn / pradAn / natvasyAsiddhatvAnna mRdantanakham / na iti kim ? vida / bhid / dhorityeva / idam / kim / anayormakAroccAraNasyAvakAzaH idAmatItyAdau "naH kye" [121104] iti pdtvaabhaavH| padasyetyeva / prazAmau / prshaamH| myoH // 5 // 3 // 84 // dhormakArasya makAravakArayozca parataH nakArAdezo bhavati / jaGganvaH / jaGganmaH / apadAntArtha prArambhaH / / iko dI ruruGaH // 5 // 3 / 85 // rephavakArAntasya dhoH padasya uGaH iko dIrbhavati / giiH| AzIH / zrAGa pUrvasya zAso'nudAtteto grahaNAdaprAtamitvam / "AziSi" [214146] iti nipAtanAdbhavati / dhurvI / dhUH / dhurvaH padAntasya vakArasya UThA bhavitavyamiti vagrahaNamuttarArtham / ika iti kim ? abibharbhavAn / makAre akArasya mA bhUt / voriti kim ? bhid / chid / uG iti kim ? abibharbhavAn / casya vermA bhUt / dhoriti kim ? sAdhuH / muniH / padasyetyeva / girI / giraH / / halyabhakurcharaH // 5 // 3 // 86 // halparau yau rephavakArI tadantasya dhoruGa iko dIbhavati bhasaMjJakaM kurcharau ca varjayitvA / AstIrNam / avagUrNam / dIvyati / sIvyati / abhakurchara iti kim ? bhasya dhuraM vahatIti dhuryaH / divi bhavo divyaH / kvibantasyedaM grahaNam / kur / kuryAt / kRJo vikRtanirdezAt cikIrghatItyatra dItvaM bhavatyeva / chur / churyAt / aAziSi liG / dhorityeva / catura icchati caturyati / divamicchati divyti| tyasyemau rephavakArau / ika ityeva / gavyati / "yi tye" [4 / 3 / 67] ityavAdezaH / halparAviti vizeSaNaM kim ? murmurIyatItyatra mA bhUt / apadAntArthaM vacanam / uGi // 5 // 38 // dhorubhUtau yau rephavakArau tayoruGa ikaH dIrbhavati / kortayati / hUrchitA / mUrchitA | tUrvitA / dhUrvitA / "aco rahAd dve" [5 / 4 / 126] ityasyAsiddhatvAduGbhUtatvam / prtidiinaa| pratipUrvAddivaH "kan yuvRSitakSi" [u0 sU0] ityAdinA kan / "ano'khamambasphAt" [4|122] ityakham / "na padAnta" [111 / 58] ityAdinA sthaanivdbhaavprtissedhH| "asiddha bahiraGgamantaraGge" [10] ityasyAnityatvAcca dItvam / atha vA'tra "hali" [4 / 3 / 126] iti dItvam / tasya neti pratiSedhaH kasmAnna bhavati / rephavakArAntasya sasya [bhasya] sa pratiSedhaH / iha kasmAnna bhavati / rI gatiramaNayoH / vI gatiprajanakAntyazaneSu / riryatuH / [riyuH / vivyatuH / vivyuH / yaNAdezasya] sthAnivadbhAvAt bahiraGgalakSaNatvAdvA asiddhatvamiti na bhavati / caturyitetyatra ataH khasya bahiraGgatvAt dhorubhUto reko nAstIti na dItvam / guNAdInAmavyutpannatvAta / jiviH| kiryo| giryorityAdiSu "hali" dItvaM na bhavati / vyutpannau bahulavacanAt / "jIryateH kiraca vaH" [u0] / iti kriH / "Rta idvoH" [51174] itItvam / rantatvam / rephasya vakAraH / ( kagRbhyAM ) "kR ga pa kuTi bhidibhyazca" [u0] iti iH| ukoriti prApte uDIti sautro nirdezaH / For Private And Personal Use Only Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zra0 5 pA0 3 sU08-12] mahAvRttisahitam 366 1 dAdurdo mo'daso'seH || 388 // adasaH sakArasya dAtparasya varNamAtrasya uvaNAdezo bhavati dakArasya ca makAraH / zramum / am / zramUn / zramunA / zramUbhyAm / utvasyAsiddhatvAtprAk sandhikAryam / bhAvyapi kvacitsvaM grahaNAtyuktam / tataH "sthAne'ntaratamaH " [1|1|47 ] iti mAtrikA rdhamAtrikayormAtriko dvitrasya dvimAtra ukAro bhavati / seriti kim ? adasyati / "svepaH kyac " [ 2 | 1|6 ] | seriti yadyavidyamAna sakArasyetyucyate / adaH kulam / zrado'tra ityatrApi syAt / evaM tarhi aH siryasmin so'yamasiH / akArIbhUtaH siryasminnityarthaH / tasyAserutvam / tena tyadAdyatvaviSaye vidhiH / "vizvagdevayozca TeradryantroM ko " [3|4|168 ] iti drayAdeze kRte darzanabhedaH / "antya vikAre'ntyasadezasya " [ 50 ] iti paribhASA nAzritA teSAm " zrade soshau" parataH utvaM bhavati / zramudrayaG | "pRthaGa matvaM kecidicchanti latvavat" / calIkRpyate / klRptaH / kalpakaH / ityatra lAkSaNikasya rephasya RkArasya ca latvam / evamanyatrApi / mumuyaG / paribhASAzrayaNe tu " kecidantyasadezasya" zradamuyaG / tyadAdyatra viSaya eva mulyam / "netyeke'sehi dRzyate" | yaGiti catvAro bhedAH / dAditi kim ? amuyA / zramuyoH / striyAM soH parataH tyadAdyatve api "zrAGi cApa: " [ 5/2/100 ] iti etve yAdeze ca kRte " zrante'la: " [111146 ] iti yakArasyotvaM mA bhUt / vahAvIretaH // 53 // 86 // vahI nimitte niSpannasya adasaH dAtparasyaH etaH IkArAdezo bhavati / amI / amobhiH | zramIbhyaH / zramISAm / zramISu / athavA cahAvidyarthanirdezaH / bahAva vartamAnasya adasaH iti jJeyam / pAribhASike hi gramI ityatra paratvAsambhavAnna syAt / vAkyasya TeH paH // 360 // vAkyasya TeH po bhavatItyeSo'dhikAro veditavyaH / vakSyati "dUrAdvate" [5/3/12] zrAgaccha bho devadattA3 / vAkyagrahaNaM kim ? antyasya yathA syAt / padAdhikArAt sarveSAM padAnAM mA bhUt / Teriti kim ? "avazca" [ 111112] iti anantasyApyaco yathA syAt / anyathA acA vAkye vizeSyamANe halantasya na syAt / Rco vizeSyatve sarveSAmacAM syAt / pratyabhivAde'dravyasUyake || 5|3|11|| zUdra strI asUyaka vipayavarjite pratyabhivAde yadvAkyaM vartate tasya TeH po bhavati / abhivAdaye devadatto'haM bho3: / zrAyuSmAnedhi devadattA 3 / atrAbhivAdyamAne guruNA prayuktamAzIHpUrvakaM priyahitayuktaM prativacanam ityabhivAdaH / zUdrastryasUyaka iti kim ? abhivAdaye tupajako'ham / bhozrAyuSmAne tupajaka / zuddhe po na vihitaH / zrabhivAdaye gArgyahaM bho / AyuSmatI bhava gArgi / striyAM po na bhavati / zrabhivAdaye sthAlyahaM bho / AyuSmAnedhi sthAlin / atra daNDivadasaJjJAzabde po na bhavati / saJjJAzabde bhavatyeva / yadA tu viheThayitukAmaH saJjJAmasaJjJAM ca tasya kathayati tadA zrasUyako'yamiti jJAte bhidyasva palasthAlin na tvaM pratyabhivAdamarhasItyucyate / lokavyavahArAtpradhAne kAryasampratyayAdvA nAmAntasya gotrAntasya ca pavidhiH / iha na bhavati devadatta kuzalyasi / devadatta zrAyuSmAnedhi / indradharman kuzalyasi / sarvaH pavivi bhavatIti vakSyati / sA ca vyavasthitavibhASA / tena "bhorAjanyavizAM vA bhavati" / zrabhivAdaye devadatto'haM bhoH / zrAyuSmAnedhi devadatta bho3 | AyuSmAnedhi devadatta bho / rAjanyaH / zrabhivAdaye indravarmA'haM bhoH / zrAyumAdhi indravarman | AyuSmAnedhi indravarman / vizaH / abhivAdaye indrapalito'haM bhoH / zrAyuSmAnedhi indrapAlitA3 | AyuSmAnedhi indrapAlita / bhozabdasyAprApte rAjanyavizogatratvAtprApte vikalpaH / dUrAdyUte || 5|3|12|| dUrAdbhute AhvAne vartamAnasya vAkyasya : po bhavati / Agaccha bho devadattA3 / dUrAdghRta iti kim ? zrAgaccha bho jinadatta / prayatnavizeSeNa AhnAne yatra zabdaH zrUyate tadUramiha nAsti / hUtagrahaNaM sambodhanamAtropalakSaNam / tenehApi paH siddhaH / saktUn pitra devadattA 3 iti / sUtre dUrAditi " tebhya ip ca " [ 1 / 4 / 43 ] iti kA | For Private And Personal Use Only Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 400 jainendra-vyAkaraNam [a0 5 pA0 3 sU0 13-101 haiprayoge haihayoH // 26 // hai he ityetayoH prayoge haihayoH po bhavati dUrAddhRte / hai3 jinadatta / jinadatta hai3 / he3 jinadatta / jinadatta he3 / punahayohaNaM kim ? anyasya mA bhUt / haihayoreva yathA syAt / prathamaM haihegrahaNam anantayorapi yathA syAt / anyathA vAkyasya TeH prApnoti / sUtrArambhastu anRto'nantasyetyAdibAdhakaH sambhAvyeta / prayogagrahaNAdanarthakayorapi bhavati / zrAgaccha bho mANava he3 devadatta iti / anRto'nantasyApyekaikasya roH // 23 // 4 // RkAravarjitasya roranantyasyApi antyasyApi TeH ekaikasya po bhavati / he3devadatta / he devadatta3 / anta iti kim ? kRSNamitrA3 / roriti kim ? devadattasya vakArAtparatra mAbhUt / ekaikagrahaNaM paryAyArtham / omabhyAdAne // 5 // 3 // 65 // abhyAdAnaM prArambhaH / zromityeSa zabdaH abhyAdAne po bhavati / zro3. mRSabhaM pavitram / ao3mRSabhamRSabhagAminaM praNamata / abhyAdAna iti kim ? yo bho dadAti / ayamomazabdaH pratizravaNe vartate / vA heH pRTapratyuktau // 36 // pRSTapratyuktau heH po bhavati vaa| akArSIH kaTaM devadatta ! iti pRSTaH akArSa hI3 / akArSa hi / alAvIH kedAraM devadatta ! alAviSaM hii3| alAviSaM hi / heriti kim ? karomi nanu / pRSTapratyuktAviti kim ? devadattaH kaTaM kariSyati / pratyuktAviti kim ? devadatta kaTamakAhiM / veti yogavibhAgaH / tena sarva eva pavidhiH sAhasamanichatA vA prayoktavyaH / vicArya pUrvam // 5 // 3 // 67 // vicArya pUrva pavidhimApadyate / ahirnu 3 rajjurnu / sthANurnu 3 puruSo nu / dvayorbahUnAM vA vAkyAnAM pUrvasya TeH po bhavati / pratizravaNe // 5 // 38 // pratizravaNe ca vAkyasya TeH po bhavati / pratizravaNaM zravaNAbhimukhyaM pratijJAnam abhyupagamazcAvizeSeNa gRhyate / zravaNAbhimukhya devadatta bho kimAttha3 iti / pratijJAne kRtakaH zabdo bhoH / evaM bhavitumarhatI3 / abhyupagame bhojyaM me dehi bhoH / hanta te dAsyAmI3 / pajite ||3||puujite ca vAkyasya TeH po bhavati / zobhanaH khalvasi agnibhUtA33 / pttaau| kAvepi ca kRte "eco'deH" [5 / 3 / 104] ityAdinA zrAkAra idutau ca / athavA zobhanaH khalvasi devadattA3 ityudAharaNam / cidityupamArthe // 5 // 3100 // cidityetasminnupamArtha prayujyamAne vAkyasya TeH po bhavati / agnizcidbhAyA3t / rAjAcidvyA3t / ciditi kim ? rAjeva brUyAt / agnirmANavako bhAyAt / ivazabdasya prayogAprayogayorupamArtho'sti / na tu cicchabdaH / upamArtha iti kim ? kathaJcidvavIpi / kRcchetra cinchabdaH / itikaraNaM kim ? cicchandasya mA bhUt / vAkyasya TeryathA syAt / kopA'sUyAsammatI mrau vA // 13 // 101 // kopA asUyA sammati ityeteSvartheSu nau parataH po bhavati vA / kope-mANavakA3 / mANavaka / avinItakA3 / avinItaka / idAnI jJAsyasi jAlmA3 / asUyAyAm-mANavakA3 | mANavaka / abhirUpakA3 / abhirUpaka / zobhanaH khalvasi mANavaka / kutsanamasUyAntabhUtaM tatkAryatyAt / zAktIkA3 / zAktIka / yApTIkA3 / yASTIka riktA te shktiH| "vAkyAde:dhyasya" [5 / 3 / 6] ityAdinA dvitvam / veti vyavasthitavibhASA vijJAnAt kopakArya bharsane ca paryAyeNa paH / caura / caurA3 / vRpala / vRSalA3 / caurA3 / caura / vRSalA3 / vRSala / ghAtayiSyAmi tvAm / bandha yiSyAmi tvAm / bharsaneca miGaH sAkAGkSasyAGgayuktasya TeH pavidhiradvitvaM ca / aGga kujA3 aGga vyAhA3 idAnIM jJAsyasi jaalm| miGa iti kim ? aGga devadatta / sAkAitasyeti kima ? aGga paca / naitatpara mAkAGkSati | bhasaina ityeva / aGga paTha pustakaM te dAsyAmi / For Private And Personal Use Only Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zra05pA04 sU0 1-3 ] mahAvRttisahitam 401 tiyAzI praSeSu miDAkAGkSam // 3102 // kSiyA kssepH| iSTAzaMsanamAzIH / asatkArapUrvikA vyApAraNA graiSaH / kSiyAdiSu miGantamAkAkSaM pavidhiM labhate / kSiyAyAm-svayaM ha rathena yAtI3 upAdhyAyaM padAtiM gamayati / svayaM ha zrodanaM bhuGkte3 upAdhyAyaM saktUn pAyayati / bhuktA iti miDantamAkAGkSakam / AkAyamapi miGantamAkAGkSagrahaNasAmarthyAt / subante siddhavAkAGkSA / AziSi-- putrAMzca lapsISThAH3 dhanaM ca / atra lapsISThA ityasya gamyamAnamiGantApekSasya pavidhiH / tAta tarka cAdhyeSoSThAH3 jainendra ca / praSe-tvaM ha pUrvagrAmaM gacchA3 devadatto dakSiNaM vrajatu / AkAGkSamiti kim ? dIrghamAyuH rastu / praipa ityatra "prAdUhoDholya SaiSyeSu" [3 / 76 vA0] ityanena eGi pararUpApavAda aipa / anantasyApi praznAkhyAnayoH // 23 // 10 // prazne aAkhyAne ca anantasyApi miGantasya antyasyApi yasya kasyacit padasya To po bhavati / prazne-AgamaH3 pUrvAt grAmAn agnibhUtA3 i / paTA3 u / AkhyAne-AgamaH3 pUrvA 3n grAmA3n bho3: / atra sarveSAmapi padAnAM padAnte kecit pamicchanti / eco'deH pUrvasyAtparasyedutau // 13 / 104 // ecaH adisaJjJakasya paprasaGge pUrvasyAsya AkAraH po bhavati parasya cArddhasya idutau bhvtH| "eco'deradidutparaH" iti siddhe gurusUtrakaraNaM kim ? idutoH po na bhavati / praznAntapUjitapratyabhivAdeSu padAntasya ca ecaH po bhavatIti jJApanArtham / praznAnte agamaH3 pUrvAnyAmAn agnibhUtA33 / paTA3 u| pUjite-zobhanaH khalvasi agnibhUtA33 / paTA3u / pratyabhivAde-AyuSmAnedhi agnibhUtA36 | paTA3u / parigaNanaM kim ? dasyo3 dasyo ghAtayiSyAmi tvAm / Agaccha bho agnibhUte3 / padAntasyeti vacanAdiha na bhavati / bhadraM karomi gauriti / pUjite pH| zrAditi kim ? apAktA3modanaM kanye3 / prazne pvidhiH| vArvAca sandhau // 5:3 / 105 // arthavazAdvibhaktIpariNAmaH / idutoraci parataH yakAravakArAdezI bhavataH sandhau vivakSite / A adhyAyaparisamApteH sandhAvityadhikAraH / agnAzvindram / paTA3vudakam / siddhaH pavidhiH sandhAviti jJApitaM purastAt / tena "acIko yaNa" [3165] iti yatra yaNAdezo nAsti tadarthamidam / acIti kim ? agnA33 gatam / paTA3u gatam / sandhAviti kim ? agnA3i indram / paTA3u udakam / ityabhayanandiviracitAyAM jainendramahAvRttau paJcamAdhyAyasya tRtIyaH pAdaH samAptaH / pumaH khayyampare so'nusvArapUrvaH // 41 // pumityetasyAmpare khayi parataH so bhavatyanusvArapUrvaH / pumiti puMsaH sphAntakhe kRte'nukaraNam / khayIti pratyAhArasAhacaryAt amo'pi pratyAhAragrahaNam / puMskAmA / pushclii| pusputrA / puskokilaH / pusi kAmo'syAH / pumAMsaM calayatItyAdi jJe yam / sakArasyAsiddha tvAdritvaM na / khayoti kim ? pudAsaH / puMgavaH / ampara iti kim ? puMkSIraH / anusvAra iti bindoH saJjJA pUrvaH kRtA / pula ityatra puzabdasyAnarthakatvAdagrahaNam / nazchabyaprazAn ||shaa2|| nakArAntasya padasya ampare chavi parataH so bhavatyanusvArapUrvaH prazAnzabda varjayitvA / bhavAzchAdayati / bhavA~SThakArIyati / bhavAsthuDati / bhavAzcarati / bhavAMSTIkate / bhavAMstarati / chavIti kim ? bhavAn karoti / aprazAniti kim ? prazAn cinoti / "mo naH" [5 / 3 / 83] iti natvasyAsiddhatvAnakhAbhAvaH / ampara ityeva / bhavAn tsarukaH / tsarau kuzalaH / "aAkarSAdeH kaH" [3 / 3 / 17] iti kaH / bhavadbhagavadaghavato vA riH kAvavasyauH // 14 // 3 // bhavat bhagavat aghavat ityeteSAM ko parataH vA ribhavati / yadA ristadA avazabdasyaukAraH ritvaM prati bhavadAdInAM sthAnArthastAnirdezaH so'rthIdavazabdApekSayA'va For Private And Personal Use Only Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org jainendra-vyAkaraNam [ pra0 5 pA0 4 sU0 4-12 402 yavArthaH sampadyate / avasyeti nirdezAt "nAnarthake'nte'lo vidhiH" [10] iti vA sarvasya sthAne zrokAraH / he bhoH / he bhavan / he bhagoH / he bhagavan / he aghoH / he aghavan / bhavacchabdo "bhAterDavatuH " [u0 sU0] iti vatvantaH / tena vizeSavAcitvAtsambodhanam / " mRdgrahaNe liGgaviziSTasyApi grahaNam" [ pa 0 ] itIyaM paribhASA vibhaktIviSaye neSyata iti striyAM vidhirna bhavati / he bhavati / he bhagavati / he zraghavati / bho iti jhisaMjJakaM zabdAntaramasti tasyAyaM prayogaH / bho sundari / bho bho narendrAH sukhamAdhvam / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pUrvasya yo'zi || 5|4| 4 || ririti vartamAno vipariNamyate / zrokArapUrvasthAvarNapUrvasya ca re: yakArAdezo bhavati zrazi parataH / bhoyatra / bhagoyatra / ghoyatra / bhoyAhi / bhagoyAhi / ghoyAhi / avarNapUrvasya sarvajJayAste / devAyAsate / narA gacchanti / anantarasUtreNa nivartitasya yokArasya grahaNAdiha na bhavati / goratra / paToratra / odapUrvasyeti kim ? muniratra / azIti kim ? vRkSastatra / chavIti satvasyAsiddhatvAdyatvaM prasajyeta / rerityeva / punaratra / vyoH khaM vA || 5|4|5|| vakArayakArayorazi parataH svaM bhavati vA / padasyetyanena vizeSaNAtpadAntayoryoH saJjJAtavyam / paTa iha / paTaviha / vRkSA atra | vRkSAvatra / vakArasAhacaryAdyakArasyAvizeSeNa kham / bho tra / bhoyatra / sarvajJa zrAste / sarvajJayAste / devA grAsate / devAyAsate / te Asate / tayAsate / hali || 5|4|6|| azIti vartate / vyoH khaM bhavati azi hali parataH / nityArtha ArambhaH / devA yAnti / vAtA vAnti / vakArAdau "vali gyoH kham " [4|3|55 ] ityanena yakhaM nAzaGkanIyam / tasmin yakArasyAsiddhatvAt / grazIti halo vizeSaNaM kim ? vRkSav karotItyatra mA bhUt / vRkSaM vanatIti vRkSavan / vRkSavanamAcaSTe Nic / vRkSavayateH punaH kvip / "pUrvatrAsiddhe na sthAnivat" [10] iti : sthAnivadbhAvo nAsti / azi tu hali khaM bhavatyeva / vRkSa hasati / mo'nusvAraH ||5||7|| azIti nivRttam / makArAntasya padasya anusvAro bhavati hali parataH / vrataM rakSati / dharma zRNoti / ayaM SaDikaH / svargaM sAdhayati / pAI hanti / halItyeva / idamatra / padAntasyetyeva / ramyate / nazcApadAntasya jhali ||24|8|| nakArasya makArasya cApadAntasyAnusvAro bhavati jhali parataH / yazAMsi / titAMsati / anusvArasyAsiddhatvAt "santasphamahato : " [4|4|7] iti dItvam / makArasya - raMsyate / adhijigAMsate / "sani" [1|4|116 ] "iGa : " [ 1|4|120 ] iti gamAdezaH / padAntasyeti kim ? he rAjan bhavAn sthAsyati / jhalIti kim ? rAjanyaH / gamyaH / samrAT ||5|4|1|| samrADiti nipAtyate kvyante rAjatau parataH / samo makArasya makAra eva nipAtyate / " satsUdviSa" [ 2/2/56 ] Adi sUtreNa kvip / samrAT sagaraH / hi mpare ghA || 5|4|10|| ma iti vartate / hakAre makArapare parataH makArasya vAnusvAro bhavati / kiM layati / kimAlayati / kathaM hAlayati / kathamAlayati / jvala hvala hAla calana ityasya Nici "jvalala AlanamAmage vA" [ga0 sU0] iti mitsaJjJA / hIti kim ? kathaM smarati / mpara iti kim ? kiM jvalayati ! prApta vikalpo'yem / vAgrahaNaM bahulArtham / tena " yavalapare hakAre nakArasya vA yavalA bhavanti " | kiM hyaH / kiM hyaH / kiMva~ ilayati / kiM hRlayati / kila~hUlAdayati / kiM hlAdayati / napare naH || 5|4|11 // nakArapare hakAre parataH makArasya vA nakArAdezo bhavati / kin hRte / kiM hnate / kathante / kathaM hRte / * GoH kuTukari ||4|4|12|| GakAraNakArayoH padAnte vartamAnayoH vA kukU TukU ityetAvAgamau bhavataH zari parataH / prAGaka chete / prAzete / padAntAjbhayaH parasya chatvArthaM pUrvAntakaraNam / prAGkSaNDe / prAGa For Private And Personal Use Only Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 0 5 pA0 4 sU0 13- 21 ] mahAvRttisahitam 403 SaNDe' / prAksAye / prAGsAye / kukaH pUrvAntatvAt parasya " nAdyante " [ 5/4476 ] iti SatvapratiSedhaH | Tuk--supaNT zete / supaNa zete / suparaT paNDe / supaNa ghaDe / supaTU sAye / supapsAye / TukaH pUrvAntatve parasya " padasya To: " [5/4/121] ityAdiniyamAt STutvAbhAvaH / [ nAM ghuT sovaH ||5|4|13 // ] nazzi tuk ||5|4|14|| nakArasya padAntasya zakAre parato vA tugAgamo bhavati / trApi chatvArtha pUrvAntatvam / bhavA / bhavAJczete / bhavAJzete / [ mayo voscyuJaH || 5|4|15|| ] Gamo nityaM GamuT prAt ||5|4|16|| prAtparo yo Gam tadantAtparasyAco nityaM GamuD bhavati | kruGGAste / sugaNigaDha / kurvannAste / prAditi kim ? prAGAste / acItyeva / kuG zete / nanu paramadaNDinAvityatra kasmAnna bhavati / atra hi "tyakhe tyAzrayam" [1 / 1163 ] ityavayavavibhaktImAzritya padAntatvamastIti cet ; nAyaM doSaH-yAzrayalakSaNena padatvamuttarapade eva bhavati nAnyatra / kathamiti cet, "bhavadbhagavadadhavataH" [5 / 4 / 2] iti nirdezAt / anyathA vattakArasyApi jaztvaM syAt / evaM ca pItapayasau surAjAnAvityatra ritvanakhe na bhavataH / Dho de kham ||5|4|17|| DhakArasya DhakAre parataH khaM bhavati / UdiH / gUDham | lIDham / padAnte DhakArasyAsambhavAt vacanAtpadamadhye vidhiH / nanviha sambhavati madhulihaukata iti / DhatvasyAsiddhatvAt jaztvamatra bhaviSyati / nanu madhye'pi tvasyAsiddhatvAtro DhakAro nAsti tatra yadi vacanADUTakham / padAnte'pi syAt / padamadhye zrutikRtamAnantaryamastIti bhavati / padAnte na zrutikRtaM nApi zAstrakRtamAnantaryam / jaztvasya siddhatvAt / rori ||4|4|18|| rephasya rephe parataH khaM bhavati / nIraktam / dUraktam / zragnIrathaH / indUrathaH / punA raktaM vAsaH / "niranubandhakagrahaNe na sAnubandhakasya " [10] itIyaM paribhASA nehAzrIyate " rezca supi" [ 5/4/24] iti jJApakAt / tatra rereva supIti niyamo vakSyate / iha yadi niranubandhakasya rephasya grahaNaM syAt idameva tatrAnuvartate / iti reH prAptyabhAvAnniyamo'narthakaH syAt / iha padasyAvayavo yo rephaH tasya khaM bhavatItyAzrayaNAdapadAntarasyApi rephasya khaM bhavati / ajarghA iti jagRdhU ityasmAdyaGavantAllaGaH sipU / "halDacApaH " [4/3/56 ] iti sipaH kham / "ghyuGa : " [ 5283] ep / rantatvam / "jhalo jaz" [ 5/3/57 ] iti dhakArasya datvam / "sipi rirvA" [31] "daH" [ 53 / 82 ] iti dakArasya ritvAdezaH / atra se rIti pUrvasya khaM parasya visarjanIyaH / evaM sparddhacantasya apAspAH / ro rIti nirdezAt "rAdikaH " [u0 sU0] iti vidhAnamanityam | "DhoDhe kham" [ 5|4|17 ] iti nirdezAt "varNAtkAraH" [ u0 sU0] apyanisyaH / virAme visarjanIyaH || 5|4|16|| virAmaviSaye rephAntasya padasya visarjanIyAdezo bhavati / devaH / kaviH / sAdhuH / svaH / attaH / virAma iti kim ? agniratra / prAtaratra / vAyuvati / viratiH varNasyAnuccAraNaM virAmaH / visarjanIya iti prayogavAheSu cindudvayasya saJjJA / zarpare khari ||5|4|20|| zarpare khari parataH rephAntasya visarjanIya Adezo bhavati / puruSaH sarukaH / naraH sarati / " chavi" [ 5 / 4 / 25 ] satvasyAyamapavAdaH / kupvoH ||5|4|21|| zarpare kharIti vartate / khari yau kupU tayoH zarparayoH parataH rephasya visarjanIya Adezo bhavati / vAsaH kSaumam / zradbhiH psAtam / nanu pUrveNa siddhe kimarthamidam / asminnanucyamAne sa purastAdapavAdaH san ~ka Xpayoreva bAdhakaH syAt na chavi sattvasya / kupvorityanenArambheNa payodhA / pUrveNa chavi satyasyeti / For Private And Personal Use Only Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 404 jainendra-vyAkaraNam [ zra0 5 pA0 sU0 22-26 pau ||5|4|22|| zarpara iti nivRttam / kharIti vartate / iSTatvAt / khari yo kupU tayoH parataH rephasya ityetAvAdezau bhavataH visarjanIyazca / kaX karoti / kaH karoti / kaH khanati / kaH khanati / kaH pacati / kaH pacati / kaH phalati / kaH phalati / kevalau jihvAmUlIyopadhyAnIyA buccAra - yitumazakyau kakArapakArA uccAraNArthoM / iha nRkuTyAM bhavaH nAkuTyaH / nRpaterapatyaM nArpatya iti rephasya bahiraGgatvAnnAyaM vidhiH / nanu sati visarjanIye antaraGge'sya pratidvandvitvAddbahriGgatvam / visarjanIyazcAsiddhaH / kathaM tanmUlaparibhASAvyApAraH / naiSaH doSaH / ISatsiddhamasiddhaM kvacit siddhamityAzrayaNAdvisarjanIyaH siddhaH / 1 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zari saca || 5|4|23|| zari parataH rephasya sakArAdezo bhavati visarjanIyazca / kazzete / kaH zete / kaSvaSkate / kaH SvaSkate / kastarati / kaH sarati / rezca supi || 5|4|24|| supi parataH rezca sakArAdezo bhavati visarjanIyazca / cakAro visarjanIyAnukarSaNArthaH / zarItyanuvartate / supIti Ipo bahorgrahaNam / payassu / payaHsu / sarpiSSu / sarpiSu ityatra satvapakSe " numarvyavAye" [5|4|38 ] iti parasya Satve kRte pUrvasya padAntatvAt "nAdyante" [ 5|4|76 ] pratiSedhe sati tvam / visarjanIyapakSe parasya patvam prayogavAhasya zargrahaNena grahaNAt pUrveNa siddhe niyamArthamidam / rereva supi satyavisarjanIyau nAnyasya / gIrSu / dhUrSu / supyeva reriti kasmAnna niyamaH / " sassecyusthasya " [ 5|4 | 3 3] iti sakAradvayanirdezAt / cha || 5|4|25|| rorItyato rephamAtramanuvartate / visarjanIya iti nivRttam / chavi parataH rephasya sakArAdezo bhavati / kazchinatti / kaSThakArIyati / kasthuDati / kazcarati / kaSTIkate / kastarati / punazcarati / kuvat ||5|4|26|| sa iti vartate / padAntarephasya sakArAdezo bhavati kavargavargAdau tye parataH / "pAzakalpakAmyAH prayojayanti" [vA0] / yApyaM payaH / payaspAzam / yaspAzam / "yApye pAzaH " [ 4|1|110 ] iti pAzaH / ISadasiddha N payaH payaskalpam / yaskalpam / " zrasiddhau dezyadezIyakalpAH " [4 / 1 / 126] iti kalpaH / mahoraskaH / payaskam / payaskAmyati / kupvoriti kim ? payobhyAm / nanvatrApi pavargatvAt prApnoti / kharItyanuvartanAnna bhavati / tya iti kim ? yaH karoti / payaH pibati / "ubja Arjave" ityasyopadhmAnIyoGapakSe kutvaviSaye "upadhmAnIyasya satvaM vaktavyam, dvitvapratiSedhazca" [vA0] zrabhyudgaH / samudgaH / ubjijipratIti / dakAroGpakSe tu kutvAdanyatra / asiddha kANDe " va udgeH " [vA0] iti vacanAt vatvasyAsiddhatvAt "na sphAdau ndro'yi" [4 / 3 / 3] iti dvitvapratiSedhaH / ubjijiSati / "atrAsikasyeti vaktavyam" [vA0] iha mA bhUt / prAtaHkalpam / muhuH kAmyati / " rereva kAmye vaktavyam" [vA0] iha mA bhUt / gIH kAmyati / dhUH kAmyati / iNaH SaH ||5|4|27|| iNa uttarasya sakArasya SakArAdezo bhavati kavargapavargAdau tye parataH / sarpiSkalpam / sarpiSkaH / sarpiSkAmyati / "kupvossye" [5 / 4 / 26 ] ityanena nirvRttasya sakArasya tvamanena vidhIyate iti lakSaNamidamadhikArazca / ita UrdhvaM yatsatvaM vidhIyate tasya iNa uttarasya patvaM bhavatItyetadadhikriyate / iduduGo'tyapu muhusaH || 5|4|28|| tye hi pUrveNa siddha matyArtho'yamArambhaH / ikArokAroGoH rephasya sakArAdezo bhavati kupboH parataH tyammuhuso varjayitvA / " nidurba hirA vizcatuH prAduSaH prAyaH prayojayanti ' niSkRtam / niSpItam / bahiSkRtam | bahiSpItam | AviSkRtam / zravippItam / catuSkuNDikA / catuSkaNTakaH / caturSu kaNTakeSu bhavaH ityaN / hRda'rthe rase kRte "rasyobanapatye" [3 / 1174] ityaN up / prAduSkRtam / prAdudhpItam / sarbatra "iNaH Sa" [5 / 4 / 27] ityanuvartanAt patvam / taparakaraNaM kim ? gIH karoti / atyapummuhusa iti kim ? muniH karoti tapam / paTuH paThati / puMskAmA | muhuHkAmA / nanu puMskAmetyatra rephAbhAvAt pratiSedho'narthakaH / lakSaNAntareNa satvasya vidhAnAcca tvapratiSedho'pyayuktaH / naiSa doSaH / ukta hi bhASye vizeSaNa satvamuktvA For Private And Personal Use Only Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aM0 5 pA0 4 sU021-34] mahAvRttisahitam 405 "iNaH SaH" [5 / 4 / 37] iti SatvaM vidhIyate iti prAtirasti / iha mAtuH karoti / pituH karotIti "rAtsaH" [5 / 3142] iti sakArasya khe kRte nAyaM tyasya repha iti kasmAnna Satvam / kaskAdiSu bhrAtuSputragrahaNaM jJApakamekAdezanimittakasya na bhavati / naikulyam / dauSpuruSyam / bahI3kRtam ityatra bahiraGgatvAdai pavidhyorasiddhasvAyatvam / namaHpurasostyoH ||shhaa26|| tya iti nivRttam / namas puras ityetayostisaMjJakayoH rephasya sakArAdezo bhavati kupvoH parataH / namaskartA / namaskartum / namaskartavyam / puraskartA / puraskartum / puraskartavyam / namaH zabdasya "sAkSAdAdiH" [ // 22143] iti tisaMjJA vartate / tiraso vA // 24 // 30 // tiraso rephasya vA sakArAdezo bhavati kupvoH parataH / tiraskartA / tiraskRtya / tiraH kRtya / :"tiro'ntadrauM" [1 // 2 // 140], "vA kRSi" [12 / 141] iti tisajJA / iha tirastisajJakasyeti vizeSa viSayadvArakam / tenAntoM viSaye "vA kRSi" iti sajJAvirahe'pi satvam / tiraskRtvA / tiraH kRtvA / tisaJakasyati kim ? tiraH kRtvA kAedaM gataH / nAtrAntarddhi: pratIyate / antareNa kRtvA gata ityrthH| tvamaudAsInyena gacchati / sucaH // 4 // 31 // sujantasya padasya yo rephastasya vA sakArAdezo bhavati kupvoH prtH| dviSkaroti / dviSpacati / triSkaroti / triSpacati / catuSkaroti / catuSpacati / anyasmin pakSe " xka pau ca" [5 / 4 / 22] ityeSa vidhiH / dvi karoti / dviHkarotItyAdi yojyam / dvau vArau karotIti vigRhya "dvitricatubhyaH suc" [12 / 25] iti suc / dvitribhyAM parasya atyapummuhasaH iti pratiSedhAdaprAptaM catuHzabdasya tu "iduduH" [5 / 4 / 28] iti prAptaM satvaM vikalpyate / "iNaH SaH" [5 / 4 / 27] ityadhikArAtyatvam / isusoH sAmarthya // 4 // 32 // is us ityetayo rephasya sakArAdezo bhavati sAmarthya sati kuvAdinA / sapipkaroti / sarpiH karoti / sapippibati / sarpiH pibati / dhanuSkaroti / dhnuHkroti| dhanuppatati / dhanaH patati / sarpirdhanuHprabhRtayaH zabdA isusantA vyutpAdyante iti darzane tyasya netyaprApte avyutpattau "iduduGaH" [5 / 4 / 28] iti prApte viklpH| sAmathrya iti kim ? tiSThatu sarpiH pibatu pyH| nanu padAdhikAre samarthaparibhASAvyApArAta sAmarthyagrahaNAM kim ? kavargapavargAdinA dhunA vyapekSAlakSaNa eva sAmarthya yathA syAdityevamartham / iha mA bhUt / sarpiHkAlakam / yajuH pItakamiti / sApekSamasamarthamiti nAyaM pakSastatra sthitaH / tenehApi gamakatvAtsatvam / devadattasya sarpiSkaroti / sasse'dya sthasya // 14 // 33 // isuso rephasyAAsthasya sakArAdezo bhavati / sarpiSkuNDikA / sarpiSpAtram / dhanuSkANDaH / dhanuSpatiH / punaH sagrahaNaM nityArtham / aAsthasyeti kim ? paramasarpiHkuNDikA / pUrveNApyatraikArthIbhAve vikalpo na bhavati / yadA tu vyapekSA sAmarthyam ; tadA dyusthasyApi pUrveNa vikalpaH / paramasarpiSkaroti / paramasarpiH karoti / idamevAAsthasyeti pratiSedhavacanaM jJApakam "isusoH" [5 // 4 // 32] ityatra "tyagrahaNe yasmAtsa tadAdeH" [10] iti niyamAbhAvAdadhikasyApi grahaNam / kRkamikaMsakumbhakuzAkarNIpAtre'to'jheH // 24 // 34 // kR kami kaMsa kumbha kuzA karNI pAtra ityeteSu parataH akArata uttarasya rephasyAdyusthasya sakArAdezo bhavati / kRkamyoH sarvatyAntayorgrahaNam / ayskaarH| yazaskAraH / tapaskAmaH / yazaskAmaH / ayaskAntaH / ayaskaMsaH / payaskaMsaH / kaMsa iti kameravyutpattipate pRthaggrahaNam / ayaskumbhaH / "mRdgrahaNe liGgaviziSTasyApi" [10] ayaskumbhI / payaskumbhI / gaurAditvAnDI / ayaskuzA / pyskushaa| aya iva karNAvasyAH "nAsikodarauSTa" [3 / 1148] AdinA GI / ayaskI / payaskarNI / zunaskarNastu "kaskAdau" [5 / 4 / 36] / ayaspAtram / payaspAtram / ayspaatrii| payaspAtrI / For Private And Personal Use Only Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 406 jainendra-vyAkaraNam [a0 5 pA0 4 sU0 35-46 kRkamyAdigrahaNaM kim ? payaHpAnam / ata iti kim ? giiHkaarH| dhUHkAraH / taparakaraNaM kim ? bhAH kaamH| bhAskara iti "kaskAdau" / ajheriti kim ? praatHkaarH| sa ityeva / yazaH karoti / adyastha. syetyeva / paramayazaHkAraH / kameraNiGantasya sUtre nirdezaH kim ? ayskaantH| ziro'dhasoH pade ||shaa35|| ziras adhas ityetayo rephasya sakArAdezo bhavati padazabde prtH| ziraspadam | adhaspadam / mayUravyaMsakAditvAtsaH / se ityeva / zirasaH padam / aAsthasyeva / paramaziraHpadam / kaskAdau // 4 // 36 // kaska ityevamAdiSu rephasya sakArAdezo bhavati / yathA te tatra paThyante tathaiva teSAM sAdhutvam | kaskaH / kimaH tasantasya vIpsAyAM dvitvam / kautskutH| samudAyasyAmRttve'pi vacanAt tata aAgate'rthe'N / bhaatussputrH| se'pi "Rto vidyAyonisambandhAt" [12 / 136] ityanup / "iNaH SaH" [5 / 4 / 27] iti Satvam / zunaskarNaH ! asaJjJAyAM "tAyA Akroze" [4 / 3 / 134] ityanup / sajJAyAM tu zvakarNa iti / sdyskaalH| sdyskriiH| sampadAditvAt kvip| tatra bhavaH sAdyaskraH / tamaskANDam / ayaskANDam / tapaskANDam / medaspiNDaH / zrAkRtigaNo'yamavihitalakSaNaM satvamiti draSTavyam / iNakoH saH SaH // 5 // 4 // 37 // iNaH kabargAccottarasya sakArasya patvaM bhavatItveSo'dhikAro veditavyaH / vakSyati "tyAdezayoH" [paa4|36] / muniSu / deveSu / gIe / vAkSu / prAkSu / udaGakSu / sipeva / suSvApa / iNkoriti kim ? yAsyati / "kSiyAzIHpreSeSu" [5 / 3 / 102] iti nirdezAdiNapareNa NakAreNa gRhyate / sa iti sthAninirdezo rephasya sthaanitvnivRttyrthH| punaH dhagrahaNaM kupvorityasya nivRttyartham / uttaratra "nAdyante" [5476] iti pratiSedhAt padasyetyetadanuvartamAnamiha vizeSaNarUpeNa sambandhyate / numzarvyavAye'pi // 5 // 4 // 38 // numavyavAye zayavAye avyavAye'pi iNakoruttarasya sakArasya SakArAdezo bhavati / sISi / dhanUMSi / atra numAdezo num / teneha na bhavati / puMsu / shrvyvaaye| sarpiSNu / dhanuSSu / reH sattve kRte varasya patvam / [tyAdezayoH // 24 // 36 // zAsvasghasAm // 14 // 40 // SaNi cAriNastoreva // 44 // sasvidiskhadisahaH // 14 // 42 // prAk sitAdaTApi // 5 // 4 // 43 // sthAdezvena casya // 44 // geH sUtrasUsostustubhaH // 24 // 45 // ] ..........'ma iti patve y.........'maashriiyte| abhitaSThAvityatra casya TavargaH syAt / casya ca geH parasya sattvaM bhavatIdamapi niyamArthavacanam / abhiSiSikSati / prississikssti| atra dviH prayogo dvitvaM goH sica ityeva SatvaM siddham / "siddhe satyArambho niyamAya / " sthAdInAmeva vakSyamANAnAM casya Satvam / cena ca vyavAyenAnyeSAM sunotyAdInAm / abhisuSUSati / abhisiSAsati / sthAdInAM casyaiveti na zaGkayam... 