Book Title: Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 03 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/006317/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo arihaMtANe namo siddhANaM, namo AyariyANaM namo uvajajhAyANaM namo loe savva sAhUNaM eso paMca namukakAro savva pAvappaNAsaNo maMgalANaM ca savvasiM paDhamaM havaI maMgala Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinAgama prakAzana yojanA pa. pU. AcAryazrI ghAMsIlAlajI mahArAja sAheba kRta vyAkhyA sahita DVD No. 1 (Full Edition) :: yojanAnA Ayojaka :: zrI caMdra pI. dozI - pIeca.DI. website : www.jainagam.com Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BHAGAVA SHRI BX NII SUTRA PART : 3 sllatocad 271 : 000-8 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlajI-mahArAja viracitayA prameyacandrikAkhyayA vyAkhyayA samalaGkataM hindIgurjarabhASA'nuvAdasahitam zrI-bhagavatIsUtram BHAGVATI SUTRAM HIROHARHARHARKHREMEMBREAMREKARE tRtIyo bhAgaH niyojakaHsaMskRta-prAkRtajJa-jainAgamaniSNAta-priyavyAkhyAni___ paNDitamuni-zrIkanhaiyAlAlajI-mahArAjaH prakAzaka: rAjakoTanivAsi - zreSThizrI zAmajIbhAI - velajIbhAI vIrANI tathA kaDavIcAI vIrANI TUsTa-pradatta-dravyasAhAyyena a. bhA0 zve0 sthA0 jainazAstroddhArasamitipramukhaH ___ zreSThi-zrIzAntilAla-maGgaladAsabhAI-mahodayaH mu0 rAjakoTa prathamA-AvRtti : vIra saMvat vikrama saMvat IsvIsana prati 1000 2489 2019 1963 mUlya rU. 25-00 ra Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAna : zrI a.bhA. 2. sthAnakavAsI jaina zAstroddhAra samiti che. gareDiyA kUvA reDa, grIna leja pAse, sAra (saurASTra). Published by : Shri Akhil Bharat S. S. Jain Shastroddhara Samiti, Garedia Kuva Road, RAJKOT, ( Saurashtra ), W. Ry. India. ye nAma kecidiha naH prathayantyavajJAM, jAnanti te kimapi tAn prati naiSa yatnaH / utpatsyate'sti mama ko'pi samAnadharmA, kAlo hyayaM niravadhirvipulA ca pRthvI // 1 // harigItacchandaH karate avajJA jo hamArI yatna nA unake liye / jo jAnate hai tatva kucha phira yatna nA unake liye // janamegA mujhasA vyakti koI tatva isase pAyagA / hai kAlaniravadhi vipulapRthvI dhyAna meM yaha lAyagA // 1 // prathama AvRtti H prata 1000 vIra sapata : 2485 vikrama saMvataH 2019 IsavIsana : 1963 : bhu : : bhudrasthAna : jayaMtilAla devacaMda mahetA ja ya bha ra ta che sa. gaDiyA yA / : zahaTa. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAdhyAya mATe khAsa sUcanA A sUtranA mUlapAThano svAdhyAya divasa ane rAtrinA prathama prahare tathA cothA prahare karAya che. (2) prAta:uSAkALa, sanyAkALa, madhyAhna, ane madhyarAtrimAM be-be ghaDI (48 miniTa) vaMcAya nahIM, sUryodayathI pahelAM 24 miniTa ane sUryodayathI pachI 24 miniTa ema be ghaDI sarvatra samajavuM. mAsika dharmavALAM strIthI vaMcAya nahIM temaja tenI sAme paNa vaMcAya nahIM. jyAM A strIo na hoya te oraDAmAM besIne vAMcI zakAya. (4) nIce lakhelA 32 asvAdhyAya prasaMge vaMcAya nahIM. (1) AkAza saMbaMdhI 10 asvAdhyAya kAla. (1) ulkApAta-moTA tArA khare tyAre 1 prahara (traNa kalAka svAdhyAya na thAya.) (2) digdAha-koI dizAmAM atizaya lAlavarNa hoya athavA koI dizAmAM moTI Aga lagI hoya to svAdhyAya na thAya. garjArava -vAdaLAMno bhayaMkara garjArava saMbhaLAya. gAjavIja ghaNI jaNAya to 2 prahara (cha kalAka) svAdhyAya na thAya. nirdhAta-AkAzamAM koI vyaMtarAdi devakRta ghoragarjanA thaI hoya, athavA vAdaLo sAthe vIjaLInA kaDAkA bole tyAre ATha prahara sudhI svAdhyAya nA thAya. (5) vidyuta--vijaLI camakavA para eka prahara svAdhyAya na thA. (6) cUpaka-zuklapakSanI ekama, bIja ane trIjanA divase saMdhyAnI prabhA ane caMdraprabhA maLe to tene cUpaka kahevAya. A pramANe cUpaka hoya tyAre rAtrimAM prathama 1 prahara svAdhyAya na karavo. (7) yakSAdIta-koI dizAmAM vIjaLI camakavA jevo je prakAza thAya tene yakSAdIpta kahevAya. tyAre svAdhyAya na karavo. (8) ghumika kRSNa-kAratakathI mahA mAsa sudhI dhUmADAnA raMganI je sUkSma jala jevI dhUmmasa paDe che tene dhUmikAkRSNa kahevAya che. tevI dhUmmasa hoya tyAre svAdhyAya na karavo. (9) mahikAzveta-zItakALamAM zvetavarNavALI sUkSma jalarUpI je dhummasa paDe che. te mahikAzveta che tyAre svAdhyAya na karavo. (10) rajauddaghAta-cAre dizAmAM pavanathI bahu dhULa uDe. ane sUrya DhaMkAI jAya. te rajauddAta kahevAya. tyAre svAdhyAya na karavo. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) audArika zarIra saMbaMdhI 10 asvAdhyAya (11-12-13) hADakAM-mAMsa ane rUdhira A traNa vastu agnithI sarvathA baLI na jAya, pANIthI dhovAI na jAya ane sAme dekhAya to tyAre svAdhyAya na karavo. phUTeluM iMDu hoya to asvAdhyAya. (14) maLa-mUtra--sAme dekhAya, tenI durgadha Ave tyAM sudhI asvAdhyAya. (15) smazAna--A bhUminI cAre bAju 100/100 hAtha asvAdhyAya. (16) caMdragrahaNa-jyAre caMdragrahaNa thAya tyAre jaghanyathI 8 muhUrta ane utkRSTathI 12 muhUrta asvAdhyAya jANavo. (17) sUryagrahaNa--jyAre sUryagrahaNa thAya tyAre jaghanyathI 12 muhUrta ane utkRSTathI 16 muhUrta asvAdhyAya jANavo. (18) rAjavyagrata-najIkanI bhUmimAM rAjAonI paraspara laDAI thatI hoya tyAre, tathA laDAI zAnta thayA pachI 1 divasa-rAta sudhI svAdhyAya na karavo. (19) patana-koI moTA rAjAnuM athavA rASTrapuruSanuM mRtyu thAya to teno agnisaMskAra na thAya tyAM sudhI svAdhyAya karavo nahIM tathA navAnI nimaNuMka na thAya tyAM sudhI UMcA avAje svAdhyAya na karavo. (20) audArika zarIra-upAzrayanI aMdara athavA 100-100 hAtha sudhI bhUmi upara bahAra paMcendriyajIvanuM mRtazarIra paDyuM hoya to te nirjIva zarIra hoya tyAM sudhI svAdhyAya na karavo. (21thI 28) cAra mahotsava ane cAra pratipadA-ASADha pUrNimA, (bhUtamahotsava), Aso pUrNimA (indra mahotsava), kArtika pUrNimA (skaMdha mahotsava), caitrI pUrNimA (yakSamahotsava, A cAra mahotsavanI pUrNimAo tathA te cAra pachInI kRSNapakSanI cAra pratipadA (ekama) ema ATha divasa svAdhyAya na karavo. (29thI 30) prAtaHkAle ane sabhyAkALe dizAo lAlakalaranI rahe tyAM sudhI arthAta sUryodaya ane sUryAstanI pUrve ane pachI eka-eka ghaDI svAdhyAya na karavo. (31thI 32) madhya divasa ane madhya rAtrie AgaLa-pAchaLa eka-eka ghaDI ema be ghaDI svAdhyAya na karavo. uparokta asvAdhyAya mATenA niyamo mUlapAThanA asvAdhyAya mATe che. gujarAtI Adi bhASAMtara mATe A niyamo nathI. vinaya e ja dharmanuM mUla che. tethI AvA AvA vikaTa prasaMgomAM gurunI athavA vaDIlanI icchAne AjJAne ja vadhAre anusaravAno bhAva rAkhavo. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) (2) (3) (8) svAdhyAya ke pramukha niyama isa sUtra ke mUla pATha kA svAdhyAya dina aura rAtrI ke prathama prahara tathA cauthe prahara meM kiyA jAtA hai I prAtaH USA-kAla, sandhyAkAla, madhyAhna aura madhya rAtrI meM do-do ghaDI ( 48 miniTa) svAdhyAya nahIM karanA cAhie, sUryodaya se pahale 24 miniTa aura sUryodaya ke bAda 24 miniTa, isa prakAra do ghar3I sabhI jagaha samajhanA cAhie / mAsika dharmavAlI striyoM ko svAdhyAya nahIM karanA cAhie, isI prakAra unake sAmane baiThakara bhI svAdhyAya nahIM karanA cAhie, jahA~ ye striyA~ na hoM usa sthAna yA kakSa meM baiThakara svAdhyAya kiyA jA sakatA hai / nIce likhe hue 32 asvAdhyAya - prasaMgo meM vA~canA nahIM cAhie-- (1) AkAza sambandhI 10 asvAdhyAyakAla (1) (2) (3) (8) (5) (6) (7) (8) ulkApAta--bar3A tArA TUTe usa samaya 1 prahara (tIna ghaNTe) taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / digdAha -- kisI dizA meM adhika lAla raMga ho athavA kisI dizA meM Aga lagI ho to svAdhyAya nahIM karanA cAhie / garjArava--bAdaloM kI bhayaMkara gaDagaDAhaTa kI AvAja sunAI detI ho, bijalI adhika hotI ho to 2 prahara (cha ghaNTe ) taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / nirghAta - AkAza meM koI vyantarAdi devakRta ghora garjanA huI ho athavA bAdaloM ke sAtha bijalI ke kaDAke kI AvAja ho taba ATha prahara taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / vidyuta - bijalI camakane para eka prahara taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie I yUpaka -- zukla pakSa kI prathamA, dvitIyA aura tRtIyA ke dino meM sandhyA kI prabhA aura candraprabhA kA milAna ho to use yUpaka kahA jAtA hai| isa prakAra yUpaka ho usa samaya rAtrI meM prathamA 1 prahara svAdhyAya nahIM karanA cAhie I yakSAdIpta-- yadi kisI dizA meM bijalI camakane jaisA prakAza ho to use yakSAdIpta kahate haiM, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / dhUmikA kRSNa - kArtika se mAgha mAsa taka ghU~e ke raMga kI taraha sUkSma jala ke jaisI dhUmasa (koharA) par3atA hai use dhUmikA kRSNa kahA jAtA hai isa prakAra kI dhUmasa ho usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9) mahikAzveta-zItakAla meM zveta varNavAlI sUkSma jalarUpI jo dhUmasa par3atI hai vaha mahikAzveta kahalAtI hai, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (10) rajodghAta-cAroM dizAoM meM teja havA ke sAtha bahuta dhUla uDatI ho aura sUrya DhaMka gayA ho to rajodghAta kahalAtA hai, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA caahie| (2) aitihAsika zarIra sambandhI 10 asvAdhyAya-- (11,12,13) hADa-mAMsa aura rudhira ye tIna vastue~ jaba-taka agni se sarvathA jala na jAe~, pAnI se dhula na jAe~ aura yadi sAmane dikhAI deM to svAdhyAya nahIM karanA cAhie / phUTA huA aNDA bhI ho to bhI asvAdhyAya hotA hai| (14) mala-mUtra--sAmane dikhAI hetA ho, usakI durgandha AtI ho taba-taka asvAdhyAya hotA hai| zmazAna--isa bhUmi ke cAroM tarapha 100-100 hAtha taka asvAdhyAya hotA (16) candragrahaNa-jaba candragrahaNa hotA hai taba jaghanya se 8 muhUrta aura utkRSTa se 12 muhUrta taka asvAdhyAya samajhanA cAhie / (17) sUryagrahaNa-jaba sUryagrahaNa ho taba jaghanya se 12 muhUrta aura utkRSTa se 16 muhUrta taka asvAdhyAya samajhanA cAhie / (18) rAjavyudgata-najadIka kI bhUmi para rAjAoM kI paraspara lar3AI calatI ho, usa samaya tathA lar3AI zAnta hone ke bAda eka dina-rAta taka svAdhyAya nahIM karanA caahie| patana-koI bar3e rAjA kA athavA rASTrapuruSa kA dehAnta huA ho to agnisaMskAra na ho taba taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie tathA usake sthAna para jaba taka dUsare vyakti kI naI niyukti na ho taba taka UMcI AvAja meM svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (20) audArika zarIra-upAzraya ke andara athavA 100-100 hAtha taka bhUmi para upAzraya ke bAhara bhI paJcendriya jIva kA mRta zarIra par3A ho to jaba taka vaha nirjIva zarI vahA~ par3A rahe taba taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (21 se 28) cAra mahotsava aura cAra pratipadA-ASAr3hI pUrNimA (bhUta mahotsava), Aso pUrNimA (indriya mahotsava), kArtika pUrNimA (skandha mahotsava), caitra pUrNimA (yakSa mahotsava) ina cAra mahotsavoM kI pUrNimAoM tathA usase pIche kI cAra, kRSNa pakSa kI cAra pratipadA (aikama) isa prakAra ATha dinoM taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (29 se 30) prAtaHkAla aura sandhyAkAla meM dizAe~ lAla raMga kI dikhAI deM taba taka arthAt sUryodaya aura sUryAsta ke pahale aura bAda meM eka-eka ghar3I svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (31 se 32) madhya divasa aura madhya rAtrI ke Age-pIche eka-eka ghar3I isa prakAra do ghar3I svAdhyAya nahIM karanA caahie| uparokta asvAdhyAya sambandhI niyama mUla pATha ke asvAdhyAya hetu haiM, gujarAtI Adi bhASAntara hetu ye niyama nahIM hai / vinaya hI dharma kA mUla hai tathA aise vikaTa prasaMgoM meM gurU kI athavA bar3oM kI icchA evaM AjJAoM kA adhika pAlana karane kA bhAva rakhanA cAhie / Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtra bhA. 3 tIsarekI viSayAnukramaNikA tIsarA zataka uddezA pahelA 1 prathama uddezekA saMkSiptaviSaya vivaraNa 2 mokAnagarI meM vIra bhagavAnkA samavasaraNa 3 camarake viSayameM dUsare gaNadhara agnibhUtikA prazna 4 gautamake prati bhagavAnkA uttara 18-27 5 sAmAnikadevaddhike viSayameM gautamakA prazna 28-29 6 sAmAnikadevarddhike viSayameM bhagavAnakA uttara 30-38 7 svAyastriMzakadeva ke Rddhi aura vikurvaNA zaktikA nirUpaNa 39-45 8 agnibhUtikA vAyubhUtike prati camarendrakI Rddhike svarUpakA varNana 47-55 9 agnibhUtike kathanakA bhagavAnakA samarthana 56-60 10 bAlIndrake RddhiviSayameM vAyubhUtikA prazna 61-65 11 nAgarAjadharaNendrakI Rddhi vikurvaNAzakti AdikA nirUpaNa 66.-78 12 devarAja zakendrake Rddhi AdikA nirUpaNa 79-86 13 tiSyanAmake sAmAnika devakI Rddhi AdikA varNana 87-101 14 tiSyaka anagArake viSayameM bhagavAnakA uttara 102-112 15 IzAnendrakI vikurvaNAkA nirUpaNa 113-123 16 kurudatta anagArake svarUpakA nirUpaNa 124-134 17 sanatkumAradevakI Rddhi AdikA nirUpaNa 135-151 18 IzAnendrakI divya devaRddhikA varNana 152-164 19 IzAnendrake pUrvabhavakA varNana / 165-167 20 IzAnendrake RddhikI prAptike kAraNakA nirUpaNa 168-198 21 tAmralipta tApasadvArA svIkRta prANAmikI pravrajyAkI mahattA dikA nirUpaNa 199-204 22 tAmalIkRta pAdapopagamanasaMthArekA nirUpaNa 205-218 23 balicaMcArAjadhAnI meM sthita devAdikI paristhitikA nirUpaNa 219-242 24 balicaMcArAjadhAnIke nivAsI devoMne tAmalI tApasako kAlagata jAnakara unake zarIrakI viDambanA AdikA varNana 243-257 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 IzAnendra ke kopake svarUpakA varNana 258-272 26 IzAnendrakI sthitikA nirUpaNa 27327 IzAnendra aura zakrendra ke gamanAgamana AdikA nirUpaNa 274-296 28 sanatkumAra bhavasiddhika hai ki abhavasiddhika Adi viSayoM praznottarakA nirUpaNa 297-308 dUsarA uddezA 29 dUsare uddezekA saMkSiptaviSayoMkA vivaraNa 309-314 30 bhagavAnakA samavasaraNa aura camarendrakA nirUpaNa 315-345 31 asurakumAra devoMkI utpAtakriyAkA varNana 345-358 32 camarendra ke pUrvabhava jAti pravrajyA, aura pAdapopagamana saMthArekA nirUpaNa 358-375 33 zakendrake prati camarendrakI utpAtakriyAkA nirUpaNa 376-428 34 zakrake dvArA vajrakA choDanA aura camarakA bhagavAna ke zaraNameM AnekA nirUpaNa 429-440 35 zakendrake vicAra AdikA nirUpaNa 441-460 36 devoMke pudgalaprakSepapratisaMharaNa zaktike kathanapUrvaka UparakI __ ora aura nIce kI ora gamanazaktikA nirUpaNa 461-475 37 zakendra aura camarendrake gatike svarUpakA nirUpaNa 476-494 38 mahAvIrasvAmIke prati camarendrakA kSamA prArthanA AdikA nirUpaNa 495-511 39 amurakumArake saudharmakalpaparyanta Urdhva gamanake svarUpakA nirUpaNa 512-520 tIsarA uddezekA prAraMbha 40 tIsare uddezekA saMkSipta viSayokA vivaraNa 521-522 41 kriyAke svarUpakA nirUpaNa 523-535 42 kriyA vedanake svarUpakA nirUpaNa 536-542 43 jIvoMke ejanAdi kriyAkA nirUpaNa 543-583 zrI bhagavatI satra: 3 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 pramatta aura apramatta saMyatoke svarUpakA kathana 587-59. 45 lavaNa samudrake jala-upacaya aura apacaya (ghaTabaDha) hone meM kAraNakA nirUpaNa 591-594 cauthA uddazA 46 caturtha uddezakakA viSayanirUpaNa 595-598 47 kriyAke vicitra prakArake jJAnavizeSakA nirUpaNa 599-615 48 vaikriyavAyukAyake svarUpakA nirUpaNa 616-625 49 pariNamika-balAhaka meghake svarUpakA varNana 626-634 50 jIvake paralokagamanake svarUpakA kathana 635-647 51 anagArake vikurvaNAke svarUpakA nirUpaNa 648-666 pAMcavA uddezA 52 pAMcave uddezakakA saMkSipta viSaya kathana 667-668 53 vikurvaNA vizeSavaktavyatAkA nirUpaNa 669-697 54 abhiyogya aura Abhiyogikake svarUpakA varNana 698-714 chaTThA uddazaka 55 chaTe uddezakake viSayokA saMkSepakA kathana 715-716 56 mithyAdRSTi anagArake vizeSa vikurvaNAke svarUpakA nirUpaNa 717-734 57 amAyi anagArakI vikurvaNA vizeSakA varNana 735-753 58 camarake AtmarakSaka devoMkI vizeSavaktavyatA 754-760 sAtavAM uzA 59 sAtave uddezekA saMkSiptaviSayavivaraNa 761-762 60 zakrake somAdi lokapAlake svarUpakA nirUpaNa 763-796 61 yamanAmaka lokapAlake svarUpakA nirUpaNa 797-818 62 varuNanAmaka lokapAlake svarUpakA nirUpaNa 819-830 63 vaizramaNa nAmaka lokapAlake svarUpakA nirUpaNa 831-850 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 AThavA uddezA 64 AThave udezaka ke viSayoMkA saMkSiptase nirUpaNa 65 bhavanapati Adi devoMke svarUpakA nirUpaNa navavai uddezA 66 indriyoMki viSayakA nirUpaNa 67 devakI sabhAkA varNana dazava uddezaka cauthA zatakake 1-8 uddezaka 68 devoMka vimAna rAjadhAnI AdikA nirUpaNa raat udezaka 69 nArakoMke svarUpakA varNana zrI bhagavatI sUtra : 3 dazavA uddezaka 70 lezyAoMke pariNAmakA nirUpaNa * 851 852-874 875-880 881-887 888- 904 905 - 908 909-919 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI vItarAgAya namaH // jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya-zrIghAsIlAla-prativiracitayAprameyacandrikAkhyayA vyAkhyayA samalaGkataM bhagavatIsUtram (tRtIyo bhAgaH) ( tRtIyazatake prathamIdezakasya saMkSiptaviSayAH ) mokAnAmanagaryA nandanodyAne mahAvIrasvAminaH samavasaraNam , parSatsamAgamanam dharmakathAzravaNam, parSatpratigamanAnantaram agnibhUte: paryupAsanA, tato vikurvaNA rUpaparivartanazakti vizeSarUpA, camarendrasya trAstrizakAnAM sAmAnikA nAm, agramahiSINAM ca mahaddharyAdeH svarUpapratipAdanam, agnibhUtivAyubhUtyoH samAgamaH, agnibhUtipratipAditacamarendrAdidevasambandhivikurvaNA, maharyAdiviSaye vAyubhUteH sandehaH, mahAvIradvArA tatsaMdehanivAraNam, agnibhUtiM prati bhagavatIsUtrakA hindI anuvAda tRtIyazataka kA prathama uddezaka isa tRtIyazataka meM prathama uddezakake viSayoMkI saMkSipta viSaya isa prakArase hai-mokAnagarIke nandanodyAna meM mahAvIra svAmI kA samavasaraNa, pariSada kA gamana, dharmakathAkA zravaNa, pariSadgamana, agnibhUtikI paryupAsanA, vikurvaNa-rUpa parivartana karanekI zakti, camarendra, vAyastriMzaka, sAmAnika, agramahiSI aura maharddhi, ityAdi sabake svarUpa kA pratipAdana, agnibhUti aura vAyubhUti kA samAgama, agnibhUti dvArA pratipAdita camarendra Adi devoMko vikurvaNA, maharddhi bhagavatI satrane gujarAtI anuvAda trIjA zatakane pahelo uddezaka trIjA zatakanA pahelA udezakamAM AvatA viSayonuM saMkSipta varNana A pramANe che. makA nagarInA naMdane dyAnamAM mahAvIrasvAmInuM samavasaraNa, pariSada gamana ane dharmakathAnuM zravaNa pariSadanuM visarjana, agnibhUtinI parya pAsanA vimurvaNu-rUpaparivartana karavAnI zakita, amarendra, trAyazciMzaka, sAmAnika, agramahiSI vagerenI samRddhi tathA vikuveNAnA svarUpanuM pratipAdana, agnibhUti ane vAyubhUtine samAgama, agnibhUti dvArA pratipAdita camarendra Adi devenI vimurvaNA, mahaddhi Adi viSayamAM vAyubhUtinA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 bhagavatisUtre vAyubhUteH kSamAyAcanA ca, agnibhUti - vAyubhUti - mahAvIrasvAminAM trayANAM saM milana, dakSiNArdha lokAdhipativiSaye AdityaviSaye ca agnibhUteH praznaH, uttarArdhalokAdhipativiSaye candraviSaye ca vAyubhUteH praznaH tiSyakasya vikurvaNAyAH pratipAdanam agnibhUte vihArazva, vAyubhUteH IzAnendrakuru dattayoH vikurvaNAmahaddharthAMdiviSaye yAvadacyuta devalokaparyantamadRddharthAdiviSaye ca mahAvIraM prati praznaH, mahAvIrasya bihAraH, rAjagRhe prabhoH mahAvIrasya samavasaraNam, uttarArdhadevendrA gAmAgamanam devaddharyAdidarzanam tatsaMharaNaM ca deva daryAdisaMharaNaviSaye vAyubhUteH praznaH, mahAvIrasvAminaH kUTAkArazAlAdRSTAntena taduttaram, devaddharyAdi prAptyupAyapratipAdanam, IzAnendrasya pUrvajanmasambandhimaurya putrabAlatapasvitAmaleH Adi ke viSaya meM vAyubhUti ko saMdeha honA, mahAvIra prabhu dvArA isa saMdehakA nivAraNa honA, agnibhUti se vAyubhUtiko kSamAyAcanA karanA, agnibhUti vAyubhUti aura mahAvIra ina tInoMkA milanA, dakSiNArdhalokAdhipati ke viSaya meM aura Aditya ke viSaya meM agnibhUti kA prazna, uttarArdhalokAdhipati aura candra ke viSaya meM vAyubhUti kA prazna, tathA tiSyakakI vikurvaNA kA pratipAdana, agnibhUtikA bihAra, IzAnendra, kurudatta kI vikurvaNA maharddhi Adike viSaya meM aura yAvat acyutadevaloka paryanta mahadarthAdi ke viSaya meM vAyubhUti kA mahAvIra se prazna, mahAvIra kA vihAra, rAjagRha meM prabhu mahAvIra kA samavasaraNa uttarArdhadevendroM kA Agamana, devoMkI Rddhi Adi kA darzana aura usakA saMharaNa, devarddhayAdi ke saMharaNa ke viSaya meM vAyubhUti kA prazna, mahAvIra svAmIkA kUTAkArazAlA ke dRSTAnta se isakA uttara, devaddhi manamAM saMdeha ane mahAvIra prabhu dvArA te sadehanuM nivAraNa, agnibhUti pAse vAyubhUtinI kSamAyAcanA; agnibhUti, vAyubhUti ane mahAvIranuM milana, dakSiNA leAkAdhipatinA viSayamAM ane AdityanA (sUryanA) viSayamAM agnibhUtinA prazna, uttarA` leAkAdhipati ane candranA viSayamAM agnibhUtine prazna, tathA tiSyakanI viSuAnuM pratipAdana, agnibhUtinA vihAra, izAnendra kurUdattanI vidhruNA, mahaddhi Adi viSe ane acyutadevalAka sudhInA devAnI mahuddhi Adi viSenA vAyubhUtinA mahAvIra prabhune prazno, mahAvIranA vihAra, rAjagRhamAM mahAvIra prabhunuM samavasaraNa, uttarA devendronuM Agamana devAnI Rddhi AdinuM darzana ane tenuM saharaNa, devaddhi AdinA viSayamAM vAyubhUtinA prazna, kUTAkArazAlAnA dRSTAMta dvArA mahAvIra prabhue ApelA uttara, devaddhi AdinI zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 1 saMkSiptaviSayanirUpaNam pANAmikImavajyAyA grahaNam, pAdapoSagamananAmakamanazanaM ca, indrAthai balicazcAyAM devAnAM saMmelanam , pAlatapasvitAmaliM prati balicazcArAjadhAnyAdhipatitvArtha devAnAM prArthanam, atyAgrahazca, tAmalestadasvIkaraNaM ca tatastIvratapaH prabhAveNa tAmale uttarArdhalokAdhipatIzAnendrarUpeNa janma, bali caJcAyAM tajjanmavedanam, tavedanena kruddhAnAM valicaJcAvAstavyAnAM tAmalizavAvamAnanam, IzAnavAsidevadvArA IzAnendratAmalestadapamAnajJApanaM ca, tadapamAna jJAnajanyakrodhena IzAnendrasya bhukuTivilAsena tejolezyAprabhAvAt balicazcA yA dahanam, devAnAmitastataH palAyanam, tato balicazcArAjadhAnIvAstavya devAnAm IzAnendraM prati kSamAprArthanA, Adi kI prApti ke upAya kA pratipAdana, IzAnendra ke pUrvajanmasaMbaMdhI mauryaputra, bAlatapasvI tAmalI kI prANAmikI pravrajyA kA grahaNa, pAdapopagamana anazana, tathA indra ke nimitta balicaMcA meM devoMkA saMmelana, bAlatapasvI tAmalI se balicaMcA rAjadhAnI ke adhipatitva ko svIkAra karanekI devoMkI prArthanA aura atyAgraha, tAmalI kA use svIkAra nahIM karanA, tIvratapa ke prabhAva se tAmalI kA uttarArddhalokAdhipati IzAnendra ke rUpa meM janma honA, balicaMcA meM usake janma kI khabara honA, isa khabara se kruddha hue balicaMcA nivAsiyoM dvArA tAmalI ke zavakA(mRtaka zarIrakA) apamAna karanAIzAna kalpavAsI devadvArA IzAnendra tAmalIko isa apamAna kI khabara honA, apane pUrvajanma ke zarIra ke tiraskAra hone ke jJAna se kruddha hue IzAnendra kA tejolezyA dvArA balicaMcArAjadhAnIkA jalAnA, devoMkA idhara udhara bhAganA, bAda meM prAptinA upAyanuM pratipAdana, IzAnendranA pUrvajanma viSe kathana, mauryaputra, bAlatapasvI tAlI prANamikI pravajyA grahaNa karIne pAdapezagamana anazana kare che, indrane mATe balicaMcAmAM devenuM saMmelana, bAlatapasvI tAmalIne balicaMcA rAjadhAnInuM Adhipatya svIkAravA mATe devenI prArthanA ane atizaya Agraha, tAmelI dvArA tene asvIkAra, tIvra tapanA prabhAvathI tAmasI uttarArdhalekAdhipati IzAnendra rUpe janma pAme che, balicaMcAmAM A samAcAra jAya che. A khabara sAMbhaLIne kedhe bharAyelA balicaMcAnA nivAsIo dvArA tAmalInA zabanuM apamAna thAya che,-IzAnaka5vAsI deve dvArA IzAnedratAmalIne A apamAnanI khabara paDe che-pitAnA pUrvajanmanA zarIrano tiraskAra thavAthI ke pAyamAna thayelA IzAnendra dvArA balicaMcA rAjadhAnIne tejalezyA dvArA bALavAmAM Ave che, tyAMnA devenI nAsa bhAga, balicaMcA nivAsI dvArA IzAnendra pAse zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre IzAnendrasya tatprArthanayA kSamAkaraNena tejo lezyAyA analadRSTeH saMharaNam, IzAnendrasya AyuHsiddhimuktisthalAdipratipAdanam, uttarArdha-dakSiNArdha-devendrANAM parasparasaMmilanabArtAlApa-sahakAryakramapratipAdanam zakrezAnayoH parasparavivAde sanatkumArasmaraNaM taddvArA vivAdanirNayaH, ante sanatkumArasya bhavyatvapratipAdanam / mUlam gAhA kerisI vikuvvaNA camara-kiriya-jANi-tthi nagarapAlA ya / ahivai iMdiya parisA, taiyammi sae dasa uddsaa| chAyA-kIdRzI vikurvaNA camaraH kriyA yAna-strI nagarapAlAzca / adhipatiH indriyaM parSat tRtIye zate daza uddezAH // TIkA-tatra prathame uddezake 'kerisI viuvvaNa"tti kIdRzI camarendrasya vikurvaNA-vividharUpakaraNarUpA zaktiH ? ityAdi praznottaraM vartate 1 / dvitIye balicaMcArAjadhAnI ke nivAsI devoM dvArA IzAnendra se kSamA mAMganA, isake bAda unakI kSamA prArthanA ke kAraNa IzAnendrako tejolezyA kA saMharaNa karanA, IzAnendra kI AyukA pratipAdana, unakI siddhi, muktisthala AdikA-pratipAdana, uttarArdha-dakSiNArdha-devendroMkA paraspara milanA bAtacIta sahakAryakrama kA kathana, zakra aura IzAna meM paraspara meM vivAda honA, sanatkumAra kA smaraNa, sanatkumAra dvArA vivAda kA nirNaya, anta meM sanatkumAra kI bhavyatA kA pratipAdana / __ "kerisI viuvvaNA" camara kiriya-ityAdi gAthA isa tRtIyazataka meM daza 10 uddezaka haiM, inameM se prathama uddezaka meM "kerisI viuvaNA", camarendra kI vividha rUpa karane kI zaktirUpa kSamAyAcanA, kSamAyAcanAnI svI2 4zana zAnendra pAtAnI tesozyA pAchI yA le che. IzAnendranA AyuSyanuM pratipAdana, temanI siddhi, muktisthala AdinuM pratipAdana. uttarArdha ane dakSiNArdhanA devendranA parasparanA milananuM tathA vAtacIta ane sahakArya kramanuM kathana, zaka ane IzAnendra vacce vAdavivAda, sanaskumAranuM smaraNa, sanakumAra dvArA temanA vivAdanuM nirAkaraNa, chevaTe sanaskumAranI bhavyatAnuM pratipAdana, ___ "kerisI kuivvaNA" tyAhi thA. mAtrI zata: 6 deza: che.temAMnA paDadA dezamA "kerisI viuvaNA" amarendranI vikuNA (vividharUpa dhAraNa karavAnI zakti)nuM varNana karyuM che 1. bIjA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pameyacandrikA TIkA za. 3 uH 1 saMkSiptavipayanirUpam "camara"tti camarendrasyotpAtAbhidhAnam 2 / tRtIye "kiriya"tti kAyikyA-adhikaraNikI-mAdveSikI-pAritApanikI-mANAtipAtikI kriyApaJcakavarNanam 3 / caturthe 'jANa' ti devena yAnaM vaikriyaM kRtam iti jAnAti ityAdivarNanam 4 / pazcame 'itthi' tti sAdhurbAhyAn pudgalAnAdAya anAdAya vA vaikriyANi syAdirUpANi katta samarthaH ? itivarNanam 5 / SaSThe 'nagara'tti nagarasambandhe SaSThoddezakaH 6 / saptame 'pAlaya'tti somAdilokapAlavarNanam 7 / aSTame 'ahivai 'tti adhipativiSayavarNanam 8 / natrame 'iMdiya' tti indriyavarNanam 9 / dazame 'parisa'tti camarendra pariSavarNanamiti 10 / ityevaM krameNa "taiyambhi sae dasa uddesA" tRtIye zate daza uddezA santi / vikurvaNA ke viSaya meM praznottara haiM 1 / dvitIya uddezaka meM camarendra ke utpAta kA kathana hai 2 / tRtIyauddezaka meM 'kiriya' kAyikI, AdhikaraNikI, prAdeSikI, pAritApanikI, prANAtipAtikI, ina pAMca kriyAoM kA varNana hai 3 / cauthe uddezakameM 'jANa' devane vaikriya yAna kiyA' Isa bAta ko sAdhu jAnatA hai ? isa bAta kA varNana hai / pAMcaveM uddezaka meM "itthi" bAhyapuGgaloM ko grahaNa karake athavA nahIM grahaNa karake sAdhu kyA vaikriya strI AdirUpa karane meM samartha hai ? isa bAta kA varNana hai 5 / chaThe udezakameM nagara' nagara ke saMbaMdhameM kathana hai 6 / sAtaveM uddezakameM "pAlAya" sAma mAdi lokapAloM kA varNana hai 7 / AThaveM uddazakameM 'ahivaI' adhipateviSayaka varNana hai 8 / nauveM uddazakameM "iMdiya" indriyoM kA varNana hai 9 / dazaveM uddazakameM 'parisA' camarendra kI pariSadA kA varNana hai 10 // sakramase 'taiyammi sae dasa uddesA' tRtIyazatakameM daza udezaka haiN| deza4mAM nyabharendranA yAtanuM varNana yu. 2 zrI zamA "kiriya" yiDI, mAdhikaraNikI, prASika, pAritAvAnikI; ane prANAtipAtikI,A pAMca kriyAonuM nirUpaNa yu che. 3. yAthA dezamA "jANa" ve vaiThiya yAna jyu," se vAta sAdhu to ? 2pAtana pratipAina yu-cha. 4. pAMyamA dezamA "itthi" mAyAne Dara rIne athavA grahaNa karyA vinA zuM sAdhu vaikriyazaktithI strI Adi rUpa dhAraNa karavAne martha cha ?" 2 vAtarnu na cha. 6.74 pradezamA 'nagara' viSa sAtabhAmA "pAlAya" ma. mA alspAsa viSe 7. mAmAmA ahivai" madhipati viSa 8. navabhAmA 'iMdiya" indriyo viSa 8. mane isamai dezamA "parisA" yamarendranI pariSa6 viSa zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatisUha dvitIyazatakAnte astikAyAnAM sAmAnyataH svarupayuktam / tadaiva yavapi paJcavidhAnAmapi dharmAstikAyA-'dharmAstikAya-adharmAstikAyA-''kAzAstikAya-jIvAstikAya-pudgalAstikAyAnAM dravyakSetrakAlabhASaguNataH saMkSepeNa varNanamapi kRtam tathApi prakRtopayogitayA jIvAstikAyasya vizeSato vividhadharmapratipAdanadvArA prAdhAnyena vAstavikasvarUpajJApanAya tRtIyazatakamArabhyate'teNaM kAleNaM' ityAdi / mUlam-" teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM, moyA nAmaM nayarI hotthA, vaNNao, tIseNaM moyAe nayarIe bahiyA uttarapurasthime disIbhAe NaMdaNe nAmaM ceie hotthA, vaNNao, teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM sAmI samosaDhe, parisA niggacchai, paDigayA prisaa| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa docce aMtevAsI aggibhUI nAmaM aNagAre goyamagotteNaM sattussehe, jAva -pajjuvAsamANe evaM vayAsI camareNaM bhaMte ! asuriMde, asurarAyA ke mahiDie, kemahajjuIe, kemahAbale, kemahAjase, kemahAsokkhe dvitIyazataka meM astikAyoM kA svarUpa sAmAnyarUpa se kahA gayA hai vahAM yadyapi dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, jIvAstikAya aura pudgalAstikAya, ina pAMcohI astikAyoMkA dravya, kSetra, kAla, bhAva aura guNakI apekSA lekara saMkSepase varNana bhI kara diyA taba bhI prakRta arthAt cAlu prakaraNa meM upayogI honeke kAraNa jIvAstikAya ke vAstavika svarUpa ko vizeSarUpa se vividha dharmoM ke pratipAdana dvArA samajhAneke liye isa tRtIya zatakakA prAraMbha kiyA jAtA hai-'teNaM kAleNaM' ityAdi / bIjA zatakamAM astikAnuM svarUpa sAmAnya rUpe batAvyuM che. jo ke te zatakamAM dharmAstikAya. adharmAstikAya, AkAzastikAya, jIvAstikAya ane pudagalAstikAya, e pAMce astikAnuM dravya, kSetra, kALa, bhAva ane guNanI draSTie saMkSipta varNana karavAmAM AvyuM che te paNa prakRtamAM upayogI hevAne kAraNe jIvAstikAyanA vAstavika svarUpane tenA vividha dharmonuM pratipAdana karIne samajAvavA mATe A trIjA zatakanI zarUAta karAya che " teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM moyA nAma nayarI" yA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacaniekA TIkA za. 3 u. 1 mokAnagayoM vIrasamavasaraNam 7 kemahANubhAge, kevaiyaM ca NaM pabhU viuvittae ? goyamA ! camareNaM asuriMde, asurarAyA mahiDie, jAva-mahANubhAge, se NaM tattha cauttIsAe bhavaNAvAsasayasahassANaM, causaTrIe sAmANiyasAhassINaM, tAyattIsAe tAyattIsagANaM, jAva viharai. evaM mahiDie, jAva-mahANubhAge evaiyaM ca NaM pabhU vivittae, se jahA nAmae juvaI juvANe ittheNaM hatthe geNhejA cakassa vA nAbhI aragA uttAsio, evAmeva goyamA ! camare asuriMde, asurarAyA veubiyasamugdhAeNaM samohaNai, saMkhejAiM joyaNAI daMDaM nisirai; taM0 rayaNANaM jAva-rihANaM ahAvAyare poggale parisADei, parisADittA ahAsuhume poggale pariyAyai, pariyAittA docca pi veubviyasamugghAeNaM samohaNNai, samo haNittA pabhU NaM goyamA ! camare asuriMde, asurarAyA kevalakappaM jaMbUdovaM bahuhiM asurakumArehiM devehi devIhi ya AipaNaM, vitikiNNaM, uvatthaDaM, saMthaDaM, phuDaM avagADhAvagADhaM karettae / aduttaraM ca NaM, goyamA ! pabhU camare asuriMde, asurarAyA ti riyamasaMkhejje dIva samudde bahuhiM asurakumArehiM devehiM devIhi ya AiNNe, vitikiNNe, uvatthaDe, saMthaDe, phuDe, avagADhAvagADhe, karettae, esaNaM goyamA ! camarassa asuriMdassa, asuraraNo ayameyArUve visae, visayamette vuie. No ceva NaM saMpattIe vikuvisu vA, vikuvai vA, vikuvissai vA // suu01|| zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatisUtre ___ chAyA-tasmin kAle, tasmin samaye mokA nAma nagarI AsIt , varNakA, tasyA mokAyA nagaryAH bahiH uttarapaurastye digbhAge nandanaM nAma caityam abhavat, varNakaH, tasmin kAle tasmin samaye svAmI samavasRtaH, parSad nirgacchati, pratigatA parSat // tasmin kAle, tasmin samaye, zramaNasya bhagavato mahAvIrasya dvitIyo'ntevAsI agnibhUti ma anagAro gautamagotraH saptotsedhaH, sUtrArtha-( teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM) usa kAla meM aura usa samaya meM (moyA nAma nayarI hotthA) mokA nAmakI nagarI thI (vaNNao) varNaka isakA varNana campAnagarI ke varNanake samAna jAnanA cAhiye / (tIseNaM moyAe nayarIe bahiyA uttarapurathime disIbhAe gaMdaNe nAmaM cehae hAtthA) usa mokA nagarI ke bAhara uttarapUrvake digbhAgameM arthAt IzAna koNa meM naMdananAmakA eka caitya udyAna thA (vaNNao)varNaka-campAnagarI ke pUrNabhadra caitya ke varNana ke samAna isakA varNana jAnanA (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAmI samosaDhe) usa kAla meM aura usa samayameM svAmImahAvIra prabhu vahAM padhAreM(parisA-niggacchai)sabhA nikalo(paDigayA parisA) dharmazravaNa kara sabhA visarjita ho gii| (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM) usakAla meM aura usa samayameM (samaNassa bhagavao mahAvIrassa docce aMtevAsI) zramaNa bhagavAn mahAvIra ke dvitIya ziSya (aggibhUI nAma aNagAre goyamagotteNaM) agnibhUti nAmake anagAra the, inakA gautamagotra thA (sattussehe) sAta hAtha kA inake zarIrakA mUtrArtha-(teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ) te 4ANe bhane te samaye ( moyA nAmaM nayarI hotthA) bhI nAmanI nagarI tA. (baNNao) tenu na pAnagarI pramANe 42. (tIseNaM moyAe nayarIe bahiyA uttarapurasthime disIbhAe gaMdaNe nAmaM ceie hotthA) te bhoTa naganI mahA2 4zAna mAmA nahana nAbhe yatya tu. (vaNNao) pAnagInA pUrNabhadra zatya ra 4 tenuM varNana sabha. (teNaM kAleNaM teNe samaeNaM) te Ne bhane ta samaye (sAmI samosaDhe) mahAvIra svAmI tyAM padhAryA. (parisA Niggacchai) pariSahA thA Hinal 1 (paDigayA parisA) dharmopadeza sAMbhaLIne sabhA visarjina thaI. (teNaM kAleNaM taNaM samaeNaM) te Ne bhane ta samaye (samaNassa bhagavazrI mahAvIrassa docce aMtevAsI) zrama mAvAna mahAvIranat vilan ziSya (aggibhUI nAmaM aNagAre goyamagotte NaM) abhibhUti nAme m||2 utA. tethe| gautama gotranA utA. (sattussehe) tamanA zarI2nI yA sAta chathi utA. (jAva pajjuvAsamANe) prabhunI zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 1 mokAnagayoM vIrasamavasaraNam 9 yAvat paryupAsInaH evam avAdIta-camaro bhagavan ? asurendraH,asurarAjaH, kiyat maharddhikaH, kiyat mahAdyutikaH, kiyava mahAbalaH, kiyat mahAyazAH, kiyat mahAsauravyaH, kiyat mahAnubhAgaH, kiyacca prabhuH vikurvitum ? gautama ! camaraH asurendraH asurarAjaH,mahaddhikaH,yAvat-mahAnubhAgaH, sa tatra catustriMzato bhavanAvAsazatasahasrANAm,catuSaSTeH sAmAnikasahasrANAm trayastriMzataH trAyastriMzakAnAm yAvat utsedh-uucaaii-thaa| (jAva pajjuvAsamANe evaM vayAsI) yAvat prabhukI paryepAsanA karate hue inhoM ne prabhuse isa prakAra pUchA-(camare NaM bhaMte! asuriMde asurarAyA) he bhadanta ! asuroM kA rAjA evaM asuroM kA indra jo camara hai vaha (kemahiDie) kitanI bar3I RddhivAlA hai ? (kemahajjuie) kitanI bar3o dyutivAlA hai ? / (kemahAbale) kitane bar3e balavAlA hai ? (ke mahAjase) kitane bar3e yazavAlA hai| (kemahAsokkhe) kitane bar3e sukhavAlA hai| (kemahANubhAge) kitane bar3e prabhAvavAlA hai / (kevaiyaM ca NaM pabhU viuvittae) aura vaha kitanI vikurvaNA kara sakatA hai| (goyamA ) he gautama ! (camare gaM asuriMde asurarAyA) asurendra aura asurarAja camara (mahitie) bahuta bar3I RddhivAlA hai / jAva mahANubhAge) yAvat bahuta bar3A prabhAvazAlI hai / (se NaM tattha cauttIsAe bhavaNAvAsasayasahassANaM, causaTThIe sAmANiyasAhassINaM) vaha vahAM cauMtIsa lAkha bhavanAvAsoM kA, 64 cosaTha hajAra sAmAnika devIkA (tAyattIsAe tAyattIsagANaM) aura 33 tettIsa trAyastriMzaka pAyupAsanA urIne tebhale (evaM vayAsI) maDAvIra prabhune mA prA2no prazna pUchaye:(camare NaM bhaMte ! asuriMde asurarAyA) 3 mahanta ! msushn| 201, masurendra yabha2 (kemahiDie) eel RddhiA cha ? (kemahajjuIe) 2ii dhutiyANA cha ? (mahAbale yA bhagavA cha ? (kemahAjase) 36 // yazANA cha ? (ke mahAsokkhe) Zeal sumavANA cha ? (kemahANubhAge) eal prabhAvazAlI cha ? (kevaiyaM ca NaM pabhU viuvittae) mane te dI. varSa 41 cha ? ( goyamA ! ) 8 gautama ! ( camareNaM asuriMde asurarAyA) bhasurendra bhane masu22004 yabha2 (mahiDie) uell on mAre RddhivANa cha. (jAva mahANubhAge) te ghaNI ja vRtivALe, ghaNA ja baLavALa, ghaNA ja yazavALa, ghaNA ja sukhavALo ane gh|| 4 prabhAvapAko cha. (se NaM tattha cauttIsAe bhavaNAvAsasayasahassANaM, causadIe sAmANiyasAhassINaM) te tyAM yAtrIsa 5 sapanAvAsArnu, yasa 12 sAmAni vonu, (tAyattIsAe tAyattIsagANaM) bhane tetrIya prAyazi zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre -viharati, evaM mahardikaH, yAvat-mahAnubhAgaH, etAvaca prabhuH vikurvitum, tad yathAnAma-yuvati yuvA hastena haste gRhNIyAt, cakrasya vA nAbhiH arakAyuktA (arakottAsitA) syAt, evameva gautama ! camaraH asurendraH, asurarAjo vaikriyasamudaghAtena samavahanti,saMkhyeyAni yojanAni daNDaM niHsRjati, tadyathA yAvatariSTAnAM yathA bAdarAn pugdalAn parizAtayati,pratizAtya yathA sUkSmAn pugdAlAn devoM kA adhipatitva bhogatA huA (jAva viharaha) yAvat vicara rahA hai| ( evaM mahiDie jAva mahANubhAve) isa prakArase vaha camara bahuta bar3I RddhivAlA hai yAvat bahuta bar3e bhArI prabhAvavAlA hai| (evatiyaM ca NaM pabhU viuvittae) tathA vaha vikurvaNA karane ke liye aisA mamartha hai (se jahAnAmae juvatiM juvANe hattheNaM hatthe geNhejA) jaise koI yuvAna purUSa yuvatI strI ke hAtha ko apane hAtha se, pakar3anemeM samartha hotA hai ( cakkassa vA nAbhI aragA uttAsiyA) athavA cakrakI nAbhi arakoM ke sAtha saMbaddha rahatI huI mAlUma par3atI hai| ( evAmeva goyamA ! camare asuriMde asurarAyA veubviya samugghAeNaM samohannai) isI prakAra asuroM kA indra aura asuroM kA rAjA vaha camara vaikriyasamudvAtase samavahata hotA hai| (saMkhenjAI joyaNAI daMDaM nisiraha) saMkhyAtayojanataka vaha pahile apane AtmapradezoM ko daNDAkAra banAtA hai ( te rayANANaM jAva ridvANaM jaise ratnoMkA yAvat riSTaratnoMkA phira (ahAbAyare poggale parisADei) devAnumAdhipatya(svAbhIpA) lAgavecha. (jAba viharai) mArIte te tyA 29 cha. (evaM mahiDie jAba mahANubhAve) mA rIteta mA RddhithI ne mApa paya-tanA vizeSa pA (evatiyaM ca NaM pabhU viuvittae) te vigu 42vA. bhATe mevI samartha cha 3 ( se jahAnAmae juvati juvANe hattheNaM hatthe geNhejA) je kaI yuvAna puruSa keI yuvAna strIne hAthe pitAnA hAthathI pakaDavAne samartha hAya che, (cakkassa vA nAbhI aragA uttAsiyA) pInI gharI yana potAnA sAtha rAmapAne samaya hoya che (evAmeva goyamA! camare amuriMde asurarAyA veubdhiya samugdhAeNaM samohanaha) sana pramANe asuzanI 2001 mane masurendra yabha2 vAyasamudhAtathA yuta hAya cha. (saMkhejjAiM joyaNAI daNDa nisirai) te paDasA sadhyAta yon| paryanta potAnA mAtmaprazAne 6412 nAve che. (taM rayaNANa jAva rihANaM satana 2ttathI bhAMDIne riTarana sudhInasa 16 pranaya ratnAnAM ahArAyare po'ggale parisADei) yathAma.62 pugatAne chADI che. tyA2 mA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 1 mokAnagaryAM vIrasamavasaraNam 11 " (paDisADittA paryAdatte, paryAdAya dvitIyamapi vaikriyasamudghAtenasamavahanti, samavahatya prabhu gautama! camaraH asurendra:, asurarAjaH kevalakalpaM jambUdvIpaM dvIpaM bahubhiH asurakumAraiH devaiH, devIbhizva AkIrNam, vyatikIrNam, upastIrNam, saMstIrNa spRSTam, avagADhAvagADhaM kartum / athottaraM ca khalu gautama ! prabhuvamaraH asurendraH, asurarAjastiryaga asaMkhyeyAn dvIpasamudrAn bahubhiH asurakumAraiH devaiH, devIbhizca yathAvAdara pugdaloM ko dUra kara detA hai ( paDisADitA ahAsuhume poggale pariyAraha) unheM dUra karake unake sArabhUta pugdaloM ko grahaNa karatA hai | ( pariyAittA ) grahaNa karake vaha (docaMpi) bevviya samugdhAeNaM samohaNa) dubArA bhI vaikriyasamudvAta se yukta hotA hai- arthAt dubArA bhI vaha vaikriya samuddhAta karatA hai ( samohaNittA pabhU NaM goyamA ! camare asuriMde asurarAyA kevalakappaM jaMbUdIvaM dIvaM bahUhi asurakumArehiM devehiM devohi ya AiNNaM vitikiNNaM uvastha, saMthaDaM, phuDaM avagADhAvagADhaM karettae) samuddhAta karake he gautama ! vaha asurendra aura asurarAja camara samasta jaMbUdvIpa nAmake dvIpako asurakumAra devoM se aura deviyoM se AkIrNa karane ke liye samartha hai, vyatikIrNa karane ke liye samartha hai, upastIrNa karane ke liye samartha hai, saMstIrNa karane ke liye samartha hai, spaSTa karane ke liye samartha hai aura avagADhAvagADha karane ke liye samartha hai| (aduttaraM ca NaM goyamA ! pabhU camare asuriMde asurarAyA ahAmuhume poggale pariyAei) tebhanAM sArabhUta yugasone grahaNa pure hai(pariyAittA) graDa ne (docaMpi veuvviyasamugdhAraNaM samoharaNai ) mIla vAra vaiDiya samudghAta ure che (samohaNittA pabhrUNaM goyamA ! camare asuriMde asurarAyA kevalakappaM jaMbUdIvaM dIvaM bahUhiM asurakumArehiM devehi devIhi ya AiNNaM vitikiNaM uvatthaDaM, saMthaDaM, phuDaM avagADhAvagADhaM karettae) he gautama! te asurarAja ane asurendra camara samudghAta karIne samasta jaMbUdbIpa nAmanA dvIpane asurakumAra devAthI ane devIethI A kINu (vyApta) karavAne samartha che, vyatikI (jIyAjIya bharavAne) samartha che. upastIrNa (upara nIce vyApta sArachahita) karavAne samartha che, saMstI karavAne (talabhAra jagyA na rahe evI rIte bharI devAne) samartha che, pRSTa karavAne samartha che ane alagADhAvagADha karavAne (atizaya ! mIlanA uparA uparI goThavAya mevuM) vAnepaNu samartha che. ( aduttaraM ca NaM govamA ! pabhU camare amuriMde asurarAyA tiriyamasaMkhejje dIvasamudde bahUhiM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 bhagavatImUtre AkIrNAn, vyatikIrNAn , upastIrNAn, saMstIrNAn , spRSTAna, avagADhAvagADhAn kartum eSa khalu gautama ! camarasya asurendrasya, asurarAjasya ayam etadrUpo viSayaH, viSayamAtram uktam, no caiva khalu saMpattyA vyaku!t vA, vikurvati vA, vikurviSyati vA // mU0 1 // TIkA-"teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM" tasmin kAle tasmin samaye, kAle-avasarpiNI caturthArakalakSaNe, samaye-hIyamAnalakSaNe "moyAnAmaM nayarI tiriyamasaMkhejje dIvasamudde bahUhiM asurakumArehiM devehiM devIhi ya AiNNe, vitikipaNe, uvatthaDe, saMthaDe, phuDe avagADhAvagADhe karettae) punaH he gautama ! vaha asurendra asurarAja camara isa tiryagaloka meM asaMkhyAta dvIpa aura samudroM ko aneka asurakumAra devoM se aura deviyoM se AkIrNa, vyatikIrNa, upastIrNa, saMstIrNa, spRSTa aura avagADhAvagADha karane ke liye zaktizAlI hai (esa NaM goyamA! camarassa asuridassa asuraraNNo ayameyAkhve visae visayamette buie, Noceva NaM saMpattIe vikuvisu vA vikuvvai vA vikunnissai vA) he gautama ! asurendra asurarAja camara kI jo yaha isa prakAra se zaktizAlI hone kI bAta kahI hai vaha kevala viSayamAna prakaTa karane ke liye kahI hai isase yahI prakaTa kiyA gayA hai ki usameM isa prakAra kI aisI zakti hai, para usane kisI bhI samaya Ajataka aisI vikriyA na pahile kI hai aura na vaha aisI vikriyA karatA hai aura na aisI vikriyA vaha Age karegA hI // sU0 1 // amurakumArahiM devehiM devIhi ya AiNNe, vitikiNNe, uvatthaDe, saMthaDe, phuDe avagADhAvagADhe karettae) jI gautama! te msu22|04. masurendra yabha2 sabhudhAta karIne A tiryakamAM asaMkhyAta dvIpa ane samudrone aneka asurakumAra de ane devIothI AkIrNa, vyatikIrNa, upastIrNa, saMstIrNa, spaSTa ane avagADhAvagADha 42vAne zaThitamAna cha. (esa NaM goyamA ! camarassa asuriMdassa asuraraNNo ayameyArUve visae-visayamette vuie-Noceva NaM saMpattIe vikubisu vA vikuzvai vA vikubbissai vA) gautama ! masurendra asu22|04 yabharanI zatinI upata vAta kahI che te phakata viSayanuM nirUpaNa karavA mATe ja kahI che te dvArA e batAvavAmAM AvyuM che ke tenAmAM e prakAranI zakti che; paraMtu teNe Aja sudhI kadI paNa e vikriyA pahelAM karI nathI, evI vikriyA te karate paNa nathI ane bhaviSyamAM kadI paNa evI vikiyA te karaze nahIM sU 1 che zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 1 mokAnagaryA vIrasamavasaraNam 13 mokAnAma nagarI, "hotyA" AsIt " vaNNao" varNakaH iti, aupapAtikasUtre campAnagarIvada vijnyeyH| "tIse NaM moyAe nayarIe" tasyAH khalu mokAyA nagaryAH "bahiyA" bahiH "uttarapurasthime disibhAe" uttarapaurastye digrabhAge= uttarapUrvadigantarAle IzAnakoNe ityarthaH " NaMdaNe nAmaM ceie hotthA" nandanaM nAma caityam vyantarAyatanam 'hotthA' AsIt, "vaNNao" varNakaH-aupapAtikasUtro pUrNabhadracaityavat varNanaM vijJeyam, "teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM" tasmin kAle tasmin samaye "sAmI samosaDhe" svAmI samavasRtaH-mahAvIraprabhu samatrasaraNamabhavat, "parisA niggacchai" parSad nirgacchati-janavRndam prabhuvandanArtha TIkArtha-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNa' usa kAla aura usa samaya meM arthAt avasarpiNI kAla ke cauthe Araka meM tathA vaha samaya hIyamAna avasthA ko prApta ho rahA thA-usa samaya meM 'moyA nAmaM nayarI' mokAnAmakI nagarI 'hotthA' thI 'vaNNao' isa nagarIkA varNaka-varNana jaisA ki aupapAtika sUtra meM caMpAnagarI kA kiyA gayA hai,vaisA hI jAnanA cAhiye / 'tIseNaM moyAe nayarIe' usa mokA nagarI ke 'bahiyA' bAhara 'uttara purathime disIbhAe' uttarapUrvadizAke antarAla meM-arthAt IzAnakoNameM-'NaMdaNe NAmaM ceie hotthA' nandana nAmakA caitya thA, arthAt-vyantarAyatana thA / 'vaNNao' isakA varNaka-varNana karane vAlA pATha aupapAtika sUtra meM pUrNabhadra caityakA varNana karane vAle pATha ke jaisA hI jAnanA cAhiye / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNa' usakAla aura usa samaya meM 'sAmI samosaDhe' vahAM bhagavAn mahAvIra kA samavasaraNa-Agamana huA "parisA niggayA' pariSad prabhu ko vandanA ke TIkArtha-" teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM " te 4ANe bhane te samaye meTale hai avasarpiNIkALanA cethA ArAmAM tathA te samaya jyAre pUro thavAnI taiyArImAM hatuM nyAre- "moyA nAma nagarI" bhI nAmanI se nagarI "hotthA" tI. "vaNNao" aupapatika sUtramAM jevuM caMpA nagarInuM varNana karyuM che, evuM ja tenuM varNana samajavuM. "tIse NaM moyAe nayarIe" te me nAnI "bahiyA" 52 "uttarapatthime disIbhAe" zAnabhA "NaMdaNe NAmaM ceie hotthA" nanhana nAmana me yetya hetu-se vyantarAyatana tu. "vaNNao" mopapati sUtramA pUrNabhadra caityanuM jevuM varNana Ave che, evuM ja tenuM varNana samajavuM. ____ "teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' te Ne bhane te samaya "sAmI samosaTe" tyA mahAvIra svAmI padhAryA. "parisA niggayA" prabhune / 42vAna bhATa tathA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 bhagavatImUtre dharmazravaNArthaJca mahAvIrasamIpe samAgacchatItyarthaH, " paDigayA parisA " pratigatA parSat - dharmadezanAM zrutvA prabhuM vanditvA janAH svasvasthAnaM gatavantaH // camarasya kIdRzI vikurvaNA zaktivartate ? iti bhagavantaM mahAvIrasvAminaM prati dvitIyagaNadharasyA'gnibhUteH praznasUcakaM prathamasUtramAha - " teNaM kALeNaM teNaM samaeNaM" ityAdi / antevAsI - ante guroH samIpe gurorAjJAyAM vA vasituM zIlamasyeti, antevAsizabdaH ziSyArthako bodhyaH / " aNagAre" anagAraH, avidyamAnam agAraM gRhaM yasya sa anagAraH agArarahitaH putrakalatradhanAdi liye aura unase dharmazravaNa ke liye una bhagavAn mahAvIra ke pAsa AI 'paDigayA parisA' dharmadezanA sunakara aura prabhuko vaMdanA kara manuSya apane 2 sthAna para vApisa lauTa aaye| aba sUtrakAra isa bAtako isa sUtra dvArA prakaTa karate haiM ki bhagavAn mahAvIra ke ziSya dvitIya gaNadhara agnibhUti ne unase 'camarakI kaisI vikurvaNAzakti hai' isa viSaya meM praznakiyA 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usakAla aura usa samaya meM "samaNassa bhagavao mahAvIrassa docce aMtevAsI agbhUiI nAma aNagAre' zramaNa bhagavAn mahAvIra ke dvitIya antevAsa agnibhUti nAmake anagAra the 'ante gurosamIpe gururAjJAyAM vA vasituM zIlaM yasya saH iti antevAsI - guru ke samIpa athavA guru kI AjJA meM vasane kA jinakA svabhAva ho vaha antevAsI-ziSya kahalAtA hai / "avidyamAnaM agAraM gRhaM yasya saH anagAraH " jisake ghara nahIM hai ve hI anagAra haiM / agAra yaha upalakSaNa hai isase yaha samajhanA dharmopadeza sAMbhajavAne mATe pariSada nIjI bhane bhagavAnanI pAse bhAvI "paDigayA parisA" dharmasthA sAMlajIne tathA prabhune vaDA namaskAra urIne pariSada visarjana pAmI. sau potapotAne sthAne pAchAM pharyAM. tyAre bhagavAna mahAvIranA ziSya ane khIjA gaNadhar agnibhUtie camI vika.A zakti (rUpa khadalavAnI zakita) viSe je prazna pUchyA te sUtrakAra batAve che-- , " teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM " te aNe ane te sabhaye "samaNassa bhagavao mahAvIrassa doce aMtevAsI zramaNa lagavAna zrI mahAvIrasvAbhInA: mIla ziSya zrI agnibhUti nAbhanA anuzAra itA. "aMtevAsI" no artha yA pramANe che " ante gurusamIpe gurorAjJAyAM vA vasituM zIlaM yasya saH gurunI pAse athavA gurunI AjJA pramANe vasavAnI jene Teva hoya tene aMtevAsI (ziSya) kahevAya che. avidyamAnaM agAraM gRhaM yasya sa anagAraH " nene ghara nathI te agugAra aDDevAya 66 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 1 mokAnagaryA mahAvIrasamavasaraNam 15 rahitaH sAdhurucyate / "sattussehe" saptotsedhaH saptahasta pramANakaH utsedhaH ucchAyo yasya sa saptotsedhaH saptahastonnatapramANazarIra ityarthaH / agnibhUtizca magadhadezasthagabbara (govara) grAmavAsi gautamagotrIya zrIvasubhUtivipasUnuH pRthivIdevIkukSijaH kRttikAnakSatrotpanno vedAdicaturdazavidyApArAvArapArINo vidvada dhurINazcAsIt / sa ca SaTcatvAriMzattame varSe mahAvIrasvAmisamIpe dIkSitaH catuH saptatitame varSe ca rAjagRhe mahAvIrasvAmino vidyamAnAvasthAyAmeva nirvANaM prAptavAn / "jAva-pajjuvAsamANe" yAvat paryupAsInaH-zuzrUSamANaH, vinayanamratApUrvakaM samupAsanAM kurvan iti yAvat / atra yAvatpadena aupapAtikamUtre uttarArdhasya prathamasUtroktam " samacauraMsasaMThANasaMThie " ityArabhya 'saMjameNa cAhiye ki jo putra kalatra dhana Adi se rahita hai aisA sAdhu anagAra hai| agnibhUti anagAra kI zarIrakI U~cAI "sattussehe" sAta hAtha kI thii| ye agnibhUti magadhadeza ke govara grAmake nivAsI the / inakA gautama gotra thaa| vasubhUti vipra ke ye putra the| pRthivI devI inakI mAtA kA nAma thaa| kRttikA nakSatra meM inakA janma huA thaa| veda Adi 14 caudaha vidyAoM ke ye pAragAmI the / vidvAnoM meM ye sabase bar3e agrasara vidvAna the / 46 varSakI avasthA meM inhoMne bhagavAna mahAvIra svAmI ke pAsa dIkSA dhAraNa kI thii| cauhattara 74 varSakI avasthA meM rAjagRha nagarameM bhagavAna mahAvIra svAmI kI upasthiti meM hI inhoMne mokSa prApta kiyA thaa| ina gautama gotrIya agnibhUtine 'jAvapajjuvAsamANe' yAvat paryupAsanA karate hue 'evaM vayAsI' aisA prabhuse pUchA-yahAM 'jAva' padase 'samacauraMsasaMThANasaMThie, vairarisahaNArAya che. agAra te upalakSaNa che. tethI e artha nIkaLe che ke je putra, patnI, dhana AdithI rahita che jeNe e badhAne tyAga karyo che. evA sAdhune aNagAra kahevAya che. abhimati mAranA zanI yA "sattussehe" sAta saya pramANa tI. tethe| magadhamAM AvelA govara gAmanA rahevAsI hatA. teo gautama gotranA hatA. vasubhUti vipranA teo putra hatA. temanI mAtAnuM nAma pRthvI devI hatuM. temane janma kRttikA nakSatramAM thaye hato. veda Adi 14 vidyAmAM teo pAraMgata hatA. teo vidvAnomAM agresara gaNAtA hatA. 46 varSanI umare temaNe mahAvIra prabhu pAse dIkSA lIdhI hatI. ane 74 varSanI umare rAjagRha nagaramAM jyAre mahAvIra svAmI virAjatA hatA tyAre tebho bhokSa prA ye Dato. gautama gotrIya samiti meM "jAva pajjuvAsamANe" vidhipUrva pryupaasn| OMzana "evaM vayAsI" mahAvIra prabhune mA pramANe pala puuchye| zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImutre tavasA appANaM bhAvemANe viharai ityantaM gautamasvAmina sarvANi vizeSaNAni saMgrAhyANi, tathAhi-"sattussehe samacauraMsa-saMThANa-saMThie vairarisahaNArAyasaMghayaNe kaNaga-pulaga-Nighasa-pamhagore uggatave dittatave tattatave ghoratave urAle ghore ghoraguNe ghoratavassI ghorabaMbhaceravAsI ucchRDhasarIre sakhitta-viulateyalesse samaNassa bhagavao mahAvIrassa adUrasAmaMte ujANU ahosire jhANakoTovagae saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai / taeNaM se bhagavaM goyame jAyasar3e jAyasaMsae jAyakoUhalle, uppaNNasaDe uppaNNasaMsae uppaNNa koUhalle saMjAyasar3e, saMjAyasaMsae saMjAyakoUhalle samuppaNNasar3e, samuppaNNa saMsae samuppaNNakoUhalle uThAe uTTei, udvittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNa payAhiNaM karei, karittA vaMdai NamaMsai, vaMdittA NamaMsittA naccAsaNNe nAidUre musmsamANe NamaMsamANe abhimuhe viNaeNaM paMjaliuDe pajjuvAsamANe evaM saMghayaNe, kaNagapulaga-Nighasapamhagore, uggatave dittatave tattatave' ityAdi 'viNaeNa paMjaliuDe' yahAM taka kA samasta pAThaaupapAtika sUtra ke uttarArddha ke prathama dvitIya sUtra meM gautama svAmI ke viSaya meM kahA gayA hai vahAMse samajha lenA cAhie / arthAt samacaturasrasaMsthAnavAle the, vajraRSabhanArAcasaMhananavAle the, vizuddha suvarNa ke khaNDa kI zANa para ghasI huI rekhA ke samAna camakIlI kAMtivAle tathA kamala ke kesaroM ke samAna gauravarNa the, inakI tapasyA bar3I ugra thI, inakA tapa agnikI taraha adhika jAjvalyamAna thA, dUsare munijana jinatapoM ko karanA ati kaThina mAnate the una tapoM ko mahI jAva (pa-ta) pahathI nAyanA sUtrA4 aDae 42vaan| cha samauraMsasaMThANa saMThie vairarisahaNArAsaMghayaNe kaNagapulagaNighasapamhagAre uggatave sadittatave tattatave tyAviNaeNaM paMjaliuDe' yA patanAsUtrapA4 aupacAti sUtranA uttarArthanA pahelA ane bIjA sUtramAM gautama svAmI viSe Apela che te ahIM grahaNa kare. kahevAnuM tAtparya e che ke agnibhUti aNagAra samacaturasa saMsthAna vALA hatA, vAsaSabha nArA saMhanana vALA hatA. kasoTI paththara para ghasavAthI vizuddha suvarNanI jevI vizuddha rekhA paDe che evI ja vizuddha kAMtithI teo cukata hatA kamaLanA kesarA je temane gaura varNa hatuM. teo ati ugra tapasyA karatA hatA temanuM tapa agninA jevuM atizaya jAjavalyamAna hatuM. je tapa karavAnuM kArya anya munijane atizaya kaThinamAnatA hatA evuM tapa teo karatA hatA. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 prabheyacandrikA TIkA za. 3. u. 1 camaraviSaye dvitIya gaNadharakhya praznaH 17 bayAsI' eSAmarthaH tatraiva vilokanIyaH / evaMtrakSyamANaprakAreNa 'vayAsI' avAdIt pRSTavAna camare NaM bhaMte ! asuriMde asurarAyA" camaraH khalu bhadanta ! asurendraH asurarAjaH kIdRzI kitI vA mahatI camarasya Rddhiriti jijJAsayAsse - " ke maDiDie" kiMmaharddhikaH kena rUveNa kiMsvarUpA vA kitI vA mahatI RddhiH vimAnaparivArAdirUpA yasya sa tathoktaH / ke mahajjuie' kiM mahAdyutikaH viziSTazarIrAbharaNAdi prabhA bhAsvararUpA yasya sa tathA, 'ke mahAbale ' kIdRzaM valaM yasya sa tathA, 'ke mahAjase' kiM mahAyazAH - kIdRzaM mahadyazo vizAlakIrtiryasya sa tathA, 'ke mahAsokkhe' kIdRzaM mahat sauravyam yasya sa tathA, 'ke mahANubhAge' kIdRzaH mahAnubhAga := acintyaprabhAvo yasya sa tathA " kevaiyaM caNaM pabhU viubvitta" kiyacca khalu prabhuH vikurvitum ? kiyadrUpaM katisaMkhyakaM rUpaM vikurvitum nirmAtuM prabhuH samarthaH ? iti agnibhUteH praznaH / ye tapate the / ' evaM vayAsI' meM evaM pada yaha kahatA hai ki unhoMne isa prakAra vakSyamANarUpase pUchA - 'camare NaM bhaMte! asuriMde asurarAyA ke mahir3ie, kemahajjuIe, kemahAbale, kemahAjase, kemahAsokkheke mahAnubhAge, kevaiyaM ca NaM pabhU viuvvittae" he bhadanta / asurendra asurarAja camarakI kaisI athavA kitanI Rddhi hai arthAt asurendra asurarAja camarakI vimAna parivAra AdirUpa Rddhi kitanI baDo hai ? 'ke mahAdyutikaM' usake zarIrakI tathA AbharaNa Adi kI prabhA kaisI kyA hai ? 'ke mahAbale' usakA bala kaisA hai ? mahAjase / usakI vizAla kIrti kaisI hai ? kiM mahAsaukhyaH ' usakAmahAsukha kaisA hai ? ' kiM mahAnubhAga : ' usakA acintya prabhAva kaisA hai ? aura vaha kitane rUpoMko apanI vikriyA se karaneke liye samartha hai ? isa prakAra ye anabhUti ke prazna haiM / inakA uttara dete hue prabhu gautamase kahate " vaM vAsI te agnibhUti aNugAre mahAvIra svAmIne nIce pramANe pUchyu "camareNa bhaMte! asuriMde asurarAyA ke mahaTTie, ke mahajjuIe, ke mahAbale, ke mahAjase, ke mahAsokkhe, ke mahAnubhAge, kevaiyaM ca NaM pabhU viubvittae ?" hai bhainta asurendra asurarAja camaranI Rddhi kevI che eTale ke vimAna parivAra AdirUpa Rddhi kevI che' tenA zarIranI tathA AbhUSaNAdinI vruti (prabhA) kevI che ? tenu khaLa kevuM che? te kevI vizALa kIrti dharAve che? tenuM mahAsukha kevuM che? te kevA akalpanIya prabhAva dharAva che ane te peAtAnI vikuNA zakitathI keTalAM rUpo dhAraNa karavAne samartha che? zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 bhagavatIsUtre bhagavAnAha-goyamA ityAdi / he gautama ! 'camareNaM asuriMde' camaraH a. surendraH bhavanapatidevaH dAkSiNAtyendraH / asurANAmindraH asurendraH asurazAsakaH asureSu-asuradeveSu paramaizvaryazAlI iti yAvat / "asurarAyA" asurarAjaH asurANAM rAjA iti asurakumArasvAmI iti-asurarAjA, punAkIdRzaH ityataAha'mahaDie' iti| mahacikaH "jAva mahANubhAge" yAvata mahAnubhAgaH, atra yAvat padena-mahAdyutikaH mahAbalaH mahAyazaH ityeteSAM grahaNam / tadevAha-teNaM. tatthacetyAdi / sa tatra-camaracaJcArAjadhAnyAm, 'cautIsAe' catustriMzataH 'bhavaNAvAsasayasahassANaM' bhavanAvAsazatasahasrANAm-catustriMzallakSabhavanAnAm evaM 'causaTThIe' catuHSaSTeH "sAmANiyasAhassINaM" sAmAnikasahasrANAm-samAnayA indrasadRzyA RddhayA saJcaranti iti sAmAnikAH teSAM sahasrANi sAmAnikasahasrANi teSAm indratulyasamRddhizAlinAM catuHSaSTisahasrasAmAnikAnAmiti yAvat "tAyattIsAe" trayastriMzataH "tAyattIsagANaM" trAyastriMzakAnAm trayastriMhai-'goyamA' he gautama gotriya agnibhUti ! camareNaM asuriMde' yaha camara bhavanapati deva hai, aura dakSiNadizA kA indra hai / asuroM kA zAsaka hai| kyoMkI yaha unake bIcameM parama aizvarga se zobhita rahatA hai| isIse una asuroM kA rAjA-svAmI hai / yaha 'mahiDie' yaha bahuta bar3A bhArI parivAra Adi RddhibAlA hai / 'jAva mahANubhAge' yAvat mahAnubhAgavAlA haiN| yahAM yAvatpadase 'mahAdyutikaH mahAbalaH mahAyazAH" ina padoMkA grahaNa huA hai| 'se NaM tattha aisA vaha camara camaracaMcA rAjadhAnImeM 'cautIsAe' cautIsa 'bhavaNAvAsasayasahassANaM' bhavanAvAsazatasahasrakA arthAt 34 cotIsa lAkha bhavanoM evaM 'causaDIe' cauMsaTha 'sAmANiyasAhassINaM' sAmAnika sahasrakA arthAt 64 cosaTha hajAra sAmAnika devokA mahAvIra prabhu tanA: mA pramANe 415 mApe cha goyamA De gautama! " camare NaM amariMde" yama2 bhavanapati va cha bhane kSiNa dizAnanda te msushn| zAsaka che kAraNa ke te temanI vacce atizaya azvaryathI zobhAyamAna lAge che. tethI te asushn| 2 cha "mahiDie" ! 4 bhoTA parivAra mAhi35 RddhithA yuzta cha, "jAva mahANubhAge" on or dhutithI yuta cha, ghagu 4 mA yuta che ? vizALa yazathI yukata che, mahAsukhathI ane atizaya prabhAvathI yukata che. "se gaM tattha" mevAta bha2 abhaya yA pAnImA "cautIsAe bhavaNA vAsasayasahassANaM" 34 yAtrIsa khAsa bhavanAvAsana bhane "causaTTIe sAmANiya sAhassINaM" yosa M2 sAmAni devAnu-tulya samRddhiA hevA bhane zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 1 agnibhUtipati bhagavaduttaraM 19 zatsaMkhyAkAnAM gurusthAnIyasahAyakadevAnAM svAdhipatyapUrvakaM bhogAn bhuJjAno vihrtiitibhaavH| etena tasya camarasya adbhutasamRddhisauravyasaubhAgyAdizA litvaM mUcitam / atra yAvacchadvAt camarasyA'nyadapi vaiziSTayaM pratipAdayati, tathAhi-"cauNDaM lokapAlANaM, paMcaNhaM aggamahisINaM, saparivArANaM, tiNDaM parisANaM, sattaNhaM aNiyANaM, sattaNhaM aNiyAhibaINaM, cauNhaM causaTThINaM, AyarakkhadevasAhassINaM, annesiMca bahuNaM, camaracaMcArAyahANi vatthavvANaM devANaM ya, devINaM ya Ahebacca, porevaccaM, sAmittaM, bhaTTitta, ANA-Isara-seNAvaccaM kAremANe, pAlemANe mahayAhayanadR-gIa-vAiya-taMtI-tala-tAla-tuDiya-ghaNamuiMga paDuppavAiyaraveNaM divAI bhogabhogAiM bhuMjemANe"tti / indra tulya samRddhizAlI devoM kA 'tAyattIsAe' tetIsa 'tAyattIsagANaM' gurusthAnIya sahAyakadevoMkA 'jAva viharaI' svAmitva bhogatA huA rahatA hai| arthAt ina sabakA mAlika banA huA vaha icchAnusAra pAMcoM indriyoM ke bhogoM ko bhogatA rahatA hai / isa kathanase sUtrakAra ne camarako adbhuta samRddhizAlI evaM sukha saubhAgyazAlI sUcita kiyA hai / 'jAva viharaI' meM jo yAvat pada AyA hai usase sUtrakAra ne camarameM anya vAtoM kA vaiziSTaya pratipAdana kiyA hai, jo isa prakArase hai 'cauNhaM lokapAlANaM paMcaNhaM aggahisINaM, saparivArANaM, tiNhaM parisANaM, sattaNhaM aNiyANaM, sattaNhaM aNiyAhivaINaM, cauNhaMcausaTThINaM Ayarakkhadeva sAhassINaM, aNNesiM ca bahaNaM camaracacArAyahANivatthayANaM devANaM ya, devINaM ya AhevaccaM porevacyaM sAmittaM bhaTTittaM ANA-Isara-seNAvacca kAremANe, pAlemANe mahayAhayana-gIya-vAiya"tAyattIsAe tAyattIsagANaM " tetrIsa 12sthAnIya sAya vona "jAva viharai" svAmitva gvt| jAya cha. mane te potAnI 727AnusAra pAMye ndriyonA sukha bhogave che. A kathana dvArA sUtrakAre camarane addabhuta samRddhithI yukata ane sukha saubhAgya jI matAvyA cha "jAba viharai" bhara 'jAva' (pa-ta) 54 mAvyu che. e dvArA camaramAM rahelI bIjI viziSTatAonuM sUtrakAre pratipAdana karyuM che te viziSTatAo nIce pramANe che. "cauNhaM lokapAlANaM, paMcaNhaM aggamahisINaM, saparivArANaM, tiNhaM parisANaM, sattaNhaM aNiyANaM, sattaNhaM aNiyAhibaINaM, cauNDaM causaTThINaM Ayarakkha devasAhassINaM, aNNesiM ca bahUNaM camaracaMcArAyahANivatthabvANaM devANaM ya, devINaM ya AhevaccaM porevaccaM sAmittaM bhaTTitaM, ANA-Isara-seNAvaJcaM kAremANe pAlemANe zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImatre chAyA-caturNA lokapAlAnAm, pazcAnAm-agramahiSINAm saparivArANAm. tisRNAM parSadAm saptAnAm, anIkAnAm, saptAnAm anIkAdhipatInAm. catasRNAM catuSSaSTInAm AtmarakSakadevasahastrINAm, anyeSAzca bahUnAm camaracaJcArAjadhAnIvAstavyAnAM devAnAJca devInAJcAdhipatyam, paurapatyam, svAmitvam, bhartRtvam AjezyarasenApatyaM kArayan-mahatAhata-nATayagIta-vAditra-tantrI-tala-tAla-truTitaghana-mRdaGga paTupravAditaraveNa divyAn bhogabhogAn bhuJjAna iti, tatra caturNI lokapAlAnAm-soma-yama-varuNa-vaizravaNAkhyAnAM, saparivArANAm-parivArasahitAnAm paJcAnAm-agramahiSINAm paTTadevInAm pUrvoktasarveSAm-Adhipatyamadhipatitvam, paurapatyam- purovartitvam-agragAmitvam, svAmitvam-svasvAmibhAvatvam, bhat tvam-poSakatvam, Ajezvarasya-AjApradhAnasya satoyat senApatyam tattathA. anyaiH tatkArayan svayaM pAlayan tathA ahatAni-avyAhatAni-nATayagItavAdinAni, tathA tantrI vINA, talatAlAH hastatAlAH tuDiya zeSaturyANi taMtI-tala-tAla-tuDiya-ghaNamuiMgapaDuppavAiyaraveNaM divvAiM bhogabhogAI muMjemANe'ti / isa pAThakA artha isa prakAra se hai-soma, yama, varuNa, aura vaizravaNa ye cAra lokapAla hai, so ina cAra lokapAloMke Upara parivArasahita pA~ca paTTarAniyoMke Upara, tIna sabhAoMke Upara, sAta senAoMke Upara, sAta senAdhipatiyoMke Upara, causaTha hajAraarthAt 2 do lAkha 56 chappana hajAra AtmarakSaka devoMke upara, tathA aura bhI camaracaMcA meM rahe hue deva deviyoMke Upara Adhipatya, pauravatya puravartitva agragAmitva, svAmitva, bhartRtva-pAlakatva, tathA AjJAkI pradhAnatA yukta senApatitva, karAtA huA-dUsaroM dvArA svayaM palAtA huA, tathA svayaM pAlana karatA huA evaM khUba jorakI AvAjake mahayAhayanaTTa-gIya-vAiya-taMtI-tala-tAla-tuDiyaghaNamuiMgapaDuppavAiyaraveNaM divvAiM bhogabhogAI bhuMjemANe" A pAThane artha A pramANe che. -soma yama varNa ane vaizravaNu e cAra lekapAle para parivAra sahita pAMca paTarANIo para traNa sabhAo para sAta senAo para sAta senAdhipati Upara, 2 lAkha pa6 hajAra AtmarakSaka deve upara, tathA camara caMcAmAM rahelA anya deva devIo para adhipatya paurapatya puravartitva (agragAmitva, svAmitva bhartRtva-pAlakatva tathA AjJAnI pradhAnatAthI yukata senApatitva karate thaka ane bIjA badhA dvArA jenI AjJAnuM pAlana karAya che e te camarendra tyAM aneka bhega bhagavate AnaMdamagna rahe che, vaLI tyAM nATaka, gIta, ane vAjItrAnAM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 1 agnibhUtipratibhagavaduttaraM 21 ghanaiva ghanAkAro dhvanI sAdhAt yo 'muiMgo'-mRdaGgaH 'paDu'=paTupuruSeNa pravAditaraveNa-zabdena divyAn-bhogabhogAn bhuJjAno viharati / atha tasya camarasya vikurvaNAzakteH svarUpaM sAmarthya-ca dRSTAntapradarzanapUrvakaM varNayati 'evatiyaMca NaM pabhU viuvittae' ityAdi / yathA kazcid yuvA yuvati hastena haste gAr3hAliGganapUrvakaM saMlagnahastAGgalitayA gRhNAti, yathA vA cakrasya nAbhiH (madhyabhAgasya kASTham) arakaiH sAdhaM samantAt saMbaddhA-pratibhAti tathaiva vaikriyazaktyA samavahataHsan jambUdvIpaM svazarIrasambandhi-suradevadevIbhiH pUrayituM samartha sAtha nirantara hote hue nATaya, gIta aura vAditrakI dhvaniyoMke sAtha 2 tathA vINA, hastatAla, truTita eka prakArakA vAdyavizeSa jise hindI bhASAmeM khajarI kahate haiM tathA dhvani ke sAdharmya se ghana megha jaisA AvAjavAle mRdaGgako dhvanike sAtha2 divya bhogoMko vaha camarendra bhogatA huA Anandamagna rahatA hai / aba sUtrakAra usa camarendrakI vikurvaNA zaktake svarUpako aura usake sAmarthyakA dRSTAntapUrvaka varNana karate haiM ' evatiyaM ca NaM pabhU viuvittae' vaha camarendra vikurvaNA karaneke liye aisA samartha hai jaise-' se jahAnAmae juvatiM juvANe hattheNaM hatthe geNhejjA' koI yuvA yuvati ko apane bala se hAtha pakaDa kara kheca letA hai aura use apane bAhupAza meM bhara letA hai 'cakkarasa vA nAbhi aragA uttA siyA' athavA jaise cakra ke madhya meM rahane vAle kASTha ke sAtha arakakASTha saMpUrNa rUpase saMlagna rahatA hai, usI prakAra vaha asurendra camara vaikriyazakti dvArA samavahata nAdanI sAthe sAthe vINA, karatALa, khaMjarI, ane ghana (megha) je avAja karatAM mRdaMgane avAja paNa saMbhaLAya che A karNapriya avAjo ane bIjA divya bhegane bhagavate te camaredra AnaMdamagna rahe che. have sUtrakAra camarendranI vimurvaNA zakitanA svarUpanuM ane tenA sAmarthyanuM dRSTate sahita varNana kare che, " evatiyaM ca NaM pabhU viuvittae" se jahA nAmae juvatiM juvANe hattheNaM hatthe geNhejA" vI zata yuvAna / yuvatInA 75 5DIne potAnA mAhupAzamA sevAne samartha jaya cha " cakkassa vA nAbhi aragA uttA siyA" jevI rIte cakranI nAbhi ( madhyamAM rahenArU kASTa ) cakranA ArAone pakaDI rAkhavAne samartha hoya che, evI ja rIte te camarendra vikurvaNA karavAne eTale samartha zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 bhagavatIstre iti bhaavH| tadAha-se jahAnAmae' ityAdi / narAmaramanuSya-pazcendriyatiryabhi nijaM zarIraM hrasvaM dIrgha sthUlaM kRzaM lambAyamAnaM sampAdayituM kriyamANA vikriyA kathyate tayA vikriyayA niSpadhamAnaM zarIraM vaikriyazarIramucyate, evaM jIvo nijAtmapradezAn kAryavizeSAya zarIrAd bahiH prasArya pazcAt saMkocayati sa eva hotA huA jaMbUdvIpa nAmake dvopako apane zarIra saMbaMdhI devo evaM deviyoMse bharane ke liye samartha hai| tAtparya isakA yaha hai hi jisa prakAra bhayAnvita pradeza Adi meM yuvatI yuvAke sAtha saMlagna rahA karatI hai, aura vaha usIke sAtha2 phiratI hai-svataMtra nahIM rahatI tathA rathacakra Adi ke nAbhi meM aneka kASTha saMlagna rahate haiM usI prakAra vaikriyazakti dvArA niSpana vividharUpa usI eka mUla rUpa ke hI sahAre rahate haiM-usase bhinna hokara nahIM rahate. ve svataMtra usa mUlarUpase bhinna pratIta yadyapi hote haiM-para vAstava meM una saba kA mUla kAraNa eka vaha mUlarUpa hI hotA hai-jisa prakAra aneka pAtroM meM eka hI candramA ke aneka pratibimba dikhAI to dete hai para ve saba pratibimba usa eka hI candramA ke mAne jAte haiN| isI taraha cakranAbhi se araka kASTha bhinna pratIta hote haiM-para ve saba usI me saMbaddha rahate haiN| manuSya deva aura paMcendriya tiryaMca apane che ke te pitAnI saikriya zakitano upayoga karIne jaMbudvipa nAmanA dviIpane pitAnA zarIramAMthI utpanna karelA deva ane devIothI bharI devAne samartha che kahevAnuM tAtparya e che ke jyAM bhaya hoya tyAM jevI rIte yuvatI yuvAnanA bAhupAzamAM saMlagna rahe che ane te tenI sAthe ja phare che - svataMtra rIte haratI pharatI nathI, jevI rIte rathanA cakanI nAbhi sAthe aneka ArA saMlagna rahe che, e ja pramANe vaikiya zakita dvArA nirmita vividharUpe, e eka mULarUpane AdhAre ja rahe che... tenAthI alaga astitva dharAvI zakatA nathI - je ke te mULarUpathI bhinna hoya evuM lAge che -paNa vAstavika daSTie jotAM te te badhAnuM kAraNa to te eka mULarUpa ja hoya che. jevI rIte aneka pAtramAM ekaja caMdramAnA aneka pratibiMba dekhAya che paNa te badhA pratibiMbane ekaja caMdranA pratibiMbe mAnavAmAM Ave che, e ja pramANe vaikriya zakita dvArA nirmita te rUpanu paNa svataMtra astitva saMbhavI zakatuM nathI jevI rIte cakanI nAbhiMne jaDelA ArA bhinna bhinna lAge che paNa te badhA nAbhi sAthe ja saMlagna rahe che, e ja pramANe aikriya zakita dvArA nirmita rUpe paNa judAM judAM lAgatAM hovAM chatAM temanuM keI svataMtra astitva hetu nathI, manuSya, deva ane paMcendriya tiryaMca Adi pitAnA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 uH 1 agnibhUti prati bhagavaduttaraM 23 samudghAtapadArthoM bodhyaH 'evAmeva goyamA' ! evameva he gautama ! anenaiva prakAreNa he gautama ! " camare amuriMde asurarAyA " camaraH asurendraH asurarAjaH, asya samudghAtasyotpattikriyazarIranAmakarmaNaH sakAzAt bhavati ityabhiprAyeNAha-'veubbiyasamugyAeNaM samohannaI' vaikriyasamudghAtena samavahanyate samavahato bhavati samudghAtayukto bhavati, samavahantIti vA, AtmapradezAn bahiH prkssiptiititdrthH| tatsvarUpampratipAdayitumAha-" saMkhejjAI joyaNAI daMDaM nissarai" saMkhyeyAni yojanAni niHsRjati niHsArayati vA / prathamaM saMkhyeyayojanaparyantaM daNDAkAram UrvAdhaH AyatAn AtmapradezAn-zarIrabAhalyajIva zarIra ko choTA bar3A Adi jaisI icchA ho vaisA kara lenekI jo kriyA karate haiM vaha vikriyA hai| isa vikriyA se jo zarIra niSpanna-(banatA) hotA hai vaha vaikriya zarIra kahalAtA hai| jIva apane AtmapradezoMko kAryavizeSake vazase jo zarIrase bAhira nikAlatA hai aura phira unakA saMkoca karatA hai usIkA nAma samuddhAta hai| isa samuddhAta kI utpatti vaikriya zarIra nAmakarma ke udaya se hotI hai isakI sthiti eka antamUhUrta kI hotI hai| 'evAmeva goyamA ! camare asuriMde asurarAyA veubviyasamugdhANyAM samohannai' he gautama ! vaha asurendra asurarAja camara isI vaikriya samuddhAta se yukta hai ! arthAt vaikriyasamuddhAta se vaha apane AtmapradezoMko zarIrase bAhira nikAlatA hai| nikAla kara phira vaha 'saMkhejjAI joyaNAI daMDaM nissa rai' unhe saMkhyAta yojanoM taka daNDAkAra rUpameM pariNamAtA haiM / zarIrane pitAnI IcchAnusAra nAnuM moTuM karyA kare che, te kriyAne vikriyA zarIra kahe che jIva ke viziSTa kAryane mATe pitAnA Atmapradezane zarIramAMthI bahAra kADhe che ane pachI temane saMkucita kare che e kriyAne samudyAta kahe che. vaikriyazarIra nAmanA karmanA udayathI te samughAtanI utpatti thAya che. tenI kALa sthiti eka antarmuhUrtanI hoya che, "evAmeva goyamA ! camare asuriMde asurarAyA veubviyasamugyAeNaM samohannaI" he gautama! asurarAja asurendra amara A prakAranA vaikiya samudraghAtathI yukata hoya che eTale ke vaikriya samughAta karIne te pitAnA Atmapradezone zarIramAMthI bahAra kADhe che "saMkhejjAiM jAyaNAI daMDaM nissarai" // zata mAtbhapradezAne zarIramAMthA mahA2 kADhIne temane saMkhyAta ane paryanta daMDAkAra rUpe pariNAve che daMDAkArarUpe zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImu karmapudgalasamUhAd vividhasUkSmanUtanasArapud galAna daNDanisargagRhItAn paritaH sAmastyena Adatte kasya pudgalAn Adate ityAha- ' taMjahA ' tadyathA "taM rayaNANaM jAva - riTThANaM ahAbAyare poggale" tadratnAnAM yAvat riSTAnAM yathA bAdarAna pugalAna karketanAdi yAvat riSTaparyantapoDazavidharatnAnAM yathA bAdarAn asArAn pudgalAn daNDanisargagRhItAn parizAtayati 'jahA suhame poggale pariyAei ' yathA sUkSmAn pudgalAn paryAdatte-sArAn pudgalAn paryAdatte / atra yAvacchdvAt -" vairANaM, veruliyANaM, lohiyakkhANaM, masAragallANaM, haMsagabhANaM, pulayANaM, sogaMdhiyANaM, jotIrasANaM, aMkANaM, rayaNANaM, rajatAnAm jAyaruvANaM, aMjaNapulayANaM, phalihANaM, chAyA-vajrANAm, vaidUryANAm, lohitAkSANAm, masAragallAnAm, haMsagarbhANAm, pulakAnAm, saugandhikAnAm, jyotIrasAnAm, daNDAkArarUpameM pariNata hue ye Atmapradeza U~ce nIce aura lambe rahate haiM, aura inakI moTAI zarIra ke barAbara hotI hai inake sAtha karmapradeza rahate haiM / isa samaya bhinna 2 jAti ke sUkSma sArabhUta pugdaloM ko vaha daMDa cAroM tarapha se pUrNarUpa se grahaNa karatA hai / kitane pugdaloM ko vaha grahaNa karatA hai to isake liye sUtrakAra kahate haiM 'taM rayaNANaM jAva 16 riTThANaM ahAbAyare poggale parisADeha' vaha karketana Adi riSTataka ke 16 prakAra ke ratnoM ke yathAbAdara - asAra - pugdaloM ko parizATana karadetA hai - chor3adetA hai- arthAt unheM dUra kara detA hai aura ahAsuhume poggale pariyAei' unake yathAsUkSma- sArabhUta - pugdaloMko grahaNa kara letA hai| yahAM para yAvat zabda se 'vairANaM 2, veruliyANaM lohiyakkhANaM 3, masAra gallANaM 4, haMsagabhANaM 5, pulayANaM 6, sogaMdhiyANaM 7, joirasANaM 8, pariNamelA te AtmapradezeA uparathI nIce sudhI lAMkhA rahe che ane temanI jADAi zarIranI kharAkhara hAya che. temanI sAthe kapradeza rahe che te samaye te daMDa judI judI jAtanA sArabhUta pudgalAne cAre taraphathI pUrNarUpe grahaNa kare che keAnAM pudgalAne te grahaNa kare che. e sUtrakAra nIcenA sUtramAM batAve che taM rayaNANaM jAva riTThANaM ahAcAyare peggale parisADe" te atanathI bhAMDIne riSTa paryantanA 16 somaprAranA ratnAnAM asArabhUta yughasonu parizATana mere che (choDI he che) bhane "ahAsuha me pAggale pariyAei tebhanAM sArabhUta yughasone grahaNa re sahI' jAva ( paryanta) yaha dvArA nIthenA ratnAno sUtrapAhemAM sabhAveza mrAyo che vairANaM veruliyANaM lohiyakkhANaM masAragallANaM haMsagabhANaM pulayANaM sogaMdhiyANaM joirasANaM akANaM aMjayAgaM rayaNANaM 66 24 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za. 3. u. 1 agnibhUtiM pratibhagavaduttaraM 25 aGkAnAm, aJjanAnAm, ratnAnAm, jAtarUpANAma, aJjanapulakAnAm sphaTikAnAm, iti / ratnAnAM karketanAdInAm, vajroNAm hIrakANAm aGkAnAm-sphaTikAnAm iti SoDazavidhAnAM ratnAnAM sArapudgalAn gRhItvA vaikriyasamudvAtaM karotIti bhAvaH / __ cikIrSitarUpanirmANArtha dvitIyavAramapi caikriyasamudghAtena samavahantItyAha 'doccaMpi veuvviyasamugyAyeNaM samohaNNai" dvitIyamapi vaikriyasamudghAtena samava hantIti 'pabhUNaM goyamA' prabhuH khalu he gautama " camare asuriMde asurarAyA" camaraH asurendraH asurarAjaH 'kevalakappaM kevalaM paripUrNa kalpa--svakAryakaraNasAmarthyam 'jaMbudIvaM dIvaM' lakSayojanAyAmaviSkambhaM jambUdvIpanAmakamadhvajambUdvIpam "bahuhiM asurakumArehiM devehiM devIhI ya" bahubhiH asurakumAraiH devaiH devIbhizca 'AINa' AkIrNam vyAptam, 'vIikiNNaM' vyatikIrNam, vizeSeNa vyAptam 'uvatthaDaM' upastIrNam upari-upari AcchAditam 'saMthaDaM' saMstIrNam-paraspara aMkANaM aMjaNANaM 11, rayaNANaM 12 jAyarUyANaM 13, aMjanapulayANaM 14 phalihANa' 15 ina ratnoMkA saMgraha huA hai / tAtparya kahane kA yaha hai ki ina solaha prakAra ke ratnoM ke sArabhUta pugdaloM ko grahaNa kara vaha vaikriyasamuddhAta karatA hai| yadi vaha punaH icchitarUpa banAnA cAhatA hai to dvitIyavAra bhI vaha vaikriyasamuddhAta karatA hai| yahI bAta 'docca pi veubviyasamugdhAeNaM samohaNNA isa pATha dvArA prakaTakI gaI hai| 'pabhUNaM goymaa| camare asuriMde asurarAyA kevalakappaM jaMbUdIvaM dIvaM bahUhiM asurakumArehiM devehiM devIhiMya AiNNaM, vitikiNNaM, uvatthaDaM saMthaI, phuDaM, avagADhAvagADhaM karettae' aura vaha asurendra asurarAja camara kevala-bilakula pUre-kalpa apane kArya karane meM zaktimAna isa eka lAkha yojana laMbe caur3e jAyaruvANaM aMjanapulayANaM phaliyANaM " vArnu tAtyaya me uparAta soLa prakAranA ratnonA sArabhUta pugalene grahaNa karIne te vaikiya samudaghAta kare che je pharIthI Icchita rUpa banAvavAnI IcchA thAya te te bIjIvAra paNa vaikriya samudyAta kare che. me bAta suutr||2 docyapi veuzciya samugdhAeNaM samohaNNai mA sUtra dvArA vA che " pabhUNaM gAyamA camare asuriMde asurarAyA kevalakappaM jabUdIva dIva bahuhi asurakumArehiM devehi ya devIhi ya AiNaM vitikiNaM uvasthaI saMthaDaM phuDaM avagADhAvagADhaM karettae" gautama! te masurendra msu22|04 yabhara meTatAjI che ke A eka lAkha jananI laMbAI pahelAIvALA jaMbudvIpane aneka asurakumAra zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 bhagavatIsUtre saMlezleSeNa saMyogena AcchAditam 'phuDa' spRSTam-sAmAnyena sparzaviSayIkRtam 'avagADhAvagAda'-atyantAzritam / 'karittae' kartum samarthaH / ___mahAvIrasvAmI agnibhUtimprati uktarItyA varNitasya camarasya prabhAvAtizayaM varNayitumAha 'aduttaraM ca NaM goyamA' athottaram ca khalu gautama athAnantaram ca khalu he gautama / samuccayArthakena ca zabdena samuccayadyotanadvArA pUrvavarNitavikurvaNAzaktyA nirmitanAnA'surakumAradevadevIbhiH na kevalaM jambUdvIpameva vyAptuM bhartuM tasya sAmarthyamapitu dvIpAntarAdInapi bhatuM sAmarthyamastIti sUcayitumAha-pabhU camare asuriMde asurarAyA tiriyamasaMkhejje dvIvasamudde bahUhiM asurakumArehiM devehiM devIhiya AiNNe vitikiNNe uvatthaDe saMthaDe phuDe avagADhAvajambUdvIpa ko aneka asurakumAra devoMse aura deviyoMse AkIrNa kara sakatA hai| ThasAThasa bhara sakatA hai arthAt vyatikIrNa kara sakatA hai| upastIrNa kara sakatA hai-Upara nIce AcchAdita kara sakatA hai| saMstIrNa kara sakatA hai-tila dharane taka ko bhI jagaha na bace aisA bhara sakatA hai| spRSTa kara sakatA hai-atyanta gADhAvagADha kara sakatA hai-ve saba tarA Upara atarAveM aisA kara sakatA hai / vaha camara apane dvArA vaikriyasamuddhAta se udbhata karAye gaye deva aura deviyoM ke rUpoMse na kevala isa jaMbUdvIpa ko hI bhara sakatA hai so bAta nahIM hai, kintu vaha cAhe to-apanI vikurvaNA zaktise nirmita devadeviyoM dvArA tiyaglokavI anya bIpAntaroM ko bhI bhara sakatA hai yaha bAta sUcita karane ke liye 'aduttaraM ca NaM goyamA ! pabhU camare asuriMde asurarAyA tiriyamasaMkhejje dIvasamudde bahUhiM asurakumAradevehiM devIhiM ya AiNNe dethI ane devIothI AkarNa karI zake che (AcchAdita karI zake che-) vyatikaNuM karI zake che (khIco khIca bharI zake che) upastIrNa (upara nIce AchAdita) karI zake che. saMstIrNa karI zake che tala mUkavAnI jagyA na rahe eTale bharI zake che) pRSTa karI zake che atizaya gADhAvagADha karI zake che-uparA uparI geThavIne saMpUrNa rUpe bharI daI zake che te amarendra pitAnA vaikiya samughAtathI utpanna karelA deva ane devIothI ekalA jaMbUdvIpane ja bharavAne samartha che eTaluM ja nahi paNa te dhAre te potAnI vikuvarNa zakitathI nirmANa karela deva ane devIothI tiryakamAM AvelA anya dvIpane paNa sArI / cha me 1 pAta sUtrAre nayanA sUtra dvArA 54 41 cha- aduttara ca NaM goyamA pabhU camare amuride asurarAyA tiriyamasaMkhejje dIvasamudde zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3. u. 1 camarendraprabhAvanirUpaNam gADhe karelae" prabhuH camaraH asurendraH asurarAjaH tiryak asaMkhyAtAna dvIpasamudrAn tiryak lokavarttinaH asaMkhyAtAna dvIpasamudrAn bahubhirasurakumAraiH devaiH devIbhizva AkIrNAn vyatikIrNAn upastIrNAn saMstIrNAn spRSTAna avagaDhAvagADhAn kartum samartha: "esa NaM goyamA" eSa khalu gautama 'camarassa asuriMdarasa asuraraNo' camarasya asurendrasya asurarAjasya 'ayameyArUve visae' ayam etadrUpo viSayaH camarasya vaikriyakaraNalakSaNaH "visayamete buie " viSayamAtram uktam kevalaM sAmathryamAtraM kathitam " Noceva NaM saMpattIe vikuntri vA vikubvati vA vikuvvissati vA " nocaiva khalu saMpatyA vyakurvIt vA, vikurvati vA vikurviSyati bA, na ca khalu saMpalyA asurakumAradeva devIrUpayA vikurvitavAn vikurvati trikubvati vA bhUtabhaviSyavarttamAnarUpakAlatraye'pi vaikriyakaraNazakteH kriyArUpeNa pariNamanAbhAvaH sUcitaH // sU0 1 // 27 citikiNe, uvasthaDe, saMthaDe, phuDe, avagADhAvagADhe karettae' isa sUtra pATha dvArA prakaTakI gaI hai / " esaNaM goyamA ! camarassa asuriMdassa asuraraNNo ayameyArUve visae visayamette buie" isataraha he gautama! jo camara kA yaha vaikriya - karaNarUpa viSaya pUrvokta rUpa se pratipAdita kiyA gayA hai vaha kevala sAmarthyamAtra usakI prakaTa karane ke liye kahA gayA hai 'Noceva NaM saMpattIe vikuvvisu vA, vikubbai vA, vikuviraha vA, usane isa deva devIrUpa banAne kI saMpatti se isa prakAra kI vikurvaNA na pahile kabhI kI hai, aura na vaha karatA hai aura na Age bhI vaha aisI vikurvaNA karegA hI, yahAM to vaha apanI vaikriyazakti se kyA 2 karanemeM samartha ho sakatA hai yaha kevala darzAyA gayA hai || sU0 1 // karavAmAM bahuhiM asurakumAradevehi devIhi ya AiNNe vitikiNNe uvatthaDe saMthaDe phuDe avagADhAvagADhe. karettae " De gautama yA azubhAM yabhUredranI vaizyi zaktinI je vAta prakaTa karavAmAM AvI che te tenu sAmarthya batAvavA mATe ja prakaTa bhAveta he No ceva NaM saMpattie vikuvvisu vA vikuvva vA vikuvvissaha vA," teNe tenI A prakAranI vaikiya zakitanA upacega pahelA kadI karyAM nathI hAlamAM karatA nathI ane bhaviSyamAM paNa karaze nahIM. ahIM tA phakata eja matAvavAmAM AvyuM che ke potAnI vaikriya zakitathI zuM zuM karI zake che ! sU. 1 5 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre mUlam - jai NaM bhaMte 1 camare asuriMde, asurarAyA evaM mahiDIe, jAva evaiyaM ca NaM pabhU viuvittae, camarassa NaM bhaMte! asuriMdassa, asuraraNNo, sAmANiyA devA ke mahiDiyA, jAva kevaiyaM ca NaM pabhU viuvittae // sU0 2 // 28 chAyA - yadi bhagavAn ! camaraH asurendraH asurarAjaH evaM mahaddhikaH, yAvat etAvacca prabhuH vikurvitum, camarasya bhagavan ! asurendrasya, asurarAjasya sAmAnikA devAH kiM maharddhikAH yAvat-kiyacca prabhurvikurvitum ||suu0 2 / / TIkA - "jaiNaM bhaMte !" yadi khalu bhadanta ! "camare asuriMde asurarAyA" camaraH asurendraH asurarAjaH " evaM mahiDIe" evaM maharddhikaH pUrvoktamahARddhijaNaM bhaMte! camare asuriMde asurarAyA' ityAdi / 4 sUtrArtha - ( jaNaM bhaMte ! camare asuriMde asurarAyA evaM mahiDie jAva evaiyaM caNaM pabhU viuttie) he bhadanta ! asurendra asurarAja camara aisI bar3I RddhivAlA hai yAvat vaha isa prakAra kI aiso 2 vikurvaNA karane kI baDhI caDhI huI zaktivAlA hai, to ( camarassaNaM bhaMte! asuriMdassa asuraraNNo sAmANiyA devA ke mahiDiyA jAva kevaiyaM ca NaM pabhUviunnittae) he bhadanta ! usa asurendra asurarAja camara ke jo sAmAnika deva haiM ve kitanI bar3I RddhivAle haiM yAvat unakI vikurvaNA zakti kitanI hai ? ||02|| TIkArtha- 'jaiNaM bhaMte ! ' he bhadanta ! yadi 'camare asuriMde' camara asurendra 'asurarAyA' asurarAja 'evaM mahisie' pUrvokta aisI mahAjaiNaM bhaMte ! camare asuriMde asurarAyA " ityAdi / [s sUtrArtha - ( jaiNaM bhaMte ! camare amuriMde asurarAyA evaM mahiDie jAva evaiyaM ya NaM pabhU viubvittae ) De lahanta ! le surendra, surarAna amara ATalI badhI Rddhi AdithI yukta che ane te ATalI badhI vAkraya zakitavALA che te ( camarassa NaM bhaMte! arridassa asuraraNNo sAmANiyA devA ke mahar3iyA jAva kevaiyaM ca NaM pabhU viunnittae ? ) he lahanta ! te asurendra, asurarAya amaranA sAmAnika devA keTalI Rddhi AdithI yukata che ? ane tee kevI vaikriyAkata dharAve che? TIDArtha - "jaiNaM bhaMte " ityAhi gautama svAmI mahAvIra amune prazna ure che ke "jo asurendra" asurarAja camara ATaleA badhA RddhivALA che, ane te ATalI zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3. u. 1 sAmAnikadevarddhiviSaye gautama praznaH 29 sampannaH 'jAva' yAvat-yAvatpadena- "mahajjuIe mahAbale mahAjase mahAsokkhe mahANubhAve," ityeteSAM grahaNam, ma dipadAnAmarthoM vyAkhyAta eva / "eva iyaM ca NaM pabhU viuvittae" etAvacca khalu prabhuH vikurvitum-yadi asurendraH camaraH pUrvoktavarNitAtizayasamRddhiAtisaukhyasaMpattiyazaHkhyAtiviziSTo jambUdvIpaM dvIpAntarazca vaikriyakaraNazaktyA nirmitavividhA'surakumAradeva-devIbhiH pUrayituM samarthaH tarhi "camarassa NaM bhaMte ! asuriMdassa asuraraNNo sAmaNiyA devA ke mahiDDiyA jAva" camaramya bhagavan ! asurendrasya asurarAjasya sAmAnikAH devAH kiM maharddhikAH yAvat-camarasya sAmAnikAdevAH kiyanmahardikAH kiyacca yAvat-iha yAvatpadena kiyanmahAdyutikAH kiyanmahAbalAH kiyanmahAyazasaH kiyanmahAsaukhyAH kiyanmahAnubhAvAH, ityeteSAM grahaNam, epAmarthaH vyAkhyAtaeva "kevaiyaM ca NaM pabhU viuvittae' kiyaJca khalu prabhu vikurvitum vaikriyakaraNazaktyA vividharUpanirmANadvArA dvIpadvIpAntaraM pUrayituM samarthAH // 2 // Rddhisampanna hai 'jAva' padasegRhIta 'mahajjuie, mahAbale, mahAjase, mahAsokkhe, mahANubhAve' vaha mahAdyutivAlA hai, mahAbalazAlI hai, mahAyazasvI hai, mahAsukhasaMpanna haiM aura vaha, evatiyaM ca NaM pabhU viuvvittae' vi krayAzakti se aisA yukta hai ki yadi vaha vikriyA kare to apanI vikriyAse kiye huve deva deviyoM dvArA samasta jaMbUdvIpa ko tathA anya dvIpAntarauM ko bhI bhara sakatA haiM / to phira he bhadanta ! 'camarassa NaM asuriMdassa asuraraNNo sAmANiyA devA ke mahisiyA jAva kevaiyaM ca NaM pabhU viuvittae' usa asurendra asurarAja camara ke sAmAnika deva kitanI baDo RddhivAle hai tathA yAvatpada gRhIta kitanI mahAdyutivAle haiM, kitane baliSTha hai kitane mahAyazAzAlI hai aura kitane sukhasaMpanna hai| aura ve apanI vaikriyazaktidvArA badhI vikRNA zakita dharAve che te tenA sAmAnika deve keTalI Rddhi saMpanna che? to usI viganustathI yu4ta cha ? mI "jAva (panta) 54thI "mahajjuie, mahAbale, mahAjase, mahAsokkhe, mahANubhAve" ph| a5 4zayAM cha. upArnu tAtparya e che ke-te asurendra amara ATalI badhI Rddhi, dhRti, baLa, yaza, sukha ane prabhAvavALe che, te tenA sAmAnika de keTalI Rddhi, ghuti, baLa, yaza, sukha ane prabhAvavALA che? je camarendra pitAnI vaikiya zaktithI banAvelA deva devIothI AkhA jaMbudvIpane tathA anya dvIpane paNa bharI daI zake che, te tenA sAmAnika zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre malam-goyamA ! camarassa asuriMdassa, asuraraNNo sAmANiyA devA mahiDDIyA,jAva-mahANubhAgA, te NaM tattha sANaM sANaM bhavaNANaM, sANaM sANaM sAmANiyANaM, sANaM sANaM aggahisINaM, jAva-divvAiM bhogabhogAiM bhuMjamANA viharaMti, evaM mahiDDIyA, jAva evaiyaM caNaM pabhU viuvittae, se jahAnAmae juvati juvANe hattheNaM hatthe geNhejA, cakassa vA NAbhI arayAuttAsiyA, evAmeva goyamA ! camarassa asuriMdassa, asuraraNNo egamege sAmANiyadeve veubviyasamugghAyeNaM samohaNNai, samohaNittA jAvadocaMpi veuviyasamugghAyeNaM samAhaNNai, samohaNittA pabhU Na goyamA ! camarassa asuriMdassa, asuraraNNo egamege sAmANiyadeve kevalakappaM jaMbadIvaM dIvaM bahuhiM arakumArehiM devehi ya, devIhiya AiNNaM, viikiNNaM, uvatthaDaM, phuDa avagADhAvagADhaM karettae, aduttara ca NaM goyamA! pabhU camarassa asuriMdassa asuraraNNo egamege sAmANiyadeve tiriya masaMkhajje dIvasamudde bahuhiM asurakumArehi devehi, devI hiMya AiNNe, viikiNNe, uvatthaDe, saMthaDe phuDe, avagADhavagADhe karattae, esaNaM goyamA ! camarassa asuriMdassa, asuraraNNo egamegassa sAmANiyayevassa, ayameyArUve visae, visayamette buie, No ceva NaM saMpattIe vikuvisuvA, vikuvaMtivA, vikuvissaMtivA // sU. 3 // nirmita vividha rUpoM se dvIpa dvIpAntaro ko pUrita karane meM kitane samartha hai ? aisA yaha prazna prabhu se gautamane kiyA // mU0 2 // deve temanI kriya zaktithI banAvelAM vividha rUpa dvArA dvipa ane dvipAntone bharI devAnuM keTaluM sAmarthya dharAve che? sU. 2 ! zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3. u. 1 sAmAnikadevaddhiviSayebhagavaduttaraM 31 chAyA-gautama ! camarasya asurendrasya, asurarAjasya sAmAnikA devAH mahaddhiMkAH yAvat-mahAnubhAgAH, te khalu tatra sveSAM sveSAM bhavanAnAm, sveSAM sveSAM sAmAnikAnAm svAsAM svAsAm agramahiSINAm, yAvat divyAn bhogabhogAn bhuJjAnA viharanti, evaM maharddhikAH, yAvat-etAvacca khalu prabhurvi kurvi tum, tadyathAnAma yuvati yuvA hastena haste gRhNIyAt, cakrasya vA nAbhiH arakAyuktA (uttAsitA) syAt, evameva gautama ! camarasya asurendrasya, asurarAjasya ekaikaH sAmAnika goyamA camarassa asuriMdassa' ityAdi / sUtrArtha--(goyamA) he gautama ! (asuriMdassa asuraraNNo camarassa) asurendra asurarAja camara ke (sAmANiyA devA) sAmAnika deva (mahiDiyA jAva mahANubhAgA) bahuta RddhivAle haiM aura yAvat bahuta bar3e prabhAvazAlI haiN| (te NaM tattha sANaM sANaM bhavaNANaM, sANaM sANaM sAmANiyANaM, sANaM sANaM aggamAhisINaM jAva divvAI bhogabhogAI-bhuMjamANA viharaMti) ve vahAM para apane 2 bhavanoM para apane 2 sAmanika devo ke Upara, aura apanI 2 paTTarAniyoM ke Upara sattAdhIzatva bhogate hue yAvat divya kAmabhoMgo ko bhogate rahate haiN| (evaM mahiDiyA jAva evaiyaM ca NaM pabhU viuvittae) ve aisI mahARddhivAle haiM tathA vikriyA karane ke liye ve aise samartha haiM ki (se jahAnAmae juvatiM juvANe hattheNaM hatthe geNhejjA, cakassa vA NAbhI arayAuttAsiyA) jaise koI yuvA apane hAthase yuvati strI ko usakA hAtha pakar3akara khecaletA hai athavA cakrakI nAbhimeM jaise araka kASTha "goyamA camarassa asuriMdassa" ityAdi sAtha-(goyamA) 3 gautama! (amuriMdassa asuraraNNo camarassa) masurendra msu2||24 yabharanA (sAmANiyA devA) sAmAni he! (mahaDiyA jAva mahANubhAgA) ma. Rddhi, dhuti, , yaza, su5 mane pramANa cha. (teNaM tattha sANaM sANaM bhavaNANaM, sANaM sANaM sAmANiyANaM, sANaM sANaM aggamahisANaM jAva divvAI bhogabhogAiM bhujamANA viti) tayA tyA pota pAtAna bhavana 52, pota pitAnA sAmAnika deve upara tathA pita pitAnI paTTarANIo upara Adhipatya bhegave cha bhane hivya mila gayA re che. (evaM mahiDiyA jAva evaiyaM ca NaM pabh viuNvittae) to meTalI madhI *dvivANA cha bhane meTalI madhI viDiyA 42vAne zaktimAna cha : (se jahA nAmae juvati juvANe hattheNaM hatthe geNhejjA, cakkassa vA NAbhI arayA uttA siyA) 28 me yuvAna puruSa 4 yuvAna strIne hAtha pakaDIne potAnI tarapha kheMcavAne samartha hoya che, ane cakranI nAbhi zrI bhagavatI sUtraH 3 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre devo vaikriyasamuddhAtena samavahanyate, samavahatya yAvat-dvitIyamapi vaikriyasamudvAtena samavahanyate, samavahatya prabhugautama ! camarasya asurendrasya, asurarAjasya ekaikaH sAmAnikadevaH kevalakalpaM jambUdvIpaM dvIpaM bahubhirasurakumAraiH devezca devI bhizca AkIrNam, vyatikIrNam, upastIrNam, saMstIrNam, spRSTam, avagADhAvagADhaM kartum, athottarazca gautama ! prabhuH camarasya asurendrasya, asurarAjasya ekaikaH saMbaddha rahatA haiN| ( evAmeva goyamA ! ) isI taraha he gautama ! (camarasta asuriMdassa asuraraNNo egamege sAmANiyadeve veubviya samugghAeNaM samohaNNai) usa asurendra asurarAja camara kA eka eka sAmAnika deva vaikriya samuddhAta se yukta hai (samohaNittA jAva doccaMpi veuvviyasamugghAeNa samauhaNNai) samuddhAta karake yAvat vaha sAmAnika deva dubArA bhI vaikriya samuddhAta karatA hai| (goyamA ! camarassa asuriMdassa asuraraNNo egamege sAmANiyadeve he gautama ! usa asurendra asurarAja camara kA ekara sAmAnika deva (kevalakappaM jaMbUdIva) kevalakalpa-samasta jaMbUdvIpa ko vaikriyasamuddhAta dvArA kRta (bahuhiM asurakumAradevehiM ya devIhiMya] aneka asurakumAra devoMse aura deviyose [AiNNaM] AkIrNa [vitikiNNaM] vyatikIrNa [uvatthaDaM] upastIrNa [saMthaDaM] saMstIrNa [phuDaM] spRSTa aura [avagADhAvagADhaM] avagADhAvagADha [karettae] karaneke liye [pabhU] samartha hai [aduttaraMca NaM goyamA !] tathA he gautama ! [camarassa-asuriMdassa asuraraNNo egamege sAmANiyadeve tiriyamayahanA sArAbhAne 44ii rAmapAne 28sI samartha rAya che. (evAmeva goyamA !) merI prabhAga 3 gautama, (camarassa asuriMdarasa asuraraNNo egamege sAmANiyadeve veubdhiyasamugdhAeNaM samohaNNai) surendra msu22|04 yabharanA pratye sAmAni va vaiya samudhAta 42vAne samaya che. samohaNittA jAvadosapi veubiya samugdhAeNaM samohaNNai) sabhudhAta 4zana bhI mata 5 te sAmAni4 he yi sabhudhAta 42 cha. ( goyamA ! camarassa asuriMdassa asuraraNNo egamege sAmANiya deve) gautama ! te masurendra masu2204 ymrne| pratye sAmAni he ( kevalakappaM jaMbUdovaM bahUhiM asurakumAradevehiM ya devIhiMya ) vaizya samudhAta dA! bhiMta bhane asumA2 heve| bhane vImAthI samasta dIpane (AiNNaM, vitikiNNaM, uvatthaDaM, saMthaDaM, phuDaM, avagADhAvagADhaM, karettae pabhU) mAjhI (E-chAhita) vyatikIrNa, upastI, sastIrNa, pRSTa ane avagAhita karavAne samartha che. (aduttaraM ca NaM goyamA !) me nahI 59 (camarassa asuriMdassa asuraraNNo zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 1 agnibhUtiM prati bhagavaduttaraM 33 sAmAnikadevaH tiryaga-asaMkhyeyAna, dvIpasamudrAn bahubhiramurakumAraiH devaizca devIbhizca AkIrNAn, vyatikIrNAn, upastIrNAn, saMstIrNAn , spRSTAn, avagADhAvagADhAn kartum, eSa khalu gautama ! camarasya asurendrasya, asurarAjasya ekaikasya sAmAnikadevasya ayam etadrUpo viSayaH, viSayamAtram uditam, nocaiva khalu sampatyA vyAkArSA, vikurvanti vA vikurviSyanti vA / mU0 // 3 // sakheje dIvasamudde bahUhiM asurakumArehiM devehiM devIhiMya AiNNe vitikiNNe uvatthaDe saMthaDe phuDe avagADhAvagADhe karettae pabhU ] usa asurendra asurarAja camara kA eka eka sAmAnika deva isa tiryagloka meM asaMkhyAta dvIpoM aura samudroM taka ke sthalako aneka asurakumAra devoM se aura aneka deviyoMse AkIrNa, vyatikIrNa, UpastIrNa, saMstIrNa, spRSTa, evaM avagADhAvagADha karane ke liye samartha hai / [esa NaM goyamA ! camarassa asuriMdassa asuraraNNo egamegassa sAmANiyadevassa ayameyAruve visae, bisayamette buie No ceva NaM saMpattIe vikuvisu vA vikuvvaMti vA, vikuvvissaMti vA] he gautama ! asurendra asurarAja camara ke eka2 sAmAnika deva kA jo yaha pUrvokta rUpase viSaya kahA gayA hai-vaha kevala viSayamAtra hI hai arthAt-isa kathana se yahI prakaTa kiyA gayA hai-ki eka2 sAmAnika deva meM itanI2 vikriyA karane kI zaktihai para Ajataka usane aisI vikriyA nahIM kI hai, na vaha karatA hai aura na vaha Age bhI karegA // sU0 3 // egamege sAmANiyadeve tiriyamasaMkhejje dIvasamudde bahUhi asurakumArehi devehiM devIhiM ya AiNNe vitikipaNe uvatthaDe, saMthaDe, phuDe avagADhAvagADhe karettae pabhU) he gautama ! te asurendra asurarAja camaranA pratyeka sAmAnika deva tiryalekanA asaMkhyAta dvIpa ane samudrone paNa aneka asurakumAra deva ane devIothI AkANa vyatikIrNa, upastIrNa, saMstIrNa, pRSTa ane avagAhita karavAne samartha che. (esa gaM goyamA ! camarassa asuriMdassa asuraraNNo egamesassa sAmANiyadevassa ayameyArUve visae, visayamette buie No ceva NaM saMpattIe bikudhviMsu vA vikuvvaMti vA, vikuvvissaMti vA) gautama ! 25surendra asu22|4 yabharanA pratye: sAmAnika devanI vaiyi zakita batAvavAne mATe ja uparokata varNana karavAmAM AvyuM che. paNa temaNe AjasudhI kadI paNa evI vikrayA karI nathI, vartamAna kALe paNa teo evI vikriyA karatA nathI ane bhaviSyamAM paNa karaze nahIM. e sU, 3 | zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsare TIkA-sampati asurakumArendrasya sAmAnikadevaviSaye pRSTasya amibhUteruttarayati bhagavAn 'goyamA' ityAdi / "goyamA camarasma asuriMdassa asuraraNo" gautama camarasya asurendrasya asurarAjasya "sAmANiyA devA mariDiyA" sAmAnikA devA maharddhikAH 'jAva' yAvata-yAvatpadena-mahAdhutikAH mahAbalAH mahAyazasaH mahAsaukhyAH mahAnubhAgAH vartante "te NaM tattha sANaM sANaM bhavaNANaM" te khalu tatra sveSAM sveSAM bhavanAnAm-nija nija bhavanAnAm "sANaM sANaM sAmANiyANa" sveSAM sveSAM sAmAnikAnAm sva sva sAmAnikAnAm "sANaM sANaM aggamahisINaM"mvAsAM svAsAm agramahiSINAm-sva sva paTTarAjInAm "jAva divyAI bhogabhogAI muMjamANA viharaMti" yAvat divyAn bhogabhogAn bhuJjAnA viharanti, atra yAvatpadena timRNAM pariSadAm saptAnAm anIkAnAm saptAnAm anIkAdhipatInAm AtmarakSaka TIkArtha-isa sUtra dvArA agnibhUti ke prazna kA jo unhone asurakumArendra ke sAmAnika deva ke viSayameM prabhu se puuch| hai uttara diyA gayA haiisameM prabhu ne kahA 'goyamA' he gautama gotriyaagnibhUti ! 'camarassa asuriMdassa asuraraNNo' asurendra asurarAja camara ke 'sAmANiya devA' jo sAmAnika deva haiM ve 'mahiDiyA' mahardika haiN| 'jAva' padase yahAM "mahAzutikAH mahAbalAH mahAyazasaH yahAsaukhyAH mahAnubhAgAH" ina padoM kA grahaNa huA hai| teNaM tattha sANaM mANaM bhavaNANaM' ve sAmAnika deva apane 2 bhavanoM ke 'sAmANiya devANaM' sAmAnika devoM ke sANaM 2 aggamahisINa' apanI 2 agramahiSiyoM ke Upara prabhutva karate hue yAvat 'divvAiM bhogabhogAI' divya bhogoM ko 'muMjamANA biharaMti bhogate rahate hai / yahAM yAvat padase "timRNAM pariSadAM,saptAnAm TIkAtha :- AgalA sUtramAM asurendra asurarAja camaranA sAmAnika de viSe gautama svAmIe pUchelA praznano uttara A sUtramAM ApavAmAM AvyuM che - mahAvIra prabhu gautama svAmIne javAba Ape che ke Asurandra asurarAja camaranA sAmAnika deve "mahiDDiyA" m| *divANA cha. "jAva (5-ta)" 54thI mI nIyana phe| a69] 421 -"mahAdyutikAH, mahAbalAH, mahAyazasaH, mahAsaukhyAH, mahAnubhAvA" te sAmAni vo mahA dhutivA, mANA, mI yazavANA, malA amavA mana bhI pAnI cha." teNaM tattha sANaM sANaM bhavaNANaM" ItyAdi-te sAmAnika deve pita pitAnAM bhavane para, pita pitAnA sAmAnika deve para, pita pitAnI paTTarANIo para Adhipatya bhegave che ane divya bhege bhegave che. yAvat 54thI nIyana sUtrapA8 a 42vAnA 2. " timaNA pariSadAM, saptAnAm zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 uH 1 agnibhUti prati bhagavaduttaraM 35 devAnAm anyeSAna bahUnAm camaracazArAjadhAnI vAstavyAnAm devAnAzca devInAzca adhipatyam-adhipatikarma purovartisyam agragAmitvaM svAmitvam-svasvAmi bhAvaM bhatRtvaM poSakatvam bhAjezvara senApatyam-AjezvarANAm ajJAmadhAnAnAM satAm yata senApatyaM tattathA tatkArayanto'nyaH pAlayantaH svayam te tathA tathA mahatA raveNa itiyogaH AhatAni avyAhatAni nATayagItavAditAni tathA tantrI vINA talatAlA:hastatAlAH truTitaitizeSaturyANi tathA ghanamRdaGgaH ghanAkAro dhvaniH sAdhAt-yo mRdaGgaH paDunA-dakSapuruSeNa mavAditaH eteSAM yo ravaH sa tathA tena raveNa divyAna bhogabhogAn bhuJjAnAH viharanti, "evaM mahiDDIyA jAva" evaM maharddhikAH yAvat, yAvaraNadena-mahAdyutikAH mahAbalAH mahAyazasa mahAsaukhyAH mahAnubhAgaH sAmAnikadevAH indratulyaH RdhyAdibhiH "evaiyaM ca NaM pabhU viubbittae" etAvacca khalu prabhurvikurvitum camarasya ekaikaH sAmAniko devaH camarendraanIkAnAma, saptAnAM anIkAdhipatInAm AtmarakSakadevAnAM anyeSAM ca bahUnAm camaracaMcArAjadhAnIvAstavyAnAm devAnAM ca devInAM ca AdhipatyaM, purovartitvam svAmitvaM, bhartRtvaM AjJezvara senApatyam kArayantaH pAlayantaH" ityAdi pATha jo ki yahIM pahile sUtra ke TIkArtha meM likhA gayA hai prahaNa kiyA gayA hai| isakA artha bhI vahI para likha diyA hai ataH vahIM se ina padoM kA artha dekha lenA caahiye| * evaM mahiDDiyA jAtha-evaI ca viuvittae pabhU' yahAM yAvatpadase "mahAdyutikAH, madAbalAH, mahAyazasaH, mahAsaukhyAH, mahAnubhAgA" ina pado kA saMgraha huA hai| isa taraha camara ke sAmAnika deva Isa pUrvokta kathana dvArA indra-camara tulya haiM yaha prakaTa kiyA hai| aba 'evaiyaM ca' ityAdi pATha dvArA sUtrakAra yaha prakaTa karate hai ki camarendra kA eka 2 sAmAnika deva camarendra ke samAna vikurvaNA karane ke liye samartha hai | isameM dRSTAnta yaha hai ki-'se anIkAnAm, saptAnAm anIkAdhipatInAm, AtmarakSakadevAnAM, anyeSAM ca bahUnAm camaracaMcA-rAjadhAnIvAstavyAnAm devAnAM ca devInAM ca adhipatyaM, purovartitvam, svAmitvaM, bhata tvaM, AjJezvarasenApatyaM kArayantaH pAlayantaH" pahelAM sUtrano TIkArthamAM A padano artha Apyo che. te tyAMthI vAMcI le. " evaM mahiDiyA jAva evaiyaM ca NaM viuncittae pabhU" ymrendrn| 424 sAbhAni deva paNa camUrendranA jevI ja trAddhi, ghati, baLa, yaza, sukha ane prabhAvavALe che. jeTalI vimurvaNa zakita amara dharAve che eTalI ja vidurvaNa zakita camarane pratyeka sAmAnika deva paNa dharAve che. te sAmAnika devenuM sAmarthya batAvavA mATe sUtrakAra zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre tulyaM vikurSaNAkartum samartho'sti, tatra dRSTAntamAha-"se jahAnAmae juvatiM juvANe hattheNaM hatthe geNhejA" tadyathA nAma yuvati yuvA hastena haste gRhNIyAt-yathA kazcid yuvA yuvati hastena haste gRhItvA parasparasaMsaktAGgulitayA yuktyA saMlagna iva pratibhAti, "cakkassa vA NAbhI arayAuttA-siyA" cakrasya vA nAbhiHarakAyuktA syAta-yathA vA cakrasya nAbhiH arakai sAkaM saMsaktApatibhAti 'evameva goyamA ! evameva gautama ! anenaiva prakAreNa he gautama ! " camarassa asuridassa asuraraNNo egamege sAmANiyadeve veubdhiyasamugghAeNaM samohaNNai" camarasya asurendrasya asurarAjasya ekaikaH sAmAniko devo vaikriyasamudghAtena samavahanyate 'samohaNittA' samavahatya 'jAva doccaMpi' yAvat dvitIyavAramapi "veubbiyasamugghAyeNaM samohaNNai" caikriya samudghAtena samavahanyate "samohaNittA"samavahatya 'pabhUNaM goyamA! jahAnAmae' jaise koI yuvA puruSa apane hAtha se yuvatIkA hAtha pakar3a letA hai to usa samaya vaha paraspara meM saktAGguli hone ke kAraNa usase saMlagna jaisA pratIta hotA hai athavA-cakrakI nAbhi araka kASThoMse saMsakta pratIta hotI hai 'evAmeva' isI taraha 'goyamA' he gautama ! 'camarassa asuriMdassa asuraraNNo' usa asurendra asurarAja camarakA 'egamege sAmANiyadeve' eka eka sAmAnika deva 'veuvviyasamugdhAeNaM samohaNNai' vaikiyasamuddhAta dvArA apane Atmapradezoko bAhara nikAlane aura unhe punaH saMkucita karanekI zaktise yukta hotA haiM / samudghAta karake phira vaha dvitIya rUpa banAneke liye 'beubviyasamugdhAeNaM samohaNNai' vaikriya samuddhAtase yukta hotA haiM arthAt dubArA bhI vaikriya samudghAta karatA hai / 'samohaNittA' isa taraha samudghAta karake vaha sAmAnika deva nayana dRSTAMta bhayucha-" se jahA nAmae" tyAvI zate 4 yuvAna 4 yuvatIne hAtha pakaDIne potAnA bAhupAzamAM kheMcI levAne samartha hoya che, 2vI zate yanI nAni mArAmAna 54ii 2rAbhavAne samaya hAya cha, " evAmeva " me pramANe " goyamA! " gautama ! " camarassa amuriMdassa asuraraNNo" masurendra msu22|04 ybhrne| " egamege sAmANiya deve" 424 sAbhAni 1 " veuzciyasamugghAeNaM samohaNNai" priya sabhudhAta vA potAnA AtmaprazAne bahAra kADhavAne ane pharIthI tene saMkucita karavAnI zakita dharAvato hoya che. eka vAra sabhudhAta 4zana thI mI 2135 manAvavAna bhATa " veubbiyasamugyAeNaM samohaNNai" te zathI 54 vaiThiya samudhAta 42 cha. " samohaNittA" zrI bhagavatI sUtraH 3 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3. u. 1 sAmAnikadevarddhiviSaye bhagavaduttaraM 37 prabhuH khalu gautama ! he gautama ! " camarassa asureMdassa asuraraNNo egamege sAmANiyadeve kevalakappaM jaMbUdIvaM dIvaM bahuhiM asurakumArehiM devehiya devIhiya" camarasya asurendrasya asurarAjasya ekaika: sAmAnikadevaH kevalakalpaM jambUdvIpaM dvIpaM bahubhirasurakumAraiH devaiH devIbhizca "AiNNaM viikiNNaM uvatthaDaM saMtharDa phuDaM avagADhAvagADhaM karettae" AkIrNam vyatikIrNam upastIrNam saMstIrNam spRSTam avagADhAvagADhaM kartum AkIrNamityArabhya avagADhAvagADhaparyantazabdAnAmarthastu pUrvasUtre pradarzitaH, 'aduttaraM ca NaM goyamA !' athottarazca khalu gautama ! he gautama ! athAnantaram 'pabhU camarassa asuriMdassa asuraraNNo egamege sAmANiyadeve tiriyamasaMkhejje dIvasamudde bahUhiM asurakumArehiM dehi ya devI hiMya AiNNe viikiNNe uvatthaDe saMthaDe phuDe apagADhAvagADhe karettae 'prabhuH camarasya asurendrasya asurarAjasya ekaikaH sAmAnikadevaH tiryagasaMkhyAtAna dvIpasamudrAn bahubhirasurakumArai devazca devIbhizca AkIrNAna vyatikIrNAn upastIrNAna saMstIrNAn spRSTAn avagADhAvagADhAn kartum-evameva camarasya ekaikaH sAmAnikodevo vaikriya'kevalakappaM 'jabUdIvaM dIvaM' isa jaMbUdvIpa nAmaka prathama dvIpako 'bahuhiM aneka 'asurakumArehiM' asurakumAroMke rUpo se aura 'devIhiM' deviyoMke rUpoMse AkIrNa, vyatikIrNa, upastIrNa, saMstIrNa, spRSTa aura avagADhAvagADha karane ke liye samartha hai ina sabhI zabdoMkA artha pahile sUtra meM kara diyA gayA hai ataH vahAMse dekha lenA cAhiye / 'aduttaraM ca NaM goyamA' yahAM se lagAkara 'vikucissaMti vA taka kA sUtra pATha spaSTa arthavAlA hai phira bhI isa pAThakA saMkSipta artha isa prakAra se hai-he gautama ! asurendra asurarAja camarakA jo eka2 sAmAnika deva hai vaha jaise camarendra apanI vikriyA se vaikriya samuddhAta dvArA utpAdita aneka asurakumAra devoMse aura deviyoMse samudhAta zana te sAmAni deva " kevalakappaM jaMbUdIvaM dIvaM samasta dIpana 11 "bahuhiM asurakumArehi~" bhane asurshubh|2| bhane "devihI" hevImAnA 3paath| AkarNa, vyatikIrNa sastIrNa, uparINuM pRSTa ane AgAhita karavAne samartha che ( Awali martha paDasAsUtranI 21sthimAyAcha) "aduttaraM ca NaM gAyamA!" tyAdi eTaluM ja nahIM paNa he gautama! asurendra, asurarAja camarane pratyeka sAmAnika deva pitAnI vAkaya zakita dvArA vaikiya samudughAta karIne utpanna karelA aneka asurakumAra deva ane devIethI tiryazlekanA asaMkhyAta dvIpa ane samudrone AkIrNa vyatikIrNa, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 bhagavatImUtre karaNazaktayA asaMkhyeyAn tiryagdvIpasamudrAn nAnA'surakumAradevadevIbhiH bhartuM samarthaH iti bhAvaH / "esaNaM goyamA! camarassa asuriMdassa amuraraNNo egamegassa sAmANayadevassa ayameyArUve visae visayamette buie, Nocera NaM saMpattIe vikuvisu vA vikuvvaMti vA, vikuvissaMti vA" eSa khalu gautama! camarasya asurendrasya asurarAjasya ekaikasya sAmAnikadevasya ayam etadrUpo viSayaH viSayamAtram uditam nocaiva khalu saMpattyA vyakApurvA vikurvanti vA vikurviSya. nti vA vyAkhyAH pUrvasUtre kathitAH // 3 // mR. // camarasya trAyastriMzakadevasambandhi RddhivikurvaNAzaktyAdevaktavyatAprastAvaH mUlam-"jaiNaM bhaMte ! camarassa asuriMdassa, asuraraNo sAmANiyadevA evaM mahiDDiyA, jAva evaiyaM ca NaM pabhU vikuvittae, camarassa NaM bhaMte! asuriMdassa asuraraNNo tAyattIsayA devA kemahiDiyA, tAyattIsayA jahA sAmANiyA tahANeyavvA loyapAlA taheva; NavaraM saMkhejjA dIvasamudA bhANiyavvA (bahuhiM asurakumArehi devehiM devIhiya Ainna jAva vikutiryaglokake asaMkhyAta dvIpa aura samudroMko AkIrNa Adi vizeSaNa vAlA kara sakatA hai usI prakAra tiryagloka ke asaMkhyAta dvIpa samudroM ko vaikriyasamudrAta dvArA utpAdita aneka asurakumAra devoMse aura deviyoMse AkIrNa Adi svarUpavAlA kara sakatA hai parantu he gautama ! unhoMne abhItaka aisA kiyA nahIM hai--vartamAna meM bhI ve aisA nahIM karate haiM aura na Age bhI aisA ve kreNge| yaha to unakI zaktikA kevala pradarzanamAtra hai isase unameM itanI zakti hai yahI kevala prakaTa kiyA gayA hai // 0 3 // saMratIrNa, upastIrNa, pRSTa ane avagAhita karavAne samartha che. A rIte e vAtanuM pratipAdana karAyuM che ke amarendranA jeTalI ja vaikiya zakita tenA sAmAnika deve paNa dharAve che. paraMtu he gautama ! temaNe Aja sudhI evuM kadI karyuM nathI, vartamAnakALe paNa teo evuM karatAM nathI ane bhaviSyamAM paNa evuM karaze nahIM. A samagra kathanane hetu temanI zakita darzAvavAnuM ja che. A kathana dvArA temanI zaktinuM pradarzana mAtra 42vAmAM Ayuche. (10 3) zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TokA za.3.u.1 trAyastriMzakadeva RddhivikurvarNAzakti nirUpaNam 39 visaMti vA, jaiNaM bhaMte! camarassa asuriMdassa, asuraraNNo logapolA devA evaMmahiDaDhiyA,jAva-evaiyaM ca NaM pabhU vikuvittae, camarasta NaM asuridassa, asuraraNo aggamahisIo devIo kemahiDDhiyAo, jAva-kevaiyaM ca NaM pabhU vikuvittae, goyamA ! camarasta NaM asuriMdassa, asuraraNNo aggamahisIo mahiDhiyAu, jAva-mahANubhAgAo, tAo NaM tattha sANaM sANaM bhavaNANaM sANaM sANaM sAmANiyasAhassoNaM, sANaM sANaM mahattariyANaM lANaM sANaM parisANaM,jAva evaM mahiDaDhiyAo, aNNaM jahA logapAlANaM aprisesN| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti // sU. 4 // chAyA-yadi bhagavan ! camarasya asurendrasya, asurarAjasya sAmAnikAH devAH evaM maharTikAH, yAvat-etAvacca prabhurvikurvitum , camarasya khalu bhadanta ! asurendrasya, asurarAjasya trAyastriMzakAH devAH kiMmaharddhikAH ! trAyastrizakAH aba sUtrakAra camarendra ke jo trAyastriMzaka deva haiM unakI Rddhi Adi ke aura vikurvaNA zakti ke viSayakA kathana karate haiM'jaha NaM bhaMte camarassa' ityAdi / sUtrArtha-(jai NaM bhaMte !) he bhadanta ! yadi (camarassa asuriMdassa asuraraNNo) asurendra asurarAja camarake (sAmANiya devA e mahiDiyA jAva evaiyaM ca NaM pabhU vikuvittae) sAmAnika deva yadi isa prakAra kI mahARddhivAle haiM yAvat itanI vikriyA karane ke liye samartha haiM to ( camarassa NaM bhaMte! asuriMdassa asuraraNNo have sUtrakAra camarendranA trAyazcizaka devonI Rddhi ane vikrvaNa zakitanuM 1- 42 cha- "jaiNaM bhaMte ! camarassa" tyAla. sUtrArtha- (jaiNaM bhaMte !) mahanta ! ne (camarassa asuriMdassa asuraraNNo) masurendra msu22|bhrnaa [sAmANiya devA evaM mahiDriyA jAva evaiyaM ca NaM pabhU vikuvittae) sAmAni / mA prA2nI mAdi mAhithI yu cha bhane bhArI madhI vaiThiyati dharA che to (camarassa NaM bhaMte ! amuriMdassa asura zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImUtre yathA sAmAnikAstathAjJAtavyAH, lokapAlAstathaiva, navaram saMkhyeyAH dvIpa samudrAH bhaNitavyAH (bahubhiH asurakumAraiH devaiH, devIbhizca AkIrNA yAvat vikurviSyati vA) yadi bhagavan ! camarasya asurendrasya, asurarAjasya lokapAlAdevAH evaM mahaddhikAH, yAvat-etAvacca prabhUvikuvitum, camarasya tAyattIsathA devA ke mahaDDiyA ?) he bhadanta ! asurendra asurarAja usa camara ke jo trAyastriMzakadeva haiM ve kitanI bar3I RddhivAle haiM ? (nAyattIsayA jahA sAmANiyA tahA NeyavvA) he gautama ! jisa prakAra se camara ke sAmAnika devaukA varNana kiyA gayA hai usI prakAra se camara ke trAyastriMzakadevoMkA bhI varNana jAnanA caahiye| (loyapAlA-taheva) isI taraha se lokapAloMkA bhI kathana jAnanA caahiye| (NavaraM) vizeSa aimA hai ki-(saMkhejA dIvasamudA bhANiyabvA) ve apanI vikriyA dvArA niSpanna rUpo dvArA aneka asurakumAra deva evaM deviyoMke rUpoM dvArA-tiryaglokameM saMkhyAta aura dvIpasamudroMko bhara sakate haiM aisA jAnanA cAhiye / (bahuhiM asurakumArehiM deve hiM devIhiMya Ainne jAva vikugvimsaMti vA) aneka asurakumAroM se tathA deviyoMse saMkhyAta dvIpa samudrakoM bhara sakate haiM, aisA jo yaha unakI vikurvaNA ke viSayameM kathana kiyA gayA hai-so yaha kevala unakA sAmarthyamA dikhalAyA hai yAvat ve aisI vikriyA nahIM kreNge| (jaiNaM bhaMte / camarassa asuridassa asuraraNNo logapAlA devA evaM mahiDiyA raNNo vAyattIsayA devA ke mahaDriyA ?) mahanta ! masurendra masu22004 yamaranA trAyasiMzadeve! 4sI mA ddhi mAthI yu4ta cha ? (tAyattIsayA jahA sAmANiyA tahA NeyavA) Rddhi bhane viva! zahita viSa yamarendranA sAmAna vonA vana pramANe / yamaranA zAyariza hevonuM varNana 5 sabhA. (loyapAlA taheva) sopAlonU thana 5 me pramANe sabhA. (NayaraM) vizeSatA ke cha ? (saMkhejA dIvasamuddA bhANiyavyA) tasA pAtAnI vaiyi zaThitathI utpanna 42 / aneka asurakumAra deva ane devIonAM rUpathI tiryazlokanA saMkhyAta dvIpa ane samudrIna bhA2chAhita 4 cha. (bahuhiM asurakumArehiM devehi devihi ya Ainne jAva vikunissaMti ) "tesA bhane asurakumAra duve ana vImAthI sayAta dIpasamudrone bharI daI zake che temanI viburvaNa zakita vizenuM A kathana temanuM sAma prakAra karavA mATe ja lakhavAmAM AvyuM che. paNa temaNe evuM kadI karyuM nathI, ene karaze paNa nahIM. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3. u.1 trAyastriMzakadevaRddhivikurvaNAzaktinirUpaNam 41 asurendrasya, asurarAjasya agramahiSyo devyaH kiMmahardikAH yAvat-kiyacca prabhU vikurvituma ? gautama ! camarasya asurendrasya, asurarAjasya agramahiSyo mahaddhikAH, yAvat-mahAnubhAgAH, tAstatra sveSAM sveSAM bhavanAnAM svAsAM svAsAM sAmAnika sAhastrINAm svAsAM svAsAM mahattarikAgAma, svAsAM svAsAM parSadAma yAvata-evaM mahadikAH,anyayathA lokapAlAnAm aparizeSam |tdevN bhadanta tadevaM bhadanta ! iti||4 evaiyaM ca NaM pabhU vikuvittae) he bhadanta ! yadi asurendra asurarAja camarake lokapAloMkI aisI bar3I Rddhi hai aura ve itanI bar3I vikriyA kara sakate haiM, to (camarasma NaM asuriMdassa asuraraNNo agga mahisIo devIo ke mahiDiyAo jAva kevaiyaM ca NaM pabhU vikuvittae) asurendra asurarAja camara kI jo agramahiSiyAM haiM ve kitanI vikriyA karane ke liye zakti zAlinI haiM ? (goyamA) he gautama ! (camarassa NaM asuriMdassa asuraraNo aggamahisIo mahiDiyAA jAva mahANubhAgAo) asurendra asurarAja camarakI jo agramahiSiyAM haiM ve bahuta bar3I RddhivAlI haiM yAvat bahuta prabhAvazAlI haiN| (tAo NaM tattha sANaM sANaM bhavasANaM sANaM sANaM sAmANiyasAhassINaM, sANaM sANaM mahattariyANaM, sANaM sANaM parisANaM jAva evaM mahiDDiyAo aNNaM jahA logapAlANaM aparisesaM sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti) ve vahAM apanevimAnoM para, apane apane hajAra sAmAnika devoM para, (jaiNaM bhaMte ! camarassa asuriMdassa asuraraNNo logapAlA devA evaM mahiDDiyA jAva evaiyaM ca pabhU vikuvittae) ke mahanta ! masurendra masu2204 yabharanA / je ATalI badhI RddhivALA che ane ATalI badhI kriyazakita dharAve che te (camarassa NaM asuriMdassa asuraraNNo aggamahisIo devIo ke mahiDiyAo jAva kevaDayaM ca NaM pazu vikRvittae) asurendra bhsu22|01 yamaranI paTTImI RddhiAdithI saMpanna che? teo kevI vikiya zakita dharAve che? ___ (goyamA !) gautana ! (camarassa NaM amuriMdassA asuraraNNo aggamahisIo mahiDiyAo jAva mahANubhAgAo) masurendra msu22|04 yamaranA 542 / 0ii ghall or mahA Rddhi, dhuti, yaza supa bhane prabhAvI che. (tAo NaM tattha sANaM sANaM bhavaNANaM sANaM sANaM sAmANiyasAhassINaM, sANaM sANaM mahattariyANaM, sANaM sANaM parisANaM jAva evaM mahiDiyAo-aNNaM jahA logapAlANaM aparisesaMsevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti) tasA tyA pAta potAnA vimAna 52, pAtapAtAnA sahastra sAmAnika deve para, pita pitAnI sahacarIrUpa mahattarikA devAo para ane zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre TIkA-camarasya sAmAnika devasambandhi RddhivikurvaNAzaktyAdi viSaye mahAvIrasvAminaH samAdhAnazravaNAnantaram agnibhUti camarasya trayastriMzatsaMkhyAkatrAyastrizakanAmakasaMrakSakapradhAnapAdevasambandhiRddhivikuNAzaktyAdisvarUpajijJAptayA mahAvIramamuM pRcchati 'jaiNaM bhaMte! ityaadi| he prabho! yadi camarasya sAmAnikAdevA pUrvavarNitarItyA etAdRzAlaukikadivyaizvaryasamRddhizAlinaH, etAvacca vikurvituM samarthAstarhicamarasya trAyastriMapanI mitrarUpa mahattarikA deviyoM para aura apanI pariSadA ke Upara ekAdhipatya rakhatI huI divyabhogoM ko bhogatI haiM yAvat ve agramahiSiyAM aimI bar3I RddhivAlI haiN| inake saMbaMdhakI aura bAteM lokapAloM ke kathana kI taraha jAnanI cAhiye / sU. 4 // TIkA-camara ke sAmAnika deva saMbaMdhI Rddhi, vikurvaNA zakti Adi ke viSaya meM mahAvIrasvAmI se samAdhAna sunane ke bAda agnibhUti camara ke jo 33 tettIsa saMkhyaka vAyastriMzaka nAmake usake gurusthAnIya pradhAna deva haiM unakI Rddhi evaM vikurvaNA zakti Adi ke svarUpa ko jAnane kI icchA se mahAvIra prabhu se pUcha rahe haiM-'jaha he bhaMte' he bhadanta ! yadi camarake sAmAnika deva pUrvavarNita rIti ke anusAra aise alaukika divya aizvarya aura samRddhi se yukta haiM tathA itanI ve vikriyA karane ke liye zaktizAlI haiM to camara ke jo pita pitAnI pariSadA para Adhipatya bhegave che ane divya bhege bhegave che. teo mahA Rddhi adithI yukta che temanA viSenuM bAkInuM samasta kathana lekapolenAM kathana pramANe ja samajavuM. gautama svAmIe kahyuM "ApanuM kahevuM taddana sAcuM che temAM zaMkAne kaI sthAna nathI." e sU. 4 TIkA_camaranA sAmAnika devanI Rddhi. vikaNA zakita Adi viSe mahAvIra svAmIne uttara sAMbhaLIne agnibhUti aNagAra camarendranA 33 trAyazcizaka devenI Rddhi, vidurvaNa zakita Adi jANavAne mATe mahAvIra prabhune prazno pUche che brAjhizaka deve camarendranA saMrakSaka deva che. prazna-"jahaNaM bhaMte !" tyAhi. mahanta ! ne sasurendra madhu221 yamaranA sAmAnika deva ATalI badhI mahAddhi AdithI tathA pUrvaka prakAranI vikRrvaNa zakitathI yukata che, te tenA trAyAazaka de kevI mahA saddhi, aizvarya, prabhAva yaza ane sukhathI cukata che? tathA teo kevI vaikriya zakitavALA che? zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3. u.1 trAyastriMzakadevaRddhivikurvaNAzaktinirUpaNam 43 zakAdevAH kIdRzasamRddhisukhasampattizAlinaH ( kiyacca vikurvitu samarthA ) ? iti mahAvIrasvAminampati prshnaashyH| bhagavAnAha - "tAyattIsayA jahA sAmANiyA tahA NeyavA" iti / yathA sAmAnikA devAH apUrva divyaizvarya sukhasamRddhiviziSTA, vikarvaNAzaktyA nirmitavividhAsurakumArAdibhiH jambUdvIpaM dvIpAntaraM samudrAMzca pUrayitu samarthAstathaiva camarasya sahAyakAH trAyastriMzakA devA api viziSTaizvaryasamRddhizAlinaH (vikurvaNAzaktyA kRtAnekAsurakumAradevadevIbhiH jambUdvIpam asaMkhyeyadvIpasamudrAMzca pUrayituM samarthAH) iti bhAvaH / tathA soma-yama-varuNa-vaizramaNAbhidheyA lokapAlA api tathaiva mahaddhisampannA vartante kintu sAmAnikatrAyastriMzakAdyapekSayA tepAmetAvavaiziSTayaM trAyastriMzaka deva haiM ve kaisI samRddhivAle, sukhasampattivAle haiM ? aura kitanI vikriyA karane kI zaktivAle haiM ? agnibhUti ke prazna kA isa prakAra kA abhiprAya jAnakara prabhune unase kahA-he gautama ! 