'ye vidhAnamanartha syAt / sthAsenayasedhasicasaJjasvajAm // 46 // gairiti vartate / geH pareSAM sthA se naya sedha sica saJja svaja ityeteSAM sakArasya patvaM bhavati / abhiSThAsyati / pariSThAsyati / aTA vyavAye-abhyaSThAt / paryaSTAt / cena ca vyavAye-abhitaSThau / abhiSeNayati / abhyaSeNyat / atississennyissti| atrAdezasakArAbhAvAdaprApte vidhiH / sedha iti bhauvAdikasya grahaNam / abhiSedhati / niSedhati / abhyaSedhat / nyaSedhat / casya ca / abhiSiSedha / niSiSedha / abhiSiJcati / abhyaSiJcat / cena ca vyvaaye-abhississikssti| abhiSajati / 1. pratiSu [ ] koSThakAntargatAnAM sUtrANAM vRttistruTitA / sUtrANi tu jainendra paJcAdhyAyImanusRtyAtra nirdiSTAni / For Private And Personal Use Only Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 5 pA0 4 sU0 47-55] mahAvRttisahitam abhyaSajat / cena ca vyavAye-abhiSiSakSati / abhiSvajate / abhyadhvajat / cena ca vyvaaye| abhississvngksste| gerityeva / dadhi siJcati / sado'prataH // 47 // apratergaH parasya sadeH sakArasya SatvaM bhavati / abhiSIdati / niSIdati / abhyAdhIdat / nyaSIdat / casya / abhiviSatsati / abhiSasAdetyatra "sadisvajyoH parasya liTi" [5 / 4 / 4] iti dhoH ptvprtissedhH| aprateriti kim ? pratisIdati / stmbhH||14||48|| geriNaH parasya stambheH sakArasya SatvaM bhavati / abhiSTabhnAti / pratiSTabhnAti / abhyA: manAta / paryaSTabhnAta / cena ca vyavAye-abhitaSTambha / pratitASTabhyate / stambhiH sautro dhH| tasya aSopadezatvAdaprAte pratiSiddha vA Satve sUtraM pratisaGgrahArtham / uttarArthaM ca pRthakkaraNam / AlambanAvidUre'vAt // 5 // 4 // 46 // aniNartha ArambhaH / avAdgeruttarasya stambhaH sakArasya patvaM bhavati pAlambane avidare cArtha / avaSTabhya shraaste| avaSTabhnAti / avASTabhnAt / avataSTambha / avidure-avaSTavdhe sene / avaSTabdhA zarat / zrAlambanAvidUre kim ? avastabdho vRSabhaH / vidUrapratiSedhAnnAtidUramAsannaM ca saGgrahItam / vezca svanozane // 24 // 50 // veravAccottarasya svanaH sakArasya patvaM bhavatyazane'rthe / viSvaNati / sazabdamaznAtItyarthaH / avaSvaNati / vyaSvaNat / avAvaNat / cena ca vyavAye -viSapvANa / avaSaSvANa / viSapvaNyate / azana iti kim ? vitvanati / avasvanati mRdnggH| nAtrAbhyavahAravizeSaH / parinivibhyaH sevasitasayAma // 14 // 52 // pari ni vi ityetebhyaH pareSAM seva sita saya ityeteSAM sakArasya po bhavati / seva iti bhauvAdikaH sevArtho dhuhyate / pariSevate / niSevate / viSevate / paryaSevata / nyASevata / vyaSevata / cena vyavAye-pariSiSeviSate / pariSitaH / niSitaH / viSitaH / pariSayaH / nissyH| viSayaH / pina bandhana ityasya ktAntasyAjantasya ca grahaNam / kecittu-saha (yogAkaraNAnniyamArthameSoM) grahaNamicchanti / etebhya eva parasya patvamiti / sevAdInAM svaritatvAbhAvAdyathAsaha khyaM na bhavati / sivusahasuTstusvaJjAm // 14 // 52 // parinivibhyaH pareSAM siva saha suT stu svaja ityetepI sakArasya po bhavati / pariSIvyati / nissiivyti| viSIvyati / pariSaddate / viSahate / niSahate / suTa parimeva prayojayati / pariSkartA / pariSkaroti / "saMparyupAtkRtaH suT bhUSe" [1 / 3 / 110] iti suT / tasyAnAdezatvAdaprApte itarayornAdyanta iti pratiSiddhe palve vacanam / geH parayoH SatvasiddheH stusvorgrahaNamuttarArtham / aTo vyavAye vikalpo yathA syAt / vATA // 14 // 53 // sivAdInAmaTA vyavAye vA So bhavati / pariniveriti vartate / paryaSIvyata / nyapI. vyat / paryasIvyat / nyasIvyat / vyaSIvyat / pryssht| vyasIvyat / nyaSahata / vyaSahata / paryasahata / nyasahata / vyasahata / paryaSTaut / nyaSTaut / vyaSTaut / paryastaut / nyastauta / vyastaut / paryaSvajata / nyapvajata / vyaNvajata / paryasvajata / nyaskhajata / vyasvajata / sivusahasayAmaprApte stusvaJjaH prApte vibhASA / / nivyabhyanupareH syando'jIve // 14 // 54 // ni vi abhi anu pari ityetebhyaH parasya syandeH sakArasya vA patvaM bhavatyajIve / pariSyandate / niSyandate / viSyandate / abhipyndte| anussyndte| visyndte| abhi. syndte| parisyandate jalam / ajIva iti kim ? anusyandate matsyaH / ajoya iti paryudAso'yama / jIvA jIvasamudAyo jIvAdanyo bhavatIti vikalpaH siddhaH / anuSyandete matsyodake / anuspandete / aprApte vikalpaH / veH skando'te // 14 // 55 // veruttarasya skandeH sakArasya vA patvaM bhavatyate parataH / viSkantA / .viSkantum / viskntaa| viskantum / ata iti kim ? viskannaH / viskanavAn / For Private And Personal Use Only Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 408 jainendra-vyAkaraNam [ zra0 5 pA0 4 sU0 56-65 pareH ||5||4|56 || pareruttarasya skandaH sakArasya vA patvaM bhavati / pariSkantA / pariskantA / tasakespi yathA syAditi yogavibhAgaH / pariSkaraNaH / pariSkannaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pariskandaH prAcyabharateSu || 5|4|57 || prAcyabharateSu pariskanda iti nipAtyate / pacAdyaci pUrveNa pakSe prAptasya patvasyAbhAvo nipAtyate / pariskando vahati / prAcyabharateSviti kim ? pariSkandaH / pariskadaH / sphurisphulyorniniveH || 5|4|58 || nisa nivi ityetebhyaH parayoH sphuri sphuli ityetayoH sakArasya vA pakAro bhavati / zarvyavAye'pi tvam / niHSphurati / niHsphurati / niSphurati / nisphurati / viSphurati / visphurati / niHSphalati / niHsphulati / niSphalati / nisphulati / viSphulati / visphulati / vaiH skambhaH SaH ||5|4|56 || veruttarasya skamnAteH sakArasya SakAro bhavati / viSkamnAti / viSkambhakaH / punaH grahaNaM nityArtham / skambhiH sautro dhuH SopadezaH / iNaH SIdhvaM luliyAM dho gorTaH || 5|4|60 // iNantAdgoruttareSAM SIdhvaMluliyAM dhakArasya DhakArAdezo bhavati / cyoSIDhavam / plovIvam / zracyodavam / plovam / "ghi" [ 5 / 3 / 43 ] iti sakham / cakRTve / vatrRve / "kR" [ 5 / 1 / 111] zrAdineTpratiSedhaH / Na iti kim ? kavargAnmA bhUt / pakSIdhvam / yakSIdhvam / luliyAmiti kim ? studhve / studhvam / liGIti kartavyaM SIdhvamiti kim ? zradhIyIdhvam / stuvIbhvam ityatra mA bhUt / dha iti kim ? vyoSI vamityatra parasyAdermAbhUt / goriti kim ? pariveviSIdhvam / atra voH pakArasya IdhvaMzabdasya ca samudAyaH SIdhvaMzabdo na tu goH paraH / zrarthavagrahaNaparibhASA cAnityA / tena "zraninasmanprahaNAnyarthavatA cAnarthakena" [10] iti siddham / veTaH || 5|4|61 // iNantAt goruttaro yaH iT tataH pareSAM pIdhvaMluliyAM dhakArasya DhakArAdezo vA bhavati / iTpakSe paratvaM zrutikRtamAzrIyate / laviSIdavam / laviSIdhvam / iTa iragrahaNena grahaNAt / pUrveNa nitye prA'te / alavidavam / alavidhvam / seriDAgamo na luGa iti tadgrahaNAbhAvAd vyavadhAnamastItyaprApte luluviTve / luluvidhve / zratra liTa eveDAgama iti prApte vikalpaH / iNantAdgorityeva / zrAsiSIdhvam / upadidIyidhve ityatra "dIGo'ci kGiti yuT" [4|4|62 ] iti yuTi kRte iNantAdgorAnantaryamiTarasamudAyabhaktena yuTA vihatamiti tvaM na bhavati / tasmAnna nityo vidhiH / asti treNantAdgoruttaro liT tatsambandhI ca yakAraH / evaM tarhi veti vyavasthitavibhASA pUrvamavalokate / tato'trApi vikalpaH / se'GgaleH saGgaH || 5|4|62 // aGguleruttarasya saGgasakArasya patvaM bhavati se / saGga ityatra " sUtre'smin subvidhiriSTaH " [ 5/2/114 ] iti GasaH sthAne suH / aGguliSaGgo dRr3haH / aGguliSaGgA yavAgUH / / bhAve karmaNi ca ghaJa / ityeva aGguleH saGgaH / zraGgulipadAtparasya padasya patvArambhAdvibhaktyA vyavadhAne'pi prasajyate / bhIroH sthAnam ||5|4|63 // bhIroruttarasya sthAnasakArasya patyaM bhavati se / bhIruSThAnam / sa ityeva / bhIroH sthAnam / adhikAraNe yuT / pRthagyogakaraNaM spaSTArtham / jyotirAyuSaH stomaH || 5|4|64 || jyotiS zrAyudhU ityetAbhyAmuttarasya stomasakArasya po bhavati / jyotiSTomaH | AyuHSTomaH / " zari sazca" [ 5/4/23] iti visarjanIyaH satyaM vA / tasya STutvam / jyotiH stomasya dAhakam / stutsomau cAgneH || 5|4|65 // agneruttarayoH stut soma ityetayoH stomasya yaH sakArastasya se po bhavati / zragniSTut / kvivantena vAksaH / zragnISomau / "gauNamukhyayormukhye sampratyayAt " [10] iha na bhavati / gniguNasaguNa agnisomau manuSyau / zrata evAgnerItvAbhAvaH / agniSTomaH / vyutpattipatre "nAdyante " [5/4/76 ] iti pratiSedhaH prAptaH / For Private And Personal Use Only Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zra0 5 pA0 1 sU0 66-71 ] mahAvRttisahitam mAtRpitRbhyAM svasuH || 5|4|66 // mAtRpitRbhyAM parasya svasRsakArasya So bhavati / mAtRSvasA / pitRSvasA / zranAdezakAro'yam / sa ityeva / vAkye na bhavati / mAtuH svasA / pituHsvasA / vAnupi || 5|4| 67 || anupi se mAtRpitRbhyAmuttarasya svasRsakArasya vA po bhavati / mAtuHSvasA / mAtuH svasA / pituHSvasA / pituH svasA / tAyA anup / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 giprAdurbhyAM yacyateH || 5|4|68 || sa iti nivRttam / geriNaH prAduHzabdAccottarasya grasteH sakArasya yakArAdI ajAdau ca SatvaM bhavati / zrabhiSyAt / niSyAt / prAduHSyAt / zrabhiSanti / niSanti / prAduHSanti / giprAdurbhyAmiti kim ? dadhi syAt / madhu syAt / yacoti kim ? anusvaH / granusmaH / steriti kim ? kevalaM sakAraM kriyAvAcinaM prati gisaJjJAyAM patvamatra syAt / anusUte iti anusUH / zranusvaH zrapatyam grAnuseyaH / "catuSpAdbhyo DhaJ " [3 / 1 / 123] iti DhaJa / "DheH kham" [4|4|135 ] iti UkArasya kham / prAduHzabdasya tu kRbhvastiSveva prayogAt pratyudAharaNaM nAsti / nirdussuH supisUtisamAH || 5|4|66 || nis dus suvi ityetebhyo gibhya uttareSAM supisUtisamAnAM sakArasya po bhavati / niSSuptaH / duSSuptaH / suputaH / viSutaH / niHSUtiH / duHpUtiH / suSUtiH / viSUtiH / niHSamaH / duHSamaH / suSamaH / viSamaH / "giprakaraNe sarvatra sudurbhyAM yoge patvaM neSyate" iti vacanam / "sudusoH pratiSedho nuMvidhinatvaSatvaNatvepu" iti vacanAt / sama iti sarvAdiSu paThyate / tasya "sama STama zravaikalye " [ dhA0 ] ityanena vyutpattipakSe'pi grahaNam / sUtiriti sUteH sUyataiH suvatezca kyantameva rUpaM samazabdasAhacaryAdgRhyate / tena visRtamityAdau patvaM na / supIti vikRtanirdezAdiha mA bhUt visvana iti / vivAt tarhi kasmAnna bhavati / "halo'nAdeH " [ 5/2/161] iti khe kRte pazcAjjiriti supiratra nAsti / naiSa yuktaH samAdhiH / halo'nAdeH khAtprAgjirbhavatItyuktam / ekadezavikRtasya cAnanyatvAt supirevAyamiti prApnoti / sthAdInAmeva casya nAnyeSAmityapi nAsti / sunotyAdiSu sa niyamo nivartakaH / evamapyanarthako'yaM supiH / dviH prayoge'pi dvitve samudAyasyaivArthavattA na kevalasya dhornApi casya / viSuSupaturviSuSupurityatra "pUrvatrAsiddhIyamadvive" [ 50 ] iti supiH SatvabhUto dvirucyate / rorityeva / nirgatA sUtiH niHsUtiH / vikuzamIpareH sthalam ||5|4|70 // viku zamI pari ityetebhyaH parasya sthala sakArasya patvaM bhavati / viSTalam / kuSThalam / vikU yadi tisau tadA sthalazabdenAjantena "tikuprAdayaH " [113181] iti saH | pratisaJjJA cettAsaH / zamiSTalamiti saJjJAyAM "tve DayApoH kvacit khau ca " [ 4 / 3 / 173 ] iti pariSTalam / sthaH zrambAmbago bhUmisavyApadvitrikuzekuzakvagumaJji puJjiparamebahirdivyagnibhyaH || 5|4|71 // ambA amba go bhUmi savya grupa dvitri ku zeku zaku zra maJji puji parame bahiS divi zragni ityetebhyaH uttarasya sthAsakArasya po bhavati / ambASTaH / saJjJAyAM tu " tve GayApoH kvacitkhau ca" [4|3|173] iti prAdeze satyambASThaH | ambaSThaH / goSThaH / gAvastiSThantyasminniti ghaJarthe kavidhAnam / bhUmiSThaH / savyeSThaH sArathiH / grapaSThaH / dviSThaH / triSTaH / kau kutsitaM tiSThatIti kuSThaH / zekuSThaH / zaGkuSTaH / zraSTaH / maJjiSTaH / puJjiSThaH / parameSThaH / bahiSThaH / diviSThaH / zragniSThaH / sarvatra " supi " [ 227] "sthaH " [rArA] iti kaH / stha ityakArAnto nirdezaH kim ? gosthAnam / gosthitiH / atha savyeSThA sArathiH / parameSThI vidhiH / " parame kit" [ u0 sU0 ] iti ini ca kathaM pattram ? suSAmAdiSvetau draSTavyau / "pe kRti bahulam" [4 / 3 / 132] itIpo'nup / 52 suSAmAdiSu ca || 5|4|72 // sakArasya So bhavati / syatermani sAma / zobhanaM sAmA'sya supAmA | evaM niHpAmA / duHSAmA / suSedhaH / niHSedhaH / duHSedhaH | "suH pUjAyAM na giti" [ 11417 ] iti soH nirdupozca kriyAntaraviSayatvAdagitvamiti gilakSaNaM pratvaM nAsti / gitve'pi seghate: "sedho gatau" [5/4/76 ] For Private And Personal Use Only Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 0 jainendra-vyAkaraNam [ zra0 5 pA0 4 sU0 73-78 iti pratiSedho mA bhUt / supandhiH / niHSandhiH / duHSandhiH / zrayamanAdezasakAraH / suSThu | duSThu / tiSTaterauNAdikaH kuH | atra "nAdyante" [ 5|4|76 ] iti pratiSedhaH prAptaH / gaurisakthaH / "asisaJjibhyAM vidhaH" [ u0 sU0 ] iti kthiH / gauryAH sakthIva saktthi yasyeti ise "svAGgAdve'ti sakthanaH " [ 4/2/113 ] iti TaH sAntaH / anaG / "no'puMso hRti" [ 4|4|130 ] iti Tikham "ve sthApoH " [4|3|173 ] ityAdinA prAdezaH / pratiSNikA | pratipUrvAt snAteH "Ato gau" [2388] iti kaH / TAp / tadantAt svArthe kaH / punaSTAp "ke'NaH" [5 / 2 / 125] iti / pratyayasthetyAdinetvam / naupevikA / dundubhisevanam / sajJaiSA / " eti sajAyAmagakArAt " [ga0 sU0] / hariSeNaH / sAdhuSeNaH / etIti kimarthaH ? harisandhiH / saJjJAyAmiti kim ? pRthvI senA'sya pRthusenaH / zragakArAditi kim ? viSvaksenaH / iekorityevA sarvasenaH / "nakSatrAdvA etisajJAyAmagakArAt " [ vA0 sU0 ] | rohiNiSeNaH / rohiNisenaH / bharaNiSeNaH / bharaNisenaH / agakArAdityeva / zatabhiSaksenaH / zravihitalakSaNaM Satvamiha draSTavyam / prAtyamiGasti || 5|4|73 || prAduttarasya amiGaH sakArasya po bhavati takArAdau hRti parataH / sarpiSTaram / sarpiSTamam / catuSTayam / sarpiSThA / sarpiSTvam / sarpiSTho tribheti / padAnte'pi tvArthamidam / prAditi kim ? gIstarA / dhUstarA / hRtIti kim ? sarpistatra / amiGa iti kim ? bhinyustarAm / chinyustarAm / takArAdAviti kim ? sarpirasAd bhavati / pUrvasya mA bhUt / parasya "sAt" [ 51477 ] ityeva pratiSedhaH siddhaH / nistapatAvanAsevane || 5|4|74 // nisaH sakArasya tapatI parataH po bhavatyanAsevane'rthe / muhurmuhuH kriyAyAH sevanamAsevanam / niSTataM suvarNam / nistatA arAtayaH / sakRttatA ityarthaH / anAsevana iti kim ? nistapati suvarNaM suvarNakAraH / muhurmuhustapatItyarthaH / idamanyante vidhAnArtham | bunirdezArtharitapA nirdezaH / niSNAta nadISNAta pratiSNAtAbhiniSTAnakapiSThalapraSTaSiSTaraviSTAragaviSThira yudhiSTirAH || 5|4|75 || niSNAta nadISNAta pratiSNAta abhiniSTAna kapiSTala praSTa viSTara viSTAra gaviSTira yudhiSTira ityete zabdA nipAtyante / "ninadIbhyAM snAtasya kauzale patvam" / niSNAtaH kAvyakaraNe / nadISNAtaH / nadInAne kuzala ityarthaH / nisnAtanadIsnAtAvanyatra / yopi "supi" [227] "sthaH " [22] iti yogavibhAgAtke kRte nadISNa iti / tasya sutrAmAdiSu pratvam / pratiSNAtaM bhavati sUtra cet / pratisnAtamanyat / zrabhiniHSTAno bhavati varNazcet / abhinirbhyAM parasya stana dhvana ityasya kartari ghaJi rUpam | abhiniHstanyata iti zrabhiniTAno visarjanIyaH / abhiniHstAno'nyaH / kapiSThalo bhavati gotrazabdazcet / kapiSThalo'patyaM yasya kApiSThaliH / AdyaH pumAnapatyasantateH pravartayitA loke gotram / tato'nyaH kapisthalam / praSTha iti prAt sthasya tvamagre grAmiriNa pratiSThate iti praSTo devadattaH / praSTho gauH / prastha ityanyatra / agregrAmiNItyatra " kumati" [ 5|zaha7 ] iti Natvam / "na bhAbhUpUJkamigami" [ 5|4|113 ] iti geH kRtsthasya pratiSedhaH / "veH starasya vRkSAsanayoH patvam" / viSTaro vRkSaH / viSTaramAsanam / vistara ityanyatra / "veH stArasya chandonAmni tvam" / viSTAraH 1 paGaktichandaH / viSTAraH bRhatI chandaH / "chandaH khau" [213132 ] iti ghaJ / padasya vistAra ityanyatra / "gaviyudhipUrvasya sthirasya saJjJAyAM Satvam" / gaviSThiro yudhiSThiro gozabdAdahalantAdapi nipAtanAdIpo'nup / gavisthiro yudhisthira ityanyatra / / nAnte ||5|| 6 || padasya AdAvante ca SatvaM na bhavati / dadhi siJcati / madhu siJcati / agnistatra / vAyustatra / "iNkoH" [5 / 4 / 37] "tyAdezayoH" [ 5 / 4 / 31] iti Satye prAptai pratiSedhaH / sAt ||5|4|77 // sAdityetasya ca patvaM na bhavati | agnisAt / madhusAt / sico yaGi || 5|4|78 // sico yaGi parataH patvaM na bhavati / sesicyate / "tyAdezayoH " [5/4/36 ] iti prAptiH / athAmisesicyate parisesicyate ityatra gilakSaNaM SatvaM kasmAnna bhavati ? "yena For Private And Personal Use Only Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 5 pA0 4 sU0 76-86 ] mahAvRttisahitam nAprAptanyAyena" [50 ] "nAdyante" [5 / 4 / 76] ityasyaiva pratiSedhasya bAdhakaM gilakSaNaM na sico yItyasya / athavA "purastAdapavAdA anantarAna vidhIn bAdhante nottarAn" [50 ] iti yaGi sarvatra pratiSedhaH / yaDIti kim ? paridhiSikSati / / sedho gatau // 27 // sedhatergatyarthasya patvaM na bhavati / abhisedhati / pratisedhati gaaH| "sthAsena. yasedha" [5 // 146] ityAdinA prAptasya pratiSedhaH / gatAviti kim ? pratiSedhati pApam / nivArayatItyarthaH / nistabdhapratistabdhau // 10 // nistabdha pratistabdha itImau zabdau nipAtyete / nistabdhaH / prtistbdhH| kta parataH "stambhaH" [5 / 4 / 48] iti prApte pratiSedhaH / soDhaH // 2481 // saheH soDhabhUtasya patvaM na bhavati / prisoddhaa| parisoDhum / evaM nisoDhA / visoDhA / parinivibhyaH "sivusahasuTstusvAm" [5 // 452] ityanena praaptiH| soDhabhUtasya grahaNaM kim ? pariSahate / niSahate / soDha iti saheH soDhabhUtasyAnukaraNaM GasA nirdissttH| / stambhusivusahAM kaci // 24 // 82 // stambhu sivu saha ityeteSAM kaci parataH SatvaM na bhavati / abhyatastambhat / paryatastambhat / "stambhaH" [5 / 4 / 48] inyaTA cena ca vyavAye ginimittaM pratiSidhyate / sivusahostu parinivibhyaH parayoH "vATA" [5 / 4 / 53] iti vikalpaH praaptH| paryasISivat / nyasISivat / paryasISahat / nyasISahat / sarvatra giyuktApiNaca kriyte| gilakSaNasya SatvasyAyaM pratiSedho na tu "tyAdezayoH' [5/4 // 36] ityanena cAduttarasya vyavahitatvAt / sutraH syasanoH // 24 // 3 // sunoteH sakArasya sya san ityetayoH parataH patvaM na bhavati / abhisossyte| parisoSyate / abhyasoSyata / paryasoSyata / sani / susuussti| naitayuktam / "paNi cANistoreva" [5441] iti niymaadtraapraaptiH| idaM tarhi abhisusUSati / atrApi "sthAdezcena casya" [5 / 4 / 44] iti niyamAdaprAptiH / tatroktam / ginimittaM sthAdInAmeva SatvaM nAnyasyati / kvipi tahya dAharaNam / abhisusUH / ritve visarjanIye ca kRte "paNi" [5 // 4141] iti niyamAbhAvAccAtparatya prAptaM SatvaM pratiSidhyate / syasanoriti kim ? suSAva / sadisvajyoH parasya liTi // 44 // sadi svaJji ityetayoliTi paratya SatvaM na bhavati / abhiSasAda | niSasAda / abhisssvje| nisssvje| "liTi svaJjA na khaM bhavatItyupasaMkhyAtavyam vA abhiSaSvaje / viSaSvaje / sadezcena vyavAye "sado'prateH" [5 / 4 / 47] iti svajestu "sthAsenaya" [5446] ityAdinA patve prApta prtissedhH|| So no raNaH samAne // 5 // 48 // padasyati vartamAnaM samAna ityanena samAnadhikaraNaM jAyate / SakArarephAbhyAmuttarasya nakArasya NakArAdezo bhavati samAne pade cenimittanimittinau bhvtH| kuSNAti / muSNAti / AstIrNam / vistIrNam / samAna iti kim ? muni yati / sAdhu yati svargam / "dhinvikRNvyora ca" [211175] ityatra NatvanirdezAt RkArAdapi parasya NatvaM bhavati / tisRNAm / mAtRNAm / SakAragrahaNamuttarArtham / avyavAye STutvenApi siddhametat / akupvAbyavAye'pi // 4 // 86 // aT ku pu AGa ityetaivya'vAye avyavAye'pyanena SakArarephA. bhyAmuttarasya nakArasya No bhavati / aTa / varSeNa | vRSeNa / giriNA / meruNA / ku / niSkeNa / zuSkeNa / arkeNa / mUrkheNa / vargeNa / dIrghaNa / pu| puSpeNa / sarpaNa / darpaNa / repheNa / garbheNa / darbheNa / dharmeNa / aAGa / paryANaddham nirANItam / aDagrahaNenaiva siddhe AG grahaNaM "padavyavAye'pi" [5 / 4 / 116] asya bAdhanArtham / aDAdipvekenAkena ca vyavAye NatvaM jJAtavyam / ubhayathA vAkyaparisamApterAzrayaNAt / yathA gargaH saha na bhoktavyamekenAkenena ca saha na bhujyate / iha kathaM Natvam bRMhaNam / bRhaNIyam / "tRhU stRhU hU hiMsAH " / BhaNam / tRhaNIyamiti / anusvArasyAyogavAhatvAdaDagrahaNena grahaNamiti Natvam / taduktam-"ayogavAho yabreSTastatra tatra For Private And Personal Use Only Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 412 jainendra-vyAkaraNam [ 0 5 pA0 4 sU0 80-60 tadA bhavet" iti / "rivi ravi gatau" ityasya / rizvanam / rizvanIyam / jhalparatvAbhAvAdanusvArI nAstIti gatvAbhAvaH / tumphaNam / tRmphaNIyamityatra parasvatvasyAsiddhatvAdanusvAro'stIti NatvaM bhavati / pUrvapadAt khAvagaH // 52487|| khu iti vartate / SakArarephavataH pUrvapadAt zragakArAntAt uttarasya nakArasya No bhavati khuviSaye / puSpaNandI / zrINandI / zrInandizabdasya kSumnAdiSu NatvaM niSiddham / kharasaH / vAsaH / khAviti kim ? zuSkanAsikaH / dIrghanAsikaH / zraga iti kim ? Rgayanam / kSumnAdiSu nRnamanatRpnotizabdayoH pratiSedhavacanaM jJApakam RkArasthA phAdajaMzena vyavahitatvAt padasya NatvaM bhavatIti gatyaprAptiH / niyamArtho'yaM yogaH / pUrvapadAtkhAveva nAnyatra / atha pUrvapadAdeva khAviti kasmAnna niyamo bhavati / evaM sati khuniyamaH syAt / akhuviSaye pUrveNa gatvasiddheH " vAhyAdvAhanam " [ 5/462] ityAdyArambho'narthakaH syAt / tra se kRte samudAyAdyA vibhaktI tayA samudAyasyaikapadatve pUrveNa prAptirastIti niyamo ghaTate / pUrvapadatvaM tu smaryamANAva yavApekSam / pUrvapadazabdazca sambandhizabdaH / tenottarapadasthasya nakArasya NatvaM niyamo nivartayati na pUrvapadasthasya nApi tyasthasya / karaNapriyaH / khArapAyaNaH / karaNaM priyamasya / kharapasyApatyamiti vigrahaH / zraga ityanantarasya pratiSedhaH prApnotIti cet ; tatra ko dopaH ? khau cAkhau ca pUrveNa NatvaM syAt / evaM tarhi zraga iti yogavibhAgaH / tena vidhiniyamayoH pratiSedhaH / ai puragAmizrakAsiddha kAzArikAkoTarAgrebhyaH || 5|4|88 || khAviti vartate / puragA mizrakA siddhakA zArikA koTarA zrama ityetebhyaH paraM vanaM vinamyate / vinAma iti patvagatvayoH saJjJA / puragAvaNam / mizrakAvaNam | siddhakAvaNam / zArikAvaNam / koTarAvaNam / tAse kRte pUrvapadasya " girivane kiMzulukakoTarAyoH khau" [4 / 3 / 220] iti dItvam / vanasyAye vaNam | "rAjadanta" [1 / 3 / 66 ] zrAditvAtpUrvanipAtaH / "Ipola: " [ 4 | 3|127] ityanup / "siddhe satyArambho niyamArthaH " / etebhya eva vanaM vinamyate nAnyebhyaH / manoharavanam / atha puragAdibhyo vanameva vinamyate nAnyaditi kasmAnna niyamaH / evaM sati puragAdiniyamaH syAt / vanaM tvaniyataM tasya khau pUrveNaiva tvaM siddhamityuttarasUtre khAvapi prAdibhyaH paraM vanaM vinamyata ityapizabdo'narthakaH syAt / jJAyate puragAdibhya eva vanaM vinamyate iti niyamaH / puragAdInAM kRtadItvAnAmuccAraNaM kim ? yatra va tvaM tatraiva tvaM yathA syAt / idameva jJApakamanityaM zrau dItvamiti tena lambakarNa: / vidbhakaH / aliruk / kamalaru ityevamAdi siddham / prAntarniH zare kSuplatAmrakArNyakhadirapIyUkSAbhyo'khAvapi // 5489 // pra antar nis zara itu lakSa Amra kA khadira pIyUkSA ityetebhyaH paraM vanaM vinamyate zrakhAvapi khAvapi ca / pravaNam / antarvaNam / nirvaNam / zaravaNam / ikSuvaNam | plakSavaNam / kArNyavaraNam / khadiravaNam / pIyUkSAvaraNam / pragataM vanam, antargataM vanam nirgataM vanamiti vigrahaH / zaravaNAdiSu tAsaH / ye yoSadhivanaspatizabdA na bhavanti tebhyaH khau sau ca pUrvAbhyAmaprApte vidhiH / bhoSadhivanaspatizabdebhyastu khAvaprAse vidhiH / zrakhau tUttarasUtreNa vikalpe prApte nityArthaM vacanam / apizabdasya pUrvasUtre prayojanamuktam / vibhASauSadhivanaspatibhyaH || 5|4|10|| oSadhivanaspatizabdebhyaH paraM vanaM vibhASA vinamyate / padhibhyaH- dUrvAvaNam / dUrvAvanam | brohivaNam | trIhivanam / vanaspatibhyaH - karIkhaNam / karIvanam / ArukavaNam / zrArukavanam / vyavasthitavibhASA''zrayaNAt dvayakSaratryakSarayovikalpaH / teneha na bhavati / bhadradAruvanam | "IrikAdibhyazca na bhavati" [vA0] / IrikAvanam / timiravanam / samIravanam / khau puragAdibhya eva vanaM vinamyate ityakhAviyaM vibhASA / srau tvasiddhatvAnniyamena bAdhyate / yadi khAvapi prayogo'sti vibhASeti yogavibhApAnniyamabAdhA draSTavyA / bahutvanirdeza: paryAyArthaH / iha vanaspatigrahaNe vRkSANAmapi grahaNam / yataH --- "phalI vanaspatirjJeyo vRkSAH puSpaphalopagAH / " For Private And Personal Use Only Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 5 pA0 4 sU0 61-66 1 mahAvRttisahitam 413 vanaspatiriti vanaspatigrahaNaM kRtam / etebhya iti vanam / "varaNAdeH " [3 / 2 / 62] ityup / upi kRte saGkhyayorevAtidezo na vanaspatitvasyeti gatvAbhAvaH / puSpaphale anyataraccopagacchanti ye te vRkSAH / tatra yo vanaspatiH sa vRkSo bhavatyeva / vRkSastu nAvazyaM kim ? zirIpavanam / zirISANAmadUrabhavo grAmaH tasya "yuktatradusi liGgasaGakhye" [919185 ] ityanena liGga zrato'hnaH ||5|4|61 // akArAntAtpUrvapadAduttarasya grano nakArasya NatvaM bhavati / pUrvAhNaH / aparAhNaH / " pUrvApara prathama " [ 2|3|53 ] Adi sUtreNa pasaH / " rAjAhaH sakhibhyaSTaH " [ 4/2/63] iti TaH / "ebhyo'hno'hnaH" [4 / 2 / 60 ] ityahUnAdezaH / zrata iti kim ? nirahnaH / durahnaH / nirgatamahaH / duSTamahaH / taparakaraNaM kim ? parAvRttamahaH parAhUnaH / grahna iti sUtre vRttighaTitaikadezo vAntaH / "sUtre'smin subvidhiriSTaH" [ 5/2/114 ] iti tAsthAne vAnirdezAd vyAkhyeyaH / grahUna iti prakArAntanirdezAddIrghAhUnA zaradityatra na bhavati / dIrghAbhyahAnyasyAmiti yase " boDkhe" [3|1|11] iti vA GIvidhiH / vAhyAdvAhanam ||5|4|12|| kAlasAmAnye voDhavyaM vAhyam / vAhyAduttarasya vAhanasya tvaM bhavati / Uhyate'neneti vahanam / prajJAditvAt svArthiko'N / ato vA nipAtanAduGo dItvam / ikSuvAhaNam / zaravAham / karmaNi tAsaH / vAhyAditi kim ? suvAhanam / surasvAmikamityarthaH / evaM naravAhanaH / nAtra vAhyAtparaM vAhanam, kintu vAhanAt / vAhyavAhakasambandhe tvaM bhavatyeva / suvANam / naravAdaNm / khau pUrveNa siddhaM tvaM naravAha iti / pAnaM deze || 5|4|13|| pAnanakArasya NatvaM bhavati deze gamye / sarvatra pUrvapadasthAnnimittAditi vartate / kRpAyapoNAH gAndhArayaH / kSIrapANAH AndhrAH / sauvIrapANAH dramiNAH / surApANAH prAcyAH / atizayo'tra gamyate / tAtsthyAttAcchacyamiti manuSyAbhidhAne dezAbhidhAnam / pauyate iti pAnam / "buDhaiyA bahulam" [2|3|14] iti karmaNi yuT / kapAyaM pAnameSAmiti kartari tA / deza iti kim ? dAkSipAnam / kSIrapAnA gopAlakAH / bhAvakara || 5|4|14|| bhAve karaNe ca yaH pAnazabdastannakArasya vA tvaM bhavati / bhAve-kSIrapANan / kSIrapAnaM vartate / karaNe - pIyate'neneti pAnaH / vAripANaH / vAripAnaH kaMsaH / veti yogavibhAgAddvirinadyAdi vA tvam / cakragadI / cakranadI / cakrariNatambA / cakranitantrA / mRdantanuvibhaktyAm ||5|4|15|| mRdante numi vibhaktyAM ca yo nakAraH tasya pUrva sthAnnimittAd vA NatvaM bhavati / mRdante - mApravApiNau / mASavApinau / trIhivApiNau / trohiyApinau / "prAyo'bhI caNye" [2|2| 66 ] iti Nin / numi / bhASavApANi / mApavApAni / " lakSaNapratipadoktayoH pratipadoktasyaiva " [50 ] iti numo mRdantagrahaNenAgrahaNam / vibhaktyAm - mAnavApeNa / mApavApena / vrIhivApeNa / trIhivApena / niyamAdaprApte vikalpaH / pUrvapadAditi vartate tena sambandhAduttarapadaM yanmRtsaJjJaM tadantasya vikalpaH / teneha na bhavati / gargANAM bhaginI gargabhaginIti | yadA yu garga bhagazabdAnmatvarthIya in tadA tvaM bhavatyeva / gargabhagiNIti / "pUrvapadAtkhAvagaH" [5 / 4 / 87] ityanenottarapadasthasya nakArasya NatvaM nivartyate / na tyasthasyetyuktam / yathA mAtRbhogINa ityatra samudAyasya samAna | puruvAriNI ityatra vikalpasya bahiraGgatvAdasiddhatvAccAdisUtreNa natvam / mAtravApiNA mApacApinA ityatra pUrvapadasthAnnimittAtparasya vidhiriti / mRdantatvAdvikalpaH / veti vyavasthitavibhASA'nuvartanAdiha na bhavati / zrAcAryayUnA | kSatriyayUnA / prapakkAni / paripakvAni / dIrghAhI zaraditi / ekAcyau gaH // 524|66 || ekAci yau pUrvapadasthAnnimittAtparasya mRdantanuvibhaktIna kArasya kAro bhavati / brahmaNau / vRtrahaNau / kSIrapANi / surApANi / cIrapeNa / surApeNa / "zrAtaH kaH " For Private And Personal Use Only Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 414 jainendra-vyAkaraNam [a0 5 pA0 4 sU0 67-101 [212 / 3] iti kH| surAyAM vAci picateH "surAzIdhvoH pibaH" [2 / 2 / 12] iti Tak / punarNagrahaNa nityArtham / kumati // 14 // 7 // kavargavati ca dyau mRdantanuvibhaktInakArasya NatvaM bhavati / ikSuyugiNau / karayugiNI / ikSuyugeNa / anekAdhvarthaM vacanam / kAviti siddha kumatIti matvarthIyaH kim ? akavargAdAvapi ghau prApaNArtham / anyathA "yenAli vidhi" nyAyena kavargAdAveva syAt / gerase'pi vikRteH // 28 // geruttarasya sAmarthyAddhorvikArasyAse'pi No bhavati / ase / praNamati / pariNamati / se-praNAyakaH / pariNAyakaH / vikriyate iti vikRtiH nkaarH| avayavavikAre samudAyasya dhorvikAro yathaikadezA'laGkAre'laGkato devadatta iti / tato vikRAteM prati kriyAyogisvAt prAdInAM gitvam / geriti kim ? munirnayati svargam / pragatA nAyakA asmAdgrAmAt pranAyako grAmaH / apigrahaNaM kim ? se pUrvapadAt khAviti niyamAt NatvaM na syAt / nanu NatvasyAsiddhatvAnna niympraaptiH| idamevApigrahaNaM jJApakam / "na yoge yogo'siddho'pi tu prakaraNe prakaraNamasiddha' bhvti"| tena niSkRtaM duSkRtamityatra "iNaH SaH" [5 / 1 / 27] iti patve kriyamANe "iDuduGaH" [paa4|28] iti satvaM nAsiddham / vikRteriti kim ? pranRtyati / pranartakaH / ayamopadeziko nakAro na tu "No naH" [43354] ityanena vikRtaH / "nRtinandinakkinAnAthavajam" iti vacanAt / nazeH zaH // 66 // nazeH zakArAntasya NatvaM bhavati / praNazyati / pariNazyati / praNAzakaH / pariNAzakaH / za iti kim ? pranaSTaH / pranayati / zakAratyaiveti niyamAt NatvAbhAvaH / nazereva zakArAntasyeti kasmAnna niymH| anyasya zakArAntasyAsambhavAt / sambhave vA NatvopadezAdeva vyAvRttiH / Natvopadezo hi "No naH" [4 / 3 / 54] iti vikRtidvAreNa NatvArthaH / nergadanadapatapadabhumAsyatintiyAtivAtidrAtipsAtivapativahatizAmyaticinotidegdhiSu ||shaa00|| gisthAnimittAta parasya ge kArasya NatvaM bhavatyase'pi gadAdiSa parataH / / pariNigadati / se'pi / praNigaditA | pariNigaditA / praNinadati / prariNinadati / prnninditaa| pariNinaditA / praNipatati / praNipatitA / praNipadyate / praNipattA | bhusajJe-praNidadAti / praNidAtA / praNidadhAti / prnnidhaataa| mA iti mAGameDohaNam / prnnimimiite| prnnimaataa| meGaH kRtAtvasyaiva grahaNam / prgimaasyte| praNimAtA / "mI hiMsAyAm" / "dumi prakSepaNe" ityanayoH "mimmIgdIDAM pye ca" [13143] iti kRtAtvayoH "mA mAne" ityasya ca na grahaNam / asya zeSatvenottaratra veti vyavasthitavibhASA'ta: sarvamidaM labhyate / praNiSyati / praNipAtA | praNihanti / praNihantA / praNiyAti / praNiyAtA / praNivAti / prnnivaataa| praNidrAti / praNidrAtA / praNipsAti / prnnipsaataa| praNivapati / prnnivptaa| praNivahati / praNivoDhA / praNizAmyati / praNizamitA / praNicinoti / praNicetA / praNidegdhi / praNidegdhA / gadAdiSvImnirdezAdanantaratya kAryamityaTA vyavAye kathaM Natvam / praNyagadat / pariNyagadaditi / aDAgamazca gorvihito vikaraNAntazca gurazakyo gadagrahaNena grahItumiti / naiSa doSaH / aDvyavAye iti maNDUkaplutyA sambadhyate / tipA nirdezA yakubantanivRttyAH / ghA'SAnte'kakhAdau // 5 / 4 / 101 // geriti vartate / aSakArAnte akakArakhakArAdau dhau parataH gisthAnimittAdvA neo bhavati / praNipacati / pranipacati / pariNibhinatti / parinibhinatti / aSAnta iti kim ? pranipeSTA / antagrahaNAmupadezArthamihApi na bhavati / pranipekSyati / pracchezchakArAntatvAda bhavati / prtiprpttaa| akakhAdAviti kim 1 pranikaroti / pranikhAdati / acApi akakhoriti siddhe AdigrahaNamupadezArtham / pranicakAra / pranicakhAda / For Private And Personal Use Only Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a0 5 pA0 4 sU0 102-110] mahAvRttisahitam 415 himyornunoH // 14 / 102 // hi mI ityetayo? nunau tayorNatvaM bhavati gisthAnnimittAt / prahiNoti / prahiNutaH / pramINAti / pramINItaH / ebItvayoH kRtayoH ekadezavikRtasyAnanyatvAeNatvam / prAni // 14 / 103 // AnItyetasya dhoH parasya No bhavati / Ani prati gitvAbhAvAdiha gigrahaNaM AdimAtropalakSaNam / pravapANi / prApayANi / arthavagrahaNaparibhASayA'rthavata eva nergrahaNAdiha na bhavati / pravRddhA vapA yeSAM tAni pravapAni mAMsAni | AnItyavibhaktIko nirdeshH| __No'niteH // 14 // 104 // geH parasyAnitenaMkArasya No bhavati / prANiti / paryaNiti / aDvyavAye'pi / paryANIt / punarNagrahaNamapavAdaviSaye'pi NatvArtham / he prANa ? iti / krathantasya kiH / "antasya" [531115] iti pratiSedhaH prAtaH / tipA nirdezo yakubantanivRttyarthaH / __ sacasyobhau // 4 // 105 // sacasyAniterubhau nakArau vinamyate / geriti vartate / prANiNipati / parANiNipati ! parANiNat / atra dvitve kRte carUpeNa vyavadhAnAddho kArasya na prApnotItyevamarthaM sUtram / ubhaugrahaNa kimartham ? yAvatA pUrvanakArasya pUrvasUtreNa NatvaM siddham / dhostvArambhasAmarthyAnnakArasya vyavadhAne'pi bhavidhyati / nApi dvitIyasya NatyamucyamAnaM pUrvasyApavAdaH / sacasyeti basanirdezAt / anyathA cAdityevocyeta / niyamArthaM tA bhaugrahaNam-geranantaramubhayoreva NatvaM na tRtIyasya / prANiNiSayateH luGi kaci ca kRte punaH kaci dvitve sati prANiNiniSat / nanu ca "pUrvatrAsiddhIyamadvitve" iti vacanAt kRtaNatvasya dvitve sati ubhayorNatvaM labhyata iti nArtho'neneti ubhaugrahaNArthaM tarhi sUtraM kartavyam / na ca "pUrvabAsiddhIyamadvitve" itIdaM sarvaviSayam anyathA zraujiDhadityatra DhatvadhatvaSTutvaDhakhAnAmasiddhatvAbhAvAt iti ityetasya dvitvaM na syAt / hanteraghaH // 24 // 106 // ghartisya hante kArasya No bhavati / geriti vartate / prahaNyate / parihaNanam / antaHzabdasya gisaJoktA / antarha eyate / antahaNanam / uttaratra veti vyavasthitavibhASAvalokanAta dezaviSaye na bhavati / antahenano dezaH / agha iti kim ? praghnanti / prAdhAni / "dhanAntardhaNa" [2 / 3 / 66] Adi sUtre antarpaNAdInAM nipAtanAeNatvam / agha iti yogavibhAgAt / hantegyapUrvasyaiva Nalam / teneha na bhavati / vRtrana iti / sajJAyAM "pUrvapadAtvAvagaH" [5485] iti NatvaM prAptam / asajJAtve "ekAja dyau NaH" [5 / 4 / 66] iti / vA mboH // 5 / 4 / 107 // makAravakArayoH parataH hante kArastha vA NatvaM bhavati / praharavaH / prahanyaH / prhemH| prahanmaH / vAgrahaNaM pUrvavidhInAM nityArtham / kRtycH||14|108|| kRtstho yo nakAraH tasyAca uttarasya No bhavati sa cennakAraparo bhavati gisthAnnimittAta | kRtIti nakArasya vizeSaNaM nAcaH / kRtsajJakAccAcaH parasya nakArasya NatvaM bhvtiityrthH| prayANam / pravahaNam / pryaaymaannm| pryaanniiym| aprayANirhanta te vRSala / prayAyiNaH / prahINaH / prahINavAn / antaHzabdasya gittve antaryANam / antarayaNam / veti vyavasthitavibhASAbhisambandhAdiha na bhavati / antarayano deza iti / ihApi bhavati / nirviSNaH prAbAjIditi / aca iti kim ? prabhugnaH / Ne // 14 / 106 // eyantAdyo vihitaH kRttatsthasyAca uttarasya nakArasya vA NatyaM bhavati / geriti vartate / prayApaNam / prayApanam / nanu prayApyamANa ityatra yakA vyavahitatvAt kathaM kRto Natvam ? avyavAya iti vartate / NyantAdvihitasya kRto vyavAye'pi NatvaM bhaviSyati / pUrveNa nitye prApte vikalpo'yam / halazcejuGaH // 54 / 110 // ijuGaH sarvasya halantatvAt halgrahaNamAdivizeSaNam / hajAderijuGo dhoH parasya kRti nakArasya vA NatvaM bhavati genimittAt / prakopaNam / prakopanam / pramodaNam / pramohanam / "kRtyacaH [5 / 4 / 108] iti nitye prApte vikalpaH / For Private And Personal Use Only Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam [a0 5 pA0 4 sU0 111-123 [saMnuma ijAdaH // 24|111 // niMsanikSanindo vA // 14112 // na bhAbhUpUkamigamipyAyIvepAm // 14|113 // SAt padAntAt ||sh4|114|| antasya // 4 / 115 // padavyavAye'pi // 5 / 4 / 116 // ] zubhnAdiSu // 4 / 117 // tumnA ityevamAdiSu zabdeSu nakAratya NakArAdezo na bhavati / zubha / tubhnAti / nRpa / nRpnoti / idameva jJApakam / nRpiH svAdAvayasti / ekadezavikRtasyAnanyatvAt tumnItaH / kSumnanti / nRpnutH| nRpnuvanti / vikaraNAntanirdezaH kim ? kSobhaNam / tarpaNam / nandin / nandana nagara ityeteSAM "pUrvapadAtvAvagaH" [5 / 4 / 87] iti NatvaM prAptam / hrinndii| harinandanaH / girinagaram / narttana nadana gahana niveza nivAsa agni anUpa etAnyuttarapadAni sajJAyAmeva / parinatanam / parinandanam / bherInadanaH / parigahanam / zaranivezaH / zaranivAsaH / zarAgniH / darbhAnUpama / prAcAryabhogInaH / "zrAcAryAdaNatvaM ca" [ga0 sU0] / zrAcAyonI / "catuhAyanI vayasi draSTavyA" [vA0] / "IrikAdIni ca vanottarapadAni saJjJAyAm" [vA0] / IrikA | timira / samIra / kuvera / hari / kAra / iti iirikaadiH| praacaaryyuunaa| ksstriyyuunaa| dIrghAhanI zaraditi / avihitalakSaNo NatvapratiSedhaH kSubhnAdiSu draSTavyaH / na nRteryaGi // 5 // 4 / 118 // nRteryaGi NacaM na bhavati / narInRtyate / narInRtyete / narInRtyante / tyaskhe / tyAzrayAt / narti / narinarti / narInatiM / stoH zcunA zcuH / / 4 / 116 // sakAratavargayoH zakAracavargAbhyAM yoge zakAracavargoM bhvtH| atra sthAnyAdezayoyathAsaMkhyam , sthAninimittayostu neSyate / "zAt" [5/4/123] iti tavargasya catvaM pratiSedhAjjAyate / sakArasya zakAreNa / jinAlayazzobhate / tasyaiva cavageNa | dhanyazcinoti puNyam / zrobazcU | vRzcati pApam / munizchinanti karmabandham / tavargasya zakAreNa / agnicicchete| chatvamasiddhamiti ze cutvam / pUrveNa zakAreNa / "zAt" [5 / 4 / 123] iti pratiSedhaM vakSyati / tavargasya cavarmeNa / tattvaviccinoti / tattvavicchAdayati / tattvavijayati / sarijjhApaH / bhavAJakArIyati / zcAviti siddhe zcuneti nirdezaH zAditi pratiSedhazca jnyaapkH| pareNa pUrveNa ca cunA yoge cutvamiti / tena rAjJaH / yaaaa| "masjinazojhali" [5/1 // 36] iti nirdezAt majati / bhRjjatItyatra cutve kartavye jaztvaM nAsiddham / TunA TraH // 5 // 4 / 120 // sakAratavargayoH SakAraTavargAbhyAM yoge pakAraTavargoM bhavataH / atrApi "na toH pi" [5 / 4 / 122] iti pratiSedhAt sthaaninimittyoythaasngkhyaabhaavH| sakArasya SakAreNa / kaSSaNDe / tasyaiva TavargeNa / azvaSTIkate / puruSaSTakvayati / tavargasya pakAreNa pareNa pratiSedhaM vakSyati / pUrveNA peSTA / peSTum / tavargasya TavargeNa | bRhaTTaGkaH / aTTa attttte| takAropadezaH vipi sphAntakhe ca kRte zravaNArthaH / mruddddhkvyti| aDDa / aDDati / zvAvidvaukate / bhavANyAkAroyati / padasya TornAmnavatinagarI // 5 // 4 / 121 // padasya ToH pareSAM nAmnavati nagarI ityeteSAM TutvaM bhavati / ghaNNAm / SaegAvatiH / paraNAgaryaH / niyamArthamidam / padAntaToH parasya nAmnavatinagarItyasyaiva nAnyasyeti / tattvAmRtaliT tarati duHkham / padAntasyaiva niymaadihaaprtissedhH| IDa stutau / I? / padasyeti vartamAne punaH padasyeti grahaNamantArtham / nanu tathApi nAmnavatinagarISu parataH pUrvasya padAntatvasiddheH padasyeti kimartham ? atulyajAtIyasya sakArasyApi parasya STutvanivRttiryathA syAt / madhuliT sIdati / na to pi // 5 // 4 / 122 // tavargasya SakAre yaduktaM tanna bhavati / Tutvamuktam / tIrthakRt poDazaH / bhvaanpnnddH| 1. pratiSu [ ] koSThakAntargatAnAM sUtrANAM vRttiH khaNDitA / sUtrANi tu jainendrapaJcAdhyAyImanusRtyAtra nirdiSTAni / For Private And Personal Use Only Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zra0 