'tAyattIsayA jahA sAmANipA tahA NeyavyA' jisa prakArase sAmAnika deva apUrva divya aizvartha evaM sukhasaMpattise viziSTa hai aura vikurvaNA zakti dvArA nirmita aneka asurakumAra Adi se jaMbUdvIpako tathA dvIpAntaroMko evaM samudroMko bhara sakane meM samartha hai usI taraha camara ke sahAyaka jo trAstrizaka deva hai ve bhI viziSTa aizvarya aura saMpattise yukta hai aura vikurvaNA zakti dvArA kRta aneka asurakumAradevoMse tathA deviyoMse jambUdvIpako aura asaMkhyAta tiyagloka saMbaMdhI dvIpa samudroM ko bhara sakane ke liye samartha hai| tathA soma, yama, varuNa aura vaizramaNa ye jo cAra lokapAla haiM ve bhI usI taraha se vimAna parivAra AdirUpa bar3I bhArI utta2-"goyamA ! tAyattIsathA jahA samAgiyA tahA NeyavA" he gautama! jevI rIte camarendranA sAmAnika devo apUrva divya Azvarya ane sukhasaMpattivALA che, evI ja rIte camarendranA 33 tetrIsa trAyaDhizaka devo paNa apUrva divya adhurya ane sukhasaMpattivALA che jevI rIte camarendranA sAmAnika devo pitAnI vidurvaNa zakitathI nimite aneka asurakumAra devo ane devIothI jabUdIpane tathA tiryakanA asaMkhyAtadvIpa samudrane bharI devAne samartha che, evI ja rIte amarendranA trAyaaiMzaka devo paNa pitAnI vikriya zakitathI pedA karelA aneka asurakumAra devo ane devIyAvaDe jabUdvIpane tathA tiryakanA asaMkhyAta dvIpa samudrone bharI devAne samartha che tathA sema, yama, varUNa, ane vaizramaNa nAmanA je cAra lekapAla deve che, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre te lokapAlA vikurvaNAzaktyA niSpAdita nijAnekAsurakumArAsurasurakumArIbhiH saMkhyeyadvIpasamudrAn vyAptu bhartu zaknuvanti natu asaMkhyeyAna dvIpasamudrAn ityAzayenAha - 'loyapAlA taheva vaNavaraM saMkhejjA' ityAdi / navaraM zadbo vizeSArthakaH / vizeSatA ca teSAM lokapAlAnAm sAmAnikAyastriMzakA pekSayA uparyuktaiva / parantu teSAM vikurvaNAzakteH viSayamAtrametatpratipAditam svarUpamAtra metAvaduktam, arthAt teSAmetAvatsAmarthyaM varttate yat vikurvaNAzaktyA vaikriyasamudghAtena samavahatAH santo niSpAditanijAnekarUpaiH saMkhyAtAn dvIpasamudrAna 44 Rddhise yukta haiM, kintu sAmAnika evaM cAyastriMzaka devoMkI apekSA inameM itanI vizeSatA hai ki ye lokapAla vikurvaNA zakti dvArA niSpAdita aneka asurakumAroMse aura deviyoMse saMkhyAta dvIpoM aura saMkhyAta samudroMko hI bhara sakane meM samartha hai asaMkhyAta dvIpa samudroM ko nahIM / yahI bAta 'loyapAlA taheva NavaraM saMkhejjA' isa sUtra pATha dvArA pradarzita kI gaI hai| yahAM jo navaraM zabda hai vaha vizeSArthaka hai aura ina lokapAloMmeM jo sAmAnika evaM trAyastriMzaka devoMkI apekSA vizeSatA hai vaha Upara meM prakaTa kI jA cukI haiM / vikurvaNA zaktikA ina sabakI jo isa prakAra kA yaha kathana kiyA gayA hai vaha mAtra usake svarUpa ko kahane ke nimitta hI prakaTa kiyA gayA haiM arthAt inakI vikurvaNA zakti kI itanI tAkAta hai yahI kahA gayA haiN| tAtparya yaha haiM ki yadi ye lokapAla trikurvaNA zakti janita vaikriya samuddhAta se yukta hokara jo aneka asura teo paNa eja prakAranA vimAna parivAra ArUipa atizaya mahAna rudhi Ahi~thI yukata che. paNa sAmAnika devA ane trAyazriMzaka devA karatAM temanAmAM zI viziSTatA che te nIyenA sUtramAM matAnyuM che. - loyapAlA taheva NavaraM "saMkhejjA" ityAdi leAkapAla deveA potAnI viA zakita dvArA nirmita aneka asura kumAra deva devIA vaDe saMkhyAta dvIpe| ane samudrone bharavAne samaya che. asa MkhyAta dvIpa samudrone bharavAne samartha nathI A sUtramAM " NavaraM 37 padma viziSTatA khatAve che temanI vidhruNA zakitanuM je varNana ApavAmAM AvyuM te temanuM sAmarthya atAvavAne mATe ja Apyu che, paNu kharekhara teA temaNe kadI paNu A prakAranI vidhruNA -- upara zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 1 trAya trizaka devaRddhivikurvaNAzaktinirUpaNam 45 vyApnuyuH, kintu na kadAcit yathoktArthasampAdanena vyakurviSuH vikurvanti viku viSyanti veti mahAvIrasvAmino'gnibhUtimmati kathanasyAzayamAha - ' jAva - triku vvissaMti' iti / bhagavan ! camarasya somayamavaruNAdilokapAlAnAM yadi pUrvoktarItyA IdRzI mahatI samRddhirvarttate tarhi eSAM agramahiSINAM kiyatI samRddhiH kiyaJca vikurvituM sAmarthyamiti pRcchati - jaiNaM bhaMte ! camarassa ityAdi / he gautama! camarasya kAlI rAtrI - ratnI- vidyut - meghAbhidhAnAH paJcAgramahiSyaH divyasamRddhizAlinyaH, mahAprabhAvazAlinyazca santi tatra nijanijabhavanAnAm, kumAra devoMse tathA asurakumAra deviyoM se dvIpa aura samudroMko bharanA cAheM to itane dvIpa aura samudroM ko bhara sakate haiM, parantu isa taraha se unhone Aja taka aisI vikurvaNA nahIM kI hai aura na vartamAna meM ye karate haiM aura na Age aisI vikurvaNA ye kabhI kareMge hii| yahI mahAvIra svAmIke kathana ke Azaya ko sUtrakArane agnibhUti ke prati 'jAva vikuvvissaMti' isa pATha dvArA prakaTa kiyA gayA haiM aba agnibhUti prabhu se yaha pUchate hai ki he bhadanta ! camarake soma yama varuNa Adi lokapAloMkI aisI bar3I samRddhi hai to usakI jo agramahiSiyAM hai, unakI samRddhi kitanI hai aura kitanI unakI vikurvaNA karanekI zakti hai isI bAta ko sUtrakArane 'jaNaM bhaMte ! camarassa' ityAdi sUtra pATha dvArA prakaTa kiyA hai| agnibhUti ke isa prazna kA uttara dete hue prabhu unase kahate haiM ki he gautama ? camara kI jo pAMca paTarAniyAM hai ki jinake zubha nAma kAlI, rAtrI, ratnI, vidyut aura meghA haiM ve divya samRddhi zAlinI haiM, mahAprabhAvaurI nathI, vartamAnamAM karatA nathI ane bhaviSyamAM karaze pazu nahiM mevAta "jAva vikuvvissaMti" sUtra dvArA prakaTa karI che have carendranI paTarANIonI ruddhi Adi tathA vikruNA zakita jANavA mATe agnibhUti aNugAra mahAvIra prabhune nIcenA prazna pUche che-- " jaiNaM bhaMte ! camarassa" ityAdi he mahanta le yamarendranA soDayAso bhAratI badhI Rddhi AdithI yukata che ane ATalI badhI vidhrujIA zaktizALI che, te camarendranI paTTarANIonI Rddhi Adi tathA vidhruvA zakita kevI che ? uttara----asurendra camaranI pAMca paTTarANIonAM nAma yA pramANe che-alI, rAtrI, ratnI, vidyuta ane meghA. te pAMce paTTarANIe divya samRddhivALI che, mahAprabhA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre stra sva sahasrasaMkhyakasAmAnikadevAnAm, sva stra sakhIrUpamahattarikANAM nijanija pariSadAM svasattAdhipatyaM kurvANA divyAn bhogabhogAMzca bhuJjAnAH viharanti, vikurvaNAzaktyA ca vaikriyasamuddhAtena vAradvayaM samavahatya niSpAditanijAtmarUpanAnA'surakumArAsurakumArIbhiH jambUdvIpaM dvIpAntaraM saMkhyeyadvIpasamudrAMzca pUrayituM samarthAH / tAsAmapi agramahiSINAM lokapAlavad saMkhyeyAneva dvIpasamudrAn pUrayituM sAmarthyam na tu asaMkhyeyAn dvIpasamudrAna,ityabhiprAyeNAha-"aNNaM jahA-logapAlANaM aprisesN"tti| arthAtpUrvoktasomAdi lokapAlabattAsAM saMvai samUvAlI haiN| ve vahAM apane 2 bhavanoM para apane 2 eka hajAra sAmAnika devoM para, apanI 2 sakhIrUpa mahattarikAoM para aura apanI 2 pariSat ke Upara ekAdhipatya rakhatI huI divya bhogabhogoM ko bhogatI rahatI haiN| vikurvaNA zakti dvArA baiMkriyasamuddhAta do bAra karake ve apane AtmarUpa se aneka asurakumAra aura aneka asurakumAriyoM ko utpanna karake unase ve jambUdvIpa dvIpAntara aura tiryagloka ke saMkhyAta dvIpa samudroM ko bhara sakane meM samartha haiN| inakI zakti lokapAloM kI taraha hI saMkhyAta dvIpa samudroM ko hI bhara sakane kI hai, asaMkhyAta dvIpa samudrA ko nhiiN| isI abhiprAya ko sUtrakArane 'aNNaM jahA logapAlANaM aparisesaM tti' isa pATha se prakaTa kiyA hai| tAtparya kahanekA yaha hai ki lokapAloM kI taraha ina agramahiSiyoMkI samRddhi Adi hai aisA jAnanA cAhiye / he bhadanta / jaisA vazALI che. teo tyAM pita pitAnA bhavane para, pita pitAnAM eka hajAra sAmAnika deve para, pita pitAnI sakhIrUpa mahattarikAe para ane pita pitAnI pariSado para sarvoparI sattA bhogave che ane divya bhega tathA upabhoga bhegavyA kare che. teo evI viturvaNa zakti dharAve che ke teo be vAra vaikriyasamughAta karIne pitAnA Atmapradezane bahAra kADhIne aneka asurakumAra deva ane devIonuM nirmANa karIne te rUpe vaDe jaMbudvIpane tathA tiryakanA saMkhyAta dvIpasamudrane bharI zakavAne samartha che. lekamAlanI jema ja teo paNa saMkhyAta dvIpa samudrone bharI zakavAnuM sAmarthya dharAve che-asaMkhyAta dvIpasamudrone bharI zakavAnuM sAmA camarendranI paTTANIomAM paY nathI. ye bAta sUtradhAre nIyana sUtra dvArA Ta rA cha-"aNNaM jahA logapAlANaM aparisesaM ti" 4Anu tA5ya me chayabharanI. paTTarANImAnI zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za. 3.1 agnibhUteH vAyubhUtiM prati camaraRddhisvarUpavarNanam 47 dayAdikaM bodhyam / " sevaM bhaMte !" sevaM bhaMte! ti tadeva bhadanta ! tadeva' bhadanta he bhadanta ! bhavaduktaM sarve satyam || sU0 4 // mUlam bhagavaM doghe goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai, namasai, vaMdittA, namaMsittA, jeNeva tacce goyame vAyubhUtI aNagAre, teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA, taccaM goyamaM vAyubhUrti aNagAraM evaM vayAsI evaM khalu goyamA ! camare asuriMde, asurarAyA evaM mahiDIe, taM ceva evaM savvaM apuTTa - vAgaraNaM NeyavvaM aparisesiyaM jAva - aggamahisINaM jAva vattavvayA samattA, teNaM se tacce goyame vAyubhUtI aNagAre doccassa, goyamassa, aggibhUissa, aNagArassa evamAikkhamANassa, bhAsamANassa, paNNavemANassa, parUvemANassa, eyamaMDa no sahahaha, no pattiyai, no roei, eyamahaM asaddahamANe, apattiyamANe aropamANe, uTTAe, uTThei, uTThittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai, jAva pajjuvAsamANe evaM vayAsIevaM khalu bhaMte! mama docce goyame aggibhUi aNagAre mamaM evamAikkhai, bhAsai, paNNavei parUvei, evaM khalu goyamA ! camare asuriMde, asurarAyA mahiDIe, jAva mahAnubhAge, seNaM tattha cottIsAe bhavaNAvAsasayasahassANaM, evaM taMcaiva savvaM Apane kahA hai vaha aisA hI hai he bhadanta ! vaha aisA hI hai " isa prakAra dvitIya gautama agnibhUtine kahA ||suu. 4 // samRddhi Adi leAkapAle anusAra ja che. "he bhadanta ! ApanuM kahevuM yathArtha che. temAM zaMkAne sthAna ja nathI," ema agnibhUti aNugAre kahyuM. // su 4 5 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 bhagavatIsUtre aparisesaM bhANiyavvaM, jAva-aggamahisINaM vattavayA samattA, se kahameyaM bhaMte! evaM ! // sU0 // 5 ___ chAyA-bhagavAn dvitIyo gautamaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate, namasyati, vanditvA, namasyitvA yenaiva tRtIyo gautamo vAyubhUtignagArastenaiva upAgacchati, upAgatya tRtIyaM gautamaM vAyubhUtimanagAram evamavAdIta-evaM khalu gautama ! camaraH asurendraH, asurarAjaH evaM maharddhikaH, tacaiva evaM sarvam apRSTavyAkaraNaM jJAtavyam aparizeSaM yAvat = vaktavyatA samAptA; tataH sa tRtIyo gautamo vAyubhUtiranagAro dvitIyasya gautamasya agnibhUteH anagArasya evam bhagava docce goyame ! ityAdi mUtrArtha--pUrvokta rUpase (docce bhagavaM goyame) bhagavAn dvitIya gaNadharane kahakara (samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai) zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdanA kI unheM namaskAra kiyA (vadittA namaMsittA) vaMdanA namaskAra karake (jeNeva tacce goyame vAyubhUI aNagAre) ve jahAM tRtIya gaNadhara gautama vAyubhUti anagAra the (teNeva uvAgacchada) vahAM para gaye (uvAgacchittA) vahAM jAkara unhoMne (taccaM goyamaM vAyubhUI aNagAraM evaM vayAsI) una tRtIya gaNadhara gautama vAyubhUti anagAra se aisA kahA-(evaM khalu goyamA! camare asuriMde asurarAyA evaM mahiDie taM ceva evaM savvaM apuTTavAgaraNaM NeyavvaM aparisesiyaM jAva aggamahisINaM jAva vattavvayA samattA) he gautama ! yaha nizcita hai ki asurendra asurarAja camara aisI baDI RddhivAlA hai isa prakAra "bhagavaM docce goyame !" tyAta sUtrArtha- (docce bhagavaM goyame) pUti ho agyArIne bhagavAnanA bhIon Azudhara nibhUtimme (samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai)zrama mAvAna mahAvIrane // 4 // nbh24||2 yA. vaMdittA namaMsittA ) va nbh2|2 dazana ( jeNeva tacce goyame vAu(I aNagAre teNeva uvAgacchai ) ri alon gadha2 vAyubhUti mAra hatA, tyA yA, (uvAgacchittA) tyAM na (tacaM goyamaM vAyuiM aNagAraM evaM vayAsI) tyAM dhana bhaNe zrI 52 vAyubhUti mArane mA pramANe 4thu- (evaM khalu goyamA! camare amuriMde asurarAyA evaM mahiDDie taM ceva evaM savvaM apuTTavAgaraNaM NeyavvaM aparisesiyaM jAva aggamahisINaM jAva vattavvayA samattA) 3 gautama! me pAta nizcita cha ? asurendra asurarAja camara ghaNI mahAna RddhivALe che camarathI zarU karIne tenI zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.33.1 agnibhUte vAyubhUti prati camaraRddhisvarUpavarNanam 49 AkhyAtaH, (AcakSANasya) bhASamANasya, prajJApayataH prarUpayataH etadarthaM no zradadhAti, no pratyeti, no rocayati, etadartham azraddadhat apratyana, arocayan utthayA uttiSThati, utthAya yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIrastatraiva upAgacchati, yA. vatparyupAsInaH evam avAdIt-evaM khalu bhagavan ! mama dvinIyo gautamo'gnisaba viSaya yahAM para camara se lagAkara usakI agramahiSiyoM takakA agnibhUtine vAyubhUtise vinA pUche kahA- aisA jAnanA cAhiye / isa taraha camara se lekara usakI agramahiSiyoM taka kI vaktavyatA samApta huii| (teNaM se tacce goyame vAyubhUI aNagAre) isa ke bAda tRtIya gautama vAyubhUti anagArane (doccassa goyamassa aggibhUyassa aNagArassa ) dvitIya gautama agnibhUti anagara kI (evamAikkhamANassa) isa prakAra se kahI gaI (bhAsamANassa) bhASI gaI (paNNavemANassa) jatAI gaI (parUve mANassa) prarUpI gaI (eyamaDheM no sahahai) bAta para vizvAsa nahIM kiyA (no pattiyai) na usake bAta para pratIti kI (no roei) unheM bAta rUci nahIM (eyamaDheM asadahamANe, apattiyamANe, aroemANe, uThAe, ui) isa prakAra isa bAta para azraddhAlu bane hue, pratyaya (vizvAsa rahita) bane hue, rucirahita bane hue ve apanI utthAnazakti se uThe (udvittA) aura uTha kara (jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva UvAgacchai ) jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the vahAM Aye (jAva pajjuvAsamANe evaM bayAsI) paTTarANIonI samRddhi, vikrvaNa zakita AdinuM samagra kathana agnibhUtie vAyubhUti aNagArane kahI batAvyuM - A badhu vAyubhUtie pUchyuM na hatuM chatAM paNa mAbhUtithe tabhane 4 sa yu. (te se tacce goyame vAyubhUi aNagAre) alon 52 vAyubhUti 27||2ne (doccassa goyamassa aggimayassa aNagArassa) mI 552 nibhUti mare (evamAikkhamANasta) DehI (bhAsamANassa) bhASesI, (paNNavemANassa ) yatAdevI mane (parUvemANassa) pra3pekSA (eyama no sahahai) pAtamA zraddhA tha6 nahIM, (no pattiyai) te pAtanI tamane pratAti tha nahI, (no roei) tebhane te pAta ruthi nahI. ( eyamaDheM avadahamANe, apattiyamANe, aroemANe uTThAe uDhei mA rote tabhanI pAta pratye azraddhA, pratItirahita, ane rucirahita banelA teo pitAnI utthAna zakitathI uThayA. (udvittA) tyAMthI hAne. (jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai) nyAM zrama bhagavAna mahAvIra 28 tA tyA mAthyA jAva pajjuvAsamANe evaM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhagavatImatre bhUtiH anagAro mAm evamAkhyAti, bhASate, prajJApayati, prarUpayati-evaM khalu gautama ? camaraH asurendraH, asurarAjo maharddhikaH, yAvat-mahAnubhAgaH sa tatra catustriMzadbhavanAvAsazatasahasrANAm evaM taccaiva sarvam , aparizeSam, bhaNitavyam, yAvat agramahiSINAm vaktavyatA samAptA, tatkathametat bhagavan ! evam ? |mu05| TIkA-"bhagavaM docce goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai" bhagavAn dvitIyo gautamaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati "vaMdittA namaMsittA" vahAM Akara unhoMne yAvat paryupAsanA karate hue zramaNa bhagavAn mahAvIra se isa prakAra kahA- (evaM khalu bhaMte ! mama docce goyame aggibhUI aNagAre mamaM evamAikkhai) he bhadanta ! dvitIya gautama agnibhUti anagArane mujhase aisA kahA hai (bhAsai) aisA bhASita kiyA hai, (paNNavei) aisA jatAyA hai (pakhvei) aisA prarUpA hai (evaM khalu goyamA ! camare asuriMde asurarAyA mahiDDIe, jAva mahANubhAge) ki he gautama ! asurendra asurarAja camara bahuta baDI RddhivAlA hai yAvat mahA prabhAvavAlA hai| (seNaM tattha cottIsAe bhavaNAvAsasayasahassANaM evaM taM ceva savvaM aparisesaM bhANiyavvaM jAva aggamahisINaM vattavvayA samattA-se kahameyaM bhaMte evaM) vaha 34 coMtIsa lAkha bhavanAvAsoMkA ekacchatra adhipati banA huA hai, ityAdi samasta kathana agra mahiSiyoM takakA yahAM kahalenA caahiye| to he bhadanta ! yaha unakA kathana kisa prakAra se hai ? / / mU0 5 // vayAsI) tyAM na vidhipUrva maDAvIra mAnanI paryupAsanA parIne tabhaNe tabhane mA pramANe hyu- (evaM khalu bhaMte ! mama docce goyame aggibhUi aNagAre mama evamAikkhai) 3 mahanta ! wlad gadhara manibhUti mare bhane meQ Bghucha (bhAsai) samApyucha paNNavei me matAcyu cha bhane (parUvei) meQ pra3 yucha hai (evaM khalu goyamA camare asuriMde asurarAyA mahiDIe,jAva mahANubhAge) 3 gautama! asurendra asurarAja camara ghaNI bhAre Rddhi, ghuti,yaza,sukha,baLa ane prabhAvavALe che. (se NaM tattha cottIsAe bhavaNAvAsasayasahassANaM evaM taM ceva savvaM aparisesaM bhANiyavvaM jAva aggamahisINaM vattavyayA samattA se kahameyaM bhaMte evaM) ahIM 34trIsa lAkha bhAvanAvAsanA AdhipatyathI laIne camaranI paTTarANuo paryantanuM samasta kathana sUtra 1 thI 4 pramANe kahevuM joIe. te he bhadanta! temanuM te kathana zusatya cha? // su. 5 // zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikAThI kAza. 3 u. 1 agnibhUteH vAyubhUtiM prati camaraRddhisvarUpavarNanam 51 vanditvA namastviA " jeNeva tacce goyame vAyubhUtIbhaNagAre " yenaiva tRtIyo gautama vAyubhUtiranagAraH ' teNeva uvAgaccha ' tenaiva upAgacchati, upAgatya " taccaM goyamaM vAyubhUti aNagAraM evaM vayAsI" tRtIyaM gautamaM vAyubhUtimanagArama evamavAdIt evamuktavAn ' evaM khalu goyamA' ! evaM khalu gautama ! - he vAyubhUte ! " camare asuriMde asurarAyA evaM mahiDIe taM cetra evaM savvaM apuvAgaraNaM NeyacvaM " camaraH asurendraH asurarAjaH evaM maharddhikaH taccatra evaM sarvam apRSTavyAkaraNaM jJAtavyam - vAyubhUtinA apRSTaH sanneva agnibhUtiH camarAdi paTTamahiSI TIkArtha- 'bhagavaM docce goyame' bhagavAn dvitIya gaNadharane 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasa zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmIko paMcAMga namanapUrvaka namaskAra kiyA 'vaMdittA namaMsittA' vandanA namaskAra karake 'jeNeva tacce goyame vAubhUI aNagAre' jahAM tRtIya gautama vAyubhUti anagAra the 'teNeva uvAgacchadda' vahAM pahuMce / uvAgacchittA vahAM pahuMca kara unhoMne 'taccaM gAyamaM vAubhUI aNagAraM evaMvayAsI' una tRtIya gautama vAyubhUti anagAra se aisA kahA - 'evaM khalu goyamA' he vAyubhUte ! 'camare asuriMde asurarAyA' asurendra asurarAja camara 'evaM mahiDIe' esI baDI bhArI RddhivAlA hai / 'taM ceva evaM sadhvaM apuTThavAgaraNaM NeyavvaM' dvitIya gaNadharane jo tRtIya gagadhara vAyubhUti se camarendra kI vibhUti Adi ke viSaya meM jaisA ki varNana isakA upara kiyAjAcukA hai jo aisA hI kahA so vaha saba tRtIya gaNadharane unase pUchA nahIM thA- ataH ise apRSTa vyAkaraNa kahA hai / dvitIya d zrama TIDArtha - "bhagavaM docce goyame" jIna gaNadhara bhagavAna agnibhUtiyo "samaNe bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai " bhagavAna mahAvIra svAmIne yAMce bhago namAvIne nabhas42 . " vaMdittA namasittA" vaMhA namasra urIne " jeNeva tacce goyame vAubhUI aNagAre" yAMtrI budhara vAyubhUti mAzugAra meThA DatA, tyAM "teNeva ubAgaccha " tethe gayA. " uvAgacchittA" tyAM rahane te "taccaM goyamaM vAyubhUI aNagAraM evaM kyAsI" te zrI gautama vAyubhUti agugArane yA pramANe udhuM - "evaM khalu goyamA ! he vAyubhUti ! " camare asuriMde asurarAyA" asurendra asurarAna yamara evaM mahiDie" dhITa lAre ruddhisaMpanna che. ahIM sUtra ekathI sutra cAramAM AvatuM camarendrathI laine camarendranI paTTarANIe sudhInuM je vakatavya AvyuM che te kahevuM joie. trIjA gaNadhavAyubhUtine pUchyA vinA ja A vAta agnibhUtae temanI pAse prakaTa karI hatI tethI tene "" zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 bhagavatIsUtre paryantasya samRddhayAdivikurvaNAzaktisvarUpavividhadivyazvaryamukhasampatyAdi sarva vRttAntam avarNayat / "aparisesiyaM jAva aggamahisINaM jAva vattavyayA samattA" aparizeSam camarAdArabhya sampUrNa yAvat agramahiSINAM yAvata vaktavyatA samAptA "teNaM se tacce goyame vAyubhUtI aNagAre" tataH sa tRtIyogautamo vAyubhUtiranagAro " doccassa goyamassa agnibhUissa aNagArassa" dvitIyasya gautamasya agnibhUteH anagArasya evamAikkhamANassa' evam AkhyAtaH-evam uktarItyA camarAdInAm RddhayAdisvarUpaM sAmAnyatayA kathayataH 'bhAsamANassa' bhASamANasya-vizeSatayA kathayataH 'paNNavemANassa' prajJApayataH- vacanabhedena nAmadibhedena vA kathayateH 'parUvemANassa' prarUpayataH-svarUpataH kathayataH 'eya maTuM no sadahai' etadartha no zraddadhAti-agnibhUti kathitaMcamarAdi svarUpaM vAyubhUtiH gaNadharane unase camara kI vikurvaNA zakti ke viSayameM kahA,-unakI vaikrayikazaktike viSayameM kahA, unako Rddhi samRddhi ke viSaya meM kahA, unake sAmAnika trAyastriMzaka devoMke viSayameM aura anIkAdhipatiyoMke viSayameM kahA aura deviyoM ke sAmarthya aura aizvarya ke viSayameM kahA, divyazvarya sukha sampatti AdikA saba vRttAnta varNana kiyA, taba se NaM tacce goyame vAubhUI aNagAre' una gautama vAyubhUti tRtIya gaNadhara anagArane 'docassa goyamassa aggibhUissa aNagArassa' dvitIya gautama agnibhUti ke 'evamAikkhamANassa' isa prakAra ke sAmAnya kathana ko 'bhAsamANassa' vizeSa kathana ko 'paNNavAmANassa' vacanabheda athavA nAmAdika bhedase kiye gaye kathanako 'pakhvemANassa' svarUpase kiye gaye kathana ko arthAt 'eyamaDhe no "apraSTa vyAkaraNa" kahela che. bIjA gaNadhara vAyubhUtie temane thamarendranI Rddhi, ti, baLa, yaza, sukha ane prabhAva viSe kahyuM. tenI vimurvaNA zakitaviSe paNa kahyuM. camarendranA sAmAnika de, trAyastrizaka deve, lekapAle ane paTTarANIonA divya azva AdinI tathA temanI vidurvaNu zakitanI paNa vAta karI agnibhUti aNagAranI vAta vAyubhUtine gaLe utaratI nathI e batAvavA mATe sUtrakAre nIcenAM sUtro ApyAM che. "se NaM tacce goyame vAubhUI aNagAre" te alon [52 gautama gotrIya vAyubhUti ||rne "doccassa goyamassa aggibhUissa aNagArassa" aler gAya2 mabhibhUtinA "evamAikkhamANassa" 2 // 542nA sAmAnya 4thanamA "bhAsamANassa" vizeSa thanamAM, "paNNavemANassa" kyana nAmahinA nayI 42||yelaa 4thanamA, "parUvemANassa" eita aai 42rAyedI 435yAmA meTale , "eyama, no sahahaha" yabharAhinI *di mAhinA 35 viSayamA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.3 u.1 agnibhUteH vAyubhUti prati camaraRddhisvarUpavarNanam 53 na vizvasiti 'no pattiyai' no pratyeti na pratibudhyate agnimUtikathitaM camarAdisvarUpaM tathaiveti pratIti na karoti / 'no roei' no rocayati-na vAJchayati "eyamadvaM asaddahamANe" etadartham azraddadhat 'apattiyamANe ' apatyan 'arohamANe' arocayan 'uThAe' utthayA utthAnazaktyA 'uThei' uttiSThati 'uhittA' utthAya "jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai" yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIrastatraivopAgacchati 'jAva-pajjuvAsamANe evaM vayAsI' yAvat paryupAsInaH evamavAdIt, yAvatpadena-'uvAgacchittA baMdai namasai vadittA namaMsittA' itye teSAM grahaNam, bhagavatsamIpe gatvA vaMdananamaskArapuraHsaram paryupAsInaH vakSyamANasadahaI' isa camarAdi ke varNana rUpa arthako apanI zraddhAkA viSayabhUta nahIM banAyA / 'no pattiya i' agnibhUti ne camarendra ke viSayameM jo kucha kahA haiM vaha bilakula satya hI kahA hai aisI pratIti unheM nahIM AI / 'no roei' agnibhUti kA vaha kathana unheM rucA nahIM / ataH ve 'eyamaDhe asadahamANe' isa agnibhUti ke camarendra viSayaka varNana para azraddhAlu hokara 'apattiyamANe pratIti se rahita hokara 'aroemANe' aruci se yukta hokara 'uhAe udvei' apanI utthAna zaktise Asana para se uThe 'udvittA aura uThakara 'jeNeva samaNebhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai' jahAM para zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the vahAM Aye 'jAva pajjuvAsamANe evaM vayAsI' vahAM Akara yAvat prabhukI paryupAsanA karate hue unhoMne unase isa prakAra kahA-yahAM 'yAvat' padase 'uvAgacchittA vaMdai, namasai, vaMdittA namaMsittA' isa pATha kA saMgraha huA hai| tAtparya-kahanekA yaha hai ki jaba ve prabhu ke zraddhA 3400 nahI. "no pattiyai" bhibhUtame yamarendranA viSa 2 pAta hI te satya 4 cha mevI pratIti temane 25 nahI. "no roei" AbhUtinI vAta temane sabhI nahi. tethI " evama asaddahamANe " abhibhUtinI yamarendra viSanI pAtamA bhazraddhANu thane, "apattiyamANe" pratIti 2Dita yadhane, "aroemANe" mAyathI yuta sanIna " uThAe uDeDa" vAyubhUti mA2 tebhanI utthAna zatithI yAM "uhitvA jeNeva" tyAl salne yA zramAyu masavAna mahAvIra svAmI me hatA tyA bhAvyA "jAva pajjuvAsamANe evaM vayAsI" mI "jAva (pa-ta)" 54thA niiyn| pATha 5 42||ye| che. "uvAgacchittA vaMdai, namasai, vaMdittA, namaMsittA" zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre rItyA bhagavantaM pRSTavAn-'evaM khalu bhadanta ! 'mama docce goyame aggibhUI aNagAre mamaM evamAikkhai, bhAsai, paNNavei, parUvei" mama dvitIyo gautamo'gnibhUtiH anagAro mAm evamAkhyAti, bhASate, prajJApayati, prarUpayati 'evaM khalu geyamA !' evaM khalu gautama ! he gautamagotrIya-agnibhUte " camare asuriMde asurarAyA mahiDIe " camaraH asurendraH asurarAjo mahadikaH 'jAva mahANubhAge' yAvat mahAnubhAgaH, atra yAvatpadena- mahAtdyutikaH mahAbalaH mahA yazAH mahAsaukhyaH mahAnubhAga:-acintyaprabhAvasampannA, 'se NaM tattha cottIsAe bhavaNAvAsasayasahassANaM' sa tatra catustriMzad bhavanAvAsazatasahasrANAm catustriMzallakSabhavanAdhipatiH 'evaM taM ceva savvaM aparisesiyaM bhANiyavyaM' evaM tadeva pAsa Aye taba unhoMne vahAM unhe vaMdanA kI namaskAra kiyA, vaMdanA namaskAra karake paryupAsanA karate hue unhoMne prabhuse isa prakAra pUchA'evaM khalu bhaMte !' he bhadanta ! 'mama docce goyame aggibhUI aNagAre mamaM evamAikkhaI' mujha se dvitIya gautama aggibhUti anagArane isa prakAra kahA hai, isa prakAra vizeSarUpa se kahA hai, isa prakAra se jatAyA hai-isa prakAra se prarUpA hai ki 'evaM khalu goyamA !' he gautama ! vAyubhUte / 'camare asuriMde asurarAyA mahiDDIe jAva mahANubhAge' asurendra asurarAja camara bahuta bar3I parivAra vimAna Adi RddhivAlA hai yAvat mahAprabhAvazAlI hai-yahAM 'yAvat' pada se mahAdyutikaH mahAbalaH, mahAyazAH, mahAsaukhyaH, mahAnubhAgaH' isa pAThakA saMgraha huA hai 'se NaM tattha cottIsAe bhavaNAvAsasayasahassANaM, evaM taM ceva tyAM jaIne temaNe temane vaMdaNa namaskAra karyA. vaMdaNa namaskAra karIne paryApAsanA karatAM karatAM temaNe mahAvIra prabhune A pramANe pUchayuM "evaM khalu bhaMte !" 3 mahanta ! "mama docce goyame aggibhUi aNagAre mama evamAikkhai" tyAdi. mI Aya2 gautama abhibhUti mare mane A pramANe kahyuM che. A prakAre vizeSa rUpe kahyuM che, A pramANe batAvyuM che, mA pramANe 53"yu cha : "evaM khalu goyamA" gautama vAyubhUti magAra "camare asuriMde asurarAyA mahiDIe jAva mahANubhAge" masurendra, masu220 212 bahu ja bhAre parivAra, vimAna Adi samRddhIvALe che, mahAvRtivALe che, mahAbaLa vALe cha mh| yaza saMpanna cha, mahA subha sapanna cha bhane / prabhAvI cha " se NaM tattha cAttIsAe bhavaNAvAsasayasahassANaM, evaM taM ceva savva aparisesaM bhANiyavya zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.1 agnibhUte vAyubhUti prati camaraRddhisvarUpam 55 sarvam aparizeSam bhaNitavyam- bhagavan ! dvitIyo gautamo'gnibhUtirmAm evaM kathayati yat camaraH asurendro maharddhisampanno mahAprabhAvaH saubhAgyazAlI catustriMzallakSasaMkhyAkabhavanAvAsAdInAM svasattAdhipatyena svAmitvaM kurvan divyAn bhogabhogAn bhuJjAna viharati, vikurvaNAzaktyA ca vaikriyasamudghAtena samavahatya jambUdvIpam asaMkhyAtAn dvIpasamudrAMzca vyAptuM zaknoti, 'jAva-aggamahisINaM vattavyayA samattA' yAvat agramahiSINAM vaktavyatA samAptA- evaM tadIyasAmAnikatrAyastriMzakalokapAlAgramahipINAmapi tathaiva samRddhayAdisamupabhogapUrvakaM vaikriyakaraNAdisAmarthya vartate iti * se kahamevaM bhaMte evaM?' tatkathametat bhagavan ? evam yad yaduktam tattatsarvam he bhagavan satyamasti? // 5 // savva aparisesaM bhANiyavva jAva aggamahisINaM vattavvathA sammattA' vaha vahAM34cottIsalAkha bhavanAvAsokA ekAdhipatya bhogatA huA divya bhogoMko bhogatA rahatA hai vikurvaNAzakti usakI itanI baDhI car3hI hai ki usase vaha vaikriya samudghAta se yukta hokara isa jambUdvIpako tathA asaMkhyAta dvIpa samudroMko bhara sakatA hai ityAdi rUpa se pUrva kA saba kathana vAyubhUtine jaisA ki unase agnibhUtine kahA thA prabhu mahAvIrake pAsa kaha diyA. vahAM taka kA ki jahAM taka ke kathana meM agramahiSiyoMkI vaktavyatA samApta huI hai| isa prakAra camara ke sAmAnika deva, trAyastriMzakadeva, lokapAla, agramahiSiyoM kI bhI usI prakAra se samRddhi Adi kA unake divyabhogoM, unake baikriyakaraNAdi sAmarthya kA kathana karake vAyubhUtine 'se kahameyaM bhaMte! evaM' prabhu se pUchA-he bhadanta ? yaha saba kathana kyA satya hai ? ||suu. 5 // jAva aggamahisINaM vattavvayA sammattA" te tyAM yAtrIsa sAma manApAsa 52 Adhipatya Adi bhegave che te tyAM aneka divya bhege bhegave che te eTalI badhI vikuvaNa zakita dharAve che ke vaikiya samuddhAta dvArA utpanna karelA anaMta deva devIo vaDe te jaMbUdvIpane tathA tiryazlokanA dvIpa samudrone bharI daI zake che A rIte camaranI paTTarANIonI samRddhi tathA vidurvaNa zakita sudhInA viSayamAM agnibhUtie kahelI badhI vAta vAyubhUti aNagAre mahAvIra prabhune kahI saMbhaLAvI A rIte camaranA sAmAnika de, trAyazcizaka deve lokapAlo ane paTTarANInI samRddhi, divya bhege, vaikiya Alsa mArnui varNana dIne vAyubhUti maDAvIra prabhune pUchyu "se kahameyaM bhaMte evaM" HE- MAti // 2 te 4thana zu satya cha ? // sU. 5 // zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre malama-goyamAI ! samaNe bhagavaM mahAvIre taccaM goyame vAyubhUti aNagAraM evaM vayAsI-jaM NaM goyamA ! docce goyame aggibhUI aNagAre tava evamAikkhai, bhAsai, paNNavei, parUvei- "evaM khalu goyamA ! camare asuriMde, asurarAyA mahiDDIe, evaM taM ceva savvaM jAva aggamahisINaM vattavyayA samattA "sacceNaM esamaTe, ahaM pi NaM goyamA ! evamAikkhAmi, bhAsAmi, paNNavemi, parUvemi- evaMkhalu goyamA ! camare asuriMde, asurarAyA jAva-mahiDDIe, soceva vItio gamobhANiyavvo, jAva-aggamahisIo; sacceNaM esamaTe sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti tacce goyame vAubhUI anagAre samaNaM bhagavaM mahAvIra vaMdai; namasai; vaMdittA namaMsittA jeNeva docce goyame aggibhUI aNagAre teNeva uvAgacchai; uvAgacchittA doccaM goyamaM aggi bhUI aNagAraM vaMdai; namasai; eyamadraM sammaM viNayeNaM bhujo bhujo khAmei // sU0 6 // ___ chAyA-gautama ! iti zramaNo bhagavAna mahAvIrastRtIyaM gautamaM vAyubhUtim-ana. gAram evam avAdIt-yat gautama ! dvitIyo gautamaH agnibhUtiH anagAraH tvAm 'gauyamAI ? samaNe bhagava' mahAvIre' ityAdi / sUtrArtha-(goyamAI) he gautama ! Adi zramaNa nirgranthoM ! isa prakAra saMbodhita karate hue (samaNe bhagavauM mahAvIre) zramaNa bhagavAn mahAvIrane (taccaM goyamaM vAyubhUtiM aNagAraM evaM vayAsI) tRtIya gautama vAyubhUti anagAra se isa prakAra kahA-(jaM NaM goyamA ! docce goyame aggi" goyamAI samaNe bhagavaM mahAvIre " tyA / (goyamAI)" gautama mA zrama ni ! L pramANe samAdhana 4Ine (samaNe bhagavaM mahAvIre) zrama mApAna bhaDAvA3 tacca goyamaM vAyubhUtiM aNagAre evaM vayAsI) zrI gautama pAyubhUti mArane 2 // prabhA yu-jaM NaM goyamA zrI bhagavatI sUtraH 3 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA za. 3. u. 1 bhagavatA agnibhUteH kathanasamarthanam 57 evam AkhyAti, bhASate, prajJApayati, prarUpayati-"evaM khalu gautama ! camaraH asurendraH asurarAjo maharddhikaH, evaM taccaiva sarva yAvat-agramahiSINAM vaktavyatA samAptA satyaH eSo'rthaH, ahamapi gautama ! evam AkhyAmi, bhASe, prajJApayAmi, prarUpayAmi, evaM khalu gautama ! camaraH asurendraH, asurarAjo yAvat-mahardikaH sa eva dvitIyo gamo bhaNitavyaH, yAvat-agramahiSyaH, satyaH eSo'rthaH, tadevaM bhUI aNagAre evamAikkhai) he gautama dvitayagaNadhara gautama agnibhUti anagArane jo tuma se aisA sAmAnyarUpa se aisA kahA hai (bhAi) vizeSarUpa se aisA kahA hai (paNNavei) isa prakArase jatAyA hai (paruvei) isa prakArase prarUpita kiyA hai ki (evaM khalu goyamA ! camare asuriMde asurarAyA mahiDDIe evaM taM ceva sadhaM jAva aggama hisINaM vattavvayA samattA ) he gautama ! vAyubhUte ! asurendra asurarAja camara bahuta bar3I RdvivAlA hai, ityAdi isa viSayaka saba kathana yahAM taka kA ki jahAMtaka agramahiSIviSayaka vaktavyatA samApta huI hai so (saccaNaM esama?) yaha saba unakA kathanarUpa artha satya hai| (ahaM pi NaM goyamA! evamAikkhAmi bhAsAmi paNNavemi parUvemi) he gautama! maiM bhi aisA sAmAnya rUpase kahatA hUM, aisA hI vizeSa rUpa se kahatA hUM, aisA hI jatAtA hUM aura aisA hI prarUpita karatA hUMki (camare asuriMde asurarAyA jAva mahiDIe soceva bitIo gamo bhANiyavvo) asurendra asurarAja camara bahuta bar3I RddhivAlA hai docce goyame aggibhUI aNagAre tava evamAikkhai) OM gautama wlon gadhara gautama nibhUtimme tamane bhA prabhArI ne sAmAnya35 4yu cha, (bhAsai) vizeSa 35 49yu cha, (paNNavei) matA0yu cha bhane (parUvei) 535 // 46 // evaM khalu camare asuriMde asurarAyA mahiDIe evaM taM cetra savvaM jAva aggamahisINaM vattavvayA sammatA) OM gautama vAyubhUti masurendra msu22||24 yama2 ghal mAre samRddhivALe che, ItyAdi agramahiSIo (paTTarANIo) sudhInuM samasta kathana para esamaThe) satya cha (ahaM pi NaM goyamA ekamAikkhAmi bhAsAmi pAgavemi parUvemi) 3 gautama pay memA 4 chu memana vizeSa 35 4 chu bhan sabhA cha bhane me 4 pramANe 5359 // 43 chu : (camare asuriMde asurarAyA jAvahiDIe soceva biio gamo bhANiyayo) surendra msu22|04 sabha2 zrI bhagavatI sUtraH 3 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre bhagavan ! iti tRtIyo gautamo vAyubhUtiH anagAraH zramaNaM bhagavantam mahAvIraM vandate, namasyati, vanditvA namasyitvA yenaiva dvitIyo gautamo'gnibhUtiH anagArastenaiva upAgacchati, upAgatya dvitIyaM gautamam-agnibhUtim anagAram vandate, namasyati, etadarthaM samyag vinayena bhUyobhUyaH kSamApayati ||muu0 6 // ityAdi vahI dvitIya gama yahAM jAnanA cAhiye (jAva aggamahisIo) aura vaha agramahiSiyoMke prakaraNakI samApti taka yahAM grahaNa karanA cAhiye (sacceNaM esamaTe) he gautama ! yaha artha bilakula satya hai| (sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! tti tacce gAyame vAubhUI aNagAre samaNaM bhagavaM mahAvIraM baMdai namasai) he bhadanta ! Apa devAnupriyane jo kahA hai vaha aisA hI hai-vaha he bhadanta ! aisA hI hai isa prakAra kaha kara tRtIya gautama vAyubhUti anagArane zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana namaskAra kiyA bAda meM ve (jeNeva docce goyame aggibhUI aNagAre teNeva uvAgacchai) jahAM dvitIya gautama agnibhUti anagAra the vahAM Aye ( uvAgacchittA) vahAM Akara unhoMne (docaM gauyamaM aggibhUI aNagAraM vaMdai namasai eyamatthaM sammaM viNaeNaM bhujo bhujjo khAmei) dvitIya gautama agnibhUti anagArako vaMdanA kI unheM namaskAra kiyA aura unakI bAta para vizvAsa Adi na karane janya doSa kI vinayapUrvaka bAra2 unase kSamA mAgI // sU0 6 / dhaot 24 sapA che. mI lion sUtranu samasta varSa na 2 na. (jAva aggamahisIo) yI mAnA 4291 sudhAma mAtu sabhRti viv'| ti mAhina 1 na hI a6 42j (sacceNaM esamaDhe) gautama 2mA pAta tahana sAthI che. seva bhaMte ti tacce goyame vAubhUI aNagAre samaNe bhagava mahAvIra vaMdai namasai) ApanuM kathana satya che, temAM kaI saMdehane sthAna nathI" ema kahIne trIjA gautama vAyubhUti aNagAre zramaNa bhagavAna mahAvIrane vaMdaNa namaskAra karyA tyAra bAda tene decce goyame aggibhUi aNagAre teNeva uvAgacchai tamo nyai wlon 52 manibhUti // 2 tA tyAM gayA. (uvAgacchittA) tyai ne tebharAM docce goyame aggibhuiM aNagAraM dai namasai eyamae sammaM viNaeNaM bhujjo bhujjo khAmei) mI gautama mAninabhUti mArane vA nabhA ryAsane tamanI pAtamA zrIna 42vAne mATAsATopana bhATe vinaya pUrva vA 2 kSamA mAgI. // suu-6|| zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TokA za.3. u. 1 bhagavatA agnibhUteH kathanasamathanam 59 _____TIkA-mahAvIrasvAmI pUrva sandarbha agnibhUtikathitacamarAdisambandhisamRddhayAdi viSayakaM vAyubhUteH sandehaM praznAzayazca buddhavA agnibhUtervacanAni satyApayan pramApayaMzca vAyubhUtisandehanivAraNAya tamevamavAdIt-'goyamAI !' ityAdi, he gautama ! anyazramaNanirgranthAn Amantrya bhagavAn prAha-camarAdInAM samRddhayAdIn sAmAnyavizeSaprakArAbhyAM sa yadavarNayat prAjJApayat prArUpayaJca tatsarva satyameva tena kathitam iti tadvarNitamAcamarAdipaTTamariSIparyantamya samRddhayAdivRttAnta mahamapi AkhyAmi-bhASe prajJApayAmi prarUpayAmi cetyevaM bruvANasya zramaNasya bhagavato mahAvIrasya vacanam Aptatvena yathArthatvAt zraddhayA satyAtmakaM prAmANi TIkArtha- pUrvasandarbha (prakaraNa ) meM agnibhUti kathita camarAdi saMbandhI samRddhi Adi viSayaka vAyubhUti ke vacano meM satyatA aura pramANatA prakaTa karate hue vAyubhUti ke sandeha ko aura prazna ke Azaya ko samajhakara mahAvIrasvAmIne agnibhUti ke vacanoMmeM satyatA aura pramANatA prakaTa karate hue vAyubhUti ke mandeha ko nivAraNa karane ke liye unase vahI bAta kahI ki he vAyubhUte! gautama jo ! agnibhUti ne camara Adi kI samRddhi AdikA sAmAnya vizeSa rUpase varNana kiyA hai, prajJApana kiyA hai prarUpaNA ki hai yaha saba unhoMne satya hI kahA hai / maiM bhI tavarNita camarAdi ko samRddhi Adi kA evaM agramahiSiyoM taka kI samRddhi AdikA saba vRttAnta use vaisA hI kahatA hUM, vaisA hI usa para bhASaNa karatA hUM, vaisA hI janAtA hUM, vaisA hI use prarUpita karatA hUM, isa prakAra kahane vAle zramaNa bhagavAn mahAvIra ke vacana ko Aptavacana hone ke kAraNa yathArtha rUpase TIkAtha- AgalA prakaraNamAM agnibhUti aNagAre kahela camarAdinI ddhi AdinA viSayamAM vAyubhUtinA hRdayamAM janmelA saMdehane samajIne bhagavAna mahAvIre agnibhUti aNagAranA kathanamAM rahelI satyatA prakaTa karIne vAyubhUti aNagAranA saMdehanuM nivAraNa kevI rIte karyuM te A sUtramAM batAvyuM che. mahAvIra prabhue kahayuM ke agnibhUtie camarAdinI addhi, vikrvaNa zakita AdinuM je varNana karyuM che te sAcuM che huM paNa camarAdinI Rddhi Adi viSe tathA tenI paTTarANIo paryantanI Rddhi Adi viSe eja pramANe kahuM chuM eja pramANe pratipAdana karuM chuM, eja pramANe samajAvuM chuM ane e ja pramANe prarUpaNA karuM chuM. mahAvIra prabhunA te vacananA Ata vacana gaNane te vacanamAM vAyubhUtine zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre kaJcAkalayya tRtIyo gaNadharo vAyubhUtiranagAro bhagavantaM mahAvIraM praNamya agnibhUterabhimukhaJcAgatya tamapi namaskRtya ca tadvacanAzraddhAnajanitamaparAdhaM bhUyobhUyaH kSamApayati savinayamiti mUtrAzayaH // 6 // mUlam-tae NaM se tacce goyame vAyubhUtI aNagAre docce NaM goyameNaM agnibhUiNAmeNaM aNagAreNaM saddhiM jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre; jAva-pajjuvAsamANe evaM vayAsI-jaiNaM bhaMte ! camare asuriMde; asurarAyA evaM mahiDDIe; jAva-evatiyaM ca NaM pabhU vikuvittae; balI NaM bhaMte ! vairoyaNide; vairoyaNarAyA kemahiDDIe; jAva kevaiyaM ca NaM pabhU vikuvittae ? goyamA ! balINaM vairoyaNide, vairoyaNarAyA mahiDDIe; jAva-mahANubhAge, seNaM tattha tIsAe bhavaNAvAsasayasahassANaM; saDIe sAmANiyasAhassINaM; sesaM jahA-camarassa tahA balissa vi yavaM navaraM sAtiregaM kevalakappaM jaMbraddIvaM bhANiyavaM; sesaM taM ceva niravasesaNeyatvaM navaraM nANattaM jANiyatvaM bhavaNehi sAmANiehiM ya sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti tacce goyame vAyubhUI jAvaviharai ||suu07|| zraddhA ke viSayabhUta banAkara aura unheM pramANika mAna kara tRtIya gaNadhara vAyubhUti anagArane zramaNa bhagavAn mahAvIra ko namaskAra kiyA aura bAda meM phira ve jahAM agnibhUti virAjamAna the vahA~ unake samakSa gye| vahAM unheM vandanA namaskAra kara ke una ke vacana kI azraddhA janita apane aparAdha kI bAra 2 baDe hI vinamrabhAvase kSamA yAcanA ko / isa prakAra se isa sUtra kA Azaya hai // sU0 7 // saMpUrNa zraddhA upajI temanAM kathanane pramANabhUta mAnIne temaNe tene satya ane yathArtha mAnyuM. tyAra bAda mahAvIra prabhune vaMdaNa namaskAra karIne teo tyAMthI agnibhUti aNagAra pAsegayAM. tyAM jaIne temaNe temane vaMdaNuM namaskAra karyA. ane temanA vacanamAM zraddhA na mUkavAnA aparAdha mATe temaNe vinamra bhAvathI vAraMvAra temanI kSamA yAcI. e sU 6 che zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA za. 3. u.1 balIndraRddhiviSaye vAyubhUteH praznaH 61 chAyA-tataH sa tRtIyo gauttamo vAyubhUtiranagAro dvitIyena gautamena agnibhUtinAmnA anagAreNa sArdha yatraiva zramaNo bhagavAna mahAvIraH, yAvat paryupAsIna: evamavAdIta-yadi khalu bhadanta ! camaraH asurendraH, asurarAjaH evaMmahaddhikaH, yAvat-etAvacca prabhu vikurvitum, balibhagavan ! vairocanendraH, vairocanarAjaH kiMmahardikaH, yAvat-kiyacca prabhu vikurvitum ? gautama ! balirvairocanendraH, vairocanarAjo mahaddhikaH, yAvat-mahAnubhAgaH, sa tatra triMzatAM bhavanAvAsazatasahasrANAm , 'taeNaM se tacce goyame vAubhUI aNagAre' ityAdi / sUtrArtha-(taeNaM) isake bAda (se tacce goyame vAubhaI aNagAre) ve tIsare gautama vAyubhUti anagAra (docceNaM goyameNaM aggibhUINAmeNaM aNagAreNaM saddhi) dvitIya gautama agnibhUti anagAra ke sAtha (jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre) jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the (jAva pajjuvAsamANe evaM vayAsI) vahAM gaye vahAM jAkara unhoMne yAvat paryupAsanA karate hue zramaNa bhagavAn mahAvIra prabhu se isa prakAra kahA (jaha NaM bhaMte! camare asuriMde asurarAyA evaM mahiDIe jAva evaiyaM ca NaM pabhU vikuvittae) he bhadanta ! asurendra asurarAja camara yadi isa prakArakI mahARddhi vAlA hai aura itanI baDhI caDho vikurvaNA karane kI zakti se yukta hai to (ghalINaM bhaMte! vairoyaNiMde vairoyaNarAyA kemahiDDIe jAva kevaiyaM ca NaM pamU vikuvittae ?) he bhadanta ! vairocanendra vairocanarAja bali kitanI bar3I samRddhivAlA hai yAvat vaha kitanI baDI vikurvaNA karane "tae NaM tacce goyame vAubhaI aNagAre" tyAdi sAtha-tyA2 mAha (se tacce goyame vAubhUI aNagAre) te zrIkana gautama pAyamati mA2 (docceNaM goyameNaM aggibhUINAmeNaM aNagareNaM saddhiM) mI gautama anabhUti mAranI sAthai (jeNeva samaNe bhagavauM mahAvIre) nyai zrabhA mApAna mahAvIra vimAna // tyo yai. (jAva pajjuvAsamANe evaM vayAsI) tyAM na paryupAsanA patanI samasta vidhi rIne tebhale yA pramANe pUchayu (jaiNaM bhaMte camare asuriMde asurarAyA evaM mahiDIe jAva evatiyaM ca NaM pabhU vikuzcittae he bhadanta je asurendra asurarAja camara ATalI badhI mahA ruddhivALo ane ATalI wdhI vi tivANA cha. to (balINaM bhaMte vairoyaNide vairoyaNarAyA ke mahiDIe jAva kevaiyaM ca NaM pabhU vikuncittae) ke mahanta vaizayanendra vairAyana rAja bali keTalI bhAre samRddhi AdithI sukata che? te kevI vimurvaNA zakti dharAve che? zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatisUtre SaSTInAM sAmAnikasAhasrINAm, zeSaM yathA camarasya tathA balerapi netavyam, navaram vAtireka kevalakalpaM jambUdvIpam [iti] bhaNitavyam, zeSaM taccaiva niravazeSaM netavyam, navaram-nAnAtvaM jJAtavyaM bhavanaiH, sAmAnikaizca, tadeva bhagavan ! tadeva bhagavan ! iti tRtIyo gautamo vAyubhUtivit-viharati // mU07 // ke liye zaktizAlI hai ? (goyamA) he gautama ! (balI NaM vaharoyaNiMde vairoyaNarAyA mahiDIe jAva mahANubhAge) vairocanendra vairocanarAja jo bali hai vaha bahuta baDI RddhivAlA hai yAvat vaha mahA prabhAvavAlA hai| (se NaM tattha tIsAe bhavaNAvAsasayasahassANaM, saTThIe sAmANiya sAhassoNaM-sesaM jahA camarassa tahA balissa vi NeyavyaM) vaha vahAM para tIsa lAkha bhavanAvAsokA aura sATha hajAra sAmAnika devoM kA svAmI hai| bAkI kA isa balI kA isa viSaya kA aura kathana cabhara kI taraha se hI jAnanA caahiye| (navaram-sAtiregaM kevalakappaM jaMbUdivaM bhANiyaba-sesaM taM ceva niravasesaM NeyavvaM ) yahAM vizeSatA kevala itanI hai ki yaha vairocanendra vairocanarAja bali apanI vikuvarNA se pUre jaMbuddhIpa se bhI adhika pradeza ko bhara sakane meM samartha hai| (navaraM nANattaM jANiyabvaM bhavaNehiM sAmANiehiM ya-sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! tti tacce goyame vAubhUI jAba viharai) vizeSatA yaha haiM ki bhavana aura sAmAkioM meM bhinnatA haiM / he bhadanta ! jaisA Apa devAnupriyane kahA hai vaha aisA hI (goyamA) 3 gautama ? balINaM vairoyaNiMde vairoyaNarAyA mahaDIe jAva mahANu bhAge) vaizayanendra vaizyana2008 mati mArDa 24 mAre samRddhi dhRti maNa subha yaza bhane prabhAvAmA cha. (se gaM tattha tIsAe bhabaNAvAsasayasahassANaM saTTIe sAmANIyasAhassINaM) te tyAMnIsa are bhavanAvAsonA tathA, sa18 M2 sAmAni vAnA svAmI cha. (sesaM jahA camarassa tahA balissa vi NeyavyaM) DIna madhu varNana yamaranA varNana pramANe 4 sabhA (navaraM- sAtiregaM kevala kappaM jabUdIvaM bhANiyavvaM- sesaM taM ceva niravase saMNeyavvaM) vizeSatA merI che vaizayanendra bali tenI vimurvaNu zakitathI utpanna karelA rUpe vaDe samasta jaMbudvIpa karatAM paNa adhika pradezane bharI zakavAne samartha che bAkInuM samasta kathana camarendra mujaba samajavuM (navaraM nANattaM jANiyavyaM bhavaNehiM sAmANiehiM ya- sevaM bhaMte sevaM bhaMte tiM tacce goyame vAubhUI jAva viharai) vizeSatA ke cha bhane mana sAmAnimA bhinnatA che. ApanuM kathana satya che, ApanI vAta yathArtha che, "ema kahIne trIjA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3. u. 1 balIndraRddhiviSaye vAyubhUteH praznaH 63 ___TIkA-dAkSiNAtyAsurakumArarAjacamarAdi devAnAM samRddhisaukhyavikurvaNA zaktyAdIn samyagrUpeNa jJAtvA nivRttasandehastRtIyo gaNadharo vAyubhUtiranagAraH agni bhUtinA saha mahAvIraprabhoH samIpaM samAgatya savinayaM samupAsanAM kurvANaH vakSyamANarItyA bhagavantaM mahAvIraM papraccha-he bhagavan ! yadi camaraH asurendro yathoktasamRddhayAdi sampannaH pUrvoktAM mahAzcaryakAriNIM vikurvaNAM ca kartuM samarthastadA audIcyAsurakumArarAjo vairocanendro baliH kiyanmaharddhisampannaH kiyatI kIdRzIca vikurvaNAM kartuM samarthaH iti kRpayA mAM prajJApayatu bhadanta ! iti pRcchati-'tae NaMse tacce' ityAdi / zabdArthastu saralatayA na prapaJcayate / vairocanendrapada vyutpattistuhaiM- he bhadanta ! vaha aisA hI hai| isa prakAra kaha ve tRtIya gautama vAyubhUti anagAra yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gae sU0 6 TIkArtha- dakSiNa dizA ke svAmI asurakumArarAja camarAdi devoMko samRddhi, unake sukha aura una kI vikurvaNAzakti Adi viSaya ko acchI taraha se jAna kara niHzaMka bane hue gaNadhara vAyubhUti anagArane agnibhUti ke sAtha mahAvIra prabhu ke samIpa jAkara ke baDe vinaya ke sAtha unako vaMdanA tathA paryupAsanA karate hue aura vakSyamANarIti se una mahAvIra prabhu se pUchA- he bhadanta ! yadi asurendra asurarAja camara yathokta samRddhi Adi se sampanna hai, aura pUrvokta AzcaryotpAdaka vikurvaNA karane ke liye zaktitazAlI hai- to kRpA kara mujhe he bhadanta ! yaha aura samajhA dIjiye ki- 'tae NaM se tacce' vairocanendra vairocanarAja bali kitanI baDI Rddhi kA adhipati hai ? ityAdi isa sUtra pATha kA artha sarala-sugama hai ataH isapara vyAkhyA gaNadhara vAyubhUti aNagAre mahAvIra prabhune vaMdaNA namaskAra karyA. tyAra bAda teo temane sthAne gayA. che sU. 7 TIkAtha- dakSiNa dizAnA svAmI asurakumArarAja camarAdinI samRddhi sukha, vikuNAzakita Adi viSe pUrepUrI mAhitI meLavIne- pitAnA saMdehanuM nivAraNa thayA pachI vAyubhUti aNagAra agnibhUti aNagAranI sAthe zramaNa bhagavAna mahAvIra pAse jAya che temane vaMdaNA namaskAra karIne paryApAsanA pUrvaka nIce prazna pUche che. he bhadanta ! je asurarAja asurendra camara ATalI badhI Rddhi AdithI yukata che, je te ATalI badhI vimurvaNa zakitavALe che, te vairocanendra vacanarAja bali keTalI mahAddhi AdithI yukata che ? te keTalI vidurvaNa zakita dharAve che? sUtrapAThano artha zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre vi-viziSTaM rocanaM dIpanaM prakAzana miti yAvat, yeSAM te virocanAH virocanA eva vairocanAH prajJAditvAtsvArthe'N pratyayaH / audIcyAsurakumAradevAH dAkSiNA. tyAsurakumArApekSayA viziSTA teSAmadhikakAntizAlitvAt / teSAmindro vairocanendro, valinAmA rAjA abhidhIyate / he gautama ! vAyubhUte ! vairocanendro baliH mahAsamRddhizAlI mahAprabhAvasaubhAgyazAlI ca virAjate, sa tatra baliH trizallakSasaMkhyaka bhavanAvAsAnAm, paSTi sahasrasaMkhyakasAmAnikadevAnAmupari svasattayA svAmitvaM kurvan dilyAn bhogabhogAn bhuJjAno viharati camaravat trayastriMzatalokapAla-agramahiSI-anIka-anIkAdhipatiprabhRtInAM nikhilaM svAdhipatyaM svAmitvaM balerapi bodhyam, kintu baleraudIcyAsurakumArendratvena dAkSiNAtyAsurakumArendracamarApekSayA vizeSatA ceyaM vartate nahIM likhI hai / vairocanendra pada kI vyutpatti isa prakAra se hai- viviziSTa-rocana-dIpana-prakAza-jinhoMkA hai ve virocana hai-ye viroMcana hI vairocana hai / kyoM ki uttaradizAke asurakumAradeva dAkSiNAtya asurakumAroMkI apekSA adhika kAntizAlI haiN| inakA jo indra hai vaha vairocanendra hai| usakA nAma bali hai / he gautama! vAyubhUte! bairocanendra bali bahuta baDI RddhivAlA hai / tathA mahAprabhAva aura saubhAgyazAlI hai / yaha bali vahAM 30 tIsalAkha bhavanAvAso aura 60sATha hajAra sAmAnika devoMke Upara apanI sattAse svAmitva karatA huA divya bhogabhogoMko bhogatA rahatA hai| camarakI taraha trAyastriMzaka, lokapAla, agramahiSI, senA, senApati Adi samasta isake adhikAra meM hai| ina sabakA vaha saMpUrNarUpase svAmI hai| kintu yaha bali saraLa hovAthI ahIM tenuM vivecana karyuM nathI vairecanendra padanI vyutpatti nIce pramANe cha- vi viziSTa, rocana, dIpana, prAzanA viziSTa prA. DAya cha tena vizayana kahe che. te virecanane ja virecana kahe che. dakSiNanA asurakumAra deve karatAM uttaranA asurakumAra deve vadhAre kAntivALA che temane je Indra che tene vairAganendra kahe che tenuM nAma bali che bhagavAna mahAvIra kahe che te vAyubhUti ! vairAganendra bali bali che bhagavAna mahAvIra kahe che, he vAyubhUti vairecanendra bali ghaNI bhAre RddhivALe che te ghaNuM baLa vALa ghaNA yazavALo, ghaNI vRtivALa, ghaNuM sukhavALo ane ghaNe prabhAvazALI che tyAM te 30trIsa lAkha bhavanAvAse ane 6nsAITha hajAra sAmAnika deve para Adhipatya bhegave che camaranI jema trAyastrizakadevo lokapAle paTarANIe senA senApati Adi samasta para zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.1 valiMndraRddhiviSaye vAyubhUteH praznAbhagaduttaraM ca 65 yat tasya nijavikurvaNA zaktyA vaikriyasamudghAtena nirmitanijAtmanAnArUpaiHsAtirekaM sAdhikam jambUdvIpaM pUrayituM sAmarthyam, zeSaM sarva camaravadeva jJeyam / parantu uktarItyA bhavanaviSaye sAmAnikadevaviSaye cApi vizeSatA vijJeyA iti rItyA bhagavato mahAvIrasya vAyubhUtimprati balevairocanendrasya samRddhivikurvaNAdi viSayaka prazna samAdhAnaM sUcayati-goyamA ! balINaM vairoyaNiMde' ityAdi / zabdArthaH saralaH / mahAvIrasvAmino balisambandhisamRddhivikurvaNAdiviSayaka yathArtha pramANikaJca vaktavyasamAdhAnaM zrutvA tRtIyo gaNadharo vAyubhUtiranagArastadIyaM pravacanaM prAmANikatvena svIkurvan viharati // mU0 7 // audIcya asurakumAra devAMkA indra hai, so dAkSiNAtya asurakumAroM kA indra jo camara hai usakI apekSA isameM vizeSatA yaha hai ki yaha apanI bikurvaNA zaktise nirmita vaikriya samuddhAta dvArA janya apane aneka rUpose kucha adhika jaMbUdvIpako bharanekA sAmarthya rakhatA hai| bAkI aura saba vAte isakI camarakI taraha jAnanA cAhiye / parantu uktarItike anusAra bhavanAMke viSayameM aura sAmAnika devAMkeviSaya meM bhI vizeSatA jAnanI caahiye| isa rIti se bhagavAna mahAvIra prabhukA vAyubhUtike prati bali vairoMcanendrakI samRddhi vikuvaNA Adike viSayakA samAdhAna isa sUtrapATha meM diyA gayA hai| isa sUtrapAThakA zabdArtha sarala hai| isa prakAra bhagavAn mahAvIra svAmIse bali sambandhI samRddhi vikurvaNA zakti Adike viSayakA yathArtha evaM prAmANika samAdhAna sunakara tRtIya gaNadhara vAyubhUti anagAra unake pravacana meM prAmANikatA svIkAra karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||muu0 7 // tene adhikAra cAle che. te badhA para te saMpUrNa Adhipatya bhegave che A bali uttaranA asurakumAra devone indra che dakSiNanA asurakumArarAja camara karatA balimAM rahelI vizeSatA nIce pramANe che - bali pitAnI vaikiya zakti dvArA nirmita pitAnA aneka rUpathI jaMbudvIpa karatAM paNa adhika sthAnane bharI zakavAne samartha che. bAkInuM balinuM samasta varNana amarendra pramANe ja samajavuM paraMtu bhavane ane sAmAnika devonA viSayamAM upara kahayAM mujaba vizeSatA samajavI A rIte varecanendra balinI addhi vimurvaNa zakita AdinuM kathana sAMbhaLIne vAyubhUti aNagArane saMtoSa thaye temaNe kahayuM he bhadanta ApanI vAta taddana sAcI che temAM su dehane sthAna ja nathI tyAra bAda bhagavAna mahAvIra ne vaMdaNa namaskAra karIne teo temane sthAne jaine besI gayAM che sU. 7 che zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre nAgarAjadharaNendrasya samRddhi-vikurvaNAzaktyAdiviSayakavaktavyatAprastAvaH __ mUlam-bhaMte ! tti; bhagavaM docce goyame aggibhUI aNagAre samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai; vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI jaiNaM bhaMte ! balI vairoyaNiMde,vairoyaNarAyA evaM mahiDDIe, jAva-evaiyaM ca NaM pabhU viuvittae,dharaNe Na bhaMte ! nAgakumAride, nAgakumArarAyA kemahi Ie, jAva-kevaiyaM ca NaM pabhU vikuvittae ? goyamA ! dharaNe NaM nAgakumAride nAgakumArarAyA mahiDDIe, jAva-seNaM tattha coyAlIsAe bhavaNAvAsasayasahassANaM,chaNhaM sAmANiya sAhassINaM, tAyattIsAe tAyattIsagANaM,cauNhaM logapAlANaMchaNhaM aggamahisINaM, saparivArANaM, tiNhaM parisANaM; sattaNhaM aNiyANaM, sattaNhaM aNiyAhivaiNaM,cauvvIsAe AyarakukhadevasAhassINaM, annesiM ca jAva-viharai, evaiyaM ca NaM pabhU viuvittae, se jahA nAmae juvaI juvANe jAva-pabhU kevalakappaM jaMbUdIvaM dIvaM jAva-tiriyaM saMkhejje-dIva samudde bahurhi nAgakumArIhiM jAva-viu vissaMti vA, sAmANiyA, tAyattIsA logapAlA, aggamahisIo ya taheva jahA camarassa evaM dharaNe gaM nAgakumArarAyA mahiDIe jAva evaiyaM jahA evaM iyaM jahA camare tahA dharaNe'vi, navaraMsaMkheje dIve samudde bhANiyatvaM, evaM jAva dhaNiyakumArA, vANamaMtarA, joIsiyAvi, navarga-dAhiNille saveM aggibhUI pucchai, uttarille save vAyumUI pucchai // sU0 8 // chAyA- bhagavan ! iti, bhagavAn dvitIyo gautamo'gnibhUtiH anagAraH zramaNaM bhaganvataM mahAvIraM vandate, namasyati, vanditvA namamyitvA evam nAgarAja dharaNendra vaktavyatA'bhaMte! tti bhagava docce goyame ' ityAdi / sUtrArtha- (bhaMte ! tti) he bhadanta ! aisA kahakara bhagavAn dvitIya 1 nAgarAja dharaNendranuM varNana bhaMte tti bhagava decce gAyame" tyA sUtrA- (bhaMtetti) "mahanta me lIne mA 452 agnibhUti mAre zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.3u.1nAgarAjadharaNendrasamRddhivikurvaNAzaktyAdinirUpaNam67 avAdIt yadi bhagavan ! baliH vairocanendraH, vairocanarAjaH evaM mahardhikaH, yAvat etAvacca prabhurvikurvitum ; dharaNaH ! khalu bhadanta ! nAgakumArendraH, nAgakumArarAjaH kiM maharddhikaH, yAvat-kiyacca prabhuvikurvitum ? gautama ! dharaNaH khalu nAgakumArendraH, nAgakumArarAjo maharddhikaH, yAvatsa tatra catuzcatvAriMzatAM bhasanAvAsazatasahasrANAma, SaNNAM sAmAnika sAhasrINAma, trayastriMzataH trAyastriMzakAnAm , caturNAm lokapAlAnAm , SaNNAm agramahiSINAmsaparivArANAm , timRNAM parSadAm , saptAnAm anIkAnAm , saptAnAm anIkAdhipatInAm , catustriMzataAtmarakSakadevasahasrANAm , anyeSAzca yAvat-viharati, gautama agnibhUti anagArane zramaNa bhagavAn mahAvIrako (vaMdai) vaMdanA kI (namaMsai) namaskAra kiyA (vaMdittA namaMsittA) vaMdanA namaskAra karake (evaM vayAsI) phira unhoMne aisA pUchA (jaiNaM bhaMte ! balI vairoyaNiMde vairoyaNarAyA evaM mahiDIe jAva evaiyaM ca NaM pabhU viuvittae) he bhadanta ! yadi vairocanendra vairocanarAja bali isa prakAra kI mahA RddhivAle hai yAvat ve itanI vikriyA karaneke liye samartha haiM to (dharaNeNaM bhaMte !) he bhadanta ! dharaNa jI ki (nAgakumAride nAgakumArarAyA) nAgakumAroM ke indra hai aura nAgakumAroM ke rAjA hai (ke mahiGkAe jAva kevaiyaM ca NaM pabhU vikuvittae) kitanI bar3I RddhivAle hai yAvat ve kitanI baDI vikriyA karane ke liye zaktizAlI hai| (goyamA) he gautama / (dharaNeNaM nAgakumAriMde nAgakumArarAyA mahinAe jAva se NaM tattha coyAlIsAe bhavaNAvAsasayasahassANaM chaNhaM sAmANiyasAhassINa tAyattIsAe tAvattIsagANaM, cauNhaM logapAlANaM, chaNhaM aggamahisoNaM saparivArANaM, tiNhaM parisANaM zrabha] mAvAna mahAvIrane "vaMdai namasai" ! 46 nbh27|2 baMdittA namaMsittA 14 nmH4|2 4zana tabhaNe evaM vayAsI tebhane 2mA pramANe 57yu jaiNaM bhaMte balI vairoyaNiMde vairoyaNarAyA evaM mahiDIe jAba evaiyaM ca NaM pabhU viuvinae he bhadanta ! je vairocanendra virecanarAja bali ATalI bhAre Rddhi AdithI yukata che, te TasI mA viva' zati parAve cha todharaNeNaM bhaMte nAgakumAride nAgakumArarAyA mahanta nAgabhArendra naam|22|04 52 "kemahiDDIe jAva kevaiyaM ca NaM pabhU viuvittae vI mahAddhi mAhithI yu4ta cha ? te dI ThiyazativANe cha ? goyamA he gautama ! dharaNeNaM nAgakumAriMde nAgakumArarAyA mahiDroe jAva se gaM tastha coyAlIsAe bhavaNAvAsamayasahassANaM chaNhaM sAmANiyasAhassINaM tAyattI sAe tAyattIsagANaM cauNhaM logapAlANaM chaNhaM aggamahisINaM saparivarANaM tiNhaM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 bhagavatIsUtre etAvacca prabhurvikurvitum, tadhathA nAma yuvatiM yuvA yAvat-prabhuH kevalakalpaM jambUdvIpam , dvIpam yAvat-tiryak saMkhyeyAn dvIpasamudrAna bahIbhiH nAgakumArIbhiH yAvat-vikurviSyati vA, sAmAnikAH trayastriMzaH, lokapAlAH agramahiSyazca tathaiva sattaNhaM aNiyANaM, sattaNhaM aNi yAhivaINaM, caubdhIsAe AyarakkhadevasAhassINaM annesiM ca jAva viharai) nAgakumArendra, nAgakumArarAja dharaNa bahuta Rddhike svAmI haiM yAvat ve cavAlIsa lAkha bhavanAvAsoM ke Upara, 6 cha hajAra sAmAnika devoM ke Upara, tetIma trAyastriMzaka devoM ke Upara, cAra lokapAloM ke Upara, apane 2 parivAravAlI 6chaha paTarAniyoMke upara, tIna sabhAoMke Upara, sAta senAoMke Upara, sAta senApatiyoM ke Upara, cauvIsa hajAra AtmarakSaka devoM ke Upara svAmitva karate hue yAvat divya bhAgoM ko bhogate rahate hai / (evaiyaM ca NaM pabhU viuvittae-se jahA nAmae jubaI juvANe jAva pabhU kevalakappaM jaMbUdIvaM dIvaM jAva tiriyaM saMkhejje dIvasamudde bahUhiM nAgakumArIhiM jAva viubdhissati vA, sAmANiyA tAyattIsA logapAlA aggamahisIo ya taheva jahA camarassa, evaM dharaNeNaM nAgakumArarAyA mahiDDIe jAva evaiyaM jahA camare tahA dharaNe vi) usakI vikurvaNA zakti itanI hai ki jaise koI yuvA puruSa yuvatI strIke hAthako pakaDa letA hai-arthAt jaise yuvA aura yuvatI parasparameM cipaTa jAnekekAraNa saMlagna pratIta hote hai usI taraha vaha nAgarAja dharaNendra yAvat apane parisANaM sattaNhaM aNiyANaM sattaNhaM aNiyAhivaiNaM cauvvIsae AyarakkhadevasAhassINaM annesiM ca jAva viharai nAgabhArendra naagmaa22|04 526] ll mAre samRddhi AdithI yukta che te cAlIsa lAkha bhavanAvAsa para cha hajAra sAmAnika depara, tetrIsa trAyastrizakapara, traNacAra kapAle para, potapotAnA parivArathI yukta dupaTTarANIo para traNa sabhAe parasAta senAe para sAta senApatIo para ane vIsa hajAra AtmarakSaka deve para Adhipatya bhegavate hoya che. te tyAM aneka divya bhege bhegave che. (evaiyaM ca NaM pabhU viuvittae se jahA nAmae juvaI juvANe jAva pabhU kevalakappaM jabUdIvaM dIvaM jAva tiriyaM saMkhejje dIvasamudde bahuhiM nAgakumArIhiM jAya viuvissaMti vA, sAmANiyA tAyattIsA logapAlA aggamahisIo ya taheva jahA camarassa, evaM dharaNeNaM nAgakumArarAyA mahiDIe jAva evaiyaM jahA camare tahA dharaNe vi) jevI rIte keI yuvAna ke yuvatIne hAtha pakaDIne tene bAhupAzamAM jakaDI levAne samartha hoya che, evI ja rIte nAgakumArendra dharaNuM paNa pitAnI vakriya zakita dvArA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.3 u.1 nA050 samRddhivikurvaNAzaktyAdinirUpaNam 69 yathA camarasya, evaM dharaNaH khalu nAgakumArarAjo mahardikaH yAvat etAvaca yathA camaraH tathA dharaNo'pi navaram-saMkhyeyAn dvIpAna-samudrAn bhaNitavyam-evaM yAvat-stanitakumArAH, vAnavyantarAH, jyotiSkAH api, navaram-dAkSiNAtyAn sarvAn agnibhUtiH pRcchati, uttarIyAn sarvAn vAyubhUtiH pRcchati ||muu08|| rUpo dvArA-aneka nAgakumAroM aura nAgakumAriyoM dvArA-isa saMpUrNa jaMbUdvIpa ko bhara sakane kI zaktI rakhatA hai-yAvat vaha tiryagloka meM saMkhyAta dvIpa aura samudroMkoM una rUpo dvArA vyApta karane meM sAmarthya rakhatA hai, parantu usane abhI taka na aisA kiyA hai, na vartamAna meM vaha karatA hai aura na Age vaha aisA karegA ho, nAgarAja dharaNendra ke sAmAnika deva, trAvastriMzaka deva, lokapAla aura agramahiSiyAM isI tarahase jAnanI cAhiye ki jaisI ye saba vastue~ cabhara kI kahI gaI hai| isa taraha nAgakumArarAja dharaNa mahARddhi se yukta hai, yAvat unakI vikurvaNA zakti aisI hai| ataH usake viSaya kA kathana camara kI taraha se jAnanA cAhiye / camara aura isake kathanameM jo kahIM antara hai to vaha saMkhyAta dvIpasamudroM kI apekSAse hai| jaba ki camara apanI vikurvaNA se tiryagloka meM asaMkhyAta dvIpa aura samudroM ko pUrA bhara sakatA hai- taba ki yaha saMkhyAta kI saMkhyA meM hI unheM pUrA 2 bhara sakatA hai- (evaM jAva thaNiyakumArA, vANamaMtarA, utpanna karelA aneka nAgakumAradeve ane nAgakumAra devIonA rUpathI samasta jaMbUdvIpane tathA tiryaglekanA saMkhyAta dviIpa samudrone bharI devAnuM sAmarthya dharAve che... paraMtu teNe evuM kadI karyuM nathI, te kadI evuM karato nathI ane bhaviSyamAM paNa te evuM karaze nahIM. nAgarAja dharaNendranA sAmAnika deve trAyazciMzaka deve kapAle ane paTarANIonI addhi AdinuM tathA vidurvaNa zakitanuM varNana paNa camaranA sAmAnika devo, trAyasviMzaka devo, lokapAle, ane paTarANuonI Rddhi tathA vikrvaNa zakitanA varNana pramANe ja samajavuM A rIte nAgakumAre rAjA dharaNa mahAddhi zuti, bala yaza, sukha prabhAvathI yukata che te paNa amarendranA jevI vimurvaNA zakita dharAve che. paNa amarendra ane dharaNendranI vipharvaNa zakitamAM nIce pramANe taphAvata che. amarendra tenI vikrvaNa zakita dvArA nirmita rUpe dvArA tiryaglekanA asaMkhyAta dvIpe ane samudrone bharI daI zake che paNa nAgakumArendra dharaNutiyakanA sadhyAta dvIpa bhane samudrIne marIza je evaM jAva thaNiyakumArA vANa maMtarA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 bhagavatIsUtre TIkA- mahAvIrasvAminaH sakAzAd vairocanendrabalirAjasya samRddhayAdikaM zrutvA dvitIyo gaNadharo'nibhUtirvandanapUrvakaM namaskurvan mahAvIraprabhu nAgakumArendra dharaNasya RddhayAdikaM jijJAsamAnaH pRcchati-'bhaMte!-tti, bhagavaM'ityAdi / he bhadanta ! balinAmA audIcyAsurakumArendraH uttaradizAdhipatiH 'vairoyarNide' vairocanendraH-pUrva vyAkhyAtam / 'evaM mahiDIe'tti, evaM maharddhikaH yathoktadivyaRddhisampannaH / 'jAva-evaiyaM ca NaM' ti / yAvat-etAvacca, yAvatpadam azeSArthakatayA-pUrvavarNitArthavAcakam / 'pabhU' tti / prabhuH samarthaH / joIsiyA vi-navaraM dAhiNille savve aggibhUI pucchaI, uttarille savve vAubhUI pucchai) isI tarahase yAvat stanitakumAra, vANamantara, jyotiSika bhI jAnanA caahiye| vizeSatA yaha hai ki samasta dakSiNadizAke indroMke viSayameM agnibhUti pUchate haiM aura uttaradizAke indroMke viSayameM vAyubhUti pUchate haiM ||suu0 8 // ___TIkArtha- mahAvIrasvAmI se vairocanendra balirAja kI samRddhayAdika sunakara dvitIya gaNadhara agnibhUtine vandanA namaskAra karake mahAvIra prabhuse nAgakumAra dharaNendra kI RddhayAdika jAnanekI icchA se pUchA-ki "bhaMte" he bhadanta ! bali nAma kA jo audIcya asurakumArendra uttaradizAdhipati vairocanendra hai usake viSayameM to Apa se vRttAMta sunA hai isase hama yaha jAna gaye haiM ki vaha 'evaM mahiDDIe' isa prakArakI mahARddhi se yukta hai| 'jAva evaiyaM ca NaM pabhU' aura yAvat vaha isa prakArako vikriyA karasakane meM samartha hai| yahAM 'yAvat' pada se pUrva meM varNita samasta artha gRhIta huA hai| parantu aba maiM yaha jAnanA joisiyA va navaraM dAhiNille savve aggibhUI pucchai utarille savve vAubhUI pucchai eja pramANe svanitakumAra vANumaMtara ane jatiSika denA viSayamAM paNa samajavuM vizeSatA e che ke samasta dakSiNa dizAnA Indra viSe agnibhUti pUche che ane uttara dizAnA devo vize vAyubhUti mahAvIra prabhune pUche che. sU8 * TIkAtha- vairocanendra balirAjanI samRddhi AdinuM varNana mahAvIra svAmIne mukhethI sAMbhaLIne bIjA gaNadhara vAyubhUti aNagAre nAgakumArendra dharaNanI samRddhi Adi guvAnI thI vaha nabha2426 4rIne mahAvIra prabhune pUchayu "bhaMte" hai prasA attAdhipati zayanendra mali "evaM mahiDIe" 20 42nI bhA samRddhi mA thA yuzta cha, " jAva evaiyaM ca NaM pabhU" mane mA prAranI viNazativANe che e vAta te ApanA mukhethI sAMbhaLI ahIM yAvat padathI pUrvaka samasta sUtrapATha zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.33.1 nA030 samRddhi vikurvaNA zaktyAdinirUpaNam 71 'viuvittae' / vikurvitum vikurvaNAM kartum / tadetyAkSipyate / 'dharaNeNaM'tti / dharaNaH tannAmA nAgakumArendraH / 'kemhiiddiie'| kiMmaharddhikaH, kena rUpeNa kirUpA vA mahatI Rddhirasyeti kiMmahardikaH kIdRkasamRddhizAlI / 'jAva-kevaiyaM caNaM / yAvat-kiyacca-kiyadavadhikam / 'vikucittae' vikurvitum vikuvoM kartuM pUrvoktAM caikriyakriyAM sampAdayitumiti yAvat / samartha iti pUrveNAnvayo bodhyaH / etatsarva vizadarUpeNa pratipAdayatu iti praznAzayaH / mahAvIrasvAmI dharaNanAmakadevasambandhisamRddhayAdikam agnibhUni prati varNayati 'goyamA' ityAdi / he gautamagotrIyAgnibhUte ! 'dharaNe NaM' / dharaNaH khalu dharaNanAmakaH dakSiNanikAyendraH, 'nAgakumAride' nAgakumArendraH, 'nAgakumArarAyA' nAgakumArarAjaH, 'mahiDDhIe' mahaddhikaH, atizayasamRddhizAlI vattate 'jAva-se NaM tattha yAvatsa dharaNendraH khalu tatra dakSiNanikAye "coyAlIsAe" catuzcatvAriMzat 'bhavaNAvAsasayasahassANaM' bhavanAvAsazatasahasrANAmcAhatA hUM ki dharaNanAmakA jo nAgakumArendra hai vaha 'ke mahiDDAe' kitanI bar3I RddhivAlA hai| 'jAva kevaiyaM ca NeM pabhU vikuvittae' yAvat vaha vikurvaNA karaneke liye kitanA samartha hai ? so yaha saba viSaya viSadarUpa se Apa khiye| isa prakAra dvitIya gaNadhara agnibhUti kI jijJAsA jAnakara bhagavAn mahAvIra svAmIne jo unase nAgakumArendra dharaNa ke viSaya meM jo kahA-vaha isa prakAra se hai-'goyamA he gautama ! 'dharaNe NaM' dharaNadakSiNanikAya kA indra jo dharaNa nAmakA 'nAgakumAriMde' nAgakumArendra aura 'nAgakumArarAyA' nAgakumArarAja haiM vaha 'mahi DIe' atizaya samRddhizAlI haiN| 'jAva se NaM tattha' yAvat vaha dakSiNanikAya meM 'coyAlIsAe' cavAlIsa 'bhavaNAvAsasayasahassANaM' bhavanAvAsazatasahasroMkA arthAt 44cavAlIsa lAkha bhavanAvAsoMkA 'chaNDU grahaNa karavAno che paNa have huM e jANavA mAgu chuM ke dharaNa nAmane je nAgakumArendra te "ke mahiDIe"vI bhaDAnA mAthA yuData cha! jAva kevaiyaM ca NaM pabhU vikuvittae bhane te vI viyAzati parAve cha? bhanibhUti mArane mA prazna sAMbhaLIne zramaNa bhagavAna mahAvIre temane A pramANe javAba Ape"goymaa" gautama! "dharaNe NaM nAgakumAriMde nAgakumArarAyA" kSinimaya no nAmamArendra nAgabhAranA in U255 "mahiDDIe" atizaya samRddhivAko cha "jAva se NaM tattha" te atizaya dhuti, yaza, supa bhane prabhAva saMpanna cha te kSiya nidhAya "coyAlIsAe bhavaNAvAsa sayavahassANaM"44 yumAcIsa sAsa bhvnaapaas| para, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 bhagavatIsUtre catvAriMzallakSasaMkhyakabhavanAnAm 'chaNhaM sAmANiyasAhassINaM' SaNNAM sAmAnikasAhasrINAm SaT sahasrasaMkhyakasAmAnikAbhidheyadeva vizeSANAm, 'tAyattIsAe' trayastriMzatsaMkhyakAnAm, 'tAyattIsagANaM' trAyastriMzakAbhidheyagurusthAnIya devAnAm, 'cauNhaM' caturNAm-catuHsaMkhyakAnAm 'logapAlANaM' soma-yama-varuNa-vaizramaNanAmaka lokapAlAnAm, "chaNhaM aggamahisINaM' SaNNAm agramahiSINAm, SaTsaMkhyakaallAzakrA-saterA-saudAminI-indA ghanavidyutAnAmadheyAgramahiSINAm, kIdRzInAm saparivArANaM' sacyAdiparivArasahitAnAm, 'tiNDaM ' tisRNAm parSadAm-bAhyAbhyantaramadhyamarUpANAm, 'sattaNhaM aNiyANaM' saptAnAm anIkAnAm, 'sattaNhaM aNiyAhivaiNaM' saptAnAm anIkAdhipatInAm, cauvvIsAe AyarakakhadevasAhassINaM' caturvizateH AtmarakSakadevasahasrINAm 'annesiM ca' anyeSAzcApi devAnAmupari 'jAva' yAvat-svasattayA''dhipatyAdikaM sarvaM kurvan divyAn bhogAna sAmANiyasAhassINaM' 6 chaha hajAra sAmAnika devoMkA 'tAyattIsAe' 33 tettIsa 'tAyattImagANaM, guru sthAnIya trAyastriMzaka devoMkA 'cauNhaM lokapAlANaM seAma,yama,varuNa,aura vaizravaNa ina cAra lokapAlekA chaNhaM saparivArANaM aggamahisINaM' sakhI sahita apane 2 parivAra sahita6chaha agramahiSiyokA-allA, zakrA, saterA, saudAminI, indrA aura ghanavidyutA ina 6chaha paTTa deviyokA 'tiNhaM parisANaM bAhya, Abhyantara aura madhyarUpa se tIna prakArakI pariSadoM kA 'sattaNha aNiyANaM' sAta senAo kA 'sattaNhaM aNiyAhivaDaNaM' sAta senApatiyoM kA 'cauvvIsAe AyarakkhadevasAhassINaM' caubIsa hajAra AtmarakSaka devokA 'annesiM ca jAva viharaI' tathA aura bhI anya devoMkA apanI sattA se Adhipatya Adi karatA huA yAvat divya bhogauMko bhogatA rahatA hai / "chahaMsAmANiyasAhassiNaM" 67 012 sAmAni / 52 tAyattAsAe tAyattIsagANaM 33tetrIsa gurusthAnIya trAyavizavo52 "cauNhaM logapAlAgaM" 4 sapAsapa soma yama 135 mane vaizravaNa se yAra sopAsI 52 chaNhaM saparivArANaM aggamahisINaM sakhI AdinA parivAra yukata 6 7 paTarANIo (alA, zakkA saterA saudAmina Indra bhane dhanavidhutA) 52 "tiNhaM parisANaM' tra pariSa:o (-mAsya-ta2 bhane bhaya) 52 "sattaNhaM aNiyANaM" sAta senaa| 52 "sattaNDaM aNiyAhivaiyaNaM" sAta senaapti| 52, "cauvvIsAe AyarakkhadevasAhassINaM" yAvI. SM2 mAma 2kSa heve| 52 annesi ca jAva viharai tathA mI va paramAdhipAya somapate zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.1 dharaNendra RddhiviSaye gautamasya praznaH 73 bhuJjAno 'viharaI' viharati / 'evatiyaM ca NaM' etAvacca khalu-etAvadavadhika vakSyamANAvadhikamiti yAvat, 'pabhU' prabhuH samarthaH, 'viuvittae' vikurvi tum / vikurvaNAM kartum, tadRSTAntapUrvakamAha-'se jahA nAmae' ityAdi / tadyathA nAma iti vAkyAlaGkAre, 'jubaI' yuvatiM navayauvanAM strIma, 'juvANe' yuvA taruNaH, 'jAva' yAvat atra yAvatpadena hastena haste gRhItvA parasparasaMsaktAGgalitayA saMlagno bhUtvA ekavyaktiriva pratibhAsate, yathA vA cakrasya nAbhiH arakaiH saMsaktA parasparasaMlagnatayA ekA vartulAkArA pratIyate tathaiva dharaNendro nijavikuvaNAzaktyAvaikriyasamudghAtena vAradvayaM samavahatya niSpAditanijAtmapradezAnekarUpaiH kevalakalpaM jaMbUdvIpaM pUrayitu samartha iti mUcyate, tadAha- 'pabhU kevalakappaM jaMbUdIvaM' iti / prabhuH samarthaH kevalakalpaM sampUrNam jambUdvIpam / 'jAva' yAvat , atratya yAvatpadena punarapi mahimAtizayaM mUcayatA vaikriyatathA-vaha 'evatiyaM ca NaM pabhU viuvittae ' vikurvaNA karane ke liye itanA zaktizAlI hai ki 'se jahAnAmae' jaise koI 'juvANe' yuvA puruSa 'juvaI' yuvatIstrIko yAvatpadase-hAtha se khaMcakara apane bAhupAzameM bhara letA hai aura usa samaya vaha usake sAtha saMlagna huA eka vyakti ke samAna hI jJAta hotA hai athavA-jaise cakrakI nAbhi arakoM se yukta hokara eka vartulAkArarUpameM pratIta hotI hai, usI taraha dharaNendra apanI vikurvaNA zakti se vaikriyasamudghAta dvArA do bAra niSpAdita apane aneka rUpoM se kevala-saMpUrNa jaMbUdvIpako bharane ke liye zaktizAlI hai yahI bAta 'pabhU kevalakappaM jaMbUdIvaM' isa pATha dvArA sUcita kI gaI haiN| 'jAva' padase yahAM yaha prakaTa kiyA gayA haiM ki jisa prakAra vaha apane nirmita nAgakumAra aura nAgakumArI deviyoMke hoya che te tyAM mane hiya loga yAve che tathA teevatiyaM ca Na pabhU viuvittae se jahA nAmae juvANe jubaI " tyAhi- va piNA 42vAnuM sAmathya parAve che te nIcenA dRSTAMta dvArA samajAvyuM che jevI rIte koI yuvAna purUSa keI yuvatIno hAtha pakaDIne tene pitAnA bAhupAzamAM samAvI le che-ane tyAre te tenI sAthe evI saMlagna thaI jAya che ke te banne maLIne eka ja vyakita jevA lAge che - jevI rIte cakranI nAbhi ArAone pakaDI rAkhe che... jevI rIte cakanI nAbhi ArAothI yukta thaIne eka vartuLAkAra rUpe dekhAya che- evI ja rIte nAgakumArendra dharaNa paNuM evI vikuvaNa zaktivALo che ke vaikiya samuddhAta dvArA nirmita aneka nAgakumAra deve ane devIone rUpe dvArA AkhA ja khUdvIpane tathA tiryaAkanA saMkhyAta dvIpane tathA samudro zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 bhagavatIsUtre kriyayA samavaghAtena nirmitavividhanAgakumAradevadevIprabhRtibhistiryaksaMkhyeyAna dvIpasamudrAn vyAptuM tasya sAmathrya pratipAdyate / tadAha- 'tiriyaM saMkhejje' ityAdi / tiryaka saMkhyeyAn 'dIva-samudde' dvIpasamudrAn, 'bahurhi nAgakumArIhiM' bahubhiH nAgakumAraiH daivaiH nAgakumArIbhiH devIbhizca / 'jAva' yAvat iti, etadyAvatpadena caturthena dharaNendrasya vikuNAzaktaH svarUpamAtrametatpatipAditam natu yathoktArthasampAdanena kadAcit vyakurvIt , vikurvati, vikurviSyati veti gamyate / tadAha-'viuvissati vA' iti / tathA 'sAmANiyA' sAmAnikA devAH, 'tAyattIsA' trAyastriMzA gurusthAnIyAstrayastriMzaddevAH, 'logapAlA' catuHsaMkhyakAHsomAdilokapAlAH, 'aggamahisIo ya' 'agramahiSyazca 'taheva' tathaiva 'jahA' yathA 'camarassa' camarasya, arthAt dharaNendrasyApi camara rUpoMse isa saMpUrNa jaMbUdvIpa ko bhara sakatA hai usI prakAra vaha tiryagloka meM saMkhyAta dvIpa aura samudroMko bhara sakatA hai| isI viSayako 'tiriya saMkhejje dIvasamudde bahuhiM nAgakumArI hiN|" 'jAva viunvisaMti' pATha dvArA yaha prakaTa kiyA hai ki isa prakArase vaha dharaNendakI kevala vikuNAkA svarUpa mAtra pratipAdita kiyA gayA hai / parantu usane isa tarahase Ajataka apanI vikurvaNAzaktikA prayoga nahIM kiyA / na vaha isa rUpameM apanI vikurvaNazaktikA prayoga vartamAnameM karatA hai aura na vaha isa rUpameM isa zaktikA prayoga bhaviSyatkAlameM bhI karegA / 'sAmANiyA devA tAyattIsA, logapAlA, aggamahisIo, taheva jahA camarassa' sAmAnika deva, gurusthAnIyatrAyastriMzaka deva, somAdi cAra lokapAla, evaM padeviyAMye saba padArthe dharaNendrake aise hI haiM jaiseke ye saba camara ke haiN| isI viSayakA upasaMhAra ne garI 45 za cha tiriyasakhejje dIvasamudde bahuhiM nAgakumArIhiM jAva viunvissaMti " 20 sUtrapA 2 ko matAvAmAM mAvyu cha ghandrinI vidhuvA zati keTalI badhI che te batAvavAne mATe ja uparanuM varNana karyuM che paNa teNe pitAnI te prakAranI vidurvaNu zakitane prayAga bhUtakALamAM kadI karyo nathI, vartamAnamAM kadI karatA nathI ane bhaviSyamAM kadI karaze paNa nahIM sAmANiyA devA tAyattIsA logapAlA aggamahisIo taheva jahA camarassa" dharaNendranA sAmAnika deve guru sthAnIya trAyazcizaka deve kapAle ane agramahiSIo (paTTarANIonI Rddhi AdinuM varNana amaranA sAmAnika detrAyazcizakadeve lepAla ane paTTarANuo pramANe ja samajavuM have A sUtrane upasaMhAra karatA sUtrakAra kahe che zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.3u.1 dharaNendra Rddhi viSaye gautamasya prazna: 75 samAnA eva sAmAnikadevAdayo bodhyAH 'evaM dharaNe NaM nAgakumArarAyA mahiDDhIe jAva-evatiyaM jahA camare tahA dharaNe'vi" evaM dharaNaH khalu nAgakumArarAjaH maharddhikaH yAvat etAvacca yathA camaraH tathA dharaNo'pi / kintu 'navaraM' etAvAn vizeSo yat-'saMkhejje' saMkhyeyAn 'dIve' dvIpAn 'samudde' samudrAn vaikriyasamudghAtena nirmitarUpaiH pUrayitu sAmarthya miti sUcayannAha-'bhANiya ve' bhaNitavyam kathayitavyam-vijJeyamiti yAvat / evaM prakAreNa camaradharaNendravadanyeSAmapi hari-veNudeva - agnizikha-belamba-sughoSajalakAnta-pUrNa-amitAnAM dAkSiNAtyAsurakumArendrANAM, balibhinnAnAJcaudIcyAnAM bhUtAnanda-harisaha-veNudArI-agnimANava-vaziSTa-jalaprabha-amitavAhanakarate hue mUtrakAra kahate haiM 'evaM dharaNeNaM nAgakumArarAyA mahiDIe jAva evatiyaM jahA camare tahA dharaNe vi' kintu camarakI vikurvaNAmeM aura dharaNendrakI vikurvaNAmeM jo antara hai vaha 'navaraM' isa prakArase hai yaha bAta isa pada dvArA prakaTa kI jA rahI hai- 'saMkhejje dIve samudde bhANiyavve' camara apanI vikriyA zaktise niSpAdita devoM evaM deviyoM dvArA pUre jaMbUdvopako aura tiryaglokameM asaMkhyAtadvIpa samudroMko bharanekI kSamatAvAlA hai, taba ki yaha dharaNendra aisA nahIM hai yaha to itanI kSamatAvAlA hai ki tiryagloka saMbaMdhI saMkhyAta dvIpo aura samudrauko bhara sakatA hai| asaMkhyAtoMko nhiiN| isI prakArase camara dharaNendrakI taraha hari, veNudeva, agnizikha, velamba, sughoSa, jalakAnta, pUrNa aura amita ina dakSiNanikAyake asuranikAya indroMko, tathA balibhinna uttaranikAyake bhUtAnaMda, harisaha, veNudArI, agnimANava, vaziSTa, jalaprabha, amitavAhana, prabhaMjana aura mahAghoSa ina indroMkI samRddhi, evaM dhareNeNaM nAgakubhArarAyA mahiDDIe jAva evatiyaM jahA camare tahA dharaNe vi " mA rIte yama2 ane. gharI Rddhi mAha tathA vidyu'! ti sa2bhI cha 'navaraM' 56 tebhanI qig'! timI nIce pramANe tAvata cha- saMkhejje dIva samudde bhANiyanve" yabhara tanI yA tithI Spanna 42 vo bhane viime| vaDe samasta jaMbudvIpane tathA tiyaakanA asaMkhyAta dvIpa samudrone bharI devAnuM sAmarthya dharAve che paNa dharaNendra te tiyaMglekanA saMkhyAta dvIpa ane samudrone bharI zakavAne samartha che - asaMkhyAta dvIpe ane samudrone nahIM e ja pramANe hari veNudeva, agni zikhavelamma, suSa jayakAnta pUrNa ane amita e dakSiNanikAyanA indronI tathA uttaranikAyanA bali bhUtAnaMda harisaha veNudArI agnimANava vaziSTa jalaprabha amita zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImUtre prabhaJjana mahAghoSANAM bhavanapatInAM samRddhivikurvaNAzaktyAdikaM bodhyam / tadAha"evaM jAva-thaNiyakumArA' evaM yAvat stanitakumArAH, stanitakumArazabdena bhavanapatideva vizeSo gRhyate / atratya yAvatpamUcitAzaya uktaH taduktaM prajJApanAyAm-"camare dharaNe taha veNudeva-harikaMta-aggivAhe ya, puNNe jalakaMtevi ya amiya vilaMbe ya ghoseya" ete dakSiNanikAyendrAH, itare tu "bali-bhUyANaMde beNu dAli-harissahe aggimANavavasiDhe, jalappabhe amiyavAhaNe pahaMjaNe mahAghose" iti audIcyendrAH vANAvaMtara-joisIyA vAnavyantaga vyantarendrA api saparibArA dharaNendravat samRddhayAdizAlino vijnyeyaaH| bane bhavA vAnAH, vividham vikurvaNAzakti Adi jAnanA cAhiye / yahI bAta 'evaM jAba thaNiyakumArA' isa pATha dvArA puSTa kI gaI hai| bhavanavAsI devAMkA eka bheda stanitakumAra hai| yahAM ke yAvatpadase jo Azaya nikalatA hai vaha hamane kaha diyA haiM / arthAt camara dharaNendrakI taraha hI stanitakumAra taka sabakI samRddhi aura vikurNAzakti Adi jAnanI cAhiye / prajJApanAmeM yahI kahA haiM-'camare dharaNe taha beNudeva harikaMta aggisIhe ya, puNNe jalakaMte vi ya, amiya bilaMve ya ghose ya' ye dakSiNanikAya ke indra haiM / tathA-'bali bhUyANaMde veNudAli harissaha aggimANava, vasiTTe, jalappabhe, amiyavAhaNe, pahaMjaNe mahAghose ye uttaranikAya ke indra haiM / 'bANamaMtara joisiyA vi' saparivAravAnavyantarendra tathA jyotiSikendra bhI dharaNendra kI taraha samRddhayAdizAlI jAnanA caahiye| vahana prabhaMjana ane mahASa e IndronI samRddhi tathA vidurvaNa zakita AdinA viSayamAM paNa yama2 ane ghaNandra prabhArI 4 sabhAko 4 pAta"evaM jAva thaNiyakumArA A sUtrapATha dvArA samajAvavAmAM AvI che bhavanAvAsI devene eka bheda svanitakumAra che kahevAnuM tAtparya e che ke uparokata IndronI samRddhi tathA vikrvaNa zakita camara dharaNendra samAna 4 cha prajJApana sUtramA 5 me pAtaDI che " camare dharaNe taha veNudeva harikaMta aggisIhe ya puNNe jalakaMte vi ya abhiya bilaMve ya ghoseya " yabha2, 526], vAzudeva, 24ta, nima, pUrNa, vasia mamita vetana bhane suSa. ye kSiniyant -dro tathA balibhUyANaMde veNudAli harissahe aggi mANava, basiTTe jalappe amiyavAhaNe pahaMjaNe mahAghose" mata bhUtAna vADhArI harisaha, agnimANava, viziSTa, jalaprabha, amitavAhana, prabhajana, ane mahASa, e uttaraniDAyanA dhandI cha" vANamaMtarajoisiyA vi" saparivAra vAnavyantarendra mana jyoti vAnI ndra 55] 20-2vI 4 samRddhi mAhi yazave che. vane bhavA vAnA tathA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.1 dharaNendra RddhiviSaye gautamasya praznaH 77 bhavananagarAvAsarUpam antaram AzrayAtmako'vakAzo yeSAM te vyantarAH devavizeSAvAnAzca te vyantarA vAnavayantarAH athavA vigatamantaraM bhedo manuSyebhyo yeSAMte vyantarAH athavA vividhamantaraM pavanAntaraM guhAntaraM kAnanAntaraM vA AzrayarUpaM yeSAMte vyantarAH tecASTa prakArAH-pizAcAH-bhUtAH-yakSAH-rAkSasAHkiMpuruSAH-mahoragAH-gandharvAzca / eteSu ca dakSiNottarabhedena pratinikAyaM dvau dvau indrau bhavataH yathA-"kAle ya mahAkAle surUpa-paDirUpa-puNNabhadde ya, amaravaha maNibhadde bhImeya tahA mahAbhIme, kiMnara-kiMpurise khalu sappurise ceva taha mahApurise, aikAya-mahAkAe-gIyaraI ceva gIyajase' tti / kAlaH-mahAkAla:'vane bhavA' vAnA, tathA "vividhaM bhavananagarAvAsarUpaM antaraM yeSAM te vyantarAH" "vAnAzca te vyantarAH iti vAnavyantarAH" ye vyantara vanoM meM rahate hai tathA inake rahane ke bhavanAvAsa jo hote hai ve vividha prakAra ke hote hai| athavA-vigataM antaraM manuSyebhyo yeSAM te vyantarAH " manuSyoM se inakA bheda nahIM hotA hai isa liye bhI ye vyantara kahalAte hai athavA- 'vividhaM antaraM parvatAntaraM, guhAntaraM kAnanAntaraM yeSAMte vyantarAH" inakA jo nivAsasthAna parvata, guhA, Adi rUpa hotA hai vaha vividha prakArakA hotA hai isaliye ye vyantara kahalAte hai| ye vyantaradeva ATha prakAra ke hote haiM-pizAca, bhUta, yakSa, rAkSasa, kinnara, kiMpuruSa, mahoraga aura gaMdharve / ina vyantaroM ke pratyeka nikAya meM eka dakSiNakA aura eka uttara kA isa taraha do 2 indra hote hai| ve isa prakArase haiM- kAla, mahAkAla, surUpa, pratirUpa, vividhaM bhavananagarAvAsarUpaM antaraM yeSAM te vyantarAH" vAnAzca te vyantarAH iti vAnavyantarAH" quri 29nA hevAne pAnavyanta 4 cha temanA mnaapaase| vividha prAzanA DAya. mathA vigataM antaraM manuSyebhyo yeSAM te vyantarAH" manuSya ane temanI vacce bheda haito nathI tethI temane vyantara kahevAmAM Ave che. mathavA- vividhaM antaraM parvatAntaraM, guhAntaraM kAnanAntaraM yeSAM te vyantarAH" temanuM nivAsasthAna parvata guphA AdirUpa hoya che. te vividha prakAranuM hoya che tethI temane vyantara kahe che te vyantara devenA ATha prakAra nIce pramANe che- pizAca, bhUta, yakSa, rAkSasa, kinnara, kipurRSa mahAraga ane gaMdharva te dareka vyantaranA be Indra hoya che (1) uttara nikAyane Indra (2) dakSiNa nikAyano Indra A rIte AThe nikAyanA maLIne naye prabhArI sonda cha (1) 8, (2) bhaDa , (3) su05, (4) prati35 (5) zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 bhagavatI sUtre surUpa :- pratirUpaH- pUrNabhadraH-- amarapatimaNibhadraH - bhImaH - mahAbhImaH - kinnaraHkiMpuruSaH- satpuruSaH- mahApuruSaH atikAya:- mahAkAyaH - gItaratiH - gItayazAzreti / 'joisiyAtri' jyautiSikAH jyotizcakre bhavAH - jyotiSikAsta eva jyotiSikAH sUryacandra grahanakSatratArakAH deva vizeSA api saparivArAH dharaNendravat samRddhyAdisampannAH jJAtavyAH, kintu eteSAM vyantarANAM jyauti - SikANAJca devavizeSANAM trayastriMzakAH - lokapAlAca na bhavanti atasteSAM varNanaM na kAryam, kevalaM catuH sahasrasaMkhyakAH sAmAnikAH taccaturguNitAH poDaza sahasrasaMkhyakA AtmarakSakadevAH, catasro'gramahiSyazca bodhyAH / navaram - vizeSa etAvAneva yadReteSu sarveSu dAkSiNAtyendraviSaye sUrya viSaye cAgnibhUtiH, audIpUrNabhadra, amarapatimANibhadra, bhIma, mahAbhIma, kinnara, kiMpuruSa, satpuruSa, mahApuruSa, atikAya, mahAkAya, gItarati, aura gItayaza, jyotizcakra meM jo deva hote hai ve jyotiSka deva hai / sUrya, candra, graha, nakSatra aura tAraka ye saba deva vizeSa hai / ye bhI apane 2 parivAra sahita dharaNendrakI taraha samRddhayAdika sampanna hai / vyantaroMmeM aura jyotiSka devain trAstriMzaka aura lokapAla " trayastriMzaka lokapAlavarjyA vyantarajyotiSkA : " isa sUtra ke anusAra nahIM hote hai / bhavanavAsI aura kalpavAsiyoM meM hI ye hote hai / isaliye vyantara aura jyotiSka devoMmeM ina donoMkA varNana nahIM karanA cAhiye / kevala sAmAnika deva, AtmarakSaka deva aura agramahiSiyoMkA hI inameM varNana karanA cAhiye, so inameM sAmAnika deva 4 hajAra hote hai / inase caugune arthAt " pUrNa bhadra, (6) abhara patimAziladra (7) lIbha (8) mahAlIma, (ha) unnara, (10) DiyuruSa (11) satyu3Sa, (12) mahApuruSa, ( 13 ) atizaya (14) bhaDAhAya, (15) gItarata ane (16) gItayaza, yetizcakamAM rahelA devAne jyAtiSka devA kahe che. sUrya, caMdra graha, nakSatra, ane tArA e badhAM viziSTa prakAranA jyAtiSTha devA che. teo paNa saparivAra dharaNendronA nevI samRddhi mahithI yukta che. trayastriMzaka lokapAlavarjyA vyantarajyotiSkAH vyantara ane jyAtiSTha devAmAM trAyaspriMzake ane leAkapAlA hatA nathI. bhavanavAsI ane kalpavAsIomAM ja teo hAya che tethI yantara ane jyAtiSTha devAnI samRddhi AdinuM varNana karatI vakhate tyAM trAyastri zake ane lekapAlAnuM varNana karavuM joie nahIM, paNa sAmAnika devA, AtmarakSaka deve! ane paTTarANIonuM ja varNana karavuM joie te darekamAM 4 cAra hajAra sAmAnika deveza ane 16 soLa hajAra AtmarakSaka devA hAya che te darekane cAra paTTarANIe hAya che ahI e vAta dhyAnamAM rAkhavA jevI che zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3. u. 1 jyotindra RddhiviSaye gotamasya praznaH 79 cyendraviSaye candraviSaye ca vAyubhUtiH bhagavantaM mahAvIraM pRcchati tadAha - ' dAhipille savve agbhUii pucchara, uttarille savve bAubhUI puccha " ti ||sU08|| devarAja kendrasya samRddhicikuNAzaktyAdivaktavyatA prastUyate 'bhaMte' ityAdi mUlam - bhaMte! tti bhagavaM docce goyame aggibhUi aNagAre samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai, namasai, vaMdittA namaMsittA, evaM vayAsI - jaiNaM bhaMte! joisiMde joisarAyA evaM mahiDIe, jAva - evaiyaM ca NaM pabhU vikuvittae, sakkeNaM bhaMte! deviMde, devarAyA ke mahiDDIe, jAva- kevaiyaM caNaM pabhU vikuvittae ? goyamA ! sakkeNaM deviMde, devarAyA mahiDIe, jAva- mahANubhAge, se NaM battI - sApa vimANAvAsa saya sahassANaM, caurAsIe sAmANiyasAhassINaM, jAva - caunhaM caurAsINaM AyarakkhasAhassINaM, annesiM jAva - viharai, evaM mahir3Ie, jAva-evaiyaM ca NaM pabhU viuvittae, evaM jaheva camarassa taheva bhANiyAM, navaraM - do kevalakappe jaMbUdIve dIve, avasesaM taM ceva, esa NaM goyamA ! sakkassa deviMdassa, devaraNo imeyArUve visae visayametteNaM buie, noceva NaM saMpatI vikuvvisuvA, vikuvai vA, vikuvvissai vA // sU0 9 // 16 hajAra AtmarakSaka hote hai / aura agramahiSiyAM yahAM cAra 4 hotI hai / vizeSatA kevala itanI hI haiM ki ina sabameM jo dakSiNanikAya ke indra hai unake viSaya meM aura sUrya ke viSaya meM agnibhUti pUchate haiM aura uttaranikAya ke indra hai unake viSaya meM evaM candramA ke viSaya meM vAyubhUti bhagavAn mahAvIra se pUchate hai / isI bAta ko sUtrakAra ne "dAhiNille savve aggibhUI pucchara uttarille save nAubhUI pucchara tti isa pAThase prakaTa kiyA hai | sU0 8 // ke darekanA dakSiNanikAyanA indra viSe ane sUrya viSe agnibhUti prazna pUche che ane uttara nikAyanA indra viSe ane thandramA viSe vAyubhUtiprazno pUche che sUtrakAre eja vAta nIcenA sUtramA aDeMTa 5rI che- " dAhiNille sabve agnibhUI pucchara, uttarille sabve vAubhUI pucchara ti " sU 8 // zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 bhagavatIsUtre saMpattIe vikubisu vA, vikubvai vA, vikubbissai vA // mU0 9 // chAyA- bhadanta ! iti, bhagavAn dvitIyo gautamo'nibhUtiranagAraH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate, namasyati, vanditvA namasyitvA evamavAdIta-yadi bhadanta ! jyautiSendraH, jyautiSarAjaH evaM mahaddhikaH, yAvat - etAvacca prabhu vikurvitama, zakro bhadanta ! devendraH devarAjaH kiMmaharddhikaH, yAvata-kiyacca prabhuvikurvitum ? gautama! zakro devendraH, devarAjo maharddhikaH, yAvat-mahAnubhAgaH sa dvAtriMzato vimAnAvAsazatasahasrANAm , caturazIteH sAmAnika devarAja zakendra vaktavyatA-- 'bhaMte ! tti bhagava docce goyame' ityAdi sUtrArtha-(bhaMte ! tti) he bhadanta ! isa prakArase saMbodhita karake (bhagavaM docce goyame) bhagavAn dvitIya gautama agnibhUti anagArane (samaNa bhagavaM mahAvIraM baMdai namasai) zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vaMdanA kI aura namaskAra kiyA (vaMdittA namaMsittA) vandanA namaskAra karake ( evaM vayAsI) isa prakAra pUchA (jaiNaM bhaMte ! joisiMde jo isarAyA evaM mahiDIe jAva evaiyaM ca NaM pabhU viuvittae) he bhadanta ! yadi jyotiSendra jyotiSarAja itanI baDI RddhivAlA hai aura aisI vikurvaNA zaktivAlA hai (sakkeNaM bhaMte ! deviMde devarAyA kemahiDDIe jAva kevaiyaM ca NaM pabhU viuvittae) to he bhadanta ! devendra devarAja zakrendra kitanI baDI vibhUtivAlA hai aura kitanI baDI vikurvaNA zaktivAlA hai ? / (goyamA) hai gautama ! (sakkeNaM deviMde devarAyA mahiDDhAe jAva devarAja zakendra vakatavyatA sUtrArtha- (bhaMtetti)" mahanta me samAdhana zana(bhagavaM docce goyame) bhagavAna vilon gautamamanibhUti m||2 (samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai) zramaNa mAna maDAvIrane ! nbh24|2 4 (vaMdittA namaMsittA) vA nabha2412 4zane temaNe (evaM bayAsI) tebhane 2mA pramANe pUchyu- jaiNaM bhaMte joisiMde joisarAyA evaM mahiDIe jAva evaiyaM ca NaM pabhU viuvittae) mahanta ne tiSendra tirAja ATalI badhI samRddhi AdithI yukata che, ane ATalI badhI 14aa zatithI saMpanna cha to sakkeNaM bhaMte deviMde devarAyA ke mahiDDIe jAca kevaiyaM ca NaM pabhUviuvittae) 3 -1 devendra 124 zandra OMeI bhADA samRddhi zAhithI yuta cha ? te vI 14 zati cha goyamA 3 gautama sakkeNaM deviMde devarAyA mahiDIe jAva mahANubhAge zandra 424 devendra mAre samRddhi yaza zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3. u. 1 devarAjazakrendravaktavyatAnirUpaNam 81 sAhasrINAm yAvat-catasRNAM caturazItyAH AtmarakSakasAhasrINAm , anyeSAM yAvat-viharati, evaM maharddhikaH, yAvat-etAvaJca prabhurvikuktuim , evaM yathaiva camarasya tathaiva bhaNitavyam , navaram-dvau kevalakalpau jambUdvIpau dvIpo, avazeSa taccaiva eSa gautama ! zakrasya devendrasya, devarAjasya ayam etadrUpo viSayaH, viSayamAtram , uktam , no ceva sampatyA vikurvati vikurviSyati vA ||muu0 9 // mahANubhAge) he gautama ! zakrendra zakrarAja devendra bahuta ghaDI RddhibAlA hai-yAvat vaha mahAprabhAvavAlA hai| (seNaM battIsIe vimANAvAsasayasahassANaM caurAsIe sAmANiyasAhassINaM jAva cauNhaM caurAsINaM Aya. rakkhasAhassINaM annesi jAva viharaha)vaha 32 battIsa lAkha vimAnAvAsoM ko 84corAsIhajAra sAmAnika devoM kA, cAra caurAsI hajAraAtmarakSaka devoMkA-arthAt 3 traNa lAkha 36 chattIsa hajAra AtmarakSaka devoMkA tathA aurabhI devoM kA svAmI banA huA hai aura divya bhogoM kobhogatArahatA hai ( evaM mahiDDIe, jAva evaiyaM ca NaM pabhU viuvittae-evaM jaheva camara msa taheva bhANiyavya) isa taraha vaha devendra devarAja zakrendra aisI baDI RddhivAlA hai| tathA isakI vikurvaNA karane kI zakti jaisI camarendrakI kahI gaI hai vaisI hai / (NavaraM) parantu usakI vikurvaNA meM aura isakI vikurvaNA meM jo antara hai vaha isa prakAra se hai (do kevala kappe jaMbUddIve dIve avasesaM tacceva) zakendra apanI vikurvaNA se do jaMbUdvIpoko bhara sakatA haiM taba ki camarendra apanI vikuNAse eka jambUdvIpako hI bhara sakatA hai ! bAkI kA kathana saba camarendra kI tarahase manti suna bhane pramAthI yu4ta cha. (se Na battImAe vimANAgasasayasahassANaM caurAsIe sAmANiyasAhamsINaM jAva cauNhaM caurAsINaM Ayarakkha sAhassINa annesi jAva viharai) 32 pavibhAnAvAso 52 84 yAryAsI mAya sAmAna ThevA para traNa lAkha chatrIsa hajAra AtmarakSaka deve para tathA anya deve para Adhipatya bhegave che te tyAM mane divya loga mAga cha (evaM mahiDIe jAva evaiyaM ca Na pabhU viuvittae evaM jaheva camaramsa taheva bhANiyacaM) mA zata te hevendra 112 / zakendra ghaNI bhAre Rddhi AdithI saMpanna che camarendranA jevI ja vimurvaNa zakita dharAve che (NavaraM) 5 te mannenI vidhuvA zatimA naayne| tApata cha ( do kevalakappe jabUdIve dIve avasesa tacceva) zandra tanI viva'! zatithI apanna 428 rUpe vaDe be jaMbudvIpane bharI zake che paNa camarendra tenI vikuvarNa zakitathI utpanna karelA rUpa vaDe eka ja jambudvIpane bharI zake che bAkInuM badhu varNana amara pramANe zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre TIkA - dvitIyo gaNadhara : abhibhUtiH gharaNendramakaraNa varNita jyotiSkadevavizeSasambandhisamRddha yAdimupazrutya zakrendrasambandhi samRddhayAdi jijJAsayA bhagavantaM pRcchati - 'bhaMte 'ti / he bhadanta ! 'bhagavaM' bhagavAna, docce goyame' dvitIyo gautamaH gautamagotrIyaH 'agnibhUI' agnibhUtiH gaNadharaH 'aNagAre' anagAraH, 'samaNaM' zramaNaM, 'bhagavaM' bhagavantaM ' 'mahAvIraM' 'vaMdai' vandate stauti, 'namaMsa' namasyati namaskaroti 'vaMdittA' vanditvA 'namaMsittA' namaskRtya ' evaM ' vakSyamANaprakAreNa 'vayAsI' avAdIt akathayat- 'jaNaM' yadi khala nizcayena 'bhaMte' ! bhadanta ! 'joisiMde' jyautiSendraH 'joisarAyA' jyautiSarAjaH hI jAnanA cAhiye | (esaNaM goyamA ! sakkssa deviMdassa devaraNo imeyArUve visae visayametteNaM bujhe, noceva saMpattIe vikuvvisuvA, vikuvvira vA vikuvvissaha vA) he gautama! zakendra kI vikurvaNA karane ke viSaya meM jo aisA kahA gayA hai vaha sirpha usakI zakti kA pradarzana karaneke liye hI kahA gayA haiM isa prakAra kI vikurvaNA karake usane Ajataka na aisA kiyA hai aura na vaha vartamAna meM aisA karatA hai aura na bhaviSyat meM vaha aisa karegA hI // sU0 9 // TokArtha - dvitIya gaNadhara agnibhUti dharaNendrake prakaraNa meM varNita jyotiSikadeva sambandhI samRddhi Adi ko sunakara aba ve prabhu se zakrendra saMbaMdhI samRddhayAdi ko jAnane kI abhilASAse pUchate haiM'bhaMte ! tti' he bhadanta ! aisA kahakara pahile unhoMne prabhu kI vaMdanA kI, unheM namaskAra kiyA, bAda meM prabhu se unhoMne vinayAvanata hokara isa prakAra kahA - he bhadanta ! 'jaiNaM bhaMte !' he bhadanta ! yadi 'johasaman. (esa NaM goyamA sakkassa deviMdassa devaraNNA imeyArUve trisae si meNaM buie no cetra saMpattIe vikuvvisu vA vikuvvai vA vikuvvissai vA ) huM gautama ! devendra zakranI vadhuNA zakitanI Aje vAta karavAmAM AvI che te tenuM sAmarthya batAvavA mATe ja kahela che paNa A prakAranI viSu NA pahelAM teNe karI nathI ane bhaviSyamAM karaze paNa nahI ! sU 9 5 TIkA -dharaNendra prakaraNamAM varNavyA pramANanI jyeAtiSika devAnI samRddhi vidhruNA AdinuM varNana sAMbhaLIne khIjA gaNadhara agnibhUtine zakrendranI samRddhi Adi lagavAnI abhilASA thAya che. " bhaMte tti " tethI " mahanta " mevaM sabhodhana urIne tee! mahAvIra prabhune vadaNA namaskAra kare che tyAra bAda teo vinayathI temane A abhAye pUche che.- " jaiNaM bhaMte " hai lahanta le joisiMde joisarAyA "9 82 zrI bhagavatI sUtra : 3 * Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.3u.1 devarAjazakendravaktavyatAnirUpaNam 83 candraH sUryo vA 'evaM mahiDDIe' eva maharddhikaH etAdRzadharaNendravanmahAsamRddhizAlI 'jAva' yAvat 'evaiyaM ca Na' etAvaca pUrvaNitAvadhikaJca 'padma' prabhuH samarthaH vikuvittae' vikurvitum vikurvaNAM kartuM samartha iti pUrveNAnvayastadA 'bhaMte ! bhadanta ! 'sakkeNa zakraH khalu prathamasaudharmadevalokasvAmI, 'devide' devendraH, 'devarAyA' devarAjaH 'kemahiDIe' kIdRzamaharddhisampannaH, 'jAva'-yAvat 'kevaiyaM ca NaM' kiyaJca khalu kiyadavadhikamiti yAvat , 'pabhU'prabhuHvikuvittae' vikurvitum| bhagavAnAha 'goyamA ! sakkeNaM' ityAdi / he gautamagotrIya agnibhUte! zakraH khalla 'devide' devendraH 'devarAyA' devarAjaH 'mahiDDIe' mahardikaH atizayasamRddhizAlI, 'jAva mahANubhAge' yAvata-mahAnubhAgaH mahAprabhAvazAlI vartate, yAvacchabdena mahAdhuti-mahAbala-mahAyazo mahAsaukhyaH 'seNaM' sa khalu devendraH siMde joisarAyA evaM mahiDDIe jAva evaiyaM ca NaM pabhU viuvittae' jyotiSendra jyautiSarAja candra athavA sUrya aisI baDI Rddhi ke adhipati hai aura itanI baDI vikurvaNA karane ke lIye zakti ke bhaMDAra haiM to 'bhaMte' he bhadanta ! sakeNaM deviMde devarAyA ke mahiDIe jAva kevaiyaM ca NaM pabhU vikuzvittae' jo prathama saudharmadevaloka kA svAmI zakendra hai ki jo devendra aura devarAja hai kaisI baDI RddhivAlA hai aura kitanI baDI vikriyA kara sakane meM samartha hai ? isa prakAra agnibhUti kA prazna sunakara bhagavAnne kahA 'goyamA' he gautama gotrIya agnibhUti 'sakeMNaM deviMde devarAyA mahiDIe jAva mahANubhAge' devendra zakrarAja zakrendra atizaya samRddhizAlI hai- yAvat vaha mahAprabhAvasaMpanna hai| yahAM yAvata zabdase "mahAti, mahAbala, mahAyaza, mahAsaukhya" ina padoMkA grahaNa huA hai / vaha zakrendra vahA~ 32 battIsa evaM mahiDIe jAva iyaM ca NaM pabhU vikUcittae" jyotiss2|04 nyotiSandraya athavA sUrya ATalI badhI RddhivALA che ane ATalI badhI vidurvaNA zakita dharAve che to " bhaMte " mahanta " sakkeNaM devide devarAyA ke mahiDIe jAva kevaiyaM ca Na pa vikuvittae" paDasA vasonA svAbhI, devarA, hevendra za ThevI ghaNa je bhAre samRddhivALe che ? te kevI vimurvaNa karavAne samartha che ? tyAre mahAvIra prabhu manitina sA pramANe vA pApyo " sakkeNa deviMde devarAyA mahiDDIe " tyA 3 gautama nibhUti devendra 125 u ael or A2 samRddhi pANe cha mahI " yAvat // 54thI niiyne| sUtrapA aDa 42yA che-mahAyuti, mahAbala mahAyaza mahAsaukhya" te bhAti, bhAma, bhaDAyaza, mAsuma bhane zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 bhagavatImatre zakraH 'vattIsAe vimANAvAsasayasahassANaM' dvAtriMzatvimAnAvAsazatasahasrANAm-dvAtriMzallakSasaMkhyakavimAnAnAm 'caurAsIe sAmANiyasAhassINaM' caturazItisAmAnikasAhasrINAm - caturazItisahasrasaMkhyakasAmAnikAnAm 'jAva' yAvat , 'cauNDe' caturNAm 'caurAsINaM' caturazItyAH 'AyarakakhasAhassANaM' AtmarakSakasahasrANAm patriMzadadhizalakSatrayAtmarakSakadevAnAM yAvatpadena "aTThaNhaM aggama hisINaM saparivArANaM, cauNhaM logapAlANaM, tiNhaM parisANaM, sattaNhaM aNiyANaM, sattaNhaM aNiyAhibaINaM tti| aSTAnAm agramahiSINAm saparivArANAm , caturNA lokapAlAnAm , tisRNAM parSadAm ,saptAnAm anIkAnAm saptAnAm anIkAdhipatInAm itisarva vijJeyam 'annesiM' anyeSAzca devAdInAm upari 'jAva'-yAvat svasattayA AdhipatyaM svAmitvaM bhatRtvaM kurvana bhogabhogAna lAkha vimAnavAsoM kA adhipati hai caurAsI hajAra sAmAnikadevaukA svAmI hai aura 3 tIna lAkha 36 chattIsa hajAra AtmarakSaka devoMke Upara aizvaye kA bhoktA hai| yahI bAta 'battIsAe vimANAvAsasayasahassANaM caurAsIe sAmANiyasAhassINaM, cauNhaM caurAsINaM AyarakkhasAhassINaM" ina padoM dvArA prakaTa kI gaI haiN| yahAM jo yAvat pada kA prayoga huA haiM usase 'aTThaNhaM aggamahisINaM saparivArANa, cauNha logapAlANaM, tiNhaM parisANaM, sattaNhaM aNiyANaM, sattaNhaM aNiyAhivaINaM' ina padoMkA grahaNa huA hai| 'annesiM ca jAva viharaI' yahAM para yAvat padase svAmitvaM, bhartRtvaM, kurvan divyAn bhogabhogAn bhuMjAno' ina padoMkA saMgraha kiyA gayA hai / 'evaM mahiDIe' vaha zakrendra isa mahAprabhAvazALI che te 32 batrisalAkha vimAnavAne cArAzI hajAra sAmAnika devane mana 1 dAma chatrI. 12 mAtmarakSa devAnAmadhipati choka pAta"battIsAe" tyAdi sUtrapA dvArA pra48 42vAmA bhAvI cha. mI mAvA " yAvata " 54thI nIyasUtrapA4 me42|yo che aTThaNhaM aggamahisINaM saparivArANaM cauNhaM loga pAlANaM tiNhaM parisANaM sattaNhaM aNiyANaM aNiyAhibaINa" - parivAra sahita nI ATha paTTarANIo para, cAra lekapAle para, traNa pariSada para sAta senA para ane sAta senApata 52 zAsana lAgave che. " annesiM ca jAva viharai" mA sUtrA: bhAM mAtA jAva yA pathI nAyanI sUtrapA mahAzayoche svAmitvaM bhatatvaM kurvan divyAn bhogabhogAn bhuMjAno" zrI bhagavatI sUtraH 3 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za. 3u. 1 devarAjazakendravavyatAnirUpaNam 85 9 bhuJjAno 'viraha' viharati ' evaM mahiDIe' evaM yathoktaprakAro maharddhikaH mahAsamRddhisampana vartate iti zeSaH / ' jAva evaiyaM ca NaM' yAvat etAvaca etAvadadhim 'pabhU' prabhuH samarthaH 'viuccittae' vikurvitum arthAt etAvatpadenApi na jJAyate yat kiyatIM kIdRzIzca vikuvaNI kartuM sa samartha ityAkAMkSAzAntaye Aha- 'evaM jaheba camarassa' ityAdi / evaM yathaiva camarasya, vikurvituM sAmarthyamiti 'ata' tatsamAnameva ' bhANiyanvaM' bhaNitavyam zakrasyAvi vikurvituM sAmarthya jJAtavyam kintu 'navare' vizeSaH punaretAvAneva yat ' do kevalakappe jaMbUdI ve dIve' dvau kevalakalpau sampUrNo jambUdvIpo dvIpoM vaikriyasamudghAtena samavahatya niSpAdita nijAnekarUpaiH pUrayituM samartha iti 'avasesaM' avazeSam 'taMceva' taJcaiva parizeSaM sarve tadanusArameva vijJeyam / uktaprakAreNa bhagavAn mahAvIraH agnibhUtiM prakAra se mahARddhi saMpanna hai / 'jAba evaiyaM ca NaM pabhU viuccittae' yAvat vaha itanI vikurvaNA karaneke liye samartha hai yahAM 'evaiyaM ' isa pada se vikurvaNA karanekI koI hada to prakaTa kI gaI nahIM haiMataH use spaSTa karane ke liye sUtrakAra kahate haiM ki- 'evaM jaheva camarassa taheva bhANiyavvaM' camarendra kI vikurvaNA karanekI jaisI zakti hai vaise hI zakti zakrendra kI bhI jAnanA caahiye| kintu isameM jo vizeSatA hai vaha 'navaraM' isa padase sUcita karate hue sUtrakAra kahate hai ki- 'do kevalakappe jaMbUddIve dIve' zakrendra vaikriya samuddhAta se samavahata hokara niSpAdita nija aneka rUpoMse do jaMbUdvIpoM ko bharane kI zakti rakhatA hai / 'avasesaM taM ceva' bAkIkA aura saba kathana yahAM usake anusAra hI jAnanA caahiye| isa ukta prakAra se bhagavAna mahAvIra agnibhUtise zakrakI zakti Adiko 66 "evaM mahaDIe jAtra eva iyaM ca NaM pabhU viuvvittae" te devarAja zaDendra yA prakAranI samRddhiAdi vALA che. ane eTalI ja vipuNA karavAne samartha che. evaiyaM " padathI vidhruNAnuM pramANa prakaTa thatuM nathI, tethI tenI vikuvAnuM pramANa nIthenA thaho dvArA dRrzAvyu che - " evaM jaheva camarassa taheba bhANiyAM " camarendra jeTalI vidhruva NA zaktithI yukta che eTalI viSuvA zakti zakendra paNa dharAve che " NavaraM " paraMtu " do kevalakappe jaMbUddIve dIve " zakendra vaiDiya samuhaghAtathI utpanna karelA deva devIenAM rUpA vaDe e ja budvIpona bharI devAne sama che, paNa amarendra me yUddIpane bharavAne samartha che. " avasesaM taM caiva " manuM samasta varNana camarendra pramANe ja jANavuM zakendranA sAmarthyanI vAta tenI zakti khatAvavAne zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre zakrasAmarthyAdikaM pratipAdya tadIyoktasAmarthyAdisvarUpamAtrapradarzanamupasaMharati 'esa gaM goyamA' he gautama ! eSa khalu 'sakkassa' zakrasya 'deviMdassa' devendrasya 'devaraNo' devarAjasya 'imeyArUve' ayam etAvadrUpo 'visae' viSayaH 'visayametteNaM buie' viSayamAnaM khalu uktam-pratipAditam 'no ceva NaM' nocaiva khalu naiva kathamapi 'saMpattIe' sampattyA yathoktArthasampAdanena 'vikuvisuvA' vyakuvaid vA kadApi vikurvaNAM kRtavAn, 'vikuvvativA' vikaroti vA 'vikubdhissati' vikariSyati vA, arthAt zakrendrasya vikurvaNAzakeH svarUpamAtrametAvatpratipAditaM natu vyavahAre vikurvaNAyAH kathamapi prayogakaraNam bhavati iti agnibhUtiprati bhagavata uttarAzayaH // mU. 9 // mUlam -'jai NaM bhaMte ! sakke deviMde, devarAyA evaM mahiDIe, jAva evaiyaM ca NaM pabhU vikuvittae, evaM khalu devANuppiyANaM aMtevAsI tIsae nAmaM aNagAre pagaibhadae, jAva-viNIe, chadraM chaTreNaM aNikkhitteNaM tavokammeNaM appANaM bhAvemANe bahupaDikaha kara yaha sAmarthya usameM kevala kahane ke liye hI hai vaha apanI isa sAmarthya kA upayoga nahIM karatA hai| yaha prakaTa karate hue kahate haiM 'esa NaM goyamA! sakassa deviMdassa devaraNo imeyArUve visae, no ceva NaM saMpattie vikuvissu vA, vikunvati vA vikuvvissati vA' he gautama! yaha jo ukta rUpa se devendra devarAja zakrakI zaktikA varNana kiyA gayA hai vaha sIrpha svarUpa mAtra pradarzana ke liyehI kiyA gayA hai| yathoktArtha ke sampAdana se usane Aja taka use apane vyavahArameM prayukta nahIM kiyA hai, nahIM karate hai, Age nahIM kareMgA, isa prakAra bhagavAnane agnibhUti se za-ndrake viSayameM kahA ||suu.9|| mATe ja kahI che. kharekhara te te tenI A vikrva zaktino kadI paNa upayoga karate nathI. me vAta nIyana sUtra // 42 cha-"esa NaM goyamA ! sakkassa deviMdassa devaraNNo imeyArUve visae visayamette NaM buie no ceva Na saMpattIe vikubisu vA vikuvvati vA vikuvissati vA" gautama ! 7524ta samasta 4thana devarAja, devendra, zakranI zakita batAvavAne mATe ja karAyuM che. teNe Aja sudhI kadI paNa te vidurvaNa zakitano praveza karyo nathI, vartamAna kALe karatuM nathI ane bhaviSyamAM paNa karaze nahIM. bhagavAne agnibhUti aNagAranA praznano A pramANe javAba Ape (sU) zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 1 tiSyANagArasya vikurvaNAzakti nirUpaNam 87 puNNAI aTuM saMvaccharAI sAmaNNapariyAgaM pAuNittA mAsiyAe saMlehaNAe attANaM jhUsittA, saTTibhattAiM aNasaNAe chedittA, AloiyapaDikkaMte, samAhipatte, kAlamAse kAlaM kiccA sohamme kappe sarAMsi vimANaMsi; uvavAyasabhAe devasayaNijjaMsi devadUsa tarie aMgulassa asaMkhejai bhAgamettAe ogAhaNAe sakkassa deviM dassa, devaraNNo sAmANiyadevattAe uvavanno, tae NaM se tIsae deve ahuNovavannamete samANe paMcavihAe pajjatIe pajjattibhAvaM gacchai, taM jahA-AhArapajjattIe; sarIrapajattIe; iMdiyapajjattIe ANa - pANapajjattIe, bhAsA maNapajjattIe, taraNaM taM tIsayaM devaM paMcavihAe- pajjattIe pajjattibhAvaM gayaM samANaM sAmANiyaparisovavannayA devA karayalapariggahiyaM dasanahaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTu japaNaM, vijaeNaM vaddhAviti vaddhAvittA evaM vayAsIaho !! NaM devANuppiyehiM divA devaDI, divA devajjuI, dive mahAbale dive mahAjase diva mahAsokkhe dive devANubhAve laDe, patte, abhisamaNNAgae, jArisiyANaM devANuppiyehiM divA devaDI, divA devajjuI, divve devANubhAve laddhe, patte, abhisamaNNAgae tArisiyANaM sakkeNa vi devideNa, devaraNNA divA devaDI, jAvaabhisamaNNA yA tArisiyANaM devANuppiyehiM vi divvAdevaDI, jAva- abhisamaNNAgayA, seNaM bhaMte! tIsae deve kemahiDIe, jAva - kevaiyaM ca NaM pabhU vikuvvittae / sU0 10 // zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 bhagavatImUtre __ chAyA-yadi bhadanta ! zakro devendraH, devarAjaH evaM maharddhikaH, yAvat-etAvacca prabhu vikurvitum, evaM khalu devAnupiyANAm antevAsI tiSyako nAma anagAraH prakRtibhadrakA, yAvat-vinItaH SaSThaM SapThena anikSiptena tapaHkarmaNA AtmAnaM bhAvayan bahupratipUrNAni aSTasaMvatsarANi zrAmaNyaparyAyaM pAlayitvA mAsikyA saMlekhanayA AtmAnaM jUSitvA, SaSTiM bhaktAni anazanena chittvA, Alocita 'jaiNaM bhaMte ! sake deviMde' ityAdi / sUtrArtha-(jaiNaM bhaMte !) he bhadaMta ! yadi(deviMde devarAyA) devoMke indra devarAja (sakeM) zakra (evaM mahiDDhAe) aisI baDI RddhivAle haiM (jAva evatiyaM ca NaM pabhU viuvittae) yAvata ve itanI vikaNA karane ke liye zaktizAlI haiM to (evaM khalu devANuppiyANaM aMtevAsI) Apa jo (tIsae nAmaM aNagAre) tiSyaka nAmake anagAra hue haiM, ki jo (pagaibhadde) prakRti se bhadra the (jAva viNIe) yAvat vinIta the (chaTuM cha? ANakkhitteNaM tavokammeNaM) aura nirantara cha? chaTTakI tapasyAse (appANaM bhAve mANe) jo apanI AtmAko bhAvita karate rahate the (bahu paDipuNNAiM aTThasaMvaccharAiM sAmaNNapariyAgaM pAuNittA bhAsiyAe saMlehaNAe attANaM jhUsittA) ThIka ve ATha varSa taka zrAmaNya paryAyakA pAlana karake, evaM 1 ekamAsa kI saMlekhanAse apane Apako yukta karake, sATha bhaktoMkA anazana dvAra chedana karake (AloiyapaDikate) AlocanA, -tiSya nAmanA sAmAni devanI samRddhi mAnuna- jaiNa bhaMte sakke devide" tyAhasUtrA- (jaraNa bhaMte ! deviMde devarAyA sakke evaM mahiDIe jAva evatiya ca NaM pabhU viuvittae) he mahanta ! 12004, hevendra 26 mArI badhI samRddhi AdIthI yukta che, ane je te ATalI badhI vimurvaNa zakita dharAve che te (evaM khalu devANuppiyANaM aMtevAptI) pachI 5 hevAnupriyanA ziSya (tisae nAma aNagAre) tivya nAmanA m||2 (pagaibhadde) le bhadra prakRtinA tA. (jAva viNIe) bhane vinAta paya-tanA guNavAA utA,chaTuM chaTeNaM aNikkhitteNaM tavo kammeNaM) re nita2 74nA pA2Ne 74na tapasyA 13 (appANaM bhAve mANe) ghotAnA mAmAne sAvita 42tA chatA, ( bahupaDipuNNAiM aTThasaMvaccharAiM sAmaNNapariyAgaM pAuNittA mAsiAe saMlehaNAe attANaM jhusittA bhare 28 varSa sudhI zramaNya paryAyanuM pAlana karyuM hatuM ane eka mAsane saMthAre karIne sATha bhakate tuM anazana dvArA chedana karIne eka mAsanA sATha TaMkanA janane upavAsa dvArA tyAga karIne zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u. 1 tiSyakANagAraviSaye gautamasya praznaH 89 pratikrAntaH, samAdhiprAptaH kAlamAse kAlaM kRtvA saudharme kalpe svasmin vimAne upapAtasabhAyAM devazayanIye devadUSyAntarito'Ggalasya asaMkhyeyabhAgamAtrAyAm avagAhanAyAm zakrasya devendrasya, devarAjasya sAmAnikadevatayA utpannaH, tataH sa tiSyako devo'dhunopapannamAtraH san paJcavidhayA paryAptyA paryAptibhAvaM gacchati, tadyathA-AhAraparyAptyA, zarIra-paryAptyA, indriya-paryAptyA, Ana-prANaparyAptyA, pratikrama karake (samAhipatte) samAdhi prApta hokara (kAla mAse kAlaM kiccA) kAla mAsameM kAla karake (sohamme kappe) saudharmakalpameM (sayaMsi vimANaMsi) apane vimAnameM (uvavAyasabhAe devasayaNijaMsi) upapAta sabhAke devazayanIya (zayyA) meM (deva dUsaMtarie) devadRSyase antarita hokara (aMgulassa asaMkhejaha bhAgamettAe ogAhaNAe) aMgulake asaMkhyAtaveM bhAga pramANavAlI avagAhanAmeM (sakkassa deviMdassa devaraNNo sAmANiya devattAe uvavano) devendra devarAja zakrake sAmANika devake rUpameM utpanna hue hai| (taeNaM se tIsae deve ahuNovavannamette samANe) adhunopapanna mAtra ve tiSyakadeva (paMcavihAe pajjattIe pajattibhAvaM gacchai) vahAM para pAMca prakArakI paryAptiyoMse prAptibhAvako prApta hue haiN| (taMjahA) ve pAMca prakArakI paryAptiyAM isa prakAra se haiM- (AhArapajjattIe, sarIrapajattIe, iMdiyapajattIe, ANapANapajattIe, bhAsAmaNapajjattIe) AhAraparyApti, zarIra(AloiyapaDikkaMte )oyanA tathA pratibhae zana(samAhipatte) samAdhi pAbhIna ( kAlamAse kAla kiccA) nadIan sasavAMnA samaya mAvye! tyAre / dharbha pAbhIna ( sohamme kappe ) saudharma sabhA( sayaMsi vimANaMsi ) potAnA vibhAnamA ( uvavAyasabhAe devasayaNijjasi) yAtasamAnI zayyAmA devadUsaMtarie ) vaSya (31 palathI ) 276ta ne aMgulamsa asaMkhejjai bhAgamettAe ogAhaNAe ) masanA masabhyAtabhA mA prabhAvANI avagAhanAmA ( sakkassa deviMdassa devaraNNo devattAe uvavanne) T12208, hevendra zanA sAbhAni 153pe utpanna thaye cha. ( taeNaM se tIsae deve ahuNovavannamette samANe ) 7 ubhAin Spanna thye| te tighya 35 (paMcavihAe pajjattIe pajjattibhAvaM gacchai ) tyAM pAMya 42nI paryAptimAthA paryApta avasthA pAbhyo che(taMjahA te pAya pAstiyo nA prabhArI cha- (AhArapajjattIe ) 82 5yati, zarIrapajjattIe zarIra pArita (iMdiyapajjanIe) 4ndriya pati, (ANapANapajjattIe) zvAsocchavAsa pArita, ( bhAsAmaNapajjattIe ) bhASAmana pArita mA zate zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre bhASAmanaH paryAyA, tatastaM tiSyakaM devaM paJcavidhayA paryAptatyA paryAptibhAvaM gataM santaM sAmAnikaparSadupapannakA devAH karatalaparigRhItaM dazanakhaM zIrSAssvarta mastake aJjalikatvA jayena vijayena varSAMpayanti, vardhApayitvA evam - avA diSuH - aho !! devAnubhiyaiH divyAdevarddhiH, divyA devayutiH, divyaM mahAbalaM divyaM mahAyazaH divyaM mahAsaukhyam divyo devAnubhAvo labdhaH prAptaH, abhisamanvAgataH, yAdRziko devAnumiyaiH divyA devarddhiH divyA devadyutiH, divyo devAnubhAvo labdhaH prAptaH, abhisamanvAgataH, tAdRzikI zakreNApi devendreNa, devaparyApti, indriyaparyApti, zvAsocchavAsa paryApti, bhASAmanapraryApti / so ina pAMca prakArakI paryAptiyoMse ve paryApta hue haiM / (taeNaM taM tIsayaM devaM paMcavihAe pajjattIe pajjattIbhAvaM gayaM samANaM) isa prakAra pAMca paryAptiyoM dvArA paryApta bane hue (bhASA aura manaparyApti sAtha banatI hai) isaliye pAMca kahI hai| una tiSyaka devako (sAmANiya parisovavannAdevA) sAmAnika samitike deva (karayala pariggahiyaM dasa nahaM sirasAvattaM matthara aMjali kaTTu jaeNaM vijaeNaM vaddhAviti) donoM hAthoMke dazAM nakhoMko joDakara arthAt donoM hAthoMkI aMjali banAkara aura use mastaka para rakhakara jaya vijayake zabdoccAraNa pUrvaka vadhAte hai, baDhAte hai / aura (vaddhAvittA) vadhAi dekara ( evaM vayAsI) isa prakAra kaha rahe hai- (aho NaM devANuppiehi divvA deviDo divvA devajjuI divbe mahAvale, divve mahAjase, divve mahAsokkhe, divve devANubhAve, laddhe patte abhisamaNNAgae, jArisiyANaM devANuppiehiM divvA devaDI tikadeva tyAM pAMca prakAranI paryAptie pAmIne paryApta avasthAthI yukata banyuM che. ( taraNaM taM tIsayaM devaM paMcavihAra pajjattie pajjattibhAvaM gayaM samANaM A rIte pAMce paryAptae meLavIne paryAptiAvasthAmAM AvelA te tiSyakadevane sAmANiyaparisovavavannayA devA ) sAmAni samitinA devA ( karayala pariggahiyaM dasa haM sirasAvataM matthae aMjali kaTTu jaeNaM vijaeNaM baddhAviti ] bhanne DAyanA daze nakhane joDIne eTale ke banne hAthanI aMjali khanAvIne tathA te aMjaline zira para bhUDIne naya vinayanA zabdoccAra pUrva malinaMhana yAye che ane baddhAvittA evaM vayAsI abhinaMdana sAthIne yA pramANe uDe che. aho NaM devANuparhi divvA devI divvA devacjuI divve mahAbale divve mahAja se divve mahAsaukkhe divve devANubhAve laddhe patte abhisamaNNAgae zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.1 tiSyakANagAraviSaye gautamasya praznaH 91 rAjena divyA devarddhiH, yAvat-abhisamanyAgatA yAdRzikI zakreNa devendreNa devarAjena divyA devaddhiH yAvat abhisamanvAgatA tAdRzikI devAnupiyairapi divyA devaddhiH, yAvat-abhisamanvAgatA, sa bhagavan ! tiSyako devaH kiMmahardvikaH, yAvat kiyacca prabhurvikurvitum ? // sU0 10 // divvA devajjuI divve devANubhAve laddhe patte abhisamaNNAgae tArisiyANaM sakeNa vi devideNa devaraNNA divA deviDo jAva abhisamaNNAgayA) aho! Apa devAnupriyane divya devarddhi, divya devadyuti, divya mahAbala, divya mahAyaza, divya mahAsukha, divya devAnubhAva yaha saba prApta kiyA hai use Apane apane AdhIna banAyA hai, aura Apane use apanA bhogya banAyA hai / so jaisI Apa devAnupriyane yaha divya devaRddhi yaha divya devadyuti yaha divya devAnubhAva labdha, prApta aura abhisamanvAgata kiyA hai / so vaisI hI divya devaRddhi Adi devendra devarAja zakrane bhI labdha, prApta aura abhisamanvAgata kI hai (jArisiyANaM sakkeNaM devideNa devaraNA divyA deviDI jAva abhisamaNNAgayA, seNaM bhaMte! tIsae deve ke mahiDDIe jAva kevaiyaM ca NaM pabhU vikuvittae) tathA jaisI devendra devarAja zakrane divya devaRddhi labdha yAvat abhisamanvAgata kI haiM usI prakArakI divya devaRddhi Adi Apane bhI jArisiyANaM devANuppiehiM divyA devaDDhI divyA devajjuI divve devANubhAve laddhe patte abhisamaNNAgae tArisiyANa sakkeNa vi devideNa devaraNa divA diviDDhI jAva abhisamaNNAgayA) sA5 hevAnupriye divya va samRddhi, di0ya devadhuti, divya mahAbaLa, divya mahAyaza, divya mahAsukha ane divya mahAprabhAva prApta karyo chetame temane tamAre AdhIna karyA che tame temane tamAre mATe bhegya banAvyAM che. jevA divya samRddhi divyavRti ane divya prabhAva Ape prApta karyo che Ape AdhIna ryA che. ane Apane mATe bhegya banAvela che evI ja divya devasamRddhi Adi devarAja devendra za paY bhagavI cha prAta 41 cha bhane pAtAne sAdhIna 4 // 2 -- (jArisi yANa sakkeNaM devideNa devaraNNA divyA deviDDhI jAva abhisamaNNAgayA, tArisiyANaM devANuppiehiM vi divyA deviDDI jAva abhisamaNNAgayA se NaM bhaMte ! tIsae deve ke mahiDDhIe jAva kevaiyaM ca NaM pabhU vikuvittae tathA jevI divya deva samRddhi Adi devarAya devendra zake prApta karela che, evI ja deva zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImUne TIkA-agnibhUtiH dAkSiNAtyendra devarAjazakrasya sAmAnikadevavizeSatiSyaka sambandhisamRdrivikuNAzaktyAdikaM jijJAsamAno bhagavantaM mahAvIraM pRcchati'jaiNaM bhaMte !' ityAdi / he bhadanta ! yadi khalu yadA hi 'sakke devide' zakrodevendraH, 'devarAyA' devarAjaH, 'evaM mahiDDIe' evaM maharddhikaH-uparyuktasamRddhizAlI, prathamasaudharmadevalokAdhipatiH, 'jAva-evaiyaM ca NaM' yAvat-etAvacca khalu-pUrvavaNitAvadhikazca 'pabhU viuvittae ' prabhUH vikuktuiM, vikurvaNAM kartu samartha iti yAvat tadA-'seNaM bhaMte ! tIsae deve kemahiDDIe, jAva-kevaiyaM ca NaM pabhU vikuJcittae' sa khalu bhadanta ! tiSyako devaH kiM maharddhikaH, yAvat kiyacca prabhuH vikurvitumityagreNAnvayaM kRtvA praznAzayo bodhyaH, atha tiSyakasya prApta yAvat abhisamanvAgata kI hai so he bhadanta ! vaha tiSyaka deva kitanI baDI mahaddhivAlA hai, yAvat vaha kitanI bar3I vikuveNA karanekI zaktise yukta hai| TIkArtha- agnibhUti dAkSiNAtyendra devarAja zakrake sAmAnika deva vizeSa tiSyaka saMbaMdhI samRddhi aura vikurvaNA zakti Adiko jAnanekI icchAse yukta hokara bhagavAna mahAvIra se pUcha rahe haiM ki- 'jaNaM bhaMte!' he bhadanta ! yadi 'deviMde devarAyA sakke' devendra devarAja zakra 'evaM mahiDIe' aisI baDI samRddhi se yukta haiM- arthAt prathama saudharma devaloka kA adhipati zakra uparyukta samRddhizAlI hai- 'jAva evaiyaM ca NaM pabhU vikuvittae' yAvat vaha pUrvavarNitarUpa se vikurvaNA karanekI zakti se viziSTa hai to 'seNaM bhaMte! tIsae deve he bhadanta ! vaha tiSyaka deva 'ke mahiDDhIe' kitanI kaisI baDI samRddhivAlA haiM, aura 'jAva kevaiyaM ca NaM pabhU vikuvittae' yAvat kitanI vikurvaNA karane ke liye vaha zaktisaMpanna hai, isa prakAra Agese anvaya karake yahAM samRddhi Adi Apa devAnuM priye paNa prApta karI che - he bhadanta ! te tiSyakadeva kevI mahAna samRddhi AdithI yukata che ? te kevI vimurvaNu zakita dharAve che? e sU 10 | TIkArtha- devarAya, devendra, zakranA sAmAnika deva tiSyakanI samRddhi, vikuvarNa zati mAha navAne mATe mahAvIra prasune pUche cha" jaiNaM bhate! evaM mahiDDhIe" devide devarAyA sakke " mahanta ! ne devarA, hevendra zaz Plecii madhI samRddhi dhuti, yaza, masa, su5 mane prabhAvathA yuta cha, " jAva evaiyaM ca NaM pabhU vikuJcittae "ne mAlI madhI viSNa! 