5 pA0 4 sU0 123-133] mahAvRttisahitam zAt // 5 / 4 / 123 // zakArAt pararaya tavargasya yaduktaM tanna bhavati / kimuktam ! cutvam / praznaH / viznaH / padAntasya zakArasyAbhAvAt apadAnte pratiSedhaH / khazaH zo yo vA // 14 / 124 // khuza ityetasya zakArasya yakAro bhavati vaa| aakhyaataa| zrAkhzAtA / paryAkhyAnamiti yatvasyAsiddhatvAt "kRtyacaH" [5 / 4 / 108] iti NatvaM nAsti / veti yogavibhAgaH / tena cunA yoge "va uThajeH" iti labdham / ubjitA / ubjitum / ubjitavyam / yaro Go vibhASA meM // 5 // 4125 // punaH padasyeti sAmarthyAt padAnta iti lbhyte| yaraH padAntasya vibhASayA GAdezo bhavati De parataH / suvAGnayati / suvAga nayati / SaNmukhaH / SaDmukhaH / sannayanam / sadnayanam / kakummaNDalam / kakumaNDalam / padAntasyeti kim ? sm| stamnAti / vetyanuvRttau vibhASAgrahaNAM vyavasthArtham / tena tye nityaM bhavati / vAGmayam / tvaGmayam / SaNNAm / vAco vikAraH / "nityaM duzarAdeH" [3 / 3 / 106] iti mayaD / tvacaH aAgataM "hetumanuSyAdvA rUpyaH" [3 / 3 / 55] / "mayaTa" [3 / 3 / 56] iti mayaT / aco rahAd dve // 24|126 // aca uttarau yau rephahakArau tAbhyAmuttarasya yaro vibhASayA dve rUpe bhavataH / arkH| arkaH / tarkaH / tarkaH / brahman / brahman / sahyam / sahahyam / aca iti kim ? hunute / vibhASelyanuvRttervyavasthA / zaro'ci dvitvanna bhavatyeva / AdarzaH / varSati / tasaMm / "rahau nimittabhUtau dvitvasya na ca nimittikArya nimittasya" / teneha na bhavati / bhadrahadaH / anaci // 5 // 41127|| rahAditi nivRttam / aca iti vartate yara iti ca / aca uttaratya yaro vibhASayA dve bhavataH anaci / daddhayatra / dadhyatra / maddha vatra / madhyatra / atra yakAravakArau nimittam / anacIti yadi paryadAsaH halgrahaNaM kartavyama / evaM tarhi prsjyprtissedho'ym| aci neti / tena halyavasAne ca dvitvam / vAkka / bAka / tvakkU / tvak / aca ityeva / snAtam / psAtam / vyavasthitavibhASAdhikArAta "triprabhRtiSu na bhavati" [vA0] / indraH / rASTram / "yaNaH parasya mayo'ci vikalpaH" [vA0] / ulkkA / ulkA / valmmIkaH / valmIkaH / "zara uttarasya khayaH" vA0] / sthAlI / sthAlI / "khaya uttarasya zaro'pi" [vA0] / apsaraH / apsaraH / "putrAdinI tvamasi pApe ityAkroze neSyate" [vA0] / "dvimAtrAtparasyApi" [yA0] / pAtram / sUtram / bhalAM jaz jhazi ||shaa128|| jhalAM varNAnAM jazAdezo bhavati jhazi prtH| labdhA / dogdhA / abuddhAH / apadAntArtha prArambhaH / bhazIti kim ? dadhmahe / ce carvam // 14 / 126 // ce vartamAnAnAM jhalAM cavaM bhavati jaztvaM ca / cikhaniSati / ciccheda / DiDhakkAviSati / tiSThAsati / pmphulyte| jighatsati / bubhutsate / DuDhauke / ddhau| prakRticarAM prakRticaraH prakRtijazAM prakRtijazo bhavanti / abhinnarUpA ityarthaH / cicIpati / TiTIke / tatAra | ppau| jijaniSate / bubudhe / DiDepa / dadau / sarvatra "sthAne'ntaratamaH" [1 // 1 // 47] iti vyavasthA / khari // 5 // 4 / 130 // jhalA khari parataH carbhavati / bhettA / bhettum / bibhitsati / virAme vA // 14 // 131 // virAme vartamAnAnAM jhalAM vA catvaM bhavati / vAk / vaag| madhuliT / madhulii / tattvabhut / tattvabhud / kakum / kakub / yayyanusvArasya parasvam // 132 // yayi parataH anusvArasya parasvaM bhavati / zaGkitaH / aJcitaH / hiNDitaH / zAntaH / kRSantItyatra NatvaprApterasiddhatvAdanusvAraH / parasvatvam / tasyAsiddhatvAtpazcAdapi nntvaabhaavH| yayIti kim ? rirNste| vA padAntasya // 5 // 4 // 133 // padAntasyAnusvArasya vA parasvatvaM bhavati yayi prtH| zuddhaM karoti / zuddhaGkaroti / yayItyeva / tvaM zeSe / For Private And Personal Use Only Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 418 jainendra-vyAkaraNam [ a0 5 pA0 4 sU0 134 - 140 torli || 5|4|134 // tavargasya lakAre parataH parasvatvaM bhavati / taDillolA / bhavA~llokezaH / nakArasya nAsikyo lakAraH / veti nAdhikRtam / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sthAstambhoH pUrvasyodaH || 5|4|13|| sthA stambha ityetayorudaH parayoH pUrvasya svaM bhavati / utthAtA utthAtum / utthAtavyam / uttAmbhitA / uttambhitum / uttambhitavyam / uda iti kAnirdezAt parasyAdeH aghoSasya sakArasya takAraH / sthAstambhoriti kim ? utsvinnaH / pUrvasyeti kim ? parasvanivRttyartham / uda iti kim ? saMsthitiH ! uda iti yogavibhAgaH kalpanIyaH / tena skanderapi roge pUrvasvam / utkandako nAma rogaH / jhayo haH || 5|4|136 // yaH padAntAduttarasya hakArasya pUrvasvaM bhavati / suvAgghasati / madhuliDDharati / dharmaviddhitam / kakubbhasati / mahAprANasyoSmaNaH sthAne tAdRza eva pUrvacaturtho bhavati / "catuSTayaM samantabhadvasya" [5 / 4 / 140] iti vakSyati tena vikalpaH / suvAga hasati / madhuli harati / dharmavida hitam / kakuc hasati / ya iti kim / prA hasati zarachoTi || 5|4|137 // zayaH padAntAduttarasya zakArasya Ti paratazchakAro bhavati / vAkchobhate / dharmavicchete / kakupchobhate / pakSe na bhavati / vAk zobhate / dharmavit zete / kakupazobhate / kecit zazcho 'mIti paThanti / tena tacchUlokaH / tacchvasanamiti / halo mAM yami kham ||5|4|138 || hala uttareSAM yamAM yami parataH khaM bhavati / zayyA ityatra " samaja" [2381] AdisUtreNa kyapi ayaGi ca kRte dvau yakArau / kramajastRtIyaH / madhyamasyAnena kham / pakSe na bhavati / zayyA / Adityya ityatra apatyArthe dvau yakArau / "sAsya devatA" [3 / 2 / 16] iti tRtIyaH / kramajazcaturthaH / madhyamasya madhyamayorvA kham / hala iti kim ? annam / yamAmiti kim ? ardhyaM madhu | ardhamarhati / zrarghArthaM vA / " pAdyArthye" [ 4 / 2 / 32 ] iti nipAtanan / yamIti kim ? zArGgam | yathAsaMkhyavijJAnAdiha na bhavati / pitryam / jharo bhari sve // 52136 // hala uttarasya jharo bhari sve parataH khaM bhavati / prattamavattamityatra "ge sto'caH" [5|2| 146 ] ityAkArasya takAre kRte trayastakArAH / kramajazcaturthaH / madhyamasya madhyamayorvA khaM vikalpAvalokanAt / marutta ityatra marucchabdasya gitvopasaMkhyAnaM sAmarthyAdana jantAdapi takAre kRte catvA rastakArAH / kramajaH paJcamaH / madhyamasya madhyamayormadhyamAnAM vA kham / jhara iti kim ? zArGgam / jharIti kim ? prApnoti / sve iti kim ? tapta / yAthAsaMkhyAtsiddhamiti cet / ujjhitA / ziSTi / piNTi ityatra caturthe'pi sve tRtIyasya khaM yathA syAt / catuSTayaM samantabhadrasya || 5|4|160 jhayo ha ityAdi catuSTayaM samantabhadrAcAryasya matena bhavati nAnyeSAM te / tathA caivodAhRtam / ityabhayanandiviracitAyAM jainendravyAkaraNa mahAvRttau paJcamasyAdhyAyasya caturthaH pAdaH samAptaH / samAptazca paJcamo'dhyAyaH / For Private And Personal Use Only Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org atha prazastiH jinamataM jayatAjjitadurmataM sakalasasvahitaM sumatipradam / nayacayAktimiSTaviziSTavAgbhavabhayAtapavAraNavAridam // 1 // pANininA yadayuktaM lapitaM kRtvASTakaM mohAt / tadiha nirastaM nikhilaM zrIgurubhiH pUjyapAdAkhyaiH // 2 // jagannAthanAmnA dvitIyAbhidhAnAtsatAM vAdirAjArthamopAkhyasAdhoH / jananyAH sutenApi vIrAbhidhAyAH dayAdAnapUjAdisaMzuddhamUrteH // 3 // jainendrazabdazAstraM svopakramato narendrakIrtisuguroH / ante likhitaM paThitaM pAThitamapi bhAratIbhaktyA // 4 // jIvossvagurutvameva muzanAH kAvyAhvayaM bhAskaroM mitratvaM ca vicakSaNatvamagamanninduH sudhAdhAmatAm / gIrvANatvamanantatAM suragaNAH zeSo vRSA jiSNutAM jainedra samadhItya zabdavilayaM zrIpUjyapAdoditam ||5|| pUjyapAdAparAkhyAya namaH zrIdevanandine / vyadhAyi paJcakaM yena sUtraM jainendramUlakam // 6 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahAvRttikRte tasmai namo'stvabhayanandine / yadvAkyAdabhayA dhIrAH zabda vidyAsu santatam // 7 // sraSTA dRSTvA susRSTiM stutimakRta mukhaizcAtha jainendrazAbdoM jihvAbhUyastvabhAvAduragapatirato'dhyeti nAvyeti pAram / tri duHkhAvalIDhAM nijamadavazagAH prApurindrAdayo'pi kRtvemAM devanandI vividhasuragaNaiH pUjyapAdAhvayo'bhUt // 8 // pramANamakalaGkIyaM pUjyapAdIyalakSaNam / dhAnaJjayaM ca satkAvyaM ratnatrayamudAhRtam // 6 // KHy iti prazastiH sampUrNA zubhambhavatu For Private And Personal Use Only Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra zrage zragnau ceH graGi aGgalyAdeSThaNa antaH acazca aci kathitaJca 1/2/121 zrateH kartara 2318 zrato'nAdergheH karmako dhiH 12 kAme mUrdhamastakAt 4 | 3 | 131 akSAdyainduH a cittahastidhenoSThakU cIko acorahAd dve ajAdyat aJcaH aru graTazca jAdyataSThApa ajAvibhyAM thaH jIve jIve'NaH aN aNi 5 / 1 / 83 zrato'prAcyabhargAdeH 3 2 158 5 / 1121 1|1|68 5 / 1 / 136 114|106; 4|4|48 ato halmadhye'nAdezAde - 4|4|110 2278 zrato he: 4|4|34 ato'hnaH 4|1|162 pratkAyAH 4 | 3 |2; 4|4|125 zratthAt pUjAyAm aDavU vopAdeH moH jainendrasUtrANAmakArAdikramaH atikrame cAtiH www.kobatirth.org aNU ataH kham atAbhAsyasyAzI 1 / 1 / 12 atvasosdhoH 4 / 3 / 182 | zradeGep 332 36 4 | 3 |65 5 / 4 / 126 3 / 3 / 71 do 5 / 265 21260 ado'nanne ad bAhrAdei 31185 drau trikakud zradhikaraNe cAdyarthaca 4 |2| 147 | antarASThaJ 2/4/56 4/2/100 3 / 3 / 61 4/2/72 1|4|10 adhikRtya kRte granthe adhiparI arthako 5/1/101 | zradhItyA'dUrAkhyAnAm 1/4/81 4|1|66 adhISTe 2|3|142 4 | 3 |78 adhunA 4|183 | andhUdhasoH kupvAGvyavAye'pi 5 / 4 / 86 adhu mRt 1/15 anyathaivaM kathamitthaM|4|1|136 zradhyAyAnuvAkayoryopU 4|1|64 4|1130 adhyAyinyadezakAlAt 3 | 3|188 32 122 adhvaryukraturanap 1 / 1 / 72 1 / 3 / 99 ato'm to ye 3|114 | 3 / 4 / 6 adezakAlADhaN anaH zraditsvasyAtmano aNau dheH prANikartRkAt112/85 zranaG sau kuTilikAyAH 3 / 3 / 141 5/2/107 anaci 4|4|10 4/3/205. 114/88 | anavaklRptyamarSe anazca bAta zranApyakaH 2/2/123 anadyatane laGka zranadyatane luTa zranantarasyApi Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 / 3 / 121 3|1|10 5/1/170 anAzvAnanUcAnau 2260 anitAvanukaraNam 1/2/133 3|1|17 anIcaH zranukampAyAm 4|4|16 anuktapuMskAdAcca 5|4|11 | zranukte 114/1 5 / 1 / 27 anugvalaMgAmI 3 / 4 / 138 5/1/4 pranudAttato'pasUdadIpa- 2/2/131 4|4|12 zranudAttopadezavanati 4/4/37 1|1| 16 anupadeze'daH 112/136 anuzatikAdeH 5225 anRto'nantasyApyekai- 5|4|64 no'khamambasphAt norvaiH 4|4|122 112145. 3/3/35 114/3 5|4|115 1|1|49 111165 111173 4 / 3 / 25 2|4|13 11386 4/3/232 For Private And Personal Use Only antarAntareNa yoge zranyapadArthe'nekaM bam anyasyApi 114|80 anyebhyo'pi 4|2| 110; 4|4|158 anvacyAnulombe 5|1|70 grapatham antasya grante'laH antyAdacaSTiH antyenetAdiH 5 / 4 / 127 2262 2|3 | 14 |ape ca labhaH 5|3|103 pAdAne'hIyaruhoH ape klezatamasoH 4|1|132 52/53 22 157 224146 114 | 107 4/2/50 2248 22 / 121 ponappAnnaptRbhyAm 3/2/12 Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ap cAziSyAyuSyamadra- 1/4 /77 tadarthArtha lihita- 1/3/31 vANijAteH 3 abhijanaH 114 / 82 3/3/64 abhijidvidabhRto'No yatra 412 / 7 regrabhinivizazca 1 / 2 / 119 abhiniSkrAmati dvAram 3/3/60 zramAninItsvAGgAt 4 | 3 | 152 2/1/103 mekAco'mbat 4 | 3 | 17= amAvasyA vA gobhUmivyApa 5/4/71 22rAhara yataH athaitAvattve ca zrardhAcca Adera: 2 zrahaH alpAkhyAyAm alpActaram alpe avakrayaH avayavAtoH vArapArAtyantAnu www.kobatirth.org avicchede jainendra- sUtrANAmakArAdikramaH asaMkhyaM jhaH asiddhavadatrAbhAt 4|4|55 abhijJo luT yAmantAlvAyyenuSu arjunAd vun 3 / 3 / 73 | AkarSAdeH kaH zrartihrIblIrIknUyIcamA 5/2/41 | AkAlo'c pradIpaH 5 / 1 / 110 Akroze navyaniH 21363 1|4|11 21341 Akroze 'vanyorgrahaH 4 / 2 / 103 | bhakteH zIladharmasAdhutve 2 / 2 / 112 AmIyutroH 4|1|50 grAGaH 2/2/17 4/3/24 zrAmetaH zrAGa: sparddha 1 / 2 / 26 AGi cApaH 5/2/100 zrAGi yamiyasikrIDi- 212/125 2 / 2 / 16 vyaktAnukaraNAdanekA- 4/2/61 4|1 / 72 114|100 1 1/74 | zrato dhoH |4|4|21|| zratharvaNaH 5/1/165 zrAditaH 411 / 104 de 1|4|124 zrAderekAco dve 2384 p 5|2|141 zrAdyataH 5|4|46 dhama cenaH ahaH 1|4|105 ahassarvaika dezasaMkhyAta 4/2286 5 / 3 / 77 grahan sau astAti astitraJorbhU bacI alaGkRnirAkRJ 2 / 2 / 114 4 / 2 / 137 1/3/100 zrAGi zIle 4|1|141 zrastyAt asya cau svidisvadisa he H AGa do'vyasane 3 / 3 / 170 AGo nA'striyAm 5/2/16 zrI yamanaH 3|4|136 zrAGo yi 1 / 3 / 26 zrAGmAGoH zrAGayAjo ca tvAt zrA Aca hau az prazAlA 5. 2/172 3|1|66 praznoteH azvatthAmahAyaNIbhyAM 3 / 2 / 17 zrazvapatyAdeH azvavaDavau pUrvavat 114|103 zrAtaH azvAdeH paJ 3166 SaDakSAsitaM svabhidyaH 4 |2| 16 zraSTAbhyaza 5 / 1 / 18 prAtaH kaH 2/2/3 zrato gau 2 | 1|106; 22388 Ato gala auH 5/2/37 yA cArthavedasatyAnAm zrAcchAdane vRJaH zrAjJAyini Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AdhAro'dhikaraNaH zrAna dvandve grAni Ane muk 3 / 3 / 17 pUjJapudhAmIt 1|1|11 3|4|111 4|4|107 2 / 1 / 23 2/3/50 4 | 3 | 124 22460 mahato jAtIye ca For Private And Personal Use Only zrApapadam prAvAdhe ca grAmaH 2|4|76 AmyAt sarvanAmnaH suT 5/1/34 grAmvat tatkRJaH 112156 AyaneyInIyiyaH phaTagva- 5 / 112 zrayasthAnebhyaSTa 3/3/49 AyAminA 112/14 1|3|13 3 / 4 / 17 5 / 2 / 113 grahaNa 112 / 23 zrAlambanAvidUre'vAt 5/4/46 5 / 1144 zrAvaTyAt 3|1|5 4|3|62 | AvazyakAdhamarNyayoH 2 / 3 / 146 Avi 2/3/60 5 / 1 / 147 AzitambhavaH AziSi AziSi nAthaH AziSi liGlo | AziSi hanaH 421 4|4|127 3 / 3 / 101 5|1|122 _4|3 | 75 4 / 3 / 1 1|1|5 5|2| 170 1/4 /74 112/116 4/3/138 5|4|103 5|1|141 4 | 3 | 158 5/2/157 3/4/133 5 / 3 / 8 1|4|149 112/94 212/43 2111123 114/62 224146 22|47 prAzvayujyA vuJa ASADhAcca 4 / 3 / 167 sarvanAmnaH Asiddhau dezyadezIya- 4|1|126 3/3/20 3318 Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 422 jainendra-vyAkaraNam I Idya zrAhasthaH 5 / 3 / 52 ipA ca prAptApanne 1 / 3 / 20 / ugidacAM ghe'dhoH 5 / 2 / 49 zrAhi ca dUre 4 / 1 / 101 ipi // 4 // 38%3 5 / 9 / 146 / ugidvannAnDI 3||sh6 ipa tacchi tAtItapatita- 113 / 21 uGaH / 5 / 1175 ikaH pro'GyAH 4 / 6 / 172 ibhenena za4140 uGi 5.387 ikastau 1 / 117 ive pratikRtau kA 411150 uko'taH 52 / 4 iko dI oruGaH 5385 iSTAdeH 4|1122 uccanIcAvudAttAnudAttI 1 / 1 / 13 iko vahe'pIloH 4 / 3 / 223 isusuktaH kaH 5 / 2 / 52 uccaro'dheH 1 / 046 iguGaH zalo'niTo- 21140 isusoH sAmartha 5/4/32 ujjuhotyAdibhyaH 1141145 igyaNo jiH zaza45 una 1 / 1 / 25 iGaH 1 / 4 / 120; 2 / 3 / 20 I ut 4 / 3 / 107 uNAdayo'nyatrAbhyAm 2 / 4 / 62 iGAnaM daH 12 / 151/ I ghrAdhmoH 5 / 2 / 140 uNAdayo bahulam 2 / 2 / 167 icchA 2 / 3183 Icca gaNaH 5 / 2 / 164 utastyAdasphAt 4 / 4 / 97 icchAthai liGa loTau 2 / 3 / 133 / ITITaH 4/4/20 utApyoH pRSToktau ling2|3|128 icchodbodhe'kacciti 2 / 3 / 126 IDaH sve 5 / 1 / 136 utkarAdezchaH 3 / 270 iJaH 3 / / 8 ItaH SuG nityam uttarapathenAhRtaM ca 3 / 4 / 73 io bahucaH praacybhrtessu|4|137 IdAsaH 4 / 4 / 126 uttarapadaM dha 113 / 105 iTi cAkham 4 / 4 / 63 | IdudaH 4|4|123 uttarAcca 4 / 1 / 102 iTa te 51165 IdUded dvidiH 1 / 1 / 20 / utsAde 3 / 171 iDvijaH 111176 4 / 4 / 64 udaH 11 / 61 iNa: SaH IpastraH 4 / 1176 sh2|19 iNaH pIdhvaMluliTAM- 5/460 IpAtra vAk 2066 udakasyodayozca skhau 4 / 3 / 168 iNako saH Sa: 5/4/37 Ipi copapauDadhakarSaH 2 / 435 udanvAnuddhau 5 / 3 / 34 ito'nimaH 3 / 11111 Ipo'ddhalaH 4 / 3 / 127 udikUle jivahoH 2 / 2 / 34 ito manuSyajAteH 3zaza55 / IpketyavyavAye pUrvaparayoH 11160 udi grahaH 2 / 3 / 34 idama iza 4 / 1 / 66 IpchauNDaiH 1 / 3 / 35 udi puTThayotizriJaH 2 / 3 / 45 idamadasoH sakoH 5|shh IbadhikaraNe ca 144/44 unnyoH 2 / 3 / 27 2idamo maH 5 / 1 / 166 / Ibadhike 14/17 upajJAte idamo vo ghaH 3 / 4 / 161 IvizeSaNe be 1 / 3 / 101 upajJopakrama tadAyuktau 11467 idamo haH 4 / 1177 IbhayorvibhASA 1/4/153 upatyakAdhityake 34155 idamo hi 4 / 112 Iyasazca 4 / 2 / 156 upadaMzo bhAyAm 2 / 4 / 33 ididdhornum 5 / 1137 IzaH 5 / 1 / 137 upamAnAt 4Aza66 4 / 2 / 138 iduduGo'tyapumuhusaH 5 / 4 / 28 IzvaraH 3/4|42 upaya'dhyadhasaH sAmIpye 5335 idudbhyAm 5 / 2 / 111 Izvare'dhinA 1 / 4 / 18 | uparyupariSTAtpazcAt 4 / 1 / 67 idgoNyAH .111110 Ipadartha 4 / 3 / 211 | upAje'nvAje 1 / 2 / 142 4|4|104 upAjjAnunIvikarNAt 33636 4/2016 1 / 2486 bupAt / / 81 inaH striyAm 4 / 2 / 152 ugavAdeyaH 31412 upAtpratiyatnavaikRta- 4 / 3 / 112 inhanpUSAryamNAm 4 / 46 | ugitazca 42157 0 upAtprazaMsAyAm / / 1 / 45 5 / 4 / 27 iddaridraH For Private And Personal Use Only Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra upAntyAluG upAnmantrakaraNe upena upacolAdeH upte ut uraso'N ca uraso'gre uSA sopasaH uSTrAd vuJa.. usabhede usi usi bhe usilau ca deze usmanuSye upameye U UdhasaH Udhaso'naG Um (OM) UrutaH Urudyorive upproktAt umphale uvilaH ubuju ubhAtkham uraH uraHprabhRtibhyaH kap 4/2/151 RduGo'klU picRteH RR RkpUrabdhUH patho'nakSe RgayanAdezcANa RcaH ze RcaH sAmayajurbhyAm 1 / 1 / 66 |RtaH 112 20 RcchatyatAm RNe vyaiH 114/16 3|1|156 RtaH sphAderepU Rta iddhoH Rta ut da Rtazca ktaH RtaSTha 3 / 2 / 54 3 / 3 / 121 Rto Gi 5 / 1 / 16 RtoraNa 111162 Rto vidyAyoni www.kobatirth.org jainendra- sUtrANAmakArAdikramaH |5|1|106; 5|2| 186 52122 5/1/74 4 | 3 |98 5/3/62 3/3/52 5/2/105 3/4 199 4 |2| 136 3 / 4 / 165 RtyakaH 4 | 3 |105 5/2/166 RtvigdadhRksagdiguNi 2257 U roDanAdeH 4|4|153 UrNAhaM zubhaMbhyazca yus 4 | 1162 UrdhvaM zuSipuroH 2|4|31 5/2/120 | RduzanaspurudaMzo'neha - 5/1/71 3 | 3 |200 RnmahiSyAdezNU 3 | 3 | 169 4 / 2 / 95 RnmoH 4|3|144 RSau mitre 4 / 2 / 153 4/3/231 3 / 3 / 116 3|1|58 ekAcca 4/2/70 33 | 47 e ekAca dyauH ekAdA kiMzcAsahAye 4 / 3 / 166 4 | 2|74 5 / 2 / 123 eco'yavAyAvaH 1 / 3 / 37 | eco'zityAH 4|1|149 5 / 4 / 66 4 / 1 / 113 2162 egiMvAkcAduGo aipIt 31/76 zro 4 | 383 oH puNajye 5/2/178 3/2/5 ekaH ekaH kiH 1|4|56 114153 ekagopUrvAJa nityam 4 1/44 zrajaH sahombhasA vartate 3 | 3 | 150 |4|1132 ekadi 3 3 81 zrot 112 / 155 | otaH zye 111/23 4|1|152 ekadviddavazcaikazaH 5/2/71 ekavibhakti 1 / 3 / 94 odapUrvasya yo'zi 5/4/4 3|1|13 ekasya te meM 5/3/18 zroditaH 5/3/63 4 / 2 / 132 ekasya sakRt 41226 5/3/95 1 / 1 / 26 ekAco'nudAttAt 5 / 1 / 115 41382 3 / 1156 ekAco vazo bhatr jhaSaH 5 / 354 2|1|102 3/2/65 4/2/43 5266 ekAnnaH eko bavat eGi pararUpam 4 | 3 |66 eGo'ti padAntAt eD prAgdeze 111170 eco'deH pUrvasyAt parasye5 / 3 / 104 4 | 3 |184 5 / 3 / 7 4 381 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cyaip ejeH khazaH eta ai etadaH eti haH etetau thaH etyedhatyU su For Private And Personal Use Only edhA epyato'pade emyo'hvo'hnaH eruH evaM emeM evAtkaH zrImabhyAdAne omAGoH zrorAvazyake deze ThaJa zroSadherajAtI osi zrakSam cauGa zrApaH zrataH zradacca soH 4 | 3 | 66 kaMzaMbhyAm 4 | 3 38 | kaMsAin 423 ka 41376 21232 2|4|76 4|1|71 5|2| 154 4/1/70 4/3/77 4|1|106 4 | 3 |84 41260 2 / 4 / 73 4|4|78 5 / 1 / 63 224 / 81 4|1|126 4|3|141 4|4|156 5115 4|4|76 5 / 2 / 112 4|1|60 3/4/22 Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra "kaNDUvA karakatama samaya 424 kaH khau kakudasyAvasthAyAM kham 4 / 2 / 146 kartRkaraNe bhA kaci svApeH kacchAgnivaktravartayoH 3 |2| 104 kacchAdeH 3 / 2 / 111 kaThinAntaprastArasaMsthAneSu 3 | 3186 kartrApyam kaDaGgaradakSiNAsthAlI- 3/4/66 kamanaHzraddhAghAte 1 / 2 / 136 21125 1 / 3 / 58 katiH saMkhyA kako ci kanyAderdaka kanyAyAH kanyAyAH kanIn ca pau ca kapijJA kapibodhAdAGgirase mRtyogiGIya karaNAdhikaraNayoH karaNe karaNe yajaH karka lohitAhIka karNa lalATabhUSaNe kaH asar kartari kRJa kartari kRti kartari ktena kartari carSidevatayoH kartari cArambhe kaH kartari www.kobatirth.org jainendra-vyAkaraNam 3|3|111 | kartu : kyaG sakhaM vibhASA 22116 | kANDANDAdIra: 114/26 114|68 233105 112/32 112 / 120 2/4/30 3 / 4/156 113 /76 111 / 33 4 | 3 | 207 312/75 kASTha 3 / 3 / 206 kadra vo rossvayambhuvaH 4|4|134 kanthApaladanagaragrAma- 3/2/118 | karmaNIp 3 kartari zap kartarIve 4|3|14 | kartRkarmaNeH kRti kartRkarmaNorbhUkRJa kartRsthe karmaNyamUrtI 3 | 4 | 117 3|1|66 kartrIrjIva puruSayorna karmaThaH karmaNi ca karmaNi cANa karmaNi ceve karmaNi bhRtau karmaNi yatsparzAtkaGga karmaNi hanaH 4 karmaNIn vikriyaH 21128 236 karmaNyAtmani 24 24 2/2/73 | 1|164 3 / 3 / 41 |1| 4 | 33 karNe lakSaNasyAviSTA - 4/3/218 kartari karmaNyaNa karmaNyadhikaraNe karmaNyazeSe dRzividaH karmaNyAkroze kRJaH 2|3|10 24 32 2227 2368 22|74 zarA80 114/2 3267 karmaNoH sampradAnam 1 |2| 111 3|1|105 karmaNyagnyAkhyAyAm 212/79 5/4/22 221 2/3 / 74 2/4/15 2|4|11 21153 3|4|94 | kAle Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4 / 3 / 213 1376 kalyANyAdInAminaG 3|1|115 24|52 kava uSNe 5|1|113 kaSTAya 1 / 3 / 77 2 kaskAdau 2 1/12 5/4/36 3 / 2120 2 / 2 / 164 kasyeH 2|4|56 kAMsyapArazavau 1128 | kA'pAdAne 2 | 1164 | kAkinAdeH kukU 2 / 2 / 67 kANDAt kSetre kApathyakSayoH kA bhIbhiH 3 | 3 | 125 114 37 3|1|145 kAGA maryAdAvacane 114/20 kAbhyaH kAyAH stokAdeH For Private And Personal Use Only kAyAstas kArake kAre prAyaH kArmaH zIle kAryArtho'prayogIt 1123 kArSApaNasahasrasuvarNazata- 3 / 4 / 27 kArSApaNAd vA pratizca 3 / 4 / 23 kAlaprayojanAd rogasya 4 | 1|16 kAlavibhAge'nahorAtrA - 2 / 3 / 113 kAlsamayavelAsu tum 2/3 | 143 1/3/25. 4/2/39 kAlAH kAlAcca kAlAja karmaveSAdyaH karmavyatihAre JaH karmAdhyayane vRttam karmaibAdhizIGsthAsaH 1|2| 117 | kAlebhyo bhavat kalApino'N 3 / 3 / 76 kAzyAdeSThaJJiThau kalApyazvatthayavabusAd 3 / 3 / 23 4|1137 3|1|28 4/3/210 113/32 2117 1|4|4 1 / 3 / 67 4/1/63 2|3|76 | kAle'dhikaraNe suja 1/4/67 3 / 3 / 181 | kAlebhyaH 3|4|74 3 / 2 / 29 3262 kAsUgoNIbhyAM tara 4/1/145 kAsyanekActyAlliyyAm 2 / 1 / 31 kiMkilAstyarthaM lRTTU 2 / 3 / 122 kiMbahunAmno 4|1168 4|1|147 kiMyattado nirdhAraNe kiyadattadbahuSvaH 2228 kiMvRtte liGla, Tau 2 / 3 / 120 kiMvRtte lipsAyAm, 2/334 kitIkho dI: 5/2/169 kidantaH 1|1|54 4/3/121 4/1/73 121106 4|3|128 4|4|163 3 / 2 / 131 kAlAtsAdhupuSyat pacya 3 / 3 / 18 kAlAdyaH 324|100 kAlAdhvanyavicchede kAlA meyaiH Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra kimoDa: kirateve kidAzipi kimaH kimaH kaH kimiyAM tham kimidamoH kI kimebhijhijhAdAmadravye 4 / 2 / 20 suhozcaH kirate jIvikAkulA 112 33 kirazca paJcabhyaH kisa rAST kukvau tayoH kumahadbhyAm kumAraH zramaNAdibhiH kumArazIrSa yogin . jainendra- sUtrANAmakArAdikramaH 2|4|85 | kuzalAyuktena cAsevAyAm 1|4|48 3|4|162 kuzAgrAcchaH 4111156 5/ 11162 kuzirajeH zyo me bA 2/1/60 4|1160 kusodadazaikAdazAha 3 / 3 / 154 4|3|196 | kustumburugoSpadA 3|1|142 3/3/115 111116 4 | 3 | 116 5/2/164 prArAra 5/4/34 111128 2255 1|4|70 kRJaH zaca 2382 4/2/12 3|1|44 2 / 3 / 150 113/36 kRJo dvitIyatRtIyazamba - 4/2/62 kRJo mithyAyoge'bhyAse 1/2/67 kRJo ye ca 4/4/66 kRJo hetuzIlAnulomye 212/25 kRJatanAdeH kRtalabdhakrItasambhUtAH 3/3/14 | kyaGmAninoH kyaci 11385 21174 4|4|10 4|3|148 5 / 2 / 142 1/2/71 313/85 5 / 1 / 112 kyacyanAduddhRtyApatyasya 4|4|141 5/4/108 yo vA 112 / 86 21180 kratUyAdisUtrAntAdRNa 312/52 11116 kramaH 4/2/55 kramaH kvi 5/4/26 5/3/36 | kramAderbun 5|4|67 ! kRvRSibhRjAM yazobhadrasya 2 / 1 99 4/2/107 kRsRbhRvRstadra sruzruvo 5 / 1 / 116 113/65 ka dhAnye 5/4/21 4|4|16 3/2/5.3 3 / 2 / 134 kramidramo yaGaH kramo me 5/2/74 4 | 3 |71 2246 kekayamitrayupralayAnAM 2rArA61 1/4/6 41178 | kRkamikaMsakumbhakuzA 4/3/113 kRJaH karaNe khyuTa kuTArazcAvAta 3|4|150 kuTIzamIzuNDAbhyo ru 4 / 1 / 143 kuNDagoNasthalabhAjanAga 3 | 1 | 37 kuNDapAyyasaMcAyya 2|1|105 4|1|144 kutvA DupaH kutsA'jJAtayoH kutsyaM kutsanaiH kuvyavanti kurubhyaH kupyoH kuvatye kumati www.kobatirth.org 5/1/134 3 / 3 / 172 5 / 1 / 163 54 kumudanaDavetasAhit 3 2 67 4|2| 141 kRti kRte granthe 4|1 | 131 kRtyacaH 113148 kRdamiGa 3|1|157 kRddhRtsAH kRmvastiyoge'tattatvekRpo se lekRpAdeH 2328 5/2/7 ke'NaH 5/2/125 3/2/35 3 / 4 / 152 kedArAdyaJca 3 / 2 / 108 | kenau vi (ci) kU 3|1|136 kereDa: kezAdyo vA |3|1|116 | kezAzvAbhyAM yacchau vA 3 2 40 4 | 3 |57 4|1| 35 3 | 1|103 3 / 2 / 110 kumbhapadyAdiH kuruyugandharebhyo vA kurvAderNyaH kuvRSyandhakavRSNeH kulaTAyA vA kulatthako'Go'Na 3 / 3 / 126 koGo'Na kulADDhaka ca 3 | 1 | 127 kulAlAderbu 3/3/87 kulijAcca 3 | 4|5.4 kulmApAdaNa 4|1|15 kauNDinyAgastyayoH kuzalaH 3 / 3 / 15 kopAsUyAsammatau ko'ciyAvAdeH kau Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kauravyAsurimArAkAt 331122 11.1124 kauvetau kauzalyebhyaH kauzeNyA ha kGiti Gityaci vA For Private And Personal Use Only taktavatu taH tasyAdhikaraNe tAdanatyante tAdalpe ticktau khau kenAhorAtrabhedAH ktvA ktva skandasyoH krayyaH svArtha kravye kriyAmadhye kepI kriyAyoge gi 112/130 kriyAsamabhihAre loT tasya 2/4/2 krIjeNa krIDAjIvikayornityam 13280 4 | 3 |41 krIDo'nuparyAGa: 112/15. krItavatparimANAt 3 / 3 / 114 5/3/101 krItAtkaraNAdeH 4235 maNDAt 5/2/101 kroDayAdeH 1|4|141 krUyAdeH znA 425 kaupiJjala hAstipadAdaNa 3|3 | 100 ! klizaH 31143 2/2/133 311165 2|1|76 111181 Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam klizastaktyoH 5||sh68 khAvanyapadArthe 113 / 18 ] gANDya jagAtso 41136 kvaNo vINAyAM ca 2 // 3 // 68 khAvaSTanaH 4 / 3 / 227 gAthividathikezipaNi 414/157 kvityasya kuH 5 / 3 / 75 khityabheH 4 / 3 / 176 / gAvadaH 2 / 3 / 5.3 kvipa 2 / 2 / 63 khe'dhvanaH 4|4|160 giprAduA yAcya'steH 5 / 4 / 68 kSatrAd ghaH 3 / 1 / 125 kheyarAjasUyasUryamRSodya 2 / 1 / 64 girindiipaurnnmaasyaagrhaa-4|2|112 kSijyoH 4 / 3 / 68 kho'laM karmapuruSAt 4 / 2 / 15 | girivane kiMzulukakoTarA 4 / 3 / 220 kSipravacane laT 2 / 3 / 106 khau 113 // 38; 2 / 4 / 26; girezchaH zastrajIviSu 3 / 3 / 65 kSiyAzIHzreSeSu 5 / 3 / 102 3 / 3 / 86; 3/457; | guNAtsaMkhyAdeH 4 / 2 / 63 kSiyo dIH 4 / 4/58 4/21151, 5/3232 / / guNe zrIdattatyAstriyAm 114 / 34 kSINaH 5 / 3 / 64 khau kanthozInareSu 1466 / guNoktibrAhmaNAdibhyaH 3 / 4 / 114 kSIkRzollAghAH 5 / 3 / 72 khau manasaH 413 / 123 / guNokta sto'kharusphoGa:33130 kSINalavaNa yololye 5 / 1 / 33 / khau vibhASA vuNa 2 / 3 / 10 guNoktyeSat 11366 kSIraviSo zRtam 4 / 3 / 22 khau zarado buJja 3 / 3 / 3 gupUdhUpavicchipaNi- 2 / 1 / 26 kSIrADdaNa 3 / 2 / 15 khau zramaNAzvatthAbhyAm 3rA gupatikijhyaH san 2 / 1 / 3 juttaDaga'zanAyo- 5 / / 143 khyatyAdataH 4.39 | gRpayAdeH 3311124 khudrajIvAH 114 / 84 | khzaH zo yo vA 5 / 4 / 124 geH 4 / 2 / 119 mudrAbhyo vA 3111120 geH kAze 4 / 3 / 224 kSadvasateriTa 5 / 11100 gatyarthavade'cchaH zarA138 geH khadyaJoH 5146 lubdhsvaantdhvaantlgn-5|1|126 / gatvaraH / / 147 geH suJa musostustumaH 5 / 4 / 45 cunAdipu 54117 gadamadacarayamo'geH 21187 ge'ta ut 4|4|100 2 / 3 / 33 / gandhanAvakSepasevA'nyAya- 112 / 27 | ge yak 2063 kSepAvyathAtigraheSyakartR- 4/151 | gandhasyerutpUtisusurabhi. 4 / 136 | geradhvanaH 4 / 2 / 87 13141 gamaH 2 / 245 garayatau 53 / 37 kSepe kimaH 113159 gamaH kvau 4|4|41 | gerase'pi vikRteH 5.4 / 68 kSemapriyamadreNa ca 2 / 2 / 42 somahanajanakhana- 4 / 4 / 93 gerUhaH praH 5ArA132 jhe maH 5 / 3 / 68 gamiSayamA chaH pArA ge sto'caH 5 / 2 / 149 ksasyAci kham 5 / 2 / 66 | | gameriNa me 5 / 1106 gehe kaH 2 / 1 / 118 gamo vA 1 / 1187 goH 4 / 4 / 1 khaM pAdasyAhatyAdeH 4 / 2 / 136 | gambhIrAyaH 33333 gokhalarathAt 3 / 2 / 43 khaM pirazcasyeta 5 / 2 / 117 gamyAdivartyati 2 / 3 / 1 gotrAvayavAt 31164 khaH 6 / 1 / 128 gargAdeyaM 3 / 1 / 14 godhAyA gAraH 3111118 khaci 4/4/88 gartadhugahAdibhyazchaH 3 / 2 / 114 gopayasoyaH 3 / 3 / 118 khaTvA'krame 1 / 3 / 23 2 / 3 / 125 / go'pita 111178 khamAdeze 5 / 1 / 146 gavAravAdIni ca 114/87 gobrahmavarcasAt 314/36 khari 5/4/130 gaSTaka 2 / 2 / 11 goyavAgvapadAtI 3 / 2 / 113 khazcAtmanaH 2171 gA'gayoH 5 / 81 gorahRdu pi 4 / 2 / 94 khArIkAkaNIbhyAM kapa 3 / 4 / 30 gAGkuTAderaNinGit 1175 gorindra 'va 4 / 3 / 101 khAryA vA 4 / 2 / 104 / gAliTi 1 / 4 / 121 / gorNita 5Aza67 tuzruSaH kSepe For Private And Personal Use Only Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-sUtrANAmakArAvikramaH gotrIheH zakRtpuroDAze 3 / 3 / 113 / pro vA 5 / 2116 | carmaNo'ja 3 / 4 / 14 gohe rUDaH 4|483 carmaNvadaSThIvaccakrIvad 5 / 3 / 33 gauNAdAcAre 2 / 18 GanudAtte to daH 116 carmodasyoH pUreH 0 2 / 4 / 17 gaurayuthako 211120 Gamo nitya GamuTa prAt 5 / 4 / 116 calyadyarthAt zarA84 gau bhoH ki siDasoH 4/367 carayAtra kham 5 / 160 gaurAdeH 31123 GasiDyoH smAsminau 5 / 113 . casyA'sve 4/4/73 gau ruvaH / / 21 iseH 5 / 1 / 28 casyaipAM liTi 4 / 3 / 13 goSThInAzvInakaupIna. 314141 usya kvijhaloH kGiti 4 / 4 / 13 cAt 5 / 2 / 60 granthAnte'dhike 4 / 3 / 17 isyAto nuka 5 / 2 / 183 cAdirasatve zarA128 grahijyAvayivyadhivazi 4 / 3 / 12 GiGasyorataH za1143 sAyaH kIH graheraH raa2|13 11150 cArtha dvandvaH 1 / 3 / 62 graho'liTi dIH DitaH sakham 2 / 4/80 | ci 4 / 3 / 233 graho've varSapratibandhe 3247 Diti prazca 12 / 66 citeH kapi 4 / 3 / 228 grAmakoTAbhyAM takSNaH 4 / / 67 GidAtaH 5||140 citrArthe 2 / 3 / 126 grAmajanabandhumahAyebhya- 3 / 2 / 37 Dokhau 3 / 1112 cidityupamArthe 5 / 3 / 100 grAbharASTrayoraNa Thau 3 / 2 / 127 UH khau parAcca 4 / 3 / 126 cintipUjikathikumbha. 187 grAmAtparyanvoH 3 / 3137 DerAma mvAmnobhyaH 5 / 2 / 110 cisphuroreM 41346 grAmAdyakhau 312174 urthaH 5.za11 ce calama 5/4|126 grAmastuvaH kvim / / 156 | DesuToram 5 / 124 | celeSu knopeH 2 / 4 / 19 grIvAbhyo'Na ca 3 / 3 / 32 zarA 5.3147 grIpmavasantAdvA 3 / 3 / 21 / NoH kukaTuk zari 514 / 12 | biDAjAdiH 1 / 2 / 132 prISmAvarasamAd vuna. 13 / 24 yAmmRdaH 3 / 11 | vo 5 / 135 gro yaGi 5 / 3 / 38 gro'vAta 1 / 2 / 47 racakSaH khzAtra 1 / 4 / 125 3 / 2 / 23 glaho'nne 2 / 3157 cajoH kudhieNyayote. 5ArA56 | chakArake'nyasya duka 4 / 3 / 204 glAbhRjisthaH kratuH 2 / 2 / 115 caTakApauraH 3 / 1 / 117 chagalino diniNa.. 3 / 3 / 80 caturanaDuhoLa 51172 | chatrAderNaH 3/3180 catuzzAreranikukSeH 4 / 2 / 122 / chadirupadhivale. 3 / 1 / 12 ghabhi bhAvakaraNe 4427 catuSTayaM samantabhadrasya 5 / 4 / 140 chandaH kho rA332 ghayamanuSye prAyaH 4 / 3 / 226 catuSpAcchakunipvapAda- 4 / 3 / 115 chandasA nimite 3 / 3 / 199 ghanAntarghaNapraghaNapradhANo 2 / 3 / 69 catuSpAda garmiNyAH // 361 chandaso yaH 3 / 3 / 46 ghasluluGghamanaktu. 1 / 4 / 111 catuSpAbhyo DhA 3 / 1 / 123 | chandogaukthikayAjJika- 3 / 3 / 67 gherdIH 5 / 161 caraNAnAmanukto 14/76 chandobrAhmaNAni cAtraiva 3456 ghelo 4|11135 caragaNebhyo dharmavat 3 / 38 chavi 5/4/25 ghoSadAdevuna 4|1166 carati 3 / 3 / 132 3 / 4 / 140 ghau kacyanakkhe sanvat 5 / 21160 / caraphaloruccoGaH 5|2|185chshcaayudhaat 3 / 3 / 137 dhyAderikA 3 / 4 / 121 careH 2 / 2 / 122 | chAdedhe 4 / 4 / 90 ghyuGaH 5ArA83 ! careSTa: 212 / 21 | chAyA bahUnAm 1/4/98 For Private And Personal Use Only Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 428 jainendra-vyAkaraNam 4 / 3 / 61 jIvikopaniSadAviye 1 / 2 / 148 chedAdenityam 3 / 4 / 62 / jusi 5 / 2 / 80 / a ic 4 / 2 / 128 cho'nupravacanAdeH 3|4|104jsso't rAza87 / asvaritetaH kApye phale 112168 cha voH guDaDeca 4 / 4 / 17 / jabazca ktaH 5 / 11103 jAt striyAm 4 / / 22 / jazvistambhubhracumlucu- za50 jikRto muk5 / 2 / 38 jakSityAdayaH 4315 jeH 43954 / 3 / 234 / jiNamodIMrmitAm 4 / 486 jaGgaladhenuvalaje 5 / / 30 jJaH 12 / 53 jiNamovADage janapada usa 3 / 2 / 61 / jJAkRSIguGaH kaH 2 / 13108 | jiNyarAjA nyubaNi- 1 / 4130 janazodha 4 / 4 / 31 jJAgamyadyarthadheraNi kartA nnaush|122 jinopnn| 4 / 2 / 21 janasanakhanAm 4 / 4 / 43 zAjanojA 5 / / 77 jinnabhividhau 2 / 3 / 66 janivathyoH 5 / 40 jIpsAstheyoktI 112118 JioM 21162 janeIH zarA84 jJo'geH 1 / 2 / 71 niste padaH 21151 jnydhenupyaannvshyvny-3|3|165 jJo'pahnave zarA40 jItaH ktaH 2 / 2 / 165 jyjbhdhdshbhnyjpshaam5|2|184 jo svArthe karaNe 11458 | rupaH 4/4/65 jambvA vozca 3 / 3 / 123 rajyaH 4 / 1 / 120:4 / 3 / 35 NityacaH 5 / / 3 jayyalabhyakAryasukaram 3 / 4 / 92 : jyAdeyasaH 4|4|152 niNahadaraktavikAre 4 / 3 / 151 jarAyA vAsaG 5 / 1 / 160 jyotigayupaH stomaH 5 / 4 / 64 | jalpabhikSakulueTa- 2 / 2 / 138 jyotirudgatAvAGaH za136 TakhorevAhaH 4 / 4 / 133 'jazzasoH ziH 5.1 / 17 ! jyotsnAtamisrAGgiNI-44140 TagamanuSye rAsa50 jasaH zI 5 / / 14 | jvaratvarastivyavimavAM voTo:414118 TAbRni 32116 jasi 5 / 104 / jvalitikasantAegA: rA11113 TiDDhANaja TaNTa kvrpH3|1118 jAguH 2 / 2 / 136 TidAdiH 11153 jAguraviJiNala Diti 5182 TihaTere 22465 jAtamahadvRddhAdukSaH 4 / 78 makAlatanekAlebhyo vA 4 / 3 / 133 Te 4 / 4 / 126:4 / 4 / 145 jAtarUpebhyaH parimANe 3 / 3 / 104 | jhayo haH 5 / 4 / 136 / Tausimyenadetadazca 4 / 3 / 119 jAtinAmnaH kaH 4 / 1 / 137 jharUpakalpacela ina vgotr4|3|155 TapharaNa kApizyAH 3 / 2 / 78 jAtizca 4 / 3 / 153 jharo jhari sve 5 / 4 / 136 Tvito'thuH 213171 jAtuyadyadAyadau liG 2 / 3 / 123 jhalAM jaz jhazi 5 / 4 / 128 / jAterayoGaH 11183 Tha kavacinazca 3 / 226 jAteyaMt 311145 jhalo jaza 5 / 3 / 57 TaDbhantrAdeH 3 / 3 / 139 jAtezcho bandhuni 42118 jhalo jhali 5 / 3 / 44 Taechau 3 / 2 / 64 jAyApatyorlakSaNe 2 / 2 / 51 jhalyakiti sRdRzo'm 4 / 3 / 51 TazcAvayasi 3481 jAyAyA niG 4 / 1 / 135. jhAvaniSToktI kRtaH / 4 / 44 TasyekaH 5ArApU4 jAsanipraNanATakAtha- 114/63 jhivibhaktyabhyAsaddhaya- 15 TA'ci dvitIyAtparo'ca:4111136 jihvAmUlAGgalezcchaH 3 / 3 / 38 jhisrvnaamno'praayH4|1|130 TanAvataH 4|1141 jIvati vaMzye yuvA'strI 3 / 181 jhernus 2 / 4 / 88 To'gArAntAt 3 / 3 / 187 jIvAkRte grahikRtaH 2 / 4 / 21 mestuTa 3 / 2 / 81 jIvikArthe'paNye 4 / 1 / 153 : jho'ntaH / / 46 3 / 153 malika For Private And Personal Use Only Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ye grahaNe kaH DaTo vayasi DaranvoH ityAtmanaH DIpramANyora: sis: 3|4|47 DaDguNatRtArtha 113/75 itarAdeH paJcakasya TukU 5 / 1122 DanAd buT socaH 5|4|13 DAjarhasyetAvataH 4385 2/1111 213/70 lohitAt kyAm vitaH triH da jainendra- sUtrANAmakArAdikamaH cau |4|1111 | 4|1|53 evorvyAH 4/3/150 ta 4/3/125. taH 33 102 2285 taH seT pUzokhin 11662 4/2/116 21172 3|1|122 daNi kham dRN ca maNDUkAt deH kham 3|1|108 4/41135 5|4|17 ToTe kham dukhe pUrvasyANo dI: 4 / 3 / 216 hUNa raNa www.kobatirth.org 248 4 | 3 | 45 takSaH svArthe tataH zrAgataH 2 / 1 / 101 zrAvazyake 5/2/65 yAsazranthivindi- 22389 ? pyo'titheH 4/2/33 tato nu tato yUni tatra tatra jAtaH tatra doyate bhavavat tatra niyuktaH taMtra sAdhuH tatredamiti rurUpe tatreva 3|1|116 | tatrotamamatrebhyaH tatra bhavaH tatra viditaH 2|1|106 rAzadara tadarthaM vikRteH prakRtau 3|4|15 tadgacchati pathidUtayoH 3/3/59 taddIyate niyuktam 3 / 3 / 184 taddharati vahatyAvahati 3/4/46 tadyuktAt karmaNo'Na 4 / 2 / 42 2 / 3 / 48 tadyojako hetuH 112/126 tadvat 5/21171 4 / 3 / 73 3 | 4 |43 3 / 3 / 202 11386 3|4|108 31219 4228 tatprakRtoktau mayaT tatpratyanumIpa lomakulAt 3 / 3 / 151 tathordho'vaH 311180 1 / 3 / 40 3 / 3 / 1 tadvecyadhIte Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 426 tadasyAstyasminniti manuH 4 |1| 23 tadasyAsminniti 324/89 3 / 3 / 186 tanoteryaki 3 / 3 / 28 tanotervA tadvahatiratha yugpraasnggaa-3|3|161 tadvAci dhau vA'yadi 2 / 3 / 131 3/2/51 1|4|148 tanAdibhyastathAsoH ma cAbhIdaye guro vA 4|4|146 tadaH NAviSTavanmRdaH zicaH 11272 | tadadhInoktI mizridra kameH kartari kac2 / 1 / 43 / tadantA dhavaH NeH 2|3|77; 4|4|5.3 gerbhIsmerhetubhaye 1/2/64 tadarhati 3/4/60 tasa rvA 5|4|109 tadahaM t 4/3/54 3|4|106 tasAdau tadasminnadhikamiti 3/4/167 tadasminnannaM prAye khau 4 / 1 / 14 gau kacyuGa : pro'zA 5/2/115 tadasminnastIti deza: khau 3 / 2257 jo naH go'niteH 5|4|104 reNau gamajJAne 2 gau mRgaramaNe 114|118 tadasman