42vAne samaya cha, to seNa bhaMte tIsae deve ke mahiDDhIe jAva kevaiyaM ca NU pabhU vikuvittae" 1 End zakendrane sAmAnika deva tibbaka kevI samRddhi AdithI yukta che te kevI vidurvaNA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.3u.1 tiSyakANagAraviSaye gautamasya praznaH 93 anagArasya zakrasAmAnikadevatvaprAptikAraNamupapAdayati-' evaM khalu' ityAdi / evaM-vakSyamANarItyA khalu-nizcayena 'devANuppiyANaM' devAnupriyANAM mahAnubhAvAnAm / 'aMtevAsI' antevAsI ante guroH samIpe vastuM zIla masya iti antevAsI ziSyaH 'tIsae nAma' tiSyakanAmA aNagAre' anagAraH 'paggai bhadae' prakRtibhadrakA, bhadraeva bhadrakaH svArtha kan prakRtyA svabhAvena bhadrakaH saralaH paropakArazIlaH 'jAva-viNIe' yAvat-vinItaH vinayAjavAdiguNopetaH, yAvacchabdena "pagai uvasaMte, pagai payaNu kohamANamAyAlohe miumadavasaMpanne AlINe bhadae" chAyA-prakRtyupazAntaH, prakRtimatanukrodhamAnamAyAlobhaH mRdumArdavasaMpannaH AlInabhadrakaH, 'chaThachaTheNa' SaSThaM SaSThena 'aNikviteNa' anikSiptena nirantareNa 'tavokammeNaM' tapAkarmaNA 'appANaM' AtmAnaM 'bhAve mANe' bhAvayan vAsayana 'bahupaDipuNNAI' praznakA Azaya samajha lenA caahiye| aba sUtrakAra yaha prakaTa karaneke liye ki tiSyaka anagAra jisa kAraNa se zakra ke sAmAnika devapadako prApta hue hai kahate hai 'tIsae nAmaM aNagAre' tiSyaka nAmake anagAra jo 'devANuppiyANaM aMtevAsIM' Apa mahAnubhAvake ziSya theaura 'paggaibhadae' svabhAvase hI jo paropakAra zIla the| bhadrakakA artha sarala hotAhai aura saralakA artha paropakArazIla hotA hai) 'jAva viNIe' yAvat vinIta the- vinaya, Arjava Adi guNose yukta the yahAM 'yAvat' zabda se 'pagai uvasaMte, pagai payaNukohamANamAyAlohe, miumaddavasaMpanne, AlINe, bhadae' isa pAThakA saMgraha huA haiM 'aNikkhitteNaM chaTuMNTeNaM tavo kammeNaM appANaM bhAve mANe' nirantara chaTTachaTTakI tapasyAse zakitavALo che ? te tiSya ke kevI rIte zakendranA sAmAnika devanuM pada prApta karyuM te have sUtra2 nIyana sUtrI matAva cha." tIsae nAme aNagAre" tiSya nAmanA bhe||2 " devANuppiyANaM aMtevAsI " tIsae nAma aNagAre" tiSya nAmanA bhe||2 devANuppiyANaM aMtevAsI" 5 vAnupriyanA ziSya utA "paggaibhadae" teo svabhAve papakArI hatA (ahIM bhadrane jana pratyaya lAgavAthI bhadraka zabda banya cha bhadra meTale sa24 mane sa20 meTale 522542zI] "jAva viNIe" tamA vinIta paryantanA guNothI yukata hatA eTale ke vinaya Arjava Adi guNothI yukta utA mI " yAvat (jAva) " pahathI nAyanA sUtrapAThe aDaera 42|yo cha - " pagai uvasaMte pagaipayaNukohamANamAyAlohe, miumadavasaMpanne alINe bhaddae " ve te vI tapasyA 42tA udi matAva cha " aNikvitteNaM chaTuM chaTheNaM tavokammeNaM appANaM bhAve mANe" tamA niraMtara 74ne pAraNe chanI tapasyA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImUtra bahumatipUrNAn-saMpUrNAn 'aTThasaMvaccharAI' aSTasaMvatsarAn aSTau varSANi yAvat 'sAmaNNapariyAgaM' zrAmaNyaparyAyaM cAritraparyAyaM 'pAuNittA' pAlayitvA samyak paripAlya 'mAsiyAe' mAsikyA mAsebhavA mAsikI tayA mAsAvadhi sampAdhamAnayA 'saMlehaNAe' saMlekhanayA 'attANaM' AtmAnaM 'jhusettA' jUSitvA yojayitvA 'saDhi bhattAI' SaSTiM bhaktAni 'aNasaNAe' anazanena 'cheddettA' chitvA 'AloiyapaDikate' AlocitapratikrAntaH AlocanaM pratikramaNazca vidhAya 'samAhipatte' samAdhiprAptaH cittasvAsthyaM prApta: 'kAlamAse' kAlAvasare 'kAlaMkiccA' kAlaM kRtvA 'sohamme' saudharma 'kappe' kalye devaloke 'sayaMsi' svasmin nije 'vimANaMsi' vimAne 'uvavAyasabhAe' upapAtasabhAyAm 'deva jo apanI AtmAko bhAvita karate rahate the, unhone 'bahupaDipuNNAI aTuM saMvaccharAI' ThIka pUre pUre varSataka 'sAmaNNapariyAgaM pAuNittA' zrAmaNyaparyAyakA paripAlana kiyA arthAt cAritra paryAya ko acchI tarahase ArAdhanA kI antameM 'mAsiyAe saMlehaNAe' eka mAsa avadhivAlI saMlekhanA se 'appANaM jhUsettA' AtmAko yuktakarake arthAta eka mAsakI saMlekhanA dhAraNa karake 'sarddhibhattAI' aura usameM 60sATha bhakta bhojanokA 'aNasaNAe chedettA' anazana dvArA chedana karake arthAt 30 tIsa dina ke dono bhaktoke jorake 60 sATha AhAroMkA upavAsa dvArA parityAga karake 'evaM AloiyapaDikkate' pUrvakRta duSkRtokI AlocanA aura pratikramaNa karake 'samAhipatta' cittako svasthatAko prAta hokara 'kAlamAse kAlaM kiccA' mRtyu ke samaya maraNa karake 'sohamme kappe' saudharmanAmaka devalokameM 'sayaMsi' apane 'vimANaMsi' vinAnameM 'u vathI pAtAnA mAtbhAne bhAvita 42 // yatA " bahupaDipuNNAI asaMvaccharAI sAmaNNapariyAgaM pA uNittA " tebhane 52 // mA3 varSanI zrAmaNya paryAyarnu pAlana karyuM hatuM eTale ke ATha varSa sudhI cAritra paryAyanI sArI rIte ArAdhanA 4ii to mAma3 " mAsiyAe salehaNAe appANaM jhusettA " me bhaasne| sathArI uzana "sarhi bhattAiM aNasaNAe chedettA" manatama sA nA mAna ne anazana (upavAsa)dvArA tyAga karIne eTale ke 30 trIsa divasanA upavAsa karIne " evaM Aloiya paDikate" bhane pUrva 421 // duSkRtyAnI mAyanA tathA parima 4zane, samAhipatte, cittanI 21sthatA pAbhIne, "kAlamAse kAlaM kiccA" bhRtyun| samaya sAvatA dharmaH pAbhIne "sohamme kapaNe" saudhama nAmAnA somai " sayaMsi vimANaMsi" pAtAnA vimAnamA 'uvavAyasabhAe" 5pAta sabhAmA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.1 tiSyakANagAraviSaye gautamasya praznaH 95 sayaNijaMsi devazayanIye 'devadUsaMtariye' devadRSyAntaritaH devadUSyavastrAcchAditaH san 'aMgulassa' aGgulasya 'asaMkhejaibhAgamettAe' asaMkhyeyabhAgamAtrAyAm asaMkhyebhAgapramANAyAm 'ogAhaNAe' avagAhanAyAm 'sakassa' zakrasya 'deviMdassa' devendrasya 'devaraNNo' devarAjasya 'sAmANiyadevattAe' sAmAnikadevatayA sAmAnikadevatvena sAmAnikadevarUpeNeti bhAvaH 'uvavanno' utpannaH (tiSyakanAmA anagAra iti pUrveNAnvayaH) 'taeNaM se' tataH tadanantaraM sa 'tIsae' tiSyakaH 'deve' devaH, 'ahuNovavannamette samANe' adhunopapannamAtraH san tatkAlotpanna mAtra eva 'paMcavihAe' paJcavidhayA pazcaprakArayA 'pajjattIe' paryAptyA 'pajjattibhAvaM' paryAptibhAvaM gacchati prApnoti / paryAptinAma-AhArAdipudgalagrahaNapariNamanahetuH AtmanaHzaktivizeSa ucyate sA ca-paryAptiH paJcavidhA kayA ca pazca vidhayetyAha- 'taM jahA' tadyathA 'AhArapajjattIe', sarIra-pajjatIe, iMdiya vAyasabhAe' upapAtasabhAmeM 'devasayaNijjaMsi' devazayyAmeM 'devaidsaMtarie' devadUSyavastrase AcchAdita ho aMgulassa asaMkhejai bhAgamettAe' aGgalake asaMkhyAtaveM bhAga pramANavAlI ogAhaNAe' avagAhanA meM 'deviMdassa devaraNo sakkassa' devendra devarAja zakrake 'sAmANiyadevattAe' sAmAnika devakI paryAya se 'uvavanne' utpanna hue haiM / 'taeNaM se' isake bAda ve 'tisae' tiSyaka deva 'ahuNovavannametteM' vahAM eka antarmuhartameM 'paMcavihAe pajattIe' pAMca prakArakI paryAptiyoMse 'pajjattibhAvaM gacchaI' paryApta avasthAko dhAraNa karanevAle hue haiN| AhAra Adi pudgaloko grahaNa karane aura unheM AhArAdi rUpameM pariNamAnekI jo AtmAkI vizeSa zakti hai-usakA nAma paryApti hai| ye paryAptiyAM 5 pAMca hotI "devasayaNijjasi" devazayAmA, "devadUsaMtarie" hevahUNya vastathI 25276ta thana "aMgulassa asaMkhejjai bhAgamettAe" guna masaNyAtavi In prabhAvAnA "ogAhaNAe" mavAnAmA, " deviMdassa devaraNNA sakkassa sAmaNiyadevattAe 312 / 04, hevendra zanA sAmAni devanI paryAya " uvavanno" Gpanna yAya che. ___ "taeNaM se" tyA2 mA "tisae" te tiSya432 " ahuNovavannamette" tyo 4 matabhutabhA "paMcavihAe pajjattIe pajjattIbhAvaM gacchai" pAye prakAranI paryAptiothI yukata thaIne paryAptAvasthA pAmyA che. AhArAdi pudgalene grahaNa karavAnI ane tene AhArAdi rUpe pariNAvavAnI je AtmAnI vizeSa zakti che, te zatine pati cha. a paryAtiyo pAMya DAya che. " taMjahA" bha3 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre pajjattIe, ANa-pANapajjattIe, bhAsA-maNa pajjattIe, AhAraparyAptyA zarIra-paryA ptyA indriyaparyAptyA Ana-prANaparyAptyA bhASA-manaHparyAptyA ca / yadyapi paDUvidhA paryAptiH pratipAditA / tathApi bhASAmanasoH yugapad bandhanena deveSu pazcavidhaiva pryaaptiruktaa| tatra yayA paryAptyA AhAram AdAya khalarasarUpatayA pariNamayati sA''hAraparyAptiH, yayA rasarUpeNa pariNatam AhAraM zarIrarUpeNa pariNamayati sA zarIraparyAptiH, yayA khalarUpeNa pariNatam AhAram indriyarUpatayA pariNamayati sA indriyaparyAptiH, yayA ucchavAsaprAyogyavargaNAdalam AdAya ucchvAsarUpatayA pariNamayya avalambyaca muJcati sA ucchvAsaparyAptiH, ekameva Ana-prANazvAsocchvAsaparyAptirabhidhIyate, yathA punarbhASAprAyogyavargaNA devyaM gRhItvA bhASArUpeNa pariNamayya, Alambya ca muJcati sA bhASAparyAptiH, yayA ca manoyogyavargaNAdalaM gRhItvA manorUpeNa pariNamayati sA mnHpryaaptiH| yadyapi etAH sarvAH paryAptayaH pudgalebhyaH utpadhamAnAntaHzaktayo bhavanti tathApi AtmanAM tattatkAryeSu sahAyikAH satyaH zarIraM nirvAhayanti, parantu zarIravikAzapramANametAsAM paryAptInAmapi vikAso bhavati / "taeNaM taM tIsayaM tataH-tadanantaraM khalu taM tiSyakaM 'devaM devaM paMcavihAe' paJcavidhayA 'pajjattIe' paryAptyA 'pajjattibhAvaM paryAptibhAvaM 'gayaM samANaM gataM prApta santam 'sAmANiya parisovavanayA' sAmAnikaparSadupapannakAH sAmAnikaparSadi samutpannAH devAH 'karayalapariggahiya' karatalaparigRhItam hastatalahaiM-taM 'jahA' jaise-AhAraparyApti, garIra paryApti, indriyaparyApti' zvAsA vAsaparyApti aura bhASAmana:paryApti-ina pAMcoM prakAra kI paryAptiyoMke pUrNa hone para ho jIva paryApta kahalAtA hai| ina saba praryAsiyoM ke pUrNa hone kA kAla eka antarmuhUrta kA zAstrakAroM ne kahA hai| saba se pahile jIva zarIraparyApti ko pUrNa karatA hai / isa taraha ina pAMca paryAptiyoM se paryApta bane hue una tiSyakadeva ke pAsa 'sAmANiyaparisovavannA devA' sAmAnika pariSad ke deva 'karayala. (1) bhADAra pArita, (2) 22 paryApti, (3) chandriya paryApti, (4) zvAsocchavAsa paryApti, ane (5) bhASAmanaH paryAti A pAMce prakAranI paryAptayothI saMpanna jIvane paryApta kahevAya che te paryApta pUrNa thavAne kALa eka atarmuhUrta kahyo che. sauthI pahelAM jIva zarIraparyAne pUrNa kare che. A rIte pAMce paryAyothI traryApta manAta tiSya hevanI pAse "sAmANiyaparisovavannA devA" sAbhAni4 52 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 97 prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 1 tiSyakANagAraviSaye gautamasya praznaH saMgrahIta 'dasanahaM' dazanakham 'sirasAvattaM ' zirasA''vartam zirasi pradakSiNaparibhramaNaM yasya tam 'matthae' mastake zirasi 'ajjali' karasampuTaM 'ka' kRtvA 'jaeNaM' jayena jayazabdoccAraNena 'vijaeNaM' vijayazabdoccAraNena- 'vaddhAviti' parigahiyaM' donoM hAthoM ko isa prakAra se jor3akara Ate haiM ki jisase unake 'dasanahaM' dazoM nakha Apasa meM saMmilita ho jAte haiM / isa prakAra ve donoM hAthoMko 'aMjaliM kaTTu' aMjali rUpa meM banAkara aura use 'sirasAvattaM' mastaka ke upara ghumAkara usake pAsa meM aaye| vahAM Akara unhone use 'jaeNaM vijaeNaM' ApakI jaya ho ApakI vijaya ho 'baddhAviti' isa prakAra vadhAI dii| zaMkA- siddhAMta meM paryApti 6 chaha prakAra kI kahI gaI haiM para yahAM 5 pAMca prakAra kI kahI gaI haiM so kyA kAraNa haiM ? uttara- ThIka hai paryApti to 6 chaha hI hotI hai para bhASA aura manaparyApti ina do paryAptiyoM kA devoM meM baMdha hotA hai isaliye vahAM ye isa apekSA 5 pAMca hI kahI gaI hai / jIva jisa zakti ke dvArA AhAra ke puloM ko grahaNa karake unhe khala bhAgarUpa se aura rasa bhAgarUpa se jo pariNamAtA hai-usa zaktikA nAma AhAra paryApti hai / jisa zaktirUpa paryApti ke dvArA rasarUpa se pariNata hue AhAra pugaloM ko jIva apane zarIrarUpa meM pariNamAtA hai usa praryAptikA nAma AhAraparyApti hai / tathA khala pahanA deve| " karayalapariggahiyaM " tebhanA bhanne hAthane leDIne " dasanahaM 11- temanA bhanne hAthanA dRze nama the! jIlane bhajI laya mevI rIte aMjaliM kaTTu " saMbhavizya manAvIne ane tenuM " sirasAvattaM " zira para Avartana urIne temanI pAse yAvyA tyAM bhAvAne " jaeNaM vijaeNaM " Apano bhaya ho, Apano vinya ho, mevA nAha sAthai " vaddhAviMti " tebho tene abhinaMna madhyAM zaMkA-siddhAMtamAM te cha prakAranI paryAsiyo kahI che. tA ahIM zA mATe pAMca prakAranI paryAptiyo kahI che ? uttara-paryAptiyo cha hAya che, te vAta sAcI che paNa devAmAM manaparyApti ane bhASAparyAptanA eka ja khaMdha hoya che, A dRSTie tenA che ne khaThThale pAMca prakAra kahyA che. je zakti vaDe jIva AhAranA pugdhAne grahaNa karIne temane khalabhAga rUpe tathA rasabhAga rUpe paraNumAve che, te zakitane AhAra paryApti kahe che. je zaktirUpa paryApti dvArA rasarUpe pariNamelAM AhAra rUpa puJlAne jIva peAtAnA zarIra rUpe pariNamAve " zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 bhagavatisUtre rUpa se pariNata hue AhAra puloM kI jo jIva apanI indriyoM ke AkAra meM pariNamAtA hai usakA nAma indriyaparyApti hai| jIva jisa zakti ke dvArA ucchAsa ke yogya gRhIta vargaNAdala ko ucchAsa rUpa meM pariNamA kara ke aura unakA avalambana kara ke jo unhe uccAsa ke rUpa meM chor3atA hai usakA nAma ucchavAsa paryApta hai| isakA dUsarA nAma AnaprANa paryApti bhI haiM / bhASAyogya gRhIta puloM ko bhASAvargaNAoM ko jIva jisa zakti ke dvArA bhASA rUpa se pariNamAtA hai aura unhe choDatA hai usakA nAma bhASA paryApti hai mano yogya vargaNA dravya ko jisake dvArA grahaNa karake manarUpa se jIva pariNamAtA hai vaha manaH paryApti hai / yadyapi ye saba paryAptiyAM pudgladravyoM se utpanna huI eka prakAra kI zaktiyAM haiM to bhI AtmA ko una kAryoM meM sahAyaka hotI huI ye zarIra kA nirvAha karatI haiM / zArIrika vikAza ke anusAra inakA bhI vikAsa hotA hai / kisa 2 jIvake kitanI 2 paryAptiyAM hotI hai isakA kathana isa prakArase hai / jaise- ekendriya jIvoke cAra paryAptiyAM hotI hai vikalendriyoM ke 5 pAMcaaura saMjJIjIvo ke 6 chaha prAptiyAM hotI hai / 'taeNaM taM che, te pariNamelA AhAra pudRzlene jIva je zakita dvArA Indriya rUpe pariNumAve che te paryApti ne zarIra paryApti kahe che. khalarUpe zakitane Indriya paryApti kahe che. | zakita dvArA jIva ucchavAsane yogya grahaNa karAyelA vAdalane ucchavAsa rUpe pariNayAvIne ane tenuM avalaMbana karIne temane ucchavAsane rUpe cheDe che, te paryAtine ucchavAsaparyApti kahe che. tene AnaprANa paryApti paNa kahe che. bhASAgya gRhIta puSyalone-bhASA vargaNAone-jIva je zakita dvArA bhASA rUpe pariNAve che ane temane choDe che, te paryAptine bhASA paryApta kahe che. maneyegya vargaNuone jenA dvArA grahaNa karIne jIva temane manarUpe pariNumAve che, te paryAptane mana paryApti kahe che. jo ke A badhI paryApti puggala dravyamAMthI utpanna thayelI eka prakAranI zakitayo che, te paNa teo AtmAne upakata kAryomAM sahAyaka banIne zarIrane nirvAha kare che. zArIrika vikAsa pramANe temane paNa vikAsa thAya che. kayAM jyAM jIvane keTalI paryApti hoya che te nIcenAM vAkamAM batAvyuM che. ekendriya jIvene cAra paryApti hoya che, vikalendrine pAMca ane saMsI jIvene cha paryApti hoya che. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za 3. u. 1 tiSyakANagAraviSaye gautamasya praznaH 99 vardhApayanti saMmAnayantItyarthaH 'vaddhAvittA' vardhApayitvA 'evaM' vakSyamANaprakAreNa 'vayAsI' avAdiSuH-aho !! mahadAzcaryam 'devANuppiehiM' devAnupriyaH divA' divyA apUrvA 'deviDDI' devarddhiH surabhavanAdisamRddhiH 'divyA' divyA 'devajjuI' devadyutiH surakAntiH 'divyA devaDDI' divyA devaddhiH-devasambandhi zreSThavimAnaparivArAdirUpA, 'divyA devajjui' divyA devadyutiH-zarIrAbharaNAdimabhAmAsvararUpA, 'dina mahAbale' divyaM mahAbalam-atizayitazarIrazaktivizeSaH, 'divya mahAjase' divyaM mahAyazaH-ativizAlakIrtirUpam , "divyaM mahAsokkhe' divyaM mahAsaukhyam - prabhUtasAtavedanIyajanitapramodarUpam , 'divve devANubhAge' divyo vAnubhAgaH atizayadevaprabhAvasvarUpaH, laddhe labdhaH-upArjitaH 'patte' prAptaH-upArjitaH svAyattIbhUtaH 'abhisamaNNAgae' tIsae' jaba vaha tiSyaka deva ina paryAptiyoMse paryApta bana cukA taba 'sAmANiya parisovavannA' sAmAnika pariSadoMke deva usake pAsa Aye aura Akara 'karayalapariggahiyaM dasanahaM sirasAvattaM matthae aMjali kaTu' donoM hAthoMkI, ApasameM dazohI nakha juDa jAve isa prakAra se aMjali banAkara aura use mastaka para ghumAkara 'jaeNaM vijaeNe vaddhAviti' use vadhAi dene lagI- ApakI jaya ho ApakI vijaya ho isa prakArake zabdokA uccAraNa karate hue usakA sanmAna karane lge| 'vaddhAvittA' sanmAna karane ke bAda 'evaM vayAsi' unhoMne use aisA kahA- 'aho NaM devANuppiehiM divyA deviDDI divvA devajjuI divve devANubhAve' baDA Azcarya hai- Apa devAnupriyane divya-apUrva surabhavanAdirUpa yaha samRddhi, divya deva saMbaMdhI kAnti, divya atizayayukta zArIrika kAnti vizeSa, ati vizAla kIrtirUpa divya mahA yaza, sAtAvedanIya ke udaya se janita prabhUta pramodarUpa, divya mahA saukkha, atizaya prabhAvarUpa divya mahAnubhAva, 'laddhe' upArjita kiyA upakata pace paryAptithI paryApta banelA tiSyaka devanuM sAmAnika dee sanmAna yu" vaddhAvittA " sanmAna prazane " evaM vayAsI " tabhava bhane 25 pramANe 47yu- " aho NaM devANuppie hiM divyA deviDI divyA devajjui divve devANubhAve "tiSya ! mA5 hevAnupriye apU va mana mA35 60ya samRddhi apUrva kAntirUpa divya vRti, ati vizALa kIti rUpa divya mahAyaza, sAtA vedanIya nA yathI prApta thaye atizaya prabhA35 hivya bhAnulA" laddhe "pArita zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatisUtre abhisamanvAgataH-svAyattIbhUtaH svAdhInatayA bhogyarUpeNa upasthitaH 'divve devANubhAve divyo devAnubhAva devaprabhAvaH 'laddhe'labdhaH 'patte' prAptaH 'abhisamaNNAgae' abhisamanvAgataH, abhiH Abhimukhyena, samyag iSTAniSTAvadhAraNapUrvakam anuzabdAdisvarUpAvagamAt pazcAdAgato jJAtaH sAMmukhyenA'nubhavaviSayIkRtaH- pari bhogataH upabhogaM prAptaH svAdhInatayA upabhogarUpeNa upasthitaH ityarthaH / 'jArisiyA' yAzikI 'NaM khalu devANuppiyehiM' devAnupiyaiH 'dinA' divyA 'deviDDI' devaddhi: devabhavanAdisamRddhiH 'divyA devajjuI' divyA devagatiH-deva zarIrakAntiH, 'divve devANubhAve' divyo devAnubhAvaH devaprabhAvaH-devAdhipatyam labdhaH prAptaH abhisamanvAgataH 'tArisiyA' tAdRzikI 'khalu sakkeNAvi' zakreNApi 'devideNa' devendreNa 'devaraNNA' devarAjena divyA devasamRddhiH devakAntiH divyo devAnubhAvazca labdhaH-mAptaH ityAdi yAvat-pUrvavadbodhyam 'jArisiyA' hai, 'patte' prApta kiyA haiM arthAt upArjita kara use apane AdhIna banA lIyA haiM 'abhisamaNNAgae' aura use bhogyarUpase Apane apane samakSa upasthita bhI kara liyA hai / 'jArisiyA NaM devANuppiehiM divvA deviDDI, divvA devANubhAve lade, patte abhisamaNNAgae' Apa devAnupriyane jaisI yaha divya devabhavanAdirUpa samRdi, divya devakAnti, Adi rUpa saba kucha prApta kiyA haiM 'tArisiyA NaM devANupiehiM vi divvA deviDDIjAva abhisamaNNAgayA' vaisI hI divya devajhiddhi Adi rUpa saba kucha zakrane labdha kiyA haiM prApta kivAheM 'tathA abhisamanvAgata (adhIna) kiyA hai / tathA jaisA unane ha saba kucha prApta 4aa cha, "patte" prApta yA cha-Spati zane tabhane tabhAre -mAdhAna 43 sIdhA cha. "abhisamaNNAgae" bhane tene mAya3the zAyanI samakSa 58 pa 43rI dIyAM che. "jArisiyANaM devANuppiehiM divvA devir3I, divvA devANubhAve laddhe, patte, abhisamaNNAgae" 25 hevAnupriye vI mA devamanA 35 samRddhi, hi05 vanti, hivya prabhAva mA6i35 madhu prApta yu cha, " tArisiyANaM devaNuppiehiM vi divyA devir3I jAva abhisamaNNAgae"mevI tivya samRddhi, mA madhu 12 / 04, devendra zake paNa upArjita karyuM che. prApta karyuM che ane pitAne adhIna karyuM che. tathA jevI rIte zake te samRddhi Adi samasta labdhi prApta karI che, evI ja rIte tame paNa te samRddhi Adi samasta labdhiyo prApta karI che." A rIte sAmAnika devee tiSakane kaheluM kathana pUruM thAya che. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabheyacandrikA TIkA za. 3. u. 1 tiSyakANagAraviSaye bhagavaduttara nirUpaNam 101 yAdRzikI khalu devasamRddhiH deva kAntiH devAnubhUtizca zakreNa labdhA 'tArisiyA' tAzikI devasya RddhiH sampattiH-kAntiH anubhUtizca devAnumiyairapi labdhA ityAzayenAha-'jArisiyA' ityAdi / ubhayoH parasparaM devasamRddhayAdiviSayakatulyatAmanipAdanena sarvathA divyadevasamRddhikAntiprabhAvasAmyaM pratIyate / janmAntara devaddharyAvapArjanApekSayA labdha ityuktam , devabhave tatmAptyapekSayA prApta ityuktam , tadbhavApekSayA abhisamanvAgata ityum , uparyuktavizeSaNa viziSTaH sa tiSyakaH kiMmaharddhikaH yAvat-kiyacca khalu prabhu vikurvitum ityAhaseNaM bhaMte' ityaadi| anyatspaSTam // sU. 10 // ___mUlam-'goyamA ! mahiDDIe, jAva mahANubhAge, seNaM tattha sayassa vimANassa, cauNhaM sAmANiya sAhassINaM, cauNhaM aggamahisINaM saparivArANaM, tiNhaM parisANaM, sattaNhaM aNiyANaM, sattaNhaM ahiyAhivaINaM, solasaNhaM AyarakkhadevasAhassINaM, aNNesiMca bahUNaM vemANiyANaM devANaM devINaMya jAva viharai, evaM mahi AdirUpameM kiyA hai vaisA hI Apane bhI kiyA hai / so he bhadanta ! hama Apase yaha pUcha rahe hai ki unake isa prakArake kathanase tiSyakadeva aura zaka kI samRddhayAdika meM sarvathA tulyatA pratIta ho rahI hai ataH kyA yaha una donoM kI samRddhayAdika meM sarvathA tulyatAkA kathana kahAM taka yuktiyukta samarthita hai / tathA vaha vikurvaNA karane ke liye kitanI bar3I zaktise saMpanna hai / yaha saba smjhaaye| janmake antameM devadvayA~dika ke upArjana kI apekSA se devaddharyAdikako labdha, devabhavameM usakI prApti hojAne ke kAraNa prApta aura usake bhogakI apekSAse use abhisamanvAgata kahA gayA hai / 10 have agnibhUti aNugAra mahAvIra prabhune pUche che- he bhadanta ! sAmAnika denA uparokata kathanathI te tiSyaka deva ane zakrendranI samRddhi AdimAM taddana samAnatA jaNAya che te te bannenI samRddhi AdinI samAnatAnuM kathana keTale aMze sAcuM che? tathA te vikhyaka deva keTalI vikuvaNA karavAne samartha che? haivI samRddhi mAni labdhA" hevAveM // 26 me che bhanuSya apane mante te maLI che. devabhavanamAM tenI prApti thavAthI mene "prApta' kahela che, ane bheganI apekSA tene manisabhanvAgata (adhIna thaye) hI che. // sU. 10 // zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsatre DDIe, jAva-evaiyaM ca NaM pabhU vikuvittae, se jahA-NAmae jubaI juvANe hattheNaM hatthe geNhejA, jaheva sakassa taheva jAva esaNaM goyamA ! tIsayassa devassa, ayameyArUve visae, visayamette buie, Noceva NaM saMpattIe vikuJcisu vA, vikuvati vA vikuvissati vA // 11 // chAyA-gautama ! maharddhikaH, yAvat-mahAnubhAgaH, sa tatra svakasya vimAnasya catasRNAm , sAmAnikasAhasrINAm, catasRNAm agramahiSINAm saparicArANAm , timRNAm , parSadAm saptAnAm anIkAnAm , saptAnAm anIkAdhipatInAm , SoDazInAm AtmarakSakadevasAhasrINAm , anyeSAzca bahUnAM vaimAnikAnAm devAnAm , devInAJca yAvat-viharati, evaM mahardikaH, yAvat 'goyamA! mahiDDIe jAva mahANubhAge ityAdi / sUtrArtha- (goyamA) he gautama ! (mahiDDIe jAva mahANubhAge) vaha tiSyakadeva baDI RddhivAlA hai yAvat bahuta bar3A prabhAvavAlA hai / (se NaM tattha) vaha vahAM para (sayassa vimANassa) apane vimAnakA (cauNhaM sAmANiyasAhassINaM) cAra hajAra sAmAnika devoM kA (cauNhaM) cAra (saparivArANaM aggamahisINaM) saparivAra agra mahiSiyoMkA (tiNhaM parisArNa) tIna pariSadAoMkA (sattaNhaM aNiyANaM) sAta anIkoM (senAoM) kA (sattaNhaM aNiyAhivaINaM) sAta anIkAdhipatiyoMkA (solasaNhaM AyarakvadevasAhassINaM) 16 sola hajAra AtmarakSaka devIkA tathA (annesiM ca bahUNaM bemANiyANaM devANaM) anya "goyamA ! mahiTTAe jAva mahANubhAge" tyAdi suutraath-(gauym| !) 3 gautama ! (mahiGkIe jAva mahANubhAge) tiSya dha mAre samRddhi, dhuti, mA, yaza, suma mane prANa cha. ( seNaM tattha ) tyA te (sayassa vimANassa) potAnA vibhAnanu, (cauNhaM sAmANisAhassINaM) yA 12 sAmAna vAnu, ( cauNhaM saparivArANaM aggamahisINaM) parivArathI yuta yA2 paTTA2menu, (tiNhaM parisINaM) ra parivahana, (sattaNhaM aNiyANaM) sAta senAmArnu (sattaNahaM aNiyAhivaINaM) sAta senApatiyoj, (solasaNhaM AyarakkhadevasAhassINaM) so 12 mAma234 hernu tathA (annesiM ca zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 1 tiSyakANagAraviSaye bhagavadutaranirUpaNam 103 enAvacca prabhurvikurvitum , tadyathA nAma yuvatiM yuvA hastena haste gRhNIyAt , yathaiva zakrasya tathaiva yAvat-eSa gautama ! tiSyakasya devasya ayametAvadrUpo viSayaH, viSayamAtram uditam , nocaiva khalu sampattyA vyakurvI vA, vikurvati vA, vikuviSyati vA // mU0 11 // aura bhi aneka vaimAnika devoMkA (devINaMca) evaM deviyoM kA (jAdha viharai) adhipati haiM / yAvata sukhapUrvaka rahatA hai / (evaM mahiDIe jAva evatiyaM ca NaM pabhU vikuvittae) isa taraha vaha tiSyaka deva bahuta baDI RddhivAlA hai yAvat vaha itanI vikurvaNA ke liye zaktizAlI hai / (se jahANAmae juvaI juvANe hattheNaM hatthe geNhejjA) jaise koI yuvA puruSa strI ko apane sAtha cipalAkara pakaDe rahatA hai / (jaheva sakassa taheva jAva esa NaM goyamA! tIsayassa ayameyArU ve visaye bisayamette ghuie No ceva NaM saMpattIe vikuvviMsu vA, vikuvitu vA vikuvvissaMti vA) vaha zakrakI jitanI vikurvaNA karane kI zaktivAlA hai| he gautama! yaha jo tiSyaka devakI vikurvaNA karane kI zakti kahI gaI haiM vaha kevala sAmarthya dikhAne mAtrake liye kahI gaI hai| usane Aja taka aisI vikurvaNA pahile kabhI na kahI hai, na kI icchA vartamAnameM vaha aisI vikurvaNA karatA hai, aura na bhaviSyameM aisI vikurvaNA karegA // bahUNaM vemANiyANaMdevANaM) mane blon bhane vaimAni vona ( devINaM ca) tathA heviyornu (jAva viharai ) mAdhipatya mAgave cha bhane tyo bhane saagon| Sun 42 / sugapUra 29 che. ( evaM mahiDIe-jAva evatiyaM ca NaM pabhU vikuvittae) 20 pramANe te dhaoll mAre Rddhi mAhiyA yuta cha. te vI vijuvA 42vAna samartha cha ta nIyana upamA dvArA samatavyu cha- (se jahA NAmae jubaI juvANe hattheNaM, hatthe geNhejjA) revI zate 4 yuvAna puruSa dha yuktIne hAtha vaDe pakaDIne bAhupAzamAM levAne samartha hoya che, e ja te vidurvaNa karavAne samartha che. (jaheva sakassa taheva jAva esa NaM goyamA ! tIsayassa ayameyArUve visaye visayamette buie No ceva NaM saMpattIe vikubbisu vA, vikuvitu vA, vikumbisaMtivA) tighyanal use ndranAlI 4 cha. meM gautama ! tighyaOMnI vige zakitanI A vAta tenI zakita batAvavAne mATe ja kahI che. paraMtu Aja sudhI teNe kadI paNa evI vikvaNuM karI nathI, vartamAnamAM karatA paNa nathI ane bhaviSyamAM karaze para nahA. | sU. 11 / / zrI bhagavatI sUtraH 3 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 bhagavatIsUtre TIkA- bhagavAn mahAvIraH tiSyakanAmasAmAnikadevasambandhisamRddhayAdIn jJAtumicchantamagnibhUtimuttarayati-'goyamA! mahiDDhIe' ityaadi| he gautama! agnibhUte! upayuktatiSyakanAmA zakrendrasAmAnikadevaH mahAsamRddhizAlI, 'jAva' yAvat 'mahANubhAge' mahAnubhAgo mahAprabhAvaviziSTaH, yAvatpadena mahAdhuti-mahArala - mahAkhyAti - mahAsaukhya -- rUpavizeSe viziSTo jJApyate ' seNaM tattha' sa khalu tiSyakaH tatra dakSiNanikAye 'sayassa vimANassa' svakasya nijasya vimAnasya 'cauNDaM' catuHsahasrasaMkhyakAnAm 'sAmANiyasAhassINaM' sAmAnikadevAnAm , 'cauNha' catasRNAm saparivArANAm agramahiSINAm 'tiNDaM parisANaM' timRNAm parSadAm pUrvoktAnAm , 'sattaNDaM aNiyANaM' saptasaMkhyakAnAm anIkAnAm sainyAnAm , 'sattaNhaM aNiyAhivaINaM' saptAnAm anI kAdhipatInAm , TIkArtha- bhagavAna mahAvIra tiSyaka nAmaka sAmAnika deva kI samR. ddhayAdika ko jAnane kI icchA vAle agnibhUti anagArase kahete hai'goyamA' he gautama ! agnibhUte! 'mahiDIe' zakrendrakA sAmAnika deva jo tiSyaka hai ki jisake viSayameM pUrva meM kathana kiyA jA cukA haiM vaha mahA samRddhizAlI hai 'jAva' yAvat 'mahANubhAge' mahA prabhAvaviziSTa hai| yahAM 'yAvat' padase 'mahAdyuti, mahAbala, mahAkhyAti, mahAsaukhya' ina padoMkA saMgraha huA hai| 'se gaM tattha' vaha vahAM para-arthAt-dakSiNanikAyameM vaha tiSyakadeva "sayassa vimANassa' apane vimAnakA 'cauNhaM sAmANiyasAhassINaM' cAra hajAra sAmAnikadevoMkA (cauNhaM saparivArANaM aggamahisINaM) parivAra sahita cAra agramahiSiyoMkA 'tiNhaM parisANaM' tIna pariSadAoM kA 'sattaNhaM aNiyANaM' sAta anIko (senAoM) kA 'sattaNhaM aNiyAhivaINaM' sAta anIkAdhipatiyoM kA TakAtha-tiSyaka nAmanA sAmAnika devanI samRddhi Adi jANavAnI jijJAsAthI pUchAyelA agnibhUti aNagAranA praznone javAba mahAvIra prabhu A pramANe Ape che- "goyamA gautama nibhUti! "mahiDDhIe" zandrane sAmAni va tiSya ghael mAre samRddhivAno che. maha mAvata "jAca mahANubhAge" me yathA vma samapArnu che ke te mahAdyuti, mahAbaLa, mahAyaza, mahAsukha ane mahAprabhAvathI yukta che. "se NaM tattha" te tyAM (dakSiNaniyamA) "sayassa vimANassa" potAnA vibhAnanai "cauNhaM sAmANiyasAhassINaM tyA" yAra 712 sAbhAni vAnu, privArathI yukata cAra paTTarANIo, traNa pariSadanuM, sAta senAonuM, sAta senApationuM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.1 tiSyakANagAraviSaye bhagavaduttaranirUpaNam 105 'solasaNha' poDazasahasrasaMkhyakAnAm 'AyarakkhadevasAhassINaM' AtmarakSakadevavizeSANAm 'aNNesiMca' anyeSAzca 'bahUNaM' bahUnAm 'vemANiyANaMvaimAnikAnAm devavizeSANAm devInAJca upari 'jAba'-yAvat svAdhipatyaM svAmitvaM bhartRtvaM pAlakatvaM kurvan divyAn bhogAn bhuJjAnaH 'viharai viharati 'evaM mahiDraDIe' evaM mahardikaH etAdRzoparyuktamahaddhisampannaH 'jAva-ecaiyaM ca NaM pabhU vikucittae' yAvat-etAvacca khalu vikuvituM samartha ityAzayaH, yAvacchaddhacitaM vikurvaNAprakAraM dRSTAntapUrvakaM pratipAdayati-'se jahANAmae juvaI' ityaadi| tadyathA, nAma iti vAkyAlaGkAre kazciyuvA yuvati hastena haste gRhItvA saMsaktAGgalitayA saMlagnakavyaktiritra pratibhAti tathaiva vikurvaNAzaktyA baiMkriyasamudghAtena vAradvayaM samavahatya nirmitanijAtmanAnArUpaiH zakravadayamapi jambUdvIpaM pUrayituM samartha ityAzayenAha-'jaheva sakkassa taheba jAva-'ityAdi / kintu (solasaNhaM AyarakkhadevasAhassINaM) solaha hajAra AtmarakSakadevoMkA, 'aNNesiM ca' tathA aura bhI 'bahUNaM' aneka 'vemANiyANaM' baimAnika devoMkA 'devINaM ya' vaimAnika deviyoMkA 'jAva' adhipati, svAmI, bhartA, pAlaka banA huA hai| aura divya bhogoMko bhogatA huA rahatA hai| 'evaM mahiDIe' pUrvokta isa prakArakI mahaddhise vaha yukta hai / 'jAva evaiyaM ca NaM pabhU vikuvittae' tathA vaha vikurvaNA karane ke liye itanI zaktise yukta haiM ki jaise koI yuvA yuvatiko hAthase pakaDakara kheca letA hai aura usakA AliMgana kara letA hai to ve dono jisa prakAra paraspara saMbaddha jaise pratIta hote hai usI prakAra vahabhI aneka rUpa karake jaMbUdvIpoMko bharanekI ke sAmathrya se yukta hotA hai| 'se jahANAmae' meM jo nAma zabda hai vaha vAkyAlaGkAra meM prayukta huA hai / kahanekA soLa hajAra AtmarakSaka devenuM, tathA bIjA aneka vimAnavAsI deva devIonuM Adhipatya, svAmItva, bhartRtva ane pAlana kare che. te tyAM aneka divya bhege bhegave che. mA 42nI mahAddhithI te yuta che. "jAva evaiyaM ca NaM pabhU vikucittae se jahA NAmae tyA" vI zate 7 yuvAna puruSa / yuvatI thathI 54 laIne tene bAhapAzamAM samAvI le che tyAre te banne eka bIjA sAthe jevAM saMkaLAcelA lAge che, evI ja rIte te tiSyaka paNa aneka rUpa karavAnI zakitathI yukata hoya mema sANe che. "se jahA NAmae" mA sUtramA 2 'nAma' za6 te vAyA 2 35 15rAyo che. "mabhu nAmadhArI 535," mevo to artha thAya che. "jaheva zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre he gautama ! tiSyakasya vikurvaNAzakteH svarUpamA pratipAditam natu yathoktArthasampAdanena kadAcidapi vyAvahArikadRSTayA vikurvitavAn vikurvati, vikuviSyati vetyabhiprAyeNoktam 'No ceva NaM saMpattIe ityAdi / // mU0 11 // ____ mUlam-'jaiNaM bhaMte ! tIsae deve evaM mahiDDhIe. jAvaevaiyaM ca NaM pabhU vikuvittae; sakkassa NaM bhaMte ! deviMdassa, devaraNo avasesA sAmANiyA devA kemahiDDIyA, taheva savaM jAvaesaNaM goyamA ! sakassa deviMdassa, devaraNo egamegassa sAmANiyassa devassa imeyArUve visaye, visayamette buie, Noceva NaM saMpattIe vikuvisu vA, vikuvaMti vA, vikuvissaMti vA tAyattIsAyalogapAla aggahiMsINaM jaheva camarassa, navaraM do kevalakappe jaMbUdIve dIve, aNNaM taM ceva, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti docce goyame jAva viharai" // sU0 12 // tAtparya yaha hai ki yaha tiSyaka deva vaikriyasamuddhAta se samavahata hokara nirmita apane nAnArUpoMse zakrakI taraha isa do jaMbuddhIpa ko bhara sakanemeM samartha hai| yahI bAta 'jaheva sakkassa taheva jAva ityAdi' sUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI haiM / isa prakArase he gautama ! tiSyaka kI yaha vikurvaNA zaktikA kevala svarUpa mAtra pradarzita kiyA gayA hai vaha yathokta arthake saMpAdanase kabhI bhI abhItaka isa prakArakI vikriyAse na bhUtakAlameM yukta huA hai, na vartamAnakAlameM vaha aisI vikriyA karatA hai aura na bhaviSyameM vaha aisI vikriyA karegA / yahI bAta 'Noceva NaM' ityAdi mUtrapAThase samajhAI gaI hai |mu0 11 // sakkassa taheva jAva tyAha" tiSya he paNa devendra 4 thI 4 vivA karI zake che. kahevAnuM tAtparya e che ke tiSyaka deva paNa vaikiya samududdhAta dvArA aneka deva devIonAM rUpe banAvIne tenI madadathI be jaMbudvIpane bharI daI zake che. he gautama! tiSyaka devanI vikvaNu zakitanuM A varNana tenI zakita batAvavA mATe ja karavAmAM AvyuM che. paNa teNe A prakAranI vikiyA bhUtakALamAM kadI karI nathI, vartana bhAnaNe 42to nayA bhane bhaviSyamA 595 422 nAhI. se vAta "No ceva NaM tyAhi" sUtrapA8 dvA21 548 4rI che. // sU. 11 // zrI bhagavatI sUtra: 3 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - mameyacandrikA TIkA za.3 u.1 tiSyakAnyasAmAnikadevaRddhivarNanam 107 chAyA-yadi khalu bhadanta ! tiSyako devaH evaM maharddhikA, yAvat-etAbaca prabhurvikuktuim , zakrasya khalu bhadanta ! devendrasya devarAjasya avazeSAH sAmAnikA devAH kimahardvikAH tathaiva sarvam , yAvat-eSa gautama ! zakrasya devendrasya, devarAjasya ekaikasya, sAmAnikasya devasya ayam etadpo viSayaH, viSayamAtram uktam , nocaiva sampattyA vyakurviSurvA, vikurvanti vA, vikurviSya zakrake tiSyaka nAmaka sAmAnika devake atirikta anya sAmAnika devoMkA Rddhi AdikA varNana 'jaiNaM bhaMte ! tIsae deve evaM mahiDIe' ityAdi / sUtrArtha-(jaiNaM bhaMte !) he bhadanta ! yadi (tIsae deve) tiSyaka deva (evaM mahiDIe jAva evaiyaM ca NaM pabhU vikuvittae) isa prakArakI bar3I samRddhivAlA haiM yAvat vaha isa prakArakI vikriyAzaktikA dhAraka hai, to (sakasma NaM bhaMte ! deviMdassa devaraNo avasesA sAmANiyA devA ke mahiDDhIe) he bhadanta ! devendra devarAja zakrake aura jo bAkI ke sAmAnika deva hai ve kitanI bar3I RddhivAle hai ? ityAdi saba pUrvokta rUpase prazna samajhanA caahiye| (taheva savvaM jAva esa NaM goyamA ! sakkassa deviMdassa devaraNNo egamegassa sAmANiyassa devassa imeyArUve visaye visayamette buie) he gautama! isake uttara meM pahile kI taraha ho kathana jAnanA cAhiye, yAvat he gautama! devendra devarAja zakrake pratyeka sAmAnika devakA yaha isa prakArakA viSaya viSayamAtra hai (no tiSpaka sivAyanA zakendranA sAmAnika devenI samRddhi AdanuM varNana jaiNaM bhaMte ! tIsae deve evaM mahiDIe" ityAdi sUtrA-nibhUti bh7||2 bhaDAvI2 prabhune pUche cha- (jaiNaM bhaMte tIsae deve evaM mahiDhIe jAva evaiyaM ca NaM pabhU vikuvittae) mahanta !tithya: deva ATalI mahAsamRddhi AdithI yukata che, ane je te ATalI badhI vimurvaNuzakita dharAve che, to (sakarapta NaM bhaMte ! deviMdassa devaraNNo avasesA sAmANiyA devA ke mahiDDIe) he mahanta ! 22 / 04, hevendra zAhIna sAmAni vI vI smRddhivALA che? ityAdi prazna AgalA sUtra pramANe ja samajI levuM. uttara- (taheva savvaM jAva esa NaM goyamA ! sakassa deviMdassa devaraNo egamegassa sAmANiyassa devassa imeyArUve visaye visayamette buie) gautama! devarAja, devendra zakanA pratyeka sAmAnika devonI samRddhi vimuvaNA AdinuM kathana paNa pahelAMnI jema ja samajavuM tiSyaka deva pramANe ja samajavuM) temanI vikuvA zaktinuM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 bhagavatIsUtre nti vA, trAyastriMzAzca, lokapAlAgramahiSyo yathaiva camarasya, navaram-dvau kevala kalpau jambUdvIpau dvIpau, anyat taccaiva, tadevaM bhadanta ! nadevaM bhadanta ! iti dvitIyo gautamo yAvat-viharati // sU0 12 // TIkA-agnibhUtiH gautamagotrastRtIyo gaNadharaH zakrendrasya tiSyakabhinna sAmAnikadevAnAM samRddhayAdIn bhagavantaM pRcchati-'jahaNaM bhaMte ! tIsae' ityaadi| ceva NaM saMpattIe vikuvisu vA vikuvvaMti vA bikunvissaMti vA) saMpattise kisIne bhI Ajataka aisI vikurvaNA nahIM kI hai, koI nahIM karatA hai aura Age bhI koI aisI vikurvaNA nahIM kregaa| (tAya ttIsA ya, logapAla, agga mahisINaM jaheva camarassa) trAyastriMzaka, lokapAla aura paTTa deviyoMke viSayameM kathana camarendrakI taraha jAnanA cAhiye / (navaraM-do kevalakappe, jaMbUdIve dIve, aNNaM taM ceva sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! tti doce goyame jAva viharai) parantu jo vizeSatA hai vaha isa prakArase hai ki ina sabakI vikurvaNAzakti samasta pUre do jaMbUdvIpoMko apane 2 rUpoMse bhara sakanekI hai- aisA jAnanA cAhiye / bAkI aura saba kathana vaisA hI hai| he bhadanta ! Apa devAnupriyane jo kahA hai vaha saba aisA hI hai, he bhadanta ! aisA hI hai. isa prakAra kahakara dvitIya gaNadhara agnibhUti svasthAna para virAjamAna ho ge| TIkArtha- gautama gotrIya dvitIya gaNadhara agnibhUti, zakrendra ke ni35 421 // bhoTa 04 mA pAta 4DI che. (no ceva NaM saMpattIe vikubbisu vA, vikuvvaMtti vA, vikucissaMti vA) ye sArI sudhI bhanI mA viSNa zakitane prayoga karyo nathI, vartamAnamAM karatA paNa nathI ane bhaviSyamAM karaze paNa nahI (tAyattIsAe, logapAla, aggamahisINaM jaheva camaramsa) trAyazi vo lepAla ane paTTarANIonuM kathana camarendranA trAyastri zake lekapola ane paTTarANIe, prabhA 1 sabha.. (navaraM) paraMtu (do kevalakappe, jaMcUdIve dIve aNNaM taM ceva) vizeSatA e che ke zakendranA trAyazcike, lekapAla ane paTTarANIo vipharvaNa zakitathI utpanna karelAM rUpe vaDe be jaMbUdvIpane bharI zakavAne samartha che bAkInuM kathana baMnemAM sarabhu . che. (sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti docce goyame jAva viharai) tyAre bhIta gautama agnibhUtie kahyuM- "he bhadanta ! ApanuM kathana yathArtha che. ApanI vAta taddana sAcI che" ema kahIne vaMdaNa namaskAra karIne teo temanA sthAne besI gayA che sU. 12 TIkAtha- gautama getrIya bIjA gaNadhara agnibhUti mahAvIra prabhune, kendranA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pameyacandrikA TIkA za 3. u. 1 tiSyakAnyasAmAnikadevaRddhivarNanam 109 he bhadanta ! yadi khalu yadA hi tiSyakanAmA zakrasAmAnikadevaH, 'evaM mahihUDhIe' pUrvavarNitAtizayasamRddhimahAdhutibalakhyAtisaukhyazAlI vartate 'jAvaevaiyaM ca NaM pabhU vikucittae' yAvat-etAvaca khalu prabhurvikurvitum-yathoktarItyA vikurvaNadvArA vaikriyasamuddhAtena vAradvayaM samavahatya niSpAditanijAtma vividharUpAntaraiH jambUdvIpAdikaM pUrayituM samarthaH, vimAna-sAmAnikadevAgramahiSIparSadanIkAnIkAdhipati nijAtmarakSakadeva-vaimAnikasugApari svAdhipatyAdikaraNapUrvaka divyabhogAn bhuJjAno viharati iti yAvatpadena gamyate, tadA "sakamsa NaM bhaMte ! deviMdassa devaraNNo' he bhadanta ! zakrasya khalu devendrasya devarAjasya 'avasesA' avaziSTAH 'sAmANiyAdevA' sAmAnikA devAH 'ke mahitiSyaka nAmaka sAmAnika devase bhinna aura sAmAnika deva hai unakI samRddhayAdika ke viSayameM bhagavAnase pUcha rahe hai ki- 'jai NaM bhaMte !' he bhadanta ! yadi 'tIsae deve mahiDUDhIe' tiSyaka nAmakA jo yaha zandrakA sAmAnika deva haiM vaha pUrvavarNita prakArake anusAra itanI bar3I samRddhivAlA, mahAdyutivAlA, balavAlA, khyAtivAlA, saukhyavAlA hai tathA 'evaDyaM ca NaM pabhU vikuvittae' yathoktarItike anumAra vaha vikurvaNAdvArA sampAdita vaikriya samuddhAtase dobAra samavahata ho kara niSpanna hue nija vividharUpoMse jaMbUdvIpAdikAMko bhara sakane ke liye samartha haiM- arthAta tiSyaka deva vimAna, sAmAnika deva, agramahiSI, pariSadA, sainya, senApati, AtmarakSakadeva tathA anya aura bhI vaimAnika deva Adike Upara adhipatitva karatA huA divya bhogoMko bhogatA rahatA hai yaha bAta vahAM yAvatpadase jAnI jAtI hai, to 'sakkassa NaM bhaMte! deviMdassa devaraNo' devendra devarAja zakrake jo aura 'avasesA tiSya sivAyanA sAmAni devAnI samRddhi viSa prazna pUche cha ?-"jahaNaM bhaMte ! tIsae deve mahiDIe" ra mahanta ! 2 zandrano sAmAni va tiSya pUrvokta prakAranI ghaNuM bhAre samRddhi, ghaNI bhAre kAnti, mahAbaLa, mahAyaza, mahAsukha bhane bhApramAthI yuta cha, tathA "evaiyaM ca NaM pabhU vikuvittae" vaiThiya samudyAta dvArA nirmita aneka deva-deviyenAM rUpathI be jaMbudvIpane bharI devAne samartha che. tathA te tiSyaka deva pitAnA vimAna, sAmAnika deva, paTTarANI, pariSada, sainya, senApati, AtmarakSaka deve, tathA bIjA vaijJAnika deva devi para Adhipatya bhegave che, to " sakkassa NaM bhaMte deviMdassa devaraNo" he1204, hevendra zanA "avasesA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImatre DUDhIe' kiMmahardikAH,kIdRzamaharddhizAlino vartante ! iti samyagrUpeNa mAm bodhayatu bhavAn ityaashyH| ___ bhagavAn tiSyakAtiriktazandrasAmAnikadevAnAM samRddhayAdisambandhe agnibhUteH praznasyottaramAha-taheva jAva-savvaM' ityAdi / tathaiva sarvam, yAvat tiSyakavadeva sakalaM, yathoktasamRddhayAdivikurvaNaparyantam anyeSAmapi zakrasAmAnikadevAnAM yodhyamiti yAvatpadena sUcyate / kintu he gautamagotrIyAgni bhUte ! zakrasya ekaikasAmAnikadevasya vikurvaNAdizakteH svarUpamAtrametAvat kathitama, vaikriyasamudghAtena nAnArUpaiH jambUdvIpAdikam pUrayituM sAmarya vartate na tu vyavahArarUpeNa vaikriyakriyAdvArA yathoktArtha sampAdayatyeva ityAzayenoha-'esaNaM goyamA ! sakkassa' ityArabhya No ceva saMpattIe-vikubbissaMti sAmANiyA devA' bAkIke sAmAnika deva hai ve 'ke mahIDIe' kaisI mahaddhi vAle haiM yaha bAta Apa hame acchI tarahase samajhAie isa prakAra tiSyakase atirikta zakrendrake sAmAnika devakI samRddhi Adike viSayameM agnibhUti dvArA pUche gaye praznakA uttara dete hue prabhune unase kahA- 'taheva jAva savvaM he agnibhUte! jaisA samRddhi AdikA varNana, vikuvarNA zakti taka tiSyaka devakA kiyA gayA hai usI prakArakA zakrendra ke anya sAmAnika devoMkI bhI samRddhi AdikA varNana jAnanA cAhiye / yahI bAta yahAM 'jAva' isa padase sUcita kI gaI hai / parantu he gautama ! agnibhUte ! zakrake eka eka sAmAnika deva vikurvaNA Adi zaktikA jo isa prakArase yaha varNana kiyA gayA haiM ki ve vaikriyasamuddhAtase niSpanna hue apane aneka rUpo dvArA jaMbUdvIpAdikako pUrNarUpase bhara sakate hai so yaha varNana kevala isa prakArase karanekI unameM zakti hai yaha pradarzana karane ke liye hI kiyA gayA hai / devoM ki vyavahArarUpase vaikriyadvArA yathokta arthakA sAmANiyA devA" bhADInA sAmAni hevecha tenme| "ke mahiDUDIe" a mahAna samRddhi AdithI yukta che? mahAvIra prabhu tene A pramANe javAba Ape che " taheva jAva sabvaM" tiSya hevana 2pI sabhRti mAha tathA vigau zati te pratyeka sAmAnika deva paNa dharAve che. paraMtu he gautama ! temaNe te vidurvaNane bhUtakALamAM kadI paNa prayoga karyo nathI, vartamAna kALe paNa teo tene prayoga karatA nathI ane bhaviSyamAM paNa tene pragaTa karaze nahIM phakata temanI vimurvaNa zakita keTalI che te sabhagavAne mATe 5 4thana 42vAmA mA0yu cha. me pAta" esaNaM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za. 3 u. 1 tiSyakAnyasAmAnikadevaRddhivarNanam 111 vA' ityantam / zabdArthaH saralaH / atha ca zakrasya trAyastriMzakAH, lokapAlA: agramahiSyazca camaravadeva bodhyA ityAha-'tAyattIsA ya, logapAla-aggamahisaNaM jaheca camaramsa' 'navaraM' vizeSaH punaretAvAneva yat-'do kebalakappe' dvau kevalakalpau sampUrNI 'jambUdIve dIve' jambUdvIpI dvIpau vikurvaNAzaktyA vaikriyazarIranirmANadvArA pUrayituM sAmarthya teSAM vartate / 'aNNaM taM ceva' anyat taccaiva, anyatsarva camarendravadvijJeyam / uktarItyA zakendrasya tiSyakavadanyeSAmapi sAmAve sampAdana nahIM karate hai / yahI vAta 'esa NaM goyamA ! sakassa' yahAMse lagAkara 'Noceva NaM saMpattIe vikuvvissaMtivA' yahAM taka ke sUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai zakrake trAyastriMzaka, lokapAla, agra mahiSiyAM ina sabakA varNana camarendra ke jaisA pahile inakA varNana kiyA gayA hai vaisAhI jAnanA cAhiye / yahI bAta 'tAyattIsA ya logapAla aggamahisINaM jaheva camarassa' isa sUtrapAThase mUtrakArane prakaTa kI hai / "navaraM" parantu isa kathanameM jo camarake kathanakI apekSA vizeSatA haiM vaha isa prakArase hai- 'do kevalakappe jaMbUdIve dIve aNNaM taM ceva camara apane vaikiya samuddhAta dvArA niSpannarUpoM dvArA kevala eka hI jaMbuddhIpako pUrNarUpase bhara sakatA haiM, parantu zakra apane vaikriyasamuddhAta dvArA niSpanna rUpoMse pUre do jaMbUdvIpoM ko bhara sakatA hai / isake sivAya avaziSTa aura saba kathana camarako tarahase hI samajhanA cAhiye / isa taraha ukta rItise "zakendra ke goyamA sakkassa" thI bane " Noceva saMpattie vikuvvissaMti cA" sudhInA sUtrapAThamAM prakaTa karI che. " tAyattIsA ya logapAla aggamahisINaM jaheva camarassa " zandanA trAyazciMzaka deve lokapAla ane paTTarANIyAnI samRddhi tathA vidurvaNa zakitanuM varNana camarendranA trAyastrizake lokapAla ane paTTarANuonI samRddhi, vikrvaNA AdinA varNana prabhArI 1 sabha. te vana mA bhAvI Ayu cha. " navaraM " 5 te 4thanamA nAyanI vizeSatA mI samavI. " dokevalakappe jabadIve dIve aNNaM taM ceva" camarendranA trAyazcizake vagere vaikriya samuddhAta dvArA utpanna karelA rUpethI eka ja jaMbuddhIpane pUre pUre bharI zakavAne samartha che, paNa zakrendra trAyazvizake, kapAle ane paTTarANIe vaikraya samuhAta dvArA nirmita rUpethI be jaMbudvIpane pUre pUrA bharI zakavAne samartha che. bAkInuM samasta kathana camarendranA kathana pramANe ja samajavuM A rIte bhagavAne zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre nika-trAyastriMzakAdInAM samRddhivikurvaNAdeH svarUpANi bhagavataH sakAzAt yAthAtathyena samyagAkarNya dvitIyo gaNadharo'gnibhUtiH prabhoH kathanasya prAmANikatayA paunaHpunyenA'numodayan yAvat-saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharati ityAzayenAha-'sevaM bhatte ! sevaM bhaMte ! ni' 'doce goyame jAva-viharai ' iti tadevaM bhagavan ! tadevaM bhagavan / itivAradvayoccAraNena tadvacanopari vizvAsAtizayadhotanadvArA bhagavantampati agnibhUteH zraddhAtizaya AdarAtizayazca zAstrakRtA pratipAditaH // sU0 12 // // IzAnendrasya mahaddhivikurvaNAvaktavyatAprastAvaH // malama-bhaMte ! tti, bhagavaM tacce goyame vAyubhUI aNagAre samaNaM bhagavaM jAva-evaM vayAsI-jaiNaM bhaMte ! sakke deviMde, devarAyA evaM mahiDDIe, jAva evaiyaM ca NaM pabhU viuvvittae, jo anya sAmAnika deva evaM trAyastriMzaka Adi deva hai unakI samRddhi vikurvaNA zakti Adi saba tiSyaka devakI taraha hI hai aisA bhagavAnke mukhase acchI tarahase jAnakara dvitIya gaNadhara devakI tarahahI hai aisA bhagavAnase unake vacanoMmeM prAmANikatA hone ke kAraNa jo kahA vahI 'sevaM bhate! sevaM bhaMte' isa sUtra pATha dvArA pragaTa kiyA gayA hai| "tti docce goyame jAva viharaI" isa prakAra kaha kara dvitIya gaNadhara deva agnibhUti saMyama aura tapase apanI AtmA ko bhAvita karate hae svasthAnAsIna ho gye| "sevaM bhate! sevaM bhaMte' aisA jo do vAra agnibhUti gaNadharane prabhu se kahA so isa kathanase unhoMne prabhumeM apanA zraddhAtizaya aura bhaktyAtizaya prakaTa kiyA haiM yaha bAta zAstrakArane pratipAdita kI hai // sU0 12 // agnibhUtine samajAvyuM ke " zakendranA anya sAmAnika deva tathA trAyazika AdinI samRddhi, vikrvaNu zakita Adi tiSyaka devanA jevAM ja che. A pramANe bhagavAnanA vacano sAMsajI mIon gautama vAyubhUti maa||2 44yu " sevaM bhaMte sevaM bhate " he bhadanta ! ApanI vAta tadana satya che. temAM zaMkAne mATe avakAza ja nathI. me mata "sevaM bhaMte" hIna manibhUti magAre bhagavAna mahAvIrana kyanemA atizaya zraddhA tathA matima matAvyAM che. "tti docce goyame jAva viharai" Ama kahIne, vaMdaNa namaskAra karIne, saMyama ane tapathI AtmAne bhAvita karatA agnibhUti aNagAra pitAne sthAne jaine besI gayA. che su. 12 che zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacankiATIkA za. 3. u. 1 izAnendramahadi vikutreNAnirUpaNam 113 IsANe NaM bhaMte ! deviMde, devarAyA kemahiDDIe ? evaM taheva, navaraM-sAhie do kevalakappe jaMbadIve dIve,avasesaM taheva ||suu013|| chAyA-'bhadanta ! iti, bhagavAn tRtIyo gautamo vAyubhUtiranagAraH zramaNaM bhagavantaM yAvat-evam avAdIta- yadi khalu bhagavan ! zakro devendraH, devarAjaH evaM maharddhikaH, yAvat-etAvacca khalu prabhurvikurvitum IzAnaH khalu bhagavan ! devendraH, devarAjaH kiMmaharddhikaH ? evaM tathaiva navaram- sAdhikau dvau kevalakalpau jambUdvIpau dvIpau avazeSaM tathaiva // sU0 13 // IzAnendra kI vikurvaNAkA varNana"bhaMte tti bhagava' tacce goyame' ityAdi / sUtrArtha-vAyubhUti nAmaka anagArane bhagavAn mahAvIrase zavendrakI samRddhi AdikA varNana sunakara audIcya IzAnendra kI mahaddhi evaM vikurvaNA Adike viSayameM jo pUchA haiM vaha isa sUtra dvArA sUtrakArane prakaTa kiyA hai vasa isa prakArase haiM- (bhaMte! tti bhagavaM tacce gIyame vAubhUI aNagAre) he bhadanta ! isa prakAra kaha kara tRtIya gaNadhara vAyubhUti anagAra (samaNaM bhagavaM mahAvoraM) zramaNa bhagavAn mahAvIrako (jAva evaM vayAsI)namaskAra kara yAvat isa prakArase pUchA- (jai NaM bhaMte ! sake deviMde) devarAyA evaM mahiDIejAva evaiyaM ca NaM pabhU vikuvittae) he bhadanta ! yadi devendra devarAja zakra yAvat itanI bar3I samRddhivAlA hai yAvat itanI bar3I vikurvaNA karasakane meM samartha hai, tA bhaMte he bhadaMta ! (IsANe NaM devide devarAyA zAnendranI vivAnu vana"bhaMte ti bhagavaM tacce goyame" tyAha sUtrArtha mahAvIra prabhune mukhe kendranI samRddhi AdinuM varNana sAMbhaLIne, vAyubhUti aNagAre audI IzAnendranI samRddhi, vidurvaNA AdinA viSayamAM je prazna pUcyA te mA sUtramA pragaTa 42vAmA mAvata cha. "(bhaMte tti bhagavaM tacce goyame vAubhUI aNagAre)" "3 mahanta !'' meQ samAdhana 4zana alon g52 vAyubhUti bhaa||( samaNaM bhagavaM mahAvIraM) zrama magavAna mahAvI22 (jAva evaM vayAsI) ael nbh24|2 4zane, vinayapUrva prabhArI prazna pUchayo- (jaiNaM bhaMte)! sakke devide devarAyA evaM mahiDIe jAva evaiyaM ca NaM pabhU vikuvittae ) he bhadanta ! je devarAja, devendra zaka ATalI badhI samRddhi AdithI yukata che. je te bhAratI madhI vivaryA 42vAne. samartha cha, to (bhaMte !) 3 mahanta ! isANe NaM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 bhagavatIsUtre TIkA-vAyubhUtinAmA anagAro bhagavataH sakAzAt zakendrasya samRddhayAdivarNanaM saMzrutya audIcyezAnendrasya maharddhivikurvaNAdikaM pRcchati-bhaMte ! tti bhagavaM'-ityAdi / he bhadanta ! 'tti' iti zabdasya 'bhadanta' iti nAmnA prabhu sambodhya ityarthaH, 'bhagavaM' bhagavAn 'tacce goyame' tRtIyo gaNadharo gautamake mahiDIe- evaM taheva navaraM sAhie do kevalakappe jaMbUdIve dIve avasesaM taheva) jo devendra devarAja IzAna hai vaha kitanI bar3I RddhivAlA hai ityAdi saba pahile kI taraha isake viSayameM unhoMne prabhu se pUchA- taba prabhune isa praznake uttarameM jo unhoMne kahAvaha isa prakArase hai- he gautama ! isa sambandhameM samasta varNana pahile kiye gaye zakendrake varNana jaisA hI jAnanA cAhiye / parantu usa varNanameM aura isa varNanameM jo antara hai vaha itanA hI hai kI zakrendra apanI vikriyA dvArA niSpanna hue aneka rUpoMse do pUre jaMbUdvipAko sampUrNa rUpase bhara sakatA hai aura yaha IzAnendra jo ki uttara dizAkA adhipati hai kucha adhika do jaMbUdvIpoko bhara sakatA haiM / bAkI kA aura saba kathana pahile zakrendra ke viSayameM kiye gaye kathanake samAna hI hai // TIkArtha- vAyubhUti anagArane bhagavAnase zakrendra kI samRddhi AdikA varNana sunakara uttaradizAke adhipati IzAnendrakI maharddhi aura vikurvaNAzaktike viSaya meM jo unase pUchA- "bhaMte ! tti bhagavaM' devide devarAyA ke mahiDDIe evaM taheva navaraM sAhie do kevalakappe jaMbUdIve dIve abasesaM taheva) he12|04, hevendra, zAna vI samRdhdhivANo cha, ItyAdi samasta prazna pahelAMnI jema ja pUchavAmAM Ave che. mahAvIra prabhu tene A pramANe javAba Ape che-"A viSayamAM saghaLuM varNana zakendranA varNana pramANe ja samajavuM paNa temAM phakata ATalI ja vizeSatA che. zahendra pitAnA vaikriya zakitathI utpanna karelAM rUpa vaDe be jabUdvIpane bharI zake che, paNa uttara dizAne adhipati izAne pitAnI vaikriya zakitathI utpanna karelAM rUpa vaDe be ja bUdvIpa karatAM paNa vadhAre jagyAne bharI zakavAne samartha che. bAkInuM saghaLuM kathana zakrendranA kathana pramANe cha. / / su. 13 // TakAtha- mahAvIra prabhunI pAsethI zakrendranI samRddhi AdinuM varNana sAMbhaLIne, vAyubhUti aNagAre uttara dizAnA adhipati IzAnendranI samRddhi, zakita Adi oneyqAnI sAthI mahAvIra prabhune pUchayu- "bhaMte ti bhagavaM tyAhi" " zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.1 izAnendraRddhiviSaye vAyubhUteH praznaH 115 gotrIyaH 'vAyubhUI' vAyubhUtinAmA 'aNagAre' anagAraH 'samaNaM bhagavaM' zramaNaM bhagavantam 'jAva-evaM vayAsI' yAvat-evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt--akathayat, yAvat, itizabdena savinayaparyupAsanAdiziSTAcAro gamyate, 'jaiNaM' yadi khalu yadAhi "bhaMte ! bhagavan ! 'sakke deviMde' zakro devendraH, 'devarAyA' devarAjaH 'evaM mahiDDIe' evaM mahardikaH, yathoktamahAsamRddhizAlI, 'jAva--evaiyaM ca NaM' yAvata--etAvaca khalu nizcayena pUrvavarNitAvadhikaM 'pabhU viuvittae' prabhurvikurvitum vikurvaNAM kartuM samartha iti bhAvaH, yAvacchabdena mahAdyutibalakhyAtisaukhyAdi ghotanapUrvakaM vikurvaNAzaktarA vaikriyakriyayA nAnArUpanirmANadvArA jambUdvIpAdi paripUraNasya yathoktazakra sAmI gamyate, tadA-isANeNaM bhaMte ! tti, hebhadanta ? ityAdi- so he bhadaMta ! isa prakArase prabhuko AmaMtrita karake pUchA'ye vAyubhUti 'aNagAre' anagAra 'taIe goyame' tRtIya gautama the| arthAt tIsare nambarake gaNadhara the aura inakA gotra gautama thA / inhoMne kinase isa viSayameM pUchA- so isa bAtako spaSTa karane ke liye sUtrakArane 'samaNaM bhagavaM' yaha sUtra pATha rakhA hai isakA tAtparya yaha hai ki unhoMne zramaNa bhagavAna mahAvIra se hI pUchA- anyase nahIM / 'jAva evaM vayAsI' meM jo yaha yAvatpada AyA hai-vaha yaha prakaTa karatA hai ki prabhuse unhoMne jaba isa praznako pUchA- taba baDe vinayake sAtha hI pUchA- aura pUchate samaya unhoMne prabhukI mana vacana aura kAyase acchI tarahase paryupAsanA kI- isa taraha ziSTa AcAra ke anusAra hI unhoMne prabhuse pUchA / kyA pUchA ? isa viSayako spaSTa karane ke liye sUtrakAra kahate hai 'jaiNaM bhaMte ! sakke deviMde devarAyA ke mahiDDIe jAba evaiyaM ca NaM pabhU viuvvittae, IsANeNaM bhaMte ! deviMde devarAyA ke mahiDDIe' ki yaha pUchA- isa kA mahanta !" se prabhArI sAdhana zana, 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM jAva evaM vayAsI' mana, vacana ane kAyAthI mahAvIra prabhunI parya pAsanA karIne-ziSTAcAra pUrvaka-vinamra bhAvathI, vAyubhUti aNagAre mahAvIra prabhune nIce prazna pUchyo. vAyubhUti aNagAra mahAvIra svAmInA trIjA gaNadhara hatA. ane temanuM gotra gautama hatuM. mATe temane "trIjA gautama kahyA che. (pahelA gautama indrabhUti, bIjA gautama agnibhUti ane trIjA gautama vAyubhUti hatA) have temaNe zuM pUchayuM te sUtrakAra nIcenA sUtra dvArA matAve cha- jahaNaM bhaMte ! sakke deviMde devarAyA ke mahiDDIe jAva evaiyaM ca NaM pabhU viuvittae, IsANeNaM bhate ! deviMde devarAyA ke mahiDDIe" laha-ta ! zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 9 bhagavatI sUtre bhagavan ? IzAnaH audIcyendraH khalu ' deviMde ' devendraH 'devarAyA' devarAjaH ke ma hiDIe' kiM maharddhikaH ? kIdRzasamRddhyAdizAlI ? kIdRzIM kiyatIJca vikukartuM samarthaH ? iti praznAzayaH / bhagavAn mahAvIra : IzAnendrasya samRddhi vikurvaNAdiviSaye praznayantaM vAyubhUtiM samAdhatte - 'evaM taheva' evaM tathaiva pUrvakathita kendramahaddharyAdisamAnameva IzAnendrasyApi samRddhayAdikaM bodhyam, yadyapi tAtparya yaha hai ki zramaNa bhagavAna mahAvIrase tRtIya gautama gaNadhara vAyubhUtine aisA pUchA ki he bhadanta ! devendra devarAja zakra - saudharma devalokakA adhipati yadi itanI baDI RddhivAlA hai yAvat vaha pUrva meM varNita vikurvaNA karane ke liye samartha haiM- yahAM yAvat zabda se 'mahAdyuti, balakhyAti, saukhya Adi padoMkA grahaNa huA hai aura sAtha meM yaha bhI isa padase abhivyakta kiyA gayA hai ki vaha zakrendra apanI vikurvaNA karanekI zakti dvArA niSpanna nAnA rUpoMse jaMbUdvipa Adiko pUrNarUpase bhara sakane kI zakti se otaprota hai, to 'IsANe NaM bhaMte! deviMde devarAyA ke mahir3Ie' he bhadanta ! jo devendra devarAja IzAnendra hai vaha kitanI bar3I bhArI RddhivAlA hai ? aura kitanI kaisI vikurvaNA karaneke liye samartha hai ? isa prakAra bhagavAn mahAvIra ne apane se IzAnendrakI samRddhi aura vikurvaNA zakti Adike viSaya meM prazna karanevAle vAyubhUti se samAdhAnarUpameM jo kucha kahA vaha isa prakAra se hai- 'evaM tathaiva' isameM prabhune gautama ko samajhAyA ki he gautama! jo tumane IzAnendrakI samRddhi aura vikurvaNA zaktiko jAnane ke liye prazna kiyA haiM usakA samAdhAna yaha haiM ki pahile jaisA zakrendra kI samRddhi aura vikurvaNA zaktike saudhama devalAkane adhipati devendra, devarAja za* jo ATalI badhI samRddhi AdithI yukta che, ( mahIM yAvat pahathI bhaDDAdhuti, mahAmaNa, bhaDAyaza, mahAsuma mane mahAprabhAva, grahaNa karavA joie ) ane te AgaLa varNavyA mujabanI vikuvA karavAne samartha che (te peAtAnI viSu NA zakitathI utpanna karelA deva devIyA vaDe e jamRddhIpAne bharI zakavAne samartha che), te he bhadanta ! uttarAdhipati, devarAja, devendra keTalI samRddhi AdithI yukata che? te kevI viSu.NA zakitathI yukata che ? vAyubhUti aNugAranA praznanA je javAkha mahAvIra prabhue ApyA, te sUtrakAra have samajAve che. " evaM tathaiva" he gautama vAyubhUti ! paDesA zahendranI samRddhi, viThuvA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.1 izAnendraRddhiviSaye vAyubhUteH praznaH 117 ' evaM taheva ' ' avasesaM taheva' iti kathanena zakraprakaraNavadeva IzAnendraprakaraNamapi vijJAyate tathApi AMzikavizeSatA'styeva, ubhayoH- sAmyAbhAve sAmyapratipAdanamayuktamiti tu nAzaGkanIyam AMzikavizeSasatve'pi ubhayasAdhAraNa maharddhitvAdiviSayamAdAya sAmyasya sAmajasyasaMbhavAt , vizeSatA ceyam viSayameM kahA gayA haiM vaisAhI IzAnendrakI samRddhi aura vikurvaNA zaktike viSameM bhI jAnanA caahiye| yahAM para aisI AzaMkA nahIM karanA cAhiye ki 'navaraM' isa pada dvArA jaba ina donoMme samAnatAkA niSedha kiyA gayA hai taba 'evaM taheva avasesaM taheva' ina padoddhArA ina donoMmeM samAnatA kaise prakaTa kI gaI hai kyoM ki- jahAM para ina donoMmeM samAnatA prakaTa kI gaI haiM vaha kitaneka prakaraNa kitaneka bhAga meM samAna hai isa bAtako lekara prakaTa kI gaI hai| tAtparya kahanekA yaha hai ki yaha prakaraNa IzAnendrakA hai aura isa prakaraNakI 'evaM taheva' isa pATha dvArA zakra ke prakaraNa ke sAtha samAnatA kahI gaI hai, parantu phira bhI isa IzAnendra prakaraNameM zakra ke prakaraNa kI apekSA kucha 2 vizeSatA hai hI / ataH jaba yaha vizeSatA maujUda hai taba phira isameM samAnatA kyoM kahI gaI hai ? to isakA samAdhAna isa prakArase hai ki kitaneka prakaraNa kitaneka bhAgameM samAna hone para bhI kitaneka bhAgameM bhinna 2 bhI hote hai to bhI ve samAna kiso apekSAse kaha diye jAte haiM / ataH ina donoMmeM maharddhitva Adi viSayakoM lekara samAnatAkA sAmaMjasya bana jAtA hai / vaha zakti AdinA viSayamAM je kahyuM che, e ja pramANe IzAnendranI samRddhi, vikrvaNa zati mAhinA viSayamA pazu sabhA "NavaraM" yaha dvArA manenI viq| zatimA je taphAvata che, te prakaTa karavAmAM AvyuM che. kahevAnuM tAtparya e che ke kendranA jeTalI vikuvA zakita te IzAnendra paNa dharAve che. paNa izAnendra tenA karatAM keTalI vizeSa vikavaNA karI zake che. te sUtrakAre "" padathI zarU thatA sUtrapAThamAM batAvyuM che. zaMkA-je IzAnendranI vimurvaNa zaktimAM zakendranI vimurvaNa zakita karatAM vizeSatA DAya ta"evaM taheva" 56 bAte mananI vimA samAnatA za. bhATe bhatAvI cha? samAdhAna- manenI bhaDAsamRddhi, mahAdhuti, mahAsa, mAyaza, mAsuma ane mahAprabhAvamAM te samAnatA che. vikuvarNa zakitamAM paNa ghaNe aMze samAnatA che tethI e pramANenA kathanamAM asaMgatatAne prazna ja ubhuM thatuM nathI. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 bhagavatIsUtre "seNaM aTThavIsAe vimANAvAsasayasahassANaM asIIe sAmANiyasAhassINaM, jAva - cauNhaM asIINaM AyarakakhadevasAhassINaM"tti / so'STAviMzatervimAnAvAsazatasahasrANAm , azIteH sAmAnikasAhasrINAm , yAvat - cata mRNAm azItInAm AtmarakSakadevasAhasrINAm , uparyuktAnAmupari svAdhipatyAdikaM kurvata IzAnendrasya zakrApekSayA vaiziSTayaM bodhyam / IzAnendrasya audIcyAdhipatitvena dAkSiNAtyAdhipatizakrApekSayA tasyAdhikasAmarthyazAlitvAt / taduktaM prajJApanAyAm - 'tesiMNaM bahumajjhadesabhAe paMcaDi sagA paNNattA-aMkavaDisae, phalihavaDisae, rayaNavaDisae, jAtarUvavaDisae, majjhe ittha IsANavaDisae, teNaM vaDiMsayA saca rayaNAmayA, jAva-paDirUvA, vizeSatA isa prakArase hai- "seNaM aTTAvosAe vimANAvAsasayasahassANaM, asIIe sAmANiyasAhassoNaM jAva cauNhaM asIiNaM AyarakkhadevasAhassINaM' vaha IzAnendra 28 aTThAIsa lAkha vimAnoMkA svAmI hai, assI 80 hajAra sAmAnika devAMkA adhipati hai, tIna lAkha 3 vIsa hajAra 20 AtmarakSaka devoMkA svAmI hai / isa taraha zakrakI apekSA IzAnendra meM viziSTatA hai tathA yaha IzAnendra uttaradizA kA adhipati hai aura zakra dakSiNa dizAkA aghipati hai- isa liye zakrakI apekSA IzAnendrameM viziSTa zaktizAlitA haiM / prajJApanA sUtra meM yahI bAta isa pATha dvArA kahI gaI hai- " tesiNaM bahumajjhadesabhAe paMca vaDiMsagA paNNattA, aMkaDisae, phalihabaDimae, jAtarUvavaDiMsae, majjhe ittha IsANavaDisae, teNaM vaDiMsayA savvarayaNAmayA jAva have te vizeSatA nIcenAM sUtro dvArA sUtrakAre pragaTa karI che__ "seNaM aTThAvIsAe vimANAvAsasayasahassANaM, asIIe sAmANiya sAhassINaM jAva cauNhaM asIINaMAyarakkhadeva sAhassINaM" te zAnendra 28 aThayAvIsa lAkha vimAnavAne adhipati che, 80 eMsI hajAra sAmAnika dene adhipati che ane traNa lAkha vIsa hajAra AtmarakSaka devone adhipati che. A pramANe zakendra karatAM IzAnendramAM vizeSatA che. zakrendra dakSiNa dizAne adhipati che, izAne uttara dizAne adhipati che. tethI zakendra karatAM IzAnendranI zakita vadhAre che. prajJApanA sUtramAM e ja vAta nIce pramANenA sUtrapAThamAM prakaTa karI che"tesinnN bahumajjhadesabhAe paMca vaDiMsagA paNNattA, aMka vaDisae phaliha vaDiMsae, jAtarUbavaDiMsae, majjhe ittha IsANavaDisae, teNaM vaDiMsayA savvarayaNA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.1 IzAnendraRviSaye vAyubhUteH praznaH 119 etthaNaM isANANaM pajjattA'pajjattANaM ThANA paNNatA, timu vi logassa asaMkhejjaibhAge, sesaM jahA sohammagadevANaM, jAva-viharati, IsANe attha deviMde, devarAyA parivasati mUlapANI, vasabhavAhaNe, uttaraDhalogAhibaI, aTThAvIsavimANAvAsasayasahassAhibaI, arayaMvaravatthadhare, sesaM jahA sakkassa, jAva-pabhAsemANe, tattha aTThAvIsAe vimANAvAsasayasahassANaM, asotIe sAmANiyasAhassINaM, tAyattIsAe tAyattIsagANaM cauNha logapAlANaM, aTTAha aggamahisINaM saparivArANaM, tiNha parisANaM, sattaNha' aNIyANaM, sattaNDa aNiyAhivaI NaM, cauNhaM asItINaM AyarakakhadevasAhassINaM, annesiMca vahUrNa isANakappavAsINaM vemANiyANaM devANa ya Ahebacca, porevacca kuvvemANe jAva-viharai'tti / ayambhAvaHyammin sthale saudharmadevalokaH tasya samazraNyAM dvitIyaH IzAnadevalokaH pUrva paDirUvA, ettha NaM IsANANaM pajattA'pajattA NaM ThANA paNNattA tisu vi logassa asaMkhejaibhAge sesaM jahA sohammadevANaM jAva viharati, IsANe attha deviMde devarAyA parivasati, mUlapANI vasabhavAhaNe, uttara DalogAhibaI,aTThAvIsa vimANAvAsasahassAhivaI, arayaMvaravasthadhare, sese jahA sakkamsa jAva pabhAsemANe, tattha aTThAvIsAe vimANAvAsasayasahassANaM asItIe sAmANiyasAhassoNaM, tAyattIsAe tAyattIsagANaM,cauNha logapAlANaM aTThaNhaM aggamahisINaM saparivArANaM, tihaM parisANaM sattaNhaM aNIyANa, sattaNhaM aNIyAhivaINaM,cauNhaM asItINaM AyarakkhadevasAhassINaM, annesiMca bahUNaM IsANakappavAsINaM vemANiyANaM devANa ya devINa ya AhevaccaM, porevaccaM, kuvvemANe jAva viharaha" tti, tAtparya yaha hai-- jisa sthala meM saudharma devaloka hai usakI samazreNI meM dUsarA mayA jAva paDirUvA, ettha Na' IsANANa pajjattA'pajjattANa ThANA paNNattA, tisu vi logassa asa khejjaibhAge sesaM jahA sohammadevANaM jAva viharati, IsANe attha deviMde devarAyA parivasati, mUlapANi, vasabhavAhaNe, uttara lo gAhibaI, aTThAvIsa vimANAvAsasayasahassAhivaI, arayaMvaravatthadhare, se se jahA sakkassa jAva pabhAsemANe, tattha aTThAvIsAe vimANavAsasayasahassANaM asItAe sAmANiyasAhassINaM, tAyattIsAe tAyattIsagANaM, cauNhaM logapAlANaM, aTTaNhaM aggamahisINaM saparivArANaM, tihaM parisANaM, sattaNhaM aNiyANaM, sattaNDa' aNIyAhibaINaM, cauNha asItINa Ayarakkhadeva sAhasINaM, annesiMca bahUNaM isANakappavAsINaM vemANiyANaM savANa ya devINa ya Ahevacca, porevacca, kuvvemANe jAva viharai" ti tenuM tAtpanIya prabhAva cha- sthaNe sodhabhU devaleka che, te sthaLanI samazreNImAM bIjuM IzAna devaleka che. te pUrvathI pazcima sudhI zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 bhagavatIsUtra pazcime-AyAmaH, uttaradakSiNe viSkambhaH, meruparvatasya uttaradizi pUrNacandra maNDalAkAreNa vidyate , tatra - sarvajAtIyasphaTikaracitAni aSTAviMzatilakSa vimAnAni santi, teSu pratyekaM vimAnamapUrvazobhAsampannaM racanApUrNavano pavanakrIDAzailavApIprabhRtibhiH pUrNam , teSu vimAneSu mukhAdiSu vaiSamyam vartate, tatra yogyatA'nusAreNa devAH svasvaparivAraiH nivasanti, tanmadhye uccatvazobhayoH catvAraH aGkasphaTikaratnasvarUpAvataMsakAH santi, teSu sarvebhyaH adhikonnatavizeSaracanApUrNakAntipUrNaIzAnanAmako mahA'vataMsako vartate, tatra IzAnavAsinAm indro vasati, prajJApanAyAmapi proktam - teSAm bahuIzAna devaloka hai| yaha pUrva se pazcima taka layA hai aura uttara se dakSiNa taka cauDA hai| meru parvata kI uttaradizA meM yaha pUrNacandra maMDala ke AkAra jaisA hai| isameM samasta jAti ke sphaTikaratnoMse race hue 28 aThAIsa lAkha vimAna haiN| ina vimAnoM meM se pratyeka vimAna apUrva zobhA se yukta hai| racanA se paripUrNa hai| sukhavihArazAlI hai| vana se upavana se, krIDAparvatoMse, evaM vApikAoM (bAbaDiyoM) Adi se pUrNa hai| ina vimAnoM meM sukhAdikoM meM viSamatA hai| ina meM samasta deva apane parivAroM ke sAtha apanI yogyatA ke anusAra rahate haiN| IzAna devaloka ke madhya meM Uce aura suhAvanecAra aMka, sphaTika, ratna, jAti surUpa, ye avataMsaka haiN| ina saba ke bIca meM saba se adhika unnata, vizeSa racanA se paripUrNa, kSAnti ke puMja jaisA IzAna nAma kA mahA avataMsaka hai| isa meM IzAnadeva lAMbu ane uttarathI dakSiNa paryanta pahoLuM che. meru parvatanI uttara dizAmAM AveluM te IzAna devaleka pUrNa candramaMDalanA AkAranuM che. temAM badhI jAtanAM sphaTika rano vaDe banAvelAM 28aThayAvIsalAkhavimAne che. te dareka vimAna atizaya suMdara che. tenI racanA paripUrNa bilakula khAmI vinAnI) che. temAM nivAsa karanArA devene mATe atyaMta sukhadAyI che. te pratyeka vimAna vana, upavana, kIDAparvata ane vApikAo (vAva)thI yukata che. te vimAnamAM sukhAdinI atizayatA che. te vimAnamAM badhA de pota pitanA parivAra sahita, pota potAnI yogyatA pramANe vase che. IzAna devalokanA madhya mAgamA yAM mane suMdara yA2 mata vasI -(zreSTha bhaDa) cha-(1) mAvata sa4, (2) svavitasara, (3) 2tnAvata sa bhane (4) 3pAvata'sa. teyArenI pthye| pathya sauthI UMce, vizeSa racanAthI paripUrNa, zAntinA puMja samAna IzAna nAmane mahAvataMsaka (ghaNe ja zreSTha mahela) Avelo che. temAM IzAna devakamAM rahetA devone zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.1 izAnendraRddhiviSaye vAyubhUteH praznaH 121 madhye bhAge pazcA'vataMsakAH santi IzAnA'vataMsakasya pUrve aGkAvataMsakaH, dakSiNe sphaTikAvataMsakaH, pazcime ratnAvataMsakaH uttare jAtarUpAvataMsakaH, ete catvAro'vataMsakAH santi, tanmadhye sarvajAtIyaratnamayaH prAsAdIyaH darzanIyaH abhirUpaH pratirUpaH IzAnAvataMsako'sti yAvad divyAn bhogAn bhuJjAno viharati, etasya sarvavarNanaM saudharmavat vijJeyam , punaH kIdRzaH- dhRtatrizUlahastaH vRSabhavAhanaH uttarArdhalokAdhipatiH aSTAviMzatilakSavimAnasvAmI nirmaladivyavastradharaH zeSaM loka ke nivAsiyoMkA indra rahatA hai| prajJApanAsUtra meM bhI kahA haiunake ThIka madhya bhAga meM pAMca avataMsaka haiN| IzAnAvataMsaka ke pUrva meM aDAvataMsaka hai| dakSiNa meM sphaTikAvataMsaka hai| pazcima meM ratnAvataMsaka hai| uttara meM jAtarUpAvataMsaka hai| isa prakAra ye cAra avataMsaka sarvajAti ke ratnoMke bane hue haiN| inake bIca meM sarvajAtIya ratnamaya eka IzAnAvataMsaka haiN| yaha avataMsaka prAsAdIya hai, darzanIya hai, abhirUpa hai, aura pratirUpa hai, yahAM paryApta aura aparyApta IzAnavAsI devoMke sthAna haiN| ye loka ke asaMkhyAtave bhAga meM haiN| bAkI kA 'yAvata viharati' taka kA varNana saudharmavAsI devoM ke samAna hai| isI jagaha IzAnendra rahatA haiN| yAvat vaha divyabhogoMko bhogatA huA vahAM apanA samaya AnandollAsa ke sAtha vyatIta karatA rahatA haiN| isakA samasta varNana saudharma devaloka kI taraha jAnanA caahiye| yaha IzAnendra apane hAtha meM trizUla dhAraNa kiye rahatA hai| balada-baila para isakI savArI haiN| yaha uttIndra rahe che. prajJApanA sUtramAM paNa kahyuM che ke IzAna devalekanI barAbara madhyamAM pAMca avataMsake (zreSTha mahela) che. IzAnAvAMsakanI pUrvamAM aMkAlataMsaka che, dakSiNamAM sphaTikAvatuMsaka che, pazcimamAM ratnAvalaMsaka che, ane uttaramAM jAtarUpavataMsaka che. te cAre mahAlaye (avataMsake) save jAtinAM ratnanAM banelAM che. te cArenI vacce vacce badhI jAtanAM ratnane banele IzAnAvAMsaka che. te avataMsaka prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa ane pratirUpa che. tyAM paryApta ane aparyApta IzAnakalpavAsI devonAM sthAne che. te sthAnI sonA masacyAtamA mAgamA mAsA cha. mADarnu "yAvata viharati" sudhInuM varNana saudharmaka5vAsI devonA jevuM ja che. tyAM IzAne rahe che. te tyAM divya bhego bhagavate thake potAne samaya AnaMda ane ullAsathI pasAra kare che. te IzAnendra tenA hAthamAM trizULarAkhe che ane vRSabha (baLada)para savArI kare che. uttarArdhalakane zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 bhagavatIsUtre yathAzakrasya yAvat prabhAsamAnaH , tatra aSTAviMzativimAnAvAsazatasahasrANAm , azIteH sAmAnikasAhasrINAm , trayastriMzataH trAyastriMzakAnAm , catuNAm soma-yama-varuNa-vaizravaNalokapAlAnAm , aSTAnAm kRSNA-kRSNarAjIrAmA-rAmarakSita-vasu-camuguptA-vasumitrA - vasundharAzcetyAkhyAnAm agramahiSINAM parivArasahitAnAM tisRNAM parSadAM, saptAnAm anIkAnAm , saptAnAm anIkAdhipatInAm , catasRNAm azIteH AtmarakSakadevasAhasrINAm , anyeSAzca bahUnAm izAnakalpavAsinAm vaimAnikAnAm devAnAJca devInAJca Adhipatyam purovartitvaM kurvan yAvat viharati / __etAdRzI vizeSatA vijJeyA / 'navaraM' aparo vizeSaH punaretAvAneva yat rArdhalokakA adhipati hai| 28 lAkha vimAnoMkA vaha svAmI hai / nirmala divya vastroko yaha pahire rahatA hai| isakA aura avaziSTa samasta varNana 'yAvat pabhAsamANe' taka kA zakendra kI taraha jAnanA caahiye| usameM 28 lAkha vimAnoMkA, 80 hajAra sAmAnika devoMko, tetIsa trAyazika devoMkA, cAra soma, yama, varuNa, vaizramaNa lokapAloMkA, parivAra sahita ATha-kRSNa, kRSNarAjI, rAmA, rAmarakSitA, vasu, vasuguptA, vasumitrA, vasuMdharA, ina ATha agramahiSiyoMkA, tIna pariSadAoMkA sAta anIkoM (sAta senAoM) kA, sAta anIkAdhipatiyoMkA, tIna lAkha vIsa hajAra AtmarakSaka devoMkA tathA aura bhI aneka IzAnakalpavAsI vaimAnika devoMkA tathA deviyoMkA Adhipatya, purovartitva karatA huA vaha IzAnendra yAvat AnandollAsa pUrvaka rahatA hai| aisI vizeSatA jAnanI cAhiye / tathA zakendra ke adhipati che. 28 aThyAvIsa lAkha vimAnAvAse, 80 eMsI hajAra sAmAnika devo, 33 trAyasiMzaka deva, cAra lekayAlo (sema, yama, varuNa ane vaizramaNa), parivAra sahita ATha paTTarANiye (kRSNa, kRSNarAjI, rAmA, rAmarakSitA, vasu, vasuguptA, vasumitrA ane vasuMdharA), traNa pariSade, sAta senAo, sAta senApati, traNa lAkha vIsahajAra AtmarakSakadevo tathA IzAnaka95vAsI anyadeva ane devIo para Adhipatya, puravartitva Adi karato thake te tyAM aneka divya bhege bhogave che ane pitAne samaya AnaMdathI vyatIta 2 cha. te nirbhaya hiya kho dhAraNa 42 cha. gADInu "yAvata pabhAsamANe paryantanuM varNana zakendranA jevuM ja samajavuM. zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 1 izAnendrayaRddhiviSaye vAyubhUteH praznaH 123 'sAhie' sAdhiko 'do kevalakappe' dvau kevalakalpau saMpUrNo 'jaMbUdIvedIve' jambUdvIpoM dvIpoM vikurvaNAzaktyA vaikriyarUpanirmANadvArA pUrayituM sa samarthaH vi kurvaNadvArA nAnAnijAtmarUpa nirmANaH jambUdvIpayApekSayApi adhikaM bhAgaM vyAptuM tasya sAmarthyam | 'avasesaM' parizeSaM 'taheva evaM tathaiva zakravadeva, evam uktarItyA bodhyam // sU0 13 // IzAnendrasya sAmAnikadevavizeSakurudatta putrasya sanatkumArAdezva sambandhimaharddhayAdivaktavyatAmADha mUlam - 'jaiNaM bhaMte' IsANe deviMde, devarAyA evaM mahiDIe, jAvaevaiyaM ca NaM pabhU vikuvvittae, evaMkhalu devANuppiyANaM aMtevAsI kurudattaputte nAmaM pagai bhaddae, jAva - viNIe, aTumaM ameNaM aNikikhatteNaM, pAraNae AyaMbila pariggahieNaM tavokammeNaM uDaM bAhAo pagijjhiya pagijjhiya surAbhimuhe AyAvaNa bhUmie AyAvemANe bahupaDipuNe chammAse sAmaNNapariyAgaM pAuNittA, addhamAsiyAe saMlehaNAe, attANaM jhUsettA, tIsaM bhattAiM aNasaNAI chedettA, AloiyapaDikkaMte, samAhipatte, kAla varNanameM aura isake varNanameM 'navaraM sAhie do kevalakappe jabUdIve dIve' yaha sUtrakArane vizeSatA prakaTa hI karadI haiM ki IzAnendra vikurvaNA zakti se vaikiyarUpa nirmANadvArA do jaMvRddhopoM kI apekSAse bhI adhika bhAgako bhAga karanekI zaktivAlA hai / bAko kA aura saba varNana rAjyavyavasthA, senAvibhAga AdikA varNana zakrendra ke samAna jaisA pahile kaha diyA gayA hai vaisAhI jAnanA cAhiye // 13 "navaraM sAhie do kevalakappe jaMbUdIve dIve" zAnendra ghatAnI vidurvazu zakitathI utpanna karelAM rUpe! vaDe e ja khUdvIpa karatAM paNa vadhAre jagyAne bharI zakavAne samartha che, zakrendra e ja dbIpane ja bharI zakavAne samartha che. khAkInuM samasta vaNuM na-rAjya vyavasthA, senA vibhAga AdinuM varNana--zakrendranuM je varNana AgaLa karyu che te pramANe ja samajavuM ! sU. 13 // zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 bhagavatIsUtre mAse kAlaM kiccA IsANekappe sayaMsi vimANaMsi, jAceva tIsae, vattavvayA sA savveva aparisesA kurudattaputte ! ||suu014|| chAyA-yadi khalu bhadanta ! IzAno devendraH, devarAjaH, evaM maharddhikaH, yAvat-etAvacca prabhurvikurvitum , evaM khalu devAnupiyANAm , antevAsI kurudattaputro nAma prakRtibhadrakaH, yAvat-vinItaH, aSTamamaSTamena anikSiptena, pAraNake AcAmlaparigraheNa tapaHkarmaNA UdhvaM bAhU pragRhya pragRhya sUryAbhimukhe AtApanabhUmau AtApayan bahupratipUrNAn SaNmAsAn zrAmaNyaparyAyaM pAlayitvA, 'jaiNaM bhaMte ! IsANe devide' ityAdi / sUtrArtha- (jaiNaM bhaMte) he bhadanta ! yadi (IsANe deviMde devarAyA) devendra devarAja IzAna dUsare devalokakA indra (evaM mahiDDIe) aisI baDI RddhivAlA hai (jAva evaiyaM ca NaM pabhU vikuvittae) yAvat vaha aisI baDI vikriyA karaneke liye zaktizAlI hai (evaM khalu devANuppiyANaM antevAsI kurudatta putte nAmaM pagaibhadde jAva viNIe aTThamaM aTTameNaM aNikkhitteNaM pAraNae) to Apa devAnupriya ke ziSya jo kurudatta putra hue hai ki jo prakRtise bhadra yAvat vinIta the nirantara aSTama aSThamakI tapasyAse jo pAraNA karate the pAraNAmeM jo (AyaMbila pariggaheNaM tavokammeNaM urlDa vAhAo pagijhiya 2 sUrAbhimuhe AyAvaNa bhUmie AyAvemANe) AyaMbila-AcAmlavrata kiyA karate the uttaputranu vRttAMta"jaiNaM bhaMte ! IsANe devide" ityAdi sUtrAtha-(jaiNaM bhaMte !) 3 mahanta ! (IsANe deghide devarAyA) won Tqaasat ndra, deva heven 4Ana (evaM mahiDIe) bhAvI mahAna samRddhi mAthI yuta cha, (jAva evaiyaM ca NaM pabhU vikuvittae) bhane Azal madhI vichu| zati parAve che, to (evaM khalu devANuppiyANaM aMtevAsI kurudattaputte nAmaM pagaibhadde jAva viNIe aTThamaM aTThameNaM aNikkhitteNaM pAraNae) 5 hevaanupriyane kurudattaputra nAmanA ziSya, ke je svabhAve bhadrika hatA ane vinIta parvatanA guNethI yukata hatA, je niraMtara aThamane pAraNe aThama karatA hatA, pAraNune divase (AyaMbilapariggaheNaM tavIkammeNaM uDDhaM vAhAo pagijjJiya2 sarAbhimuhe AyAvaNabhUmie AyAvemANe) 2 mA misa 42tA hatA, 2 rIte 242 zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.3u.1 kurudatta devaRddhinirUpaNam 125 ardhamAsikayA saMlekhanayA AtmAnaM jUSitvA, triMzadbhaktAni anazanAni chiccA AlocitapratikrAntaH, samAdhiprAptaH kAlamAse kAlaM kRtvA IzAne kalpe svIye vimAne, yA caiva tiSyake vaktavyatA sA sarvA eva aparizeSA kurudatta putre ||suu014|| isa taraha kaThina tapaHkarma karanemeM jo nirantara-tatpara rahate the tathA donoM hAtha UMce karake sUryake samakSa jo khaDe raha kara AtApana bhUmimeM AtApanA lete rahate the (bahupaDipuNNe chammAse sAmaNNapariyAgaM pAuNittA addhamAsiyAe saMlehaNAe) isa taraha jinhoMne ThIka cha mAsa taka sAdhuparyAyakA pAlana kiyA aura pAlana karake 15 paMdraha dinakI saMlekhanA se ( attANaM jUsittA ) AtmAko saMyojita kara (tIsaM bhattAiM aNasaNAiM chedettA) jinhoMne 30tIsa bhaktoko anazana dvArA chedita kiyA (AloiyapaDikate) anazana dvArA 30 tIsa bhaktoko chedita karake ve kurudatta putra AlocanA pratikramaNase yukta hokara (samAhipatte) samAdhiko prApta kara ( kAlamAse kAlaM kiccA ) aura kAla avasara kAla karake ( IsANe kappe saMyaMsi vimANaMsi) IzAna kalpameM apane vimAnameM (jA ceva tIsae vattabvayA sA savveva aparisesA kurudattaputte) IzAnendrake sAmAnika devake rUpameM utpanna hue haiN| inake viSayakI vaktavyatA jaisI tiSyakadevakI vaktavyatA prakaTa kI gaI hai vaisI hI jAnanI caahiye| tAtparya isa praznakA yahI hai ki- he bhadanta ! Apake kurudattaputra nAmake jo anagAra the kAla apasarakAla karake IzAnendra ke sAmAnikadeva hue hai / so maiM Apase tapa karavAmAM jeo lIna rahetA hatA, tathA teo banne hAtha uMthA rAkhIne sUryanI sAme SAL 2DIne tAjI bhUmimA mApanA khetA tA. bahupaDipuNNe chammAse sAmaNNapariyAgaM pAuNittA addhamAsiyAe saMlehaNAe) 2zate cha bhAsa sudhI sAdhu paryAyarnu pAsanIne,1554261sanA sayArAthI (attANaM jUsittA) mAmAne 24ta zana, (tIsaM bhattAi aNasaNAI chedittA) 15542 hivsn| 30trIsa ei mA 2 anazana dvArA parityAzana, (Aloiya paDikate) mAsoyanA tathA pratima zane, (samahipatte) bhananI sthiratA (samAdhi) prApta OMzana (kAlamose kAlaM kiccA) bhRtyuno samaya 2||vtaa yama pAbhIna (IsANe kappe sayaMsi vimANaMsi) zAna hevAbhA, potAnA vimAnamA (jA ceva tIsae vattavvathA sA savveva aparisesA kurudattaputte) zAnendranA sAbhAni va 3 panna thayA cha. mADInu tebharnu zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 bhagavatImatre TIkA-vAyubhUti : IzAnendrasya maharddhayAdikaM bhagavataH sakAzAt samyagAkarNya tadIyasAmAnikadevavizeSakurudattaputrasambandhisamRddhayAdijijJAsayA bhagavantaM pRcchati- ' jaiNaM bhaMte ! ityAdi / he bhagavan ! yadi khalu -- IsANe deviMde' IzAnanAmako devendraH * devarAyA ' devarAjaH 'evaM mahiDIe' evaM mahaddhikaH, pUrvavarNitavilakSaNasamRddhizAlI 'jAva-evaiyaM ca NaM pabhU vikuvittae' yAvat- etAvaJca khalu prabhuH vikurvitum-pUrvavarNitAnusAraM vaikriyasamu. dghAtena samavahatya vividharUpanirmANadvArA jambUdvIpAdikaM pUrayituM samarthaH, yAvacchabdasya pUrvava devArthoM bodhyaH, tadA IzAnendrasAmAnikadeva kurudattaputraH kiMyaha jAnanA cAhatA hUM ki ve kitanI baDI RddhivAle hai- kitanI vikrittA karanekI zaktise yukta hai ? // ___TIkArtha- vAyubhUti IzAnendrakI maharddhi Adi sambandhI bAta ko bhagavAnke zrImukhase acchI taraha jJAtakara aba unase IzAnendrake jo sAmAmika deva kurudattaputra haiM unakI samRddhi Adi kaisI kyA hai isa bAtako jAnanekI icchAse yaha pUcha rahe hai ki- 'jaiNaM bhaMte !' he bhadanta ! yadi 'deviMde devarAyA IsANe evaM mahiDIe' devendra devarAja IzAna itanI baDI RddhivAlA hai- ki jaisA isa viSayakA varNana pahile kiyA jA cukA hai tathA- 'jAva evaiyaM ca NaM pabhU vikuzvittae' pUrvavarNita paddhatike anusAra yAvat vaha vaikriyasamuddhAtase yukta hokara vividha rUpeke nirmANa dvArA jaMbUDhIpAdika ko bhara sakane ke liye samartha haiM (yahAM yAvat zabdakA artha pahile zakrendra ke praznameM varNana tirthaka deva pramANe ja samajavuM. te te kurudatta putra kevI mahAna samRddhi dithI yukata che? te kevI vidurvaNa karavAne samartha che? TIkAtha-IzAnendranI samRddhi, vidurvaNu AdinI vAta bhagavAna mahAvIranA mukhe zravaNa karIne, vAyubhUti aNagAra IzAnendranA sAmAjika deva kurudattaputranI samRddhi mAhitavAnI niAsAthI tamane niiyne| prazna puche che-"jaDaNaM bhaMte ! 3 mahanta! ne "devide devarAyA IsANe evaM mahiDIe" hevendra, deva UALL Recii mAre samRddhi AdithI yukta che (tenI samRddhi vagerenuM varNana AgaLa AvI gayuM che, "jAva evaiyaM ca NaM pabhU vikuncittae" bhane te pAtAnI viNA zati dvArA utpanna karelAM rUpe vaDe jaMbudvIpa tathA dviIpa samudrone bharI zakavAne samartha che (ahI 'yAvat' | nA 424mA mA prAranA prazna uttaramai videii samasta zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.1 kurudattadevaRddhi nirUpaNam 127 mahardikaH ? kiyacca prabhuH vikurvitum ? tiSyakaviSayakadvAdazamUtrAntena aMzena praznAzayo vijnyeyH| sa kurudattaputranAmako'nagAraH kathaM sAmAnika devatvamApannaH iti praznasyottaraM dadAti-'evaM khalu devANuppiyANaM' evaM vakSyamANarItyA khalu iti nizcayena devAnupriyANAm 'antevAsI' ziSyaH 'kurudatte' kurudattaputranAmako'nagAraH, ' pagai bhadae / prakRtibhadrakA anukUlavRttiH svabhAvasaralaH, 'jAva-viNIe' yAvat vinItaH 'pagai bhadae jAva-viNIe' ityatra yAvatkaraNAt idaM draSTavyam ' payai uvasaMte pagaipayaNukohamANamAyAlohe miumaddavasaMpanne AlINabhadae ' tti / prakRtyupazAntaH svabhAvata eva upazAntaH kathita yAvat zabdake artha kI taraha se hI jAnanA cAhiye-) to IzAnendra kA sAmAnika deva jo kurudattaputra hai vaha kitanI baDI RddhivAlA hai aura kitanI adhika vikriyA karane kI zakti se saMpanna haiM? aisA prazna kA Azaya hai aura isa Azaya kA pUrNarUpase spaSTIkaraNa tiSyakadeva ke viSayameM kiye gaye 12 veM sUtra meM varNita prazna se kara lenA cAhiye / kurudattaputra izAnendra ke sAmAnika devake rUpameM kisa prakArako vidhike karanese IzAnakalpameM utpanna hue hai isI bAta ko sUtrakArane 'evaM khalu devAnuppiyANaM antevAsI kurudattaputte nAmaM pagaibhadae' ityAdi sUtrapATha dvArA prakaTa kiyA haiN| isameM yaha kahA gayA hai ki- be kurudattaputra Apa devAnupriyake ziSya the| 'pagaibhadae' svabhAva se sarala the- vakra nahIM the / yAvat vinIta the| yahAM yAvat zabdase 'pagai unasate pagaipayaNu kohamANamAyAlohe miumaddava hakIkata grahaNa karavI), te IzAnendrane sAmAnika deva kurudatta putra keTalI mahaddhi (samRddhi) AdithI yukata che? te kevI vimurvaNA karavAne samartha che? A prakArane vAyubhUtine praznane Azaya che. te praznanuM vistRta spaSTIkaraNa tibbakadevanA viSayamAM 1ramAM sUtramAM karavAmAM AvelA spaSTIkaraNa pramANe samajavuM. have sUtrakAra e vAta samajAve che ke kurudattaputra kevI tapasyA karIne IzAnendranA sAmAnika svarUpe utpanna thayA tA. "evaM khalu devANuppiyANaM aMtevAsI" tyA sUtrapA bArA te vAta sUtrakAre prakaTa karI che. kurudattaputra bhagavAna mahAvIra svAmInA ziSya hatA. "pagaibha6e" te dis (sa201) svabhAvanA bhane vinIta paryantanA guNA tA. hI 'yAvat' 54thI nIyana vishesso| ghaDae 42yAM cha "pagai uvasaMte pagaipayaNukohamANamAyAlohe miumadavasaMpanne AlINabhadae" te panta vRttivA tA. medha, bhAna, mAyA, mana hAma35 nyAre zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatisUtre prakRtipratanukrodha-mAna-mAyA-- lobhaH prakRtyaiva pratanavaH durbaLAH krodhamAna mAyAlomAH yasya sa mRdumAdevasampannaH mRduca mArdavaJca mRdumArdavaM tena sampannaH atyantamArdavayuktaH, AlInabhadrakaH, AlIne Azrite bhadrakaH AzritovA nuzAsane'pi subhadraka eva natvabhadrakaH iti 'aSTamaM aSThamena' aSTamam amena nAmaka tapasA 'aNikkhitteNaM' anikSiptena nirantareNa 'pAraNae' pAraNake kriyamANe 'AyaMbila pariggahiraNaM' AcAmlaparigRhItena 'tavokammeNaM' tapaH karmaNA 'u' Urdhvam 'bAhAo, bAhubhujau 'pagijjhiya parijjhiya' pragRhya magRhya samutthApya 'murAbhimuhe' pratidina sUryAbhimukhaH sUryasaMmukhaH ' AyAvaNabhUmie ' AtApanabhUmau ' AyAvemANe' AtApayan AtApanAM kurvan 'bahupaDipuNe' bahupratipUrNAn saMpUrNAn 'chammAse' SaNmAsAn SaNmAsAvadhiM yAvat 'sAma deNasaMpanne AlINabhaddae' isa pAThakA saMgraha kiyA gayA hai / isakA bhAva yaha hai ki ve svabhAvataH upazAnta pariNAmavAle the, svabhAvataH hI unameM krodha, mAna, mAyA aura lobha ye cAroM kaSAye patalI thIM / unakI antaHkaraNa vRtti atyanta mRdutA guNase yukta thI / ve apane Azrita meM athavA guru ke AjJAmeM sadA bhadravRtti saMpanna the abhadravRtti saMpanna nahIM the / 'aTThamaM aTThameNaM aNikkhittaNaM' ve nirantara aTThama aTTamakI tapasyA karate the 'pAraNae AyaMbila pariggahieNaM tavokamme NaM' jisa dina ve pAraNA karate the usa dina ve AyaMbilakI tapasyAke sAtha pAraNA karate the / 'uDDha bAhAo pagijjhiya sUrAbhimuhe AyAvaNabhUmie AyAvemANe' AtApanabhUmimeM AtApanA karate samaya sUrya ke sAmane khaDe rahate aura apane donoM hAtha UMce kiye rahate the / isa prakAra se unhoMne isa tapaHkarmakI ArAdhanA 'bahupaDipuNe chammAse' ThIka 6 chahamAsa taka kI chaha mAsa meM eka dina bhI isa kaSAye temanAmAM kSINa thayelA hatA. temanuM aMtaHkaraNa atizaya mAvathI (mRdutA) cuta hatu. teo temanA gurujaneAnI AjJAne anusaranAru ane bhadravRttivALA hatA. "amaM ameNaM aNikkhatteNaM" tethe niraMtara abhane pAro maTTabha uratA hutA. "pAraNae AyaMbila parigahieNaM tavokammeNaM" temmA cAraNAne hivase AyamilanI tayasyA 42tA hutA. "uDa bAhAo pagijjhiya sUrAbhimu AyAvaNabhUmie AyAvemANe " teramo taraavAjI bhayyAmAM sUryanI sAme lA rahIne, janne hAtha ayA zamIne AtApanA hotA hatA. " bahupaDi puNe chammA se" tebhaye jarAmara cha bhAsa sudhI te tapanI satata ArAdhanA erI. "sAmaNNapariyAgaM pAuNittA" 128 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.1 kurudatta anagArasvarUpanirUpaNam 129 pariyAgaM' zrAmaNyaparyAyaM cAritraparyAya pAuNittA' pAlayitvA samyaka paripAlya 'addhamAsiAe' ardhamAsikayA adhamAsena sampadyamAnayA 'saMlehaNAe' saMlekhanayA zarIrakaSAyAdi zoSaNarUpayA 'attANaM' AtmAnam 'jhasettA' jUSitvA saMyojya 'tIsaM' triMzad 'bhattAI' bhaktAni 'aNasaNAI' anazanAni anazanaiH 'chedettA' chittvA 'Aloiya paDikate' AlocitapratikrAntaH, AlocanaM pratikramaNazca vidhAya 'samAhiyatte' samAdhimAptaH samAhitaH san 'kAlamAse' kAlA'vasare 'kAlaM kiccA' kAlaM kRtvA 'IsANe' IzAne 'kappe' kalpe 'sayaMsi vimA tapasyAmeM unakA kama nahIM rahA pUre 6 chaha mAsa unake lagAtAra vyatIta hue 'sAmaNNapariyAgaM pANittA' isa taraha 6 chaha mAsa taka zrAmaNyaparyAyakA pAlana kara jaba unakA maraNa samaya bilakula najadika A gayA- taba unhoMne 'addhamAsiyAe saMlehaNAe' arddhamAsiko saMlekhanA dvArA 'attANaM jhusettA' AtmAkA zodhana kiyA arthAt 15 paMdraha dinataka bhojana pAnakA sarvathA mana vacana aura kAyase parityAga kara diyA, isa taraha karake unhoMne 'aloiyapaDikaMte apane kartavya karmakI AlocanA aura pratikramaNa kiyA, isa kriyAke karanese 'samAhipatte' ve samAdhiprApta hokara 'kAlamAse kAlaM kiccA' mRtyu ke avasarameM maraNako prApta hue aura 'IsANe kappe sayaMsi vimANaMsi' IzAnakalpa me apane vimAnameM IzAnendra ke sAmAnika devake rUpameM utpanna hue hai| ima viSayameM pUrvavarNita tiSyaka devakI taraha hI inakA bhI vizeSatA jAnanA cAhiye / yahI bAta 'jA tIsae vattavyayA sA savveva apari. A rIte cha mAsa sudhI zAmaNaya paryAyanuM pAlana karIne cAritra dharmanI ArAdhanA 4zane pratyunA samaya nahI mAvyA tyA "addhamAsiyAe saMlehaNAe attANa jhasettA" 15 542 hivasano sthaa| 4zana mAtmAnu thApana karyuM eTale ke 15 divasa sudhI cAre prakAranA AhArano mana, vacana ane yAtho tyAga ya. mAzate 15 542 hisane sthaa| zana"AloiyapaDikate" mAtoyanA tayA pratibhae / "samAhipatte" yitanI 21sthatA (samAthi) prApta bhAna "kAlamAse kAlaM kicco" bhRtyun| 21142 mAvatA yama pAyA bhane "IsANe kappe sayaMsi vimANaMsi" zAna 485vi potAnA vimAnamai shaanndranA sAmAnika deva tarIke utpanna thayA. A viSayanuM varNana pUrvavaNita tiSyaka devanA jevuM ja samajavuM. eja vAta nIcenA sUtrapATha dvArA prakaTa karI che zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 bhagavatisUtre gaMmi' svasmina vimAne-nije kimAne IzAnendrasya sAmAnikadevarUpeNotpannaH, aba pUrva varNitatiSyakavadasyApi sarva vaiziSTayaM vijJeyam ityAha-'jA tIsae battavyagA sA samveva aparisesA kurudattaputte yA tiSyake vaktavyatA sA sarvAsya aparizepA kurudattaputre jJAtavyA tena amyApi devazayanIya-devadRpyavasvAcchAdanAvagAhanApUrvakam AhArAdipaJcavidhaparyAptyA divyazarIranirmANAdidvArA IzAnendravada divyadevarddhidevadhuti devAnubhAvapAptiboMddhavyA // 90 14 // mUlam- "navaraM-sAtirege do kevalakappe jaMbUdIve dIve, avasesaM taM ceva, evaM sAmANiya-tAyattIsaga-logapAla-aggahisINaM, jAva-esa NaM goyamA ! IsANassa deviMdassa, devaraNo evaM egamegAe aggamahisIe devIe eyameyArUve visaye, visayamette buie; no ceva NaM saMpattIe vikuTvisuvA, vikuvaMti vA, vikuvissaMti vA" // sU0 15 // sesA kurudattaputta.' isa sUtrapATha dvArA pradarzita kI gaI hai / isa kathana se yaha prakaTa kiyA gayA hai ki kurudattaputra jo yaha sAmAnika deva hai vaha devazayanIya meM, devadRSyase AcchAdita huA aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra avagAhanA se utpanna huA hai / isake bAda vaha pAMca prakAra ko AhArAdi paryAptiyoM se paryApti hokara divya zarIrake nirmANa dvArA IzAnendrakI taraha divya devarddhi, divyadhuti aura divya devAnubhAvako bhogatA haiM / mU0 14 // 'navaraM sAtirege' ityAdi / sUtrArtha- (avasesaM taMceva) isa prazna ke uttarameM samasta kathana "jA tIsae vattavvayA sA samveva apari sesA kurudatta putte" vAnu tAtyaya e che ke kurudeva putra nAmanA IzAnendranA sAmAnika deva devazayAmA, devadUSya (vastra)thI AcchAdita thaIne aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga pramANe avagAhanAthI utpanna thayA che. tyAra bAda AhAra paryApti Adi pAMce paryAtithI paryApta (yukata) thaIne, divya zarIra pAmyA che. tyAM teo IzAnendra jevI ja divya samRddhi, divyavRti, divya prabhAva vagere bhogave che ke sU. 14 che "navaraM sAtirege" ityAdisatrArtha-(avasesaM taMceva) mA praznane samasta utta2 // viSayamA tivya zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.1 kurudatta anagArasvarUpanirUpaNam 131 chAyA-navaram-sAtireko dvau kevalakalpau jambUdvIpo dvIpo, avazeSa taccaiva evaM sAmAnikatrAyastriMzaka-lokapAla-agramahiSINom; yAvat-eSa gautama ! IzAnasya devendrasya, devarAjasya evam ekaikasyA agramahiSyAH devyAH ayama etadrUpo viSayaH, viSayamAtram uktam . no caiva saMpacyA vyarSiSurvA; vikurvanti vA, vikurviSyanti vA // sU. 15 // pahile ke jaisA hI jAnanA cAhiye (navaraM) parantu jo vizeSatA hai vaha isa prakArase hai- kurudattaputra ko vikurvaNA zakti (sAtirege do kevalakappe jaMbUdIve dIve) kucha adhika do jaMbUdvIpoMko bhara sakatI haiM / ( evaM sAmAgiya tAyattIsaga-logapAla-aggamahisINaM) isI tarahase sAmAnikadeva, brAyastriMzakadeva, lokapAla aura agramahiSiyoMka viSayameM bhI jAnanA cAhiye / (jAva esaNaM goyamA! IsANassa deviMdarasa devaraNNo evaM egamegAe aggamahisIe devAe ayameyArUdhe visae visayamette ghuie) yAvat he gautama ! yaha devendra devarAja IzA nendrakI eka eka agramahiSIkI vikurvaNA zakti kA isa prakAra kA kathana kevala viSayamAtrarUpase prakaTa kiyA hai (no ceva NaM saMpattIe vikubbisu vA vikucaMti vA vikunissaMti vA) abhI taka unhoMne na aisI vikurvANA kI hai, na karatI hai aura na Age bhI aisI vikurvaNA ve kareMgI hI // vinA viSayamA pramANe 24 sabhavA. (navaraM) 55 tamA vizeSatA te nIya pramANe cha- ( mAtirege do kevalakappe jaMbadIve dIve) 24ttatra temanI vikurvaNa zakitathI utpanna karelAM rUpe vaDe be ja vRddhIpa karatAM paNa vadhAre sthAnane sarI 24vAne samartha cha. (evaM sAmANiya-tAyattIsaga-aggamahisINaM) trAyasiM24 hevI, sopA mana paTTIyAnA viSayamA 5 5 24 sama.. (jAva esaNe goyamA ! isANasma deviMdamsa devaruNo evaM egamegAe aggama hisIe devIe ayame yArUve visae visayamaMtta buie) gautama ! 312 / 24 hevendra zAnanA pratye: sAmAnika devathI laIne pracaka paTTarANInA vikuvarNA zAMtanuM A kathana temanuM sAmarthya matAvA mATe 42vAmA vyu che. (nocera NaM saMpattie vikubisu vA, viku vA, vikuvissaMti vA) 5 tamaya mA sudhI vA vigaeyn karI nathI, vartamAnamAM karatA nathI ane bhaviSyamAM karaze paNa nahIM. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 bhagavatIsUtre TIkA-mahAvIrasvAmI IzAnendrasya kurudattaputrAdi sAmAnika devaviSaye trAya: striMzakAdiviSaye ca vAyubhUtinA kRtasya praznasya samAdhAnamAha-'navaraM'-ityAdi / he gautama vAyubhUte ! kurudattaputrasyApi IzAnendrasAmonikadevavizeSasya samRdayAdikaM ziSyakatradeva bodhyam, vizeSastu punaretAbAnera yata vikuvaMgAzaktyA vaikriya samudghAtena vAradvayaM samabahatya nijAtmIyaukriyanAnArUpanirmANaiH sampUrNa jambUdvIpApekSayA'pi adhikaM pradeza pUrayituM sa samarthaH ityabhiprAyeNAha-'sAtirege do kevalakappe' sAtireko sAdhiko dvau kevalakalpau sampUrNI 'jaMbUdIbe dIve' jambUdvIpo dvIpau jabUdvIpa nAmaka dvIpadvayam yathoktarItyA vaikriyanAnAzarIraiH ____TokArtha- vAyubhUtine 14veM satrameM Izanendra ke sAmAnikadeva jo kurudattaputra Adi hai, tathA trAyastriMzaka Adi jo deva haiM unake viSayameM jo prazna kiyA hai- usakA samAdhAna isa sUtra dvArA mahAvIra svAmIne unheM diyA hai- isameM yaha samajhAyA gayA hai ki- he gautama! ghAyubhUte ! kurudattaputra kI jo ki apanI viziSTa tapasyAke prabhAvase IzAnendrake sAmAnika deva hue hai samRddhi Adi deva kucha pUrvavarNita tiSyakadeva ke samAna hI jAnanI cAhiye / parantu usa kathana ko apekSA isa kathanameM jo antara hai vaha 'navaraM' padase prakaTa karate hue sUtrakAra kahate haiM- ki isa kathanameM kevala itanI hI vizeSatA hai ki IzAnendra ke sAmAnika deva jo kurudatta putrAdika hai ve vaikriyazakti janya vaikriya samuddhAta se do vAra yukta hokara apanI vikriyA se niSpanna hue apane hI aneka rUpoM dvArA sampUrNa do jaMbUddhopoM kI apekSAse bhI adhika pradeza ko bhara sakane meM samartha ho sakate hai / yahI bAta 'sAtirege do kevalakappe jaMbUdIve dIve' isa sUtrapATha dvArA TIkArtha- vAyubhUti aNagAre, 14 caudamAM sUtramAM batAvyA pramANeno, izAnendranA sAmAnika deva kurudattaputra vagerenA viSayamAM je prazna pUcha che, tene uttara A sUtramAM ApavAmAM Avyo che mahAvIra prabhu javAba Ape che ke he gautama! vayubhUti ! pitAnI viziSTa tapasyAnA prabhAvathI devarAja iMzAnendranA sAmAnika deva tarIke utpanna thayelA kurudattaputranI samRddhi, vikvaNuM AdinuM varNana pUrvakathita tiSyaka devanA pramANe ja samajavuM. paNa te kathana karatA kurudattaputranA kathanamAM je vizeSatA che te "navaraM" 54 vAtAvamA bhAvI cha. sAtirege do kelakappe jaMbUdIve dIve" IzAnendrano sAmAnika deva kurudatta putra, vaikriya sa muddaghAtathI utpanna karelAM pitAnAM aneka rUpa vaDe be jaMbudvIpa karatAM paNa vadhAre jagyAne bharI zakavA samartha che. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pameyacandrikA TIkA za 3. u. 1 kurudatta anagArasvarUpanirUpaNam 133 dhyAptuM samartha iti pUrveNAnvayaH / 'avasesaM taM ceva' avazeSaM taccaiva, avaziSTaM tiSyakadevAnusAra meva bodhyam iti zeSaH / evaM' tathaiva 'sAmANiya-tAyattIsagalogapAla-aggama hisINaM' sAmAnika-trAyastriMzaka-lokapAlogramahiSINAm, kurudattaputravat anyeSomApa IzAnasya sAmAnikAnAm, trAyastriMzakAnAM, seAma-yama-varuNakuberanAmalokapAlAnAm saparivArANAm aSTAnAm, agramahiSINAm samRddhayAdikaM vikurvaNAdikaJca jJAtavyam iti 'jAva' yAvat, atha bhagavAn mahAvIraH pUrvoktasya IzAnendrasya sAmAnikAdipaTTarAjJoparyantasahitasya vikuNAzakteH sva. rUpamAtrapratipAdanecchayA vAyubhUtimpati svAzayaM prakAzayati-'esaNaM goyamA ! IsANassa' ityAdi / he gautama ! vAyubhUte ! IzAnasya devendrasya 'devarAyA' devarAjasya 'evaM' tathaiva 'egamegAe' ekaikasyAH tadIyAyAH 'aggamahisIe' samajhAI gii| tathA 'avasesaM taM ceva' isa sUtrapATha dvArA yaha samajhAyA gayA hai ki isa viSaya meM aura deva kathana tiSyakadevake hI samAna hI hai / umameM koI vizeSatA nahIM haiM 'evaM' isa taraha kurudata putrakI jaisI samRddhi hai aura vikurvANA karane kI zakti hai usI prakArase 'mAmANiya-tAyattIsaga-logapAla aggamahisINa' aura bhI IzAnendra ke sAmAnika devoM kI, prAyastriMzaka devoM kI, cAra lokapAloM kI evaM apane2 parivAra sahita agramahiSiyoMkI samRddhi tathA vikurvaNA karanekI zakti hai / soma, yama, varuNa, kubera ye cAra lokapAla hai / 'jAva esa NaM goyamA ! IsANassa deviMdassa devaraNNo evaM egamegAe aggamahisIe devIe ayameyAruve visae visayamette khuie' yahAMse lekara 'vikuvvissaMti vA' isa antima matrapATha taka sUtrakArane bhagavAn mahAvIra prabhune vAyubhUti ko kyA inake viSayameM "abasesa taMveva" manuM samasta 4thana tiSya hevanA 4thana pramANe sbhaatemAM bIjI koI paNa vizeSatA nathI. "evaM sAmANika - tAyattIsaga - logapAla - aggamahisINaM" kurudattapurAnA jevI ja samRddhi tathA vikuvaNa zakita IzAnendranA bIjA sAmAnika devo, trAyazciMzaka deve, lokapAlo ane paTTarAo paNa dharAve che. (sema, yama, varuNa ane kubera, e cAra lokapAle che) "jAva esaNaM goyamA! IsANassa deviMdA devaraNNo evaM egamegAe aggamahisIe devIe ayameyArUve visae visayamette buDae"yI sAdhana "vikuvistaMti vA"sudhInA sUtrapAmA maDAvIra prabhume vAyubhUtina se samathuche / zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImUtre agramahiSyAH 'devIe' devyAH eSa khalu 'ayameyArUve' ayametadrUpo 'visaye' viSayaH, 'visayamette buie' viSayamAtram uktam, tadIyavikurvaNAzakteH svarUpa mAtrametatpati poditam, 'Nocera NaM saMpattIe' no caiva khalu sampatyA yathoktArtha sampAdanena IzAnendrAdayaH 'vikuvisu vA ' vyayiSuH, na kadAcidapi vikurvaNAM kRtavantaH 'vikubbati' vikurvanti, nApi samprati cikurvaNAM kurvanti 'vikuti saMti vA' vikurviSyanti, no vA vikurva NAM kariSyanti, etena vyavahAre vaikiya rUpANAmupayogakaraNAbhAve'pi nAyuktatva, svarUpasyaiva pratipAdanAt ||suu015|| apanA abhiprAya prakaTa kiyA hai yaha samajhAyA hai-isameM yaha kahA gayA hai ki sAmAnika devAdi se lekara paTTarAnI paryanta sahita jo IzAnendra haiM unakI vikurvaNAzakti kA yaha jo kathana kiyA gayA hai vaha saba unakI zaktikA svarUpa mAtra pradarzita karane ke liye kiyA gayA hai arthAt IzAnendrakI, unake sAmAnikadevo kI, trAyastriMzaka devokI, lokapAloM ko aura apane2 parivAra sahita agramahiSiyoMkI vikurvaNA karane kI jo zakti kahI gaI hai vaha kevala usakA svarUpa mAtra hI pradarzita kiyA gayA hai-ve saba apanI2 vikurvaNA zakti dvArA aisA kara sakate hai-itanI zakti unameM haiM--parantu unhoMne na kabhI aisA kiyA hai, na ve vartamAna meM aisA karate haiM aura na AgAmI kAla meM bhI ve aisA kareMge hI / yadi koI yahAM para aisI AzaMkA kare ki jaba ve isa prakAra se na karate hai na unhoMne aisA kiyA hai aura na ve Age bhI aisA karege ho, to phira isa kathanameM nissAratA hI AI jAnanI cAhiye. so isakA samAdhAna yaha hai ki IzAnendranI, kurudattaputranI, anya sAmAnika devonI, trAyasiMzaka devonI, lokapAlenI ane paTTarANIone vidurvaNa zakitanuM upakata varNana temanI zakitanuM nirUpaNa karavA mATe ja karavAmAM AvyuM che. teo eTalI vikurvaNuM karavAnI zakita avazya dharAve che, paNa temanI te zakitane prayoga teo kadI paNa karatA nathI. bhUtakALamAM kadI paNa temaNe evI vikuvaNA karI nathI, vartamAnakALamAM kadI paNa evI vidurvaNa karatA nathI ane bhaviSyamAM kadI paNa teo evI vikuvarNa karaze nahIM ahIM koI evI AzaMkA uThAve che ke - je teoe kadI evI vimurvaNuM karI nathI, teo kadI evI vimurvaNA karatA nathI ane bhaviSyamAM karavAnA paNa nathI, to A kathana sArahIna ja samajavuM joIe! te tenuM samAdhAna nIce pramANe che-teo zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 1 sanatkumAradevaRddhivarNanam 135 mUlam-"evaM saNaMkumAre vi, navaraM-cattAri kevalakappe jaMbUdIve dIve, aduttaraM ca NaM tiriyamasaMkheje, evaM sAmANiyatAyattIsa-logapAla aggahisINaM asaMkhejje dIvasamudde save vikuvvaMti, saNaMkumArAo AraddhA uvarillA logapAlA save vi asaMkhejje dIvasamudde vikuvaMti, evaM mAhide vi, navaraM-sAtirege cattAri kevalakappe jaMbUdIve dIve, evaM baMbhaloevi, navaraM-aTra kevalakappe, evaM laMtaevi, navaraM-sAtirege aTakevala. kappe, mahAsukke solasa kevalakappe, sahassAre sAtirege solasa, evaM pANaevi, navaraM-battIsaM kevalakappe, evaM accuevi, navaraMsAtirege battIsaM kevalakappe jaMbUdIve dIve, aNNaM taMceva" 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti tacce goyame vAyubhUI, aNagAre samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai, namasai, jAva-viharai, taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre annayA kayAI moyAo nayarIo naMdaNAo ceiyAo paDinikakhamai,paDinikkhamittA bahiyA jaNavayavihAraM viharai // sU0 16 // pAta aisI hai ki yadyapi ve vyavahAra meM isa taraha se apane caikriya rUpoko upayoga nahIM karate haiM phira bhI unameM aisI zakti hai ki yadi ve karanA cAhe to isa prakAra se kara sakate haiN| isameM koI rukAvaTa nahIM ho sakatI hai| isa prakAra se yaha unakI zakti kA svarUpamAtra pratipAdita kiyA gayA hai aisA jAnanA cAhiye // sU0 15 // vyavahAramAM temanI e vikrvaNa zakitano kadI paNa upayoga karatA nathI. chatAM temanAmAM evI zakita che ke teo dhAre te te vipharva karI zakavAne samartha che. temAM temane koI muzkelI naDatI nathI. A kathanathI eTale ja sArAMza grahaNa karavAne che ke teonI zakitanA svarUpanuM pratipAdana karavA mATe ja A pramANe kahevAmAM AvyuM che. sU 15 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre chAyA-evaM sanatkumAre'pi, navaram-caturaH kevalakalpAn -jambUdvIpAn dvIpAn, athottarazca niyaMgasaMkhyeyAn, evaM sAmAnikatrAya striMza-lokapAla-agramahiSINAm asaMkhyeyAn dvIpa-samudrAn sarve vikurvanti, sanatkumArAd ArabdhAH uparitanAH lokapAlAH sarve'pi asaMkhyeyAn dvIpa-samudrAn viku'evaM saNaMkumAre vi' ityAdi / sUtrArtha-(evaM saNaMkumAre vi) isI taraha se sanatkumAra viSaya meM bhI jAnanA cAhiye / (navaraM) parantu jo isameM vizeSatA hai vaha isa prakAra se hai (cattAri kevalakappe jaMbUdIve dIve aduttaraM ca NaM tiriyamasaMkhejje) isakI vikurvaNA itanI hai ki yaha usake dvArA niSpanna nAnArUpoM se cAra jaMbUropoM ko bhara sakatA hai / (evaM sAmANiya tAyattIsa-logapAla-aggamahisI NaM asaMkhejje dIvasamudda savve vikuvvaMti) isI taraha se sanatkumArake sAmAnika deva, prAyastriMzakadeva, lokapAla ora apane parivAra sahita agramahiSiyoM ke viSayameM bhI jAnanA cAhiye-arthAt-ye saba apanI vikurvaNA zakti dvArA nirmitarUpose pUre cAra jaMbUdvIpoMko bhara sakate hai aura tirache rUpameM asaMkhyAta dvIpa samudroM ko bhara sakate haiM / (saNekumArAo AraddhA uvarillA logapAlA samve vi asaMkhejje dIvasamudde vikubaMti) sanatkumArase lekara Upara ke samasta deva aura deviyAM asaMkhyAta dvIpa samudroM taka vikurvaNA kara "evaM saNaMkumAre vi" tyA sUtrArtha- ( evaM saNaMkumAre vi) me pramANe sanamAranA viSayamA 55 samarj(navaraM) pazu sanamAnI vimAnIya pramANe vizeSatA cha (cattArI kevalakappe jaMbUdIve dIve aduttaraM ca NaM tiriyamasaMkhejje) tamanA vigteu zakitathI nirmita rUpa vaDe cAra jaMbudvIpane tathA tiryazlekanA asaMkhyAta dvIpasmudrne 13 zavAne samartha cha. (evaM sAmAgiya - tAyattIsa - logapAla aggamahisINaM asaMkhejje dIvasamudde savve vikucvaMti) sanAbhAranA saamaani| devo, trAyazciMzaka devo, lokapAlo ane parivArathI yukta paTTarANanA viSayamAM paNa e ja pramANe samajavuM. eTale ke teo paNa temanI vimurvaNA zakitathI utpanna karelAM rUpa vaDe pUrepUrA cAra je budvIpane tathA tilokanA asaMkhyAta dvIpa samudrone bharI zake che. (saNakumArAo AraddhA uvarillA logapAlA samve vi asaMkhejje dIvasamudde vikuvvaMti) sana bhArathI sahana upanA samasta vo mane havAsA masabhyAta dI5 sabhudAna pAtAnA vaiThiya 3pAthI marIza cha. (evaM mAhide vi) bhAndranA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramedacandrikA TIkA za. 3. u. 1 sanatkumAradeva RddhinirUpaNam 137 rvanti, evaM mAhendre'pi navaram-sAtirekAn caturaH kevalakalpAn jambUdvIpAn vIpAna, evaM brahmaloke'pi, navaram-aSTa kevala kalpAn, evaM lAntake'pi, navaram-sAtirekAn aSTakevalakalpAna mahAzukre SoDaza kevalakalpAn sahasrAre sAtirekAn SoDaza, evaM prANate'pi, navaram-dvAtriMzataH kevalakalpAna evam acyute'pi, navaram-sotirekAna dvAtriMzataH kevalakalpAn jambUdvIpaNana dvIpAna, sakate haiN| evaM mAhiMde vi) isI taraha se mAhendra ke viSayameM bhI jAnanA caahiye| (navaraM) parantu yahA~ jo vizeSatA hai vaha isa prakAra se hai(sAirege kevalakappe cattAri jaMbUdIve dIve) ye apanI vikurvaNA zakti dvArA niSpanna nAnA rUpoM se kucha adhika cAra jaMbU dvIpoMko bhara sakate haiM / ( evaM baMbhaloevi ) isI taraha se brahmaloka meM bhI jAnanA cAhiye / (navaraM) parantu yahAM para jo vizeSatA hai vaha isa prakAra se hai ki ye (sAirege aTTha kevalakappe) kucha adhika ATha jambUdvIpoM ko bhara sakate haiM / (mahAsukke solasakevalakappe sahassAre sAirege selasa, evaM pANae vi, navaraM battIsaM kevalakappe, evaM accue vi, navaraM sAIrege battIsa kevalakappe jaMbUdIve dIve) mahAzukrameM vikurvaNAzaktibArA niSpanna nAnArUpoM dvArA pure solaha jaMbUdvIpa bhare jA sakate hai| sahasrAradevaloka meM vikurvaNA zakti dvArA kucha adhika solaha jaMbUdIpa bhare viSayamA 5 oma 24 any. ( navaraM) 59 mA ndranI viva' zatimA nIya pramANe vizeSatA hai- (sAirege kevalakappe cattAri jaMbUdIve dIve) te tanI vikuvarNa zakitathI utpanna karelA vividha rUpa vaDe cAra jaMbUdIpa karatAM paNa vadhAre yAne bharavAne samartha cha. (evaM vaMbhaloe vi) prasonA viSayamA 55 sema 1 samA. (navaraM) paNa tyAMnA yonI vipatimA nIya pramANe vizeSatA cha.- (aTTha kevalakappe) te pAtAnI viva izatithI nimita vividha 3 // 1 mA bhUdvIpona 1 zavAne samaya che. (evaM laMtee vi) me prabhA sAntavA viSa 59 samaj (navaraM) 5 tyAM rahetA vonI vizu zatibhA meM vizeSatA cha : (sAirege aTThakevalaphappe ) teyA potAnI vivA dvArA nimita rUpe vaDe ATha jambudvIpa karatAM paNa vadhAre sthAnane bharI zake che. (mahAsukke solasakevalakappe, sahassAre sAirege solasa, evaM pANae vi, navara battIsaM kevalakappe, evaM accue vi, navaraM sAirege battIsaM kevalakappe, jabUdIve dIve) mahAzunAvo vigu zatithI 64-na 35o 43 52 // seLa jabudvIpo bharI zake che. sahasAra devalekanA devo vikuNAzakita dvArA nirmita vividha zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 bhagavatIsUtre anyat tadeva / tadevaM bhadanta ? tadeva bhadanta ! iti tRtIyo gautamo vAyubhUti ranagAraH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate, namasyati, yAvat-viharati / tataH zramaNo bhagavAna mahAvIro'nyadA kadAcit mokAyAH nagaryAH nandanAt caityAt pratiniSkAmati pratiniSkramya bahirjanapadavihAraM viharati // sU0 16 // jA sakate haiM, isI taraha se prANata devaloka meM bhI jAnanA cAhiye, parantu yahA~ para 32battIsa jaMbU dvIpoM ko pUrNarUpa se bhara sakanekI vikurvaNA zakti hai / isI taraha se acyuta devaloka meM bhI jAnanA cAhiyeparantu yahAM para jo vikurvaNA zakti hai usake dvArA kucha adhika 32 jaMbuddhIpa bhare jA sakate hai| (aNNaM taM ceva) vAkI kA aura saba kathana pahile ke jaisA hI samajhanA caahiye| (sevaM bhaMte !) sevaM bhaMte ! ti tacce goyame vAyubhUI aNagAre samaNaM bhagava mahAvIraM vaMdada, namasai, jAva viharai) isa prakAra bhagavAn mahAvIra ke mukhAravinda se sunakara tRtIya gautama vAyubhUtine unase kahA ki he devAnupiya ! Apane jaisA pratipAdana kiyA hai vaha aisA hI hai-he bhadanta ! vaha aisA hI hai-isa prakAra se kaha kara una tRtIya gaNadhara vAyubhUti ne una zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdanA namaskAra kiyA yAvat ve phira apane sthAna para virAja gaye / (taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre annayA kayAI moyAo nayarIo naMdaNAo ceiyAo paDinikkhamai, paDinikvamittA rUpe vaDe soLa jaMbudvIpa karatAM vadhu jagyAne bharI zake che. prANata devakamAM paNa e ja pramANe samajavuM. paNa teo temanI vikuvaNathI utpanna karelAM rUpa vaDe 32 batrIsa jaMbUDhApane bharI zakavAne samartha che. azruta devalekanA devo temanI vikrvaNazakitathI nirmita vividha rUpe vaDe 32 batrIsa jaMbudvIpa karatAM paNa vadhAre jagyAne bharI zakavAne samartha cha. (aNNaM taM ceva) pArnu samasta 4thana mAga hyA pramANe samab. (sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti tacce goyame vAyubhUI aNagAre samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai, namasai jAva viharai) bhagavAna bhAvI2 svAmIna bhupAvindhyA A prakAranAM zabdo sAMbhaLIne trIjA gaNadhara vAyubhUtie temane kahyuM - "he bhadanta! Ape pratipAdita karela hakIkata tadana sAcI che. ApanI vAta yathArtha che. temAM zaMkAne sthAna ja nathI." tyArabAda bhagavAna mahAvIrane vaMdaNa namaskAra karIne teo tamanI 042yA mesI gayA. (taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre annayA koI moyAo nayarIo naMdaNAbho ceiyAA paDinikkhamai, paDinikvamittA bahiyA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3. u. 1 sanatkumAradevaRddhinirUpaNam 139 TIkA - tataH bhagavAna sanatkumArAdInAmapi devavizeSANAM samRddhi vikurvaNAdikaM gautamamprati pratipAdayati- " evaM saNakumAre vi' ityAdi / evaM tathaiva, sanatkumAre'pi bodhyamiti zeSaH etAvatA sUtreNeyaM gAthA sUcyate - " saNakumAreNaM bhaMte! deviMde, devarAyA kemaDiDIe, kevaiyaM ca NaM pabhU viuccittae ? goyamA ! saNakumAreNaM deviMde, devarAyA mahir3Ie, seNaM bArasaNDaM vimANAvAsasaya sAhaslINaM, vAvatarIe sAmANiyasAhassINaM ci jAva - cauNDaM bAvattarINaM AyarakukhadevasAhassINaM, " ityAdi // chAyA - sanatkumAro bhagavan ! devendraH, bahiyA jaNavayavihAraM viharai ) isake bAda zramaNa bhagavAna mahAvIra ne kisa eka dina mokA nagarI ke nandana caityase nikala kara bAhara janapada meM vihAra karane lage / TIkArtha-IzAnendra AdikI samRddhi tathA vikurvaNAzaktike viSaya meM apanA abhiprAya prakaTa karake bhagavAn mahAvIra ne sanatkumAra Adi devavizeSoM kI samRddhi aura vikurvaNA AdikA pratipAdana tRtIya gautamake prati kiyA yahI bAta isa sUtra dvArA prakaTa kI gaI hai / " evaM saNakumArevi " sanatkumAra ke viSaya meM bhI aisA hI jAnanA cAhiye- aisA jo yaha sUtra kahA hai- so itane sUtra se yaha gAthA sUcita kI gaI hai - saNakumAreNaM bhaMte! deviMde devarAyA ke mahiDIe, kevaiyaM ca NaM pabhU vikuvvittae goyamA ! saNakumAreNaM deviMde devarAyA mahir3Ie, se NaM vArasanhaM vimANAvAsa saya sAhassINaM, bAvantarIe sAmANiya sAhassINaM ti jAtra caunhaM bAvatarINaM AyarakkhadevaGraefaeri faers ) tyAra mAha me hivase bhojanagarInA nandana rautymAMthI nIkaLIne, mahAvIra prabhu tenI bahAranA pradezAmAM vicaravA lAgyA. TIkAtha`zAnendra AdinI samRddhi, viSuvA vagerenuM pratipAdana karyAM pachI, bhagavAna mahAvIra prabhu, trIjA gautama vAyubhUti aNagAra pAse sanakumAra Adi devAnI samRddhi, viSThurvINA vagerenuM varNana ure che. "evaM saNakumAre vi" sanatkumAranA viSayamA pazu ema ja (izAnendra mujaba) samajavuM. A uparathI vAyubhUtie nIce pramANe prazna pUchayo ithe, te sUcita thAya che - " saNakumAre NaM bhaMte! deviMde devarAyA ke mahiDIe ke caNaM pabhU vikuvvittae ?" De lahanta ! devarAna, devendra sanatkumAra kevI mahAna samRddhi AdithI yukta che ? te kevI viku aa karavAne sama che? "goyamA ! saNakumAreNaM deviMde devarAyA mahiDIe se gavArasaha vimANAvAma saya sAhassINaM, cAvattarIe sAmANiyasAhassINaM tti jAva caunhaM bAva " zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 bhagavatIsUtre devarAjaH kiMmaharddhikaH, kiyacca prabhurvikurvitum ? gautama ! sanatkumAro devendraH, devarAjo maharddhikaH, sa dvAdazAnAM vimAnAvAsazatasAhasrINAm , dvAsaptatInAm sAmAnikasAhasrINAm-iti, yAvat-catasRNAM dvAsaptatInAm AtmarakSakadevasAhasrINAm , ityAdi / sanatkumAro devendraH apUrvasamRddhizAlI dvAdazazatasahasravimAnAvAsa-dvAsaptatisahasrasAmAnikadeva - aSTAzItisahasrAdhikalakSadvayAtmarakSaka devAnAmupari svAdhipatyAdikaM kurvan divyAn bhogAn bhuJjAno viharati, ityAdi pUrvavadeva bodhyam 'navaraM' vizeSastu etAvAneva yat sa vikurvaNAzaktyA vaikriyasamud ghAtena nAnArUpanirmANadvArA 'cattAri' caturaH 'kevalakappe' kevala kalpAna jaMbUdIve dIve 'jaMbUdvIpAna dvIpAna sampUrNAna caturo jambUdvIpanAmakadvIpAna pUrayituM samarthaH, iti bhAvaH / punastasya pUrvadevApekSayA sAmarthyAtizayaM pratipAdayati-'adusAhassINaM" ityAdi, isakA artha isa prakAra se hai-he bhadanta ! devendra devarAja sanatkumAra kitanI baDI RddhivAlA hai aura vaha kitanI cikurvaNA zakti karane meM samartha hai ? to isakA uttara yaha hai ki he gautama ! vaha devendra devarAja sanatkumAra bahuta baDI RddhivAlA hai jaise vaha 12 bAraha lAkha vimAnoMke, 72 bahattara hajAra sAmAnika devoMke, aura 2do lAkha 88 aThAsI hajAra AtmarakSaka devoMke Upara Adhipatya Adi karatA huA divya bhogoMko bhogatA rahatA hai ityAdi saba kathana pahilekI tarahase hI jAnanA cAhiye / parantu pahile ke kathanameM aura isase saMbaMdhita kathana meM jo bheda hai vaha 'navaraM' pada se sUtrakAra ne prakaTa kiyA haiMjo isa prakAra se hai-'cattAri-kevalakappe jaMbUdIve dIve' yaha sanatkumAra apane vikurvaNA zakti se nAnArUpo ke nirmANadvArA sampUrNa cAra jaMbU dvIpoM ko bhara sakatA haiN| tathA pUrva devoM kI apekSA isameM aura kyA ttarINaM AyarakkhadevasAhamsANaM" gautama! hevendra, 3120 sanabhA2 upl bhAre samRddhivALe che. te bAra lAkha vimAna, 72 betera hajAra sAmAnika de, ane 288000 elAkha aThayAsI hajAra AtmarakSaka deva para Adhipatya Adi bhAgavata thake divya bhegone upabhega kare che ItyAdi samasta kathana AgaLa mujaba samajavuM. " navaraM " 54 paDeain thanamA vizeSatA che te nAya pramANe sabhI . "catAri kevalakappe jaMbUdAve dAve" sanAbhA2 temanI vi tithI utpanna karelAM vividha rUpa vaDe pure purA cAra ja bUdvApane bharI zakavAne samartha che. tathA AgaLa varNavelA de karatAM temanAmAM keTaluM vadhu sAma che te sUtrakAre nIcenA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 1 sanatkumAradevaRddhinirUpaNam 141 taraM ca NaM tiriyamasaMkheje' athottarazca tiryagasaMkhyeyAn dvIpasamudrAna vaikriyarUpaiHpUrayituM tasya saamrthymityaashyH| tadIyasAmAnikAdidevAnAmapi vikurvaNAzaktyA niSpAditanAnArUpaiH asaMkhyeyAn dvIpasamudrAn vyAptuM sAmarthya mityAha-'evaM sAmANiya-tAyattIsa-logapAlAggama hisINaM' ityAdi ! enaM tathaiva pUrvavadeva sAmAnika-trAyastriMzaka-agramahiSINAm , madhye ekaikaH iti zeSaH, 'asaMkhejje' asaMkhyeyAn 'dIvasamudde' dvIpasamudrAn 'savve' sarvAn sampUrNAn itibhAvaH, vikuvvaMti, vikurvaNAzaktyA nimitavaikriyarUpaiH vyAptuM zaknoti / 'saNaMkumArAo' sanatkumArAt 'AraddhA' ArabdhAH sanatkumAramArabhya 'uvarillA' uparitanAH 'logapAlA' lokapAlAH 'savvevi' sarve'pi 'asaMkhejje' asaMkhyeyAn sAmarthyAtizaya hai isa bAta ko sUtrakArane 'aduttaraM ca NaM tiriyamasaMkhejje' isa sUtra pATha se prakaTa kiyA hai-isakA tAtparya yaha hai ki yaha tirache rUpa meM asaMkhyAta dvIpa samudroM ko apane vaikriyarUpoM dvArA bhara sakaneke liye samartha hai / isI taraha kI zakti isake sAmAnika deva AdikoM meM bhI haiM yaha bAta 'evaM sAmANiya tAyattIsa logapAlagga mahisINaM' ityAdi sUtradvArA mUtrakArane prakaTa kI hai / jisa prakAra sanatkumAra apanI vikurvaNA zakti se nirmita vaikriyarUpoM dvArA asaMkhyAtadvIpa samudroMko bhara sakatA hai usI prakAra se isake sAmAnika brAyastriMzaka devoM meM se aura agramahiSiyoM meM se eka 2 deva aura devI asaMkhyAta2 dvIpa samudroM ko apanI vikurvaNA zaktise nirmita vaikriyarUpoM dvArA bhara sakatI hai / 'sarNakumArAo AraddhA' sanatkumAra se lagAkara 'uvarillA' Upara ke 'savve' samasta 'logapAlA' lokapAla sUtradvArA matAvyu cha- " aduttaraM ca NaM tiriyamasaMkhejje " te tiyosal asaMkhyAta dvIpa samudrone pitAnAM vaikriya rUpa vaDe bharI zakavAne samartha che, e ja prakAranI zakti temanA sAmAnika deva AdimAM paNa che, e vAta nIcenA sUtra dvArA 548 43cha- "evaM sAmANiya, tAyattIsa, logapAlaggamahisINaM" vA zata sanakumAra temanI vakriya zaktithI nirmita vaikriyarUpe vaDe asaMkhyAta dvIpa samudrone bharI zake che, evI rIte temanA sAmAnika de, trAyazcizaka de, lokapAla ane agnamahiSIo (paTTarANIo) paNa vaikriyarUpe vaDe asaMkhyAta dvipasamudrone bharI zavAne samartha cha. "saNaMkumArAo AraddhA" sanAmArathI bane. uvarillA' tabhanI 52nA madhai "sanve logapAlA" alsuld "asaMkhejje dIvasamu" zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImUtre 'dIvasamudde' dvIpasamudrAn 'vikuvvaMti' vikurvanti, vikurvaNayA vyApnuvanti, yadyapi sanatkumAraloke devInAmudbhavo nAsti tathApi saudharmalokotpannAH samayAdhikapalyopamAdidazapalyopamAntasthitizAlinyo'parigRhotadevya eva sanatkumAradevAnAM bhogAya sampadyante ityAzayenoktam - agramahiSya iti / 'evaM' tathaiva pUrvavadeva 'mAhiMdevi' mAhendre'pi mAhendraloke'pi bodhyam , tallokavAso devo'pi mAhendrapadenocyate, tathAca 'evaM mAhiMde vi' itisUtreNa adhastanI gAthA mucyate-"battIsa aTThAvIsA bArasa aTThacauro sayasahassA, AraNe baMbhaloyA 'asaMkhejje dIvasamudde' asaMkhyAta dvIpa samudroMko apanI2 vikurvaNAse bhara sakate haiM / yadyapi sanatkumAra devalokameM deviyoMkI utpatti nahIM hotI hai kyoMki dUsare devalokataka hI deviyoM kA utpAda honA si. dvAntameM prakaTa kiyA gayA hai, to bhI saudharma devalokotpanna deviyAMki jinakI sthiti 1 eka samaya adhika vAle palyopama se lagAkara dasa 10 palyopama taka kI hai aura abhItaka jinhoMne kisI ke sAtha sambandha nahIM kiyA hai-arthAt-kisI devAdi kI jo abhItaka ardhAGginI nahIM banI haiM aisI deviyAM hI sanatkumAradevoM ke bhogane meM kAma AtI haiM-isI Azaya ko sUcita karane ke liye 'agrahiSI' aisA sUtra meM kahA gayA hai / evaM mAhidevi' isI taraha se mAhendra devaloka meM bhI jAnanA cAhiye / mAhendradevaloka vAsI deva bhI mAhendrapada ke vAcya hote haiN| tathA ca ' evaM mAhiMde vi' isa sUtradvArA nIce kI yaha gAthA sUcita kI gaI haiM-"vattIsa aTThAvIsA bArasa attttcuroasaMkhyAta dvIpa samudrone temanI vikuNAzakti dvArA nirmita kaeNkriya rUpathI bharI daI zake che. jo ke sanaskumAra devalokamAM deviyenI utpatti thatI nathI, kAraNa ke siddhAMtamAM evuM lakhyuM che ke bIjA devaleka sudhI ja deviyenI utpatti thAya che, te paNa saudharma devalokamAM utpanna thayelI devi ke jemanI sthiti eka samaya adhikavALA pApamathI laIne dasa patye pama sudhInI hoya che ane jemaNe hajI sudhI koInI paNa sAthe saMbaMdha joDe nathI- eTale ke kaI paNa devanI hajI sudhI je ardhaganA banI na hoya evI deviyene ja sanaskumAra de upabhega kare che. e ja mAzayatuM sUyana 42vA mATe "anamahiSI" 56ne prayoga ye che. 