yuddhe yoddha 3 / 2 / 48 4/4/26 tadasmin vRddha yAyalAbha 3/4/46 1|4|123 tadasya paNyam Nau sankacoH 3 / 3 / 171 348/87 eyaH tadasya brahmacaryam tadasya saMjAtaM tArakA- 3 / 4 / 157 tadasya sodam tadasyAMzavasnabhRtayaH 3 / 3 / 27 3/4/55 For Private And Personal Use Only 4|4|46 4|4|15 tapaHsahasrAbhyAM vininau 4|1126 tapastapaHkarmakasya karmavat 2 / 1 / 61 sapo'nutAne ca 2 / 1156 tameSTAvatizAyane 5 / 3 56 | tayorvyaktakhArthaH taptAnvavAdrahasaH 4/2/84 tamadhISTo bhRto bhUto bhAvI 3 / 4 / 76 tamaso 'vasamandhAt 412 81 4/1/85 tarati 4 359 4/1/114 2/4/55 3 / 3 / 130 3/2/123 5/1/155 211283 3382 4 | 3|147 4/1/74 tase: tasmai prabhavati santApAdeH 3/4/65 tasmai hitam tavakamamakAvekArthe 16 fe 3|4|11 tavyAnIyau tasya 31414 3|4|106 tasya dakSiNAyajJAkhyAt 31488 tasya dharmyam tasya nivAsAdUbhava tasyantikasya kAdeH tasya pUraNe DaTa 3 / 3 / 168 3256 4|4|142 tasya vApaH 4|111 3|4|36 Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 430 tasyApatyam tasyedam tasya vikAraH tasya vyAkhyAna iti ca 3 / 3 / 42 tasya zatRzAnAvavaikArthe 2 / 2 / 102 tasya samUhaH 3232 3 | 1|77 3388 turimeyassu 1 / 3 / 70 tuhyostAtaGGAzipi 1|4|46 1/4/39 4|1|117 4|3|134 3|4|143 4/2/53 tA zepe 1/4/57 5 / 2 / 15.2 tAsastyoH kham tAsAmApparAstaddhalacaH 1/2/158 tAsthAne 1|1|46 tA hetau 114/35 ti 1/2/131; 5 / 2 / 186 tikakitavAdibhyo dvandve 1|4|140 'tikAdeH phiJ 3|1|141 tikiye'do jagdhiH 114/110 tikuprAdayaH 113381 tikutratatha sisusarakase- 5 / 1 / 116 tittirivaratantukhaNDi 333378 tipi dhoH 5380 tirazcyapavarge tirasastiryakhe tA tA cAnAdare tA'tasarthe tyena tAdI jhaH tAyA zrAkroze tAyA rUpyazca tAyA vyAzraye www.kobatirth.org jainendra-vyAkaraNam 3 / 3 / 102 / tundAderila: tiraso vA tiro'ntarddhAM tilayavAdakhau 3|3|112 tiSThadvAdIni ca 13 | 14 tiSyapunarvasUnAM bhadvandve 11166 tipyapuSyayorbhAga tIyasya Giti tI sahalubharupariSaH tuNDivativalerbhaH tundazokayoH pIramRjApa- 2 2 10 411156 tubhyamayau Gayi tumarthAd bhAve tumIcchAyAM dhorvopU tumekakartRke tUdIvarmatIbhyAM Ta tUSNImi bhuvaH tujakAbhyAM yoge tujyAz cAhe tRNadda im tRNe jAtI tun tRpyasvoH kriyAntare tRtapoH torave ghaJa teM ye te drayaH tena tena kriyAtulye tena krItam 24/45 tena vitta 4|4|113 2/3/101 4/4/59 4/2/9 12132 20 3|4|107 314/35 tena dIvyati khanati 3 / 3 / 127 tena nirvRttaH 3258 3/4/75 tena proktam 3 / 3 / 76 tena yathAkathAcahastAbhyAM 3|4|11 tena raktaM rAgAt 4/3/200 tebhya ipU ca 5/4/30 tebhyo bhavati vA 112/140 terasaMkhyAdeH te vibhaktyaH te viMzateDiti te seTi toH saH sAvanantye 4|4|139 1|1|44 torli 5 / 1 / 96 tau sad tyaH tyakhe tyAzrayam 4|1143 5/1/154 1/4 25 2115 2/33134 4|4|144 | tyAdezayoH 5/1130 33 / 68 2|4|48 1 / 3 / 788 2/3/145 560 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 111169 dAdi tyadAdera: 5|1|116 tyadAdau dRzo'naloke TakcarA258 vyayozca 5|1|157 tyasthe kyApIdato'supo 5 / 250 5/4/36 trapujatunoH SukU 3 / 3 / 106 sigRdhidhRpikSipaH knuH 2/2/116 trAghnAhI nudonda vinte- 5/3/73 tricaturoH striyAM tisR-5|1|158 treH trenU kaTyAH For Private And Personal Use Only 4 3 206 | trestu ca 22/113 2|4|42 3 / 3 / 144 312/44 4/1/7 5/1/35 5|1|156 214/37 5 / 3 / 16 ravAhI sau 5 / 1 / 15.3 veDyApoH kvacitkhau 4 | 3 |173 zra strayaH tvamAveke svapAdAne tvAmAvipaH thaH thavitteH thasnorAtaH thasya thasya ge pityAca 3/2/1 yAsaH se 3|4|146 tho nthaH 4 | 3 |4 2486 4|4|102 4/3/30 114|43 2 / 3 / 136 daH 4|116 _4|1|61 4|1|100 dakSiNAdA 4|4|128 dakSiNApazcAtpurasastyak 3 2|77 4/4/54 dakSiNermA lubdhayoge 4/2/137 5|1|164 dakSiNottarAdharAdAt 4|1168 dakSiNottarAbhyAmatas 5|4|134 4 1 164 23/4/64 212/105 21111 4|4|164 111 / 63 za2/13 5/2/85 224/66 5 / 1164 daNDAdeH afusestino ske daghnaSTaka da DhaMzasaMjasvajAM zapi 4/4/24 5382 Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra dantazikhAtkhau dambha icca dayAyAsaH dasti dAjJaH dAnAjava dAdudamosso'seH khAderghaH dAdhA bhvapit dATa sidasado kaH dAnIm, www.kobatirth.org dAntazAntapUrNa dasta dAmanyAdezala: jainendra- sUtrANAmakArAdikramaH 5/2/134 2|1|116 311 | 131 rArAha 4|1| 36 | daurakRdge 2158 | dunyoragI 2|1|33|| duso 4 / 3 / 225 | duhAnurudhadupadvipaha- 212/118 225 duho ghazra 2 1/112 dUrAdbhUte 538 dUrAntikArthaistA ca 114 / 42 5346 dRtikukSikalamivastyasa- 3/3/31 111 / 27 dRtinAthayoH pazau hRJaH 1/2/30 2 2 142 hankArA punarvarSAbhyo'bhuvaH 4/4/80 zaktI 5 / 32 4|1184 5 / 1 / 124 |dRzurepU 425 dAmahAyanAt saMkhyAdeH 3 / 1 / 14 dAmnIzasayuyujastutuda- 2/2/160 dAsagonau sampradAne 25/60 dikdAsnyArAditara 114 | 38 dikchabdebhyo vAkebhyo' 4 / 1 62 diksaMkhyaM khau digAdekhau digAderyaH diga kvanitra dRzyarthai zcintAyAm dRzyante 'nyato'pi deGo digi liTi de'nataH deyamRNe 412/165 5 / 3 / 126 21181 1 / 3 / 45 deye trAca 312184 | devatAdvandve 4|3 | 139 3 / 3 / 29 devatAntAttAdarthaM yaH sh2|126 devapathAdibhyaH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tha tisyatimAsyAM ti 5/2/144 421120 dyAvanup dyAvApRthivImunAzIra- zarA27 yutisvApyo jiH 5 / 2 / 167 dyutpuSAdilitsati 2|1|48 dyudbhyo luGi 112287 4/1/34 dyubhyAM maH ghuprAgapAgudakapratIco za280 5/3/21 4|1176 5 / 2 / 121 driH For Private And Personal Use Only 431 yoH 5rA15 dyoH khaM cA'jinasya 4 1138 yo jasi ca 4/3/63 yo varuNasya 528 dravyaghanasparzayoH zyaH 4 3 16 dravyaM bhavye 4|1|158 5115 |chuNyaGguleH 4/2/114 3322 4/2/60 dreSu tenaivAstriyAm 1/4/133 droH 3 / 3 / 119 5|2/26 | droNa parvatajIvantAd vA 321/62 4/2/31 | dvandvaM rahasyAdau 4|11154 dvandvamanojJAdeH 5/3/13. 3|4|123 dityadityAdityapatidyoH 2 1170 | devA divaH karma 32/7 diva ut divaut divazca 21147 | dvandvAcpo rA 4 2 108 112 115 devAttal 41234 dvandvAcchaH 4 | 3 | 108 devikazizapAdIrghasatrazraya- 5 / 26 dvandvAvan vairamaithunakayoH 3 / 3 / 63 5 / 1161 devikuza gau 2/2/126 | dvandve 1|1|36 1|4|67 | deze'noruH 4 2 203 | dvandve valliGgam 1|4|102 divasazca pRthivyAm 413/143 dehAGgAt 3 / 3 / 30 dvandve suH 1368 divAdeH zyaH 21165 daikAnyakiMyacaH kAle 4/180 dvandvopatApapANi- 411151 divAvibhAnizAprabhAbhA - 226 daivayajJizaucivRkSisAtya. 331166 dvayorekaH 4/3/72 divo dyAvA 4/3/142 doH kakhoGaH 312/117 vArAha dizo'ntarAle 11388 doH prAcAm za266 dvitIye'nupAkhye 4131.8 5/2/18 do dadbhoH 5/2/148 dvitkurunAdyajAdakoza- 3|1|153 dI: 112/101 dopo pau 4|4|84 dvitricaturbhyaH suc dIGo'ci kGiti yuddha 4/4/62 doSThaNU sauvIreSu prAyaH 3|1| 136 dvitripurupAdAyupaH dIpajanabudhapUritAyipyA 2/1/52 dozchaH 3290 | dvitrivahoniSkavistAt 3|4|28 dIpyupoktijJAne havi- 1/2/43 dmaH dIrakitaH dvArA: dizo'madrANAm 4/2/25 42277 4/2/115 3|4|167 5 / 2 / 181 yaH drAntasya to naH pUrvasya do 5 356 3|1|146 1 1/21 dvitribhyAM mUrdhnaH 41336 | dvitribhyAM vA Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 432 dvitribhyAmaJjaleH dvitribhyAmaca dvi dvitve'ci dvidaNDyAdiH dviprAptau pare dvivibhajyetareyasU dviSaH dviSo'rau dvistAvAstristAvAnugamam 4 286 dvIpAda samudre dvestIyaH dvayacaH caco'NaH dvayajacaH dhaH dhanuSaH dhanvayoGaH dha 4/2/105 dhUmAdeH 32/105 3|4|34 4|1|108 ! dhe'kau keH 112 21; 112 303112|41 4/4/6 1 1/56 | dhoryaGa kriyAsamabhihAre 2|1|19 421126 dhostasminneva 41370 1/4/69 vyapAye dhruvamapAdAnam 1 | 2|110 4|1|116 dhvarthavAcaH karmariNa 2|4|62 | dhvAGkSaiH 22106 dhvAdeH parasa 114 / 24 11342 4 3 53 3 / 2 / 130 3|3|44 dvayajyagadhakaliGgasUrama- 3 / 1 / 152 nagerIdapaH 4/3/202 caSTanaH saMkhyAyAmavA74 | 3 | 156 dharmAt kevalAdan dhAtrIhiH dhAtrapotre 4|11 6 naH kye 3 / 1 / 110 3|1|143 www.kobatirth.org jainendra-vyAkaraNam dharmaM carati dharmapathyarthanyAyAdanapete 3 / 3 / 198 dharmazIlavarNAntAt 4|1155 na jau jiH na 52 / 116 na kapi naktaMrAtri mahomyo divam 4|2|76 na kticidIzva 4|4|40 noDAvihvacaH 3|1146 navaM mRdantasyAka 5 / 3 / 30 nakhaM suvidhiM kRttuki 53328 aagarat 3/1/51 nakha na ca vAhavayoge nadyAderda nadyAmmatuH 3/2/65 nadvayacaH prAcyabharateSu zarAnha 1|1|18 na dhukhe'ge 1 |2| 104 nandigrahipacibhyo lyu. 2/1/107 namaH 5 / 1 / 16 5/1/20 napaH svamoH na padAntadvitvavareyalopa- 111158 napare naH napo'jbhalaH 5/4/11 5/1/51 4 / 2 / 111 4|4|68 113173 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir naja 5|2| 146 22 161 natraH 3/4/127 natraH zucIzvarakSetrajJa- 5/2/34 dhAnyaprarohaNe khaJa dhAvRtiH dhArIGaH zatrakRcchaNi 2/2/108 | natro'n 4 | 3 |79 na 5 / 2 / 11 4|3|181 dhAreruttamarNaH dhi dhigatyarthAcca 112 / 112 na duloH sakthihale 4/2/123 5/3/43 naJa visUtribhyazcaturaH 4/2/75 2|4|58 natra se caturasaMgatalavaNa 3|4|115. 21 | 75 naDazAdADit zarA66 nAdeH kukU nAdeH phaN dhinvikRNabhyora ca 214/1 dhuyoge tyAH ro 3 / 3 / 162 na te nAsikAyAH khau 3/4/151 na thAt 5/1/56 na thAsmadaH 2|4|71 nadaNDamA vAntevAsiSu 3368 na dadhipayagrAdIni 114160 nadIbhizva 1 / 3 / 17 nadImAnupIbhyo'dubhya- 331 / 102 .3/2/76 4|2| 155 12rAha 5 / 3 55 na gatihiMsArthebhyaH 4 / 2 / 133 nagarAtkutsAdAdayoH 3 / 2 / 106 3266 na gopavanAdeH 3 / 3 / 162 114/138 nago vA'jIve 4 | 3|185 5/3/20 4/3/31 412125 na tilokakhArthanAm 114/72 | namaHpurasolyoH napo vA naye For Private And Personal Use Only na pratipadam na vistAcitakambalyAt 3 / 1127 na be 1|1|37 112261 21395 na bhAbhUkamagamiyA 5|4|113 namrAnnapAnnavedAnAsatya- 4 | 3|183 nabbAdhya Asam navbhAve ktaH 1/3/68 | namaH zatru 42167 3 / 2 / 71 na rudhaH 3|1|88 nare lau 5/4/26 21158 namaH svastisvAhAsvadhA1/4/26 na mAGyoge 4/4/71 na mATerapatye'varmaNaH 4|4|161 namikampismyajaskamahiM- 2 / 2 / 148 na muTAvidhau namovarivazcitraGaH kyac 2|1|16 na to vA 5/3/29 41386 na yadanAkA 22419 21155 4|31230 Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra na koDa: na vRtAdeH na vyo liTi jainendra- sUtrANAmakArAdikramaH na laGlu sAmIpyAyu- 2 / 3 / 111 | nAsikAyA nazcAtsthU- 4/2/118 na liGi 5 / 1 87 nAsikodarauSThajaGghAdanta- 3 / 1 / 48 navaceta 5/2/64 nAsikyo GaH 11114 nuvA 1/4 / 126 nAstikAstikadaiSTikAH 3 / 3 / 178 | nRtatsthayoryutra niMsanikSanindo vA na varjane na vA rupyamatvarasaMbuSA 5/1/128 navAzveH 5/4/112 nRtairyaGi 4/3/27 navA sAkA 2264 1 / 21127 | necyAt 3 / 3 / 190 neTaH 5/2/174 neTi vistAcitakayAt 3|1| 27 4|3|146 na zazadavAdInAm nazeH za nazca puMsi nazcApadAntasya jhali nazchavyaprazAn www.kobatirth.org naho dhaH nAJcaiH pUje nADIyantryoH svAGge nAto'm tvakAyAH nAyante nAdhArthatye cvyarthe nAnekage: nAnoH nityavIpsayoH nindahiMsaklizakhAdanipAnamAhAvaH 548 nimitta saMyogotpAdI 542 nimUle kaSaH 5|4|14 niyo'vodoH nazzi tuka na samAhAre 4261 nirabhyoH pUlvoH nirekAjanAGa na sAmeH 4|2| 13 111 / 22 1 / 3 / 74 na sudurmyA kevalAbhyAm 5|1|47 nidussuveH supisUtisamAH 5/4/66 na seTastAsi moDavami 5/2/36 nirdhAraNe na skAdandro'i 4 | 3 | 3 nirvANo'vAte na svatikimaH 4/2/66 nivRtte'dyUtAdeH 3 | 3 | 142 nhivRtivRssivydhiruci-4|3|216 nivAsa citizarIropasamA 213336 5/3/66 nAnyA''dizigrahaH nAmyatisucatasR nAvo rAt nAzaH kham nAziSyagovatsaddale nAsikAdau peTamaH 55. niH nikaTAvasathe vasati nijAmucyep nityaM gativizeSe 5/1/107 nityaM duzarAdeH 4 | 3 | 36 | nityam 4|4|117 3/4 / 99 4 | 3 |61 112/11 5/3/51 nivizaH 4|4|26 | nivyabhyanupareH syando'- 5 / 4 / 54 4/2/158 nizApradoSAbhyAm 3 / 2 / 134 1/4/152 niSedhe'laMkhalvoH ktvA 2|4|4 5/4/76 niSkAcchatasahasrAntAt 4/1/45 2|4|47 4|4|11 12154 224143 4/4/3 4|2| 102 111161 5|4|80 4 | 3 | 161 nIgvaJca sudhvaMsubhraMsu 5 / 2 / 182 zarA33 | notau ca tadyuktAt 4 11133 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nIlapItAdakau numazarvyavAye'pi 21120 nendrasya 33106 | danadapatapadabhumA 3 | 3 | 145 | nerviDacirIsau 5|3|3 | nela svasrAdeH 2/2/127 naikAcaH 4|4|154 2361 | naikArthyaM bodhye sAmAnya- 5/2/35 3/4/37 | noGa: 4/4/5 24/22 noDasphAt ktvA 111265 2325 4|4|130 2/3/26 1|1|64 4|112 2 / 3 / 67 2/3/54 nau dvayacaSTaH 3 / 3 / 131 nau dharmaviSasItAbhyastA- 3 / 3 / 167 nau burdhAnye 2/3/44 nyagrodhasya kevalasya 5210 5/258 nyaGkvAdeH nyAyapariNAyaparyyAyaH 223/36 5/4/74 112/25 For Private And Personal Use Only no'puMso hRti nomatA goH noDase ma nau gadanadapaThasvanaH nau Nazca pa 412/156 paGgoH 4282 paJcadazatau varge vA paNaH parimANe 433 pakSAntiH 3|4|145 5/164 pakSimatsyamRgAn hanti 3 / 3 / 157 niSNAta nadISNAta pratiSNA5/4/75 | paMktiviMzatitriMzaccatvA 3|4|58 niSkuSaH niSpravAriNaH 3 / 1 / 57 nisaH zreyasaH 3|4|58 nisastapatA banAsevane 2355 nisaMnyupAd hRH nistabdhapratistabdhau paraNapAdamASAdyaH 314/31 paNyAvadyavaryAvahyAyopasa- 2188 zahada 3|1|31 3212 514/38 4|4|4 3 / 2 / 112 5|4|118 41362 5/2/84 patiH se pativanyanta nyau 5|180 dhArA27 5|4|100 3|4|152 3|118 Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 434 pathaH kaTa pathaH panthaH pathimathyabhukSAmAt patho vA patho bun pazyaGgakarma patrapAtra- 3 / 4 / 132 pathyatithivasatisvapate- 3 / 3 / 207 padayorgRhNAti 3 / 3 / 160 padarujavizaspRzo ghaJ 2/2/15 padavyavAye'pi 3|1|33 patnI patyanta purohitAdeyaH 3 / 3 / 118 patrAt 3 / 3 / 61 patrAdaN 3|3|90 parimukham 3 / 4 / 71 3|3|6 5 / 1162 4/2/68 3 / 3 / 16 www.kobatirth.org 5|4|116 5 / 3 / 14 padye pantho Na nityam paraH parakAle kartRt param jainendra-vyAkaraNam parimANAkhyAyAM sarvebhyaH 2 / 3 / 19 / pAterluka parimANAtsaMkhyAyAH saGgha- 324|56 parimANAdbhudupi 311/26 3 / 3 / 152 328 112 / 12 pariSado NyaH 3 / 3 / 165;3 / 3 / 2058 pAdo vA pariskandaH prAcyabharateSu 5/4/57 pare: pAdyAyeM parivRto rathaH parivyavakriyaH * padasya parokSe liT padasya TornAmnavatinagarI5|4|121 paro'co mit padAdapAdAdau paropAt paro mriH 5456 pareH sRdevikSiparaTavada- 2 / 2 / 119 pare'caH pUrvavidhau parerghAGkayoge 111457 parervarjane pareva 5 / 3 / 15 1246 padArthasambhAvanAnujJA padAsvairivAhUyavadayeSu 211198 parovaraparaMparaputrapautrapade yo yau 528 parau bhuvo'vajJAne 4 | 3 | 164 parau yajJe 314/72 parau vAdidiparaH padeSTaT 2 1/2 24/7 | paryapAzcivaH kayA 1|3|10 13 | 15 | paryabhibhyAm 4|1175 2|4|51 232 112/10 paryAsavacane'lama 1 1/51 paryAyArhaNotpattau buNa 12/76 | parvatAt 2|4|6|dera parasparAnyonyetaretare parasyAdeH parAnukRJaH parAvarayoge parAvarAdhamottamAdeH parikrayaNam parikhAyA ha 3 / 4 / 16 pazuSvajaH samudoH 2/3/56 pariNA'kSazalAkAsaMkhyAH 12338 pAkakarNaparNapuSpaphalamUla 3 / 1254 parinivibhyaH sevsitsyaam5|4|51 pAkamUle pIlukarNA- 3/4/144 paripanthaM tiSThati 3 | 3 | 158 pAghrAdhmAdheTadRzaH zaH 2 1 110 paribhUjidRtivizrIva- 2/2/140 pAghrAdhmAsthAmnAdANa - 5/2/36 parimANasyAkhuzANe 5 / 2 / 22 pANighatADagharAjaghAH 2/2/53 parimANasyAnato'rghAdvA 5 / 2/32 |pANDoDaNa 3|1|155 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5/3/40 5 / 3/4 4 | 3 | 37 225 111 / 55 112 / 35 piTe ciH 5/3/2 3 / 4 / 135 5 / 2 / 44 3/4/65 1 / 3 / 43 4|4|116 pAda: pat pAdamyAGamA yasa pari- 1/2/73 pAdasya padAjyAtigopa - 4 / 3 / 163 3|1|15 4/2/32 5/4/63 3 / 2 / 41 224 /78 3|4|154 4356 3 / 3 / 53 2/3/51 pitRvyamAtulamAtAmaha 3/2/31 23143 | piSTAt 3 / 3 / 110 22 128 pIlAyA vA 3|1|107 2133100 3 | 1138 4 | 3 | 154 114/108 5|1|169 3211 5166 4 2 6 | pucchabhANDacIvarAriga 2 | 1|17 3 / 286 puNyasudivAbhyAM nap 1/4/106 kam 4rAhara putrAccha vA 3|4|40 3|1|146 4/3/135 putrAntAdvA putre vA pumaH khayyampare so'nusvA - 5 | 4|1 purAyAvatorlaT 232 rAhada puri luG vA puruSahastinoNa ca 3 | 4 | 159 3 / 2 / 125 palalyAdeH 112 113 palyarAjahastibhyo varcasaH 4 | 280 pAtrAd ghazca pAtresamitAdayazca For Private And Personal Use Only pAnaM deze 113 / 49 pApA ke kutsyaiH pAyyasAnnAyyanikAyya- 2|1|104 pArAyaNa turAyaNacandrAya 3|4| 68 pAre madhye tayA vA 1/3/15 pAzarUpavINAtUla zloka-211122 pAzAderyaH piccAsmadaH |3|3|133 | puMkhau ghaH prAyeNa piti kRti tuka pituryazca puMyogAt khoragopAlapuMvadyajAtIya dezIye puMsi cArddharcAH puMsIdo'ya puMso Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-sUtrANAmakArAdikramaH puruSADhaNa 3 / 46 | pautrAdi vRddham 3 / 1178 prayacchati gahUryam 3 / 6 / 153 puruSAt pramANe vA 331129 | pyastivAkse ktvaH 5 / 1 / 31 | prayojanam 3 / 4 / 102 puruSe vA 4/31212 | pyAyaH pI 4 / 3 / 23 pravahaH sh2|78 puro'grato'greSu suH 2 / 223 pye 4/4/38 pravAhaNasya Dhe Dhasya 5 / 2 / 33 puroDAzAha 3 / 3145 pye ghipUrvAt 4/4/56 prazaMsAyAM rUpaH 4 / 1 / 125 puro'staM miH 1 / 2 / 137 | pye ca 4 / 3 / 34 prazaMse'he: 2 / 2 / 111 puvaH khau / / 163 | praH 4487; 52 / 163 | prazaMsoktyA 13 / 62 puvAdut 5 / 1176 prakAre guNokteH 53 / 10 prazasyasya zraH 4111119 puskarAdeze 4/1156 | prakAre thA 4186 | prazne cAntaryuge za297 puSyasiddhyau me 2016 | prakArokto jAtIyaH 4 / 1128 prasahane'dheH 1 / 2 / 28 pUgAJJyo'grAmaNIpUrva t 4 / 2 / 1 | prakRtyA'ci dipAH 4 / 3 / 103 prasitotsukAbhyAM bhA ca 1 / 4 / 52 pUGaH 51 / 96 | prakRSTe ThaH 3 / 4 / 101 prastyo vA 5266 pUyajoH zAnaH 2 / 2 / 106 / prakRSyagardai manyakarmaNya- 114 / 27 prasthapuravahAntAt 3 / 2 / 100 pUjAkutsayorvyatyayaH 31184 | pracaye vA 2 / 4 / 3 prasyaipa 5 / 2 / 103 pUjite 5 / 366 prajane vAte 4/3147 praharaNam 3 / 3 / 176 pratakratorai ca 3 / 1136 / prajane suH 2 / 3158 praharaNamiti krIDAyAM nn:3|2|46 pUrNAd vA 4 / 2 / 146 | prajAmedhAdas 4 / 2 / 124 prahAse manyavAci yussm-sh|154 pUrvakAlai kasarvajarat purANa 1 / 3644 | prajJAdeH 4 / 2 / 44 prAvaNaNazchaH 3 / 4 / 1 pUrvatrAsiddham 5 / 3 / 27 prajJAzraddhArcAvRttibhyo nnH4|1|28 prAktervA'samaH 2 / 1181 pUrvapadAtvAvagaH 5 / 4 / 87 pratikaNThalalAmArthAt 3 / 3 / 161 prAksitAdaTApi 5.4143 pUrvam 113 / 67 pratijanAdeH khaJ 3 / 3 / 203 prAgadroraNa 3 / 1 / 68 pUrvazca 4 / 36 pratijJAne samaH / / 48 prAga dhoste 12 / 146 pUrvAt 4 / 120 pratipadameti Thazca 33163 prAgyANa 3 / 3 / 126 pUrvAdayo nava pratiyatne kRtaH za4/60 prAgvataSThA 3 / 4 / 61 pUrvAnyAnyetaretarAparAvaro 41187 pratiyoge kAyAstasiH 4 / 2 / 46 | prAcAM kaTAdeH 3 / 2 / 115 pUrvAparaprathamacarama- 143353 pratizravaNe 5/366 prAcAM grAmANAm 52 / 16 pUrvAvarasadRzakalahanipuNa 1 / 3 / 28 prateH 4 / 3 / 10 / prAcAM nagare 5 / 26 pUrvAvarAdharANAM purava- 41103 praterasa IpaH 4 / 285 prAcAmiJo'taulvalibhyaH14/132 pUrvAhaNAparAhaNA'' ml-3|35 pratyanvavAtsAmalomnaH 4 / 2171 | prANitAlAdeH 3 / 3 / 105 pUrve kartari 2 / 2 / 24 prtybhivaade'shuudrstrysuuyke5|3|11 prANitUryasenAGgAnAM dvandva 114178 pUrvo'mi 4 / 3 / 64 pratyabhyatikSipaH za277 prANinyupa 3 / 486 pRthagvinAnAnAbhirvA 1 / 4 / 41 | pratyAzravaH / / 55 prANyaGgarathakhalayavamASavRdha-345 pRthvAderveman 3 / 4 / 112 prathane vAvazabde 2 / 3 / 31 prANyaGgAdAto vA'laH 4 / 1 / 24 pRSodarAdIni ythopd-4|3|214 prthmcrmtyaalpaardhkti-1|1141 praannyossdhivRkssebhyo'vy3|3|103 peSami 4 / 3 / 166 prapUrvasya styaH 4 / 3 / 18 prAt 4 / 3 / 58 14 / 131 prabhavati 3 / 3157 | prAtarniHzarecaplakSAna- 5/4/86 poTAyuvatistoka- zaza60 pramANAsattyoH / 4 / 36 | prAdArambhe / 2 / 38 poraduGo'pipirapi- 2 / 185 pramANe dvayasaDdadhna- 3 / 4 / 158 / prAdiH 1 / 2 / 126 pailAdeH For Private And Personal Use Only Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 436 jainendra-vyAkaraNam namo prAdago 5 / 3 / 45 / phenAdilazca 4 / 1 / 26 / bhaktiH 3 / 3 / 70 prAddhRtyamiGasti 5 / 4 / 73 3 / 1 / 137 , bhakSyAnnAbhyAM mishrnnvy-113|30 prAdhvaM bandhe zarA147 bhajo zivaH / / 65 prAyAccitticittayoH 4/31117 bandho'dhikaraNe 2 / 4 / 28 bhajabhAsamido ghuraH / / 144 prAyo'napatye'NInaH 4 / 4 / 155 / bandhau be 4 / 3 / 10 bhajeauM 4 / 4 / 32 prAyo (ya A) bhIdaNye rAza69 | balAdemaMtuLa 5 / 157 bhargAt traiga: 3 / 11100 prAvRSa eNyaH 3 / 2 / 136 bale 4 / 3 / 221 bhavataSThaNachasau 3 / 2061 prAvRSaSTaH 3 / 3 / 2 / bahAvIretaH 5.386 bhavati 114/71 priyavaze badaH khaca 2 / 2 / 36 bahutve'dorapi 3 / 2 / 103 bhavateraH 52 / 173 priyasthirasphiragaderaH 4 / 4 / 148 bahupUgagaNasaGghasya 41214 bhavadbhagavadaghavato vA riH 5 / 4 / 3 pusRlvaH sAdhukAriNi 2 / 1 / 122 | bahulaM khau 1 / 4 / 126 bhavadvadvA tatsAmIpye 2 / 3 / 107 2 / 2 / 4 | bahula guruvRddhatRpradIrgha 4 / 4 / 149 bhavyageyapravacanIyo- 1453 predvastu zravaH 2 / 3 / 26 | bahulApinyAlATau 4 / 1 / 46 bhasandhyAtubhyo'varSA- 3 / 2 / 137 prelapasamathavadavasaH / / 126 / bahordhA vAsattau 4 / 2 / 27 bhasyaiSAjAjJAdvAsvAnAM 5 / 2 / 52 prelipsAyAm // 3 // 42 | bahorvasnasau 5/3 / 17 bhasya 4|4|118 prelvAcaturo nuTa 51136 | cahau jhalyet 5268 bhasya TeH kham 5Aza65 pre vaNijAm 2 / 3 / 48 baco nRmkhovA ThaH 4 / 1 / 134 bhAgAdyazca / 3 / 4 / 48 prasUjorin 2 / 2 / 136 / bahajAdeSThaH 3 / 3 / 182 bhA guNoktyA'rthenonaiH 1 / 3 / 17 praSAtisargaprAptakAle 2 / 3 / 136 | bahvalpAcchaskArakAdvA 4/2 / 47 bhAge cAnupratipariNA 1 / 4 / 22 52 / 176 | brahlAdeH 3 / 2 / 31 / bhA'tulopamAbhyAM tulyArthaH 144/76 pro ghica 1 / 2 / 63 bahUcA bahula a | baco bahulaM Thaja zA 3 / 3 / 43 bhAdAvidamo'nvAdeze 4 / 3 / 118 pro napi 117 bAr3hAntikayoH saadhnedau4|1|122 bhAdau voktapurakaM 5 / 153 pro'mbArthamvoH 5 / / 102 bAntakadkamaNDalubhyaH 3 / 1130 bhAyuktaH kAlaH 6 / 2 / 4 proSThapadAnAM jAte 5 / 2 / 23 vibhetehetubhaye 4348 bhAyA zrIjassaho 4 / 3 / 122 propTheNyajAtpadaH 4 / 2 / 121 | bilvakAdezchasya 4 / 4 / 143 bhArthe 1 / 4 / 14 'lakSAdibhyo'Na 3 / 3 / 122 | budhyunshjnemdrsronne:1|2|83 bhAvakarma Di0: 1 / 1130 vAdeH praH 52|78 | bRhatikA 4 / 2 / 14 bhAkvAcinaH 2 / 3 / 6 bodhyamasadvat 5 / 3 / 24 bhAvAdimaH 3 / 3 / 143 3||sh20 brahmaNastvaH 3 / 4 / 126 - bhAve 2 / 3 / 17 phaNAM saptAnAm 4 / 4 / 116 / brahmaNo rASTrebhyaH 421106 bhAve'gau 2 / 2 / 62 phaNa phinorvA 1176 . brahmabhra NavatreSu kvip 2 / 2 / 75 | bhAve tvantalau 3 / 4 / 110 phalibhajoH 4 / 4 / 112 brAhmaNamANavavADavAt 3 / 2142 | bhAse 111138 phalegrahmAtmambharikukSi- 2 / / 31 / brAhmo'jAtI 4 / 4 / 162 bhikSAdeH 3 / 2 / 33 phalagunyASTaH zaha bruva Ahazca 22470 bhikSAsenAdAye 2 / / 22 phANTAhRterNaH 3 / 1 / 138 5 / / 61 / bhidyodhyau nade 2 / 1 / 65 phAlgunIzravaNAkArtikI 3 / 2 / 18 bhinnaliGgo nadIdezo- 1 / 4 / 83 phiradoH 3 / 11147 bhaktANNaH 3 / 3 / 204 bhiyaH Rkluko raa2|153 phulla 5/3170 bhaktAdvA'Na 3 / 3 / 185 miyo vA 4/4/105 proH For Private And Personal Use Only Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-sUtrANAmakArAdikramaH 437 bhiso'ta ais 5118 madajanalAtkaraNa- 3 / 3 / 201 / mAnAM elvamathAthusaNa- 2 / 4/68 bhomAdayo'pAdAne 2 / 461 madrebhyo'Na rA85 mAne kyaH 3 / 3 / 120 bhIroH sthAnam 5463 mdhubmbornaahaannkaushikyoH3|1|65 mAnvadhadAnazAnmyo diishc2|1|4 bhIhIbhRhuvAmujvat 2 / 1135 / madhUSazucimuSkAdraH 4|1|33maalessiikesstthkaanaaN bhAri- 4 / 3 / 175 bhujpryaajaanuyaajaukpryojy-5|2|68 madhyAntAdgugai 4 / 3 / 130 mAvadheH 5 / 1150 bhujo'dau 1 / 2 / 63 madhyAnmaH 3 / 2 / 128 mAsAd vayasi khatra. 3 / 4 / 77 bhumAsthAgApAhAksAM 4 / 4 / 65 madhye pade nivacane 1 / 2 / 145 miGaH 4 / 1 / 115 bhuvaH khyantare / / 152 madhyAdeH 3||raa66 miGastrizo'smadyadhma- zarA152 bhusthoriH 111161 manaH 2 / 2 / 70 miDaikArtha vA 114/54 bhUtapUrva caraTa 3 / 4 / 142 / manasyuranasyanatyAdhAne 1 / 2 / 144 mizidgaH 214/63 bhUtavaccAzaMsAyAm 2 / 3 / 108 | manuSyAdiSvaraNyAt 3 / 2 / 107 mimItra dIDAM pye ca 413 / 43 bhUte 1722 / 3 / 116 mano DApca 3 / 1 / 6 mitanakhaparimANe pacaH / / 36 bhUyahatye 2 / 1 / 90 manoruzcakSuzcetorahora- 4 / 2 / 56 miderepa 5 / 2176 bhUvAdayo dhuH 11 manorau ca 3 / 1 / 41 mithasthataso'mtaMtasAm / 4 / 82 bhUpA'parigrahe'lamantaH 1 / 2 / 135 manorjAtau Suka cA'au 3 / 1 / 148 miSvasmassibthasthatiptama 2 / 4 / 64 bhRgvatrikutsavaziSTagota 1 / 4 / 136 mantreskviSu muktApetApoDhapatitApatra- 113 / 33 bhRtrAM trayANAmiH 5 / 2 / 175 manthaudanasaktubinduvajra- 413 // 171 muNDamizrazlakSNalavaNa 2 / 1 / 18 bhRto'khau 211463 manmAbhyAM khau 41158 mudgAdaNa 3 / 3 / 148 bhRta vRjidhArisahi- 2144 manvankanivicaH kvacit / / 62 mumacaH 4 / 3 / 177 bhRzAdezvau halo bhuvi / / 10 zarA75 muSagrahirudavidaH saMzca zaza82 bhebhyo bahulam 33 / 13 mamojhayo matorvos- 5.3131 mRgottarapUrvAtsakthnaH 4 / 2 / 101 bhessjaanntaavsthetihaabhyH4|2|30 mayaTa 3 / 3 / 56 / mRjeraipa 5/2 / 1 dibhyo 3 / 47 mayaivaitayorabhakSAcchA- 3 / 3 / 108 mRimRdagudhakuthavadavasa: 1 / 1 / 80 bhyapaH 5 / 2 / 150 mayukhyasakAdayazca 1 / 3 / 66 mRdantanuvibhaktyAm 5/465 bhyaso'bhyamyArA26 / mayo vo'cyuJaH 51415 mRdastikaH 4ArA45 bhrasjorasorambA 4/446 masjinazobhali 51 / 36 mRdo luliGozca 112 / 57 bhraajbhaasbhaassdiipjiiv-5|2|116 mahato'a khanau 3 / 1 / 130 mRSaH pareH 1|76 bhrAtari ca jyAyasi // 182 mahArAjaproSThapadAbhyAM ThaNa 312 / 30 mRpaH svArtha 111493 bhrAturvyazca 311133 mahArAjAt // 372 meghartibhayeSu kRtaH 41 bhruvo vuk 34114 mahendrAd ghANau ca 3 / 2 / 24 meniH 2 / 4/75 bhrauNahatyadhaivatyasAra- 4/4 / 166 mAGi luGrA33151 / mo naH 5.33 bhvasorecca khaM hau 4 / 4 / 106 mAGo vyatihAre 245 mo'nusvAraH 5/4/7 mANavacarakAt khatrA 3 / 4 / 10 / mrau DAci nityam 4 / 3 / 87 mddddukjhrbhraadvaa'nn.3|3|175. mAtarapitarauvA 43 / 145 mboH 5 / 3 / 84 matibuddhipUjArthAcca / / 166 mAturutsaMkhyAsambhadrAdeH 3 / 1104 mato baccharAdera- 4 / 3 / 222 mAtRpitRbhyAM svasuH 5 / 4 / 66 / yaH 3 / 4 / 78 5 / 1 / 148 matvarthe stau 1 / 2 / 108 mAthagrupadavyanupadAkrandaM 3 / 3 / 156 / yaH sau 5 / 11168 matsyoGyo DyAm 4|4|137 mAnapazvaGgayoH kopau 4111112 / yakhAvadhvanaH 314/139 For Private And Personal Use Only Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 438 yatra vAzabde yag duhaH yaGi DuGa asisfa yo vA yaci bhaH yaccayatrayoH yaJaH yaJaJoH yaJiJoH yatrayato dI: yaNetyoH yataH pratidApratinidhI yatazca nirdhAraNam yattadetebhyaH parimANe yatyetadAdi guH www.kobatirth.org 3|3|40 2 1/57 yasaH yaskAdibhyo vRddhe yasya yAMca 4/4/136 5/2/136 5 / 2 / 180 yasya vA 1|4|144 yAcitApamityAtkaNU 3 / 3 / 146 5 / 1 / 121 5 / 292 yAjakAdibhiH 1 / 3 / 72 5/2/108 112/107 yo yaGaH 2|3|124 |4|1|110 | yo'rdhAt 2|4|16 yo'saMkhyAparimANA yajayAcayatavicchapraccha 2 / 3 / 72 yajijapivadadazAmUkaH 2/2/135 yajitajipravacAm 1 / 3 / 6 2484 5|2|66 yA yajJarvigbhyAM ghaJa 3 | 4|67 | yi GityayaGg - 5 |2| 139 4|4|108 yajJeH stuvaH 2/3323 yi kham 4|4|151 jainendra-vyAkaraNam yADApaH yApye pAzaH yAvati vindajIvaH yAvadyathAvatyasAdRzye moGit yiT ceSThasya yitye 3|1|16 |1|4|135 3|1|90 yuktavadusi liGgasaMkhye 5/2/66 yugyaM patre 4|4|77 yujAtaH 1/4/22 | yujerase 1/4 149 | yujo'yajJapAtre geH 3/4/160 121102 yatsamayA'nuH 1 / 3 / 12 yathAtathayathA purayoH krameNa5 / 2 / 35 yAtayorasUyApratyuktau 2 / 4 / 14 3 | 4|131 yathAmukhasammukhasya yathAsaMkhyaM samAH 1214 yathAsve yathAyatham 5/3/12 yadbhAvAd bhAvagatiH 1/4/45 yabhe'zvavRSabhayoH kyaci 5 | 1| 32 yamaH sannivyupeca 2/3/66 yamaH sUcane 111186 yamaramanamAtaH sakU ca 5 | 1|132 yayyanusvArasya parasvam 5|4|132 [ yUyavayau jasi yaro Go vibhASA De 5/4/125 yUnastiH yUni ye kaDArAH yavaduttare 5/3/6 yess aarakaSaSTikAdyaH 3 | 4 | 126 ye vA yazcorasaH 21167 1/4 /134 yuvoranAkau yuSmadasmadoH 4|3|67 1168 2|1|100 2|3|106 5/1/50 11260 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yenAli vidhistadantAdyIH 1|1|67 yeSAM ca dveSaH zAzvatikaH 114185 yogAdyazca 3|4|16 yoGo rupottamAd buJa 3|4|122 yo'co'rAsuyuvaH 2/1184 yojanaM yAti 3|4|70 22 155 4|4|156 4/4/45 2382 yenAGgavikAretthambhAvau 1/4/31 yaunamaukhAd vuJ vAvaci sandhau For Private And Personal Use Only khUgrahavRhagamo'c vau vyAkhyau muH ra yuTU yuDavyA bahulam yuvA khalati palitavali - 1 / 3 / 63 yuvAlpayoH kan vA 4|1|123 yuvAvau dvau 5/1/151 5 / 1 / 1 5|1|145 yuSmadasmado'kakhaJ 312 / 121 yuSmadasmado Gaso'z 5 / 1 / 23 razmau yuSmadasmado'viptAsthasya 5/3/16 rasyotranapatye yUtijUtisAtihetikIrtayaH 223788 rAjadantAdau 3|1|62 rAjanyAdevu 3|1|75 raH kham rakte 213/67 rajjeH 2|3|94 rathavadayoH rakSatyuJchati raGkoH rajaHkRpyA sutipariSado rathAgraH raghAdeH rAjanvAn saurAjye 5/1/152 rAjazvazurAdyaH 1131104 rAjAhaH sakhibhyaSTaH radhijabhoraci ranto'NuH rannajbheTa: rabho'zabliToH rAjJaH ka ca rAzi yudhi kRJaH rASTra ca 3/2/124 3|4|38 3/3/51 5 / 3 / 105 2/3/52 112 / 92 4/4/16 4 / 2 / 18 3 / 3 / 155 3276 4|1138 4/4/25 4/3/208 3386 5 / 1 / 93 5|1|40 1|1|48 2|4|86 5|1|42 23146 3/1/74 11366 3|2|46 5 / 3 / 35 3|1|126 41263 3 / 2 / 116 2rArAdara 3/4/53 Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra rAt rAtrAhI pusi rAtryahaH saMvatsarAt rAtsaH rAducakhau 3|1|25; 3|4|76 | lakSaNa hetvoH rAtreH kRti prabhAcandrasya 4 | 3 | 180 laGo vA rASTra ri 3|4|84 laTa 5|3|42 | labheH 3 / 4 / 26 rAd bhUtabaleH 3483 rAdho vadhe 52/156 5|1|144 rAyo hali rASTravattadvatAM sarva- 3 / 3/75 rASTra zabdAd rAjJo'ga 3 | 1 | 150 rASTrAvadhyoH rASTrAvArapArAddhakho roGaliGa rItvataH rItaH rukau copi calArthAc 5/1/43 labhapatapadasthAbhUvRSadana- 2/2/137 luTa 24/63 | lokAt lAkSArocanAzakalakaImA- 3 2/3 loT lAlATikakaukkuTiko 3 / 3 / 167 2/3/135 24 83 2/3/110 2|4|66 liGo 'nantyasakham 5/1/1388 liGa caurdhva 2|3|7:2|3 | 140 liGa yadi 2|3|144 4|4|66 5/2/133 5 / 160 2/2/130 liDsyorde rujarthazca bhAvavAcino'-114162 liGa hetau lRGakriyAvRttI 2 / 3 / 115 rudAdegeM 5/1/135 liT 24/65 2|4|67 rezca supi raivatikAdezchaH rogAdapanaye roGItoH prAcAm ro'yuH rori ro'supi rauti mRgaH 1|4|104 lakSaNenAbhimukhye'bhipratI 1 / 3 / 11 2|4|11 2266 5|2/94 rudbhyo'DvAjaH rudhitudAdibhyAM znamzau 2/1/47 rUhaH paH 5 / 2 / 47 rUyayoryaH rUpyadamyaguNyAH reraddhazoH revatyASTha 3 / 2 / 102 3/2/73 la laH karmaNi ca bhAve jainendra- sUtrANAmakArAdikramaH 3/12/45. 52/53 5/2/137 www.kobatirth.org 32283 4|1|46 4 | 3|100 3 | 1|134 romanthatapaH zabdavairakala- 2/1/14 5/4/188 5 / 3 / 78 3 / 3 / 26 lasya 5 / 2 / 1887 5/2/136 | liyet 5/2/188 liGyetaiH liG liGaH sIyuT liGAzaMsoktau liGAziSi liTastayorezire liTi vA liTi veJo yaH liTITi radheH liDasphAt kit liDukaci dhoH liDyaGoH liDabat kRJi lipsyasiddhau 5/4/24 3/3/96 4 |2| 54 likyavindadhAripAri 2|1|111 3 / 2 / 101 liyo'dhAryasammAnane ca1/2/66 5 / 1 / 156 5 / 2 / 46 2291 1/4/51 1|4|117 4/4/70 4|4|81 liyonukU luG luGi luGyetyorgAH luGlaGlaGaghaTa 114/122 1286 2|2|104 ] luGlaGorvA luTi ca klupaH luTo'nyasya DAraurasaH 14/154 lupasadacarajamajamadaha- 2 / 1 / 21 lUdhUsUkhanartisahacara itraH 2 / 1 / 162 2/3/11 3|4|44 2/3/138 2/4/72 loTo laGavat loDa lakSaNe 2/3/6 lopAmAdibhyAM zanau 4/1/27 lo mam 24|54 | luliTokU Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 1/36 2/3/5 vaH kau vaktyasukhyAteraG 1|4|112 vacane gRdhivaJceH vAcisvapiyajAdInAM vaco'zabdakhau 4 | 3 | 32 5 | 1/41 | vaJciluJcyattRSi 111176 vitaNDAt 4 | 3|7 | torika 4/3/26 | For Private And Personal Use Only 1 / 2 / 150 lomno'ntarbahibhyAm 4/2/117 lo vA snehadrave 1|1|45 lohitAdisakalAntAt 3|1|21 lohitAnmaNau 4/2/36 lvAdeH 5/3/61 ya to vatsAdvA 436 1/2/65 4/3/11 5 / 2 / 67 1|1|66 3|1|97 4|1|5 3/4/20 3 / 3 / 12 vatsokSAzvarSamebhyasta- 4|1|146 2186 112269 vadaH supi kyap ca vado'pAt vadhe prataizca vadhe rAdheH 5/1173 2/1/45. 