'evaM mAhiMdevi mahendra devalokanA denA viSayamAM paNa ema ja samajavuM. "mahendra pada mAhendra vasamA rahutA vornu pAya cha bhane "evaM mahiMde vi." sUtra dvArA nAyanI ||thaa sUthita 421AmA bhAvI cha- "vattIsa aTThAvIso bArasa aTTacauro sayasahassA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 1 sanatkumAradevaRddhinirUpaNam 143 vimANasaMkhA bhave esA, payAsaM catta chacceva sahassA laMtaka-mukka-sahassAre, sayacauro ANaya-pANa-esu tiNi AraNNa-ccuyao"chAyA-dvAtriMzat, aSTAviMzatiH, dvAdaza aSTa catvAri zatasahasrANi, AraNe brahmaloke, vimAnasaMkhyA bhaveta eSA, paJcAzat catvAriMzat SaTcaiva sahasrANi lAntaka-zukra-sahasrAre, zataM catvAri Anata-prANatayoH trINi AraNAcyutayoH / iti| asyAH gAthAyAzcAyamarthaH-prathama saudharmakalpe dvAtriMzallakSavimAnAni santi, IzAnAkhyadvitIye aSTAviMzatilakSavimAnAni, tRtIye sanatkumAre-dvAdazalakSANi caturthe-mAhendre aSTalakSANi, paJcame brahmaloke catvAri lakSANi vimAnAni, SaSThe lAntake pazcAzat sahasrANi, saptame mahAzukre catvAriMzat sahastrANi, aSTame sahasrAre SaTsahasrANi, navame AnatAkhye dazame prANatAkhye catvAri zatAni, ekAdaze AraNe dvAdaze'cyute trINi zatAni vimAnAni vidyante, / sAmAnikasaMkhyAgAthA ceyam-" caurAsII asII bAvattarI sattarIya saTThIya pannA cattAlIsA tIsA vIsA dasasahassA" tti sayasahassA, AraNe baMbhaloyA vimANasaMkhA bhave esA, pannAsaMcatta chacceva sahassAlaMtakasukasahassAre, sayacauro ANayapANaesu tiNi AraNccu yao" isa gAthA kA artha isa prakAra se hai-prathama saudharma devalokameM 32battIsalAkha vimAnahai IzAnadevalokameM 28 aThAIsa lAkha, sanatkumAra devaloka meM 12 bAraha lAkha, mAhendra meM ATha lAkha aura brahmaloka meM 4 cAra lAkha vimAna hai| lAntaka meM pacAsa hajAra, mahAzukra meM cAlIsa hajAra, sahasrAra meM 6 chaha hajAra, navama Anata devalokameM aura dazaveM prANata devalokameM cArasau,AraNa evaM acyutameM 300 tInasau vimAna hai / sAmAnika devokI saMkhyA pradarzaka gAthA isa prakAra se hai- 'caurAsII asII bAvattarI sattarI ya saTThIya, pannA AraNe baMbhaloyA vimANasaMkhA bhave esA, pannAsaM catta chaJceva sahassA laMtaka sukkasahamsAre, sayacauro ANayapANaesu tiSNi AraNNaccuyao" usal saudharma devalokamAM 32 batrIsa lAkha. IzAna devakamAM 28 aThyAvIza lAkha, sanaskumAra devalekamAM 12 bAra lAkha, mahendra devalokamAM 8 ATha lAkha ane brAlekamAM cAra lAkha, vimAna che. lAntakamAM pacAsa hajAra, mahAzukamAM cAlIza hajAra, sahasAramAM cha hajAra vimAna che. navamAM Anata ane dezamAM prANata devalokamAM 400 cAra vimAna che AraNa acuta devalokamAM 300 traNa vimAna che. " caurAsII asIi bAvattarI sattarIya saTThI ya pannA cattAlIsA tIsA vIsAdasasahassA" mA yA 624 pasabhAmA sAmAni ve! che, te matA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 bhagavatIsUtre chAyA-caturazIti razItiH dvAsaptatiH saptatizca SaSTizca, paJcAzat catvAriMzat triMzat dvAdazadazasahasrANi' iti / prathamadevalokasvAminaH zakendrasya caturazItisahasrasAmAnikadevAH, dvitIyasya-azItisahasrasAmAnikadevAH, tRtIyasya-dvAsaptatisahasrasAmAnikAH caturthasyasaptatisahasrasAmAnikAH, pazcamasya SaSTisahasrasAmAnikAH, SaSThasya paJcAzatsahasrasAmAnikAH, saptamasya-catvAriMzatsahasrasAmAnikAH, aSTamasya triMzatsahasrasAmAnikAH, navamadazamayoH indrasya dvAdazasahasrasAmAnikAH, ekAdazahAdazayoH indrasya dazasahasrasAmAnikAH devAH santi / tathAca IzAnendrAdivat mAhendrasyApi devasya samRddhayAdikaM bodhyam svasAcattAlIsA tIsA vIsA dana sahassA' prathama devaloka ke svAmI zakrendra ke caurAsI hajAra sAmAnika deva haiN| dvitIya devaloka ke svAmI IzAnendrake 80 assI hajAra sAmAnika deva haiM / tRtIya devaloka ke svAmI sanatkumAra ke 72 bahattara hajAra sAmAnika deva hai / caturthake 70 sattara hajAra sAmAnika deva haiM / paMcama devaloka ke svAmIke 60 sATha hajAra sAmAnika deva hai| chaThaveM devaloka ke svAmI ke 50 pacAsa hajAra sAmAnika deva hai / sAtaveM devaloka ke svAmI ke 40 cAlIsa hajAra sAmAnika deva hai| 8 AThaveM devalokake svAmI ke 30 tIsa hajAra sAmAnika deva hai / 9 navaveM 10 dasaveM ina do devalokoMke svAmIke 20 vIsahajAra sAmAnika deva hai| 11gyArahaveM aura 12bArahave devalokake svAmIke 10 dasahajAra sAmAnika deva haiN| IzAnendraAdikI taraha mAhendra devake bhI samRddhi AdikA deva kathana che-pahelA devalokanA svAmI zakendranA 84000 cerAsI hajAra sAmAnika devo che. bIjA devalokanA svAmI IzAnendranA 80000 eMzI hajAra sAmAnika devo che trIjA devakanA svAmI sanaskumAranA 72000 betera hajAra sAmAnika devo che cethA pAMcamAM ane chaE devakanA svAmInA anukrame 70000 sItera hajAra 60000 sATha hajAra ane 50000 pacAsa hajAra sAmAnika devo che sAtamA, AThamAM ane navamAM devakanA svAmInA anukrame 40000 cAlIsa hajAra 30000 trIsa hajAra ane 20000 vIsa hajAra sAmAnika devo che dasamAM devalekanA svAmInA paNa 20000 vIsahajAra sAmAnika devo che agiyAramAM tathA bAramAM devalokanA svAmInA 10000 dasa hajAra sAmAnika devo che mahendra kalpavAsI devonI samRddhi AdinuM varNana IzAnendra zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za. 3 u. 1 sanatkumAradevaRdinirUpaNam 145 mAnikAdipaTTamahiSAparyantadevAzupari svAdhipatya - svAmitva -bhartRtvAdikamapi pUrvavadeva, kevalaM pUrvadevApekSayA vizeSatAmAha-'navaraM' vizeSaH punaretAvAneva yat sa vikuNAzaktyA vaikriyasamudghAtena samavahatya nirmita nijAtmanAnArUpaiH 'sAtirege' sAtirekAn iti sAdhikAn ityarthaH 'cattAri' caturaH kevalakappe' kevalakalpAn saMpUrNAn , 'bUdIve dIve' jambUdvIpAna dvIpAna pUrayitu samarthaH, / 'evaM' tathaiva 'bhaloe vi' brahmaloke'pi arthAt brahmalokadevasyApi samRddhayAdikaM svasAmAnikAyupari svAdhipatyAdikamapi pUrvavadeva bodhyam , 'navaraM' vizepastu ayameva yat sa brahmendraH tadIyasAmAnikAdidevAzca vikurvaNAzaktayA vaikriyajAnanA cAhiye / yadyapi apane sAmAnika devoM se lekara parivAra sahita agramahiSiyoM taka ke Upara mAhendrakA Adhipatya svAmitva bhartRtva Adi kuchapUrva ke jaisA hI hai-parantu phira bhI pUrva devoM kI apekSA isameM jo vizeSatA hai vahI 'navaraM' isa pada dvArA yahAM prakaTa kI gaI-jo isa prakAra se hai-mAhendrakalpakA indra vikurvaNAzaktise vaikriya samuddhAta karake nirmita apane nAnA rUpoM dvArA 'mAtirege cattAri kevalakappe jaMbUddIve dIve' kucha adhika cAra saMpUrNa jaMbUropoM ko bhara sakane meM samartha ho sakatA hai| 'evaM' isI taraha se 'baMbhaloe vi' brahmaloka kA jo indra haiM usake viSaya meM bhI jAnanA cAhiyevaha bhI samRddhizAlI hai-apane sAmAnika devoM Adike Upara vaha bhI svAdhipatya Adi rakhatA huA divya bhogoMko bhogatA rahatA hai parantu isa varNana meM aura pUrvake indrAdi koM ke varNana meM vizeSatA vikurvaNA zakti ko lekara isa prakAra se hai--brahmalokakA indra tathA usake saamaapramANe ja samajavuM che ke sAmAnika devo trAyazcizako lekapale agra mahiSAo uparanA Adhipatya, svAmItva AdinuM varNana IzAnendra jevuM ja che, te paNa mAhendrakalpanA IndranA vidurvaNazakitamAM je vizeSatA che te "navara pada dvArA prakaTa karI che, te vizeSatA nIya prabhA - "sAtirege cattarikevalakapaNe jaMbUdIve dAve" mahendrakalpano Indra potAnI vidhurvaNa zaktithI vakriya samughAta karIne vividha rUpanuM nirmANa karIne, te rU vaDe cAra saMpUrNa jaMbuddIpa karatAM paNa vadhAre jagyAne bharI zAna samaya che. evaM baMbhaloe vi" mI 465nA chan (1 51 ema ja samajavuM. te paNa IzAnenA jevI ja samRddhi vagerathI yukta che. te paNa tenA sAmAnika deva Adi para Adhipatya bhegave che. paNa tenI vimurvaNa zakitamAM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImatre zarIraiH 'aTTa' aSTau * kevalakappe' kevalakalpAna saMpUrNAn jambUdvIpAn vyAptuM smrthaaH| 'evaM' tathaiva 'laMtaevi' lAMtake'pi bodhyam , etAvatA lAntakadevo'pi pUrva vadeva samRddhayAdizAlI svasAmonikAdidevopari svasattAdhipatyAdikaM kurvan divyAna bhogAn bhuJjAno viharati, evaM tadIyasAmAnikAdidevA api bodhyAH , kevalaM 'navaraM' vizeSatA tu tasya pUrva devApekSayA iyameva yat 'sAtirege' sAtirekAn sAdhikAn 'aTThakevalakappe' aSTau kevalakalpAn jambUdvIpAn pUrayituM vikurvaNAzaktyA vaikriyanijAtmavividharUpanirmANasamarthaH / evaM -- mahAmukke' mahAzukre'pi pUrvavadeva bodhyam , arthAt mahAzukradevasyApi tadIyasAmAnikAdezva nika Adi deva 'aTThakevalakappe apanI vikurvaNA zakti se niSpanna anekarUpoM dvArA ATha jaMbUdvIpa jaise vistRta sthAna ko pUrNarUpase bhara sakate haiM / 'evaM laMtae vi' isI taraha lAntaka devalokavAmI indra usake sAmAnika deva Adi saba hI pahile kI tarahase hI samRddhi AdizAlI haiM / vaha lAntaka indra apane sAmAnika deva Adike Upara svAdhipatyAdika karatA huA divya bhogoko bhogatA rahatA hai| parantu isakI vikurvaNA zaktikA kSetra pahile ke devAdikoM kI apekSA kucha adhika ATha jaMbUdvIpoM ko bhara sakate haiM yahI bAta 'navaraM aTThakevalakappe' isa sUtra pATha dvArA prakaTa kI gaI haiM / tathA 'mahAsukke solasa kevalakappe' isa sUtra pATha dvArA yaha pradarzita kiyA gayA haiM ki mahAzukra devakI aura usake sAmAnika deva AdikoM kI samRddhi Adika saba pahile kI 2 vizeSatA cha ta naye pramANa cha- "aTakevalakappe" prasanandra tathA tanA sAmAnika Adi deve vimurvaNa zakitathI nirmita vividha rUpe vaDe pUrA ATha 4 muddhAmA sthAnane ma 24vAne samaya che. "evaM laMtae vi" saant1lakano Indra tathA tenA sAmAnika Adi deve paNa eTalI ja samRddhizALI che. te lAtaka devakane indra tenA sAmAnika Adi deve para Adhipatya, svAmItva Adi bhagavate thake, aneka divya bhego bhegavyA kare che. brahmalekanA indra karatA lAntakanA IndranI vikRrvaNuM zakitamAM je vizeSatA che te nIcenA sUtramAM prakaTa karI che"nvrN sAtirege aTTa kevalakappe" alras Rasne chandra tathA tena sAmAni Adi devo temanI vikvaNu zakitathI nimita rUpe vaDe ATha jaMbudvIpa karatAM paNa 1dhAre yAne marI 24Ane samartha che. " mahAmukke solasakevalakappe " mahAzukra devalokanA Indra tathA tenA sAmAnika Adi devo paNa eTalA ja samRddhizALI zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacankiATIkA za. 3. u. 1 sanatkumAra devaRddhinirUpaNabhU 147 yathoktameva samRddhayAdikaM svasAmAnikAdidevopari svasattA''dhipatyAdipUrvaka divya bhoga bhogazIlatvaM viharaNazAlizvazca vartate, kintu pUrvadevApekSayA vaiziSTayaM punariyadeva yat sa vikurvaNAzaktyA vaikriyarUpanirmANena 'solasa' SoDaza saMkhyakAna 'kevalakappe' kevalakalpAn sampUrNAn jambUdvIpAn pUrayituM samarthaH evaM 'sahasAre' sahasrAre'pi pUrvavadeva samudrayAdikaM svAdhipatyAdikaJca vijJeyam vizeSaH punaretAvAneva yat sa vaikriyarUpaiH 'sAtirege' sAtirekAn sAdhikAn 'solasa' SoDazasaMkhyakAn jambUdvIpAna pUrayituM samarthaH / evaM 'pANaevi' prANane'pi jaisI hai / usa mahAzukra devakA apane sAmAnika Adi devoMke Upara pUrNarUpa se Adhipatya Adi sabakucha hai / isa taraha vahAM divya bhogoko bhogatA huA apanA samaya AnaMda ke sAtha vyatIta karatA rahatA haiM / tathA prabhuke kalyANaka AdikoM meM jAtA AtA rahatA hai / parantu pUrvadevoMkI apekSA isakI vikurvaNA zakti meM antara hai aura vaha isa prakAra se hai ki yaha apanI vikurvaNA dvArA nirmita nAnArUpoMse sampUrNa 16 solaha jaMbUdvIpoM ko pUrNarUpase bhara sakatA hai| 'evaM sahassAre' sahasrAra meM bhI pUrvakI taraha hI samRdrayAdika aura apane sAmAnika Adi devoMke Upara AdhipatyAdika hai / parantu unakI vikurvaNA zakti meM antara hai / inakI vikurvaNAzakti pUrvadevakI apekSA kucha caDho baDhI haiM- isI kAraNa ye kucha adhika solaha jaMbUdvIpa jaise vistRta kSetrako apanI vikurvaNA dvArA saMpAdya nAnArUpoM se bhara sakane meM samartha ho sakate hai / yadyapi 'evaM pANae vi' prANatakalpameM " che. te mahAzukrane indra tenA sAmAnika Adi devA para Adhipatya Aphri bhAgave che. te tyAM divya bhAge bhagave che tathA prabhunA kalyANaka AdimAM AvatA jatA rahe che. te tenI vikuNA zaktithI nimi`ta vividha rUpA vaDe seALa jamUdrIpa jeTalA sthAnane bharI zakavAne samartha che. tenA sAmAnika Adika deve paNa tenA jeTalI ja vipuNA zakti dharAve che. " evaM sahassA re" sahasAra devaloDano handra yAgu bheTalo 4 samRddhizAjI che. te paNa AgaLa varNavelA indronI jema ja tenA sAmAnika Adi devo para Adhipatya logave che. pazu tenI viThurvazA zaktimAM nIce pramANe vizeSatA che- " navaraM sAti rege solasakevalakappe " sahasAra devasomno indra tenI viThurvANA zaktithI utpanna karelAM vividha vaikriya rUpo vaDe sALa jaMbUdvIpa karatAM paNa vadhAre jagyAne bharI zakavAne sama che. tenA sAmAnika Adi devAnA viSayamAM paNa ema ja samajavuM. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 bhagavatIsUtre samRddhayAdikaM pUrvadevavadeva, kintu pUrva devApekSayA adhikavaikriyarUpanirmANadvArA dvAtriMzatsaMkhyakAn sampUrNAn jambUdvIpAn vyAptuM sa samartha ityAha-'navaraM 'battIsa kevala *.ppe' tti / 'evaM' tathaiva 'accuevi' acyute'pi samRddhayAdikaM vijJeyam , 'navaraM' vizeSaH punaretAvAneva yat 'sAtirege' sAtirekAn sArikAna 'battIsaM' dvAtriMzatsaMkhyakAn 'kevalakappe' kevalakalpAn sampUrNAn 'jambUdvIpanAmakadvIpAn pUrayituM samartha iti sarvAtizAyinI asya vikurvaNAzaktisti 'aNaM taMceva' anyatpunaH sarvatadeva pUrva vadeva jJAtavyam / idamatra taccam-zakrendrAdArabhya acyutendraparyanteSu dazasu devendreSu zakrAdikAn ekaikAntaritAn pazca dakSiNArdhalokAdhipatidevendrAn agnibhUtiH bhagavantaM pRSTavAn , IzAnAdibhI pUrvakI taraha hI samRddhayAdikakA saMbaMdha hai parantu yahAM pUrvadevoMkI apekSA adhika vaikriyarUpa nirmANadvArA 32battIsa jaMbUdropoMkA saMpUrNarUpase bhara sakanekI zakti hai / yahI bAta 'battIsa kevalakappe' isa pATha dvArA pradarzita kI gaI hai| 'accue vi evaM' acyutameM bhI samR. ddhayAdika saba bAte pUrvakI tarahase hI jAnanA caahiye| parantu inakI vikuNAzaktimeM jo antara hai vaha 'sAtirege pattIsa kevalakappe jaMbUdIve dIve' isa prakArase hai ki ye apanI cikurvaNAzaktise nirmita nAnArUpoMdvArA kucha adhika 32 battIsa jaMbUdvIpoMko pUrNarUpase bhara sakate haiN| isa taraha acyutakI vikurvaNAzakti sabase adhika hai / 'aNNaM taMceva' bAkIkA aura saba kathana pahile kI taraha se hI jAnanA caahiye| yahAM tAtparya aisA hai- zakrendrase lekara acyuta paryanta daza devendroM meM se ekAntarita pAMca dakSiNArdhalokAdhipati devendroMke saMbaMdhoM "evaM pANae vi" prAta 465nA ndranI samRddhi mAhinA viSayamA 55 memara sabhA. "navaraM battIsaM kevalakappe" 55 te tenI viq zastiyA nimita 31.13 32trIsadIpoTI cyAne marIza cha "accae vi evaM" bhavyuta devalokanA Indra AdinI samRddhinuM varNana AgaLa mujaba samajavuM paNa temanI viyA Aliwi nIce pramANa vizeSatA cha- "sAtirege battIsa kevalakappe jaMvRdIve dIve" te tebhanI pie| tiyA nimita vividha vaiyi 35 // 43 batrIza ja bUdvIpa karatAM paNa vadhAre jagyAne bharI zakavAne samartha che. A rIte bhayuta 465vAsI yonI viezata sothI vadhAre cha. "aNNaM taMceva" bAkInuM samasta kathana AgaLa mujaba samajavuM. zakendrathI zaru karIne ayuta sudhInA dasa devendromAMnA pAMca dakSiNArdha lekAdhipati devendro viSe agnibhUtie mahAvIra zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u. 1 sanatkumAradevaRddhinirUpaNam 149 kAna ekaikAntaritAn pazca uttarArdhalokAdhipatidevendrAn vAyubhUtirgaNadharaH bhagavantaM pRSTavAn , ataeva bhagavatA mahAvIrasvAminA dazAnAmapi upayuktAnAM zakra-IzAna-sanatkumAra-mAhendra-brahma-lAntaka-mahAzukra-sahasrAra-prANata-acyutanAmadheyAnAM samRdvi-dhRti-bala-khyAti-saukhyAtiviSayAn pUrvavat prati pAdayatA vikurvaNAyA Adhikyamuktam / anteca bhagavataH sakAzAt vAyubhUtiH yAthAtathyena samyagAkarNya prabhoH pravacanAni prAmANikatvenA'numodanadvArA svIkurvan bhagavantaM vandamAno viharati ityAzayenAha- sevaM bhaMte ! sevaM bhate tadevaM bhagavan ! tadevaM bhagavan ! ityAmaMtraNapUrvakaM paunaH punyena anumodamAnaH 'tacce' tRtIyaH 'goyama' gautamaH- gautamagotrIyaH 'vAyubhUI' vAyubhUtiH 'aNagAre' anagAraH agnibhUtine bhagavAnase pUchA haiM, aura IzAnAdi pAMca ekAntarita uttarArdhalokAdhipati devendroMke sambandhameM vAyubhUti gaNadharane bhagavAnase pUchA hai| isI kAraNa zaka-IzAna-sanatkumAra, mAhendra-brahmalAntaka-mahAzukra-sahasrAra-prANata aura acyuta inakI samRddhi-zutibala-khyAti-saukhya- Adi viSayoM meM pUrvokta devAMkI taraha samAnatA kA pratipAdana karate hue bhagavAnne inameM vikurvaNA zaktikI uttarAttara adhikatA kahI haiN| isa taraha bhagavAnke mukhAravinda se yathArtha rUpameM acchI tarahase vAyubhUtine jaba zakrAdi saMbaMdhI samRddhi Adi viSayaka pravacanokA zravaNa kiyA taba harSAtkarSase utphulla hokara unhoMne prAmANika honeke kAraNa unake pravacanoMkI vAraMvAra anumodanA ko| aura isa taraha anumodana dvArA unheM svIkAra kara prabhuko unhoMne candanA kI / aura vandanA karake phira ve apane sthAna para virAja gaye / yahI bAta- 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte tti tacce goyame vAyubhRI prabhune prazno pUchayA che, ane IzAnAdi pAMca uttarArdha lekAdhipati devendro viSe vAyubhUti gaNadhare bane pUchayA che, te kAraNe zaka, IzAna, sanatkama 2, mahendra, brahma, lAntaka, mahAzukra, saDasara, prANata ane acuta kaHpavAsI devenI samRddhi, kAnti, baLa, yaza, sukha, prabhAva vageremAM pUrvokta devo sAthe samAnatA batAvI che, paNa temanI vikrvaNa zakitamAM uttarottara vadhAre batAvyuM che. A rIte zakrAdinI samRddhi, vikurvaNA AdinuM pravacana mahAvIra prabhunA mukhAravindathI zravaNa karIne vAyubhUti aNagAra atyaMta harSa pAmyA. mahAvIra prabhunI vAta pramANabhUta hovAne kAraNe temaNe tenI vAraMvAra anumaMdanA karI e ja vAta sUtrakAre nIcenAM sUtro dvArA prakaTa karI che. "sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ti tacce goyame vAyubhUI aNagAre samaNaM bhagavaM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 bhagavatImatre 'samaNaM' zramaNaM 'bhagava' bhagavantaM mahAvIraM 'vaMdaI' vandate, 'namaMsaI' namasyati, 'jAva-viharaI' yAvat-viharati / agnibhUtiH vAyubhUtizcobhAvapi namaskRtya saMyamena tapasA svasvAtmAnaM bhAvaya ntau viharataH // ___ prastutaprakaraNaM dakSiNArdhalokAdhipadevendrANAm uttarAdhalokAdhipadevendrANAzca vikurvaNAzaktinirUpaNaparaM vartate tatra vaikriyazaktisvarUpaM hRdayaGgamaM kartu devendreNa prakAzitaM svakIyavaikriyarUpakaraNasAmarthya tejolezyAsambandhi sAmadhryaca darzayituM zAstrakAraH prastauti-'taeNaM samaNe' ityAdi / tataH tadanantaraM 'samaNe' zramaNaH 'bhagavaM' bhagavAn mahAvIraH 'aNNayA' anyadA ekadA 'kayAI' kadAcit ' moyAo' mokAbhidhAnAyAH, 'nagarIo' nagaryAH 'naMdaNAo' aNagAre samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namaMsaha jAva viharaI' isa sUtra pATha dvArA samajhAI gaI hai| tRtIya gaNadhara vAyubhUti anagArane he bhagavan ! jaisA Apane pratipAdana kiyA hai vaha aisA hI haiMisameM kiMcitmAtra bhI pharka nahIM hai- isa prakArase bAraMbAra unake kathanako anumodanA karate hue zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vaMdanA kI, unheM namaskAra kiyA, yAvat virAjamAna ho gye| isa taraha agnibhUti aura vAyubhUti ye donoMhI prabhuko namaskAra kara saMyama aura tapase apanI AtmAko bhAvita karate hue svasthAna para virAja gaye / pratyuta yaha prakaraNa dakSiNArdhadevAdhipa devendroMkI aura uttarAdhe lokAdhipa devendroMkI vikurvaNAzaktiko nirUpaNa karanevAlA hai| isameM vaikriyazakti ke svarUpako hRdayaGgama karaneke liye devendra dvArA prakAzita svakIya vaikriyarUpa karane ke sAmarthyako tathA tejolezyA sambandhI sAmarthyako dikhAne ke nimitta zAstrakAra isa sUtra ko kahate haimahAvIraM vaMdai namasai jAva viharai" "3 pramo mAye // viSayatuM ne prtipAdana karyuM che te yathArtha che. ApanI vAta taddana sAcI che. temAM zaMkAne keIpaNa sthAna nathI." AvA zabdo vaDe temaNe mahAvIra prabhunA vacananI anumodanA karI ane temAM potAnI zraddhA vyakata karI. tyAra pachI temaNe zramaNa bhagavAna mahAvIrane vaMdaNa karI, namaskAra karyA. vaMdaNa namaskAra karIne, saMyama ane tapathI AtmAne bhAvita karatA, pitAne sthAne besI gayA A prakaraNamAM dakSiNArdha lekAdhipati devendronI ane uttarArdha vekAdhipati devendronI vikRrvaNu zakitanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. temAM vaikriya svarUpane samajAvavAne mATe devendra dvArA prakAzita pitAnA vaikriya rUpa karavAnA sAmarthanuM tathA telezyAnA sAmarthyanuM pratipAdana karavA mATe sUtrA2 2 // sUtra 4 cha- "taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre aNNayA kayAiM moyAo zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pameyacandrikA TIkA za.3 u.1 IzAnendrasya divyadevaRddhivarNanam 151 nandananAmnaH 'ceiyAo' caityAt-udyAnAt 'paDinikakhamai' pratiniSkAmati niHsarati, "paDinikakhamaittA' pratiniSkamya, niHsRtya 'bahiyA jaNavayavihAraM' bahiH janapadavihAraM 'viharai' viharati // sU0 16 // IzAnendrasya divyadevaRddhivarNanA prastAvaH / mUlam-"teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM rAyagihe nAmaM nayare hotthA, vaNNao jAva-parisA pajjuvAsai teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM, IsANe deviMde, devarAyA, sUlapANI, vasahavAhaNe, uttaraDhalogAhivaI, aTThAvIsavimANAvAsasayasahassAhivaI, arayaMbaravatthadhare, AlaiyabhAlamauDe, navahemacArucitta caMcalakuMDala-vilihaja-mANa-gaMDe, jAva-dasa disAo ujjovemANe, pAbhAsemANe, IsANekappe, IsANavaDiMsae vimANe, jaheva rAyappaseNaijje jAva-divaM devir3i, jAva-jAmeva disi pAubbhUe, tAmeva disi paDigae, bhaMte! tti, bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai, namasai, evaM vayAsI aho !! NaM bhaMte ! IsANe devide, devarAyA mahiDDIe, IsANassa NaM bhaMte ! sA divyA deviTTi kahiM gayA, kahiM aNupaviThThA ? goyamA ! sarIraM gayA, 'taeNaM se samaNe bhagavaM mahAvIre aNNayA kayAiM moyAo nayarIo naMdaNAo ceiyAo paDinikkhamaI' isake bAda ve zramaNa bhagavAna mahAvIra kisI eka samaya mokAnagarIke nandanavana se bAhara nikale aura 'paDinikkhamittA' nikalakara 'bahiyA jaNavayavihAraM viharaI' bAhirake janapadoMme vihAra karane lage // 16 // nayarIo naMdaNAo ceio paDinikkhamaI" tyA2 mA 5 me sabhaye zravaNa bhagavAna bhAvA2 mA nazana nandana yetyamAMcA viDA yA 'paDinikAyamitA tyAMthA nIjAne "vahiyA jaNabayavihAraM viharai" tme| mAnA adRzAmA viyr| lAgyA. | sU. 16 | zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 bhagavatisUtre sarIraMaNupaviSTA se kegaDeNaM bhaMte! evaM vuccai-sarIraM gayA ! sarIraM aNupaviTA, goyamA ! sejahA nAmae kUDAgArasAlA siyA dUhao littA guttA guttaduvArA NivAyA NivAyagaMbhIrA tIseNaM kUDAgArasAlA diDhato bhaanniyo|suu0 17 // chAyA-tasmin kAle, tammin samaye rAjagRhaM nAma nagaram AsIt varNaka: yAvat-parSat paryupAste, tasmin kAle, tasmin samaye IzAno devendraH, devarAjaH, zUlapANiH, vRSabhavAhanaH, uttarArdhalokAdhipatiH, aSTAviMzativimAnApAsazatasahasrAdhipatiH, arajo'mbaravastradharaH AlagitamAlamukuTaH, navahemacAru // IzAnendra kI divya devaRddhi // 'teNaM kAleNaM teNa samaeNa' ityAdi / sUtrArtha- (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM) usa kAla meM aura usa samayameM (rAyagihe nAmaM nayara hotthA) rAjagRha nAmakA nagara thA (vaNNao) varNaka (jAva pansiA pajjuvAsai) yAvat samAne prabhu kI paryupAsanA kI / (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM) usa kAlameM aura usa samayameM (deviMde devarAyA) devendra devarAja (IsANe) IzAna ki jo (sUlapANI) hAyameM zUla dhAraNa kiye hue thA, (vasahavAhaNe) baila para jisakI savArI thI ( uttaraGkalogAhivAI ) uttarArdhalokAdhipati thA (aTTAvIsa vimANAvAsasayasahassAhibaI) 28 aThAIsa lAkha vimAna jisake AdhipatyameM the (arayaMvaravatyadhare) AkAzake samAna nirmala vastroko izAnendranI divya devaRddhi "teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM" tyA sUtrAtha- (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM) te Ne bhane te bhaye (rAyagihe nAmaM nayare hotthA) 22 nAme nagara 4tu (vaNNao) tenu pAna pAnagarI ra sabhA. (jAva parisA pajjuvAsaha) tyo mAna mahAvIra 54AryA. "pariSa nIkaLI. tyAMthI "bhagavAnanI parya pAsanA karIne pariSada pAchI pharI" sudhInuM varNana aDa) 42j. ( teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM) te je bhane / samaye ( deviMde devarAyA) 312 // 4, viDhe (ImANe) yAna (sUlapANI) yama trizU dhArae yu tu, (vasahavAhaNe) vRSabha 52 pe savArI 42vI tI (uttaraGkalogAhibaI) tanAdhipati cal, ( aTThAvIsavimANAvAsasayasahassAhibaI) 28 mahAvIsama vibhAnane 2 madhipati cal, (arayaMbaravatyadhare) AzanA i zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u. 1 izAnendrasya divyadevaRddhinirUpaNam 153 citracaJcalakuNDalavilikhyamAnagaNDaH, yAvat-dazadizAH udghotayan , prabhAsayan , IzAne kalpe IzAnAvataMsake vimAne, yathaiva rAjapraznIye yAvata-divyAM devaddhim , yAvat-yAmeva dizaM prAdurbhUtaH, tAmeva dizaM pratigataH, 'bhagavan ' ! iti, bhagavAn gautamaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate, namasyati, evam-avAdIjo dhAraNa kiye hue thA (AlaIyamAlamauDe) mAlAoM se yukta mukuTa jisake mastaka para zobhita ho rahA thA-(nava hemacArucittacaMcala kuMDalavilihijamANagaMDe) donoM kapola maMDala jisake navIna suvarNase racita sundara vicitra caMcalakuDaloMkI ragar3ase camaka rahe the (jAva dasadisAo ujjIvemANe) yAvat daza dizAoMko prakAzita karatA huA (pabhAse mANe) unheM apanI prabhAse camakIlI banAtA huA IzAnakalpameM (IsANavaDisae vimANe) IzAnAvataMsaka vimAnameM (jaheva rAyappaseNaijje)rAjaprasenIya upAMgameM kahe anusAra (jAva divvaM devir3i) yAvat divya devarddhiko bhogatA (jAva jAmeva disiM pAunbhUe tAmeva disiM paDigae) yAvata jisa dizAse prakaTa huA thA usI dizAmeM pIche calA gayA (bhaMte ! tti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIra vaMdai namasai evaM vayAsI) he bhadaMta ! isa prakAra se prabhuko saMbodhita karake bhagavAna gautamane una zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vaMdanA kI. namaskAra kiyA / vaMdanA namaskAra karake phira unhoM ne prabhu se isa nima vastro dhA294 4aa tai, ( AlaiyamAlamauDe ) bhAkAmAthI yuta bhugaH na bhAyA 52 zAmato to, ( navahemacArucittacaMcalakuMDalavilihijjamANagaMDe) nUtana suvA yA nimita suMdara, viyitra bhane 22 jAna DAlana nA jAne ra 24 // 2 // tA, (jAva dasadisAo ujjovemANe) se hizAmAne 2 prazita 42teto (pabhAse mANe) potAnI pramAthI se dizAmAne hI-yabhAna 42te. to, (IsANe kappe) 2 JzAna (IsANavaDisae vimANe) JzanAta vimAnamA (jaheva rAyappa seNaijje) 24prasenIya syiwi vyA pramANe (jAva divvaM devipiMDha) hiya hep*dvine| Sun 42to to, te zAnendra (jAva jAmeva disiM pAubbhUe tAmeva disi paDigae) se himAMthA 54 thye| hato te hizAmA mahezya tha6 gayA. (bhaMte ! ttibhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai evaM vayAsI) tyAre 3 mahanta! meQ samAvana zana bhagavAna gautame zramaNa bhagavAna mahAvIrane vaMdaNa karI namaskAra karyA. pachI temaNe temane A pramANe zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 bhagavatI sUtre aho ? khalu bhagavan ! IzAno devendraH, devarAjo maharddhikaH, IzAnasya bhagavan sA divyA devarddhiH kutra gatA, kutra anupraviSTA ? gautama ! zarIraM gatA, tatkenArthena bhadanta ! evamucyate - zarIraM gatA0 ? gautama ! tadyathA nAma kUTAkAra zarIramanupraviSTA zAlA syAd dvidhA liptA, guptA, guptadvArA nirvAtA nirvAtagambhIrA, tasyAH kUTAkArazAlAyA dRSTAnto bhaNitavyaH // sU0 17 // prakAra pUchA - ( aho NaM bhaMte ! IsANe deviMde devarAyA mahiDIe ) he bhadanta ! devendra devarAja IzAna bar3I bhArI RddhivAlA hai (IsANassa NaM bhaMte! mA divvA deviDDI kahiM gayA kahiM aNupaviTThA) he bhadanta ! IzAnendrakI vaha divya devarddhi kahAM gaI aura kahAM samAgaI haiM ? ( goyamA ! sarIraM gayA) he gautama ! IzAnendrakI vaha divya devarddhi zarIrameM samA gaI hai / ( se keNaTuNaM evaM buccai - sarIraM gayA ) he bhadaMta ! Apa aisA kisa kAraNa se kahate haiM ki vaha IzAnendrakI divya devarddhi usake zarIra meM samAgaI hai ? (goyamA ! se jahA nAmae kUDAgArasAlAsiyA, duhao littA guttA guttaduvArA, NiyAyA zivAya gaMbhIrA, tIseNaM kUDAgArasAlAe dito bhANiyo) he gautama ! jaise koi eka kUTAkArazAlA - zikhara ke AkAra jaisA- ghara ho, aura vaha donoM aura se lipA huA ho, gupta ho, gupta daravAjevAlA ho, havA usameM na jAtI ho, aisA vaha havA binA kA ho aisA kUTAkArazAlAkA dRSTAMta kahanA cAhiye / prazna pUchayo- (ahoNaM bhaMte ! IsANe deviMde devarAyA mahir3Ie) ke mahanta ! devazana, hevendra IzAna mATasI adhI mahAna RddhivANI che ! (IsANassa NaM bhUte sA divvA devI kahiM gayA kahiM aNupaviTThA ?) De lahanta ! ghazAnendranI te mahAna devaddhi (heva samRddhi) jyAM garcha, ayAM samAI gA ? (goyamA ! sarIraM gayA !) De gautama! tenI te devaddhi tenA zarIramA 4 samA gaI. ( se keNadveNaM evaM buccai sarIraM gayA ? ) he bhadanta! Apa zA kAraNe evuM kaheA che ke IzAnendranI vyi devaddhi tenA zarIrasNbhaag che ? (goyamA ! se jahA nAmae kUDAgArasAlA siyA, duhao lanA guttA guttaduvArA NivAyA NivAyagaMbhIrA, tIseNaM kUDAgArasAlAe dito bhANiyacco) he gautama ! dhAro bhe TAarazAsA ( zimaranA bhAbharanuM ghara) che. te banne taraphathI lIMpelI hAya, gupta hAya, gupta dvAravALI hAya, temAM havA jaI zakatI na hoya. evI havA vinAnI kUTAkArazAlAnuM dRSTAMta ApavAthI A vAta air samajAvI zakAya. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacanTikATIkA za.32.1 IzAnendrasya divyadevaRddhinirUpaNam 155 TIkA-" teNaM kAleNaM" tasmin kAle "teNaM samaeNaM" tasmin samaye 'rAyagihe' rAjagRhaM nAma 'nagare' nagaram 'hotthA' AsIt (varNakaH) aupapAtikasUtroktacampAnagarI-varNanavat rAjagRhasyApi varNanaM bodhyam 'varNakaH' iti tu liGgavyatyayena prakRte puMlliGganirdezaH, tatrAgataM bhagavantam 'jAva-parisA' yAvatparSat 'pajjuvAsaI' paryupAste / tatra bhagavadvandanAya IzAnendrasyAgamanaM sUcayituM sUtramAha -' teNaM kAleNaM' ityAdi / tasmin kAle tasmin samaye 'IsANe' IzAnaH 'devide' devendraH 'devarAyA' devarAjaH 'mUlapANI' zUlapANiH dhRtatrizUlahastaH 'vasahavAhaNe' vRSabhavAhanaH 'uttaraDDhalogAhibaI' uttarArdhalokAdhi. TIkArtha-teNaM kAleNaM teNaM samaeNa' usa kAla aura usa samayameM 'rAyagihe' rAjagRha nAmakA 'nagare' nagara 'hotthA' thA / 'vaNNao' isa nagara kA varNana aupapAtikasUtra meM varNita caMpAnagarI ke jaisA jAnanA cAhiye / / vahAM vihAra karate hue prabhu vahAM padhAre / prabhu ko vahA~ padhAre jAnakara bahA~kI janatA unase dharmopadeza sunane ke liye unake pAsa gaI / yAvat vahAM jAkara usane prabhukI paryupAsanA kii| aba vahAM para prabhukI vandanA karane ke liye IzAnendra AyA-isa bAtako sUcita karane ke liye sUtrakAra kahate hai ki-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM IsANe deviMde devarAyA' ityAdi usakAlameM aura usa samaya meM devendra devarAja IzAna IzAnendra AyA 'sUlapANI' isane apane hAtha meM trizUla dhAraNakara rakhA thA 'vasahavAhaNe' vAhana isakA vRSabha thaa| 'uttaralogAhivaI' yaha uttarArdhalokakA adhipati thaa| artha- "teNaM kAleNaM teNaM samae Na" bhAvI2 prabhu zAsana ne "rAyagihe nAmaM nayare hotthA" 2047 nAme nA2 tu. "vaNNao" mau55|tika sUtramAM caMpAnagarInuM jevuM varNana karyuM che, evuMja tenuM varNana samajavuM. bhagavAna mahAvIra te rAjaguDa nagaramAM padhAryA. tyAMnA leke dharmopadeza sAMbhaLavA gayA. vaMdaNa namaskAra karI pariSada pAchI pharI tyAM sudhInuM varNana ahIM grahaNa karavuM. bhaMga mahAvIra prabhune vaMdaNuM karavAne mATe IzAnendra tyAM AvyA-- e ja vAta sUtrakAre nIcenA sUtrapATha dvArA prakaTa karI che. "teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM IsANe deviMde devarAyA" tyAdi te kALe ane te samaye, devendra devarAja izAna mahAvIra prabhunAM darzana karavA bhATe mA0yo. "sUlapANI" teNe tenA thamA trizUla dhA29 4yu utu, "vasahavAhaNe"tenuM vAina vRSabhAnu tu. "uttaraGkalogAhivaI" te uttarA / madhipati to "aTThAvIsavimANAvAsasayasahassAhibaI" 28 214yAvIzama vimAnAna zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatisUtre patiH 'aTThAvIsavimANAvAsasayasahassAhivai' aSTAviMzatilakSasaMkhyakavimAnAvAsAdhipatiH 'arayaMvaravatthadhare' arajo'mbaravastradharaH nirmalA''kAzavadambaradharaH svacchavastraM paridadhAnaH 'Alaiya mAlamauDe' AlagitamAlamukuTaH mAlAlakRtamaulimukuTaH 'navahemacArucittacaJcalakuMDalavilihi jamANagaMDe, nUtanarucirasuvarNavicitracazcalakuNDalaparilasitakapolaH 'jAva - dasa disAo' yAvat iti sAkalyena daza dizAH 'ujjovemANe' svadyutyA udyotayan 'pAbhAsemANe svabhAsA prabhAsayan prakAzayan 'IsANe' kappe IzAne kalpe 'IsANavaDisae' IzAnAvataMsake 'vimANe vimAne ArUDhaH 'jaheva' yathaiva 'rAyappaseNaijje rAjapraznIye (rAjapradezIye) yathA rAjapraznIyasUtre sUryAbhadevasya vaktavyatA pratipA'aTThAvIsadhimANAvAsasayasahassAhivaI 28 aThAIsa lAkha vimAnoM ke Upara isakA ekAdhipatya thaa| 'arayaMbaravatthadhare nirmala AkAzakI taraha svacchavastroMko yaha pahire hue thA / AlaiyamAlamauDe' isane jo mastaka ke Upara mukuTa dhAraNa kara rakhA thA vaha mAlAoM se yukta thaa| navahemacAracittacaMcalakuMDalavilihijjamANagaMDe' isake jo donoM gAtha the ve navIna suvarNa ke bane hue vicitra caJcala kuDalo se vizeSa zobhita ho rahe the / 'jAva dasadisAo' vaha apanI kAnti se samasta rUpa se daza dizAoMko udyogayukta banA rahA thaa| 'pabhAse mANe' apanI prabhA se vaha unhe camakA rahA thaa| aisA vaha IzAnendra 'IsANe' IzAnakalpameM 'IsANavaDisae' IzAnAvataMsaka vimAna meM ArUDha hokara prabhu kI vaMdanA ko AyA 'jaheva' jaisA 'rAyappaseNaijje' rAjapraznIya meM (rAjapradezIya meM) rAjapraznIya sUtra meM sUryAte adhipati to "arayaMbaravatthadhare" nibha' Ani Rai 2127 vastro teNe dhAraNa jyA tai. "zrAlayamAlamauDe to mA 52 pre| bhugaTa bhAgAmAthI yuta tA "nava hemacArucittacaMcalakuMDalavilihijjamANagaMDe " navIna suvarNamAMthI banAvelAM suMdara vicitra kuMDaLanA DolanathI tenA baMne gAla zobhatA hatA. "jAva dasadisAo" potAnI 4nti pate se dizAmAne prazita to to. "pabhAsemANe" tenI pramAthI se mihIpyamAna manatI tI. me te 4nendra "IsANe" zAna aasu "IsANavaDisae" dhyAnAta sa nAmanA vimAna bhAsAne prabhune / 421 / mAvya.. "jaheva rAyapaseNaijje" nIya (rAjapradezIya sUtramAM) sUryAbhadevanuM jevuM varNana karavAmAM AvyuM che, evuMja IzAnendra zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacankiATIkA za. 3. u. 1 IzAnendrasya divyadevaRddhinirUpaNam 157 ditA tatheha IzAnendrasya bodhyA, vaktavyatAyA avadhimAha-'jAva divvaM deviDi' yAvad divyAM devarddhim vikurvati, yAvatkaraNAt idaM sUcyate yat 'divyaM devajjuI divvaM devANubhAva paDisAharai, paDisAharittA khaNeNaM jAe egabhUe, taeNaM IsANe deviMde, devarAyA samaNaM bhagavaM mahAvIraMvadai, namasai, vaMdittA, namaMsittA Niyaga pariyAlasaMparibuDe ' ti! chAyA- divyAM devadyutim , divyaM devAnubhAvaM pratisaMharati, pratisaMhRtya kSaNena jAtaH ekabhUtaH-tadA IzAnaH devendraH, devarAjaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIra vanditvA namasyitvA nijkprivaarsNpritH|| etatprakaraNasya saMkSepArtho'yam yat sasudharmAsabhAyAm , IzAne siMhAsane azItisahasrasAmAnikaiH cturmilokpaalaiH, aSTabhiH saparivArapaTTamahiSIbhiH saptabhiranIkaiH saptasenAdhipatibhiH, viMzatisahasrAdhikalakSatrayAtmarakSakadevairanyadevabhadeva kI vaktavyatA pratipAdika kI gaI hai usI taraha se IzAnendrakI vaktavyatA jAnanI caahiye| yaha vaktavyatA yahAM kahAM taka grahaNa karanA cAhiye to isake liye kahA gayA hai 'jAvadivvaM deviDDI yahAM taka kI grahaNa karanA cAhiye / yahAM jo yAvat pada AyA hai usase 'divvaM devajjui, dibvaM devANubhAvaM paDisAharai, paDisAharittA khaNeNaMjAe egabhUe, taeNaM IsANe deviMde devarAyA samaNaM bhagavaM mahAvIra vaMdaha namasai vaMdittA namaMsittA NiyagaparipAlasaMparivuDe tti' isa pAThakA sUcana kiyA gayA hai| isa prakaraNakA saMkSepa artha isa prakAra se hai-sudharmA sabhAmeM IzAna nAmake siMhAsana para 80 assI hajAra sAmAnika devoM, cAra lokapAloM, ATha parivAra sahita agramahiSiyoM, sAta anIkAoM, sAta anIkAdhipatiyoM, 3 lAkha 20 hajAra AtmarakSadevoM aura anya deva deviyoM ke sAtha rahatA nu paryana mI 42 me. "jAva divvaMdeviDI" 5yanta te varNana aDae 42j me. hI re "jAva (yAvata)" 54 mAvyu cha tathA naayne| sUtrapA4 aMDara rAya cha- "divyaM devajjuI, diLAM devANubhAvaM paDisAharaDa, paDisAharittA khaNeNaM jAe egabhUe, taeNaM IsANe deviMde devarAyA samaNaM bhagavaM mahAvIra vaMdi namasai vaMdittA namaMsitA NiyagaparipAlasaMparikhuDe ti" mA 542(yune| TuMka sArAMza nIce pramANe che-sudharmA sabhAmAM IzAna nAmanA siMhAsana para 80000 eMsI hajAra sAmAnika de, cAra lekapAle, parivAra sahita ATha paTTarANuo, sAta senAo, sAta senApatio, traNa lAkha vIsa hajAra AtmarakSaka deva ane anya deva deviyenI zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 bhagavatIsUtre devIbhizca parisRtaH parivAditabherImRdaGgajhallarIravapUrvakatANDavanRtyanATayamahotsavAdinA divyAn bhogAn bhuJjAno viharatisma, tasminnevasamaye avadhijJAnena IzAnendraHsamavalokayan bhagavantaM rAjagRhe samavastaM mahAvIramadrAkSIt , tadarzanena jAtasaMbhramaH svAsanAdutthAya saptaSTa padAni bhagavadabhimukhaM gatvA karatalaparigRhItaM dazanakhaM zirasAvata mastake aJjaliM kRtvA bhagavantaM vandittvA AbhiyogihuA IzAnendra divyabhogoMko bhogatA huA AnaMdollAsapUrvaka apanA samaya vyatIta karatA rahatA hai| usake cittako pramudita banAneke liye bherI, mRdaGga, jhallarI Adiko ke bajane ke sAtha 2 divya saMgIta dhvanipUrvaka nRtya kiyA jAtA hai, nATaka Adi baDe 2 sundara mahotsava hote rahate hai| usI samaya avadhijJAna se IzAnendrane jaMbUdvIpa kA avalokana karate samaya yaha jAna liyA ki bhagavAna rAjagRha nagarameM Aye hue haiN| avadhijJAna dvArA rAjagRha nagara meM prabhu ke darzana karane se indrako usa samaya apAra harSa hotA hai vaha usI samaya apane Asanase uThatA haiM aura prabhu jisa dizAmeM virAjamAna hote haiM usa dizAmeM unake sanmukha sAta ATha pad Age jAkara unheM dono hAtha joDakara namaskAra karatA hai| vaha una dono hAthoko isa prakArase joDatA hai ki jisase 10 aMguliyoMke nakha ApasameM mila jAte haiN| taba yaha aMguli pasakozake sarIkhI bana jAtI hai / use mastaka para 3 tIna bAra yaha AdakSiNa pradakSiNa karake ghumAtA haiM aura phira prabhuko namaskAra karatA hai / isa | prakAra se namaskAra karake indrane apane Abhiyogika devoMko bulAyA. sAthe rahete Izanendra aneka divya bhege bhegavate thake AnaMda ane ulAsapUrvaka samaya vyatIta kare che. tenA cittane AnaMda ApavAne mATe bherI, mRdaMga ane jhAlaranA nAda sAthe divya saMgIta, tAMDavanRtya, nATaka vagere cAlI rahyA che. tyAre avadhijJAnathI teNe joyuM ke bhagavAna mahAvIra svAmI rAjagRha nagaramAM padhAryA che. avadhijJAna dvArA rAjagRha nagaramAM mahAvIra prabhunAM darzana karavAthI IzAnendrane ghaNuM ja harSa thAya che- e ja vakhate te pitAne AsanethI uThe che ane je dizAmAM prabhu virAjamAna hatA te dizAmAM sAta ATha kadama AgaLa vadhIne banane hAtha joDIne temane namaskAra kare che. namaskAra karatI vakhate tenA baMne hAthane teNe evI rIte joDayA ke dase AMgaLinA nakha arasaparasa maLI gayA ane hAthanI aMjali padmakaza samAna banI gaI. tene mastaka para jamaNuM taraphathI DAbI tarapha traNa vAra pheravIne teNe prabhune namaskAra karyA A rIte namaskAra karIne teNe pitAnA Abhigika devene pitAnI zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 1 IzAnendrasya divya devaRddhinirUpaNam 159 kadevAn Ahvayati, AhUya ca tAnevamakathayat-bhodevAH ! rAjagRhaM nagaraM gatvA tatra bhagavantaM praNamya yojanaparimaNDalaM kSetraM pariSkRtya punarAgatya cAtra mAm sarve nivedayata, teSu tathAkRtavatsu padAtisenAdhipati deva kathitavAn bhoH ! IzAnAvataMsa ke vimAne ghaNTAvAdanapUrvakaM ghoSaNAM kuru yat IzAnendro bhagavantaM vaMditu N gacchatIti / yuSmAbhiH svayamapi satvarameva maharddhayA samAgantavyamiti / tatkRtaghoSaNAnantara bahavo devAH bhagavaddarzanAkulacetasaH tatsamIpamAgatAH, taizva parivRtaH sa lakSayojanapramANayAnavizeSa vimAnasamArUDho nAnAdevagaNa - bulAkara unase kahA - he devo ! tuma loga rAjagRha nagara jAkara ke vahAM virAjamAna prabhu ko namaskAra karo aura phira bAda meM yojana parimita bhUmiko pramArjita karo, bhUmike pramArjita kara lene para hameM isakI khabara do, isake bAda jaisA una logoMse indra ne kahA thAvaisA kara lene para ve deva indrako Akara khabara dete hai / khabara pAte hI indra apanI anIka ke anIkAdhipatioMko bulAkara isa prakAra se use AjJA detA hai ki tuma isa IzAnAvataMsaka vimAna meM ghaMTAvAdanapUrvaka yaha ghoSaNA karoki IzAnendra rAjagRhanagara meM virAjamAna zramaNa bhagavAna mahAvIrako vaMdanA ke liye jA rahe hai ataH Apa saba loga bahuta jaldI apanI 2 maharddhike sAtha sannaddha hokara indra ke pAsa AveM / isa ghoSaNAke bAda aneka deva bhagavAna ke darzanakI utkaMThA se utkaMThIta citta hokara indrake pAsa A gye| unase parivRtta hokara taba indra eka lAkha yojana pramANopeta yAnavizeSarUpa vimAnameM caDha kara vahA~se calA - calakara sarva prathama vaha naMdIzvara nAmake AThaveM pAse elAvyA. ane temane kahyuM- "he deva ! tame rAjagRha nagaramAM jaIne tyAM virAjatA mahAvIra prabhune namaskAra karo. tyAra khAda tyAMnI yojana pramANa bhUmine kharAkhara sAk karo. ane bhUmine sApha karIne mane tenI khabara Ape!" indranI AjJAnusAra karIne temaNe izAnendrane samAcAra ApyA. A khabara maLatAM ja IzAnendra tenA senA senApatiyAne AjJA ApI ke tame A izAnAvata...saka vimAnamAM ghaTanAda pUrNAMka evI jAherAta karo ke izAnendra rAjagRha nagaramAM virAjatA mahAvIra prabhunAM dana karavA mATe jAya che. te tame sau tamArI saghaLI RddhithI yukata khanI izAnendra pAse hAjara thAva. A ghASaNA sAMbhaLIne bhagavAnanAM dana karavAnI utkaMThAvALA aneka devA indranI pAse AvyA. te badhA devAnI sAthe. eka lAkha ceAjana pramANa vibhAna zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 bhagavatIsUtre sahito nandIzvaradvIpe kRtavimAnasaMkSepaH rAjagRhe samavasaraNe samAgataH ca. turaMgulaiH bhUmimaprAptaM vimAnaM vimucya bhagavatsamIpamAgatya. bhagavantaM triH pradakSiNApUrvakaM praNamya paryupAstesma iti / tadanantaraM bhagavataH sakAzAt dharmopadezaM zrutvA evamayAdIt-bhagavan ! tvaM sarva jAnAsi, pazyasi, ato na kimapyaviditaM tvA dRzAM kevalaM gautamAdimaharSINAM divyAM nATayakalAM darzayitukAmo'smi, ityabhidhAya divyaM maNDapaM vyakurvIt , tanmadhye maNipIThikAm , tadupari siMhAsanaM, tadanantaraM bhagavantaM vanditvA tatropaviSTaH, tataH tadakSiNabhujAt aSTottarazataM dIpameM AyA vahAMse vimAnako saMkucita kara phira vaha rAjagRha nagarameM jahAM ki bhagavAnakA samavasaraNa thA vahAM AyA. vahAM Akara jamInase cAra aMgula Upara adhara AkAza pradezameM vimAnako choDakara vaha bhagavAnake pAsa pahucA. vahAM pahuMcakara prabhuko tIna vAra AdakSiNa pradakSiNa pUrvaka vandanA karake paryupAsanA kI / isake bAda bhagavAna ke mukhAravindase dharmakA upadeza zravaNa kara vaha unase isa prakArase prArthanA karatA hai ki he bhagavan ! Apa saba jAnate haiM aura saba dekhate hai- ataH Apako saMsArakA koIsA bhI bhAvaajJAta nahIM haiM / hama to sirpha gautamAdi maharSiyoM ko apanI divya nATayakalA dikhalAne kI icchA rakhate hai| isa prakAra kaha kara vaha eka divya maMDapakI bikurvaNA karatA hai / usake bIcameM maNipIThikA kI aura usake Upara siMhAsanakI vaha vikurvaNA karatA hai / isake bAda vaha IzAnendra bhagavAnako vaMdanA karake usa para baiTha jAtA hai| naiThane ke bAda mAM besIne izAnendra tyAMthI ravAnA thayo, tyAMthI te naMdIzvara nAmanA AThamAM dvIpamAM AvyuM. tyAMthI vimAnane saMkucita karIne, rAjagRha nagaramAM jyAM bhagavAnanuM samavasaraNa hatuM tyAM IzAnendra Avyo. vimAnane cAra agula upara AkAza pradezamAM choDIne te bhagavAnanI pAse gayA. tyAM jaIne banne hAthanI aMjali banAvIne mastaka para jamaNI taraphathI DAbI tarapha traNa vAra pheravIne teNe bhagavAnane vaMdaNu karI. tyAra bAda bhagavAnanA mukhAravindathI dharmopadeza sAMbhaLIne teNe bhagavAnane nIce pramANe vinaMti karI. he prabhe! Apa sarvajJa cho. Apa badhuM jANe che, ane Apa badhuM joI zake che. tethI saMsArane koI paNa bhAva tamArI jANa bahAra nathI. huM gautamAdi maharSiene amArI divya nATayakalA batAvavA mAguM chuM. Ama kahIne teNe tyAM eka divya maMDapanI racanA karI. tenI vacce maNipIThikA banAvI. te maNipIThikA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramedacandrikA TIkA za. 3. u. 1 IzAnendrasya divyadevaRddhivarNanam 161 devakumArAH, vAmAcca bhujAt aSTottarazataM devakumAryazca nirgatAH, tato vividhavAdharavagItadhvanibhiranaraJjitajanamAnasaM dvAtriMzadavidhAM nATayakalAM saMdarzayAmAsa. atha IzAnendro vikurvarNAzaktyA divyAM devadi pradarzya devaddhi saMkocyAM vidhAya ka gata ityAha-'jAva-jAmevadisi pAunbhUe' yAvat , yasyAmeva dizi prAdurbhUtaH, 'tAmeva disi paDigae' tAmeva dizampati gataH yasyAH dizAyAH prAdurbhUtaH, tasyAmeva dizi prtigtH| IzAnendrasya parvavarNitAM divyAM devarddhi dRSTvA gautamaH pR. cchati-'bhaMte' tti ityAdi / he bhadanta ! tti-iti zabdena bhagavantam sambodhya ityrthH| 'bhagava' bhagavAn 'goyame' gautamaH 'samaNaM' zramaNaM 'bhagava' bhagavausake dakSiNa hAthase 108 ekasoATha devakumAra aura vAmahAtha se 108 ekasoATha devakumArikAe nikalatI hai| isake bAda vaha aneka prakAra vAditroMkI madhura dhvanike sAtha manuSyoM ke manako khuza karanevAle 32 battIsa prakArake nATakoMkA abhinaya karatA hai / arthAt 32battIsa prakArake nATakoMko vaha gautamAdi maharSiyoMko dikhAtA hai| isa prakAra apanI vikurvaNA zaktise divya devarddhikA pradarzana karake phira vaha apanI divya devarddhiko saMkucita kara letA hai, sameTa letA haiM- apanemeM hI use antarhita kara letA hai aura jaisA thA vaha vaisAhI akelA raha jAtA hai / taba isI bAtako dekhakara gautamane prabhuse 'kvagatA isa prakArase pUchA hai / vaha IzAnendra vahAMse jaba calane lagA taba usane mahAvIra prabhuko vaMdanAkI, unhe namaskAra kiyA aura phira vaha apane parivAra sahita apane sthAna para calA gayA / isa bAtako dekha kara upara siMhAsana banAvyuM. tyAra bAda bhagavAnane vaMdaNu karIne izAnendra te gnihAsana para besI gayosihAsana para besIne teNe tenA jamaNA hAthamAMthI 108 ekaso ATha devakumAra ane DAbA hAthamAMthI 108 ekaso ATha devakumArIe bahAra kADhI, tyAra bAda aneka prakAranA vAjitranA madhura vani sAthe manuSyanA manane khuza karanAra 32 prakAranAM nATakano abhinaya karavAmAM AvyuM. eTale ke teNe gautama Adi maharSione 32 prakAranA nATako batAvyA. A rIte potAnI vidurvaNa zakitathI divya devaddhinuM pradarzana karIne teNe pitAnI divya devaddhine antahita karIne (sameTI laIne) IzAnendra asalI svarUpamAM AvI jAya che tyAra bAda mahAvIra prabhune vaMdaNu namaskAra karIne te pitAnA parivAra sahita tyAMthI vidAya le che, tyAre gautamanI Azcayane pAra rahetA nathI. temanA bhoTamAthI mA zo nIjI 5 cha- "ka gatA?" mahanta! hevendra zAnanI zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 bhagavatIsUtre ntam mahAvIra 'vadaI' vandate, 'namaMsaI' namasyati, vaMdittA namaMsittA' vanditvA namasyitvA 'eva" vakSyamANaprakAreNa 'vayAsI' avAdIt 'aho ? ? ? NaM bhaMte ?' he bhagavan ! aho mahadAzcarya khalu 'IsANe' IzAnaH 'devide' devendraH 'devarAyA' devarAjaH 'mahiGkAe' maharddhikaH maharddhizAlI vartate / 'IsANassa NaM bhaMte ! IzAnasya khallu bhadanta ! 'divyA' divyA 'deviDA' devaddhiH 'kahiM' kutra -- gayA' gatA, 'kahi' kutra 'aNupaviTThA !' anupaviSTA ? iti praznaH / bhagavAn uttarayati'goyamA ! zarIra gayA' tti / he gautama ! vAyubhUte ! sA vaikriyakriyodbhUtA divya devarddhiH zarIraM gatA vaikriyakriyApatisaMharaNadvArA nijazarIramanupaviSTA ityarthaH / gautamane prabhuse aisA pUchA- ki 'jAmeva disiM pAunbhUe tAmeva disiM paDigae' he bhadanta ! vaha IzAnendra jisa dizAse jisa rUpameM prakaTa huA thA usI dizAkI ora usI rUpameM calA gayA hai / tAtparya kahenekA yaha hai ki IzAnendrako pUrvavarNita divya devarddhi kA avalokana kara gautamane prabhuse pUchA ki 'he bhadaMta ! yaha baDe Azcarya kI bAta hai jo devendra devarAja IzAna itanI baDI RddhivAlA haiM- parantu usakI paha Rddhi kahAM para calI gaI ? kahAM para samA gaI ? taba bhagavAnane unheM samajhAyA 'goyamA!' gautama ! IzAna indrakI vaha divya devarddhi usake zarIrameM hI samA gaI hai / IzAnendrane jo abhI 2 Rddhi dikhalAI thI vaha baikriya kriyA dvArA usane prakaTa kI thI, vaikriya kriyAkA usane aba saMharaNa kara liyA hai so ekahI kSaNameM usakI divya vaha Rddhi bhI saMhRta ho gaI hai- arthAt jisa zarIrase yaha utpanna vikriyA kriyA dvArA huI thI- usImeM yaha praviSTa hogaI hai| mahaddhi yo sabhAdha I ? "jAmeva disiM pAunbhUe tAmeva disi paDigae" he bhadanta ! IzAnendra je dizAmAMthI prakaTa thaye hatuM e ja dizAmAM adrazya thaI gaye ! he bhagavAna! tenI mahaddhi kayAM cAlI gaI? kayAM samAI gaI ? tyAre bhagavAna gautama svAbhAna. ram mA "goyamA" gautama! zAnendranI te hivya devaddhi tenA zarIramAM ja samAI gaI. teNe hamaNuM je Rddhi batAvI hatI te vaikriya kriyA dvArA prakaTa karI hatI, have teNe vaikiya kriyAnuM saMharaNa karI lIdhuM che. tethI eka kSaNamAM ja tenI te divya Rddhi sa hata thaI che. eTale ke je zarIramAMthI vaikiya kriyA dvArA te utpanna thaI hatI, eja zarIramAM te pAchI cAlI gaI che. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za. 3 u. 1 IzAnendrasya devaRddhivarNanam 163 vAyubhUtiH vikurvaNAzaktyA devarddhisaMharaNam punarbhagavantaM pRcchati-'se kepaTTeNaM' tat kenArthena kenAbhiprAyeNa 'evaM vuccaI' evam-ucyate-'sarIraM gayA' tti! zarIraM gatA ? iti / sA devarddhiH zarIraM gatA iti bhavataH kathanasya ko'bhiprAyaH ? ko vA hetuH ? bhagavAn vAyubhUtiM dRSTAntena bodhayati-'goyamA! se jhaa'-ityaadi| he gautama ! tapathA 'nAma' nAma iti vAkyAlaMkAre 'kUDAgArasAlAe' kUTAkArazAlA, kUTasya zikharasya AkAra iva AkAro yasyAH sA cAsau zAlA kuTAkArazAlA 'siyA' syAt 'duhao' dvidhA ubhayapArzvataH-'littA' liptA sarvathA saMtA 'guttaduvArA' guptadvArA, saMtRtadvArA "NivAyA' nirvAtA pavanasazvArarahitA'NivAya gaMbhIrA nirvAtagaMbhIrA pihitadvAragavAkSatayA sarvathA pavanasaMcAra___ aba vAyubhUti isI bAtako vizeSa rUpase samajhane ke liye prabhuse punaH prazna karate hai ki- 'se keNaTTeNaM evaM buccai sarIraM gayA ?' he bhadaMta ! Apa aisA kisa abhiprAyase kahate hai ki IzAnendra kI vaha divya devarddhi usake zarIrameM samA gaI hai ? tAtparya yaha hai ki vAyubhUti zramaNa bhagavAna mahAvIrase pUchate hai ki he bhadaMta ! Apake isa kathana kA abhiprAya kyA haiM ? athavA isa meM hetu kyA hai ? vAyubhUtike isa kathanako sunakara bhagavAnane unheM isa dRSTAnta dvArA samajhAyA- 'goyamA' he gautama ! 'se jahAnAmae kUDAgArasAlA siyA' ityAdi, jaise zaila parvatazikharake AkArake jaise AkAravAlI koI eka zAlA ho- arthAta eka aisA ghara ho ki jisakI banAvaTa parvatake zikhara jaisI ho, yaha zAlA donoM orase gomayAdise lipta ho 'guttA' surakSita ho, isakA dvAra saMvRta (DhakA) hA, pavana ke saMcArase yaha rahita ho, aisI kUTAkArazAlA kA yahAM dRSTAnta lAgU ___ tyAre vAyubhUti a||2 mahAvIra prabhune pUche cha hai "se keNa?NaM evaM vuccai sarIraM gayA ?" mahanta ! bhA5 / 20 meQ 4ch| ch| zAnendranI te vya devaddhi tenA zarIramAM ja samAI gaI che. vAyubhUtinA praznano javAba ApavA mATe mahAvIra prabhu temane eka daSTAMta mA cha-"se jahAnAmae kUDAgArasAlA siyA" tina shi2|| 22nI eka zAlA hAya- eTale ke kaI evuM ghara hoya ke jenI banAvaTa ke parvatanA zikhara ravI DAya. te dharane manne ta23thA // 2 rekI DAya, "guttA" surakSita ya, tenu dvAra baMdha hoya, pavana paNa temAM pravezI zakatA na hoya, evI kuTAkAra zAlAnuM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 bhagavatI sUtre rahitA 'tI seNaM' tasyAH khalu 'kUDAgArasAlAe' kUTAkArazAlAyAH 'dihaMto' dRSTAnto 'bhaNiyaaat' bhaNitavyaH kathayitavyaH, tadASTAntadASTantikabhAvaH kathaM prakRte saMghaTate iti pratipAdyate yathA ativRSTA jhajhAvAtAdibhiH bhItA janAH pUrvavarNita kUTAkArazAlAyAM pravizya antarhitA bhavanti tathaiva IzAnendrasya vikurveNAdvArA triku vitAdivyA devarddhiH pratisaMharaNakriyAdvArA zarIre'nupravizyA'ntarhitA jAtA / sU. 17 / IzAnendrasya pUrvabhavo varNyate mUlam - "isANeNaM bhaMte! deviMdeNaM, devaraNNA sA divA deviTThI, divA devajjuI, dive devANubhAge kiNNA laddhe kiNNA patte, kiNNA abhisamaNNAgaye ! kevA esa Asi puvabhave, kiNAmae vA, kiMgotte vA kayaraMsi vA gAmaMsi vA, nagaraMsi vA, jAva-saMnivesaMsivA, kiMvA daccA kiMvA bhoccA, kiMvA kiccA, kiMvA samAyarittA, kassa vA tahArUvassa vA samaNassa vA mAhaNassa vA aMtie egamavi, AyariaM dhammiyaM suvayaNaM " karanA cAhiye - tAtparya yaha hai ki aisI koI eka kUTAkAravAlI zAlA ho aura usake cAroM ora manuSya khar3e hoM, to ve manuSya jisa prakAra ativRSTi jhaMjhAvAta (bRSTi sahita AMdhI ) utpanna hone para trasta hokara usameM antarhita ho jAte hai- chipa jAte hai- usI prakAra se IzAnendrakI vikurvaNA dvArA vikurvita huI usakI divya devaRddhi prati saMharaNa kriyA dvArA usake hI zarIra meM praviSTa ho kara antarhita ho gaI hai- arthAta samAgaI haiM | 17|| dRSTAMta ahI lAgU pADI zakAya A dRSTAMtane bhAvA nIce mujaba che parvatanA zikharanA AkAranuM upara vaNu velA guNAvALuM eka makAna che tenI cAre tarapha mANase ubhA che. ativRSTi, jhaMjhAvAta AdithI khacavAne mATe te mANase jevI rIte te phUTAkArazAlAmAM antahita ( adazya ) thaI jAya che, eja pramANe izAnendre vikuNA zakitathI utpanna karelI divya devaddhine paNa pratisaMharaNa dvArA tenA zarIranI aMdaraja sabhAvI hIdhI // 0 17 // zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 1 IzAnendrapUrvabhavavarNanam soccA, nisamma jaM NaM IsANeNaM devideNaM devaraNNA sA divA deviTTI, jAva-abhisamannAgayA ? // sU0 18 // chAyA-IzAnena bhagavan ! devendreNa, devarAjena sA divyA devaddhiH, divyA devadyutiH, divyo devAnubhAvaH kena labdhaH, kena prAptaH, kena abhisamanvAgataH ? ko vA eSa AsIta pUrvabhave, kinAmako vA, kiMgotro vA, katarasmin vA grAme vA, nagare vA, yAvat-sanniveze vA, kiMvA dattvA kiMvA bhuktvA, kiMvA kRtvA, kiMvA samAcarya, kasya vA tathArUpasya vA zramaNasya vA, mAhanasya vA (brAhmaNasya) vA antike ekamapi Aryam , dhArmikaM suvacanaM zrutvA, nizamya yad IzAnena devendreNa, devarAjena sA divyA devadiH, yAvat-abhisamanvAgatA? mU0 18 // TIkA-vAyubhUtiH bhagavantam IzAnendrasya pUrvabhavAdikaM pRcchati-IsANeNaM bhaMte ! ityAdi / he bhadanta ! IzAnena 'devideNaM' devendreNa 'devaraNNA' devarAjena 'sA divvA' sA pUrvoktA atizayamabhAvA 'divyA' devasambandhinI 'devar3I' devaddhiH, svargIya viziSTavimAnaparivArAdiyukA 'divA' divyA 'devajjui' devadyutiH viziSTazarIrAbharaNAdikAntirUpA 'divve ' divyaH 'devANubhAge' devAnubhAvaH-svargIyAtizayitaprabhAvaH 'kiNNA' kena hetunA kena prakAreNeti bhAvaH, 'laddhe' labdhaH samupalabdhaH 'kiNNA' kena hetunA 'patte' prAptaH svAdhInatayA svAyattI jAtaH 'kiNNA' kena kAraNena 'abhisamaNNAgayA' abhisamanvAgataH bhogyarU IzAnendra ke pUrvabhava kA varNana'IsANeNaM bhaMte ! denideNaM' ityAdi / sUtrArtha- (IsANeNaM te! deviMdeNaM devaraNNA sA divvA deviDDI, divA devajjuI, divve devANubhAge kiNNA laddhe ?) he bhadaMta ! devendra devarAja izAnane vaha divya devaddhi, divya devadyuti, divya devAnubhAva kisa kAraNase samupalabdha kiyA haiM? (kiNNA patte) kisa kAraNase prApta kiyA hai ? (kiNNA abhisamaNNAgae) kisa kAraNase abhi IzAnendranA pUrvabhavanuM varNana"iisaanne NaM bhaMte ! deviMdeNaM" tyAdi sAtha-(IsANe NaM bhaMte ! devideNaM devaraNNA sA divyA deviGkI divyA devajjuI, divve devANubhAge kiNNA laddhe ? ) 3 mahanta ! hevendra, 12 / 24 zAne te 60 vaddhi, hiya devadhuti, hiya hevAnumA 4yA // 22 meNacyo cha.1 (kiNNA patte) dhyA 2) prApta ch| ? (kiNNA abhisamaNNAgae ?) yA raNe anisabhandA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatisUtre peNa upasthitaH 'kevA esa Asi' ko vA eSa AsIt 'punvabhave' pUrvabhave pUrvajanmani ayaM kaH kiMjAtIyo vA AsIdityarthaH 'kiMNAmaevA' kinAmako vA, 'kiMgottevA' kiMgotro vA 'kayaraMsivA' katarasmin vA, 'gAmaMsivA' grAme vA 'nagaraMsivA' nagare vA 'jAva-saMnivesaMsi vA' yAvat-sanivezevA kiMvA daccA' kimbA datvA abhayasupAtradAnAdikam 'kiMvA bhocA' kimvA bhuktvA arasavirasAdikamAhAram 'kiMvA kiccA' kimbA kRtvA tapazcaryAzubhadhyAnAdi, 'kiMvA samAyarittA'kimvA samAcarya zIlavatAdikam 'kassa vA tahArUvassavA' kasya vA tathArUpasya tAdRzasya 'samaNassa vA' zramaNasya vA nirgranthasAdhoH mAhaNassa vA' dvAdazavratadhAri pratimAdhArizrAvakasya 'aMtie' antike samIpe egamavi' ekamapi 'Aya. riaM' Aryam AryasambandhikaM tIrthaMkarapratipAditamityarthaH 'dhammiyaM dhArmika prANAtipAtAdiviramaNalakSaNam 'suvayaNaM' suvacanaM pApanivRttirUpaM niravadya samanvAgata - bhogyarUpase upasthita kiyA hai? (ko vA esa Asi punvabhave) yaha pUrvabhavameM kauna thA? (ki NAmae vA) isakA kyA nAma thA (kiM gotte vA) yaha kisa gotrakA thA (kayaraMsi vA gAmaMsivA) kisa gAMvameM (kayaraMsi vA) kisa nagara meM (jAva saMnivesaMsi vA) yAvat kisa saMnivezameM rahatA thaa| (kiMvA socA, kiMvA daccA, kiMvA bhoccA, kiMvA kiccA) isane kyA sunakarake, kaunasA abhaya supAtra dAna dekarake aura kyA arasa virasa AhAra karake (kiMvA samAyarittA) tathA kaunasA sadAcArakA AcaraNe kara ke, (kassa vA tahAruvassa vA samaNarasa vA mAhaNassa vA aMtie) evaM kisa tathArUpadhArI zramaNake athavA mAhaNake pAsa (egamapi AyariyaM) ekabhI Arya (dhammiya) dhArmika (suvayaNaM) suvacana (soccA) suna karake gata- soya35 prApta 2 cha. (kovA esa Asi pUvabhave) te pUrva mama / hatA ? (kiM NAmae vA? tabhana nAma zu hatu ? (kiM gotte vA ?) tamanuM gotra 4yu tu ? (kayaraMsi gAma si vA) yA mamA, (kayaraMsi vA) 4yA nagaramAM (jAva saMnivesaMsi vA) (mahI yA saM niveza paya-tanA vi85o aDa 42vAnA cha) 4yA sanivezamA tasA raDatA ta ? kivA soccA, kiMvA daccA, kiMvA bhoccA, kiMvA kiccA) tebho 4 zravaNa urIne, na, zubhAdhana, zu zana (kiM samAyarittA) g mAyara mAyarIna, (kassa vA tahArUvassa vA samaNassa vA, mAhaNassa vA aMtie) tathA 4yA tathA35dhArI bhaera athavA mAgunI pAsa | (egamapi AriyaM) me 595 mArya (dhammiyaM) pAbhi (suvayaNaM) savayana zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.1 IzAnendra pUrvabhavavarNanam vacanaM 'socA' zrutvA karNagocarIkRtya 'nisamma' nizamya tadvAkyamAdeyatayA hRdhavArya 'jaNaM' yena khalu dAnAdinA 'IsANeNaM' izAnena 'devideNaM' devendreNa, 'devaraNNA' devarAjena sA pUrvoktA 'divvA' divyA apUrvA 'deviTI' devaddhiH, 'jAva-abhisamannAgayA' yAvat abhisamanvAgatA, yAvatkaraNAt devadyutiH devAnubhAvaH labdhA pAptA iti gamyate / kasmin bhave kutaH sakAzAt kIdRzamanena puNyamarjitaM yasmAdIdRzI devaddhiH prApteti praznAzayaH // mU0 18 // ___mUlam-" evaM khallu goyamA ! teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM, iheva jaMbUdIve dIve, bhArahe vAse, tAmalittInAmaM nayarI hotthA, vaNNao, tatthaNaM tAmalittIe nayarIe, tAmalInAmaM moriyaputte gAhAvaI hotthA aDDe, ditte jAva-bahujaNassa aparibhUe, taeNaM tassa moriyaputtassa tAmalittassa gAhAvaissa annayA kayAI puvarattAvarattakAlasamayaMsi kuTuMvajAgariyaM jAgaramANassa imeyArUve ajjhathie, jAva-samuppajitthA, atthitAme purA porANANaM, suciNNANaM, suparakaMtANaM, subhANaM, kallANANaM, (nisamma) use avadhAraNa karake (devideNaM devaraNNA) devendra devarAja (isANeNaM) izAnane (sA divbA deviDI) vaha divya devaddhi (jAva abhi samannAgayA) yAvat apane samakSa bhogarUpameM prApta kii| tAtparya yaha hai ki IzAnane pahile bhavameM aisA kauna sA eka bhI Arya aura dhArmika vacana tathArUpadhArI zramaNa athavA mAhaNake pAsa sunA ki jisako lekara yaha IzAna savalokakA indra huA aura itanI bar3I divya devarddhi prApta kI. // sU. 18 // (soccA) sAmajIna (nisamma) tene dhyabhA 2012 utArIne devideNaM devaraNNA IsANeNaM) 3.6, 31208 4Ane (sA divvA deviTI) te viya vaddhi mAha (jAva abhisamannAgayA) prApta 2 cha ? 4vAnu tAtparya se che OM zAnendra tenA pUrvabhavamAM evuM kahyuM eka paNa Arya ane dhArmika vacana ke zramaNa ke mAhaNanI pAse sAMbhaLyuM hazI ke jethI te IzAna devalekane Indra banyuM che ane teNe ATalI badhI samRddhi prApta karI che ? sU, 18 che zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 bhagavatIsUtre kaDANaM, kammANaM kallANaphalavittiviseso, jeNAhaM hiraNNeNaM vaDAmi, suvaNNeNaM vaDDAmi, dhaNeNaM vaDAmi, puttehiM vaDAmi pasUhi vaDAmi, vipula dhaNa-kaNaga-rayaNa-maNi-mottiya-saMkhasilappavAla-rattarayaNa saMtasAra sAvaejeNaM aIva aIva abhivaDAmi, taM kiM NaM ahaMpurA porANANaM, suciNNANaM, jAva-kaDANaM kammANaM egaMtasAkkhaM uvehamANe viharAmi, taM jAva-tAva ahaM hiraNNeNaM vaDAmi, jAva-aIva aIva abhivaDDhAmi, jAvaMca NaM me mittanAi-niyaga-saMbaMdhi-pariyaNo ADhAi pariyANAi, sakArei, sammANei, kallANaM, maMgalaM, devayaM, ceiyaM viNaeNaM pajjuvAsai, tAvatA me seyaM kallaM pAuppabhAyAe, rayaNIe, jAva-jalaMtesayameva, dArumayaM paDiggahaM karettA, viulaM asaNaM, pANaM, khAimaM, sAimaM, uvakkhaDAvettA, mitta-NAi-niyaga-sayaNa-saMbaMdhipariyaNaM AmaMtettA, taM mitta-NAi-niyaga-saMbaMdhi-pariyaNaM viulegaM asaNa-pANa-khAima-sAimeNaM, vattha-gaMdha-mallA-laMkAreNaya sakArettA, sammANettA, tasseva mitta-NAi-niyaga-saMbaMdhi-pariyaNasta purao jeTuputtaM, kuTuMbe, ThAvettA, taM mitta-NAi-niyaga-saMbaMdhipariyaNaM, jeTuputtaM ca ApucchittA, sayameva dArumayaM pariggahaM gahAya muMDe bhavittA, pANAmAe pavajAe pavaittae, pavaie viya NaM samANe imaM eyArUvaM abhiggahaM abhigihissAmi"kappaime jAvajIvAe chaTheM chaTeNaM aNikikhatteNaM tavokammeNaM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3. u.1 IzAnendrasyadevaddharyAdimAptikAraNanirUpaNam 169 uDa bAhAo pagijjhiya pagijjhiya sUrAbhimuhassa AyAvaNa bhUmIe AyAvemANassa viharittae, chahassaviya NaM pAraNagaMsi AyAvaNa bhUmIo paJcorubhittA sayameva dArumayaM paDiggahayaM gahAya tAmalittIe nayarIe ucca-nIa-majjhimAI kulAI gharasamudANassa bhikkhAyariyAe, aDittA suddhodaNaM parigAhettA, taM tisa ttakakhutto udaeNaM pakkhAlettA taopacchA AhAraM Aharittae" tti kaTu evaM saMpehei, saMpehittA, kallaM pAuppabhAyAe jAva-jalaMte, sayameva dArumayaM paDiggahayaM karei, karittA viulaM asaNapANa-khAima-sAimaM uvakkhaDAvei, viulaM asaNa-pANa-khAima sAimaM uvakakhaDAvettA, tato pacchA pahAe, kayabalikamme, kayakouya-maMgalla-pAyacchitte, suddhapAvesAiM maMgallAI vatthAI pavaraparihie, appamahagghAbharaNAlaMkiyasarIre bhoyaNavelAe bhoyaNamaMDavaMsi sIhAsaNavaragae, taeNaM mitta-NAi-NiyagasayaNasaMbaMdhiparijaNeNaM saddhiM taM viulaM asaNaM-pANaM khAima sAimaM AsAemANe, vIsAemANe, paribhAemANe; paribhujemANeviharai jimiya bhuttattarAgae vi ya NaM samANe AyaMte, yokakhe paramasuivbhUe; taM mittaM jAva-pariyaNaM viuleNa asaNaM-pANaMkhAima-sAimaM-puppha vattha-gandha-mallA-laMkAreNa ya sakAreisammANei, tasseva-mitta-NAi-jAva-pariyaNassa puraojeTraputtaM kuTuMbe ThAvei, ThAvettAtaM mitta-NAi-jAva-pariyaNassa, jeThaputtaM ca Apucchai, ApucchittA, muMDe bhavittA, pANAmAe pavajAe zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre pavaie viyaNaM samANe imaM eyArUvaM abhiggahaM abhigiNha i kappai me jAvajjIvAe chaThaM cha?NaM, jAva-AhArittae tti kaTu imaM eyArUvaM abhiggahaM abhigiNhittA jAvajIvAe cha, chaTeNaM aNikikhatteNaM tavokammeNaM uDDhaM bAhAo pagijjhiya pagijhiya sUrAbhimuhe AyAvaNabhUmIe' AyAvemANe viharai chaTussaviya NaM pAraNagaMsi AyAvaNabhUmIo paccoruhai pacco hittA samameva dArumayaM pariggahaM gahAya tAmalittIe nayarIe uccanIa-majjhimAiM kulAiM gharasamudANassa bhikkhAyariyAe aDai, aDittA suddhoyaNaM paDiggAhai, tisattakhutto udaeNaM pakkhAlei, taopacchA AhAraM Aharei // sU0 19 // chAyA-evaM khalu gautama ! tasmin kAle, tasmin samaye ihaiva jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe tAmraliptI nAma nagarI AsIt varNakaH tatra tAmraliptyAM nagayoM tAmalI (tAmralipto) nAma mauryaputro gAthApatirAsIt ADhayaH, dIptaH, yAvat'evaM khalu goyamA !' ityAdi sUtrArtha- (evaM khalu goyamA!) he gautama ! suno isakA kAraNa isa prakArase hai (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM) usa kAla meM aura usa samayameM (iheva jaMbUdIve dIve bhArahe vAse tAmalitI nAma nayarI hotthA) isI jaMbuddhIpameM sthita bhAratavarSameM tAmraliptI nAmakI eka nagarI thii| (vaNNao) varNaka (tattha NaM tAmalittIe nayarIe) usa tAlisI nagarImeM (tAmilI nAmaM moriyaputta gAhAvaI hotthA) tAmilI isa "evaM khalu goyamA !" syAta sUtrAtha. -- (evaM khalu goyamA !) gautama! tenuM 4 // 2 // Y Ain. ( teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM) te ||nne ane te samaya (iheva jaMbUdIve dIve bhArahe vAse tAmalittI nAma nayarI hotthA) sAmUdvIpama mAvasa bhArata tAmasisI nAme nagarI tI. (vaNNao) pAna 4 tenu varNana sabha4. (tattha NaM tAmalittIe nayarIe) te malitI nagarImA tAmilI nAma moriyaputte gAhAvaI zrI mAtA sUtra : 3 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za 3. u.1 IzAnendrasya devaddharyAdiprAptikAraNanirUpaNam171 bahujanaiparibhUtazcApi AsIt , tatastasya mauryaputrasya tAmraliptasya gAthApateH anyadA kadAcit pUrvarAtrA-pararAtrakAlasamaye kuTumbajAgarikAM jAgrataH ayam etadrUpaH AdhyAtmikaH, yAvat-samudapadyata, asti tAvat mama purA purANAnAM mu. cIrNAnAm suparAkrAntAnAm , zubhAnAm , kalyANAnAm , kRtAnAM karmaNAM kalyANaphalavRttivizeSaH, yenAhaM hiraNyena vardhe, suvarNena vardhe, dhanena vardhe, dhAnyena varSe, putraiH varSe, pazubhivardha, vipuladhana-kanaka-ratna-maNi-mauktika-zaGkhazilA-bAlanAmakA eka gAthApati-gRhastha rahatAthA, yaha maurya gAthApatikA putra thaa| (aDDe ditte jAva bahujaNassa aparibhUe) yaha tAmilI mauryaputra dhanADhaya evaM dIptizAlIthA tathA anekajanoM dvArA bhI yaha aparibhUta thaa| (taeNaM tassa moriyaputtassa tAmalittassa gAhAvaissa annayA kayAI puvarattAnarattakAlasamayasi kuTuMbajAgariyaM jAgaramANassa imeyArUve ajjhathie jAva samuppajitthA) eka samaya kI bAta hai ki isa mauryaputra tAmalI gRhapati ko rAtri ke pIchale prahara meM kuTumba jAgaraNAse jAgate hue isa prakAra kA AdhyAtmika yAvat manogata saMka pa utpanna huA (atthitA me purA porANANaM, suciNNANaM, suparikatANaM, subhANaM, kallANaM, kaDANaM, kammANaM kallANaphalavittiviseso) mere pUrvameM kie hue prAcIna, acchItarahase Acarita, suparAkramayukta, zubha, evaM kalyANarUpa aise kRta karmoMkA kalyANa phalarUpa prabhAva abhItaka banA huA hai (jeNAhaM hiraNNeNaM vAmi, suvaNNeNaM vaTTAmi, dhaneNaM vAmi, dhaNNeNaM vAmi, puttehiM vaDAmi, pasUhi vaDhAmi vipuladhaNahotthA) tAbhitI naamne| me ||5ti 1925 raDato to. te bhIyAnA putra Date. (ar3e ditte jAva bahujaNasya aparibhUe) te mI putra tAmilI dhanADhaya bhane nimAna to. mane4 mA sAthI 57 te lirrit adu teyo ! Sil. (tapaNaM tassa moriyaputtassa tAmalittassa gAhAvaissa annayA kayAI putrarattAvarattakAlasamayaMmi kuTuMba jAgariyaM jAgaramANassa imeyArUve ajjhathie jAva samuppajjitthA) eka vakhata evuM banyuM ke te mauyaputra tAmilane kuTumba sAthe jAgaraNa karatAM, rAtrinA chelA pahere A prakArane AdhyAtmika, manogata saMka95 utpana thayo- (atthitA me purA porANANaM, suciNNANaM, suparikaMtANaM, subhANaM, kallANaM, kaDANaM, kammANaM kallANaphalavittiviseso) mA 12 // pUrva 42vAmA bhaav| prAcIna sArI rIte acirelAM, suparAkramayukata, zubha ane kalyANarUpa kRta kamena 48yA35 prabhAva 77 yI rahyo cha. jeNAhaM hiraNNeNaM ghaDDhAmi, suvANNeNaM baDDhAmi zrI bhagavatI sUtraH 3 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 bhagavatisUtre raktaratnasatsArasvApateyena atIva atIva abhivardhe, tat kim ahaM purA purANAnAM mucIrNAnAm, yAvat-kRtAnAm, karmaNAm ekAntazaH kSayam upekSamANo viharAmi, tadyAvat-tAvat ahaM hiraNyena vadha, yAvat-atIva atIva abhivardhe, kaNaga-rayaNa-maNi-mottiya-saMkha-silapavAlaratta-rayaNa saMtasAra sA. vaejjeNaM aIva aIva abhivAmi) isIse maiM hiraNya cAMdIse baDha rahA hUM, suvarNa se baDha rahA hUM, dhanase bar3ha rahA hai, dhAnya anAjase baDha rahA hUM, putroMse baDha rahA huI, pazuoMse gAya bhaisa-Adise baDha rahA hUM, isa taraha maiM vipula dhana se, kanaka se rajatase maNise mauktikoM se. zaMkha se, candrakAnta Adi maNiyoM se pravAla se, tathA satsAra vAle dhana se khUba2 baDha rahA huuN| (taM kiM jaM ahaM purA porANANaM suciNNANaM jAva kaDANaM kammANaM egaMta sokhayaM uvehamANe viharAmi ) isa taraha pUrvopArjita zubhakarmoM ke udaya se mujha para lakSmI devI Adi kI hara taraha se kRpA banI huI hai, ataH aisI sthiti meM kyA maiM pUrvakRta una sundararUpa se Acarita kiye gaye yAvat kRta zubhakarmo kA ekAntataH vinAza upekSita kara sakatA hUM arthAt nahIMkara sakatA hUM tAtparya kahane kA yaha hai ki maiM itane prApta isa vaibhavasukha meM saMtuSTa banAraha kara bhaviSyatkAla saMbaMdhI sukha prApti ke prati udAsIna banajAuM yaha mujhe kathamapi ucita nahIM hai| (taM jAva tAva ahaM hiravipula dhaNa-kaNaga-rayaNa-maNi-mottiya - saMkha - silapavAlarattarayaNa saMtasAra sAvaejjeNaM aIva aIva abhivAmi) tethI bhAre tyo yinI tathA suvAnA vadhAro thayA kare che, dhana ane dhAnyano vadhAre thayA kare che, putra vadhatA jAya che, gAya, baLada Adi pazuonI saMkhyA paNa vadhI rahI che, e ja rIte mAre tyAM dhana, kanaka, cAMdI, maNi, metI, zaMkha, candrakAnta Adi maNiye, paravALAM vagere atizaya bhUkSyavAna dhanI vRddhi thaDI che. (taM kiM NaM ahaM purA porANANaM suciNNANaM jAva kaDANaM kammANaM egaMtasokhayaM uveDamANe viharAmi) 2pUrvApAnita zubha karmonA udayathI mArA para lakSmIdevI AdinI kRpA thaI che. te zu pUrvakrata suMdara rIte AcarelAM, ane bhavipAkavALA te zubhakarmonA vinAzanI upekSA karavI te gya che ! kahevAnuM tAtparya e che ke atyAre maLelA sukhavaibhavathI saMtoSa pAmIne naviyanA subha pratye SEsInatA mI te bhane zAma nathI. (taMjAva tAva ahaM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacankiATIkA za. 3. u.1 IzAnendrasya devaddharyAdiprAptikAraNanirUpaNam 173 yAvacca mama mitra-jJAti-nijaka saMbaMdhi-parijanaH Adriyate, parijAnAti, satkArayati, sanmAnayati, kalyANaM maGgalaM daivataM caityaM vinayena paryupAste, tAvat mama zreyaH kalyaM prAduSprabhAtAyAM rajanyAM yAvat-jvalati, svayameva dArumayaM pratigraha kRtvA vipulam azanam, pAnam, khAdyam, svAyam, upaskArya, mitra-jJAtinijaka-sambandhi-parijanam Amantrya, taM mitra-jJAti-nijakasambandhiparijanam paNeNaM vaDAmi, jAva aIva aIva abhivaDDAmi, jAe ca NaM me mitta nAi-niyaga-saMbaMdhi pariyaNo ADhAi, pariyANAi, sakArei sammANei kallANaM maMgalaM devayaM ceigaM viNaeNaM pajjuvAsai) isaliye jabataka maiM hiraNya se bar3ha rahA hUM, yAvat mere ghara para jabataka sAMsArika vaibhava vilAsakA harataraha se khUba2 abhyudaya ho rahA hai tathA jabataka mere mitra, jJAtijana, mere nija parivAra ke vyakti parijana, Adi merA Adara karate haiM, mujhe svAmI ke rUpa meM mAnate hai, merA satkAra karate hai, sanmAna karate hai aura mujhe kalyANarUpa maMgalarUpa evaM devarUpa mAnakara aura jJAnavAn mAnakara vinayapUrvaka merI sevA karate hai, (tAvatA me seyaM kallaM pAuppabhAyAe rayaNIe jAva jalaMte) tabataka merI bhalAI isI meM hai ki maiM apanA AtmakalyANa karalU isaliye mai kala ke dina jaba rAtrI prabhAtaprAyaH ho jAyagI yAvat sUryakA prakAza tapane lagegA arthAt sUrya kA udaya ho jAvegA taba mai (sayameva dArumayaM paDiggahaM karettA, asaNaM pANaM, khAimaM sAimaM hiraNNeNaM baDDApi, jAva aIca aIva abhivaDhAmi, jAva ca NaM me mitta-nAiniyaga-saMbaMdhi-pariyaNo ADhAi, pariyANAi, sakkArei, sammANei, kallANaM maMgalaM devayaM cezyaM viNaeNaM pajjuvAsai) tathA nyai sudhI bhAre tyA Di29ya, suvarNa, dhana, dhAnya AdinI vRddhi thaI rahI che, jyAM sudhI mAre tyAM sAMsArika vaibhavanI vRddhi thaI rahI che, jyAM sudhI mArA mitra, jJAtijane, kuTuMbIo ane parijana (Azrito) mAro Adara satkAra kare che, ane svAmInA rUpe svIkArIne mane satkAre che ane mAruM sanmAna kare che, ane mane kalyANarUpa, maMgaLarUpa, devarUpa ane zAnAgAra mAnIva vinayapUrva bhArI sevA 42 cha, (tAvatA me seyaM kallaM pAuppabhAyAe rayaNIe jAva jalaMte) tyA sudhImA ne bhaa2| sAbhAnu 48yA 4 // taij sAru! tathA mA rAtrI pUrI yatA 4 - 4o sUhiya thadi o4 (sayameva dArumayaM paDiggaraM karettA, viulaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM uvakkhaDAvettA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 bhagavatI sUtre vipulena azana-pAna khAdyasvAdyena, vastragandha- mAlyA-laGkAreNa ca satkArya, sanmAnya tasyaiva mitra - jJAti-nijaka-sambandhi - parijanasya purato jyeSThaputraJca kuTumbe sthApayitvA taM mitra- jJAti-nijaka-sambandhi-parijanam, jyeSThaputrazca ApRcchaya, vakkhaDAvettA mittaNAi-niyaga-sayaNa-saMbaMdhi- pariyaNaM AmaMtettA svayaM apane Apa hI dArumaya pratigraha pAtra banavAkara, tathA vipula azana, pAna, khAdima svAdima cAroM prakAra ke AhAra ko taiyAra karAkara mitra, jJAtijana svajana saMbaMdhI parijana Adi saba ko AmaMtrita karUMgA aura AmaMtrita karake ( taM mittaNAi - Niyaga-saMbaMdhipariyaNaM vileNaM asapApANakhAhamasAhameNaM vatthagaMdhamallAlaMkAreNa ya sakkArettA) usa taiyAra kiye gaye vipula azana pAna khAdima cAroM prakAra ke AhAra se tathA vastra gaMdhamAlya evaM alaMkAra se mitra, jJAti, nijaparivAra ke jana, saMbaMdhi aura parijana ina sabakA satkAra karUMgA, satkAra karake ( sammAttA) sanmAna karuMgA / sanmAna karake ( tasseva mittaNAiNiyagasaMbaMdhipariyaNassa purao) phira mai unhIM mitra, jJAti, nijaka saMbaMdhI parijanoM ke samakSa (jeva puttaM ku* huMbe ThAvettA) jyeSThaputra ko kuTumba kI rakSAkA bhAra meM niyojita karake arthAt use kuTumbakI rakSA AdikA uttaradAyitva sauMpa karake (taM mittaNAi - Niyaga-saMbaMdhI pariyaNaM je puttaMca ApucchitA) evaM apane una mitra, jJAti, nijaka, saMbaMdhI parijanoM se tathA jyeSTha mittaNAiniyagasayaNa saMbaMdhipariyaNaM AmaMtettA ) mArI jAte ja kAThenA (lAkaDa;nAM) pAtrAM manAvarAvIza, tathA meDhA pramANamAM khAna, pAna Adi cAre prakAranA AhAra taiyAra karAvIne mitro, jJAtijanA, svajano, parijana vagere saune nimaMtraNu AAdhIza. (taM mittaNAi, Niyaga, saMbadhipariyaNaM viuleNaM asaNapAga khAimasAimeNaM vatthagaMdhamalAlakAreNa ya sakArettA) te taiyAra vAmAM AvelA vipula khAna, pAna, khAdima ane svAdimathI tathA vastrothI, sugaMdhI dravyethI, ane alaMkArothI Amatrita mitrA, jJAtijanA, svajanA ane parijanAnA satkAra karIza. ( sammaNettA) tebhanuM sanmAna urIza sanmAna arIne ( tasseva mittaNAiNiyaga saMbaMdha pariyaNassa purao jeTTha puttaM kuTuMbe ThAvettA) mitro, jJAtino svA ane pirajane samakSa mArA jyeSTha putrane kuTu kharakSAnI javAbadArI soMpIza ( taM mittaNAi - saMbaMdha pariyaNaM jehUpunaM ca ApucchittA) pachI te mitro, jJAtinA, sva4no, parina bhane nyeSTha putranI 20 sAne sayameva dArumayaM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pameyacandrikA TIkA za.3 u.1 izAnendrasyadevaddharyAdiprAptikAraNanirUpaNam 175 svayameva dArumayaM pratigrahaM gRhItvA, muNDo bhUtvA, prANAmikyA pravrajyA patrajitum, pratrajitopi khalu sanimamaetadrUpam abhigraham-abhigrahISyAmi kalpate mama jAvajjIvaM SaSThaM SaSThena, anikSipteina, tapaH karmaNA, Urca vAhUpragRhya pragRhya-sUryAbhimukhasya AtApanabhUmau AtApayato vihartum, SaSThasthApica pAraNe AtApanabhUmitaH pratyavaruhya svayameva dArumayaM pratigahakaM gRhItvA tAmraputra se pUcha karake (sayameva dArumayaM pariggahaM gahAya) svayaM hI kASThanirmita pAtroko lekara (muMDe bhavittA) mai muMDita ho jaauuNgaa| aura muMDita hokara ke (pANAmAe pavvajAe pavaittae) phira mai "prANAmikI" pravrajyAse pravajita ho jaauuNgaa| (pavvaie vidhaNaM samANe imaM eyArUvaM abhiggahaM abhigihissAmi) pravarjita hote hI mai isa prakAra ke isa abhigraha ko dhAraNa karUMgA ki (kappar3a meM jAvajjIvAe chaTTa chadreNaM aNikkhitteNaM tavokammeNaM) maiM yAvajjIva nirantara cha? chaTTakI tapasyA karatA rahUMgA, tathA (uDa bAhAo pagijjhiya pagijjhiya sUrAbhimuhassa AyAvaNabhUmie AyAvemANassa viirittae) tathA UrdhvabAhu hokara sUrya ke sAmane AtApana bhUmi meM AtApanA letA rahUMgA (chaTThassaviyaNaM pAraNagaMsi AyAvaNabhUmIo paccoruhitA) tathA do upavAsa ke bAda jaba pAraNA kA dina AvegA taba mai AtApanA lenekI bhUmi se nIce utarakara (sayameva dArumayaM paDiggahaM gahAya) apane ApahI parigga haM gahAya) bhArI te 404 2thita pAtrona aDa 4Ina (muMDe bhavittA bhAtha muMDA 42vIna) [gANAmAe payajAe pavaittae]" prAmI "ar yA 2242 42122. (pandhaie vi ya NaM samANe imaM eyArUva abhiggahaM abhigihissAmi praaaril 20112 4aa pachI ! prrne| abhiDa dhA29 43rIza- [ kappai me jAvajIvAe cha, chaTreNaM anizvittaNaM tavokammeNaM) 10vana 5 taniztara 74ne pA2 74nI tapasyA 42, tathA (uDa bAhAo pagijjhiya pagijhiya marAbhimuhassa AyAvaNabhramie AyAvemANassa viharittae] panne DAya yA rAkhIne sUryanI sAme ubhuM rahIne taDakAvALI bhUmimAM AtApanA lIdhA karIza. (chaTTharasa vi ya NaM pAraNagaMsi AyAvaNabhramIo paccoruhitA) chanA pAraNAne hivase bhAtAyanA devAnI kyAmethI nAye utarIna (sayameva dArumayaM paDiggahaM gahAya) bhaa|| potAnA thamA 46042thita pAtro sAdhana tAmalittIe nayarIe] tAmAlA nagazamA (ucca, nIca, majjhimAiMkulAI gharasamudANassa bhikkhAyariyAe aDittA) ya, nIya, bhane madhyama gharasamA bhikSA prAta 421 / mATe bharIza. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 bhagavatIsUtre liptyAM nagaryAm ucca-nIca-madhyamAni kulAni gRhasamudAnasya bhikSA caryayA aTitvA zuddhodanaM pratigRhya taM trisaptakRtvaH udakena prakSAlya tataH pazcAt AhAram Ahatum iti kRtvA evaM saMprekSate, saMprekSya kalyaM prAduSprabhAtAyAM yAvata-jvalati, svayameva dArumayaM pratigrahakaM karoti, kRtvA vipulam azana-pAna khAdyam-svAyam upaskArayati, upaskArya tataH pazcAt snAtaH, kRtabalikarmA, kRtakotukamaGgalakASThanirmita pAtra lekara (tAmalittIe nayarIe) tAmraliptI nagarI meM (uccanIya majjhimAI kulAI dharasamudANassa bhikkhAyariyAe aDittA) UMca, nIca, madhyama kuloM meM gRha samudAna kI bhikSA prApti ke nimitta kI gaI caryA pUrvaka zuddha bhikSA lene ke liye bhramaNa karU~gA bhramaNa karake (suddhodanaM parigahittA, vahAMse zuddhaodana mAtra kevala bhAta lUMgA lekarake (taM tisattakkhutto udaeNaM pakkhAlettA use 21 bAra jala se dhouuNgaa| dhokara ke (tao pacchA AhAraM Aharittae) isake bAda usakA AhAra karU~gA (ttikaddu evaM saMpehei) isa prakAra kA abhigraha lene kA usane vicAra kiyaa| (saMpehittA kallaM pAunbhUyAe jAvajalaMte isa prakAra ke vicAra ke bAda prAtaHkAla ho gayA yAvat sUrya udita ho gayA) (sayameva dArumayaM paDiggahayaM karei) usane svayameva kASThakA pAtra tayAra kiyA ( karittA) tayAra karake (viulaM asaNapANakhAimasAimaM uvakkhaDAvei) phira usane puSkala azana, pAna, khAdima svAdima cAra prakAra kA AhAra niSpanna kraayaa| jaba cAroM prakAra kA AhAra niSpanna hocukA taba usake bAda (hAe) (suddhodanaM parigAhettA) mAtra zuddha mAta 24 19.1.23. (taM tisattakkhutto udaeNaM pakkhAlettA) te mAtane 21 mata pAthI ghoza. 2 // zate 21 mevIsa pAra pAyI ghaaye| (tao pacchA AhAraM Aharittae) te tine tyA2 mA mAhAra 422. (ttika evaM saMpehei) 0 prArI sa465 mA 4.. (saMpehitA kallaM pAubhayAe jAca jalaMte) mA pramANe sa485 4aa pachI jyAre 2trI pUrI tha/ ne sUrya n| ya thye| tyAre (sayameva dArumayaM paDiggahayaM karei) tebho te or stori pAtro tayA2 4aa. (karittA) pAtro taiyAra 4aa 57 [viulaM asaNapANakhAimasAimaM uvakkhaDovei ] tamAze mITara prabhAmA manna, pAna, khAdya sAmagrIo tauyAra karAvI. A rIte cAre prakAranA AhAra taiyAra karAvIne zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 1 IzAnendrasya devaddharyAdiprAptikAraNanirUpaNam 177 prAyazcittaH, zuddhamavezyAni maGgalyAni vastrANi pravaraparihitaH alpamaddarghA''bharaNAlaMkRtazarIro bhojanavelAyAm bhojanamaNDape sukhAsanavara gataH, tato mitrajJAti nijaka- svajana sambandhi-parijanena sAtha taM vipulam azanaM-pAnaM khAdyam-svAdyam AsvAdayan visvAdayana, paribhogayan, paribhAjayana paribhuJjAno viharati, usane snAna kiyA ( kayavalikamme ) balikarma kiyA (kayakouya maMgala pAyacchitte) kautuka, maMgala, prAyazcitta kiye| bAda meM (suddhapAvesAI maMgalAI sthAI pavaraparihie ) zuddha pravezayogya mAMgalika vastroM ko usane acchI taraha se pahirA tathA (appamahagdhA bharaNAlaMkiyasarIre) alpabhAravAle vezakImatI alaMkAroMse usane apane zarIra ko alaMkRta kiyA / ( bhoyaNavelAe bhoyaNamaMDavaMsi suhAsaNavaragae) bAda meM vaha bhojanazAlA meM gayA aura vahAM para eka sundara Asana para baiTha gayA / (taeNaM mittaNAiNiyagasayaNasaMbaMdhoparijaNeNaM saddhiM) jaba mitrajana, jJAtijana, nijakajana, svajana saMbaMdhijana aura parijana ye saba vahAM A gaye taba ina sabake sAtha (taM viulaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM AsAemANe vIsAemANe paribhAemANe, paribhuMjemANe fares) baiThakara usane usa azana, pAna, khAdima, aura svAdima cAroM prakAra ke AhAra ko cakhA vizeSarucipUrvaka khAyA, isa taraha usa AhAra ko usane svayaM jomA aura dUsaroM ko jimAyA [ kayakouya * [suddha (vhAe) tebho snAna yu [kayavalikamme ] siurbha maMgalaprAyacchate ] tu, maMgala bhane prAyazcittanI vidhi pazupatAvI. pAvesAI maMgalAI vatthAI pavaraparihie ] tyAra yA pavitra sthAnamA praveza ratI vamate pAMDezvAyogya mAMgalika vastro temanepaDeryA [ appamahagghAbharaNAlaMkiyasarIre ] tathA husA vannananA pAe| dhaNA zrImati AbhUSaNa vaDe zarIrane rAzugAyu [bhoyaNavelAe bhoyaNamaMDavaMsi suhAsaNavaragae ] tyAra mAha tethe| lobhanamA ne meDa suMdara Asana para mesI gayA. [ taraNaM mittaNAiNiyagasayaNa - saMbaMdhi - parijaNeNaM saddhi] nyAre tebhanA mitro, jJAtinanA, svano bhane pariNato tyAM bhAvI gayA tyAre te saunI sAthai mesIne [taM viDalaM asaNaM gANaM khAimaM sAimaM AsAemANe vIsAemANe paribhAemANe, paribhuMjemANe vihara] tethe te anna, pAna, madya, mane svAdyane yAbhyAM vizeSa rucipUrva4 mAgha, mAya urIne kheddkhIjAne jamADayAM, A rIte te cAre prakAranA AhArA tAmitrI pAte janmyA ane zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 bhagavatImatra jimitvA bhuktottarAgato'pi ca khalu san AcAntaH cokSaH, paramazucibhUtaH taM mitram, yAvat-parijanaM vipulena azana-pAna-khAdya svAyena puSpa-vastra-gandha-mAlyA. 'laGkAreNa ca satkArayati, sanmAnayati, satkArya sambhAnya tasya eva mitrajJAteH, yAvat-parijanasya purato jyeSTha putraM kuTumthe sthApayati, sthApayitvA taM mitrajJAtim, yAvat parijanam, jyeSThaM putraJca ApRcchati, ApRcchaya, muNDo bhUtvA (jimiyabhuttutarAgae viyaNaM samANe Ayate) jImacukane ke bAda hI usane usI samaya Acamana kullA kiyA cokkhe, parama suinbhUe] donoM hAtha dhoye muMha dhoyA vastroM para jahAM bhojana Adi ke sIta paDe the unhe sApha kiyA isa taraha vaha parama zucIbhUta huA [taM mitta jAva pariyaNaM viuleNaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM pupphavasthagaMdha mallAlaMkA reNa sakArei] bAda meM bhI Aye hue apane mitrajanoM ko yAvat parijanoM ko usane jimAyA isa prakAra apane mitrAdi samastajano ko cAro prakAra kA AhAra jaba vaha acchI taraha se karA cukA taba isake uparAnta usane una sabakA puSpa, vastra, gaMdha, mAlA aura alaMkAra ina saba vastuoM se satkAra kiyA [sammANei] sanmAna kiyA [tasseva mittaNAi jAva pariyaNassa purao jeTTaputtaM kuTuMbe ThAvei] satkAra sanmAna karane ke pazcAt usane unhIM mitrajana Adi sabake samakSa apane jeSThaputra ko kuTumba meM sthApita kiyA, [ThAvettA taM mittaNAi jAva pariyaNaM jeTa putaM ca Apucchai sthApita karake phira usane usase aura to tanA bhitrIne mAyA. [jimiyabhutattarAgae vi ya NaM samANe AyaMte] yA pachI turata teNe garI cokkhe. paramasaibhae manne DAya dhAyA, moM dhoyuM, bhajana karatI vakhate vastro para paDelA bhejana AdinA DAgha sApha karyA, A zate te atizaya zuthiyuta manye.. [taM mittaM jAtra pariyaNaM viuleNaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM pupphavasthagaMdhamallAlaMkAreNaM sakArei] tyA2 mA 5 / bhitro, zatine!, 47nA, parijana mA0yA, tabhane pazu pAna, pAna, mAdha, svAdane AhAra karIe ane phUla, vastra, sugaMdhI dravya, mALAo ane alaMkArothI tamanA sa42 iyo, [sammANeI] bhane sanmAna yu. [tasseca mittaNAi jAva pariyaNassa purao jeTTaputtaM kuTuMbe ThAvei] sa42 sanmAna 4aa pachI te mitro, jJAtijane, kuTuMbIo ane parijane samakSa potAnA sauthI moTA putrane muTumanI mArI sAMpavAma mAvI ThAvettA taM mittaNAi jAva pariyaNaM jeheM puttaM ca Apuccha5] tyAra mAha te bhitro, jJAtinI, svanI, parina bhane zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.1 IzAnendrasya devadaryAdiprAptikAraNanirUpaNam 179 pariNAmikyA pravrajyayA bhavajitaH prabajito'pi ca khalu san imam etadrUpam abhigraham abhigRhNAti-'kalpate mama yAvajjIvaM SaSThaM SaSThena, yAvat-Ahartum iti kRtvA' imam etadrUpam abhigraham abhigRhNAti, abhigRhya yAvajjIvaM SaSThaM paSThena anikSiptena tapaH karSaNA Una bAhU pragRhya pragRhya sUryAbhimukha AtAenabhUmI AtApayan viharati, SaSThasyApi ca pAraNake AtApanabhUmitaH pratyaapane una mitra jJAti Adi parijanose pUchA [ApucchittA, muMDebhadittA pANAmAe pavva jAe pacaie] pUchakara phira vaha muDita hokara ke prANA mikI dIkSA se dIkSita ho gayA [pavvaie viyarNa samANe ima eyA rUvaM abhiggahaM abhigiNhai] dIkSita hote hI usane isa prakAra abhigraha liyA [kappai me jAvajovAe chaTuM chaTTeNaM jAva AhArittae tikaTu imaM eyArUvaM abhiggahaM abhigiNhA] ki mai jabataka isa paryAya meM rahUMgA-arthAt jIvita rahUMgA tabataka meM cha? cha? kI tapasyA karU~gA arthAt nirantara do do upavAsa kruuNgaa| evaM pAraNA ke dina sirpha odana bhAta kA hI use 21 bAra dhokara AhAra luuNgaa| [abhigimihattA] isa prakAra kA abhigraha dhAraNa karake vaha [cha8 chaTTeNaM aNivikhattaNaM tavokammeNaM uTTa bAhAo pagijjhiya sUrAbhimuhe AyAvaNabhUmIe AyAvemANe viharai cha? cha? kI tapasyA karane lagA aura dono hAtho ko UMcA karake vaha sUryAbhimukha hokara AtApanA bhI lene laga gayA [chaTThassa viyaNaM pAraNagami AyAvaNabhUmIo paccojyeSTha putra pAse dIkSA devAnI 20 bhAll. [ApucchitA, muMDe bhavittA pANAmAe pavajAe pacaie] 20 ne mAthe bhu. 42vIna te prANamitI hI 2 421. [pAie vi ya NaM samANe imaM eyArUvaM abhiggahaM abhigiNhai dIkSA mI42 4zana turata temaNe mevo amiDa dhA245 4 - kippai me jAvajIvAe chaTuM chaTeNaM jAva AhArittae tti kaTu ima eyArUvaM abhiggaha abhigiNhai] vanapaya ta niraMta2 chana // 2 4 43rIza. pAyAne hivasa UMca, nIca ane madhyama varasamudAyamAMthI vahorI lAvelA bhAtane pANIthI 21 vAra ghoUna tenA mADAra 422. abhigiNDittA] mA pradhAna maniDadhAraNa 4Ine tamA [chaThaM chaTeNaM aNikkhitteNaM tavokasmeNaM uDDa bAhAo pagijjhiya pagijjhiya sarAbhimuhe AyAvaNabhUmie AyAvemANe viharai] 74ne pA22 74nI ta5-yA ni2 ta2 karavA lAgyA. ane baMne hAtha UMcA rAkhIne sUryanI sAme meM rAkhIne teo tavANI bhUmimA mAtApana / sevA saJyA. chiTassa vi ya NaM pAraNagaMsi zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 bhagavatisUtre barohati, pratyavaruhya svayameva dArumayaM pratigrahaM gRhItvA tAmraliptyA nagaryAH ucca-nIca-madhyamAni kulAni gRhasamudAnasya bhikSAcaryayA aTati aTitvA zuddhaudanaM pratigRhNAti, evaM trisaptakatvaH uda kena prakSAlayati, tataH pazcAt AhAram AhArayati // mU0 19 // TIkA-bhagavAn vAyubhUtimpati IzAnendrasya devaddharyAdi prAptikAraNaM pUrvabhavAdikaM varNayati-'evaM khalu goyamA !' he vAyubhUte ! evaM vakSyamANaprakAreNa hahaha tathA java cha? tapasyA ko pAraNA kA dina hotA taba vaha usa dina AtApanabhUmi se utaratA aura [ paccoruhitA] utara karake sayameva dArumayaM paDiggahaM gahAya tAmalittIe nayarIe uccanIyamajjhimakulAI gharasamudANassa bhikkhAyariyAe aDai) apane Apa kASTha nirmita pAtroM ko lekara tAmraliptI nagarImeM UcanIca aura madhyamakuloM meM gRhasamudAnakI bhikSA prApti ke nimitta kI gaI carcApUrvaka zuddha bhikSA leneke liye bhramaNa karatA (aDittA suddhoyaNaM paDiggAhaha, tisattakkhutto udaeNaM pakkhAlei, tao pacchA AhAraM AhArei) bhramaNa karake zuddhaodana mAtra vaha bhikSAvRtti meM letA aura lekara vaha unheM 21 ikkIsa bAra jala se prakSAlita karanA bAda meM vaha unheM apane AhAra ke kAma meM letA // ____TIkArtha-IzAnendra ne divya devarddhi Adi kisa tarahase prApta kI hai aisA vAyubhUtike pUchane para bhagavAna kahate haiM-'evaM khalu goyamA' he gautamagotrIya vAyubhUti ! IzAnendra ne jo yaha divya devaddhi AyAvaNabhUmIo paccoruhai] nyAre cha8nI tapasyAna! pArAnA va mAvata tyAre tethe mAtAnA bhUmimAthI nIya utaratA bhane [ paccoruhitA ] utarIna [sayameva dArumayaM paDiggahaM gahAya tAmalittIe nayarIe uccanIcamajjJimakulAI gharasamudANamsa bhikkhAyariyAe aDai] potAnA DAyama 442yita pAtro ra tApralimInarInA UMca, nIca ane madhyama gharasamudAyamAM gocarIne mATe bhramaNa karatA. [aDittA suddho yaNaM paDiggAhai, tisattakkhutto udaeNaM pakkhAlei, tao pacchA AhAraM AhArei] tamA nikSamA mAtra zuddha mAta ' 42tA. te mAtane teo 21 vAra pIthI ghetA. tyAra bAda ja teno AhAra karatA. TIkArtha- "IzAnendra divya devaddhi Adi kevI rIte prApta karyA, evA vAyubhUti gaNadharanA prInane javAba mahAvIra prabhu A pramANe Ape che zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.1 IzAnendrasya devaddharyAdimAptikAraNanirUpaNam 181 nizcayena teNaM kAleNaM' tasmin kAle 'teNaM samayeNaM' tasmin samaye 'iheva asminneva 'jaMbUdIve dIve' madhya jaMbUdvIpe 'bhArahe vAse' bhArate varSe bharatakSetre vaMgadeze 'tAmalittI' tAmraliptI nAma 'nayarI' nagarI 'hotyA' AsIt 'vaNNao' etasyA varNanam aupapAtikasUtroktacampAnagarIvad vijJeyam 'tattha NaM' tatra khalu 'tAmalittIe' tAmraliptyAm 'nayarIe' nagaryAm 'tAmalI' tAmralipta nAmA 'moriyaputte' mauryaputraH mauryavaMzotpannaH 'gAhAvaI' gAthApatiH bahukuTumba prabhRtadhanasamRddhayAdi svAmo 'hotthA' AsIta, sa 'aDDU' ADhayaH 'ditte' dIsaH prApta kI hai usakA kAraNa isa prakArase hai-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla aura usa samayameM 'iheva' isI 'jaMbUdIve dIve' jaMbUdvIpa nAmake dvIpameM--madhyajambU dvIpameM 'bhArahe vAse' bharatakSetrake vaMga dezameM 'tAmalittI nAma nayarI hotthA' tAmraliptI nAmakI nagarI thI 'vaNNao' isa nagarIkA varNana aupapAtika mUtrameM jisa prakArakA caMpAnagarI kA varNana kiyA gayA hai vaisA hI jAnanA cAhiye / 'tattha NaM tAmalittIe' usa tAmaliptI 'nayarIe' nagarImeM 'tAmalI' tAmralipta nAmakA 'moriyaputte' mauryavaMzotpanna 'gAhAvaI' gAthApati bahukuTumbavAlA evaM prabhUta dhanasaMpatti AdikA svAmI ' hotthA' thaa| vaha 'aDDhe' ADhaya thA 'ditte' pratApazAlI thA 'jAva' yAvat 'bahujaNassa aparibhUe yAvi hotthA' aneka janoM dvArA bhI vaha paribhUta (parAjaya) "evaM khalu goyamA!" 3 gautamagotrIya vAyubhUti ! 4zAnendra te hivya devaddhi Adi nIce darzAvelA kAraNe prApta karela che teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM" te Ne mane te samaye 'iheva jaMbUdIve dIve' dIya nAmanA madhya dIpabhA 'bhArahe vAse' 12takSetranA dezamA "tAmalittI banI hotyA, tAmalita nAmanI nagarI tI. "vaNNao" mopAta sUtramAM jevuM caMpAnagarInuM varNana karyuM che, evuM ja te nagarInuM varNana samajavuM. "tattha NaM tAmalittIe nayarIe" ta tAmraliptI nArImA "tAmalI moriya patte gAhAvaI hotthA" bhauya zubha me tAmael naamne| thApati (viTA 45 bhane dhanasa pttin| svAbhI) 2Dato te. te 'a dha 1 dhanADhaya to, 'ditte dhaNe pratApI to bhane "bahujaNassa aparibhUe yAvi hotthA" mane ho paNa aparAjita hate - ghaNA le bhegA thAya te paNa tene parAjaya ApI zakatA nahI mahIre "jAva yAvata" pahaneprayoga thayo cha, te 3 niiyn| zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 bhagavatIsUtre pratApazAlI 'jAva' yAvat-yAvatpadena-'vitthiNNa viula-bhavaNa-sayaNAsaNajANa-vAhaNAiNo bahudhaNa-bahujAyakhva-rayae Aogapaoga saMpautte viccha Diya viula bhattapANe bahudAsI-dAsa gomahisagavelayappabhUe' ityasya grahaNam , asyArthastu upAsakadazAGgasUtre prathamAdhyapane tRtIyamUtro AnandagAthApati prakaraNe agAradharmasaMjIvanI TIkAyAM vilokanIyaH, tejasvI 'bahujanassa' bahubhirjanairapi 'aparibhUeyAvi' aparibhUtazcApi 'aDDhe ditte, aparibhUe' ebhistribhi vizeSaNaiH maurya putra-gAthApatau pradIpadRSTAnto'bhipretastathAhi yathA pradIpastailavartibhyAM zikhayA ca sampanno nirvAte sthAne surakSitaH prakAzamAsAdayati, evamayamapi taila-varti-sthAnIyayA ADhayatA'paraparyAyarddhayA, zikhA-sthAnIyoho sake aisA nahIM thA yahAM 'yAvat' zabdase 'vitthiNNa viula-bhavaNa sayaNAsaNa-jANavAhaNAo bahujaNa bahujAyarUva-rayae, AogapaogasaMpautte, vicchaDDiya-viulabhattapANe, bahudAsIdAsa gomahisa gavelayappabhUe' isa pAThakA saMgraha huA hai| ina padoMkA artha upAsakadazAGgasUtra meM prathamAdhyayanameM tRtIyasUtra meM AnandagAthApati ke prakaraNameM agAra saMjIvanI TIkA meM likha diyA gayA hai-so vahAM se dekha lenA cAhiye / 'bahu jaNassa aparibhUe yAvi' isa pATha dvArA sUtrakArane tAmralipta meM tejasvitA prakaTa kI hai| isI liye anekajana milakara bhI usakA bAla vAMkA nahIM kara sakate the / 'ahUDhe ditte aparibhUe' ina tIna vizeSaNoMse mauryaputra gAthApatimeM pradIpakA dRSTAnta ghaTita huA hai jisa prakAra dIpaka battI aura taila se tathA apanI zikhA se yukta hokara surakSita nirvAtasthAnameM rakhe jAne para prakAzita hotA rahatA sUtrapAThe aDae 420the| cha- " vitthiNNaviulabhavaNasayaNAsaNa-jANavAhaNAo-- bahujaNabahujAyarUva-rayae, Aogapaoga saMpautte, vicchaDDiya-viulabhattapANe, bahadAsIdAsagomahisagavelayappabhUe " 20 suutraane| ma pAsazasUtranA pahelA adhyayananA trIjA sUgamAM AnaMda gAthApatinA prakaraNamAM agAusaMjIvanI Ni mApe cha. to tyAMcI vAMcI sevA. "bahujaNassa aparibhUe yAdhi" sUtrapATha dvArA tAmalIne prabhAva batAvyuM che. aneka leke maLIne paNa tene vALa Ri 3rI zata nahI. "aDhe ditte aparibhUe" mAtra vizeSa dvArA tAmaline dIpaka sAthe sarakhAvI zakAya. jevI rIte vATa, tela ane tethI yukata dIvAne ke surakSita (pavana na naDe evAM) sthAnamAM rAkhyuM hoya te te tene prakAza ApyA kare che, evI rIte tela ane vATarUpI dhanADhayatAthI, ane udAratA gaMbhIratA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.3u.1 IzAnendrasya devadaryAdiprAptikAraNanirUpaNam 183 dAratA-gambhIratAdirUpayA dIptyA ca sampanno nirvAtasthAnasthAnIyayA sadAcAramaryAdApAlanAdirUpayA bahujanasyA'paribhUtatayA aparAjitatayA ca sampannaH samujjvalatIti hetutA'vacchedakadharmasyA''DhayatA-dIptyaparibhUtatA-etatritayaniSThasyaikasya satyAnna tRNAraNimaNinyAyena pratyakSA'numAnA''gamazabdeSu prAmANyamiva pratyekaM hetutA apitu samudAye pradIpavadeva / "hotthA" AsIt 'taeNaM' tatastadanantaraM 'tassa tasya 'moriyaputtassa' mauyaputrasya 'tAmalittassa' tAmraliptasya, 'gAhAvaissa' gAthApateH 'annayA' anyadA 'kayAI' kadAcit 'puvyarattA varattakAlasamayasi' pUrvarAtrA'pararAtrakAlasamaye rAtripazcimabhAge 'kuTuMbajAgariyaM' kuTumbajAgarikAM kuTumbajAgaraNAm 'jAgaramANassa ' jAgrataH jAgaraNAM kurvataH 'imeyArUve' ayametAvadrUpaH vakSyamANa svarUpaH 'ajjhasthie' AdhyAtmikaH AtmasambandhI saMkalpaH vicAraH 'jAva' yAvat 'samupajjitthA' samudapadyata, samuhai--isI taraha se yaha bhI taila aura battI ke jaisI ADhayatA se samRddhi se evaM zikhAsthAnIya udAratA, gaMbhIratA Adi rUpa dIpti se sampanna huA nirvAtasthAnIya sadAcAra maryAdA ke pAlana Adi rUpa bahujana aparibhUtatA se aparAjitatA se camakatA rahatA thaa| 'taeNaM tassa moriyaputtassa' usa mauryaputra 'tAmalittassa' tAmralipta 'gAhAvaissa' gAthApati ke citta meM 'annayA kayAI kisI eka samaya 'punvarattAvarattakAlasamayaMsi' pUrvarAtra apararAtra kAlasamaya meM arthAt rAtrike pazcimabhAga meM 'kuTuMba jAgarikAM' kuTumba jAgaraNA karate huve 'imeyArUve ajjhathie jAva samupajitthA' yaha isa prakAra kA AtmA meM utpanna hone ke kAraNa AtmasaMbaMdhI saMkalpa-vicAra yAvat AdarUpa jyoti [(dIptithI yukta te tAlima, surakSita nivRta sthAnarUpa sadAcAra, maryAdApAlana Adi guNe vaDe, ghaNA leke sAme paNa aparAjita rahetA hate - tenA guNethA yama te 2Dato to. "taeNaMtassa moriyaputtassa tAmalittassa gAhAvaissa" te maurya putra, thApati tAmalitAnA manamA "annayA kayAI" 74 samaye "puvvarattAvarattakAlasamayaMsi" "pUrvarAtra a522 samaye" mero rAtrinA ch| 5DAre "kuTuMbajAgarikAM" Tu 21 42tI jAye "imeyArUve ajjhathie jAva samupanjitthA" mA prarane AdhyAtmiviyA2 mAvyA. te vicAra mAtmAmA utpanna yeto to mATatene mAdhyAmi yo cha. mAhI 'jAba' pahathA nIcane sUtrapATha grahaNa karAve che- zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 bhagavatI sUtre F " tpannaH, yAvatkaraNAt 'ajjhatthie ciMtie, kappie, patthie, maNogae, saMkaSpe samujjhitthA' iti saMgRhyate tatra ajjhatthie- AdhyAtmikaH AtmagataH aGkura iba tadanu 'ciMtie' cintitaH punaH punaH smaraNarUpo vicAra: dvipatrita iva, tataH kappie kalpitaH - sa eva vyavasthAyuktaH pAriNAmikamavajyAgrahaNarUpam itikAryAkAreNa pariNato vicAraH pallavitaiva 'patthie' prArthitaH - saeveSTarUpeNa svIkRtaH puSpita itra 'maNogae saMkappe ' manogataH saMkalpaH manasi dRDharUpeNa nizcayaH 'itthameva mayA kartavyam' iti vicAraH phalita iva samudapadyata - samutpannaH 'asthi tAme' asti tAvat mama purA 'porANANaM' purANAnAm - pUrvabhavopArjitAnAm utpanna huA / yahA~ yAvat zabda se 'ajjhathie, ciMtie, kappie, patthie, maNogae saMkappe' isa pATha kA saMgraha huA hai| AtmA meM jo vicAra ise utpanna huA vaha utpanna hote samaya kevala aMkura kI taraha se hI utpanna huA thA ataH vaha adhyAtmarUpa thA / bAda meM jaba vaha punaH punaH smaraNameM Ane lagA taba vaha cintitarUpa meM prakaTa kiyA gayA hai / AgAmI samayameM-arthAt prAtaH hote hI pravrajyA grahaNa karUMgA - isa prakArakI vyavasthAse yukta honeke kAraNa vaha kalpitarUpavAlA kahA gayA hai / aisA karanemeM hI merI bhalAI hai - isa prakAra se vaha iSTarUpavAlA hone ke kAraNa prArthitarUpa meM kahA gayA hai / abhItaka vaha anya se prakaTa nahIM kiyA gayA kevala mana meM hI vyavasthita rahA ataH vaha manogata kahA gayA hai / isa prakAra kA vicAra kisarUpa se utpanna huA aba sUtrakAra isI bAtako prakaTa karaneke nimitta kahate hai- 'atthitA meM purA porANANaM suciNNANaM supa"ajjhathie, citie, kappie, patthie, maNogara saMkappe" tenA AtmAmA ne vicAra utpanna thaye hatA te mAtra aMkuranI jema utpanna thayA hatA. tethI te vicArane AdhyAtmika kahyo che. tyArabAda vAraMvAra te vicAra smaraNapaTa para ttaravaravA lAgyA. mATe tene cintita vizeSaNa lagADayu che. prAtaHkALa thatAMja dIkSA laiza", evI evI kalpanAthI yukata hAvAthI tene kalpita vizeSa lagADayuM che. ema karavAmAMja mArU zreya che", A rIte iSTarUpavALA hAvAthI tene prArthita vizeSaNa lagADyuM che. hajI sudhI A vicAra ke,inI pAse prakaTa karyAM nathI- manamAM ja rahelA che tethI tene mATe maneAgata vizeSa mUkyuM che. have tene je vicAra Avye te sUtrakAra prakaTa kare che-- zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3. u.1 IzAnendrasya devaddharyAdiprAptikAraNanirUpaNam 185 'suciNANaM' sucIrNAnAm samyagAcaritAnAm 'suparivaMtANaM' suparikrAntAnAm suparAkramayuktAnAM samyagAcaritatapaHprabhRtibalaparAkramazAlinAm 'subhANaM' zubhAnAm prazastAnAm ' kallANANaM' kalyANAnAm-sukhaparamparAjanakAnAm 'kaDANaM' kRtAnAM 'kammANaM' karmaNAm ' kallANaphalavittiviseso' kalyANaphalavRttivizeSaH sukhAtmakaphalabhogajanakapuNyodayaH astIti pUrveNAnvayaH 'jeNAI' yenAhaM hirapaNeNaM' hiraNyena rajatena 'vaihAmi' varddha-vRddhiM prApnomi 'dhaNeNaM' dhanena gaNimaparima-meya-parichedyarUpeNa "vaiDhAmi" bardai 'dhaNNeNaM' dhAnyena 'puttehi putraiH riktANaM, subhANaM, kallANANaM, kaDANaM kammANaM kallAgaphalavittiviseso' ki mauryaputra tAmralipta vicAra karatA hai..ki jabataka mere pUrvakRtapUrvabhavopArjita zubhakarmoM kA ki jinheM maiMne acchI taraha se dAna AdirUpameM Acarita kiyA hai, aura jo acchI tarahase kiye gaye tapa vagairahase tathA bala parAkrama Adi se yuka haiM, sukhaparamparA ke janaka haiM, yaha kalyANa phalavRttivizeSa hai arthAt una pUrvabhavopAjita puNyakarmokA hI yaha AnandadAyaka phala hai ki 'jeNAI' jisase maiM 'hiraNNeNaM baDDAmi' cAMdI se khUba baDA baDhA hUM-mere pAsa bahuta adhika cAMdI haiM, tathA vaha aura bhI adhika rUpa meM bar3hatI hI jA rahI hai 'sudhaNNeNaM vAmi' suvarNase baDha rahA hUM suvarNase merA bhaMDAra khUSa bharA huA hai, tathA vaha aura bhI adhikamAtrAmeM bar3ha rahA hai, 'dhaNeNaM vaDAmi' gaNima, dharima, meya, paricchedyarUpa cAra prakAra dhanase bar3hA caDhA hUM tathA aura bhI adhika rUpase vaha baDhatA jA rahA hai-gaNima dharima AdirUpa dhana AThoM prahara mere gharameM mAnoM baDhatA hI jAtA hai, 'dhaNNeNaM cAmi' dhAnya-anAja se baDha rahA hU 'puttehiM vadAmi' putroM ___"atthitA me purA purANANaM muvicAgaNANaM suparivaMkatANaM, subhANaM, kallANANaM, kaDANaM kammANaM kallANaphalavittiviseso" pUrvamamA sArI zata ghetA dAna tathA pUrvabhavamAM karelA zubhakamanA tapa vagerenA phaLanA vipAka (pariNAma) rUpe mA 48- yArI, mAnahAyI 7 prApta thayu cha. "jeNA" rezubha bhanA yathI bhAre tyA "hiraNeNaM vaDAmi, yaha qual or otya cha - bhArI pAse all yahI cha bhane tamA 7 54 dhaa| yayA // 43 cha, "suvaNNeNaM baTTAmi" mArA bhaMDAro suvarNathI bharapUra che. ane hajI paNa temAM suvarNane vadhAre thayA kare che, "dhaNNeNaM bAmi" bhAre yA bhi, paribha, bheya ne pari 4535 yA2 54A2rnu dhana 15tu ya cha, "dhaSNeNaM vaTTAmi" mAre tyAMnA patu ya che. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 bhagavatIsUtre 'pasahi' pazubhiH, pUrvoktameva govalIvardanyAyena savizeSamAha "vipula-dhaNa-kaNagarayaNa-maNi-mottiya-saMkha-sila-ppavAla-rattarayaNa saMtasArasAvaejjeNaM" vipula dhana-kanaka-ratna-maNi-mauktika-zaMkha-zilApravAla-raktaratnasatsArasvApateyena. tatra 'viulaM' vipulaM-pracuram vipulazabdasya sarvatrAnvayaH kartavyaH, dhanaM-gaNi mAdirUpam kanaka-suvarNa, ratnaM-karketanAdikam , maNizcandrakAntAdiH, mauktikaM prasiddham , zaGkhaH-dakSiNAvartA diH zilApravAlaM-vidrumam yadvA zilA-zubhalakSaNa pASANavizeSaH, raktaratna-padmarAgAdikam , satsAraM-zobhanasArayuktam svAse baDha rahA hUM, 'pasUhiM vaDAmi' pazuoM se baDha rahA hUM, arthAt ina saba dhana dhAnyAdika kI mere yahAM adhika mAtrA meM dina pratidina vRddhi hotI jA rahI hai. isa taraha 'viula dhaNa-kaNaga-rayaNa-maNimottiya saMkha-silappavAla-ratta-rayaNa-saMtasArasAvaejjeNaM aIva2 AbhavaTAmi' mere yahAM para vipulamAtrAmeM dhana, kanaka, ratna, maNi mauktika, zaMkha, zilA, pravAla, raktaratna, satsAravAlA svApateya-dhana bahuta bahuta rUpase bar3ha rahA hai| vipula zabda kA artha pracura hai aura isakA saMbaMdha dhana kanaka Adi sabake sAtha lagA lenA cAhiye / gaNimAdirUpa padArtha dhanazabdase gRhIta hue haiM / kanaka zabdakA artha suvarNa sonA hai / kakatanAdikaratna ratna padase liye gaye haiN| candrakAntAdi maNi maNipada se gRhIta hue haiN| mauktika prasiddha haiM / dakSiNAvartAdi zaMkha zaMkha padase lIye gaye haiN| zilA pravAla se mUgA liyA gayA hai| athavA zubhalakSaNoMvAlA jo pASANa vizeSa hotA hai vaha zilA hai aisA "puttehi vaDAmi" saMtAnAnA paY vRddhi tha2DhI cha, "pahiM baDhAmi" bhane Aya, lesa mAhi pazumAnI 5 vRddhi tha2DI cha. me pramANe "viula dhaNakaNagarayaNa-maNi-mottiya-saMkha-silappavAla-ratta- rayaNa - saMtasArasAvaejjeNaM aIva2 abhivAmi." mAre tyAM dhana, 13 (suvaNa), 29na, maNi, motI, ma zikSA, pravAsa, 24ta ratna, ane satsArA svApateya ( sA235 dravya samudAya ) vageremAM vipula pramANamAM vadhAro thaI rahyo che. vipula eTale moTA pramANamAM. ahIM dareka zabda sAthe tene prayoga karavAno che. dhana zabdathI gaNima (senAmahora) Adi sikakA prahaNa karavA. kanaka eTale enuM. ratna eTale ketana Adi ratno, maNi eTale candrakAnta Adi maNi, maukitaka eTale sAcAM metI, zaMkha eTale dakSiNAvarta Adi zaMkha, zilApravAla eTale mUMgA (paravALAM) athavA zubha lakSaNavALA pASANu vizeSane mATe zilA zabdane pravega karyo che ane pravAla eTale paravALAM. padmarAga zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.1 IzAnendrasyadevaddharyAdiprAptikAraNanirUpaNam 187 pateyaM-zuddhadravyajAtam , etena vipuladhanakanakAdinA 'aIva-aIva' atIvAtIva atyadhikam 'abhivaDUDhAmi' abhiva? 'taM kiNaMahaM' tat tasmAt kAraNAt kiM kathamaham 'purApurANANaM' prAktanAnAm suciNmANaM sucIrNAnAm' suSTu samAcaritAnAM 'jAva-kaDANaM' yAvat kRtAnAm , yAvatkaraNAt suparikrAnta zubhakalyANAdi sUcyate. 'egaMtaso' ekAntazaH Atyantikam 'khayaM' kSayaM-nAzam, 'uvehamANe' upekSamANaH-upekSAM kurvANaH udAsIna: 'viharAmi' tiSThAmi, mama etAvatsakhAdikaM vidyate evAtaH tAvanmAtrameva paryAptamiti dhiyA bhAvisukhasAdhanAdau audAsInyamavalambya niSkriyarUpeNa kAlakSepaNaM nocitamiti bhAvaH, 'taMjAva-tAva' yahAM jAnanA cAhiye / pravAla to maMgA ko kahate hI haiN| padmarAgAdikajo maNi hote hai ve raktaratna se gRhIta hue haiN| satsAra zabda kA artha hai- sundara sAravAlA svApateya zabda kA artha hai zuddha dravya samudAya / isa taraha jaba mere yahAM para ye samasta sAMsArika puNya labhyapadArtha vRddhiMgata ho rahe haiM to kyA maiM itane mAtra se apane Apako kRtArtha mAnakara cupacApa baiThA rahU kyoMki isa taraha se baiThe rahane meM to merA puNya karma kSaya hI hotA rahegA aura eka dina aisA bhI AsakatA hai ki jisase maiM ina saba se rahita bhI ho sakatA hai ataH isa taraha se hojAne meM buddhimAnI nahIM hai- buddhimAnI to isI meM hai ki isa puNya karma labhya vibhUti ke sadbhAva meM hI maiM apane bhAvIlAbha kI ora nigAha rakhU-usa tarapha se Adi maNine rataratna kahela che. "satkAra' eTale suMdara sArayukta "svapateya' eTale dravya samudAya. A rIte mAre tyAM, mArA pUrvakRta kamene pariNAme samasta sAMsArika samRddhimAM vadhAre thaI rahaye che tyAre eTalAthI ja saMtoSa mAnIne besI rahevuM te zuM mAre mATe yogya che? A pramANe besI rahevAthI te mArAM puNyakarmono kSaya thaI jaze ane eka e divasa paNa Avaze ke jyAre A badhAM sukha ane vaibhave mArI pAsethI cAlyAM jaze. te A rIte besI rahevAmAM DahApaNa nathI. atyAre jyAre mAre tyAM puNyakarmane pratApe sukha samRddhinI cheLe UDI rahI che, tyAre ja mAre mArA bhAvi sukhane vicAra kare je - te pratye udAsIna na banavuM joIe. e ja vAta sUtrakAre nIcenA sUtrapATha dvArA prakaTa karI che- zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 bhagavatisUtre , tat tasmAt kAraNAt - yAvat tAvat ahaM hiraNyena-rajatena, yAvatkaraNA suvarNa dhana dhAnya- putra - pazubhiH ' vadAmi' barje, 'jAtra aI aIva' yAvat atIvAtIva 'abhivadAmi' abhivarddhe, yAvaskaraNena vipuladhana - kalaka- ratna- maNi-mauktikazaGkha-zilA- pravAla- raktaratnasatsArasvApateyena iti sUcitam, 'jAba ca NaM me' yAvat khalu mama 'mitta - nAi-niyama- saMbaMdhi pariyaNo' mitra - jJAti - nijakasambandhiparijanaH jJAtiH sajAtIyaH, nijakaH gotrajaH, sambandhI mAtRpakSIyaH parijanaH dAsAdiH tathAca suhRtsamAnagotrIya sahavAsikuTumba parivAra pitRSva udAsIna na banUM yahI saba vaha mauryaputra tAmralipta atha vicAra karatA hai- 'taM kiM ahaM purA porANANaM suciNNANaM jAva kaDANaM kammANaM etaso sayaM ubehamANe viharAmi' vaha socatA hai ki ye saba pUrva bhava meM dAnAdikarUpa se Acarita kiye gaye yAvat zubhakarmo ke udaya se sAMsArika sukhadAyI padArtha prApta hue haiM to kyA itane mAtra se maiM saMtuSTa hokara inakA vinAza apanI A~khoM se dekheM / arthAt 'mujhe itanA sukhAdika prApta hai hI ataH mujhe itanA hI vaza hai' isa buddhi se bhAvisukha ke sAdhana Adi meM udAsInatA dhAraNa karake niSkriyarUpa se kAlakSepaNa karanA ucita nahIM hai- 'taM jAba tAva' isa liye jabataka maiM "hiraNNeNaM vadAmi jAva aIvara abhiva hAmi jAva ca NaM me mitta, nAi, niyama, saMbadhi - pariyaNo ADhAI' hiraNya Adika padArtho se baDha rahA hUM-yAvat ina saba kI adhikAdhika mAtrA meM mere yahAM khUba vRddhi ho rahI hai- ( yahAM yAvat pada se "vipula dhana kanaka ratna Adi pUrvokta pATha gRhIta huA hai) aura jabataka mere mitrajana, jJAtijana - sajAtIyajana, nijajana-samAna "taM kiM ahaM purAporANANaM suciNNANaM jAva kaDANaM kammANaM etasokkhayaM udehamANe viharAmi " te tAmasisa yevo vicAra pure pUrvabhavabhAM dAnAdri rUpe AcarelAM zubhama nA phaLa rUpe mane sAMsArika sukha ApanArA padArthonI prApti thai che. zuM eTalAthI ja sateASa pAmIne temanA vinAza mArI AMkheAthI ja jovA? eTale ke "mane ATalA badhAM sukhanI prApti thai che, e mAre mATe puratAMche" AvA vicAra karIne bhAvi sukhanI prApti pratye udAsIna thavuM. te vaigya na gaNAya. "taM jAva tAva" to vyAM sudhI mAre tyAM "hiraNNeNaM vaGgImi jAtra aI 2 abhivAmi " chatyAhi Diraeya (yAMhI) no vadhAro thA rahuyA che, suvAno vadhAro thaI rahayA che, dhana, dhAnya, maNi, ratna Adi uparokata saghaLI cIjonA vadhAre thai rahayA che -- te dareka adhikane adhika pramANamAM vadhI rahayAM che, ane jyAM sudhI bhArA bhitrI, jJAtinno, nimna (samAna gotravANA boDo, uTuM jiiye|), saMbaMdhI zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.1 IzAnendrasyadevaddharyAdiprAptikAraNa nirUpaNam 189 seyamAtRSvaseyadAsAdiparijanaH 'ADhAi' Adriyate-AdaraM karoti 'pariyANArDa' parijAnAti mamAjJAM svIkaroti 'sakkArei' satkArayati abhyutthAnAdinA 'sammANeI' sanmAnayati vastrAdinA, 'kallANaM' kalyANaM-kalyANamayam 'maMgala' maGgalamayaM daivataM-dharmadevasadRzam , caitya-jJAnamayaM mAM vinayena-bhaktibhAvena "pajjuvAsaI" paryupAste-sevate 'tAvatA' tAvatkAla 'me' mama 'seyaM zreyo vidhate, 'kalaM' kalye prabhAtakAle 'pAuppabhAyAe' prAduSprabhAtAyAm 'rayaNIe' rajanyAM rAtrau 'jAva-jalaMte' yAvat jvalati prakAzate sUryodayo bhavati tAvat 'sayameva' svayameva 'dArumayaM' kASThamayaM 'paDiggaha' pratigraha pAnaM 'karettA' kRtvA madartha kASThamayaM pAtraM nirmAya tathA 'viula' vipulaM puSkalam 'asaNaM pANaM' azana pAna 'khAima sAima' khAdya svAdyam 'uvakkhaDAvettA' upaskArya gotravAlejana, sambandhIjana-mAtRpakSakejana, parijana dAsAdijana ye saba merA Adara karate haiM, 'pariyANAI' merI AjJA mAnate haiM, 'sakAreha' merA abhyutthAna Adi dvArA vinaya karate haiM, 'sammANeha' vastrAdika pradAna dvArA merA sanmAna karate haiM 'kallANaM, maMgalaM, devayaM ceyaM viNaeNa pajjuSAsaha' aura mujhe kalyANa svarUpa, maMgalarUpa, dharmadeva jaisA jJAnavAna jAnakara merI vinayapUrvaka paryupAsanA karate haiM-'tAvatA' tabataka 'me seyaM' merI bhalAI isI meM hai ki maiM 'kallaMpAuppabhAyAe rayaNIe' kala prAtaHkAla hote ho 'jAva jalaMte' yAvat sUryodaya hone para (sayameva dArumayaM paDiggahaM karettA' apane Apa hI kASThamaya pAtra karavAkarake tathA 'viulaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM uvakkaDAjanA (bhAtRpakSana sai) mana prin| (hAsa-hAsI ) bhaa2| mA62 42 cha, "pariyANAi" bhArI mAjJA mAne cha, "sakkArei" ma yadhane, prama mAhi baa2bhaa2| sat42 43 cha "sammANeI" bhane vividha 12tu| neTa mApAne bhA3 sanmAna 43 cha, "kallANaM, maMgalaM, devayaM, ceiyaM viNaeNa pajjuvAsaI" ane mane kalyANa svarUpa, maMgaLarUpa, dharmadeva jevA jJAnavAna jANIne vinaya pUrvaka bhArI 5yupAsanA 42 che "tAvatA me seya" yA sudhIma tanA tyA prazana saMsAra ch|uvaamaa bhA3 4syA cha. "kalla pAuppabhAyAe rayaNIe" prAta: thatai or "jAva jalaMte, sUryAdhya thathA pachI turata sayameva dArubhayaM paDiggahaM karettA" bhArI te // 308nai pAtro tayAra 4rAvIza, tathA "viulaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM uvakkaDAvettA" qiyee prabhAbhA manna, pAna zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 bhagavatI sUtra 6 ; 6 pariSkArya pAkAdinA parizodhanAdinA saMskRtya 'mitta - NAi - niyaga-sayaNasaMbaMdhi - pariyaNaM' mitra - jJAti - nijaka - svajana - sambandhi - parijanam pUrvokta suhad bandhu kuTumba parivArAdi sambandhivargam ' AmaMtettA ' Amantrya nimantrya ta mitra - jJAti - nijaka - sambandhi parijanam vipulena pracUreNa uparyuktA''zanapAnaMkhAdyasvAdyena vastra - gandha - mAlyAlaGkAreNa ca 'sakkArettA' satkArya bhojanadvArA upahAradvAraca sammAnya-sammAnayitvA tasyaiva uparyuktakasyaiva mitra - jJAti - nijaka sambandhi - parijanasya purato'gre samakSe ityarthaH 'jehaputtaM' jeSThaputraM kuTumbe 'ThAvettA' sthApayitvA niyojya tadupari kuTumbabhArAn nikSipya taM mitra jJAtinijaka-sambandhi parijanaM kuTumbabandhujana jyeSThaputraJca 'ApucchittA' ApRcchaya tebhyo nijavicAraM vettA' vipula mAtrA meM azana, pAna, khAdima aura svAdima AhAra Taar karake ' misAi niyaga sayaNa saMbaMdhi pariyaNaM' mitrajana, jJAtijana, nijajana-svajana saMbaMdhIjana evaM parijanoMko 'AmatettA' AmaMtrita karake taM mittaNAiNiya saMbaMdhipariyaNaM una mitrAdi janoMkA 'vijaleNaM usa vipula ' asaNa pANa khAima sAimeNaM' azana Adi dvArA, tathA vatthagaMdhamalAlaMkAreNaM ' vastra gaMdha mAlya evaM alaMkAroM dvArA satkAra karU aura manmAna karU' | 'sakkArettA sammANittA' satkAra sanmAna karake ' tasseva mittaNAiyiga saMbadhipariyaNassa purao' phira unhIM mitrAdikoM ke samakSa 'jehaM puttaM kuTu' be' jyeSTha apane putra ko kuTumba meM sthApita karake arthAt usake Upara kuTumba kA bhAra rakha karake taM mittaNAi niyama saMbaMdhi pariyaNaM jeDupunaMca ApucchittA' phira mai una apane mitrAdikoM se aura usa jyeSThaputra se pUchakara 'sayameva khAdya bhane svAdya AhAra raMdhAvIne " mittaNAi NiyagasayaNa saMbaMdhIparIyaNaM " mitro, jJAtinno, muTujIo, saMmaMdhIyo bhane paniAne "AmaMtettA" yamaMtrIne " taM mittaNAiNiyaga-saMbadhipariyaNaM " te mitro, jJAtinno, muTujImo, samAdhIyo bhane parijanono "biuleNaM" te viyuva "asaNapANa khAima sAimeNaM" bhAjana Adi dvArA tathA 46 vatthagaMdha mallAlaMkAreNaM sugaMdhi drabyA, mALAe mane sArI vaDe satkAra 4. "sakkArettA sammANitA" temanA satkAra urIne " tasseva mittaNAiNiya saMbaMdhipariyaNassa purao " te mitrAhi bhanonI samakSa " jeTTha puttaM kuTuMbe " bhArA jyeSTha putrane chuTumanI navAmadvArI sauMpI zi. "taM mittaNAiniyaga saMbadhi pariyaNaM jeTThaputtaM ca ApucchittA" tyAramA te mitro, jJAtinI, huTu jIo, saMdhI, parinno bhane nyeSTha putranI rabna sAne 22 zrI bhagavatI sUtra : 3 vastra, Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.1 IzAnendrasyadevaddharyAdiprAptikAraNanirUpaNam 191 nivedya 'sayameva' svayameva 'dArumaya kASThanirmitaM 'paDiggaha' patigrahaM pAtraM 'gahAya' gRhItvA 'muMDe bhavittA' muNDo bhUtvA kezAnapanIya 'pANAmAe' prANAmikyAagre vakSyamANamvarUpayA tannAmikayA 'pabajAe' pravrajyayA 'pabaittae' pravrajituM zreyaH iti pUrveNAnvayaH / 'pancaie vi ya NaM samANe' pravrajito'pi ca khalu san pravrajitaH san khalu ityarthaH 'imaM eyArUvaM' imam vakSyamANam etAvadrapam 'abhiggahaM 'abhigiNDirasAmi' abhigraha-niyamavizeSam abhigrahISyAmi svIkariSyAmi itivicArayati, abhigrahasvarUpaM nirUpayati-jAvajjIvAe' ityAdi / kalpate mama yAvajIvaM, jIvanaparyantam 'chaThaM chaTeNaM' SaSTha SaSThena 'aNikkhitteNa' anikSiptena nirantareNa 'tabokammeNaM' tapAkarmaNA 'uDda' Urva 'bAhAo' bAhU 'pagijjhiya pagijjhiya' pragRhya pragRhya 'sUrAbhimuhassa' sUryAbhimukhasya 'AyAvaNabhUmIe' AdArumayaM paDiggahaM gahAya' tathA svayaM hI dArumaya pAtroM ko lekara ke 'muMDe bhavittA' muMDita ho jAUM aura muMDita hokara ke 'pANAmAe' prANAmikI ki jisakA svarUpa Age prakaTa kiyA jAne vAlA haiaisI 'pavvajAe' pravrajyA se 'pavvaittae' pravrajita hojAU isI meM merI bhalAI hai- yahAM aisA saMbaMdha lagA lenA cAhiye 'pavvaie vi NaM samANe' aura jaba mai pravajita ho jAUMgA-taba 'imaM eyArUvaM' isa prakAra ke isa vakSyamANa 'abhiggahaM' abhigrahako 'abhigihissAmi' dhAraNa karUMgA niyama vizeSa kA nAma abhigraha hai| aisA usane vicAra kiyAjisa abhigraha niyama vizeSa ko dhAraNa karane kI isane bhAvanA bhAI hai aba sUtrakAra usI abhigraha ko prakaTa kara rahe hai'kappai meM jAvajIvAe chaTheM chaTeNe aNikkhitteNaM tavokammeNaM ur3a bAhAo pagijjhiya pagijjhiya sUrAbhimuhassa AyAvaNabhUmIe AyA"sayameva dArumayaM paDiggaI gahAya" bhArI 44nirmita pAtrone aDaera 4Ine "muMDe bhavittA" mAthe bhU31 42vAne "pANAmae pavvajjAe pandhaittA" prANAmikI pravajyA (prANamikI pravajyAnuM svarUva have pachInA adhyayanamAM samajAvaam mAvate) mI42 rIza "pavaie viNaM samANe" mArIta dIkSA sAdhane "iyaM eyArU" prA. abhiggaI abhigihissAmi" abhiyaDa pA295 karIza-(abhigraha eTale amuka prakArane niyama) havenA sUtramAM e vAta prakaTa karavAmAM AvI che ke temaNe ke abhigraha karavAnA nizcaya karyo. "kappai me jAvajjIvAe chaTuM chaSTeNaM aNikvitteNaM tavokkammeNaM uDhaM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 bhagavatIne tApanabhUmau 'AyAvemANassa' AtApayato mama 'viharittae' vihartu 'kalpate' iti pUrveNAnvayaH, sUryAbhimukham Uce hastau prasArya AtApanAM grahISyAmi, tathA 'chaTThassa vi ya gaM' SaSThasyApica 'pAraNaMsi' pAraNe 'AyAvarNabhUmIo' AtApanabhUmitaH AtApanAgrahaNasthAnAt 'paccoruhittA' pratyavaruhya avatIrya 'sayameva' svayameva 'dArumayaM paDiggahaya' dArumayaM pratigrahakaMpAcaM 'gahAya' gRhItvA tAmalittIe' tAmraliptyAM 'nagarIe' nagaryAm 'ucca-nI-majjhimAI uccanIcamadhyamAni 'kulAI' kulAni gRhANi 'gharasamudANassa' gRhasamudAnasya anekagRhasamUhasya 'bhikkhAyariyAe' bhikSAcarya yA 'aDittA' aTitvA bhramitvA 'suddhodaNaM' zuddhodanaM pavitrabhaktamAtram 'paDigAhettA' pratigRhya AdAya tam odanam 'ti sattakkhutto' trisaptakatvaH ekaviMzativArAn 'udaeNaM' udakena 'pakakhAlettA' prakSAlya 'taopacchA' tataHpazcAt tadanantaram AhAram 'Aharittae' Ahartum 'kalpate' vemANassa viharisae' usane pravrajyA dhAraNa karane ke bAda "maiM jaya taka jIvita rahaMgA-taba taka niraMtara chaha chaTTa kI tapasyA karatA rhuuNgaa| do upavAsa karanA isakA nAma cha? chaTTakI tapasyA karanA hai| tathA AtApanA bhUmimeM donoM hAthoM ko U~cA karake AtApanA letA rahUMgA" aisA vicAra kiyA-isa niyama vizeSako dhAraNa karane kI mana meM nizcaya kiyaa| tathA yaha bhI usane dRDha saMkalpa kiyA ki 'chaTThassa viyaNaM pAraNaMsi AyAvaNabhUmIo paccoruhittA sayameva dArumayaM paDiggahaM gahAya tAmalittIe nayarIe UccanIya majjhimAiM kulAI gharasamudANassa bhikkhAyariyAe aDittA suddhodaNaM paDigAhettA taM tisattakkhutto udaeNaM pakkhAletA tao pacchA AhAraM AhArittae' jisadina cha? ke pAraNA kA dina hogA usa dina AtApanIgrahaNabAhAo pagijjhiya pagijhiya sugabhimuhassa AyAvaNabhUmIe AyAvamANassa viharittae" dIkSAne sana 53 thAya tyA sudhA hu niraMtara chane pA2 74 karIza. (chaTha eTale be upavAsa) A rIte chaThanI tapasya daramiyAna huM baMne hAtha UMcA rAkhIne sUryanI sAme AtApana (taDakAvALI) bhUmimAM besIne tApanA laIza. 4jI tebho bhanamA mevaH 574 nizcaya yo : "chaTassa vi ya NaM pAraNaMsi AyAvaNabhUmIo paccoruhittA sayameva dArumayaM paDiggahaM gahAya tAmalittIe nayarIe uccanIya majjhimAI kulAI gharasamudANassa bhikkhAyariyAe aDittA sudhdhodaNaM paDigAhittA taM tisattakkhutto udaeNaM pakkhAlettA tao pacchA AhAra Aharittae" nA pAyAne hivase mAtA devAnI bhUmi 52thI utarIne bhaa2|| zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacakATIkA za. 3. u. 1 IzAnendrasya devaddhargAdiprAptikAraNanirUpaNam 193 iti pUrveNAnvayaH 'ttikaddu' itikRtvA uktarUpeNa abhigraha vidhAya ' evaM saMpeheI' evaM saMprekSate - vicArayati 'saMpehittA' saMprekSya vicArya ca zvodine yathokta niyamAnusAraM tAmralipto dIkSAM gRhItavAna iti pratipAdayati- 'kallaM' kalpe prabhAtakAle 'pAupabhAyAe' prAduSprabhAtAyAm saMjAtaprabhAtAyAM rajanyAm ' jAnajalaMte' yAvat jvalati yAvat sUryodayo bhavati tAvat svayameva dArumayaM pratigrahakaM pAtravizeSaM karoti nirmAparyAta nirmAya ca vipulam azanaM-pAnaM - khAdyam - svAdyam upaskArayati, vipulam azanapAnaM - khAdyam strAdyam upaskArya tataH pazcAt - 'vhAe' snAtaH 'kayavalikamme' kRtavalikarmA kRtavAyasAdibhakSyAna , sthAna se utarakara apane Apa hI dArumaya pAtra lekara tAmraliptI nagarI meM jAUgA aura vahAM para ucca, nIca, madhyama gRhoM meM aneka gharoM se bhikSAprApti ke nimitta caryA karuMgA, usa samaya maiM sirpha bhAtamAtra hI bhikSA meM lUMgA dAla zAka Adi padArtha nahIM / use lekara zuddha nirdoSa garamajala se acittajala se unheM 21 bAra dhoUMgA bAda meM unheM AhAra meM lUMgA / 'tti kaTTu evaM saMpehei' isa prakAra usane vicAra kiyA 'saMpehittA' aisA vicAra karake 'kallaM' pA upabhAgAe jAva jalate' usakI rajanI prabhAtaprAya ho gaI arthAtprAtaHkAla ho gayA aura yAvat sUryakA udaya ho gayA taba 'dArumayaM paDiggAhiyaM' usane dArumaya pAtroko 'kareha' banavAyA 'karitA' banavA karake phira usane 'biulaM asaNapANakhAhamaM sAimaM vipulamAtrA meM azana pAna khAdya aura svAdya cAra prakArakA AhAra raMdhavAyA 'uvakkhaDAvettA' cAroM prakArakA AhAra raMdhavA karake 'tao pacchA' bAda peAtAnA hAthamAM ja kAnimi`ta pAtrA laIne tAmraliptI nagarImAM bhikSA prApti mATe bhramaN karIza. tyAM nIca, ucca ane madhyama gRha samudAyamAM krIne kta zuddha bhAta ja vahaiArI lAvIza--bIjo kAi paNa padArtha vaheArIza nahIM. te zuddha bhAtane nirdoSa garama pANIthI acitta jaLathI 21 vAra dheAiza. tyAra bAda te bhAtanA mArA AhA rabhAM upayoga zrIza. "ti kaTTu saMpehei" tebhale me amarano saMs the. "saMhittA" meve sadaya urIne "kallaM pAuppabhAe jAva jalaM te " nyAre rAtri pUrI thaI ane prAtaHkALa thayo ane sUrya tenA tejathI prakAzavA lAgyo tyAre "tAra mayaM paDiggahiyaM" tebhane aNDanAM yAtrA "karei " janAvarAvyAM. "karitA " pAtro anAvarAvIne viulaM asaNapANakhAimaM sAimaM" temale azana, pAna, khA mane svAdya me thAre prahAranA maDArI bhoTA abhAzubhAM 2dhAvyAM. "uvakkhaDAvettA " 66 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 bhagavatI sUtre 6 " vibhAgaH 'kayako uya-maMgala- pAyacchitte' kRtakautukamaGgalaprAyazcittaH kRtamaSI tilakAdidadhyakSatAdirUpaHsvapnavighAtaka prAtaH kRtyaH suddhapAvesAI' zuddhaprAvezyAni - zuddhAni pravezyAni sabhApravezayogyAni, 'maMgallAI' mAGgalyAnimaGgalasUcakAni 'thAI' vastrANi 'pavaraparihie' pravaraparihita: samyaktayA paridhAya 'appamahagghAbharaNAlaMkiyasarIre' alpasahAyabharaNAlaGkRtazarIraH alpa mArabahumUlyakahI rakAdyalaGkArazobhitazarIraH, 'bhogaNavelAe ' bhojanavelAyAm bhogaNa maMDavaMsi' bhojana maNDape ' suhAsa garAe zubhAsanavaragataH zubhAmeM usane 4 pahAe ' snAna kiyA aralikamme ' kAka Adi pakSiyoM ko anna AdikA bhAgapradAna kiyA 'kapako uyamaMgala pAyacchite duHsvapna Adike doSako dUra karane ke nimitta maSIkA tilaka, kiyA, dadhyakSata AdikA upayoga kiyA isa taraha ye saba prAtaHkRtya karake usane 'suddhapAvesAI' sabhAmeM praveza ke yogya - sabhA meM jAte samaya pahirane ke yogya - zuddha-sApha 'maMgalAI ' maMgalasUcaka 'vatthAI' vastroMko 'pavaraparihie ' acchI tarahase dhAraNa kiyA pahirA, kapaDoMko pahira karake phira usane 'appabhAra mahagdhAbharaNAlakiyasarIre' aise hIraka Adi ke alaMkAroMko yathAsthAna pahirA ki jA vajana meM to kama the aura kImata meM viziSTa mUlyavAle the / isa prakAra se saja dhaja karake phira vaha tAmalI ' bhoyaNavelAe' bho janake samaya 'bhoyaNamaMDavaMsi' bhojanamaMDapa meM AyA vahAM vaha 'suhA saNavaragae' eka sukhAsana para baiTha gayA 'taeNaM' bAda meM usane vahAM 6 6 thAre aThAranAM bhADAro taiyAra uzavIne "vhAe" tebhaze snAna uyu . " krayabalikamme " kAgaDA Adi pakSIone caNane mATe dANA nAkhyA. 66 Mantra maMgalapAyacchatte " duHsvapna AdinA doSanA nivAraNane mATe mazanuM tilaka karyuM, bhAta dahIM AdinA upayoga Y=ryo. yA rIte maghAM Ata patAvIne "suddhapAvesAI" tebho salAbhAM tI vajate thaDeravA yogya, zuddha "maMgalAI vatthAI" bhagaNasUya vastro " pavaraparihie " dhaNI sArI rIte paheryAM. kapaDAM dhAraNa karIne temaNe appabhAramahagghAbharaNAlaMkiyasarIre" vanamAM isa yA atizaya bhUlyavAna mervA hIrA bhotI AhinA aabhuussnn| zarIre dhAraNu aryA' mA pramANe salavaTa rIne te tAmasI " bhoyaNavelAe bhoyaNa maMDavasi" lona sevAno samaya thayo tyAre lobhanamaubhA mAgyo tyAM te bhe "suhAsaNavaragae" subhAsana para mesI gaye. "taraNaM" tyAzyA tyAM bhAvesA temanA 56 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za 3. u.1 IzAnendrasya devaddharyAdiprAptikAraNanirUpaNam 195 sanopariupaviSTaH 'taeNaM' tataH tadanantaram khalu mitra-jJAti-nijaka-svajanasambandhi-parijanena 'saddhi' sArdham , taM mitrAdiparijanAntaM kuTumbaparivAraM vipulam azanaM-pAna-khAdham-svAyam 'AsAemANe' AsvAdayan-AsamantAt svAdayan 'vIsAemANe visvAdayan vi-vizeSeNa khAdyavizeSa svAdayan 'paribhoemANe' paribhuJjAnaH 'paribhAemANe' paribhAjayan-anyebhyo dadat 'viharai' viharati tiSThati, 'jimiya' jimitaH 'bhuttuttarAgae viyaNaM' bhuktottarAgato'pi ca bhuktottarakAlam Agato'pi svopavezanasthAne iti zeSaH 'samANe' san 'Ayate' AcAntaH AcamanaM kRtvA gaNDUSAdinA prakSAlitamukhaH 'cokakhe' cokSaH lepasikathAdyapanayanena zuddhaH ataeva 'paramasuibbhUe' paramazucibhUtaH taM 'mittaM jAva-pariyaNaM' para Aye hue apane mittaNAiNiyagasayaNasaMbaMdhiparijaNeNaM saddhiM taM viulaM asaNapANakhAimasAimaM AsAe mANe' mitra-jJAtinijaka-svajana aura parijanoMke sAtha usa pahile se taiyAra hue cAroM prakAra ke AhAra ko acchI taraha cakhA 'vIsAe mANe' bAda meM khUba acchI taraha se parosA 'paribhoemANe viharai' isa taraha AnaMdake sAtha sabake sAtha baiThakara usane icchAnusAra bhojana kiyA, 'jimiya bhuttutarAgae vi ya NaM samANe' bhojana kara cukane ke bAda phira usane usI samaya sabake sAtha baiThane ke sthAna para Akara 'Ayate' Acamana kiyA-mukhaprakSAlanake nimitta kullA kiyA 'cokkhe' bhojana karate samaya mukhame rahe hue anAdika ke sItako dUra kiyA isa taraha 'paramasuinbhUe' paramazucIbhUta hokara usane 'taM mittaM "mittaNAi-Niyaga-sayaNa--saMbaMdhiparijaNeNaM saddhiM taM viulaM asaNapANa-khAima sAimaM AsAemANe" bhitrI, jJAtinI, samaya smdhaam| mane prijn| sAye besIne, pahelAM taiyAra karAvI rAkhelA cAre prakAranA AhArane sArI rIte cAkhe, "vIsAemANe" tyA2 mA gharAdhana ta lona mAjyu, "paribhoemANo" me bhIgane AyaDa 42 // 4Ine mAyA. "paribhoemANe viharaI" 2 zata madhAnI sAthe mesIna tebha mAnAyI mAna yu". "jimiya bhuttutarAgae viyaNaM samANe" mAna 4aa 57 me mate sonI sAthe mesavAne sthAne pApAna "AyaMte" tabho mAyabhana yu:- ma ghopA bhoTa mA 4aa. "cokkhe" tI mate 453 55 hANa, yA mAhinA 2 gha 5cyA tA te sAI 4aa. mA zata "paramasuinbhUe" tadana zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre mitrAdiparijanAntaM vipulena azana-pAna-svAdya-khAdya puSpa-vastra-gandha-mAlyAlaGkAreNa satkArayati sanmAnayati tasyaiva uparyuktasya 'mittaNAiNiyagasayaNasaMbaMdhi parijaNaM' mitra-jJAtinijaka sambandhiparijanaM 'jedraputtaMca' jyeSThaputraJca 'aapucch|' ApRcchati, 'ApucchittA' ApRcchaya ' muMDe bhavittA ' muNDobhUtvA 'pANAmAe' prANAmikayA praNAmaH asti asyAM sA prANAmikI tayA tanAmikayA 'pannajAe' pratrajyayA 'pavvaie' pravajitaH atha sa tAmnaliptaH gAthApatiH pravrajyAM gRhItvA'pi pravrajyocitamabhigraha jAva pariyaNaM viuleNaM asaNa pANa khAimasAimayuktavatthagaMdhamallAlaMkAreNaM sakArei sammAi' apane mitrajanoMko yAvat parijanoMkA vipula azana pAnakhAdya aura svAdyarUpa cAroM prakArake AhArase tathA puSpa, vastra, gaMdha, mAlA evaM alaMkArAse satkAra kiyA, unakA sanmAnakiyA pazcAt tasseva mittaNAijAva pariyaNassa purao jeTTaputtaM kuTuMbe ThAvei' usane unhIM apane mitrajJAti yAvat parijanoM ke samakSa apane jyeSThaputra ko kuTramba meM sthApita kiyA, 'ThAvettA sthApita karake 'taM mittaNAi jAva pariyaNaM jeTuM puttaMca' phira usane una apane mitra jJAti yAvata parijanoM se tathA jyeSThaputra se 'ApucchaI' pUchA 'ApucchittA' pUchakara vaha phira muMDita ho gayA 'muMDe bhavittA' muMDita hokara ke 'pANAmAe pavvajAe pavvaie' usane prANAmikI pravrajyA dhAraNa karalo / 'pavvaie viyaNaM samANe' pravrajyA dhAraNa karate hI usane 'imaM 2127 manIna "taMmittaM jAva paviyaNaM asaNapANakhAimasAima pupphavasthagaMdhamallAlaMkAreNaM sakkArei sammANeI" to tenA bhitrI, zAtinA, sAMsamadhI-yo bhane parijanene azana, pAna, khAdha ane svAdya AhArone vipula jaththAthI, vastrothI, sugaMdhi dravyathI, mALAothI ane AbhUSaNathI satkAra karyo, temanuM sanmAna karyuM. " tasseva mittaNAijAvapariyaNassa purao jeTTaputtaM kuTuMbe ThAvei" te bhitrI, sAtijane, sagAMsaMbaMdhIo ane parijano samakSa temaNe temanA jyeSTha putrane kuTuMbanI 15. sAMcI hIdhI. tyA256 "taM mittaNAi jAva pariyaNaM jeTTha puttaM ca" temaNe te mitro, jJAtijane, sagAsaMbaMdhIo, parijane ane yeSTha putrane "Apucchai" pUchayu ( dIkSA sevA mATe tamanI 200 bhAru) "ApucchittA" tamane pUchIna tethe mAthe bhU. 42|0yo, "muMDe bhavittA" bhane bhuDita thana "pANAmAe pabajAe pavvaie" prAbhikI prayA (Plal) Hilt2 431. "pavvaie vi ya NaM samANe" xqwyA pA21 zana turata madhe "iyaM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.1 izAnendrasyadevaddharyAdiprAptikAraNanirUpaNam 197 gRhItavAn iti abhigrahasvarUpaM pratipAdayati 'pancaie vi ya NaM samANe' patrajito'pi ca khalu san prabajitaH san khalu ityarthaH imaM 'eyAkhvaM' etadrUpam pUrvoktasvarUpam ' abhiggaha' abhigraham 'abhigiNhai' abhigRhNAti-'kappaime' kalpate mama -- jAvajjIvAe ' yAvajjIvam , 'chaThaM chaTTeNaM ' SaSThaM SaSThena 'jAvAhArittae tikaTu ' yAvata-Ahartumiti kRtvA / atra yAvat karaNAt anikSiptatapAkarmasUryAtapasahanapUrvakAtApanA-pAtragrahaNazuddhodanamAtrabhikSAgrahaNAdikaM gamyate / imam etadrUpam uktasvarUpam abhigraham abhigRhNAti, abhigRhya sAvajjIvaM jIvanaparyantam SaSThaM SaSThena tamAmakapUrvoktatapovizeSeNa anikSiptena nirantareNa tapAkarmaNA urvabAhU pragRhya pragRhya prasArya prasArya eyArUvaM abhiggahaM' isa prakAra ke isa abhigraha ko 'abhigiNhaI' dhAraNa kara liyA 'kappaime jAvajIvAe chaTuM chaTeNaM jAva AhArittae' ki mai jabataka aba jIUMgA tabataka cha? cha? kI tapasyA karatA rahUMgA bAda meM usake, bhojana-pAraNA karUMgA, yahA~ yAvat zabda se "nirantara cha? chakI tapasyA karanA, sUryAtapa sahana pUrvaka AtApanAlenA, pAtragrahaNa, zuddhodanamAtra bhikSAgrahaNa karanA ityAdi jAnA jAtA hai| ti kaha imaM eyArUvaM abhiggahaM abhigiNhai' isa prakAra ukta svarUpavAlA abhigraha usane yAvajjIva svIkAra kara liyaa| 'abhigichihattA' isa niyama ko yAvajjIva dhAraNa karake vaha 'jAvajjIvAe chaThaM chaTTeNa aNikkhitteNaM tavokammeNaM uDa bAhAo pagijjhiya2 sUrAbhimuhe' niraMtara jIvanaparyanta cha? chaTha kI tapasyA karane meM tatpara ho gayA aura donoM hAtha U~ce karake sUrya kI tarapha mukha kara eyArUvaM abhiggahaM abhiNiNhaI" nAye 4vyA pramANe abhiDa dhA21 4A~"kappai me jAvajjIvAe chaThe chaTTaNaM jAva AhArittae" "hu vanaparyanta niraMtara chaThane pAraNe chaTha karIza." tyAMthI zarU karIne "zuddha pANIthI ekavIsa vakhata haiyelA bhAta vaDe chaThanuM pAraNuM karIza" tyAM sudhInuM tamAma vaktavya ahIM grahaNa karavuM. eTale ke AtApanA bhUmimAM AtApanA levAnI, pAraNAne divase tAmralimI nagarInA ucca, nIca ane madhyamakuLa samudAyanI bhikSAcaryAnI, bhAta ja vaheravAnI paNere pAta mI yAvat' 54thI 1741 42vI . ti kaTTu imaM eyArUvaM abhiggahaM abhigiNhaI" - zate the prA2neani tabhaNe vana paryanta dhAraNa 42 sIdhI. "abhigiNhittA" sevA samiDa dhA29 4zana "jAvajjIvAe cha8chaTTaNaM aNikkhitteNaM tavokammeNaM urdU bAhAmI pagijjhiya pagijjhiya sUrAbhimUhe" tebho mRtyu panta nita2 ne pAye 74nI tapasyA 421 // bhaisI. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 bhagavatIsUtre sUryAbhimukha AtApanabhUmau AtApayan AtApanAM kurvan viharati tiSThati SaSThaH syA'pi pUrvoktatapaH karmaNaH pAraNake pAraNAsamaye AtApanabhUmitaH pratyavarohati avatarati, pratyavaruhya avatIrya svayameva dArumaya pratigraham AhArapAnaM gRhItvA tAmraliptyA nagaryAH ucca-nIca-madhyamAni kulAni bhikSAcarya yA bhikSAcaraNena aTati bhikSArtha gacchati, zuddhodanaM pratigRhNAti, trisaptakRtvaH eka viMzativArAn udakena prakSAlayati, tataHpazcAt AhAram AhArayati ityetAvatA sUtreNa pravrajitasya tAmraliptasya tapazcaryAdikaraNa pUrva kapravrajyocitaniyamAdi paripAlanamuktam // sU0 // 19 'AyAvaNabhUmIe AyAvemANe viharai' AtApanAbhUmi meM AtApanA lene laga gayA 'chaTThassa viyaNaM pAraNayaMsi AyAvaNabhUmIo paccoruhaha' tathA jaba chaTukI pAraNA kA dina hotA taba vaha AtApanA bhUmi se utaratA aura 'paccokahittA' utara karake 'sayameva dArumayaM paDiggaha gahAya' apane Apa hI dArumaya pAtra ko lekara 'tAmalittIe nayarIe' tAmraliptI nagarImeM 'uccanIya majjhimAiM kulAI uccanIca madhyama gharoM meM 'gharasamudANassa' gRha samUha kI 'bhikkhAyariyAe' bhikSAprApti ke nimitta 'aDaI' ghUmatA, bhikSA meM 'suddhoyaNaM paDiggAhaha' mAtra zuddha bhAta hI letA aura use phira apane sthAna para lAkara 'tisattakkhuno 21 bAra 'udaeNaM' pAnI se 'pakkhAlei' dhotA 'tao pacchA AhAra Ahareha' bAda meM phira unheM khAtA, itane sUtra se sUtrakAra ne pratra. jita tAmralipta ne tapazcaryAdikaraNapUrvaka prabrajyA ke lAyaka niyamAdikoM kA pAlana kiyA yaha kahA hai| / / sU0 19 // A tapasyA daramiyAna teo banne hAtha uMcA rAkhIne, sUryanI tarapha mukha rAkhIne AyAvaNabhUmie AyAvemANe viharai" tAjI bhUmimA mAtanA detA hatA. "chaTThassa vi ya NaM pAraNayaMsi AyAvaNabhUmIo paccoruhai" nA pANyAne hivase to mAtA5nA bhUmi52thA nIce utrt| tA. "paccoruhitA" tyAMthI utarIna "sayameva dArumayaM paDiggahaM gahAya" potAnA thamain 104 pAna dhana "tAmalittIe nayarIe" tAsita nagarImA "uccanIcamajjhimAiM kulAiM gharasamadANassa" uMya, nIya mane madhyama zuSamA - usamuhAnI "bhikkhAyariyAe" mikSA prApti mathe "aDai" 52tA tA. "suddhoyaNaM paDiggAhaI" te zuddha mAta paDArA tA. "tisattakkhutto udaeNaM ekkhAlei" te mArane 21 mata zuddha asthitta pANathI dhAtA tA "tao pacchA AhAraM AhareI" zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3. u.1 prANAmikyAHpravrajyAyA:mahatvAdinirUpaNam 199 tAmraliptasya prANAmikathAH pravajyAyA mahattvam IzAnendratvamAtiSa mocyate mUlam-"se keNaTaNaM bhaMte ! evaM vuccai pANAmA pavajA ? goyamA ! pANAmAeNaM pavajAe pavaie samANe jaMjattha pAsaiiMdavA, khaMdavA rudaMvA, sivaMvA vesamaNaM vA, ajaMvA, kokiriyaMvA, rAyaMvA, jAvasatthavAhaMvA, kAkaMvA, sANaMvA, pANaMvA, ucca pAsai uccaM paNAmaM karei, nIyaM pAsai nIaM paNAmaM karei, jaM jahA pAsai, taM jahA paNAmaM karei, se teNaTeNaM goyamA! evaM vuccai pANAmA pavajA // sU0 20 // __chAyA-tat kenArthena bhagavan ! evam ucyate prANAmI pravrajyA ? gautama ! pANAmikayA khalu pravrajyayA prajitaH san yaM yatra pazyati-indraM vA, skandaM vA, ___ tAmraliptadvArA svIkRta prANAmikI pravrajyAkA mahatva aura IzAnendra pada prAptikA kathana 'se keNa-Ne bhaMte evaM buccaI' ityAdi / sUtrArtha-(se keNaTheNaM bhaMte ! evaM buccai pANAmA pavvajA) he bhadanta ! tAmralipta ke dvArA~ gRhIta pravrajyA 'prANAmo' isa nAma se kyoM kahalAI ? arthAt tAmraliptane jo dIkSA dhAraNa kI vaha 'prANAmI' isa nAmase Apane prakaTa kI hai-so usake isa nAmake hone meM kAraNa kyA hai yaha Apa hameM acchI tarahase samajhAiye ?(goyamA !) he gautama ! (pANAmAe NaM paJcajAe pavvaie samANe jaM jattha pAsai iMdaM vA, khaMdaM vA, rudaM vA, sivaM vA, vesamaNaM vA, ajnaM tyAra bAda teo te bhAtane AhAramAM upaga karatA. A rIte A sUtramAM pravrajita tAmalInI tapasyA AdinuM sUtrakAre varNana karyuM che. je sU 19 che tAlIe aMgIkAra karelI prANAmikI pratrajyAnA svarUpanuM nIcenA sUtramAM sUtrakAre nirUpaNa karyuM che- "me keNaDhe NaM bhaMte evaM vuccaI" tyA sUtrArtha-- (se keNadeNaM bhaMte evaM baccaDa pANAmApabajA?) 3 mahanta ! tamalita sIpI pranyAne ' prabhI praaoryA' / bhATe 4ii cha ? (goyamA !) 3 gautama! (pANAmAe NaM pavajjAe pancaie samANe jaM jattha pAsai iMdaM vA, khaMdavA, rudaM vA, sivaM vA, vesamaNaM vA, ajjaM vA, kokiriyaM cA, rAyaM vA, jAva zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 bhagavatIsUtre rudraM vA, zivaM vA, vaizramaNaM vA, AyA~ vA, kuTTanakriyAM vA, rAjAnaM vA, yAvatsArthavAhaM vA, kAkaM vA, zvAnaM vA, prANaM vA, ucca pazyati, uccaM praNAmaM karoti, nIcaM pazyati nIcaM praNAma karoti yaM yathA pazyati taM tathA praNAma karoti, tat tenArthena gautama ! evam utyate prANAmI pravrajyA // sU0 20 // vA, kokiriyaM vA, rAyaM vA jAva satthavAhaM vA kAkaM vA, sANaM vA, pANaM vA, ucca vo pAsai, ucca paNAmaM karei) prANAmI dIkSA jisane dhAraNa karI hotI hai. usake liye yaha kahA gayA hai ki vaha jise dekhe-indrako dekhe, skandako dekhe, rudrako dekhe, zivako dekhe, vaizramaNako dekhe, AryAko dekhe, mahiSAsurakA mardana karanevAlI caMDikAko dekhe, rAjAko dekhe yAvat sArthavAhako dekhe, kauA ko dekhe, kuttAko dekhe, athavA-prANa-cANDAlako dekhe athavA U~ce vyaktiko pUjyazreSTha manuSyako, dekhe to use usIrUpa se vaha sAtizaya vinayA. vanata hokara acchI taraha se praNAma kare / tAtparya yaha hai ki isa pravrajyA ko dhAraNa kiye manuSyakA yaha karttavya ho jAtA hai ki vaha jisako bhI dekhatA hai-cAhe vaha deva zreNikA ho cAhe manuSyazreNi kA ho yA pazuzreNikA ho-uttama ho yA nIca ho koI bhI kyoM na ho use usake liye yathocita AdarabhAvase praNAma karatA hai| nIce vyaktiko nIce rUpa meM aura ucca vyaktiko UMce rUpa meM praNAma karanekA isa pravrajyA vidhAna hai yahI vAta (nIyaM pAsai nIyaM paNAmaM karei-jaM satthavAhaM vA, kAkaM vA, sANaM vA, pANaM vA, ucca vA pAsai, ucca paNAmaM karei) prANAnI dIkSA jeNe aMgIkAra karI hoya che, tene mATe e niyama batAvyuM che ke te jene dekhe tene teNe vinaya pUrvaka praNAma karavA joIe. Indra, chaMda, rudra, ziva, vaizrama, (2) AryA, mahiSAsuranu bhaIna 42nArI (31, rAta, sArthavADa, 131, kUtara, athavA cAMDAla, je keIne dekhe tene te atizaya vinaya pUrvaka praNAma kare che keI UMcI vyakitane - pUjyazreSTha vyakitane dekhe te te atizaya vinaya pUrvaka tene praNAma kare che. kahevAnuM tAtparya e che ke prANAmI dIkSA grahaNa karanAra vyakitanI e pharaja thaI paDe che ke te jene dekhe- bhale te deva zreNinI vyakita hoya, ke manuSya zreNinI vyakita hoya ke pazuNinI hoya, uttama hoya ke nIca hoya, game te zreNinI hAya - paNa tene AdarabhAvathI praNAma karavA joIe. nIca vyakitane nIce rUpe ane Ucca vyaktine UMce rUpe praNAma karavAnI vAta nIcenA sUtra dvArA prakaTa 4 / che- nIthaM pAsai nIyaMpaNAmaM karei - jaM jahA pAsai taM tahA paNAmaM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 1 prANAmikyAH pravrajyAyAH mahatvAdinirUpaNam 201 TIkA - vAyubhUtiH prANAmikacAH pravrajyAyAH svarUpaM jJAtum bhagavantaM pRccha ti 'sekeNaguNaM bhaMte !' ityAdi / he bhadanta ! tattasmAt kenArthena kena hetunA ' evaMvuccara' evamucyate prANAmI pravrajyA? iti, tAmraliptena gRhItAyAH pravrajyAyAH 'prANAmI ' iti nAmakaraNe ko hetuH ? iti mAm samyag bodhayatuM ityAzayaH / bhagavAnAha - 'goyamA ! pANAmAraNaM' ityAdi / prANAmikyeti praNAmaH asti asyAmiti mANAmikI tayA praNAmabahulayA praNAmaM - pradhAnayA vA 'pavvajjAe' pravrajyayA 'paThAie' pravrajitaH ' samANe ' san 'jaM jasthapAsa ' jahA pAsai taM tahA paNAma karei-se teNadveNaM goyamA evaM bucai paNAmA pavajA ) isa sUtra pATha dvArA samajhAI gaI hai / yadi vaha nIca vyaktiko dekhatA hai to nIca rUpase vaha use praNAma karatA haiM / tAtparya yaha ki jisako jisa rUpame dekhatA hai usako yaha usI rUpase yaha praNAma karatA hai / isa kAraNa he gautama ! ise maine 'prANAmikI' aise nAmase kahA hai / TIkArtha- vAyubhUti prANAmikI pravajyAkA svarUpa jAnaneke liye bhagavAna se pUchate haiM kiM ' se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM bucara pANAmA pabvajjA !' he bhadanta ! tAmraliptane jo pravrajyA grahaNakI usakA nAma 'prANAmikI' aisA Apane kisa kAraNa se kahA hai ? isa prakAra ke usake nAma hone meM kyA hetu hai-Apa hameM ise acchI taraha se samajhAiye / vAyubhUtikA isa prakArakA prazna sunakara prabhu isa viSaya meM samajhAte hue unase kahate haiM 'goyamA ! he gautama! tuma suno maiM isa viSaya meM tumheM samajhAtA hUM / 'pANAmAe NaM pavvajjAe kare se teNaM goyamA ! evaM buccai paNAmA pavvajjA) le te nIya vyaThitane jove che teA tene nIca rUpe praNAma kare che. kahevAnuM tAtpaya e che ke darekane cogyatA anusAra te praNAma kare che. huM gautama! te kAraNe meM te dIkSAne 'prANAmikI ahalyA' uhI che. TIkA - praNAmikI pratrajyAnuM svarUpa samajavA mATe vAyuzruti aNugAra mahAvIra prabhune che che " se keNaTuNaM bhaMte ! evaM buccara pANAmA pavvajjA ?" tA*lisI je dIkSA agAkAra karI te dIkSAne Ape 'prANAmikI dIkSA zA mATe kahI che ? evuM nAma ApavA pAchaLanA hetu thA che? vAyubhUtinA e praznanA uttara mahAvIra prabhu nIce pramANe Aye he "goyamA !" he gautama gotrIya vAyubhUti ! tenuM arAzu nAce pramANi' he - " pANAmAe NaM pavvajjAe pancaie samANe jaM jaztha zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 bhagavatIsUtre yaM yatra pazyati 'idaMvA' indravA 'khaMdavA' skandaM vA kArtikeyaM vA 'rudevA' rudraMvA zaGkaraM yA * sivaM vA' rUpAntaradhAriNaM mahAdevaM vA * vesamaNavA' vaizramaNa vA 'ajjaMvA' AyA~vA durgA prazAntasvarUpAM zivAm 'koTTakiriyaMvA' kuTTanakriyAM vA mahiSAsurAdikuTanakAriNIm caNDikAm 'rAyaMvA' rAjAnaM vA 'jAvasatyavAhavA' yAvat sArthavAhaM vA, yAvatkaraNAt 'IsaraMvo, talavaraMvA, mADaMviyaMgA, koDupriyaMkA' seluivA' iti bodhyam / 'kAgaMvA' kAkaM vA 'sANaMvA' zvAnaM pavaI samANe ja jattha pAsai' 'praNAmaH asti asyAm iti prANAmikI' ima vyutpattike anusAra yaha prANAmiko pravrajyA praNAma bahula athavA paNAmapradhAna hotI hai isa kAraNa isakA nAma prANAmikI hai| isa pravrajyAko jo manuSya dhAraNa karatA haivaha 'ja jattha pAsaI' jise jahA~ para dekhatA hai cAhe vaha 'iMdaM vA khaMdaM vA indra ko dekhe, athavAskanda (kArtikasvAmI) ko dekhe, 'rudaM vA' rudrAvatAra vAle zaMkarako dekhe, 'siva vA' rUpAntara dhArI ziva ko dekhe, 'vesamaNaM vA' vaizramaNa-kuberako dekhe, 'ajjaM vA' AryA-prazAntarUpavAlI zivA durgAko dekhe, 'kohakiriyaM vA' mahisAsurakA mardana karanevAlI caNDikAko dekhe, 'rAgaM vA' rAjA ko dekhe, 'jAva satyavAhaM vA' yAvat kisI sArthavAha ko dekhe 'yAvatpada se labhya hue-IsaraM vA talavaraM vA mADaMbiyaM vA koDaMbiyaM vA seTiMvA Izvarako dekhe, talavarako dekhe, mADaMbikako dekhe, kauTambika ko dekhe, seTha ko dekhe 'kAgaM vA' kAgako dekhe, 'sANaM vA' zvAnako pAsaI" "prANAmaH asti abhyAm iti prANAmikI" mA vyutpatti pramANe prANAmikI pravrajyA praNAmapradhAna hoya che-te pratrajyAmAM pramANunuM mahatva ghaNuM ja hoya che. "jaM jattha pAsaI" te 42nI pralyA aDaera 42nAra sAdhu ne nyA he cha tyo praNAma 42 cha. mI te "iMdaM vA khaMdavA" - DAya 41 DAya, "ruvA sivaM vA" rudraavtaavaa|| 42 DAya yArI 35A-tAjA zivAya, "vesamaNaM vA" 4zrama (2) DAya. "ajja vA" mAryA DAya- prazAnta35vAjI durgA (ia'tA) DAya ? "kokiriya" bhaDipAsunu bhaIna 42nArI yAya, "rAya vA" 2 DAya 3 "satyavAhaM vA" sAtha DAya, 555 te sIna temanI yogyatA anusAra praNAma 42 che. mAhI "yAvata" 54thI nAyanA sUtrapA4 aDa! 42vA - "isaraM vA talavaraM vA mADaMviyaM vA kothuviyaM vA seTiM vA" Izvarane dekhe ke talavarane dekhe, mAMDavikane dekhe ke kuTuMbIne dekhe ke zeThane dekhe to te bhane tebhanI yogyatA pramANe prama 42 cha. "kAgaM vA sANaM vA pANaM vA" zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.1 prANAmikyA:pravrajyAyA:mahattvAdinirUpaNam 203 vA 'pANaMvA' mANam zvapAkaM cANDAlam vA dezIyo'yaMpANazabdaH cANDAlavAcakaH 'uccaM' pUjya zreSThaM pAsaI' pazyati 'uccaM paNAmaM karei' ucca sAtizayam praNamati 'nIyaM pAsaI' nIca pazyati, 'nIyaM paNAmaM karei' nIcaM praNAma karoti, tadevopasaMharati- 'ja jahA pAsaI'- ityaadi| yaM yathA pazyati ta tahApaNama karei' ta tathA praNAma karoti, vyaktInAM yogyatAnusArameva praNAma karoti, etAvatA yaM puruSapazyAdikaM yathA yatmakAraka pUjyApUjyasvabhAvakaM pazyati 'taM tahA' ta tathA pUjyApUjyaucityAnusAraM 'paNAma karei' praNAma karoti yadvA upari adhaH yatra tatra yaM kamapi pazyati taM sarva tatra tatra praNamati iti bhAvaH se teNar3hegaM 'goyamA!' tat tasmAt karaNAt tenArthena dekhe, 'pANaM vA' kisI cANDAlako dekhe(pANazabda dezIya zabda hai aura yaha cANDAla vAcaka hai) 'ucca vA pAsai' kisI ucca manuSyako dekhe to 'ucca paNAmaM karei' sAtizaya rUpa meM use praNAma karatA hai| 'nIyaM pAsai nIya paNAma karei ' yadi nIcako dekhatA hai to nIce rUpameM use praNAma karatA haiM / isI bAtako upasaMhAra karate hue satrakAra kahate haiM- 'jaM jahA pAsaha taM tahA paNAmaM karei-se teNa?NaM goyamA ! evaM bucar3a paNAmA pavvanjA' ki isa pravrajyAvAlA jisako jimarUpameM dekhatA hai usako usa rUpameM praNAma karatA hai| tAtparya yaha hai-yaha vyaktiyoko jo praNAma karatA hai vaha unakI yogyatAke anusAra praNAma karatA hai / ataH jisa puruSa ko yA pazu Adi ko jisa pUjyApUjya prakAraka svabhAvavAlA yaha dekhatA hai use usI pUjyApUjya svabhAvakI ucitatAke anusAra praNAma kiyA karatA hai| athavA-upara nIce jahAM kahIM para yaha jisa kisI ko bhI dekhatA hai una saba ko kAgaDAna, dhAnane athavA kutarAne dekhe, te paNa te praNAma kare che. (paNa gAmaThI za74 che. te yAMlane bhATa 15rAya cha) "uccaM vA pAsaI" ne te tal TanA manuSyane heNe che to "ucaM paNAmaM karei" tara bhatizaya vinaya 54 ama 42 che. "nIyaM pAsaI nIyapaNAmaM karei" te nAyI TinI vyaktine dekhe che te tene nIce rUpe praNAma kare che. e ja vAtane upasaMhAra karatA sUtra4.2 4 cha : jaM jahA pAsai taM tahA paNAmaM kareI se teNaTeNaM goyamA ! ityAdi A prakAranI pravrajyAdhArI sAdhu jene je rUpe dekhe che tene te rUpe praNAma kare che. pUjyapUjya svabhAvanI yevatA anusAra te dareka puruSa ane pazune praNAma zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 bhagavatisUtre tena hetunA he gautama ! vAyubhUte ! "evaM vuccai pANAma paJcajjA" evamucyate pUrvokta pravrajyAyAH 'prANAmikI' iti nAma kRtam vartate iti // sU0 20 // mUlam-" taeNaM se tAmalI moriyapune teNaM orAleNaM; vipuleNaM, payatteNaM, pagahieNaM, bAlatavo kammeNaM suke, lukakhe jAvadhamaNi saMtae jAe yAvi hotthA, taeNaM tassa tAmalitassa bAlatavassissa; annayA kayAiM puvarattAvarattakAlasamayaM si aNiJcajAgariyaM jAgaramANassa imeyArUve ajjhathie; ciMtie; jAvasamuppajjitthA; evaM khalu ahaM imeNaM orAleNaM; vipuleNaM; jAvaudaggeNaM; udatteNaM; uttameNaM; mahANubhAgeNe; tavo kammeNaM; sukke; lakkhe; jAva-dhamaNi saMtae; jAe taM asthi jAme uThANe, kamme; bale; vIriye purisakAraparakame; tAvatAme seya; kallaM jAva-jalaMte; tAmalittIe nagarIe diThThA bhaTTeya; pAsaMuttheya gihatthe ya, puvasaMgatie ya ApucchittA tAmalittI e nayarIe majjhaM majjheNaM niggacchittA pAugaM, kuMDiyAmAdIyaM uvagaraNaM, dArumayaM ca paDigahiaM egaMte eDittA, tAmalittI nayarIe uttara purathime disibhAe NiyattaNiyaM maMDalaM AlihitthA saMlehaNA-jUsaNA jUsiassa bhatta-pANa paDiyAikikhaassa, pAovagayassa kAlaM aNavakaMkhamANassa viharittaetti kaha evaM sapehei, saMpehettA kallaM jAva-jalaMte, jAva-Apucchai, ApucchittA tAmalittIe egaMte jAva-eDei, jAva-bhatta-pANapaDiyA ivikhae pAovagamaNaM nivaNNe // sU0 21 // yaha vahAM vahAM para praNAma karatA hai / isI kAraNa he gautama ! gotrapAle vAyubhUni ! pUrvokta pravrajyA kA 'prANAmiko' yaha nAma huA hai|suu020|| kare che athavA upara nIce koI paNa sthaLe te jene dekhe che, tene tyA praNAma kare che. gautama! te kAraNe meM brilitanI prabayAna "prANAmikI pratrajyA kahI che. pAsa.20mA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 1. 21 tAmalIkRtapAdapopagamanaM 205 chAyA - tataH khalu sa tAmalimauryaputraH tena udAreNa, vipulena, prayatnena pragRhItena bAlatapaHkarmaNA zuSkaH rUkSaH yAvat-dhamanI saMtato jAtathApi abhavat, tataHkhalu tasya tAmraliptasya bAlatapasvinaH anyadA kadAcita pUrvarAtrA'pararAtra kAlasamaye anityajAgarikAM jAgrataH ayam etadrUpaH AdhyAtmikaH cintitaH 'taeNa se tAmalI moriyaputte ' ityAdi / sUtrArtha - (taraNaM) prANAmikI pravajyA dhAraNa karaneke bAda ( se tAmilI moriyaputte) vaha tAmalI mauryaputra ( teNaM orAleNaM viuleNa payante, paggahieNa bAlatavokammeNa ) usa udAra, vipula, pradatta aura pragRhIta bAlatapaH karmase ( sukke lakkhe, jAva dharmANisaMtae jAe yAvihotthA) zuSka ho gayA- sUkha gayA, rUkSa ho gayA-rUkhe zarIravAlA bana gayA, yAvat usake samasta zarIrakI nazeM bAhara nikala AI aisA vaha kRza-dubalA patalA ho gayA (taeNaM tassa tAmalittassa bAlatavassissa annayA kayAiM puvvara sAvarattakAlasamayaMsi aNiccajAgarigaM jAgaramANassa imeyArUve ajjhatthie, ciMtie jAva samuppajjitthA ) eka dinakI bAta hai ki jaba vaha rAtrike pIchale bhAga meM anityatA saMbaMdhI vicAra karane meM lagA thA taba usa bAlatapasvI tAmraliptake mana meM isa prakArakA vicAra utpanna huA; yaha vicAra use AtmAmeM huAthA ataH vaha AdhyAtmika thA vicAra hote samaya vaha kevala vicAra rUpameM hI taNaM se tAmalI moriyaputte " 4tyAhi 66 sUtrArtha - (taraNaM) ANAmiDI avalyA sIdhA pachI se tAmalI moriyaputte te maurya musotpanna tAmasI (teNaM orAleNaM viuleNaM payatteNaM, paragahieNaM bAlatavokammeNaM) te hAra, viyuta, attAne pragRhNIta mAjhatayaH urmarthI (mukke lakkhe jAtra dhamaNisaMtae jAe yAtri hotyA) suma gayo, tenuM zarIra lubhu sUDuM janI gayu. te eTalA badhA dubaLA thai gayA ke tenA zarIranI aMdhI nasA dekhAvA mAMDI. (tapaNaM tassa tomalittassa vAlatavassissa annayA kayAI puvvarattAvaratakAlasamayaMsi aNicca jAgariyaM jAgaramANassa imeyArUve ajjhathie, ciMtie jAna samupajjatthA ) me divasa mevaM manyu } te zatrinA pAchA lAgabhAM zarIra aadinI anityatA saMbaMdhI vicAre caDI gayo. tyAre te malatapasvI tAmalInA manamAM A prakAranA AdhyAtmika, cintita, kalpita, maneAgata vicAra uddabhavyo. te vicAra tenA AtmAmAM upajyo hatA tethI te vicAra mATe AdhyAtmika vizeSaNu yogya che. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre yAvat-samudapadyata, evaM khalu aham anena udAreNa, vipulena, yAvat-udagroNa, udAttena, uttamena, mahAnubhAgena, tapAkarmaNA zuSkA, rUkSo yAvat-dhamanIsanto jAtaH, tad asti yAvat mama utthAnam karma, balam, vIryam, purUSakAra parAkramaH, tAvat mama zreyaH-kalpe yAvat-jvalati, tAmraliptyAH nagaryAH dRSTabhASitAMca, pAkhaNDasthAMzca gRhasthAMzca, pUrvasaMgatikAMzca, pazcAtsaMgatikAMca, paryAyathA aura bAra 2 vaha usI rUpameM use smaraNameM Ane lagA ataH use cintitarUpameM prakaTa kiyA gayA hai| 'kappie patthie maNogae' ina tIna padoMkA yahAM yAvat zabdase saMgraha huA hai(evaM khalu ahaM imeNaM orAleNa viuleNa jAva udaggeNaM) maiM isa udAra vipula yAvat udagra (udattaNaM uttameNa mahANubhAgeNa tavokammeNaM) udAtta; uttama, mahAprabhAva vAle tapAkarmase (sukke lukkhe jAva dhamaNisaMtae jAe) zuSka ho gayA hUM, rUkSa ho gayA hUM yAvat zirAe~ (nase) samasta merI bAhara nikala AI haiM (taM asthi jAme uDhANe, kamme, bale, vIriye, purisakAraparakkame) isa liye jabataka mujhameM utthA hai; karma hai, bala hai, vorga hai, aura puruSa kAra parAkrama hai, (tAvatA) tabataka (me seyaM) merI bhalAI isImeM haiM ki maiM (kallaM) kala (jAvajalaMte) prAtaHkAla hotI hI yAvat sUrya ke udaya ho jAne para (tAmalittIe nayarIe) tAmraliptI nagarI meM jAkara (diTThA bhaTTeya) vahA~ke pUrvameM dekhe hue tathA pUrvameM jinake sAtha bAtacIta kI te vicAra tenA manamAM vAraMvAra AvavA lAgyo tethI tene mATe cintata vizeSaNa 15yu cha. "kappie, patthie, maNogae" me 3 vizeSa! mI " yAvat padathI grahaNa karAyAM che. tenuM tAtparya e che ke A prakArano AdhyAtmika, ciMtita, pita, prAti bhane bhane ta viyA tene bhAvyA (evaM khalu ahaM imeNaM orAleNaM viuleNaM jAva udaggeNaM) AL SER, vidhura, 6 (udattaNaM uttameNaM mahANubhAgeNaM tavokammeNaM) Stta, uttama bhane mAmAjI tapasyAthI (suke lukkhe jAva dhamaNisaMtae jAe) bhA3 zarIra sU4 gayu cha, bhane zarI2 me madhu humaNu 54ii Ayu cha dhA naso pA2 hemA hAmI cha. (taM atthi jAme uhANe, kamme bale, vIriye, purisakkAraparakkame ) to nayAM sudhI bhA2mA utthAna maNa, bha, vAya mane 53542 5|bhnii samAva cha tAvatA tyAM sudhAbhA(meseya) nIya zavyA pramANe pApApamAna sthaa| 42vAmA / bhA3 zreya mAge (kallaM) | ve (jAva jalaMte) prAta: thatA saya thatai ( tAmalittIe nayarIe) tAvita nagarImA 44.. (diTThA bhaTTe ya) tyA pUrva yA puruSAna, (pAsaMDa zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3. u. 1 sU. 21 tAmalIkRtapAdapopagamanam saMgatikAMzca ApRchya tAmraliptyA nagaryAH madhyaM madhyena nirgatya pAdukAm, kuNDikAdikam, upakaraNam, dArumayaJca pratigrahakam, ekAnte eDayitvA tAmraliptInagaryAH uttarapaurastye digbhAge nirvartakaM maNDalakam Alikhya saMlekhanA - jUpaNAjUpitasya bhakta - pAna pratyAkhyAnasya pAdapopagatasya, kAlam huI hai aise puruSoM se, ( pAsaMDatthe ya) pAkhaMDastha puruSoM se (gihasthe ya) gRhastha puruSoM se ( putra saMgaieya) pUrvake paricita puruSoMse ( pacchA saMgA ie ya) pazcAt ke paricita puruSoM se (pajjAyasaMgaie ya) samAnakAla meM pravrajyA paryAya se yukta puruSoMse ( ApucchittA) pUchakara (tAmalittIe nagarIe majjhaM majjheNaM niggacchittA ) tAmralipta nagarIke ThIka bIcoM bIcase nikala kara ( pAugaM) pAdukAoMko ( kuMDiyAmAdIya uvagaraNaM ) kuNDikA Adi upakaraNoMko (dArumayaM ca paDiggahiyaM ete aDittA) aura dArumaya pAtroM ko ekAnta meM rakhakara (tAmalittIe nayarIe uttara purasthime disibhAe) tAmraliptI nagarI ke IzAna koNa meM ( niyataNiya maMDala' AlihitthA saMlehaNA jUsaNA jUsiyassa bhattapANapaDiyAhakkhiyassa pAovagayassa kAla aNavakakhamANassa viharita) nirvartanika maMDala mAMDakara sallekhanA tapa dvArA AtmAkA zodhana karate hue cAroM prakAra ke AhAra kA parityAga kara pAdapopagamana saMthArA dhAraNa karake stheya) (viziSTa dharmane dhAraNa 42nAra) puruSAne, ( girasthe ya ) gRhastha puruSAne, (goansg a) ya' uklua yada, (qzi iscP) monal dal 2118 pariyaya thayo che sevA vyaktiyone, (pajjAya saMgaieya) tathA sabhAsina pravanyAdhArI vyaktine (ApucchittA) pUchIza - pAhayeopagamana saMthAro thaDa 42vAnI bhArI 42chA tebhanI pAse vyakta urIza (tAmalittie nagarIe bhajjhaM majjheNaM nigacchittA) tyAra mAha tAmraliptI nagarInI vasyethI nIDajIne ( pAugaM kuMDIyAmAdIya uvagaraNaM) yAhuA', DenDiDA yahi u542, ( dArumayaM ca paDiggahiyaM egaMte eDittA ) tathA aSThanirmita pAtrone me sthAne bhUDIne (tAmalittIe nayarIye uttarapurathime disibhA) tAmraliptI nagarInA IzAna(zubhAM (niyattaNiyaM maMDalaM AlihitthA saMlehaNA - jUmaNA jUsiyamsa bhatapANapaDiyAikkhiyassa pAovagayassa kAlaM aNavakakhamANassa viharittae) rekhAthI kSetra prabhANunI bharyAhA mAjhejIne salekhanA tapa (sathAra() dvArA AtmAnI zuddhi karIza. cAre prakAranA AhAranA parityAga karIne, pApApagamana saMthAro karIne huM bilakula niSkriya anI jaze. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 bhagavatisUtre anavakArakSato vihartum, iti kRtvA evaM saMprekSate, saMprekSya kalye yAvat-jvalati, yAvat-ApRcchati, ApRcchaya tAmraliptyAH yAvat-ekAnte eDayati, yAvatbhaktapAnapatyAkhyAtaH pAdapopagamanaM niSyannaH // sU. 21 // TIkA- zAstrakAraH bAlatapasvinaH tAmaleH IzAnendradevatvaprAptyartha pAdapopagamananAmakA'nazanatapazcaraNaM nirUpayitum pastauti-'taeNaM se tAmalI' bilakula niSkriya bana jAUM / isa samaya meM aisI icchA nahIM karU~gA ki maiM bahuta jaldI marajAU~ / (tti kaTTa evaM saMpehei) Isa prakArase usane yaha vicAra kiyA / (saMpehitA) vicAra karake (kallaM jAva jalate jAva Apucchai) jaba prAtaHkAla huA aura yAvat sUrya kA udaya hogayA taba usane apane pUrva vicAra ke anusAra sabakAma kiyA aura vaha tAmraliptI nagarI meM gyaa| vahAM usane pUrvadRSTa, pUrvabhASita Adi saba janAM se pUchA aura (tAmalittoe egaMte jAva eDei) pUchakara usane apanI pAdukAA~ko kamaNDalu ko aura dArumaya pAtra ko ekAnta meM yAvat rakha diyaa| (jAva bhattapANa paDiyAikkhae pAovagamaNe nivaNNe) bAda meM yAvat usane bhaktapAna kA pratyAkhyAnakara diyA aura pAdapopagamana saMthArA dhAraNa kara liyaa| TIkArtha-bAlatapasvI tAmaline jo IzAnendra pada prApta kiyA usakA kAraNa usake dvArA Acarita pAdapopagamana anazana thA isI bAta ko nirUpaNa karaneke liye sUtrakAra ne yaha sUtra kahA hai| (taeNaM) tyAre mA3 bhAta hI mAve mevI 427 55 4NA nahI. (ttika evaM saMpehei) tebho 240 412ne sa465 4. (saMpehitA) 45 4zane (kallaM jAva jalate jAva Apucchai) nyAre prAta: thayo, nyAre sUhiya yA tyAre temaNe pUrve karelA saMkalpa pramANe tAmralipta nagarImAM jaine pUrvadaSTa, pUrva bhASita, pUrva paricita Adi uparokata saghaLI vyakitayone pUchIne (pitAnA nirNayanI vAta karIne) tAmralipI nagarInI madhyamAMthI pasAra thaIne pitAnI pAdukAo, kamaMDaLa ane kAchanimita pAtrane ekAta jagyAe mUkI dIdhA. tyAra bAda uparokata saMka95 pramANe cAre prakAranA AhArano tyAga karIne temaNe pApa gamana saMthAro karyo. TIkAryAM -bAlatapasvI tAmaline IzAnendranuM pada kevI rIte prApta thayuM te batAvavAne mATe tenI kUnA pAraNe chaThThanI tapasyA AdinI vAta AgaLa AvI gaI. A prakaraNamAM teNe karelA pAdapepagamana saMthArAnuM varNana sUtrakAre karyuM che- (taeNaM)niyamapUrva prAthamikI praya| A2 4 pachI se tAmalI moriyaputte zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 209 " prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 1 . 21 tAmalIkRtapAdapopagamanam ityAdi / tataH niyamapUrvakaM prANAmikI pravajyAgrahaNAnantaram khalu nizcayena sa pUrvoktarUpaH tAmaliH 'moriyaputte' mauryaputraH 'teNaM orAleNaM' tena udAreNa pradhAnena 'vipuleNaM' vipulena prabhUtatareNa bahukAlaniSpAdyena 'payatteNaM' prayatnena mahatA yatnena 'paggahiNaM' pragRhItena utkRSTabhAvanayA samAdRtena ' bAlatavAkammeNaM' bAlatapaHkarmaNA 'sukke' zuSkaH 'lakkhe' rUkSaH 'jAva dhamaNisaMtae' yAvat-dhamanIsantataH dhamanIbhiH nADIbhiH saMtataH vyAptaH vAhyAbhyantaram dhamanI mAtrAvaziSTaH atyantadurbala: 'jAe yAvihosthA' jAtazvApyabhavat saMjAta ityartha, 'bhukkhe nimmaM se nissoNie kriDikiDiyAbhUe, acimmAnaNaddhe kise ' bubhukSitaH, nirmAsaH niHzoNitaH kiTikiTikAbhUtaH asthicarmAvanaddhaH kRzaH iti yAvacchabdena saMgRhyate tatra zuSkaH nIrasazarIratvAt, rUkSaH niyamapUrvaka prANAmikI pratrajyA grahaNa ke bAda 'se tAmalI moriyapute' pUrvoktarUpavAlA vaha tAmali mauryaputra 'teNaM orAleNaM' usa udAra pradhAna, 'viuleNaM' bahutakAlataka niSpAdya hone se prabhUtatara 'payate' baDe prayatna se 'paga hiraNaM' svIkRtadhAraNa kiye gaye, ese 'bAlatavokammeNaM' bAlatapaH karmake sevana karanese 'sukke' bilakula sUkha gayA 'lakkhe' rUkSa ho gayA 'jAva dhamaNisaMtaejAe yAvi hotthA' yAvat usake zarIra kI eka eka naza bAhira nikala AI arthAt bhotara bAhara meM vaha dhamanI (nADI ) mAtra avaziSTa rahIM, khUna mAMsa usake zarIra meM bilakula nahIM rahA, bilakula durbala ho gayA, yahAM jo 'jAva' zabda AyA hai usase 'bhukkhe, nimmaMse, nismoNie, kiDi viDiyAbhUe, acimmANa kise' isa pATha kA saMgraha kiyA gayA hai / zarIra 16 11 pUrvosta guNothI yukta bheva te bhauryotpanna tAbhasi "teNaM orAle " te hAra pradhAna, "viuleNaM" dhaNA aNathI yAtu hovAthI viyuta, "payatte " dhaNA ayalI "paggahieNaM" menuM anuSThAna 42vAmAM bhavatu tumevA "bAlatako kammeNaM" mAsatathaH armanA sevanathA "mukke" jisasa sUjhA gayA lUkkhe taddana kSa (lUjA gAtrovANA) thadha gayA, 61 jAva dhamaNisaMtae jAe yAtri hotthA " temanA zarIranI eke eka nasa bahAra dekhAvA lAgI. temanA zarIramAM rakta, mAMsa Adi nahIM rahevAthI zarIra eTalu badhu duz thai gayuM ke temanI nase| dekhAvA lAgI sahIM ke "jAva (paryanta ) " zabda Avyo che tathA nIyeneo sUtrapATha aDaeNu uraaye| che. "bhukkhe, nimmaMse, nissoNie, kiDi kiDiyAbhUe, acimmAvaNaddhe kise " zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 bhagavatImro snigdhatArahitatvAt bubhukSitaH AhArarahitatvAt nirmA sa AhAravajanena mAMsopacayA bhAvAta, niHzoNitaH zuSkazoNitatvAta, kiTikiTikAbhUtaH nirmAsAsthi sambandhi-upavezanAdikriyAjanyAtizayAsthijanitakiTa kiTa' iti zabdayuktaH athicarmAvanaddhaH carmamAtrAvanaddhAsthiyuktaH, kuzaH durbalaH patanuzarIra ityarthaH / 'taeNaM' tataHkhalu 'tassa tAmalissa' tasya tAmaleH 'bolatavassissa' bAlatapamvinaH 'annayA kayAI anyadA kadAcit kasmiMzcitsamaye 'punarattAvarattakAlasamayami' pUrvarAtrApararAtrakAlamamaye rAtre pUrvabhAge pazcAbhAge ca 'aNicca meM rasa nahIM rahane ke kAraNa vaha zuSka ho gayA, snigdhatA se rahita honeke kAraNa vaha rUkSa ho gayA, AhAra karane kA tyAgakara diyA hone ke kAraNa vaha bubhukSita ho gayA, AhAra ke vinA mAMsopacaya honA nahIM hai ataHvaha mAMsa se zUnya bana gayA, zarIra kA khUna sUkha jAne se vaha zoNita rahita hA gayA kevala zarIra meM haDDiyoM kA manuSyAkAra meM DhAMcAmAtra bAko bacA rahA so jaba vaha calatA, uThatA, baiThatA Adi kriyAe~ karatA naba usake zarIra meM se haDDiyo kI Apasa kI ragaDa se "kiTa kiT" zabda nikalane laga gyaa| isa tarapha vaha carmamAtra se avanaddha asthivAlA hotA huA zarIra se bilakula patalA ho gyaa| 'taeNaM' jaba usakI zArIrika sthiti isa prakAra kI ho gaI taba 'tasma tAmalittamma bAlanavassissa' usabAlatapasvI tAmalipta ke 'annayA kayAiM kisI eka samaya 'puThavarattAvarattakAlasamayaMsi' rAtrike madhyabhAga meM, jaba ki vaha zarIramAM rasa nahIM rahevAne kAraNe te sUkAI gayuM. snigdhatAne abhAve te rUkSa thaI gayuM temaNe AhAyano tyAga karyo hovAthI te duSkALa pIDita vyaktinA zarIra jevuM thaI gayuM. AhAra vinA mAMsanuM baMdhAraNa thatuM nathI, tethI te mAMsazanya zarIra taddana durbaLa lAgavA mAMDyuM. zarIramAM rakata paNa nahIM rahevAthI te zarIra hADa cAmanA mALakhA jevuM banI gayuM. uThatA, besatA ane cAlatA tamanA hADakAMnA sAMdhAnA ghasAvAthI "kaTa-kaTa" zabda thavA lAge. A rIte ekalA hADapiMjara para lAgelI cAmaDIpaate zarIra tana humaNu ana ni anaa mayu. "taeNaM tapasyAne kAraNe jyAre temanI zArIrika sthiti ATalI badhI nabaLI paDI gai tyAre "tassa tAmalittasma bAlatavassissa" ta mAlatavI tAmasina "anayA kayAI" 3 me samaya " pumvarattAparattakAlasamayaMsi" binA bhayANe yAre te zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u.1 2. 21 tAmalIkRtapAdapopagamanam 211 jAgariyaM jAgaramANassa' anityajAgarikAM jAgrata:-dehAdikA'nityaviSayaka cintanayA jAgaraNAM kurvataH anityabhAvanAM bhAvayataH ityarthaH 'imeyAra' ayam etadrUpaH vakSyamANasvarUpaH 'ajjhasthie' AdhyAtmikaH AtmAnamadhikRtya bhavatIti AdhyAtmikaH Atmani saMjAtaH 'ciMtie' cintitaH smaraNaviSayIkRtaH vicAraH 'jAva samupajjitthA' yAvat manogataH saMkalpaH samudapadhata samutpannaH, yAvatkaraNAt 'kappie, patthie, maNogae' iti saMgrAyaH, uparyukta saMkalpasvarUpaM nirUpayati 'evaM khalu ahaM' ityAdi / evaM khalu aham 'imeNa orAleNa' anena uktaprakAreNa udAreNa vipulena patreNa 'jAva udaggeNa' yAvat udagreNa unnatena yAvatpadena-'sassirieNaM payatteNaM, paggahieNaM kallANeNaM siveNaM dhanneNaM maMgalleNaM' iti saMgRhyate-sazrIkeNa zobhAyuktena, prayatnena prayatnasAdhyena 'aNiccajAgariyaM jAgaramANasa' deha Adi padArthoM kI anityatA ko lekara anitya bhAvanA kA cintavana kara rahA thA taba 'imeyA rUve' isa prakAra kA 'ajjhasthie' usakI AtmA meM vicAra jagA aura 'ciMtae' bAra 2 use vaha raha 2 kara yAda bhI Ane laga gayA, yahAM yAvat zabda se 'kappie, patthie maNogae' ina padoM kA saMgraha haA hai| usake citta meM kaunasA saMkalpa jagA-isakA nirUpaNa karane ke liye sUtrakAra kahate haiM ki-'evaM khalu ahaM imeNaM orAleNaM' maiM isa udAra 'viuleNa' vipula 'jAva udaggeNaM' udagra-unnata, yAvatpadalabhya-'massirIeNaM, payatteNaM, paragahieNaM, kallANeNaM siveNaM, dhanneNe, magalleNaM' sazrIka-zobhAyukta, prayatnasAdhya-pramAdarahita, a. "aNiJcajAgariyaM jAgaramANassa" 9 mA pAnI bhanityatAnA piyAra 42 // 2khA utA tyAre " imeyArUve" mA 12ne| "ajjhathie" tyAdi. mAyAmi, ciMtita, kahipata, prArthita ane manogata vicAra AvyuM te saMkalpanuM udbhavasthAna AtmA hovAthI tene AdhyAtmika kahyo che, temanA manamAM vAraMvAra te sa ka5 AvavA lAge tethI tene cintita kahyo che "kapita, prArthita ane mane gata" A vizeSaNa lagADavAnuM kAraNa sUtrArthamAM ApyuM che. have tenA cittamAM kaye saMka95 umaLe te sUtra4Are nIyana sUtrImA matAvyu cha-"evaM khalu ahaM imeNaM orAleNaM" ImA SE2, "viuleNaM" vidhuta, "jAva udaggeNa" bhane 65 (Gnnata) tapathI tadana sU gayo chu. mI " jAva" 54thI nAyanI sUtrA4 a 42||yech'sssiriiennN, payatteNaM, paggahieNaM, kallANeNaM, siveNaM, dhanneNaM, maMgalleNaM' sazrIka (zobhAyukta), prayatna sAdhya (pramAda rahita), atizaya Adara bhAvathI aMgIkAra zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 bhagavatI sUtre pramAdarahitena ityarthaH, pragRhItena atizayAdarasaMmAnagRhItena, kalyANena nairujya kArakeNa, zivena kalyANahetunA, dhanyena prazasyena, mAGgalyena duritopazAmakena ityartha; 'udateNaM' udAsena vizuddhasaccazAlinA 'uttameNaM' uttamena 'mahANubhAgeNaM' mahAnubhAgena mahAprabhAvazAlinA, udagreNa-tItreNa, udAreNaaudAryatratA nisspRhAtirekAt zarIre mamatvAbhAvAt uttamena zreSThena udAttena uccabhAvanAsaMpAditena, mahAnubhAgena acintyasAmarthyazAlinA 'tantrokammeNa tapaH karmaNA 'sukke lakkhe' zuSkaH rUkSaH 'jAva - dhamaNisaMtae' yAvat dhamanI - tizaya Adara aura sanmAna bhAva se gRhIta, nairujyakAraka, kalyANakAraka, prazasya aura duritopazamaka, 'udanteNaM' vizuddhasatvazAlI 'uttameNaM' uttama 'mahANubhAgeNaM' mahAprabhAvazAlI tapaHkarmake sevana karane se 'sukke lakkhe' zuSka ho gayA hUM-rUkSa ho gayA hUM / arthAt jisa tapa ko maiM Acarita kara rahA hU - vaha bahuta hI adhika tIvra hai isake AcaraNa karanese AcaritA ko zarIra meM nispRhatA kA atireka itanA adhika baDha jAtA hai ki vaha apane zarIrataka meM bhI nirmamatva bana jAyA karatA hai, tapa kI zreSThatA isI kAraNa se mAnI jAtI hai ki vaha jIva ko zarIra meM bhI nirmamatva banA detA hai / yaha tapa jo maine Acarita kiyA hai vaha aisI vaisI bhAvanA se prerita hokara Acarita nahIM kiyA hai kintu uccabhAvanA se Acarita kiyA hai / isI kAraNa isa kA prabhAva acintya hai / ataH aise viziSTa tapaHkarma ke AcaraNa karate? merA yaha zarIra sUkha gayA hai bilakula rUkhA gayA hai / yahAM taka isakI dazA ho cukI hai ki khUna mAMsa to isameM nAmamAtra bhI zeSa nahIM rahA hai| 4resa, nairunnya5|24 (nIzajInA hAya4), ulyAe a24, prazasya, bhaMgaNArI, 'udatteNaM' vizuddha satvazANI, 'uttameNaM' uttama, "mahANubhAgeNaM" hA prabhAvazANI, tapanA sevanathI bhAraM zarIra "mukke lakkhe " sUmA gayuM che, 3kSa yahA gayuM che. uDevAnuM tAtparya e che ke tAmali atizaya kaThina tapanI ArAdhanA karI rahyA hatA. AvI tapasyA karanAra jIvane potAnA zarIra para mamatva rahetuM nathI. A tapanI ArAdhanA karavA pAchaLa koi sAMsArika sukhaprAptinI bhAvanAnuM baLa kAma karatuM na hatuM paNa mekSaprAptinI ucca bhAvanAthI tenuM ArAdhAna karAtuM hatuM. kaThina tapanI ArAdhanAthI pAtAnA zarIrane tadna nakhaLuM paDeluM joine tAmila vicAra kare che ke mArU zarIra sUkAi gayuM che. badhAM aMge rUkSa banI gayAM che. temAM mAMsa ane rakta te nAmanA paNa rahyAM nathI, rakta tathA mAMsane abhAvazarIranI nase zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3. u. 1 sU0 21 tAmalIkRtapAdapopagamanam 213 saMtataH dhamanIvyAptaH 'jAe' jAto'smi 'taM' tattasmAt kAraNAt 'asthi jAvame uTThANe' asti yAvat mama utthAnam utthAnazaktiH ceSTAvizeSaH 'kamme' karma bhramaNAdikriyA 'bale' balam zarIrasAmarthyam 'vIriye' vIryam Atmabalam 'purisakkAraparakkame' puruSakAraparAkramaH pauruSAbhimAnasAmarthyam vIryAntarAyakSaya kSayopazamarA mutthajIvapariNAmavizeSarUpA utthAnAdayo bodhyAH tAvatAmeseyaM tAvat mama zreyaH kalyANAvasaraH vihartumityagreNAnvayo bodhyaH, tadevopapAdayati'kalaM jAva jalaMte' ityAdi / kalyaM vodine yAvata jvalati sUryaH prakAzate prabhAtaM bhavati, yAvatpadena rAjyavasAna-prabhAtAdi gamyate; 'tAmalittIe' tAmraliptyAH 'nagarIe' nagaryAH 'diTThA bhaTTeya' dRSTAbhASitAMzca dRSTAn isa kAraNa unake sadbhAva meM jo zArIrika zirAe~ dekhane meM nahIM AtIthIM ve aba eka eka karake ginI jA sakatI haiN| yahI bAta 'dhamaNisaMtae' isa pada dvArA pradarzita kI gaI hai| 'taM' isaliye 'asthi meM jAva uhANe' jabataka mujha meM svayaM uThane kI zakti hai, 'kamme bhramaNa karane kI zakti hai, 'bale' zArIrika sAmarthya hai, 'vIriye' Atmabala hai 'purisakAraparakkame' pauruSAbhimAna sAmarthya haiM, ye saba utthAnAdika vIryAntarAya karmake kSaya aura kSayopazama se utpanna hote hai aura jIva ke pariNAma vizeSarUpa mAne gaye haiM / 'tAvatA' tabataka 'me seyaM' merA kalyANa isI meM hai ki maiM 'kallaM' AgAmI divasa 'jAva jalaMte' jaba ki sUrya kA udaya ho jAtA hai rAtrikA avasAna ho jAtA hai aura prabhAta ho jAtI hai taba tAmalittIe nayarIe' tAmralipta nagarI ke pUrva meM 'diTThA bhaTTeya' hemApA sA che. bhAI zarIra chAnyAmAnA bha RQ 2:) Ayuche. to "atthime jAvaudANe" yA sudhI bhArAma te 4AnI zaThita cha, "kamme" 721 // 321|mii ta cha, 'bale' zArI2i4 sAmathya cha, 'vIriye' mama cha, 'purisakkAraparakkame' paurapAlimAna samaya cha, (utthAna mAEi F52|4t tiyAnI utpatti pAyaryAntarAya manA kSaya Ane kSayopazamayA thAya che) 'tAvatA' tyA sudhA 'me seyaM' teno nIce darzAvyA pramANe upaga karI levAmAM ja mArUM zreya che have temaNe te utthAnAdi zakitane zuM upayoga karI levAne saMkalpa karyo te sUtrakAra batAve che'kllN' pAvatI id 'jAva jalaMte' l pUrI yAne nyAre prAta: thaze-nyAre sU4iya thaze tyAre 'tAmalinIe nayarIe' tAmalal nagarImai ra. 'divA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 bhagavatIce pUrvaM darzanaviSayIkRtAna bhASitAn pazcAt bhASaNAviSayIkRtAn ' pAsaMDattheva ' pAkhaNDasthAna dharmavizeSadhArakAn 'gihattheya ' gRhasthAMca 'puNbasaMgatie ya' pUrvasaGgatikAMzca pravajyA kAla pUrvaparicitAMzca mAtRpitrAdIMzca ' pacchAsaMgatieya ' pazcAtsaGgatikAMzca pravrajyA grahaNapUrva zvazurazvazvaprabhRtikAn 'pariyAyasaMgatie ' paryAyasaGgatikAMzca samAnaprabrajyAparyAyayuktAn etAn sarvAna 'ApucchittA ' ApRcchaya tAmraliptyA nagaryA: 'majjha majjheNaM' madhyaM madhyena madhyabhAgena 'nigacchittA' nirgatya ' pAugaM' pAdukAm 'kuMDiyamAdIyaM ' kuNDikAdikam 'uvagaraNaM' upakaraNam 'dArumayaM ca paDiggahiyaM' dArumayaMca pratigrahakaM pAtravizejo mere pahileke dekhe hue manuSya hai, aura jinake sAtha maiM pahile bAtacIta karatA rahA hUM-unase, 'pAsaMDattheya' tathA jo pASaMDastha haidharmavizeSa ke dhAraka haiM unase tathA 'gihattheya' jo gRhasthajana haiM unase, tathA 'puvva saMgatie ya' pravrajyA grahaNa karane ke pahile jinase paricaya rahA hai aise mAtA pitA Adi janoM se, tathA 'pacchAsaMgatieya' saMsAra avasthA meM jinake sAtha pazcAt saMgati huI hai aise jo zvasura sAsujI Adi jana haiM unase, tathA - ' paryAya saMgatikAn ' jinakI pravrajyA paryAya merI pravrajyA paryAya ke barAbara hai aise janoM se 'ApucchittA' pUchakara tathA 'tAmalittIe nayarIe majjhamajjheNaM' tAmraliptI nagarI ke ThIka bIcobIca se 'nigacchattA' nikalakara 'pAugaM' khaDAUoMko, kuMDimAdIyAM' kuNDikA Adi 'uvagaraNaM' upakaraNa ko 'dArumayaM ca paDiggAhiyaM' tathA kASThanirmita pratigraha - pAtra ko bhaTTheya ' tyAM rahetA bhArA pUrva pazthiIta boone tathA bhebhanI sAthai vAtazIta 42vAnI yojayAzu hutI mevA boone, 'pAsaMDattheya ' tathA pASaMDastha leAkAne ( dharmavishessnaa dhAraune) tathA 'gihattheya' gRhasthAne, 'puvtrasaMgatie : pravrajyA grahaNa kuryA paDesAMnA bhArAM bhAtA, pitA Adi sabhAM saMdhIne "pacchA saMgatIe ya" jenI sAthe pAchaLathI saMbadha thayA che evAM sAsu, sasarA Adine, tathA " paryAya saMgatikAn " samAsina dIkSAparyAyavANA sAdhumane "ApucchittA" pUchIne (temanI sasA sahane ) " tAmalittIe nayarIe majjJaM majjheNaM " tAmraliptI nagarInI vasyo vayyathI 'nigacchittA' nIjIne 'pAugaM' pAhua', 'kuDimAdIyAM' ubha Aha u542zone tathA "dArumayaM ca paDiggahiye" aSThanirmita pAtrane "egaMte eDittA" zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3. u. 1 sU0 21 tAmalIkRtapAdapopagamanam 215 pam 'egate' ekAntesthAne 'eDittA' eDayitvA saMsthApya tAmraliptInagaryA 'uttarapurasthime' uttarapaurastye 'disibhAe' digbhAge uttarapUrvadigantarAle IzAnakoNe 'NiyattaNiyaM' nivartanikam nirvartana kSetramAnavizeSaH tatparimANamasya iti nirvanikam ' maNDalam 'AlihitA' Alikhya AlekhanamaNDalaM vidhAya rekhayA kSetraM maryAdIkRtya 'saMlehaNA-jUSaNA-jUsiassa' saMlekhanAjUSaNAjUSitasya saMlekhanAtmakatapaH kriyayA yojitasya 'bhattapANapaDiyAikviamsa' bhaktapAna pratyAkhyAtasya parityaktabhaktapAnasya 'pAovagayamsa' pAdapopagatasya pAdapovRkSaH upa zabdaH sAdRzyavAcakaH tathAca pAdapamupagacchati sAdRzyena prApnoti 'egate' kisI ekAntasthAna meM 'eDitA' choDa dUgA aura choDa karake phira maiM 'tAmalittI nayarIe uttarapurathime disibhAe' tAmalipta nagarI ke IzAnakoNa meM 'NiyattiyaM maMDalaM AlihittA' kSetramAna vizeSa parimANavAlA maMDala Alikhita karake-arthAt rekhA se kSetra kI maryAdA karake 'saMlehaNAjUSaNAsiyamsa' kAya aura kaSAya ko kRza karanevAle saMlekhanArUpa tapa se yukta ho U~gA aura yukta hokara ke 'bhattapANapaDiyAikkhiyassa' cAroM prakAra ke AhAra kA pratyAkhyAna kara dUMgA, isa sthiti meM rahatA huA maiM 'pAovagayamsa kAlaM aNavaLakhamANassa viharittae' pAdapopagamana saMthArA dhAraNa kruuNgaa| pAdapopagamana saMthArA dhAraNa karane vAlA sAdhu patita vRkSakI taraha, jisa sthAna para isa saMthArA ko dhAraNa karatA hai vahAM bilakula nizceSTa hokara AtmadhyAna meM magna rahatA hai| pAdapopaga31 menta sthAne bhUTI 6422. tyaa2|| "tAmalittI nayarIe uttarapuratthime disibhAe" tAlita ANna zAnAmA "NiyatiyaM maMDalaM AlihitA" kSetranuM pramANa nakakI karatI rekhA derIne-rekhAnI madadathI kSetranI maryAdA AlekhIne "saMlehaNA RSaNA jUsiyassa" yA mane pAyAne pAta 42nArI samana35 ta52yAnuM mArAdhana 42Ntha, "bhattapANa paDiyAikkhiyamsa" mA tapasyA 42bhiyAna huyAre prazna mArane tyAga 42rI. mane "pAovagayassa kAlaM aNavakkhamANassa viharittae" pA655rAmana thaa| mA2 42rIza. pAdapigamana eTale vRkSanA jevuM banI javAnI kriyA. je saMthArAmAM, saMthAro karanAra sAdhu patita (paDelA) vRkSanA samAna nizreSTha banIne AtmadhyAnamAM magna rahe che, te saMthArAne pAdapepagamana saMthAre kahe che. pAdapa (vRkSa) x upa (samAna) = pAdapapa. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 bhagavatI sUtre iti pAdapoSagamanam pAdapavannizcalam caturvidhA hAraparityAganiSpannAnazana vizeSaH tathAca pAdapasyeva upagamanaM spandarAhityenAvasthAnaM pAdapopagamanam idaM caturvidhAhAraparityegenaiva niSpadyate tathAca pAdapopagamanavyutpattiHpAdapasyeva upagamanam upagamaH abhyupagamaH svIkAra : patanasya yatra tattathA iti bodhyA, arthAt pAdapo yathA same viSame vA pradeze patitaH pUrvavadeva tiSThati tathA yaH samAyAM viSamAyAM vA avasthAyAM patitaH sa yAvajjIvaM tathaiva tiSThati vizeSaH paraprayogAt kampeta yathA taruH paramayogAccalo bhavati, mana' meM pAdapa nAma vRkSakA hai tathA upazabdakA arthasAdRzya hai jisa saMdhArA meM vartamAna AtmA chedita vRkSa kI tulanA ko dhAraNa karatA hai vaha pAdapopagamana saMdhArA hai / caturvidha AhAra ke parityAga se niSpanna huA yaha eka anazana vizeSa haiN| tathApAdapakI taraha upagamana-spanda rahita hokara jo avasthAna hai vaha pAdapopagamana hai| yaha saMthArA caturvidha AhAra ke parityAga se hI hotA hai / pAdapopagamana kI vyutpatti 'pAdapasyeva upagamanam upagamaH abhyupagamaH svakAraH patanasya yatra tat "pAdapopagamanaM " isa prakAra se hai - isakA tAtparya yaha hai ki jisa prakAra vRkSa kATane para cAhe sama sthAna meM gire cAhe viSamasthAna meM gire kahIM para bhI gire vaha jaisA giratA hai vaisA hI par3A rahatA hai usIprakAra se jo sAdhu sama athavA viSama kisI bhI Asana se sthita ho vaha yAvajjIva uso taraha se rahe / vizeSatA itanI hai ki jisa prakAra chedita vRkSa paraprayoga je saMthArAmAM jIva IMdita vRkSanA jevA banI jAya che, te saMthArAne " pADhAgamana sacArA" kahe che. A prakAranA saMthArAmAM saMthAro karanAra sAdhu cAre prakAranA AhAranA tyAga kare che. ane vRkSanI jema nizcetana banIne samAdhistha anI rahe che. pAdapApagamananI vyutpatti nIce pramANe che-- " pAdapasyeva upagamanam - upagamaH abhyupagamaH svIkAra : patanasya yatra tat pAdapopagamanaM " hevAnuM tAtparya me che hai nyAre vRkSane apavAmAM Ave tyAre te smsthAnamAM paDe ke viSama sthAnamAM paDe-te je sthitimAM paDe che eja sthitimAM paDayu rahe che. eja pramANe A prakArane saMthAro dhAraNa karanAra sAdhu mRtyuparyanta eka ja prakArane Asane ubhA rahe che. te Asana anukULa hAya ke pratikULa hoya paNa teNe e ja Asane ubhA rahevuM paDe che. vizeSatA eTalI ja che ke je rIte chedita vRkSa para zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3. u. 1 sU. 21 tAmalIkRtapAdapIpagamanam 217 taduktam-'pAopagamaM bhaNiyaM, samavisame pAyavo jahA paDito / navaraM parappaogAkaMppeja jahA calataruva'ti / pAdapopagamanaM bhaNitaM samaviSame pAdapo yathA patitaH / navaraM paramayogAtkaMpeta yathA calataruvaditicchAyA tacca dvividhaM nihA~rimam, anihArimaJca, tatra nirhAreNa nivRttapattannirhArimam pratizraye upAzraye mriyate tasyaitatsaMbhavati tatkalevarasya nirharaNAt, aniHrimantu yo'TavyAM mriyate tasya bhavati yathA prakRte tAmalinA pAdapopagamanaM svIkRtam / pAdapam upagataH pAdapopagataH iti tasya pAdapopagamananAmakamanazanakurvataH 'kAlaM' maraNAvasarama 'aNavakhamANassa' anavakAMkSataH maraNasamayapratIkSAmakurvANasya mama 'viharittae' vihartuM zreyaH iti pUrveNAnvayaH 'ttikaTu' se cala hotA hai usI prakAra se vaha sAdhu bhI para ke prayoga se kaMpita hotA hai| taduktam 'pAovagamaNaM bhaNiyaM samavisame pAyavo jahA pddito| navaraM parappaoggA kaMpeja jahA calataruvva // yaha pAdapopagamana saMthArA do prakAra kA hotA hai- eka nirjharima aura dUsarA anihArima upAzraya meM isa saMthArA se maranevAle sAdhu ke nirjharima pAdapopagamana saMthArA hotA hai| aTavI meM jo maratA haiM usake anirhArima pAdapopagamana saMthArA hotA haiN| jaise tAmali ke huaa| isa taraha pAdapopagamana saMthArA nAmaka anazana karate hue mRtyukI AkAMkSA kiye vinA zarIra kA tyAganA mujhe zreyaskara haiN| isa prakAra se vicAra tAmaline kiyaa| isa prakAra se vicAra prayogathI khasI zake che e ja pramANe pAdapogamana saMthAre karanAra sAdhu paNa para prayegathI kaMpita thAya che. kahyuM paNa che ke " pAovagamaNaM bhANiyaM sama cisame pAyabo jahA paDito / navaraM parampaoggA kaMpejja jahA cala taruvva // pAdapapagamana saMthArAnA be prakAra che-(1) niharima (2) anihArima niharima pAdapapagamana saMthAro upAzrayamAM karAya che ane anirima pAdapepagamana saMthAra aTavI (vana)mAM karAya che. tAmalie aniharima pAdapepagamana saMthAre karavAne saMkalpa karyo. vaLI teNe e saMkalpa karyo ke te saMthAre dhAraNa karIne huM matanI AkAMkSA karIza nahIM. A prakArane AdhyAtmika Adi vizeSaNothI yukta saMpa tAma zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 bhagavatIsUtre itikRtvA itirItyA evaM pUrvoktarUpeNa 'saMpehei' saMprekSate vicArayati 'saMpehittA' saMprekSya samyag vicArya 'kalla' kalyaM 'jAva-jalaMte' yAvat jvalati sUryodaye sati 'jAvaApucchai' yAvat ApRcchati, yAvatkaraNAt dRSTAmASitAdiparyAyasaMgatika paryantam saMgrAhyam / tataH ApRcchaya tAmraliptyAH nagaryAH madhyamadhyena nirgacchan 'egaMte' ekAnte 'jAva-eDei' yAvat eDayati sthApayati, yAvatpadena pAdukAdi upakaraNaM pratigrahakAntaM saMgrAhyam , 'jAva-bhattapANa-paMDiyAikkhie' yAvat bhaktapAnapatyAkhyAtaH parityaktabhaktapAnaH yAvatkaraNena IzAnakoNe nirvartanikamaNDalaM vidhAya 'pAoyagamaNaM' pAdapopagamanaM nivaNNo' niSpannaH upapannaH prAptaH iti bhAvaH // bhU0 21 // mUlam-"teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM balicaMcA rAyahANIarNidA, apurohiyA yA vi hotthA, taeNaM te valicaMcA rAyahANivatthavayA karake 'kallaM jAva jalate jAva Apucchai' jaya prAtaH kAla ho gayA aura yAvat sUryakA bhI udaya hocukA-taba usa tAmaline pahile jina se pUchanekI bAta socIthI una sabase usane puuchaa| phira vaha tAmralipta nagarI ke ThIka bIcobIca ke mArga se hokara nikalA, nikalakara usane kisI ekAnta sthAna meM 'jAva eDei' pAdukA, kamaNDala Adi upakaraNa, tathA dArumaya pAtra saba ko rakhadiyA, bAda meM phira usane yAvat cAroM prakAra ke AhAra kA pratyAkhyAna kara diyA, yahAM thAvat pada se IzAna koNa meM usane nirvartanika maMDala kA pratilekhanA kiyaa| pratilekhanA karake nirvartanika maMDala sthita hokara usane pAdapopagamana sathArA dhAraNakiyA // sU0 21 // liye 4. ma praa2ne| sa 485 4aa pachI "kallaM jAba jalaMte jAva ApucchaI" jyAre rAtri pUrI thai, jyAre sUryodaya thaye, tyAre teNe jene jene pachavAne saMkalpa karyo hato te saune pUchayuM-tyAra bAda tAmraliptI nagarInA lagabhaga madhyanA mArgathI 5sAra yadhane te mA2 nIjI gayA. "jAva eDeDa" tarI tanI pAme, 4 , kASThanimita pAtra Adine keI ekAnta sthAnamAM mUkI dIdhAM. tyAra bAda te tAmraliptI nagarInA IzAnakeNamAM AvelA keI sthAnamAM gayA. tyAM sthAnanI maryAdA darzAvatI rekhA derIne, (nivartAnika maMDala AlekhIne) cAre prakAranA AhArano tyAga karIne te pAyopazamana sNthaa| mA2 yo. (sU. 21) zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TI. za.3 u.1 sU.22 baliyaMcArAjadhAnisthadevAdiparisthitinirUpaNam 219 bahave asurakumArA devA ya, devIoya tAmaliM bAlatavassi ohiNA AbhoeMti, aNNamaNNaM sadAveMti aNNamaNNaM sadAvettA,evaM vayAsI-evaM khalu devANuppiyA ! balicaMcA rAyahANI aNiMdA, apurohiA, amhe ya NaM devANuppiyA ! tAmalI bAlatavassI tAmalittIe NagarIe bahiyA uttarapurathime disibhAge niyattaNiyamaMDalaM AlihittA salehaNAjUsaNAjUsie, bhatta-pANapaDiyAikkhie, pAovagamaNaM NivaNNe, taM seyaM khalu amhaM devANupiA ! tAmaliM bAlatavassi balicaMcAe rAyahANIe Thiti pakarAvettae tti kaTu aNNamaNNassa aMtie, eyamaTuM paDisuNeti, balicaMcA rAyahANIe majjhaM majjheNaM niggacchaMti,jeNeva ruyagiMde uppAyapahae teNeva uvAgacchaMti uvAgacchittA, veubviyasamugyAyeNaM samohaNNaMti, jova-uttaraveubiyAI ruvAI viuvvaMti, tAe ukiTAe, turiyAe, cavalAe, caMDAe, jaiNAe; cheyAe, sIhAe, sigyAe, uddhRyAe, divAe, devagaIe, tiriyaM asaMkhejANaM divasamudANaM majjhaM majjheNaM jeNeva jaMbUdIce dIve, jeNeva bhArahe vAse, jeNeva tAmalittI nagarI,jeNeva tAmalI moriyaputte teNeva uvagacchaMti teNeva uvAgacchettA tAmalissa bAlatavassissa uppi, sapakkhi, sapaDidisiM ThiJcA divaM devaddhiM, divaM devajjuti, divvaM devANubhAgaM divaM vattIsavihaM naTTavihaM ubadaMseMti, tAmaliM volatavassi tikkhutto, AyAhiNa payAhiNaM kareMti, vaMdaMti, namasaMti, evaM vayAsI-evaM khalu devANuppiyA ! amhe balicaMcArAyahANI vatthavvayA bahave zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 bhagavatIsUtre asurakumArA devA ya, devIo ya devANuppiyaM vaMdAmo, namasAmo, jAva-pajjuvAsAmo, amhANaM devANuppiyA ! balicaMcA rAyahANI, arNidA, apurohiA, amhe viyaNaM devANuppiyA ! iMdAhINA, iMdAhidviA, iMdAhINakajjA, taM tubbheNaM devANuppiyA ! balicAMcA rAyahANiM, ADhAha, pariyANahaH sumaraha aTuMbaMdhaha, nidAnaM pakareha, ThitipakappaM pakareha, taeNaM tubbhe, kAlamAse kAlaM kiccA, balicaMcA rAyahANIe uvavajissaha, taeNaM tubbhe amhaM iMdA bhavissaha taeNaM tubbhe amhehiM saddhiM divAiM bhogabhogAI bhuMjamANA viharissaha // 22 // ___ chAyA-tasminkAle tasmin samaye balicacA rAjadhAnI anindrA, apurohitA cApi abhavat , tataste balicazcArAjadhAnIvAstavyAH bahavo'surakumArAH devAzca, devyazca tAmaliM vAlatapasvinam avadhinA Abhogayanti, anyonyaM zabda teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM balicaMcA' ityAdi / sUtrArtha-(teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM) usakAla meM aura usa samaya meM (balicaMcA rAyahANI) balicaMcA rAjadhAnI (ajiMdA apurohiyA yAvi hotthA) indra se rahita aura purohita se rahita thI (taeNaM te balicaMcArAyahANivatthavvayA bahave asurakumArA devA ya devoo ya) usa samaya usa balicaMcArAjadhAnI meM rahanevAle aneka asurakumAra devoMne tathA deviyoMne (tAmaliM bAlatavasmi ohiNA AbhoeMti) bAlatapasvI tAmali ko apane avadhijJAna se dekhA / dekhakara ke (aNNa " teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM balicaMcA" tyA sUtrArtha-(teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM) te ANe bhane te samaya (valicaMcA) masurendranI masiyA (rAyahANI) nAmanI 4AnI ( agiMdA apurohiyA yAtri hotthA) *dra bhane purADitathA 2khita tI. (taeNaM te balicaMcA rAyahANi vasthabbayA bahave asurakumArA devAya devIo) te samaye te mAliyA nagarImA 2utA bhane asu2 bhA2 4 // bhane vImA (tAmaliM bAlatavassi ohiNA AbhopaMti) zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra. TI. za.3 u.1 2.22 baliccArAjadhAnisthadevAdiparisthitinirUpaNam 221 yanti, anyonyaM zabdayitvA evam avAdiSuH- evaMkhalu devAnumiyAH ! balicazcA rAjadhAnI anindrA, apurohitA, vayaMca devAnupriyAH ! indrAdhInAH, indrAdhiSThitAH, indrAdhInakAryAH, ayaJca devAnupriyAH ! tAmaliH bAlatapasvI tAmraliptyAH nagaryAH bahiH uttarapaurastye nivartanikamaNDalam Alikhya, saMlekhanA-jUSaNASitaH pratyAkhyAtabhaktapAnaH, pAdapopagamanaM niSpannaH, tat maNNaM sadAveMti) unhoMne eka dUsare ko bulAyA ( aNNamaNNaM sahAvettA) eka dUsare ko bulA karake (evaM vayAsI) isa prakAra se kahA - ( evaM khalu devaannuppiyaa| balicaMcA rAyahANI aNiMdA apurohiyA) he devAnupriyo ! balicaMcA rAjadhAnI isa samaya iMdra aura purohita se rahita hai| (amhe ya NaM devANuppiyA iMdAdhINA, iMdAdhiTiyA iMdAdhINakanjA) tathA he devAnupriyo ! apana saba indra ke AdhIna rahanevAle haiM, indra ke AdhAra para apanA jIvana haiM, tathA jitanA bhI apanA kArya hotA hai vaha saba indrakI AjJA ke anusAra hI hotA hai| (ayaMca devANuppiyA! tAmalI bAlatavassI) yaha jo bAlatapasvI tAmalI hai vaha (tAmalittIe nagarIe bahiyA) tAmraliptI nagarI ke bAhara (uttarapurathime disibhAge) IzAnakoNa meM (niyattaNiyamaMDalaM AlihitA) nirvartanikamaMDala ko likhakara (saMlehaNA jUsaNA jUsie) saMlekhanA kA sevana kara rahA hai| aura bhavadhijJAnathI te tapasvI tAbhisane naye. ( aNNamaNNaM saddAveti) tene nidhana tebhara me4 mInane sAtAvyA. ( aNNamaNNaM sadAvettA evaM kyAsI) me mIna mAtAdIne (dhAye me|| bhajIta) 2mA pramANe 4hyu- ( evaM khalu devANNuppiyA ! balicaMcA rAyahANI aNiMdA apurohiyA) vAnupriyo ! samai lel mA maliyayA 24dhAnI ndra bhane puDitathA 2Dita che. ( amhe ya NaM devANuppiyA dAdhINA, iMdAciTThiyA, iMdAdhINakajA) vAnupriye ! bhApaNe sau chandrane mAdhAna rahenArA chIe, IndranA AdhAre ApaNuM jIvana che, ane ApaNuM saghaLAM kAryo IndranI AjJA anusAra yayA 42 che. ( ayaM ca devANuppiyA! tAmalI bAlatabassI) mA mArata5vI tI che te ( tAmalittIe nayarIe bahiyA) tAmrAvatI nagarInI mAra (uttarapurathime disibhAge) zAnabhA (niyattaNiyamaMDalaM AlihitA) nitana bha36 sAlebhAna-sthAnanI bhayaha zaktiI 25 hArIne (saMlehaNA jUsaNA jUsie) samAnAnuM pAna 42\ 2 // che. mane (bhattapANapaDi zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 ___ bhagavatIstre zreyaH khalu asmAkam devAnupiyAH ! tAmali bAlatapasvinam , balicazcAyAm rAjadhAnyAM sthitiprakalpaM prakArayitum itikRtvA anyonyasya antike imam artham pratizRNvanti, balicaJcArAjadhAnyAH madhyaMmadhyena nirgacchanti, yenaiva rucakendraH utpAtaparvataH tenaiva upAgacchanti, upAgamya vaikriyasamudghAtena samavaghnanti, yAvat uttaravaikriyANi rUpANi vikurvanti, tayA utkRSTayA, tvaritayA, (bhattapANapaDiyAikkhie pAovagamaNaM NivaNe) bhakta pAna kA pratyAkhyAna karake pAdapopagamana saMthArA dhAraNa kiye hue hai (taM seyaM khalu amhaM devANuppiyA! tAmali bAlatavassi balicaMcAe rAyahANIe ThiI pakarAvettae tti kaTu aNNamaNNasta aMtie eyamaDhe paDisuNeti) to apane liye yaha zreyaskara hai ki he devAnupriyo ! apana saba use balicaMcA rAjadhAnI meM indrarUpase Ane kA saMkalpa karAveM, isa prakAra se vicAra karake unalogoMne apanI isa vicAradhArA ko Apasa meM eka dUsare se pakkI karAlI (balicaMcArAyahANIe majjha majjheNaM niggacchaMti) taba phira ve saba ke saba balicaMcArAjadhAnI ke ThIka bIcoMbIca ke mArga se hokara nikle| aura nikalakara ve ( jeNeva ruyagiMde uppAyapavvae teNeva uvAgacchaMti ) jahAM para rucakendra utpAda parvata thA vahAM para Aye / (uvAgacchittA) vahAM Akara ke unhoMne ( veubviyasamugdhAeNaM) vaikriya samuddhAta se (samohaNaMti) apane Apako yukta kiyA ( jAva uttara veunvipAI rUvAI vikuvvaMti ) yAikkhie pAovagamaNaM NivaNNe) yAre 4|2naa 2411Ro tyA uzana pAhapAyagamana sthaa| pA295 420 . (taM seyaM khalu amhaM devANuppiyA ! tAmali bAlatavassi balicaMcAe rAyahANIe ThiyaM pakarAvettae tikaTu aNNamaNNassa aMtie eyamaTTa paDisuNati) te 8 vAnupriyA ! pApA zreya temA cha ApaNe sau maLIne balicaMcA rAjadhAnImAM indrarUpe utpanna thavAnuM niyANuM tenI pAse baMdhAvIye. aMdara aMdara vicAronI Apa le karIne te asurakumAree te prakArane pA nizcaya 43 // diidhe| ( balicaMcA rAyahANIe majjhaM majjheNaM niggacchaMti) A prakArano saMkalpa karIne teo badhAM balicaMcA rAjadhAnInA vaccenA mArgathI nAyA. tyAMcI nA4jIna te(jeNeva ruyagiMde uppAyapavvae teNeva uvAgacchaMti ) yA ruya nAmane! tyAta 5'ta tyA bhAvyA. (uvAgacchittA) tyA bhAvAne tebho (veubviyasamugyAeNaM ) vaiThiya samudhAtathI (samohaNaMti) tamanI jatane yuta 421. (jAva uttaraveubbiyAI rUvAiM vikuvvaMti) uttara zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TI. za.3 u.1 2.22 valigaMcArAjadhAnisthadevAdiparisthitanirUpaNam 223 capalayA, caNDayA, jayinyA, chekayA, siMha (tulya) yA, zIghrayA, uddhRtayA, divyayA, devagatyA tiyakaasaMkhyeyAnAm dvIpasamudrANAm madhyaM madhyena yenaiva jambUdvIpodvIpaH, yeneva bhArataM varSam , yenaiva tAmaliptI nagarI, yenaiva tAmali mauryaputraH, tenaitra upAgacchanti, upAgatya tAmale bAlatasvinaH upari, sapakSam , sapratidizaM sthitvA. divyAM devaddhim , divyAM devadyutim , divyaM devAnubhAgam , yAvat uttara vaikriyarUpoM kI vikurvaNA kI (tAe ukiTThAe turiyAe) vikurvaNA karake phira ve usa utkRSTa, tvarita (cavalAe) capala (caMDAe) caMDa (jahaNAe) jayazIla ( cheyAe) nipuNa / (sIhAe) siMha jaisI baliSTha (siddhAe) zIghratA se yukta (udaghUyAe) uddhRta (divvAe) divya (devagaIe) devagatidvArA ( tiriyaM asaMkhejANaM dIvasamudANaM) tiracherUpa meM asaMkhyAta dvIpa samudroM ke (majjha majjheNaM) ThIka bIcoMbIca se hokara (jeNeva jaMbUdIve dIve jeNeva bhArahe vAse) jahAM jaMbUdvIpa thA, jahAM bhAratavarSa thA, (jeNeva tAmalittInagarI jeNeva tAmalI moriyaputte teNeva uvAgacchaMti) jahAM tAmraliptI nagarI thI aura usameM bhI jahAM mauryaputra tAmalI the vahAM para aaye| (teNevauvAgacchittA tAmalissa bAlatavassissa ) vahAM AkAra ke bAlatapasvI tAmali ke (uppi) Upara (sapakkhi sapaDidisaM ThiccA) cAroM dizAoM meM, saba vidizAoM meM sthita hokara (divvaM deviDa) divya devarddhiko (divvaM devajjuI) divya devadyuti ko (divvaM devANubhAgaM) divya devaprabhAva vaizyi3pAnI viSNu 42N ( tAe ukkiTThAe turiyAe) vigu 4Ine tethe GSTa, tvarita, (cavalAe) 258, (caMDAe jaiNAe cheyAe sIhAe sigyAe uddhRyAe divAe devagaIe ) 43. 04yAsa, nipuNa, siMha kI pavi04, 25, GdhUta mana hivya devati // (tiriyaM asaMkhejANaM dIvasamudANaM) tiya honA madhyAta dvIpasamudronI (majjhaM majjheNaM) 12002 pathye thadhane (jeNeva jaMbUdIve dIce jeNeva bhArahe vAse jeNeba tAmalittI nayarI jeNeva tAmalI moriyaputte teNeva uvAgacchaMti) dIpanA bhAratavarSa mA mATI tasisI nagarI pAse nyAM bhI pana tAmasi pApApamAna sthaa| 46 // 2i 8tA, tyAM mAvyA. (teNeva uvAgacchittA tAmalissa bAlatavassissa uppi sapakkhi sapaDidisaM ThiccA) tyAM AvIne bolatapasvI tAmalinI upara cAre dizAomAM ane saghaLI upadizAomAM 24Ine (divyaM devir3IM divyaM devajjuI, divvaM devANubhAga) hivya upasaddhithI, yukta, divya devadyutithI yukta, divya devaprabhAvathI yukta, divya devaprabhAvathI yukata zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 bhagavatIsUtre divyaM dvAtriMzadvidha nATayavidhim upadarzayanti, tAmaliM bAlatapasvinama trikRtvaH AdakSiNapradakSiNaM kurvanti, vandante, namasyanti (banditvA namasyitvA) ekamavAdiSuH-evaM khalu devAnupriyAH ! vayaM balicazcArAjadhAnIvAstavyAH bahavo'surakumArAH devAzca devyazca devAnupiyaM bandAmahe, namasyAmaH, yAvat-paryupAsmahe, asmAkaM devAnupriyAH ! balicaJcArAjadhAnI anindrA, apurohitA, vayam apica devAnupiyAH ! indrAdhInAH, indrAdhiSThitAH, indrAdhInakAryAH, tat yUyaM se yukta (divvaM battIsavihaM naTTavihaM uvadaMti) dina 32 prakAra kI nATayakalA ko usako dikhlaayaa| bAda meM (tAmaliM bAlatavassi) usa bAlatapasvI tAmalI kI (tikkhutto) tIna bAra (AyAhiNaM payAhiNaM kareMti)pradakSiNA kii| (vaMdati) usakI vaMdanA kI (namaMsaMti) namaskAra kiyA (evaMvayAsI) vaMdanA namaskAra kara phira unhoMne usase isa prakAra kahA- (evaM khalu devANuppiyA! amhe balicaMcA rAyahANI vatthavvayA bahave asurakumArA devA ya devIo ya devANuppiyaM vaMdAmo) he devAnu. priya ! hama balicaMcA rAjadhAnI ke nivAsI aneka asurakumAradeva aura devI Apa devAnupriyako vaMdanA karate hai| (namaMsAmo) namaskAra karate hai| (jAva pajjuvAsAmo) yAvat ApakI sevA karate haiM / (amhANaM devANuppiyA balicaMcA rAyahANI) he devAnupriya ! hamArI balicaMcArAjadhAnI isa samaya (aNiMdA apurohiyA) indra se rahita aura purohita se rahita banI huI hai (amhe viyaNaM devANuppiyA iMdAhINA (divvaM battIsavihaM naTTavihaM uvadaMseti ) mevai 32 542i divya naatt| tabhava matAvyA. tyA2 mA (tAmali bAlatavassi) te bhAsata5vI tAmAlinI (tikkhutto AyAhiNa payAhiNaM kareMti) guvAra pradakSiNA 4rI, (vaMdaMti) tene va 4rI, (namasaMti) nbh2||2 4 ( evaM cayAsI) 4aa nbh24|2 4rIne te masura bhAra svAmme tebhane 2 pramANe 4hyu (evaM khalu devANuppiyA ! amheM balicaMcA rAyahANI vatthavvayA bahave asurakumAra devA ya devIo ya devANuppiyaM vaMdAo) he devAnupriya ! ame balicaMcA rAjadhAnImAM rahenArA aneka asurakumAra de ane devImA mA5 bhAzayane va zaye choNe, (namaMsAo) nmH4|2 4zaye chIme, [jAva pajjuvAsAmo] ma mApanI sevA 42ye chIme. [amhANaM devANuppiyA balicaMcA rAyahANI ajiMdA apurohiyA ] . pAnupriya ! prabhArI malain rApAnI mA chan bhane purohita vinAnI cha. [amheM vi ya NaM devANuppiyA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra.TI. za.3 u.1 sU.22 balicaMcArAjadhAnisthadevAdiparisthatinirUpaNam 225 devAnupriyAH ! balicazcArAjadhAnIm Adriyadhvam , parijAnIta, smarata, artha badhnota, nidAnaM prakuruta, sthitiprakalpaM prakuruta, tato yUyaM kAlamAse kAlaMkRtvA calicazcArAjadhAnyAm utpatsyatha, tato yUyam asmAkam indrA bhaviSyatha, tato yUyam asmAbhiH saha divyAn bhogabhogAn bhunAnA vihariSyatha ||suu0 22 // iMdAhihiyA iMdAhINakajA) he devAnupriya ! hama saba indra ke AdhIna hokara rahanevAle haiM, indra ke sahAre se rahanevAle hai, indra ke AdhIna hI hama saba kA kArya hotA hai, (taM tumbheNaM devANupiyA ! balicaMcArAyahANiM ADhAi) isa kAraNa he devAnupriya ! tuma bali caMcArAjadhAnI kA Adara kro| (pariyANaha) usakA svAmipanA svIkAra karo (samaraha) usako apane mana meM lAo (aTraMbaMdhaha, nidAnaM pakareha) usa saMbaMdha meM nizcaya karo usa pada kI prApti nimitta nidAna kro| (ThiippakappaM pakareha) aura balicAMcArAjadhAnI ke svAmI hone kA saMkalpa kro| (taeNaM tumbhe kAlamAse kAlaM kiccA balicaMcArAyahANIe uvavajissaha taeNaM tumbhe amhaM iMdA bhavismaha) jo tuma hamAre kahe anusAra yadi karoge to kAla avasara kAla karake balicaMcA rAjadhAnI meM utpanna ho jAoge vahAM utpanna hone ke bAda phira Apa hamAre nAtha bana jAoge / (taeNaM tummeamhehiM saddhiM) hamAre indra banakara tuma hama logoMke sAtha (divvAI bhoga bhogAIbhujamANA viharissaha) divya bhogoMko bhogate rahoge // iMdrAhiNA dAhiTiyA, iMdAhiNajjA ] 3 devAnupriya ! mame sau pandrane mAdhAna 2un||2|| chI, 4ndranI mAjJAnusAra Aya 42nA26 chIme. [taM tubbhe NaM devANuppiyA! balicaMcA rAyahANI ADhAi ] to vAnapriya ! 25 saya 24 dhAnAMnA mA62 4, [pariyANAha] 5 tenu mAdhipatya 2vI421. [sumarahA5 maliya yArnu mAdhipatya svI442vAnamanamA nizcaya 421. [aTTa baMdhaha, nidAnaM pakareha me pr4aarne| nizcaya 4rIne te pahanI prAti bhATe niyA mAMdhI, [ ThiippakappaM pakareha ] Apa masiyA 24dhAnInA 0.2 manavAne sa465 42. [ taerNa tubbhe kAlamAse kAlaM kiccA balijaMga rAyahANIe uvavajisaha taeNaM tumbhe amhaM iMdA bhavissaha] jo tame amArA kahevA pramANe karaze te mRtyune avasara AvatA kALadharma pAmIne balicaMcA rAjadhAnImAM utpanna thaze. tyAM utpanna thaIne Apa amArA Indra banaze. [taeNaM tumbhe amhehiM saddhi] amaa| chandra manAne, mA5 AbhArI sAtha [divyAI bhogabhogAI muMjamaNA viharissaha] hizya sAga lAgavI. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 bhagavatIsUtre TIkA-pAdapopagamanasaMstArakasaMsthitaM tAmaliM bAlatapasvinammati balicazcArAjadhAnIvAstavyAsurakumArANAM balicazcArAjadhAnyA adhipatitvamaGgIkArayituM prArthanAM prastauti sUtrakAraH-'teNaM kAleNaM' ityAdi / teNaM kAleNaM teNaM sameyeNaM' tasmin kAle- tAmalisaMstArakakaraNakAle / tasmin samaye tAmali saMstArakasaMsthitasamaye balicazcA ' rAyahANI' rAjadhAnI 'ajiMdA' anindrA adhipatirahitA indravajitA ataeva 'apurohiA' apurohitA 'yAvihotthA' cApi abhavat , indrAbhAvAdeva purohitarahitA'pi saMjAtA, 'taeNaM' tataH khalu te balicazcArAjadhAnIvAstavyA nivAsinaH bahavo'surakumAradevAH devyatra tAmaliM bAlatapasvinaM 'ohiNA' avadhijJAnena 'AbhoeMti' Abhogayanti pazyanti tadanu 'aNNamaNNaM' anyonyaM parasparam 'sadAveMti' zabdayanti-Ayanti, tataH TIkArtha-isa sUtra dvArA sUtrakAra ne yaha prakaTa kiyA hai ki pAdapopagamana saMthArA meM jaba bAlatapasvI tAmali sthita the usa samaya balicaMcArAjadhAnI ke nivAsI asurakumAroM ne unase balicaMcArAjadhAnI ke adhipatipadako svIkAra karane kI prArthanA kI thii| (teNaM kAleNaM teNaM mamaeNaM) usa kAla aura usa samaya meM arthAt tAmali ne jaba saMthArA kiyA thA usa kAla meM aura jaba ve saMthAre meM sthita the usa samaya meM 'baliccArAyahANI' balicaMcArAjadhAnI 'ajiMdA' indrarUpa adhipati se rahita thI aura isI kAraNa vaha 'apurohiyA' purohita se bhI rahita thii| indra ke abhAva se hI usameM purohita nahIM thaa| isake bAda jaba usa balicaMcArAjadhAnI ke nivAsI a. neka asurakumAroMne aura aneka vahAM kI deviyoMne bAla tapasvI tAmali ko 'ohiNA' apane2 avadhijJAna se 'AbhoeMti' dekhA, taba TakAtha-A prakaraNamAM sUtrakAre e batAvyuM che ke jyAre bAlatapasvI tAmali pAdapipagamana saMthArAnuM anuSThAna karI rahyA hatA tyAre balicaMcA rAjadhAnImAM rahenArA asurakumAra deve temanI pAse AvIne balicaMcAnuM Adhipatya svIkAravA temane prArthanA kare che. "teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM" te Ne bhanete samaye-meTale nyAre tAmaliye pAdapi gamana saMthAro karyo te kALe, ane teo te saMthArAnI ArAdhanA karI rahyA AtA ta samaya-"balicaMcA rAyahANI" masurabhAra vAnI matiyA sayAnI " ajiMdA" -535 adhipati vinAnI tI ane te // 22 te " apurohiyA" purohitathI paNa rahita hatI. Indrane abhAve temAM purehita paNa na hatuM. te balicaMcA rAjadhAnInA aneka asurakumAra deve ane devIoe te bAlatapasvI tAmaline "oriyA Ayoti" pAtapAtAnA bhavadhijJAnathA nayA. "aNNamaNNaM " tyAre zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 , ma. TI. za. 3. u. 1.22 balicArAjadhAnistha devAdi paristhatinirUpaNam 227 'sadAvettA' zabdayitvA ' evaM ' vakSyamANaprakAreNa 'vayAsI ' avAdiSuH- bhodebAnupriyAH ! evaM khalu uktarItyA balicacA rAjadhAnI adhunA aNadA indrarahitA 'apurohiA' purohitarahitA ca vartate ' amheyaNaM vayaM ca kha bhodevAnupriyAH ! ' iMdAghINA' indravazavartinaH idAdhiDiyA ' indrAdhiSThitA indrAdhArasthitAH ataeva 'iMdAghINakajjA' indrAdhInakAryAH indrAdhInaM kArya yeSAM te tAdRzAH - vayaM vartAmahe ityarthaH, 'ayaM ca devANuppiyA ! tAmalI bAlatatrassI tAmalittie nayarIe bahiyA uttarapurasthibhe disibhAge niyattaNiyamaMDalaM AlihittA saMlehaNA jUsaNAjUsie bhattapANapaDiyAikkhie pAvagamaNaM' ayaJca tAmalI bAlatapasvI tAmraliptyAnagayaH bahiH uttarapUrvadigantarAle nirvartanikaM maNDalamAlikhya saMlekhanAjUSaNAjUpitaH parityaktabhaktapAnaH pAdapopagamana nAmaka saMstArakaM 'nivaNe' niSpannaH tena'aNNamaNNaM' Apasa meM eka dUsare ko unhoMne bulAyA / 'sahAvettA ' bulAkara ' evaM ' isa Age kahe jAne vAle prakaraNa ke anusAra 'vayAsI' kahA he devAnupriyo ! ukttarIti ke anusAra balicaMcArAjadhAnI isa samaya 'aniMdA' indrarahita aura 'apurohiyA' purohitarahita ho rahI hai / aura 'amheNaMca' he devAnupriyo ! apana loga to 'iMdAghINA' indra ke vazavartI hokara rahane vAle haiM / 'iMdAdhiDiyA' indra ke AdhAra se sahAre se rahane vAle haiM, 'iMdAdhINakajjA' samastakArya indra ke hI sahAre se hotA haiM / ataH yaha bAlatapasvI jo tAmalI hai ki jisane tAmralipsI nagarI ke bahAra IzAnakoNa meM nirvartanika maMDala likhakara saMdhArA dhAraNa kara rakhA hai cAroM prakAra kA AhAra yAyajIva parityAga karake jo pAdapopagamana saMdhArA meM tatpara banA huA tebhANe kheDa sInnane bolAvyA. "sadAvettA evaM nayAsI" molAvIne te Apasa bhAM A pramANe vAtazIta harI he hevAnupriyA ! siyA rAdhAnI DAsAM "aNidA" indri vinAnI che bhane "apurohiyA" purai hitazrI pazu rahita che. " amhe ya NaM ca iMdAghINA" bhane yo to indrane adhIna rahenArA chIme, "iMdAdhiDiyA " indrane Azraye rahenArA chIme, "iMdAghINakajjA" Apa samasta 'aya ndranI AjJA anusAra thayA kare che. te nIce darzAvyA pramANe karavAmAM ja ApaNuM zreya che. tAmralisI nagarInI bahAra, IzAnakANamAM niva`nika maMDaLa AlekhIne (sthAnanI maryAdA darzAvatI rekhA DhorIne), cAre prakAranA AhAranA jIvanaparyaMnta tyAga karIne, pAdapepagamana saMthArA karI rahelA khalatapasvI sau putra tAmali pAse jaIne ali zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 bhagavatIsUtra yuktaH 'ta' tattasmAtkAraNAt "seyaM" zreyaHkhalu devAnupriyA ! 'amhaM' asmAkam tadAha-'devANuppiyA ! tAmaliM' ityAdi / bho devAnupriyAH ! tAmaliM bAlatapasvinam balicaJcAyAM rAjadhAnyAm 'ThiipakappaM' sthiti prakalpam 'pakarAvettae' prakArayitum indrarUpeNAgamanAya saMkalpaM kArayitum nizcAyayituM zreyaH asmAkam / tAmaliM bAlanapasvinam valicazcArAjadhAnyAH svAdhipatitvaM svIkArayitumayamasmAkam mahAna zubhAvasara ityabhiprAyaH 'tti kaTu' itikRtvA itivicArya 'aNNamaNNassa' anyonyasya 'aMtie' antike samIpe 'evamaTuM' imamatham pUrvoktavicAram ' paDisuNeti'-pratizRNvanti pratigRhNanti parasparam svIkurvantItyarthaH, pratizrutya ca svIkAraM kRtvA asurakumArAH devAH devyazca balicazcA rAjadhAnyAH 'majjha majjheNaM' madhyaM madhyena madhyabhAgenetyarthaH 'niggacchaMti' hai 'taM seyaM khalu amhaM devANuppiyA' ataH he devAnupriyo ! yaha hamalogoM ke liye saba se adhikasundara kalyANaprada avasara hai ki hamaloga usa bAlatapasvI tAmalI ke pAsa caleM aura unase nivedana kare' ki ve 'balicaMcArAyahANoe Thii pakarettae' balicaMcA rAjadhAnI meM apanI sthiti kreN| arthAt apana saba calakara unase nizcayapUrvaka saMkalpa karAve tAki ve indrarUpa se Ane ke liye yahA~ tayAra ho jAve bAlatapasvI tAmalI se balicaMcA rAjadhAnI ke adhipatitva ko svIkAra karavAne kA yaha hamalogoM ke liye bar3AbhArI zubha ava. sara hai 'ttika, aisA vicAra karake 'aNNamaNNassa aMtie una saba ne eka dUsare isa pUrvokta vicAra ko Apasa meM 'paDisuNeti' sviicaMcA rAjadhAnInA indranuM pada svIkAravAne mATe ApaNe temane vinavavA joIe. ApaNe temanI pAse balicaMcAnA Idra banavAnuM niyANuM baMdhAvavuM joIe. eja vAta "taM seyaM khalu amhaM devANuppiyA! tyAsUtrI dvArA suutr||2 548 4rI che. bAlatapasvI tAmali pAse balicaMcA rAjadhAnInuM Adhipatya meLavavAno saMkalpa karAvavAne tathA balicaMcAnA indrAsananI prApti mATe niyANuM baMdhAvavAne suavasara ApaNe mATe prApta thayo che. e avasarane lAbha uThAvavAmAM ja ApaNuM zreya che. "tti kaTa" 752 / 4 viyA2 rIne " aNNaaNNassa aMtie paDisuNeti " tebho aMdaro aMdara maMtraNA karIne te pramANe karavAne nirNaya karyo. have sUtrakAra e batAve che ke bAlatapasvI tAmaline balicaMcA rAjadhAnInuM Adhipatya levAnuM samajAvavA mATe temaNe zuM karyuM-te prakArano nirNaya karIne te asurakumAra de ane devi bali yA pAnInA "majna manDeNaM" 212 madhyabhAgathA nAya bhane "jeNeva zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , , " pra. TI. za. 3 u.1 sU.22 balicaMcArAjadhAnisthadevAdiparisthitinirUpaNam 229 nirgacchanti, nirgatya ca 'jeNeva' yatraiva yasminneva pradeze 'jeNeva teNe' ityatra saptamyarthe tRtIyA / 'ruyagiMde ' rucakendranAmakaH ' uppAyapantrae ' upapAtaparvataH vartate 'teNeva' tatraiva tasminneva pradeze 'upAgacchati upAgacchanti 'ubAgacchittA' upAgamya veuctriyasamugdhAyeNaM' vaikriyasamudghAtena ' samohaNaMti ' samabadhnanti, 'jAva - uttara veuctriyAi" yAvat - uttaravaikriyANi 'vAI' rUpANi 'trikubvaMti' trikurvanti cikIrSitarUpanirmANArthaM dvitIya vArasamudghAtadvArA vaikriyANi rUpANi niSpAdayitu' vikurvaNAM kurvanti, vikurvizvA ca 'tAe' tathA kayAspi vivakSitayA agre vavakSyamANayA 'ukkiTTAe' utkRSTayA utkarSazAlinyA 'devagatyA' ityagreNAnvayaH punaH kIdRzyA ityAha- turiyAe ' tvaritayA sasaMbhramayA kAra kara liyA, svIkAra karake phira ve balicaMcArAjadhAnI ke 'majjha' majjheNaM' ThIka madhya bhAga se hokara 'niggacchai' nikle| aura nikala kara 'jeNeva ruyagiMde uppAyapavvae' jisa tarapha rucakendra nAmakA utpAda parvata thA ' teNeva uvAgacchaMti ' vahAM para Aye / ucAgacchittA ' vahAM para Akara ke unhoMne 'veDavviya samugdhAeNaM samohaNaMti' vaikriya samuddhAta kiyA 'jAva uttaraveugviyAI ruvAI vikubvaMti yAvat uttara vaikriyarUpoMkI vikurvaNA kI icchitarUpoM ko nirmANa karane ke nimitta dvitIyavAra samudghAtadvArA vaikriyarUpoM ko banAne ke liye vikurvaNA kI vikurvaNA karake 'tAe' usa vivakSita 'ukkie' utkarSazAlinI devagati se ve aneka asurakumAra aura deviyAM tAmalI ke pAsa Ae aisA yahAM saMbaMdha lagA lenA cAhiye / devagati ke vizeSaNoM kA khulAzA artha isa prakAra se hai devagati utkRSTa hotI hai vaha to kaha hI diyA gayA hai tathA vaha devagati 6 gaMde upAya " kyA samandra nAmano utpAda parvata to " teNeva uvAgacchati" tyAM gayA. "uvAgacchittA" tyAMne tebho "veuntriya samugdhAeNaM samohaNaMti"vaidriya samuhAta yo "jAva uttaraveuntriyAI ruvAI vikuti" ane uttara vaikriya rUpAnI vidhruNA karI. eTale ke peAtAnI icchAnusAra rUponuM nirmANu karavAne mATe bIjI vAra samuddhAta dvArA vaikriyarUpA banAvavAne mATe vikaNAzakitane upayoga karyAM. A prakAre vidhruNA karIne te * tAe - nIce darzAvyA pramANenI "ukiTTAe" yukta dveSa atithI tAmasinI pAse ANyA. have te utsRSTa va gatinA vizeSaNe nIce ApavAmAM AvyAM che--te devagati tvarita, capala, caMDa, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 bhagavatI sUtre " - natu svabhAvajayA, hArdikecchayA'pi eSA sambhavatItyAzaGkAM nirAkaroti- 'cavalAe' capalayA kevalaM kAyikacApalayuktayA, 'caMDAe' caNDayA ugrayA iti bhAvaH ataeva 'jayiNAe' jayinyA uparyuktotkarSa yogena gatyantarajetRtvAt jayazAlinyA 'cheyAe' chekayA nipuNayA upAyamavRttatvAt 'sIhAe' siMhagatitulyayA zramAbhAvAt, 'sigghAe' zIghrayA vegazAlinyA 'udadhUyAe' uddhRtayA basanAdInAmuddhUnanena uddhUtayA vA darpavatyA 'divvAe' divyayA apUrvayA 'devagaIe' devagatyA aura kaisI thI so kahA jAtA hai vaha devagati tvaritathI capalathI, caNDa thI, jayanI thI, chekA thI, siMhatulya thI, zIghra thI, uddhRta thI, aura divya thI / tAtparya kahanekA yaha hai ki vaha devagati sasaMbhrama se- utAvalI se jo yuktathI vaha AkulatA hone ke kAraNa se thI svAbhAvika utAvalI se yukta nahIM thI / hArdika capalatA bhI aisI gati meM saMbhavita ho sakatI hai to isake nirAkaraNa karane ke liye sUtrakAra kahate haiM ki usameM hArdika capalatA - mAnasika capalatA nahIM thI kevala kAyika capalatA hI thI / isI kAraNa vaha caMDa. ugrathI / uparyukta utkarSa ke yoga se vaha anyagati ko jItane vAlI hone ke kAraNa jayinI jayazAlinI thI / upAya meM pravRtti karAnevAlI hone ke kAraNa vaha cheka thI / nipuNa thI / zrama se rahita hone ke kAraNa vaha gati siMha kI gati ke jaisI thI / vegavatI hone ke kAraNa vaha zIghrarUpa thI / calate 2 usa gati meM vastrAdika uDate the, athavA vaha gati darpavAlI thI isa kAraNa vaha gati udyUtarUpa thI / apUrva hone ke jayazAlinI, nipuNu, sihatu" zIghra, udyUta ane divya hatI kahevAnuM tAtparya e che ke te devagati svAbhAvika zIghratA (jhaDapa)thI yukata na hatI paNu tAmaline maLavA mATe teo adhIra banelA heAvAne kAraNe hatI. koi kadAca evI zaMkA uThAve ke te prakAranI gatimAM hArdika capalatA paNa saMbhavI zake, te te zaMkAnA nivAraNa mATe sUtrakAra kahe che ke te capalatA-mAnasika capalatA na hatI paNa kAcika capalatA hatI. e kAraNe ja te caMDa (ugra) hatI. te ugra hAvAthI anya gatiyA upara jaya meLavanArI hatI. upAyamAM pravRtta karanArI hAvAthI te gatine nipuNa kahI che. zramathI rahita hovAne kAraNe te gatine siMhanI gati samAna kahI che. vegIlI A gatithI cAlatAM cAlatAM temanAM vastro uDatAM hatAM, athavA te gati davALI hatI te kAraNe tene udbhUta kahI che, ane te apUrva hAvAne kAraNe zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TI. za.3 u.1 sU.22 balicaMcArAjadhAnisthadevAdiparisthitinirUpaNam 231 'tiriya tiryak 'asaMkhajANaM' asaMkhyeyAnAm 'dIpasamuddANaM' dvIpasamudrANAM 'majjhaM majjheNaM' madhyaM madhyena madhyamadhyabhAgena 'jeNeva' yatraiva yasminneva pradeze 'jaMbUdIve dIve' jambUdvIpodvIpaH 'jeNeva' yasminneva bhAge 'bhArahe vAse' bhArataM varSam bharatakSetram 'jeNeva' yasminneva pradeze 'tAmalittInayarI' tAmraliptI nagarI, 'jeNeva' yasminneva pradeze 'tAmalImoriyaputte' tAmalimauryaputraH bAlatapasvI AsIt 'teNeva' tasminneva pradeze atra sarvatra saptamyarthe tRtIyA 'uvAgacchaMti' upAgacchanti-samIpeAgacchanti 'uvAgacchettA' upAgamya tAmraliptasya bAlatapasvinaH 'uppi' upari 'sapakkhi' sapakSam samAnAH sarve pakSAH pArthAH dakSiNottarapUrvAparAH yasmin sthAne tat sapakSam caturdikSu ityarthaH 'sapaDidisi' sapatidizam samAnAH sarvAH pratidizaH IzAnAgneya-nairRtya-vAyavyakoNAH yasmin sthAne tat sapatidizam kAraNa vaha divya thii| aisI usa divya gati dvArA tiryagloka ke asaMkhyAta dvIpa samudroM ko pAra karate hue-arthAt unake bIcoMbIca se hote hue 'jeNeva jaMbUdIve dIve' jahAM para jaMbUdvIpa nAmakA dvIpa thA aura 'jeNeva bhArahe vAse' jahAM bharatakSetra hai tathA 'jeNeva' aura usameM bhI jisa sthAna para 'tAmalittI nayarI' tAmaliptI nagarI thI, tathA usameM bhI 'jeNeva tAmalI moriyaputte' jahAM para bAlatapasvI mauryavaMza ke tAmalI tApasa the 'teNeva uvAgacchaMti' vahAM para ve saba aaye| 'uvAgacchittA' unake pAsa Akarake ve saba 'tAmalittassa vAlatavassissa uppi' bAlatapasvI una tAmalI ke Upara meM 'sapakkhi' cAroM dizAoM meM 'mamaDidisiM' cAroM konoM meM khaDe ho gye| jisa sthAna meM uttara, dakSiNa, pUrva aura pazcimarUpa saba pAca samAna hoM divya hatI. A prakAranI divya gatithI tiryakanA aneka dvIpasamonI 1yyethA 5sAra thane "jeNeva jaMbadIve dIve" yai bhUdI5 nAbhana dvIpa to, "jeNeva bhArahevAse' mA nyo 12takSetra tu, " jeNeva tAmalittI nayarI" bhane temai rni dilail nagarI tI, "jeNeva tAmalI moriyaputte" yA bhauya: zana mAsata5vI tAmasi pAiyopazamana sthaa|| 4 // 2 // tA, " teNeva uvAgacchaMti" tyA te sau masu24mA2 / bhane viyo 20yA. "uvAgacchittA" tamanI pAse mApAne te so "tAmalittassa bAlatavassissa upiM" te bhAsatapasvI tAmasinI 52 "sapakvi" pUrva pazcima, uttara bhane dakSiNa dizAmA bhane "sapaDidisiM" zana, abhi netya bhane vAyavya abhai Sen sI gayA / zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImatre sarvadikkoNeSu 'ThiccA' sthitvA, divyAM devaddhim viziSTavimAnaparivArAdirUpAm devadyutim , viziSTazarIrAbharaNAdiprabhAbhAsvararUpAma divyaM devAnubhAgam acintya prabhAvayuktam 'divyaMvattIsavihaM naTTavihaM uvadaMse ti' divyaM dvAtriMzadvidhaM nATayavidhizca upadarzayanti ' uvadaMsittA' upadartha uparyuktadevaddharyAdinATayakalApradarzanAnantaraM te asurakumAradevAH devyazca tAmaliM bAlatapasvinam 'ttikkhutto' trivAram "AyAhiNaM payAhiNaM' AdakSiNapadakSiNam 'kareMti' kurvanti aJjalipuTaM baddhA taM baddhAJjalipuTaM dakSiNa karNamUlataH Arabhya lalATapadezena vAmakarNAvaha sthAna sapakSa hai| sapakSa pada se yahAM cAroM dizAe grahaNa ko gaI hai| tathA 'sapratidizam ' pada se isa vyutpatti ke AdhAra se ki "jisa sthAna meM IzAna, Agneya, naiRtya aura vAyavya ye cAra koNe samAna hoM' ye IzAnAdi grahaNa kiye haiN| 'ThiccA' Upara meM cAroM dizAoM meM aura cAroM konoM meM khaDe hokara unasarane pahile to 'divvaM deviDi, divva devajjuI' viziSTa vimAna parivAra AdirUpa divya devarddhikA, viziSTha zarIrAbharaNa Adi kI prabhAse bhAsva. rarUpa divya devadyuti kA, acintyaprabhAva se yukta 'divvaM battIsavihaM navihaM' divya 32 prakAra kI nATayavidhiko dikhaayaa| 'uvadaMsittA' yaha saba dikhalAkara ke phira una asurakumAra devAne aura unakI deviyoMne 'tAmaliM bAlatavassi' bAlatapasvI una tAmalI kI 'tikkhutto' tInavAra 'AyAhiNapayAhiNaM karoti' AdakSiNA da. kSiNA kI-isa AdakSiNapradikSiNA meM donoM hAthoM ko aMjali joDo jAtI hai-kI jAtI hai-bAda meM usa aMjali ko dakSiNa karNamUla se prAraMbhasUtramA 2AvelA "sapakkhi " phne| ma sa56 thAya cha bhane 'sapakSa' 54thA yAre bhujya hishaam| 42vAmA mAvI cha. "sapratidizama" 54thI thAre puu| apa 42zayA cha. "ThiccA" yA hiza gane yAre bhUmA 752 ro ro, temaNe paDeTA "divyaM deviDi, divvaM devajjuI" viziSTa vimAna parivA2 mA9i35 60ya thA yukata, zArIrika kAnti ane AbhUSaNadinI prArUpa divya devahuti ane mahAprabhAvathI yuta " divvaM battIsavihaM naTTavihaM" 32. nI hivya nATayasa tamane bhatApI " upadaMsittA" hivya nATayasat matAvAna tebhae "tAmaliM bAlatavassi" mAlata52vI tAmalina * tikkhutto" pA2 " AyAhiNa payAhiNaM kareMti" vidhipUrvaka vaMdaNa namaskAra karyA. tenI vidhi nIce pramANe che. pahelA banne hAthane jeDIne aMjali banAvavAmAM Ave che. pachI jamaNuM kAnanA mULa zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TI. za. 3 u.1.22 baliAMcA rAjadhAnisthadevAdi paristhitinirUpaNam 233 ntikena cakrAkAraM triHparibhrAmya lalATamadeze sthApanaM kurvanti, 'vaMdaMti' vandante ahomahAnubhAva ugratapasvina ! dhanyo'si ityAdivAkyena stuvanti 'namasaMti ' namasyanti kAyena namrIbhUtvA paJcAGga namanapUrvakaM namaskAraM kurvanti ' vaMdittA ' vanditvA stutvA 'namaMsittA' namasthitvA namaskAraM kRtvA 'evaMkhaludevANupiyA' he devAnupriya ! mahAbhAga ! 'amhaMbalicaMcArAyahANIvatthavayA' vayaM balicaJcArAjadhAnI vAstavyA - nivAsina: ' bahave asurakumArA devAya devIo ' bahavaH asurakumArAH devAzva devyaca 'devANupiyaM vaMdAmo namasAmo' devAnumiyaM bandAmahe namasyAmaH ' jAvapajjuvA sAmo' yAvat paryupAsmahe yAvatpadena vaMditvA narmakara lalATa dezake Uparase hokara cakrAkAra tIna bAra ghumAyA jAtA isa prakAra kI vidhi se tIna bAra ghumAkara phira use lalATa para sthApita kiyA jAtA hai| 'vaMdati' vaMdanAkI, vaMdanA meM guNotkIrtana hotA hai - unhoMne bhI isa prakAra se unake guNoM kA kIrtana kiyAhe mahAnubhAva ugratapasvin ! tumheM dhanya hai - jo isa prakAra kI ugratapasyA meM tatpara hokara manuSya jIvana ko saphala banA rahe ho / 'namasati' namaskAra kiyA / isa kriyA meM kAya se namrIbhUta hokara prANI apane pAMcoM hI aMgoM ko jhukAkara praNAma karatA hai / isa prakAra vaMdanA namaskAra karake 'evaM vayAsI' unhoMne bAlatapasvI una tAmalI tapasvI se yoM kahA- 'evaM khalu devANuppiyA !' he devAnu priya mahAbhAga ! ' amhaMbalicaMcArAyahANIvatthavvayA ' hama balicaMcA rAjadhAnI ke nivAsI 'bahave asurakumArA devAya devIoya devANuppiyaM vaMdAmo namasAmo' aneka asurakumAra deva aura deviyAM Apa devaapAsethI zarU karIne kapALa parathI cakrAkAre traNa vAra tene ghumAvavAmAM Ave che, ane tyArabAda tene kapALa upara sthira rAkhavAmAM Ave che. A rIte temaNe vidhipUrvaka tAmilane vaMdhruNA karI. vadaNAmAM guNa gAvAmAM Ave che. temaNe A pramANe temanA guNAnI praza MsA karI--he mahAnubhAva ! huM mahAtapasvI ! AvI ugra tapasyA karIne bhanuSya bhavana saNa 12nAra Apane dhanyavAda ghaTe che." " namasaMti " tebho tene namaskAra karyAM. namaskAra karatI vakhate namratApUrvaka pAMce AMgA jhukAvIne namavAmAM Ave che. A pramANe va 4! namasra urIne tethe te mAjhatapasvI tAmasine "evaM vayAsI" pramANe dhuM "evaM khalu devANupiyA" he hevAnupriya ! he mahAnubhAva ! "amhaM balicaMcA rAyahANI batthanvayA" abhe jasiyA rAjadhAnInA nivAsI " bahave asurakumArA devA ya devIoM ya devANuppiyaM vaMdAmo namasAmo " aneka asurakumAra devA ane daiviyA Apa devAnupriyane vaMdaNA karIye chIe, namaskAra zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhagavatIsUtre syitvA sevAmahe kimartha sevAmahe ityAha-amhANaM devANuppiyA' asmAkam devAnupriya-he devAnupriya ! asmAkam 'balicaMcArAyahANI' balicaJcArAjadhAnI 'ajiMdA' anindrAH- indrarahitAH 'apurohiyA' apurohitAH-purohitarahitAH tathA- 'amhe'vi ya NaM devANupiyA' vayamapica khalu devAnamiya-he devAnapriya ! vayamapi khalu nizcayena 'idAhINA' indrAdhInAH indravazavartinaH 'iMdAhiTiyA' indrAdhiSThitAH- indrAdhArajIvinaH 'idAhINakajA' indrAdhInakAryAzca vartAmahe 'taM' tasmAt 'tubbhe devANuppiyA' he devAnupriyAH! yUyam 'valicaMcArAyahANI' balicaJcArAjadhAnyA-adhipatitvam 'ADhAi' Adriyata, AdaraviSayIkuruta, 'parijANaha' parijAnIta samyavicArayata 'sumaraha' smarata, smaraNaviSayI kuruta, 'ahaM baMdha' artha vadhnIta 'niyANaM' nidAnam 'pakareha' prakuruta-balicazcArAjanupriya kI vaMdanA karate haiM aura namaskAra karate haiM 'jAva pajju vA. sAmo' yAvat ApakI paryupAsanA karate haiN| yahAM yAvatpada se 'vanditvA namaMsitvA vaMdAmahe' ina padoMkA saMgraha huA hai| hama ApakI kisa liye sevA karate haiM- to isa bAda ko prakaTa karate hue ve kahate haiM- 'amhANaM devANuppiyA!' he devAnupriya ! hamArI balicaMcA rAyahANI ajiMdAapurohiyA' balicaMcA rAjadhAnI isa samaya indrarahita evaM purohita rahita banI huI hai 'amhe vi ya NaM devANuppiyA' tathA he devAnupriya ! hama saba 'idAhINA idAhiTTiyA' indra ke AdhIna rahanevAle haiM, indrake sahAre jIne vAle haiM 'iMdAhINakajA' aura hamAre jitane bho kArya hote haiM. ve saba unakI AjJA ke anusAra hI hote haiM 'taM tumbheNaM devANupiyA!' isaliye he devAnupriya ! Apa 'balisAMcArAyahANi ADhAi' balicaMcArAjadhAno ke adhipatitvapada ko Adaro- Adara kI dRSTi se dekho 'parijANaha' usakA acchI taraha se ye chApe, " jAva pajjuvAsAmo" ! nmH4|2 4zana mame sau mApanI parya pAsanA karIye chIe. have teo temanI parya pAsanA karavAnuM kAraNa kahe che- "amhANaM devANuppiyA tyA" devAnupriya ! satyAre samArI masiyA 2004dhAnI chandra bane yureDita vinAnI cha. " amhe viya NaM devANappiyA uMdAhINA iMdAhiDiyA, iMdAhINakajjA" pAnupriya ! ma saundrane AdhIna mane chandrane AdhAre rahenArA chIe. amArA saghaLAM kAryo IndranI AjJA pramANe ja thayAM kare che. "taM tumbheNaM devANuppiyA !" 3 devAnupriya ! A5 "balicaMcA rAyahANi ADhAha" maliyayA pAnAtuM mAdhipatya svI -te pahano mA2 72, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TI. za.3. u.1 2.22 baliAMcArAjadhAnisthadevAdiparisthitinirUpaNam 235 dhAnyadhipatitvArtha saMkalpaM kuruta 'ThiipakappaM pakareha' sthitiprakalpaM prakuratasthitau balicaJcArAjadhAnIviSayakAvasthAne prakalpaH saMkalpo vicAraH iti sthitiprakalpaH, taM prakuruta cintayata / 'taeNaM' tataH balicazcArAjadhAnyadhipatitvAya svavicArasthirIkaraNAnantaram 'tubbhe' yUyaM 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlAvasare kAlaM kRtvA balicaMcA rAyahANIe' balicacArAjadhAnyAm 'uvavajissaha' utpatsyatha 'taeNaM' tata utpayanantaram 'tubbhe' yUyam 'amhaM' asmAkam indrA bhaviSyatha tata indrabhavanAnantaram 'amhehi' asmAbhiH 'saddhi' sArdham divyAn bhogabhogAn bhuJjAnA vihariSyatha // sU0 22 // vicAra kro| 'sumaraha' acchI taraha se usakA smaraNa kro| 'aTuMbaMdhaha meM nizcaya kro| 'nidAnaM pakareha' maiM balichAMcA rAjadhAnI kA indrapada pAU~ aisA Apa nidAna kro| 'ThipakappaM pakareha' sthiti prakalpakaro- balicaMcA rAjadhAnI meM utpanna hone kA nizcaya karo, 'taeNaM' balicaMcA rAjadhAnA ke adhipatitva pada kI prApti ke nimitta ApakA vicAra jo sthira ho jAyagA to 'tumbhe' Apa 'kAlamAse' kAla avasara meM 'kAlaM kiccA' kAla karake 'balicaMcArAyahANIe' balicaMcA rAjadhAnI meM 'uvavanjissaha utpanna ho jAoge / 'taeNaM' phira isake bAda 'tumbhe' Apa 'amhaM' hamAre 'iMdA bhavissaha' indrabana jaaoge| 'taeNaM' indra hojAne ke bAda phira 'amhehiM saddhi' hamalogoM ke sAtha 'divvAiM bhogabhogAI divya kAma bhogoM ko 'bhuMjamANA viharissaha bhogate rahoge // sU0 22 // "parijANaha" te bhATe bhanamA parAma2 viyA2 42, " sumaraha" sArI rIte tenu 2521 43 / " aTuM baMdhaha" tenI prAti bhATe 485 421, "nidAnaM pakareha" mA5 me niyA mApA 3 mAyane maliyayAnA chandranu 56 bhaNe. "ThiDapakappaM pakareha mA5 sthiti pra485 4|-msiyaa dhAnImA utpanna vaan| nizcaya 72. "taeNaM" 2 pramANe 42pAthI-maliyayAnA - manavArnu niyA 42vAthI (nihAna madhamAdhAthI) "tumbhe' mA5 "kAlamAse" m pAbhavAnI avasa2 mAthe tyAre "kAlaM kiccA" 0 4rIne "balicaMcA rAyahANIe" liya' yA pAnImA " uvavajissaha " Grpanna yaza. "taeNaM' yai Surna yadhane "tubhe" mA5 "ahaM iMdAbhavissaharamA! pandra manA. "taeNaM amhehiM saddhiM divAI bhogabhogAI bhuMjamANA viharissaha" mm||2|| dhandra manAne A5 mArI sAthai yi kAmaga bhegavaze. che sU. 22 ! zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 bhagavatI sUtre valicaJca rAjadhAnI vAstavyairasura kumArAdibhirvAraMvAramabhyarthito'pi yadAvalicaJcArAnadhAnyadhipatitvarUpaM prayojanaM nAGgIkRtavAn tadIyaprArthanAJca nAdRtavAna tadA te asurakumArAH bAlatapasvinA tAmalinA anAdriyamANA ananujJAyamAnAzca yasyAmeva dizi prAdurbhUtAstasyAmeva dizi parAGmukhIbhUya nivRttAH ityabhiprAyeNAha 'taraNa se tAmalI - ityAdi / mUlam - "tae NaM se tAmalI bAlatavastI tehiM balicaMcA rAyahANivatthavvehiM bahUhi asurakumArehiM devehi, devIhiM ya evaM vRtte samANe evama no ADhAi, no pariyANei, tusiNIe saMciTTa, taNaM te balicaMcArAyahANi vatthavayA bahave asurakumArA devAya, devIo ya tAmaliM moriyaputtaM doccaM pi, tacaMpi, tikkhu AyAhiNapayAhiNaM kareMti, karitA jAva - amhaM caNaM devAzuppiyA ! balicaMcA rAyahANI aNiMdA, jAva - Thii pakappaM pakareha, jAva-doccaMpi, taJcapi, evaM vRtte samANe jAva tusiNIe saMcigs, taraNaM se balicaMcA rAyahANi vatthavvayA bahave asurakumArA devAya devIo ya tAmaliNA bAlatavassiNA aNADhaijamANA, apariyANijamANA, jAmeva disiM pAubbhUA tAmeva disiM paDigayA, teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM IsANe kappe aziMde, apurohie, yAvi hotthA, tae NaM se tAmalI bAlatava - ssI bahupaDipuNNAI saTThi vAsasahassAiM pariyAgaM pAuNittA, domAsiyAe saMlehaNAe attANaM jusittA, savIsaM bhattasayaM aNasaNAe chedittA, kAlamAse kAlaM kiccA IsANe kappe IsANavarDisa vimANe, uvavAyasabhAe devasayaNijjaMsi, devadUtarie, aMgulassa asaMkhejjabhAgamettAe ogAhaNAe IsANe devidava zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra.TI. za. 3 u. 1 sU. 23 balicaMcAnivAsI devakRtaprArthanAnirUpaNam 237 rahakAlasamayaMsi IsANe devidattAe uvavaNNe, taeNaM IsANe deviMda devarAyA ahuNovavanne paMcavihAe pajjattIe pajjattIbhAvaM gacchai,-taM jahA AhArapajattIe, jAva-bhAsA-maNa pajjattIe / 23 / ___ chAyA-tataH sa tAmaliH bAlatapasvI taiH balicaJcArAjadhAnIvAstavyaiH bahubhiH asurakumAraiH devaiH, devIbhizca evamuktaH san imam artham no Adiyate, noparijAnAti, tUSNIkaH saMtiSThate, tataste balicazcArAjadhAnIvAstavyAH bahavo'surakumArA devAzca devyazca tAmaliM mauryaputram dvitIyamapi, tRtIyamapi 'taeNaM se tAmalI' ityAdi / sUtrArtha-(taeNaM se tAmalI bAlatavassI) isake bAda bAla tapasvI tAmalI ne (tehiM balicaMcA rAyahANivatthavvehiM bahUhiM asurakumArehiM devehiM devIhiM ya evaM butte samANe) una balinacArAjadhAnI meM nivAsa karanevAle aneka asurakumAra devoMke aura deviyoM ke isa prakArase kahe jAne para (eyama8 no ADhAi) unakI bAtakA Adara nahIM kiyaa| (no pariyANei) use svIkAra nahIM kiyaa| (tusiNIe saMciTThai) kevala cupacApa apane pariNAma meM sthira rahe / (taeNaM te baliAMcArAyahANivatthavyayA bahave asurakumArA devAya devIo ya tAmaliM moriyaputtaM docapi, taccapi tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM kareMti) isa bAtako dekhakara balicaMcArAjadhAnI ke nivAmI una aneka asurakumAra devoMne aura deviyoMne mauryavaMzIya tAmalI kI dubArA evaM ti "taeNaM se tAmalI" tyaadi| sUtrAya-(taeNaM se tAmalI bAlatavassI) nyAre te mAsata5vI tAdAna (tehiM balicaMcA rAyahANivatthavvehiM bahUhiM asurakumArehiM devehiM devIhiM ya evaM butte samANe) tamaliyayA 204pAnImA 2ddenaa| ane asurabhAra ho bhane vimAse 2 pramANe prayuM tyAre (eyama no ADhAi) teNe temanI pAta! - 2 nayo, (tusiNIe saMciTThai) te te| tamanA mAtmapariNAmamA 6DhatApUrva sthira rahyo tabhane 45 55 515 mAdhyo nahI. (taeNaM te balicaMcA rAyahANi vatthavvayA bahave asurakumArA devAya devIo ya tAmaliM moriyaputtaM docapi, tacaM pi tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM kareMti) tyAre ta masiyA rAdhAnImA raunAsa aneka asurakumAra de ane deviyAe te mauryalendhanane tAmalInI bIjI vakhata paNa zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 bhagavatIsUtre trikRtvaH AdakSiNapradakSiNaM kurvanti, kRtvA yAvat-asmAkam devAnumiyA ! balicaJcArAjadhAnI anindrA yAvat-sthitiprakalpaM prakuruta, yAvat-dvitIyamapi tRtIyamapi, evamuktaH san yAvat-tUSNIkaH saMtiSThate, tataste balicacArAjadhAnIvAstavyAH bahavo'surakumArA devAzca devyazca tAmalinA bAlatapasvinA anAdriyamANAH, aparijJAyamAnAH, yAmeva diza prAdurbhUtAH tAmeva dizampatibArA bhI- tIna tIna vAra pradakSiNA kii| (jAva amhaM ca NaM devAguppiyA ! balicaMcArAyahANI ajiMdA-jAva ThiipakappaM pakarei, jAva docapi taca pi evaM vutte samANe jAva tUsiNIe saMciTThai) aura pradakSiNA karake pUrvokta bAta hI kahI-ki devAnupriya ! yovat hamArI balicacArAjadhAnI vinA indra ke hai, vinA purohita ke hai yAvat tuma usake svAmI banane kI bAta ko maMjUra karo yAvat isI bAta ko una asurakumAra devoMne usase dudhArA aura tibArA bhI kahI, parantu yAvat vaha bilakula hI isa viSaya meM cupacApa baiThA rahA, kucha bhI nahIM khaa| (taeNaM te balicacArAyahANi vatthavvayA bahave asurakumArA devA ya devIo ya tAmaNiNA bAlatavassiNA aNADhAijamANA apariyANijamANA jAmeva disi pAunbhUyA tAmeva disiM paDigayA) jaba una balicaMcArAjadhAnI vAstavya aneka asurakumAra devoM se aura deviyoM se bAlatapasvI tAmaline kucha nahIM kahA unako bAta para dhyAna nahIM diyA, use svIkAra nahIM kiyA, to phira ve traNa vAra vidhipUrvaka vaMdaNA namaskAra pUrvaka parya pAsanA karI, trIjI vakhata paNa eja zate 5yupAsanA 431. 2 rIte 5yupAsanA 4Ine pUrvAta pAta 4 za (jAva amhaM ca NaM devANuppiyA! balicaMcArAyahANI ajiMdA jAva ThiipakappaM pakarei, jAva docca pi tacca pi evaM vutte samANe jAva tusiNIe saMciDhai) pAnupriya! amArI balicaMcA rAjadhAnI hAlamAM indra ane purohita vinAnI che Apa tenuM Adhipatya svIkAre." ItyAdi sUtra 22 pramANenuM samasta vakatavya ahIM grahaNa karavuM. eja vAta temaNe bIjI vAra paNa kahI. trIjI vAra paNa eja anunaya karyo. paNa tAmaDhI yupayA5 mesI rA. tebhae bhane 4 5y v15 na mAyo. (taeNaM te baliJcA rAyahANivatthavyayA bahave asurakumArA devA ya devIo ya tAmaliNA bAlatavassiNA aNADhAijAmANA jAmeva disi pAutbhUyA tAmeva disi paDigayA) jyAre te bolatapasvI tAmalIe balicaMcA rAjadhAnInivAsI aneka asurakumAra deve ane deviyone kaMi paNa javAba na Apyo, temanI vAta para dhyAna na dIdhuM, ane zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra. TI. za. 3 u. 1 sU. 23 balicaMcAnivAsIdevakRtamArthanAnirUpaNam 239 gatAH, tasmin kAle, tasmin samaye IzAnaH kalpo'nindraH, apurohitazcApi abhavat , tataH sa tAmaliH bAlatapasvI bahupratipUrNAni paSTivarSasahasrANi paryAya pAlayitvA, dvimAsikathA saMlekhanayA AtmAnaM jUSitvA, saviMzabhaktazatam anazanena chitvA, kAlamAse kAlaM kRtvA, IzAne kalpe IzAnAvataMsake vimAne, upapAtasabhAyAm , devazayanIye, devadUSyAntarite, aGgalasya asaMkhyeya jahAM se Aye the vahIM para cale gye| (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM IsANe kappe aNiMde apurohiye yAvi hotthA) usa kAla meM aura usa samaya meM IzAna kalpa-dUsarA devaloka indrarahita thA aura purohita rahita thA (taeNaM se tAmalIvAlatavassI bahupaDipuNNAI sahi vAsasahassAI pariyAgaM pAuNittA do mAsiyAe saMlehaNAe attANaM jhusittA, sabIsaM bhattasayaM aNasaNAe chedittA kAlamAse kAlaM kiccA IsANe kappe IsANavaDisae vimANe uvavAyasabhAe devasayaNijjasi devadUsaMtarie aMgulassa asaMkhejabhAgamettIe ogAhaNAe IsANe devidaM virahakAlasamayasi IsANe deviMdattAe uvavaNNe) isake bAda tAmalI vAlatapasvI ne ThIka 60 sATha hajAra varSa taka tApasa paryAya kA pAlana kiyA bAda meM do mAsa kI saMlekhanA se apanI AtmAko yukta karake anazanadvArA 120 bhaktoMkA chedana karate hue ve kAla avasara kAla kara ke IzAnakalpa meM IzAnAvataMsaka vimAna meM uptemanI vAtane svIkAra na karyA, tyAre teo jayAMthI AvyA hatA tyAM cAlyA gayA. ( teNaM kAleNaM teNaM samae NaM IsANe kappe aNide apurohiye yAvi hotthA) te kALe ane te samaya IzAnaka5 (bIju devaleka) paNa Indra ane purehita vinAnuM hatuM. (taeNaM se tAmalI bAlatavassI bahupaDipuNNAI saviAsasahassAI pariyAgaM pAuNittA do mAsiyAe salehaNAe attANaM jhUsittA, sabbIsaM bhattasayaM aNasaNAe chedittA kAlamAse kAlaM kiccA IsANe kappe IsANavaDiMsae vimANe uvavAya sabhAe devasayaNijjasi devadUsaMtarie aMgulassa asaMkhejjabhAgamettIe ogahaNAe IsANe deviMde virahakAlasamayasi IsANe deviMdattAe uvavANe) te mAratapasvI tAmalIe pUrAM 60000 varSa sudhI tApasa paryAyanuM pAlana karyuM. tyArabAda be mAsa paryanta saMthAre karIne pitAnA AtmAnI zuddhi karI. be mAsana saMthArA daramiyAna paryanta saMthAre karIne potAnI ane temaNe cAre prakAranA AhArane parityAga karyA hatA. A ra A rIta 60 divasanA anazana dvArA 120 TANuMnA bhajanane parityAga karIne, kALane avasara AvatA kALadharma pAmIne, teo IzAna devalokamAM, IzAnAvataMsaka vimAnamAM, upapAta sabhAmAM, deva zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 bhagavatIsatre bhAgamAtrAyAm-avagAhanAyAm , IzAne devendravirahakAlasamaye IzAnaH devendratayA upapannaH, tataH sa IzAno devendraH, devarAjo'dhunopapannaH paJcavidhayA paryAptyA paryAptibhAvaM gacchati, tadyathA-AhAraparyAptyA, yAvatbhASA mnHpryaaptyaa|muu023| ___TIkA-'taeNaM se' tataH khalu sa 'tAmalI' tAmaliH 'bAlatavastro' bAlatapasvI 'tehi' taiH 'balicaMcArAyahANivatthavvehiM' balicazcArAjadhAnIvAstavyaiH 'bahUhi' bahubhiH 'asurakumArehi' asurakumAraiH 'devehi' devaiH 'devIhi devI bhizca 'evaM vutte samANe' evam uparyuktarUpeNa uktaH abhihitaH san 'eyama' pAta sabhA meM, devazayyA meM devadRSyase Dhake hokara utpanna hue, usa samaya unakI avagAhanA aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa thii| jisa samaya ye yahAM utpanna hue usa samaya IzAnakalpa meM devendra kA viraha thaa| vahAM ye IzAnendra kI paryAya se utpanna hue (ahuNovavanne taeNaM se IsANe devide devarAyA) navIna utpanna hue devendra devarAja IzAna ne (paMcavihAe pajattIe pajattIbhAvaM gacchada) vahAM para apanI pAMca paryAptiyoM ko puurnnkiyaa| (taMjahA) ve pAMca paryAptiyAM isa prakAra se hai- (AhArapajattIe jAva bhAsAmaNapajattIe) AhAra paryApti yAvat zarIraparyApti indriyaparyApti, bhASAparyApti, manaHparyApti / ina pAMca paryAptiyoM se vaha vahAM paryApta huA // sU0 23 // ____TIkArtha-isa prakAra balica cArAjadhAnI ke nivAsI asurakumAra AdikoM ke dvArA bArA bAra prArthita hone para bhI jaba bAlatapasvI zacyAmAM devadUSya (deva vastro)thI sajaja thaIne utpanna thayA. te samaye temanI avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAgapramANa hatI jyAre teo tyAM utpanna thayA tyAre IzAnaka9pamAM devendrane viraha hato-IzAnaka9pa Indra vinAnuM hatuM. tyAM teo IzAnendrnii paryAya utpanna thayA. (ahaNovavanne taeNaM se IsANe pajjattIe devarAyA) navIna utpanna yetA te devendra, devazaya 4zAne (paMcavihAe pajjattIe pajjattIbhAvaM gacchaDa) tyAM pAtAnI pAMye paryAtiyo pUSNu 431. (taM jahA) te pAya patiyAnAM nAma nIya pramANe cha-(AhArapajjattie jAva bhAsAmaNapajjattie) mA 25yAsti Indriya paryApti, zarIra paryApta, bhASA paryApti ane mana:paryApti. te pAMce paryApta pUrNa karIne teo paryApta banyA. che . 23 che TIkAtha-balicaMcA rAjadhAnInA asurakumAra deva devIyoe balicaMcAnuM IndrAsana svIkAravA mATe bAlatapasvI tAmalIne vAraMvAra vinaMtI karI paNa temaNe temane zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma.TI. za. 3 u. 1 sU. 23 baliJcAnivAsIdevakRtaprArthanAnirUpaNam 241 imamartha yathoktaprayojanam 'noADhAi' no Adriyate na svIkaroti 'no pariyANeI' no parijAnAti nAnumodayati 'tusiNIye' tUSNIkaH vacanarahitaH- maunamAzritaH 'saMciDhaI' saMtiSThate, 'taeNaM' tataHkhalu te 'balicaMcArAyahANivatthavyayA' balicaJcArAjadhAnIvAstavyAH 'bahave' bahavaH aneke asurakumArAH 'devAya' devAzca 'devIo' devyazca tAmalim 'moriyaputtaM' mauryaputraM 'doccaMpi' dvitIyavAramapi 'taccapi' tRtIyavAramapi prArthayamAnAH 'tikkhutto' trikRtvaH trivArAn 'AyAhiNapayAhiNaM' AdakSiNapradakSiNaM 'kAti' kurvanti 'jAva-amhaM ca NaM' yAvat asmAkaJca khalu asurakumArANAm 'devANuppiyA'! bho devAnupriyAH! 