4|3|114 4|4|114 vanaM puragAmizrakA siddhakA 5|4|88 vanahiraNye kAme 4|1167 vanA'zo razca 3/1/7 vanyAH 4/4/42 Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 40 svayaHzaktizIle vayasi vayasi dantasya datR vayastitutAH vayastulAbhyAM sammite vayasyanantye vayovAk prANijAtyu varaNAdeH www.kobatirth.org vali vyoH kham vazi jainendra-vyAkaraNam vA kRJadhiH vA kRSi vA koryaGi 2/2/107 2/2/15 4 / 2 / 142 4|1|61 3 / 3 / 166 3|1|24 324|116 vADage 3/2/62 vA'geH vA kyasya vAkyasya TeH paH vAkyAderbodhyasyAsUryA varuNabhavazarvarudrendra 3|1|42 vargAntAt 3 / 3 / 36 vA'greprathamapUrva 1/4/21 varjane'paparibhyAm varNadRdAdeSTayaNa ca 3 | 4|113 varNAdbahulaM to nastu 3 / 1 / 36 vanApAyeogyAnAm 1 / 4 / 86 va nitye varNoM vartyavyasya vartyatvare'vadhe varSApramANe vasyAbhAvani varSA dupca valAdyagasye vA'kSaH vA khau vAgamiG 2|4|10 114 | 147 prAkAzAH vAGirupluvoH vA DizyoH 2|3|46 4|4|124 vAcaMyamAsUrya pazyopazya 2/2/38 vAcatvAriMzadAdau 4|3|160 4/2141 4/4/85 5/2/63 4|2|37 3 / 28 | vAcastadarthAyAH 1/4 73 vA cittavikAre vAceH vAco gmin 4/4/52 vA niSkaghoSa mizrazabde 4 | 3 | 167 5/360 vA nIcaH 4/3/160 413152 5 / 3/6 vA'nudAttasyarduGa: 2 / 1 / 71 vA'nupi 5 / 4 / 67 4|2| 134 vA'nyasmin sapiNDe stha-3|1|83 11382 vA''paH 4/4/57 ; 5 / 2 / 127 21127 4|3|64 112 / 39 1|4|66 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only vA padasya vA padAntasya5 | 2| 14:5|4|133 vA parAvarAbhyAm vA pare vA'pavaditau 1 / 3 / 112 2|4|18 4|1|48 5/2/21 vA jasi 1|1|40 3/4/85 vA janamutrasAm 5 / 1114 vasudhvaMsvanaDuhAMdaH 5376 vaso'nUpAdhyAGaH 1/2/118 vasorjiH 4|4|115 5/184 vA'JceradistriyAm 4/2/17 4/3/55 vAiTA 5/4/53 vATya rogazoke 4 / 3 / 162 vA''TakAcita pAtrAtkhaH vA tarumRgatRNadhAnyAyavAtAtIsArAbhyAM kukU 4/1/155 | vA'to'ghoryakAt 3 / 3 / 136 3/4/52 114 88 4|1152 5/2/51 4|4|120 vastairdaj vasnakrayavikrayAH vasnadravyAbhyAM Thakau vA diksave 1|1|36 3|4|50 vA dainyAkroze 4|4|60 vassadiyo vasuligamam 2 vahAbhre lihaH 22 35 112/15; 13/6 vA vA dyoH 5/2/31 vAhamuhaSNuhaNihAm 5 / 3 50 vA dheH vA veTvyoH vAnadyatane 112282 vA kathami liG ca 2|3|116 2|1|44 vA kadAkayoH 2/3/3 4|1|86 1/4/16 vA napaH 5 / 1 / 57 vA'vRdvAddhoH 1 / 2 / 141 vA'nanvAdeze 5 / 3 / 22 5/2/165 vA nAmnaH 111 / 71 4|1165 2|3|114 4|3|106 vA pUrvAparAdanAt 3 / 2 / 140 vA bahUnAM jAtiprazne 4|1|148 vAbhAdi 113384 5/4/94 5|1|123 vA'bhyavAt 4/3/21 vAbhrAzabhlAzabhramukramu- 2/1/66 4/4/36 312 / 120 bA mAvakaraNe vA bhAvArambhayoH vA maH vA martye vA'mAvAsyAyAH vA muco dherep vA moH vA mvoH vA svoH kham vAmzasoH vAstupinuSaso yaH vA rogAta prayoH vAdya vAliTi 33/7 5/2/156 4 | 3 | 156 5/4/107 4/4/68 4/4/75 32/26 3/2/133 4/3/206 1|4|127 4|1|105 1/2/74 vADavarasya vA vAggamye yA vidhavadhAt 3|3|140 vA viSAde 112 / 46 vA vizeSavacane mahau 5/3/26 3|1|144 5/2/163 5|1|114 vAveSTiceSTayoH vAzi Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir veTa: jainendra-sUtrANAmakArAdikramaH 441 vAzijilAzinoH phe de4|4|165 vinasmAyAmedhAstrajaH 4 / 1147 / vRddha kuJjAdibhyo 'kaH 3 / 1187 vA'zeSAt 2 / 3 / 117 | vinmatorup 5 / 1 / 124 vRddha'cyanupa 31173 vAzyAvArokAt 421144 viparAjeH 1 / / 13 vRddhokSoSTrorabhrarAjanya- 3 / 2 / 34 vA'SAnte'kakhAdau 5 / 4 / 101 | | vipUyavinIyajityA- 2 / 167 vRndArakanAgakuJjaraistat 11357 vASpoSmaphenAdudvame 2 / 1 / 13 | viprasamo'khau DuH 2 / 2 / 156 | bRSabhopanaho vyaH 3 / 4 / 13 vA samIpe 1 / 4 / 62 vibhaktI za157 | vRSAkapyagnikusita- 331140 vA'supi 4/3180 vibhakta kA 1 / 4 / 50 vato vA 5.186 vA supo bahuH prAktu 4|11127 vibhaktyAmASTana: 5 / 1 / 143 | veH zAlazaGkaTau 3 / 4 / 148 vA se 3 / 1 / 35 | vibhASA grahaH 2 / 11117 veH skando'te 54/55 vA'sthaH sphAdeH 4 / 4 / 67 vibhASA'ci 5 / 3 / 36 | ve skambheSaH 5.459 vA svasRpatyoH 4 / 3 / 137 | vibhASA'nyatra 4 / 3 / 102 | veH svArthe 1 / 37 vA'svAGgAdeH 3 / 146 | vibhASA liyoH 4 / 3 / 44 | veGi 1 / 4 / 116 vA smaraNala 5168 | vibhASA luTaH sat 2 / 3 / 13 / veo vayiH 1 / 4 / 113 vA''hitAgnyAdau 23 / 103 | vibhASeko'sve prazca 4 / 3 / 104 | vezca praznAkhyAne 2 / 3 / 61 vAhIkagrAmebhyaH 3 / 113 vibhASauSadhivanaspatibhyaH 5/4/60 5 / 4 / 61 vA heH pRSTapratyuktau 5 / 3 / 16 | vimuktAdibhyo'N 4 / 165 vetanAderjIvati 3 / 3 / 135 vAhyAd vAhanam 5.492 virAme vA 54 / 131 vetteH siddhasenasya 5117 vizaMtikAtkhaH 3 / 4 / 29 / virAme visarjanIyaH 5/4 / 16 veritaH 2 / 1949 vizatitriMzadbhyAM Dvurakhau 3 / 4 / 21 virodhi cAnAzraye 1486 vemeMGaH 4/4/69 viMzatezca 3 / 4 / 168 vizipatipadiskando- 2 / 4 / 41 veve sthAnAntAt 4 / 2 / 11 viMzatyAdervA 4 / 1 / 10 vizeSaNaM vizeSyeNeti 113 / 52 vezca svano'zane 54 / 50 vikarNa kuSItakAtkA- 31 / 113 | vizvagdevayozca Tera. 4 / 3 / 168 vaikazAlAyASThaH 4 / 1163 vikaNazuGgachagalAt- 3 / 1 / 106 | vizvajanAtmabhogAntAt 3 / 47 vaikahali pUrya 4 / 3 / 170 vikuzamIpareH sthalam 5 / 4 / 70 | vizvasya vasurAToH 4 / 3 / 226 vaikAddhayamuJ 4 / 1 / 107 vicArya pUrvam 5 / 3 / 97 visamAptau to'naJ 1 / 3 / 55 vaino'dUre'kAyAH 4 / 1 / 66 vittabhittadUnagUna- 5 / 3 / 74 | | visAriNo matsye 4 / 2 / 23 vaizAkhASADhaSaSTikaikA- 3 / 4 / 103 vidAMkurvantu vA 2 / 137 / vIpsetthambhUtalakSaNe- 1 / 4 / 11 vaiSamohyaszvasaH 3 / / 82 vidAbhyo'nRSyAnantarya- 3 / 1 / 63 | buJchaNakaThenaDharaNya- 3 / 2 / 60 voktaM nyak 13 / 63 vidUrALyaH 3358 vuNatumau kriyAyAM tadarthAyA 2 / 38 / voke 3 / 1 / 11 videH zaturvasuH 5 / 1 / 55 bRkATTeNyaN 4 / 2 / 4 vodarye 4 / 3 / 104 vido laTo vA 21469 vRjimadrAtkaH 3 / 2 / 106 / vodazvita: 3 / 2 / 14 vidbhicchidaH kuraH / / 145 vRttisargatAyane kramaH 1 / 2 / 34 | voditaH 51 / 104 vidhinimantraNAmantra- 2 / 3 / 137 vRddhcrnnaakcchlaaghaas-3|4|124 | voduGo bhaavaarbhbhyoHshpH1|1|14 vidhyatyakaraNena 3 / 3 / 164 vRddhacaraNAJit 3 / 3 / 94 | vopakAdibhyaH 1 / 4 / 139 vidhvaruSostudaH sakham / 2 / 37 vRddharAjAkhyebhyo- 313 / 74 | vopdeshe'tvdcsRji-5/1|108 vinaJbhyAM nAmau na saha 3 / 4 / 147 vRddhastriyA kSepe gazca 3 / 1145 vopayame za 1490 vinayAdeSThaNa 4/2/40 vRddhasya 4 / 1 / 121 | vobduhadihalihaguho de 5 / 2070 2 / 2 / 150 vRddhAdakavat 3 / 354 vomorNAta 3 / 3 / 117 vindicchU For Private And Personal Use Only Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 442 jainendra-vyAkaraNam voJaH 5 / 1 / 82 zaki sahazca zaza86 | zAsa it 4 / 4 / 33 voH 1177 ; 5 / 2 / 88 | zaki hastikavATe 2 / 252 | zAsvasthasAm 54/40 vorvAta 4/2 / 131 zaktiyaSTaSTIkaNa 3 / 3 / 177 zAhI 4|4|35 vo vA kiti 4 / 3 / 33 / zaktau 4 / 3 / 66 zikhAyA balaH 3 / 2 / 68 vo vidhUnane juk 5 / 2 / 43 zaeiDakAdeyaH 3/3166 zikhAzAlAzamyUrNAzriyAM 4 / 2 / 8 voSajAgRvidAt 2 / 1134 zatamAnaviMzatisahasravasa 3 / 4 / 24 zitsarvasya 1 / 1 / 52 vozInareSu 3 / 2 / 64 zatAdasvArthe'se Thayau 314/18 zi dham 111 / 31 vo kaSavicalasakattha- 2 / 2 / 120 zatAdimAsArdhamAsasaMvatsa- 4118 ziro'dhase pade 5.4/35 vyaH 4 / 3 / 36 zatAdvA 3 / 4/32 / zilAyA DhaH 4|11156 vyaktavAksamuktI 1 / 2 / 44 zadergAt zarA56 zilpam 3 / 3 / 174 byajo'ghanacoH 114/128 zado'gatau taH 5 / 2 / 46 / zilpini TvuH 2 / 1 / 119 vyaJjanairupasikte 3 / 3 / 146 | zapo'dAdibhyaH 14 / 143 | zivAdibhyo'Na, 3 / 1 / 101 vyatulyAkhyA ajAtyA 13 / 64 zabdakarmaNo veH sh2|26 shishukrndymsbhdvndvendr-3|3|62 vyatho liTi 5 / 168 zabdadaduraM karoti 3 / 3 / 156 zIDo ge 5 / 3 / 130 vyadhamadajapo'gau 2 / 3064 zabde ca sh2|123 zIDo'dhikaraNe 2 / 2 / 20 vyavahapaNoH sAmarthya 1 / 4 / 64 zamityAmaderSiNin 2 / 2 / 117 zIGoruTa 5zi6 vyasya vA kartari 114/75 zamityAmado dIH 5 / 272 / zImborAt 5158 vyAH 2 / 3 / 147 / zami dhoH khau 2 / 2 / 16 zIrSacchedAdyazca 3 / 4 / 63 vyAGazca ramaH sh2|80 zamyASTra laja 3 / 3 / 107 zIlam 3 / 3 / 176 vyAghairupameyo'tadyoge 113151 | zaraH khayi 5 / 2 / 162 zukrAd ghaH 3 / 2 / 21 vyAmizraH svaritaH 111 / 14 | zaradvacchunakadarbhAd 3 / 1191 | zucyubjyorghami 5 / 2 / 57 vyuDo'vo ila: saMzca za197 | zari sazca 5/4/23 / zuNDikAdibhyo'Na 3 / 350 vyuttapaH 1 / 2 / 22 | zarkarAdibhyo'Na 4 / 1 / 161 / zuddhAgrAntazubhavRSava- 4 / 2 / 145 vyudaH kAkudAntAt 4 / 2 / 148 zarkarAyA vA 3 / 2 / 63 4ArA68 vyupezIDo'ntye 2 / 3 / 37 zarpare khari 5/4/20 3 / 1 / 112 vyuSTAderaNa. 3 / 4 / 60 zalAluno vA 3 / 3 / 173 zuSipaceH kvI 5 / 3 / 67 vyo khaM vA 5.45 zazcho'Ti 5 / 4 / 137 zuSkacUrNabhakSeSu piSaH 2 / 4 / 20 bajayajaH kyapa 20380 zasi 5 / 1 / 25 zUlokhAdyaH 3 / 2 / 12 brajavadalo'taH 5 / 1176 | zaso naH 5 / 1 / 25 zRGkhalakodarikasasyakA- 4 / 1 / 17 brate raa2|68 | zastrajIvisaGghAya'vAhI 4 / 2 / 3 | zRvanyorAruH / / 152 vazcabhrasjasRjamRjayajarA- 5 / 3 / 53 zAkalAdvA 3366 zaprAM pro vA 52 / 124 vAtasphAdastriyAm 4 / 2 / 2 zAkhAderyaH 411157 ze mucAm 5 .1 / 28 bIhizAleDhaMga 3 / 4 / 128 | zAcchAsAlAvyAveSAM yuk 5 / 2 / 42 zevalasuparivizAla- 4 / 1 / 140 vrIhyAdeH / 142 zAcchorvibhASA 5 / 2 / 145 zeSAdvA 4 / 2 / 154 zANAt 3/4/33 zeSe 2 / 3 / 12 ; 32 / 72 zakalAdibhyo vRddha 3 / 2 / 87 | 5 / 4 / 123 zeSe'yadau luTa 2 / 3 / 127 zakavRSazAglAbhaTarabha- 2 / 450 | zAlAturakUcavAra zeSo'ga eva 2 / 4/94 zaki liG ca 2 / 3 / 148 | zAlAd gokharAt 3 / 3 / 11 , zeSau guNavacanAdeva 4 / 11118 zuno'teH zubhrAdeH zAt 1166 pAnA For Private And Personal Use Only Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra jainendra- sUtrANAmakArAdikramaH 4|4|10 pe kRti bahulam zaunakAdibhyazchandasi 3 / 3 / 77 pe'GgalerbhisaMkhyAdeH znasaH kham 4|4|101 4|4|22 dhuvAM svoracIyuvau 4/4/72 zo znAnnakham 5/6/59 zyA'Jcidivo'sparzApA- 5/3/65 zyAdvyadhAtusaMsuliha- 211/114 zyainaM pAtAtalaM pAtA zrAddhaM bhuktaM Tho'nena zrAddhe zaradaH zriNIbhuvosit zyazapaH zruvaH zra zruvo'ni zrusmRdRzaH sanaH zreNyAdi kRtaiH pa * paTkatikatipayacaturAM zruk 4 / 1 / 3 SaToH kaH siH 5/358 rSANi cAriNastoreva STunA STuH ThiklamvAcamAM ziti 5 / 2 / 73 SNAntel 1 / 1134 yo rUpAntyayo vRddhe 3/1/63 312/50 pro no NaH samAne 5/4/85 4|1|18 sa 3/2/132 21324 2 1/70 21289 11252 1/3/54 zrayukaH kiti 5/1/117 zilapaH saMkhyAdI razca 1/3/47 saMkhyAparimANe Datizca3|4|163 saMkhyAtrADDo'bahugaNAt 4/2/66 saMkhyAyAH ko'tizataH 3|4|16 saMkhyAyAH pAdazatebhyo 4/2/10 2 / 1 / 41 saMkhyAyAH saMkhyAsaMvatsa 5/2/20 zliSazI sthAsavasaja- 2/4/57 saMkhyAyA zravayave tayaT 3/4 / 164 zvagaNAdvA 3/31134 saMkhyAyA guNasya ni. 3/4/166 zvayuvamaghono'hRti 4|4|121 saMkhyAyA dhvabhyAvRttau kRtv4|2|24 zvasastuT ca 312/135 saMkhyAyA vidhArthe dhA 4|1|106 zvaso vasIyatazca 4282 saMkhyA vaMzyena 1 / 3 / 16 zvAderAvataH 5/2/13 | saMkhyA visAyAderahan 4/3/215 zvAzcarmaNAM saMkoca - 4|4|132 saMkhye saMkhyayA bhayAsannA 133887 zvIditaste 5|1|120 | saMkhyaikAdvIpsAyAm 4/2/48 sandhau vyaspadvaco'thukU 5/2/128 saMjJA khuH 424/7 4|3|60 1 / 1 / 26 sannivibhyo'de 5 / 1 / 127 saMjJo bhA saMvatsarAgrahAyaNIbhyAM saMzayamApannaH 1 / 4 / 28 | sanmahatparamottamotkRSTaM 1 / 3 / 56 3 / 3 / 25 sanyaGoH 4|3|8 3 / 4 / 69 sanyataH saMsRSTe sanliTorjeH saMskRtaM bhakSAH 3 | 3 | 147 3 / 2 / 11 3 | 3 | 128 sapatnyAdau saMskRtam sapUrvAt 2 / 3 / 103 pUrvAyA vAyAH sabrahmacArI satrahmacaryAdeH sabhA'rAjAmanuSyAt ghaNamAsAgaNyazca patve'sadvat www.kobatirth.org yasya putrapatyojiH posnatryaH saMkSNoH "saMkhyaH 4 | 3 | 132 | sakthyakSidadhyaNAmanaG 5 / 1154 sakleze 41288 2|4|40 4 | 3 6 sakhyazizvI 114/65 sakhyurako 5|4|120 | sAGGghAGkalakSaNa ghoSe saGghe'nUrddhe sacasyo bhau 112/62 2226 5/4/41 3|4|880 4 | 3 |74 13 | 16 | saMhArodyAvAnAyA 4|1|111 | saMhitazaphalakSaNavAmAdeH 3|1|56 pam SaSThASTamAd bhAge JaH ghAt padAntAt 5|4|114 saH 1/3/2 pAdindhRtarAjJo'Ni 4|4|123 sa eSAM grAmaNIH 4|1|12 SidbhidAdibhyo'Ga 23186 sakRtstambe vatsabrIhyoriH 2 2129 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only 443 3/1/52 5/1/66 3/3/65 2 / 3 / 40 5/4/105 satyAgatAstoH kAre satsUdviSadyujavida - | 3 | 179 2/2/56 sadAdarAnAdarayoH 1 / 2 / 134 sadisvaJjyoH parasya liTi5|4 |84 524/47 sadosprateH sadyoSamaH paredyaviparu- 41188 sanaH ktici khaM ca sanaH pUrvavat sanapU samaH 4 4 |4| 47 11258 114/93 sanAzaMsamikSa uH 22146 sani 1|4|116; 4|4|44 sahigrahaguhazca 5 / 1 / 118 sanimImAghurabhalabha- 5/2/155 sanIDa vA sanIvantarddha bhrasjadambhu- 5 / 1 / 97 sanumaH ijAdeH 5 5|4|111 43328 sankacorNI santasphamahatoH 5/2/177 5/2/62 2|1|24 4/1/21 5 / 3 / 23 4/3/163 4|4|131 114169 2|1|68 Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 444 jainendra-vyAkaraNam samaH sami 4 | 3|166 | sarajasovaMSTIvapadaSThIvA- 4 / 2 / 76 | sAdhunipuNenArcAmIcate 1 / 4 / 51 samajaniSadanipadamana- 2 / 3 / 81 sarorijAdeH 2/132 4/2/65 5. 1129 3 | 4|97 |saro'no'zyAmAyasaH 4 |2| 64 | sarolaH 4 / 2 / 96 2385 13 | 1 sarvakulA karISeSu kaSaH 2 / 2 / 40 3|1|67 || sarvacarmaNaH kRtaH 3/3/164 3 | 4 | 130 sarvatrAgnikalibhyAM daNa 3/2/28 sarvanAmnaH smai sarvanAmnaH syAT prazca5 | 2|109 sarvanAmno bhA ca 114/36 sarvabhUmipRthivIbhyAmaNa 3/4/41 5/3/1 samayastadasya prAptam samayAsapatrAniSpatrA samarthaH padavidhiH samarthAt prathamAd vA samavAyAt samavaiti samavAye 4 / 3 / 111 samAM samAM vijAyate 3 | 4 | 137 samAnasya sa jyotirja- 4 / 3 / 162 samAnodare zayitaH samApanAtsAdeH samAyAH khaH samipRcisRjivaraH sami muSTau samiyudruvaH samudaH samudAya mogranthe samUle hanazca samUhavacca bahuSu samoDakUje 24/23 4/2/26 12/16 samo gampracchasvRccha 1 2 24 samo bhayA 1250 sampadA cAbhividha 42588 samparyupAtkRJaH suDbhUtre 4!3|110 sampAdini samprati sampraterasmRtau sampratyaH pradA samprAjjAnuno jJaH samprodazca kaTaH 3 / 3 / 208 3482 3/4 | 105 2 / 2 / 124 sarvANo vA www.kobatirth.org 2/3/35 sarvAt 2 / 3 / 22 sarvAdiH sarvanAma 5/3/71 112/70 sarvasya dve sarvasya so vA di sambodhane sambodhane bodhyam sambhavatyavaharati pacati 3/4/51 sambhAvane'lami sthAni 2/3 130 sammAnano saJjanopanayana 1 / 2 / 31 samrATa 5/4/9 sarve kAbhyAM khaH samajuSo riH saMsthAnakriyaM svam sanau prazaMse sasme laG ca sasse'dyusthasya sahana vidyamAnAd sadasya saH khau 3|4|13 sadasya sapri: 2/2/101 sahArthena 12142 sahivo'syauH 3|1|126 sahe 1 / 4 / 23 saheti tulyayoge 4/2/130 sAkSAdAdiH 1|1|35 sarvAnnInAnupadInAyAna 3|4|134 | | 3 | 3 | 163 5/3/76 1/1/2 314146 | sAt 2 / 2 / 103 sAttadviSayAt 1/4/55 sAdeH sAdvA kAnye sAdhakatamaM karaNam sAdhanaM kRtA bahulam sAdhane svArthe Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAntAH sAma zrAkam sAmAnyenopamAnam sAmi sAyazciraM prAhUNeprage sAlvAvayava pratyagratha 3/1/154 5/1/12 | sAlveyagAndhAribhyAm 3 | 1|151 sAvaJjeH 5|1|130 sAvanaDuhaH 5/1/60 sAvaimme 5 / 1 / 77 sA'smin paurNamAsIti 3 / 2 / 16 3/2/19 4|1131 4|1181 sA'sya devatA 3|4|8 (sikatA zarkarAbhyAm 324/45 sico yaGi siti siddha zuSka pakvatrandhaiH siddhirane kAntAt siddhau bhA sidhamAde: 4|2|46 sidhyaterajJAte 2|3|152 | sindhvapaka 5/4/33 sindhavAdera sipi nirvA siluGa siliGa de For Private And Personal Use Only 11350 1 / 3 / 24 3 / 2 / 136 4/2/57 suJaH syasanoH 1 / 2 / 114 sutro yajJasaMyoge 1326 suTi pUrvasvam 1 / 2 / 153 suT tathoH 5478 12/105 1 / 3 / 36 11111 1 / 4/5 4|1|25 41342 3 | 1/50 4 | 3 | 186 4|3|201 | 11185 1/4/30 4 | 3 | 217 2283 sivusaha suT stusvaJjAm 5/4/52 sisyasIyuTtAsau Gau 4|4|61 1/4/7 suH pUjAyAM na giti 13/61 | sukarmapApamantrapuNye kRJ 2 / 2 / 76 1 | 2|143 | sukhaduHkhayorvA kRcche 5/3/11 5/4/77 sukhAdeH 4|1154 4|1|160 | sukhAdeH svabhoge 2|1|15 3|1|126 sucaH 5 / 4 / 21 5/4/83 22/110 4386 24|87 3|3|4 3 / 3 / 67 5 / 3 / 81 211138 Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-sUtrANAmakArAdikramaH 445 suDanapaH 111 / 32 | soDhaH 54/81 | sthAnIvAdezo'nalvidhau zaza56 sudhAturakaGca 31186 | somavaruNo'gnerIH 4 / 3 / 140 sthAne'ntaratamaH zaza47 supazca 112 / 156 somATyaNa 3 / 2 / 25 | sthAdezcena casya 5444 supi 2 / 2 / 7:5 / 2 / 67 | some suJaH 2 / 277 sthAsenayaseghasicasaJja- 4 / 4 / 46 supi zIle'jAtau Nin 2 / 2 / 66 | soDiMti 5 / 2 / 106 sthAstambhoH pUrvasyodaH 5 / 4 / 135 supIko'ci 5zi52 | so'sya nivAsaH 3 / 3 / 63 sthUladUrayuvahrasvakSipra- 4 / 4 / 147 supo jheH 114150 4 / 4 / 11 | sthUlAdibhyaH prakAroktau 4 / 2 / 11 supo dhumRdoH |4|142 sau me 5 / stheNa pibabhubhUbhyaH semeM 114146 supyoH 4 / 4/76 stambaramakarNejapoza / 18 sthezabhAsapisakaso vrH2|2|154 sup supA sh3|3 stanmusivusahAM kaci 5 / 4 / 82 stho'vaviprAcca / / 17 subhagATyasthUlapalita- 2 / 254 stambhustumbhuskambhusku- 2 / 177 snehane piSaH 2 / 4/27 summiGantaM padam 1 / 2 / 103 stambheH 5 / 4 / 48 | snorthAt 5.11111 suyajorvanip 2286 state bhrAtuH 4 / 2 / 157 snozca nizca 2 / 1156 surAzIdhvoH pibaH 2 / 2 / 12 | stut somau cAgneH 5 / 4 / 65 sparddha param zarA60 suSAmAdiSu ca 5 / 4 / 72 stushaasinnvRttujussaakyp2|1|191 spRzamRzakRSatRpaDapo vA 211139 susaMkhyAdeH stusudhUtro me 51 / 131 spRzo'nudake kviH / / 56 susarvAAdrASTrasya 5 / 2 / 17 steyasakhye 3 / 4 / 116 smRhigRhipatidaya- 2 / 2 / 141 suharitatRNasomAja- 4 / 2 / 126 stoH zcunA zcuH 5 / 4 / 116 | sphAhato'suTaH 5.161 suhRduhRdau mitrA- 4 / 2 / 150 stokAntikadUrArthakRccha 1 / 3 / 34 sphAdeH sko'nte ca 5 / 3 / 46 sUktasAmnozchaH 4 / 1 / 63 stoke pratinA | sphAderAto dhoryaNvato' 5 / 3 / 60 sUtrArakoGaH striyAH 4 / 4 / 74 | skAdyayorasphurepa 5 / / 138 sUtre'smin subbidhi- 5 / 114 striyAM ktiH 2 / 3 / 75 sphAntasya kham 5 / 3 / 41 sUbhavatyormiGi 5286 striyAM khau 4 / 2 / 143 | sphAyaH sphIste 4 / 3 / 17 sUrpAdvA 3 / 4 / 25 striyAm 3 / 13 skAyo vaH 5 / 48 sUryAgastyayozche ca 4 / 4 / 138 striyAmup 3 / 1 / 18 sphurisphulyopani 4 / 3 / 40 sRghasyadaH kmaraH / / 143 strI 1 / 2 / 63 / sphurisphulyornirniveH 54158 sajIvanazaH kvaram / / 146 strIgornIcaH zazaH sphesaH sh2|100 sRjujvalagRdhazucalaSa- 2 / 2 / 132 | strIdhenuvAradArAtpuMsanaI- 4 / 2 / 73 smiGa: 4/3150 sRsthire 2 / 3 / 16 / strIpuMsAnnukatvAt 3 / 1172 smipUrva zaH sani 5/1 / 133 se'Ggale saGgaH 5/462 strIbhyo DhaNa 311106 smRdRtvrprthmrstRspsho-5|2|162 seTi 4 / 4 / 111 stro'yajJe 2 / 3 / 30 / sme 2 / 2 / 100 sedho gatau 5.4/79 ruyukta puskAdanUrethArthe 4 / 3 / 146 / sme loTa 2 / 3 / 141 senAntalakSaNakAribhya 3 / 6140 sthaH 2 / 2 / 8 smradarthadayezAM karmaNi 11456 senAyA vA 33 / 166 sthaH kaH 2 / 2 / 64 | syage saH 52 / 151 senosurAcchAyAzAlA-114101 stha it 5 / 2 / 118 syatAsI luluToH 2 / 1130 sehya picca 2474 sthAgApApaco bhAve 21378 syadAvodaidhaudmaprazrayahima- 4 / 4 / 28 sevalasuparivizAla- 41140 sthANDila: 3 / 2 / 10 / syasanovU dbhyaH / / 88 soH prAtardivAzvasaH 4 / 2 / 120 | sthAnAntAdup 3 / 3 / 10 ' syasau kRtacUtacchada- 5 / 1 / 105 For Private And Personal Use Only Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir husnuvorgevaH 446 jainendra-vyAkaraNam syenAnDasTAGaseH 5.1 / 10 | hano vadha liGi 1 / 4 / 114 / himakAvihatI 4 / 3 / 165 nu zrudra pluGgyuGo vA 5 / 2 / 176 | hanteraghaH 54/106 himpare vA 5 / 4 / 10 svatantraH kartA 1 / 2 / 125 / hantejaH 4/4/36 himyornunoH 5/4/102 svanahasorSA 2 / 3 / 65 haratyutsaGgAdeH 3 / 3 / 138 hIne 1 / 4 / 15 svapitRpornajiG 2 / 2 / 151 | haritAdyaJaH 3 / 189 hIyamAnapApayogAt 4ArA52 svapisyamivyeJAM yaGi 4 / 3 / 15 / harItakyAdeH 2 / 3 / 124 hujhalbhyo herthiH 4/4/64 svayaM ktena 1 / 3 / 22 halaH 2 / 3 / 102, 4 / 4 / 2 4/4/82 svaratiSUGadhUsUtyUditaH 5.1162 halantAt 111184 hakrona vA 02 / 124 svaritenAdhikAraH 12 / 5 halazcejuGa: 5.4110 ho'nutsedhe 2 / 2 / 14 svasakhi 1 / / 67 halasIrAhaNa 3 / 3 / 62 hRtaH 3161 svasuzchaH 3 / 1 / 132 halAmacaH 51178 hRti caikA 4/31174 svasuzchaNuH 3211121 hali 4 / 3 / 126, 546 hRtyacAmAdeH 5 / 2 / 5 svasRnaptaneSTatvaSTakSata 4 / 4 / 86 hali kham 5 / 1 / 171 hRsindhubhage dvayoH 5 / / 24 svAgatAdeH 5 / 2 / 12 haluGaH kGityaniditaH 4 / 4 / 23 hRdayasya hallekhayANa 4 / 3 / 161 svAGgAdvakSisaknaH 4 / 2 / 113 ilo'nantarAH sphaH 111 / 3 hRdarthayusamAhAre svAGgAnnIco'sphoGaH 31147 113 / 46 halo'nAdeH 5 / 2 / 161 hRdupyup zakSa svAGgotastye kRbhuvaH 2 / 4 / 46 halo yaH 4/4/51 hRSTApacitau 5.1/125 svAGge'dhruve 214139 halo yamA yami kham 5 / 4 / 138 haso've 2 / 1 / 115 svAGgeSu prasite 4|1123 halo hRto DyAm 414 / 140 he'kAle 4 / 3 / 186 svAdAvadhe sh|106 halGathApo dhaH susiptya 4 / 3 / 56 | hetAvanunA 214413 svAdumi Nam 2 / 4 / 12 halyabhakuchuraH hetuphalayoliG svAdeH znuH 5 / 3 / 86 2 / 3 / 132 211166 halyabhorI: 4 / 4 / 103 hetumati rAza24 svAbhAvikatvAbhidhAna-1111100 halyasseH 52 / 63 hetumanuSyAd vA rUpyaH 3 / 3 / 55 svAmIzvarAdhipati- 14/47 hetI 21142 / halyetattadoranase'koH 4 / 3 / 106 1 / 4 / 32 halye hemantAttakham lvArthe lubhAt pUrAha 3 / 2 / 138 5 / 1 / 102 halyaibupyutaH herakaci svIkRtAvupAdyamaH pUrA 7 5 / / 61 zarA51 havirapUpAdervA svISad dusikRcchAkR- 231103 3 / 4 / 3 he zaradAdeH 421106 rA196 haideprayoge haihayoH sveko dIH hazazvatorlaG 5.363 4|zabda hazca 1/4/64 ho daH 53148 svepaH kyaca 2 / 1 / 6 sveSu puSaH hotrAbhyazchaH hastAdAne cerasteye 2 / 4 / 26 3 / 4 / 125 2 / 3 / 38 ho hantoNinni svovAmau haste pANI svIkRtau 112 / 146 5 / 2 / 59 rA477 haste vatimrahaH ho halaH znaH zAnaH svaujasamauTchaSTAbhyAMbhis 302 2 / 4 / 25 // 1788 hAkaH 4|4|106 zakSaNazvasajAgRNizvye 51181 zahAkaH kvi521147 hasve 4 / 1 / 142 hanaH siH 11188 hAt 1 / 4 / 151, 3 / 3 / 34 4/4/86 hanazca vadhaH 2 / 3 / 63 hAyanaH 2 / 1 / 121 hAlipsicaH 2 / 1146 hanasto'bhiNaloH 5 / 36 hAyanAntayuvAdibhyo'Na -3 / 4 / 1200 hAvAmaH 2 / 2 / 2 hanigamyacAM sani 414 / 14 | hiMsArthAdekakarmakAt 2 / 3 / 34 ho jiH 4 / 3 / 29 hanRtaH sye 5 / 1 / 129 hitamasmai bhakSAH 3 / 3 / 183 / ho jizca nyabhyupaviSu 2 / 3 / 59 svArthe halAdaste For Private And Personal Use Only Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra jainendravArtikAnAmakArAdikramaH a kAkArayoH prayoge neti vaktavyam prakRtasandhInAM zevalAdInAmiti vaktavyam prakaraNe tUSNImaH kAm vaktavyaH akSAdUhinyAmaivvaktavyaH rastyasyatyorvacanam agnIdhaH zaraNe vAcye raNa vaktavyo bhasaJjJA ca3 | 388 agragrAmAbhyAM niyo Natvam tasyAdyAdibhya upasaMkhyAnam pazcADDimaH aGgAtraThebhyo vA pratiSedhaH www.kobatirth.org prakaraNe agnipadAdibhya upasaMkhyAnam jAteriti vaktavyam vidhau bhayAdInAmupasaMkhyAnaM napuMsake ktAdini 1 / 4 / 79 4|1|140 | antAdimo vaktavyaH aprakaraNe jyotsnAdibhya upasaMkhyAnam atyantApahnave liG vaktavyaH atyAdayaH krAntAdyarthe ipA 5/21110 2 / 2 / 23 3|1|61 vRtyartham 2352 TAzI kA koTapoTAsoTASTAbhyo'pIti kecit 2 / 1 / 14 aNiJorapyabrAhmaNagotramAtrAdyavatyasyopasaMkhyAnam 3 | 1|13 4|1|130 annantasya nakhaM striyAM vA vRttiH 4 | 3 |75 | anyatrApi dRzyate 2|1|45 3|1|47 111198 nau karmaNi vAcyabhidhAnam 2284 antazabdasya (sA) GkividhiNatveSu gisaJjJoktA4 | 3 202 312/136 114/63 114/3 anyasminnapi vAci dRzyate kArakAntare'pi ca 2284 zranyAdeSThaNa vaktavyaH 3121126 anyebhyo'pi bhavatIti vaktavyam puroti vaktavyam prANyaGgAditi vaktavyam |4|1|304|1|50 atannimittAdapi samAhAralakSaNAd rAdub vaktavyaH 3 | 4|26| Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apasavya ityAdAvapi vaktavyaH apsumati cAkhau vaktavyam |3|4|90 4 |1| 18 |saH khaM ca zrabhyarhitasya ca araNyANo vaktavyaH abhayAcceti vaktavyam abhitaH paritaH samayA nikaSAhApratiyogeSUpasaMkhyAnam arthAtidezAdvizeSaNAnAmapi tadvattA siddhA arthA'sannihite varttamAnAdinvaktavyaH ardhAcceti vaktavyam 3/4/22 225 zrardhe cottarapade kevalasyArdhasya pazcabhAvo vaktavyaH 4|1|97 1381 ardhottarapadasya ca dikchabdasya pazcabhAvo vaktavyaH4 / 1167 5|2| 16 | to num ca 5/4/26 1 / 2 / 122 atra grAmagrahaNe nagarasyApi grahaNam zratrAjJikasyeti vaktavyam zrartheSu dikhAdyoH pratiSedho vaktavyaH zradharmAcceti vaktavyam adhikaraNavicAle ceti vaktavyam zradhikaraNe pyakhe kA vaktavyA 3 / 3 / 162 4|1|106 1/4/37 nAdau dvitIyAdacaH parasya vA khaM vaktavyam4 | 1|136 nAdau vA kham zranubrAhmaNAdinvaktavyaH nuvAkAdayazceti vaktavyam anusUlakSyalakSaNebhyazca ThaNa 4|2| 145 4|1|42 4|1|51 4/3/127 4|3|127 2 / 2141 alAbUtilomAbhaGgAbhyo rajasyupasaMkhyAnam lpAcca medhAyA iti vaktavyam zralpIlvAderiti vaktavyam avayavayoge pratiSedho vaktavyaH zravAdayaH kuSTAdyarthe bhayA avAdibhyastaneriti vaktavyam For Private And Personal Use Only 114/3 1|3|100 3 / 2.107 4/1/35 1168 4|1|56 3|4|114 3|4|146 42124 4/3/222 11438 113381 2|1|114 5/2/51 zravAdhayoH (avo'dhasoH) sakhaJceti vaktavyam 3 / 2 / 128 3/2/53 zravAntaradIkSAdibhyo DinvaktavyaH 3 / 3 / 87 3.2/52 aSTanaH kapAle haviSyAtvaM vaktavyam STaH kapAle haviSi vaktavyam 1|1|165 4/3/160 4/3/227 Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A jainendra-vyAkaraNam aSTAcatvAriMzato DabuDinau ca vaktavyau 3487 ugitkArya varNakArya ca tadantAdapi bhavatIti asminprakaraNe tadAheti mAzabdAdibhya vaktavyam 11167 upasaMkhyAnam 3 / 3 / 156 uttAnAdiSu ca kartRSu 2 / 2 / 20 ahno rividhau rUparAtrirathantareSUpasaMkhyAnam utpAtena jJAyamAne'nvaktavyA 114/26 42286 5 / 3177) / udIcyagrAmAt prasthadyoraNa vaktavyaH 3 / 2 / 90 upadhmAnIyasya sattvaM vaktavyaM dvitvapratiSedhazca 5 / 4 / 26 aAkhyAtamAkhyAtena sAtatye 1 / 3 / 66 / upamAnAt pakSapucchAbhyAmiti vaktavyam 3||sh48 zrAkhyAnazabdAtpratiSedho vaktavyaH rAza24 upavastrAdibhya upasaMkhyAnam 3 / 4 / 99 zrAkhyAnAkhyAyiketihAsapurANebhyazca 3 / 252 upa sthAmAntAdajinAntAcca vaktavyaH 3 / 3 / 35 zrAkhyAnAt kRtastadAcaSTa iti kRduSpratyApattiH ubhayata AzrayaNe na tadvadbhAvaH 4/3173 prakRtivacca kArakamiti 2 / 1 / 24 | ubhasarvatasoH kAryo dhiguparyAdiSu triSu / kRtadvitveSyizrAnivRttizca kAlAtyantasaMyoge maryAdayAm 2 / 1 / 24 | pAyogastato'nyatrApi dRzyate / / 1143 zrAGpUrvAdaje: sajJAyAM kyabvaktavyaH 2 / 1 / 61 uvarNAdilasya ca khaM vaktavyam 4|1139 prAcAre sarvamRdbhayaH kvibbA bhavatItyeke usAkhyAyikAsu bahulamiti vaktavyam 3 / 3 / 61 2 / 1 / 6, 413 / 180 AcAryAdaNatvaM ca 3 / 1142 RkAralakArayoH svasaJjJA vaktavyA zaza2 Adibhya upasaMkhyAnam 2 / 4/46 RkArAntalvAdibhyaH ktistavadbhavatIti vaktavyam 2 / 375 Adezceti vaktavyam __3 / 2 / 128 RNadazapravatsatarakambalavasanAnAmRNe 413 / 76 zrApadAdipUrvapadAkAlAntAd ThaJciThau vaktavyau 3 / 2 / 62 RtunakSatrANAM samAnAkSarANAmAnupUryeNa AryakSatriyAbhyAmapuMyoge veti vaktavyam 31142 vaktavyam 1 / 3 / 100 Rte bhAse 4 / 3 / 76 isa upasaMkhyAnamajAtyartha karttavyam 355:3 / 166 iNvadikaH 51106 ekadhurAzabdAtkhasyosvaktavyaH 3 / 3 / 163 inprakaraNe balAbAhUrupUrvAdupasaMkhyAnam 41156 ekAkSarapUrvapadAnAM dyoH khaM vaktavyamaSaSaH 4 / 1 / 139 insiddhabandhAtistheSu ca na bhavati 4 / 3 / 132 | eco dvitIyatve tadAdeH khaM vaktavyam 4 / 1 / 136 ivopamAnapUrvasya dhukhaM vA 4/2016 eve cAniyoge pararUpam 4/3181 iSo'nicchAyAM yuja vaktavyaH 2 / 386 iha tadasmai dIyate iti vaktavyam 1 / 366 ehIDAdayo'nyapadArthe 3 / 4 / 46 iha prakaraNe rAjasamAnazabdAt rASTrAt tasya rAjanya aibdItvAbhyAsamataH khaM pUrvanirNa yena 4 / 4 / 50 patyavaditi vaktavyam 3 / 1 / 155 o IkaNa ca IbupamAnapUrvasya grukhaM vaktavyam Iyaso base puMvadbhAvavacanam Iyaso base pratiSedho vaktavyaH Iya'testRtIyasya dve bhavata iti vaktavyam 3 / 1170 ojo'psarasonityaM payasastu vibhASayA satram 2016 11386 otvoSThayorvA se pararUpamupasaMkhyAsyate 3 / 1148;4/3281 4/2 / 156 zrodanazabdAdvaktavyaH 3 / 3 / 182 zaza8 onayatyAdeH kacpratiSedho vaktavyaH 2 / 1143 4 / 3 / 3 ka . kaNvAdInAM tRtIyasyaikAco dvitvaM bhavati 4 / 3 / 3 4 / 1 / 136 | kavaramaNizaraviSebhyo nityamiti vaktavyam 311 / 48 ugantAdiyelayoH khaM vaktavyam For Private And Personal Use Only Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra kambalazcoprA kRNo'rtha (kambalAcca prAkThaNo'rthe ) nityaM yo vaktavyam karaNAditi vaktavyam. karaNesto kAlpakRccha, katipayebhyo'sattvavacanebhyo bhAke vaktavye karmavyatihAre sarvanAmnodvitvaM savacca bahulam kAyAmajAtAvabhidhAnam kAyuktAtparAdadhvano vA vepca vaktavye kAlabhAvAdhvagantavyAH karmasaJzA hyakarmaNAm kAlabhAvAdhvabhiH karmabhiH sakarmakavadbhavati kimo vA trau kavaktavyaH kutsAyAmayaM yogo vaktavyaH kutsAyAmiti vaktavyam kulakukSigrIvAbhyo yathAsamayaM zvAsyalaGkAreSviti vaktavyam kha khaya uttarasya zaro'pi khalAdibhya in vaktavyaH khurakharAbhyAM vA na vaktavyaH jainendravArtikAnAmakArAdikramaH ga gacchatau paradArAdibhya ipsamarthebhyaH gajAcceti vaktavyam www.kobatirth.org kulijasyApi pratiSedho vaktavyaH kevalAbhyAJceti vaktavyam kRSNodakpA pUrvAyA bhUmeratyo'yamiSyate / godAvaryAzca nadyAzca saMkhyAyA uttare yadi || klRptyarthaM prayoge'vaktavyA ktasyenviSayasya karmaNIc vaktavyA kriyAvizeSavivakSAyAM bhAke na bhavataH kozazatayojanazatayorupasaMkhyAnam 4/2/71 114/26 114 |44 114/44 3|4|70 klinnasya cilpilau lazcakSuSIti vaktavyam 3/4/154 kvaciddaSTe sAmani jAte cArthe yo'nyo'Na vidhIyate sa ca dbhivatIti vaktavyam 32|72 kvipivacipracchAyatastukaTamujuzrINAM dIrajizca2 |2| 157 kSudrajantUpatApAbhyAM ceSyate 4|1|25 gaNikAyAH yaJca vaktavyaH gatyarthAnAM ceSTAyAmasamprAtAvubhe 57 3/4 3 3 / 4 / 35 | gambhIrabahirdevapaJcajanebhya iti vaktavyam ve ca yuk 114/41 gave ca yukte aSTanaH prAtvaM vaktavyam gAndhAryAdibhyo veti vaktavyam yAda 2284 guNa kriyAchAyAsAdRzye haso vaktavyaH 114|37 guNavacanAttvataloH 3/3/158 | guNavacanebhyo matvarthIyasyo vaktavyaH 2|4|58 gRhNAtyuceti vaktavyam 4 / 3 / 207 gerasyatyUhyorveti vaktavyam 4|1|49 280 3/2/75 5 / 2 / 22 314/30 gamayateH kAlaharaNe gamAdInAM GakhamiSyate | 3|3|156 3/2/37 ArArUpa 1/2/111 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kavidhAnam kavidhAnaM sthAsnApAvyadhiniyudhyarthaM karttavyam goSThAdayastyA sthAnAdiSu pazUnAmiti vaktavyam 3 | 4 | 150 grAmAcceti vaktavyam, 3/2/75 glAjyAhAbhyo niH striyAM vaktavyaH 2/3/75 gha yApordItvaM na sthAnivat ca caturazchayAvAdyakSa razu (sya) khaM ceti vaktavyam caturthAdacaH parasya khaM vaktavyam caturmAsArakhyo yajJe tatrabhave vaktavyaH catuyanI vayasi draSTavyA caraNAddharmAmnAyayoH caraNAddharmAmnAyayo re veSyate 5|4|127 rArA44 4 / 2 / 118 | cIvarAdarjane paridhAne vA culAdezazca vaktavyaH cUrNAdinvaktavyaH Ga carerAGi cAgurAviti vaktavyam cAturmAsyAnAM yakhaM ca DvuDinau ca vaktavyau citrIkaraNe ca prAptyarthaM ziva vaktavyaH ciraparutparAribhyasno vaktavyaH For Private And Personal Use Only ja ra 112/14 4 / 3 / 219 3/3/33 4/3/227 4 | 3 | 160 3 / 2 / 45 113/6 4/3/147 4|1|23 4|1|11 12/24 5|2|68 21352 5|2|100 4/1/3 4|1|136 3|4|87 5/4/117 312/38 3/3/64 21187 324/80 2/1124 3 / 2 / 136 2|1|17 jaTAghaTA kAlebhyaH kSepe jambvA harItakyAdiSu ca usiliGgameva uktavadbhavati na vacanam 314/154 3 / 3 / 147 4|1125 3|3|124 Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam jahi karmaNA bahulamAbhIdaNye kartAraM caabhiddhaati1|3|66 | tame parataH tAdeH kAdezcAntikasya khaM vktvym4|4|142 jAgarterazI vaktavyau 2 / 3 / 83 | talantasya Dikyorubhayam 5 / 2 / 102 jAtAntAtpratiSedho vaktavyaH 3 / 1145. tasAdiSUbhazabdasya ubhayAdezo vaktavyaH 411191 jijJAsAvairUpyAjavanizAneSu yathAkramaM sanniSyate 214 | tasiprakaraNe AdyAdibhya upasaMkhyAnam 4 / 2 / 46 jihvAkAtyaharitakAtyayo bhavatyeva za1/71 tasya hRtyaDhe 3 / 4 / 26, 3 / 114 jIvitapariNAma iti ca vaktavyam 3456 tAbhyAmeva pitari DAmahaH 3 / / 31 jyotsnAtamisrAbhyAM Nida bhavati pakSe 4|1150 tIyAntAsvArthe vA IkaNa vaktavyaH 3)rAma turabhujayozca 2 / 2 / 45 jhisaMkhyAderiti vaktavyam 14 / 107 tRptyarthe tUpasaMkhyAnam jhisaMjJakasya bhamAtra TikhaM ca vaktavyaM sAyamprAti tRptyarthe yoge upasaMkhyAnam sh|30 kAdyartham 4 / 4 / 142 tena vAkdipazyadbhayo yuktidaNDahareSvanup 4 / 3 / 133 jharbhamA Tikham 1 / 4854 / 2 / 120, 5ArAha tricatubhyAM hAyanasya Natvamapi vayasISyate 3 / 1 / 14 triprabhRtiSu na bhavati 5/4/127 jiyakoH pratiSedhe NizranthigranthibrUnAM davidhau dhInAM copasaMkhyAnaM karttavyam 250 dANazca sA cedavarthe'ziSTavyavahAre iti vaktavyam 1 / 2150 dikchabdamAtrAdayameno vaktavyaH 4 / 1 / 66 dikpUrvapadasya cAparasya pazcabhAvo vaktavyaH 4 / 1 / 97 ThaNa cha sozca 4 / 3 / 147 digdhasahapUrvAJca atyo bhavati / / 20 ThaNa prakaraNe tadasminvatate iti navayajJAdibhya upa duHzabde vAci zAsiyudhihazidhRSimRSibhyaH yuja saMkhyAnam 3 / 2 / 30 bhavanti 2 / 3 / 106 ThenoH samAnakAlagrahaNaM baktavyam 4 / 1 / 19 dUtakaNigbhyAM yo vaktavyaH 3 / 4 / 116 dRSTe sAmani vRddhAdakavadvaktavyam 3 / 2/73 DaTo vA ubvaktavyaH 4 / 1 / 11 / devasya yatro 321170 DaT stome vaktavyaH 3 / 4 / 258. devAnAM priyAdiSvanupa 4 / 3 / 134 DuprakaraNe mitadruprabhRtInAmupasaMkhyAnam 2 / 2 / 156 devAsurAdibhyo vunaH pratiSedho vaktavyaH 3 / 3 / 63 dhuzcobhayAdvaktavyaH 4 / 1187 de'pi kvacid puMvadbhAvo vaktavyaH 4 / 3 / 147 dvandve devAsurAdibhyaH pratiSedho vaktavyaH 3362 dvitve goyugaH 3 / 4 / 150 Na Natvavidhau gernasa upasaMkhyAnam dvibahvantAcca karaNAtpratiSedho vaktavyaH 3 / 4 / 35 4 / 2 / 119 NizrizranthigranthibrUnAM davidhau dhInAJca 2 / 1 / 43 dvimAtrAtparasyApi 5/4/127 dviSaH zaturvA vacanam 113 / 75% 114/72,3 / 2 / 106 dvayakSarasya pUrvanipAto vaktavyaH 1 / 3 / 100 taH parvamarudbhyAM matvarthe 411156 taccaratIti ca mahAnAmnyAdibhya upasaMkhyAnam 3 / 4 / 87 tato'bhigamanamarhati ca vaktavyam dhamuJantAt svArthe Do vaktavyaH 4|1108. 34/70 dhenorna-pUrvAyA neSyate 3 / 2 / 36 tadantAdveti vaktavyam 4 / 256 tanipatidaridrAM veTa 52 / 155 tapaso maJceti vaktavyam 2 / 1 / 14 nakSatrayoge jJArthe 2 / 1 / 24 For Private And Personal Use Only Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra namo'nubhAve kSepe miGyupasaMkhyAnam nanau pRSThaprativacane bhUtamAtre laT vaktavyaH bho'GgiromanuSAM vatyupasaMkhyAnam nazabde nuzabde ca vAci pRSThaprativacane bhUte vA laT vaktavyaH nupracchibhyAM ca nRnarayo raica nAbhi nabhaJca nindAkSamA rogApanayeSu yathAkramaM sanniSyate nimittAtkarmasaMyoge IvvaktavyA nimimIliyAM khAcorAtvapratiSedho vaktavyaH nirAdayaH kAntAdyarthe kayA niso gata iti vaktavyam niso deze neturnakSatre upasaMkhyAnam dhruva iti vaktavyam paryAdayo glAnAdyarthe apA parervA parokSe lokavijJAte prayoktuH zakyadarzanatvena darzanaviSaye laDvaktavyaH jainendravArtikAnAmakArAvikramaH 4 | 3 | 181 22/100 1 2 107 | puSpamUleSu bahulam paJcajana zabdAdupasaMkhyAnam 3 / 4 / 7 padyachAndasA ete zabdAstadatrApi nas vaktavyaH 4 / 2 / 118 paricaryApari saryAmRgayANAM nipAtanaM vaktavyam 23183 paripArthyAcceti vaktavyam 3/3/152 2389 pAzakalpakAmyAH prayojayanti pAzAdvimocane picchAdezceti vaktavyam pizAcAcceti vaktavyam parvA rAsU vaktavyaH pANigRhItyAdInAM gurvanujJAtena GI vaktavyaH pANau samavazabde ca sRjeNyau vaktavyaH pAtrAdibhyazva pratiSedhaH www.kobatirth.org 212/100 3 / 4 / 2 | pUrvaprathamayoratizaye dve bhavataH pUrvamAsAdaN vaktavyaH 2/113 1|4|44 4 | 3 | 43 11381; 114 102 puMsA'nujo januSAndha ityanubvaktavyaH pucchAcceti vaktavyam pucchAdasane paryasane vA 451. 