'balicaMcArAyahANI' balicaJcArAjadhAnI 'arNidA' anindrAH idAnIm indrarahitAH, yAvat karaNAta-vayaM devAnapriyaM vandAmahe namaskurmaH yAvatpayupAsmahe iti mucyate / 'jAva-Thitipakappa' yAvat sthitiprakalpaM 'pakareha' prakuruta, yAvatpadena 'apurohitA vayamapi ca indrAdhInAH indrAdhiSThitAH indrAdhInakAryAH tat yUyaM balicaJcArAjadhAnIm Adriyadhvam , parijAnIta, smarata, artham badhnIta, nidAnaM prakuruta' iti pUrvoktaM sarva saMgrAhyam tatra 'jAva-doccaMpi taccApi' yAvat dvitIyavAramapi tRtIyavAramapi, yAvatkaraNAt balicaJcAyA anindratvakathanAdArabhya sthitimakalpAntakathanapUrvakamAptakAlAnantarotpattidivyabhogAnubhavaviharaNaM saMgrAhyam ' evaMvutte' evam uktarUpeNa uktaH 'samANe' san 'jAva-tusiNIe saMciTai' yAvata tUSNIkaH saMtiSThate yAvatakaraNena 'imamartha no Adriyate no parijAnAti' iti saMgrahayate / 'taeNaM te' tataH khalu te 'balicaMcA rAyahANi vatthavyayA' balicazcArAjadhAnIvAstavyAH 'bahave' bahavaH asurakumArAH devAH devyazca 'tAmaliNA' tAmalinA 'bAlatavassiNA' bAlatapasvinA 'aNADhAijjamANA' anAdriyamANA "apariNAijja mANA' aparijJAyamAnA ananujJAyamAnA 'jAmevadirsi' yasyAmeva diziM 'pAunbhUyA' prAdurbhUtAH prakaTIbhUtAH 'tAmevadisi ' tasyAmeva tAmaline balicacArAjadhAnI ke adhipatitva pada ko svIkAra karane kI tarapha bilakula dhyAna hI nahIM diyA aura na unakI kRta prArthanA ko Adara kI dRSTi se hI dekhA taba ve asurakumAra una bAlatapasvI tAmali se anAdrita aura ananujJAta hote hue jisa dizAse Aye the uso dizAkI ora udAsa hokara loTa gye| isI javAba paNa na ApI, temanI vAta pratye dhyAna paNa na ApyuM, temanI vAtane Adara na karyo. teo te AtmadhyAnamAM lIna rahyA. tyAre jemanI vAtane tAmasI dvArA Adara thayo nathI, svIkAra thayo nathI, evA te asurakumAra de ane deviyo nirAza thaIne, je dizAmAMthI AvyA hatA, te dizAmAM pAchA pharyA. tyAra bAda ugra tapanA prabhAvathI zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 242 bhagavatImUne dizi 'paDigayA' pratigatA nivRttAH / tadanantaraM bAlatapasvinaH tAmaleH kaThina bAlatapomAhAtmyena audIcyadevAdhipati-IzAnendrarUpeNa samutpattiM nirUpayituM prastauti-'teNaM kAleNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM' tasmin kAle 'teNaM samaeNaM' tasmin samaye 'IsANe kappe' IzAnaH kalpaH 'aniMde' anindraH indra rahitaH 'apurohiye yAvi' apurohitazcApi 'hotthA' abhavat, 'taeNaMse' tataH sa tAmaliH bAlatapasvI 'bahupaDipuNNAI' bahupratipUrNAni sampUrNAni 'saDhivAsasahassANi' SaSTiM varSasahasrANi SaSTisahasrasaMkhyakavarSANi 'paDiyAgaM' pravrajyAparyAyakam 'pAuNittA' pAlayitvA 'domAsiyAe' dvimAsikyA mAsadvayena sampadhamAnayA 'saMlehaNAe' saMlekhanayA, 'attANaM jUsittA' AtmAnaM jUSitvA yojayitvA 'savIsaM bhattasayaM' saviMzatikaM bhaktazatam-viMzatyadhikazatasaMkhyakabhaktAni 'aNasaNAe' anazanena 'chedittA' chitvA, kAlamAse kAlAvasare 'kAlaM kiccA' kAlaM kRtvA IzAne kalpe 'IsANavaDisae' IzAnAvataMsake 'vimANe' vimAne 'uvavAba sabhAe' uSapAtasabhAyAm 'devasayaNijjasi' devazayanIye 'devadUsaMtariye' devadUSyavastrAntarite aGgalasya ' asaMkhejabhAgamettAe' asaMkhyeyabhAgamAtrAyA 'ogAhaNAe' avagAhanAyA 'IsANe' IzAne ' deviMdavirahakAlasamayaMsi' devendra virahakAlasamaye 'IsANadeviMdattAe' IzAnadevendratayA devendrarUpeNa 'uvavaNNe' upapannaH utpanna ityarthaH 'taeNaM se' tataH sa IzAnaH devendraH devarAjaH 'ahuNovavannaH' adhunopapannaH tAtkAlikotpannaH 'paMcavihAe' paJcavidhayA 'pajjattIe' paryAptyA 'pajjattibhAvaM' paryAptibhAnaM 'gacchaI' gacchati-mApnoti taM jahA' tadyathA 'AhArapajjattIe' AhAraparyAptyA 'jAva-bhAsAmaNapajjattIe' yAvat bhASAmanaHparyAptyA, iti, yAvatkaraNAta zarIraparyAptyA, indriyaparyAptyA, zvAsocchvAsaparyAptyA, iti gamyate uparyuktapaJcavidhaparyAptisvarUpaM tiSyakaprakaraNe asminnevoddezake dazamasUtro vilokanIyam / / mU0 23 // abhiprAya ko prakaTa karane ke liye sUtrakAra ne 'taeNaM se tAmalI bAlatavassI' isa sUtrako kahA hai- isakA artha mUlasUtra kA artha karate samaya likha diyA gayA hai| pAMca paryAptiyoM kA svarUpa tiSyaka prakaraNa meM isI uddezaka meM dazaveM sUtra meM likhA jA cukA hai ataH vahAM se yaha jAnalenA cAhiye / sU0 23 // "kAlamAse tyA" nI masa2 bhApatA 4 ne tAlI zAnadevamA IzAnekanI paryAye utpanna thayA. sUtrArtha saraLa che. pAMca paryAptiyonuM svarUpa A uddezakanA 10mA prakaraNamAM (tiSpakanA prakaraNamAM) samajAvyuM che. je sU. 23 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra.TI. za. 3. u.1 sU. 24 devakRtatAmale zarIraviDambanA nirUpaNam 243 tAmaliM tApasaM kAlagataM jJAtvA balicazcArAjadhAnIvAstavyAH devAH kikurvanti ityAha-'taeNaM te' ityAdi / mUlam-"taeNaM te baliMcaMcA rAyahANi vatthavayA yahave asurakumArA devA ya devIo ya tAmaliM bAlatavassi kAlagayaM jANittA, IsANe ya kappe devidattAe uvavaNNaM pAsittA AsuruttA, kuviyA, caMDikiyA, misimisemANA balicaMcA rAyahANIe majjhaM majheNaM niggacchaMti, tAe ukiTAe, jAva-jeNeva bhArahevAse jeNeva tAmalittI nayarI, jeNeva tAmalissa bAlatavassi ssa sarIrae teNeva uvAgacchaMti, vAme pAe suMbeNa baMdhaMti, tikkhutto muhe uThuhaMti, tAmalittIe nagarIe siMghADaga-tiga-caukka caccara-caummuha mahApahesu AkaDDa-vikaTTi karemANA, mahayA mahayA saddeNaM ugghosemANA ugghosemANA, evaM vayAsI ke sa NaM bho! se tAmalI bAlatavassI sayaMgahiyaliMge, pANAmAe parajAe paJcaie ? kesaNaM se IsANe kappe IsANe deviMde, devarAyA tikaTu tAmalissa bAlatavassissa, sarIrayaM hIlaMti, niMdaMti, khisaMti, garihaMti, avamannaMti, tajaMti, tAleti, parivaheMti, pavati, AkaDe-vikaDiM kareMti, hIlettA, jAva-AkaDa-vikALa karettA egate eDaMti, jAmeva disiM pAubbhUyA tAmeva disiM paDigayA, taeNaM te IsANakappavAsI bahave vemANiyA devA ya, devIo ya balicaMcA rAyahANi vatthavvaehiM bahUhiM asurakumArehi devehi, devIhiM ya tAmalissa bAlatavassissa sarIrayaM hIlijjamANaM, niMdijamANaM jAva AkaDa-vikarDsi kIramANaM pAsaMti, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 bhagavatIsUtre pAsittA AsuruttA, jAva-misimise mANA jeNeva IsANe deviMde devarAyA teNeva uvAgacchaMti, karayalapariggahiyaM dasanahaM sirasAvattaM matthae aMjali kaTu jaeNaM, vijaeNaM baddhAti, evaM vayAsI-evaM khalu devANuppiyA! balicaMcA rAyahANi vatthavvayA bahave asurakumArA devA ya, devIo ya devANuppiyaM kAlagae jANittA IsANe kappe iMdattAe uvavanne pAsettA AsuruttA, jAva egaMte eDeMti, jAmeva disi pAunbhUA tAmeva disiM paDigayA // sU0 24 // chAyA-tataste balicaJcArAjadhAnIvAstavyAH bahavo'surakumArAH devAzca devyazca tAmalim bAlatapasvinam kAlagataM jJAtvA, IzAne ca kalpe devendratayA upapannaM dRSTvA AsuruttAH, kupitAH, caNDakitAH, misamisayanto balicaJcArAja bAlatapasvI tAmalI ko kAlagata jAnakara balicacArAjadhAnI ke nivAsI devoM ne kyA kiyA isa bAta ko sUtrakAra isa 24 ve sUtradvArA prakaTa karate haiM--'taeNaM te balicacA rAyahANi' ityAdi / sUtrArtha-(taeNaM) isake bAda (te balicaMcArAyahANivatthavyayA) ve balicacArAjadhAnI ke nivAsI (bahave asurakumArA devAya) aneka asurakumAra deva aura (devIo ya) devI (tAmaliM bAlatavassi) bAlatapasvI tAmalI ko (kAlagayaM jANittA) kAlagata huA jAnakara aura (IsANe kappe) IzAnakalpa meM ( deviMdattAe uvavaNNaM pAsittA) unhe bAlatapasvI tAmalIne mRtyunI vAta sAMbhaLIne balicaMcA rAjadhAnInA devee zuM karyuM te sUtrakAre A 24mAM sUtramAM batAvyuM che "taeNaM te balicaMcA rAyahANi " tyAdi. sUtrAtha:-(tae NaM) tyA2 mA ( te balicaMcA rAyahANivatthacayA vahave asurakumArA devA ya devIo ya tAmaliM bAlatavassI kAlagayaM jAnittA) te balicaMcA rAjadhAnImAM rahenArA aneka asurakumAra devo ane devie te bAlat52vii tAmasInA mRtyu pAnyAnI tathA (IsANe kappe) zAna bhai (deviMdatAe uvavaNNaM pAsittA) zAnendranI paryAya utpanna yAnI vAa onel. (Asura zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra, TIkA za. 3 u.1 sU.24 devakRta tAmaleH zarIraviDambanAnirUpaNam 245 dhAnyAH madhya madhyena nirgacchanti, tayA utkRSTayA, yAvat yatraiva bhArataM varSam yauva tAmraliptI nagarI, yauva tAmale: bAlatapasvinaH zarIrakam, tatraiva upAgacchanti, upAgatya vAmaM pAdaM zumbena badhnanti, trikRtvo mukhe avaSThIvyanti avaSThIvya tAmraliptyAH nagaryAH zaGgATaka-trikacatuSka-catvara-caturmukhamahApatheSu AkarSavikarSikAm kurvanto mahatA mahatA zabdena udghoSayantaH udghoSayantaH devendra kI paryAya se utpanna huA dekhakara (AsurattA kuviyA) bahuta hI adhika krudha huekupita hue (caMDikiyA) aura raudrarUpa se saMpanna banakara (misamisemANA balicacArAyahANIe) krodharUpI jvAlA se jalate hue ve balicaMcArAjadhAnI ke (majjhamajjheNaM) ThIka bIcoMbIca se hokara (niggacchaMti) nikle| (tAe ukiTThayAe jAva jeNeva) so sAdhAraNa cAla se nahIM nikalate kintu usI utkRSTa Adi vize. SaNoM vAlI gati se nikale aura nikala kara yAvat jahA~ (bhArahevAse jeNeva tAmraliptI nayarI jeNeva tAmalissa bAla tavassissa sarIrae) bhAratavarSa thA usameM bhI jahAM tAmaliptI nagarI thI aura usameM bhI jahAM bAlatapasvI tAmalI kA zarIra paDA huA thA (teNeva uvAgacchaMti) vahAM para aaye| (vAme pAe suMveNa baMdhaMti) vahA~ Akara unhoMne tAmali ke zava ke vAyeM paira meM rassI bAMdhI (tikkhuto muhe uchu hati) bAda meM usake mukha meM tInavAra thUkA (tAmalittIe nagarIe siMghADaga-tiga-caukka-caccara-caummuha mahApahesu AkavikaDiMnA kuviyA) te vAd anglne temanA bana pA2 na rahyo, (caDi kiyA) tamAza35 dhA295 4zane (misamisemANA balicaMcA rAyahANIe) 535. vAtAthI . att-sita yayAvatA, galiya yA yAnInA (majjha majjheNa) 5 / 52 madhyabhAgamA (niggacchaMti) 357yA (tAe ukiTThayAe jAva jeNeva bhArahe vAse jeNeva tAmalittI nayarI jeNeva tAmalissa bAlatavassissa sarIrae) mA vyA bhurbanI utkRSTa Adi vizeSaNavALI devagatithI teo jaMbudvIpamAM AvelA bhAratavarSanI tAmasitI nagarI pAse yai pAsatapasvI tAmadInu bhRtazarI2 57yutu (teNeca uvAgacchaMti) tyAM paDAMcyA tyAMne tebhANe (vAme pAe suMbeNa baMdhati) tAmasIna zamanA // 5||horii 43 madhyeo. (tikkhuto muhe udduhati) tyA24 tme| tenA bhupamA aguvA2 )4yA. [tAmalittIe nayarIe siMghADaga-tiga-caukka cacara caummuha, mahApahesu AkaTa vikaDhei karemANA mahayA mahayA saddeNaM ugghosemANA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 bhagavatIsatre evam avAdiSu:-kaH eSa bhoH ! sa tAmaliH bAlatapasvI svayaM gRhItaliGgaH, prANAmikyA pravrajyayA pravrajitaH, kaH eSa sa IzAne kalpe IzAno devendraH, devarAja iti kRtvA tAmale bAlatapasvinaH zarIrakaM hIlayanti, nindanti, khi santi, garhante, avamanyante, tarjayanti, tADayanti, parivyathante, pravyathante karemANA mahayA mahayA sadeNaM ugdyosemANA ugghosemANA evaM vayAsI bAda meM tAmralipta nagarI ke zRGgATaka,-trika, catuSka, catvara, caturmukhamahApatha ina saba mArgoM meM use khUba idhara se udhara ghasITA aura idhara se udhara ghasITate hue aura 2 kI AvAja se bAra 2 isa prakAra kI ghoSaNA kI (kesaNaM bho! se tAmalI bAlatavassI sayaMgahiyaliMge pANAmAe pavajAe pavvaie?) are dekho to sahI kauna to yaha bAlatapasvI tAmalI ki jisane Apa pravrajyA dhAraNa karalI aura prANAmikI pravrajyA se jo pravajita huA(kesa NaM se IsANe kappe IsANe deviMde devarAyA tti kaTu tAmalissa bAlatavassissa sarIrayaM hIlaMti) aura IzAnakalpa meM huA devendra devarAja IzAna kauna ? isa prakAra kahakara unhoMne bAlatapasvI tAmalI ke zarIra kI nirbhatsanA kI (niMdaMti) niMdA kI (khisati) ve usa para khUba khisayAne apanA hAtha muMha TeDhA banAkara unhoMne usakA apamAna kiyA (garihaMti) usakI gIM kii| (avamannati) tiraskAra kiyA (tajati) use bhasita kiyA, ugdhosemANA evaM vayAsI] tyA2 mA tabhaNe tAmadInA zamane tAmraliptI nagarInA zRMgATaka, trike, catuSka, catvara, rAjamArga adi mArgo para Ama tema khUba DhasaDyuM. zabane Ama tema DhasaDatA DhasaDatA temaNe ghaNe bheTe avAje nIce pramANe ghoSaNA 1 / 2 / 2 41- [kesaNaM bho ! se tAmalI bAlatavassI sayaMgahiyaliMge pANAmAe pavyajjAe pavvaie ?] tAmraliptI nazInA nivAsImA! ! ma 54 Adi bhAvathI lokone chetaravA mATe potAnI jAte ja sAdhuno veSa sajI prANamikI dIkSA A2 42nAra tAmadIna ko prabhAva 53 cha! [kesaNaM se IsANe kappe IsANe deviMde devarAyA tti kaTu tAmalissa bAlatavassissa sarIrayaM hIlaMti] zuM pitAnA daMbhI sAdhuveSathI te IzAnadevalokane Indra banI zakavAne samartha che? Ama hIna tabhI sAtata52vI tAmasInA zarIranI nirbhatsanA (ti22412) 41, [nidaMti nihA 4ii, [khiMsati] te tenA 52 mata minayA- temaNe mA bhayAne tenuM 55bhAna yuH, [garihaMti] DenI samakSa tenI gaI 4ii, [avamannaMti] apaDesanA 42rI, [tajjati mAMgI thIdhI dhIdhAna tanI satsaMnA 42, [tAle ti] ausa mA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TIkA za. 3. u. 1 sU0 24 devakRtatAmale zarIraviDambananirUpaNam 247 AkarSavikarSikAm kurvanti, hIlayitvA, yAvat - AkarSavikarSikAm kRtvA ekAnte eDayanti, yAmeva dizam mAdurbhUtAH tAmeva dizaM pratigatAH tataste IzAnakalpavAsino bahavo vaimAnikA devAzca devyazca balicaJcArAjadhAnI vAstavyaiH amurakumAraiH devaH, devIbhizca tAmaleH bAlatapasvinaH zarIrakaM hIlyamAnaM, ninAmAnaM yAvat-AkarSavikarSakaM kriyamANaM pazyanti, dRSTvA AsuruttAH, (tAleti) mArA pITA (parivahati) bahuta burI hAlata kI (pavvaha~ti) uThA 2 kara use khUba paTakA (AkaDe vikaDDi kareMti) aura idhara se udhara use manacAhA ghasITA (hIletA jAva AkaDavirkADa karettA egaMte eDaMti) isa prakAra usakI hIlanA Adi dvArA bahuta burI durdazA karake phira unhoMne use kisI ekAnta sthAna meM pheMka diyA (jAmeva disiM pAunbhUyA tAmeva disi paDigayA) pheMka phAMka kara phira ve jahAM se Aye the-vahAM cale gaye / (taeNaM se IsANakappavAsI bahave ve. mANiyA devA ya devIo ya balicaMcA rAyahANivatthavvaehiM bahUhiM asurakumArehiM devehiM devIhiM ya ) isake bAda IzAnakalpavAsI aneka baimAnika devoMne aura deviyoMne balighAMcA rAjadhAnIke nivAsI aneka asurakumAra devoMke dvArA aura deviyoke dvArA (tAmalissa bAla tavassissa sarIrayaM) bAlatapasvI tAmalikA zarIra (hIlijamANaM niMdinamANaM jAva AkaDa vikaTTi kIramANaM pAsaMti) hIlyamAna nindyamAna yAvat AkarNa vikarSaka kiyA jAtA jaba dekhA-to (pAsittA) dekha EithA bhAra bhAyo, [parivaheMti] tenI ma 5 murI 62 // 4N [paJcaheMti] Susii jya4Ane tena vA vA2 nAya 57 yu [AkaDa vikADa kareMti] tabhanI 427 / pramANe tene mAma tama Dhasayu [hiletA jAva Akavikar3i karettA egaMte eDaMti ] A rIte tenI hilanA Adi dvArA ghaNuja burI dazA karIne temaNe tene keI ekAnta 42yA-me 34ii dhu: [jAmeva disi pAubbhUyA tAmeva disi paDigayA] tyA2 mA teo jyAMthI AvyA hatA tyAM (balicaMcAmAM) pAchA pharyA. [taeNaM se IsANakappavAsI bahave vemANiyA devA ya devIo ya balicaMcArAyahANivatthavvaehiM bahUhiM asurakumArehiM devehiM devIhiM ya] tyA2 mA IzAnaka5nivAsI aneka deva ane devie, balicaMcA rAjadhAnInA asurakumAra devo bhane deviyo vA [tAmalissa bAlatavassissa sarIrayaM] mAna tapasvI mI AN2ne [hilijamANaM nidijamANaM jAva AkaDDavikaDDUi kIramANaM pAsaMti] tiraskRta / zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 bhagavatIsUtre yAvat-misamisanto yenaiva IzAno devendraH, devarAjastenaiva upAgacchanti, karatalaparigRhItaM dazanakhaM zirasA''vata mastake aJjaliM kRtvA jayena, vijayena vardhApayanti, (vardhApayitvA, evam-avAdiSuH-evaM khalu devAnupriyAH ! balicazcArAjadhAnIvAstavyAH bahavo'surakumArAH devAzca devyazca devAnupriyaM kAlagataM jJAtvA IzAne kalpe indratayA utpannaM dRSTvA AsuruttAH, yAvat ekAnte eDayanti, yasyAmeva dizi prAdurbhUtAH tasyAmeva dizi pratigatAH ||suu0 24 // karake (AsurattA jAva misamisemANA jeNeva IsANe deviMde devarAyA teNeva uvAgacchaMti ) ve krodha se lAla ho gaye yAvat misamisAte hue ve jahA~ devendra devarAja IzAna the vahAM Aye / vahAM A karake unhoMne (karayalapariggahiyaM dasanahaM sirasAvattayaM matthae aMjali kaTu jaeNaM vijaeNaM vaddhAveMti evaM vayAsI) donoM hAthoMko isa prakAra se namaskAra karaneke liye joDA ki jisase unake dazoM nakha ApasameM mila gaye / isa prakArakI donoM hAthoMkI aMjali banAkara use mastaka para rakhA arthAt Ate hI unhoMne indra ko donoM hAthajoDakara namaskAra kiyA aura ApakI jaya ho ApakI vijaya ho isa prakArase uccAraNa karate hue tAmali ke jIva indra ko badhAI dI bAda meM ve isa prakAra bole-(evaM khalu devANuppiyA ! balinacA rAjadhAnIke nivAsI aneka asurakumAra deva aura deviyAM (devANuppie kAlagae jANittA) Apa devAnupriya ko kAlagata jAna karake tathA (IsANe kappe iMdattAe nitu yAvat pAmatema DhasAtu yu. [pAsittA] tane [AsurattA jAva misamisemANA jeNeva IsANe deviMde devarAyA teNeva uvAgacchaMti] te dhanI lAlacoLa thaI gayA. raudrarUpa dhAraNa karIne, krodhathI dAMta kacakacAvatA teo jyAM devendra 12 / 4 4Ana vizamAna tA tyA mAvyA. tyAne tebho [karayalapariggahiyaM dasanahaM sirasAvattayaM matthae aMjaliM kaTu jaeNaM vijaeNaM baddhAti evaM cayAsI] tamanA DAyanI mAlinI nmH||2 421 / mATe manne hAthane savArIta jeDayA ke banane hAthanI dase AMgaLInAM nakha eka bIjA sAthe maLI gayA. A rIte aMjalibaddha hAthane mastaka paryanta UMcA karIne temaNe IzAnendrane namaskAra karyA, ane "Apane jaya he, Apane vijaya he" evA zabdoccArapUrvaka tAmalInA jIva chandranu sanmAna 4yu, tyA2 // 4 temaNe tebhane / prabhAra 4hyu- [evaM khalu devANuppiyA ! balicacArAyahANi vatthavvayAe bahave asurakumAra devAya devIoya] he devAnupriya ! balicaMcA rAjadhAnImAM rahenArA aneka asurakumAra dave ane deviyAe [devANuppie kAlagae jANittA] bhA5 hevAnupriya sabha pAbhIna [IsANekapaNe zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra. TIkA za. 3 u.1 0 24 devakRtatAmale zarIraviDambananirUpaNam 249 TIkA-tataH tAmaleH vAlatapasvinaH IzAnendratayA utpannasya 'taeNaM' tataH khalu tadanantaram ' te balicaMcArAyahANI vatthavyayA' te balicaJcArAjadhAnI vAstavyA nivAsinaH 'bahave asurakumArA' bahavo'surakumArAH 'devAya devIoya' devAzca devyazca 'tAmaliM bAlatavassi' tAmaliM bAlatapasvinam 'kAlagayaM' kAla gataM 'jANittA' jJAtvA, IzAne ca kalpe 'deviMdattAe' devendratayA 'uvavaNNaM' utpannaM 'pAsittA' dRSTvA 'AsuruttA' AsurUtAH ( AzuruSTAH) kopAviSTAH jhaTiti krodhAcchannabuddhayaH sphurAyamANauSThAdikopacinhAH vA 'kuvi yA' uvavanne pAsettA) IzAna kalpameM indrarUpa se Apako utpanna huA dekha karake (AsurattA jAva egaMte eDeMti) bahuta adhika krodha se lAlapIle hue haiM, yAvat ekAntameM unhoMne Apake mRtaka zarIrakI bahuta burI durdazA karake pheMka diyA hai / pazcAt / jAmeva disi pAunbhUyA tAmeva disiM paDigayA' jisa dizA se ve sabake saba Aye the usI dizAkI tarapha vApisa cale gaye / TIkArtha-taNaM' 'bAlatapasvI tAmali' jaba IzAnendra ke rUpameM utpanna ho cuke usake bAda 'te balicaMcArAyahANivatthavvayA' balicaMcA rAjadhAnIke rahanevAle ve 'bahave asurakumArA' aneka asurakumAra 'devAya devIA ya ' deva aura deviyAM 'cAlatavassi tAmaliM' bAlatapasvI tAmalIko 'kAlagayaM jANittA' marA huA jAnakara aura "IsANe kappe' IzAna kalpameM 'devidattAe' devendra kI paryAya se 'uvavaNaM pAsittA' utpanna huA dekhakara 'AsurattA' AzuruSTa ho gaye, iMdattAe uvavanne pAsettA] JzAna 485mA hevendranI paryAya utpanna yA ch| te adenne, [AsurattA jAva egaMte eDe ti] aSayI sAyA thane, mAnA pUrva bhavanA bhRta zarIranuM bhAre apamAna karIne, tene ekAnta jagyAe pheMkI dIdhuM che ahIM tAmalInA zabanI temaNe je durdazA karI tenuM samasta varNana grahaNa karavuM joIe. tyAra bAda jAmeva disi pAunbhUyA tAmevadisiM paDigayA] tayAra mAthI mAvyA hatA te dizAmAM pAchAM cAlyA gayA che. -"taeNaM" bhAsata52 tamael nyAre bharIne 4Anendra 3the zAna485mA 4-1 thy| ty||2 "te balicacArAyahANivatthancayA tyAha" te mlicaMcA rAjadhAnInA rahevAsI aneka asurakumAra de ane devie bAlatapasvI tAlInA mRtyunI vAta tathA te marIne IzAna devalokamAM devendranI paryAye utpanna thayAnI aut onel. "AsurattA" pAd aneta tamo 'mAzuruTa' tha6 gayA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 bhagavatIsUtre kupitAH saJjAtakopodayAH 'caMDikiyA' caNDakitAH raudrarUpApanAH 'misimi semANA' misamisa yantaH krodhajyAlayA dedIpyamAnAH, dantadaSTauSThakampanapUrvakaM 'misamisa' iti zabdaM kurvanto vA 'balicaMcA rAyahANIe' balicaJcArAjadhAnyAH 'majzaM majjheNaM' madhya madhyena madhyabhAgena 'niggacchati' nirgacchanti, 'tAe ukiTThayAe' tayA kayA'pi vilakSaNayA utkRSTayA utkarSa vatyA ityasya yAvatpadamUcitena 'devagatyA' ityanenAnvayaH 'jAva-jeNeva' yAvat yatraiva krodhayukta ho gaye oThoM Adike phaDakane rUpa krodha ke cihna unameM spaSTa jhalakane lge| 'kuciyA' kopa kA udaya unake ho gayA hai yaha bAta acchI taraha se dekhane vAloM ko pratIta koTi meM Ane laga gii| 'caMDakiyA' unakA rUpa raudra bana gayA 'misamisemANA' krodha kI jvAlA se dedIpyamAna hote hue ve apane oThoMko apane hI dAMtoMse kATane laga gaye athavA 'misamisa' isa prakAra ke zabdako karane lage isa prakArakI sthiti saMpanna hote hue devi devatA 'balicAMcArAyahANIe' balicaMcA rANadhAnIke 'majjhaM majjheNaM' ThIka bIcoM vIca se hokara 'niggacchati' nikale / 'tAe ukiTTayAe' nikalate samaya unakI gati vilakSaNa thI evaM utkRSTa aura utkarSavAlI thii| yahAM jo yAvatpada kA prayoga huA hai usase "turiyAe, cavalAe, caMDAe, jaiNAe, cheyAe, sIhAe, sigghAe, uddhRyAe, divAe devagaIe tiriyaM asaMkhejANaM dIvasamuhANaM majjha majjheNaM jeNeva jaMbUddIve dIve" ina padoMkA saMgraha huA hai / isa prkrodhane kAraNe temanI buddhi bhramita thaI gaI- teo mAnasika samatulA gumAvI beThA hArnu 45na' mA audhanA thiina tamanA bhuma 52 15 mAvA sAyA. "kuviya" teonA manamAM kepano udaya thaye che, e vAtanI pratIti temanI sAme jonArane thavA anii "caDakiyA" tabhaNe 335 dhA 'yu "misamisemANA" auss35|| agnithI temanI mukhAkRti dedIpyamAna thaI gaI. teo dAMta kacakacAvIne tathA pitAnA dAMta nIce haTha karaDIne pitAne krodha prakaTa karavA lAgyA. A prakAre atizaya adhathI yuti thayeA te asuzumAra hevo bhane piyo "balicaM cArAyahANIe majhamajjheNaM niggacchaMti" natIya yA pAnI pazye AvetA bhAge thI bhAga ghyA. "tAe ukkiTThayAe" tyAMcI nItI mate tebhanI gati vilakSaNa, Srger, svasti, yA, ya, zAlinI, nipuNa, siMDatujhya, zAba, dhUta mana hivya hatI. A prakAranI divya gatithI tiryalekane asaMkhya dvIpasamudrone pAra karIne zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra. TIkA za.3 u.1 sU. 24 devakRtatAmale zarIraviDambanAnirUpaNam 251 yasminneva pradeze 'bhArahe vAse' bhArate varSe, yAvatkaraNAt "tvaritayA,capalayA, caNDayA, jayinyA, chekayA, siMhayA, zIghrayA, uddhRtayA,divyayA devagatyA tiryaka asaMkhyeyAnAM dvIpasamudrANAM madhyaM madhyena yatraiva jambUdvIpo dvIpaH" iti saMgrAhyam, 'jeNeva ' yatraiva yasminneva pradeze 'tAmalittInayarI' tAmraliptI nagarI, yasminneva pradeze tAmraliptasya bAlatapasvinaH 'sarIrae' zarIrakam, AsIt 'teNeva' tatraiva tasminneva pradeze atra sarvatra saptamyarthe tRtIyA 'uvAgacchaMti' upAgacchanti samIpamAgacchantItyarthaH tatra upAgatya 'vAme pAe' vAmapAde tAmraliptasya bAlatapasvinaH zarIrasya 'subeNa' zumbena rajjvA 'baMdhati' badhnanti, 'baMdhittA' baddhavAM 'tikkhutto' trikRtvaH vAratrayam 'muhe' mukhe bAlatapasvino mRtazarIrasya mukhe 'uThThahati' avaSThIvyanti SThIvanaM kurvanti, 'tAmalittIe nayarIe' tAmraliptyAH nagaryAH 'siMghADakatiga-caukka-caccara--caummuha-mahApayapahesu' zRGkhATaka-trika-catuSka-catvara-caturmukha-mahApathapatheSu tatra zRGgATa ke zRGgATakAkAre, trike kArakI divya devagati se calakara ve sabake saba 'jeNeva bhArahe vAse jeNeva tAmalittI nayarI' yAvat jahAM bharata kSetra hai usameM bhI jahAM tAmaliptI nagarI thI aura usameM bhI 'jeNeva bAlatavasissa tAmalissa' jahAM bAlatapasvI tAmalikA 'sarIrae' mRtaka zarIra thA 'teNeva uvAgacchaMti' vahAM para aaye| vahAM A karake unhoMne vAlatapasvI tAmali ke mRtaka zarIrakA 'vAme pAe suMbeNa baMdhai ' bAyAM paira rajjU se bAMdhA 'baMdhittA' bAMdha kara ke 'tikkhutto' phira tInavAra 'muhe' usa mRtaka zarIra ke mukha meM 'udduhaMti' thUkA / 'tAmalittIe nayarIe' phira tAmraliptI nagarIke 'siMghADaga-tiga-caukka-caccara-caummuha-mahApayapahesu' zRGgATakake "jeNeva jaMbUdIve dIve" tamo nyai j5 nabhanI dI5 to, " jeNeva bhArahe vAse" tebha yA bhAratavarSa hato, "jeNeva tAmalittI nayarI" bhArata1 mA arti allahii nagarI tI, "jeNeva bAlatavassissa tAmalissa sarIrae" tAmaliptI nagarI pAse jyAM bAlatapasvI tAmalInuM mRta zarIra paDayuM hatuM " teNeva uvAgacchaMti" tyA mAvyA. tyA bhAvAna tebho tAmasIna shmne| "vAme pAe suMbeNa baMdhaI" mA 5 // 27 // 43 5.yo. "baMdhittA" mAMdhAna " tikkhutto muhe uhuhaMti " to tenA bhAMbhA 1 vA2 thUzyA tyA2. mAha "tAmalittIe nayarIe" tAmraliptI nagInA "siMghADaga-tiga-caukka-caccaracaummuha-mahApayapa hesu" QgaDAnA 42nA bhAbhA, Rya bhAga me|| yatA DAya HHHHHHHHH zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 bhagavatIsUtre mArgatrayamilanasthAne, catvare anekamArgamilanasthAne, catuSke catuSpathe, caturmukhe mahApathe 'AkavikaDiM' AkarSavikarSikAm AkarSaNa-vikarSaNam 'kare mANA' kurvantaH 'mahayA mahayA' mahatA mahatA 'sadeNaM' zabdena ghoSeNa 'udghosamANA' muhumuhuH udghoSayantaH udghoSaNAM kurvantaH, 'evaM' vakSyamANaprakAreNa avAdiSuHkaH eSa khalu bho ! sa tAmaliH bAlatapasvI ' sayaM gahiyaliMge' svayaM gRhItaliGgaH svayaM, svayameva dambhakapaTAdinA lokapratAraNArtha gRhItaM svIkRtaM liGgaM sAdhuveSAdi yena saH kapaTasAdhuveSadhArI, 'pANAmAe' prANAmikyA 'pabvajjAe' pravrajyayA 'pancaie' prajitaH ? eSa tAmaliH kevalaM dambhena sAdhuveSaM gRhItavAn na tu vairAgyAdinA sAdhuH saMjAto'sti, ityAzayaH / AkAra jaise mArga meM, trika-tIna mArgoM se milita sthAna meM, catuSkacatuSpatha meM, caturmukha-cAra rAstAvAle mArgameM, mahApatha-rAjamArga meM, sAmAnyamArga meM usa mRtaka zarIra ko 'AkavikaDUi karemANA' idhara udhara AkarSaNa vikarSaNa karate hue-arthAt ghasITate hue 'mahayA mahayA sadeNaM' tathA jora jora kI AvAjase 'udghosemANA' bAra 2 ghoSaNA karate hue 'evaM vayAsI' isa prakAra se kahA 'kesaNaMbho! se tAmalI bAlatavassI sayaMgahiyaliMge, pANAmAe pavvajAe pavvaie' are! o tAmraliptI nagarIke nivAsiyo! dekho -apane Apa daMbha kapaTaAdi bhAva se logoM ko Thagane ke liye saMnyAsI kA veSa dhAraNa karake prANAmikI pravrajyA se pravajita huA yaha vicArA tAmali to kauna ? isane to kevala daMbha se hI saMnyAsikA veSa liyA hai- vairAgya Adi se vAsita hokara nahIM-aisI vRttivAlA evA sthAnamAM, cokamAM, cAra mArga maLatA hoya evA sthAnamAM, aneka mArga maLatA hoya evA sthAnamAM, rAjamArgo para ane sAmAnya mArgo para te tAmalInA zabane "Akavikar3i karemANA" mama tama Dhasayu. sAzate tane bhAga5i2 satI mate "mahayA mahayA saddeNaM " gr bhATA 2iqAthI vA vA2 "udghosemANA evaM vayAsI" ghoSaNA 4Ine mA pramANe 4 -" kesaNaM bho ! se tAmalI bAlatavassI sayaMgahiyaliMge, pANAmAe pavajjAe pavvaie" tAmraliptI nagarImA nivAsiye ! dekhe te kharAM ! daMbha ane kapaTathI lekene ThagavAne mATe pitAnI jAte ja sAdhune veSa dhAraNa karIne prANAmikI pratrajyA lenAra A bicArA tAmalInA kevA hAla thayA che ? teNe vairAgyane kAraNe sAdhune veSa grahaNa karyo nathI paNa daMbhathI lokone zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra. TI. za. 3 u. 1 sU. 24 devakRtatAmale zarIra viDambananirUpaNam 253 evam 'kesaNaM se IsANe kappe IsANe deviMde devarAyA' kaH eSa saH IzAne kalpe IzAno devendraH, devarAjaH ? na ko'pi IzAnanAmA devendraH devarAjaH IzAne kalpe vartate 'ttikaTu' iti kRtvA ityevaMrUpeNa te asurakumArAH bhartsayanto bAlatapasvinaH tAmaleH mRtazarIrakam 'hIlaMti' hIlayanti janmakamamodghATanapUrvakaM nirbhasayanti nindanti ' kutsitazabdapUrvakaM doSo dghATanena anAdriyante 'visaMti' hastamukhAdivikArapUrvakam apamAnayanti 'garihaMti' garhante lokasamakSe garhaNAM kurvanti 'avamannaMti' avamanyante-avahelanAspadaM kurvanti, 'tajaMti' tarjayanti aGgulyAdinirdezena bhayinti, tADayanti yayaha tAmali hai| tathA- 'kesaNaM IsANe kappe IsANe deviMde devarAyA' IzAnakalpa meM devendra devarAja IzAna kauna ? yaha vahAM bhalAM apanI mAyAcArI se pAlita dIkSA ke prabhAva se indra ho sakatA hai kyA ? vahAM para indra hone ke liye to nirdoSarUpa se pAlita dIkSA cAhiye parantu aisA isane kucha nahIM kiyA hai, ataH yaha vahAM IzAnendra kaise ho sakatA hai ? 'tti kaTTa' isa prakAra ghoSaNA meM kaha karake una asurakumAroM ne bAlatapasvI tAmalI ke mRtaka zarIra kI bhartsanA (tiraskAra) karate hue 'hIlaMti' janma, karma aura marmoddhATanapUrvaka usako khUba avajJA kI 'niMdati' nindAkI kutsika zabdoMkA prayoga karate hae khoTe AkSepa kaha 2 kara usakA khUba anAdara kiyA 'visati' ve usake prati khUba khisayA gaye. arthAt apane hAtha muMha vikRta banA 2 kara unhoMne usakA apamAna kiyA 'garihaMti' lokoM ke samakSa usakI garhaNA kI, 'avamannaMti' avahelanA kI vA mATe mA veSa aDae ? cha tathA "kesa NaM IsANe kappe IsANe deviMde devarAyA" zuzAna Tehi - manavAna tenu sAmaya cha ? zutanI daMbhI dIkSAnA prabhAvathI te IzAnendranuM pada prApta karI zake tema che? tyAM Indra banavA mATe te nirdoSa rIte dIkSA paryAyanuM pAlana thavuM joIe. paNa tAmalIe e rIte dIkSA pALI nathI, te te kevI rIte IzAnendra banI zake ? "ttika?" uta ghoss|| 4Ina te masumArAsa te mAsata5vI tAmasInA zanI matsanA (ti22412) 42 "hIlaMti" tana-bha, ma ane mamane ai pADIne tenI bhUpa avajJA 4ii. "diti ninch| 4 4 / 2 zahonA prayoga azana tathA moTA sAkSepa bhUdhIna tena manAha . " khisati" tabhae tenA prtyene| tabhanI zeSa hAya :tathA bhumanI vikRta yaSTAsA dvArA 54yo. "garihati" sonI samakSa tebho tanI gii| (nihA), " avamannaMti" AasanA 4, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 bhagavatIsUtre STayAdinA parighnanti pravyathante prakRSTakutsitadazAmutpAdayantIva 'AkavikaTTi AkarSaNavikarSikAm gharSaNAdinA taccharIraM viDambayantaH 'kareMti' kurvanti 'hIlittA jAvaAkavikaDi' hIlayitvA yAvat AkarSaNavikarNikAm 'karettA' kRtvA egaMte eDaMti'ekAnte eDayanti prakSipanti eDittA pakSiya'jAmevadisi pAu bhUyA tAmeva disiM paDigayA' yAmeva dizaM nirdizya prAdurbhUtA tAmeva dizaM pratigatAH 'taeNaM te' tataHkhalu te 'IsANakappayAsI' IzAnakalpavAsino 'bahave ' bahavaH aneke 'vemANiyA' vaimAnikAH 'devA ya devIoya' devAzca devyazca 'balicaMcArAyahANivatthavvaehi' balicaJcArAjadhAnIvAstavyaiH 'bahUhi' bahubhiH 'asurakumArehi' asurakumAraiH 'devehi' devaH 'devIhiMya devIbhizca ' tAmalissa' tAmale 'tajati' aMguli se use dikhA 2 kara usakI bhartsanAkI 'tAleti' lakaDI vagairaha se use khUba mArA 'parivati' bahuta burI usakI dazA banAI 'pavvahe ti' saba taraha se usakA apamAna kiyA 'Aka. vikaDriM kareMti' aura apanI icchA ke anusAra usa mRtaka deha ko khUba idhara se udhara jamIna para ghasITA 'hIletA jAva Aka. vikaTTi karettA' isa prakAra hIlanA yAvat AkarSaNa vikarSikA (ghasITanA) karake 'egate-eDati' phira unhoMne usa mRtaka zarIra ko ekAnta sthAna meM le jAkara DAla diyA / 'eDittA' ekAnta sthAna meM DAla kara phira ve 'jAmeva disi pAunbhUyA tAmeva disiM paDigayA' asurakumAra ke devI devatA jahAM se Aye the vahIM para vApisa cale gaye 'taeNaM te IsANakappavAsI vahadai vemANiyA devAya devIo' unake cale jAne ke bAda IzAna kalpavAsI una aneka vaimAnika devAne aura deviyoMne 'balicacArAyahANivatthavvaehiM balicaMcArAjadhAnIke nivAsI "tajati" bhAMjI zrIdhA sIdhAna tanI matsanA (ti224|2) 42,"tAleta" alssa mAhithI tene bhUma 584aa," parivati" tenI ghael mAre 6 // 4, "pavvati" 424 2 tenuM 205mAna yu', " AkaDa vikar3i kareMti" bhane te bhRtaheDane tamanI 42chAnusA2 mAma tama game yA Dhasas. "hIletA jAva Akavikar3i karettA" mA zata hAsanA (Aqst) thI sadhana sabhIna 52 mA viSay (DhasaupAnI (yA) paya-tanI himaaye| bArA tenuM apamAna 4rIne "egaMte eDaMti" tamA te mRtazarIrane ekAMta jagyAe laI jaIne pheMkI daine te asurakumAra de ane deviya 'jAmevadisiM pAubbhUyA tAmeva disiM paDigayA'yAMthI mAvyA hatA tyA pAcha yAdayA gayA. taeNaM te IsANa kampavAsI bahave vemANiyA devA ya devIo ya tyA" zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TIkA za.3 u. 1 sU. 24 devakRtatAmale zarIraviDamvananirUpaNam 255 'bAlatavassissa' bAlatapasvinaH 'sarIrayaM' zarIrakam , 'hIlijjamANaM' hIlyamAnam 'nidijamANaM' nindhamAnam 'jAva-AkaDa vikar3i' yAvat AkarSavikapakaM 'kIramANaM' kriyamAga' 'pAsaMti' pazyanti, yAvatkaraNAt 'khisyamAnaM , gImANam , avamanyamAnam , tajya'mAnam , tADayamAnaM, parividhyamAna, pravyathyamAnam ,' iti saMgrAhyam , 'pAsittA' dRSTvA 'AsuruttA' AsurutAH kopAviSTAH santaH 'jAva misamisemANA' yAvat misamisayantaH 'jeNeva' yatraiva yasminneva pradeze 'IsANe' IzAnaH 'devide' devendraH 'devarAyA' devarAjaH AsIt 'teNeva' tatreva tasminneva pradeze uvAgacchaMnti' upAgacchanti uvAgacchittA' bahahiM asurakumArehiM una aneka asurakumAra 'devehiM devIhiM ya' devoM aura deviyoM ke dvArA 'tAmalissa bAlatavasissa' bAlatapasvI tAmalI ke 'sarArayaM' zarIra ko 'hIlijamANaM niMdijamANaM jAva AkaDa vikaDriM koramANaM pAsaMti' hIlyamAna, nindyamAna yAvat AkarSaka vikarSaka kriyamAna dekhA arthAt balicaMcArAjadhAnI ke devoM ne tAmalI kA mRtaka zarIra apane avadhijJAnase pUrvokta durdazA se yukta kiyA huA jaba dekhA-yahAM yAvat zabda se 'khisyamAna, garyamANa avamanyamAna, tajyamAnA, tADayamAna, parividhyamAna, pravyathyamAna, ina saba pUrvokta vizeSaNoM kA saMgraha huA hai| taba ve aisA 'pAsittA' dekhakara 'AsuruttA' ikadama krodha se bhara gaye aura yAvat misamisAte hue'jeNena deviMde devarAyA IsANe' jahAM devendra devarAja IzAna viraajtyArabAda IzAna kalpavAsI te aneka vaimAnika deva ane devie avadhijJAnathI e badhuM joyuM. balicaMcA nivAsI aneka asurakumAra dee ane devayee bAlatapasvI tAmalInA zarIranI je nirbhasane, avajJA AdithI laIne DhasaDavA paryantanI je durdazA 42rI tI te RS. A yAvat' 54thI 'khisyamAna, gahamAna, avamanyamAna, tajyemAnaH tADayamAnaH parividhyamAna, pravyathyamAna' mA pUrvAta zamho praya karAyA che. devendra izAnanA pUrvabhavanA mRta zarIranI asurakumAra deve ane deviye dvArA AvI durdazA thaelI joIne, IzAna ka5 nivAsI devanA kedhano pAra na rahyo "surattA" temA DopathI sAla 25 gayA. tebho 2335 dhA22 4yu. 3153 / agnithI dedIpyamAna mukhAkRtivALA te IzAnaka5 nivAsI deve dAMta kacakacAvIne tathA hAMtanIya 18 42Ine tebhne| gusse 42 421 vAya. "jeNeva debiMde devarAyA IsANe teNeva uvAgacchati" A pAtanI thAne-dane mama bhApapAne mAra, temA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 bhagavatI sUtre upAgamya' karayala pariggahaye' karatalaparigRhItam 'dasana haM' dazanakhaM 'sirasAvattaM ' zirasAssa maNDalAkAraparibhramaNaviSayIbhUtaM ' masthae ' mastake aJjaliM karasampuTa 'kaTTU' kRtvA 'jaeNaM' jayena jayazabdoccAraNena 'vijaeNaM' vijayena vijayazabdoccAraNena ca 'vaddhAveti' varddhIpayanti 'baddhAvettA' vardhApayitvA ' evaM vayAsI ' avAdiSu :- evaMkhala 'devANupiyA ! bhodevAnupriyAH ! 'balicaMcArAyahANivatthasayA' balicacArAjadhAnIvAstavyAH 'bahave' vahava: 'asurakumArA devA ya devIoya' asurakumArA devAca devyazva 'devANuppiye' devAnupriyaM bhavantam ' kAlagae' kAlagataM 'jANatA' jJAtvA 'IsANe' IzAne ' kappe ' kalpe ' iMdattAe ' indratvena 'uvabanne' upapannam 'pAsettA' dRSTvA 'AsuruttA' AsurutA: atyantakopAviSTAH mAna the 'teNeva uvAgacchaMti' vahA~ para gaye 'uvAgacchittA' vahAM jAkara ke unhone 'karayala pariggAhiyaM dasanahaM sirasAvattaM matthae aMjali kahu' donoM hAthoM kI aMjali banAkara aura use zira para ghumAkara 'jaeNaM vijaeNaM' jaya aura vijaya zabdoccAra pUrvaka 'baddhAveMti' una IzAnendrako badhAe / ' baddhAvittA' badhA karake phira ve 'evaM vayAsI' unase isa prakAra kahane lage ' evaM khalu devANupiyA' he devAnupriya ! 'balicacArAyahANivatthavvayA' balicacA rAjadhAnI ke rahanevAle 'bahave' aneka 'asurakumArA devAya devIoya' asurakumAra devoMne aura deviyoMne 'devANuppie kAlagae jANittA' Apa devAnupriya ko kAla gata jAna karake tathA 'IsANekappe' IzAna kalpa meM 'iMdattAe' indrakI paryAya se Apako 'uvabanne' utpanna huA 'pAsettA' dekhakarake 'AsunayAM devendra devarAya IzAna mizantA hatA tyAM gayA. "uvAgacchittA" tyAMne tebho " karayalaparigahiyaM dasanahaM sirasAvataM matthae aMjalIM kaTu " ane hAthanI manasi manAvIne tene bhasta para ghumAvIne "jaeNaM vijaeNaM" "mAyano bhya ho, aaaayne| vibhya ho," mevA zabdoccAra pUrva " baddhAveti " 4zAnendranuM sanmAna yu. " baddhAvittA " sanmAna urIne "evaM vayAsI" tebhANe ghazAnendrale zmApramANe 'dhu "" " baliAMcA rAjahANi vattha ' evaM khalu devANuppiyA ! " he hevAnupriya ! vvayA 5 alicacA rAjadhAnImAM nivAsa karanArA 66 bahave asurakumArA devAya devIo ya mane asurakumAra devo bhane deviyo " devANuppie kAlagae jANittA " Aya hevAnupriyane majadharma cAbhIne "IsANe kappe " chazAna Devala 8bhAM "IdattAe" " ndranI paryAye "utravanne pAsettA" utpanna thayelA lene 'AsurattA' " zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.1 sU. 25 IzAnendrakRtakopasvarUpanirUpaNam 257 santaH 'jAva-egante' yAvat ekAnte 'eDeMti' eDayanti prakSipanti yAvatpadena tAmaleH bhavataH zarIrakam hIlayanti, nindanti, khiMsanti, garhante, avamanyante, tarjayanti, tADayanti, parighnanti, pravyathante, AkarSavikarSikAM kurvanti ityAdi saMgrAhyam / 'jAmeva disiM' yasyAmeva dizi 'pAunbhUA' prAdubhUtAH 'tAmeva disiM' tasyAmeva dizi 'paDigayA' pratigatAH pratinivRttAH |suu024|| mAlam-"taeNaM se IsANe devide, devarAyA tesi IsANakappavAsINaM bahUNaM vemANiyANaM devANa ya, devINa ya, aMtie eyamahaM socA, nisamma Asumatte, jAva-misimisemANe tattheva sayaNijjavaragaye tivaliyaM bhiuDi niDAle sAhaTTa balicaMcA rAyahANi ahe, sapakkhi sapaDidisiM samabhiloei, taeNaM sA balicaMcA rAyahANI IsANeNaM devideNaM devaraNNA ahe, sapakkhi, sapaDidisiM samabhiloiA samANI teNaM divappabhAveNaM iMgAlabbhUA, mummurabbhUA, chAriyabbhUA, tattakavallakabbhUA, tattA rattA' krodha se bhara kara 'jAva egate' yAvat ekAnta meM 'eDeti' Apake mRtaka zarIra ko pheMka diyA hai| yahAM yAvat padase "hIlayanti, nindanti, khisaMti, garhante, avamanyante, tarjayanti, tADayanti, parighnanti, pravyathante, AkarSavikarSikAM kurvanti" ityAdi pUrvokta pAThakA saMgraha huA hai| isa prakAra Apake mRtaka zarIra kI durdazA karake aba ve deva deviyAM 'jAmeva disi pAunbhUyA, tAmeva paDigayA' jisa tarapha se Aye the usI tarapha cale gaye haiM // sU0 24 // bdhathI mati bhraSTa thaIne ApanA mRta zarIranuM apamAna Adi karIne tene ekAnta jagyAe nAkhI dIdhuM che. ahIM asurakumAree tAlInA mRtazarIranI je durdazA karI itI tenuM samaya vana e 42j naye. " jAmeva disiM pAubbhUyA, tAmeva paDigayA " maapn| pUrva manA mRta zarIranI meM prAranI huIzana tamA 2 dizAmAMthI AvyA hatA, te dizAmAM pAchAM pharI gayA che. je sUi 24 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 bhagavatIsUtre samajoinbhUA, jAyA yA vi hotthA, taeNaM te balicaMcArAyahANivatthavayA bahave asurakumArA devA ya, devIoya taM balijaMcArAyahANi iMgAlabbhUyaM, jAva-samajoibbhUaM pAsaMti, pAsittA bhIA, tatthA, susiA, uviggA, saMjAyabhayA, savao samaMtA AdhAti, paridhAveMti, annamannassa kAyaM samaturaMgemANA ciTuMti, taeNaM te balicaMcArAyahANi vatthavvayA bahave asurakumArA devA ya, devIo ya IsANaM deviMdaM, devarAyaM parikuviyaM jANittA IsANassa deviMdassa, devaraNNo taM divvaM deviIi, divaM devajjuiM divaM devANubhAgaM divvaM teyalessaM asahamANA savve sapakkhi, sapaDidisiM ThiccA karayalapariggahiyaM dasanahaM sirasAbattaM matthae aMjaliM kaTTha jaeNaM, vijaeNaM vaddhAviti, evaMvayAsI-aho! NaM devANuppiehi divA devir3I, jAva-abhisamapaNAgayA, taM divANaM devANuppiyANaM divA deviDDI, jAva-laddhA, pattA abhisamaNNAgayA, taM khAmemo devANuppiyA! khamaMtu devANuppiyA ! khamaMtu marihaMtuNaM devANuppiyA ! NAI bhujo bhujo evaM karaNayAeNaM tikaTu eyamaDhaM sammaM viNaeNaM bhujo bhujo khAme ti, taeNaM se IsANe deviMde, devarAyA tehiM balicaMcArAyahANivatthavvehiM bahUhi asurakumArehi, devehi, devIhi ya eyamadraM sammaM viNaeNaM bhujo bhujjo khAmie samANe taM divvaM deviDi, jAva-teyalessaM paDisAharai, tappabhiiMca NaM goyamA ! te balicaMcArAyahANivatthavvayA bahave asurakumArA devA ya, devI zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TIkA za. 3 u.1 sU. 25 IzAnendrakRtakopasvarUpa nirUpaNam 259 o ya IsANaM devidaM, devarAyaM Ar3hati, jAva-pajjuvAsaMti, iMsANassa deviMdassa devaraNo ANA--uvavAyavayaNa-nidese ciTThati, evaM khalu goyamA ! IsANeNaM devideNaM, devaraNNA sA divyA deviTTI jAva-abhisamaNNAgayA // sU0 25 // __chAyA-tataH sa IzAno devendraH, devarAjasteSAm IzAnakalpavAsinAya bahUnAm vaimAnikAnAm devAnAJca devInAca antike imam artha zrutvA, nizamya AsuruptaH, yAvat misamisayan tatraiva zayanIyavaragatastribalikAM bhRkuTiM lalATe saMhRtya balicaJcArAjadhAnIm adhaH, sapakSam, sapatidizam samabhilokayati, tataH 'taeNaM IsANe deviMde devarAyA' ityAdi / sUtrArtha-(taeNaM) isake bAda deviMde devarAyA IsANe) devendra devarAja IzAna ne (tesiM IsANakappavAsINaM) bahUNaM vemANiyANaM devANAya devINa ya aMtie eyamahU~ socA nisamma) una IzAnakalpameM rahane bAle aneka vaimAnika devoM aura debiyoM ke mukhase jaba isa bAtako sunA aura usakA vicAra kiyA-to sunakarake aura vicAra karake baha (Asurutte) usI samaya krodha se bhara gaye (jAva misimisemANe tattheva sayaNijavaragaye) yAvat misamisAtA huA vaha vahIM para devazayyA meM baiThA rahA (tivaliyaM bhiDiM niDAle sAhaTTa) aura vahIM se tIna bala paDe aisI apanI bhRkuTiko kapAla meM caDhAkara (bali"taeNaM IsANe deviMde devarAyA" tyA sUtrA- (taeNaM deviMde devarAyA IsANe) te vendra, 12||y 4Ane (tesiM IsANakappavAsINaM bahUNaM vemANiyANaM devANa ya devINa ya aMtie eyamaDhe socA nisamma) te JAIH485mA 2 naa2|| bhane vaibhAni vo bhane viyone mukhe te vAta sAMbhaLI ane teNe te vAtano vicAra karyo. te vAta sAMbhaLIne tathA te yAtanA diyA2 4zana (Asurutte) tene DopAni Hyii 4yo, tethe 235 dhA265 4yu (jAva misimisemANe) dhAvezathI 6ita 4yayAvato te (tattheva sayaNijjavaragaye) tyA 31pyA 52 mesI 2al. (tivaliyaM bhiuDiM niDAle sAhaTu) bhane 4ANamA 14 3mA 53 mevI zete Ti yaupAne (balicacArAyahANiM ahe sapakkhi sapaDidisiM samabhiloei) tere masiyA 24AnInI nIyanI mAnubhAM, yAre zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 bhagavatIsUtre sA balicaJcArAjadhAnI IzAnena devendreNa, devarAjena adhaH sapakSam sapatidizi samabhilokitA satI tena divyaprabhAveNa aGgArabhUtA, mummurabhUtA, bhasmIbhUtA, taptakaTAhakabhUtA, taptA samajyotirbhUtA jAtA cApi abhavat, tataste balicaJcArAjadhAnIvAstavyA bahavo'surakumArAH devAzca devyazca tAM balicaJcArAjadhAnIm aGgArabhUtAm , yAvat-samajyotibhUtAm , pazyanti, dRSTvA bhItAH, trastAH, zuSkAH, caMcArAyahANi ahe sapakkhi sapaDidisiM samabhiloei) usane balicaMcA rAjadhAnI ko nIce meM, cAroM dizAoM meM aura vidizAo meM dekhA / (taeNaM sA balicacA rAyahANI IsANeNaM deviMdeNaM devarannA ahe sapakkhi sapaDidisiM samabhiloiyA samANI) isa prakAra krodhAveza se devendra, devarAja, IzAnake dvArA nIce-sAmane-cAroM dizAomeM evaM cAroMhI vidizAoMmeM dekhI gaI vaha valicaMcArAjadhAnI ( teNaM divyappabhAveNe iMgAlabbhUyA) indra ke uSNa tejolezyArUpa usa prabhAva se usI samaya aMgAre jaisI ho gaI (mummurabbhUyA) tuSAgni ke jaisI ho gaI (chAriyabhUyA) rAkha jaisI ho gaI (tattakabelukabhUyA) tapI huI kaDAhI jaisI ho gaI (tattA) sAkSAt agni jaisI ho gaI / (samajoinbhUyA) eka sI jyoti jaisI ho gaI / (taeNaM te balica'cA rAyahANi vatthavvayA bahave asurakumArA devA ya devIo ya taM balicaMcArAyahANiM iMgAlabbhUyaM jAva samajoinbhUyaM pAsaMti) isake bAda balicaMcA rAjadhAnI ke nivAsI una aneka asurakumAra devoMne aura deviyoMne jaba usa balicacArAjadhAnIko aMgAre jaisI yAvat ekasI hisAyamA bhane sAre muzAyAmA na042 nAbhI. (taeNaM sA balicacA rAyahANI IsANeNaM devideNaM devaranA ahe sapakkhi sapaDidisiM samabhiloiyA samANI) A rIte jyAre devendra devarAja IzAne krodhAvezathI jyAre balicaMcA rAdhAnInI nIce, nyAre hizAye tathA yAre mUcha leyu tyAre ( teNaM divyappabhAveNaM iMgAlabbhUyA ) te balicaMcA rAjadhAnI, IzAnendranA tejalezyAnA divya prabhAvathI eja samaye aMgArA 24 manI 4 (mummurabbhUyA) tuSAni (yomAnA zata athavA manA na bhUsuM sAthI pragaTatA mani) vI tha6. (chAriyabhUyA) 25 vI 54 4. (tattakavelukabbhUyA) tata tApa vA tha/ 8. (tattA) sAkSAt maniva thA (samajoinbhUyA) medhA! yAti samAna 4 . (taeNaM te balicacArAyahANivasthavvayA bahabe asura kumAra devA ya devIo ya taM balicaMcA rAyahANi iMgAlabbhUya jAva samanoinbhUyaM pAsaMti) te maliyA yAnImA psnaa2| sane asurakumAra devo ane deviyAe jayAre te balicaMcA rAjadhAnIne aMgArA jevI, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma.TI. za. 3 u. 1 sa. 25 IzAnendrakRtakopasvarUpa nirUpaNam 261 udvignAH, saMjAtabhayAH, sarvataH, samantAt, AdhAvanti, paridhAvanti, anyonyasya kAyaM saMzliSyantaH tiSThanti, tataste balicaJcArAjadhAnIvAstavyAH bahaghaH asurakumArA devAzca, devyazca IzAnaM devendra devarAja parikupitaM jJAtvA, IzAnasya devendrasya, devarAjasya tAM divyAM devaddhim, divyAM devadyutim divyaM devAnubhAgam , divyAM tejolezyAma asahamAnAH sarve sapakSa sapatidizaM sthitvA karatalaparigRhItaM dazanakha zirasAvatam mastake aJjaliM kRtvA, jayena vijayena jyoti jaisI dekhI to (pAsittA) dekha karake (bhIyA tatthA) ve sabake saba bhIta (Dara gaye) hue, trasta hue (susiyA) baDe jora 2se sAMsa lene laga gaye ( uvviggA) udvigna ho gae (saMjAyabhayA savao samaMtA AdhAti) cAro tarapha se unhe bhaya vyApta ho gayA ataH ve cAro ora saba prakAra se bhAgane lage (paridhAveMti) dauDane lage (anna mannassa kAyaM samaturagemANA ciTuMti) aura ApasameM eka dUsareke zarIra ko pakar3ane lge| (tae NaM te balicaMcArAyahANivatthavvayA vahave asurakumArA devAya devIo ya IsANaM deviMdaM devaraNaM parikuviyaM jANittA) jaba balicacArAjadhAnI ke nivAsI aneka asurakumAradevone aura deviyoMne devendra devarAja IzAna ko parikupita jAnA to jAna karake ve (IsANassa deviMdassa devaraNNo taM divvaM debiti divvaM devajjuiyaM divvaM devANubhAge, divyaM teyalessaM asahamANA savve sapakkhi sapaDidisiM ThiccA karayalapariggahiyaM dasanahaM sirasAvattayaM matthae tuSAgni jevI, rAkha jevI, tapta tAvaDA jevI, pratyakSa agni jevI ekadhArI ti samAna le tyAre (pAsittA bhIyA tatthA) te sI use gayA, te maniyA vAsI gayA, (susiyA) ayane 4ANe tabhanI yAsAravAsanI gati dhI gaI. (udhiggA) advina gayA, (saMjAyabhayA savvao samaMtA AdhAti tathA yAre ta25 sayathI dherA gayA. tethI te yome2 bhAzA amil. ( paridhAvati ) hai| hoDa 4216 mAyA, (annamannassa kAyaM samaturagemANA ciTThati) mana bhayana // 2 me bhItane vA 57yA. (taeNaM te balicaMcArAyahANIvatthavvayA bahave asurakumAra devA ya devIo ya IsANaM deviMdaM devaraNaM parikuviyaM jANittA) tyAre te balicaMcA rAjadhAnImAM rahetA aneka asurakumAra devo ane deviyAe jANyuM ke hevendra 128 zAna tamanA 52 pAyamAna thy| che. (IsANassaM deviMdassa devaraNNo taM divyaM deviDa divyaM devajjuiyaM divvaM devANubhAgaM, divvaM teyalessaM asahamANA savve sapakkhi sapaDidisiM ThicA karayalapariggahiyaM dasanaI sirasAvattayaM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 bhagavatIstre vardhApayanti, vardhApayitvA evam avAdiSuH-aho ! devAnupiyaiH divyAdevardiH, yAvat-abhisamanvAgatA, sA divyAnAM devAnupriyANAm divyA devaddhiH, yAvatlabdhA, pAptA, abhisamanvAgatA, tat kSamayAmo devAnumiyAH ! kSamantAm devAnupriyAH ! kSamitum arhantu devAnupiyAH ! naiva bhUyobhUyaH evaMkaraNatayA itikatvA imam artham samyag vinayena bhUyobhUyaH kSamayanti, tataH sa IzAno devendraH, aMjaliM kaTTa jaeNaM bijaeNaM baddhAviti ) devendra devarAja IzAna kI usa divya devarddhi divya devadyuti, divya devAnubhAva, aura divya tejolezyAko nahIM sahana karate hue sabake saba devendra devarAja IzAnake sAmane, usakI cAro dizAoM meM, cAroM vidizAoM meM, khaDe ho gaye, khaDe ho kara dazoM nakha jisameM Apasa meM jur3a jAte hai aisI donoM hAthoMkI aMjali banA karake aura use zirasAvartayukta karake mastaka para rakhate hue ye phira ApakI jaya ho ApakI vijaya ho isa prakAra ke jayavijayayukta zabdo se use bolane lage aura (evaM vayAsI) isa prakAra se kahane lage (aho NaM devANuppiehiM divcA deviDDA jAva abhisamaNNAgayA) aho ! Apa devAnupriya ne jo divya devarddhi yAvat prApta kI hai (taM divyANaM devANuppiyANaM divyA deviDI jAva laddhA, pattA abhisamaNNAgayA) vaha yAvat labdha prApta evaM abhisamanvAgata divya devarddhi Apa divya devAnupriyakI hama logoMne acchI taraha se pratyakSa dekhalI hai / (taM khAmemo devANuppiyA ! khamaMtumatthae aMjaliM kaTTa jaeNaM vijaeNaM baddhAviti) hevendra, 3128 zAnanIta hivya devaddhi, divya devati, divya devaprabhAta ane divya tejalezyA teo sahana karI zakyA nahIM. teo badhAM devendra, devarAja IzAnanI sAme. cAre dizAomAM tathA cAre khUNAmAM ubhA thaI gayAM. te vakhate temaNe temanA hAthane joDIne evI rIte, aMjali banAvI ke dase nakha eka bIjA sAthe maLI jAya. te aMjaline mastaka para rAkhIne temaNe IzAnendrane namaskAra karyA. "Apano jaya he, Apane vijaya he ! evA jayaghoSathI tabhara dhyAnendranu sanmAna yu bhane (evaM vayAsI) 2 pramANe hyu- (aho NaM devANuppiehiM divyA deviDa jAva abhisamaNNAgayA) he vAnupriya ! mAre divya paddhi, vidhuti, hivyamA prApta yA cha, (taM divvANaM devANuppiyANaM divyA deviDa jAva lar3A, pattA, abhisamaNNAgayA) me0yA cha, mnismvaagata karyA che, te divya devaddhi Adi ame Aje amArI AMkhothI joyA che zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TIkA za. 3. u. 1 sU0 25 IzAnendrakRtakopasvarUpavanirUpaNam 263 devarAjaH taiH balicaJcArAjadhAnIvAstavyaiH bahubhiH asurakumAraiH devaiH devIbhizca etamartham , samyaga vinayena bhUyobhUyaH kSamitaH san tAM divyAM devarddhim, yAvat tejolezyAM pratisaMharati, tatmabhRti ca gautama ! te bali caJcArAjadhAnI devANuppiyA !) he devAnupriya ! hama Apa se kSamA mAMgate hai| he devAnupriya ! Apa hame kSamA de| [khamaMtu marihaMtu devANuppiyA] he devAnupriya ! Apa kSamA deneke yogya haiN| [NAI bhujjo bhujjo evaM karaNayAeNaM tikaDe eyama samma viNaeNaM bhuno bhujo khAmeM ti] aba Age hama aisA nahIM kareMge isa prakAra kahakara unhoMne apane isa arthakI-arthAt kRta aparAdha kI vinaya se namra hokara acchI taraha se vAraM vAra kSamA maaNgii| taeNaM se IsANe devide devarAyA tehiM balica cArAyahANivatthabvehiM bahUhiM asurakumArehiM devehiM devIhiMya eyamaTuM sammaM viNaeNaM bhujjo bhujokhAmie samANetaM divvaM deviti jAva teyalessaM paDisAharai]isa prakAra devendra devarAja ne una balicaMcArAjadhAnI nivAsI aneka asurakumAra devoM aura deviyoMke dvArA apane aparAdhakI acchI taraha se vinaya se namra hokara kSamA mAMgane para kSamA karate hue usa apanI divya devaddhi ko yAvat tejolezyAko (taM khAmemo devANuppiyA ! khamaMtu devANuppiyA !) to ame! panI kSamA bhAjIye chIme, hevAnupriya ! mA5 samAsa hopanI kSamA mApA. (khamaMtu marihaMtu devANuppiyA) devAnupriya ! 25 kSamA hevAne yogya che. mabhane kSamA pAtra roll bhA5 mbhaa2|| 35225 mA 42. (NAI bhujo mujjo evaM karaNayAe NaM tikaTu eyamaDhe sammaM viNaeNaM bhujo bhujo khAmeM ti) ve sabhe 4ii 555 me nahI karIye. A pramANe kahIne temaNe pitAnA aparAdhanI vAraMvAra vinayapUrvaka kSamA mAgI (taeNaM se IsANe deviMde devarAyA tehiM balicaMcArAyahANivatthavvehi bahuhiM amurakumArehi devehiM devIhi ya eyamaDha sammaM viNaeNaM bhujo bhujo khAmie samANe taM divvaM deviDhei jAva teyalessaM paDisAharai) mA zata matiya yA rAjadhAnI nivAsI aneka asurakumAra deva ane devIoe potAnA aparAdhanI atizaya vinaya ane namratApUrvaka jyAre devendra devarAja IzAna pAse kSamA mAgI, tyAre temaNe temanI divyadevaddhi Adine tathA tenolesyAne pAchI kheMcI lIdhI, eTale ke temaNe temane aparAdha mApha karyo, ane je tejaleyAthI teo trAsI gayA hatA, te zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 bhagavatIsare vAstavyAH bahavo'surakumArAH devAzca, devyazca IzAnam devendram , devarAjam Adiyante, yAvatparyupAsate, IzAnasya devendrasya, devarAjasya AjJopapAta-vacananirdeze tiSThanti, evaM khalu gautama ! IzAnena devendreNa devarAjena sA divyA devaddhiH, yAvat abhisamanvAgatA // mU0 25 // TIkA-"taeNaM se" tataH khalu sa 'IsANe' IzAnaH 'devide' devendraH devarAjaH 'tesiM' teSAm IsANakappavAsINaM' IzAnakalpavAsinAm 'bahUrNa' pIche kheMca liyA, arthAt unake apane aparAdhakI kSamA mAMgane para IzAna ne unake aparAdha ko kSamA kara diyA aura apanI tejolezyA saMhRta karalI [tappabhiica NaM goyamA ! te balicacArAyahANivatthavvayA bahave asurakumArA devA ya devIo ya IsANaM devidaM devarAyaM Ar3hati, jAva pajjuvAsaMti] usa dina se lekara he gautama ! una balicaMcArAjadhAnI ke rahanevAle aneka asurakumAra devoMne aura deviyoM ne devendra devarAja IzAna kA Adara kiyA yAvat usakI pryupaasnaakii| [IsANassa deviMdassa devaraNo ANA. uvavAya vayaNaniddese ciTThati] tathA tabhI se devendra devarAja IzAna kI AjJA meM sevA zuzraSA meM, vacana meM, aura nirdeza meM rahane lge| [ evaM khalu goyamA! IsANeNaM devideNaM devaraNNA sA divvA deviDI jAva abhisamaNNAgayA] isa prakAra se he gautama ! devendra devarAja IzAna ne vaha divya devarddhi yAvat abhisamanvAgata kI hai // TIkArtha-'taeNaM' isake anantara 'IsANe devide devarAyA' devendra devarAja IzAnane jaba 'tesiM IsANakappavAsINaM bahUrNa mANiyANaM' tozyA pAchI meM yA sIdhI. (tappabhiI ca NaM goyamA ! te balicaMcArAyahANi vattha vayA bahave asurakumArA devA ya devIoya IsANaM devidaM devarAyaM ADhati, jAva pajjuvAsaMti) gautama ! tyArathI 13 4Ine paliyayA 24AnInivAsI aneka asurakumAra de ane deviye devarAje IzAnendrane Adara Ape che ane tabhanI upAsanA 42 cha. (IsANassa devidassa devaraNNo ANA-uvavAya vayaNanidese citi) tyArathI to vendra devarA zAnanI mAjJA, kyana bhane nihu~ zane uthAmatA nathI. teo temanI sevA zuzraSA karavAne tathA AjJA anusaravAne tatpara rahe che (evaM khalu goyamA ! IsANeNaM devideNaM devaraNNA sA divyA deviDDI jAba abhisamaNNAgayA ) gautama ! mA pra42 hevendra 1218 Jun mA hiya 45samRddhi AdinI prApti karI che. - "taeNaM IsANe devide devarAyA tyAha" nyArezAna nivAsI bhane / bhane viyonI "aMtie" pAsethI (maTale bhane bhubhe) devendra he104 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TIkA za.3 u. 1 sa. 25 IzAnendrakRtakopasvarUpa nirUpaNam 265 bahUnAm 'vemANiyANaM' vaimAnikAnAm 'devANa ya devINa ya' devAnAJca devInAzca 'aMtie' antike-samIpe 'eyamaTuM' imamartham etAdRzaM svAvamAnajanaka svazarIrAvagharSaNakadarthanAdikam 'socA' zrutvA 'nisamma' nizamya hadiavadhArya 'AsuruttaH' AsuruptaH nitAntakopAviSTaH 'jAva-misamisemANe' yAvat misa misayan krodhena 'misamisa' iti zabdaM kurvan yAvatpadena 'kupitaH caNDakitaH' iti saMgRhyate 'tattheva' tatraiva IzAnakalpe eva 'sayaNijjavaragaye' zayanIyavaragataH zreSThazayyAsthita eva 'tivaliyaM' trivalikAM 'bhiuDiM' bhRkuTi 'NiDAle' lalATe 'sAha1' saMhatya 'balicaMcA rAyahANi ahe' balicaJcArAjadhAnIm adhaH adha. una IzAnakalpa meM rahanevAle aneka vaimAnika 'devANaM devINa aMtie' devoM aura deviyoM ke pAsa se arthAt mukha se 'eyamaTuM' isa arthako ki unhoMne merA apamAna karane ke nimitta mere mRtaka zarIra ko jamIna para bahuta hI burI taraha se krodhAdika ke Aveza meM Akara ghasITA hai, usakI kadarthanA durdazA Adi kI hai, sunA to 'socA nisamma' suna karake aura usa para acchI taraha se vicAra karake vaha Asurutte' atyantakopa meM IzAnendra bhara gayA 'jAva' 'misamisemANA' aura yAvat unake isa duSkRtya para use misamisI chuTa AI-krodha ke Avega se usake mukhase "misa misa" aisA zabda nikalane laga gayA, yahAM yAvatpada se 'kupita, caNDakita' ina padoM kA saMgraha huA hai / 'tattheva sayaNijjavaragae tivaliyaM bhiurDi' vahIM para apanI zayyA para baiThe 2 usane apanI bhrakuTi ko canA liyA usameM trivalI paDa gaI 'niDAle sAha ' mastaka para isa prakAra se trivaliyukta bhauha caDhAkara usane 'balicaMcArAyahANi' IzAne jyAre A vAta jANI temanA pUrvabhavanA mRta zarIranI asurakumAre dvArA rAyasI zinI vAta nyAre tebho tell) tyAre "socA nisamma" te pAta sAlaNAne tathA te viSa manamA viyA2 4zane "Asurute" tamanA dhana pAra na nA "jAva misimasemANA" satyata dhAvezana sIdhe tebhAnA 318 van evil, temA dAMta 4yayAvA yA mahI "jAva" pahathI "kupita, caNDakita" pahAnA saDa thye| cha. ve dhAvezamA zAnendra zu yu te sUtra42 matAva cha " tattheva sayaNijjavaragae tivaliyaM miuDi niDAle sAhaTTa" tyA potAnI zaiyyA 52 beThAM beThAM temaNe evI te brakuTi caDAvI ke temanA lalATa para traNa rekhAo upasI AvI. (A satra dvArA temane atizaya ThaMdhAveza prakaTa karyo che) A rIte temaNe zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 bhagavatIsUtre stAt 'sapakkhi' sapakSam paritaH caturdiA 'sapaDidisi sapratidizam IzAnAdi catuH koNeSu samabhiloei ' samabhilokayati 'taeNaM sA' tataH khalu sA 'balicaMcArAyahANI IsANeNaM devi deNaM devaranA ahe sapakkhi sapaDi disiM samabhiloiyAsamANI' balicaJcArAjadhAnI IzAnena devendreNa devarAjena adhaH upari paritaH samantAt samabhilokitA satI 'teNaM' tena 'divvappabhAveNaM' divya prabhAvega uSNatejolezyArUpeNa tejasA 'iMgAlabbhUA' aGgArabhUtA prajvalatkASThabhUtA saMtaptAyo golakavatsaMjAtA (taptalohagolakavat ityarthaH) 'mummurabbhUmA'muramurabhUtA tupAgni vatsaMpannA'chAriya-bhUA' bhasmIbhUtA iva 'tattakavellakanbhUbhA' taptakaTAhaka licaMcArAjadhAnI ko 'ahe' jo ki usake nivAsa se nIce thI 'sapakkhi sapaDidisiM' cAroM dizAoM se cAroM tarapha se aura cAroM hI IzAna Adi konoMkI ora se arthAt vahIM baiThe 2 usane use nIce U~ce saba tarapha se 'samabhiloeI' dekhA, isa taraha 'sA balicaMcArAyahANI IsANeNaM deviMdeNaM devarannA ahe sapakkhi sapaDidisiM samabhiloiyA samANI' usa devendra devarAja IzAna ke dvArA nIce U~ce cAroM dizAoM evaM vidizAo kI tarapha se dekhI gaI vaha balicaMcArAjadhAno usI samaya 'teNaM divyappabhAveNaM' usake usa divyaprabhAva se- uSNa tejolezyArUpa apUrva zakti se 'iMgAlanbhUyA' jalate hue kASTha ke jaisI ho gaI, athavA saMtapta lohe ke gole jaisI bana gii| 'mummurambhUyA' tuSAgni ke jaisI ho gaI arthAt-jaise tuSAgni dhIre 2 sulagato rahatI hai vaha bhI isI taraha se dhIre 2 sulagane laga gii| 'chAriyanbhUyA' yahAMtaka ki vaha kisI 2 pradeza meM bila"balicacA rAyahANI" oghAvazamazaSTiyA mAsayaMyA 24dhAnI "ahe" na tamanA nivAsasthAnanI nAyanI mAgume mAvezI tI, "sapakvi sapaDidisiM samabhilAeitanI sAre himAmA tathA bAre vihizobhA zAnAhi sAre mAmA najara nAkhI (tejalezyA choDI) temanI pAzabharI daSTi balicaMcA rAjadhAnI para paDatAM te balicaMcAnA tathA temAM nivAsa karanArA asurakumArAdinA zA hAla thayA hatA nIyana sUtrImA matAnyu cha-" teNaM divyappabhAveNaM" temanA te hivyamAthItabhanI tozyAnA prAthI masiyA rAyAnI "iMgAlabbhayA" sAtA nA 2vI athavA tapAan adinA 0 vI manI 5, "mammarambhUyA" taSAgni jevI rIte bhUsAne saLagAvavAthI dhIme dhIme saLagyA kare che evI rIte dhIme dhAma savA al. "bAriyambhayA" prazabhA to majAna rAmavI zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra. TIkA za.3 u.1 sU. 25 IzAnendrakRtakopasvarUpanirUpaNam 267 bhUtA 'tattA' taptA sAkSAt prajvaladagnibhUtA 'samajjoinbhUA' samajyotirbhUtA 'jAyA yAvi' jAtA cApi 'hotthA' abhavat viSamapavyAkhyAne kriyate, 'taeNaM' tataH khalu te 'balicaMcArAyahANi vatthavvayA bahave' balicaJcArAjadhAnIvAstavyA vahavaH aneke asurakumArAH devAH devyazca 'taM balicacArAyahANi' tAM balicazcArAjadhAnIm ' iMgAlabbhUaM' aGgArabhUtAM 'jAva-samajjoinbhUaM ' yAvat samajyotirbhUtAM 'pAsaMti' pazyanti, yAvatpadena 'muramurabhUtAM bhasmIbhUtAm tapta kaTAhakabhUtAm' iti saMgRhyate, 'pAsittA' dRSTvA 'bhIA' bhItAH 'tatyA' trastAH bAsena vidvalAH 'tasiyA' trAsitAH trAsaM prAptAH duHkhitA ityarthaH 'uviggA kula rAkha jaisI bhI ho gaI / 'tattakavellaka bhUyA' kahIM 2 vaha tapI huI kaDAhI jaisI bana gaI tapo huI kaDAI meM garamI Upara se nahIM dikhAI detI hai para chUne se vaha mAlUma paDatI hai isI prakAra se vaha balicaMcArAjadhAnI bhI kisI 2 pradeza meM vijalI ke karaNTa se yukta padArtha jaisI bana gaI arthAt uSNa bana gaI 'tatta' kahIM 2 vaha atyanna jAjvalyamAna agni ke tulya ho gii| 'samajjoInbhUyA' isa taraha vaha eka tarahase agni ke puMja jaisI hI bana gii| viSama padoMkI vyAkhyA AgekI jA rahI hai| 'taeNaM' jaba balicaMcArAjadhAnI kI isa prakAra ko durdazA hotI huI 'balicaMcArAyahANivatthavvayA bahave' balicaMcArAjadhAnI ke nivAsI aneka asurakumAra devone aura deviyoM ne apanI AMkhoM se nihArI arthAt 'balicaMcArAyahANiM' balicaMcArAjadhAnI ko vahAM ke rahanevAle devone aura deviyoM ne 'iMgAlabbhUyaM jAva samajoinbhUyaM' aMgArarUpa meM banI huI yAvat agni ke jaisI banI huI 'pAsaMti' jaba dekhA to 'pAsittA' dekhate hI unake chakke chUTa gaye, meM 'bhIyA' bhayabhIta ho gaye 'tatthA' trAsa se vihvala bana gaye duHkhI 4 . "tattakavellakanbhayA" tapAvelA tA2vI tenI 6 // -tapApekSA tAvaDAne sparza karanAra jema dAjhI jAya che tema tyAM nivAsa karanArAo dAjhavA lAgyA. " tanA" te atizaya te42vI masi 2ii manI B. "samajjoInbhayA" mAzate te mazinA pU04 vI manI 1). taeNaM balicaMcArAyahANivatthavyayA nyAre maliyA rAjadhAnInI uparokata dazA thai tyAre tyAMnA nivAsI asurakumAra deva ane deviyenI kevI DAsata 4 te satramA nAyanAM sUtrodA 5442 cha-"pAsittA" nyAre tamadhe 5caMcA rAjadhAnInI upareta saLagatA kASTha, tuSAgni, tapAvelA tAvaDA Adi jevI tapta sata. tyAre tamA 'bhIyA' bhayabhIta tha6 gayA, 'tatthA' vAsathI mANa0yA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 bhagavatImratre udvignAH udvegayuktAH, 'saMjAyabhayA' saMjAtabhayAH 'savyao' sarvataH 'samaMtA' samantataH sampUrNarItyA 'AdhAveti ' AdhAvanti palAyante 'paridhAveMti' paribhAvanti paritaH itastataH palAyante AdhAya paridhAya 'annamannassa' anyonyasya phAyaM 'samaturaMgemANA' samAzliSyantaH 'ciTaMti' tiSThanti, 'taeNaM' tataH khalu te 'balicaMcArAyahANivatthavvayA' balicacArAjadhAnIvAstavyAH 'bahave' bahavaH asurakumArA devAH devyazca 'IsANaM' IzAnaM devendra devarAja 'parikuzviyaM parikupitam atikopayuktaM 'jANittA' jJAtvA 'IsANassa' IzAnasya devendrasya devarAjasya 'taM divvaM' tAM divyAm adbhutAM 'devir3i' devarddhim 'dibbaM devajjuI divyAM devadhutim, 'divvaM devANubhAgaM' divyaM devAnubhAvam 'divyaM teyalessaM' ho gaye 'uvviggA' udvegayukta bana gaye, 'saMjAyabhayA' unake roma 2 meM bhaya kA saMcAra ho gayA aura ve 'mavvao' saba tarapha 'samaMtA' sampUrNarItise paridhAveMti' idhara se udhara bhAgane laga gaye 'annamannassa kAyaM samaturagemANA ciTuMti' aura idhara udhara dauDane meM unakI aisI hAlata hogaI ki ve bhaya ke mAre eka dUsare ke zarIra se cipaTa gaye / 'taeNaM' isake bAda una 'balicaMcArAyahANivasthavvayA' balicaMcArAjadhAnI ke nivAsI 'bahave bahuta se asurakumAra devoMne aura deviyoMne 'IsANaM deviMdaM devarAja' devendra devarAja IzAna ko isa prakAra kI sthiti se 'parikuviyaM' atikopa se yukta 'jANittA' jAnakara ke 'IsANassa deviMdassa devaraNNo taM' devendra devarAja IzAna kI usa 'divvaM' divya-adbhuta-'deviDDi' devarddhi ko, 'divvaM devajjuI' divya devadyuti ko, 'divvaM devANubhAgaM' divya devAnubhAga ko 'divvaM teyalessaM' yon thagayA, "uciggA" dvina (yintAtu2) manI 1yA. 'saMjAyabhayA" bhane tebhanI rAma zabhamA bhyne| sayA2 thA. "savyao samaMtA paridhAvati" gaTane 4 // 2 tevme| mAM yAre ta26 3 42 // sAya. "annamassakAyaM samaturagemANA ciTuMti" mayane 2 tammA se bhIna zarIrane 40 gayA. "taeNaM balicacArAyahANivatthavvayA" nyAre malinyayA 24AnImA 2unA asurezubhA deva hevAyonI 524d DAsata tyAre "isANaM deviMdaM devarAjaM parikuviyaM jANittA' tamane bhAna yu vendra deva204 thAna tamanA 52 atizaya upAyamAna thayo cha. 250 42nu bhAna yatA " IsANassa deviMdassa devaraNNo taM divyaM deviDUi, divvaM devajjuI, divaM devANubhAgaM, divvaM teyalessaM" shaandevalokanA devendra devarAjanI divya devaddhi, anupama divya devakAnti, vilakSaNa devaprabhAva zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra. TI. za. 3 u. 1. 24 IzAnendrakRta kopasvarUpanirUpaNam 269 divyAM tejolezyAma uSNarUpAm asahamANA' asahamAnAH soDumazaknuvantaH sarve 'sapakkhiM' sapakSam samAnAH sarve pUrvapazcimadakSiNottararUpAH pArzvA yasmin tat yathA syAttathA iti sapakSam caturdika sthitikriyAvizeSaNametat, 'sapaDidisaM' samatidizam samAnAH pratidizA yasmin tat samatidizam catuHkoNam, pUrvavat kriyAvizeSaNam 'ThicA' sthitvA 'karayaLaparigahiyaM' karatalaparigRhItam 'dasa he ' dazanakham 'sirasAvataM ' zirasAvarttam 'matthae' mastake aJjaliM 'ka' kRtvA 'jaeNaM' jayena 'trijaeNaM' vijayena 'vaddhAviti' vardhApayanti, vardhApayisvA ca evam vakSyamANaprakAreNa 'vayAsI' avAdiSuH- aho !!! 'devANuppiehiM ' devAnumiyaiH 'jAba- abhisamaNNAgayA' yAvat abhisamantrAgatA yAvatkaraNAt aura uSNarUpa divya tejolezyA ko 'asahamANA' sahana karane ke liye sarvathA asamartha banakara 'savve' una saba ne 'sapakkhi sapaDidisaM' usakI cAroM dizAoM meM aura cAroM vidizAoM meM 'ThiccA' sthita hokara 'karayala pariggahiyaM' karatala parigRhIta 'dasanahaM' daza nakhavAlI 'sirasAvata' zirasAvartayukta 'matthara' mastaka para aMjali 'kahu' aMjalI karake 'jaeNaM vijaeNaM vaddhAviti' jaya vijaya zabdoM se use badhAne lage 'vaddhAvittA' badhAkarake phira unhoMne 'evaM vayAsI' isa prakAra se kahA 'ahoNaM devANuppiehiM ' aho ! Apa devAnupriya ne jo 'divvA deviDi jAva abhisamaNNAgyA' divya devaddhiM yAvat abhisamanvAgata- (upabhoga meM lI) kI haiM 'taM divvANaM devANuppiyANaM divvA deviDi jAva laddhA, pattA, abhisamaNNAgayA' so Apa devAnupriya kI vaha yAvat ramane hivya teleozyAne "asahamANA" sahana purI zahavAne asamartha mevA te asurakumAree temanI pAse kevI rIte kSamA yAcI te nIcenAM sUtrAmAM batAvyu che-- " sanve saparvikha sapaDidisaM ThiccA" te sau asurasubhAra hevo bhane dveviyo iishaamundranI cAre dizAbhe tathA cAre vidizAomAM ( khuNAomAM ubhA thaine "karayalapariggahiyaM ghetyAhi" bhanne hAthanA ise nama AyasabhAM bhajI laya me pramANe banne hAtha joDIne mastaka paryanta UMce lai jaine te aMjali addha hAthanA mAvartana pUrva temane vahA namasra zrI tebhanuM sanmAna yu. "jaeNaM trijaeNaM vaddhAviti " Apano bhaya ho, Apano viSaya ho, mevA nyaghoSodhI tebhanuM sanmAna karyu. tyAra khAda evaM vayAsI " tethe zAnendra ne yA pramANe u 66 divvA deviDi jAva abhisamaNNAgayA " he devAnupriya ! Aye ? hivya samRddhi, divya devavruti, divya devaprabhAva ane divya teja laizyA prApta karI che, upArjita (6 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 __ bhagavatIsUtre divyAdevadhutiH divyo devAnubhAgaH, labdhaH prAptaH iti saMgRyante / 'taM divANaM' sA divyAnAM 'devANuppiyANaM' devAnupriyANAM bhavatAM divyA devaddhiH 'jAva-laddhA' yAvat labdhA 'pattA' prAptA 'abhisamaNNAgayA' abhisamanvAgatA asmAbhirapi samyag dRSTA, yAvat padena 'divyA devadyutiH divyo devAnubhAgaH' iti saMgrAhayam ! 'taM khAmemo' tatkSamayAmaH 'devANuppiyA !' devAnupriyA! 'khamaMtu' kSamantAm devAnupriyAH ! 'gvamaMtu' marihaMtu ' kSamitum arhantu 'devANuppiyA' devAnupriyAH ! 'gAI' va 'bhujo bhujo' bhUyobhUyaH evam 'karaNayAe' karaNAya uparyuktabhavaccharIrAvagharSaNAdyavahelanAjanyAparAdham kartum udyatA bhaviSyAmaH 'ttika?' iti kRtvA 'eyama8' imamartham pUrvoktAparAdhaparihArArtha svakalyANArtha vA 'samma' samyag 'viNaeNaM' vinayena 'bhujo bhujjo' bhUyo labdha kI huI, prApta kI huI aura samakSa upabhoga meM AI huI divya devaddhi hamane bhI dekhalI hai| 'taM khAmemo devANuppiyA' isa prakAra Apake anupama prabhAva se prabhAvita hokara hama Apa se he devAnupriya ! apane aparAdhoMkI kSamA mAMgate haiM / 'khamaMtu devANuppiyA' he devAnupriya Apa hameM kSamA kariye 'khAmaMtu marihaMtu NaM devANuppiyA!" he devAnupriya / Apa kSamA pradAna karane ke yogya haiN| 'NAI bhujo bhujjo evaM karaNayAe' aba Age hama aisA bhayaMkara aparAdha uparyukta Apa ke zarIra kA avagharSaNa Adi helanA janya aparAdha karane ke liye svapna meM bhI udyukta nahIM hoMge 'ttika?' isa prakAra kahakarake 'eyamaTuM sammaM viNaeNaM' pUrvokta aparAdha kI kSamA ke nimitta athavA apane kalyANa ke nimitta 'samma' bahuta hI acchI taraha se 'vinnkarI che ane Apane mATe upabhogya banAvI che, te divya devaddhi Adi jevAnI taka Aje amane maLI gaI che- amane ApanI divya tejalezyAne Aje anubhava thayo che. ApanA divya pramAthI prabhAvita chana " taM khAmemo devANuppiyA" ame mApanI pAse mmaa2|| apraadhe| moTa kSamA mAgAsa chI, "khamaMtu devANuppiyA" vAnupriya ! 25 mabhane kSamA 421. " khAmaMtu marihaMtu NaM devANuppiyA " vAnupriya ! ma mApanI kSabhAne pAtra chI22. "NAiM bhujjo bhujjo evaMkaraNayAe" have ame svapnamAM paNa e prakArane (ApanuM apamAna, avahelanA Adi) aparAdha nahI 4zaye. "nikaTu" mA pramANe 4DIne " eyamaDhe sammaM viNaeNaM " pota aparAdhonI kSamAna bhATe "sammaM viNaeNaM bhujjo bhujjo khAmeM ti" tabha marDara zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TIkA za. 3 u. 1 0 25 IzAnendrakRta kopasvarUpanirUpaNam 271 , bhUyaH 'khAmeti ' kSamayanti kSamAM prArthayante - mAdRzA devA devyazva 'taNaM se yataH khalusa 'IsANe' IzAnaH 'deviMde ' devendraH 'devarAyA' devarAjaH 'terhi' taiH pUrvoktaH ' balicaMcArAyahANivasthavvehiM ' balicaJca rAjadhAnI vAstavyaiH 'bahu' bahubhiH 'asurakumArehiM' asurakumaraiH 'devehiM' devaiH 'devIhiM' devImizra 'ema' imamarthe yathoktAparAdhaM 'samme' samyag 'viNaNaM' vinayena 'bhujjo bhujjo' bhUyo bhUyaH vAraM vAraM 'khAmie samANe' kSamitaH san kSamAyuktaH san 'taM divvaM' tAM divyAm 'deviDiM' devarddhim ' jAtra teyalessaM' yAvat tejolezyAM 'parisAharai pratisaMharati saMkSipati yAvatpadena 'divyAMdevadyutiM divyaM mahAnubhAgam' iti saMgrAhyam / , tato bhagavAn mahAvIraH vAyubhUtimmati balicaJcArAjadhAnI vAstavyAnA masurakumAradevadevInAM tadArabhya IzAnendrAdaraparyupAsanA''jJApAlana vacananirdeza tatparatvaM pratipAdayantupasaMharati- 'tapyabhiIca NaM goyamA' ityAdi / he gautama ! tatprabhRti taddinAdArabhya 'te balicaMcArAyahANi vasthavtrayA ' te balicaJcArAjadhAnI vAstavyAH 'bahave asurakumArA devA ya devIo ya' bahavo'surakumArA devA eNaM' vinaya pUrvaka unho ne 'bhujjo2' vAraMvAra 'khAmeMti' kSamA maaNgii| 'taraNa' isa prakAra se 'IsANe deviMde devarAyA' devendra devarAja IzAnane 'tehi balicaMcArAyahANivasthavvehiM bahUhiM asurakumArehiM devehi, dIvihiya eyama sammaM viNaNaM bhujjo bhujjo khAmie samANe taM divvaM deviDDI jAva teya lessaM paDisAharai' una balicaMcArAjadhAnIvAstavya aneka asurakumAra devoMko aura deviyoMko apane aparAdha kI isa prakAra se vinayAvanata hokara bAra 2 kSamA mAMgane para kSamA kara diyA aura apanI usa divya devarddhi ko yAvat choDI gaI tejolezyA ko saMkSipta kara liyA / aba bhagavAna mahAvIra svAmI vAyubhUti se yaha kaha rahe haiM ki balicacArAjadhAnI ke nivAsI asurasArI rIte, vinayapUrva vAraMvAra tebhanI kSamA bhAgI. "taeNaM IsANe devide devarAyA ityAdi " yAre alicacA rAjadhAnImAM rahetA aneka asurakumAra devoe upara kahyA pramANe vinayapUrvaka vAraMvAra kSamA mAgI tyAre devendra devarAja izAne temane kSamA ApI temaNe peAtAnI divya devaMdva AdinuM tathA teolezyAnuM saharaNa karI lIdhuM ( pAchI methI sIdhI). "tampabhi ca NaM goyamA ! te balicacArAyahANivatthantrayA ityAdi hai gautama ! te divasathI malicacA rAjadhAnInivAsI asurakumAra devo ane 22 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 bhagavatIstre devyaca 'IsANaM' IzAnaM devendra devarAjam 'AdaMti' Adriyante yAvat 'pajjuvAsaMti' paryupAsate yAvatpadena parijAnanti smaranti vandante namasyAnta iti saMgrAhyam / IzAnasya devendrasya devarAjasya tamya 'ANA-uvavAya-vayaNanise' AjJA-upapAtavacananideze tatra kartavyamevedam' ityAdhAdezaH, upapAtaH zuzrUSA sevA, abhiyogapUrvaka Adezo vacanam-prazcite viSaye niyatottararUpo nirdezaH, AjJAdiparipAlane 'ciTThati' tiSThanti / 'evaM khalu goyamA' evaM khalu he gautama ! IzAnena devendreNa devarAjena sA uparyuktA divyA 'deviDDI' devadiH yAvat abhisamanvAgatA // mU0 25 // mUlam-'IsANassa bhaMte ! deviMdassa, devaraNo kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ? goyamA ! sAtiregAiM do sAgarovamAI kumAra deva aura deviyAM usI dina se lekara IzAnendra kA Adara karane lage, usakI paryupAsanA-sevA karane lage, usakI AjJAkA pAlana karane lage, vacana mAnane lage aura usake AjJA meM calane lge| 'tappabhiI'ca NaM goyamA ! te balicaMcArAyahANivatthavvayA bahave asurakumArA devA ya devIo ya IsANaM deviMda devarAyaM Adati jAva pajjuvAsaMti' ityAdi abhisamaNNAgayA' taka ke padoM kI vyAkhyA spaSTa hai| 'ANA-uvavAya-vayaNa-niddese' ina padoM kA artha isa prakAra se hai- tumheM yaha kAma karanA hI hogA isa prakAra kA jo Adeza hai vaha AjJA hai, sevA-zuzrUSA kA nAma upapAta hai, abhiyoga pUrvaka Adeza kA nAma vacana hai| pranita viSaya meM niyata uttararUpa nirdeza hotA hai| isa prakAra he gautama ! tumane jo devendra devarAja IzAna kI devaddhi prApti ke viSaya meM pUchA thA so yahAM taka hamane tumheM kahA ki usane isa prakAra se vaha divya devarddhi prApta kI hai|25| devi izAnendrane Adara kare che, parya pAsanA (sevA) kare che, temanI AjJAnuM pAlana kare che, temanAM vacanane uthAmatA nathI ane temanA nirdeza pramANe cAle che. "ANA-uvavAya-bayaNa-nidese" / artha mA prabhArI cha- "tabhA2 mA ma 42 4 54, " mA prazna ke mAheza 42zaya tene AjJA 4 . " uvavAya " (upapAta) eTale sevA zuzraSA abhiyegapUrvakanA Adezane vacana kahe che. pUchAyelA viSayanA niyata uttararUpa nirdeza hoya che. he gautama! IzAnendra upara kahyuM te prakAre (ugra tapasyA pAdapapagamana saMthAro AdinA prabhAvathI) te divya devadi Ahi prApta karyA che. sU 2pA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma.TI. za.3 u.1 sU.22 2 sU. 26 IzAnendrasthinirUpaNam 273 ThiI paNNattA ! 'IsANeNaM bhaMte ! devide, devarAyA tAo devalogAo AukkhaeNaM, jAva-kahiMgacchihiti, kahi uvavajihiti ? goyamA ! mahAvidehevAse sijjhihiti, jAva - aMtaM kAhii // sU0 26 // ___chAyA-IzAnasya bhadanta ! devendrasya, devarAjasya kiyantaM kAlaM sthitiHprajJaptA ? gautama ! sAtireke dve sAgaropame sthitiH prajJaptA / IzAno bhagavan ! devendraH, devarAjaH tasmAt devalokAta AyuHkSayeNa yAvat kutra gamiSyati ! iti, kutra utpatsyate iti ? gautama ! mahAvidehe varSe setsyati iti, yAvata antaM kariSyati // mU0 26 // vyAkhyA nigadasiddhA // mU0 26 // 'IsANassa bhaMte deviMdassa devaraNo' ityAdi / sUtrArtha-(IsANassa bhaMte ! deviMdassa devaraNo kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA) he bhadanta ! devendra devarAja IzAna kI sthiti kitane kAlataka kI kahI gaI hai ? (goyamA ! sAiregAiM do sAgarovamAiM ThiI paNNattA) he gautama ! IzAnendra kI sthiti do sAgara se kucha adhika kahI gaI hai| (IsANeNaM bhaMte ! deviMde devarAyA tAo devalogAo AukhaeNaM jAva kahiM gacchihii kahi~ uvavajihii ?) he bhadanta ! devendra devarAja IzAna usa valoka se Ayu ke kSaya ke bAda yAvat kahAM jAvegA ? kahAM utpanna hogA ? (goyamA! mahAvidehe vAse si "IsANassa bhaMte deviMdassa devaraNyo" Julla sUtrArtha-IsANassa bhaMte ! deviMdassa devaraNNo kevaiyaM kAlaM ThiI paNNatA ?) he bhadata ! izAna devakanA devendra devarAja IzAnanI sthiti (te paryAyamAM rahevAne 45) 346i nAhI cha ? (goyamA ! sAiregAiM do sAgarovamAiM ThiI paNNattA) he gautama! izAnendranI te paryAyamAM rahevAnI sthiti kALa maryAdA be sAgarepamathI 5 adhi4 samayanI hI cha-(IsANeNaM bhaMte ! devide devarAyA tAo devalogAo AukkhaeNaM jAva kahiM gAcchahii kahiM uvavajjihii ? ) 3 la-11 214 deva zAna se mAthI maathun| saya 4zana 4i rd ? (goyamA ! mahAvide zrI. bhagavatI satra: Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 bhagavatIsUtre ___mUlam-"sakkassa NaM bhaMte ! deviMdassa, devaraNo vimANe hiMto IsANassa deviMdassa, devaraNo vimANA IsiM uccayarA ceva, IsiM unnayatarA ceva, IsANassa deviMdassa vA devaraNo vimANehito sakassa deviMdassa; devaraNo vimANA IsiMNIyayarAceva, Isi niNNayarAceva ? 'haMtA, goyamA! sakassa taM ceva savaM neyavaM' / 'se keNaTeNaM bhaMte !' goyamA ! se jahAnAmae karayale siyA-dese ucce, dese unnae, dese pIe; dese niNNe, se teNaTeNaM goyamA ! sakassa deviMdasta; devarako jAva-irsi niNNayarAceva" / "pabhUNaM bhaMte ! sakke devide, devarAyA desANassa devidassa; devaraNNo aMtiaM pAubbhavittae ? hantA, pabhU seNaM bhaMte ! kiM ADhAyamANe pabhU, aNADhAyamANe pabhU ? goyamA ! ADhAyamANe pabhU, no aNADhAyamANe pabhU / pabhUNaM bhaMte isANe devide, devarAyA sakkassa deviMdassa, devaraNo aMtiaMpAubbhavittae ! 'haMtA, pabhU! 'seNaM bhaMte ! ki ADhAyamANe pabhU; aNADhAyamANe pabhU ! 'goyamA ! ADhAyamANe tri pabhU aNA jhihii jAva aMtaM kAhie) he gautama ! vaha mahAvideha kSetra meM jAyagA vahIM para siddha hogA-yAvat samasta duHkhoMkA anta karegA // TIkArtha-isa sUtra kI vyAkhyA spaSTa hai // sU0 26 // hevAse sijjhihii jAva aMtaM kAhii) 3 gautama ! te bhaviDa kSetramA ma deshtyAMthI marIne siddhagati pAmaze. ane samastaduHkhane aMta lAvI deze. TIkA-sUtrArtha saraLa hovAthI tenA para vadhu vivecana karavAnI jarUra 2khetI nathI / sU0 26 / / zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TIkA za. 3 u.1 sU. 27 IzAnendrazakrendrayorgamanAgamanAdinirUpaNam 275 DhAyamANe vi pabhU / 'pabhUNaM bhaMte ! sakke devide devarAyAIsANaM deviMdaM, devarAyaM sapakkhi sapaDidisiM samabhiloittae ? 'jahA pAubbhavaNA, tahA do vi AlAvagA neyavA / 'pabhUNaM bhaMte ! sake deviMde, devarAyA IsANeNaM devideNaM, devaraNNA saddhiM AlAvaM vA saMlAvaM vA karettae ? 'haMtA, goyamA ! pabhU jahA pAubbhavaNA / 'asthi NaM bhaMte ! tesi sakIsANANaM deviMdANaM, devarAINaM kiccAI, karaNijjAiM samupajjati / 'haMtA, atthi'| 'se kahamidANi pakareMti / 'goyamA ! tAhe ceva NaM se sakke deviMde devarAyA isANassa deviMdassa, devaraNNA, aMtiaMpAubbhavai isANeNaM deviMde devarAyA sakassa deviMdassa devaraNo aMtiaMpAubbhavai, iti bho ! sakA ! deviMdA ! devarAyA ! dAhiNalogAhivai !; iti bho ! isANA ! deviMdA ! devarAyA ! uttaralogAhivaI ? iti bho! iti bho! ti te aNNamaNNassa kiccAI, karaNijjAI paJcaNubbhavamANA viharaMti // sU0 27 // chAyA-zakrasya khalu bhadanta ! devendramya, devarAjamya vimAnebhyaH IzAnasya devendrasya, devarAjasya vimAnAni ISad uccatarANi eva ? ISad unnata 'sakassa NaM bhaMte !' ityAdi / sUtrArtha-(sakkassa NaM bhaMte ! deviMdassa devaraNNA) he bhadanta ! devendra devarAja zaka ke(vimANehiMto) vimAnoM se(IsANassa deviMdassa devaraNNo vimANAI siM uccayarAceva, IsiM unnayatarAceva) devendra devarAja " sakkassaNaM bhaMte !" tyA sUtrAya (sakkassa NaM bhaMte ! deviMdassa devaraNNo vimANehito) mahanta ! hevendra 124 Asi vimAna 420i (IsANassa deviMdassa devaraNo trimANAIsi uccayarAcetra, Isi unnayatarAceva ?) hevendra 318 Aldri vimAna zu thaa| zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 bhagavatIsUtre tarANi eva, ! IzAnasya vA devendrasya, devarAjasya vimAnebhyaH zakrasya devendrasya devarAjasya vimAnAni ISadnIcatarANi caiva, ISad nimnatarANi caiva ! hanta, gautama ! zakrasya taccaiva sarva jJAtavyam / tat kenArthena bhadanta ? gautama ! tadyathA nAma karatalaM syAt-deze uccam, deze unnatam, deze nIcam, deze nimnam, tat tenArthena gautama ! zakrasya devendrasya, devarAjastha yAvat-iSat nimnatarANi caiva / prabhuHkhalu bhadanta ! zakro devendraH devarAjaH IzAnasya devendrasya, devaIzAna ke jo vimAna haiM ve kyA kucha U~ce haiM ? kyA kucha unnata haiM ? (IsANassa vA deviMdassa devaraNNo vimANehiMto sakassa deviMdassa devaraNNo vimANA Isi NIyayarA ceva IsiM niNNayarA ceva) athavA devendra devarAja IzAna ke jo vimAna haiM unase zakra ke jo vimAna haiM ve kyA kucha nIce haiM ? kyA kucha nimnatara hai ? (haMtA goyamA ! sakassa taM ceva savvaM neyavvaM) hAM gautama ! zakra ke vimAnoM se IzAna ke vimAna kucha thoDe uccatara haiM, kucha unnatatara haiN| tathA IzAna ke vimAnoM se zakra ke vimAna kucha thoDe nIce haiM aura kucha nimna tara haiN| (se keNaTeNaM ?) he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ? (goyamA ! se jahA nAmae karayale siyA dese ucce, dese unnae, dese NIe, dese NipaNe se teNaTeNaM goyamA! sakassa deviMdassa devaraNNo jAva isiM niNNayarA ceva) he gautama ! jaise koI eka hAthakI hathelI eka bhAga meM U~cI hotI hai. eka bhAga meM unnata hotI hai, usyatara cha ? the| vadhu jannata cha ? (IsANassa vA devidassa devaraNNo vimANehito sakkassa deviMdassa devaraNNo vimANA IsiM NIyayarA ceva IsiM niNNayarA ceva) hevendra he12004 4Anana vimAno 42di zandranA vimAna the| prabhA mA nayAM cha ? zute yA nIcA TinA che ? (haMtA goyamA ! sakkassa taM ceba savvaM neyadhvaM gautama ! zandanA vimaan| 42tA thAnendranA vibhAnA thoDI 15 UMcAI e che, tathA kaMIka vadhAre unnata che. tathA IzAnendranAM vimAne karatAM zonA vimAno yA nA ye sthAna cha, mane tenA 42tA thaa| nIya che. ( se keNaTeNaM !) u mahanta ! 55 // 420 me 4 ch| ? (goyamA! se jahA nAmae karayale siyA dese ucce, dese unnaye, dese NIe, dese NiNNe se teNaTeNaM goyamA ! sakkasa deviMdassa devaraNNo jAva IsiM niNNayarA ceva) gItama! 2ii zata keI hAthanI hathelIne eka bhAga UMce hoya che- eka bhAga unnata hoya che, tathA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra.TI. za. 3 u. 1 sa. 27 IzAnendrazakrendrayorgamanAgamanadinirUpaNam 277 rAjasya antikaM prAdurbhavitum ? hanta prabhuH / sa khalu bhadanta ! kim AdiyamANaH prabhuH ? anAdriyamANo vA prabhuH ? gautama ! AdriyamANaH prabhuH, no anAdriyamANaH prabhuH / prabhuH khalu bhadanta ! IzAno devendraH devarAjaH zakrasya devendrasya devarAjasya aMtikaM prAdurbhavitum ? hanta, prabhuH / sa khalu bhadanta ! tathA ekabhAga meM nIcI hotI hai aura eka bhAga meM nimna (nIcI) hotI hai, usI taraha se vimAnoM ke saMbaMdha meM bhI jAnanA caahiye| isa kAraNa se devendra devarAja zaka ke aura devendra devarAja IzAna ke vimAnoM ke viSaya meM pUrvoktarUpa se kahA hai| (pabhUNaM bhaMte ! sakke deviMde devarAyA IsANassa deviMdassa devaraNNo aMtiyaM pAubhavittae ?) he bhadanta ! devendra devaroja zaka devendra devarAja IzAna ke pAsa AsakatA hai kyA ? (haMtA pabhU ) hA~ A sakatA hai| (se NaM bhaMte ! ki ADhAyamANe pabhU aNADhAyamANe pabhU ?) he bhadanta ! jaba devendra devarAja zaka IzAna ke pAsa A sakatA hai- to kyA vaha unake dvArA bulAyA hokara A sakatA hai ? ki binA bulAyA hokara A sakatA hai ? (goyamA! ADhAyamANe pabhU , No aNADhAyamANe pabhU) he gautama ! jaba IzAna zakra ko bulAtA hai taba vaha AtA hai aura jaba nahIM bulAtA hai taba nahIM AtA hai| Ane para vaha usakA Adara karatA hai| anAdara nahIM krtaa| (pabhU NaM bhaMte! IsANe deviMde devarAyA sakassa deviMdassa devaraNNo aMtiya pAunbhavittae) he bhadanta ! devendra eka bhAga nIce hoya che ane keI eka bhAga nignetara (vadhAre nIcA) hoya che, evI ja rIte vimAne viSe paNa samajavuM. e kAraNe devendra izAna devendra zakanA vimAne viSe uparokta kathana karAyuM che. A (pabhUNaM bhaMte ! sakke deviMde devarAyA IsANassa deviMdassa devaraNNo aMtiyaM pAubhavittae ?) 3 mahanta ! zu . 1208 224 hevendra hevA zAnanI pAse bhAvI za cha ? (haMtA pabhU ) 1, mAvI che. (seNaM bhaMte ! kiM ADhAyamANe pabhU aNADhAyamANe pabhU?) HE-1 ! hevendra devarA za ne zAnendra pAse jaI zake che, te IzAnendra belAve tyAre jaI zake che ke vagara bolAvye jaI zake che? (goyamA ! ADhAyamANe pabhU, No aNADhAyamANe pabhU) gItama! nyAre IzAnendra zakendrane belAve tyAre te IzAnendra pAse AvI zake che, vagara belAbe bhAvI zo nathI. mAve tyAra te teno mAha2 42 cha, bhanAi2 42te| nathI.(pabhaNaM bhaMte ! "IsANe deviMde devarAyA sakkassa deviMdassa devaraNNo aMtiyaM pAunbhavittae) zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 bhagavatI sUtra kim AdriyamANaH prabhuH ? anAdriyamANaH ? prabhuH 'gautama ! AdriyamANo'pi prabhuH, anAdriyamANo'pi prabhuH / prabhuH khalu bhadanta ! zakraH devendraH, devarAjaH IzAnaM devendra devarAjaM sapakSaM samatidizam samabhilokayitum ? yathA prAdurbhA vanA, tathA dvau api AlApako jJAtavyau / prabhuH khalu bhadanta ! zakro devendraH, devarAja IzAna devendra devarAja zaka ke pAsa jA sakatA hai kyA ? (haMtA pabhU )hAM jA sakatA hai / (se NaM bhaMte ! ADhAyamANe pabhU aNADhAyamANe pabhU ?) he bhadanta ! vaha IzAnendra jaba zakra ke pAsa AtA hai to kyA vaha usake dvArA bulAyA huA AtA hai ki vinA bulAyA huA AtA hai / (goyamA ! ADhAyamANe vi pabhU aNADhAyamANe vipabhU ) hai gautama! Adrita hotA huA bhI bulAyA huA bhI AtA hai aura vinA bulAyA bhI AtA hai / parantu isake liye yaha niyama nahIM hai ki yaha vahA~ pahu~cane para usakA Adara kare hI, kare bhI aura nahIM bhI kare / ( pabhU NaM bhaMte / sakke deviMde devarAyA IsANaM devidaM devarAyaM sapavi sapaDidisiM samabhiloeha ) he bhadanta devendra devarAja zakra devendra devarAja IzAna ko cAroM tarapha aura saba tarapha dekha sakatA hai kyA ? (jahA pAunbhavaNA tahA dovi AlAvagA neyavvA) he gautama! jisa prakAra pAsa meM Ane ke saMbaMdha meM do AlApaka kahe haiM usI taraha se dekhane ke viSaya meM bhI do AlApaka jAnanA cAhiye / he bhadanta ! devendra devarAja izAna, devendra devarAja zakranI pAse jaI zake che ? ( haMtA pabhU) DA, 44 za che. ( se NaM bhaMte ! ADhAyamANe pabhU ? aNADAyamANe pabhR ? ) De lahanta ! rAjendra molAve tyAre zAnendra tenI yAse kahA tha che ? } bagara mosAvye yA 44 zaDe che ? ( goyamA ! ADhAyamANe vi pabhU aNADhAyamANe vi pabhU ) he gautama! bholAve tyAre pazu 44 zaDe he mane vinA khelAvye paNa jai zake che. paNa tene mATe evA niyama nathI ke te tyAM pahoMcatA tene ( zakrendrane ) Adara ja kare. Adara kare paNa kharA ane na paNa kare. (pabhrUNaM bhaMte ! sakke deviMde devarAyA IsANaM deviMdaM devarAyaM saparvikha sapaDi disiM samabhiloei ? ) he mahanta devendra hevarA devendra devarAna IzAnanI yAre ta23 bhane nyAre puNe leha zamvAne samartha che mare ? ( jahA pAunbhavaNA tahA dovi AlAvA neyavvA) he gautama! pAse bhAvavAnA viSayabhAM ne ahAranA ye sUtrayAhI kahevAmAM AvyA che. evAM ja e sUtrapAThA eI zakavAnA viSayamAM' paNa jANavA. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TI. za.3. u.1 sU. 27 IzAnendrazakrandrayorgamanAgamanAdinirUpaNama 279 devarAjaH IzAnena devendreNa devarAjena, sArdham AlApaM vA saMlApaM vA kartum ? inta, gautama ! prabhuH yathA prAdurbhAvanA / asti gballu bhadanta ! tayoH zakrezAnayoH devendrayoH devarAjayoH kRtyAni karaNIyAni samutpadhante ? hanta, asti / tat kathamidAnIm akurutaH ? gautama ! tadaiva khalu sa zakraH devendraH, devarAjaH IzAnasya devendrasya, devarAjasya antikaM prAdurbhavati, IzAnaH khalu devendraH devarAjaH zakrasya devendrasya devarAjasya antikaM prAdurbhavati-iti bhoH zakra ! (pabhU NaM bhaMte ! sakke deviMde devarAyA IsANeNaM devideNaM devaraNNA saddhi AlApaM vA saMlApaM vA karittae) he bhadanta ! devendra devarAja zakra devendra devarAja IzAna ke sAtha bAtacIta kara sakatA hai kyA ? (haMtA goyamA ? pabhU jahA pAunbhavaNA) hA gautama ? bAtacIta kara sakatA hai, isa viSaya meM jaisA kathana pAsa meM Ane ke saMbaMdha meM kahA gayA haivaisA jAnanA caahiye| (asthi NaM bhaMte ? tesiM sakIsANANaM deviMdANaM devarAINaM kiccAI karaNijAI samupajjati) he bhadanta ? devendra devarAja unadonoM zakra aura IzAna ke paraspara karane yogya kArya hote haiM kyA ? (haMtAatthi) hAM ho sakate haiN| (te kahamiyANiM pakareMti) he bhadanta ? jaba ina donoM ke Apasa meM kArya ho sakate haiM to usa samaya ina donoM ko Apasa meM bolane kI paddhati kaisI hotI hogI? (goyamA? tAhe ceva NaM se sakke deviMde devarAyA IsANassa deviMdassa devaraNo aMtiyaM pAubbhavai, IsANe vA devide devarAyA sakassa devidassa devaraNo aMtiyaM pAunbhavai iti bho ? sakkA ? deviMdA ? (pabhUNaM bhaMte ! sakke deviMde devarAyA IsANeNaM devideNaM devaraNA saddhiM AlApaM vA saMlApaM vA karittae ?) mahanta ! hevendra 12 / 14 za6, hevendra devarA zAna sAthai vAtayAta 4rI cha ? (haMtA goyamA ! pabhU jahApAubbhavaNA) , gautama! zakendra IzAnendra sAthe vAtacIta karI zake che- pAse AvavA viSe jevuM kathana karAyuM cha, ma 1 4thana 241 viSayamA 555 sabhA. (asthiNaM bhaMte ! tesiM sakkIsANANaM deviMdANaM devarAINaM kiccAI karaNijjAiM samupajjaMti ? ) mahata! te manne devendro devarAne (IzAnendra ane zakrendrane) paraspara karavA egya kAryo hoya che kharAM? (haMtA atthi) gautama ! temA 52252 421 // yogya Aya hAya che. (te kahami yANi pakareMti ?) 6-1 ! mApasabhA 421 // yogya Aya 42tI mate mAnI ApasamA vAtayAta 42vAnI paddhati kI DAya ch| (goyamA tAhe ceva NaM sakke devide devarAyA IsANassa deviMdassa devaraNNo aMtiyaM pAunbhavai, IsANe vA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 bhagavatI sUtre devendra ! devarAja ! dakSiNArddhalokAdhipate ! iti bhoH ! IzAna ! devendra 1 devarAja ! uttarArddhalokAdhipate ! iti bhoH ! iti bhoH ! iti tau anyonyasya kRtyAni, karaNIyAni pratyanubhavantau viharataH // 27 // TIkA - IzAnendra vaktavyatAyAH prastAvena prathamoddezakasamAptiparyantaM tadvaktavyatAyuktameva sUtrasamUhaM kathayitumArabhate - 'sakkassa NaM' ityAdi / vAyubhRtiH devarAyA ? dAhiNa logAhibaI / iti bho ! IsANA ! deviMdA ! devraayaa| uttara loga hivaI / iti bho / iti bho tti te aNNamaNNassa kiccAI karaNijAI paccaNubhavamANA viharaMti) he gautama! jaba devendra devarAja zakra ko koI kArya hotA hai taba vaha devendra devarAja IzAna ke pAsa AtA hai aura devendra devarAja IzAna ko koI kArya hotA hai taba vaha devendra devarAja zakra ke pAsa AtA hai- usa samaya unake bolane kI paddhati isa prakAra se hai- he dakSiNalokArdha ke svAmI devendra devarAja zakra | he uttaralokArdha ke adhipati devendra devarAja IzAna | isa prakAra se haiM Apasa meM eka dUsare ko saMbodhita karate hue apane apane kAryako karate rahate haiM / TIkArtha-cUM ki yahAM para IzAnendra kI vaktavyatA ko prastAva cala rahA hai ataH prathamodezaka samApti taka vaktavyatA calegI isIliye sUtrakAra usakI vaktavyatA se yukta hI sUtrasamUha kaha rahe haiMdeviMde devarAyA sakksa deviMdassa aMtiyaM pAubbhavai iti bho ! sakkA ! deviMdA ! devarAyA ! dAhiNar3a logA hivaI ? iti bho ? IsANA ? devidA ? devarAyA ? uttara loga hivaI ? iti bho ? iti bho tti te aNNamaNNassa kiccAI kara - NijjAI paccaNubhavamANA viharaMti ) he gautama! nyAre devendra devarAna za4ne adha kAya hAya che tyAre te devendra devarAja izAnanI pAse Ave che jyAre devarAja devendra IzAnane phAI kArya hAya che tyAre te devarAja devendra zakranI pAse Ave che. te vakhate teo A rIte eka bIjAne sameSThIne pAta peAtAnAM kAryAM karatAM rahe che hu dakSieloardhnaa svAbhI, hevendra, hevarAna za" "he uttarasoardhanA adhiyati, devendra, devarAna zAna ! " TIDArtha --A sUtramAM sUtrakAre izAnendra ane zakrendranA vimAnAnI UMcAi, te bannenAM saMbaMdha AdinuM nirUpaNa karyuM" che. vAyubhUti aNugAra zakrendra ane IzAnendranAM vimAnAnI thAI Adi viSe jANavAnI jijJAsAthI bhagavAna mahAvIrane A pramANe zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TI. za. 3 u. 1 sU. 27 IzAnendrazakrendrayorgamanAgamananirUpaNam 281 zakrezAnayoH vimAnAnAm uccatvAdiviSaye pRcchati-bhaMte' ! ityAdi / he bhagavan 'sakkassa NaM zakrasya khalu deviMdassa devaraNNo' devendrasya, devarAjasya 'vimANehito' vimAnebhyo vimAnApekSayA 'IsANassa deviMdassa devaraNNo' IzAnasya devendrasya devarAjasya 'vimANA' vimAnAni kim 'Isi' Ipat kizcid 'uccayarAceva ?' uccatarANi caiva pramANataH 'IsiM' ISat kizcit 'unnayatarAceva' unnatatarANi santi guNataH zobhAdhikyAditaH kim athavA prAsAdApekSayA uccavAyubhUti zakra aura IzAna ina ke vimAnoM kI uccatA Adike viSaya meM prabhu se pUchate haiM ki 'bhNte| sakkassa NaM deviMdassa devaraNo' he bhadanta ! devendra devarAja zakra ke jo vimAna haiM so una 'vimANe hiMto' vimAnoM kI apekSA 'IsANassa deviMdassa devaraNNo' devendra devarAja IzAna ke jo 'vimANa' vimAna haiM ve kyA pramANa kI apekSA 'IsiM uccayarA ceva' kucha thoDe uccatara haiM, ' unnayatarA ceva' tathA zobhAdhikyAdi rUpa guNa kI apekSA kyA kucha thoDe unnatatara haiM ? athavA-uccatva aura unnatatva jo pUchA gayA hai vaha isa prakAra se bhI samajhA jA sakatA hai ki zaka ke jo prAsAda haiM unakI apekSA IzAna ke prAsAda U~ce haiM kyA ? tathA isake prAsAdoMkI jo pITha hai usako apekSA se IzAna ke prAsAda pITha unnata haiM kyA ! isa taraha prAsAdoM kI apekSA se uccatva aura prAsAda pIThakI apekSA se unnatatva jAnanA cAhiye / 'IsiM' zabdakA artha kucha-thoDA haiN| prazna cha pache-"bhaMte ? sakkassa NaM deviMdassa devaraNNo vimANehito IsANassa deviMdassa devaraNNo vimANA Isi uccayarA ceva unnayatarA ceva ? 3 mahanta ! devendra devarAja zakranAM je vimAno che te vimAna karatAM, devendra devarAja IzAnanAM vimAne zuM pramANamAM thoDA uccatara (vadhAre UMcAM che? tathA zobhA, rUpa, guNa AdinI apekSAe, zakrendranA vimAna karatAM IzAnendranA vimAne zuM zeDAM unnatatara (vadhAre unnata) che ? athavA uccatva ane unnatatva viSe je prazna pUchAye che, te praznane A rIte paNa samajAvI zakAya ke zakrendranAM je vimAnavAse che te vimAnavAsa karatAM zuM IzAnendranAM vimAnavAse vadhAre UMcAM che? tathA kendranA vimAnAvAsanI pITha karatAM zuM IzAnendranAM vimAnAvAsanI pITha vadhAre unnata che? A rIte prAsAdanI apekssaa syA bhane prAsAhapInI apekSA natatva samAvu naye." isi" eTale kaMIka nyUna. A prakArane prazna udbhavavAnuM kAraNa nIce pramANe che- anya zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 bhagavatImatre tvaM bodhyam unnatatvaM tu prAsAdapIThApekSayA / yattacyate-'paMcasayauccatteNaM Aimakappesu hoti vimANa 'tti' chAyA-paJcazata uccatvena AdimakalpeSu bhavanti tu vimAnAni iti tat paristhUlanyAyamaGgIkRtya bodhyam / tathA 'IsANassa vA deviMdassa devaraNo' IzAnasya vA devendrasya revarAjasya 'vimANehito' vimAne bhyo vimAnApekSayA 'sakkassa deviMdassa devaraNo' zakrasya devendrasya devarAjasya 'vimANA' vimAnAni kim 'isiM' ISat kizcit 'NIyayarAceva' nIcatarANi pramANatoH nIcatvayuktAni eva ? 'isiM' ipat 'niNNayarAceva' nimnatarANi apakRSTAni eva kimiti praznaH? bhagavAn svIkaroti-'hantA, goyamA !" ityAdi / he gautama vAyubhUte ! 'hanta' iti uparyuktavAkyAGgIkAre 'sakkassa taMceva savvaM nepavvaM' zakrasya taccaiva sarvam netavyam zakrasya tacaiva sarva jJAtavyam, tAtparya isa praznakA aisA hai ki zAstrAntara meM saudharma aura IzAna kalpa meM vimAnoMkI U~cAI 500 yojana kI kaho gaI hai ataH isa kathana se donoM devalokoM ke vimAnoMkI UMcAI barAbara AtI haiM so isI bAtako lakSya meM rakhakara gautama gotrIya vAyubhUtine prabhu se yaha prazna kiyA hai ki bhagavan ! Apa hameM yaha to samajhAiye ki donoM devalokoMke vimAnoMkI U~cAI eka sI haiM yA usameM kucha thoDI bahuta hInAdhikatA bhI hai / taba prabhune unheM samajhAyA ki zAstrAntara meM jo isa prakAra kA kathana kiyA gayA haiM vaha sAmAnyarUpa se kiyA gayA hai / vimAnoMko U~cAI nIcAI meM to kucha thoDAsA antara haiM hii| saudharma devaloka meM jo vimAna haiM unakI apekSA IzAnadevaloka ke vimAna kucha thoDe bahuta hI U~ce haiM adhika U~ce nahIM haiN| tathA saudharma devalokake vimAnoM ko jo zobhA Adi haiM isakI apekSA zAstromAM saudharma ane izAnaka95nA vimAnonI UMcAI 500-500 ejananA kahI che. A kathana mujaba to te banne devalekanAM vimAnanI UMcAi sarakhI che. e ja vAtane anulakSIne vAyubhUti gaNadhara mahAvIra prabhune A prakArane prazna pUche che- "he bhagavAna! e bane devakanA vimAnanI UMcAI taddana sarakhI che, ke temAM saheja paNa nyUnatA athavA adhikatA che? tyAre bhagavAna mahAvIra temane samajAve che ke zAstromAM bannenI UMcAI sarakhI hevAnI ja vAta kahI che te sAmAnya daSTie kahI che. kharekhara te te banne devalekanA vimAnonI UMcAImAM thoDe taphAvata che. saudharma devakanAM karatAM IzAna devakanAM vimAne bahu thoDA pramANamAM UMcAM che-UMcAImAM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma.TI. za. 3. u. 1 sU. 27 IzAnendrazakendrayorgamanAgamananirUpaNam 283 IzAna devalokake vimAnoM kI zobhA Adi bhI kucha hI adhika hI hai / jyAdA adhika nahIM haiM / zaMkA-paMcasayauccatteNaM Aimakappesu hoti vimANatti' Adike kalpoMmeM saudharma aura IzAna ina do kalpoM meM vimAna 500 pAMcaso pAMcaso yojana UMce haiM-aimA kahA gayA haiM-aura yahAM IzAna devalokake vimAna kucha UMce kaheM jA rahe haiM. so isa kathana meM aura usa kathanameM antara AtA haiM so isakA nirvAha kaise karanA cAhiye ? uttara-maudharma devaloka aura IzAna devalokake vimAnoMkI U~cAi jA 500 pA~caso yojana kI kahI gaI haiM vaha sthUla nyAyako dRSTimeM rakhakara kaho gai hai / sUkSma nyAyako dRSTimeM rakhakara nahIM kahI gaI hai| isase yaha samajhanA cAhiye ki 500 yojanakI UMcAIkI apekSA yadi 4-6 cAra cha aMgula UMcAI adhika bhI ho to vaha yahAM para vivakSita nahIM kI gaI hai aura isI kAraNa 500 pAMcaso pAMcaso yojana donoM devalokake vimAna haiM aisA kaha diyA gayA hai| isa taraha eka kathana sAmAnya hai aura dUsarA yaha kathana vizeSatA ko liye hue hone ke kAraNa viziSTa hai / tathA 'IsANassa vA deviMdassa devaraNo vimANehiMto' vadhAre pramANamAM taphAvata nathI. tathA saudharma devalokanAM vimAne karatAM izAna devalekanAM vimAne zobhA AdimAM thoDAM caDiyAtAM nathI. -"paMcasaya uccatteNaM Aimakappesu hauti vimANA tti " " anya zAstromAM evuM kahyuM che ke zarUAtanA be devalokamAM (saudharma ane IzAna devalokamAM) vimAno 500 ejana UMcAM che." tyAre ahIM IzAnadevalokanAM vimAnane saudharma devalokanAM vimAna karatAM thoDAM uccatara kahevAmAM AvyAM che. A banne kathanamAM zuM virodhAbhAsa lAgatuM nathI? uttara-saudharma ane IzAna kalpanA vimAnanI UMcAI je 500 jananI kahI che te sthUla nyAyanI apekSAe kahI che- sUkSama nyAyanI daSTie e pramANe kathana karAyuM nathI. eTale ema samajavuM joIe ke eka karatAM bIjAnI UMcAI 4-5 AgaLa vadhAre hoya te tenuM varNana ahI karavAmAM AvyuM nathI. te kAraNe ja bane devakanA vimAnanI UMcAI 500 jana hovAnuM te kathana tarIke grahaNa karavuM joIe. paNa A kathana thoDI viziSTatA darzAvatuM hovAthI tene viziSTa kathana tarIke grahaNa karAvuM joIe. A rIte te kathanamAM virodhAbhAsa rahetuM nathI. vAyubhUti m||2 mA ghananIya pramANe pUche-" IsANassa vA deviMdassa devaraNNo zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 bhagavatIsUtre bhavatA yathA kathitam tathaiva vijJeyam zakrApekSayA IzAnendrasya vimAnAni uccAni IzAnApekSayA zakrasya nIcAni vartante iti bodhyam / vAyubhUtiH pRcchati-se keNaTeNaM bhaMte' tat kenArthana bhadanta ? zakrezAnayorvimAnAnAmutkRSTApakRSTatde uccatvAdau ca ko hetuH iti ? 'goyamo ! se jahA nAmae' gautama ! tadyathAnAmakaH 'karayale ' karatalaM 'hathelI' iti prasiddham 'siyA' syAt bhavet 'dese' kacidbhAge 'ucce' uccam devendra devarAja IzAnake vimAnoke pramANAdi kI apekSAse 'sakkamsa deviMdassa devaraNNo vimANA' devendra devarAja zakrake vimAna pramANa AdimeM ' IsiM NIyayarA ' kyA kucha adhikanIce aura kyA kucha adhikase adhika nIce hai-apakRSTa haiM / isakA uttara dete hue prabhu gautama se kahate haiM-'haMtA goyamA !' ityAdi-hAM gautama gotrIya vAyubhUte / aisI hI bAta haiM / IzAnake vimAna zakra ke vimAnoMkI apekSA pramANa Adi meM kucha kama haiM aura IzAna ke vimAna kucha jyAdA haiN| aba punaH vAyubhUti gautama se pUchate hai ki-'se keNaTeNaM' he bhadanta ! aisA Apa jo kaha rahe haiM soM isameM kyA kAraNa hai-arthAt zakra aura IzAnake vimAnoM meM utkRSTatA, apakRSTatA evaM uccatA AdimeM kAraNa kyA hai ? isakA uttara dete hue prabhu gautama se kahate haiM ki 'se jahAnAmae' he gautama ! jaise 'karayale' karatala-hathelI 'dese kisI bhAga meM 'ucce' U~cA 'siyA' hotA hai 'dese' tathA kisI bhAgameM vimANe hito" mahata! devendra 314 zAnana vibhAna 32ta prabhAhinI apekSA "sakkassa deviMdassa devaraNNo vimANA" devendra 12004 54i vimAno "Isi NIyayarA ?" shuyo| prabhAbhA nIyata2 (tana! 42di nIyai) che ! zu thoDAM nimnatara (tenA karatA nIcI keTinA) che? uttara--"haMtA goyamA ? tyAhi , bhItama! zAnendrana vimaan| 42tA zadranAM vimAne pramANa AdimAM kaMika utaratI keTinAM che- izAnendranAM vimAne 44 ayI TinA cha. prazna-"se keNaTreNaM" mahanta! mA5 / 52 me 4aa cha ? bheTale zakendranA vimAna karatAM IDAnendranA vimAno saheja UMcAM che, evuM Apa zA kAraNe kahe che! uttara-"se jahAnAmae karayale dese " gautama ! 2vI rIta yetAnA bhAn "ucce siyA" yA DAya cha, "dese ubhara" HING-nata yacha, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra. TIkA za. 3. u. 1 sU027 IzAnendrazakrendrayorgamanAgamananirUpaNam 285 ucchAyam 'dese' kacidbhAge ' unnae' unnatam 'dese ' kvacidbhAge 'NIe' nIcam 'dese' kvacicca bhAge 'niNNe' nimnam natam 'se' tat tathA 'teNaTeNaM' tenArthena tena hetunA 'goyamA !' he gautama ! 'sakkassa deviMdassa devaraNNo' zakrasya devendrasya devarAjasya 'jAva-IsiM' yAvata-ISat kizcit 'niSNayarAceva' nimnatarANi eva vimAnAni bodhyAni, yAvatkaraNAt 'ISat nIcatarANi vimAnAni' iti mucyate / 'pabhUNaM bhaMte !' prabhuH khalu bhadanta ! he bhadanta ! khalu-nizcayena prabhuH samarthaH 'sakke deviMde denarAyA zakraH devendraH devarAjaH 'ImANassa deviMdassa devaraNo' IzAnasya devendrasya devarAjasya 'aMti pAumbha cittae' antikaM samIpe prAdurbhavitum prakaTIbhavitum IzAnasamIpe gantuM samarthaH kim ? ityarthaH / 'haMtA pabhU' hanta prabhuH he vAyubhUte ! sa gantumasamarthaH 'se NaM bhaMte' 'unnae' unnata hotA hai, "dese kisI bhAga meM pIe' nIcA hotA hai 'dese aura kisI bhAga meM 'niNNe' nimna-nata-namA hotA hai 'se usI taraha se vimAnoM ke saMbaMdha meM bhI yahI bAta lAga hotI hai| 'teNaTeNNaM goyamA !' isa kAraNa he gautama ! 'sakassa deviMdassa devaraNNo jAva isiM niNNayarA ceva' devendra devarAja zakrake vimAna kucha nimnatara hai / yahAM 'yAvat' zabdase 'iSat nIcatarANi' ima pATha kA saMgraha huA haiN| pabhU NaM bhaMte !' he bhadanta ! samartha hai kyA deviMde devarANa sakke' devendra devarAja zana 'IsANassa deviMdassa devaraNNo aMtiyaM pAubhaviuM' devendra devarAja IzAna ke samIpa prakaTa hone ke liye ? arthAt zakra IzAnake pAsa jAne ko samartha hai kyA? 'haMtA pabhU' hAM vaha "dese NIe" 15 mA nAyA Doya che bhane "dese niNNe" 3 mA nimna (nata-namelo) hoya che, evI ja rIte saudharma ane IzAnakalpanA vimAne viSe paNa sabhA. "teNa?NaM goyamA? tyA" gautama ! te 20 meM se jyu cha / zakendranA vimAne karatAM izAnendranAM vimAne thoDA pramANamAM uccatara ane unnatatra che. kendranA vimAne IzAnendranAM vimAne karatAM thoDA pramANamAM nIcatara ane utaratI DeTinAM che. ____ -"pabhUNaM bhaMte / deviMde devarAyA sakke IsANassa deviMdassa devaraNo aMtiyaM pAubhaviuM" 3 4-1 ! hevendra deva24 24, ivendra 12ir UALnanI pAse 2 yavAna (pAse bhavAna) samartha cha ? zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 286 bhagavatIsUtre sa khalu bhadanta ! 'ADhAyamANe pabhU' AdriyamANaH prabhuH? 'aNADhAyamANa pabhU anAdriyamANaH prabhuH kim ? he bhadanta ! zakraH IzAnena AhUtaH san tatsamIpe gantuM samarthaH ? kim 'goyamA' he gautama ! sa zakraH IzAnena 'ADhAyamANe pabhU' AdriyamANaH prabhuH AhUyamAna eva tadantikaM gantuM samarthaH nau naiva kathamapi 'aNADhAyamANe pabhU' anAdriyamANaH prabhuH anAhUyamAnaH gantuM na samarthaH / 'pabhUNaM bhaMte' prabhuH khalu bhadanta ! ' isANe devide devarAyA' IzAnaH devendraH, devarAjaH 'sakkassa deviMdassa devaraNo' zakrasya devendrasya devarAjasya 'aMtiaM' usake pAsa jAneke liye samartha hai / 'se gaM bhaMte ! kiM ADhAyamANe pabhU' isa para vAyubhUti ! prabhu se prazna karate hai ki jaba vaha usake pAsa jAne ke liye samartha haiM-to jaba IzAna indra use bulAtA haitabhI vaha jAne ke liye samartha hai ki vinA bulAye bhI vaha jAneke liye samartha hai arthAt IzAna indra jaba use bulAtA hai tabhI vaha usake pAsa AtA hai ki binA bulAye bhI vaha unake pAsa calA AtA hai ? isake uttara meM prabhu gautama se kahate hai 'goyamA ?' he gautama ! 'ADhAyamANe pabhU' IzAna indra jaba use bulAte hai tabhI vaha usake pAsa jAte hai-'aNADhAyamANe no pabhU' vinA usake bulAye vaha nahIM jAte / tAtparya kahanekA yaha hai ki zakra ko apekSA IzAna viziSTa hai-ataH IzAnake bulAne para hI zaka usake pAsa jA sakatA hai-vinA bulAye vaha usake samIpa jAne meM apane Apako asamartha pAte hai / 'pabhU NaM bhaMte ! IsANe deviMde devarAyA' isa uttara- "haMtA pabhU" , ta tanI pAse pAne samaya che. pra-" se NaM bhNte| kiM ADhAyamANe pabhU aNADhAyamANe pabhU?" he bhadanta! IzAnendra jyAre belAve tyAre te tenI pAse jaI zake che, ke vagara bolAvyuM tenI pAse jaI zake che. ____utta2-"ADhAyamANe pabhU aNADhAyamANe No pabhU" gautama ! nyAre izAnendra tene bolAve tyAre ja zakrendra tenI pAse jaI zake che. vagara belAvyuM te IzAnendra pAse jaI zaktA nathI. A uttaranuM tAtparya e che ke kendra karatAM izAnendrano darajaje UMce che. tethI izAnendra bolAve tyAre ja zakrendra tenI pAse jaI zake che- bolAve nahIM te te tyAM javAne asamartha che. --"pabhU gaM bhaMte / isANe devide devarAyA sakkasa deviMdassa devaraNo zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TIkA za. 3. u. 1. 27 IzAnendra kendrayorgamanAgamananirUpaNam 287 antikam samIpe 'pAunbhavittae' prAdurbhavituma samarthaH ? kim ? 'haMtA pazu ' hanta prabhuH he gautama ! avazyameva prAdurbhavitum AgantuM prabhuH samarthaH, 'se NaM bhaMte' sa khalu bhadanta ! he bhagavan ! sa khalu IzAnendraH kim ' ADhAyamANe pabhU' Adriya mANaH prabhuH AhUyamAnaH tadantikaM gantuM samarthaH, athavA 'aNADhAyamANe pabhU anAdriyamANaH prabhuH anAhUyamAnaH prAdurbhavituM samarthaH ? 'goyamA ! he gautama! 'ADhAyamANevi' AdriyamANo'pi AhUyamAnopi tadantikaM gantuM samarthaH, atha ca 'aNADhAyamANevi' anAdriyamANo'pi anAhUyamAno'pi gantuM samarthaH zakrAkSayA IzAnendrasya uttarArdhalokAdhipatitdena zreSThatvAt / 'pabhrUNaM bhaMte' prabhuH prakAra se zakkI IzAna ke pAsa jAne kI bAta sunakara gautama prabhu se pUchate hai ki aisI hI vyavasthA kyA zakra ke pAsa jAne meM IzAna kI bhI hai ? taba prabhu unheM samajhAte hue kahate hai ki he gautama ! zakra ke pAsa jAneke liye IzAna meM aisI bAta nahIM hai vaha devendra devarAja IzAna devendra devarAja zakra ke pAsa bulAne para bhI jA sakate hai aura vinA bulAye bhI jA sakate hai / yahI bAta ina praznottara rUpa sUtroM dvArA samajhAI gaI hai ki- 'pabhUNaM bhaMte ? IsANe deviMde devarAyA sakasa deviMdassa devaraNNo aMtiyaM pAunbhavittae - haMtA go yamA / pabhU, se NaM bhaMte / kiM ADhAyamANe pabhU aNADhAyamANe pabhU ? gomA / ADhAyamANe vi pabhU, aNADhAyamANe vi pabhU' / inakA artha aMtiyaM pAunbhavittae ?" he mahanta ! zu zaDendra devarAna IzAna kendra devarAna za pAse athavAne (navAne) samartha che ? uttara- "haMtA goyamA ?" DA, gautama ! zakendra hevarAna IzAna zaDendranI pAse jai zake che. azna- 6: -" se NaM bhaMte / ADhAyamANe pabhU aNADhAyamANe pabhU" he ahanta ! izAnendrane zakendra khelAve tyAre te tenI pAse jai zake che, ke vinA kheAlAvye paNa jaI zake che ? uttara--"goyamA ADhAyamANe vi pabhU, aNAdAyamANe vi pabhU" De gautama ! izAnendrane kendra khelAve te paNa te tenI pAse jai zake che, ane vinA khelAvye paNa jaI zake che. tenuM kAraNa e che ke zakrendra dakSiNAya kAdhipati che ane izAna uttarA leAkAdhipati che. tethA izAnendrane zakrendra karatAM caDiyAtA gaNyA che. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 bhagavatIsUtre khalu bhadanta ! he bhagavan ! sa khalu 'sakke deviMde devarAyA' zakraH devendraH, devarAjaH 'IsANaM devidaM devarAya' IzAnaM devendra devarAjam 'sapakkhi ' sapakSam caturdikSu 'sapaDidisaM' samatidizam IzAnAdicatuHkoNeSu samabhiloittae / samabhilokayitum samyag draSTuM samarthaH ? kim ? 'jahA pAdubbhavaNA' yathA pAdubharbhAvanA he gautama ! yathA zakrezAnayoH prAdurbhAvanAviSayiNI upayuktarUpA ukti pratyuktidvayI praznottarAtmikA pratipAditA tahA dovi' tathA samavalokanaviSaye. 'pi dvau 'AlAvagA' AlApako 'neyavvA' netavyau vijJAtavyau, zakraH devendraH sugama hai / vinA bulAye bhI jo IzAna zakrake pAsa jA sakate hai usakA kAraNa yaha hai ki IzAna uttarArdha lokAdhipati hone ke kAraNa zakrakI apekSA zreSTha mAne gaye hai / 'pabhU NaM bhaMte ! sakke deviMde devarAyA IsANaM deviMdaM devarAyaM sapakkhi sapaDidisiM samabhiloittae' he bhadanta / devendra devarAja zakra devendra devarAja IzAna ko acchI taraha se dekha sakate hai kyA? 'sapaDidisaM' kA tAtparya cAroM dizAoM ke cAroM konoM se hai aura 'sapakkhi' kA tAtparya cAroM dizAomeM hai| ye donoM kriyA vizeSaNa hai| inake rakhanekA tAtparya kevala itanA hI hai ki kyA zakra IzAnako saba taraphase-cAroM orase acchI tarahase-dekha sakate hai ? isakA uttara dete hue prabhu gotamase kahate haiM ki-'jahA pAunbhavaNA tahA do vi AlAvagA neyavvA' jaisI prAdurbhavanA prakaTa hone ke viSaya meM praznottarAtmika ukti prayuktirUpa bAta pahile kahI jA cukI haiM-usI prakAra se isa prazna ke uttarameM bhI vahI bAta jAnanI cAhiye arthAt devendra zakra, IzAna devendrako AhavAna UR "pabhU NaM bhaMte ! sakke deviMde devarAyA IsANaM devidaM devarAyaM sapakkhi sapaDidisiM samabhiloittae ?" u mahanta ! hevendra 312008 , hevendra 12 / 04 zAna sArI zataza: che? "sapaDidisaM" se sAre nizAnA thAre pUNethI, mane "sapakkhi" meTo yAre hizA methI mA bhanne ho yaavishpaNe tarIke ahIM vaparAyA che. te kriyAvizeSaNene prayoga karavAnuM tAtparya e che ke "zuM zandra gadhI ta25thI-yAre ta25thA-zAnendrane sArI rIta cha ?" uttara-"jahA pAunbhavaNA tahA do vi AlAvagA neyavyA" prAdurbhAvanA (548 thavAnI yA viSa sAgara meM mAtA (praznotta235 suutr|) mAyA cha, e ja pramANe A praznanane uttara paNa samaja. kahevAnuM tAtparya e che ke je devendra zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 289 ma. TI. za. 3 u. 1 sU. 27 IzAnendrazakrendrayorgamanAgamananirUpaNam IzAnaM devendram AhAnapUrvakameva samabhilokayituM samarthaH na tu anAhAnapUrvakam kintu IzAno devendraH zakram AhvAnapUrvakam anAhnAnapUrvakaJca samabhilokayituM samartha iti bhAvaH / 'pabhrUNaM bhaMte' prabhuH khalu bhadanta ! he bhagavan ! 'sakke deviMde devarAyA' zakraH devendraH devarAjaH ' isANeNaM deviMdeNaM devaraNNA saddhi " IzAnena devendreNa devarAjena sArdham 'AlAvaM vA salAvaM vA AlApaM vA saMlApaM vA vArtAlApam, AlApam saMbhASaNam saMlApaM punaH punaH saMbhASaNam 'karettae' kartum 'pabhU' prabhuH samarthaH ? kim ? , 'haMtA, goyamA ! he gautama / hanta satyam 'jahA pAunbhavaNA' yathA prAdurbhAvanA yathA pUrvaka hI dekha sakate hai vinA AhvAna ke nahIM - tAtparya isakA yahI haiM ki devendra zakra yadi IzAna se milanA cAhe to vaha pahile unase milane kA samaya legA. taba hI mila sakegA, vinA sUcanA yA khabara diye nahIM mila sakate hai / kintu IzAna Indrake liye zakrase milaneke nimitta aisA niyama nahIM hai / vaha unase sUcanA dene para bhI mila sakate hai aura nahIM sUcanA dene para bhI mila sakate hai / jaba unakI icchA ho tabhI vaha zakra se milane kA samaya le sakate 4 , / punaH prabhu se gautama pUchate hai ki- 'bhaMte / sakke deviMde devarAyA' he bhadanta / devendra devarAja zakra 'isANeNaM deviMdeNaM devaraNNA saddhi' devendra devarAja IzAna ke sAtha 'AlAvaM vA saMlAvaM vA karettae pabhU NaM' jaba cAhe taba vArtAlApa kara sakate hai kyA ? eka bAra bAtacIta karanA isakA nAma AlApa hai aura bArabAra bAtacIta karanA isakA nAma saMlApa hai / 'haMtA goyamA' hAM gautama / jahA pAunbhavaNA zakra devendra izAnane maLavA (jovA) mAgatA hAya te AmatraNa pUrvaka ja maLI zake che. eTale ke devendra zajo devendra izAnane maLavA mAge tA pahelAM te tene maLavAnA samaya mAgIne ja maLI zake che. sUcanA athavA khabara ApyA vinA maLI zakatA nathI. paNa zAnendrane mATe evo koi niyama nathI. izAnendra teA sUcanA ApyA vagara paNa zakrendrane maLI zake che. jyAre tene mana thAya tyAre te zakrendrane maLI zake che. prazna "bhaMte ! sakke deviMde devarAyA" he mahanta ! zu zaDendra devarAna "IsANeNaM deviMdeNaM devaraNNA saddhi" zakendra devarAma IzAnanI sAthai " AlAvaM vA saMlA vA karetta pabhU ?" nyAre Ahe tyAre vArtAlApa urI zaDe che ? ! vAra vAtazIta ravI tenuM nAma 'sasAya' (saMvAda) che. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 bhagavatImutre " 4 9 zakrezAnayoH prAdurbhAvaviSayiNI rItiH pUrvaM pratipAditA tathA AlApasaMlApa viSaye'pi saiva rItiH vijJeyA / etAvatA zakraH AhvAnapUrvaka mevAlApa saMlApaM kartumarhati, IzAnazvobhayathApi iti bhAvaH / ' asthi NaM bhaMta ! asti khalu bhadanta he bhagavan ! ' tesiM' tayoH pUrvoktayoH sakkImArANaM zakrezAnayoH 'deviMdANaM devarAI' devendrayoH devarAjayoH parasparaM ' asthiNaM ' asti khalu astIti avyayaM vidyamAnatAvAcakaM kRtyAdivizeSaNaM bodhyam tasya vibhaktipratirUpakAvyayatvAdeva kRtyAdInAM bahuvacanAnta tatve'pi na vizeSyavizeSaNayoH vibhinna bacanakatvaprayukto doSaH / tathAca vidyante iti tadarthaH 'kicAI' kRtyAni jaisI rIti prAdurbhavanA (prakaTa hone) ke viSaya meM kahI gayI hai - vaisI hI rIti isa viSaya meM bhI jAnanA cAhiye- arthAt zakra indra IzAnake sAtha AlApa saMlApa AhvAnapUrvaka hI kara sakate hai vinA AhnAnapUrvaka nahIM / parantu jo IzAna hai vaha donoM taraha se zakra se olApa saMlApa kara sakatA hai / AhnAnapUrvaka bhI kara sakate hai aura vinA AhvAna ke bhI kara sakatA hai | 'asthi NaM bhaMte! tesi sakkIsANANaM devidANaM devarAINa kiccAI karaNijAI samupajjati' yahAM para 'asthi ' yaha pada avyayarUpa hai aura vidyamAna artha meM prayukta huA hai / yaha kRtyAdikoM kA vizeSaNa hai / 'atthi' pada vibhaktipratirUpaka avyaya hai / isI kAraNa kRtyAdikoM meM bahuvacanAntatA hone para bhI ina donoM meM eka bacana bahuvacana ko lekara vizeSya vizeSaNa bhAva kA abhAva nahIM AtA hai / tAtparya kahane kA yaha hai ki yadi koI yahAM para aisI AzaMkA kare ki 'asthi' pada ko Apa kicAha " uttara- "haMtA goyamA !" DA, gautama ! " jahA pAunbhavaNA " prAdurbhAva (auTa thavAnI kriyA) viSe je pramANe kahyuM che te pramANe A viSayamAM pazu samajavuM eTale ke jo izAnendra kheAlAve te ja zakrendra tenI sAthe vArtAlApa karI zake che. paNa zakrendra khelAve ke na melAve, te paNa izAne dra tenI sAthe vArtAlApa karI zake che. "asthi NaM bhaMte! tersi sakkIsANANaM deviMdANaM devarAINaM kicAI karaNijjAiM samupajjaM ti ?" sahI "asthi" yaha avyayaiye vayarAyuM che. ane tenA artha "vidyamAna" thAya che. 'asthi' yaha mRRtyAhinuM vizeSANu che " asthi" yaha vilaThita pratirUpaka avyaya che. te kAraNe mRtyAdikamAM bahuvacanAntatA haiAvA chatAM paNa te annemAM eka vacana bahuvacananI apekSAe vizeSya-vizeSaNa bhAvanA abhAva jaNAta nathI. uhAtha zreSTha mevI zaDA uThAve } " asthi " pahane "kicAI" nA vizeSaSya zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra. TI. za.3 u.1 sU.27 IzAnendrazakendrayorgamanAgamananirUpaNam 291 prayojanAni 'karaNijjAI' karaNIyAni vidheyAni kAryANi 'samupajjati' sammutpadyante kim ? 'haMtA, atthi' hanta asti, asti santi, tayoH parasparaM kRtyAni karaNIyAni kAyogeNa / Adi kA vizeSaNa kaise banA sakate haiM-kyoM ki jinakA vizeSaNa vizeSyabhAva saMbaMdha hotA hai be samAna vibhakti Adi vAle hote haiM-parantu 'asthi' pada to aisA hai nahIM ataH isa prakAra kI mAnyatA meM yahAM para vibhinnavacanakRta doSa AtA hai to isakA samAdhAna yaha hai ki 'atthi' yaha pada jo hai vaha vibhakti pratirUpaka avyaya hai| ataH vibhakti pratirUpaka avyaya hone ke kAraNa usameM kRtyAdikoM ke prati vizeSaNatvarUpa hone kA abhAva prasakta nahIM hotA hai| 'kiccAI' zabda kA artha hai prayojana aura 'karaNajAI' kA artha hai vidheya (karane yogya) kArya / praznakA Azaya yaha hai ki zakra aura IzAna kA Apasa meM kyA kabhI koI kArya yA prayojana hotA hai ? jisa prakAra hamArA Apasa meM eka dUsare ke sAtha prayojana sadhatA hai-kArya bhI hamArA eka dUsare se calatA hai-usI prakAra se kyA ina donoM kA bhI Apasa meM prayojana saghatA hai ? kArya bhI kyA inakA paraspara meM eka dUsare se banatA hai ? to isakA samAdhAna karate hue prabhu gautama se kahate haiM ki- 'haMtA atthi' he gautama ! hAM aisA ina donoM meM ApasI kAryo evaM prayojanoM ko lekara eka dUsare ke tarIke kevI rIte vAparI zakAya? vizeSaNa ane vizeSyanAM vacana ane vibhakita samAna hAya che. mahI to vizeSa me kyanamA bhane vizeSya makyanamA cha. to "asthi" ne "ka" nAM vizeSaNarUpe vAparavAmAM vyAkaraNadeSa lAgavAne saMbhava che. te tenuM sabhAdhAna nAya pramANe cha-"atthi" yaha vimatiprati354 bhavyaya tarI mahI vaparAyuM che. tethI temAM kRtyAdikanA vizeSaNa tarIkenA upayogane abhAva prakaTa thatuM nathI. "kicATo prayogale bhane "karaNijAI" merale 421 / yogya Aya vArnu tAtparya e che ke zakrendra ane IzAnendrane araNyarasa karavA yogya kaI kAryo hoya che kharAM ? jema apiNe kArya athavA prayajana sAdhavA mATe eka bIjAne sahakAra sAdhIe chIe evI rIte kaI prayajana sAdhavA mATe te banne Indro eka bIjAne sahakAra sAdhe che kharAM? zuM teo eka bIjAnA kAryamAM madadarUpa thAya che? ____uttara--" haMtA atthi " , gautama! | bhane prayoganAne 2 te eka bIjA pAse jatA-AvatA rahe che. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 bhagavatIsUtre 'se kahamidANiM pakareMti' tat kathamidAnIm prakurutaH he bhagavana ! tayoH parasparakAryakaraNavelAyAM zabdaprayogaviSaye kaH ziSTAcAraH kA vA paddhatiH kIdRzI praNAlI iti ? 