3/3/35 purAntAtpratiSedho vaktavyaH puruSAd vadhavikArasamUhatena kRteSviti vaktavyam 334 9 3 / 3 / 124 puNyAhavAcanAdibhya ubvaktavyaH putrAdinI tvamasi pApe ityAkroze neSyate Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pUrvapadasya ca ThAjAdau anajAdau ca khaM vaktavyam pRcchatau sunAtAdibhya irAsamarthebhyaH pRthivyA trAtrau 3281 pauGgIputrAdibhyazcho vaktavyaH pyakhe karmaNi kA vaktavyA 2246 | pyAdezo'ntaraGgasyApi vidherbAdhakaH 1 / 2 / 14 prakRtyarthasya SaTtve SaDgavaH 3|1| 23 | prakRtyAke rAjanyamanuSyayuvAnaH 4|2| 116 | prakRtyAdibhya upasaMkhyAnam 312181 22 11381 4/2/15 32 36 3 | 1145 2 1/62 114/93 5|4|26 21122 4|1126 4/1/52 4 | 3 |124 3|1|48 | bandhe dvidhA 2 / 1 / 17 3 | 4 | 105 5|4|127 prAdUhoDhoDhye SaiSyeSu prAvRD varSAzaratkAladivAM je'nup pha 2|4|4; 4 / 3 / 124; 4/3/125 prathamAdhikAre dvitIyasyApi vRddhe'cyanubvaktavyaH 3 3 6 3 prabhUtAdibhyazca 313/156 pramANaparimANAbhyAM saMkhyAyAzcApi saMzaye mAtraDa vaktavyaH 3|4|158 pramANazabdA ye prasiddhAstebhyo dvayasaDAdInAM dhvaMsanaMvaktavyam prarohaNe zAkaTazAkinau 3 / 4 / 1588 3|4|150 praznAkhyAtayozca kA vaktavyA 1/4/37 prANinIti vaktavyam 41276 prANyaGge nityaM tvam 5 / 3 / 36 prAdayo gatAdyarthe ca vayA 1381 113386 4 | 3 |75 : 5/3/102 4/3/132 phalanahabhyAminaH phiJapyatra bhavatIti vaktavyam For Private And Personal Use Only ba balAdUlaH base kau mAturadantatvaM putrazlAghAyAm bahiSaSTikhaM yaJca 4|1|136 3/2/30 3 / 3 / 156 3|1|70 3 / 2 / 23 114/37 4|4|16 3|4|150 3|4|123 4|1|56 3|1|138 4 / 3 / 132 4|1156 5 / 2/102 3 1170 Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam bahuSvaniyamaH 1 / 3 / 100 bAhRyurdibhyazceti vaktavyam zarA78 yAdInAmekatvadvitvayorvA tAse iti vktvym|4|135 bilvavanAdibhyo nityamusa na bhavatIti vaktavyam 3 / 2 / 45 yaNaH parasya mayo'ci vikalpaH 54 / 127 brahmacaryamityasminnarthe mahAnAmnyAdibhya upa yatazcAdhvakAlaparicchedastataH kA vaktavyA 14/37 saMkhyAnam 3/4/87 yatheSTaM subdhuSu vaktavyam 4/313 brahmaNi badegin vaktavyaH 2 / 066 yamAcceti vaktavyam 3 / 170 brahmavarcasAdibhyo'pi vaktavyam / 420 yavanAllipyAm 3 / 1142 yavAdoghe 3 / 142 yasya prakaraNe vAtapittazleSmasannipAtebhyaH zamanakopabhakSirahiMsArthaH karmasaMjJo na bhavatIti vaktavyam 1 / 3 / 122 / nayorupasaMkhyAnam 3/4/36 bhage dAraH khaja vaktavyaH 2ArA40 yeSAM ca pAkanimittaH zoSaH tebhyazca us phale 33 / 124 bhasya hRtyaDhe 321121; 331494; 4 / 1 / 161; 4 / 3 / 147; 4/3 / 153, 5/2 / 10 rajakarajanarajatsu nakhe yatnaH karttavyaH 4 / 4 / 27 bhANDAtsaJcayane paricayane vA 2 / 117 raNivazibhyAmajvaktavyaH 2 / 352 bhrAtuzca jyAyasaH 1 / 3 / 100 bhrAtRputrau svasRduhitRbhyAM ziSyata iti na rathasItAlebhyo yavidhau tadantavidhiruSasaMkhyAtaH 3 / 3 / 86 rathasItAhalebhyo yavidhau tadantavidhirapISyate 3 / 3 / 197 vaktavyam 1111100 raprakaraNe khamukhakuJjabhya upasaMkhyAnam 4 / 1133 ravidhinaMgapAMzubhyAm 4 / 1 / 33 maNiprabhRtibhya iti vaktavyam rasAdibhyo maturvaktavyaH 4 / 123 maNIvAdiSu neSyate 111120 rAcca dhvasanaM vaktavyam 3/4/158 madhukamaricayoH sthalapUrvAdaNa vaktavyaH 34173 rAjanyAdibhyo vA buJ utvaktavyaH 3 / 2 / 45 madhyAdIyo vaktavyaH 3 / 3 / 35 | rAjAcAryAbhyAM bhogAntAbhyAM nityamiti vaktavyam 3/4/8 madhyo madhyandinazcAsmAdup sthAmno hyaji rASTrAbhidhAne bahutve usvaktavyaH 3 / 3 / 45 nAttathA 3 / 3 / 35 / rUpAddarzane 2 / 1122 marucchabdasyopasaMkhyAnam sh|130 rereva kAmye vaktavyam 5 / 4 / 36 mahatyA ghAsakAraviziSTeSu vyadhikaraNatye'pi puMvadbhAvAtve bhavataH 4 / 3 / 158 liTi svajervA na khaM bhavatItyupasaMkhyAnam 5/4/84 mahAjanAThavaktavyaH ___3 / 4 / 7 | lomnathApatyeSu bahuSu 321170 mahiSAcceti vaktavyam 3 / 2 / 67 / lohitazabdAstrItyatya paratvAdanena kena bAdhanaM mAsAbhRtityAntapUrvapadAho vaktavyaH 4 / 2 / 117 / vaktavyam 4 / 2 / 36 mukhapAvaMtasorIyaH kugjanasya parasya ca / IyaH kAryo'tha madhyasya maNmIyau ca hRtI matau / / 3 / 3 / 35 va udgeH 5 / 4 / 26 mUlavibhujAdibhyaH 3 / 4 / 88 vaTakebhya invaktavyaH 4 / 1 / 14 mUlAntAcca TAp 3114 | varNAnAmAnupUryeNa 113 / 100 mUlyAditi ca vaktavyam 3 / 4 / 35 varSakSarazarabarAjje dvidhA 4 / 3 / 132 mRdgrahaNe liGgaviziSTasya bhavatIzabdasya grahaNe- valaprakaraNe'nyebhyo'pi dRzyate iti vaktavyam 4 / 1128 ThaNachasoH 32 / 11 | vazeryaGi pratiSedho vaktavyaH 4 / 3 / 15 mRdgrahaNe liGgaviziSTasyApi grahaNam 4 / 2 / 156 / vastrAt samAcchAdane 211118 For Private And Personal Use Only Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendravArtikAnAmakArAdikramaH 453 vA gomayegviti vaktavyam zarA107 vyAsavaruddhaniSAdacaNDAlabimbAdInAmiti vA ThaNa, chasoH [Thakchasozva] 5 / 22 vaktavyam 3 / 186 vAtatilasArdheSa ajatudajahAtibhyaH khazvaktavyaH / / 32 ghatAdabhojane tannivRttIca 21118 vA tadantavAlalalATAnAmUGaca 4|125 vAtAtsamUhe tanna sahate iti ca 4|1156 zaMsiduhiguhibhyo veti vaktavyam zaza61 vA priyasya 113 / 101 zakaTAdaNa baktavyaH 3 / 3 / 161 vAbanta iti vaktavyam 1 / 4 / 93 zakandhvAdiSu pararUpam 4 / 3281 vAmadevAdyo baktavyaH 312|72 zatarudrAdghazca 3 / / 23 vAyorubhayatra pratiSedhaH iSyate 4 / 3 / 136 zataSaSTimyAM pathaSTikaH 3252 vArijaGgalasthalakAntArAjazaGkapUrvapadAditi zanzatorDinirvaktavyaH 3/4/157 vaktavyam 3/4/73 zapa upalambhana iti ca vaktavyam 12 / 15 vA lipsAyAmiti vaktavyam 1 / 2 / 20 zayavAsavAsiSvakAlavAcino dvidhA 4 / 3 / 133 vA samarthAyAH saMkhyAyA guNasya nimeye zara uttarasya khayaH 5/4/127 vartamAnayoH 3 / 4 / 169 zasiduhiguhinyo veti vaktavyam 4 / 1 / 116 vikAre snehe taila: 324 / 150 zikSerjijJAsAyAM do vaktavyaH 12 / 15 vidyAmAnanakSatra (vidyA ca nAGgakSetra) zItoSNatRptebhyastanna sahata ityAlurvaktavyaH 4 / 156 dharmatripUrvA 3||raapuur zIrSAnnaJaH 4/1142 vidyAlakSaNakAlpasUtrAntAdakalpAdeH 3 / 52 zIlAdiprakaraNe dhAtra kRsRjaninadibhya irliTa vinApi nimittaM pUrvottarapadayorvA khaM vaktavyam 4 / 1 / 136 vaktavyaH rArA155 viparItAcceti vaktavyam 3/4 / 136 zolikAmibhakSyAcarIkSikSamibhyo No vaktavyaH / / 1 vibhAjayiturNikhaJca 3 / 3 / 116 zIle ko makhaM ca 4 / 1 / 130 virodhe'Na vaktavyaH 3 / 4 / 114 zunaH khau zephapucchalAGgaleSu 4 / 3 / 134 vizatezceti vaktavyam 3 / 4 / 158 zubhirucibhyAM pratiSedho vaktavyaH 2 / 119 vizasituriTaH khaJca 3 / 3 / 166 zUdrAccAmahatpUrvAt jAtizcet 3 / 1 / 14 vizipUripAdiruhiprakRteranAtsapUrvapadAdupa. zRMgabRMdAbhyAmArako vaktavyaH 4|1156 saMkhyAnam 3 / 4 / 104 zRNAtervAyuvarSayorghana vaktavyaH 2 / 3 / 20 viSena bhavatyeva 5 / 3 / 36 zeSe vibhASA 1 / 4/69 viSNoH pratiSedho vaktavyaH 4 / 3 / 141 zraddhAdibhyo'Na, vaktavyaH 314/105 vistAre paTaH 3 / 4 / 150 zranthezceti vaktavyam 4|4|113 vihAyaso vihaM ca / / 46 zraviSTASADhAbhyAM chaJiti vaktavyam vihAyaso vihAdezaH khacca vA DidvaktavyaH raa2|45 zrayajISistubhyaH striyAM karaNe yuDabAdhanArtha vIpsAyAM vA haso vaktavyaH 1315 ktirvaktavyaH 2 / 3 / 79 vIrAttejasi yaH 3 / 4 / 114 vRddhavaditi vaktavyam 4/27 | SThIvatipvaSkatiSTacAyatInAM pratiSedho vaktavyaH 453 vRddhAcceti vaktavyam 3 / / 34 vRddhAvRddhavaditi vaktavyam 4/27 sa (vR) dveSTaNi vRdhuSibhAvo vaktavyaH 3 / 3 / 153 | saMvoDhuH saMvahitRbhAvazca sve vaktavyaH veH khvAdezo vaktavyaH 4 / 2 / 116 / saMskRte zUlyaH 314/150 3 / 3188 For Private And Personal Use Only Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 454 sa eva DAmaho mAtari vAcyAyAM Ticca sakarmakAditi vaktavyam sagyozca krudhaduhyoH saGkhyAprakRteriti vaktavyam saGkhyAyA alpIyaso vAcikAyAH saJjJAyAmaNa vaktavyaH satprAkkANDaprAntazataikebhyaH puSpATTAp samasampradhAraNAyAM kima kSepe dve bhavataH samAnAcca tadAdezca zradhyAtmAdiSu ceSyate / UrdhvAddamAcca dehAcca lokottarapadAdapi || samAnAnyayozceti vaktavyam samidhAmAdhAne TenyA vaktavyaH samUhe kaTa: tavidhaM muktvA sarvavedAdibhyaH svArthe sarvasArasAccap sarvAdezceti vaktavyam sampadAdibhyaH kvipi vaktavyaH sampUrvAdvati vaktavyam sambhavAjinazaNapiNDebhyaH phalATTApU sambhUyo'mbhasoH sakhaM ca sarvajanATThaNa khazca vaktavyaH sarvatra gorajAdiprasaMge yaH sarvanAmasaMkhyayoH pUrvanipAto vaktavyaH sarvanAmno vRttimAtre puMvadbhAvaH sarvanAmno vRttimAtre pUrvapadasya puMvadbhAvaH sarvamadyartha kArya maderna bhavatIti vaktavyamadhikaraNe www.kobatirth.org savacca bahulam sahAyAdveti vaktavyam sahitasahAbhyAJceti vaktavyam sudinadurdinanIhArebhyazceti vaktavyam jainendra-vyAkaraNam 3|2|31 | suduroradhikaraNe Do vaktavyaH 112 / 54 [ [] najirvAcItvam 112 / 112 subdhUnAJca tRtIyasyaikAco dvitvaM bhavati 3255 | survArddha dikchabdebhyo janapadasya sUtrAntAdakalpAderiSyate 1|3|100 3|4|87 | senAGgaphalakSudrajIvitarumRgatRNadhAnyapakSiNAM prakRtyarthabahutve ekavadbhAvaH 3|1|4 53 3 / 3 / 35 2/2/58 4/3/195 3388 3|4|150 23 75 2|1|93 3|1|4 | svArthe'vadhAryamANe'nekasmin dve bhavataH 3185 | svArthe dvayasanmAtrau bahulaM vaktavyau 3/4/7 3/1/70 113 | 101 1 / 1 / 36 1388 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 112 122 3 | 4 | 114 3252 4/1/56 112/10 sauvIreSu mimatazabdAraNa phiJau vaktavyau stome Do vaktavyaH striyAmapatye ubvaktavyaH strInapuMsakayorvibhaktyA vA'mbhAvo dyo'stu svargAdibhyo yo vaktavyaH svAGgakarmakAditi vaktavyam svAdIreriNoH ha hano vA vadha iti ca vaktavyam hantItyapi vaktavyam hanterhisAyAM ghnIbhAvo vaktavyaH haratergatitAcchIlye halasIrATThaNa vaktavyaH haTikalyora kArAntatA NicA yoge nipAtyate hAyanAdvayasi smRtaH hitazabdayoge upasaMkhyAnam himAccailuH himAraNyayormahave 3|4|122 hRdayAccAlurvA vaktavyaH 3|1156 hRvahyorapratiSedho vaktavyaH 2|1|14 114|88 114|78 3|1|138 3|4|56 3|1|117 5/3/9 3|4|105 112/14; 112 / 22 4|3|76 5 / 319 3|4| 158 hotrAyAH svArthI ko [cho] vaktavyaH For Private And Personal Use Only 22/46 3412 4/3/3 zarA52 21186 3 / 3 / 158 5|2| 139 1/2/15 3 / 3 / 161 21118 3|1|14 114/26 41 1/56 3 / 1142 4|1156 zarAha 3/4/125 Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendraparibhASANAmakArAdikramaH akhau hRdyubhyAmibarthe Ipa tasyAzcAnubbaktavyaH | gukArye nivRtta punarna tannimittam 4 / 4 / 64; 4 / 4 / 152; 4 / 3 / 127 5 / 2 / 3; 5 / 2 / 136 anantyavikAre'ntyasadezasya 4 / 3 / 31; 4|4|100 goradhikAre tadantasya ca 5Aza18 51 / 36 4 / 4 / 121, 4 / 4 / 147; 5 / 1 / 162, 5 / 3 / 88 | gauNamukhyayormukhya sampratyayAt 5/4/65 anityamAgamazAsanam 4 / 3 / 169 zraninasmingrahaNeSvathevatA cAnathakana ca tadantAvAdhAcavikAreSvapavAdA pra utsargAnna bAdhante 5 / 2 / 166; 3 / / 4 / 4 / 12,51 / 164, 5/4/60 5 / 2 / 181 antaraGgAnapi vidhIn bahiraGga ubbAdhate 4 / 3 / 127; 5 / 1 / 157 DalayoH samAnaviSayatvaM smayate 5 / 3 / 39 antaradvAnapi vidhIn bahiraGgaH pyAdezo bAdhate Ne'pyaNa kRtaM bhavati 4|4|163 antyAbhAve'ntyasadezasya kAryama 5 / 2 / 74 anyatra dhugrahaNe dhvAdeH samudAyasya grahaNam 4 / 3 / 198 tadAgamAstadagrahaNena gRhRyante asiddhaM bahiraGgamantaraGge 14158; 4 / 3155, 4 / 3 / 65 5 / 280 tadAdezAstadgrahaNena gRhyante 511108 4/4|17; 5/3 / 28 5/387 tanmadhyapatitAstadgrahaNena gRhyante 43 / 109 tivAkkArakANAM prAksubutpatteH kRbhiH ubhayata zrAzrayaNe na tadvadbhAvaH 5 / 1158 5 / 2 / 132 savidhiH 1 / 31-82, 3 / 1 / 43, 4 / 3 / 166 tyagrahaNe yasmAtsa tadAdeH 1 / 1 / 8; 5 / 3 / 18; ekadezavikRtasyAnanyatvAt 4/454; 5 / 18; tyagrahaNe cAkAyaH 4 / 3 / 133 5 / 1 / 160; tyAtyasaMbhave tyasya grahaNam 4 / 3166 ekapadAzrayatvenAntaraGgAnapi jagdhyAdividhIn bahiraMgaH pyAdezo bAdhate 114/110 | dhAvityadhikAre tyagrahaNaM svarUpagrahaNameva 4 / 3 / 133 ekAnubandhagrahaNe na dvathanubandhakasya 2 / 16 | dhavadhikAre tyagrahaNaM svarUpagrahaNaM na tadantavidhiH 4 / 3 / 161 kAryakAlaM sajJAparibhASam 111145, zarA60; | dvirbaddhaM subaddhaM bhavati 4 / 4 / 37 5 / 3 / 27 kRdgrahaNe tikArakapUrvasyApi grahaNam 1 / 1 / 6; 1 / 2 / 22; | ghoradhikAra tadantavidhirapyasti 5/1150 1 / / 26; 1 / 3 / 41; 2 / 3 / 76; 3 / 1 / 18 | dhoH svarUpagrahaNAttatyavijJAnam 5 / 2 / 1; 5 / 2 / 36; kdau naSTaM na sthAnivat 5.za63 5 / 3 / 26 grAmAdAgrahaNeSvavizeSaH 124146; 4 / 3 / 62,4 / 4/65; 52 / 144:5 / 21155 / najivayuktamanyasahazAdhikaraNe tathA yathaMgatiH 2 / 3 / 68 For Private And Personal Use Only Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 456 jainendra-vyAkaraNam 4 | 3 |85; 5 | 1|171; yena nAvyavadhAnaM tena vyavahite'pi 5/4/3 2|4|5 1|1|13 niranubandhakagrahaNe na sAnubandhakasya 4 | 3 | 108 : 4|4|64 5|4|18 nirdizyamAnasyAdezA bhavanti 4|4|116; 5/2/151 varNAzraye nAsti tyAzrayam pa purastAdapavAdA anantarAnvirdhIn bAdhante nottarAn pUrva ghurginA yujyate pazcAtsAdhanavAcinA tyena 5 / 2 / 122; 5 / 2 / 138 5/4/66 nAnarthake'nte'lo'ntyavidhiH nAnubandhakRtaM halantatvam nityAH zabdArthasambandhAH pUrvatrAsiddhIyadvitve pUrvatrAsiddhe na sthAnivat ma madhye'pavAdaH pUrvAn vidhInbAdhante nottarAn 2|1|111; 2|3|76; 4 | 3 | 178 www.kobatirth.org ya yasya ca lakSaNAntareNa nimittaM vihanyate na 2|1|41 tadanityam yena nAprApte tasya tadvAdhanam sa 5 / 3 / 36;5 / 3 / 46; | sakRdgate paranirNaye vidhirvAdhito bAdhita eva 5 / 355 5/4/6 prakalpyApavAdaviSayaM tat utsargo'bhinivizate 114 / 123 prakRtigrahaNe yabantasya grahaNam 5/1/885; 5 / 3 55 prakRtivadanukaraNaM bhavati 2/4/46 mRdgrahaNe liGgaviziSTasyApi grahaNam 4|2/63; 4 | 3 | 148; 4|4|121; 5/4/3; 5/4/34 111/52; 414 /77; 5|1|156 1/3/63; Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5/1/20 5 / 2 / 15 5 / 3 / 41 la lakSaNa pratipadoktayoH prapipadoktasyaiva 5 / 1 / 5295/4/95 liGgamaziSyaM lokAzrayatvAliGgasya 52120 va 4 | 3 |99; 4/4/33; 4 |4| 41; 5 / 3 / 54 vArNAdgAvaM balIyaH 1/1/78; 1/4/213 4 3 329 4|4|17; 5 | 1|136 15/1/54 vyapadezikadbhAvo na mRdA 5 / 183 1 / 2/90 4/4/4 2 4/4/64; 4|4|94; 5|1|55; 5/1/57 5/2/5 5/2/110 saJjJAchandaso: pUrvo vidhiH saJjJAvidhau tyagrahaNAttadantavidhirnAsti For Private And Personal Use Only 5 / 3 / 39 1|116; 111 20 21 26 sa-tyavidhau na tadantavidhiH 1|1|67; 5|2| 16 sannipAtalakSaNo vidhiranimittaM tadvighAtasya 1 1 1 164 ; 2 / 1132; 5 | 118 51121 52 55 5/3/28 sanniyogaziSTAnAmanyatarApAye ubhayorapyabhAvaH 1 1 1 16; siddhe satyArammo niyamArthaH 3|1|7; 4 / 4 / 143 1|1|6; 3 | 3 |28; 5/3/42; 5 / 3 / 71 sphAdikhalatvagatveSu nAsti svArthikA prakRtiliGgasaGkhye anuvartante 5/3/46 5/2/125 Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra akSadyUtAdiH zraGgulyAdiH ajAdiH apUpAdi: zrahaNAdiH ardharcAdiH arzazrAdiH 'azmAdiH azvapatyAdiH azvAdi: ugavAdiH uNAdiH utkarAdiH utsaGgAdiH utsAdiH udgAtrAdiH upakAdiH uraH prabhRti a zrAhitAgnyAdiH indrajananAdiH iSTAdi: UryAdiH RzyAdiH kacchAdiH kaDArAdiH kalyAdiH kathAdiH zrA i u U Lao ka 3|3|148 4|1|162 karNAdiH kalyANyAdiH kaskAdiH 3|114 kAzAdiH 3/4/3 kAzyAdiH 312260 kisarAdiH 1/4 | 108 | kuJjAdiH 4|1|50 kumudAdiH 32/60 3|1|66 3 / 1 / 96 1 / 3 / 103 3 / 3/62 4|1|22 314/2 2/2/167 1/2/132 www.kobatirth.org 312160 jainendra-gaNapAThasUcI 3 / 2 / 111 113 104 312/75 3 / 3 / 206 kumbhapadyAdiH kurvAdiH 3/2/70 gahAdiH 3/3/138 ! gRSTayAdiH 3|1|71 gopavanAdiH 3|4|116 gopAlakAdiH 1/4 | 139 gaurAdiH 4/2/151 kulAlAdiH kRzAzvAdiH kauzalyAdiH kroDAdiH krauDyAdiH kSumnAdiH gargAdiH gavAzvAdiH ghoSadAdiH cAdiH chedAdiH tArakAdiH tAlAdiH tirukitavAdiH ga gha ca cha ta 3 / 2 / 60 tikAdiH tundAdiH 3 | 1|115 5/4/36 tRNAdiH 3 / 2/60 taulbalyAdiH 1|4|132 zahara tyadAdiH 1|1/69; 5|1|161 3/3/172 da 5|4|117 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3|1|887 32 60 3287 3|1|139 3 / 3887 3 / 2/60 dvArAdiH 3|1|142 dvidaNDyAdiH 3 / 1146. 3 | 1165 dhUmAdiH daNDAdiH dadhipayantrAdiH dAmanyAdiH dRDhAdiH devapathAdiH naDAdiH 3|1|63 nadyAdiH 114|87 3|2| 114 pakSAdiH 3|1|124 | paryAdiH 1|4|139 | parvAdiH 4|1166 3 / 1138 palayAdiH 3 / 1 / 23 pAtresamitAdiH pAmAdiH pAraskarAdiH pAzAdi: 12 128 | purohitAdiH puSkarAdiH 3 / 4/62 pUrvAdiH For Private And Personal Use Only pRthvAdiH 3|4|157 pailAdiH 3/3/105 prajJAdiH 1|4|140 prAdiH dha 3|1|141 4|1|43 312|60 pa 3 | 4|64 11460 3 / 3 / 26 3|4|113 4|1|154 5/2/9 4/2/126 na 311188 312171 3|2|76 3 / 2 / 105 3/2/60 _3/3/133 4/2/6 32286 1 / 3 / 43 4|1|27 4|3|116 3 / 2 / 41 3|4|118 4|1156 1 / 1 / 42 3|4|112 1 / 4 / 131 4|2|44 13181 Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 458 prekSAdiH plakSAdiH bahvAdiH bAhvAdiH brAhmaNAdiH bIhyAdiH bhargAdiH bhastrAdiH bhikSAdiH bhImAdiH manojJAdiH mayUravyaMsakAdiH mahiSyAdiH yavAdiH yaskAdiH yAjakAdiH yAvAdiH yuvAdiH rAjadantAdiH rAjanyAdiH ba bha ma ya ra 3|1|31 3|185 3|4|114 4|1|42 www.kobatirth.org 32/60 | revatyAdiH |3|3|122 | raivatikAdiH jainendra-vyAkaraNam 3|4|123 1|3|66 3 / 3 / 169 lomAdiH lohitAdiH varaNAdiH varAhAdi: 3|1|158 3 | 3|136 | valAdiH 32/33 vAkinAdiH 2/4/61 vidAdiH vinayAdiH vimuktAdiH vetanAdiH vyAghrAdiH 5/3/31 1 / 4 / 134 113/72 zaradAdiH 4 / 2/35 zarAdiH 3|4|120 zarkarAdiH zakalAdiH zaDikAdiH zAkhAdi: 1 / 3 / 96 zivAdiH 3 / 2 / 46 zuNDikAdiH la gha za 3|1|134 | zubhrAdiH zauNDAdiH 33 / 99 zaunakAdiH 4|1|27 3 / 1 / 21 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sakhyAdiH 32/62 | saGkAzAdiH 32260 santApAdiH 3/2/69; 4/2/57 sapatnyAdiH 3|1|145. sabrahmacAryAdiH zvAdiH zreNyAdiH 3|1|62 sarvAdiH 412140 4|1|65 3 | 3 | 135 13/51 3 / 3 / 106 4|1|161 sAkSAdAdiH sidhmAdiH sindhyAdiH sukhAdiH sutaGgamAdiH suSAmAdiH sthUlAdiH 3287 3 / 3 / 66 svasrAdiH 4 2 206 svAgatAdiH For Private And Personal Use Only 4/1/157 haritAdiH 3|1|101 | harItakyAdiH 3/3/50 hatyAdiH sa ha 3|1|112 1/3/35 3/3/77 5 / 2 / 13 1/3/54 312260 3 / 2160 3/4/65 3|1|34 4|4|131 1/1/35 1/2/143 4/1/25 2 / 3 / 67 4|1|54 32260 5/4/72 4/2/11 3|1|8 5/2/12 21186 3 / 3 / 124 4/2/136 Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-saMjJAsUcI niSThA thaH pada jainendrasaMjJA pANinisaMjJA / jenendrasaMjJA pANinisaMjJA / jainendrasaMjJA pANinisaMjJA adhikaraNaH adhikaraNam / karaNam [1 / 2 / 114] karaNam / taH zizarA [1 / 2 / 116] kartA [1 / 2 / 124] karttA tA [1 / 2 / 158] SaSThI anudAttaH anudAttaH karma [1 / 2 / 120] karma | ti [1 / 2 / 131] gatiH [1111113] kA [1 / 2 / 158] paJcamI | tyaH [2 / 1 / 1] pratyayaH anyaH [1 / 2 / 152] prathamapuruSaH kiH [1 / 4 / 56] sambuddhiH apa [zarA158 caturthI kha thaH [4 / 3 / 3] abhyastam apAdAnam apAdAnama [1 / 2 / 110] kham [1 / 1 / 61] lopaH saMjJA asmad [1 / 2 / 152] uttamapuruSaH khuH [1 / 1 / 26] daH [1 / 21151] zrAtmanepadam diH [1 / 1 / 20] pragRhyam doH [111 / 11] dIrghaH it [1 / 2 / 3] ita gi [1 / 2 / 130] upasargaH duH [21468] vRddham ip [1 / 2 / 158] dvitIyA guH [1 / 2 / 102] aGgam gha [1 / 3 / 105] uttarapadam ila [1 / 1 / 34] driH [4 / 2 / 6] tadrAjaH | ghi [1 / 2 / 99] lavu | dvandvaH [1 / 2 / 62] dvandvaH Ip [1 / 2 / 158] / dviH [112 / 155] dvivacanam GaH [1 / 1 / 4] anunAsikaH uGa [1 / 1 / 66] | dham [1 / 1 / 31] sarvanAmasthAnam upadhA GiH [1 / 1130] bhAvakarma dhiH [1 / 2 / 2] akarmakaH uj [1 / 1 / 62] udAttaH [1 / 1 / 13] ghuH [1 / 2 / 1] dhAtuH udAttaH caH [4 / 3 / 6] udAtta: abhyAsaH | up [1 / 1 / 62] us [1 / 1162] nap [napuMsakaliGgasya saMjJA prAcAm] | jiH [1 / 1 / 45] samprasAraNam niH [ 22] nipAtaH nyak [1 / 3 / 62] upasarjanam ekaH [1 / 1 / 155] ekavacanam ep [1 / 1 / 16] guNaH : jhiH [1 / 1 / 74] zravyayam paH [1 / 1 / 11] padam [1 / 2 / 103] padam aipa [1 // // 15] vRddhiH TiH [1 / 165] TiH | praH [1 / 1 / 11] satamI lupa hasvaH For Private And Personal Use Only Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 460 jainendra-vyAkaraNam saMkhyA sa bam [1 / 3 / 86] bahuvrIhiH / yaH [1 / 3 / 44] karmadhArayaH saMkhyA [1 / 1 / 33] samAptaH bahuH [1 / 2 / 155] bahuvacanam saH [1 / 3 / 2] yuSmad [1 / 2 / 152] madhyamapuruSaH bodhyam [1 / 4 / 55] sambodhanam sat [2 / 2 / 105] sat sampradAnam sampradAnam raH [1 / 3 / 47] dviguH __ [1 / 2 / 111] bhaH [1 / 2 / 107] bham / ruH [1 / 100] guru sarvanAma [1 / 1135] sarvanAma bhA [1 / 2 / 158] tRtIyA va | suH [1 / 2 / 97] bhu [1 / 1 / 27] ghu vA [1 / 2 / 158] prathamA sphaH [1 / 1 / 3] saMyogaH vAk [2 / 1 / 76] upapadam svam [1 / 1 / 2] savarNam | vibhaktI [1 / 2 / 157] vibhaktiH svaritaH [111114] svaritaH mam [1 / 22150] parasmaipadam / muH [1 / 2 / 92] nadI haH [1 / 3 / 4] abyayIbhAvaH mRt [1 / 1 / 5] prAtipadikam / pam [1 / 3 / 16] tatpuruSaH / hRt [3 / 1 / 61] taddhitam ghi For Private And Personal Use Only Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra aura pANini-vyAkaraNakI tulanAtmaka sUtra-sUcI jainendra-sUtra- pANini-sUtra- | jainendra-sUtra- pANini-sUtra- jainendra-sUtra- pANini-sUtra saMkhyA saMkhyA / saMkhyA saMkhyA saMkhyA saMkhyA 1 / 1 / 1 111133 111123 111165 1164 za12 1 / 1134 11 / 24 11166 1165 113 11117 21135 111127 (1152 141467 11 / 4 1118 / 1 / 1 / 72 1 / 1 / 36 rAzara 1 / 2 / 45 1 / 1173 1 / 1 / 68 1 / 15 1 / 1 / 26 1 / 3 / 37 11116 2 / 2 / 46 za138 1 / 1174 1 / 1 / 66 111 / 30 1 / 2 / 47 111170 1 / 17 1175 11 / 36 1 / 131 11118 X 12/48 za171 1 / 1 / 40 111 / 32 111166 1119 12 / 46 14141 11 / 33 1 / 1 / 72 / 1 / 1170 21 / 10 11 / 50 zaza42 1 / 1 / 34-36 111173 1171 111111 1 / 2 / 27 111143 7 / 1 / 16 111 / 74 11 / 12 1 / 2 / 28 111144 1 / 175 1 / 2 / 1 11 / 13 sh2|26,30 111145 1 / 1 / 45 111176 zarA2 111 / 14 1 / 2 / 31 111146 111146 zaza77 1 / 2 / 3 1 / 1 / 15 11111 za1147 1 / 1150 1 / 1178 shsh|4 21416 1112 111148 14151 1 / 1176 zarA5 111117 11113 11146 1152 111180 / 1 / 217 11 / 28 1 / 14 14150 zaza53 121181 1 / 1 / 16 1 / 115 111151 1182 zarAba 1 / 1 / 20 1 / 111 za152 11155 1 / 1 / 83 zarAba 1121 111112 1 / 1153 / 1 / 184 1 / 2 / 10 1 / 1146 zaza22 1 / 1 / 14 111154 1 / 185 1 / 2 / 11 za1423 11115 14155 211147 1 / 1 / 86 sh2|12 1 / 1 / 24 1 / 1 / 16 11156 zaza56 zaza87 1 / 2 / 13 zaza25 111 / 17 1157 11157 11188 102 / 14 1 / 126 111118 11158 14158 1 / 1186 1 / 2 / 15 1 / 1 / 27 zaza20 1 / 1156 1 / 1159 1 / 1460 12 / 16 2 / 128 zaza60 111166,67 111161 1 / 2 / 17 111 / 26 111 / 61 zaza60 11162 / 2 / 18,16 111 / 30 X 1462 11163 1 / 2 / 20 zaza31 11 / 42 11163 141462 1 / 164 11 / 21 11 / 32 11143 zaza64 11 / 63 11 / 65 12 / 22, 23 59 For Private And Personal Use Only Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 462 jainendra-vyAkaraNam 1 / 1196 1 / 2 / 24, 26 112 / 33 zaza67 sh|25 zarA34 1|za68 za|51 1 / / 35 zaza66 zarA63 1 / 2 / 36 1 / 11100 1 / 2 / 37 adhyAya 1 pAda 2 1138 12 / 1 113 / 1 12 / 39 zarA2 1 / 2 / 40 1 / 2 / 3 zarA41 sh|4 1 / 3 / 10 1 / 2 / 42 1125 113 / 11 1 / 2 / 43 1 / 2 / 6 1 / 3 / 12 142144 zarA 13 / 13 12 / 45 18 1 / 3 / 14 2 / 46 1/3/15 1 / 2 / 47 12 / 10 1 / 3 / 16 1 / 2 / 48 1 / 2 / 11 113 / 17 1 / 2 / 46 1 / 2 / 12 113 / 18 1 / 2 / 50 zarA13 1 / 3 / 19 1 / 2 / 51 1 / 14 1 / 3 / 20 12 / 15 1 / 3 / 21 shraa53|| 1 / 2 / 16 / ||54 1 / 3 / 22 1 / 2 / 17 / 1 / / 55 1 / 2 / 18 113 / 23 12 56 1 / 2 / 16 1 / 3 / 24 zarA57 1 / 2 / 20 1 / 3 / 25 1 / 258 sh2|21 / 3 / 26 za256 1 / 2 / 22 1 / 3 / 27 1 / 2 / 60 sh2|23 1 / 3 / 28 1 / 2 / 61 1 / 2 / 24 1 / 3 / 26 1 / 2 / 62 1 / 2 / 25 1 / 3 / 30 1 / 2 / 63 1 / 2 / 26 113131 zaza64 za227 13 / 32 1 / 2 / 65 zarAra 1 / 3 / 33 zaza66 sh2|26 1 / 3 / 34 12 / 67 1 / 2 / 30 113 / 35 1 / 68 112 / 31 1 / 3 / 36 1 / 69 1 / 2 / 32 1 / 3 / 37 / zarA70 1 / 3 / 38 1 / 3 / 36 1 / 3 / 40 13.41 11342 1 / 3 / 43 1344 1 / 3 / 45 1 / 3 / 46 1 / 3 / 47 113148 113 / 49 11350 13351 1 / 3 / 52 11353 za3254 1 / 256 11357 zarA71 1 / 72 zarA73 12/74 sh|75 zarA76 12 / 77 11 / 78 1 / 2176 zarA80 12 / 81 11 / 82 zarA83 1 / 2 / 84 1185 1 / 86 rA zarAmada 1 / 2 / 86 1 / 2 / 60 sh|91 1 / 2 / 92 phA2A 11276 13174 11389 13177 11378 11376 11380 1|za81 11382 11383 11384 11385 1 / 3 / 86 11387 1 / 3 / 88 11390 1 / 3 / 61 1 / 3 / 12 1 / 3 / 93 1942 x 1 / 3158 114/3 1144 145 113256 za360 11361 13 / 62 1 / 3 / 63 1 // 3 // 64 13 / 65 1 / 2 / 66 1 / 3 / 68 1 / 3 / 66 1 / 370 11371 11372 11373 11375 1265 1 / 2 / 96 zaza67 zarA98 zaza66 1 / / 100 1 / 2 / 101 1 / 102 sh|103 sh2|104 1 / 2 / 105 / 2 / 106 sh|107 1 / 2 / 108 14 / 6 1147 1148 1 / 4 / 10 1 / 4 / 11 11412 1 / 4 / 13 114|14 1 / 4 / 15 / 4 / 16 1 / 4 / 17 za4|18 114/19 For Private And Personal Use Only Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 1 / 2 / 106 1 / 2 / 110 1 / 2 / 111 1 / 2 / 112 1 / 2 / 113 1 / 21114 112/115 1 / 2 / 116 1 / 2 / 117 1121118 1/2/116 112 / 120 112 / 121 1 / 4 / 23 1/4/24 112 / 32 114/35 114 |44 1 |4 |42 114/43 1/4 |45 114 |46 1 |4| 48 114/47 114/46 114|51 1 / 2 / 122 112 / 123 / 1 / 2 / 124 1/2/125 112 / 126 112 / 127 112 / 128 112 / 126 112/130 1|4|56 1 / 2 / 131 1 / 4 / 60 1 / 2 / 132 114/61 112/133 114/62 112/134 114/63 1/2/135 114/64, 65 1 / 2 / 136 1 / 4 / 66 1 / 2 / 137 14/67, 68 112 / 138 114/66 112/139 1/4 /70 1 / 2 / 140 1/4 /71 112 / 141 114/72 12/142 114/73 1 / 2 / 143 114/74 1 / 2 / 144 1/4/75 1/2/145 184/76 112/146 114 / 77 1/4/52 1/4/53 114|54 114/55 114|56 1 / 4 / 57 1/4 | 588 www.kobatirth.org tulanAtmaka sUtra- sUcI 112/147 124|78 112 / 148 184/76 112/146 114/80 1 / 2 / 150 114166 112 / 151 1|4|100 1 / 2 / 152 1|4|101 1 / 4 / 105, 112/153 12/154 112/155 112 / 156 12 / 157 12158 1 / 3 / 1 1132 1 / 3 / 3 1 / 3 / 4 1/3/5 1 / 3 / 6 1 / 3 / 7 11338 1/3/9 113|10 1 / 3 / 11 1 / 3 / 12 1 / 3 / 13 1 / 3 / 14 1/3/15 1 / 3 / 16 107, 108 11317 1 / 3 / 18 1 / 3 / 16 113/20 1 / 3 / 21 / 1 / 3 / 22 1 / 3 / 23 1 / 3 / 24 1 / 4 / 106 114|102 adhyAya 1 pAda 3 2|1|1 2|1|3 2|114 2 1/5 21116 2117,8 216 2|1|10 2|1|11 1141103 1|4|104 X 2|1|12 2|1|14 2|1|15 2|1|16 2|1|17 2|1|18 2|1|16 21120 2 / 1 / 21 21122 2 1/24 21125 2 / 1 / 26 21127 For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1/3/25 1/3/26 1 / 3 / 27 11328 1/3/29 1 / 3 / 30 1 / 3 / 31 1 / 3 / 32 1 / 3 / 33 1/3/34 1 / 3 / 35 1 / 3 / 36 1 / 3 / 37 11338 1 / 3 / 36 1|3|40 1 / 3 / 41 1 / 3 / 42 1 / 3 / 43 1/3/44 1 | 3 | 45 1/3/46 1 / 3 / 47 1 / 3 / 48 113/46 1/3/50 1/3/51 1/3/52 113 / 53 1/3/54 1/3/55 1/3/56 113/57 1358 1 / 3 / 59 113360 1/3/61 113/62 211128 2|1|26 2|1|30 2 / 1 / 31 2|1|32 2|1|34, 35 2|1|36 2 / 1 / 37 211138 2 / 1 / 39 2|1|40 2|1|41 2|1|43 __2 / 1 / 44 2 1/45 211146 __2|1|47 2 1/42 2|1148 21246 2150 2 1/51 2/1/52 21153 2 / 1 / 54 463 2 / 1 / 55 211156 2 / 1 / 57 2|1|58 211/56 2|1160 2|1|61 2 1/62 2|1|63 2 / 1 / 64 2|1|65 21171 2|1166 Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 364 1 / 3 / 63 1/3/64 1/3/65 113 / 66 1/3/67 1|3|68 1 / 3 / 69 183/70 1 / 3 / 71 1 / 3 / 72 1 / 3 / 73 113/74 1/3/75 1 / 3/76 1 / 3 / 77 1 1 / 3 / 78 / 183276 1380 113381 11382 11383 113184 11385 11386 183/87 11388 1/3/89 1 3 60 1 3 61 / 1 / 3 / 62 1 / 3 / 63 1/3/94 1 / 3 / 95 2|3|16 1/3/97 1 / 3 / 68 11366 1 / 3 / 100 2/1167 21168 2|1|70 2/1/72 2/2/5 2 / 236 2227 rAmAna X 21219 X 212110 2/2/11 2 / 2 / 14 22/15 2 / 2 / 16 22/17 rArA18 2/2/16 212/20 2/2/21 212/22 212/24 212/25 2 / 2 / 26 2 / 2 / 27 212128 rAzaraha 112/43 112/44 X 2 / 2 / 31 2/2/30 2 / 2 / 32 2/2/33 21234 www.kobatirth.org jainendra-vyAkaraNam 1 / 3 / 101 2/2/35 1 / 3 / 102 2/2/36 22137 21338 X 1 / 3 / 103 1 / 3 / 104 113/105 adhyAya 1 pAda 4 2/3/1 2 / 3 / 2 2334 2/3/5 rasAya 2 / 3 / 7 1214164 1/4 / 95. 114/66 114/63 X 114/1 1 / 4 / 2 1|4|3 1/4/4 1 | 4|5 1 / 4 / 6 1/4/7 11418 1146 1 / 4 / 10 1|4|11 1|4|12 1 / 4 / 13 114/14 114/15 1 / 4 / 16 1 / 4 / 17 1|4|18 114|16 114/20 1 / 4 / 21 1/4/22 1/4/23 114/24 114/25 114/26 114/27 1 / 4 / 28 1/4/26 114/30 1/4/31 1/4/32 X X X 236 2/3/10 2/3/11 2|3|13 2/3/14 2|3|15 2 / 3 / 16 2 / 3 / 17 2 / 3 / 22 2 / 3 / 18 2 / 3 / 19 2/3/20,21 2/3/23 For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1|4|33 114/34 1|4|35 114|36 1/4/37 114|38 1/4/39 114|40 1 / 4 / 41 1|4|42 114|43 114/44 1/4 | 45 114/46 1 |4| 47 114|48 1 / 4 / 49 114/50 1/4/51 114/52 1/4 / 53 11454 1/4/55 1/4 / 56 114/57 114|58 1/4 /56 1/4/60 1 / 4 / 61 1/4/62 114/63 1|4|64 114/65 114|66 1 / 4 / 67 114/68 114|66 14 /70 1/4 /71 2/3/24 23325 2/3/26 23 / 27 2 / 3 / 28 rAzarada 2 / 3 / 30 2 / 3 / 31 2 / 3 / 32 2/3/34 2 / 3 / 35 2|3|36 2 / 3 / 37 2 / 3 / 38 2 / 3 / 36 2|3|40 2/3/41 2 / 3 / 42 2|3|43 2|3|44 nArAjapU 2 / 3 / 46 23148 213 49 2350 2 / 3 / 51 2352 2/3/53 2/3/54 2/3/55 2356 213/57 21358 2356 213/64 2/3/65 2 / 3 / 66 2|3|67,68 Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tulanAtmaka sUtra-sUcI 465 2 / 3 / 66 14/110 1 / 4 / 111 20370 11472 1/473 / 1 / 4 / 74 1/4/75 11476 1/4/77 1/4/78 144179 14/80 14181 114/82 1 / 4 / 83 1/4/84 1485 11486 1/4/87 14 114/86 1 / 4 / 10 1 / 4 / 61 114 / 12 1463 114/64 1/4/65 1 / 4 / 66 14/67 1 / 4 / 68 12466 1 / 4 / 100 1 / 4 / 101 1 / 4 / 102 1141103 1 / 4 / 104 / 1 / 4 / 105 1/4/106 14 / 107. 114/108 1141106 2 / 3 / 71 2 / 3 / 72 2 / 3 / 73 2AjAra 2 / 4 / 3 2144 2 / 4/5 2 / 4 / 6 rA4/7 2 / 418 2 / 418 2 / 4 / 10 2 / 4 / 11 2|4|12 2 / 4 / 13 2 / 4 / 14 214/15 2 / 4 / 16 2 / 4 / 17 2 / 4 / 18 2 / 4 / 16 2 / 4 / 20 2 / 4/21 2/4/22 rAja2 rAja|24 rA|25 2 / 4 / 26 2 / 4/27 1 / 4 / 112 14 / 113 1/4/114 1 / 4 / 115 1 / 4 / 116 14|117 1 / 4 / 118. 1 / 4 / 116 14/120 za4/121 1 / 4 / 122 1 / 4 / 123 14124 114|125 1 / 4 / 126 1 / 4 / 127 1 / 4 / 128 14/126 za4/130 114 / 131 114132 1 / 4 / 133 1 / 4 / 134 114/135 1 / 4 / 136 1 / 4 / 137 1141138 1 / 4 / 136 1 / 4 / 140 114 / 141 1 / 4 / 142 2 / 4 / 143 114/144 ... 1 / 4 / 145 114/146 2 / 4 / 36 114/147 2 / 4/78 2 / 4 / 37 1 / 4 / 148 2 / 4/79 / 2 / 4 / 38 114/146 2 / 4/81 214/40 1441150 / 2/4/82 raa4|41 14 / 151 / 2 / 4 / 42 114/152 2/4/83 rAjAjarU 114/153 |4/84 2 / 4/44 114/154 2/4/85 2 / 4 / 45 adhyAya 2 pAda 1 2 / 4|46 2 / 1 / 1 33111 2 / 4 / 47 2 / 12 zaza 2 / 4 / 47 21113 3 / 115 2 / 4 / 46 2 / 14 3 / 16 2 / 4/50 2015 31/7 . 2 / 4 / 51 rAza6 3 / 18 2 / 4/52, 53 zaza7 33119 2 / 4 / 54 2 / 118 3 / 1 / 10 2016 3 / 1 / 11 2/4/55 2 / 1 / 10 3 / 1 / 12 2 / 4 / 56 2 / 1 / 11 31 / 13 20457 2 / 1112 311114 2 / 4/58 2 / 113 3 / 2 / 16 2459 za15 2 / 1 / 14 2 / 4 / 60, 61 / 317 2 / 1 / 15 2 / 4 / 62 3 / 118 2 / 4 / 63 21 / 16 3 / 1 / 16 2 / 1 / 17 3 / 020 2 / 4/64 2 / 1118 3121 2 / 4 / 65 2 / 2116 3 / 022 214/66 2 / 1120 zaza23 2 / 4 / 67 rAza21 3 / 1 / 24 214 // 66 2 / 122 2 / 4/68 3.25 / 2 / 1 / 23 / 2 / 470 rAza24 3 / 126 2 / 4 / 71 2 / 125 31027 2 / 4/72 2|1126 3 / 028 214/74 2 / 127 3 / 131 2 / 4/75 3026, 214/77 2 / 1 / 28 13 / 130 rAjora 24 / 30 24/31 4 / 35 For Private And Personal Use Only Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 166 21126 2 1/30 2 / 1 / 31 2/1132 2|1|33 2|1|34 2 / 1 / 35 2|1|36 2/1137 2138 2|1|36 2|1|40 2 / 1 / 41 / 2|1|42 | 2|1|43 2|1144 2145 2/1/46 2 1/47 2|1|48 2|1146 211/50 2/1/51 2/1/52 2/ 1153 2/1/54 2|1|55 2 / 1156 2 1/57 21158 211/56 211160 2 / 1 / 61 21162 211163 2|1|64 21165 2 / 1 / 66 3|1|32 3|1|33 3|1|35 3|1|36 3|1|37 3 / 1138 3|1|36 3|1|40 3|1|41 3/1/43, 44 X 3|1|45 3|1|46 3|1|48 3|1|49 3|1|5.2 3 / 115.3 3|1|54 3|1|5.5 3|1|56 3|1|57 3|1|5.8 3|1|60 3 / 1 / 61 3|1|62 3 / 1 / 63 3|1|64 3|1 | 65 X 3 / 1190 3 / 1188 X 3 / 1 / 67 3 | 1168 3|12|66 3|1|70 www.kobatirth.org jainendra-vyAkaraNam 2 1/67 21168 2|1|66 2 / 1 / 70 2|1|71 2 / 1 / 72 2 / 1 / 73 2 / 1 / 74 2/1/75 2 / 1 / 76 2 / 1 / 77 2178 22176 21180 21181 21182 221183 21184 21185 21186 21187 21188 21186 2 1/60 21 61 21/12 2/1193 21.64 2165 2 1/66 211167 21198 2166 2|1|100 3/1/71 3 / 1172 3 / 1 / 73 3|1|74 3|1|75 3/1176 3 / 1177, 788 32176 3|1|80 311181 311182 3|1183 31 62 3|1|63 3|1|64 3|1265 3|1|66 3 / 1167 3 / 1 / 126 3 | 168 3 / 1 / 126 3|1166 3|1|100 3|1|101 3|1|106 3|1|107, 108 3|1|109 3.1 / 110 3 / 1 / 112 3 / 1 / 114 3|1|115 3|1|116 3/1/117 3|1|116 3/1/113, 120 3|1|121 For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 11101 2 / 1 / 102 2/1/103 2|1|104 2 / 1 / 105 2|1|106 2|1|107 2|1|108 2|1|106 2 / 1 / 110 3|1|135 3|1|136 3 / 1 / 137 2|1|111 3|1|138 2|1|112 3 / 1 / 139 2 / 1 / 113 3|1|140 2|1|114 3|1|141 2|1|115 2|1|116 3|1|142 2/11117 3|1|143 2|1|118 3|1 | 144 2 / 1 / 119 2 / 1 / 120 2/2/1 222 2/2/3 224 2/2/5 2/2/6 X 3|1|125 3|1|122 3|1|129 3|1|130, 22/7 rArA 131, 132 3|1|133 3|1|134 211/121 3|1|148 2 / 1 / 122 3|1|146 2|1|123 3|1|150 adhyAya 2 pAda 2 3 / 2 / 1 312/2 phrAra 312/6 3/2/7 zaha 22 / 10 2 / 2 / 11 212 / 12 3|1|145 3|1|146, 147 31214 X 3/2/5 3228 328 [ vA0 ] Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tulanAtmaka sUtra-sUcI 2 / 2 / 13 / 3 / 2 / 104 3 / 2 / 107, 108 3 / 2 / 109 3 / 2 / 110 3 / 2 / 111 3 / 2 / 112, 2 / 2 / 14 2 / 2 / 15 2 / 2 / 16 2 / 2 / 17 rArA 2 / 2 / 16 / 2 / 20 rArA21 2 / 2 / 22 2 / 23 2 / 2 / 24 2 / 2 / 25 2 / 2 / 26 rArA 27 rAcAra 2 / 2 / 26 2 / 2 / 30 2 / 2 / 31 2 / 2 / 32 3 / 2 / 114 3 / 2 / 115 3 / 2 / 116 3 / 2 / 117 3 / 2 / 122 3 / 2 / 118 3 / 2 / 9 / 2 / 46 [vA0] rArA50 / 3 / 2 / 9 zarA51 / 3 / 2 / 10 2 / 252 3 / 2 / 11 2 / 2 / 53 3 / 12 2 / 2 / 54 / 3 / 2 / 13 2 / 2 / 55 / 3 / 2 / 14 2156 3 / 2 / 15 2aa2 7 3 / 2 / 16 2 / 258 3 / 2 / 17 2 / 2 / 59 3 / 2 / 18 za260 3 / 2 / 16 raa2|61 3 / 2 / 20 rAza62 321 / 2 / 63 3 / 2 / 22 2 / 2 / 64 x 22 / 65 3 / 2 / 24 2 / 2 / 66 3 / 25 2 / / 67 3 / 2 / 26 2 / 2 / 68 rAcAra 2 / 2 / 66 3 / 2 / 26 2 / 2170 / 3 / 2 / 30 2 / 2171 3 / 2 / 31 2 / 2 / 72 3 / 2 / 32 2 / 273 3 / 2 / 33,34 2 / 2 / 74 3 / 2 / 35 RAra7pU. 3 / 2 / 36, 37 2 / 2176 3 / 2 / 38 2277 3 / 2 / 42 2 / 2 / 78 3 / 2 / 43 2 / 2|76 312 / 44 2 / 2 / 80 3/45 2 / 2 / 81 3 / 2 / 46 zarAbara 3 / 2 / 47 2 / 2 / 83 3 / 2 / 48 2Aza 4 3 / 2049 3 / 2 / 50 | 26 3 / 2 / 51 / 2 / 2 / 87 2 / 2 / 88 3 / 2 / 52, 53 2 3 / 2 / 54 2 / 2 / 90 3 / 2 / 55 2 / 2 / 61 / 3 / 2 / 56 2 / 2 / 92 / 357 2 / 2 / 93 3158 3 / 2 / 56 2 / 2 / 14 3 / 2 / 60 2 / 2 / 95 3 / 2 / 61 rArA66 3 / 2 / 68 2 / 2 / 17 3 / 2 / 66 2 / / 68 3 / 2 / 74 rArA66 / 3 / 2 / 75 2 / 2 / 100 / 3 / 2 / 76 2 / 2 / 101 3 / 2 / 62 2 / 2 / 102 3278 zarA103 3 / 2 / 76 2 / 2 / 104 3 / 280 2 / 2 / 105 3 / 2 / 81 2 / 2 / 106 312182 2 / 2 / 107 3 / 2 / 83 3 / 2 / 108 3 / 2 / 84 2 / 2 / 106 3 / 285 2 / 2 / 110 zarA86 / / 111 3287 2 / 2 / 112 3 / 2 / 89 2 / 2 / 113 3 / 2 / 60 2 / 2 / 114 3 / 2 / 61 2 / 2 / 115 3 / 2 / 62 3 / 2 / 63 2 / 2 / 116 3 / 2 / 64 2 / 2 / 117 3 / 2 / 65 2 / 2 / 118 3 / 2 / 62 2 / 2 / 116 3 / 2 / 67 2 / 2 / 120 32 / 102 2 / 2 / 121 2 / 2 / 103 2 / 2 / 122 3 / 2 / 33 2 / 2 / 34 RArArU 2 / 2 / 36 2 / 2 / 37 2 / 2 / 38 2 / 2 / 39 2 / 2 / 40 2 / 2 / 41 2242 2 / 2 / 43 raa2|44 RArAja 2246 1247 2 / 2 / 48 3 / 2 / 116 3 / 2 / 124 3 / 2 / 125 3 / 2 / 126 3 / 2 / 127 3 / 2 / 128 3 / 2 / 129 3 / 2 / 130 3 / 2 / 131 3 / 2 / 132 3 / 2 / 133 3 / 2 / 134 3 / 2 / 135 3 / 2 / 136 3 / 2 / 138, 136 3 / 2 / 140 3 / 2 / 141 3 / 2 / 142 rUArA?43 3 / 2 / 144 3 / 2 / 142 For Private And Personal Use Only Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 468 jainendra-vyAkaraNam 2036 2 / 2 / 123 3 / 2 / 142 2 / 2 / 124 2 / 2 / 125 rArA42 2111126 3 / 2 / 145 2 / 2 / 127 // 3 / 2 / 146 2 / 2 / 128 2 / 2 / 126 3 / 2 / 147 2 / 2 / 130 3 / 2 / 148 2 / 2 / 131 3 / 2 / 149 2 / 2 / 132 3 / 2 / 150 2 / 2 / 133 3 / / 151 2 / 2 / 134 3 / 2 / 150 2 / 2 / 135 3 / 2 / 166 / 2 / 136 3 / 2 / 165 2 / 2 / 137 3 / 2 / 154 2 / 2 / 138 3 / 2 / 155 / / 136 / 32 / 156 2 / 2 / 140 / / 3 / 2 / 157 2 / 2 / 141 312 / 158 2 / 2 / 142 3 / 2 / 156 2 / 2 / 143 3 / 2 / 160 raa2|144 3 / 2 / 161 2 / 2 / 145 312 / 162 2 / 2 / 146 3 / 2 / 163 2 / 2 / 147 3 / 2 / 164 2 / 2 / 148 3 / 2 / 167 2 / 2 / 149 3 / 2 / 168 2 / 2 / 150 3 / 2 / 169 2 / 2 / 151 3 / 2 / 172 2252 3 / 2 / 173 2 / 2 / 153 3 / 2 / 174 2 / 2 / 154 3 / 2 / 175 raa2|155 3 / 2 / 176 2 / 2 / 156 / 3 / 2 / 177, 2 / 2 / 157 178 2 / 2 / 158 3 / 2 / 176 2 / 2 / 156 3 / 2 / 180 2 / 2 / 160 3 / 2 / 181 / 2 / 2 / 161 3 / 2 / 181,183 2 / 3 / 31 / 2 / 2 / 162 rUArAja 2 / 3 / 32 / 2 / 2 / 163 3 / 185 2 / 3 / 33 2 / 2 / 164 3 / 2 / 186 2 / 3 / 34 2 / 2 / 165 3 / 2 / 187 2 / 3 / 35 2 / 2 / 166 3 / 2 / 188 2 / 3 / 36 2 / 2 / 167 2 / 3 / 37 adhyAya 2pAda 3 213138 2 / 3 / 1 3 / 3 / 3 2 / 3 / 39 2 rUAra 3 / 3 / 4 2 / 3 / 40 2033 2 / 3 / 41 3 / 315 2 / 3 / 4 2 / 3 / 42 2 / 325 3 / 317 2 / 343 2 / 3144 3 / 38 2137 213145 3 / 3 / 9 2 / 2 / 46 2 / 3 / 8 3 / 3 / 10 2 / 3 / 47 2 / 3 / 6 3 / 3 / 11 2 / 3 / 48 2 / 3 / 10 3 / 3 / 12 213246 2 / 3 / 11 / 3 / 3 / 13 2 / 3 / 12 / 2 / 3 / 50 2 / 3 / 13 3 / 3 / 14 2 / 351 2 / 3 / 14 3 / 3.15 2 / 3 / 52 2 / 3 / 15 3 / 3 / 16 2 / 3 / 16 3 / 3 / 17 2 / 3 / 53 2 / 3 / 17 3 / 3 / 18 2 / 3154 2 / 3 / 18 3 / 3 / 16 225 2 / 3 / 16 3 / 3 / 20 2 / 356 2220 3 / 3 / 21 2 / 3 / 57 2 / 3 / 21 3 / 3.22 2 / 3158 2 / 3 / 22 3 / 3 / 23 2 / 3 / 59 2 / 3 / 23 3 / 3 / 31 2 // 3 // 60 2 / 3 / 24 3 / 3 / 24 2 / 3 / 61 2 / 3 / 25 3 / 3 / 26 2 / 3 / 62 2 / 3 / 26 3 / 3 / 28 2 / 3 / 63 2 / 3 / 27 3 / 3 / 26 2 / 3 / 64 2 / 3 / 28 3 / 3 / 30 2 / 365 2 / 3 / 29 3 / 3 / 27 213166 213130 3 / 3 / 32 2 / 3 / 67 3 / 3 / 33 3 / 3 / 34 3 / 3 / 25 3 / 3 / 35 3 / 3 / 36 3 / 3 / 37,38 3 / 3 / 36 3 / 340 3 / 3141 3 / 3 / 42 3 / 3 / 45 31346 3 / 3 / 47 3 / 3 / 48 3 / 349 3 / 350 3351 3 / 3 / 52 3 / 3 / 53 3 / 3154 3 / 3 / 55 313156, 57, 58 333356 3 / 3160 3 / 3 / 66 3 / 3 / 66 3 / 3 / 71 33272 3 / 3 / 73 3 / 3 / 74 3 / 3 / 75 3 / 3 / 76 3361 3 / 3 / 62 3 / 3 / 63 3 / 3 / 64 For Private And Personal Use Only Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tulanAtmaka sUtra-sUcI 466 2 / 3068 2 / 3 / 66 15 3 / 3 / 121 3 / 3 / 122 3 / 3 / 126 3 / 3 / 127 3 / 3 / 128 3 / 3 / 131 3 / 3 / 132 3 / 3 / 133 3 / 3 / 134 3 / 3 / 135 2 / 3 / 70 2 / 3 / 71 2 / 3 / 72 2 / 3/73 2 / 3/74 2 / 3 / 75 2 / 376 2 / 3177 2 / 378 2 / 379 2 / 3 / 80 2 / 3 / 81 2 / 382 2 / 3 / 83 21384 2 / 385 2 / 386 2 / 3 / 87 2 / 3 / 88 2 / 3 / 86 2 / 3 / 10 2 / 3 / 11 2 / 2 / 92 / 3 / 63 2 / 3 / 64 2 / 3 / 65 2 / 3 / 66 2 / 3 / 97 2 / 3 / 68 2 / 3 / 66 2 / 3 / 100 2 / 3 / 101 3 / 3 / 65 2 / 3 / 102 3 / 3 / 68,77, 2 / 3 / 103 78, 76, 80, 2 / 3 / 104 81,82,83, 2 / 3 / 105 84, 85,86, 2 / 3 / 106 2 / 3 / 107 3388 2 / 3 / 108 3 / 389 2 / 3 / 106 3 / 3 / 60,61 2 / 3 / 110 313162 213 / 111 3 / 3 / 93 2 / 3 / 112 3 / 3 / 64 2 / 3 / 113 2 / 3 / 114 31342 2 / 3 / 115 313397 2 / 3 / 116 3 / 3 / 95 2 / 3 / 117 3368 2 / 3 / 118 3 / 3 / 66 2 / 31119 3 / 3 / 100 2 / 3 / 120 3 / 3 / 101 2 / 3 / 121 3 / 3 / 102 / 3 / 122 3 / 3 / 103 2 / 3 / 123 3 / 3 / 104 2 / 3 / 124 3 / 3 / 105 3 / 3 / 125 3 / 3 / 106 2 / 3 / 126 3 / 3 / 107 2 / 3 / 127 3 / 3 / 106 2 / 3 / 128 3 / 3 / 110 2 / 3 / 126 3 / 3 / 111 2 / 3 / 130 3 / 3 / 112 2 / 3 / 131 3 / 3 / 113 2 / 3 / 132 3 / 3 / 114 2 / 3 / 133 2 / 3 / 134 3 / 3 / 115 2 / 3 / 135 3 / 3 / 116 2 / 3 / 136 3 / 3 / 117 2 / 3 / 137 3 / 3 / 118 2 / 3 / 138 3 / 3 / 120 / 2 / 3 / 136 3 / 3 / 137 3 / 3 / 138 3 / 3139 3 / 3 / 140 3 / 3 / 141 3 / 3 / 142 3 / 3 / 143 3 / 3 / 144 3 / 3 / 145 3 / 3 / 146 3 / 3 / 147 3 / 2 / 148 3 / 31146 3 / 6 / 150 3 / 3 / 151 3 / 3 / 152 3 / 3 / 153 3 / 3 / 154 3 / 3 / 155 3 / 3 / 156 3 / 3 / 157 3 / 3 / 158 3 / 3 / 159 3 / 3 / 160 3 / 3 / 161 3 / 3 / 162 313 / 163 / 2 / 3 / 140 3 / 3 / 164 2 / 3 / 141 3 / 3 / 165 2 / 31142 3 / 3 / 166 2 / 3 / 143 3167 2 / 3 / 144 3 / 3 / 168 2 / 3 / 145 3 / 3 / 166 2 / 3 / 146 3 / 6 / 170 2 / 3 / 147 3 / 3 / 171 2 / 3 / 148 3 / 3 / 172 / 3 / 146 33173 2 / 3 / 150 3 / 3 / 174 2 / 3 / 151 3 / 3 / 175 2 / 3 / 152 3 / 3 / 176 adhyAya 2 pAda 4 / 2 / 4 / 1 24o? 242 3 / 4 / 2 raa4|3 3 / 4 / 3 2 / 4 / 4 3/4/15 2 / 4 / 5 3 / 4 / 16 2046 3 / 4 / 20 2147 3 / 4 / 21 rAjapada 3/4/22 rojo 3 / 4 / 23 2 / 4 / 10 3 / 4 / 24 2 / 4 / 11 3/4/25 2 / 4 / 12 3 / 4 / 26 21413 3 / 4 / 27 214/14 3 / 4 / 28 rAjA 3 / 4 / 29 21416 3/4/30 2 / 4 / 17 3 / 4 / 31 214/18 3/4/32 2 / 4 / 19 3 / 4 / 33 2 / 4 / 20 3 / 4 / 35 24421 314 / 36 2 / 4122 34134 2 / 4 / 23 3/4 / 36 / 2 / 4 / 24 34/37 For Private And Personal Use Only Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam 4|113 3 / 4 / 77 3 / 4 / 78 3 / 476 3 / 4120 3 / 4 / 81 3/4/82 3483 3 / 4/84 3/4/36 3 / 4 / 40 3 / 4 / 38 3 / 4/41 3 / 4 / 42 3/4/43 3/4/44 3/4/45 3 / 4/46 3 / 4/48 3 / 4 / 46 3 / 4 / 50,51 3 / 4/52 3/4/53 3454 3/4/55 3 / 456 3 / 4/57 31458 3456 3/4/60 3 / 4 / 61 3 / 4/62 314/63 3 / 4 / 64 3 / 4 / 65. 3 / 4 / 66 3 / 4 / 67 314/68 3/4/66 314/70 314/71 2 / 363 / 4 / 64 2 / 4/65 2 / 4 / 66 2 / 4 / 67 2 / 4 / 68 21466 2 / 4 / 70 2 / 471 / raa4|72 214/73 214/74 2 / 4/75. 2 / 476 214/77 21478 214/76 2/4/80 24/25 2 / 4/26 2 / 427 2 / 4 / 28 2 / 4 / 26 2 / 4 / 30 2 / 4 / 31 2 / 4 / 32 2 / 4 / 33 rAjA 24 2 / 4 / 35 2 / 4 / 36 2 / 4 / 37 2 / 4 / 38 2 / 4 / 36 2 / 4/40 214|41 2 / 4|42 214|43 214/44 2 / 4 / 45 21446 21447 2 / 4/48 2446 2 / 450 |4|51 2 / 4/52 2 / 4 / 53 214/54 21455 214156 2 / 457 2 / 4 / 58 raa4|59 2 / 4/60 214 / 61 2462 3485 31486 3/4/87 34189 314/90 3 / 4 / 91 3 / 4 / 92 3/4/93 324/66 341100 3 / 4 / 101 314 / 102 3 / 4 / 103 3/4/104 3 / 4 / 105, 3 / 1 / 3 3 / 14 3315 3 / 116 3 / 17 3 / 108 3 / 119 3 / 1 / 10 3 / 1 / 11 33112 3 / 1 / 13 3 / 1 / 14 3 / 1 / 15 3 / 1 / 16 321117 311 / 18 3 / 1116 3 / 1 / 20 31121 3 / 1 / 22 3 / 123 3 / 1 / 24 3||sh25 3 / 1 / 26 / 31 // 27 // 311128 3 / 1 / 26 3 / 1130 3 / 1 / 31 311132 311133 3 / 1134 311135 4 / 1 / 75 4|115,6 4 / 17 4|1110 4 / 1 / 11 4 / 1 / 12 4 / 1 / 13 4 / 1 / 29 4 / 1 / 25 4 / 1 / 26,27 4|118 4 / 16 4 / 1 / 14 4|1115 4 / 1116 4 / 1 / 17 4 / 1118 4 / 2119 4 / 1 / 41 4/120 4 / 1121 2 / 4 / 81 2 / 4/82 214183 2444 2485 2 / 4/86 4 / 1 / 22 247 3/4/107 21488 3 / 4 / 108 3 / 4 / 106 2 / 4 / 10 3 / 4 / 110 214461 3 / 4 / 111 2462 3 / 4 / 112 2462 3 / 113 2 / 4/94 3/4/114 21465 3/4/115 214/96 3 / 4 / 116 adhyAya 3 pAda 1 3 / 111 4 / 111 32112 4/12 4 / 023 4 / 1 / 24 4 / 1 / 44 4/1145 4 / 1 / 32 4 / 1 / 33 4.1135 4|1134 4 / 1 / 36 4|1142 4|1148 4|1136 411037 314/72 3 / 4/76 314/73 314/74 214/75 3 / 1 / 37 321138 311136 For Private And Personal Use Only Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tulanAtmaka sUtra-sUcI 471 | 3 / 1176 31180 3 / 181 :3 / 1182 3183 3 / 1184 3 / 1 / 116 331117 3 / 1118 3 / 11116 3 / 1 / 120 3 / 1 / 121 41127 4 / 11128 4 / 1 / 130 4 / 1 / 129 4 / 1 / 131 4 / 1 / 132, 4 / 1 / 133 4 / 1 / 135 4 / 1 / 136 4 / 1 / 138 4 / 1 / 137 4 / 1 / 140 4|11136 31141 31142 3 / 143 311144 3 / 1 / 45 3 / 1146 3 / 1147 3 / 1 / 48 3 / 1 / 46 3150 3 / 251 3 / 1152 3 / 1153 3 / 154 3155 3 / 1156 3 / 157 3158 3 / 1156 3 / 1160 3 / 1 / 61 3 / 1 / 62 3 / 1163 3 / 1 / 64 3 / 1 / 65 3 / 1 / 66 3 / 1 / 67 31168 3 / 1 / 69 31170 3 / 1 / 71 3 / 1 / 72 31173 3 / 1174 3 / 2175 321176 31177 3 / 178 4 / 1 / 38 4|1146 4|150 41151 4|1152 4 / 1153 4|1154 4.za55 4156 4|1157 4 / 1158 4162 4|1163 4 / 1 / 64 4|1165 4 / 166 4|za68 4|169 4170 4 / 1467,71 4 / 176 4/177 4|1178 4 / 1 / 76 4|1180 4/181 4|1182 4/183 4za84 41185 4/1/86 4 / 187 4 / 1 / 89 4|188 4|1160 4 / 1 / 11 4 / 1 / 12 4 / 1 / 162 3 / 185 3 / 186 311/87 3||shbd 3 / 189 3 / 1490 3 / 1 / 11 rAza 2 3 / 1163 zaza64 3 / 1 / 95 3 / 166 3 / 167 321198 3 / 1 / 16 3 / 1100 3 / 1 / 101 3 / 11102 3 / 1 / 103 3 / 1 / 104 3 / 1 / 105 3 / 1 / 106 3 / 1 / 107 3 / 1108 3 / 1 / 109 3114110 3 / 1 / 111 3 / 1 / 112 3 / 1 / 113 3 / 2 / 114 3 / 11115 4 / 1 / 63 4 / 1 / 14 4|11163 4 / 1 / 164 4 / 1 / 165 4 / 1 / 166, 167 411za65,96 4 / 1 / 97 4|168 4 / 1499 4 / 1 / 100 4 / 1 / 101 4|11102 4 / 1 / 103 4 / 1 / 104 4 / 1 / 105 4 / 1 / 106 4 / 1 / 107 4|11108 4 / 1 / 106 4 / 1 / 110 4 / 1 / 111 4 / 1 / 112 41113 4|11114 4|11115 42116 4 / 1 / 117 4 / 1 / 118 4 / 1 / 116 4 / 1 / 120 4 / 1 / 121 4 / 1 / 122 4 / 1 / 123 4 / 1 / 124 4 / 1 / 125 4 / 1 / 126 3 / 1 / 122 3 / 1 / 123 3 / 1 / 124 3 / 1125 3 / 11126 3 / 1127 3 / 1 / 128 / 3111126 / 3 / 1 / 130 321131 3 / 11132 3 / 1 / 133 3 / 11134 3 / 1135 3111136 3 / 11137 3111138 3 / 1 / 136 3 / 1 / 140 4 / 1 / 141 4 / 1 / 142 4|11143 4 / 1 / 144 4 / 1 / 146 4 / 1 / 147 4 / 1 / 148 4/1/146 4 / 1 / 150 4 / 1 / 151 4|11152, 153 4 / 2 / 154 4 / 1 / 155 4 / 1 / 156 4 / 1 / 157 414158 4|11159 4 / 1 / 160 4|11161 4|11174 4 / 1 / 168 4 / 1 / 166 3 / 1 / 141 3 / 2 / 142 3 / 1 / 143 3 / 1 / 144 3 / 1 / 145 3 / 1 / 146 3 / 1 / 147 3 / 1 / 148 3 / 1146 3 / 1 / 150 3 / 1151 For Private And Personal Use Only Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 172 3|1|152 4|1|170 3 / 1 / 153 4/1/171, 172 4|1|173 X 4|1|175 3|1|157 4|1|176 3|1|158 4|1|177, 3|1| 154 3/1/155 3|1|156 178 adhyAya 3 pAda 2 4/2/1 X 412/2 4/2/3 41224 4/2/5 4/2/6 4/2/10 4 / 2 / 14 4/2/15. 4/2/16 4/2/17 3 / 2 / 1 32 2 31213 31.2/4 325 31226 3/2/7 3zarAda rAha 3 / 2 / 10 12/11 3/2/12 3/2/13 3 / 2 / 14 3 / 2 / 15 3 / 2 / 16 3 / 2 / 17 3 / 2 / 18 3 / 2 / 16 32/20 3 / 2 / 21 32 22 3/2/23 3 / 2 / 24 3/2/25 3 / 2 / 26 3 / 2 / 27 31228 4218 4/2/16 412 20 4/2/21 4222 42123 41224 4 / 2 / 25 4/2/26 4/2/27 4 / 2 / 28 4/2/29 4/2/30 4/2/31 4232 4 / 2 / 33 www.kobatirth.org jainendra-vyAkaraNam zarAraha 3/2/30 3/2/31 312/32 3 / 2 / 33 3 / 2 / 34 3 / 2 / 35 3 / 2 / 36 3 / 2/37 32238 3 / 2 / 36 3/2/40 3 / 2 / 41 3 / 2 / 42 3 / 2 / 43 3 / 2 / 44 3245 3|2|46 3|2|47 312148 312246 3250 3 / 2 / 51 3/2/52 3/2/53 3/2/54 3/2/55 3/2/56 3/2/57 3/2/58 3/2/59 312160 3 / 2 / 61 3 / 2162 3 / 2/63 3 2 64 3/2/65. 3/2/66 4/2/34 4/2/35 4/2/36 42 / 37 41238 4/2/36 41240 4/2/41 4/2/43 4|2|46 4 / 2 / 47 4248 4/2/46 4/2/42 4/2/50 4/2/51 4/2/52 4/2/53 4|2154 4/2/56 4/2/57 4258 4/2/5.6 41260 4261 4/2/64 4/2/65 4/2/66 412/67 41268 42266,70 4 280 42181 482 4283 4/2/74 4285 412 86 For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3 / 2 / 67 3 / 2/68 3/2/66 3 / 2 / 70 3 / 2 / 71 32272 32/73 3/2/74 3 / 2275 3|2|76 3 / 2 / 77 3278 3276 31280 3281 zarAra 31283 384 3285 zarAb6 3 / 2187 3288 31289 3260 3 / 2 / 6.1 32zahara 32/63 3/2/94 3/2/65 zarAha6 3 / 2 / 97 3 / 2298 3/2/99 32 100 3 / 2 / 101 3 / 2 / 102 3 / 2 / 103 3 / 2 / 104 41287 42186 4rAda 4260 41261 4/2/12 4/2/63 4||24 41265 4/2/67 4/2/68 4266 4|2|100 42101 4/2/104 4 |2| 105 4 / 2 / 106 4/2/107 4/2/108 4 / 2 / 110 X 4 / 2 / 112 4 / 2 / 113 4/2/114 4 / 2 / 115 4/2/116 4|2| 117 42118 4|2| 116 4/2/120 4 / 2 / 103 421104 4/2/121 4/2/122 4 / 2 / 123 4|2| 124 4 / 2 / 125 4 / 2 / 126 Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tulanAtmaka sUtra-sUcI 473 3 / 2 / 105 3 / 2 / 106 3 / 2 / 107 3 / 2 / 108 3 / 2 / 109 3 / 2 / 110 3 / 2 / 111 3 / 2 / 112 3 / 2 / 113 4 / 2 / 127 4 / 2 / 128 4 / 2 / 126 4 / 2 / 130 4 / 2 / 131 4ArA132 4||133 4 / 2 / 134 4 / 2 / 135, 3 / 2 / 114 4 / 2 / 137, 4 / 2 / 236 4 / 2 / 140 4 / 2 / 141 4 / 2 / 142 4 / 2 / 143 4 / 21144 4 / 3 / 1 4 / 3 / 2 4 / 3 / 3 4 / 3 / 4 4/315 3 / 2 / 115 3 / 2 / 116 3 / 2 / 117 3 / 2 / 118 3 / 2 / 119 3 / 2 / 120 3 / 2 / 121 3 / 2 / 122 3 / 2 / 123 3 / 2 / 124 3 / 2 / 125 3 / 2 / 126 3 / 2 / 127 3 / 2 / 128 3 / 2 / 129 3 / 21130 3 / 2 / 131 3 / 2 / 132 3 / 2 / 133 3 / 2 / 134 3 / 2 / 135 3 / 2 / 136 3 / 2 / 137 3 / 2 / 138 3 / 2 / 136 3 / 2 / 140 adhyAya 3 pAda3 3 / 3 / 1 4 / 325 3 / 3 / 2 4 / 3 / 26 3.33 4 / 3 / 27 31314 4 / 3 / 28 3 / 3 / 5 3 / 3 / 6 4 / 3 / 26 3 / 37 3138 4 / 3 / 34 3 / 3 / 6) 3 / 3 / 10 / 41235 3 / 3 / 11 / 3 / 3 / 12 3 / 3 / 13 4 / 3 / 37 3 / 3 / 14 / 4 / 3 / 38 3 / 3 / 15 / 3 / 3 / 16 4 / 3 / 39 3 / 3 / 17 3 / 3 / 18 4 / 3143 3 / 3 / 16 4 / 3 / 44 3 / 3 / 20 4/3145 3 / 3 / 21 4346 3 / 3 / 22 4 / 3 / 47 3 / 3 / 23 4 / 3 / 48 3 / 3 / 24 4 / 3 / 46 3 / 3 / 25 4 / 3 / 50 3 / 3 / 26 4 / 3251 3 / 3 / 27 4 / 3 / 52 3 / 3 / 28 4 / 3 / 53 3 / 3 / 26 4 / 3 / 54 3 / 3 / 30 4 / 3 / 55 313131 4 / 3156 3 / 3 / 32 4 / 3157 33333 4 / 3 / 58 3 / 3 / 34 4 / 356 3 / 3 / 35 4/360 3 / 3 / 36 3 / 3 / 37 4 / 3 / 61 3 / 3 / 38 4 / 3 / 62 3 / 3 / 39 33140 3 / 3141 33142 3/3243 3 / 3 / 44 3 / 3 / 45 3 / 3 / 46 33.47 3 / 3 / 48 31346 3 / 350 3 / 351 3 / 3352 3 / 3 / 53 3 / 3 / 54 3 / 3 / 55 3 / 356 3 / 357 2 / 3 / 58 33 / 59 3 / 3 / 60 3 / 3 / 61 3 / 3 / 62 3 / 3 / 63 3 / 3 / 64 3 / 3 / 65 3 / 3 / 66 2 / 3267 4/3263 4 / 3 / 64 4/3 / 65 4 / 3 / 66 4 / 367 4/3172 4 / 3170 4 / 3 / 71 4 / 3173 4/3174 4/375 4/3176 413177 4 / 3178 4 / 3 / 76 4 / 3 / 80 4/3181 4/3282 4 / 3 / 83 4/3 // 84 4/385 4 / 3 / 86 4 / 3 / 87 4 / 3 / 88 4 / 3189 4/3/60 4/32 4 / 3 / 63 4 / 3 / 24 4/37 4 / 38 4 / 3 / 6 4 / 3 / 10 4 / 3 / 11 4 / 3 / 12 4 / 3 / 13 4 / 3 / 14 4 / 3 / 15 4 / 3 / 17 4 / 3 / 16 4 / 3 / 21 4 / 2 / 23 4 / 2 / 24 3 / 3 / 66 3 / 3170 3 / 371 . 3 / 3 / 72 3 / 3 / 73 3 / 3 / 74 3 / 3275 / 3 / 376 4 / 3 / 65 4 / 3 / 66 4 / 3 / 67 4 / 3 / 68 4 / 366 4 / 3 / 100 4 / 3 / 101 X For Private And Personal Use Only Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 74 3 / 3 / 77 3/3/78 3 / 3 / 79 3|3|80 23281 2/382 3/3/83 3|3|84 32385 313186 3 / 3 / 887 3388 3 (389. 50 3 / 316 1 2/3/2 4|3|106 4 | 3 |102 413 108 4|3|106 4 | 3 |112 4 / 3 / 113 _4|3|114 4 / 3 / 115 4 / 3 / 116 4/3/117 4|3|118 4|3|120 4 / 3 / 121 4|3|122 4/3/123 4 | 3|124 4/3/125 4|3|126 4 / 3 / 127 4|3|128 4|3|126 4|3|130 4 / 3 / 131 4 / 3 / 132 4|3|133 4ArA 24 4/3/135 4/3/153 4 | 3 | 154 4|3|138 4/3/142 4/3/143 3 / 3 / 93 3/3/94 3/3/65 3 / 3 / 66 3 / 3 / 17 33 / 68 3/3/69 3/3/100 3/3/101 3 / 3 / 102 3/3/103 3 / 3/104 3/3/105 3 / / 106 3/3/107 3 / 3 / 108 3 / 3 / 106 4 | 3 |144 3|3|110 4 | 3 | 146 3 / 3 / 111 4|3|147 3 / 3 / 112 4 / 3 / 148 3 / 3 / 113 www.kobatirth.org jainendra-vyAkaraNam 4 | 3 | 156 4 | 3 | 156 413 | 157 4/3/158 4 / 3 / 160 4 / 3 / 161 4|3|162 4/3/163 4 / 3 / 164 4 | 3 | 165 4 | 3 | 167 4 / 3 / 168 3|3|114 3 / 3 / 115 3 / 3 / 116 3 / 3 / 117 3 / 3 / 118 3/3|119 3 / 3 / 120 3 / 3 / 121 3 / 3 / 122 3 / 3 / 123 3 / 3 / 124 3 / 3 / 125 3 / 3 / 126 4|4|1 3 / 3 / 127 4/4/2 3 / 3 / 128 4|0/3 3 / 3 / 126 4/4/4 3/3/130 4/4/5 3 / 3 / 131 4/4/7 3 / 5 / 132 4|4|8 3 / 3 / 133 4/4/10 3 / 3 / 134 4|4|11 3/3/135 4/4/12 3 / 2 / 136 4|4|13 3 / 3 / 137 4|4|14 3 / 3 / 138 4|4|15 3 / 3 / 136 4|4|16 3 / 3 / 140 4|4|17 3 / 3 / 141 4|4|18 3 / 2 / 142 4|4|16 3|3|143 4/4/20 vA0 4|4|20 52) 144 3 / 3 / 145 3 / 3 / 146 4/4/21 3 / 3 / 147 4|4|22 3 / 3 / 148 4/4/25 3|3|146 4|4|26 4/3/145, 3 / 3 / 150 4/4/27 148 3/3/151 4|4|28 For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3 / 3 / 152 3/3/153 3 / 3 / 154 3 / 3 / 155 3 / 3 / 156 3 / 3 / 157 3 / 3 / 158 3 / 3 / 156 3 / 3 / 160 3 / 3 / 161 3 / 3 / 162 3 / 3 / 163 3|3|164 3 / 3 / 165. 3 / 3 / 166 3 / 3 / 167 3 / 3 / 168 3 / 3 / 169 3 / 3 / 170 3 / 3 / 171 3 / 3 / 172 3 / 3 / 173 3 / 3 / 174 3 / 3 / 175 3 / 3 / 176 3/3/177 3 / 3 / 178 3 / 3 / 176 2|3|180 4/4/29 4|4|30 4|4|31 4/4/32, 33 4|4|34 4|4|35 4|4|36 4/4/37, 388 4|4|36 4|4|180 4 |4 |41 4/4/42 4 |4 |43 4 |4 |44 4/4/45 4|446 4/4/47 4/4/48, 46 4|4|50 4|4|51 4/4/53 4|4|154 4/4/55 4/4/56 4/4/57 4|4|56 4|4|60 4/4/61 4/4/62 3 / 3 / 181 4|4|63 3 / 3 / 182 4|4|64 3/3/183 4/4/65 3|3|184 4|4|66 3|3|185 4|4|68 3 / 3 / 186 4|4|66 3/3/187 4/4/70 3 / 3 / 188 4/4/71 3/3/189 4/4/72 Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tulanAtmaka sUtra-sUcI 47 51156 5 / 157,58 5 / 1118 51 / 21 5 / 1 / 22 5 / 1 / 23 pUAza24 5oza25 X 5 / 1127 5 / 1 / 26 5zira8 5.za29, 5 / 1 / 30,31 51132 5/1133 3455 32456 3 / 4 / 57 3/4/58 314156 3 / 4 / 60 3 / 4 / 61 3/4/62 3 / 4 / 63 3 / 3 / 64 3 / 4 / 65 5 / 156 5 / 160 5 / 1 / 61 5.1134 3 / 3 / 190 4 / 4 / 73,74 / 3 / 4 / 17 3 / 3 / 161 4|4176 3 / 418 3 / 3 / 162 4|277 3 / 4 / 16 3 / 3 / 163 4 / 4 / 75,76 3 / 4 / 20 3 / 3 / 164 4483 3 / 4 / 21 3 / 3 / 195 4/4/82,84 3422 8586,87 3423 88,86, 60 3 / 4 / 24 3 / 3 / 166 / 3 / 4 / 25 4/4/61 3 / 3 / 297 3 / 4 / 26 3 / 3 / 198 45462 3 / 4 / 27 3 / 3 / 169 4 / 4 / 63 3/4/28 3131200 4/4/64 3 / 4 / 26 3 / 3 / 201 4 / 4 / 67 31430 3 / 3 / 202 4|4.98 3 / 3 / 203 4 / 4 / 66 3 / 4 / 32 / 3 / 3 / 204 4|4|100 3 / 3 / 205 4 / 4 / 101 3 / 4 / 34 13 / 206 4 / 4 / 102 3 / 4 / 35 3 / 3 / 207 4.4 / 104 3 / 4 / 36 3 / 3 / 208 4 / 4 / 105 314 / 37 adhyAya 3pAda 4 3 / 4 // 38 // 34 / 1 511 3 / 4 / 39 / 3 / 4 / 2 5 / 112 3 / 4 / 40 3 / 4 / 3 5 / 14 3 / 4 / 41 3 / 4 / 4 5 / 115 314142 3245 5 / 16,7 3 / 4 / 43 3 / 4 / 6 5 / 18 34/44 / 3417 5 / 16 3 / 4 / 45 3148 3 / 4 / 46 5 / 1 / 10 3 / 4 / 6 / 3 / 4 / 47 3 / 4 / 10 5 / 2 / 11 3/448 3 / 4 / 11 5 / 1 / 12 3 / 4 / 46 3 / 4 / 12 5 / 113 3 / 4 / 50 3 / 4 / 13 5 / 1 / 14 3 / 4 / 51 3 / 4 / 14 51115 3 / 4 / 52 3 / 4 / 15 5 / 1 / 16 3 / 4 / 53 3 / 4 / 16 5117 3 / 4 / 54 5 / 1 / 64 5/165 5.66 5.168 5 / 1 / 66,70 5 / 171 5172 5/1/73 5174 5 / 175 5176 51177 51178 5.1176 5.180 5.181 5.1135 51136 51137 5 / 145 5.1138 51139 5/1982 5 / 1140 5.1141 5 / 1142 5 / 1 / 43 2467 3 / 4 / 68 3 / 4 / 66 32470 3 / 4/71 3 / 472 31473 32474 3/4/75 3 / 4 / 76 3477 3/4/78 / 31479) 3/4/80 34/81 3 / 4 / 82 31483 3 / 4 / 84 3/4/85 3 / 4 / 86 3 / 4/87 3 / 4 / 88 3 / 4/86 3 / 4 / 60 3 / 4 / 91 3 / 4/62 51 / 44 5 / 1147 5 / 148 5 / 1 / 49 5 / 150 51151 5 / 1152 5/153 51154 5.155 5183 51184 5 / 185 5.186 5 / 187 5 / 11 5zita 5 / 1464 5zi65 5/1166 5 / 1167 5/1za68 531193 For Private And Personal Use Only Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam 3 / 4 / 93 3 / 4 / 64 3/4/65 3/4/66 3 / 4 / 97 3 / 4 / 18 314/99 3/4100 3 / 4 / 101 3 / 4 / 102 6/4/103 3/4/104 3141105 3/4/106 3 / 4 / 107 3 / 4 / 108 // 3 / 4 / 106 314|110 3 / 4 / 111 3 / 4 / 112 3 / 4 / 113 3|4|114 3/4/115 3 / 4 / 116 5 / 1 / 66 5 / 1 / 100 5 / 1 / 101 5 / 1 / 102 5 / 1 / 103 5 / 1 / 104 51 / 105 51107 5Aza108 5.11106 5 / 1 / 110 5.11111 5.1112 5.1 / 117 5 / 1 / 115 51116 5.1 / 116 5.za120 5 / 1 / 122 5 / 1 / 123 5 / 1 / 124 5 / 1 / 121 5 / 1 / 125, 126 / 3 / 4 / 130 5 / 5 3 / 4 / 1675245 3 / 4 / 131 52 / 6 3 / 4 / 168 52 / 46 3 / 4 / 132 527 314 / 169 52 / 47 3 / 4 / 133 5 / 8 adhyAya 4 pAda 1 3 / 4 / 134 52/6, 13, 4|11 5 / 2 / 48 4 / 02 5 / 2 / 46 3 / 4 / 135 5 / 2 / 10 4|13 5 / 2 / 51 3 / 4/136 5/2 / 11 4|114 52 / 52 3 / 4 / 137 52 / 12 4|115 5 / 53 3/4/138 52 / 15 4|16 5/2 / 54 314|139 yUArA16 4|117 5 / 55 3 / 4 / 140 5 / 117 4|118 5ArA57 3 / 4141 5 / 2 / 18, 16 4|119 5 / 2 / 58 20, 21, 22, 23 4 / 1 / 10 pArA56 3 / 4 / 142 5.3153 4 / 1 / 11 dhArA77 3 / 4 / 143 53354 4 / 1112 5278 3 / 4 / 144 5 / 2 / 24 4|1113 3 / 4 / 145 yUArA25 4 / 14 pArA82 3 / 4 / 146 5 / 26 4 // 1.15 5 / 2 / 83 3 / 4 / 147 5 / 2 / 27 4 / 1 / 16 . 5 / 81 3 / 4 / 148 5 / 2 / 28 4 / 1 / 17 4 / 2 / 67, 34/149 5ArA26 68, 69, 70, 71, 72, 314/150 5 / 30 73, 74, 75, 76, 79, 3241151 5/2 / 31 80, 84, 60, 91, 92, 314/152 5 / 32 314153 // 5 / 2 / 33 4 / 1 / 18 5ArA 3/4/154 3 / 4 / 155 5 / 2 / 34 4/1/16 / 4 / 1 / 20 / 586 314/156 dhArA35 3 / 4 / 157 5 / / 36 4 / 1 / 21 5.287 34158 5 / 2 / 37 4 / 122 5288 4 / 1 / 23 3 / 41159 5 / / 38 5ArA64 3/4/160 52 / 36 4 / 1 / 24 5.296 4|1125 5orAha7 3 / 4 / 161 / 5 / 2 / 40 3 / 4 / 162 / 4|1126 52 / 96 3/4/163 5 / 2 / 41 4 / 127 praa2|100 3 / 4 / 164 yUArA42 41128 5 / / 101 3 / 4 / 165 5/2 / 44 4 / 1 / 29 52 / 102 3/4/166 5 / / 43 / 4 / 1 / 30 5 / 2 / 103 3 / 4 / 117 3 / 4 / 118 3 / 4 / 116 314/120 3/4 / 121 3/4/122 314/123 3 / 4 / 124 324/125 3 / 4/126 3 / 4 / 127 3 / 4 / 128 3 / 4 / 126 51127 5 / 1 / 128 5 / 1 / 129 5zi130 5 / 1 / 131 5 / 1 / 132 5.11133 5 / 1 / 134 51135 5/1 / 136 5 / 2 / 1 dhArA2 5 / 3 For Private And Personal Use Only Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 4|1|31 4|1|32 4/1133 4|1|34 4|1|35 4|1|36 4|1137 4|1138 4|1|39 4|1|40 4|1|41 4|1|42 4|1|43 411144 4|1|45 _4|1|46 4|1|47 4|1148 4|1146 4|1|50 4|1|51 4/1/52 4|1153 4|1|54 4/155 4|1| 56 4/1/57 41158 4|1156 4|1|60 4|1|61 | 4/1/62 4|1|63 4|1|64 4/1/65 4/1/66 4|1 | 67 61 5 / 2 / 104 5 / 2105 5/2/107 5/2/108 5/2/109 5 / 2 / 110 5 / 2 / 111 5/2/112 5/2/113 5 / 2 / 114 5/2/115 5/2/116 5 / 2 / 117 5 / 2 / 118 5 / 2 / 116 5/2/120 5/2/121 5/2/124 5/2/125 5 / 2 / 127 5 / 2 / 128 5 / 2 / 126 5 / 2 / 130 5 / 2 / 131 5/2/132 5/2/135 5 / 2 / 136 5 / 2 / 137 5/2/139 5/2/138 5 / 2 / 140, 123 5 / 259 5 / 2 / 60 5/2/61 5/2/62 5 / 2 / 65 www.kobatirth.org tulanAtmaka sUtra -sUcI 5 / 3 / 2 5/3/3 5 / 334 5/3/5 5/3/7 5/3/88 53 ha 4|1|68 4|1|66 4|1|70 4|1171 ( 4/1/72 4|1|73 4|1 / 74 4/1/75 4|1|76 4|1177 4|1|788 4|1179 4|180 4|1|81 4 182 4|1183 4|1184 4|1|85 411186 411187 4|1|88 5 / 3 / 17 5/3/18 5/3/16 5 / 3 / 21 5/4/22 5/3/23 5/3/24, 25 X 5/3/27 5 / 3 / 28 53 26 5/3/30 5/3/31, 32 yArA4 5 / 3 / 35 4|1|100 5/3/36 4/1/101 5/3/37 4111102 5/3/38 4/1/103 5 / 3 / 36 4|1|104 5 / 3 / 40 4/1/105 5 / 3 / 41 4|1|106 5 / 3 / 42 5/3/10 5/3/11 5/3/12 5 / 3 / 14 5/3/15 5 / 3/6 5|3|16 4|1186 4|1190 4|1161 4/1/62 4|1163 4/1/94 41165 4|1|66 411167 4|1168 41466 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only 4/1/107 4|1|108 4|1|109 4|1|110 4|1|111 4|1|112 4|1|113 4|1 | 114 4|1|115 4|1|116 4|1|117 |4|1|118 4|1|116 4|1|120 4 / 1 / 121 4 / 1 / 122 4|1|123 4111124 4|1|125 4 / 1 / 126 4 / 1 / 127 4/1/128 4|1|126 4|1| 130 4 / 1 / 131 4/1/132 4|1|133 4|1|134 4/1/135 4|1|136 4/1/137 4|1|138 4|1|136 4|1|140 4|1 | 141. 4|1|142 4|1|143 4|1|144 5|3|44 5 / 3 / 45 5 / 3 / 46 5 / 3 / 47 5 / 3 / 50 5 / 3 / 51 5 / 3 52 5/3/55 5 / 3356 6 / 3 / 57 X 5 / 358 477 5/3/60 5 / 3 / 61 5/3/62 5/3/63 5/3/64 5 / 3 / 65 5/3/66 5 / 3 / 67 5/3/68 5/3/66 5 / 3/70 5 / 2 / 71, 72 5 / 3373, 74 5 / 3/76 5 / 3 / 77 5 / 3 / 788 5 / 3 / 76 5/3880 5 / 3 / 81 5 / 382 5383 5 / 384 5385 5386 5 / 388 5389 Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam 456 4 / 257 4 / 2 / 58 4ArA59 4 // 260 4ArA61 4 / / 62 4 / 2 / 63 4 // 264 3/451 pUjAra 5 / 4 / 53 5454 5.455 5457 5 / 4 / 58 5 // 4 // 56 54 / 60,61, 62,63,64,66, 4 / 2 / 65 4ArA66 4 / 2 / 67 4 / 2 / 68 4266 karA70 4/2 / 71 4 / 2 / 72 4 / 1 / 145 5 / 3 / 60 4|11146 5 / 3 / 61 4 / 1 / 147 5 / 3 / 62 4 / 1 / 148 5 / 3 / 63 4 / 1 / 149 5 / 3 / 94 4/1150 5 / 3 / 66 4 / 1 / 151 5/367 4 / 1152 5 / 3 / 68 4|11153 5366 4 / 1 / 154 5 / 3 / 100 4|11155 5 / 3 / 101 4 / 1 / 156 5 / 3 / 102 4 / 1 / 157 5 / 3 / 103 4 / 1 / 158 5 / 3 / 104 4 / 1 / 156 5 / 3 / 105 4 / 1 / 160 53 / 106 4 / 1 / 161 5 / 3 / 107 4114162 5.3 / 108 4|11163 5 / 3 / 109 4|11164 5 / 3 / 110 adhyAya 4pAda 2 4/211 5 / 3 / 112 4 / 2 / 2 5 / 3 / 113 4 / / 3 5 / 3 / 114 4/24 5 / 3 / 115 4/ 5 53 / 116 4 / 2 / 6 5 / 3 / 117 4 / 27 532118 4 / 2 / 8 4ArA 5 / 3 / 119 4 / 2 / 10 5 / 4 / 1,2 4 / 2 / 11 5/4/3 4 / 2 / 12 54/4 4 / 2 / 13 5 / 4 / 5 4 / 2 / 14 546 4 / 2 / 15) 5.47 4 / 2 / 16 / 4 / 2 / 17 54/ 5 / 4 / 68 5 / 4 / 66,70 5471 54/72 5 / 473 5.4/74 14 7. 54/76 4||18 4 / 2 / 19 4/2 / 20 4 / 2 / 21 4 / 2 / 22 4/2 / 23 4 / 2 / 24 4 / 2 / 25 4/2 / 26 4 / 2 / 27 4 / 2 / 28 karAra 4 / 2 / 30 42 / 31 4/2 / 32 4 / 2 / 33 4 / 34 4 / 2 / 35 4/2 / 36 4/2 / 37 4 / 2 / 38 4 / 2 / 36 4 / 2 / 40 4 / 2 / 41 4 / 2 / 42 42243 4 / 2 / 44 4 / 2 / 45 4 / 2 / 46 4 / 2 / 47 4 / 2 / 48 4/2 / 46 42150 4 / 2 / 51 4 / 2 / 52 jhArApurU 4ArA54 455 54 / 6 5/4/10 5 / 4 / 11 5 / 4 / 15 5/4/14 5/4/16 5.4/17 5|4|18 5.4/19 5/4/20 5 / 4 / 21 5 / 4 / 22 5 / 4 / 23 5 / 4 / 24 5/4/25 5/4/26 5 / 4 / 27 5 / 4 / 28, 26 5.4 / 30 5 / 4 / 31 5 / 4 / 32 5/4/33 5/4/34 5/4/35 5 / 4 / 36 5.4 / 37 5 / 4 / 38 5/4/36 5/4/40 5/4/42 5.4/43 pU4i44 5.4/45 5 / 4 / 46 pAka 47 5.4/48 5/4/46 5/4/50 5/4/77 5478 5.4/79 5/4/80 4 / 2 / 74 42|75 41276 4 / 2 / 77 478 476) 4 / 80 4/2 / 81 4 / 12 / 4 / 2 / 83 484 4285 4286 4 / 87 4 / 2 / 88 4 / 2 / 86 4 / 260 jIrAza / 4 / 2 / 12 5.4/81 54/82 4 / 4 / 83,84 5485 5 / 4 / 86 5ArA87 5rApta 5/4/86 5/460 For Private And Personal Use Only Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tulanAtmaka sUtra-sUcI pIjo pa46 54/63 5.4 / 64 54/65 5 / 4 / 66 4/za63 464 4Aza65 4/za66 4 / 2 / 67 4ArAha 4 / 2 / 16 / 4 / 2 / 100 / 4 / 2 / 101 4 / 2 / 102 4 / 2 / 103 4 / 2 / 104 4/2 / 105 4 / 2 / 106 4 / 2 / 107 4 / 2 / 108 4 / 2 / 109 4 / 2 / 110 4/2 / 111 4 / 2 / 112 6 / 1 / 9 6113 6 / 114 6 / 1415 6 / 1 / 16 6 / 1 / 17 6 / 1 / 18 6 / 1 / 16 6||21 6 / 1 / 22 6 / 023 6 / 1 / 24 6 / 1 / 25 6 / 1 / 26 6127 6 / 1 / 28 54/68 5 / 4 / 66 5/4 / 100 5 / 4 / 101 5 / 4 / 102 5/4/104 - 5/4105 5 / 4 / 106 5/4/107 5 / 4 / 108 5 / 4 / 106 5/4/110, 111, 112 5 / 4 / 113 5 / 4 / 114 5 / 4 / 115 5 / 4 / 116 54/117 5 / 4 / 118 5 / 4 / 119 4 / 2 / 1305 / 4 / 126 4 / 2 / 131 5.4 / 130 4 / 2 / 132 5/4/131 4 / 2 / 133 5 / 4 / 132 4 / 2 / 134 5/4|133 4 / 2 / 135 54 / 134 5 / 2 / 136 5 / 4 / 135 4 / 2 / 137 54 / 136 4 / 2 / 138 5 / 4 / 137 4 / 2 / 139 5/4/138 4||140 5/4/140 4/2 / 141 5 / 4 / 136 4 / 2 / 142 5.4 / 141 4 / 2 / 143 5/4143 4 / 2 / 144 5.4 / 144 4 / 2 / 145 5.4 / 145 3 / 2 / 146 5 / 3 / 146 4 / 147 5/4/147 4 / 2 / 148 5/4 / 148 4 / 2 / 149 5/4/146 4 / 2 / 150 5/4/150 4 / 2 / 151 5 / 4 / 151 4/2 / 152 5 / 4 / 152 4 / 2 / 153 5 / 4 / 153 4 / 2 / 154 5/4/154 . 4 / 2 / 155 5 / 4 / 155 4 / 2 / 156 5 / 4 / 156 4 / 2 / 157 5 / 4 / 157 4 / 2 / 158 5/4/156 4 / 2 / 156 5/4/160 adhyAya 4pAda 3 41331 6 / 1 / 1 4 / 3 / 2 6 / 112 4 / 3 / 3 6 / 1 / 3 4 / 3 / 4 6 / 15 4135 616 4/3 / 6 6 / 1 / 4 6 / 1 / 8 4 / 3 / 8 4 // 3 // 4/3 / 10 4/3 / 11 4 / 2 / 12 4 / 3 / 13 4 / 3 / 14 4 / 3 / 15 4 / 3 / 16 4 / 3 / 17 4 / 3 / 18 4 / 3 / 16 4/320 4 / 3 / 21 4 / 3 / 22 4 / 3 / 23] 4 / 3 / 24 4 / 3 / 25 / 4 / 3 / 26 4 / 3 / 27 4 / 3 / 28 4 / 3 / 26 4 / 3 / 30 4 / 3 / 31 4 / 3 / 32 4 / 3 / 33 4 / 3 / 34 4 / 3 / 35 4 / 3 / 36 4/3137 4 / 3 / 38 4 / 3 / 36 4 / 340 4 / 3 / 41 4/3/42 4 / 3 / 43 4 / 344 4 / 2 / 113 4 / 2 / 114 4 / 2 / 115 4/2 / 116 4 / 2 / 117 4 / 2 / 118 4 / 2 / 117 4 / 2 / 120 4 / 2 / 121 4 / 2 / 122) 4/2 / 123 4 / 2 / 124 4 / 2 / 125 4 / 2 / 126 4 / 2 / 127 4 // 2 // 128 421129 6 / 1 / 26 6 / 1 / 30 6 / 1 / 31 6132 6 / 1 / 33 6 / 1 / 37 6038 6 / 1 / 36 6 / 1141 6142 6 / 1 / 43 6 / 1144 6045 6 / 1 / 46 6 / 1147 6 / 148 6 / 146 6150 6151 6/1153 5 / 4 / 120 5 / 4 / 121 5.4122 5 / 4 / 124 5/4/125 5 / 4 / 126 5/4/127 5.4 / 128 For Private And Personal Use Only Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendra-vyAkaraNam x 6.154 6 / 1155 6 / 1156 7 / 3 / 40 6 / 157 6 / 58 61156 6 / 1 / 64 6 / 1165 6 / 166 6 / / 68 6 / 1 / 66 4/3/46 4/3/47 4 / 3 / 48 4 / 3 / 49 4 / 3150 4/3/51 4 / 3 / 52 4 / 3153 4 / 3 / 54 4/3155 4 / 3 / 56 4 / 357 / 4 / 3 / 58 / 41359 4 / 3 / 60 4 / 3 / 61 4 / 3 / 62 4 / 3 / 63 4 / 3 / 64 4 / 3 / 65 4 / 3 / 66 4 / 3 / 67 4 / 3 / 68 / 43 / 66 / 41370 413 / 126 / 6 / 3 / 10 6 / 171 6 / 172 6 / 1473 6 / 174 61175 6 / 1176 6 / 1477 6 / 1178 6 / 176 4 / 3 / 84 6 / 197 156, 157 4385 61498 4 / 3 / 117 4 / 3186 61 / 69 4 / 3 / 118 2422 4 / 387 6 / 1 / 100 4 / 3 / 116 214/34 4/388 6 / 1 / 101 4/33120 6 / 3 / 1 4 / 3 / 86 / 4 / 3 / 121 6 / 3 / 2 6 / 102 4 / 3160 / 4 / 3 / 122 6 / 3 / 3 4 / 3191 6 / 1 / 103 4 / 3 / 123 6 / 3 / 4 4 / 3 / 62 6 / 1 / 104 4/3 / 124 6 / 325 4 / 3 / 63 61 / 105 4 / 3 / 125 636 4/3/64 6 / 1 / 107 4 / 3 / 126. 6 / 3 / 7,8 4/3265 6 / 1 / 108 4 / 321276 / 316 4 / 3 / 66 6 / 1 / 109 4 / 3 / 128 / 4 / 3 / 67 6 / 1 / 110 4 / 3 / 98 6 / 1 / 111 4 / 3 / 130 6 / 3 / 11 4 / 3 / 696 1 / 112 4 / 3 / 131 6 / 3 / 12 4 / 3 / 100 . 6 / 1 / 113,194 6 / 3 / 14 4 / 3 / 101 6 / 1 / 124 4 / 3 / 133 6 / 3 / 17 4133102 61 / 123 4 / 3 / 134 6.321 4 / 3 / 103 6 / 1 / 125 4 / 3 / 135 6 / 3 / 22 4 / 3 / 104 6 / 11127 4 / 3 / 136 6 / 3 / 23 4 / 3 / 105 6 / 11128 4/3 / 137 6 / 3 / 24 4 / 3 / 106 6 / 1 / 126 4 / 3 / 138 6 / 3 / 25 4 / 3 / 107 6 / 1130 4 / 3 / 136 6 / 3 / 26 4 / 3 / 108 6 / 1 / 131 4 / 3 / 140 6 / 3 / 27 4 / 3 / 106 61 / 132 4 / 3 / 141 6 / 3 / 28 4 / 3 / 110 6 / 1 / 137 4 / 3 / 142 6 / 3 / 26 3 / 3 / 111 6 / 11138 4 / 3 / 143 6 / 3 / 30 4 / 3 / 112 6 / 11136 4 / 3 / 144 6 / 3 / 31 4 / 3 / 113 6 / 1 / 140 4 / 3 / 145 6 / 3 / 32 4 / 3 / 114 6 / 11141 4 / 3 / 146 6 / 3 / 34 4 / 3 / 115 6 / 1 / 142 4 / 3 / 147 6 / 3 / 35 4 / 3 / 116 6 / 1 / 143, 4 / 3 / 148 144,145, 4 / 3 / 146 6 / 3 / 37 146,147, 4 / 3 / 150 6 / 3 / 38 148,146, 4 / 3 / 151 6 / 3 / 39 150,152, 4 / 3 / 152 6 / 3 / 40 153,154, | 4 / 3 / 1536 / 3 / 42 6 / 181 4 / 3 / 72 4 / 3 / 73 4/3 / 74 4 / 3 / 75 4/3176 4/3177 4/3178 4|179 4 / 380 4 / 381 4 / 3 / 82 4 / 3 / 83 6 / 180 6 / 182 6 / 184 6 / 185 6 / 1 / 86 6 / 1187 6/11cyA 6 / 1 / 86 6 / 060 6 / 1 / 61 6||62 6 / 2 / 94 6 / 165 6 / 1 / 66 For Private And Personal Use Only Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tulanAtmaka sUtra-sUcI 6 / 3184,85 6 / 3 / 86 6 // 3 // 6 / 3 / 86 6/3160 6 / 361 6.362 6 / 3 / 63 6 / 3 / 64 6 / 3 / 65 6 / 317 / 98 6 / 3 / 16 4 / 6 / 1546 / 3 / 42 4 / 3 / 155 6 / 3 / 43 4 / 3 / 156 6 / 3 / 44 4 / 3 / 157 6 / 3 / 45 4 / 3 / 158 4 / 3 / 156 6 / 3 / 47, 48 4 / 3 / 160 6 / 3 / 46 4 / 3 / 161 6 / 350 4 / 3 / 162 6 / 351 4 / 3 / 163 6352 4 / 3 / 164 6 / 3153 4 / 3 / 165 6 / 3 / 54 4 / 3 / 166 61355 4 / 3 / 167 6 / 3 / 56 4 / 3 / 168 6 / 3 / 57 4 / 3 / 166 6358 4/32170 6 / 3156 4 / 3 / 171 6 / 3 / 60 4 / 3 / 172 4 / 3 / 173 4 / 3 / 174 6 / 3 / 62 4 / 3 / 175 4/31176 6 / 3 / 66 4 / 3 / 177 6 / 3 / 67 4 / 3 / 178 6 / 3168 4 / 3 / 176 6 / 3170 4 / 3 / 180 6 / 3 / 72 4 / 3 / 181 / / 6 / 3 / 73, 74 4 / 3 / 182 / 4 / 3 / 183 6 / 375 4 / 3 / 184 6 / 376 4 / 3 / 185 63 / 77 4 / 3 / 186 6 / 3178 4 / 3 / 187 6 / 3176 4 / 3 / 188 6 / 3 / 80 4 / 3 / 186 6 / 3 / 81 4 / 3 / 160 6382 4 / 3 / 161 6383 4 / 3 / 162 4 / 3163 4 / 32164 4 / 3 / 165 4 / 3 / 166 4 / 3 / 167 4 / 3 / 168 4 / 3 / 196 4 / 3 / 200 4 / 3 / 201 4 / 3 / 202 4 / 3 / 2036 4 / 3 / 204 / 4 / 3 / 205 / 4 / 3 / 206 4 / 3 / 207 4 / 3 / 208 4 / 3 / 209 4 / 3 / 210 4 / 3 / 211 4 / 3 / 212 4/3213 4 / 3 / 214 4 / 3 / 215 4/3 / 216 4 / 3 / 217 4 / 3 / 218 4 / 3 / 219 4 / 3 / 220 4 / 32221 4/31222 6 / 3 / 100 6 / 3 / 101 6 / 3 / 102 63 / 104 6 / 3 / 105 6 / 3 / 106 6 / 3 / 107 6 / 3 / 106 6 / 3 / 110 6 / 3 / 111 6 / 3 / 112 6 / 3 / 115 6 / 3 / 116 6 / 3 / 117 6 / 3 / 118 6 / 3 / 116, 120 6 / 3 / 121 6 / 3 / 123 6 / 3 / 124 6 / 3 / 122 6 / 3 / 125 6 / 3 / 127 4 / 3 / 226 6 / 3 / 128 4 / 3 / 230 6 / 3129 4 / 3 / 231 63 / 130 4 / 3 / 232 6 / 3 / 137 4 / 3 / 233 631138 4 / 3 / 2346 / 3 / 136. adhyAya 4pAda4 4/4/1 6 / 4 / 1 142 642 4 / 4 / 3 6 / 4 / 3, 414/4 6 / 4 / 6 4/4/5 6.47 4/4/6 648 44/7 6 / 4 / 10 4/4/8 6 / 4 / 11 4|46 / 6/4/12 4/4/10) 4 / 4 / 11 64 / 13 4 / 4 / 12 6 / 4 / 14 4/4/13 6 / 4/15 4 / 4 / 14 6 / 4 / 16 4 / 4 / 15 6 / 4 / 17 4 / 4 / 16 64/18 4|4|17 64 / 16 4|4|18 6 / 4 / 20 4 / 4 / 16 6 / 4 / 21 4 / 4 / 20 bArA28 4 / 4 / 21 6 / 4/22 kAkArara 6 / 4 / 23 4 / 4 / 23 6 / 4 / 24 4 / 4 / 24 6425 4ojAra. 6 / 4 / 26 4 / 4 / 26 4 / 4 / 27 6 / 4 / 27 4/4/28 6 / 4 / 28, 26 4 / 4 / 26 6 / 4 / 30 4 / 4 / 30 6 / 4 / 31 6 / 4 / 32 4 / 3223 4 / 3 / 224 4 / 3 / 225 4 / 3 / 226 4/3227 4 / 3 / 228 4/4/31 For Private And Personal Use Only Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 182 jainendra-vyAkaraNam 6 / 4 / 33 4/4/32 4 / 4 / 33 / 6 / 4134 64/35 6 / 4 / 36 6/4/37 x 6 / 4 / 38 6 / 4 / 36 6 / 4 / 40 6 / 4/41 6|4|42 4 / 4 / 35 4|4|36 4/4 / 37 4 / 4 / 38 / 4/4 / 36) 4|4|40 4.4/41 4|4|42 4 / 4 / 43 / 4 / 4 / 44 4|4|45 4/4/46 4|4|47 4 / 4 / 48 4 / 4 / 46 4/4/50 4 / 4 / 51 4/4 / 52 4 / 4 / 53 4 / 4 / 54 4/4/55 4 / 4/56 4/457 4/4/58 4/4/56 4 / 4 / 60 4 / 4 / 61 4/4/62 4 / 4 / 63 4 / 4 / 64 4/4/65 4/4/66 4 / 4 / 67 4/4/68 4 / 4 / 69 6/4/43 64 / 44 64|45 6 / 4 / 46 64/47 6 / 4 / 48 6 / 4 / 49 6 / 4 / 50 6/4/51 6 / 4 / 52 64/55 6456 6 / 4 / 57 6 / 4 / 56 6 / 4 / 60 6/4/61 6/4/62 6 / 4 / 63 6/4/64 64/65 6 / 466 6 / 4/67 6 / 4 / 68 64/66 4|4170 6471 4 / 4 / 107 64|117 4/4/71 6 / 4 / 74 4|4|108 6 / 4 / 118 4472 6 / 4 / 77 4|4|106 6 / 4 / 116 4/4/73 6478 4 / 4 / 1106 / 4 / 120 4/4/74 6 / 4/76 4|4|111 6 / 4 / 121 4/4/75 6480 4|4|112 / 64 / 122 4 / 476 4|4|113 / 4/477 6 / 4 / 81 4 / 4 / 114 64123 4 / 4 / 78 6/4/82 4|4|115 6 / 4 / 124 4|4|79 6 / 4 / 83 4 / 4 / 116 6 / 4/125 4/4/80 6484 4|4|117 6 / 4 / 126 4|4|81 6488 4|4|118 6 / 4 / 129 4/4/82 6 / 4 / 87 4 / 4 / 116 6 / 4 / 130 4483 64 / 86 4/4/120 6 / 4 / 131 4 / 4 / 84 64 / 90 4 / 4 / 121 6 / 4 / 133 4485 6 / 4 / 11 4|4|122 644134, 41486 6 / 4 / 62, 63 4 / 4 / 123 6 / 4 / 135 4|4.87 64/94 4|4|124 . 64/136 4ArAkA 4 / 4 / 125 6 / 4 / 138 4 / 4 / 86 6 / 4 / 65 4 / 4 / 126 6 / 4 / 136 4 / 4 / 10 / 64/66 4|4|127 6 / 4 / 140 4 / 4 / 91 4|4|128 64 / 142 4 / 4 / 92 64/67 4 / 4 / 126 6 / 4 / 143 4 / 4 / 63 6 / 4 / 98 4|4|130 6 / 4 / 144 4 / 4 / 94 6 / 4 / 101 4/4/95 6 / 4 / 104 4 / 4 / 131 6 / 4 / 144 vA0 4 / 4 / 66 6 / 4 / 105 4 / 4 / 132 6 / 4 / 144 vA0 4/4/67 6 / 4 / 106 4 / 4 / 133 6 / 4 / 145 4/4/68 6 / 4 / 107 4|4|134 / 4 / 4 / 135 6 / 4 / 147 4 / 4 / 96 6 / 4 / 108, 4|4|136 6 / 4 / 148 4|4|137 4|4|100 64/110 4|4|138 6 / 4 / 146 4/4/101 6 / 4 / 111 4|4|139) 4|4|102 6 / 4 / 112 4|4|140 6 / 4 / 150 4 / 4 / 103 6 / 4 / 113 4|4|141 64|151, 4|4|104 6 / 4 / 114 152 4|4|105 6/4/115 4 / 4 / 142 6 / 4 / 149 vA0 / 44441066 / 4 / 1164|4|143 6/4/153 For Private And Personal Use Only Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tulanAtmaka sUtra-sUcI 483 71173 7 / 1 / 17 7118 71119 7/120 7/121 7/1/22 7/1423 7 / 1 / 24 7/125 71 / 27 7/1 / 28 7/1 / 26 7/1 / 30 7/1 / 31 71/32 7/1133 7 / 1 / 35 7 / 1 / 37 4|4|144 64/154 5114 4|4|145 64/155 51415 4|4|146 6/4/155 vA0 5 / 116 4 / 4 / 147 614/156 5 / 117 4 / 4 / 148 / 5zi18 6 / 4 / 157 4|4|146 5 / 1199 4/4/150 614/158 5/020 4|4|151 6 / 4 / 156 5 / 121 4 / 4 / 152 6/4/160 5 / 1 / 22 4|4|153 6 / 4 / 161 5.1 / 23 4/4/154 6 / 4 / 163 5 / 124 4/4/155 65 / 164 5.025 4/4/156 6 / 4 / 173 5zi26 4 / 4 / 157 6 / 4 / 165, 51 / 27 166 5 / 2 / 28 4/4/158 6/4/167 5 / 229 4|4|156 6 / 4 / 168 5zi30 4/4/160 6 / 4 / 169 5/031 4|4|161 6 / 4 / 170 51 // 32 // 4/4/162 6/4/171 5133 // 4 / 4 / 1636 / 4 / 172 5/1134 4/4/164) 535 4/4/1656 4 / 174 5136 4 / 4 / 166) 5/137 adhyAya 5 pAda 1 5.1138 5141 5 // 136 5zi2 7za2 5140 5.13 71 / 3 51141 5114 7/1/4 5 / 142 5/15 7/115 5/1143 5/16 7.16 5.144 5 / 117 7/17 51145 5zida 7/119 5 / 1146 5 / 16 7 / 1 / 11 5147 5.1 / 10 7 / 1 / 12 5oza48 5.1111 7 / 1 / 13 5 / 146 5 / 1 / 12 71114 5.250 pU9i13 71 / 15 5 / 1151 5.za52 5zi53 5.1154 5155 5156 5zi57 5158 5/1159 5 / 1 / 60 5zi61 5 / 162 5.2063 5zi64 5.za65 5 / / 66 5za67 5 / 168 5zi69 5/1/70 571 5 / 172 5 / 11733 5.1174 5.175 5.176 5 / 177 5 / 178 5/1176 5zi80 5 / 1181 51182 51183 5 / 1184 5zi5 5186 51187 5zi88 5 / 1 / 86 71/74 71/75 71136 7/1178 7 / 1 / 76 71180 71181 712 7184 7/185 7/186 7/187 71188 7 / 189 71190 7za61 71 / 62 7 / 1 / 63 7/1464 7198 71 / 66 7/1100 71 / 101 71 / 102 7 / 2 / 1 7151 7/11 7 / 2,3 7152 71153 72154, 55 7/158 71156 71460 71161 7.1162 7/1163 7 / 1 / 64 7/165 7 / 1166 7/1467 7za68 7 / 66 7.1170 7.1171 71/72 7214 725 7 / 6 727 72 / 35 7/2 / 37 72 / 38 72 / 36 72/40 7/2 / 41 For Private And Personal Use Only Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 84 5 / 1490 5 / 1 / 91 5 / 1462 5/163 5/1/64 5/165 5 / 1 / 66 5.1 / 67 51468 5 / 1 / 66 5 / 1 / 100 5 / 1 / 101 5.za102 511103 5 / 1 / 104 5 / 1 / 105 5 / 11106 5 / 1 / 107 5 / 1 / 108 jainendra-vyAkaraNam 7/2 / 42 20,21, 22, 5 / 1 / 163 72 / 104,105 7 / 43 23, 25, 26 / 5 / 1 / 164 72 / 106 72 / 44 5 / 11127 7/2 / 24 5 / 1 / 165 7 / 2 / 107 7 / 2 / 45 5 / 1 / 128 72 / 27 5 / 1 / 166 7 / 2 / 108 7/1146 5 / 11129 72 / 70 5.1167 7 / 2 / 106 72 / 47 5 / 1 / 130 72 / 71 5 / 1 / 168 7/2 / 110 7 / 2 / 48 51 / 131 7272 5/14166 7/2 / 111 hArA46 5 / 1132 7/2073 511170 7/2 / 112 72 / 50 5/11133 72 / 74 5 / 1 / 171 71 / 113 7 / 2 / 51 5/11134 72 / 75 adhyAya 5 pAda 2 712aa2 5 / 1 / 135 72 / 76 5 / / 1 72 / 114 7 / 2 / 53 5zi136 72 / 78 5 / 2 / 2 7IrAja 5.11137 7277 5 / 2 / 3 7 / 115 7/2 / 55 5311138 72|79 124 7 / 2 / 116 7/256 5zi139 7 / 80 5 / 2 / 5 7 / 2 / 117 7/257 5 / 14140 7/2 / 81 tharAda 7/31 72 / 58 5 / 11141 7 / 82 5 / 2 / 7 7132 72 / 59 5 / 1 / 142 7 / 2 / 83 528 7 / 3 / 3 baa2|60, 5 / 1 / 143 7 / 84 5zikSa 7 / 3 / 4 61, 62 5/1 / 144 7ArA85 5 / 2 / 10 75 7ArA63 5zi145 7ArA86 paa2|11 72 / 66 5 / 1 / 146 7 / 2 / 87 pA2A 2 7.317 72 / 36 511147 7288 dhArA13 7/38 5 / 1 / 148 7 / 86 pArA?4 7 / 3 / 9 5 / 1 / 146 72 / 90 5 / 2 / 15 7 / 3 / 10 7/2 / 8 511150 72 / 61 5 / 2 / 16 7 / 3 / 11 72 / 10 51151 72 / 62 / 5 / 17 7 / 3 / 12 7 / 3 51152 72 / 63 5 / 2 / 18 7 / 2 / 11 5 / 1 / 153 72 / 64 5219 7 / 3 / 14 72 / 12 511154 7 / 65 5ArA20 7 / 3 / 15 72 / 13 511155 7/2066 5 / 2 / 21 7 / 3 / 16 72 / 14 5.11156 72 / 97 dhArA22 7 / 3 / 17 72 / 15 5 / 14157 72 / 98 5 / 2 / 23 7 / 3 / 18 72 / 16 5/1 / 158 7 / 66 dhArA24 7 / 319 7/2017 5 / 11156 72 / 100 pUrArajU 7 / 3 / 20 7 / 2 / 27 5 / 2160 72 / 101 5 / 26 73 / 21 7 / 2 / 26,305/11161 7 / 2 / 102 pArA 27 7 / 3 / 22 72 / 18,16, / 5/11162 72 / 103 5 / 28 7 / 3 / 23 x 5 / 1106 511110 yUzi111 5za112 5.11113 / 5 / 1 / 114 / 51115 5.1/116 5 / 1 / 117 5 / 1 / 118 51 / 116 5 / 11120 5 / 9 / 121 5 / 1 / 122 5 / 1 / 123 5/1 / 124 51 / 125 52 / 126 For Private And Personal Use Only Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tulanAtmaka sUtra-sUcI 485 7 / 3 / 24 5 / 67 5 / 2 / 68 7 / 3 / 25 7 / 3 / 85 5 / 26 5 / 2 / 30 / 5aa2 / 31 / 5 / 2 / 32 5 / 2 / 33 5 / 2134 5 / 35 5ArA36 5 / 2 / 37 5 / 2 / 38 5 / 2 / 39 5 / 2 / 40 5 / / 41 52 / 42 5 / / 43 5 / 2 / 44 5245 / 52146 5ArA47 52 / 48 pUri46 puu|i50 pUrA51 2aa2 5ArA53 5 / / 54 dvArA 5 / / 56 5ArA57 5 / 58 5 / 2 / 56 5 / 2 / 60 5zi61 yaa|62 52 / 63 5 / 2 / 64 5/2 / 65 5 / 66 7 / 3 / 26, 27 / 5 / 2 / 66 7 / 3 / 28, 29 5 / 270 7 / 3 / 30 5 / 71 7/3 / 31 praa2|72 7 / 3 / 32 5 / 2 / 73 7/3 / 34 5 / 2 / 74 52/75 73 / 34 5 / 2 / 76 7/3 / 35 52 / 77 73 / 36 5 / 2 / 78 7 / 3 / 37 5ArA76 7/6 / 38 5ArA80 7 / 3 / 38 vA0 dhArA81 pU.rAkara 7 / 3 / 36 5 / 283 71343 5ArA84 73.41 pIrA 7 / 3 / 42 5 / 286 73 / 43 5 / 2 / 87 7/346 5rAmada 7/3147 5ArA86 7 / 3 / 48, 46 52 / 10 7/350 5 / 2 / 61 7351 5 / / 62 7 / 352 5 / 63 5 / 2 / 64 7353 pUrA 7/354 5 / 2 / 96 7/355 5/2 / 97 7 / 3356 5 / 2 / 68 7/357 yaa|66 7/3258 52 / 100 5 / 2 / 101 7.365 52 / 102 753266 5 / / 103 7 / 3 / 67 52 / 104 7)3 / 106 73161, 62 | 5 / / 105 73 / 110 52 / 106 7 / 3 / 111 7 / 3 / 72 5 / 107 7 / 3 / 112 73 / 73 5 / 2 / 108 7 / 3 / 113 73 / 71 5 / 2 / 109 73 / 114 73 / 74 5 / 2 / 110 7/31116 7 / 3 / 75 dhArA111 7 / 3 / 117 71376 5 / 2 / 112 7 / 3 / 118, 7 / 3 / 77 116 7 / 3178 5 / 2 / 113 7 / 3 / 120 71379 5 / 2 / 114 73 / 80 5 / 2 / 115 7/4/1 7/382 5 / 2 / 116 7/4/3 7 / 3 / 83 5 / 2 / 117 74 / 4 7384 5 / 2 / 118 7/4/5 5 / 116 7/4/6 73 / 83 5 / 2 / 120 74/7 5 / 2 / 121 7/4/6 7387 5 / 2 / 122 74/10 73 / 88 52 / 123 7/4/11 786 5 / 2 / 124 7 / 4 / 12 7/3 / 10 5 / 2 / 125 7/4/13 7/3 / 61 5 / / 126 7 / 4 / 14 7 / 3 / 92 5 / 2 / 127 7415 7/3063 5 / 2 / 128 7 / 4 / 17,18, 7/3 / 94 16, 20 73 / 96 5 / 126 7 / 3 / 98,99 5 / 2 / 130 7/4/21 7 / 3 / 100 5 / 2 / 131 7.4 / 22 7 / 3 / 101 52 / 132 7/4 / 23 7 / 3 / 102 5 / 21133 7 / 4 / 24 73 / 103 52 / 134 7/4/25 7 / 3 / 104 52 / 135 7/4/26 7 / 3 / 105 paa|136. 