6 'goyamA ! tAhecetra' gautama ! tadaiva khalu / he gautama / yadA zakrasya kimapi prayojanaM kArya vA bhavati tadA 'se sakke devide devarAyA' sa zakraH devendraH devarAjaH 'IsANassa deviMdassa devaraNo' IzAnasya devendrasya devarAjasya 'aMtiaM pAu bhava' antikaM prAdurbhavati kAryatrazAt samIpe gacchati yadA tu IzAnasya saft prayojanaM kArya vA bhavati tadA 'isANeNaM' IzAnaH khalu 'devide devarAyA' devendraH devarAjaH 'sakkassa deviMdassa devaraNo' zakrasya devendrasya devarAjasya 'aMtia' antikam ' pAubbhavai' prAdurbhavati / tayoH parasparAlApasaMlAparIti pAsa AnA jAnA hotA hai / 'se kahamidANiM pakareMti' he bhadanta / jaba ye donoM Apasa meM eka dUsare kI sahAyatA se apane2 kAryoM ko evaM apane 2 prayojanoM ko siddha karate hoMge taba paraspara meM ye eka dUsare ke prati kaise zabdoM kA prayoga karate hoMge ? to isakA uttara dete hue prabhu gautama se kahate haiM- 'goyamA ! tAhe ceva' he gautama / jaba zakra kA koI kArya yA prayojana hotA hai taba ' se ' vaha 'deviMde devarAyA sakke' devendra devarAja zakra 'deviMdassa devaraNNo' devendra devarAja ke 'aMtiyaM' pAsa meM 'pAunbhavai' prakaTa hotA hai- jAtA hai aura jaba IzAna kA koI prayojana athavA kArya hotA hai, taba vaha 'deviMde devarAyA IsANe' devendra devarAja IzAna 'deviMdassa devaraNNo sakassa' devendra devarAja zaka ke 'aMtiyaM' pAsa meM 'pAunbhavai' prakaTa prazna - " se kahamidANiM pakareti " he lahanta ! nyAre te janne indro bheDa khIjAnI sahAyatAthI kAryo karatA haze ane eka bIjAnAM prayAjanA sAdhatAM haze, tyAre teo eka bIjA sAthe kevA zabdonA prayAga karatA haze ? uttara - "goyamA ! tAhe ceva" he gautama! kyAre zaDendrane IzAnendra yAse dhane tenI sahAyatAthI vA yogya prayojana have tyAre " se devide devarAyA sakke" devendra deva "deviMdassa devaraNNo" hevendra devarAna zAnanI "aMtie" pAse " pAubbhavai prakaTa thAya che, ane jayAre devendra devarAja deviMde devarAyA IsA IzAnane kAI kArya agara prayojana udbhave che tyAre te " deviMdassa devagaNo sakkassa aMtiyaM pAunbhavai " devendra devarAja zaDedranI 66 " zrI bhagavatI sUtra : 3 za 11 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 293 ma. TI. za. 3 u. 1 sU. 27 IzAnendra zakrendrayorgamanAgamananirUpaNam pratipAdayati- 'bhoH ! dakSiNa logAddivaI' ! dakSiNArdha lokAdhipate ! deviMdA / ' devendra ! 'devarAyA / ' devarAja | 'sakkA' / zakra / itirItyA IzAnendraH zakrammati vyavaharati / zakrendrastu IzAnampati bhoH / 'uttaralo gAhivaI / ' usalokAdhipate ! 'deviMdA' | devendra | 'devarAyA' devarAja! 'IsANA !' ! IzAna ! iti rItyA vyavaharati, 'iti bho / ' iti bho ! iti tu parasparAlApasaMlApAnukaraNam 'aNNamaNNassa' anyonyasya 'kiccAI" kRtyAni prayojanAni, 'karaNijA' karaNIyAni kAryANi 'paccaNubhavamANA' pratyanubhavantau parasparam anubhavaviSayakurvantau 'viharati' viharataH tiSThataH // sU0 27 // hote hai-jAtA hai / usa samaya inake paraspara meM saMlApa aura AlApa kI rIti isa prakAra se hotI hai- 'bho dAhiNa loga hivaI / ' bho dakSiNArdhalokAdhipate / 'deviMdA / ' devendra 'devarAyA' devarAja / 'sakkA' zakra / isa prakAra se IzAnendra zakra ke prati vyavahAra karatA hai / aura zakendra IzAnendra ke prati 'bho uttara logAhibaI' bho uttarArdhalokAdhipate / 'deviMdA' devendrA 'devarAyA / ' devarAja / 'isANA' izAna / isa rIti se vyavahAra karatA hai / 'iti bho iti bho' yaha paraspara AlApa saMlApa kA anukaraNa hai / isa prakAra se paraspara ke 'kiccA ' prayojanoM ko aura 'karaNijAi' karaNIya kAryoko 'pacaNubhavamANA viharaMti' anubhava ke viSayabhUta ye donoM karate haiM |27| 6 " aNNamaNNassa pAse prakaTa thAya che. tyAre temanI vacce A rIte vAtacItanAM zarUAta thAya che.-- "bho dAhiNa loga hivaI" "De dakSiNAdha adhiyati" " deviMdA " 'hevendra ' "devarAyA" devata' "sakkA " 'zaDe !' yA prabhAranaM saMbhodhana urIne IzAnendra *sAthe vAtacIta kare che. ane jyAre zakrendrane izAnendra sAthe vAtacIta karavAne prasaMga yAve che tyAre te nIce pramANe saMbodhana pure che - " bho uttara logA hivai ! deviMdA ! devarAyA ! IsANA !" "De uttarAdha oadhipati, devendra, dvevarA zAna!" " iti bho iti bho" mA rIte tethe vAtacIta za3 puratI vajate thoDa jIlane saMzodhana pure che. yA rIte "aNNamaNNassa" parasparanA "kiccAI" prayojana bhane " karaNijAi" ani " paccaNubbhavamANA viharaMti " tethe| meDa jIlanA anubhavonA viSaya35 42 che. // sU0 27 / / zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 294 bhagavatImatre mUlam-'atthiNaM bhaMte ! tesiM sakkIsANANaM devidANaM devarAINa vivAdA samupajjaMti ? haMtA, asthi / se kahamidANi pakaraMti' / 'goyamA ! tAhe cevaNaM te sakkIsANA deviMdA, devarAyANo saNaMkumAraM deviMdaM, devarAyaM maNasI kareMti, taeNaM se sagaMkumAre deviMde devarAyA tehiM sakkIsANehi devidehi devarAIhiM, maNasI-kae samANe khippAmeva sakkI sANANaM devidANaM, devarAiNaM aMtiaM pAubbhavai, jaM se vayai tassa ANA-uvavAya-vayaNaniddese ciTuMti' // sU0 28 // chAyA-asti khalu bhadanta / tayoH zakrezAnayoH devendrayoH devarAjayoH vivAdAH samutpadyante ! hanta, asti / tat kathamidAnoM prakurutaH ! gautama / tadeva tau zakrezAnI devendau, devarAjau sanatkumAraM devendra devarAnaM manasi kurutaH tataH sa sanatkumAro devendro devarAjastAbhyAM zakrezAnAbhyAM devendrAbhyAM devarAjAbhyAM manasi kRtaH san kSipram eva zakrezAnayo: devendrayoH devarAjayoH antikaM prAdurbhavati, yat sa vadati tasya AjJA-upapAta-vacananirdeze tiSThataH // 28 // TIkA-bhagavAnAha-'goyamA ! tAhe cetra NaM' gautama ! tadaiva khalu / he gautama ! yadA tayoH zakrezAnayoH parasparaM vivAdA utpadyante 'tAhe' tadA 'atthi NaM bhaMte !' ityAdi TokArtha-(atthi NaM bhaMte / tesiM sakkIsANANaM deviMdANaM devarAINaM vivAdA samupajjati) he bhadaMta / kyA devarAja devendra una zakra aura IzAna meM Apasa meM vivAda utpanna ho jAte haiM ? (haMtA atthi) hAM gautama / una donoM meM Apasa meM vivAda utpanna ho jAte haiN| (se kahamidANiM pakareMti) taba ve kyA karateM haiM ? (tAhe ceva Na te sakI "asthiNaM bhaMte / ityAdi / A -(asthiNaM bhaMte ! te siM sakIsANANaM deviMdANaM devarAiNaM vivAdA samayati ?) mahata ! devendra 12004 : mane devendra 352101 yAna para hI 56 qials Spanna thAya che mare ? (haMtA asthi) , gautama / te manne pathye vivAha Spanna thAya che. (se kahamidANiM pakareMti ?) tyAre te 42 cha ? (tAhe ceva zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra. TIkA za. 3 u. 1 mR. 27 IzAnendrazakrendra vivAda nirNayanirUpaNam 295 ( tassa 'cevaNaM' caiva khalu 'te' tau prasiddhau 'sakkIsANA' zakrezAnI 'deviMdA' devendrau 'devarAyANI' devarAjau 'maNakumAraM ' sanatkumAram ' deviMDaM devarAyaM ' devendraM devarAjam 'maNasI' manasi ' kareMti ' kurutaH smarataH, 'taraNaM se' tataH smaraNAnantaraM khalu nizcayena saH 'sarNakumAre deviMde devarAyA' sanatkumAro devendro devarAjaH 'tehiM sakIsANehiM devidehiM devarAIhiM' tAbhyAM zakrezAnAbhyAM devendrAbhyAM devarAjAbhyAm 'manasI kae samANe' manasi kRtaH san smRtaH san 'vipAmeva' kSimameva zIghrameva 'sakkI sANANaM deviMdANaM devarAiNaM' zakrezAnayoH devendrayoH devarAjayo: 'aMti pAunbhavaH' antikam prAdurbhavati samIpe samAgacchati 'jaM se vadaha' yat sa vadati - saH sanatkumAraH yat vadati - kathayati, tat samAdhAnaM nirNaya vA ubhAvapi tau zakezAnau svIkurutaH, athaca tasya sanatkumArasya, 'ANA - uvavAya-trayaNanidese ciTThati' AjJA-upapAtasAnA deviMdA devarAyANI saNakumAraM deviMda devarAyaM maNasI kareM ti) he gautama / usa samaya ve donoM devendra devarAja zakra aura IzAna devendra devarAja sanatkumAra kA mana meM cintavana karate haiM / arthAt sanatkumAra ko yAda karate hai / (taeNa se saNakumAre deviMde devarAyA tehi sakkIsANehi devidehi devarAihi maNasIkae samANe khippAmeva sakkIsANANaM devidANaM devarAiNaM aMtiyaM pAunbhavai) taba vaha devendra devarAja sanatkumAra una debendra devarAja zakra aura IzAna se smRta hotA huA zIghra hI una devendra devarAja zakra aura IzAna ke pAsa prakaTa ho jAte hai / (jaM se vadai tassa ANA - uvavAya- vayaNanide se ciTThati) aura jo vaha kahatA hai ve zakra, izAna donoM usakI AjJA upapAta, vacana aura nirdeza meM sthita ho jAte haiM ! NaM te sakkIsANA deviMdA devarAyANo saNakumAraM deviMda devarAyaM maNasI kareMti) huM gautama ! tyAre zakrendra ane IzAnendra manamAM devendra devarAja sanatkumAranuM smaraNa kare che (taraNaM se saNakumAre devide devarAyA tehiM sakkIsANehi devidehiM devarAIhiM masIe samANe khippAmeva sakkIsANANaM deviMdANaM devarAINaM aMtiyaM pAuubhavai) nyAre mA rIte janne devendra ( rAjendra yAne prazAnendra ) dvArA devendra hevarA sanakumAranuM smaraNa karAya che, tyAre teo turata ja zakrendra ane izAnendra pAse prakaTa thAya che. ( jaM se dai tassa ANA - uvavAya-trayaNanide se ciTThasi ) teyo ne pramANe kahe che, je AjJA kare che, je niSNuya kare che, ke je nirdeza kare che tene svIkArI le che. zrI bhagavatI sUtra : 3 9 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre vacananirdeze tiSThataH tatra AjJA-idaM kartavyamityAdezarUpAyAm AjJAyAm tathA 'uvavAya' upapAte sevArUpe 'vayaNa' vacane abhiyogapUrvakAdezarUpe vacane 'nidese' nirdeze-praznite kArye niyatArthottararUpe nirdeze tisstthtH| yat AjJAdikamasau vadati tatrAjJAdike tiSThataH // mU0 28 // ___ mUlam-'saNaM kumAre NaM bhaMte ! devide, devarAyA kiM bhavasiddhie ? abhavasiddhie ? sammadiTrI, micchadiTrI ? paritta saMsArae, aNaMta saMsArae ? sulabhabohie, dullabhabohie ? ArAhae, virAhae ? carime, acarime ? "goyamA ! sagaMkumAre deviMde devarAyA bhavasiddhie, no abhavasiddhie evaM sammahiTI, paritta saMsArae, sulabha bohie, ArAhae, carime-pasatthaM neyavaM' / 'se keNaTreNaM bhaMte ! evaMvuccai ? 'goyamA ! saNaMkumAre aura jo vaha inheM AjJA dete haiM ki tumhe yaha karanA hogA,use yaha mAnate haiM / kyoM ki ye usakI sevA meM rahate haiM / vaha inase jabardastI bhI apane Adeza kA pAlana karA sakate hai / aisI unameM zakti hotI hai| tathA-pranita kAryameM ye unake niyata arthottararUpa nirdezameM rahate haiN| tAtparya kahanekA yaha hai ki jo bhI AjJA Adi yaha sanatkumAra unheM dete hai usa AjJAdikako ye donoM mAnate haiN| yaha kAma tumheM karanA hI aisA AdezarUpa kahanA isakA nAma AjJA hai / upapAta nAma sevA kA haiN| AjJApUrvaka Adeza kA nAma vacana hai| pUche gaye kAryake saMbaMdha meM niyamita uttara kA nAma nirdeza hai ||suu028|| teo temanI AjJAne mAthe caDAve che, kAraNa ke teo temane pUjya ane sevA karavAne gya mAne che. temanAmAM eTalI zakti che ke teo temanI pAse pitAnI AjJAnuM pAlana karAvI zake che tathA je viSayamAM temane prazna pUchAye hoya te viSe teo je niyata uttara Ape ke je artha darzAve te arthottara rUpa nirdezanuM te bane pAlana kare che. kahevAnuM tAtparya e che ke sanakumAra je AjJA Ape che tene teo bane mAnya kare che. "A kAma tamAre karavuM ja paDaze, " A prakArane Adeza karavI tenuM nAma AjJA che. upapAta eTale sevA. AjJApUrvaka AdezanuM nAma vacana che. pUchAyelA kAryanA viSayanA niyata uttarane nirdeza kahe che. sUtra 28 ! zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TI. za. 3 u. 1 sU.29 sanatkumArasya bhavasidhyAdipraznasvarUpanirUpaNam 297 devide devarAyA bahUNaM samaNANaM, bahUNaM samaNINaM, bahUNaM sAvayANaM, bahaNaM sAviANaM hiakAmae, suhakAmae, patthakAmae, ANukaMpie, nisseyasie, hia-suhnisseysie| nissesakAmae / se teNaTeNaM goyamA ! saNaMkumAre NaM bhavasiddhie, jAva-no acarime / saNaMkumArasta NaM bhaMte ! deviMdassa, devaraNo kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA? 'goyamA sattasAgarovamANi ThiI paNNattA / ' 'se NaM bhaMte ! tAo devalogAo AukkhaeNaM jAvakahiM uvavajihii ? goyamA ! mahAvidehe vAse sinjhihii, jAva-aMtaM karehii / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! gAhAo-chaTTama mAso addhamAso dosAiM aTTa chammAsA / tIsagakurudattANaM tava bhattapariNapariyAo // 1 // uccattavimANANaM pAumbhava pecchaNA ya saMbhAve / kiMci vivAduppattI saNakumAre ya bhaviyavvaM // 2 // moyA saMmattA // suu029|| taIyasae paDhamo uddeso saMmatto // chAyA-sanatkumAro bhagavan ! devendro devarAjaH kiM bhavasiddhikaH ? abhavasiddhikaH ? samyagdRSTiH, mithyAdRSTiH ? parItasaMsArakaH, anantasaMsArakaH ! sUtrArtha-(saNaMkumAre NaM bhaMte ! deviMde devarAyA ki bhavasiddhie abhavasiddhie) he bhadanta devendra devarAja sanatkumAra devA bhavasiddhika hai ki abhavasiddhika hai (sammaTTiI, micchAdiTThI) samyaka dRSTi hai ? yA mithyA dRSTi hai ? (parittasaMsArae aNaMtasaMsArae) alpasaMsAravAlA hai ? yA " saNaMkumAreNaM bhaMte !" tyAha. sUtrAtha-(saNaMkumAre NaM bhaMte ! deviMde devarAyA kiM bhavasiddhie abhavasiddhie ?) mahanta ! havendra 120 sanAmAra bhavasiddhi cha, mAsiddhi cha ? (sammadiTThI, micchAdiTThI) sabhya dRSTi cha ? bhizyAvRSTi cha ? (parittasaMsArae aNaMtasaMsArae ) tame 2065 sNsaaraa|| cha ? mAnata saMsAravA che ? (salama zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - 298 bhagavatIsUtre mulabhabodhikaH ? durlabhabodhikaH ? ArAdhakaH virAdhakaH ? caramaH ? agharamaH ? gautama ! sanatkumAraH devendro devarAjaH bhavasiddhikaH,no abhavasiddhikaH,evaM samyagdRSTiH, parItasaMsArakaH, sulabhabodhikaH, ArAdhakaH, caramaH-prazastaM jJAtavyam / tat kenArthena bhagavan ! evam ucyate ? gautama ! sanatkumAro devendro devarAjaH bahUnAM zramaNAnAm, bahInAm zramaNInAm, bahUnAM zrAvakANAm, bahInAm zrAvikANAm hitakAmukaH, sukhakAmukaH pathyakAmukaH, AnukampikA ananta saMsAravAlA hai ? (sulabhavohie, dullabhabohie) sulabhabodhivAlA hai! yA durlabhabodhivAlA hai| (ArAhae virAhae) ArAdhaka hai| ki virAdhaka hai (carime acarime) caramabhavavAlA hai / ki acaramabhavavAlA hai| (gIyamA / ) he gautama ! (saNaMkumAre deviMde devarAyA bhavasiddhie) devendra devarAja sanatkumAra bhavasiddhika haiN| (no abhavasiddhie) abhavasiddhika nahIM hai| (evaM sammaTThiI, parittasaMsArae, sulabhabohie, ArAhae, carame pasatthaM neyavva) isi prakAra se vaha samyaka dRSTi hai, parIta saMsAravAlA hai; sulabhabodhivAlA hai, ArAdhaka hai, caramabhavavAlA hai, ve saba prazasta bAteM usameM haiN| (se keNa?NaM bhaMte ! evaM vuccai) he bhadanta / Apa aisA kisa kAraNa se kahate haiM ki vaha sanatkumAra ina saba prazasta guNoMse yukta haiM ? (goyamA) he gautama / (saNakumAre deviMde devarAyA bahUNaM samaNANaM bahaNaM samaNINaM, bahaNaM sAvayANaM, bahUrNa sA biyANaM hiyakAmae, suhakAmae, patthakAmae ANukaMpie, nisseyasie, cohie, dullabhabohie ) te sudana baadhiv|| cha, dunamAthi cha ? (ArAhae virAhae) bhaa2|54 cha / virAdha cha ? ( carime acarime) ya2ma. maqqu ? 3 maya2ma mA ?(goyamA)Da gautama! (saNaMkumAre deviMde devarAyA bhavasiddhie) kendra 132124 sanamA masiddhi cha;(no abhavasiddhie) masiddhi nathI. (evaM samaddiTTI, parittasaMsArae, sulabhavohie, ArAhae, carame pasatthaM neyambaM) eja pramANe teo samyaka dRSTi che, alapa saMsAravALA che, sulabha bAdhivALA che, ArAdhaka che ane carama bhavavALA che. e saghaLI prazasta bAbatethI teo yukata che, (se keNaTeNaM bhaMte ! evaMvuccai ?) 3 mahanta ! 5 // // 22 me 4 / ch| devendra sanamA2 524 saya prazasta guNavAA cha ? ( goyamA!) gautama ! (saNaMkumAre deviMde devarAyA bahUNaM samaNANaM bahUNaM samaNINaM, bahUNaM sAvayANaM bahUNaM sAviyANaM hiyakAmae, suhakAmae, patthakAmae ANukaMpie; nisseyasie, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TI. za.3 u.1 sU.29 sanatkumArasya bhavasibhyAdipraznasvarUpanirUpaNam 299 naizreyasikaH hitasukhanaizreyasikaH / niHzeSakAmukaH, tat tena arthena gautama ! sanatkumAraH khalu bhavasiddhikA yAvat no acaramaH / sanatkumArasya khalu bhadanta / devendrasya devarAnasya kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptAH ! gautama! sapta sAgaropamANi sthitiH prajJaptA ? sa khalu bhadanta ! tasmAta devalokAt AyuHkSayeNa yAvat kutra utpatsyate ? gautama ! mahAvidehe varSe setsyati, hiya-suhanisseyasie, nissesakAmae) devendra, devarAja sanatkumAra, aneka zramaNa janokA, aneka zramaNIjanoMkA, aneka zrAvakajanoM kA aura aneka zrAvikAjanoM kA hitAbhIlASI-hitaiSI haiM, sukhAbhilASI haiN| pathyakAmukha haiN| anukaMpAzIla haiN| muktikA abhilASI haiN| tathA samasta jIva sukhI rahe isa abhilASAvAle hai| ( se teNaTeNaM goymaa| saNaMkumAreNaM bhavasiddhie, jAva no acarime ) isa kAraNa he gautama / maiMne aisA kahA hai ki sanatkumAra bhavasiddhika hai yAvat vaha acarimaacaramabhavavAlA-nahIM caramabhavavAle hai| ( saNaMkumArassa NaM bhaMte / deviMdassa devaraNo kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA) he bhadanta / devendra devarAja sanatkumAra kI kitanI sthiti kahI gaI hai (goyamA) he gautama ! (sattasAgarovamANi ThiI paNNattA) sanatkumAra kI sthiti sAta sAgaropama kI kahI gaI hai ! (se NaM bhaMte / tAo devalogAo AukkhaeNaM jAva kahiM uvavajihii) he bhadanta / vaha sanatkumAra usa hiya-muha nisseyasie, nissesakAmae ) hevendra 152 / 04 sanAmAra bhane zramanA, zramaNiyAnA (sAvIonA) zrAvakenA ane zrAvikAonA hitaiSI (hita IcchanArA) cha, subhAmitApI cha, 5thyAbhu (hu: 53 mevI manisAvA) che, anukaMpAvALA che ane temanI mukitanA abhilASI che, tathA samasta jIvanuM suma chnaa2| cha. (se teNadreNaM goyamA ! saNaMkumAreNaM bhavasiddhie jAva acarime ) 3 gautama ! te 4AraNe meM me 4yuM che 3 sanabhA2 siddhithA sAdhana uparokata caramabhavavALA paryaMtanA guNovALA che, teo abhAvasiddhika, acaramabhavavALA mA prazasta guNavAA nathI. (saNaMkumArassa NaM bhaMte ! deviMdassa devaraNo kevaiyaM kalaM ThiI paNNattA) mahanta ! hevendra 12004 sanabhAnI hI sthiti (mAyuSya 45) usa cha ? (goymaa|) gautama (sattasAgarovamANi ThiI paNNattA) sanabhAnI sthiti sAta sAzayamanI hI che. (se NaM bhaMte / tAo devalogAmo AukkhaeNaM jAva kahiM uvavajihii) saha-ta! tevamadhI mAyuSya / zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre yAvat antaM kariSyati, / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! chAyA-gAthA-SaSThASTamau mAsastu arthamAso varSANi aSTa SaNmAsAH / tiSyakurudattayoH tapo-bhakta-parijJA-paryAyaH // 1 // devaloka se AyuH kSaya hone ke bAda yAvat kahAM utpanna hoNge?| (goyamA ! mahAvidehe vAse sijjhihii-jAva aMtaM karehii) he gautama / mahAvideha kSetra meM siddha hoMge-yAvat samasta dukhoM kA anta kregaa| (sevaM bhaMte sevaM bhaMte) isa prakAra prabhu ke mukhAravinda se sunakara gautama ne kahA- he bhadanta / jaisA Apa kahate haiM vaha aisA hI hai he bhadanta vaha aisA hI hai| (gAhAo ) gAthAechaTTamamAso addhamAso vAsAiM aTTa chammAsA / tIsagakurudattANaM tavabhattapariNapariyAo // tiSyaka zramaNa kA tapa cha? aura ekamAsakA anazana hai| kurudattazramaNa kA tapa aTThama hai aura adhamAsa kA anazana hai / tiSyaka zramaNa kI sAdhuparyAya ATha varSa kI hai aura kurudatta kI sAdhuparyAya chaha mAsakI hai| ina sabakA kathana tathA (uccattavimANANaM pAubbhava pecchaNA ya saMlAve, kizci vivAduppattI saNaMkumAre ya bhaviyanvaM) yatai 24vAna tethe| 4yAM 4-1 22 ? (goyamA !) 3 gautama ! (mahAvidehe vAse sijjhihii- jAva aMtaM karehii) mahAvita kSetramA bhanuSya paryAyamA ma zana siddha56 pAmaze. mane samasta mAno mata ze. (sevaM bhaMte / sevaM bhNte|) hi bhadanta! ApanI vAta sAcI che- ApanI vAtamAM zaMkAne sthAna nathI, e pramANe, kahIne gautama pitAne rathAne besI gayA (gAhAo) pAthAmA-chaTThaThumamAso addhamAso vAsAI aTTha chammAsA / tIsagakurudattANaM tvbhttprinnpriyaao| tiSyaka zramaNe chaThanI tapasyA ane ekamAsanAM anazana karyA hatAM. kurudatta zramaNe adRmanI tapasyA ane ardhAmAsanAM anazana karyA hatAM tiSyaka zramaNe ATha varSanI zramaNa paryAya pALI hatI ane kurudatte cha mAsanI sAdhu paryAya pALI hatI. e badhA viSayanuM kathana tathA (uccattavimANANaM pAubbhavapecchaNA ya saMlAve, kiJci vivAduppattI saNaMkumAre ya bhaviyavya) zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TIkA za.3. u.1 2.29 sanatkumArasya bhavasidhyAdipraznasvarUpanirUpaNam 301 uccatvaM vimAnAnAm prAdurbhAvaH prekSaNA ca saMlApaH / kRtyaM vivAdotpattiH sanatkumAre ca bhavyatvam // 2 // mokA samAptA // mU0 29 // // tRtIyazatakasya prathamoddezakaH samAptaH // 3-1 // TIkA-"saNaMkumAreNaM bhaMte deviMde devarAyA" sanatkumAraH devendro devarAjaH 'kiM bhavasiddhie' kiM bhavasiddhikaH- bhava ito'nantaraM manuSyajanmani siddhimuktiryasya tAdRzo'sti kim ? 'abhavasiddhie' abhavasiddhikaH- tadviparIto'sti kim ? ekasminneva bhave muktigAmI ? yadvA anekabhaveSu satsu muktigAmI, 2 'sammadiTThI' samyagdRSTiH-samyakazraddhAvAn asti kim , 3 micchadiTThI' mi___vimAnoMkI U~cAI, indra kA indra ke pAsa jAnA, dekhanA, saMlApa, kArya, vivAda kI utpatti, tathA isa vivAda ke samAdhAna kAraka sanatkumAra kI bhavyatA AdikA kathana bhI isa uddezaka meM hai| (moyA sammattA) mokA samApta (taIyasae paDhamo uddeso sammatto) isa prakAra tRtIya zatakakA prathama uddezaka samApta huaa| ___TIkArtha-'saNaMkumAre NaM bhaMte deviMde devarAyA' he bhadanta / devendra devarAja sanatkumAra bhavasiddhika haiM ki abhavasiddhika haiM-yaha prazna haiisakA tAtparya isa prakAra se hai- eka hI bhava meM jo mokSa ko prApta kara letA hai| vaha bhavasiddhika kahalAtA hai aura jo isase viparIta hotA hai-arthAt aneka bhavoM ke ho jAne para jo mukti prApta karatA hai vaha abhavasiddhika kahalAtA hai2 / sanatkumAra kyA bhavasiddhika haiM 3 yA abhavasiddhika haiM 4 ? isI prakAra vaha sanatkumAra samyagdRSTi hai ki mithyAdRSTi hai ? jIvAdika tattvoM para jisakI ni vimAnonI UMcAI, zakrendra ane IzAnendranuM eka bIjA pAse gamana, eka bIjA vacce vArtAlApa, kArya, vivAdanI utpatti, sanaskumAra dvArA temanA vivAdanu samAdhAna, tathA sanaskumAranI bhavyatA AdinuM kathana paNa mA dezamA 42pAmA mAyuche. (moyA sammattA) mA ua " mA 5426 // " samApta thayu. (taI yasae paDhamo uddeso sammatto) ane mA zata zrI zatanA prathama udezaka pUrNa thaye. Atha-gItama pUche cha-"saNaMkumAre NaM bhaMte / deviMde devarAyA VtyAdi mahanta! devendra devarAja sanakumAra bhavasiddhika che ke abhavasiddhika che? te praznano bhAvArtha A pramANe che- eka ja bhavamAM mekSa prApta karanArane bhavasiddhika kahe che. aneka bha. karIne mokSa pAmanArane abhavasiddhika kahe che. eTale ke devendra sanaskumAra eka ja bhava karIne mokSa pAmaze ke aneka bhava karIne mekSa pAmaze ? bIjo praznana A pramANe zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhagavatIstre dhyAdRSTi :-tadviparItazraddhAvAnasti kim 4 ' parittasaMsArae' parItasaMsAraka:parItaH parimitIkRtaH saMsAro yena saH parItasaMsArakaH- alpIkRtasaMsArakaH-5 'agaMtasaMsArae' ananta saMsArako vA-anantaH saMsAro yasya saH anantasaMsArakaH 6, 'sulabhavohie' mulabha bodhikaH-sulabhA bodhiryasya sa tathA janmAntare jinadharmaprAptikaH 7, 'dullabhabohie' durlabhavodhiko vA--durlabhA bodhiryasya sa tathA, janmAntare durlabhajinadharmamAptikaH 8, 'ArAhae' ArAdhaka:- ArAdhayati samyaka rdoSa zraddhA hotI hai vaha samyagdRSTi hai aura isase viparIta zraddhAvAlA jIva mithyAdRSTi hai| sanatkumAra kI jIvAdika tattvoM para zraddhA samocIna hai ki samIcIna nahIM haiM- jhUThI hai| 'parittasaMsArae' jisane apanA saMsAra parItaparimita karaliyA hotA hai- vaha parIta saMsAraka jIva kahalAtA 5 hai. isa jIva kA saMsAra dIrdha na hokara alpa raha jAtA hai / 'aNaMtasaMsArae' jisakA saMsAra ananta hotA hai vaha ananta saMsAraka kahalAtA hai| to kyA sanatkumAra parItasaMmAraka hai ki anantasaMsAraka 6 hai| jina dharma kI prApti janmAntara meM jise sulabha hai vaha 'sulabhabohie' sulabhabodhika aura janmAntara meM jise jinadharmakI prApti honA durlabha hai vaha 'dullabhabohie' durlabhabodhika hai| sanatkumAra sulabhabodhivAle hai 7 ki durlabhabodhivAle haiM 8 / bodhikA pAlana jo acchI taraha se karatA hai vaha 'aaraapUche che- "sanakumAra samyak daSTi che ke mithyAdaSTi che?" jIvAdika ta para jene nirdoSazraddhA hoya che evA jIvane samyakdaSTi kahe che, tethI viparIta zraddhAvALA jIvane mithyAdaSTi kahe che. kahevAne bhAvArtha e che ke sanaskumAra jIvAdika ta para saMpUrNa zraddhA rAje cha, nathI rAmatA? zrIna na- "parIttasaMsArae apatasaMsAra" "sanakumAra parimita saMsAravALA che ke anaMta saMsAraka che?" jeNe pitAne saMsAra paribhita yA DAya mevA ne "parItasaMsAraka" 4 cha. mevA panI saMsAra dII heta nathI paNa alpa hoya che. jene saMsAra anaMta hoya che te jIvane anaMta sasA24 4 cha. yAcA prazna-"sulabhabohie dullabhavohie" "sanamA2 sukhmnodhika che ke durlabhadhika che!" jene jaina dharmanI prApti janmAktaramAM sulabha hoya che. evA jIvane sulabhabodhika kahe che, ane jene janmAntaramAM tenI prApti durlabha che mevA ne manadhi se che. pAya AR1 sApramANe cha-"ArAie-virAhae" sanaskumAra ArAdhaka che ke virAdhaka che! dharmanuM sArI rIte pAlana karanArane ArAdhaka zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma.TIkA za.3 u.1 mU.29 sanatkumArasya bhavasidhyAdipraznasvarUpanirUpaNam 303 pAlayati iti ArAdhakaH bodhipAlakaH 9, 'virAhie' virAdhako vA-bodhyapAlakaH 10, 'carameM carama:-antimaH eka eva bhavo yasya sa tathA 11, 'acarame' acaramo vA-tadviparItaH anekabhavaH kim 12, / ___ bhagavAnAha-'goyamA ! saNaMkumAre devide devarAyA' / he gautama ! sanatkumAro devendro devarAja: 'bhavasiddhie' bhavasiddhikaH eka, no 'abhavasiddhie' abhavasiddhikaH, evaM 'sammadiTThI' samyagdRSTireva, no mithyAdRSTiH, tathA 'parittasaMsArae' parItasaMsAraka eva no 'aNaMtasaMsArae' anantasaMsArakaH, evaM 'sulabhahae' ArAdhaka 9 aura jo bodhikA pAlana nahIM karatA hai vaha 'virAhae virAdhaka kahA gayA haiM 10 / sanatkumAra ArAdhaka haiM / ki virAdhaka hai| jisakA eka hI bhava bAkI hotA hai vaha 'carime' carama kahA gayA hai- 11 isase viparIta aneka bhavavAlA jIva acarama hotA hai 12 / sanatkumAra eka hI manuSya kA bhava prApta karake mokSajAyaMge yA isase viparIta aneka bhavoM ke bAda mokSa jaayNge| isa prakAra se ye 6 prazna yugala sanatkumAra ke viSaya meM gautama ne prabhu se pUche haiN| inakA uttara dete hue prabhu gautama se kahate haiM ki- 'goymaa|' 'saNaMkumAre deviMde devarAyA' devendra devarAja sanatkumAra "bhavasiddhie' bhavasiddhika hI haiM 'no abhavasiddhie' abhavasiddhika nahIM / indra bhava kI samApti ke bAda manuSyabhava prApta kara vaha usIbhava se mokSa prApta kreNge| isa taraha mukti prApti karane meM vaha aneka bhavavAlA nahIM hone se abhavasiddhika nahIM hai| isI prakAra vaha mithyAdRSTi na hokara samyakadRSTi hI hai| 'no arNata saMsArae' anantasaMsArI na cha, bhane pAlana nahIM 42nA2ne virAdha 4 che. char3I prazna-"carime acrime|" jene eka ja bhava bAkI hoya tene carama" kahe che, paNa aneka bhava karavAnA bAkI hoya evA jIvane "acarama" kahe che. sanakumAra eka ja manuSya bhava karIne mokSe jaze ke aneka bhave karIne mokSe jaze ! 52nA cha praznAna vA mahAvIra prabhu yA pramANe mApe ch-"goymaa|" gautama! "saNaMkumAre deviMde devarAyA" hevendra devarA sanamA2 "bhavasiddhie no abhavasiddhie" sasidhi cha, mamasidhdhi nathI. 4 / 294 -do sapa puure| karyA pachI teo manuSya bhava prApta karIne te bhavamAM ja mekSe jaze. mekSa prApta karavA mATe temane aneka bhava karavA paDaze nahIM. teo mithyAdaSTi nathI paNa sabhyaSTi cha. " no aNaMtasaMsArae" tamo manata saMsArI nayI 59 " parita zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre bohie' sulabhavodhika eva, no 'dullabhabohie' durlabhabodhikaH tathaiva 'ArAhae' ArAdhakaH eva no 'virAhie' virAdhakaH evaM 'carame' carama eva no 'acarameM acaramaH iti rItyA sanatkumAre savai 'pasatthaM ' prazastam 'neyavaM' netavyam jJAtavyam no aprazastam abhavasiddhayAdikamiti bhaavH| 'me keNaTe NaM bhaMte ! evaMbuccaI tat kenArthena bhadanta ! evam ucyate-sanatkumAro bhavasiddhikatvAdi prazastaguNasampanna evetyatra ko hetuH ? bhagavAn uttarayati- 'goyamA! saNaMkumAre' ityAdi / he gautama ! sanatkumAro devendro devarAjaH 'bahUgaM' bahUnAm anekeSAm 'samaNANaM' zramaNAnAM sAdhUnAm ' bahUNaM' bahInAm anekAsAm 'samaNINaM' zramaNInAm sAdhvInAm 'bahUNaM' bahUnAm 'sAvayANaM' zrAvakANAm dezaviratAnAm 'bahUNa' bahInAm 'sAviANa' zrAvikANAm 'hiyakAmae' hokara 'parittasasArae' parItasaMsAravAlA hI haiN| 'no dullahabohie' durlabhabodhivAlA na hokara 'sulabhabohie' sulabhabodhivAle hI hai / 'no virAhie' virAdhaka na hokara 'ArAhae' ArAdhaka hI hai| 'no acarame' acarama na hokara 'carime' carama hI hai| isa rIti se sanaskumAra meM saba 'pasatthaM neyavvaM' prazasta hI jAnanAcAhiye / 'no aprazastaM' abhavasiddhayAdika aprazastaguNa usameM nahI haiM / 'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccai' gautama punaHprabhu se pUchate haiM ki he bhadanta / sanatkumAra bhavasiddhikatva Adiprazasta guNoM se sampanna hI hai isa kathana meM kAraNa-hetu-kyA hai| taba isakA uttara dete hue bhagavAna unase kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'saNaMkumAre deviMde devarAyA' devendra devarAja sanatkumAra 'bahUNe samaNANaM, bahUrNa samaNINaM aneka zramaNoMkA, saMsArae" paribhita sasAvA . " no dullahabohie " to hulamAthi nathI 595 "sulabhavohie" susama mAdhi cha. "no virAhie-ArAhae"te virAdha nathA 54 mArAdha cha "no acrime-crimetenme| mayabhanathI 55 ya204 . "pasatthaM neyavvaM" mA rIte sanamAramA mA prazasta guNe / che mema Mej, "no aprazastaM" temanAmA masasiddhiti mAha maprazasta gu nathI. "se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vucci|" gautama 5che , " mahanta ! bhA5 zA kAraNe evuM kahe che ke sanaskumAra bhavasiddhika Adi prazasta guNethI yukta che? tyAre mahAvIra prabhu pramANa vAsa mApe cha-"goyamA " gautama ! " saNakumAre deviMde devarAyA" hevendra 12 // sanatkumAra " bahUNaM samaNANaM, bahaNaM samaNINaM " mane shrm| (sAdhu-me) mane zramAyA (sAvI-I)D,"bahaNaM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma.TI. za.3 u.1 sU.29 sanatkumArasyabhavasidhyAdimaznasvarUpanirUpaNam 305 hitakAmukaH hitaM hite nibandhanaM vastu tasya kAmukaH hitacintakaH hitecchuH 'muhakAmae' sukhakAmukaH sukham AnandarUpam tadicchuH patthakAmae' pathyakAmukaH pathyaM duHkhatrANaM tatkAmukaH duHkha nivAraNecchuH 'ANukaMpie' AnukampikaH anukampayAcaratIti AnukampikaH anukampAzIlaH dayAkArakaH karuNAvaruNAlayatvAt 'nisseyasie' naizreyasikaH nizreyasaM mokSaH tatra niyukta iveti naizreyasikaH mokSAbhilASI'hiyamuhanisseyasie' hitasukhanaizreyasikaH kalyANecchuH 'hiyamuhanissesakAmae' hitasukhaniHzeSakAmukaH hitarUpaM yatsukhaM taniHzeSANAM sarveSAM kAmayate samIhate yaH sa tathA tat tasmAt 'teNaTeNaM' tenArthena tena hetunA he gautama ! 'saNaMkumAreNaM bhavasiddhie jAca-no acarime' sanatkumAraH khalu bhavasiddhikaH yAvat-caramaH aneka zramaNiyoMkA, 'bahUNaM sAvayANaM' aneka zrAvakoMkA, 'bahUNaM sAviyANaM' aneka zrAvikAokA 'hiyakAmae' hitakAmuka haiM / sukha kI kAraNabhUta jo vastu hai vaha yahAM hitazabda se lI gaI haiN| 'sahakAmue' unheM AnandarUpa sukha prApta hote rahe isa bAtakA vaha icchuka hai| 'patthakAmae' pathyakAmuka hai- duHkha se ve sadA bace rahe isa bAta kA vaha abhilASI haiN| 'ANukaMpie' kyoM ki vaha karuNA kA varuNAlayasamudra hone ke kAraNa una para sadA dayAzIla hai| 'nisseyasie' unheM mokSaprApta ho isa bAtakA vaha abhilASI hai| 'hiyasuhanissesakAmae' hitarUpa sukha ina saba ko prApta hote rahe isa bAtakI vaha kAmanA karate rahate hai| 'se teNaTeNaM goymaa| saNaMkumAreNaM bhavasiddhie jAva No acarime' isa kAraNa he gautama / maiMne aisA kahA hai ki sanatkumAra bhavasiddhika hai yAvat carama hai| sAvayANaM bahUNaM sAviyANaM " bhane: zrApa bhane zrAvimAna " hiyakAmae" hita cAhanArA che. ahIM sukha ApanArI vastune hita padathI grahaNa karavAmAM AvI che. "muhakAmae" temane mAna 35 sumanI prApti thAya, te 4AranI manAvA cha, "patthakAmae" tethe tabhanA 5thyAbhu4 cha-meTale teyA sahA mathI bhuta 29 mevI mnisaassaavaa|| cha, "ANukaMpie" te 429||naa sA2 pAthI tamanA 52 mnu45|| rAmanArA cha, "nisseyasie" tebhane bhokSa prAta thAya, mevA abhilASA raamnaa| cha, "hiyasuhanissesakAmae" te sone ti35 sumanI prApti thAya mevI manA cha. "se teNaTeNaM goyamA ! saNaMkumAreNaM bhavasiddhie jAva jo acarime" gautama! te 20 meM se hI cha hai sanamA2 masiAthI zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtra noacarama iti / yAvatkaraNAt samyagdRSTiH, parItasaMsArakaH, sulabhavodhikaH, ArAdhakaH-iti saMgrAhyam / caramazabdArthastu carama eva bhavo yasyAmAptastiSThati, devabhavo vA caramo yasya saH, caramabhavo vA bhaviSyati yasya sa carama iti bodhyaH / 'saNaMkumArassa NaM bhaMte devidassa devaraNo' he bhadanta ! sanatkumArasya khalu devendrasya devarAjasya 'kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA sanatkumArAkhye tRtIyadevaloke sanatkumArendrasya kiyatI sthitirasti ? 'goyamA !' he gautama ! sanatkumArasya 'sattasAgarovamANi' saptasAgaropamANi 'ThiI paNattA' sthitiH prjnyptaa-uktaa| 'seNaM bhaMte sa khalu bhadanta ! santakumAraH 'tAo devalogAo' tasmAt devalokAt 'AukkhaeNaM' AyuHkSayeNa 'jAva-kahi uvavajihii' yAvatacarama nahIM hai| carama zabdakA artha isa prakAra se hai- carama hI bhava jisako prApta hai vaha carama hai| athavA-cAlUbhava-jo deva kA bhava hai-vaha bhava hI jisakA antima bhava hai vaha carama hai| athavA-caramabhava jisakA hogA vaha carama hai| 'sarNakumArassaNaM bhNte| devidassa devaraNNo kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA' aba sanatkumArakI sthiti Adike viSayameM prazna karate hue gautama prabhuse pUchate haiM ki-he bhadanta ! yaha kahIye ki sanatkumArakI sthiti kitanI hai| sanatkumAra tRtIyadevalokake adhipati hai| unakI vahAM kitani sthiti haiM ? tathA * se NaM bhaMte ! AukkhaeNaM jAva kahiM uvavajihi / vahAM para rahane kI sthiti ke samApta hote hI ve usa tRtIya devalokase cava kara yAvat kahAM para utpanna hoge| devabhava ke kAraNabhUta karmo kI laIne carama paryantanA prazasta guvALA che, abhavasiddhikathI laIne acarama paryantanA aprazasta guNovALA nathI. "carama' zabdano artha A pramANe che-AkharI bhava jene prApta thayuM che tene caramabhavasaMpanna kahe che. athavA cAl bhava ja jene AkharI bhava che tene caramabhavavALA kahe che. athavA jene eka AkharI bhava karavuM paDaze tene carama bhAvavALo kahe che. sanakumAra IndranuM AyuSya pUruM karIne manuSyabhava pAmIne mokSa prApta karavAnA che. tethI temane caramabhava saMpanna kahyA che. have gautama aNagAra mahAvIra prabhune sanaskumAranI sthiti Adi viSe prazna pUche che - prazna-" saNaMkumArassa NaM bhaMte / deviMdassa devaraNNo kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ?" mahanta! zrI devanA adhipati vandra va sanAbhAranI sthiti dasa janA cha-tyA tabhane ravAnI samaya maryAdA TI cha ? tathA "seNaM AukkhaeNaM jAva kahiM uvavanjihiDa" tethe tyAMnA tebhne| AyuSya 4 pUrNa karIne, trIjA devalekamAMthI AvIne kaI gatimAM janma leze? zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra. TI. za. 3 u.1 2.29 sanatkumArasya bhavasidhyAdipraznasvarUpanirUpaNam 307 kutra-utpatsyate, utpanno bhaviSyati / yAvatkaraNAt AyuHkSayeNa-AyuSkarma dalikanirjaraNena, bhavakSayeNa-devabhavanivandhanakarmaNAM nirjaraNena, sthitikSayeNaAyuHkarmaNaH sthitervedanena kutra gamiSyati ? 'goyamA / ' he gautama ! 'mahAvidehe bAse' mahAvidehe varSe mahAvidehakSetre 'sijjhihii' setsyati siddho bhaviSyati sakalakarmarAhityena kRtakRtyo bhaviSyati 'jAba-aMtaM karehii ' yAvat antaMkariSyati / yAvat karaNAt 'bujjhihii mucihii parinivvAhii savvadukhANaM' iti saMgrahaH / ante vAyubhUtiH bhagavato vAkya prAmANikatvena upasaMharati-sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! iti / tadevaM bhagavan tadevaM bhagavan iti / he bhagavana ! bhavatA yat pratipAditam tat sarvam enaM-pUrvoktarUpaM satyameva nata tadviparItam / zAstrakAraH pUrvoktArthasaMgrahArtha gAthAdvayImAha- chacha -tuma mAso' ityAdi / nirjarAkA honA isakA nAma bhavakSaya hai aura AyuHkarmakI sthitikA bedana honA isakA nAma sthitikSaya hai / isakA uttara dete hue prabhu unase kahate haiM-'goyamA!' he gautama ! 'mahAvidehe vAse sijjhahii' mahAvideha kSetrameM ve sIddha sakala karmoMse rahita hote hue kRtakRtya hoMge'jAva aMtaM karehii' yAvat samasta duHkhaukA anta kareMge, antameM vAyu. bhUti prabhuke vAkyakA prAmANika hone ke kAraNa upasaMhAra karate hai 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! he bhadanta ! Apane jo pratipAdita kiyA hai vaha saba aisA hI-pUrvoktarUpavAlA-hI hai arthAt satya hI hai usase viparIta nahIM hai| ___ aba zAstrakAra ina do gAthAoM dvArA uddezaka kathita viSayakA saMgraha karate hue isa uddezakako samApta karate hai-chaTTama ityAdi devabhavanA kAraNarUpa karmonI nirjarA thavI tenuM nAma bhavakSaya che, ane AyukarmanI sthitinuM vedana karavuM tenuM nAma sthiti kSaya che. utta2-"goyamA !" gautama ! tebhanI sthiti sAta saa||3||5mnii 4ii che. tethe tyAMcI 2yavAna "mahAvidehe vAse sijjhaDiI" mahAviDa kSetramA bhanuSyagatimA utpanna ne siddha 56 pAbhaze "jAva aMtaM kare" tm| samasta ni| kSaya hone kRtakRtya thaI jaze ane samasta duHkhanA aMtakartA thaze. ___"sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte " mA phevaa| vAyubhUti Azudhara bhagavAnanA 45namAM pitAnI apAra zraddhA prakaTa kare che. teo kahe che, "he bhadata ! ApanI vAta taddana satya che. ApanI vAta yathArtha che. temAM zaMkAne sthAna ja nathI." mA deza ne mate mApasI "chaTa chaTama tyAhi me gaayaa| dAsa sUtradhAre zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsatre arthAt tiSyakasya SaSThanAma tapaH, mAsikamanazanam , aSTa varSANi sAdhuparyAyA, kurudattaputrasya tu aSTamaM tapaH ardhamAsikamanazanam , SaNmAsAHsAdhuparyAyaH, iti prathamagAthArthaH / vimAnAnAmuccatvam , zakrezAnendrAdInAm parasparaM samIpe gamanam , avalokanam , AlApasaMlApau, kAryANi, vivAdAH tanirNayaH, sanatkumArasya subhavyatvam , iti dvitIyagAthArthaH / etaduddezakArtharUpasya vikurvaNAzakteH svarUpasya mokAbhidhAryAM nagayA patipAditatvAt upacAreNa etaduddezakasyApi mokAzabdena vyavahArAt 'mokA samAptA' uddezakasamAptyarthe 'mokA samAptA ityuktam // // bhU0 29 / / // tRtIyazatakasya prathamoddezakaH samAptaH // itizrI jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI ghAsIlAlabati viracitAyAM zrIbhagavatImUtrasya prameyacandrikAvyAkhyAyAM tRtIya zatakasya prathamodezakaH samApta // 3-1 // ina do gAthAoMkA artha mUla sUtrArthameM likha diyA gayA hai / isa uddezemeM vikurvaNA zaktikA svarUpa prakaTa kiyA gayA hai-- aura prabhune isakA kathana mokA nAmakI nagarI meM kiyA haiM-isaliye upacAra se isa uddezAkA nAma mokA rakha diyA gayA hai| isI kAraNase isa uddezakakA 'mokA' isa zabdase vyavahAra kiyA gayA hai // 29 // isa prakAra tRtIya zatakakA yaha prathama udezaka samApta huA // // tRtIyazataka kA prathama uddezaka samApta huA // 1 // zrI jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta bhagavatIsUtrakI prameyacandrikA vyAkhyAke tIsare zatakameM pahalA uddezaka mamApta // 3-1 // A uddezakane upasaMhAra karatAM temAM je viSayonuM pratipAdana thayuM che te viSayane ullekha karyo che. banne gAthAno artha mULa sUtrArthamAM samajAvavAmAM AvyA che. A uddezakamAM vikuvaNa zaktinuM svarUpa batAvyuM che. mekA nAmanI nagarImAM A uddezakanuM kathana bhagavAna mahAvIra prabhune zrImukhe thayuM hatuM. te kAraNe A ude zakanuM nAma "mekA" rAkhyuM che. A pramANe trIjA zatakane pahele uddezaka samAta thayo. // itizrI jainAcArya jainadharma divAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta bhagavatI satranI priyadarzanI vyAkhyAnA briIjA zatakano pahelo uddezaka samApta 3-1 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyazatakasya dvitIyodezakasya saMkSiptaviSayavivaraNam / / rAjagRhe nagare bhagavatsamavasaraNaM pariSatsamAgamanaM, bhagavaddharmadezanA dhamadezanAM zrutvA pariSatpatigamanAnantaraM gautamasya mahAvIrampati asurakumAra devAvAsaviSayakaH praznaH 'asurakumArAH kva nivasanti ?' ityAdi, tato bhagavataH ratnaprabhApRthivImadhye asurakumArAvAsakathanam , tataH asurakumArANAm adhastRtIyavAlukAmabhAnAmakanarakalokaparyantaM gamanakathanam , adhaHsaptamanarakalokagamanasAmarthyavarNanaJca tatra pUrvabhavapratyayikavairijanaduHkhotpAdanasya bhUtapUrvasuhRjanasukhotpAdanasya ca gamana hetutvakathanam , tataHasurANAm tiryaga tIsare zatakake dUsare uddezekA prAraMbhaaba sUtrakAra tRtIya zataka kA dvitIya uddezeka prAraMbha karate haiN| isa dvitIya uddezakA meM jo viSaya kahA huA hai-usakA saMkSipta vivaraNa isa prakAra se hai rAjagRha nagara meM mahAvIra prabhukA Agamana, pariSadAkA dharmopadeza zravaNa, usa pariSadA ke jAne ke bAda mahAvIra prabhuse gautama kA asurakumAra devoM ke AvAsa ke viSaya meM ki 'asurakumAra kahAM rahate hai' ityAdi prazna, asurakumAra ratna prabhA pRthivI ke ekalAkha assI hajAra yojana kA ratna prabhApRthivI kA piMDa hai usake madhya meM rahate haiM isa prakAra se bhagavAn kA unake AvAsoM kA kathana karane rUpa uttara, tathA asurakumAra nIce bAlukAprabhA nAmaka naraka paryanta gamana karate hai aimA pratipAdana aura sAtha meM yaha samajhAnA ki saptama naraka taka jAnekI unameM zakti hai| tIsare narakataka jo ve jAte hai isameM kAraNa yaha hai ki ve vahAM apane pUrva bhava ke trIjA zatakane bIje udazaka- have sUtrakAra trIjA zatakanA bIjA udezakanI zarUAta kare che. temAM je je viSayenuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che, te te viSayanuM saMkSipta varNana nIce pramANe che rAjagRha nagaramAM mahAvIra prabhunuM gamana, pariSadanuM dharmopadeza zravaNa, tyAra bAda gautamanA mahAvIra prabhune asurakumAronA AvAsa viSe prahane "asurakumAre kayAM rahe che ?" uttara- teo ratnaprabhA pRthvInA eka lAkha eMzI hajAra yojana pramANa piMDanA madhya bhAgamAM rahe che. teo nIce vAlukAprabhA nAmanI naraka sudhI jAya che evuM pratipAdana ane teo sAtamI naraka sudhI jaI zakavAnuM sAmarthya dharAve che, e bhagavAna dvArA uttara teo potAnA pUrvabhavanA duzmanane pIDavA mATe, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImatre nandIzvaradvIpapayantagamanapratipAdanam , tiryam asaMkhyeyadvIpasamudraparyantagamanasAmarthyapratipAdanazca, tatra ahaMtAM bhagavatAM janma - dIkSA - kevala-jJAnotpAda -nirvANamAptimahotsava eva teSAM tiryaggamanaheturiti kathanam / tataH teSAmasurANAm Urca saudharmadevalokaparyantagamananirUpaNam , jarSa yAvadacyutadevalokaparyantagamanasAmarthya nirUpaNaca, tatrordhva lokagamanahetuzca devA surANAM zAzvatikavirodhaH, tatra gatvA laghuratnAdicaurya karaNam , tataH devadvArA asurANAM tadaparAdhajanyazArIrikavyathotpAdanam , asurANAm devAGganA'psarasAzca pArasparikavyavahArakathanam , tataH anantotsapiNI-anantAvasarpiNI bairiyoM ko duHkhotpAdana karate hai aura bhUtapUrva apane mitrajanoM ko sukhI karane kA prayatna karate hai / asurakumAra tirache nandIzvara dvIpa taka jAte haiM aura unameM asaMkhyAta hopa samudrotaka jAne kI yogyatA haiM-aisA samajhanA, tiryag gamana meM hetu arhanta prabhuke janma, dIkSA, kevalajJAnotpAda aura mokSa ye kalyANaka haiN| yadyapi asurakumAra U~ce saudharma devaloka taka jAte hai, parantu unameM acyuta devaloka taka jAnekI zakti hai isa prakAra kA kathana, asurakumAra jo U~ce saudharma devaloka taka gamana karate hai usameM " deva aura asuroM kA zAzcatika vaira kAraNa hai" aisA kathana / vahAM jAkara asuroM dvArA laghuratna AdikoM kI corI karanA aura isa aparAdha ke kAraNa devoM dvArA unheM zArIrika daNDa denA yaha kathana / asuroM ke aura devoMkI aGganArUpa apsarAoM ke pArasparika vyavahAra kA kthn| ananta utsarpiNI aura ananta avasarpiNI kAlake samApta ane pUrvabhavanA mitrane sukha ApavA mATe trIjI naraka sudhI gamana kare che. asurakumAre tirachA nandIzvara dvIpa sudhI jAya che, ane asaMkhyAta dvIpe sudhI javAnuM sAmarthya teo dharAve che. teo zA kAraNe tiryazlokamAM jAya che? ahaMta prabhunA janma, dIkSA, kevalajJAnotpAda ane mekSa, eTalA kalyANa mATe te tyAM jAya che. je ke asurakumAre saudharma devaloka sudhInI UMcAIe jAya che, paNa acuta devaloka sudhI javAne teo samartha che. saudharma devaleka sudhI temanAM gamananuM kAraNa temanI vaccenuM zAzvata vera che. tyAM jaIne asurakumAre dvArA laghuratnAdinI cerI karAya che ane deve temanA te aparAdha mATe temane zArIrika zikSA kare che evuM kathana asura ane devAMganA rUpa apsarAonA arasparasanA vyavahAranuM kathana. anaMta utsarpiNI ane anaMta avasarpiNI kALa samApta thatAM asurenuM urdhvagamana thAya che, evuM kathana. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 311 prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 2 dvitIyodezakasyAvataraNikA araaratarantaraM teSAmUrdhva lokagamana pratipAdanam, tataH zavara-varSa ra TaMkaNathutua - paNDa - pulinda nAmakAnA'rya kirAtajAtIyAnAM durga - parikhA-parvata kandarAdiviSamapradezarUpAzrayeNa azvasainyAdicaturaGgasainikopariAkramAdhyavasAyavat asurANAm arhasiddha jainamunyAdisamAzrayeNa UrdhvalokagamanAdhyavasAyaH, tato maharddhikAsurANAmevo gamanapratipAdanam, prasaGgAt UrdhvagamanArthaM camarendrasya kathAmastAvaH - pUrvabhave jambUdvIpe bhAratavarSe vindhyagiripAdamUlebemelanagare pUraNanAmaka gRhapatirUpeNa janma tasya zubhAdhyAtmikavicArAnantara dAnAmAnAma pravrajyAgrahaNam niyamapUrva kaM catuSpuTakakASThamayapratigrahaka pAtra - ho jAne ke bAda asuroM kA urdhvagamana hotA hai aisA kathana, zabara varvara DhakaNa, bhuttaya, paNha, pulinda, ina kirAtajAtIya anAryo kA jaise durga, parikhA, parvata, kandarA Adi viSama pradezarUpa sthAna ke sahAre se azvasainya Adi caturaMgavAlI senA ke Upara AkramaNa karane kA adhyavasAya hotA hai usI prakAra se asurakumAroM kA arhata siddha evaM jainamuni Adike sahAre se urdhvaloka meM gamana karane kA adhyavasAya hotA hai aisA kathana, maharddhika asuroM kA hI Urdhvagamana hotA hai aisA kathana, prasaMga se Urdhvagamana ke nimitta camarendra kI kathA kA prastAva, pUrvabhava meM jaMbUdvIpa meM, bhAratavarSa meM, vindhyAcala ke pAdamUla meM vebhela nagara meM pUraNa nAmaka gRhapati ke rUpa meM camarendra kA janma, zubha AdhyAtmika vicAra ke anantara hI usakA dAnAmA nAmakI pratrajyA ko aMgIkAra karane kA kathana, cAra khAne vAle kASTha ke pAtra meM bhikSAcaryA se prApta azana pAna jevI rIte zakhara, khakhara, DhaMkaNa, bhutuya, paNDa, pulinda vagere kirAta jAtinA anA duga, parikhA, pa`ta, kandarA Adi viSama pradezane sahAre avaunya Adi caturaMgI senA para AkramaNu karavAne TevAyelA hAya che, evI ja rIte asurakumAra paNa arhata, sidhdha ane jaina muniyAne sahAre leAkamAM gamana karavAne abhyasta hoya che mahaddhika asurAnuM ja urdhvagamana thAya che. prasaMge pAta urdhvagamanane nimitte camarendranI kathAnA prastAva- pUrvabhavamAM jamUdrIpamAM bhAratavarSanA viMdhyAcala paryaMtanI taLeTImA vesela nagaramAM pUraNa nAmanA gahastha rUpe camarendrane janma, zu AdhyAtmika vicAra pUrNAMka dAnAmA nAmanI pravrajayA aMgIkAra karavAnuM kathana, cAra khAnAMvALA kASTha pAtramAM bhikSAthI prApta karela azana, pAna AdinA cAra vibhAga karI nAkhatA. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre vizeSe bhikSAcarya yA prAptAzanapAnAdeH bhAgatrayaM pathika-kAkazvAna-matsya kacchapAdibhyo vitIryAvaziSTacaturthabhAgenAhArapratipAdanapurassaraM pUraNasyogratapazcaryAkaraNa pAdapopagamananAmakAnazanagrahaNapratipAdanazca, tataH chadmastharUpeNa mahAvIrasya dIkSAyAH ekAdazavarSAnantaraM susumArapurasamIpe dhyAnAvasthAyAM pUraNasyAgamanam , tataH camaracaJcAyAindrarahitatvakathanam , pUraNasya ca bAlatapasvino dvAdaza varSANi yAvat mAsika-saMlekhanA-jUSaNA-jUSitAtmanaH paSTibhaktanAmAnazanacchedena tIvratapaHprabhAveNa camaracazvAyAm camarendrarUpeNa janmapratipAdanam , camarakRtasaudharmaparyantadevalokasAkSAtkAra nirU AdikA vibhAga karake rakhanA tIna bhAgoM ko pathikoM ke liye kAkazvAna ke liye, machaliyoMke liye, kacchapa Adi ke liye usakA denA aisA kathana, tathA avaziSTa caturthabhAga se apane AhAra ke pUrtikaranA aisA kathana, isa prakAra se pUraNa kI ugra tapasyA kA varNana, bAda meM usake dvArA gRhIta pAdapopagamana nAmaka anazanakA varNana, mahAvIra ko dIkSA liye hue jaba gyAraha 11 varSa vyatIta ho cuke the taba unakI chadmasthAvasthA meM susumArapura ke pAsa dhyAnAvasthA kI sthiti meM unake samIpa pUraNa kA Agamana, camara caMcArAjadhAnI kA indra se rahita honA, bAlatapasvI pUraNa kA 12 ghAraha varSa laka tapasyA karanA, anta meM eka mAsakI saMlekhanA dhAraNa karanA aura 60 bhaktoMkA anazana dvArA chedana karanA, tIvratapa ke prabhAva se camaracacA meM camarendra ke rUpa meM praNa kA janma honA, saudharma temAMthI traNa bhAga pathike, kAgaDA, kutarA, mAchalAM, kAcabA Adine arpaNa ane bAkInA eka bhAgane pitAnA AhAra mATe upayoga, A prakAranI pUraNanI ugra tapasyAnuM A uddezakamAM varNana karyuM che tyAra bAda teNe karelA pAdapepagamana nAmanA anazananuM varNana, jyAre mahAvIra svAmIne dIkSA aMgIkAra karyAne 11 agIyAra varSa pasAra thaI gayAM hatAM ane chaTvastha avasthAmAM susumArapura pAse dhyAna dharI rahyA hatA tyAre pUraNanuM temanI samakSa Agamana. camacaMcA rAjadhAnI IndrathI rahita hoya che. bAlatapasvI pUraNanI bAra varSanI ugra tapasyA, anne eka mAsane saMthAre - eka mAsanA upavAsa ugra ugra tapanA prabhAvathI camacaMcA rAjadhAnImAM camarendra rUpe teno janma saudharma deva zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prameyacandrikA TIkA za. 3. u. 2 dvitIyoddezakasyAvataraNikA 313 paNaJca tatra maghonaH 'indra ' pAkazAsanasya zatakratoH sahasrAkSasya vajrapANeH purandarasya zakrasya bilAsAdidarzanena camarasyeotpAdaH zakramprati camarasya gAliprabhRtipradAnam , tasyaca camarasya samutpanneAnalasya zakraparAjayArtha chadmastha-mahAvIra-zaraNAzrayaNam , tadAzrayeNa parighAyudhagrahaNapUrvakamekAkina: camarasya saudharma devazakrampati prasthAnam , prasthAnAtpUrva camarakRtavaikriyazarIra nirmANam UrdhvamutpatatA camareNa kRta utpAto yathA vAnavyantarANAM bhAganAzaH, jyotiSika-candra-sUrya grahanakSatratArANAm vibhAgaH, AtmarakSakadevAnAM palAyanam , tataH camarasya zakrasamIpagamanam taddvArendrakIlasya tatkRtAkuTTanaM zakrAzrita devAnAM bhayotpAdanaJca, camaropari zakrasya prakopaH, camarasya palAyanam mahAvIra devaloka taka camarendra kA avalokana, maudharmadevaloka ke adhipati zakrake vilAsa Adi ke dekhane se camara ke hRdaya meM IrSyA kA utpanna honA, aura isa kAraNa se zaka ke liye gAlI Adi denA, tathA IrSyAlu camarendra kA zaka ke parAjaya nimitta chamastha mahAvIra kI zaraNa AnA, unake Azraya se camara kA akele hI parigha nAmakA Ayudha Adi zastra lekara zakrake prati prasthita honA, prasthAna ke pahile camara dvArA vaikriya zarIro kA nirmANa karanA, Upara jAte hue camara ke dvArA utpAta karanA, vAnavyantaro kA isakAraNa se bhAganAza honA idhara udhara bhAganA / jyotiSka deva candra, sUrya, graha, nakSatra evaM tAroM kA vibhAga honA, AtmarakSaka devo kA palAyana karanA zakra ke samIpa camara kA AnA, zaka ke dvAra para rahe hue indrakIla kI piTAI honA, tathA zakrAzrita devoM ko bhaya utpama leka sudhInA pradezanuM tenA dvArA avalokana saudharma devalekanA adhipati zakanA vilAsa Adi joIne camarendranA hRdayamAM IrSAnI utpatti-te kAraNe zakane gALo daIne tenuM apamAna karyuM. zakrane parAjaya ApavA mATe IrSALu camarendranuM chadmastha mahAvIrane zaraNe AvavAnuM kathana A udezakamAM Ave che. temane Azraya maLavAthI camara eka ja parighA, Ayudha Adi zastro laIne zakrendra sAthe laDavA javAnuM sAhasa kare che, ravAnA thatAM pahelAM amara dvArA vaikriya zarIranuM nirmANa karAyuM, upara gamana karatA camaranA utpAtothI trAselA vAnavyantara devenI nAsabhAga. jyotiSka deve candra, sUrya, rahe ane tArAonuM vibhAgIkaraNa thayAnuM kathana, AtmarakSaka deve palAyana thaI gayA. A rIte camaranuM zAka pAse Agamana-zukranA dvAra para IndrakIlane mAra mAryo, kAzrita zrI bhagavatI sUtraH 3 Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre caraNazaraNAzrayaNaJca, zakrasya camaramprati vajrapreSaNAnantaraM vicintanam avadhijJAnena camarammati mahAvIrasya kRpA prabhAvAnusandhAna pazcAttApazca, tataH zakrasya svavajrAnuzaraNam , mahAvIrasakAzAt caturaGgaladUrasthitavajrasya zakraNagrahaNam , mahAvIrammati zakrasya vandanaM kSamAprArthanazca, mahAvIraprabhAveNa camarasya rakSaNam , prakSiptapudgalAnAmanusaraNadvArA grahaNaviSaye gautamasya praznaH pudgalagati vicAraH, zakrasya camarasya vajrasya ca gamanazaktikathanam , teSAM parasparaM tulanA kAlamAnaJca, camarasya zokaH, zokakAraNaviSaye camaradevAnAM praznaH, camarasya mahAvIrampati bhaktipradarzanam , camarasyAnte sthitisiddhinirUpaNam / honA, camara ke Upara indra zakrakA prakopa karanA, camara kA bhAganA aura mahAvIra kI zaraNa meM phuNcnaa| zaka kA camara ke prati vajra kA prakSepa karanA aura kucha vicAra krnaa| mahAvIra kI cabhara ke kapara kRpA hai aisA avadhijJAna dvArA jAnanA aura phira indrakA pazcAttApa karanA, indra kA vajra ke pIche jAnA / mahAvIra prabhuse cAra aGgala dUra rahe hue vajrakA indra dvArA grahaNa honA / mahAvIra prabhukI indra dvArA vandanA karanA aura unase kSamA yAcanA krnaa| mahAvIra prabhu ke prabhAva se camara kI rakSA honaa| prakSipta pugdaloM ke anusaraNadvArA grahaNa karane ke viSaya meM gautama kA prazna karanA / pugdalagati kA vicAra / zakra kI camara kI aura vajra kI gati zakti kA kathana / inakI paraspara meM tulanA, kAlamAna camara kA zoka, zoka ke kAraNa viSaya meM camara devoM kA prazna, camara de bhayabhIta thayA-zakrendrano camaredra para prakepa thaye-pariNAme amara nAsIne mahAvirane zaraNe Avye. zakra camarendra para vajIne prahAra karIne A pramANe vicAra kare che. mahAvIranI kRpAdRSTi camara para che, evuM avadhijJAna dvArA jANIne indrane vajA cheDavA mATe pazcAttApa thAya che. IndranuM vajAnI pAchaLa gamana, mahAvIra prabhuthI cAra AgaLa dUra rahyuM tyAre indra dvArA vajI grahaNa karAya che-zakrendra dvArA mahAvIra prabhune vaMdaNuM namaskAra ane kSamAyAcanA. mahAvIra prabhunA prabhAvathI amarendranI rakSA. prakSipta pudgalene anusaraNa dvArA grahaNa karavA viSene gautamanA pra"nane uttarapulanI gati viSe vicArezaka, camara ane vAnI gati zaktinuM kathana. temanI eka bIjA sAthe sarakhAmaNI, kAlamAna, camarane zeka-zokanA kAraNu viSe camaranA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.2 su01 bhagavatsamavasaraNam camaranirUpaNazca 315 mUlam-"teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM rAyagihe nAmaM nayare hotthA, jAva-parisA pajjuvAsai, teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM camare asuriMdeasurarAyA camaracaMcAe rAyahANie, sabhAe suhammAe, camaraMsi sIhAsaNaMsi, causaTIe sAmANiyasAhassIhi jAva-naTTa vihi uvadaMsettA; jAmeva disi pAubbhUe tAmeva disi pddige| 'bhaMte !' tti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIra vaMdai, namasai, evaM vayAsI-asthi NaM bhaMte imIse rayaNappabhAe puDhavIe ahe asurakumArA devA parivasaMti / goyamA! No iNahe samaDhe evaM jAva-ahe sattamAe puDhavIe, sohammassa kappassa ahe jAva / atthiNaM bhaMte ! IsippanbhArAe puDhavIe ahe asurakumArA devA parivasaMti ! No iNa? smtte| se kahi khAiNaM bhaMte ! asurakumAradevA parivasaMti ! goyamA ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe asI uttara-joyaNa saya sahassa bAhallAe, evaM asurakumAradevavattavayA, jAva-divAiM bhogabhogAI bhuMjamANA viharaMti, atthiNaM bhaMte ! asurakumArANaM devANaM ahe gati visaye ! haMtA asthi, kevaiyaM ca NaM pabhU te asurakumArANaM devANaM ahe gativisaye paNNatte ! goyamA ! jAva-ahe sattamAe puDhavIe, taccaM puNa puDhavi gayA ya, gamissaMti ya kiM pattiyaM NaM bhaMte ! asurakumArA devA taccaM puDhavi gayA ya, gami kI mahAvIra prabhu ke prati bhakti kI pradarzanA, anta meM camara kI sthiti aura siddhi kA nirUpaNa karanA / levAno prana-camaranA mahAvIra prabhu pratyenA bhakitabhAvanuM pradarzana-uddezakane aMte camarendranI sthiti (AyukALa) nuM nirUpaNa. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 bhagavatIsUtre ssaMti ya ! goyamA ! pubaveriyassa vA vedaNaudIraNayAe putra saMgaissa vA vedaNa uvasAmaNayAe, evaM khalu asurakumArA devA saJcaM puDhavi gayA ya, gamissaMti ya, atthi NaM bhaMte ! asurakumArANaM devANaM tiriyagati visaye paNNate ! haMtA atthi, kevaiyaM ca NaM bhaMte ! asurakumArANaM devANaM tiriyaM gaivisaye paNNatte ! goyamA ! jAva asaMkhejA dIva-samuddA naMdissaravaraM pudivaM gayA ya, gamissati ya, kiM pattiyaM Na bhaMte! asurakumArA devA naMdissaravaraM dIvaM gayA ya, gamissaMti ya ? goyamA ! je ime arihaMtA bhagavaMtA, eesiNaM jammaNa mahesuvA, nikkhamaNa mahesuvA, NANuppAya mahimAsuvA, pariNivvANa mahimAsuvA, evaM khalu asurakumArA devA naMdissaravaraM dIvaM gayA ya, gamissaMti ya, atthiNaM asurakumArANaM devANaM uDa gati visae ? haMtA, asthi, kevaiyaM ca NaM bhaMte ! asurakumArANaM devANaM uDUMgativisae ? goyamA ! jAva'ccue kappe, sohammaM puNakappaM gayA ya, gamissaMti ya, kiMpattiyaM NaM bhaMte ! asurakumArA devA sohammaM kappaM gayA ya, gamissaMti ya, ! goyamA ! tesiNaM devANaM bhavapaccai averANubaMdha, teNaM devA bikuvvemANA, pariyAremANA, vA Ayadakve deve vittAseMti, ahAlahusagAI rayaNAiM gahAya AmAe egaMtamaMtaM avakamaMti, asthi NaM bhaMte ! tesiM devANaM ahAlahusagAI rayaNAI ? haMtA, asthi, se kahamiANi pakareMti ? tao se pacchA kArya pavvahaMti, pabhUNaM zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA. TIkA za.3 u.2 sU.1 bhagavatsamavasaraNam camaranirUpaNazca 317 bhaMte! asurakumArA devA tattha gayA ceva samANA tAhi accharAhiM saddhiM divAiM bhogabhogAiM bhuMjamANA viharittae ? No iNaTe samaDhe, se teNaM tao paDiniyattaMti, tato paDiniyattitA iha mAgacchaMti, jaiNaM tAo accharAo aDhAyaMti, pariyAgaMti, pabhRNaM te asurakumArA devA tAhiM accharAhiM saddhi divAI bhogabhogAI bhuMjamANA viharittae ? ahaNaMtAo accharAo no ADhAyaMti, no pariyANaMti, No NaM pabhUte asurakumArA devA tAhiM accharAhiM saddhiM divvAiM bhogabhogAiM bhuMjamANA viharittae, evaM khalu goyamA ! asurakumArA devA sohammaM kappaMgayA ya, gamissaMti ya, // sU0 1 // _ chAyA-tasmin kAle, tasmin samaye rAjagRhaM nAma nagaramAsIt , yAvatvarSat paryupAste, tasmin kAle, tasmina samaye camaro'surendraH asurarAjazvamara cazcAyA rAjadhAnyAH, sabhAyAH sudharmAyAH, camare siMhAsane catuHSaSTacA 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ityaadi| sUtrArtha-(naNaM kAleNaM teNaM samaeNaM)usa kAla aura usa samaya meM (rAyagihe nAmaM nayare hotthA) rAjagRha nAmakA nagara thA (jAva parisA pajjuvAsaI) yAvat pariSadA ne paryupAsanA kii| (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM camare asuriMde asurarAyA) usa kAla aura usa samaya meM asurarAja asurendra camara (camaracaMcAe rAyahANIe) camaracaMcA rAjaghAnI ke andara ( sabhAe suhammAe ) sudharmAsabhA meM ( camaraMsi "teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM" tyAha sUtrArtha-(teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM) te ||nne bhane te samaye (rAyagihe nAma nayare hotthA) 22240 nAme nA tu . ( jAva parisA pajjuvAsaI) mahAvIra prabhune dharmopadeza sAMbhaLIne pariSade temanI paryApAsanA karI, ane pariSadanuM visana yayu, tyAM sudhArnu 14tavya mI a5 42. (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM camare amuriMde asurarAyA) je bhane te samaye msu22|| abhurendra yabhara zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 bhagavatIsUtre sAmAnikasAhasrIbhiH yAvat nATayavidhim upadaya yAmeva (yasyAmeva) dizi prAdurbhUtaH, tAmeva tasyAmeva dizi pratigataH 'bhagavan !' iti bhagavAn gautamaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIra candate, namasyati, ( vanditvA namasyitvA) evam avAdIt-asti bhagavana ! asyA ratnaprabhAyAH pRthivyAH adho'murakumArAH devAH parivasanti? gautama ! nAyamarthaH samarthaH,saMbhavati evam yAvat-adhaH saptamyAH pRdhisiMhAsaNaMsi ) camara nAma ke siMhAsana para baiThA huA (causaTThIe sAmANiyasAhassIhiM jAva naTTavihiM uvadaMsettA) tathA cauMsaTha hajAra sAmAnika devatAoM se yukta huA yAvat nATayavidhi ko dikhAkara (jAmeva disiM) jisa dizA se (pAunbhUe) prakaTa huA thA ( tAmeva disiM paDigae) usI dizA meM pIche vApisa calA gyaa| (bhaMte ! tti bhagavaM goyame samarNabhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai) he bhadaMta ! isa prakAra se saMbodhita karake bhagavAna gautama ne zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhu ko vaMdanA kI aura namaskAra kiyaa| ( evaM vayAsI) phira unhoMne unase isa prakAra pUchA (asthiNaM bhate / imIse rayaNappabhAe ahe asurakumArA devA parivasaMti ) he bhadanta / isa ratnaprabhA prathivI ke nIce asurakumAra deva rahate haiM kyA ? (goymaa|) he gautama / (No iNaDhe samaDhe) yaha artha samartha nahIM hai| (evaM jAva (camaracaMcAe rAyahANIe) yamasya yA dhAnImA (sabhAe muhammAe) sudhA samAmA (camaraMsi siMhAsaNaMsi) yabha2 nAmanA siMhAsana 52 meTha to ( causaTThIe sAmANiya sAhassIhiM jAva naTTavihiM uvadaMsettA) yAsa4 5 sAmAna // tenA samAmA me utA. tyAthI za3 4Ine "nATayavidhi matAvAna (jAmevadisiM pAunbhUe tAmevadisiM paDigae) 2 hizAmAthI pragaTa cyA uta! te hizamAM pAchAM pharI gayAM. " sudhInuM vaktavya grahaNa karavuM (ahIM mahAvIra prabhunA samavasaraNamAM camarendra AdinA AgamananuM varNana AgaLa mujaba samajavuM.) tyA2mA (bhaMte ! tti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai) "he bhadanta !" evuM saMbodhana karIne, bhagavAna gautame zramaNa bhagavAna mahAvIrane yA 72, nabha2412 4aa. ( evaM bayAsI ) bhane mA pramANe prazna pUchayA(atthiNaM bhaMte ! imIse rayaNappabhAe ahe asurakumArA devA parivasaMti) De lanta ! zumasumAra va 2namA pRthvInI nIya 27 cha ? (goyamA ! No iNa sama) 3 gItama! me pAta sAthI nayI (pavaM jAva ahe sattamAe puDhavIe, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pameyacandrikA TIkA za. 3. u. 2901 bhagavatsamavasaraNam camaranirUpaNazca 319 vyAH saudharmasya kalpasya adho yAvat, asti bhagavan ? ISatmAgabhArAyAH pRthivyAH adho'surakumArAH devAH parivasanti ? nAyamarthaH samarthaH atha kutra punarbhagavan ! amurakumArAH devAH parivasanti ? gautama ! asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH azItyuttarayojanazatasahasrabAhalyAyAH- evam asurakumAradevavaktavyatA, yAvat divyAn bhogabhogAn bhuJjAnA viharanti, asti bhagavan ! asurakumArANAM ahe sattamAe puDhavIe, sohammassa kappassa ahe jAva) isI prakAra se saptama pRthivI ke nIce bhI asurakumAra deva nahIM rahate haiN| saudharma se lekara aura yAvat dUsare kalpoM ke bhI nIce asurakumAra deva nahIM rahate haiN| (asthi NaM bhate / IsippanbhArAe puDhavIe ahe asurakumArA devA parivasaMti ) he bhadaMta / jo ISatprArabhArA pRthivI hai kyA usake nIce asurakumAra deva rahate haiM ? (No iNaTe sama?) he gautama yaha bhI artha samartha nahIM hai| (se kahiM khAi NaM bhaMte ! asurakumArA devA parivasaMti) to phira he bhadaMta ! asurakumAra deva kahAM rahate haiM ? ( goyamA !) he gautama ! ( imIse rayaNappabhAe puDhavIe asIuttarajoyaNasaya sahassa bAhallAe evaM asurakumAra devavattavvayA) eka lAkha 80 hajAra yojana moTI isa ratnaprabhA pRthivI hai usake antarAla meM asurakumAra deva rahate haiN| yahAM para asurakumAroM saMbaMdhI samasta vaktavyatA kahanI caahiye| (jAva divvAI bhogabhogAI bhuMjamANA viharAMti) yAvat ve divyabhogoMko bhogate sohammassa kappassa) se prabhArI sAtamI pRthvI (na24) paya-tanI para pRthvInI nIce asurakumAra de rahetA nathI. saudharma devakathI laIne keIpaNa devasonii nAya 5] tame rahetA nathI. (asthi NaM bhaMte ! IsippanbhArAe puDhavIe bhahe asurakumArA devA parivasaMti) mahanta ! zu masu2/bhAra 45praa2|| pRthvInI nIya 27 cha ? (No iNaTTe samajhe) gautama / me pAta paNa m2|12 nathI. (se kahiMkhAiNaM bhaMte ! asurakumArA devA parivasaMti ?) to mahanta ! masurabhA2 heve| 4yAM 29 cha ? (goyamA !) 3 gautama! imIse rayaNapSabhAe puDhavIe asIuttarajoyaNasayasahassabAhallAe - evaM asurakumAra devavattavyayA) eka lAkha eMsI hajAra yojana pramANavALI A ratnaprabhA pRthvInI madhyamAM asurashubhaar dev| 2 cha. mI masubhAtuM samasta pAna 42 me. (jAva di. bAI bhogabhogAI bhuMjamANo viharaMti) me hivya logo loga cha bhane mAna zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre devAnAm adhogativiSayaH ! hanta, asti, kiyacca prabhusteSAma amurakumArANAM devAnAm adhogativiSayaH prajAtaH ! gautama ! yAvat-adhaH saptamyAM pRthivyAm , tRtIyAM punaH pRthivIm gatAzca gamiSyanti ca, kiMpratyayaM bhagavan ! hue AnaMda se apanA samaya vyatIta karate rahate haiN| ( asthirNa bhaMte ! asurakumArANaM devANaM ahe gati visae) he bhadanta ! una asurakumAroM meM aisI zakti hai jo ve apane sthAna se nIce jA sake ? (haMtA atthi) he gautama ! hAM una asurakumAroM meM aisI zakti hai ki jisake kAraNa ve apane sthAna se nIce jA sakate haiN| (kevaiyaM ca NaM pabhU te asurakumArANaM devANaM ahe gati visae paNNatte) he bhadanta ! ve asurakumAra yadi apane sthAna se nIce jA sakate haiM to kahAMtaka nIce jA sakate hai ? (goyamA jAva ahe sattamAe puDhavIe ) he gautama ! ve asurakumAra nIce yAvat saptama pRthivI taka jA sakate haiM / parantu yaha yahAM taka jA sakane kA unakA kevala sAmarthya pradarzana hai| yadi ve jAnA cAheM to yahAMtaka jA sakate haiN| para abhItaka ve vahAM taka gaye nahIM haiM na jAte haiM aura na Age bhI jaayeNge| yaha to kevala unakI nIce jAne kI zakti kA pradarzana mAtra hai| (taca puNa puDhavi gayA ya gamissaMti ya) ye to nIce tIsarI pRthivI taka pahile gaye hai, vartamAna meM jAte yI potAnA samaya vyatIta 42 che, tyAM sudhArnu 4thana 2i 2 . (asthirNa bhaMte ! asurakumArANaM devANaM ahe gativisae ?) 3 mahanta ! te manA sthAnanI nIce javAne samartha che kharA ? (haMtA atthi) 3 gautama ! te surezumAra deva tamannA 2thAnathI nIya as zavAne samartha cha. (kevaiyaM ca NaM pabhU te asurakumArANaM devANaM ahe gati visae paNNatte ! ) 3 mahanta ! asu2mAra / temanA sthAnI se nI / za cha ? (goyamA ! jAva ahe sattamAe puDhavIe) 3 gautama ! te sAtamI pRthvI sudhI nIce jai zake che. paNa temanuM sAmarthya batAvavAne mATe ja A kamana karAyuM che. teo dhAre te sAtamI pRthvI sudhI nIce jaI zakavAnuM sAmarthya dharAve che. paNa Aja sudhI teo tyAM sudhI gayA nathI, jatA nathI ane jaze paNa nahIM. temanI alsa matAvAnA dr 52||t pAta pAma mAvI che. ( taba puNa puravi gayA ya mamissaMti ya) teyA nAye ale pRthvI sudhI bhUtabhA gayA, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za. 3 u.2 su. 1 bhagavatsamavasaraNam camaranirUpaNaca 321 amurakumArAH devAstRtIyAM pRthivIM gatAzca gamiSyanti ca gautama ! pUrvavairikasya vA vedanodIraNatayA, pUrvasaMgatasya vA vedanopazamanatayA, evaM khalu amurakumArAH devA stRtIyAM pRthivIM gatAca, gamiSyantica, amti bhagavan ! asurakumArANAM devAnAM tiryagUgativiSayaH prajJaptaH ! inta, asti, kiyacca bhagavan ! amurakumArANAM devAnAM tiryagagativiSayaH prajJaptaH ! gautama ! hai aura Age bhI vahIM taka jaayeNge| (kiM pattiyaM NaM bhaMte ! asurakumArA devA taccaM puDhaviM gayA ya gamissaMti ya) he bhadanta ! ye asurakumAra deva tIsarI pRthivI taka jAte haiM, gaye hai aura jAyeMge isameM kyA kAraNa hai ? (putvaveriyassa vA veyaNa udIraNayAe, puzvasaMgahassa vA vedaNa uvasAmaNayAe evaM khalu asurakumArA devA tara puDhavi gayA ya gamissaMti ya) he gautama ! apane purAne pUrvabhava ke zatru ko duHkha dene ke liye tathA pUrvabhava ke apane mitra kI vedanA zAMta karane ke liye sukhI karane ke liye asurakumAra deva tIsarI pRthivI taka pahile gaye hai prasaMga vaza vartamAna meM bhI jAte haiM Age bhI ye vahA~ jaayeNge| (asthi NaM bhaMte! asurakumArANaM devANaM tiriyagAvisae paNNatte ) he bhadanta ! asurakumAra devoM meM kyA aisI zakti hai jo ve apane sthAna se tirache jA sakeM ! (haMtA atthi) he gautama ! hAM asurakumAra devoM meM apane sthAna se tirache jAnekI zakti haiN| ( kevaiyaM ca NaM bhaMte ! asurakumArANaM devANaM tiriyaM patabhAnamA taya (r) bhane bhaviSyamA ze. (kiM pattiyaM NaM bhaMte ! asurakumArA devA sacca padavi gayA ya gamissaMti ya!) 3 tra ! masuzumAra deve| // 2 trIjI pRthvI sudhI jatA hatA, jAya che ane javAna paNa che(traNe kALe teonuM tyAM // 2 gamana thAya che!) ___ (puvvaveriyassa vA veyaNA udIraNayAe, puvvasaMgaissa vA vedaNa uvasAmaNayAe evaM khalu asurakumArA devA tacca puDhavi gayA ya gamissaMti ya) he gautama ! pitAnA pUrva bhavanA zatrune du:kha devAne mATe tathA pUrvabhavanA mitrane sukha devAne mATe asurakumAra deva trIjI pRthvI (naraka) sudhI bhUtakALamAM jatA hatA, vartamAnamA naya cha bhane bhaviSyamA 565 24. ( asthiNaM bhaMte ! asurakumArANaM devANaM tiriyagaivisara paNNatte ?) panta ! asu24mAra he pAtAnA sthAnayI ti27i pAne samaya cha / ? (haMtA asthi) he gautama ! potAnA sthAnI tirachI ma pAne tethe samartha cha- kevaDa yaM ca NaM bhaMte / asurakumArANaM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 bhagavatImUtra yAvat-asaMkhyeyA dvIpasamudrAH, nandIzvaravaraM punIpaM gatAzca gamiSyanti ca, kiMpratyayaM (kaH pratyayaH) bhagavan ! asurakumArAH devAH nandIzvaravara dvIpaM gatAzca, gamiSyanti ca ! gautama ! ye ime arhanto bhagavantaH, eteSAM janmamaheSu vA, niSkramaNamaheSu vA jJAnotpAdamahimAsu (mahimamu) vA, parinirvANamahimAsu (mahimasu) vA, evaM khalu asurakumArA: devAH nandIzvaravara dvIpaM gatAzca gaivisara paNNatte ) he bhadanta ! ve asurakumAra deva apane sthAna se kahAMtaka tirache jA sakate hai ? (goyamA ! jAva asaMkhejA dIvasamuddA naMdissaravaraM dIvaM gayA ya gamissaMti gha) he gautama! yAvat asaMkhyAta dvIpa samudrataka tirache jAne kI una asurakumAroM meM zakti hai ! para ve abhItaka vahAMtaka na gaye hai, na jAte hai aura na Age bhI jAyeMge, yaha to unakI vahAM taka jAne kI zakti mAtra kA pradarzana karane ke liye kahA gayA hai ve to naMdIzvara dvIpataka hI gaye hai, prasaMgavazavartamAna meM jAte hai Age bhI jaayeNge| (kiM pattiyaM NaM bhaMte ! asurakumArA devA naMdissaravara dIvaM gayA ya gamissaMti ya ) he bhadanta ! ve asurakumAra naMdIzvara dvIpataka jAte haiM, gaye haiM aura Age bhI hItaka jAyeMge isakA kyA kAraNa hai ? (goyamA! je ime arihaMtA bhagavaMtA eemi NaM jammaNa mahesu vA nikkhamaNamahesu vA NANuppAyamahimAsu vA parinivvANa mahimAsu vA evaM khalu asurakumAradevA naMdissaravaraM dIvaM gayA ya gamissaMti ya) devANaM tiriyaM gaivisae paNNane ?) 3 mahanta ! asuzzumAra he| tamanA sthAnathA keTalA tirachAM javAne samartha che? (goyamA / jAtra asaMkhejjA dIvasamuddA naMdissaravaraM dIvaM gayAya gamissaMti ya) he gautama re asaMkhyAta dvIpasamudro sudhI tirachI dizAmAM javAne teo samartha che. paNa teo Aja sudhI kadI paNa tyAM sudhI gayA nathI, jatA nathI ane jaze paNa nahIM. A te temanI zakita batAvavA mATe ja kahevAmAM AvyuM che. teo naMdIzvara dvIpa sudhI ja gayA che. jAya che ane jaze. traNe kALamAM A pramANe ja banyA kare che. kiM paniyaM NaM bhaMte / asurakumArA devA naMdissaravaraM dIvaM gayA ya gamissaMti ya !) mahanta ! // 4 // 26 asu24bhA2 hevA nahIzvara dI5 sudhA zatA utA, pata bhAnamA naya cha bhane bhaviSyamA 2 ? (goyamA ! je ime arihaMtA bhagavaMtA eesi NaM jammaNa mahesu vA nikkhamaNa mahesa vA NANuppAyamahimAsu vA parinivyANa mahimAmu vA evaM khalu asurakumAra devA naMdissara varaM dIvaM gayA ya gamissaMti ya) zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za. u.2 sU. 1 bhagavatsamavasaraNam camaranirUpaNazca 323 gamiSyanti ca, asti asurakumArANAM devAnAm Urdhva gativiSaya ! hanta, asti, kiyacca bhagavan ! asurakumArANAM devAnAm Urca gativiSayaH ! gautama ! yAvat-acyutaH kalpaH, saudharma punaHkalpaM gatAca, gamiSyanti ca, kiMmatyayaM bhagavan ! asurakumArAH devAH saudharmakalpaM gatAzca gamiSyanti ca ! gautama ! he gautama / jo ye arihaMta bhagavaMta haiM inake janmakalyANaka ke utsava meM, dIkSA kalyANaka ke utsava meM, jJAnakalyANaka ke utsava meM ye asurakumAra deva naMdIzvara dvIpataka jAte haiM gaye haiM aura Age bhI jaayeNge| (atthiNaM asurakumAradevANaM u1 gaIvisae) he bhadanta ! Urdhvaloka ina asurakumAra devoMko gati kA viSaya hai kyA ? (haMtA atthi) he gautama ! hAM urvaloka ina asurakumAroM kI gati kA viSaya hai| (kevaiya ca NaM bhaMte ! asurakumArANaM devANaM uDa gaIvisae) he bhadaMta ! yadi ye asurakumAra deva urdhvaloka meM jA sakate hai to kitane U~ce taka jA sakate hai ? (goyamA) he gautama / (jIva accue kappe) ye yAvat acyuta kalpataka jA sakate hai| (sohamma kappaM puNa gayA ya gamissaMti ya) saudharmakalpataka to ye gaye hai, jAte hai aura Age bhI jaayeNge| (kiM pattiyaMNaM bhaMte / asurakumAra devA sohammaM kappaM gayA ya gamissaMti ya) he bhadaMta / asurakumAra deva he gautama ! ahaM tenA janmotsavamAM, dIkSA utsavamAM ane jJAnotsavamAM (kevaLa jJAnanI prApti samayanA utsavamAM) hAjarI ApavAne mATe asurakumAra devo naMdIzvara dvIpa sudhI jatA hatA, jAya che ane jaze. prana-( atthiNaM bhaMte / asurakumArANAM devANAM uDa gaIvisae !) he bhadanta ! zuM asurakumAre UrvIlokamAM gati karI zakavAne samartha che? uttara-(haMtA atthi) , asumaare| 'samA 54y gati 431 za cha. prazna-(kevaiyaM ca NaM bhaMte ! asurakumArANaM devANaM udgha gaI bisae !) he bhadanta! asurakumAra de UrvalekamAM keTale uMce jaI zake che? uttara -(goyamA ! jAva accue kappe) tethe| acyuta 485 sudhA 44 cha (sohammaM kappaM puNa gayA ya gamissaMti ya) 55 pa252 to temA sodhama 465 sudhI ja gayA che, jAya che ane jaze. azruta ka95 sudhI teo jaI zakavAne samartha che, e vAta te temanuM sAmarthya batAvavA mATe ja kahelI che. - kiM pattiyaM NaM bhaMte asurakumAra devA sohammaM kappaM gayA ya gami zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 bhagavatI sUtre teSAM devAnAM bhavapratyayavairAnubandhaH, te devAH vikurvantaH paricArayanto vA AtmarakSakAn devAn vitrAsayanti, yathA laghusvakAni ratnAni gRhItvA AtmanA ekAntam antam avakrAmanti, santi bhagavan! teSAM devAnAm yathAlaghusvakAni ratnAni / hanta, santi, atha katham idAnIm prakurvanti / teSAM pazcAt saudharmakalpa meM kisa kAraNa se jAte hai kisa kAraNa se gaye hai aura kisakAraNa se jAyeMge ? (goyamA / tesiM NaM devANaM bhavapaJcaha ya vairAnubaMdhe teNaM devA vikubvaimANA pariyAre mANA, vA Agharakkhe deve vittAseti, ahAlahusagAI rayaNAI gahA ya AmAe agaMtamaMtaM avakkamaMti) he gautama / una devoM ke bhavapratyayika vairAnubaMdha hotA hai / isa kAraNa ve deva vaikriyarUpoM ko banAkara tathA svayaM bhogoM ko bhogakara AtmarakSaka devoM ko udavejita kiyA karate hai / aura unake choTe 2 yathocita ratnoM ko lekara svayaM nirjana ekAnta sthAna meM cale jAte haiM / (asthiNaM bhaMte / tesi devANaM ahAlahusagAI rayaNAI ? he bhadanta ! kyA una devoM ke pAsa apane nija ke yathocita choTe 2 ratna bhI hote hai ? (haMtA asthi) hAM hote hai / ( se kahamiyANi pakareMti) he bhadanta / jaba ve asura vaimAnika devoM ke ratnoM ko upADakara le jAte hai taba ve unakA kyA karate hai ? ( tao se pacchAkAryaM pavvahaMti) he gautama! una asuroM ko ratnacurAne ke saMti ya ! ) he bhadanta ! asurakumAra devA zA kAraNe saudharma devalAka sudhI gayA - hutA, laya che, bhane bhaviSyamA pazu naze ? uttara- (goyamA ! tersiNaM devANaM bhavapaccai ya verAnubaMdhe teNaM devA vikuvemANA pariyAremANA, vA Ayarakkhadeve vittAseti, ahAlahusagAI rayaNAI gAya AmAe egaMtamaMta avakamaMti) he gautama! te dev| sAthai tebhane lavaatyayi vairAnukha'dha ( pUrvabhavAnI duzmanAvaTa) hAya che. tethI teo vaikriyarUpo dhAraNa karIne bIjA devAnI deviyA sAthe bhAga bhagavavAnI icchAthI tyAM jAya che ane AtmarakSaka devAne herAna kare che ane mUlyavAna paNa halakA vajananA ratnAne uThAvI laine peAtAnI jAte ja keAI nirjana sthAnamAM bhAgI jAya che. prazna - ( asthi bhaMte ! tesiM devANaM ahAlahusagAI rayaNAI !) De ahanta ! zu te deve pAse temanA potAnAM, yathecita, nAnAM nAnAM, bahumUlya ratnA paNa hoya che ? uttara- ( haMtA asthi) hA hoya che. azra - ( se kahamiyANi pakareMti) kyAre te asurasubhAza ratno sardhane lAge zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA. TIkA za.3 u.2 2.1 bhagavatsamavasaraNam camaranirUpaNaca 325 kAyaM pravyathante, prabhavo bhagavan ! asurakumArA devAstatra gatAzcaitra samAnA stAbhirapsarobhiH sArdhe divyAn bhogabhogAn bhuJjAnA vihartum ! nAyamarthaH samarthaH, atha tataH pratinivartante, tataH pratinivRtya atrAgacchanti, yadi tA apsarasaH Adriyante, parijAnanti, prabhavaste asurakumArAH devAstAbhirapsarobhiH sArdhe divyAn bhogabhAgyAna bhuJjAnA vihA~ m , atha tAH apsaraso no AdribAda vaimAnika devoM dvArA dI gaI zArIrika vyathA bhoganI paDatI haiN| (pabhUNaM bhaMte ! asurakumArA devA tattha gayA ceva samANA tAhiM aracharAhiM saddhiM divvAI bhogabhogAI bhuMjamANA viharittae) he bhadanta ! ve asurakumAra deva jAte sAtha hI vahAM kI apsarAoM ke sAtha divya bhogane yogya bhAgoM ko bhoga sakate hai kyA! ( No iNa? samaTe ) he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai| arthAt isa prakArakA katya ve vahAM jAte ke sAtha nahIM kara sakate hai| hAM (se teNaM tao paDiniyattaMti) jaba ve vahAM se vApisa hone lagate hai aura (tao paDiniyattittA iha mAgacchaMti ) vApisa hokara jaba ve yahAM apane sthAna para A jAte hai (jaiNaM tAo accharAo aDhAyaMti) taba ve apsarAe~ yadi una yadi una kI icchA ho to Adara karatI hai (pariyANaMti) unheM apanA svAmI tarIke mAnatI hai (pabhUNaM te asurche tyAre vaimAnika deve temane koI paNa prakAranI sajA kare che ke nahIM? uttara-(tao se pacchAkAyaM pavvahati) gautama ! te asumAra vAna ratno corI javAnA kAraNe zArIrika sajA sahana karavI paDe che. prazna- (pabhUNaM bhaMte ! asurakumArA devA tattha gayA ceva samANA tAhiM maccharAhiM saddhiM divvAiM bhogabhogAI bhuMjamANA viharittae !) mahanta ! te asurakumAra deva zuM tyAM jatAnI sAthe ja tyAMnI devAMganAo sAthe divya bhege bhegavavAne samartha che? uttara-(No iNaDhe samadre ) 3 gautama / mA prA2nuM kRtya temA tyaindinI sAtha // 4 // yatA nathI. (se teNaM tao paDiniyanaMtti) payAre teso pA7i 12tA khAya che bhane (tabhI paDiniyattittA iha mAgacchaMti) nyAre pAcha pIne ghotAne sthAna AvI anya che tyAre (jaiNaM tAo accharAo aDhAyati te asa22mAnI 42ch| thAya to tame tebhanemA42 43 cha (pariyANaMti) bhane temane yotAnA svAmI tarI go cha. (pabhrUNaM te asurakumArA devA tAhiM accharAhiM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 bhagavatIce yante, no parijAnanti, no prabhavaste asurakumArA devAstAmirapsaromiH sArya divyAn bhogabhogyAn bhuJjAnA vihartum , evaM khalu gautama ! amurakumArAH devAH saudharma gatAzca gamiSyanti ca // 1 // TIkA-tRtIyazatakaraya prathamodezake camarendrAdInAM devAnAM vikurvaNAzaktanirUpaNaM kRtaM, dvitIye uddezake tu devavizeSANAm asurakumArANAm gatizaktimarUpaNAya camarendrasyotpAtanirUpaNAya ca zAstrakAraH prastauti - ' teNaM kAleNaM' kumArA devA tAhiM accharAhiM saddhiM divvAI bhAgabhAgAiM bhuMjamANA, viharittae) isa taraha ve asurakumAra deva una apsarAoM ke sAtha divya bhogane yogya bhAgoM ko bhoga sakate hai| (aha NaM tAo accharAo no ADhAyaMti, no pariyANaMti, No NaM pabhU te asurakumArA devA tAhiM accharAhiM saddhiM digavaI bhAgabhogAI bhuMjamANA viharittae) yadi kadAcit ve apsarAe~ unakA Adara nahIM kare, unheM apane svAmI tarIke na svIkAreM to ve asurakumAra deva una apsarAoM ke sAtha divya bhogane yogya bhogo ko nahIM bhoga sakate hai / ( evaM khalu goyamA / asurakumArA devA sohammaM kappaM gayA ya gamissaMti ya) he gautm| asurakumAra deva saudharmakalpa taka gaye de, jAte hai aura Age bhI jAyege, isa kathana meM yaha pUrvokta kAraNa hai-|| TIkArtha-tRtIya zataka ke prathama uddezaka meM camarendrAdika devoMkI vikurvaNA zakti kA sUtrakAra ne nirUpaNa kiyA hai| aba isadvitIya uddezaka meM devavizeSa asurakumAroM kI gati zakti kI prarUpaNA saddhiM divvAiM bhogabhogAiM muMjamANA, viharittae ) mA 42nA sa yogAbhArata masurazumAra he te msraame| sAthe hivya sAnA lovI cha. ahaNaM tAo accharAI no ADhAyaMti, no pariyANaMti, No NaM pabhU te asurakumArAdevA tAhiM accharAhiM saddhiM divAiM bhogabhAgAI muMjamANA viharittae] 5 te 5.sa rAe temane Adara na kare, temane temanA svAmI tarIke na svIkAre che te asurakumAra deve| tebhanI sAthe hivya loga mAgI zasal nathI. [evaM khalu goyamA ! asurakamArA devA sohammaM kappaM gayA ya gamirasaMti yA gautama ! te ra asurkumAra de saudharma ka5 sudhI jatA hatA, jAya che ane bhaviSyamAM paNa jaze. 1 TakAthe-trIjA zatakanA pahelA uddezakamAM sUtrakAre amarendra vagere devanI vidurvaNa zaktinuM nirUpaNa karyuM che. have asurakumAra devAnI gatizakitanuM tathA cama zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrameyacandrikA TIkA za. 3. u. 2 0 1 bhagavatsamavasaraNam camaranirUpaNazca 327 ityAdi / 'teNaM kALeNaM' tasmin kAle 'teNaM samaparNa' tasmin samaye khalu 'rAyagihe nAmaM nayare hotthA' rAjagRhaM nAma nagaramAsIt 'jAba - parisA pajjubAsa' yAvat parSat paryupAste, yAvatpadena bhagavataH samavasaraNapariSadAgamanadharmazravaNAdikaM saMgrAhyam, ' teNaM kAleNaM teNaM samaraNaM' tasmin kAle, tasmin samaye khalu samavasaraNasamaye eva 'camare asuriMde asurarAyA' camaraH asurendraH, asurarAjaH ' camaracaMcAe rAyahANIe ' camaracazcAyAH rAjadhAnyAH 'suhammare sabhA' sudharmAyAH sabhAyAH 'camaraMsi sIhAsaNaMsi' camare camarakarane ke liye aura camarendra ke utpAta kA nirUpaNa karane ke liye zAstrakAra isa prakaraNa kA kathana karate haiM 6 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM usa kAla aura usa samaya meM 'rAyagihe nAmaM nayare hotthA' rAjagRha nAmakA nagara thA / jAva parisA pajjuvAsaha ' yAvat paripadA ne paryupAsanA kI isa pATha ko saMgata karane ke liye yahAM yAvat zabda se 'prabhu mahAvIra kA rAjagRha nagara meM padhAranA, prabhu kA Agamana sunakara vahAM kI janatA kA bhagavAna ke samIpa dharmopadeza sunane ke liye jAnA ityAdika pUrva meM jaisA pATha kahA gayA haivaha saba pATha yahAM grahaNa kara lenA cAhiye / ' teNaM kAleNaM terNa samaeNaM' usakAla aura usa samaya meM bhagavAna ke padhArane ke samaya meM hI 'asuriMde asurarAyA camare' asurendra asurarAja camarane jo ki camaracaMcA nAmakI rAjadhAnI kA adhipati thA, sudharmA nAmakI jisakI sabhA thI aura jo usa samaya apane camara nAmake siNhaarendranA utpAtanuM nirUpaNu sUtrakAra A khIjA uddezakamAM kare che khIjA uddezakanuM pahelu sUtra " teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM" tyAhi che. te aNe yAne te samaye rAmagRha nAme nagara hutu. " jAva parisA pajjutrAsai 1 A sUtramAM AvatA 'cAvat' [jA] pahathInIthene sUtrayAha zrahANu maravA mahAvIra prabhunuM zanagRha nagaramAM Agamana tyAMnA leAkeAnuM mahAvIra prabhune dharmopadeza sAMbhaLavA mATe gamana-- vaMdaNuA namaskAra karIne dharmopadeza sAMbhaLIne pariSaddhanuM visarjana. " ityAdi samasta prathana bhAgaNa mulya samannvu. " teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM" te Aje yAne te samaye-bhagavAnanuM zakbhagRha nagaramA bhAgamana thayuM tyAre " asuriMde asurarAyA camare" asurendra, asurarAna sabhara, potAnI samasyathA nAmanI rAjadhAnImA, sudharmA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 bhagavatI sUtre nAmake siMhAsane 'causaTThIe' catuHSaSTayA catuHSaSTisaMkhyAkAbhiH 'sAmANiya sAhassIhiM' sAmAnikasAhasrIbhiH, catuHSaSTisahasrasaMkhyakasAmAnikadevaiH 'jAva-navihiM ' yAvat nATayavidhim ' uvadaMsettA' upadaya, yAvatpadenacaturlokapAlatrayastriMzattrAyastriMzakAtmarakSakadevAgramahiSIprabhRtibhiH parivRtaH san bhavadhijJAnena bhagavatsamavasaraNaM vijJAya prabhusamIpe samAgatya ityAdi saMgrAhyam 'jAmeva disiM' yasyAmeva dizi-yAmeva dizamAzritya 'pAunbhUe' prAdurbhUtaH 'tAmevadisiM' tAmeva dizaM (tasyAmeva dizi) 'paDigae' pratigataH, tato gautamaH bhagavantam asurakumAradevAnAmAvAsaviSaye pRcchati-bhaMte ! ti / ityAdi / he bhadanta ! itirItyA bhagavantaM saMbodhya 'bhagavaM goyamaM' bhagavAn gautamaH 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM vandai namasati' zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate sana para baiThe the prabhu kA rAjagRha nagara meM padhAranA apane avadhijJAna se jAnA, so vaha vahAM prabhu ko vaMdanA ke liye 64 hajAra sAmAnika devoM ke sAtha, cAra lokapAloM ke sAtha, 33 tettIsa trAyastriM. zakadevo ke sAtha, AtmarakSaka devoM ke sAtha aura agramahiSiyoM Adi ke sAtha Aye, vahAM Ate hI usane nATayavidhi dikhalAIbAda meM vaha jahAM se Aye the vahAM cale gaye, 'yahI vAta isa pATha meM sthita" yAvat pada se prakaTa kI gaI hai| gautama svAmI ne isa bAta ko dekhakara bhagavAna se asurakumAra devo ke AvAsa ke viSaya meM pUchA 'bhaMte' he bhadaMta ! isa prakAra ke saMbodhanapada se prabhu ko saMbodhita kiyaa| 'bhagavaM goyame' bhagavAna gautama ne puuchaa| sabhAmAM amara nAmanA siMhAsana para beThe hato. teNe avadhijJAnathI jANyuM ke mahAvIra prabhu rAjagRha nagaramAM padhAryA che. tyAre te tenA cosaTha hajAra sAmAnika de, cAra lekapAle, 33 trAyazcizaka deva, AtmarakSaka deva ane agramahiSi (paTTarANIo) sAthe bhagavAnane vaMdaNA karavA AvyuM tyAM AvatAnI sAthe ja teNe vividha nATayakaLA batAvI. vaMdaNA namaskAra karIne camarendra vagere sau je dizAmAMthI AvyA hatA te dizAmA 7i yAdayA gayA. me vAta mahI "jAva (yAvata)" 54 dvArA praha karavAmAM AvI che. amarendra vagere gayA pachI gautama svAmI asurakumAranA AvAsa vagere viSe mahAvIra prabhune prazna pUche che. e vAta sUtrakAra have prakaTa kare che"bhNte !" mahanta ! me samAdhana uzane "bhagavaM goyame" lagavAna gautame zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.2 mU. 1 bhagavatsamavasaraNam caramanirUpaNazca 329 namasyati 'vaMdittA namaisittA' vanditvA namasthitvA ca evaM-vakSyamANaprakAreNa 'vayAsI' avAdIt-'asthiNaM bhaMte !' asti khalu bhadanta ! 'imIse rayaNappabhAe' asyAH ratnaprabhAyA: "puDhavIe' pRthivyAH 'ahe' adho narakaloke asurakumArA devAH parivasanti ? iti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'no igaTe sama?' nAyamarthaH samarthaH, naitatsaM bhavati na tatra parivasanti te asurakumArA devAH ityuttaram , 'evaM jAva-' evaM yAvat 'ahe sattamAe puDhacIe' adhaH saptamyAH pRthivyAH, ratnaprabhAyAH prathamAdhonarakAt saptamAdhonarakaparyantamityarthaH, yAvatkaraNAt dvitIya-tRtIya-caturtha-pazcama-SaSThapRthivyadho pUchane ke pahile 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdaI' sAdhu AcAra ke anusAra prabhu gautama ne zramaNa bhagavAna ko vaMdana kiyA unake guNo kI stuti kI-phira apane aSTAMgo ko jhukAkara gautamane prabhuko 'namaMsati' namaskAra kiyA 'vaMdittA namaMsittA' vandanA namaskAra karake jo pUchA vaha 'evaM vayAsI' ina pado dvArA prakaTa kiyA gayA hai ki isa vakSyamANa prakAra se pUchA- 'asthirNa bhaMte' he bhadaMta ! kyA 'imIse rayaNappabhAe' isaratna prabhA 'puDhavIe' pRthivI ke 'ahe' nIce narakaloka meM 'asurakumAra devA parivasaMti' ye asurakumAra deva rahate haiM kyA ? gautama kA isa prakAra kA prazna sunakara prabhu ne unase 'no iNahe sama?' isa sUtradvArA uttara dete hue kahA ki he gautama! yaha artha samartha nahIM hai- arthAta-ye asurakumAra deva vahAM naraka meM nahIM rahate haiN| 'evaM jAva ahe sattamAe puDhavIe' isI prakAra se a. surakumAra deva yAvat saptama pRthivI ke nIce bhI nahIM rahate haiN| yahAM yAvat pada se yaha samajhAyA gayA hai ki ye asurakumAra deva "samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdaDa" zrama bhagavAna mahAvIrane ! 46-tamanA guNenI stuti karI. tyAra bAda AThe aMgene namAvIne temaNe bhagavAna mahAvIrane "namaMsati" nm24||2 4aa. "vaMdittA namaMsittA" yA nbh24|2 43rIne "evaM payAsI" // pramANe prazna pUchayA - "imIse rayaNappabhAe puDhavIe ahe" he mahanta ! (c) mA Reiyan pRthvInI (paDI na24-1) nAya "asurakumArA devA parivasaMti" te masu24mA2 he| pasecha ? tyAce mahAvIra prabhume mA pramANe vAma maye-'no iNa? sama?" nA, mevu nathI-te 2500 pRthvInI nAye rahetA nayI. "evaM jAva ahe sattamAe padavIe" mane tayArI, la, yAthI, pAMyamI, 7DhI sAtamI na24nI nIye zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre narakAH saMgrAhyAH tathA 'sohammassa kappassa' saudharmasya kalpasya 'ahe' adha:pradeze 'jAva' yAvat , dvAdazadevaloka-navagraiveyaka-pazcAnuttaravimAnAnAmadhapradezAH saMgRhyante / gautamaH punaH pRcchati-atthiNaM bhaMte ! ityAdi he bhagavan ! asti saMbhavati yujyate khalu yat 'IsippanbhArAe' ISatmAgbhArAyAH 'puDhavIe' pRthivyAH 'ahe ' adhaHpadeze asurakumArA devAH parivasantIti kim ? bhagavanAha 'no iNaDhe samaDe' nAyamarthaH samarthaH nedaM saMbhavati, ISat prAgabhArAyA api adhaH dvitIya pRthivI ke nIce, tRtIya pRthivI ke nIce, catutha pRthivI ke nIce, paMcamI pRthivI ke nIce, chaThavIM pRthivI ke nIce bhI nahIM rahate haiN| tathA isA prakara se ye asurakumAra deva 'sohammassa kappassa ahe jAva' saudharmakalpa se lekara bAraha devaloka, navagraiveyaka, paMca anuttaravimAna evaM siddha zilA ina saba ke noce bhI nahIM rahate haiN| 'dvAdaza devaloka, navagreveyaka, paMca anuttara vimAna evaM siddha zilA' ina saba kA grahaNa yahAM 'yAvat' pada se huA hai| aba gautama punaH prabhu se pUchate haiM 'atthirNa bhaMte! IsippanbhArAe puDhavoe ahe asurakumArA devA parivasaMti' he bhadaMta ! yadi ye asurakumAra deva na ratnaprabhA pRthivI ke nIce rahate haiM, aura na zarkarA Adi pRthiviyoM ke nIce hI rahate haiM, na bAraha meM devaloka ke, na navagraiveyakoMke, na paMca anuttara vimAnoM ke nIce hI rahate hai, taba kyA ye ISatprArabhArA (siddhazilA) pRthivI ke nIce rahate hai ? to isakA uttara dete hue prabhu gautama se kahate hai ki 'No iNa: samaDhe' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai-arthAt ye asurakumAra 555 rahetA nathI tathA "sohammassa kappasa ahe jAva" te masurabhAra he| sI. dharma devakathI laine bAramAM devakanI nIce paNa rahetA nathI, nava raiveyakanI nIce paNa rahetA nathI, pAMca anuttara vimAnanI nIce paNa rahetA nathI. prazna--je asurakumAra deve sAte narakenI nIce rahetA nathI, bAre devalokanI nIce rahetA nathI, nave vekenI nIce rahetA nathI. pAMce anuttara vimAnanI nIce 2tA nathI / shutme| "asthiNaM bhaMte ! IsippanbhArAe puDhavIe ahe parivasaMti?" ISatnAbhArA pRthvInI nIce siddhazilAnI nIce rahe che? tyAre mahAvIra prabhu 415 mApe cha-"jo iNaTre sama " le gautama ! bhA artha paNa samartha nathI. eTale ke teo siddhazilAnI nIce paNa rahetA nathI. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.2 101 bhagavatsamavasaraNam camaranirUpaNazca 331 pradeze na te nivasaMti ityuttarAzayaH / tarhi etAdRzaM kiM prasiddhasthAnaM vartate yatra te nivasanti iti gautamaH pRcchati 'se kahiM khAiNaM bhaMte ! ityAdi / atha he bhadanta ! kutra punastarhi asurakumArA devAH parivasanti ? 'khAI' iti punararthe dezIyo'yaM zabdaH mahAvIra:-mAha-'goyamA' ! ityAdi / he gautama ! ' imIserayaNappabhAe puDhavIe' asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH 'asIottarajoyaNasayasahassabAhallAe' azItyuttarayojanazatasahasrabAhalyAyAH azItisahasrAdhikalakSayojanavistRtAyAH pRthivyA iti pUrveNAnvayaH, madhye asurakumAra devA viharanti nivasanti ityagreNAnvayaH, 'evam' anena sUtrakrameNa 'asurakumAra devavattavyayA,' asurakumAradevavaktavyatA vakSyamANapakArA bodhyA tathAhi'uri egaM joyaNa sahassaMogAhittA, hehA cegaM joyaNasahassaM vajjettA, majjhe aTThahattare, joyaNasayasahasse, etthaNaM asurakumArANaM devANaM causahi bhavaNAvAdeva ISatmagbhArA pRthivI ke nIce bhI nahIM rahate haiN| to phira gautama prabhu se pUchate hai ki to phira aisA kauna sA prasiddha sthAna hai ki jahAM para ye asurakumAra deva rahate hai-yahI bAta 'se kahiM khAiNaM bhaMte! asurakumAra devA parivasaMti' isa sUtrAMza dvArA prakaTa kI gaI hai gautama ke prazna ko sunakara prabhu unase kahate haiM-'goyamA' he gautama ! 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' isa ratnaprabhA pRthivI ke 'asIottarajoyaNasayasahassa bAhallAe' jo ki 1 lAkha 80 hajAra yojana kI moTI hai vIcameM asurakumAra deva rahate haiN| 'evaM asurakumAra devavattavvayA' isa taraha se arthAta isa vakSyamANa prakAra se asurakumAra devoM kI vaktavyatA jAnanI cAhiye-'uvari egaM joyaNasahassaM ogAhittA hehA cegaM joyaNasahassaM vajjettA majjhe aTThahattare joyaNasayasahasse ettha NaM asurakumArANaM devANaM causahi -"se kahiM khAiNaM bhaMte ! asurakumAra devA parivasaMti ?" to hai prabhu ! evuM kayuM prasiddha sthAna che ke jyAM asurakumAra devo vase che? uttara-" goyamA !" mAtama ! " imIse rayaNappabhAe puDhavIe " 2tnaprabhA pRthvA re " asIottara joyaNasayasahassavAhallAe" me kAma hajAra ejananA vistAranI che, tenI vaccenA bhAgamAM asurakumAra de rahe che. " evaM asurakumAradevavattavyayA" asurabhA2 vAnA 24AnuM vana nIya prabhAra samA. "upari egaM joyaNasahassaM ogAhittA hehA caigaM joyaNasahassaM vajjettA majjhe aTThahattare joyaNasayasahasse etthaNaM asurakumArANaM devANaM causahi zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre sasayasahassA bhavaMtIti akkhAya" ityAdi / upayaka yojanasahasram avagAhya, adhazcaikaM yojanasahasraM varjayitvA, madhye'STasaptatiryojanazatasahasrANi, atrAsurakumArANAm devAnAm catuSSaSTirbhavanAvAsazatasahasrANi bhavanti iAta AkhyAtam / etAvatA azItisahasrAdhikalakSayojanavistRtaratnaprabhAyA upari adhastAca ekaikasahasrayojanapramANabhAgaM parityajya tadabaziSTASTasaptatisahasrAdhikalakSayojanapramANamadhyabhAge bhavanapatInAM catuSpaSTilakSaparimitA bhavanAvAsAH santi tatra bhavanapatInAM nivAsAnAM daza bhedAH santi, tatra prathamaH 'asurakumArAvAsa' padena vyavahiyate te cAvAsAH dakSiNottaradigbhAge vartante, tatra dakSiNabhAge camarendraH, uttarabhAge ca balinAmendro'sti, camarasya camaracaJcAnAmarAjadhAnyAM catutrizallakSasaMkhyakA asurakumArAvAsAH, balezca balicaJcAnAmarAjadhAnyAM triMzabhavaNAvAsasayasahassA bhavaMtIti akkhAyaM' ityAdi-isa pATha kA tAtparya yaha hai ki eka 1 lAkha 80 hajAra moTI jo ratnaprabhA pRthivI hai usake Upara ke eka hajAra yojana ko aura nIce ke eka hajAra yojana ko choDakara bAkI ke bIca ke eka 1 lAkha aThahattara 78 hajAra yojana meM ina asurakumAra devoM ke causaTha 64 lAkha bhava nAvAsa haiM aisA jinendra deva ne kahA hai| bhavanapatiyoM ke 10 bheda haiM / ataH inake jo AvAsa haiM unake bhI 10 bheda haiM / prathama jo AvAsa hai vaha 'asurakumArAvAsa' isa zabda se kahA gayA hai / ye AvAsa dakSiNa aura uttara digbhAga meM haiN| dakSiNadigbhAga meM camarendra aura uttaradigbhAga meM balinAmakA indra hai| camara kI rAjadhAna kA nAma camaracaMcA hai| isameM 34 cauMtIsa lAkha asurakumAbhavaNAvAsasayasahassA bhavatIti akkhAyaM " 2aa suutrpaatthne| bhAvArtha nIya pramANe che-eka lAkha eMzI hajAra ejana pramANa ratnaprabhA pRthvI che. tenA uparanA 1 hajAra yojana pramANa bhAgane tathA nIcenA 1 hajAra yojana pramANa bhAgane choDI daIne bAkIne je eka lAkha aThotera hajAra yojana pramANa bhAga che, te bhAgamAM asurakumAra devenA cosaTha lAkha bhAvanAvAse AvelA che, evuM jinendra deve kahyuM che. bhavanapatinA dasa bheda che. tethI temanA AvAsenA paNa dasa bheda che. je pahele AvAsa che tene "asurakumArAvAsa" kaho che. te AvAso dakSiNa ane uttara dikSAgamAM AvelA che. dakSiNa diggAgane adhipati amarendra che ane uttara diggAgane adhipati balIndra che. amarendranI rAjadhAnInuM nAma amaracaMcA che. te rAjadhAnImAM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3. u.2 sa.1 bhagavatsamavasaraNam camaranirUpaNazca 333 llakSasaMkhyakA asurakumArAvAsAH vartante sarvasammelanena catuSSaSTilakSasaMkhyakA asurakumArAvAsA bhavanti iti phalitam , bhavanAdivarNanaM prajJApanAyAm draSTavyam tatra 'jAva'-yAvat 'divAI bhogbhogaaii| divyAn bhogabhogAna 'bhujamANA' bhuJjAnAH viharanti / tato gautamasteSAmadhogamanasAmarthya pRcchati'atthiNaM bhaMte !' ityAdi / he bhagavan ! teSAmasurakumAradevAnAm 'ahe gativisaye' adhogativiSayaH adholokagamanasAmarthyam 'asthiNaM' asti khallu kim ? bhagavAn aGgIkaroti-'haMtA, atthi' hanta, asti, arthAt teSAM nijasthAnAdadhogamanasAmarthyamavazyamevAsti / gautamaH punaH pRcchati- kevaiyaM ca NaM' rAvAsa haiN| vali indra kI rAjadhAnI balicaMcA hai| isameM tIsalAkha 30 asurakumArake AvAsa haiM / ina donoM ko joDa dene se asurakumAroM ke AvAma (bhavana) saba cauMsaTha lAkha 64 ho jAte haiN| bhavanAdikoM kA varNana prajJApanAsUtra meM hai so vahAM se dekhalenA caahiye| isa taraha una devatAvAsoM meM rahate hue ye asurakumAra deva yAvat divya bhogoM ko bhAgate hue Ananda se 'viharaMti ' apanA samaya vyatIta karate rahate haiN| aba gautama prabhu se ina asurakumAra devoM meM adhogamana sAmarthya kitanA hai isa viSaya ko pUchane ke abhiprAya se prazna karate haiM ki 'asthi NaM bhaMte' ityAdi, he bhadanta ! ina asurakumAra devoM meM adholokagamana sAmarthya hai kyA ? isa prazna kA uttara dete hue prabhu gautama se kahate haiM 'haMtA atthi' hAM gautama ! una asurkuasurakumAranA 34 cotrIsa lAkha AvAso che. balIndranI rAjadhAnI balicaMcA che. temAM 30 trIsa lAkha asurakumArAvAse che. A banne rAjadhAnInA AvAsone saravALe 64 cesaThalAkha thAya che. bhavatAvAsonuM varNana prajJApanA sUtramAM karavAmAM AvyuM che. te tyAMthI vAMcI levuM. te prakAranA bhAvanAvAsamAM rahetA asurakumAra deva divya bhege bhagave che ane "viharaMti" paataane| samaya subhayanathI vyatIta 42 che. have gautama svAmI mahAvIra prabhune, asurakumAranI nIce, UMce ane tirachI gati karavAnI zakti viSe nIce pramANe prazna pUche che- "atthiNaM bhaMte ! tyA" 3 mahanta ! | 240 masura bhaa2| madhosomai gamana karavAne samartha che? "haMtA asthi gautama ! asurazubhAra vo pAtAnA sthAnathI nIye 46 shvAnI zakita avazya dharAve che. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 bhagavatIsUtre ityAdi / he bhagavan ! 'kevaiyeM ca NaM' kiyacca khalu kiyadavadhikaM 'te' teSAm amarakumArANAM devAnAm ' ahe gativisaye ' adhogamanaviSayakam 'pabhUtaM' prabhutvam sAmarthyam 'paNNatte' prajJaptam kathitam, kiyadadholokaparyantaM te gantuM samarthAH ? iti praznaH / bhagavAnAha - ' goyamA ! jAva - ahe ' ityAdi / he gautama ! te asurakumArAH 'jAba - ahe' yAvat - adhaH 'sattamAe puDhavIe saptamyAH pRthivyAH, arthAt svasthAnAt adhaH saptamapRthivIlokaparyantaM gantuM samarthAH, gamanazakti mAtrametatpratipAditam natu kadAcit tatparyantaM gatAH, gacchanti, gamiSyanti vA kintu 'tacca' tRtIyAM punaH 'puDhaviM' pRthivIM ' gayAya ' gatAzca " mAra devoM meM apane sthAna se adhogamana karane kI zakti avazya hI hai| jaba prabhu ke mukha se 'asurakumAra devoM meM adhogamana karane kI zakti avazya hI hai' isa bAta ko sunA taba prabhu se unhoMne punaHpUchA ki ' kevaiyaMca NaM pabhU asurakumArANaM devANaM ahe gativisa paNNatte' he bhadanta ! una asurakumAra devoMkI zakti nIce jAne kI kahAMtaka kI hai ? isa prazna kA Azaya yaha hai ki asurakumAra deva apane sthAna se nIce kahAM taka jA sakate haiM ? isakA uttara dete hue prabhu kahate haiM ki- 'goyamA ! jAva ahe sattamAe puDhavIe' he gautama ! una asurakumAra devoM meM apane sthAna se nIce jAne kI zakti itanI hai ki ve saptama pRthivI taka jA sakate haiM / parantu vahA~taka ve Ajataka gaye nahIM hai na jAte haiM aura na Age bhI jAyeMge / yaha to kevala vahAM taka jAne kI zaktimAtra kA pratipAdana kiyA hai / ve to 'taccaM puDhavi gayA ya gamissaMti ya' tRtIya pRthivItaka hI jAte haiM, pahile bhI vahIMtaka gaye haiM aura tyAre gautama svAmI jIle prazna pUche che - " kevaiyaM ca NaM pabhU te asurakumArANaM devANaM ahe gativisara paNNatte ? " he alo ! masurakumAra devo tebhanA sthAnathI kayAM sudhI nIce jai zake che? tyAre mahAvIra prabhu javAba Ape che-- " goyamA ! jAva ahe sattamAe puDhavIe " he gautama! te asurakumAra devo nIce sAtamI pRthvI sudhI sAtamI naraka sudhI javAne samaryAM che, paNa teo tyAM sudhI bhUtakALamAM kadI gayA nathI, vamAnamAM jatA nathI ane bhaviSyamAM jaze paNa nahIM. tebhanuM sAmarthya matAvavAne bhATe 4 upareti uthana yu N che. " taccaM puDharvi gayA ya gamissaMti ya 1 paraMtu teo kharekhara teA trIjI pRthvI sudhI bhUtakALamAM gayA hatA, vata mAnamAM jAya che ane bhaviSyamAM paNa trIjI pRthvI sudhI ja jaze. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 2 sU.1 bhagavatsamavasaraNam caramanirUpaNazca 335 'gamissaMti ya' gamiSyanti ca / yAvatkaraNAt prathamadvitIyattIyacaturthapaJcamaSaSThAdhonarakAH sNgraahyaaH| gautamaH punaHpRcchati-'kiM pattiyaM NaM bhaMte !' i. tyAdi / he bhagavan ! kiM pratyayaM kiM kAraNam khalu te asurakumArA devAH 'tacca' tRtIyAM 'puDhavi' pRthivIM 'gayAya' gatAzca 'gamissaMti ya' gamiSyanti ca? arthAt tRtIyapRthivIparyantaM teSAM gamane ko hetuH ? bhagavAnAha'goyamA pubaveriyassa' ityAdi / he gautama ! pUrvavairikasya bhUtapUrvazatrujanasya vA 'vedaNa udIraNayAe' vedanodIraNatAyai duHkhotpAdanArtham 'puvvasaMgaiassa' pUrvasAgatikasya pUrvaparicitamitrasya vA 'veyaNauvasAmaNayAe' vedanopazamanatAyai-vedanopazamanArtha sukhazAntikaraNAya 'evaM khalu' uktarItyA asura kumArA devAH 'tacca' tRtIyAM 'puDhaviM' pRthivIM 'gayA ya' gatAzca 'gamissaMti ya' Age bhI vahIMtaka jaayege| isa prakAra kA kathana prabhu ke zrImukha se avagata kara punaHgautama svAmI unase 'vahAMtaka jAne meM kAraNa kyA hai' isa bAta ko pUchate haiM... 'kiM pattiyaM NaM bhaMte ! asurakumAra devA tacca puDhaviM gayA ya gamissaMti ya' ye asurakumAra deva tIsarI pRthivI taka jAte hai, pahile bhI vahIMtaka gaye hai aura Age bhI vahIM taka jAyeMge- so he bhadanta ! ina asurakumAra devoM ko vahIM taka jAne meM aisA kyA kAraNa hai jo ye vahIM taka jAte hai, gaye hai aura jAyeMge? Age na gaye hai, na jAte hai aura na jAyeMge ? isakA uttara dete hue prabhu una se isa viSaya meM kAraNa kI spaSTatA karane ke nimitta kahate haiN-'goymaa| puvvaveriyassa vA vedaNa udIraNayAe puvvasaMgaissa vA beyaNa uvasAmaNayAe evaM khalu asurakumAra devA taccaM puDhaviM gayA ya gamissaMti ya' he gautama! apane mahAvIra prabhunA zrImukhe A javAba sAMbhaLIne gautama svAmI mahAvIraprabhune naay| prazna pUche cha-"kiM pattiyaM NaM bhaMte ! asurakumAradevA taccaM puDhaviM gayA ya gamissaMti ya" 3 prala ! asuzumAra he! mA raNe zrI pRthvI sudhI bhuutkALamAM jatA hatA, vartamAnamAM jAya che ane bhaviSyamAM paNa javAnA che eTale ke trIjI naraka sudhI traNe kALamAM teo jAya che, tenI pAchaLa zuM kAraNa raheluM che ? teo tyAM zA mATe jAya che? tyAre tenuM kAraNa batAvavA mATe mahAvIra prabhu nIce pramANe javAba Ape che- "goyamA ! pucaveriyassa cA veyaNa udIraNayAe punasaMgaissa vA veyaNa ukasAmaNayAe evaM khalu asurakumArA devA tacca puDhaviM gayA ya gamissaMti pa" zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 bhagavatI sUtre gamiSyanti ca / punaH gautamaH teSAM tiryaggamanazaktiM pRcchati - 'asthiNaM bhaMte !" ityAdi / he bhagavan ! asurakumArANAM teSAM 'devANaM ' devAnAm 'tiriyagati visaye' tiryagUgativiSayaH ' paNNatte ' majJaptaH asti ? arthAt te devAH svasthAnAt tiryag gantuM samarthAH santi ? kim / bhagavAna svIkaroti- 'haMtA, asthi' / he gautama! teSAM tiryaggamanasAmarthyam 'asthi' asti / gautama stiryaggamanAvadhiM pRcchati - ' kevaiyaM ca NaM bhaMte / ' ityAdi / he bhagavan ! kiyatparyantam asurakumArANAM devAnAm ' tiriyaM gavisae ' tiryaggativiSabhUtapUrvazatrujana ko duHkha utpanna karane ke liye, tathA pUrvaparicita mitrajana ko sukha zAMti pahu~cAne ke liye ye asurakumAra deva tRtIya pRthivI meM pahile gaye hai, vartamAna meM jAte hai aura Age bhI vahAM jaayeNge| , aba gautama svAmI inakI tiryaggamana karane kI zakti ke viSaya meM prabhu se pUchane ke abhiprAya se prazna karate hai- 'asthiNaM bhaMte!' he bhadanta | 'asurakumArANaM devANaM' ina asurakumAra devoM kA 'tiriyagaivisa paNNatte' tiryaggati kA viSaya kahA gayA hai kyA ? arthAt ye asurakumAra deva apane sthAna se tiryaga jAne ke liye samartha haiM kyA ? isake uttara meM prabhu gautama se kahate hai-'haMtA asthi' gautama! hAM ye asurakumAra deva apane sthAna se tiryaga jAne ke liye samartha hai / arthAta inameM tiryaga jAnekI sAmarthya hai / 'asurakumAra devoM meM tiryaggamana karane kI sAmarthya hai' yaha prabhu dvArA kahI gaI bAta ko sunakara gautama prabhu se punaHpazna karate hai ki 'kevaiyaM ca NaM bhaMte! he gautama ! potAnA pUrva bhavanA zatruone duHkha devAne mATe, tathA pUrva paricita mitrAne sukha zAMti devAne mATe asurakumAra devA trIjI pRthvI sudhI bhUtakALamAM jatA hatA, vartamAnakALamAM paNa jAya che ane bhaviSyamAM paNa jaze. have asurakumAronI tirachIgatinI zakita jANavA mATe gautama svAmI nIcenA azna pUche che - " asthiNaM bhaMte ! " he mahanta ! "asurakumArANaM devANaM tiriyagai visara paNNatte ?" masuraDubhAra hevonI tiryaggati (tirachI gati) viSe zuM hyuM che ? eTale ke zu asurakumAra devA temanA sthAnathI tirachI dizAmAM gati karavAne sama che ? mahAvIra alu tene| bhavAma mApe che - "haMtA asthi" he gautama ! asurazubhAra DhavA tirachI dizAmAM javAne paNa samatha che. bhagavAnane mukhe A javAkha sAMbhaLIne tenuM prabhANu yuvAne bhATe gautama svAmI yA prabhA prazna pUche che - "kevaiyaM caNaM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI.za.3 u.2 7. 1 bhagavatsamavasaraNam camaranirUpaNazca 337 yakaM sAmadhye 'paNatte' prajJaptam kathitam ? bhagavAnAha-'goyamA !' ityaadi| he gautama ! 'jAba asaMkhenjo' yAvat asaMkhyeyAna 'dIvasamudA' dvIpasamudrAn gantuM samarthAH yAvatkaraNAt kevalakalpajambUdvIpamArabhya iti saMgrAhyam / viSayamAtrametatkathitam natu gatA vA gamiSyanti vA, kintu 'naMdissaravaraM' nandIzvaravaraM 'dIvaM' dvIpaM gayAya' gatAzca 'gamissaMti ya' gamiSyanti gacchanti ca / atha gautamo nandIzvaradvIpagamanakAraNaM pRcchati-'kiMpattiyaM NaM bhaMte' ! ityAdi / he bhagavan ! asurakumArANaM devANaM tiriyaM gai visae paNNatte' he bhadaMta ! kahAMtaka asurakumAra devoM meM tiryaggamana karane kI sAmarthya kahI gaI hai ? arthAt asurakumAra deva tiryaggamana kahAMtaka kara sakate hai ? uttara meM prabhu gautama se kahate haiM- 'goyamA ! jAva asaMkhejA dIva samuddA' he gautama ! yadi ye tiryaggamana karanA cAheM to asaMkhyAta dvIpasamudroM taka jA sakate haiM, parantu ye abhItaka vahAMtaka na gaye haiM, na jAte haiM aura na Age bhI jAyeMge vaha to viSayamAtra kahA hai| yahAM jo yAvatpada AyA hai usase 'kevalakappaM jaMbUdvIpamArabhya' ityAdi pUrvokta pATha kA saMgraha kiyA gayA hai| ye tiryaggamana 'nadissaravaraM dIvaM' naMdIzvara dvIpataka karate haiM kyoM ki vahIMtaka ye 'gayA ya' gaye haiM 'gamissaMti ya' aura Age bhI vahIMtaka jaayeNge| isase Age nhiiN| naMdIzvara dvIpataka hI kyoM jAte hai isakA kAraNa bhaMte ! asurakumArANAM devANaM tiriyaM gaivisae paNNatte " mahanta ! msurkumAra de kayAM sudhI tiryagamana karavAne samartha che? eTale ke kyAM sudhI tirachI dizAmAM jaI zake che? tenI 415 maDAvIra prabhumA pramANe mAcha-"goyamA ! jAva asaMkhejjA dIvasamuddA" gautama / to dhAre to masabhyAta dIpasamudro sudhA tiya. gamana karI zake che. paNa teo Aja sudhI kadI paNa tyAM sudhI gayA nathI, vartamAnamAM paNa tyAM sudhI jatA nathI ane bhaviSyamAM paNa tyAM sudhI javAnA nathI temanuM tirachI gatinuM sAmarthya batAvavA mATe ja A kathana karyuM che. ahIM je "yAvata (jAva)" 5 mA0yu tanA dvArA "kevalakappaM jaMbadvIpamArabhya ItyAdi" sUtrapATha grahaNa karAya che. eTale ke teo jaMbudvIpathI laine saMdhivA dIvaM gayA ya gamissaMti ya" nahIvara dvIpa sudhI tirachI gati 42tA jatA, re ane bhaviSyamAM paNa naMdIzvara sudhI ja jaze. have temanI naMdIzvara dvIpa sudhI gati zA kAraNe thAya che, te jANavA mATe gautama svAmI mahAvIra prabhune nIce prazna pUche che zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 bhagavatIsUtre kiMpratyayaM kiM kAraNaM khalu asurakumArA devAH 'naMdissaravaraM dIvaM' nandIzvarabaraM nandIzvaradvIpaparyantaM 'gayA ya' gatAca 'gamissaMti ya' gamiSyanti ca / nandIzvaradvIpaparyantagamane ko hetuH ? bhagavAnAha - goyamA! je ime' ityAdi / he gautama ! 'je ime ye ime 'arahaMtA' arhantaH 'bhagavaMtA' bhagavanto virAjante 'eesiM NaM' eteSAM khalu 'jammaNamahesu' janmamaheSu vA janmamahotsaveSu vA 'nikkhamaNamahesu' niSkramaNamaheSu-pravrajyAgrahaNamahotsaveSu vA 'NANuppAya mahimasu' jJAnotpAdamahimasu-kevalajJAnotpattimahotsaveSu vA, 'parinivyANamahimAsu' parinirvANamahimasu--mokSamAptimahotsaveSu vA 'evaM khalu' ityAdi zubhamAGgalikAvasareSu asurakumArA devAH 'naMdIsaravaraM' nandIzvaravaraM 'dIvaM' dvIpaM gayA ya' gatAzca 'gamissaMti ya gamiSyanti ca / gautamaHpunasteSAprabhu se pUchate hue unase prazna karate haiM- 'kiM pattiyaM NaM bhaMte' ityadi, he bhadanta ! asurakumAradeva naMdIzvara dvIpataka pahile gaye haiM, jAte haiM, aura Age bhI vahIM taka jaayeNge| so isameM kyA kAraNa hai ? arthAt nandIzvara dvIpataka jAne meM kyA bAta hai ? isakA uttara dete hue prabhu gautama se kahate haiM-'goyamA!' hai gautama ! 'je ime jo ye 'arahaMtA' arhanta 'bhagavaMtA' bhagavaMta hai, 'eesiMNaM inake 'jammaNamahesu vA' janma mahotsavoM meM 'nikkhamaNamahesu vA' pravrajyA- dIkSAgrahaNa mahotsavoM meM 'NANuppAyamahimasu vA' kevalajJAnotpatti mahotsavoM meM 'parinivvANamahimAsu vA mokSaprApti mahotsavAM meM, ityAdi zubha mAMgalika avasaroM meM ye 'asurakumArA devA' asurakumAra deva nadissaravaradIvaM gayA ya gamissaMti ya' naMdIzvaradvIpa meM pahile gaye hai, vartamAna meM jAte hai aura Age bhI jaayeNge| "ki pattiyaM NaM bhaMte ! tyAdi" 3 mahanta ! 292bhAra ! An 2 naMdIzvara dvIpa sudhI gayA hatA, jAya che ane jaze? teo zA mATe tyAM jatA haze? tyAre mahAvIra prabhu nIya pramANe vA mAcha-"goyamA !" gautama ! je ime arahaMtA bhagavaMtA eesiNaM" 24 mata bhgvaan| che, temanA "jammaNamahesu vA " ma bhotsavamA, " nikkhamaNamahesa vA" hA mahotsavamA "NANuppAyamahimasuvA" jJAna utpattinA mAtsavamA parinivvANamahimAsu vA" mane niafey mahAtsapamA " asurakumAradevA naMdissaravaradIve gayA ya gamissaMti ya" mA sevA bhATa ma.subhA2 vo nahIvara dIpa sudhA gayA Sat, onya cha, bhane naye. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za.3 u.2 sU. 1 bhagavatsamavasaraNam camaranirUpaNazca 339 mUrdhvagamanaviSaye pRcchati-'asthi NaM' ityaadi| he bhagavan ! amurakumArANAM devAnAm 'u' Urdhvam 'gativisae' gativiSayaH ardhvagamanaviSayakaM sAmaom 'atthi gaM' asti kim ? bhagavAn aGgIkaroti-'haMtA, atthi' / hanta iti pUrvavAkyAGgIkAre teSAmasurakumArANAm UrdhvagamanasAmarthyamavazyaM vartate / punagauMtimaH pRcchati-kevaiyaM ca' ityAdi / he bhagavan ! kiyacca khalu-kiyatparyantam asurakumArANAm 'devANaM' devAnAm 'uDa' Urca 'gativisae' gativiSayaH gamanasAmarthya vartate, bhagavAnAha-'goyamA ! ityAdi / he gautama ! ___ agha gautama ina asurakumAroM ke urdhvagamana ke viSaya meM prabhu se prazna karate hai-'atthiNaM bhaMte! ityAdi, 'bhaMte' he bhadanta ! asurakumArANaM devANaM asurakumAra devoM kI 'uDUM gahavisae' gati kA viSaya urdhvaloka taka 'asthi' hai kyA ? arthAta asurakumAra deva apane sthAna se urdhvaloka taka gamana kara sakate hai kyA ? isakA uttara dete hue prabhu gautama se kahate hai-'haMtA asthi' hAM gautama ! asurakumAra devoM kI gati kA viSaya upraloka haiM- arthAt asurakumAradeva apane sthAna se urdhvalokataka jA sakate haiN| isa prakAra urdhvaloka taka asurakumAroMkI gamana sAmarthya sunakara gautama prabhu se punaHpUchateM hai-'kevaiyaM ca Na' ityAdi- "bhaMte' he bhadaMta ! 'kevaiyaM ca NaM' kahAMtaka kA 'uDDe' urdhvaloka 'asurakumArANaM devANaM' asurakumAroM kI 'gati visae' gati kA viSaya haiM-arthAt asurakumAra urdhvaloka meM kahAMtaka jA sakate haiM ? isakA samAdhAna karate hue prabhu gautama se kahate hai- 'goyamA' he gautama / 'jAvaccue' yAvat acyutataka have gautama svAmI asurakumAronA UrdhvagamananA viSayamAM mahAvIra prabhune nIcenA prazno pUche che - "atthiNaM bhaMte ! asurakumArANaM devANaM uDDU gaivisae ? " 3 mahanta ! asurakumAranI UrdhvagatinA viSayamAM kaMI kahyuM che kharuM? eTale ke zuM asurakumAre Urdhvagamana karavAnuM sAmarthya dharAve che? ___"haMtA asthi gautama ! tabhI mana zazavAna. zatamAna che. pra*-"kevaiyaM ca NaM tyAhi" 3 mahanta ! asurabhAra 43 // OMvasi kayAM sudhI jaI zake che? mahAvIra prabhu teno khulAso A pramANe kare che- "goyamA gautama ! "jAvaccae" gautama ! masu24mA2 heve| mAramA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 bhagavatIstre 'jAva'ccue' yAvata-acyute dvAdaze 'kappe' kalpe gamanasAmarthya vartate kintu na tatparyantaM gatA gamiSyanti vA kintu 'sohamma' saudharma 'puNa' punaH 'kappaM kalpaM 'gayA ya' gatAzca 'gamissaMti' gamiSyanti / gautamaH saudharmaparyanto+loka gamanaprayojanaM pRcchati-'kiMpattiyaM NaM bhaMte' ityaadi| 'he bhagavan ! ki pratyayaM kiM kAraNaM khalu asurakumArA devAH 'sohammaM' saudharma 'kappaM' kalpaM 'gayA ya' gatAzca 'gamissaMti ya' gamiSyanti ca / teSAmamurakumArANAM saudharmaparyantagamane ko hetuH ? bhagavAnAha -' goyamA! tesiM NaM' ityAdi / he gautama ! asurakumAra deva jA sakate hai| arthAt 12 veM kalpataka asurakumAra deva urvaloka meM jA sakate hai / parantu abhItaka ve vahAMtaka na gaye hai, na jAteM haiM aura na Age bhI jAyeMge / 'acyuta taka ve jA sakate hai| aisA jo kahA gayA hai. so yaha to unake gamanakI sAmarthyakA pradarzana mAtra hai / yadi ye jAnA cAheM to vahAM taka jA sakate haiM / parantu abhI taka na gaye haiM aura na Age bhI jaayeNge| 'sohammaM puNa kappaM gayA ya gamissaMti ya ye to saudharma devaloka taka hI jAte haiM, gaye haiM aura Age bhI vahAM taka jaaveNge| isa prakAra 'asurakumAra deva saudharma devaloka taka hI jAte haiM, gaye haiM, jAyeMge' aisA kathana prabhuke mukhase sunakara 'vahAM taka inake jAne meM kyA kAraNa hai' isa bAtako jAnaneke liye gautama prabhu se pUchate haiM ki pattiyaM NaM bhaMte ! asurakumArA devA sohammaM kappaM gayA ya gamissaMti azruta nAmanA devaleka sudhI UrvalokamAM jaI zake che. paNa kharekhara te Aja sudhI kadI paNa teo acuta devaloka sudhI gayA nathI, vartamAnamAM jatA paNa nathI ane bhaviSyamAM jaze paNa nahI. "teo ayyata ka5 sudhI jAya che." A kathana te temanuM sAmartha batAvavA mATe ja karyuM che. jo teo dhAre te tyAM sudhI jaI zakavAne samartha che. tyAre teo kayAM sudhI UrvIlokamAM jAya che? "sohammaM puNa kappaM gayA ya gamissaMti ya" masurabhAra vo bhUtanA sIdhabha devaloka sudhI gayA hatA, vartamAnamAM tyAM sudhI jAya che, ane bhaviSyamAM paNa saudharma kalpa sudhI ja jaze. A pramANe bhagavAnanuM kathana sAMbhaLIne temanuM tyAM sudhI gamana karavAnuM kAraNa MyAnI zisAyI gautabhAbhI niiyn| ma pUche -" ki patiyaM bhaMte ! amurakumArA devA sohammaM kappaM gayA ya gamissaMti ya?" Dard ! masura zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacadinkA TIkA za.3 u. 2 sU.1 bhagavatsamavasaraNam camaranirUpaNazca 341 'tesiMNaM' teSAM khalu 'devANaM' devAnAm 'bhavapaJcaiaverANubaMdhe' bhavapatyayatrairAnu bandhaH ahinakulavad janmArabhya zAzvatikavirodhaH bhavaH pratyayaH kAraNaM yasya vairAnubandhasya sa bhavapratyayavairAnubandhaH, anubandhaH paramparA, ataeva bhavapratyayavairAnubandhatvAt 'teNaM devA' te khalu devAH 'vikumvemANA' vikurvantaH krodhena vikurvaNAzaktyA mahadvaikriyazarIraM kurvantaH 'pariyAremANA' paricArayantaH parakIyadevInAM bhogaM kartukAmA vA 'Ayarakkhe' vaimAnikAn AtmarakSakAn 'deve' devAn 'vittAseM ti' vitrAsayanti, trAsamutpAdayanti 'ahAlahusagAI rayaNAI' yathAya' he bhadanta ! asurakumAra deva jo saudharma svarga taka jAte haiM-jAyeMge so unake vahAMtaka jAne meM kyA kAraNa hai ? bhagavAn isakA uttara deneke liye gautama se kahate haiM-'goyamA' he gautama ! 'tesi NaM devANaM' una asurakumAra devoM ke 'bhavapacayaverANubaMdhe' bhavapratyayika vairAnubaMdha hotA hai / ahi nakula (sarpanakula) kI taraha janma se lekara zAzvatika virodhakA nAma vairAnubaMdha hai / isa vairAnubaMdha kA kAraNa bhava hai / isaliye yaha vairAnubaMdha bhavapratyayika kahA gayA hai / paramparAkA nAma anubaMdha hai| isaliye bhavapratyayika vairAnubaMdha vAle hone ke kAraNa ve deva 'vikuvvemANA' krodha se vikurvaNAzaktidvArA choTA baDA zarIra karate hue aura 'paricAremANA' dUsare devoM kI deviyoMke sAtha bhoga karanekI icchA ke vazavartI hote hue 'Ayarakkhe' vaimAnika AtmarakSaka 'deve' devoMko 'vittAti' trAsa utpanna karate haiM kumAra deve zA kAraNe saudharma devaleka sudhI jatA hatA, jAya che ane bhaviSyamAM paNa jaze? zA kAraNe teo tyAM jAya che? gautama svAmInA praznanane mahAvIra prabhu nIce prabhA vAma mApe cha-"goyamA " gautama ! "tesiNaM devANa" surasumAra vAna te havasAnA / sAthai " bhabapaJcaiyaverANubaMdhe" pratyayi vairaanubaMdha hoya che. sApa ane neLiyA vacce janmathI ja jevI duzmanAvaTa hoya che evI kAyamI duzmanAvaTane vairAnubaMdha kahe che. A virAnubaMdhanuM kAraNa bhava che. tethI te varAnubaMdhane bhavapratyayika verAnubaMdha kahyo che. A jAtanuM vera bhava paraMparAthI cAlyuM AvatuM hoya che. A rIte bhavapratyayika verAnubaMdha hovAne kAraNe te asurakumAra de "vikubvemANA" mAvezama mAvIna vigg! Ati nAnai moTai 3 // dhA25 cIna "paricAremANA" mI devAnI devaaNgnaame| sAthai so somAnI 424AyI " Ayarakkhe deve" mAni: bharakSa svAne "vittAseMti sa pe. zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre laghuskkAni ratnAni yathocitAni alpabhArANi bahumUlyaratnAni 'gahAya' gRhItvA 'AmAe' AtmanA 'egaMtamaMtaM' ekAntamantam atyantanirjanapadeze 'avakAmaMti' apakrAmanti gcchnti| gautamaH punaHpRcchati - 'atthiNaM bhaMte / ityAdi / he bhagavan ! 'tersi devANaM' teSAM devAnAm vaimAnikadevAnAm 'ahAlahusagAI' yathAlaghusvakAni hasvarUpANi 'rayaNAI' ratnAni 'atthi' santi kim ? bhagavAnAha-haMtA, atthi ' / gautamaH pRcchati-se kahamiANi pakareMti' / atha he bhagavan ! yadA te amurA vaimAnikAnAM ratnAni caurayanti tadA kim idAnI ratnagrahaNAnantaramekAntApakramaNakAle vaimAnikAH prakurvanti kathaM tAn daNDayanti nigRhNanti vA, tadartha kaM vA upAyaM samAcaranti ? bhagavAnAha'ahAlahusagAI' yathocita alpabhAra vAle bahumUlya 'rayaNAI' unake ratnoko gahAya lekara 'AbhAe' apane Apa 'egaMtamaMtaM' ekAntanirjana-anta pradezameM 'avakAmaMti' cale jAte haiM-bhAga jAte haiM / aba gautama bhagavAna se punaH pUchate haiM 'asthi NaM bhaMte / he bhadanta ! 