7/4/27 7 / 3 / 106 5 / 2 / 137 74/28 73 / 107 52 / 138 74127 73 / 1085 / 1367430 For Private And Personal Use Only Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 456 jainendra-vyAkaraNam 825 5 / 2 / 140 5 / 141 5 / 2 / 142 5 / 2 / 143 5 / / 144 5 / / 145 5.2 / 146 5 / 2 / 147 5/2 / 148 5 / 2 / 149 5 / 150 5 / 2 / 151 5 / 2 / 152 5 / 2 / 153 pUrA54 5 / 2 / 155 5 / 2 / 156 5 / 2 / 157 5 / 2 / 158 5 / 159 5 / 2 / 160 5 / 2 / 161 52 / 162 5 / 2 / 163 52 / 164 5aa2 / 165 5 / 2 / 166 5 / 2 / 167 5||168 5 / 2 / 169 52 / 170 5 / 2 / 171 puuaa2|172 52 / 173 5 / 2 / 174 5 / 2 / 175 52 / 176 puu|i177 7/4/31 5 / 2 / 178 7480 | 5 / 3 / 21 7/4/32 52 / 179 74/81 | 5 / 3 / 22 7/4/33 5 / 2 / 180 74/82 5 / 3 / 23 7/4/34 5 / 2 / 181 74ls 5 / 3 / 24 7/4/40 5.2 / 182 74/84 53 / 25 7/4/41 52 / 183 74/85 5 / 3 / 26 7] 42 5 / 2 / 184 7/4/86 5 / 3 / 27 74|43 521185 7487,885328 7/4/46 5 / / 186 7/4/48 5.3229 74|47 5 / 2 / 187 74 / 60 5/3 / 30 7/4/48 52 / 188 7/4/61 5.3 / 31 7/4/46 5 / 2 / 189 7/4/62 5 / 3 / 32 7/4/50 5ArA190 7463 5 / 3 / 33 7/4/51 52 / 161 7/4/64 5 / 3 / 34 74/52 52 / 162 7/4/65 5.3 / 35 7/4/54 5 / 2 / 163 74 / 96 5/3 / 36 7/4/54 vA0 / | 52 / 194 7/4/67 5.3137 7/4/55 adhyAya 5 pAda 3 5 / 3 / 38 7/4/56 5 / 3 / 1 8141 5 / 3 / 36 74/57 5 / 32 dAzara 5 / 3 / 40 74 / 58 5 / 3 / 3 84 5 / 3 / 41 7.4160 5 / 3 / 4 8115 5 / 3 / 42 7/4/61 5 / 35 817 5 / 3 / 43 7/4/56 cArAsa 5.3144 7/4/62 5/317 8119 5 / 3 / 45 5.38 8110 5.3 / 46 7/4/66 5 / 3 / 6 8111 5 / 3 / 47 7/46 7. 5.3110 8 / 1 / 12 pU4i8 7/4/68 5 / 3 / 11 8 / 1 / 13 5/3249 7/4 / 66 5 / 3 / 12 8114 7 / 3 / 50 74/70 5 / 3 / 13 pAza15 5 / 3 / 51 7/4/71 5 / 3 / 14 8 / 1 / 16 5 / 3352 7/4/72 5 / 3 / 15 za17 5.3153 74/73 5 / 3 / 16 8za20 5/354 74/75 5 / 3 / 17 81121 5.355 74/76 5 / 3 / 18 8022 5.3156 7/4/77 53 / 19 pAza23 5.3.57 74/74 5 / 3 / 20 vAza24 5/3 58 8.126 bA72 81/73 874 cArA1 8 / 2 paa|3 cArA78 ghArA6,10 8/2 / 11 82 / 12 daa2|13 daa2|14 daa2|18 baa2|19 nArA20 bArA21 82122 dArA23 sArA24 sArA25 dArA26 8 / 27 cArA26 cArA30 caa|31 sArA32 baa2|33 daa|34 ghaa2|35 dArA36 dArA37 ghA38 82 / 40 cArA36 8||41 For Private And Personal Use Only Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 5 / 356 5 / 3 / 60 5 / 3 / 61 5/3/62 5/3/63 5 / 3/64 5|3|65 5/3/66 5 / 3 / 67 3/3/68 5./3/69 5/3/70 5/3/71 5/3/72 5/3/73 5/3/74 5 / 3 / 75 5/3 / 76 5 / 3 / 77 5378 5 / 3/76 5/3/80 5|3|81 53882 5 / 3 / 83 5384 5 / 385 5 / 3 / 86 5 / 3 / 87 5388 538 5/3390 5/3/61 5362 5/3/93 5/3/94 82142 8243 8|2|44 8 2/44 vA0 8 / 2 / 45 82146 82247 48, 46 8250 8251, 52 8253 8|2|54 88255 8256 8257, 58, 56, 60 862 82/66 868 rA66 822272 82/73 8|2|74 dArA75 82/64 www.kobatirth.org 5|4|1 5/4/2 5 / 4 / 3 5/4/4 5 / 4 / 5 5/4/6 5/4/7 54/8 546 5/4/10 5|4|11 5/4/12 5/4/13 5|4|14 5/4/15 5|4|16 714/17 8277,76 5|4|18 dArA78 5|4|16 carA80 5/4/20 32281 5 / 4 / 21 cArAdara 5 / 4 / 22 883 5/4/23 8284 5/4/24 8285 5/4/25 8286 5 / 4 / 26 8265 82|76 tulanAtmaka sUtra - sUcI 8287 8263 rAhada 82199 8|2|100 82 1101 5/3/95 5/3/66 5/3/97 5 / 3 / 98 5/3/19 5/3/100 5 / 3 / 101 5 / 3 / 102 5 / 3 / 103 5 / 3 / 104 513/105 82|103 8|2|104 2/105 8/2/107 2|108 adhyAya 5 pAda 4 834, 6 8337 X 8|3|17 8320 8322 83 23 8 3 24 81325 813126 6 / 3 / 27 83128 8|3|29 8 3/30, 31 8|3|33 8332 8|3|13 8|3|14 dA3|15 8|3 | 35 83 37 8|3|36 8|3|16 X 81338 For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5/4/27 5/4/288 5/4/26 5/4/30 5/4/31 5|4|32 5/4/33 5|4|34 5/4/35 5/4/36 5/4/37 1/4/38 5/4/36 5/4/40 5 / 4 / 41 5/4/42 5 / 4 / 43 5/4/44 5|4|45 / 5 / 4 / 46 5/4/47 5448 5/4/46 5|4|50 5/4/51 5/4/52 5/4/53 5/4/54 5/4/55 5 / 4/56 5/4/57 5|4|58 5/4/56 5 / 4 / 60 5|4|61 5/462 5/4/63 5|4|64 8336 813141 8 340 8/342 8|3|43 2144 88345 8|3|46 823|47 8|3|4= 8/3/57 8|3|58 8356 8|3|60 8|3|61 83362 8/3/63 8/3/64 813/65 8/3/66 8/3/67 Azana 8366 8|3|70 8|3|71 5/4,72. 8 / 3 / 73 8/3 / 74 88 / 3 / 75 8|3|76 88|3|77 8378 82376 8380 8381 8|3|-3 487 Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir u88 jainendra nyAkaraNam 84137 8 / 4 / 38 84136 5/4/65 5 / 4 / 66 5/4/67 5/4/68 5.4 / 69 5/4/70 5.4/71 5/4/72 5473 54/74 5.4/75 8/4/40 8|4|41 8/4/42 84/43 8/4/44 8382 5 / 4 / 86 884 5.460 8385 5 / 4 / 61 8387 pUjA2 8388 5 / 4 / 63 8 / 3 / 66 464 8367 5/4/65 8368 5/466 8 / 3 / 101 5.4/67 83 / 102 5 / 4 / 68 8386,86, 54/96 10,91,92, 5/41100 93, 64,65 5.4/101 5 / 4 / 102 po31111 5 / 4 / 103 8 / 3 / 112 5/4/104 8 / 3 / 113 5 / 4 / 105 8 / 3 / 114 5 / 4 / 106 83 / 115 5.41107 8 / 3 / 116 5.4 / 108 83 / 117 5 / 4 / 106 8 / 3 / 118 54 / 110 8/4/1 54 / 111 842 5 / 4 / 112 84/3 5 / 4 / 113 8/4/4 54114 . 84.5 846 47 848 836 84|10 84|11 8412 8413 8414 84136 84.17 8418 8415 8416 84/19 8/4 / 21 8422 84/23 8426 84/30 84131 84/32 8433 8/4/34 84135 5/4/115 5 / 4 / 116 5/4/117 / 54118 5 / 4 / 116 5 / 4 / 120 54/121 5/4/122 5.4123 5/4/124 5.4/125 5.4126 5.41127 5 / 4 / 128 5 / 4 / 129 5 / 4 / 130 5/4/132 54 / 132 5 / 4 / 133 5 / 4 / 134 5/4 / 135 5 / 4 / 136 5 / 137 5.4138 5/4/136 5 / 4 / 140 5 / 4/76 / 54/77) 5/4/78 5 / 4 / 76 5480 54/81 5/4/82 5 / 4/83 5 / 4 / 84 5.485 5.486 5.4/87 5488 84/45 8/4/46 8447 84153 8454 8455 84/56 8458 8456 8460 8461 84162 8 / 4 / 63 8464 8465. For Private And Personal Use Only Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra dhuH gArdai gArdai bAdhRG nAdhRGa nAthuG bAteM skudi zivadiG diG bhadiG madiG spadiD klidiGa mudai dadai dahauG kurda SUdai hA hlAdIGa vadai sva svAdai zrarthaH sattAyAm vRddhI saMgharSe pratiSThAlipsA grantheSu pratIghAte yAcyAzIrupa tApaizvaryeSu dhAraNe bandhane zrAvaNe zaitye stutyabhivAdanayoH priyasukhayoH gatiSu kiMciccalane paridevane harSa dAne purISotsa krIDAyAm mAne atha jainendradhupAThaH praNamya jinaM bhaktyA saMsaMzrityAbhidhAgamam / upopapadyate dhUnAmudutkRSTA mayA sthitiH // 1 // zrarthaH Te Zhi Shi Fan ghrekRG stutimodamadasvapna rekuD zaki akiGa vaki maki kakai caraNe zabde sukhe AsvAde dhuH parde www.kobatirth.org yatIG yutRG jutuG trivRG bethuG zrathi prathiG katthai zIkR lokaDU zlokRG TrekaG kukai vRkai cakai sekRGa sre lRG zekRG zlekaG zrakiG zlekiG kakiGa zvaki trakiG arthaH kutsite zabde prayatne dIptau yAcane zaithilye kauTilye zlAghAyAm, secane locane saMtrAte zabdotsAhe zaMkAyAm lakSaNe kauTilye maNDane laulye gRhItau tRptipratighAtayoH gatau Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only dhuH caukaG caukRG vaskai vakai maskai tikai Tikai TIkaDU ravi laghiGa adhiG vadhiG maciG rAghRG lATaG drAvRG zlAdhRG cai loca zacai zvacai zvaciG kacai kaciG macai maciG paciG STucai tijauG Ijai kai gatau gatyAkSepe kaitave ca sAmarthya AyAse ca katthane sevAyAm darzane vyaktAyAM vAci gatau bandhane dIptau ca kalkane dhAraNocchrAya pUjAsu ca vyaktIkaraNe prasAde kSamAnizAnayoH gatikutsanayoH gatisthAno janeSu Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 460 RjiG bhRjIGa ejuG bhrejuG bhrAjai varceM zra sphuTai ceSTa goSTai lo huDa piDiG zaDiGa hiMDi kuDiG baDiGa maDiG ay } bharjane aThiG baThiG dI hiMsAtikramayoH calane vikasane ceSTAyAm saMghAte rujAyAM ca gatyanAdarayoH dAhe veSTane bhaDiG maDiG zuddhI tuDiG toDane muDiGa mRtau caDiG kope taDiG tAr3ane kaDiG made afse maMthe heD vADuG drA ghADaGa zlADaGa paDi paribhASAyAm, anAdare AplAvye vizaraNe zlAghAyAm gatau ekacaryAyAm www.kobatirth.org maThiGa kaTiG muThiG eTai } he gupau tipruG jainendra-vyAkaraNam } zoke TeSRG taipuG gleTaG DuG kedRG kheTajha geDU gleTaG kapiG B 5'7 trapUSai rebhRG rabhiG abhiG aciG labiGa kavaD klIvRG zrIvRG zIvRG cIbhRG zalabhai valmai galbhai jabhirj nRbhiG STabhiG skabhiG STubhuG } guptau stutau kampe ca palAyane (pAlane) paNa zruNai vidyAdhAyAm ghUrNaM ghiNiGa dainye calane gatau lajAyAm zabde zravasaMse varNe aghATa ca made kathane bhojane gAtravinAme staMbhe Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only mAnai Cha ghuNiG ghRNiG bhAmai kSa kamuG ayai rayai pavai rezRG yI pUyIG damAyID sphAyIG zrapyAyI tAyRG knUyI kale kallai ballai galai malai mallai pUjAyAm stutau vyavahAre ca bhramaNe grahaNe krodhe sahane kAntau gatau rakSAyAM ca gatidAnadahana hiMsAsu ca tantusantAne durgandhivizaraNayo vidhUnane vRddhau santAnapAlanayoH saMvRtau kaMpe dhAraNe Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendradhupAThaH guG avyakta zabde | bhAsai / cyuGa bhalle kallai tevRG devRG debRGa vRGa zevRG DayuGa praGga / gatau kAzRGa ) kAsRG zabdakutsAyAm dAnahiMsApArabhASaNeSu NAsuG zabde saMkhyAzabdayoH rAsRGdIptau devane sai kauTilye bhyasai bhaye AGaHzasuG icchAyAm zrasuG pramAde sevane grasuGa / haDa.. kevRG dhRG roca avidhvaMsane pratidAne rakSaNe miGa khevRG glasuGa / adane gevR glevRGa ceSTAyAm pAlane vahiGa / badau pavane mahiGa / vRddhau pleGa vRddhau bandhane vihAyasA gatau bahe dIptau / dhikSa zubhai vRkSa rucai abhiprItau ca varNa zvitAG aimiG nividAG | vaihRG / snehe mokSe ca parivRtau ca ruTai pebuGa / dakSa zaighratha ca mevRG sevane mlevRcha kutsAyAm / saMdIpanajIvanaklezeSu prAdhAnye vRttau paribhASaNAcchAdazikSa vidyopAdAne bhiH nahiMsAsu yAAyAm mauDyopanayananiya matratAdezejyAsu jehaka dRSTau vAhRG / prayatne gatihiMsayozca eka kleza | vezrRG vyaktAyAM vAci drAhRG nikSepe varSe Uhai vitakeM geSaGa anvicchAyAm gAhRG viloDane grahaNe kSatau smi ISaddhasane heSaG / ahiG lihai / reSaG avyakte zabde tuG ) patighAte bhASai snehe gamai saMkSobhe hiMsAyAm avanase sraMsuGa jeGa bhraMsuG ghaSiG dhvaMsuG saMbhuG vRtuG gatau ca vizvAse NeSaG eSaGa / gatau vRdhuG vRttI vRddhau by 10 zRdhuG syaMdUGa zabdakutsAyAm sve sAmarthe pUcha vRt For Private And Personal Use Only Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 462 ghaTaiS vyathaiS prathaiS prasaiS mudai skhadaiSa JitvarA kradaighU kladaiSu RdiG cajiG dakSai kRpai jvara gaDa vaTa bhaTa naTa STaka caka kakhe rage lage ge Sa Tage ka zraga karaNa raNa caNa vaNa zraNa } ceSTAyAm calabhItyoH prakhyAtau vistAre made khanane saMbhrame vaiklavye gatidAnayoH gatihiMsAyAm kRpAyAm jaidito'mI roge secane veSTane paribhASaNe nRttau loTane tRptau ca hasane zaMkane saMjane saMvaraNe kuTilAyAM gatau gatau dAne matha knatha kratha klatha caNa hala hAla jvala smR zrA cali chadir laDi madI svanir dhvana phala jvala cala ath shraa wM lc l mi-l- syabhu svana rAjuG dumrAza TubhlAzRG bhrAjai jala Tala jainendra-vyAkaraNam TUvala bula hala www.kobatirth.org cala pula kula hiMsAyAm calane dItI zrAdhyAne bhaye naye pAke kampane Urjane jihvonmathane harSagpalenayoH avataMsane zabde gatau vRt ghaTAdiH } zabde dosau vRt puNAdiH dosa kampane dhAnye vaiklavye sthAne vilekhane mahattva saMstyAna saMtAnayoH For Private And Personal Use Only phala Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir we zl aaa sthoo kli zala petlR hula kathe Tuvamu kSara wha pa ramuG zala pala kruzau kuca ruhau kasa bhU budhaJ ata citI kitau kRta maMtha prANadhAnyAvarodhayoH vidhU Sidhu jyu tar cyutir zcyutir srutir kuthi puthi luthi mathi khAd gamane hiMsA saMvaraNayozca niSpacane udgaraNe saMcalane marpaNe krIDAyAm zAtane gativizaraNa yozca rodanAhvAnayoH saMvarcana kauTilya pratistaMbhavilekhaneSu janane gamane bhuvi bodhane vRt jvalAdiH sAtatyagamane saMjJAne nivAse gatighRNAspardheSu vibhAse kSaraNe hiMsAsaMklezayoH zAstramAGgalyayoH tau bhakSaNe Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra vada khada gada rada JividA pada adi idi vidi gidi nadi cadi tradi kadi Rdi ladi klidi skaMdarau zudha ukha gAkha vakha mala rakha lakha rakhi lakhi ikhi Ikhi valga ragi 63 sthairye hiMsAyAM ca vyaktAyAM vAci vilekhane avyakte zabde gatiyAcanayoH zabde hiMsAyAm kutsite zabde dazane bandhane paramaizvarye avayave kutsane samRddhau dIgha lIgha zidhi gro rAkhu lAkha zrAhnAnarodanayoH drA dItihlAdanayoH ceSTAyAm paridevane gatizoSaNayoH zuddhau lagi agi tagi vagi magi svagi igi rigi ligi tvagi gatI bhrAkhu zAkha lAkha phaka taka kakka gaggha taki vaka lagha laja laji tarja laja lAji jaja jaji www.kobatirth.org jainendradhupAThaH gata kampane ca varjane pAlane zoSaNe nANe zoSaNAlamarthayoH vyAptau nIcairgatau hasane kRcchrajIvane bhartsane bharjane yuddha tuja tuji piji gl waa yyM yM yyM, yyM rid ryzhaaly / lp- l-l-gyyM, yyMyM, yM waa, waa wH sthoo nri aaaH gaja guji gRja guji mRja For Private And Personal Use Only ruja cIja garja gaja tyajau zuca kuca kaMca aMca vaMcu caMcu taMcu tvaM cu maMca mucu glucu grucu glucu paMca dhvaji dhRja vRji vaja vraji Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hiMsane pAlane ca zabde madane ca tyAge pAke uccaiH zabde kauTilyAlpIbhAvayoH apanayane gatipUjanayoH gatau gatau 463 Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 464 jainendra-vyAkaraNam gucu steyakaraNe glucu kuju khuju ) uTha | kaTha paribhASaNe raTha mAramASaNa laTa bAlye ca zaTa . rujAvizaraNagatyavasAdaneSu piTi vaTa utrAsane SiTa zuTha anAdare jhUTha kRccha jIve stutizaThatvayoH upadhAte hisAsaMklezayoH kaitave veSTane arca pUjAyAm avyaktAyAM vAci khiTa zaTha gatipratighAte mleccha lacha / laachi| vAchi lachaNe ziTa hrIccha saMghAte Alasye zoSaNe Akroze udyame vilAse icchAyAm aAyAme ca lajAyAm kauTilye mohasamulAyayoH vistRtau pramode uJchane hurvA murchA sphUrchA yuccha uchi zabde ca bhRtau made ucchAye nRttI guja maDi guji avyakte zabde kArkazye bhAvakaraNe abhiyoge bhUSAyAm pramardane alpIbhAve khaNDane vibhAjane kUja kAMkSAyAm doto avayave viloDane parapreSye vizaraNe vibAdhAyAm vaikalye ghuDi cuDi luTa aja ciTa sphuTira kharja steye muDi vaDi ruTi / luTi / gaDi krIDa sarjane sarja vyathane mArjane ca aja gatikSepaNayoH pAlane khaja maMthane khaji gativaikalye kaMpane TuosphUrjA vajrani?Se Sajau saMge kuTi aTa paTa teja mukhaikadeze vihAre toDane iTa kiTa gato kiTI kaThi rakSaNe tapaHsaMtApe S jalpa zauTa garva luThi rapa > vyaktAyAM vAci baMdhe uw to unmAde vyaktAyAM vAci sthaulye capa lo mAnase ca sAMtvane samavAye mandAyAM gatau paca madanivAsayoH varSAvaraNa yoH bhada / For Private And Personal Use Only Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendradhupAThaH 415 zUla tUla bhraNa hiMsAyAm rujAyAm niSkarSa saMdhAte pratiSThAyAm nidhyattau vikasane bhAvakaraNe zaithilye trupa # # % zl zl # # yy - # % @ stana vana mUla phala phulla culla cilla vella ) trupha @pha Sibhu kiMbhu ) EEEEEEEEEEEFLETIT SaNa ) saMbhakto velU proNa zuMbha bhASaNeca yabhI khela calane maithune knela. jabha apanayane zoNa varNagatyoH zroNa saMghAte zloNa / gItapreraNazleSaNeSu kanI dIptikAMtigatiSu ama gItabhaktizabdeSu Namo prahanve krama pAdavikSepe paiNa vela raphi skhala svala gala / saMvaye carva adane zvala / Azugamane kharca baMdhane gato manya sanya zvalla khola dhoI tsara kmara pelU gatipratighAte gaticAturye chadmagatI ikSya IrSyArthAH sUrya haya / gamalU gatiklAMtyoH zeta zala vaktrasaMyoge calla cuci aNa raNa tilla vyabhra gato mabhra vaNa maNa cucyI abhiSave ala bhUSaNaparyAptavAraNe dala Jiphala / vizaraNe mIla nimeSaNe kSmIla pIla pratiSTaMbhe nIla varNe samAdhau. zrAvaraNe smIla zabde abhra kaNa zivi baNa bhaNa zIla ravi bhraNa dhavi For Private And Personal Use Only Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 466 cara diva SThivu jIva pIva mIva NIva tIva turvI thurvI dhurvI jurvI bharvI zarva zrava gutra hivi divi dhivi kRvi zrava makSa akSa takSa tvat rakSa zikSa vRkSa stRkSa rAkSa zava rahi pisR pesR bhakSaNe nirasane prANadhAraNe sthaulye hiMsane saMghAte vyAptau ca } tanUkaraNe udyamane prINane jhaSa hiMsA vikaraNayoH maSa gatiprItitRSTidIptivR varSa dvikAMtyavasyavagamana pravezazravaNasvAmyartha- rupa yAcanakriyecchAliMga - nahiMsAdanabhAvarakSaNeSu riSa pAlane cumbane gatau jainendra-vyAkaraNam rope tvacane anAdare vakSa takSa sUkSa kAkSi vAkSi mAkSi drAkSi dhvAkSi cUSa tUSa lUpa mUgha zUSa bhUSa USa ziSa dhaSa www.kobatirth.org jU zaSa zasu yUpa bhRSu bhaSa jipu viSu miSu pRdhu bRdhu ukSa kAMkSAyAm ghoravAsiteca pAne tuSTau } svaice prasave alaMkAre rujAyAm ucche hisAyAm saMghAte ca bhatsane secane For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mRSu puSa tuSu zriSu zliSu pruSu pluSu ghRSu hRSu kRSau lasa y carca jharbha ise trusa hasa hasa rasa Sira miza maza si zaza hazirau dazau zaMsu dahau mihau vaha radda hara hi vRha pUSa ha sahane ca puSTau ca dA saMgharSa alIke vilikhitau zlepakrIDanayoH paribhASA hiMsAtarjaneSu hasane zabde } rotrakRte ca samAdhau plutigatau prekSaNe dazane stutau bhasmIkaraNe se cane parikalkane tyAge vRddhau zabde ca Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra tuhira uhira ahaM 4) ho has a ba? tUka va nx six of badd' e la naha gRha ra zu dra jri pA dheTU ghrA dhmA k mnA dAraNa daipa - ardane pUjane prasavaizvaryayoH gatau sthairye ca abhibhAve pAne gaMdhopAdAne zabdAgnisaMyogayoH gatinivRttau abhyAse dAne zodhane hakSa gAtravinAme nyakkaraNe svapne tRptau zabde saMghAte khadena kSaye pAke zeSaNe smR TuTa dhR fruit tree bott sva gR vovi vasau vada jainendra dhupAThaH veSTane citAyAm varaNe kauTilye zabdopatApayoH gatau prApaNe ca } khecane www.kobatirth.org yajauJ pauJ hauj veJ vyeJa bhauJ TuyAcaJ caJ cadeJ rehaJ pozRJ miTaJa medhRJ hiJ dRJ lavanataraNayoH gativRddhayoH nivAse vyaktAyAM vAci ete mavaMtaH dAnadevapUjA saMgata karaNe bIjasaMtAne prApaNe tanusatAne pAke sevAyAm rAge yAcane paribhASaNe paryAtau meghA hiMsAyAm saMgame ca unde budhuJa bodhane buMdiruJ nizAmane cAyaJ pUjAyAM ca veNaJ For Private And Personal Use Only khanuj dAnaJ zAnaJ bheJ ava Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir chaSaJ caSaJ cuSaJ ghAsRJa dAsRJ mAhRJ guhUJa bhaJ jI zriJ hRJa bhRJ dhRJ DukRJ NIJ hu jimI pR R avadAraNe khaMDane tejane Akroze dIptau bhuktau } dAne mAne saMvaraNe ohAkU zrohAG mAG DubhRJa dA gaticintAjJAnani DudhAJ zAmanavAdigrahaNeSu | gijiya pUrvopAdAnarasanayozva hiMsAyAm } AdAne ca sevAyAm haraNe ete mavaMtaH iti 646 bhUvAdayo nyAyya vikaraNAH dhavaH / dAnAdanayoH bhaye bharaNe dhAraNe karaNe prApaNe 467 lajjAyAm pAlanapUraNe gatau tyAge gatau mAne dhAraNa poSaNayoH dAne dhAraNe ca zaucapoSaNayoH Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 468 vijiya viviya iti 14 hrAdayaH ujvikaraNA dhavaH / do vida hanau asa mRjU vaco rudir JiSvapo ana zvasa jakSa jAgR daridrA cakAsR zAsu sasti thw ath l~haa y -- l shraa lk " sh y l y shraa shraa zl Tunu Nu iNu vI yA pRthaka bhAve vyAptau } bhakSaNe jJAne hiMsAgatyoH bhuvi zuddhau zaye } prANane paribhASaNe azruvimocane bhakSahasanayoH vRt nindAkSaye durgatI dIsau anuziSTau vRt svapne kAntau abhigamane aizvarya prasavayoH vRttihiMsApUraNeSu zabde tejane kSaraNe stutau mizraNe gatau smaraNe vA bhA zrA drA www.kobatirth.org psA pA rA lA dApU khyA prA mA jainendra-vyAkaraNam gatigaMdhanayoH dau zauce pAke cakSau I I Izai zrAse va USUG zI iG hruG dvipauJ kutsAyAM gatau bhakSaNe rakSaNe dAne zrAdAne lavane prakathane pUraNe mAne carkarItaM ca zrAGa:- zAsuG icchAyAm kAsiG gatisaMtAnayoH NisiG cuMcane NijiG zuddhau zijiG avyakte zabde pijiG pRjiG pRcI vyaktAyAM vAci gatau 'stutau aizvarye upavezane zrAcchAdane gatiprajanakAMtyazaneSu lihauJ prApaNe UrNuJ } saMparcane svapne zradhyayane apanayane prItau duha caraNe dihauJ lepe AsvAdane zrAcchAdane Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zliSau vidA RRdhyai kSudhyai zudhyai prANigarbhavimocane vidhu For Private And Personal Use Only stutau vyaktAyAM vAci ityadAdayaH 70 ubvikaraNAH dhavaH STuJa brUJa EEEEEEEEEEEEEEEEEE vyadhau guha SNiha krIDAjayecchA pariNa dyutigatiSu taMtusaMtAne pariveSTane preraNI vikasane zrArdrabhAve lajAyAm gatyAm zakane vRddhAveva tADane puSTau zoSaNe toSaNe vitatye AliMgane marSaNe gAtraprakSa raNe kope bubhukSaNe zodhane saMrAdhye hiMsane ca pradarzane prINane mohane ca jighAMsAyAm vaicitye udagira prItau Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendradhupAThaH 466 asu kSepaNe | zamu / upazamane yasu prayatne / damu tamu mokSaNe jasu tasu ) zrama prANane ano rudhauG kAme yujauG samAdhau sujauG visameM alpe ca prANiprasave dUGau paritApe kAMkSAyAm klezane calane sahane glAne staMbhe ligora pRSa / kSama klamu uSUDau dAhe madI harSa dIDo kSaye vRt gatau dhoDo kusa vusa musa vibhAge preraNe zleSaNe utsageM khaMDane parimAraNe viloDane samavAye masI luTa do / uca bhrazu adhaHpatane | prIG prItI varaNe bhraMzu vRza kRza jitaSa hRSa ruSa tanUkaraNe pipAsAyAm dIpIGa / dIptau roSe kSepe DoDo anAdare vayohAnau mIDo hiMsAyAm tanUkaraNe rIko zravaNe lIDo zleSaNe chede vIDo vRNotyarthe aMtakarmANi pIG pAne gato ete mavaMtaH zanIG prAdurbhAve | mAG mAne kAzai / iMditaH | mRSauJ titikSAyAm pUrI ApyAyane | zucirIJ pUtibhAve tUrIG hiMsAgatitvaraNayoH hauJ baMdhane thUrIG / rajauJ rAge hiMsAvayohAnyoH jUrI | zapautra Akroze dhUrIG ete jitaH gatihiMsayoH gUrIG iti 128 divAdayaH zyavikaraNAH zUrI hiMsAstaMbhayoH dhavaH cUrIG dAhe abhiSave aizvarye vA pija baMdhane vRtuG varaNe zriJ nizAne klizai upatApe prakSepaNe vAzai zabde cayane pAdoGa AcchAdane vidauDa sattAyAm kRJa hiMsAyAm dainye vRJ varaNe yudhauG saMprahAre dhuna budhauG kaMpane ete tritaH krodhe vyAkule ca. vimohane ghuJ lubha zubha gAye saMcalane DumiJ ciJ gatau stRja hiMsane tubha klidU AImAve aibhidA snehe zikSvidA mokSe ca dhu gRdhu abhikAMkSAyAm khidau vardhane For Private And Personal Use Only Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 500 jainendra-vyAkaraNam gR tRpha / tRptau dR upatApe zravaNe gativRddhayoH prItI calane ca vyAptI zaktI nigaraNe ete mavaMtaH anAdare sthAne DitAveto jJIpsane tRmpha hapha / dRmpha utkleze gupha praccho graMthane gumph| aAplu zakla rAdhe vRt pUraNe saMsiddhau sAthai visarge zuddho bhaMge kauTilye Tomasjau Urujau Ubhujau zobhArtha tika tiga hiMsAyAm tubha ) tumbha zubha zuMbha dRbhI cUtI jhaSI juna graMthe hiMsAyAM ca hiMsane rizo chupau / daMbhu sparza gatau spRshau| zuna , jidhRSA prAgalbhye daMbhe Rdhu varddhane ete mavaMta azU cyAptI STighaGa zrAskaMdane GitAvetI iti 27 inuvikaraNAH dhavaH / vidhAne vidha lizau / vicchau mRzau vizau gudo pRDa / sukhane mRDa pRNa Sadla gatau Amarza praveze kSode avasAtane chedane vivAse iMdriyapralayamUrti bhAvayoH ukleze zrotrazcU ucchI Rccha mRNa tuNa puNa prINane hiMsAyAm kauTilye karmaNi zubhe pratijJAne zabdopakaraNayoH hiMsAgatikauTilyeSu muNa kuNa miccha tudauna vyathane dizautra atisarjane bhrasjauja pAke kSivautra preraNe ete jitaH chedane khidau paritApe piza avayave ghuNa kRtI jarja paribhASaNe ghUrNa kura vRt } gatau tvaca Rca ubja ujjha lubha ripha saMvaraNe stutI Arjave upasarge vimohane katthanayuddhaniMdAhiMsAdAneSu bhramaNe dIptaizvaryayoH zabde vilekhane chedane ca saMveSTane bhImArthazabdayoH udyamane udyamane dhAraNe nivAsagatyoH preraNe prANatyAge vikSepaNe Rpha Rmpha hiMsAH hiMsa:yAm tRnhU For Private And Personal Use Only Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra iSu mitra kila tila cala bila ila vila A Li Li Li Li Ji Li Li Li A BLiang Di Li Li Ping Xie Xie Xie Xie nila hila sila zila uchi likha kuTa puTa kuca vyaca guja guDa lipa chura cuTa chuTa truTa sphuTa muTa tuTa juDa kaDa luTa taDa kuDa } ghuTa tuDa thuDa sthuDa icchAyAm spardhAyAm zaityakrIDanayoH snehane vilasane saMvaraNe svapnakSepaNayoH bhedane gahane bhAvakaraNe ucche ravinyAse kauTilye saMzleSaNe saMkocane vyAjIkaraNe zabde rakSaNe kSepaNe chedane vikasane AkSepapramardanayoH kalahakarmaNi baMdhe made saMzleSaNe ghasane bAlye ca pratighAte toDane } saMvaraNe 64 sphara sphura braDa 19 vRDa mRDa hDa tRDa ruphala stula by boy bag bag NU kuG kU gurIG www.kobatirth.org jainendra dhupAThaH sphuraNe utsarge pR jutrIG vijIGo lajIGo lasujIGo jau ramau saMghAte rudhi bhidinoM chidinoM ricitra nimajjane calane saMcaye ca stavane vidhUnane purISotsa gatisthairyayoH vicitra kSuditra yuji pate mavaMtaH zabde saMge rAbhasye uplataur3a prIto GitaH udyamane vRt vyAyAme prItisevanayoH bhaya calanayoH vIDe iti 146 tudAdayaH zavikaraNAH dhavaH AvaraNe vidAraNe dvaidhIkaraNe viracane pRthagbhAve saMprekSayo yoge For Private And Personal Use Only hRda tRdi JiindhI khidauG vidoG Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kRtI ziSlR piSlu ubhaMjo bhujo tRha hisi undI aMjU taMcU UvijI vRjI pRcI tanuJa paJa kSa kSiNuJ RNuJ tRNuJa ghRNuJa dIptidevanayoH hiMsAnAdarayoH ete JitaH dIptau canuG manuG dainye vicAre GitaH veSTa ne saMparcane ete bhavaMtaH iti 25 rudhAdayaH znam vikaraNAH dhavaH vizeSaNe saMcUrNane zramardane rakSAzanayoH hiMsane kledane gativyaktimrakSaNeSu saMkocane bhaye varjane 501 vistAre dAne hisAyAm gatau adane dIptau JitaH yAcane bodhane GitaH iti tanAdaya ubikaraNAH dhavaH Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 502 DukrIJ prIJ zrIJ mIJ SiJ skuj knU dRJ gRha pUJ stuJ kRJa vRJ wwwtowww.tewwwww dhUJ prIJ jyA vlo plI rI lI bI zrI dravyavinimaye tRptidIpyoH pAke hiMsAyAm bandhane grApravaNe zabde gatau upAdAne pavane zrAcchAdane hiMsAyAm varaNe JitaH hiMsAyAm pAlanapUraNayoH varaNe bhartsane bhaye naye vayohAna gatau zabde ete mavantaH kaMpane tarpaNe jitI hAna baraNe gata reSaNe zleSaNe vRt varaNe bhaye www.kobatirth.org kSISu jJA baMdho zraMtha maMtha graMtha kuMtha mRda mRDa gudha kuSa tubha gabha tubha klizU zraza bhrasa iS viSa puSa pluSa muSa puSa khaca zrRG jainendra-vyAkaraNam hiMsAyAm avabodhane baMdhane cura luMTha citi yatri sphuTa kudri laDa midi tila sniha viloDane saMdarbha saMkleze code Dula jala pratiharSavimocanayoH | pIDa sukhane roSe niSkarSe saMcalane hiMsAyAm vibaMdhane bhojane uMche zrAbhIkSNe viprayoge steye puSTau bhUtaprAdurbhAve Git iti 56 kyAdayaH znAvikaraNAH dhavaH ete mavaMtaH bhaktau steye smaraNe cUrNasaMkocane parihAse Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anRtabhASaNe upasevAyAm snehane olaDi For Private And Personal Use Only kaba ye naTa zratha vadha varddha cuTa snehana secana sevana pUraNeSu luTa kuTTa cuTTa aTTa jai ila juDa cUrNa pRtha saMba bhakSa cuTi ghuTTa vaTha vaThi tuja piji piza sAMtva valka valka zliSa pathi picca chada zraNa taDa } utkSepe } } pavAraNe gahane zravatyaMdane prItiharSe saMyamane pUraNe chedane ca balaprANanayoH preraNe prakSepe saMbaMdha adane chedane kutsane ca alpIbhAve anAdare gatisaMskArayoH hiMsAbalidAna niketaneSu sAmaprayoge } bhASaNe zleSaNe gatau kuTTane saMvaraNe dAne AghAte Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainendradhupAThaH 503 ghaTTa calane saMvaraNe khADi khaTTa kSaye kaDi vaDi vyaya musta Dayi Dipi piDi bukka saMghAte vibhAjane bhUSAyAm kalyANe vamane AdarAnAdarayoH saMcodane bhaDi charda stutI roSaNe adhyayane bhASaNe sagirAviSkaraNe nimIlane nAzane zrAzravaNe tADane baMdhane pusta cuda zabda kaNa jami sUda jasa paza ama / Taki naka dhakka nAzane abhivarddhane baMdhane kAMtikaraNe varNane pUjane bAlasye zoSaNe raNazi roge kITa carka / pUja caTa vyathane zuTha hatyarthAH kSala zuThi ghaTa / tala zaucakarmaNi pratiSThAkaraNe unmAne mArja diva mardane zabde tula arja pratiyatne vizabde pula samuccaye paci rohaNe sravaNe vistAre nizAne zrAkhyAne tija mUla Dipa ) ghuSa AGaH lasa bhUSa mokSa zilpayoge alaMkAre kSepe . kala chAdane asane vila lubi / pUjane aIne jJA tubi / hRpa niyoge nikAropaskArayoH yata vyaktAyAM vAci kuDi rakSaNe mrakSa / prasahane pala mlechane nisazva dhRSa bhaja vasa mracha / zaTha / zulva mAne zUrpa vizrANane snehachedApaharaNeSu saMcaye sahane cara muTa jasa hiMsAyAm vaja 1 vraja zulka bhAvakaraNe saMcUrNane mArgaNasaMskArayoH saMjane gatyAm kSAMtyAm kRccha jIvane gamane ca kRpa raka chavi / prAsvAdane zvapi kSaji zvata garddha | gurda abhikAMkSaNe pUrvaniketane aMca ligi vizeSaNe citrakaraNe For Private And Personal Use Only Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 504 muda trasa muca puSa dala paTa saMsarge vAraNe pramocane AsvadaH sakarmakAt ) puTa luTa luji tuji piji bhaji pisi kusi dasi lasi llaa shraa yy wH lb pl waa waa shaa 1 , l yaaM shraa waa bh waa, zl kuzi viccha loka locR trupa dhAraNe vidAraNe bhASArthAH ApyAyane saMvaraNe jainendra-vyAkaraNam zravamocane prasravaNe pAruSye www.kobatirth.org sUtra mUtra rUkSa baSka kaccha citra aMsa mizra chidra aMdha daMDa aMka aMga pa varNa katha vara gaNa zaTha zvaTha paTa vaTa mRSa raha stana sara kRpa zratha darzane zaithilye citrakaraNe kadAciddarzane ca } samAghAte saMparcane karNabhede dRSTyupasaMhAre daNDanipAte lakSaNe padalakSaNe ca haritabhAve varNakriyAvistAra guNavacaneSu vadane m saMkhyAne samyagava bhASaNe pata patra ( agiH ) svara raca kala caha maha graMthe titikSAyAm tyAge devazabde gatau vA " AkSepe pratiyatne gatau parikalkane pUjAyAm zaithilye For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir spRha bhAma sUca kheTa khoTa goma kumAra zIla sAma vela palyUla vAsa gaveSa vAsa nivAsa bhAja sabhAja Una Zhou Tao Li Xi Ge Luan Li Jiu Yong Li Li Li Xi Li Li Jia Li kUTa keta grAma kuNa stena vatri laji pAra tIra sukha stoma duHkha rasa vyaya rUpa cheda } lAbha vraNa sam krodhe paizunye bhakSaNe kSepe upakSepe krIDane upadhAraNe sAM kAlopadeze lavanapavanayoH gatisukha sevana yoH mArgaNe upasevAyAm, AcchAdane pRthakkaraNe prItidarzanayoH parihAne dA AmaMtraNe caurya vibhAjane prakAzane } karmasamAtau zlAghAyAm tatkriyAyAm AsvAdasnehayoH vittasamutsarge rUpakriyAyAm dvaidhIkaraNe preraNe gAtravicUrNane ete mavaMtaH Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir va satrai mAne saMgrAmai ASTra tanu yuG zoke jainendradhupATaH 505 gato | syamyai vitarkaNe zratha graho udyamane kratha hiMsAyAm anveSaNe kusmai kusmRtI hisi ) vismApane samai / gratha baMdhane ca zrAlocane cIka / vikrAMtI AmarSaNe kusyai avakSepe zIka parivRhaNe pratApane zrAGaH sada gatI vRt bhale AbhaMDane juSa paritarpaNe artha upayAjJAyAm pralaMbhane aMtha saMdAnakriyAyAma zaktibaMdhane graMtha / saMdarbha tRpti yoge laMbhane parikUje zraddhoparhisAyAm cita saMvittau viSai khyAnanivAseSu | geH (gipUrvastanuH) dairye saMvaraNe stabhe vaca saMdezavacane dazane jugupsAyAm mAna pUjAyAm darzane ca gRG vijJApane gaI vinindane ditA mArga anveSaNe saMghAte lns darzanAMkanayoH kaThi kuTumbadhAraNe zaucAlaMkArayoH yujau guptabhASaNe saMyamane prasahane : pica grahaNazleSaNayoH ete mavaMtaH marSaNe titikSAyAm saMtarjane kSepaNe dAhe lI dravIkaraNe bhASaNe varjane vRjI zrardane pUjAyAm graMthai / vayohAnI hiMsAyAm hiMsAyAm rica viyojanasaMparcanayoH zodhane niSkai parimANe ziSa asarvopayoge aiditaH vipUrvo (vi-ziSa) 'tizaye varaNe saMkocane tRpa prINane kaMpane pUraNe saMdIpane | prI tapaNe zrAzAyAm apavAraNe jitaH haatt zlAghAyAm bhaye iti 351 curAdayo dhavaH yakSa pUjAyAm samAptAH / pAThaprayojanamaniNvimaniDvikalpe dvecchaprabhRttiravyoniDavAganaizca / donatvamiDvikalatA ca yathAkrameNa dhUnAM sudhIbhiradhigamyamitA svarANAm (?) // pAdAmbhojAnamanmAnavapatimakuTAnaya'mAgiNakyatArAnIkAsaMsevitAdyadyutilalitanakhAnIkazItAMzubimbaH / durvAsanaGgayANAmburuhahimakaroddhvastamithyAndhakAraH zabdabrahmA sa jIyAd guganidhiguNanandivatIzassusaukhyaH / / jit mRjU maMtra sparI paha mase vastai / aca prada kiSkai calai IpsAyAm vRSa kaNai dhU hamI mI gato For Private And Personal Use Only Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra bhAratIya jJAnapITha ke sAMskRtika prakAzana [ prAkRta, saMskRta grantha ] 1. mahAbandha mahAdhavala siddhAnta zAstra ] [ bhAga 1 - 5 ] hindI anuvAda sahita 2. karalakkhaNa [ sAmudrika zAstra ]-hastarekhA vijJAnakA navIna grantha 3. madanaparAjaya-- bhASAnuvAda tathA 78 pRSThakI vistRta prastAvanA 4. kannaDaprAntIya tADapatrIya granthasUcI 5. nyAyavinizcaya vivaraNa [ bhAga 1-2 ] 6. tattvArthavRtti - zrutasAgara sUriracita TIkA / hindI sAra sahita - 7. AdipurANa bhAga [1] - bhagavAn RSabhadevakA puNya caritra 8. AdipurANa bhAga [2] - bhagavAn RSabhadevakA puNya caritra 6. uttara purANa [ 23 tIrthaMkaroM kA puNya caritra ] 10. nAmamAlA sabhApya 11. kevalajJAnapraznacUDamaNi - jyotiSa graMtha 12. sabhASyaratnamaMjUSA - chandazAstra 13. vasunandi-zrAvakAcAra 14. jinasahasranAma www.kobatirth.org 18. purANasAra saMgraha [ bhAga 1-2 ] 16. vratatithinirNaya 15. samayasAra - [ aMgrejI ] 16. kuralakAvya -- tAmila bhASATIkA paJcamaveda [ tAmila lipi ] 17. tattvArtharAjavArtika [ bhAga 1-2] [ hindI jaina grantha ] 20. muktidUta [ upanyAsa ] - zraJjanA pavanaJjayakI puNyagAthA 21. bhAratIya vicAra dhArA 22. varddhamAna [ mahAkAvya ] 23. jaina-jAgaraNa ke agradUta 24. Adhunika jaina kavi 25. jainazAsana - jainadharmakA paricaya tathA vivecana karAnevAlI sundara racanA 30. khaNDaharoMkA vaibhava 31. khojakI pagaDaMDiyA~ 32. adhyAtma-padAvalI 33. caulukya kumArapAla 26. kundakundAcArya ke tIna ratna 27. hindI jaina sAhityakA saMkSipta itihAsa 28. hindI jaina sAhitya parizIlana [ bhAga 1-2 ] 26. dharmazarmAbhyudaya Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAratIya jJAnapITha, durgAkuNDa roDa, banArasa-5 For Private And Personal Use Only 56) (1) 13) 30) 16) 10) 10) 10) 3 // ) ddi s 24) 3|| ) 2) 2||1=) $$$**! Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.orgAcharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only