'tesiM devANaM' una vaimAnika devoMke pAsa 'ahAlahusagAI' yathocita laghurUpavAle bahumUlya 'rayaNAI' ratna 'asthi' hote haiM kyA ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'haMtA asthi' hAM gotama! una vaimAnika AtmarakSaka devoM ke pAsa yathocita laghurUpa vAle bahumUlya ratna hote haiN| 'se kahamiyANi pakareMti' he bhagavan ! jaba ve asurakumAra deva vaimAnika devoMke ratnoMko curAte hai aura curAkara ekAnta sthAnameM bhAga jAte hai, usa samaya vaimAnika kyA karate hai ? kyA unheM daNDa dete hai yA unakA nigraha karate hai ? ve kauna sA upAya karate hai ? isa "ahAlahusagAI" bhane yathAyita, saxi apraani tamanAma bhRyavAna 'rayaNAI ratnAne "gahAya" Sush avna 'AbhAe / pAtAnI on 4 " egaMtamaMtaM " us mela (nina) pradezamA "avakAmaMti" on onya che. ve gautama svAmI bhaDAvAra prabhune prazna pUche cha-"tesiM devANa" te vaimAni vo pAse "ahAlahusagAI rayaNAI asthi ?" yathAyita, sasi annanA, mabhUsya 2tnA DAya cha ? "haMtA atthi" , ma1zya DAya che. " se kahamiyANi pakareMti" mahanta ! jyAre te asurakumAra de vaimAnika denAM ratno cArIne ekAMta sthAnamAM bhAgI jAya che tyAre vaimAnike zuM kare che? teo temane zikSA kare che ke temanI pAsethI te rane meLavI le che? teo zA upAya kare che? zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.2 8.1 bhagavatsamavasaraNam camaranirUpaNaca 343 'tao se pacchAkAyaM pavvahaMti' iti / teSAmasurakumArANAm 'pacchA' pazcAt ratnApaharaNAnantaram 'kArya' zarIraM te vaimAnikAH 'panvahaMti' pravyathante pIDayanti jaghanyataH antarmuhUrtam utkarSAt SaNmAsAn yAvat-vaimAnikAsteSAM zArIrikavyathAmutpAdayantItyarthaH / gautamaH pRcchati-'pabhUNaM bhaMte !' ityAdi / he bhagavan ! te asurakumArA devAH 'tattha' tatra saudharmakalpe 'gayAceva samANA' gatAzcaiva santaH 'tAhiM accharAhiM' tAbhiH apsarobhiH vaimAnikadevAGganAbhiH 'saddhiM' sArdham 'divbAI bhogabhogAI' divyAn bhogabhogAn 'muMjamANA' bhuJjAnA anubhavantaH 'viharittae' vihartum 'pabhU' prabhavaH samarthAH bhavanti kim ? bhagavAn Aha-'No iNaTe samaDhe' nAyamarthaH samartha:-he gautama ! te asurakumArAH apsagautama ke praznakA uttara dete hue prabhu unase kahate hai 'tao se pacchA kAyaM pavvahaMti' ratnApaharaNa ke bAda ve vaimAnika deva una asurakumAroM ke zarIra ko pIDA pahu~cAte hai / vaimAnikoM dvArA pahu~cAI yaha pIDA kamase kama eka muhUrte taka aura jyAdA se jyAdA 6 mAsa taka una asuroke zarIra ko vyathita karatI hai| gautama pUchate hai-'pabhUNaM bhaMte !' ityAdi, he bhadanta ! ve asurakumAra deva 'tattha' usa saudharmakalpameM 'gayA ceva samANA' jAte ke sAtha hI 'tAhiM accharAhiM' vaimAnika devokI aGganAoke sAtha 'divvAI bhogabhogAI' divya, bhogane yogya bhogoMko 'bhuMjamANA' bhogane ke liye 'viharittae pabhU' kyA samartha ho jAte hai ? uttara dete hue prabhu kahate hai-'No iNaThe samaDhe' he Nautama / aisI bAta nahIM hai| arthAt ve asurakumAra jAneke sAtha hI vaimAnika devokI aGganAoMke sAtha divya bhogane yogya bhogoko ____utta2--"tao se pacchA kAyaM pannahaMti" 28nanI yo|| yayA pachI ta mAni devI te asurakumAra devone zArIrika zikSA kare che. vaimAnika dvArA karavAmAM AvelI te zArIrika zikSA temane ochAmAM ochA eka muharta paryata ane vadhAremAM vadhAre cha mAsa paryanta zArIrika pIDA pedA kare che. -"pabhUNaM bhaMte ! tyA" De saha-1 ! te asurabhAra he| "tattha" tyA "gayA ceva samANA" valnI sAthe 4 "tAhiM accharAhi" vaimAni devonI dRviyonI (255sayAnI) sAthai " divAI bhogabhogAI" hivya, sogA yogya lAgAne " jamANA viharittae pabhU?" gAne. timAna cha 42. ? uttara-"No iNaDhe samaDhe" gautama ! me manatu nathI meTa tyAM jatA veta ja asurakumAra vaimAnika devonI devAMganAo sAthe bhege bhagavAne samartha zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 bhagavatIsUtre robhiH saha vihartuM samarthA na santi ' seNaM' atha khalu kintu ' tao ' tataH tasmAt saudharmakalpAt 'paDinivarcati' pratinivartante parAvartante 'tao paDiniya - cittA' tataH pratinivRtya 'ihAgacchaMti' atra nijasthAne Agacchanti ' jaiNaM yadi khalu kadAcita 'tAo accharAo' tA:- apsarasaH 'ADhAyaMti' Adiyante samAdaraM kurvanti pariyAgaMti' parijAnanti tAn svAmitvenAGgIkurvanti tadA pabhruNaM prabhavaH khalu- samarthAH kila bhavanti te asurakumArA devAH ' tAhi accharAhiM ' tAbhiH apsarobhiH ' saddhiM ' sAdham 'divvAI' divyAn 6 " , bhogane ke liye samartha nahIM hote hai 'se NaM' kintu 'tao' usa saudharmakalpa se jaba 'paDiniyattaMti' ve lauTate hai aura 'paDiniyattittA' lauTakara 'ihamAgacchati' apane sthAna para Ane lagate hai 'jahaNaM tAo to ve 'accharAo' apsarAe~ yadi kadAcit ' ADhAyaMti' unakA Adara satkAra karaM, 'pariyANaMti' aura unheM apane svAmIrUpa se svIkAra kareM 'te asurakumArA devA' taba ve asurakumAra deva 'tAhiM accharAhiM saddhi' una vaimAnika deveMAkI aGganAoMke sAtha divvAI bhoga bhogAI bhuMjamANA viharittara pabhU NaM' divya bhogane yogya bhogoko bhogane ke liye samartha ho sakate hai / haThase jabardastIse nahIM / 'ahaNaM' aura yadi 'tAo acchao' ve apsarAe~ 'no ADhAyeti' unheM AdarakI dRSTise nahIM dekheM' ' No pariyANaMti ' apane svAmIrUpa se unheM nahIM svIkAra kareM to 'te' ve 'asurakumArA devA' asurakumAra deva 'tAhiM accharAhi saddhi' una apsarAoM ke sAtha 'divvAI' divya 'bhoga bhogAI' nathI. " se "pazu " tao paDiniyattaMti " nyAre tethe te saudharbha udayabhAMthI cAchA iztA hoya che. "paDiniyattita / ihamAgacchaMti" bhane pAchAM irIne potAne sthAne bhatAM hoya che tyAre " jaiNaM tAo accharAo ADhAyaMti" le te devaaNgnaathe| tebhanA mAha2 42, "pariyAgaMti" ane tebhne| potAnA svAbhI 3ye svI42 are to " te asurakumAra devA " te asurakumAra devo " tAhiM accharAhiM sarddhi" te vaibhAniGa dvevonI apsraao| sAthai " divvAI bhogabhogAI bhuMjamANA vihari - tie pabhU " hivya, logavavA yogya logoMno upaloga urakhAne samartha manI zaDe che pAzu ra bhusabhathI teo tebha urI zaktA nathI. " ahaNaM tAo accharAo " le te apsarAyo "no ADhAyaMti" tebhane maharanI dRSTiyoM leve nahIM, "no pariyANaMti " ane tebhane svAbhI tarI svIbhare nahIM to " te asurakumAra devA " te asurakumAra devo "tAhiM accharAhiM saddhiM" te masarAmonI sAthai "divvAI" zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 2 sU. 1 bhagavatsamavasaraNam camaranirUpaNazca 345 divvAI bhogabhogAi ' divyAn bhogabhogyAn ' bhuMjamANA' bhuJjAnA : 'viharita' vihartum na tu haThAt vihartu samarthAH / ' ahaNaM' atha yadi khalu 'tAo accharAo' tAH apsarasaH 'no ADhAyaMti' no Adriyante AdaraM na kunti' no 'pariyANaMti ' parijAnanti svAmitvena nAGgIkurvanti tadA 'no NaM pabhU' naiva khalu prabhavaH samarthAH te asurakumArA devAH 'tAhiM accharAhiM saddhi' tAbhiH apsarobhiH sArddhaM 'divvAi bhogabhogAi divyAna bhogabhogAna 'bhuMjamANA' bhuJjAnA: 'viharittae' vihartum (naiva samarthA bhavanti iti pUrveNAnvayaH ) ante bhagavAn teSAmasurakumArANAM saudharmakalpaparyante pUrvoktarItyA gamanakAraNaM pratipAdyopasaMharati 'evaM khalu goyamA ! ' ityAdi / he gautama ! evaM khalu pUrvoktaprayojanamuddizya asurakumArA devA: ' sauhammaM ' saudharma 'kappaM' kalpaM 'gayA ya' gatAca 'gamissaMti ya' gamiSyanti ca // sU0 1 // 6 asurakumAra devAnAmutpAta kriyAvarNanam mUlam - "kevaiyakAlassa NaM bhaMte! asurakumArA devA uDDa uppayanti, jAva - sohammaM kappaM gayA ya gamissaMti ya ? goyamA ! anaMtAhiM ussappiNIhiM, aNaMtAhiM avasappiNIhiM samaikaMtAhiM, asthiNaM esabhAve loyaccherayabhUe samupajjai, jeNaM asurakumArA bhogane yogya bhogoko 'No NaM bhuMjamANA viharittae' bhoganeke liye samartha nahIM ho sakate haiM / anta meM aba bhagavAna una asurakumAra devoM kA isa prakAra se saudharma svarga meM jAne kA kAraNa pratipAdita kara upasaMhAra karate hue gautamase kahate hai ' evaM khalu goyamA / asurakumArA devA sohammaM kappaM gayA ya gamissaMti ya' he gautama! yahI kAraNa hai ki ve asurakumAra deva saudharma kalpameM jAte hai, pahile gaye hai aura Age bhI vahIM para jAyeMge || sU0 1 // hivya, "bhogabhogAIM" logavavA yegya logone| "No NaM bhuMjamANA viharittae " upabhega karI zakatA nathI. A rIte asurakumAra devonA saudhama devaleAka sudhI gamananuM Arazu atAvIne mahAvIra prabhu uDe che haiM "evaM khalu goyamA ! asurakumArA devA sohammaM kappaM gayA ya gamissaMti ya" he gautama / te ro masuraDubhAra devo saudha kalpamAM jatA hatA, jAya che ane bhaviSyamAM paNa jaze. // sU. 1 // zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 bhagavatIsUtre devA uD uppayaMti, jAva- sohammo kappo ? kiM NissAeNaM bhaMte ! asurakumArA devA u uppayanti, jAva - sohammo kappo ? goyamA ! se jahAnAmae sabarA ivA, babbarA ivA, TaMkaNA ivA, bhutuA ivA, paNhayA ivA, puliMdA ivA, egaM mahaM raNaM vA, kha (ga) DuM vA, duggaM vA, dariM vA, visavaM vA, pavvayaM vA NIsAe sumahallamavi AsabalaM vA, hatthibalaM vA, johabalaM vA, dhaNubalaM vA, AgaleMti, evAmeva asurakumArA vi devA NaNNattha arihaMtA vA, arihaMta ceiANi vA, aNagAre vA, bhAviappaNo nissAe uDUM uppayaMti, jAva - sohammo kappo, savve vi NaM bhaMte! asurakumArA devA uGkaM uppayaMti, jAva- sohammo kappo ? goyamA ! No iNaTTe samaTThe, mahiDDiyA NaM asurakumArA devA uGkaM uppayaMti, jAva - sohammo kappo esaviNaM bhaMte ! camare asuriMde, asurakumArarAyA uDUM uppaia putriM jAva- sohammo kappo ? haMtA, goyamA ! aho NaM bhaMte! camare asuriMde, asurakumArarAyA mahiDIe, mahajjuIe, jAva - kahiM paviTThA ? kUDAgArasAlA diTTuto bhANiavo || sU0 2 // chAyA - kiyatkAlena bhagavan ! asurakumArA devAH Urdhvam utpatanti, yAvattrafari Tara gamiSyanti ca ? gautama ! anantAbhiH utsarpiNIbhiH, ana asurakumAra devoM kI utpAta kriyA kA varNana - 'hasakAlassa NaM bhaMte !' ityAdi / sUtrArtha - (kevaiyakAlassa NaM bhaMte! asurakumArA devA uDa uDDa asurakumAra devAnI utpAta krizAnuM varNana-~~ 66 hase kAlassa NaM bhaMte ! " ityAha sutrArtha :- (kevaiya kAlassa NaM bhaMte ! asurakumArA devA uDDa upayaMti ?) zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za. 3 u. 2 . 2 asurakumAradevAnAmutpAtakriyAnirUpaNam 347 ntAbhiH avasarpiNIbhiH samatikrAntAbhiH asti eSa bhAvo lokAzcaryabhUtaH samuspadyate yat asurakumArA devAH Urdhvam utpatanti, yAvada - saudharmaH kalpaH 1 kiM nizrAya bhagavan ! asurakumArA devAH Urdhvam utpatanti, yAvat - saudharma : kalpaH ? gautama ! sa yathA nAma zabarA vA, barbarA vA, TaGkaNA vA, bhuttukA vA, upayaMti) he bhadaMta ! kitanA kAla nikalajAne ke bAda asurakumAra deva urdhvaloka jAte haiM (jAva sohammaM kappaM gayA ya gamissaMti ya) ki jisase ve yAvat saudharmakalpa meM gaye haiM aura jAyeMge, aisA kathana siddha ho jAtA haiM / (goyamA !) he gautama ! (aNaMtAhiM ussappiNIhi anaMtAhiM avasappiNIhiM samaikkaMtAhiM' ananta utsarpiNI aura ananta avasarpiNI kAla ke bIta jAne ke bAda ( loyacchera yabhUe esabhAve samupajjai ) loka meM Azcarya utpanna karane vAlA yaha bhAva utpanna hotA hai ( jeNaM asurakumArA devA uDDha uppayaMti ) ki asurakumAra deva urdhva loka meM jAte haiM (jAba sohammo kappo) aura yAvat saudharma kalpataka jAte haiM / ( kiM nissAe NaM bhaMte! asurakumArA devA uDDa uppayaMti jAva sohammo kappo ) he bhadanta ! kisakA Azraya karake asurakumAra deva yAvat saudharma kalpataka jAte haiM ? ( goyamA ) he gautama! ( se jahAnAmae sabarAi vA babbarAi vA, TaMkaNAivA, bhutAi vA, paNhayAi vA ) jaise koI eka zabara he bhadanta ! keTaleA samaya pasAra thayA pachI asurakumAra devA UlAkamAM jAya che! ( jAva sohammaM kappaM gayA ya gamissaMti ya ) hai methI tethe avabo paryanta gayA che bhane bhaze bhevuM sthana sAmita thA laya che ? ( goyamA ! ) he gautama! (anaMtA usapiNIhiM aNatAhi avasappiNIhiM samajhatAhiMnaMta utsarpiNI zmane anaMta avasarpiNI Aja vyatIta thayA pachI (loyaccherayabhUe esabhAve samupajjai) sobhAM Azcarya utpanna 42nAre (jeNaM asurakumArA devA uDDha uppayaMti ) asurasubhAra heveAno urdhvasAmmAM gamana ukhAna (jAva sohamme kappe ) saudharma devasoGa paryanta bhavAnI prasaMga uddaave che. ( kiM nissAe NaM bhaMte ! asurakumArA devA u upayaMti jAva sohammo kappo ? ) laIne asurakumAro saudha kapa sudhI jAya che ? jahA nAmae sabarAi vA, babbarAi vA, TaMkaNAivA, rIte zamara latinA hoo, marjara latinA bojhe aNu ha bhadanta ! grenA Azraya ( goyamA ! ) De gautama ! se bhutyAi vA paNDayAI vA )nevI zrI bhagavatI sUtra : 3 , Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 bhagavatI sUtre praznakA vA, pulindA vA, ekam mahad araNyaM vA, garta vA, durge vA, darIM vA, viSamaM vA parvataM vA nizrAya sumahad api azvabalaM vA, hastibalaM vA, yodhavalaM vA, dhanurvalaM vA Akalayanti, evameva asurakumArA api devAH nAnyatra ( nanvatra ) arhato vA, accaityAni vA, anagArAn vA bhAvitAtmano nizrAya Urdhvam utpatanti, yAvat-saudharmaH kalpaH, sarve'pi bhagavan ! asurakumArA devAH Urdhvam utpatanti, jAti ke loga, babbara jAti ke loga TaMkaNajAti ke loga, bhutuyajAti ke loga, praznakajAti ke loga (puliMdAivA ) puMlinda jAti ke loga ( egaM mahaM raNNaM vA ) eka baDe bhArI jaMgala kA (gaDha vA ) khar3ekA ( duggaM vA ) durga kA ( dariM vA ) guphA kA ( visavaM vA ) viSamapradeza kA khaDDoM aura vRkSoM se yukta hue sthAna kA ( pavvayaM vA ) athavA parvata kA ( NIsAe ) Azraya karake (sumahallamavi AsavalaM vA) bahuta baDe baliSTha azvasainikoM ko (hatthibalaM vA) athavA hAthiyoM ke lazkara ko, (jAhabalaM vA) yA yoddhAoM ke sainya ko, (dhaNucalaM vA) athavA dhanurdhAriyoM kI senA ko ( Agaleti ) Akula vyAkula karane kI arthAt jItane kI himmata karate haiM ( evAmeva ) isI taraha se (asurakumArA vi devA) asurakumAra deva bhI (NaNNasthaM arihaMte vA arihaMtaceyANi vA aNagAre vA bhAviyappaNI niFare) nizcaya se arihaMta ke anagAra, athavA bhAvitAtmA sAdhuoM ke sahAre ke prabhAva se (uDDha uppayaMti) U~ce uDate haiM arthAt urdhvaloka meM (jAva sohammo kappo) yAvat saudharmakalpataka jAte haiN| ( savve latinA kheoDI, bhutuyannatinA boDo praznammatinA soDI (puliMdAi vA ) ne pulindra latinA soDe ( egaM mahaM raNNaM vA ) me gaDha bhagasanA athavA (gaDavA) mAno, (duggaM vo) durgA, (dariMbA) gujhanA (bisarva trA) viSama sthAnanA vRkSA bhane bhADAmAthI yukta sthAnanA, (paJcayaM vA ) athavA parvatana (jIsAe) mAzraya sAne (sumahallamavi AsabalaM vA ) dhAmaNavAna azvahaNano athavA gahanA, (johabalaM vA dhaNubalaM vA) pAyahaNa yoddhAgyAno athavA dhanurdhAriyonI senAnI ( AgaLeti) parAbhya 42vAnI hiMmata 4rI zaDe che, (evAmeva ) me prabhA (asurakumArA vi devA ) asurakumAra devA (paNNatthaM arihaMte vA arihaMtaceiyANi vA aNagAre vA bhAviyappaNo nissAe ) arhaMta bhagavAnA, aNugAra athavA bhAvitAtmA sAdhueAnI sahAyathI avazya (uDDa uppayaMti jAba sohamme kappo) udhvasambhAM saudharbha udaya paryanta bha za che. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TI. za.3 u.2 sU.2 asurakumAradevAnAmutpAtakriyAnirUpaNam 349 yAvat-saudharmaH kalpaH ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH maharSikAH asurakumArAH devAH Urdhvam utpatanti, yAvat-saudharmaH klpH| eSo'pi bhagavan ? camaraH asurendraH, asurakumArarAjaH Urdhvam utpatitapUrvaH yAvat-saudharmaH kalpaH ! hanta gautama !, aho bhagavan ! camaro'surendraH, asurakumArarAjo maharddhikaH, mahAdyutikaH, yAvat-kutra praviSTA ? kUTAkArazAlAdRSTAnto bhaNitavyaH // 02 // vi NaM bhaMte ! asurakumArA devA uDDa uppayaMti) he bhadaMta ! kyA samasta hI asurakumAra deva U~ce uDate haiM (jAva sohammo kappo) aura uDakara yAvat jahAMtaka saudharma kalpa hai vahAMtaka jAte haiN| (goyamA) he gautama ! (No iNaTe sama?) yaha arthe samarthe nahIM hai| kyoMki (mahiDDiyA NaM asurakumArA devA uDe uppayaMti, jAva sohammo kappo) jo mahardika asurakumAradeva haiM vai hI U~ce uchalate haiM arthAta urdhvaloka meM jahAMtaka saudharmakalpa hai vahAMtaka jAte haiN| (esa vi NaM bhaMte ! camare asuriMde asurakumAra rAyA uDDhe uppaDya puci jAva sohammo kappo) he bhadaMta ! asurendra asurakumAra rAja yaha camara bhI kyA kabhI kisI samaya pahile Upara yAvat saudharmakalpataka gayA hai ? (haMtA goyamA) hAM gautama ! pahile yaha asurendra asurakumAra rAja camara uuprgyaathaa| (ahoNaM bhaMte! camare asuriMde asurakumAra rAyA mahiDie, mahajjuIe, jAva kahiM paviTThA ?) he bhadaMta ! asurendra asurakumArarAja camara kaisI baDI RddhivAlA hai ? kaisI baDI tivAlA (savve viNaM bhaMte ! asurakumArA devA uDu uppayaMti ) 3 mahanta ! zu mA masurazubhA2 hevo ye gamana za za cha ? (jAva sohammo kappo ?) bhane saudhama 465 sudhI / A cha ? (No iNaTTe samaDhe) nA, medhuM mana nathI. (mahiDDiyA NaM asurakumArA devA uTTa uppayaMti, jAva sohammo kappo) 5y mahaddhi asurazubhA2 hevo Saraswi saudhama 465 sudhIza che. (esa vi NaM bhaMte ! camare asuriMde asurakumAra rAyA uDa uppaiya puci jAva sohammo kappo ? ) 3 mahanta ! masurendra masurazumAra 214 yama2 paDaal / 555 ||nne SsabhA sIdhabha65 5-ta gayo cha bhare ? (haMtA goyamA !) gItama! &, te saudhama 465 parya-ta 952 gayo che. (aho NaM bhaMte ! camare asuriMde asurakumArarAyA mahithie, mahAjjuIe, jAva kahiM paviTThA ?) 3 tra ! masurendra asurarAya camara kevI mahAddhivALe che? kevI mahA lutivALe che ? tenI te saddhi zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre TIkA-gautamaH pUrvoktAsurakumArANAm UrdhvalokagamanakAlAvadhi pRcchati'kevaiakAlassa NaM bhaMte ! ityaadi| he bhagavan ! 'kevaiakAlassa' kiyatkAlena khalu kiyatkAlAnantaram asurakumArA devAH 'uDDa' Urdhvam saudharmAdidevaloke 'uppayaMti' utpatanti 'jAva-sohamma' yAvat saudharma 'kappaM' kalpaM gayA ya' gatAzca 'gamissaMti ya' gamiSyanti ca ? yAvatkaraNAt pUrvabhavapratyayikavairAnubandhamUlakavaikriyazarIrakaraNa- vaimAnikadevatrAsotpAdana - yathAlaghu-laghuratnApaDahai ? yAvat usakI vahaRddhi kahA~ gaI ? he gautama ! pUrva meM kahe anusAra kUTAkAra zAlA kA udAharaNa isa viSaya meM yahAM kahanA cAhiye // TIkArtha-gautama prabhu se pUrvokta asurakumAra devoM kI urdhvalokagamana kAla kI avadhiko pUchate hue unase prazna karate haiM-'kevaiya kAlassa NaM bhaMte' ityAdi / 'bhaMte ! he bhadanta ! 'kevaiyakolassa' kitane kAla ke bAda 'asurakumAra devA' asurakumAra deva 'uDa' U~ce saudharma Adi devalokameM 'uppayaMti' jAte haiM / 'jAva sohammaM kappaM gayA ya gamissaMti ya' ki jisase yaha kathana "yAvat ve saudharma: kalpa meM gaye haiM jAyeMge" yaha kathana siddha ho jAtA hai| tAtparya kahane kA yaha hai ki gautama svAmI prabhu mahAvIra se pUcha rahe haiM ki he bhagavana ! Apane jo aisA kahA hai ki asura kumAra deva yAvat kayAM adazya thai gaI? uttara-he gautama ! ahIM paNa pUrvokata kuTAkArazAlAnA udAharaNa pramANe ja banyuM che, ema samajavuM. TIkAW--AgalA prakaraNamAM asurakumAra devanA urvagamananI je vAta kahI che tenA anusaMdhAnamAM ahIM temanA udghaleka gamanakALanI avadhinA viSayamAM gautama svAmI mahAvIra prabhune prazna pUche che__ "kevaiya kAlassa NaM bhaMte ?" tyAhi " bhaMte ! 3 mahanta ! "kevaiya kAlassa" eat to 5sA2 cyA pachI " asurakumAra devA" AsurezumAra he| "uDDa uppayaMti" Galaswi Mya cha, "jAva sohammaM kappaM gayA ya gamissaMti ya" yA "temA sodha 485 sudhIta tA, 14 cha bhane ," kathana siddha thAya che? kahevAnuM tAtparya nIce pramANe che-"asurakumAra deve urdhvalekamAM saudharmaka sudhI jatA hatA, jAya che ane jaze" evuM je kathana thayuM che tene anulakSIne gautama svAmI pUche che ke asurakumAra de keTalA kALa pachI urdhvasbhaa-siidhm 485 paryanta-ya cha ? mahIne "yAvata" 54 mA yucha tenA dvArA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za. 33.2 sU. 2 asurakumAradevAnAmutpatikriyAnirUpaNam 351 raNaviharaNapUrvaka nivartanaM saMgrAhyam / bhagavanAha ' goyamA ' ! ityAdi / he gautama ! ' aNatAhi ' anantAbhiH nAsti anto yAsAM tAbhiH 4 ussappiNIhi ' utsarpiNIbhiH dazakoTAkoTisAgaropamapramANAvarohakAlavizeSa lakSaNAbhiH ' aNaMtAhiM ' anantAbhiH ' avasappaNIhiM' avasarpiNIbhiH, dazakoTAkoTisAgamapramANAvarohakAlavizeSasvarUpAbhiH 'samatikka tAhiM ' samatikrAntAbhiH vyatItAbhiH, arthAt anantotsarpiNI - anantAvasarpiNInAmakakAlavyatItAnantaraM yadA asurakumAra devAnAmUrdhva lokotpatanaM bhavati tadA 'attha NaM' asti khalu bhavati tAvat 'esabhAve' eSa bhAvaH vRttAntaH ' loyaccherayabhUe ' saudharma svargataka jAte haiM pahile vahIM taka gaye haiM aura Age bhI vahIM taka jAvege so Apa hame yaha aura samajhA denekI dayA kare ki ve asurakumAradeva yAvat saudharma svargataka kitane kAla ke bAda jAte haiM ? yahAM jo yAvata zabda diyA hai, usase "pUrvabhavapratyayika vairAnubaMdha aura isake nimitta se vaikriyazarIrakA nirmANa, vaimAnika devoM ko trAsa pahu~cAnA, unake yathocita alpabhAravAle bahumUlya ratnoMko curAnA, curAkara ekAnta pradezameM le jAnA aura phira vahAM se apane sthAna para lauTa AnA" yaha saba pUrvokta pATha grahaNa kiyA gayA haiM / isa gautamake prazna kA samAdhAna deneke nimitta prabhu unase kahate hai ki-'goyamA ! ' he gautama ! jaba 'aNatAhi usa ppiNIhiM' anaMta utsarpiNI kAla vyatIta ho jAte hai- arthAt 10 - koDAkoMDI sAgaropamakA eka utsarpiNI kAla hotA hai-aise kAla jaba anaMta haiM vyatIta ho jAte hai, aise utsarpiNIkAla eka, do, tIna Adi saMkhyAta nahIM, asaMkhyAta nahIM kintu anaMta jaba samApta ho cukate hai, ora IsI taraha 'anaMtAhiM avasappiNIhiM' 10 koDA koDI sAgaropama pramANa avasarpiNIkAla bhI jaba ananta 'samati AgalA prakaraNamAM AvatA nIcenA bhAvArtha grahaNa karavAnA che--pUrvabhava pratyayika vairAnukha dha-te kAraNe vaikriya zarIranuM nirmANu-vaimAnika devezane trAsa halakAM vajananA bahumUlya ratnAne cArIne ekAnta pradezamAM gamana--tyAMthI potAne sthAne Agamana. A thana ahIM grahaNa karavAmAM Avyu che. have gautamanA praznane je javAma mahAvIra alu Aye che te nAthe dRrzAvyo che " goyamA !" he gautama ! " aNaMtAhiM ussappiNI hiM aNatAhi avasappiNIhiM samatikaMtAhiM " nyAre anaMta utsarcizI aNa " zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 bhagavatIsUtre lokAcaryabhUtaH loke AzcaryakArakaH 'samupajjai' samutpadyate samutpanno bhavati, 'jaNaM' yatkhalu amurakumArA devAH 'u' Urdhvam 'uppayaMti' utpatanti udgacchanti 'jAva-sohammo kappo' yAvat-saudharmakalpaparyantaM te utpatanti iti zrutvA vijJAya ca loke mahadAzcarya jAyate, pUrvoktamUdyam, gautamastadIyotpatane sAhAyakaM pRcchati-'kiM nissAeNaM bhaMte !' ityAdi / he bhagavana ! kim'nissAe' nizrAya Azritya avalambya kaM zaraNaM kRtvA khalu asurakumArA devAH 'uDa' Urdhvam 'uppayaMti' utpatanti, 'jAva-sohammo kappo' yAvat-saudharmaH kaMtAhiM' samApta ho jAte hai taba 'loyaccherabhUe' lokako Azcarya karane vAlA 'esabhAve' aisAbhAva-vRttAnta 'samuppannai asthi NaM' utpanna hotA haiM ki 'asurakumArAdevA' asurakumAra deva 'urlDa' urdhva lokameM 'uppayaMti' jAte haiM aura 'jAva sohammo kappo' vahAM taka jAte hai ki yAvat jahAMtaka saudharmakalpa hai| aba gautama prabhuse yaha pUchate he ki ye asurakumAra deva jo urdhvalokameM saudharmakalpataka jAte hai so kisIkA Azraya karake jAte haiM yA vinA kisIke Azraya ke vahAM taka jAte haiM ? isa praznakA tAtparya aisA hai ki ye kisIke sahAre se prabhAvita hote hai-isIse vahAM jAte hai ki nija ke prabhAva ke vazavartI hokara vahAM jAte hai--yahI prazna kiM nissAe bhaMte ! asurakumArA devA uDa uppayaMti jAva sohammo kappo' isa sUtrapATha bhane mana Aqeel tm vyatIta us onya che tyAre " loyaccherabhUe" alvi mAzcarya utpanna 42naa| " sabhAve" / pra savele. yA mAzcaya 4 / 24 asa mave cha, te naye 50yuche-"asurakumArA devA uDDa uppayaMti jAva sohammo kappe" asurazubhA2 / Saraswi laya che. tamA tyo sodha 465 sudhI gamana kare che, A prakArane Azcaryajanaka prasaMga utpanna thAya che. * 10 keDA kaDI sAgaropama kALane eka utsarpiNI kALa kahe che. evA eka, be, traNa Adi saMkhyAta utsarpikALa nahIM paNa anaMta utsarpiNI kALa pasAra thAya tyAre ane e ja pramANe anaMta avasarpiNI kALa vyatIta thAya tyAre uparyukta Azcaryajanaka banAva bane che. avasarpikALa paNa 10 keDIkeDI sAgaropamanA pramANavALa hoya che. asurakumAra deve udghalekamAM keInI sahAyatAthI jAya che ke vinA Azraye jAya cha tA bhATe gautama svAmI mahAvIra prabhune pUche cha - "kiM nissAe bhaMte ! amurakumArA devA uDU uppayaMti jAva sohammo kappo ?" zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za. 3.u.2.2 asurakumAradevAnAmutpAtakriyAnirUpaNam 353 kalpaH, arthAt kamAlambya kenA''zrayeNa saudharmakalpaparyantaM te udgacchanti ? iti prshnH| bhagavAn dRSTAntapUrvaka pratipAdayati-'goyamA ! se jahA' ityAdi / he gautama ! 'se jahAnAmae' tadyathAnAma 'savarAivA' zabarAH zabarajAtIyA vA 'babbarAivA' barbarA barbarajAtIyA vA etajjAtIyakA AraNyakA anAryA bodhyAH'TaMkaNAivA' TakaNA vA tajjAtIyAH kirAtavizeSAH 'bhuttuAivA' bhuttuA vA etajjAtIyA api anAryAH kirAtAH 'paNNayAivA' praznakA vA 'puliMdAivA' pulindA vA kirAtavizeSAH ete SaDapi bhinnabhinmAnAryajAtIyAH 'egaM mahaM' eka mahat 'raNNaMvA' araNyaM vA, 'khaDDavA' gartavA 'duggaM vA' durga vA 'dariMvA' darIMvA parvatakandarAm guhAm 'visamaM vA' viSamaM vA vRkSAdivyAptabhUmirUpam uccAvacasthalam 'pavyayaM vA' dvArA vyakta kiyA gayA hai| he bhadanta ! ye asurakumAra deva kisakI zaraNa lekara arthAt kisako apanA rakSaka mAnakara urdhvalokameM saudharma svarga taka jAte hai ? taba isakA uttara dete hue prabhu unhe dRSTAntapUrvaka isa vAtako samajhAte hai-'se jahA' ityaadi| 'goyamA' he gautama ! 'se jahA nAmae' jaise 'savarAi vA zabara jAtIya anArya 'babbarAi vA' athavA jaMgalameM rahanevAle barbarajAti ke anAryajana, 'TaMkaNAi vA' athavA TaMkaNajAti ke bhIlavizeSa, athavA 'bhuttuAi vA' bhuttuajAti ke anArya kirAtajana athavA 'paNhAyAi vA' praznakajana, 'puliMdAi vA' athavA-kirAtajana (ye chahoM bhI bhinna 2 anAyajAtIya haiM ) 'egaM mahaM' eka kisI baDe bhArI 'raNaM vA' jaMgalako 'khaDDa vA' kisI khaDDeko, 'duggaM vA' kisI durgama durga (kille)ko, 'dariM vA' kisI guphAko 'visamaM' vRkSAdikoMke samUha se yukta kisI hi bhadanta ! asuzrumAra de ke Azraya laIne udghalekamAM saudharma devaka sudhI jAya che eTale ke konI sahAyathI kene pitAnA rakSaka mAnIne-tyAM sudhI jAya cha ? mahAvIra prabhumA prazna sAma me hAthI mAcha-"se jahA nAmae sabarAi vA" vI zata zamara tina manA "babbarAi vA" atha / mA rahetA mari tinA manAyA, " TaMkaNAi vA " mayA 442 tinI manAyA (lIa al), "bhuttuAi vA " athavA suttayatina manAye (Adali) athavA " paNhAyAi vA" prazna all, athavA "puliMdAi vA" athavA putinha tinA manAye (bhA cha hI duhI manA ono chai) "egaM maha" me 4 moTA "raNaM vA, khaTuvA, duggaM vA, dariMvA, visamaM vA, pavyayaM vA" ! my| zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 bhagavatImatre parvata vA 'NIsAe' nizrAya Azritya, tadAzrayeNa 'sumahallamavi' sumahadapi 'AsabalaM vA' azvabalaM vA ghoTakasainikam 'hatthibalaMbA' hastibalam gajAnIkam vA 'johabalaMbA' yodhabalaMvA sAMgrAmikasainikam 'dhaNubalaM vA' dhanurbalam dhanudhAri sainikam vA 'Agajeti' Akalayanti Askanditum Akramitumutsahante etAn jeSyAma ityadhyavasyanti 'evAmeva' evameva tathaiva 'asurakumArAvi' asurakumArA api devAH 'NaNNattha' nAnyatra etAn aIdAdIn vihAya anyatra-anyAn nAzrayanti athavA nanvati pAThe nanu nizcayena atra Uotpatana viSaye 'arihaMte vA' arhato vA jinendrAn tIrthaGkarAn 'arihaMta ceiANi vA' arhaccaityAni vA chadmasthatIrthaGkarAn 'aNagArevA' anagArAn vA, bhAviappaNo' UMce nIce ghATIrUpa pradezakoM, 'pavvayaM vA' athavA kisI parvatako 'nismA ya' Azrita karake arthAt-ina sthAnoMko apanA zaraNa mAna karake 'sumahallamavi' baDe2 se bhI baDe-vizAla 'AsabalaM vA' ghoDoMvAle sainikoko 'hatthibalaM vA' hAthiyoMvAle sainikoMko 'johabalaM vA' yodhAoM ko sainyako 'dhaNubalaM vA' dhanurdhAri sainikoMko, 'AgaleMti' jItanekI himmata karate hai unapara AkramaNa karanekA utsAha rakhate hai-hama inako jIta leMge-parAsta kara deMge aisA adhyavasAya kiyA karate hai, 'evAmeva' isI taraha se 'asurakumArA vi' asurakumAradeva bhI 'NaNNastha' inako nahIM choDa karake arthAt AkAzameM ve UMce uDaneke viSayameM-urdhvaloka jAne meM-ina 'arihaMte vA arihaMta bhagavaMtoko; athavA arihaMtacehayANi vA' arihaMta caityoMko-chadmasthatIrtha. karoM ko athavA 'aNagAre vA' anagAroM ko athavA 'bhAviappaNo' khAIne athavA kilAne athavA guphAne, athavA vRkSAdinA samUhathI yukata UMcI nIcI ghATI pradezane athavA ptn| "nissAya" mAzraya bane (te sthAnamA 22Y sadhana) "sumahallamavi" atizaya viza " AsabalaM vA" Am 2424 "hatthibalaM vA" 046 mA "johabalaM cA" pAya yoddhAmI; athavA "dhaNubalaM bA" dhanurdhArI sainyAne "AgaleMti" chatavAnI himmata 42 2 chtemanA upara AkramaNa karavAnI himmata karI zake che-"ame temane parAjaya ApazuM mevA viyA2 42tA DAya cha, mevI 4 rIta "evAmeva asurakumArA vi" masu2bhA2 suve| 555 "NaNNattha" PRAmA ye pAne mAre " arihaMte cA" mata mApAnAnu athavA "arihaMta ceiyANi vA" matanAM tyAnuM 7525 tAya"zana zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za.3 u.2 sU.2 asurakumAradevAnAmutpAtakriyAnirUpaNam 355 bhAvitAtmanaH sAdhUna 'nissAe' nizrAya Azritya 'uDa' Urdhvam ' uppayaMti' utpatanti, 'jAva-sohammo kappo' yAvat-saudharmaH kalpaH saudharmakalpaparyantamUrdhva mutpatanti, yAvatpadena pUrvoktaM pUrva bhavapratyayikavairAnubandhamUlakavaikriya zarIragrahaNavaimAnikAtmarakSakadevatrAsayathAlaghuratnApaharaNApsaroviharaNapUrvaka svasthAnaparAvartanaM saMgrAhyam / gautamaH pRcchati - 'savve viNaM bhaMte ! he bhagavan ! 'savve viNaM' sarve'pi khalu asurakumArA devAH 'uDaM' Urdhvam 'uppayaMti' utpabhAvitAtmA sAdhujanoMko 'nissAe' zaraNa karake 'u' urdhvalokameM 'uppayaMtti' utpatita hote hai-arthAt jAte hai / 'jAva sohammo kappo' aura jahAM saudharma svarga hotA hai vahAM taka pahuMcate haiN| arthAt-ye asurakumAra deva jo saudharma kalpataka jAte haiM usameM kAraNa yaha hai ki inakA jinake sAtha pUrvabhava meM vaira thA una jIvoM ko ye vahAM duHkhita karaneke nimitta jAte haiM aura isI pUrvabhavapratyayika vairAnubaMdhako lekara ye vaikriya zarIrokA nirmANa karate haiM aura vahAM ke jo AtmarakSaka devoMko trAsa pahu~cA haiN| tathA unake yathocita alpabhAra vAle bahumUlya ratnoM ko curAkara ekAnta-nirjana sthAnameM jAkara chipa jAte haiM / vahAM se jaba ye vApisa apane sthAna para A jAte haiM to jo una AtmarakSaka vaimAnika devoMkI apsarAe~ inheM cAhatI hai inheM apanA svAmI tarIke aGgIkAra karatI hai yaha unake divya kAmabhogoMko bhogate hai| aba gautama prabhuse yaha pUchate hai ki jitane bhI asurakumAradeva haiM ve sabake saba hI urvalokameM jAte hai yA koI2 hI asurakumAradeva "aNagAre vA," mayuzanu mayA " bhAvi appaNo" mAvitAmA sAdhumArnu "nissAe" zaraNa va "uDDa uppayaMti" aye samana re che, "jAva sohammo kappo" mana saudharma va sudhI laya che. tApAtAnA bhavanA hushmnene duHkhI karavA mATe tyAM jAya che. teo vaikriya zarIrenuM nirmANa karIne saudharma | ka5 sudhI jAya che tyAMnA AtmarakSaka devene teo herAna kare che, ane temanA vajana mAM halakAM paNa ati mUlyavALAM rane cerI laine keI ekAnta sthAnamAM saMtAI jAya che. ane tyAMthI jyAre teo temanA sthAne pAchAM pharatA hoya che tyAre te AtmarakSaka devanI apsarAo je temane Adara satkAra kare, ane je temane svAmI tarIke svIkAre, te teo temanI sAthe divya kAmaga bhegave che. - badhA asurakumAra de urvalekamAM jaI zake che ke kei keI asurakumAre ja jaI zake che, te jANavAnI jijJAsAthI gautama svAmI mahAvIra prabhune nIce prazna pUche che zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 bhagavatIsUtre tanti 'jAtra - sohammo kappo' yAvat saudharmaH kalpaH- saudharma kalpaparyantaM sarve'pi asurakumArA utpatanti kim ? yAvatpadena uparyuktam saMgrAhyam / bhagavAn uttarayati - 'goyamA ! No iNa sama' ityAdi / he gautama! nAyamarthaH samarthaH bhavatkathanaM na yuktam arthAt sarve devA asurakumArA UrdhvaM notpatitumarhanti apitu 'mahiDiyA' maharddhikA atizayarddhizAlinaH khalu asurakumArA devAH 'uDUM' Urdhvam ' uppayaMti' utpatanti 'jAba - sohammo kappo' yAvat saudharmaH kalpaH, saudharmakalpaparyantamUrdhvamutpatanti / gautamaH pRcchati 'esa viNaM bhaMte! ityAdi / he bhagavan ! eSo'pi khalu prasiddhaH ' camare ' camaraH 'asuriMde' asurendraH asurakumArarAyA' asurakumArarAjaH 'ur3e' urdhvam ' uppaiapurvica ' 'uDUM utpatitapUrvaH pUrva kadAcit utpatitaH 'jAba - sohammo kappo' yAvat saudharmaH jAte hai- 'savve viNaM bhaMte ! he bhadanta ! samasta hI 'asurakumArA' devA' asurakumAra deva 'uDDha uppayaMti' urdhvaloka meM jAte haiM 'jAva sohammo ko yAvat jahAM taka saudharmakalpa hai vahAM taka / yahAM para bhI yAvat pada se uparyukta samasta kathana grahaNa kara lenA cAhiye / isa praznakA uttara dete hue prabhu gautama se kahate haiM 'No iNaTTe samaTTe' graha artha samartha nahIM hai arthAta samasta hI asurakumAra yAvatsaudharmakalpa taka urdhvaloka meM jAte hai yaha bAta nahIM hai kintu 'mahir3iyANaM asurakumArA devA jAva sohammo kappo uDDa uppayaMti' maharddhika asurakumAra deva hI yAvat saudharmakalpataka urdhvaloka meM jAte hai| aba gautama svAmI prabhu se yaha pUchate hai ki kyA kabhI camara bhI urdhvaloka meM yAvatsaudharmakalpataka gayA hai ? - 'camare asuriMde asurakumArarAyA uDDha uppaiyapurviva jAva sohammo kappo' he bhadanta ! surakumAra devA "sabve viNaM bhaMte !" asurakumArA devA" De hun ! sarva "uDDa uppayaMti" avase mAM jAva sohammo kappo " saudharbha hevaseo paryanta 24 zaDe he ? sahIM thA "jAva" pahathI uparyukta samasta athana zraSu yu che. uttara- "No iTTe samaTTe" mA artha samartha nathI. madhA asurakubhAra deve saudharbha' paryanta nrtA nathI. paraMtu " mahiDDiyANaM asurakumArA devA jAva sohammo kappo uDDa upayaMti" maharddhi asurakumAra devA 4 vasoGamAM saudhrmdhruvaleka paryanta jAya che. prazna - " camare asuriMde asurakumArarAyA uDDa uppaiyapurvitra jAva sohammo kappo ?" he lahanta ! surendra asurasubhArarAma yabhara uhI parvato'mAM saudharma zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za.3 u.2 ma.2 asurakumAradevAnAmutpAtakriyAnirUpaNam 357 kalpaH camaro'pi kadAcit pUrva saudharmakalpaparyantamUrdhvamutpatitavAn na vA! iti prshnaashyH| bhagavAn Aha-'haMtA, goyamA ! hanta, iti, svIkAre he gautama ! camarasyovotpAtaviSaye tvayA yaduktaM tatsatyam / gautamaH punaH pracchati'aho NaM bhaMte ! ityAdi / he bhagavan / 'aho NaM' adhaH khalu loke prathamadevaloke tiSThan 'camare camaraH 'asuriMde' asurendraH 'asurakumArarAyA' asurakumArarAjaH 'mahiDIe' maharddhikaH atizayasamRddhizAlI 'mahajjuIe' mahAdhutikaH-atizayazobhAzAlI vartate kintu 'jAva-kahiM paviTThA?' yAvat kutra paviSTA ? arthAta tadIyA tAzI maharddhiH, tAzI mahAdhutizca kvAntarhitA! bhagavAn kUTAkArazAlAdRSTAntena samuttarayati-kUDAgArasAlAdihato bhANikyA kabhI yAvat saudharmakalpataka asurendra asurarAja yaha camara urvalokameM gayA haiM, ki nahIM gayA haiM ? isakA uttara dete hue prabhu kahate hai 'haMtA goyamA' hAM gautama ! asurendra asurarAja camara saudharma svargataka urdhvaloka meM gayA hai| aba gautama svAmI prabhuse yaha prazna kara rahe hai ki isa camarendra kI vaha mahARddhi aura mahAdyuti ki jisake sAtha yaha yahAM prakaTa huA thA vaha dekhate2 kahA~ calI gaI hai-"aho NaM bhaMte ! camare asuriMde asurakumArarAyA mahiTie mahajju ie jAva kahiM paviThThA' he bhadanta ! asurendra asurakumArarAja jo maharddhika evaM mahAdyutisaMpanna hai yAvat usakI vaha mahaddhi aura mahA zuti kahAM praviSTa ho gaI ? kahAM calI gaI ? taba isake uttara meM gautamako samajhAte hue prabhu kahate hai-he gautama ! yaha saba viSaya tIsare zatakake prathama uddezemeM IzAnendrake prakaraNameM kUTAkAra zAlAke dRSTAnta se spaSTa kiyA gayA hai-ataH vahAM se isa draSTAntakI yojanA kalpa sudhI gayo che ke nathI gaye? tene uttara mahAvIra prabhu A pramANe Ape che"taa goyamA", gautama ! yamarendra Saraswi soyama 465 aMdhI gayA khatA. - have gautama svAmI mahAvIra prabhune e pUche che ke je mahAddhi ane mahAdyuti sAthe camarendra ahIM prakaTa thaye hatuM te mahAkaddhi ane mahAdyuti kayAM cAlI gaI- "aho NaM bhaMte ! camare asuriMde asurakumArarAyA mahiDie mahajjuie jAva kahiM paviTThA" mahanta ! masurendra masu2004 yabha2 mA samRddhi mahAdhuti mAhiyA yukta che. tenI te mahaddhi ane mahAvRti kayAM samAI gai? kyAM adazya thaI gaI. uttara-he gautama! A tamAma viSaya trIjA zatakanA prathama uddezAmAM IzAnendranA prakaraNamAM kuTAkArazAlAnA dRSTAMta dvArA samajAvavAmAM AvyuM che. ahIM paNa e pramANe zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 bhagavatIsUtre anyoM' kuTAkArazAlAdRSTAnto bhaNitavyaH kUTAkArazAlA dRSTAntazca tRtIya zatakasya prathamoddezake IzAnendraprakaraNe pratipAditaeveti tata evAvagantavyaH / yAvat karaNAt nATyavidhi samRddhayAdi saMgrAhyam / dvAtriMzat vidhaM nATayam upadarzA svasthAnaM gataH ||bhuu02|| camarendrasya pUrvabhavajAti-pravrajyA-pAdapopagamanavaktavyatAprastAvaH ____ mUlam-"camare NaM bhaMte ! asuriMdeNaM asuraraNA sA divA deviDDI, taM ceva jAba-kiNNA laddhA, kiNNA pattA, kiNNA abhisamaNNAgayA ? evaM khalu goyamA ! teNaM kAleNaM teNaM samayeNaM iheva jaMbadIve dIve, bhArahe vAse viMjhagiripAyamale bebhele nAmaM saMnivese hotthA, vaNNao, tattha NaM bebhele saMnivese pUraNe nAmaM gAhAvaI parivasai-aDDe ditte, jahA tAmali ssa battavayA tahA neyavA, navaraM-cauppuDayaM dArumayaM paDiggahiyaM karettA, jAva-vipulaM asaNaM, pANaM, khAimaM, sAimaM jAva-sayameva cauppuDayaM dArumayaM paDiggahiaMgahAya muMDebhavittA dANAmAe pavvajAe pa0vaie vi ya NaM samANe taM ceka jAva AyAvaNabhUmIo paJcorubhittA sayameva cauppuDayaM dArumayaM paDiggahiaM gahAya bebhele saMnivese ucca-nIa majjhimAiM kulAiM gharasamudANassa bhikkhAyariyAe aDettA, jaM me paDhame puDae paDai dArTAnta meM lagA lenI cAhiye / yahAM jo yAvat zabda diyA gayA haiM. usase sUtrakAra ne yaha pradarzita kiyA hai ki jaba asurendra camara prabhuke pAsa vaMdanA ke nimitta AyA-taba usane prabhuke samakSa 32 prakArakA nATaka dikhalAyA aura apanI atizaya viziSTa samRddhikA pradarzana kiyaa| phira vaha 32 prakArakA nATaka dikhalA kara apane sthAna para calA gayA // sU02 // ra samaj. mI 2 "jAva (yAvat)" 56 bhUyu cha tArA sUtrA2 nAyanA vAta prakaTa karI che - asurendra camara mahAvIra prabhunI pAse vaMdaNa karavA AvyA. tyAre teNe prabhunI samakSa 32 prakAranI nATayakalA batAvI, ane pitAnI viziSTa samRddhi paNa batAvI. 3ra prakAranAM nATaka batAvIne vaMdaNuM namaskAra karIne te pitAne sthAne cAlyA gaye che sUi rahyA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA. TIkA za.3 u.2 sU. 3 camarendrasya pUrvabhavAdi nirUpaNam 359 kappai me taM paMthe pahiANaM dalaittae, jaM me docce puDae paDai kappai me taM kAga-suNayANaM dalaittae, jaM me tacca puDae paDai kappai me taM macchakacchabhANaM dalaittae, jaM me cautthe puDae paDai me kappai taM appaNA AhArettae tikaDe evaM saMpehei, kallaM pAuppabhAe rayaNIye taM ceva niravasesaM jAva-jaM cautthe puDae paDai taM appaNA AhAraM AhArei, taeNaM se pUraNe bAlatavassI teNaM orAleNaM, viuleNaM payatteNaM paggahieNaM, bAlatavokammeNaM taM ceva jAva-bebhelassa saMnivesassa majjhaM majjhe NaM nigacchai, pAua-kuMDia mAdIaM uvakaraNaM, cauppuDayaM dArumayaM paDiggahiyaM egatamaMte eDei, bebhelassa saMnivesassa dAhiNa purathime disIbhAe addhaniyattaNiyamaMDalaM AhilittA saMlehaNA jUsaNA jUlie, bhattapANapaDiyAikkhie pAuvagamaNaM nivaNNe // sU0 3 // ___ chAya-camareNa bhadanta ! asurendreNa asurarAjena sA divyA devadiH, tacceva yAvat - kena labdhA, kena prAptA, kena abhisamanvAgatA, evaM khalu aba sUtrakAra camarendra ke pUrvabhava, jAti, pravrajyA aura pAdapopagamana saMthArAke viSayameM kathana karate hai-'camare NaM bhaMte ! ityAdi / sUtrArtha-(camare NaM bhaMte ! asuriMdeNaM asuraraNNA sA divvA deviDDI taM ceva jAva kiNNA laddhA, kiNNA pattA, kiNNA abhisamaNNA gayA?) he bhadanta ! asurendra asurarAja camara ne vaha divya devarddhi aura yAvat vaha saba kisa taraha se labdha kiyA, kisa taraha se prApta kiyA evaM kisa tarahase use apane AdhIna banAyA / (evaM khalu have sUtrakAra camarendranA pUrvabhava, jAti pratrajyA ane pAdapapagamana saMthArAnuM varNana 43 cha - "camareNaM bhaMte ?" tyA sUtrArtha - (camareNaM bhaMte ! asuriMdeNaM asuraraNNA sA divyA devir3I taM ceva jAva kiNNA laddhA, kiNNA pattA, kiNNA abhisamaNNA gayA?) che bhadanta ! asurendra asurarAja camare A divya devasamRddhi Adi kevI rIte meLavyA che? kevI rIte prApta karyA che? kevI rIte pitAne AdhIna banAvyA che? zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 bhagavatIsUtre gautama ! tasmin kAle tasmin samaye ihaiva jambUdvIpe dvIpe, bhArate varSe vindhyagiripAdamUle vebhelo nAma sanivezaH AsIt , varNakaH tatra vebhele sabhiveze pUraNo nAma gAthApatiH parivasati-AnyaH, dIptaH, yathA tAmale: baktavyatA tathA jJAtavyA, navaram-catuSpuTakaM dArumayaM pratigrahaM kRtvA, yAvatvipulam azanam , pAnam , khAdham , svAdham , yAvat-svayameva catuSpuTakaM goyamA !) he gautama ! maiM isa viSayameM tumase kahatA hUM jo isa prakAra se hai / ( teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbUdIve dIve bhArahe vAse biMjhagiri pAyamUle bebhele saMnivese hotthA vaNNao tattha NaM bebhele saMnivese pUraNe nAmaM gAhAvaI parivasai) usa kAla aura usa samayameM isI jaMbU dvIpa nAmake dvIpameM sthita bhAratavarSa kSetrameM viMdhyagirikI talahaTImeM bebhela isa nAmakA eka saMniveza thA / varNakaisa bebhela saMnivezameM pUraNa nAmakA eka gAthApati rahatA thaa| yaha (aDhe ditte) vaha ADhya-vizeSa dhanADhaya aura dIpta-prabhAvazAlI thaa| (jahA tAmalittassa vattavvayA tahAneyavvA) tAmralipta tapasvIkI taraha isa pUraNa gAthApatikI bhI vaktavyatA jAnanI cAhiye / (navaraM) tAmralipta tapasvI kI vaktavyatA kI apekSA isa pUraNa gAthApatikI vaktavyatA meM jo antara hai vaha isa prakArase haiM-(cauppuDayaM dArumayaM paDiggahiyaM karettA) isane jo kASThakA pAtra banavAyA thA-vaha cArakhAne kA thaa| isa taraha cAra khAnekA kASThakA pAtra banavAkara (jAva vipulaM (evaM khalu goyamA ! ) 3 gautama ! yabharendranA pUrva naparnu vRttAnta nIya prabhArI cha - (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbUdIve dIve bhArahe vAse biMjhagiri pAyamUle bemele saMnivese hotthA vaNNao tattha NaM bebhele saMnivese pUraNe nAmaM gAhAvaI parivasai) te je bhane te sabhaye, mA dIpamA 3al bhArata varSamAM vikhyAcaLa parvatanI taleTImAM bebhela nAmanuM eka gAma hatuM. tenuM varNana caMpA nagarI pramANe samajavuM. te bebhela nagaramAM pUraNa nAme eka gAthApati (725) het| to te (ar3e ditte) dhaNe panADhaya bhane prabhAvazAlI hutat. (jahA tAmalittassa battavcayA tahA neyavvA) tAmasisa (allel tapasInA na pramANe pUraNa na 5 sabhA, (navaraM) paraMtu mInA varNana 42di puurn| nabha mATo tata samanyA. (cauppuDayaM dArumayaM paDiggahiyaM karetA) pUraNe pratrajyA aMgIkAra karatI vakhate cAra khAnAvALuM kASThapAtra banAvarAvyuM hatuM. (jAva vipulaM asaNaM pANaM khAimaM jAva sayameva cauppuDayaM dArumayaM paDiggahiyaM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrikA TIkA za. 3 u. 2 sU. 3 camarendrasya pUrvabhavAdi nirUpaNam 361 dArumayaM pratigraha gRhItvA muNDo bhUtvA dAnamayyA pravrajyayA matrajiteA'pi ca sana taccaiva yAvat - AtApanabhUmitaH pratyavaruhya svayameva catuSpuTakaM dArumayaM pratigrahaM gRhItvA vebhele sanniveze ucca-nIca - madhyamAni kulAni gRhasamudAnasya bhikSAcayA aTitvA yad mama prathame puTake patati, kalpate mama tat pathi pathikAnAM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM jAna sayameva cauppuDayaM dArumayaM paDigahiyaM gahAya muMDe bhavittA dANAmAe pabajAe paJcaie vi ya NaM samANe) yAvat vipula azanapAna, khAdima, svAdima rUpa bhAMti bhAMti ke padArthoMko pakavAkara svajana AdikoMke liye bhojana karAyA. yAvat bAda meM apane Apa cAra khAnevAle usa kASTha ke pAtra ko lekara vaha muMDita ho gayA. muMDita hokara 'dAnAmA' isa pravrajyA se vaha phira pUraNa gAthApati pravrajita huA / (taM caiva jAva) pravrajita hokara usane pUrvavarNita tAmalipsa kI taraha saba prakAra se tapazcaryA kI arthAt-AtApanA bhUmi meM AtApanAlI ityAdi saba kathana yahAM para pahilekI taraha jAnanA cAhiye / (AyAvaNabhUmIo paccorubhittA) AtApanA bhUmi se nIce utarakara (sayameva dArumayaM paDiggahiyaM gahAya) aura apane Apa kASTanirmita pAtrako uThAkara (bebhele saMnivese) vaha usa bebhela saMnivezameM (uccanIya majjhimAI kulAI gharasamudANassa bhikkhAyari yAe aDettA) uccanIca evaM madhyama kuloM meM gRha samudAnakI bhikSAcaryAM ke nimitta vaha ghUmA arthAt bhikSAlenekI vidhike anusAra vaha bhikSAvRtti karaneke liye U~ca nIca Adi gRhoM meM gayA. vahAM jAkara hAya muMDe bhavitA pANAmAe pavajjAe pavvaie vi ya NaM samANe) tethe pazu cAre prakAranA vipula azana, pAna, khAdya ane svAdya AhArI taiyAra karAvIne svajana Adine jamADayA hatA. tyAra bAda potAnI jAte ja cAra khAnAvALuM pAtra lIdhu, mAthe bhuuu| urAvyo bhane "nAsA" nAmanI avalyA aMgIaura urI. (taM caiva jAva) pravrajyA laIne teNe pazu pUrNita tAmaDhInA jevI ja tapasyA karI. AtApanA bhUbhibhAM AtAyanA sevAnuM vagere mthana sahIM graha 4 lebhe ( AyAvaNabhUmio pacorubhittA) pArAne hivase pUrA pazu yAtAyanA lUbhi parathI nIce utarIne (sayameba dArumayaM paDiggAhiyaM gahAya) potAnI late aSThanirmita yAtrane lAne (bebhele saMnivese) te melesa nagaramA ( uccanIyamajjhimAI kulAI gharasamudANassa bhikkhAyariyAe aDettA) uyya, nIya bhane madhyama yarasamudvAyabhAM gauyarInA bhATe bhramaNu karatA - eTale bhikSA prAptinI je vidhi khatAvI che te pramANe te bhikSA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 bhagavatI sUtre dAtum, yadmama dvitIye puTake patati, kalpate mama tat kAka-zunakAnAM dAtum, yada mama tRtIye puTake patati, kalpate mama tad matsya - kacchapAnAM dAtum, yad mama caturthe puTake patati, mama kalpate tad AtmanA Ahartum - iti kRtvA evaM saMprekSate - kalpaM mAduSprabhAtAyAM rajanyAM taccaiva niravazeSaM yAvat yad caturthe puTake (jaM me paDhame puDaye paDai kappar3a me taM paMthe pahiyANaM dalahantae) prApta bhikSA ko usane isa prakAra se cAra vibhAgoM meM vibhakta karanekA saMkalpa kiyA- jo kucha vastu mere pAtrake prathama khAne meM giregI vaha vastu maiM pahile mArga meM pathijanAko dUMgA (jaM me docce puDae paDai kappar3a me taM kAga suNayANaM dalaittae) dUsare khAne meM jo vastu prApta hogI vaha meM kAga, kuttoko dUMgA / ( jaM me tacce puDae paDai kappar3a me taM maccha- kaccabhANaM dalahantae) tRtIya khAne meM jo AhArAdi vastu paDegI vaha maccha kacchapoMko dUMgA / (jaM me cautthe puDae paDai me kappaitaM apaNA AhAretara tikaTu eva saMpehe ) tathA cauthe khAnemeM paDegI vaha mereM AhAra meM kAma AvegI / isa prakAra saMkalpa karake jaba (kalaM pAuppabhAe rayaNIe taM caiva niravasesaM jAva jaM cautthe puDae past taM apaNA AhAraM AhArei) dUsare dina rAtri prakAzavAlI ho gaI arthAt prAta:kAla ho gayA. taba yahAM pahile kahe hue anusAra saba kaha lenA cAhiye. yAvat jo cauthe khAne meM AharaNIya vastu AtA (jaM me paDhame puDaye paDai kappar3a me taM paMthe pahiyANaM dalaittae) bhikSA prAptimAM je maLe tenA A pramANe cAra vibhAga karavAnA temaNe sakalpa karyAM hato - je vastu mArA pAtranA pahelA khAnAmAM paDaze te huM rAhagIra (musApharI) te aza. (jaM me doghe puDae paDai kappara meM taM kAgasuNayANa dalaittae) khIjA khAnAmAM je vastu maLaze te huM kAgaDA ane kUtarAone arpaNa karIza. (jaM me ta puDae paDai kappar3a me taM macchakacchabhANa dalaittae) trIna mAnAbhA ne Adya pahAtha paDathe te hu bhAchA bhane ayamAne sarpa rIza (jaM me cautthe ye use me kapa taM apaNA AhAretara tikaTTu evaM saMpehei) tathA bhArA pAtranA ceAthA khAnAmAM je vastu paDaze tene mA AhAranA upayogamAM laiza. A abhAono nizcaya purIne nyAre (kallaM pAuppabhAyAe rayaNIe taMcetra niravasesaM jAna jaM cautthe puDae paDai taM appaNA AhAraM AhArei) jIne hivase rAtrI nirbhaya prakAzavALI banI tyAre arthAt prAtaHkALa thayA tyAre pahelAMnA kahyA pramANenA tamAma pAThe prahaNa karavA. yAvat je cothA khAnAmAM AhAraNIya vastu paDaze tenAja AhAra zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3. u. 2 0 3 camarendrasya pUrvabhavAdi nirUpaNam 363 patati, tad AtmanA AhAram AhArayati, tataH sa pUraNo bAlatapasvI tena udAreNa vipulena prayatnena pragRhItena bAlatapaH karmaNA taccaiva yAvat - vebhelasya sanni vezasya madhyaM madhyena nirgacchati, pAdukA kuNDikAdikam upakaraNam catuSpuTakaM dArumayaM pratigraham ekAnte antaM sthApayati, vebhelasya sannivezasya dakSiNapaurastye digbhAge ardhanirvartanikamaNDalam Alikhya saMlekhanA jUSaNA jUSitaH pratyAkhyAtabhaktapAnaH pAdapopagamanaM niSyannaH // sU0 3 // " paDegI vahI maiM khAUMgA - so isa taraha se vaha AhAra karane lagA (taeNa se pUraNe bAlatavassI) isake bAda vaha pUraNa bAlatapasvI ( teNaM orAleNaM) usa udAra (viuleNaM) vistRtabhArI kaThina (payateNaM) pradatta ( pagga hiraNa) pragRhIta (bAlatavokammeNaM) bAlatapasyAse ( taM caiva jAva bhelasa saMnivesasa majjha majjheNaM niggacchai) pUrvameM kahe anusAra tAmali bAlatapasvI kI taraha ho gayA. yAvat vaha bemela saMniveza ke ThIka bIcoMbIca se hokara nikalA ( pAuya kuMDiyamAdIyaM ubagaraNaM cauppuDayaM dArumayaM paDiggAhiyaM egaMtamaMte eDei) aura apanI donoM khar3AUM ko aura kuMDI vagairaha upakaraNoMko tathA cAra khAnevAle dArU maya pAtrako ekAnta sthala meM rakha diyA / ( bebhelassa saMnivesassa dAhiNapuratthime disI bhAge addhaniyattaNiyamaMDalaM AhilihittA saMlehaNA jusaNA jUsie) bAdameM bebhela saMnivezake agnikoNa meM ardhanirvartanika maMDala likhakara usane bar3e premase saMlekhanA dhAraNa kara lI / ( bhattapANapaDiyAi kkhie pAuvagamaNaM nivaNNe) aura cAroM prakArake AhArakA parityAga kara diyA / arIza. zebha nizcaya 'rIne te prabhAye te AhAra puravA sAgyA. (taeNa se pUraNe bAlatavassI) tyAra mAha te mAsa tathasvI pUra (teNaM orAleNaM) te uhAra, (viu leNaM) viyuta, (payatteNaM) ahatta, (pahieNaM) pragRddhIta (bAla tavokammeNaM) mAsatayasthAnA prabhAvathI (taM caiva jAva bebhelassa saMnivesassa majjhaM majjheNaM niggacchai) pUrvavarjita mAlatapasvI tAmasI jevA thaI gayA. "te khelela nagaranI vaccethI nIkaLye". tyAM sudhInuM samasta varNana mAlatapasvI tAmasI pramANa 42. ( pAuya - kuMDiyamAdInaM uvagaraNaM cauppuDayaM dArumayaM paDiggahiyaM egaMtamaMte eDei) ane tethe tenuM ubhauja, yAnI manne paavddiio| mane yAra mAnAMvAjA STha pAtrane anta bhagyAmAM bhUDI hIdhu (bebhelassa saMnivesassa dANapuratthime disIbhAge addha niyattaNiyamaMDale Ahi lihittA saMlehaNA jUsaNA jUsie) tyAra mAha meleTasa nagaranA abhizubhAM ardha nirvartanika bhaDasa (ardhe jhuMDAlu) horIne tethe saMthAro dhAraNu aryo (bhattapANapaDiyA ikkhie pAuvagamaNaM nivaNNe) bhane yAre prahAranA mahAranI tyAga . zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 bhagavatIsUtre TIkA- gautamazcamarendrasya divyadevaddhiprAptikAraNaM pRcchati - 'camareNaM bhaMte' ityAdi / he bhadanta ! camareNa tAvat 'amuriMdeNaM' asurendreNa 'asuraraNNA' asurarAjena sA 'divyA' divyA 'devir3I' devarddhiH, 'taM ceva jAva-' taccaiva yAvat yAvatpadena 'divyA devadyutiH divyA devAnubhAvaH' iti saMgRhyate 'kiNNA' kena prakAreNa 'laddhA' labdhA 'pattA' prAptA 'abhisamaNNAgayA ? abhisamanvAgatA svAbhimukhyena samyaganubhUtA paribhuktA ? bhagavAnAha-' evaM '-khalu goyamA !' ityAdi / he gautama ! evaM khalu 'teNaM kAleNaM tAsmin kAle TIkArtha-gautamasvAmI prabhu se camarendrane divya devarddhi kaise prApta kI isakA kAraNa pUchate hue prazna karate hai-'camare NaM bhaMte' ityAdi / 'bhaMte' he bhadanta ! 'camareNaM' camara ne jo ki 'asuriMdeNaM' asurakumAra devoMkA indra hai aura 'asurarAyA' asurakumAroM kA rAjA hai 'sA divyA deviDDI' vaha prasiddha divya devaddhi kaise labdha kI-kaise prApta kI (taM ceva jAva kiNNA laddhA) yahAM para pUrvameM kathita pATha saba jAnanA cAhiye / arthAt camara ne divya devadyuti aura divya devAnubhAva kaise prApta kiyaa| 'kiNNA abhisamaNNAgayA' aura kaise usa divya devarddhiko, divya devadyutiko evaM divya devAnubhAvako apanI ora sanmukha karake acchI taraha se bhogatA hai ? isa gautamake praznakA uttara dete hue prabhu unase kahate hai-'evaM khalu goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'evaM khalu' maiM tumhe isa viSayako samajhAtA hUM so suno-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAlameM aura 1 TIkArtha--amarenDe divya devaddhi Adi kevI rIte prApta karyA, tenuM sUtrakAre A sUtramA pratipAdana 4yu cha. gautama svAmI mahAvIra prabhune pUche the 3 "bhaMte ! camareNaM asuriMdeNaM asurakumArarAyA" 3 mahanta ! masu2 bhArAnA - mane asumArAnA RAM bhare "sA divvA deviDIyA" 2 divya pada mAhavI zate bhagavyA, kevI rIte prApta karyA ane kevI rIte pitAne AdhIna karIne pitAne mATe bhegya banAvyA che? kahevAne bhAvArtha e che ke camarendrane tenA pUrvabhavanA kevA tapa karmanA prabhAvathI A divya devaddhi, divya hRti, divya prabhAva AdinI prApti thaI che? tyAre maDAvI prabhu tebhane yA pramANe 415 mAghecha - "evaM khalu goyamA!" u gautama!tana taviSa sabhAchuta sain - "teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM" zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za. 3 u.2 sU. 3 camarendrasya pUrvabhavAdi nirUpaNam 365 'teNaM samayeNaM' tasmin samaye ihaiva asminneva jambUdvIpe dvIpe madhyajambUdvIce 'bhArahe' bhArate 'vAse' varSe bharatakSetre 'vidhagiripAyamUle ' bindhyagiri pAdamUle bindhyaparvatasamIpe 'bebhele nAma' vebhelo nAma 'saMnivese' saniveza: samAgatasArthavAhAdi nivAsasthAnam 'hotthA' AsIt 'vaNNao' varNakaH liGga vyatyayena campA nagarIvat asyApi varNanaM bodhyam 'tattha NaM' tatra khalu bebhele sanniveze 'pUraNe nAma' pUraNo nAma 'gAhAvaI' gAthApatiH 'parivasai' parivasausa samayameM 'iheva jaMbUdIve dIve' isI jaMbUdvIpa nAmake prathamadIpa meM jo ki samasta dvIpoMke bilakula madhya meM hai 'bhArahe vAse' eka bhAratavarSa nAmakA kSetra hai usameM 'viMjhagiripAyamUle' eka viMdhya parvata hai-usa parvata ke pAda mUlameM talahaTI meM (vebhele nAmaM saMnivese hotthA) bemela nAmakA eka saMniveza-samAgata sArthavAha AdikA nivAsasthAna thA 'vaNNao' isakA varNana aupapAtika sUtra meM varNita caMpAnagarIkI taraha jAnanA cAhiye / caMpAnagarIkA varNana jo vahAM likhA hai vaha varNana bebhela saMnivezake sAtha lagA lenA cAhiye / kyoM ki caMpAnagarI ke varNana meM jitane bhI pada vahAM Aye haiM ve saba vizeSyake anusAra hI strIliMga meM Aye haiM / yahAM jo varNana hai vaha vizeSyarUpa bebhela saMniveza ko pulliMga honese ve saba vizeSaNa puliMgarUpa se hI grahaNa kiye jaayege| isI kAraNa TIkAkArane "liMgavyatyena campAnagarIvat asyApi varNana bodhyam" aisA kahA hai| 'tattha NaM bebhela saMnivezameM 'pUraNe nAmaM gAhAvaI parivasaI' pUraNa isa teNe bhane te sabhaye "iheva jaMbUdIve dIve" bhUdI nAmanA paDatA dvIpamA "bhArahevAse" bhAratavarSa nAme me kSetra cha. tabhI "viMjhagiri pAyamUle" vidhyAya nAmanI 5 ta cha. te patanI tagImA "bebhele nAmaM saMnivese hotthA" mele nAmanuM eka saMniveza hatuM. jyAM sodAgaranI vastI vadhu hoya evA nagarane saMniveza cha. "vaSNao" auSapAti sUtramA yA nagarItuM na yu cha mejan tenuM varNana samajavuM. "caMpAnagarI" zabda nArI jAtine hovAthI tenAM vizeSaNa vizeSya jevAM ja eTale ke nArI jAtinAM che. paNa bebhela nagara nara jAtimAM hovAthI tenAM vizeSaNe narajAtinAM samajavA. bebhelanuM varNana karatI vakhate e vAta dhyAnamAM rAkhavI. me04 pAta 11412 niiyn| 3422 // 548 rIcha-'liMgavyatyayena campAnagarIvat asyAvi varNanaM bodhyaM' "tattha NaM bebhele saMnivese" me nAma "pUraNe nAmaMgAhAvaI zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 bhagavatI satre tisma' saH 'aDDe, ditte' ADhayaH samRddhaH, dIptaH ojasvI tejasvI cAsIt 'jahA' yathA 'tAmalissa' tAmaleH 'vattavbayA' vaktavyatA 'tahA neyavyA' tathA jJAtavyA arthAt yathA tAmaleH kadAcit pUrvApararAtrakAlasamaye kuTumba jAgaraNaM kurvataH AdhyAtmiko yAvat-cintitaH, kalpitaH, prArthitaH manogataH saMkalpaH vicAraH samutpanna:-tatra AdhyAtmikaH-AtmagataH vicAraH aGkara iva, tadanu cintinaH punaH punaH smaraNarUpo vicAraH dvipatrita iva, tadanu kalpitaH nAmakA gAthApati-gRhastha rahatA thaa| vaha 'ar3e ditte' samRddha thA aura ojasvI tejasvI bhI thaa| (jahA tAmalissa vattavvayA tahA neyavvA) jisa prakAra se tAmalikA pahile varNana kiyA gayA hai-usI prakAra se isakA bhI varNana jAnanA cAhiye-jisa prakAra se kuTumbakI cintA se kadacita cintita bane hue tAmali ko ardharAtri ke samaya taka jaba nidrA nahIM AI to use AdhyAtmika yAvat cintita, kalpita, prArthita, manogata saMkalpa utpanna huAthA-usI prakAra se isa pUraNa gAthApati ko bhI aisA hI saMkalpa-utpanna huaa| pUraNa gAthApati kA yaha saMkalpa-vicAra pahile aGkura kI taraha hI AtmA meM prAdurbhUta huA-isa kAraNa vaha AdhyAtmika pragaTakiyA gayA hai| isake bAda vaha vicAra punaH pUnaH smaraNarUpa hone se dvIpatrita aGkara kI taraha ho gayA isaliye cintita prakaTa kiyA gayA arthAt pahile jo vicAra AtmA meM prAdurbhUta huA vahI vicAra pUraNa gAthApati ko parivasaI" 527 nAme 725 2heta. hato. te "ar3e ditte" te dhanADhaya bhane ta (Unquull) Dato. "jahA tAmalissa vattavvayA tahA neyavvA" tAmalIna ne varNana AgaLa karavAmAM AvyuM che evuM ja pUraNanuM varNana paNa samajavuM. jevI rIte tAmalIne ardha rAtrinA samaye nidrA AvI nahIM tyAre tenA manamAM AdhyAtmika, citita, kalipata, mane gata saMkalpa upaje hato tevI rIte A pUraNane paNa eja prakArane saMkalpa udbhavyuM hatuM pUraNa gAthApatine te saMka95 pahelAM aMkuranI mAphaka AtmAmAM prakaTa thaye hatuM, tethI tene AdhyAtmika kahyo che. pahelAM tenA aMtaHkaraNamAM je vicAra uddabhavya, te vicAra vAraMvAra tenA manamAM AvavA lAge. mATe tenA te vicArane cihnita kahyo che. A vicArane pariNAme ja te pravrayA aMgIkAra karavAne prerAye hate. te kAraNe palavita thayelA aMkuranI jema tenA te vicArane kalpita kaho zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u. 2 sa. 3 camarendrasya pUrvabhavAdi nirUpaNam 367 saeva vicAro vyavasthitaH prANAmA nAmaka pravrajyAgrahaNarUpaH kAryA''kAreNa pariNataH pallavita iva tataH prArthitaH- saeca iSTarUpeNa svIkRtaH puSpita iva, manogataH saMkalpaH manasi dRDharUpeNa nizcayaH 'itthameva mayA kartavyam / iti vicAraH phalita iva samudapadhata-samutpannaH ityarthaH yat kila mama purAtama sucIrNa suparikrAnta kRta zubha kalyANakarmaNA kalyANaphalakRtivizeSo'dhunA vartate yenAhaM sarvaprakAra putra pazu dhana dhAnya hiraNya maNi ratnAdi paripUrNo'smi ato bAra 2, yAda Ane laga gyaa| bAra 2, yAda Ane ke kAraNa vaha vicAra phira vyavasthita ho gayA-arthAt maiM prAtaH hote hI aba prANAmA pravrajyA grahaNa karUMgA-isa prakAra se vaha vicAra prANAmA pravrajyA rUpa kArya ke AkAra meM pariNata ho gayA, isa liye vaha pallavita hue aGkurakI taraha kalpita prakaTa kiyA gayA hai / isI prANAmA pravajyAke dhAraNa karane se merI bhalAI hai-isa rUpa se vaha vicAra svIkRta honeke kAraNa use iSTa bana gayA. ataHpuSpita hue aGkura kI taraha vaha prArthita rUpase prakaTa kiyA gayA hai| manogata vaha isa liye kahA gayA hai, ki vaha vicAra usake manameM dRDharUpa se nizcaya rUpa meM jama gayA thA ki maiM aba aisA hI kruuNgaa| ataH vaha bAhara prakaTa na kiyA jAneke kAraNa kevala abhItaka manameM hI vartamAna rahA / isa prakAra ina vizeSaNoM se yukta huA vaha vicAra use utpanna huaa| jo anta meM phalita hue aGkara ke samAna saphala huA / tAtparya yaha hai ki tAmali ne socA thA ki " mere dvArA pUrvabhavameM acchI tarahase Acarita kiye hue zubha kalyANa kArI karmoMkA hI yaha kalyANa phalavRtti vizeSarUpa udaya hai jo maiM isa samaya haraeka prakArase kalyANakAraka saMpatti-dhana dhAnya, putra, hiraNya, che. pravrayA grahaNa karavAmAM ja mArUM hita raheluM che, A rIte te vicAra svIkRta thavAne kAraNe tene mATe ISTa banI gaye. mATe tene prArthita vizeSaNuM lagADayuM che. hajI sudhI te vicAra teNe keInI pAse prakaTa karyo na hata-e vicAra tenA manamAM majabUta thayo hato mATe tenA te vicArane mane gata vizeSaNa lagADayuM che. A rIta AdhyAtmika, citita, kapita, prArthita ane manogata saMkalpa tenA manamAM utpanna thaye ane ane te vicAra phalita thayelA aMkuranI jema saphaLa thaye. tAmalI bAlatapasvInI jema ja pUraNe paNa vicAra karyo ke meM pUrvabhavamAM je zubha karmo karyA hatAM te zubha karmonA udayane pariNAme ja mAre tyAM dhana, dhAnya, putra, senuM, cAMdI, maNi rana Adi zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 bhagavatImatre nAyamavasaro mama sucIrNayAvatkRta zubhakarma kSayopekSaNasya tasmAt kalye'vazya pravrajyAM grahISyAmi ityadirItyA prANAmA pravrajyAgrahaNavicAraH saMjAta stathA pUraNasyApi gRhapaterbodhyA, 'navaraM' vijJeSastu tAmalyapekSayA pUraNasya etAvAneva yat 'cauppuDayaM catuSpuTakaM catuHkhAnikaM dArumayaM kASThanirmitam 'paDiggAhi' patigrahakaM pAtramityarthaH 'karettA' kArayitvA 'jAva-vipulaM' yAvat vipulaM puSkalam 'asaNaM pANaM khAimaM sAimaM' azanam khAdyama svAyam , yAvatkaraNAta maNi, ratna Adi se paripUrNa banA huA hai| isaliye yaha aba mujhe kisIprakAra yogya nahIM hai ki mai aba sucIrNa yAvata ina kRta karmake kSaya kI apekSA karUM-arthAt yaha merA puNyakarma mere hI samakSa naSTa ho jAya aura ise dekhatA rahUM-yaha mujhe kisI taraha ucita nahIM haiM / 'ataH prabhAta hote hI maiM avazya pravrajyA grahaNa karUMgA' ityAdi rIti se jaisA tAmali ne pUrvameM prANAmA pravrajyA grahaNa karanekA vicAra kiyA thA usI prakArase pUraNagRhapati ko bhI aisA hI vicAra utpanna huA-yaha jAnanA cAhiye / 'navaraM' tAmali kI apekSA pUraNa gAthApati meM vizeSatA itanI hI rahI ki tAmali ne jo kASThakA pAtra banavAyA thA usameM usane tIna khAne banavAye, the aura isane jo kASThakA pAtra banavAyA umameM isane cAra khAne banavAye, isa taraha 'cauppuDayaM dArumagaM paDiggahiyaM karettA' cArakhAnoM vAle kASThake pAtrako banavAkara evaM 'jAva' yAvat 'vipulaM' maiM bahuta adhika 'asaNaM pANaM khAimaM sAimaM' azana, pAna, khAdya, svAdya, ko vipula pramANamAM che ane temanI vRddhi thaI rahI che te mArA te zikSakane pUrepUro kSaya thaI jAya tyAM sudhI hAtha joDIne besI rahevuM te mAre mATe yogya nathI. mAre mArA AgAmI bhavanA sukhane paNa vicAra kare joIe. kAle prAtaHkALa thatAM ja mAre prANamAM pratrajyA grahaNa karavI joIe. tAmalIne prANamAM pravrajyA grahaNa karavAne je vicAra Avyo hato e ja vicAra pUraNa gAthA patine paNa thaye. "navaraM" 55 tAmalI mane pU23 ||thaapaathnaa viyAmA mA tara hatuM-tAmalIne je kASThapAtra taiyAra karAvyuM tene traNa khAnA karAvyAM hatAM, paNa pUraNe je kASThapAtra taiyAra karAvyuM tene cAra khAnAM karAvyAM hatAM. pUraNe paNe nIce pramANe 85 yA to "cauppuDayaM dArumayaM paDiggahiyA karetA" yAra mAnApa 18pAtra tayAra 42vIne "jAva vipulaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM" vipula pramANumA mazana. pAna, mAdha mane vA maahaa| tayAra 42vIna, IsvAno, bhitrI, 4i zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 2 sU.3 camarendrasya pUrvabhavAdi nirUpaNam 369 upaskArya mitrajJAti-nijaka-svajana-sambandhi-parijanam Amantrya uparyuktAzanapAnavastragandhAlaGkArAdinA satkArya teSAM samakSe jyeSThaputropari kuTumba bharaNa-poSaNabhAraM nikSipya tAnApRcchaya / tataH 'sayameva' svayameva 'catuppuDayaM' catuSpuTakaM dArumayam 'pariggahaaM' pratigrahakaM pAtravizeSaM 'gahAya' gRhItvA 'muMDe bhavittA' muNDo bhUtvA 'dANAmAe' dAnamayyA 'dAnAmA' nAmikayA 'papvajjAe' pravrajyayA 'pancaittae' pratrajitum 'pavvaie vi ya NaM samANe' pravrajito'pisan 'taM ceva jAva-taJcaiva yAkta-atra sarva tAmali pravajyAnusAraM jJAtavyam yAvatkaraNAta-'imaM eyArUvaM abhiggahaM abhigihissAmi-'kappai me jAvajjIvAe taiyAra karavAkara apane svajana sambandhiya ko parijanoMko AmaMtrita karUMgA AmaMtrita karake, una sabakA una azana, pAna, vastra, gaMdha, alaGkAra Adi se khUba jImA kara satkAra karUMgA aura satkAra kara cukane ke bAda phira maiM una sabake samakSa apane jyeSTha putra ko bulAkara usake Upara kuTumba ke bharaNa poSaNakA bhAra rakha dNgaa| pazcAt una sabase pUchakara-AjJA lekara 'cauppuDayaM dArumayaM paDiggahiyaM' cAra khAnevAle usa kASTha nirmita pAtrako sayameva apane Apa 'gahAya' uThA karake maiM 'muMDe bhavittA' muMDita hokara 'dANAmAe pavva jAe pavvaie' dAnAmA pravrajyAse pravajita ho jAU~gA 'pabvaie viNaM samANe taMceva' pravajita hokara bhI maiM usa pravrajyAko tAmalikI pratra. jyAke anusAra pAlana kruuNgaa| yahAM 'jAva' aisA jo pada diyA haiM usase yaha 'imaM eyArUvaM abhiggahaM' se lekara 'chaTThassa vi ya NaM pAraNaM si' yahAM takakA pATha grahaNa kiyA gayA hai-isakA artha isa prakAra saMbaMdhIo ane parijanene bolAvIza ane cAre prakAranA vipula AhArathI temane jamADIza. jamADayA pachI pAna, vastra, sugaMdhI dravye mALAo ane alaMkArothI temane satkAra karIza, tyAra bAda te saunI samakSa mAna jayeSTha putrane kuTuMbanI javAbadArI sapI tyA2mAha te sonI mAjJA an "cauppuDayaM dArumayaM paDigahiyaM yAra mAnAsa te 4Atrane "sayameva gahAya" bhArI DA zazana "muMDebhavittA" bhAthe bhU! 42|vaane "dANAmAe payajAe pavvaie" hAnAmA anya mAra OMzaza. "pacaie vi samANe taM ceva" anya nahu~ 55 pAsata52vI tamalInI jema ja dIkSA paryAyanuM pAlana karIza. ahIM je "nA" pada AvyuM che tenA dvArA "imaM eyArUvaM abhiggaha"thA 23 OMzana "chaTThassa vi ya NaM pAraNaMsi" sudhIne sUtrapATha grahaNa karavAne che. te sUtrapATha sArAMza nIce pramANe che. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 bhagavatIstre chaThaM chaTeNaM aNikkhitteNaM tavokammeNaM urdU bAhAo pagijhia pagijhima sUrAbhimukhassa AyAvaNabhUmIe AyAvemANassa viharittae, chaThussa vi ya NaM pA raNaMsi' imam etAvadrUpam abhigraham abhigrahISyAmi- 'kalpate mama yAvajjovaM SaSThaM SaSThena anikSiptena tapaH karmaNA Urdhvam bAhUpragRhya pragRhya sUryAbhimukhasya AtApanabhUbhau AtApayato vihartum , SaSThasyApi ca pAraNe 'AyAvaNabhUmIo' AtApanabhUmitaH AtApanA sthAnAt 'paccorubhittA' pratyavaruhya avatIrya 'sayameva' svayameva 'cauppuDayaM' catuSpuTakam dArumayam 'paDiggahaaM pratigrahakaM pAtra vizeSa 'gahAya' gRhItvA AdAya bebhele sanniveze upanagare 'uccanIa majjhimAiM uccanIca madhyamAni "kulAI' kulAni 'gharasamudANassa' gRhasamudAnasya gRhasamudAyasya 'bhikkhAyariyAe' bhikSAcaryayA bhikSAvRtyA 'aDettA' aDitvA paryaTaya 'jaM me paDhame puDaye' yad azanAdikam me prathame puTake 'paDaI' patati bhikSArUpeNa milati 'kappaI' se hai-usane yaha bAta bhI apane manameM ThAnalI, ki jaba maiM pravrajyA grahaNa karUMgA to nirantara yAvajjIva cha? chaTTakI tapasyA karUMgA-AtApanA bhUmimeM donoM hAthoMko urvakarake sUryake sanmukha hokara AtApanA lUMgA / aura jisa dina chaTTakI pAraNAkA dina hogA usa dina 'AyAvaNabhUmIo' AtApanAbhUmi se 'paJcorubhittA' nikalakara 'sayameva' apane Apa 'cauppuDayaM' cAra khAnevAle 'dArumayaM' kASTanirmita 'paDiggahiyaM' pAtra vizeSako 'gahAya' uThAkarake-lekarake 'vebhele saMnivese' bebhela nAmake upanagarameM 'uccanIya majjhimAI' Uca, nIca tathA madhyama 'kulAiM' kuloMmeM 'ghara samudANassa' gRhasamUhako 'bhikkhAyariyAe' bhikSAvRtti leneke liye aTana-bhramaNa kruuNgaa| 'aTettA' aTata karake 'jaM me paDhame puDaye' jo AharaNIya vastu mere pAtrake prathama khAnemeM bhikSA prAptike rUpameM 'paDai' paDa jAyegI-mila pUraNe manamAM e paNa saMkalpa karyo ke pravrajyA laIne huM jIvanaparyata niraMtara chane pAraNe chaEnI tapasyA karIza. taDakAvALI bhUmimAM banne hAtha uMcA karIne, sUryanI sAme ubhA rahIne AtApanA laIza ane chatUnA pAraNAne divase " AyAvaNabhUmio" turt bhUmithI "paccorubhittA" naye utazata " sayameva cauppuDayaM dArumayaM paDiggahiyaM gahAya " te 4 yAra mAnaiqual 414Atrane dhane bebheLe saMnivese ' mele nAma nA nAbhA 'uccanIyamajjhimAI' anya, nIya bhane madhya 'kulAI' gomA 'gharasamudANassa' sahAyAnI | 'bhikkhAyariyAe' CHAL prastine bhATe abhaya zaza. Azata 'aTettA' zikSAprati bhATe tharamA abhaY 42tA 'jaM me paDhame puDaye paDaha' bhaa| zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za.3 u.2 sU. 3 camarendrasya pUrvabhavAdi nirUpaNam 371 kalpate 'me' mama 'te pathe' tat azanAdikam pathi mArge 'pahiANaM' pathikebhyaH 'dalaittae' dAtum, pratigrahakapAtrasya prathamapuTake bhikSAvRttyA prAptamazanAdikaM pathikebhyo dAtavyaM na tu svayaM bhoktavyam 1,'jaM meM yat khalu azanapAnAdikam mama 'docce' dvitIye 'puDae paDaI' puTake patati 'ta' tat azanAdikam 'kappai me' kalpate mama 'kAga-suNayANaM dalaittae' kAka-zunakebhyo dAtum dvitIyapuTake prAptamazanAdikam kAkazunakebhyo deya dAtumucitam , 2, 'yaM' yat kilAzanAdikam 'me' mama 'tacce puDae' tRtIyapuTake 'paDaI' patati milati 'kappai me' kalpate mama 'ta' tat 'maccha-kacchabhANaM dalaittae' matsya-kacchapebhyo dAtavyam 3, kintu kevalaM 'jaM me' yat khalu azanapAnAdikam 'cauttha' caturthe 'pRDae paDaI' puTake patati 'kappaI' kalpate 'me' mama 'taM tat azanAdikam 'appaNA' AtmanA svayam 'AhAram' 'AhArei' AhAtum , kevalaM caturthapuTake militaM catuthabhAgamAtramazanajAvegI 'taM paMthe pahiyANaM' vaha azanAdika vastu maiM mArgameM pathikoMke liye 'dalaittae kappaI' dene nimitta mAnUMgA, use maiM apane upayoga meM nahIM lUMgA 'jaM me docce puDae' tathA jo azanAdika vastu mere pAtrake dvitIya khAne meM 'paDaI' prApta hogI 'taM me kAgasuNayANaM dalaittae' use maiM kAga evaM kuttoMke liye pradAna karUMgA use bhI maiM apane upayoga meM nahIM lUMgA 'jaM meM tacce puDae paDai kappai me taM maccha-kacchabhANaM dalaittae' isI taraha jo vastu-azanAdika padArthamere pAtrake tIsareM khAne meM bhikSA prAptike rUpameM mujhe prApta hogI. use meM matsya evaM kacchapoM Adi jalacara jIvoMke liye vitaraNa kara daMgA-ume bhI maiM apane upayogameM nahIM lUMgA 'ja me cautthe puDae par3A me kappai appaNA AhArettae' tathA jo azanAdika vastu mere mikSApAtranA paDasA mAnAmA mA pAnI prApti tha0, 'taM paMthe pahiyANaM' te hu~ pAtharI (bhusAzane) 'dalaittae kappaI' apae422- paDatA mAnamA 5DI tune bhaa|| upayogamA nahI aS. 'ja me docce puDae paDaI' tathA re mArane ye.jya paratunI 240 yAtranA bhI mAnAmA prAti thaze 'taM me kAgasuNaptaNaM dalaittae'te hu~ / bhane tarAmAne sa 4rIza tane 5 bhaa2| mADA2 bhATa pAparI nahI. 'jaM me tacce puDae paDai kappar3a me taM macchakacchabhANaM dalaittae' mArA bhikSApAtranA trIjA khAnAmAM mane je AhArane yogya padArthanI prApti thaze, te huM mAchalAM, kAcabA Adi jaLacara jIvone arpaNa karIza-tene paNa huM mArA AhAre tarI upayoga nahIM haiM. 'jaM me cautthe puDae paDai me kappaDa appaNA AhArettae' zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 bhagavatI sUtre " pAnAdikaM mayA bhoktavyam 4, 'ttikaTTu' iti kRtvA uktarItyA vimRzya evaM 'saMpets' evaM nimnaprakAreNa saMprekSate vicArayati 'kalaM' kalpaM zvo dine 'pAuSpabhAe' prAduSpravAtAyAm prAdurbhUtaM prabhAtaM yasyAM tasyAm prabhAtakalpAyAm 'rayaNIe' rajanyAm rAtrivyatItAnantaram ' taMceva niravasesaM jAva' tazcaiva niravazeSam yAvat, atrApi tAmali prakaraNAnusAraM sarva vijJAtavyam / yAvat karaNAt sUryodaye sati catuSpuTakadArumayapratigrahakakaraNa vipulAnapAnAdisvAdimopaskaraNa - mitrajJAtinijakAdi parijanAmaMtraNa - satkAra jyeSThaputropari kuTumbabhAra nikSepa pAtra ke cauthe khAne meM mujhe bhikSA prApti ke rUpa meM milegI vahI maiM apane AhAra ke upayoga meM lUMgA, 'tti kaTTu' isa pUrvokta paddhati se vicAra karake phira usane 'evaM saMpehei' aisA vicAra kiyA 'kallaM' AgAmI dina- dUsare divasa pAuppabhAe rayaNIe' prAtaH kAla se yukta rAtrike hone para arthAt isa rAtrike samApta hote hI prAtaHkAla ho jAne para 'taM ceva niravasesaM jAva jaM cautthe puDae paDai taM apaNA AhAraM AhArei' tAmali ke prakaraNa ke anusAra isa pUraNa gAthApati ke viSaya meM saba jAnanA cAhiye yahAM jo yAvat para diyA hai usase sUtrakAra ne yaha prakaTa kiyA haiM ki pUraNa gAthApatine jaisA vicAra kiyA thA usane saba kAma usI tarahase kiyA arthAt sUryodayake ho jAnepara dUsare dina usane kASThakA eka cAra khAnevAlA pAtra banavAyA, vipulamAtrA meM cAroM prakArakA AhAra taiyAra karavAyA, aura samasta apane mitra jJAtijana Adi parijanoMko AmaMtrita kara ke tathA mArA bhikSApAtranA ceAthA khAnAmAM mane je bhikSA maLaze tene huM mArA AhArane bhATe upayogabhAM saza. 'ttikaTTu' yA praarano viyAra 4rIne 'kallaM' bhIne dvivase ' pAuppabhAe rayaNIye' rAtri pUrI thAne nyAre Ata:aNa thayo tyAre 'taM cetra niravasesaM jAva jaM cautthe puDae paDai taM apaNA AhAraM AhAreha' yUTyu gAthApatie tAmalInI jema ja badhu karyu.. ahIM ceAthA khAnAmAM je bhikSA maLaze, tene huM mArA AhArane mATe upayogamAM laiza" tyAM sudhInuM samasta kathana grahaNu karavAnuM che. kahevAnuM tAtpa e che ke teNe rAtre je vicAra karyAM hatA te vicArane prAta:kALe pUrepUrA amalamAM mUkaye sUryAMya thatAM ja lAkaDAnuM eka cAra khAnAvALuM pAtra taiyAra karAvyuM. cAre prakAranA AhAra meoTA pramANamAM taiyAra karAvyA. tenA saghaLA svajanA, mitrA, sagA saMbadhIo ane parajanAne jamavAnuM AmaMtraNa Apyu. temane zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacadinkA TIkA za.3 u. 2 sU. 3 camarendrasya pUrvabhavAdi nirUpaNam 373 pUrvakathitapratigrahakagrahaNa-pravrajyAsvIkAra-pUrvoktAbhigrahagrahaNa-tapaH karmAtApanAdipUrvakabhikSATanAdi saMgrAhyam , 'ja' yat kila mamAzanapAnAdikam 'cautthe' caturthe 'puDae' puTake 'paDai' patati milati 'taM' tat azanAdikam 'appaNA' AtmanA svayam AhAram 'AhArei' AhArayati AhAraM karoti 'taeNaM se' tataH AhArAnantaram sa khalu 'pUraNe' puraNaH pUraNanAmakaH 'bAlatavassI' bAlatapasvI 'teNaM' tena pUrvoktena 'orAleNaM' uAdAreNa 'viuleNaM' vipulena 'payatteNaM' prayatnena vizeSayatnapUrvakeNa 'paggahieNaM' pragRhItena samyagAcaritena 'bAlatavokajimAyA, bAda meM usane jI bharakara una sabakA vastrAdikoM se khUba satkAra kiyA / satkAra karaneke bAda phira usane una sabake hI sAmane apane jyeSTha putrake Upara kuTumbake bharaNa poSaNakA pUrA 2 bhAra rakha diyA, isa prakAra nizcinta hokara usane una sabase pUcha kara aura usa dArumaya cAra khAnevAle bhikSA pAtrako uThAyA aura uThAkara vaha gharase virakta ho dAnAmA pravrajyAse pravajita ho gayA, pravrajyA leneke pahile jina2 abhigrahoko dhAraNa karanekA usane saMkalpa kiyA thA una saba abhigrahoMkA pAlana karate hue usane tapaH karmakA acchI tarahase AcaraNa kiyA aura AtApanA bhUmimeM AtApanAke bAda bhikSATanAdi kRtya kiye / isa taraha karate hue usake bhikSApAtrake caturtha khAne meM jo azanapAnAdika bhikSA karate samaya paDa jAte the unhe vaha apane AhAra meM kAma letA thA / 'taeNaM se pUraNe bAlatavassI' isake bAda vaha pUraNa bAlatapasvI 'teNaM orAleNaM jamADIne vastra, phUla, alaMkAra AdithI temane satkAra karyo tyAra bAda temanI samakSa ja temanA jayeSTha putrane kuTuMbanI javAbadArI seMpI dIdhI. tyAra bAda te saunI AjJA laIne teNe "dANAmAM pravrajyA" aMgIkAra karI lIdhI. cAra khAnAvALuM kAThapAtra hAthamAM laIne, mAthe mUDe karAvIne te cAlI nIka. pravrajyA lIdhA pahelAM teNe je je abhigraha dhAryA hatA te te abhigrahonuM te barAbara pAlana karato-cha6ne pAraNe niraMtara chaTTha, AtApanA bhUmimAM AtApanA, chane pAraNe bhikSA prApti mATe UMca, nIca ane madhyama kuLa samudAyamAM bhramaNa ane cothA khAnAmAM paDelA annane ja AhAra tarIke upaga-bAkInAM traNe khAnAmAM annanuM uparokta paddhatithI dAna A prakAranA tenA abhiyAnuM te saMpUrNa pAsana 42to. 'taeNaM se pUraNe bAlatapassI' matapasvI 52 'tegaM orAleNaM viuleNaM' te 2, vipula, 'payaneNaM' prayala pUrva nIta zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 bhagavatIsUtre mmeNaM' bAlatapaH karmaNA 'taMceva jAva' taccaiva yAvat , atrApi tAmalipakaraNAnusAraM sarva vijJeyam , yAvatkaraNAt zuSkarukSavubhukSitAdi yAvad dhamanIsaMtata ityAdhArabhyAnityacintanapUrvoktAdhyAtmikavicArajanya pUrvadRSTabhASitAdi pUrvApara paricitamitra dAnAmAdI pravrajyAparyAyasAGgatikajanApRcchAparyantaM saMgrahyam tataH 'vebhelassa' vebhelasya 'saMnivesassa' sanivezasya 'majjhaM majjheNaM' madhya madhyena madhyamadhyabhAgena 'niggacchai' nirgacchati 'SAua kuMDia mAdI pAdukA kuNDikAdikam 'upakaraNaM' upakaraNam 'cauppuDayaM' catuSpuTakam dArumayaM 'paDiggahiyaM pratigrahakam 'egaMtamaMte' ekAnte ekAntasthAne 'eDei' prakSipati prakSipya ca viuleNaM' usa udAra, vipula, 'payatteNaM' vizeSa prayatnapUrvaka 'paggahieNaM' pragRhIta-samyak Acarita 'tavokammeNaM' bAla tapaH karmase 'taMceva jAva' tAmali prakaraNAnusAra tAmali kI taraha yAvad zuSka zarIravAlA ho gayA / rUkSa zarIravAlA ho gayA / yAvat usakI samasta zarIrakI nase bAhara nikala AI vaha itanA adhika durbala ho gyaa| isake bAda usane phira anityatA kA cintavana kiyA / phira use AdhyAtmika vicAra huA, bAdameM usane apane pUrvaparicita vyaktiyoMse vicAra vinimaya kiyA, paricita mitrajanoM se aura dAnAmA pravrajyAke sAthiyoMse pUchA yaha saba yahA~ grahaNa karanA cAhiye / pUchakara vaha 'bebhelassa saMnivesassa' bebhela saMnivezake 'madhyaM madhyena' bIcoMbIcase hokara 'niggacchai' nikalA / 'pAuyakuMDiyamAdIyaM uvagaraNaM' nikala karake usane apanI khaDAUoMko kamaNDalu Adi upakaraNoMko, tathA-caumArAdhanA urate to, 'paggahieNaM' pragRhIta-sArI zata namI bhArAdhanA yatI tI, mevI 'tavcokammeNa tapasyAnA prabhAthI "taM ceva jAva' tAmasInA ra naya gaye. tenuM zarIra sUkAI gayuM. tenA zarIramAM mAMsa ane lohI na rahevAthI hADacAmanA mALakhA jevuM tenuM zarIra thaI gayuM. ane tenI nase paNa bahAra dekhAvA lAgI. teNe zarIra AdinI anityatAne vicAra karyo. tenA manamAM vicAra Ave ke jyAM sudhI mArA zarIramAM utthAna, bala Adi che tyAM sudhImAM mAre pAdapepagamana saMthAre dhAraNa karavuM joIe. pitAne e AdhyAtmika vicAra teNe pUrva paricita vyakita, mitre ane dAnA pravrajyAnA sAthIdAra pAse prakaTa karyo. temanI sAthe vicAra vinimaya karIne 'bemelassa saMnivesarasa' mele nAnI 'madhyaM madhyena' mama2 pathyethI 'niggacchaI' ta flvo. 'pAuyakuDiyamAdIyaM uvagaraNaM' tyAMthI nIjAna te tenI pAvaDI, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 2 su. 3 camarendrasya pUrvabhavAdinirUpaNam 375 velasya sanivezasya 'dAhiNa purasthime / dakSiNapaurastye 'disIbhAge' digbhAge dakSiNapUrvadigantarAle agnikoNe ' addhaniyattaNiyamaMDalaM ' ardhanivartanika maNDalam maryAditakSetravizeSam 'AlihittA' Alikhya rekhAdinA parichedha 'saMlehaNAjUsaNA jUsie' saMlekhanA jUSaNAjUSitaH, 'bhattapANapaDiyAi kkhie' bhaktapAna pratyAkhyAtaH parityaktabhaktapAnaH ' pAunagamaNaM' pAdapopagamanaM nAma anazanam 'nivaNNe niSyannaH sa hi pUraNo bAlatapasvI dAnAmA pravajyAM gRhItvA niyamapUrvakaM pAdapopagamanam mAptavAn // sU0 3 // camarendrasya zakrammati utpAtakriyAM varNayituM tasya vaktavyatA prastAva: mUlam -'teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM ahaM goyamA ! chau mattha kAliAe ekkArasavAsapariyAe chaTuM chaTTeNaM aNikkhitteNaM tavokammeNaM saMjameNaM tavasA appANaM bhAve mANe, puvvANupuvi varamANe, gAmANugAmaM dUijjamANe jeNeva susumAra puDayaM dArumayaM, paDiggahigaM cAra khAnevAle dArumaya pAtrako 'egaMta mate ' ekAnta sthAna meM 'eDei, rakha diyA / rakha karake phira usane 'bebhelassa saMnivesassa dAhiNapurasthime disIbhAge' bebhela saMniveza ke AgneyakoNa meM 'addhaniyanttaNiyaM maMDala' arddha nirvatanika maMDalako maryAdita kSetra vizeSako 'AlihittA' rekhAdi se pramANita karake arthAta maryAdita kSetra kI paDilehaNA karake 'saMlehaNAjUsaNAjUsie' kAya aura kaSAyako kRza karanevAlI saMlekhanAko prItipUrvaka dhAraNakara liyAevaM 'bhattapANapaDiyA ikkhie' cAroM prakArake AhArakA parityAga kara diyA / isa taraha parityakta bhaktapAnavAlA hokara 'pAuvagamanaM nivaNNe' usane pAdapopagamana nAma anazanako dhAraNa kiyA // 3 // ubha MDeja mAhi upa4ra], tathA 'cauppuDayaM dArumayaM paDiggahiyaM 'yAra mAnAvANA aSThayAtrane 'egaMtamaMte' meanta bhayyA 'eDei' bhUDI hIghAM tyAra mAha 'bebhelassa tyAhi' melesa nagaranA agni khUNAmAM adha nitanika maMDaLa dorIne-kSetramaryAdA darzAvatuM kuMDALuM horIne ane tenI pratisenA urIne 'saMlehaNA jUsaNA jUsie' yA bhane puSAyone deza 42nAra sauMseAnAne prItipUrva dhAraNa merI bIghA, 'bhattapANapaDiyAikkhie ' bhane yAre prahAranA AhAra! tyAga urIne 'pAunagamanaM nivaNNe' tebhale pAiyopagabhana nAmano sthaa| . // sU0 3 // zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 bhagavatIsUtre pure nayare jeNeva asoyavaNasaMDe ujjANe, jeNeva asoyavarapAyave, jeNeva puDhavIsilApaTTao, teNeva uvAgacchAmi uvAgacchittA asogavarapAyavassa heTA puDhavIsilA vaTTayaMsi aTTamabhattaM parigipahAmi, do vi pAe sAhaDa vagdhAriyapANI; egapoggalaniviTadiTTI, aNimisaNayaNe Isi panbhAragaeNaM kAeNaM, ahApaNihiehiM gattehiM, saveM diehi guttehiM egarAi mahApaMDimaM upasaMpajjetANaM viharAmi // sU0 4 // chAyA-tasmin kAle, tasmin samaye ahaM gautama! chadmasthakAlikAyAm ekAdazavarSaparyAyaH SaSThaM SaSThena anikSiptena tapaHkarmaNA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan , pUrvAnupUrva caran , grAmAnugrAmaM dravan yatraiva suMsumArapura nagaram , yauva azokavana 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ityAdi / sUtrArtha-(teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM) usa kAla meM aura usa samaya meM (goyamA) he gautama ! (ahaM) maiM (chAumastha kAliyassa ekArasavAsapariyAe' chadmasthAvasthA meM thA aura dIkSA liye 11 varSa hue the / (chaThe chaTheNaM aNikkhitteNaM tavokammeNaM saMjameNaM tavasA appANaM bhAve mANe) niraMtara cha? chaTakI tapasyA se aura saMyama se AtmAko bhAvita karatA huA mai (puvvANupuci caramANe) tIrthaMkara paramparAke anusAra calatA ( gAmAnugAmaM dUijjamANe) eka grAmase dUsare grAmameM vihAra karatA2 (jeNeva suMsumArapure nayare jeNeva asoyavaNasaMDe ujANe, 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tyAha sUtrAtha' (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM) te Ne bhane ta samaye, (goyamA !) 3 gautama! (ahaM) hu (chAumatthakAliyassa ekArasavAsapariyAe) chasthAvasthAmA hato, bhane dIkSA dIghAne 11 varSa 5sAra 14 gayA tai (chaThaM chaTeNaM aNikkhitteNaM tavokammeNaM saMjameNaM tavasA appANaM bhAbemANe) niraMtara cha?ne pAraNe chanI ta5syAthI mane saMyamayI mAmAne bhAvita 42to ? (puvANupuci caramANe) tI 42 52-52 // pramANe yAsato to. (gAmAnugAma dUijjamANe) me4 miyA bhii|| vi.2 42 / / 42ta(jeNeva susumArapure nayare jeNeva asoyavaNasaMDe ujjANe zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za. 3 u. 2 sU.4 camarendrasyotpAtakriyAnirUpaNam 377 khaNDamudyAnam yauva pRthivIzilApaTTakaH, tatraiva upAgacchAmi upagatya azokavarapAdapasya adhaH pRthivI zilApaTTa ke aSTamabhaktaM parigRhNAmi, dvau api pAdau saMhRtya pralambitapANiH, ekapudgalaniviSTadRSTiH animiSitanayanaH, ISat prAgbhAragatena kAyena yathA praNihitaiH gAtraiH sarvendriyaiH guptaH: ekarAtrikI mahApratimAm upasaMpadha vihraami| jeNeva asoyavarapAyave) jahAM suMsumArapura nagara thA, jahAM azokavana khaMDa udyAna thA, jahAM azoka kA zreSTha vRkSa thA (jeNeva puDhavIsilApaTTao) jahAM pRthivI zilA paTTaka thA, (teNeva uvAgacchAmi) vahIM para AyA / (uvAgacchittA) vahAM Akarake (azokavarapAyavassa heDA) azokavRkSake nIce maine (puDhavIsilAvaTTayaMsi ) pRthivI zilApaTTaka para khaDe hokara (aTThamabhattaM parigihAmi) aTThamakA tapa dhAraNa kiyA (do vi pAe sAha) donoM pairoM ko maiMne usa samaya ApasameM saMkucita kara liyA thA (vagdhAriyapANI) tathA donoM hAtha nIce laTake huve the (eka poggalaniviThThadiTThI) mAtra eka pudgala ke Upara ho dRSTiko nizcala kI thI, (aNimisaNayaNe) nimeSa rahita netra the (IsiMpanbhAra gaeNaM kAraNaM) zarIra AgekI ora jhukA havA thA (ahA paNihiehi gattehiM, savvediehiM guttehiM) zarIrake samasta avayava nizcala the, samasta indriyoM gupta thIM. aisA hokara maiMne (egarAiyaM mahApaDimaM upasaMpajjettANaM viharAmi) ekarAtri kI pramANavAlI mahApratimA ko dhAraNa kiyA / jeNeva asoyavarapAyave) nyA susubhA252 nA tu, yA bhavana nAmanA dhAna hato orii anu zreSTha vRkSa tu, (jeNeva puDhavIsilApaTTao) yA pRthvI zikSA 54 hatA, (teNeva uvAgacchAmi) tyA mAvI paaNcy|. (uvAgacchittA) tyai orva (azokavarapAyavassa heTA) meM vRkSanI nIye (puDhavIsilAvaTTayaMsi) pRthvI zikSA paTTa4 52 mA 2hIne (aTThamabhattaM parigihAmi) sahabharnu tapa dhAraNa yu: (do vi pAe sAhaTTa) tyAre meM manne pAne me malon sA2 Daln utA (vagdhAriyapANI) bhaa2| mannAthanIya 84tA tA (ekapoggalaniviTThadiTTI) me 4 pusa 52 draSTi nizvata 43rI tI, (aNimisaNayaNe)bhArI mAmA maniSa (54ArAthI 2Dita) tI, (isi pabbhAragaeNaM kAraNaM) zarIranI sAnI mANase name tu (ahApaNihiehiM gattehiM, savvediehiM guttehi) shriirn| saghai aqyve| nizvara tai mane samasta dhandriya zusa tI. (egarAiyaM mahApaDimaM upasaMpajjettANaM viharAmi) mA zata meM ye 4 2.trinA prabhAvAmA maDApratimA mI42 42rI. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 bhagavatI sUtre TIkA - bhagavato mahAvIrasya gautamamprati bAlatapasvinaH pUraNasya tapaH prabhAveNa camarendrarUpeNa camaracaJzcArAjadhAnyAm upapAtakAraNavaktavyatA~ pratipAdayitumAha- 'te-' ityAdi / 'goyamA' ! he gautama! 'teNaM kALeNaM, teNaM samaraNaM' tasmin kAle tasmin samaye khalu aham 'chaumatthakAliAe' chadmastha kAlikAyAm chadmasthakAlaeva chadmasthakAlikA tasyAM chadmasthAvasthAyAmityarthaH ' ekArasavAsapariyAe ' ekAdazavarSaparyAyAm ekAdazavarSANi paryAyaH sAdhuparyAyaH yasyAM sA tAdRzyAm etAvatA yasyAmavasthAyAM yasya dIkSAyA ekAdaza varSANi vyatItAni, etAdRzyAM chadmasthAvasthAyAmityarthaH ' cha chaTTeNaM' SaSTha SaSThena 'aNikkhiteNaM' anikSiptena nirantareNa 'tavokammeNaM' tapaHkarmaNA 'saMjameNaM' saMyamena 'tavasA appANaM bhAve mANe' tapasA ca AtmAnaM bhAvayan 'puntrANupuvi' pUrvAnupUrvI pUrvAnum pUrvyA pUrvatIrthaGkaraparamparAnusAreNa 'caramANe' caran virahana 'gAmANugAmaM' TIkArtha- gautama se bhagavAna mahAvIra bAlatapasvI pUraNakI camaracaMcA rAjadhAnI meM camarendrarUpa se utpatti honeke kAraNa kI baktavyatA kA pratipAdana karaneke liye saba se pahile ve unase apanA vRttAnta prakaTa karate haiM- ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ityAdi / 'goyamA' he gautama! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usakAla aura usa samaya meM jaba ki 'ahaM' maiM 'ekkArasapariyAe ' gyAraha 11 varSa kI dIkSA paryAyavAlI ' chaumatthakAliyAe' chadmasthAvasthA meM thA - aura usa samaya 'chaTTha chaTTeNaM aNikkhitteNaM aNikkhitteNaM' nirantara - antara se rahita cha- chaDake 'tavokammeNaM' tapaH karmase 'saMjameNaM' saMyama seindriya saMyama aura prANi saMyamase evaM 'tavasA' tapasyA se 'appANaM' AtmAko 'bhAve mANe ' bhAvita karatA huA maiM ' puvvANupuvi' pUrva TIkA-khAla tapasvI pUraNa camaracacA rAjadhAnImAM indra tarIke kevI rIte utpanna thAya che, te vAta gautamane samajAvavA mATe pahelAM te potAnI chadmasthAvasthAnA eka prasaMga uDe che - (goyamA !) he gautama! ( teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM) atyAre ne asauMganI vAta ur3I rahyo chu te prasaMga bhanyo tyAre, (ahaM chAumatthakAliyassa ekAravAsapariyAra) Du chadmastha avasthAmAM to ane meM avrajyA sIdhAne 11 varSa vyatIta tha gayAM itAM. ane te samaye huM (chaTTachaTTaNaM aNikkhitteNaM) niraMtara chaTTane cAraze chaTTainA (tavokammeNaM) tapaH urbha thI (saMjameNaM) tathA saMyubhathI indriya saMyama ane ANi saMyamatha bhane (tavasA ) dayasyAthI ( appANaM bhAvemANe) AtmAne lAvita urte| zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prameyacandrikATIkA za.3u.2 mU.4 camarendrasyotpAtakriyAnirUpaNam 379 grAmAnugrAmam grAmAd grAmAntaraM 'dRijjamANe' dravan gacchan 'jeNeva' yatraiva 'musumArapure' susumAra puram , 'nayare' nagaram 'jeNeca' yatraiva yasminneva sthAne 'asoyavaNasaMDe' azokavanaSaNDaH tannAmakam 'ujjANe' udyAnam , 'jeNeva' yatraiva yasmineva sthale 'asoyavarapAyave' azokavarapAdapaH zreSThAzokavRkSaH 'jeNeva' yatraiva puDhavIsilApaTTao' pRthivIzilApaTTakaH 'teNeva' tatraiva 'uvAgacchAmi' upAgacchAmi ahaM samAgataH 'asogavarapAyavassa' azokavarapAdaSasya 'heTTA' adhastale 'puDhavIsilAvaTTayaMsi' pRthivIzilApaTTake-pRthivI zilApaTTakopari 'aTThamabhattaM' aSTamabhaktam 'parigiNhAmi' parigRhNAmi parigRhItavAn , upayuktatapazcaraNamakAramAha-'do vi pAe' dvau api pAdau 'sAhaTTa' saMhatya saMkocya "vagdhAriyapANo' pralambitapANiH dezItIrthakara paramparAke anusAra 'caramANe' calatA huA 'gAmANugAmaM dU. ijjamANe' evaM eka grAmase dUsare grAmameM vicaratA2 'jeNeva suMsumAra pure nayare' jahAM suMsumArapura nagara thA usameM bhI 'jeNeva asoyavaNasaMDe' jahA~ azoka vanakhaMDa nAmakA 'ujANe' udyAna thA-usameM bhI 'jeNeva' jahAM para 'asoyavarapAyave' azokako vRkSa thA aura 'jeNeva' jahAM para (puDhavIsilA paTTao) pRthivI zilA paTTaka thA 'teNeva uvAgacchAmi' vahAM para AyA / 'uvAgacchittA' vahAM Akarake 'asoyavara. pAyavassa heTA' azokavRkSake nIce 'puDhavI silAvaTTayaMsi' pUthivIzilApaTTaka ke Upara 'aTThamabhattaM' aSTamabhaktako tIna upavAsa ko maine 'parigiNhAmi' dhAraNa kiyaa| 'do vi pAe sAhaTTa' donoM pairoM ko saMkoca karake-arthAt cAra aMgula ke vyavadhAna se 'vagdhAriyapANo' donoM hAthoM ko nIce pasAra karake arthAt donoM hAthoM ko nIce laTakA karake (puvANupubdhi caramANe) tI 42 52-52 // anusAra viyarato to. (gAmANugAma dUijjamANe) // rIte 55 4 gAmathI ? ma vi.2 42tai 42di (jaNeva suMsumArapure nayare) yAM susubhArapura nAmarnu na tu tyA pakSyA. (jeNeva asoyavaNasaMDe ujjANe) te nAbhA sAveta. ma manAmanA udhAnamA (jeNeva asoyavarapAyave) nyai zreSTha mA vRkSa hetu, (jeNeva puDhavIsilApaTTao) te mI vRkSanI nAye yA pRthvI zikhA 544 hetu (teNeva uvAgacchAmi) tyAMgayo (uvAgacchittA) tyA dhana (asoyavarapAyavassa heTThA) azA vRkSanI nIye (puDhavIsilAvaTTayaMsi) bhAve vAzimA 544 52 9 (aTThamabhattaM parigiNhAmi) abha (ay S4vAsa)nI tapasyA zane se yo. (do vi pAe sAhaTTa) meM bhaa2| manne zrI bhagavatI sUtraH 3 Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - 380 bhagavatIsUtre yo'yaM zabdaH caturaGgalavyavadhAnena bhalambitabhujaH san 'egapoggalaniviTThadiTTI' ekapudgalaniviSTadRSTiH, ekapudgalopari sthApitanyanaH aNimisaNayaNe' animiSanayanaH palakapAtarahitecakSuH, ninimeSadRSTi ritiyAvat 'IsiM pabbhAraNaeNaM' ISatpAgbhAranatena ISat-alpam prAgbhAranatena-agrato bhArAvanatena namrIbhUtena 'kAeNaM- kAyena zarIreNa 'ahApaNihiehiM' yathApraNihitaiH yathA'vasthitaiH nizcalaiH 'gahi' gAtraiH zarirAvayavaiH 'savveM diehiM' sarvendriyaiH 'gutte, guptaH san aham 'egarAiaM' ekarAtrikIm ekarAtrimAtraM 'mahApaDima' mahApatimAm dvAdazakI bhikSupatimAm 'upasaMpajettA' upasaMpadya svIkRtya viharAmi tiSThAmi ||muu04|| mUlam-teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM, camaracaMcArAyahANI aNiMdA, apurohiA, yAvi hotthA, taeNaM se pUraNe bAlatavassI bahupaDipuNNAI duvAlasavAsAiM pariyAgaM pAuNittA mAsiAe saMlehaNAe attANaM jasettA sahi bhattAiM aNasaNAe chedettA kAlamAse kAlaM kiccA camaracaMcAe rAyahANIe uva'vagdhAriyapANo' yaha dezIya zabda hai 'egapuggalanividvadiTThI' tathA eka pudgala ke Upara dRSTi ko jamA karake 'aNimisaNayaNe' ninimeSa dRSTi vAle bane hue maiMne 'IsiM panbhAragaeNaM kAraNa' thor3A sA Age kI ora zarIra ko jhukAkara 'ahApaNiehiM gaeIi' samasta nizcala avayavoM se viziSTa hokara 'sadiehi gutte' tathA samasta indriyoM ko unake vyApAroM se nirodha karake unase surakSita hokara 'egarAiyaM mahApaDimaM' ekarAtri pramANavAlI 12vIM bhikSupratimA ko uvasaMpajjettANaM viharAmi' dhAraNa kiyA // sU0 4 // pagane me maladra pAse 2rAbhAna (vagdhAriyapANo) bhanne 14 satatA rAbhAna (egapuggalanividihI aNimisaNayaNe) animeSa namare me punI ta23 niya STi sabhIna (IsipabbhAragaeNaM kAraNa) zarIrane se manA mANu sutu rAbhAna (ahApaNiehiM gaehi) samasta avayavona nizA rAbhAna (savvediehiM gutte) samasta ndriyAnI pravRttiyo yamApI dhana-guptendriya manAna (egarAiyaM mahApaDima) me rAtrinI mahiAvANI 12bhI bhikSupratibhAnI (upasaMpajjettANaM viharAmi) ArAdhanA karavA mAMDI. ke sU0 4 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.2 sU. 5 camarendrasyotpAtakriyAnirUpaNam 381 vAyasabhAe jAva-iMdattAe uvavaNNe, taeNaM se camare asuriMde, asurarAyA ahuNovavanne paMcavihAe pajattIe pajjattibhAvaM gacchai, taM jahA-AhArapajjattIe, jAva-bhAsa-maNapajattIe, taeNaM se camare asuriMde, asurarAyA paMcavihAe pajjattIe pajjattibhAvaM gae samANe uDUM vIsasAe, ohiNA Abhoei jAvasohammo kappo, pAsaiya tattha sakaM deviMda, devarAyaM, maghavaM, pAkasAsaNaM, sayakaDaM, sahassakkhaM, vajjapANiM, puraMdaraM, jAva-dasa disAo ujjovemANaM, pabhAsemANaM sohamme kappe, sohamme varDisae vimANe sakasi sIhAsaNaMsi, jAva-divAI bhogabhogAI bhuMjamANaM pAsai, imeyArUve ajjhathie, ciMtie, patthie, maNogae saMkappe samupajjitthA-kesaNaM esa apasthiapatthae, duraMtapaMtalakkhaNe, hirisiriparivajjie, hINapuNNacAuddase jaM NaM mamaM imAe eyArUvAe divAe devaDDIe, jAva-divve devANubhAve laddhe, patte abhisamaNNAgae uppiM appussue divvAiM bhogabhogAiM bhuMjamANe viharai, evaM saMpehei, saMpehittA sAmANia parisovavannae deve sadAvei, evaM vayAsI kesa NaM esa devANuppiyA ! apatthiapatthae, jAva-bhuMjamANe viharai ? taeNaM te sAmANiaparisovavannagA devA camareNaM asuriMdeNaM asuraraNNA evaM vuttA samANA haTTa-tuTa jAva-hayahiyayA karayala pariggahiaM dasanahaM sirasAvattaM matthae, aMjaliM kaTu jaeNaM, vijaeNaM, vaddhAveMti, evaM vayAsI-esa NaM devANuppiyA ! sakkedevide, devarAyA jAva-viharai // sU0 5 // zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 bhagavatIsage chAyA--tasmin kAle, tasmin samaye camaracaJcArAjadhAnI anindrA, apurohitA cApi AsIt tataH sa pUraNo bAlatapasvI, bahupratipUrNAni dvAdazavarSANi paryAya pAlayitvA mAsikyA saMlekhanayA AtmAnaM jUSitvA SaSThiM bhaktAni anazanena chitvA kAlamAse kAlaM kRtvA camaracazcAyA rAjadhAnyAH upapAnasabhAyAm yAvatindratayA upapannaH, tataH sa camaro'surendraH, asurarAjaH adhunopapanna: (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM) ityAdi / sUtrArtha-(teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM) usa kAla aura usa samaya meM (camaracaMcArAyahANI) camaracaMcA nAmakI rAjadhAnI (aNidA) vinA indra ke thI (apurohiyA yAvi hotthA) aura vinA purohita ke bhI thI (taeNaM se pUraNe bAlatavassI) vaha bAlatapasvI pUraNa (bahupaDipuNNAI duvAlasavAsAI) ThIka 12 bAraha varSataka (pariyAgaM pAuNittA) dAnAmA pravrajyA paryAya ko pAlana karake (mAsiyAe) eka mAsa kI (saMlehaNAe) saMlekhanA se (attANaM jUsettA) svayaM AtmA ko yukta kara ke (sahi bhattAiM aNasaNAe chedettA) evaM anazanatapa dvArA 60 bhaktoM kA chedana karake (kAlamAse kAlaM kiccA) kAla avasara kAla karake (camaracaMcAe rAyahANIe) camaracaMcArAjadhAnI kI (uvavAya sabhAe) upapAta sabhA meM (jAva iMdattAe uvavanne) yAvat indrako paryAya se utpanna huaa| (taeNaM se asuriMde asurarAyA camare ahuNovavanne paMcavihAe pajattIe pajjattibhAvaM gacchaI) asurendra asurarAja usa tAje utpanna hue camarane (teNaM kANaMle teNaM samaeNaM) tyAha sUtrAtha-(teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM) te Ne bhane te samaye (camaracaMcA rAyahANI) yabharayA nAmanI ghAnI (arNidA apurohiyA yAvi hotthA) dhundra mane pulita vinAnI tI. (taeNaM se pUraNe bAlatavassA) te mAlatapasvI 529 (bahu paDipuNNAI duvAlasavAsAiM) parAma2 mA2 varSa sudhA (pariyAgaM pAuNittA) hAnAmA ananyA paryAyarnu pAsana zana (mAsiyAe) me bhAsanA (saMlehaNAe attANaM jUsettA) sayArAthI potAnA AtmAnuM zodhana zana (sahi bhattAiMaNasaNAe chedittA) me bhAsana Susa dvArA sAnA mAhAnI parityAga 4zana(kAlamAse kAlaM kiccA) mRtyuna masara sAvatA yama pAmIna (camaracaMcAe rAyahANIe) yabhasya yA rAdhAnAnI (uvavAyasabhAe) SunAta samAmA (jAva iMdattAe uvavanne) chandranI paryAya 5nna thayo. (taeNaM se amuriMde asurarAyA camare ahuNokvanne paMcavihAe pajjattIe pajjattibhAvaM gacchai) mA zata chandranI paryAya spanna thayeA te masurendra asurarAja camare pAMca prakAranI paryApti prApta karI ane te paryAptaka dazAthI yukata zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATokA za. 3 u.2 sU.5 camarendrasyotpAtakriyAnirUpaNam 383 paJcavidhayA paryAptyA paryAptibhAvaM gacchati, tadyathA-AhAra-paryAptyA, yAvatbhASA-manaH paryAptyA, tataH sa camaro'surendraH, asurarAjaH paJcavidhayA paryAptyA paryAptibhAva gataH san Urdhvam visrasayA avadhinA Abhogayati yAvat maudharmaH kalpaH, pazyati ca tatra zakraM, devendraM devarAjam maghavAnam, pAkazAsanam zatakratum sahasrAkSam , vajrapANim , purandaram yAvat dazadizAH udyotayantam , prabhAsayantam , saudharmakalpe saudharme'vataMsakevimAne zakre siMhAsane yAvat-divyAna bhogabhogAn bhuJjAnaM pazyati, ayam etadrUpaH AdhyAtmika pAMca prakAra kI paryAptiyoM dvArA paryAptakabhAva ko prApta kiyaa| (taMjahA) ve pAMca prakAra kI paryAptiyAM isa prakAra se hai-(AhArapajattIe, jAva bhAsamaNapajattIe) AhAraparyApti yAvata bhASAparyApti, mnHpryaapti| ina pAMca paryAsiyoM se paryApta hone ke sAtha hI (uDa vIsasAe ohiNA Abhoei) usane UMce kI ora svAbhAvikarUpa se apane avadhijJAna ke dvArA dekhA (jAva sohammo) yAvat saudhrmsvrgtk| (tattha) usa saudharmakalpameM usane (saka) zakra, (deviMda) devo ke indra, (devarAya) devoM ke rAjA (maghavaM) maghavA (pAkasAsaNaM) pAkazAsana (sayakauM) zatakratu (sahassakkhaM) sahasrAkSa (vajjapANi) vajrapANi (puraMdaraM) purandara ko (pAsai) dekhaa| indra ko kisa sthiti meM dekhA-isa bAta ko prakaTa karate hue sUtrakAra kahate haiM ki-(jAva dasadisAo ujjovemANaM pabhAsemANe sohammekappe, sohamme vaDisae vimANe, sakasi sIhAsaNasi jAva divvAI bhogabhogAiM bhuMjamANaM pAsai) bhanyo (taMjahA) te pAya pattiyo nAthe prabhArI cha (AhArajjattIe jAva bhAsa maNapajjattIe) sAhAra pAstithI 23 OMzana bhASApati bhane manAsti sudhAnI pAMce paryApti A pramANe paryAptiyonI prAptithI paryApta banelA te camarendra (uDa vIsasAe ohiNA Abhoei) pAtAnA avadhijJAnayI svA4i zete 4 ye jaya (jAva sohammo) sodhabhava sudhA tethe bhavadhijJAnathAlaya (tattha) tAte saudhama vomai (sakaM devidaM devarAyaM madhavaM pAkasAsaNaM sayakkauM sahassakkha vajjapANi puraMdaraM pAsai) devendra, devAsa, bhadhavA (madha 52 4AbhU rAmanAra), pAzAsana (jenI AjJA baLavAnamAM baLavAna zatru para paNa cAle che), zatakatu, sahasAkSa, vajApANi (DAyama 44tal), pu242, (masu2 mahinA nagarAno vinAza zana liyo. (jAvadasa disAo ujjovemANaM pabhAsemANaM sohamme kappe, sohamme vaDisae vimANe, sakaMsi sIhAsaNaMsi jAva divvAiMbhogabhogAiMbhuMjamANaM pAsai) samaye 23 potAnA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 bhagavatIsUtre cintitaH prArthitaH manogataH saMkalpaH samudapadyata-kaH sa eSaH amArthita pArthaka: durantapAntalakSaNaH hIzrIparivarjitaH, hInapuNyacAturdazo yad mama asyAm etadrUpAyAm divyAyAM devaddhauM, yAvat divye devAnubhAve labdhe, prApte abhisamanvAgate upari alpautsukyo divyAna bhogabhogAn bhuJjAno viharati, evaM usa samaya baha purandara-zaka apanI prabhAse yAvat dazoM dizAoMko udyotayukta aura prabhA se yukta kara rahA thaa| saudharmakalpa meM saudharmAvataMsaka vimAna meM zakra nAmaka siMhAsana para baiTha kara yAvat divya bhogane yogya bhogoM ko vaha bhoga rahA thA- aisI sthiti se yukta indra ko usane dekhA / usako usa prakAra se dekhakara usa camara ko (imeyArUve) isa prakAra kA (ajjhathie) AdhyAtmika (ciMtie) cintita (pasthie) prArthita (maNogae) manogata (saMkappe) saMkalpa (samuppanjitthA) utpanna huA (kesa NaM esa apatthiyapatthae) are ! yaha kauna hai jo aprArthita-mRtyu kI cAhanAvAlA banA huA hai (duraMtapaMlatakkhaNe) jisake bilakula kharAba nikRSTa-lakSaNa haiN| (hirisiriparivajie) lajjA aura zobhA se jo rahita hai| (hINapuNNacauddase) puNya hIna caturdazI ke dina jisakA janma huaa| (jaM mamaM imAe ethArUvAe divvAe devaDDIe) jo mere pAsa yaha isa prakAra kI divya devarddhi ke hone para tathA (jAva divve devANubhAve laddhe patte abhisamaNNAgae) yAvat divya devAnubhAva ke labdha, prApta evaM abhisamanvAgata hone para bhI (umpi) tejanI cAre dizAone dedIpyamAna tathA prabhAyukata karI rahyo hato. ane saudharmakalapamAM saudharmAvata saka nAmanA vimAnamAM zaka nAmanA siMhAsana para besIne divya bhege bhegapto to. tene 752 yA pramANunI tamannane yamarendranA manamA (imeyArUve) mA prazna (ajjhathie) pyAmira, (ciMtie) (AFFtata, (patthie) prArthita (ma. Nogae) bhAgata (saMkappe samuppajjitthA) 2465 85-na thayo-(kesa NaM esa apathiyapatthae) mA che rene bharavAnI 42ch| 24 che! (duraMtapaMtalakkhaNe) Rai sakSamilala mama cha, (hiri siri parivajjie) Raerl ane. samAthI 2hita cha, ( hINapuNNacAuddase ) ma puSyahIna yodazane hise thayo cha, (jaM mamaM imAe eyArUvAe divvAe devaDIe) bhArI pAse 2 // 542nI hivya hepaddhi 3 chatai, (jAva dive devANubhAve ladhdhe patte abhisamaNNAgae) tathA meM divya devaprabhAva labdha, prApta ane samanvAgata karyA chatAM paNa (3) je mArA karatAM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za. 3 u.2 sU. 5 camarendrasyotpAtakriyAnirUpaNam 385 saMprekSate, saMpekSya sAmAnikaparSadupapannakAna devAn zabdayati, evam avAdIkaH sa eSaH devAnumiyAH ? apArthitaprArthakaH yAvata-bhuJjAno viharati ? tataste sAmAnikaparSadupapannakA devAzcamareNa asurendreNa asurarAjena evamuktAH santaH hRSTa-tuSTAH yAvat-hRtahRdayAH karatalaparigRhItaM dazanakha zIrSAvarta mastake mere Upara hokara (appussue divvAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharai) zAnti ke sAtha divya bhogane yogya bhogoM ko bhogatA huA Anandamagna banA hai (evaM saMpeheha) isa prakAra usa camara ne vicAra kiyaa| (saMhitA) aisA vicAra karake (sAmANiyaparisovavannae deve saddAveha) usane sAmAnika pariSadA meM utpanna hue devoMko bulAyA (evaM vayAsI) bulAkara unase aisA kahA-(devANuppiyA!) he devAnupriyo ! (apatthapatthiya jAva bhuMjamANe kesa NaM esa viharaha) hameM yaha to batAoki yaha mRtyukI AkAMkSA vAlA yAvat divya bhogane yogya bhogoMko bhoganevAlA kauna hai ? [taeNaM te sAmANiya parisovavannagA devA camareNaM asuriMdeNaM asuraraNNA evaM dhuttA samANA haTTa tuTTha jAva hayahiyayA karatalapariggahiyaM dasanahaM sirasAvattayaM matthae aMjaliM ktttth| isa prakArase asurendra asurarAjacamarake dvArA kahe gaye una sAmAnika pariSadA meM utpanna hue sAmAnika devaune, harSita evaM santuSTa yAvat hRtahRdaya vAle hokara, dono hAthoMko joDate hue dasoM nakhoM aye sthAne (appussue divAI bhogabhogAI muMjamANe viharai) 2DIne zAntithA te hiya lAgAne mAgavI zo cha ? mane merIta mAnabhana mana cha ? (evaM saMpehei) yamarendra me pramANe viyA2 4ye. (saMpehittA) me| viyA2 rIne (sAmANiya parisovavannae deve sadAvei) te sAmAni pariSahAmA -thye| devane mAtAcyA meTa sAmAni vAna mAyA. (evaM vayAsI) mane tebhane mA pramANe yu-(devANuppiyA!) devAnupriyo ! [apatthapatthiya jAva bhujamANe ke saNaM esa viharai] bhane me to matAvA bhAtanI 2chApAgA [yAvat ] hiya logona sonA aura cha ? [taeNaM te sAmANiyaparisovavanagA devA camareNaM asurideNaM asuraraNNA evaMvuttA samANA haha tuTTha jAva hayahiyayA karatalapariggahiyaM dasanahaM sirasAvattayaM matthae aMjali kaTTha nyAre masurendra msu22|04 yabhara dvArA sAmAnika devene A pramANe pUchavAmAM AvyuM tyAre temanA hRdayamAM harSa ane saMtoSa thayo. temanuM hRdaya AnaMdathI nAcI uThayuM. ane hAthanA dase nakha eka bIjAne sparza zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre aJjaliM kRtvA, jayena, vijayena vardhApayanti evam avAdiSuH-eSa devAnupriyAH ! zakro devendro devarAjaH, yAvata-viharati // mU0 5 // TIkA-'teNaM kAleNaM teNe samaeNaM' tasmina kAle tasmin samaye khalu camaracazcA 'rAyahANI' rAjadhAnI 'ajiMdA' anindrA indrarahitA 'apurohiA' apurohitA 'yAvi hotthA' cApi abhavat jAtA 'taeNaM se' tataH khalu tadanantaram kila sa pUrvoktaH pUraNo 'vAlatavassI' bAlatapasvI 'bahupaDipuNNai" bahupratipUrNANi sampUrNAni 'duvAlasavAsAI' dvAdazavarSANi 'pariyAgaM' paryAyaM dAnAmA pravrajyAparyAya pAuNittA' pAlayitvA 'mAsiAe' mAsikyA ekamAse niSpadyamAnayA 'salehaNAe' saMlekhanayA 'attANa' AtmAnaM 'jUsettA' jUpitvA ko Apasa meM milA karake, aMjali banAkara use mastaka para rakhate hue (jae NaM vijaeNaM vaddhAveMti) usa camarako jaya vijaya zabdoccAraNapUrvaka pahile vadhAyA / pazcAt unhoMne usase (evaM vayAsI) aisA kahA-(esa NaM devANuppiyA! sakke deviMde devarAyA jAva viharai) he devAnupriya ! yaha devendra devarAja zakra hai aura yAvat nirbhaya divya bhogoMko bhogatA huA Anandake sAtha apanA samaya vyatIta kara rahA hai| TIkArtha-teNaM kAleNaM teNe samaeNaM' usa kAla aura usa samaya meM 'camaracaMcArAyahANI' camaracaMcA nAmakI rAjadhAnI 'ajiMdA' indra se rahita thI 'apurohiyA yAvi hotthA' aura purohita se bhI rahita thI / 'taeNaM' isake bAda se pUraNe bAlatavassI' vaha pUraNa bAla tapasvI 'vahupayipuNNAI duvAlasavAsAI' bahupratipUrNa-pUre2 bAraha varSe taka 'pariyAgaM' dAnAmA pravrajyA paryAya ko 'pAuNittA' pAlana karake mevI zata bhanna sAtha hIna, masine bharata: 52 rAbhAna [jaeNaM vijaeNaM vAtitamote yamarendrane gayano 48 dhAvyA. tyArA te sAmAni vAme tene [evaM kyAsI] mA prabhArI adhu-[esa NaM devANuppiyA ! sakke deviMde devarAyA jAva viharahAivAnupriya! seto hevendra devarA za cha. tamA hivya sAgAne bhAgavatA Ana dathI temane samaya vyatIta karI rahyA che, artha-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' te je bhane ta samaye 'camaracaMcA rAyahANI' yamasya yA AnAna (asumArAnI pAnI) 'aNiMdA apurohiyA yAvi hotthA' candra bhane puDitathA rAhata tI 'taeNaM se pUraNe bAlatavassI' tyA2 mAha te mAta52vI para 'bahuvaDipuNNAI duvAlasavAsAI' 52 // mAra varSa sudhI 'pariyAgaM' nAma yA paryAyana pAuNittA' pAsanazana 'masiyAe saMlehaNAe' zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u. 2 sU. 5 camarendrasyotpAtakriyAnirUpaNam 387 sevitvA 'sahi bhattAI aNasaNAe chedettA' SaSTiM bhaktAni anazanena chitvA 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlAvasare kAlaM kRtvA 'camaracaMcAe rAyahANIe' camaracaJcAyAM rAjadhAnyAm 'uvavAya sabhAe' upapAta sabhAyAm 'jAvaiMdattAe' yAvat-indratvena ' uvavaNNe' upapannaH, yAvatpadena 'devasayaNijjasi, devadUsaMtarie-aMgulassa asaMkhejabhAgamettIe ogAhaNAe camaracaMcAyAe deviMda virahakAlasamayaMsi camare'tti, devazayanIye devadRSyAntarite aGgalasya asaMkhyeya bhAgamAtrayA avagAhanayA camaracaJcAyAM devendracirahakAlasamaye camaraH camarendratvena samutpanna iti saMgrAhyam, 'taeNaM se camare ' tataH khalu sa camaraH 'asuriMde' asurendraH 'asurarAyA' asurarAjaH 'ahuNocavanne' adhunopapannaH tA'mAsiyAe saMlehaNAe' eka mAsa kI pramANavAlI saMlekhanA dvArA 'attANaM jUsettA' apanI AtmAse sevita karake 'sarhi bhattAI' evaM sATha bhaktoMkA 'aNasaNAe chedittA' anazana dvArA chedana karake 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAla avasara kAlakarake 'camaracaMcAe rAyahANIe' camaracacA nAmakI rAjadhAnImeM 'uvavAyasabhAe' upapAtasabhAmeM 'jAva' yAvat 'iMdattAe uvavaNNe' indrakI paryAyase utpanna huaa| yahAM jo yAvatpada AyA hai usase 'devasayaNijaMsi devasaMtarie aMgulassa asaMkhejabhAgamettAe ogAhaNAe camaracaMcAyAe deviMdavirahakAlasamayasi camaretti' isa pAThakA grahaNa huA / arthAta devazayyAmeM utpanna huve / 'taeNaM se camare' camarendrakI paryAya se utpanna huA vaha 'asuriMde' asurendra 'asurarAyA' asurarAja 'ahuNovavanne' me bhAsanA sayArAthA 'attANaM jUsettA' pAtAnA mAmAnI zuddhi 43rI, 'saDhi bhattAI aNasaNAe chedittA' pAhapopazamana sNthaa| 62bhiyAna tabhaNe vIsa divasanA anazana dvArA 60 TANAnA bhejanane parityAga kayo hato. A rIte trIsa divasanA upavAsa uzane 'kAlamAse kAlaM kiccA' Nane avasa2 mAvatA // 4rIna 'camaracaMcAe rAyahANIe' tI yamasya yA pAnImA 'uvavAyasabhAe' S5pAta samAmA 'jAva iMdattAe uvavaNNe' chandranI paryAya utpanna pyA. mI 2 'yAvat' 54 mAvyu cha tethI mA sUtrA8 a65 42rAyo che-'devasayaNijjaMsi devadUsaMtarie aMgulassa asaMkhejabhAgamettIe ogAhaNAe camaracaMcAe deviMdavirahakAlasamayaMsi camare tti' eTale ke te devazayAmAM utpanna thayA. 'taeNaM se camare asuriMde asurAyA' yabharendranI pAye Surd ye me masurendra masu22104 yabha2 'ahuNovavanne' / samaye 'paMca vihAe' pAMya 52nI zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 bhagavatIsUtre kAlikasamutpanna eva 'paMcavihAe' paJcavidhayA pazcapakArikayA 'pajjattIe' paryAptyA pUrvoktarUpayA 'pajjattibhAvaM' paryAptidharma 'gacchai' gacchati prApnoti 'taM jahA' tadyathA-'AhArapajattIe' AhAraparyAptyA 'jAva bhAsa-maNapajjattIe' yAvat-bhASA manaH paryAptyA' yAvatkaraNAt 'zarIra paryAptyA, indriya paryAptyAH Ana-prANaparyAptyA iti saMgrAhyam 'taeNaM se camare ' tataH khalu sa camaraH 'amuriMde asurarAyA' asurendraH asurarAjaH 'paMcavihAe' paJcavidhayA 'pajjattIe' paryAptyA 'pajjattibhAvaM ' paryAptibhAvaM 'gae samANe' gataH san prApto bhUtvA 'u vIsasAe ohiNA AbhoeI' Urdhva visrasayA svAbhAvikena ava. dhinA avadhijJAnena Abhogayati pazyati 'jAva-sohamme kappe' yAvat sau usI samayameM 'paMcavihAe' pAMca prakAra kI 'pajjattIe' paryAptiyoMse 'pajattibhAvaM gacchaI' paryAptibhAvako prApta ho gyaa| 'taM jahA' jina pAMca prakArakI paryAptiyoM se yaha prayAsibhAva ko prApta huA-sUtrakAra unhIM paryAptiyoMko prakaTa karate haiM-'AhAra pajjattIe' AhAra paryApti 'jAva' yAvata 'bhAsamaNapajjattIe' bhASAparyApti, manaH paryApti. ina paryAptiyoM se vaha paryAsibhAva ko prApta huA / yahA~ 'yAvat' zabdase 'zarIra paryApti, indriyaparyApti aura zvAsocchvAsa ina paryAptiyoMkA grahaNa kiyA gayA hai / taeNaM isa prakAra se camare asuriMde asurarAyA' vaha asurendra asurarAja camara 'paMcavihAe' ina pUrvokta svarUpavAlI pAMca prakArakI 'pajattIe' paryAptiyoMse 'pajattibhAvaM gae samANe' paryAptibhAva ko prApta hokarake 'uDa vIsasAe ohiNA Abhoei' urdhvaU~cekI ora svAbhAvika rUpa avadhijJAna se dekhane lgaa| kahAM taka dekhA to isa bAtako spaSTa karane ke liye sUtrakAra kahate haiM ki "pajjattIe' pAritA prApta prazana 'pajjattIbhAvaM gacchai' paryApta manyA taMjahA te pAya pattiyo nAthe prabhArI cha-' AhArapajjattIe jAva bhAsamaNapajjattIe' (1) mA.2 paryApti (2) zaMza2 paryApti (3) dhandriya paryApti (4) zvAsAravAsa paryApti (5) bhASAmAna pati. 'taeNaM se camare asuriMde asurarAyA' mA zate ta masurendra masu2004 yama2 'paMcavihAe pajjattIe' pAya prA2nI paryAptimAyA 'pajjatibhAvaM gae samANe' paryApta manyo. mA zata paryApta pAmatAnI sAtha / 'uDDa vIsasAe ohiNA AbhoeI' te kAmAvi te 4 bhavadhijJAnayA aya jevA mAMDyuM. teNe kayAM sudhI uce najara nAkhI te batAvavAne mATe sUrakAra kahe che. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u. 2 sU. 5 camarendrasyotpAtakriyAnirUpaNam 389 dharme kalpe saudharmakalpaparyantam 'tattha' tatra-saudharme kalpe 'pAsaiya' pazyati ca 'sakaM devidaM devarAyaM' zakraM devendra, devarAja, maghavaM, maghavAnam maghA mahAmeghAste yasya vaze santi sa maghavAn tam, 'pAka sAsaNaM' pAkazAsanam pAko balavAn zatruH taM zAstIti tam 'sayakkayaM' zata Rtum zataM kratUnAm abhigrahavizeSANAM zramaNopAsakapaJcamapatimArUpANAmbA kArtikazreSThibhavApekSayA yasya tam, 'sahassakkhaM' sahasrAkSaM sahasramaNAM yasya sa sahasrAkSaH indrasya khalu pazcazatasaMkhyAkA mantriNaH santi tadIyAnAzcAkSNA mindraprayojanavyApRtatvena indrasambandhitayA vivakSitatvAt, 'vajjapANi' vajrapANim vajra pANau yasya tam, 'puraMdare' purandaram asurAdipurANAM dAraNAt 'jAva sohamme' jahAM taka prathama kalpa saudharmakalpa hai vahAM taka dekhA 'tattha' usa saudharma devaloka meM usane kisako dekhA? to isake liye kahA gayA hai ki usane 'deviMdaM devarAyaM sakka pAsaiya' devendra devarAja zakrako dekhA 'maghavA' jisa devendra devarAja zakrake vaza meM baDe2 megha hai, 'pAkasAsaNaM' jisakA zAsana-AjJA balavAna se bhI balavAna zatru para calatI hai 'sayakaya' kArtika zreSThI ke bhavakI apekSA se jisane zramaNopAsaka paMcama pratimArUpa sau vAra paDimAko apane pahileke jIvana meM ArAdhana kiyA thA 'sahassakkhaM ' jisake eka 1 hajAra netra hai, indrake 500 maMtrI haiM ataH una sabake netra indrake kArya meM kAma Ate hai-isaliye upacArase una netroko indra ke mAna liyA jAtA hai-isa apekSA indrako 'sahasrAkSa' kahA jAtA hai| 'vajapANiM' hAthameM jisake vajra hai 'puraMdaraM' asura Adike nagaroMkA jo dAraka'jAva sohamme kappe' to bhavadhijJAnathI saudharma va sudhASTi nAbhI. tyA tethe nayu, ta nayanA sUtramA matAyuche-'devidaM devarAyaM sakaM pAsaiya' tyA tarI hevendra he12|| za nayo. zahendra bhATe nAyanAM vishess| pApA che. 'maghavA' ne zandane adhIna bhedha cha, 'pAkasAsaNaM' mavAnamA mavAna zatru52 55 rana zAsana yAle che. 'sayakkayaM' ti: zahanA apama bhale zramaNApAsa4 5yama pratibhA35 paribhAsAnu se pA2 mA2dhana yu tu, 'sahassakkhaM' reneme ne -1ndranA 500 maMtrI che. te saunAM netra IndranA kAryamAM madadarUpa bane che. tethI aupacArika rIte temanAM netrane paNa indranA netro gaNyAM che. te kAraNe zakendrane sahasrAkSa kahUla che. 'vajjapANinAthamA 11 puraMdaraM asura mAhinA nagarAnI 2 vihA24 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 bhagavatI sUtre purandarastam 'jAva - dasa disAo' yAvat dazadizAH 'ujjovemANaM' udyotayantam svatejasA prakAzayantam yAvatpadena 'dAhiNa loga hivaI, battIsa vimANasayasahassA hivaI, erAvaNavAhaNaM, suriMdaM, arayaMcaravatthagharaM, AlaiamAlamauDaM, navahema cArucitacaMcalakuMDalavilihijjamANagaDa ' ityAdi 'divveNa teSaNaM divAe aar' ityantam dakSiNArdha lokAdhipatim, dvAtriMzad vimAnazatasahasrAdhipatim dvAtriMzallakSavimAnasvAminam airAvaNavAhanam, surendram, arajo'mbaravastra " 6 " vinAza kara detA hai 'jAva dasa disAo ujjovemANaM' yAvat jo Upara, nIce evaM pUrvAdi cAra dizAoM evaM inake cAroM koNoMko apane teja se prakAzita karatA rahatA hai, 'pabhAsemANaM' prabhAyukta karatA rahatA hai. aise indra ko usane 'sohamme kappe' saudharma kalpa meM 'sohamma varDisa vimANe' saudharmAvataMsaka vimAna meM 'sakkaMsi sIhAsaNaMsa' zakra nAmaka siMhAsana para jAva divvAI bhoga bhogAI bhuMjamANaM pAsai' yAvat divya bhoga bhogate dekhA jAva dasadisAo meM jo yAvat pada AyA haiM - usase ' dAhiNaDUlogAhivaI, battIsa vimANasaya sahassAhivaI, erAvaNavAhaNaM, suriMda arayaMbaravatthagharaM, AlaiyamAlamauDaM navahemacArucittacaMcalakuMDalavilihijja mANagaMDa, ityAdi se lekara 'divya tejasA divyayA lezyayA yahAM ' takakA pATha saMgraha huA hai / ina padoM kA artha isa prakAra se hai - zakra dakSiNArdhaloka kA adhipati hai-battIsa lAkha vimAnoMkA svAmI hai, isakA vAhana airAvata hAthI hai devoMkA yaha sarvopari zAsaka hai, (nAtha 42nAro) che. 'jAva dasadisAo ujjovemANaM' ne pUrva pazcima uttara, dakSiNa, izAna, agni, naiRtya, vAyavya, uparanI ane nIcenI e dase dizAene peAtAnA tejathI aAzita 'pabhAsebhANe' bhane alAthI yukta urI rahyo che, mevA rAjendrane tethe (amarendre) 'sohamme kappe sohammavarDisae vimANe dhatyAhi' saudharma udayasAM saudharbhAvataHsa vibhAnabhAM zatru nAmanA siMhAsana para 'jAva divvAI bhoga bhogAI bhujamANaM pAsaI' hivya logono upaloga urato leyo. 'jAva dasadisAo' bhAM 'jAva' 58 vayarA' che tethI niithen| sUtrapATha zraNu urAyo che - ' dAhieDDa logAhias, battIsa vimANasayasahassA hivaI, erAvaNavAhaNaM, suriMdaM arayaMbaravatthadharaM, AlaiyamAlamauDa navahemacArucittacaMcalakuMDala vilihijja mANagaMDaM' thI bahane 'divya tejasA divyayA lezyayA' sudhInA pAI aDDANu urAyo che. yA yahonA artha nIce pramANe che. exped zakra dakSiNA lAkanA adhipati che, te 32 lAkha vimAnAnA svAmI che, airAvata hAthI tenuM vAhana che, devene te sarvopari zAsaka che, AkAzanA jevAM zreSTha vastrone te zrI bhagavatI sUtra : 3 9 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pameyacandrikA TIkA za. 3. u. 2 sU0 5 camarendrasyotpAtakriyAnirUpaNam 391 dharam, AliGgitamAlamukuTam, navahemacArucitracaJcalakuNDalavilikhyamAnagaNDam ityAdi divyena tejasA divyayA lezyayA ityantaM saMgrAhyam, 'pabhAsemANaM' prabhAsayantam taM zakra yatra yatparivaraM yatkurvANaM camaraH pazyati tatra tattat pratipAdayati- sohamme kappe' ityAdi / saudharma kalpe ' sohammavaDiMsae' saudharmA'vataMsake "bimANe vimAne 'sakka si' zakre 'sIhAsaNaMsi' siMhAsane 'jAvadivvAi' yAvad divyAn yAvat karaNAt dvAtriMzallakSavimAnAvAsAm , caturazItisahasrasaMkhyakasAmAnikadevAnAm , trayastriMzat AyastriMzakAnAM gurusthAnIyadevAnAm caturNA somAdi lokapAlAnAm saptAnIkAnAm , saptAnIkAdhipatInAm , SaT triMzatsahasrAdhikalakSatrayAtmarakSakadevAnAM saparivArANAm padmA-zivA-sevAajU-amadhA-apsarA-navamikA--rohiNI nAmAgramahiSINAm anyeSAM devAnAM arajaska tathA AkAza jaisA nirmala vara vastroMko sadA yaha pahire rahatA haiM, mAlA se yukta mukuTa ko yaha sadA mAthe para dhAraNa kiye rahatA haiM, mAno navIna hI haiM aise sundara saune ke citravicitra caMcala kuDaloM se jisake donoM kapolamaMDala calakate rahate hai, ityAdi vizeSaNoMse viziSTa indra-zaka ko usane arthAt camarendrane dekhA-yaha pATha "divya tejasA divyayA lezyayA yahAM taka grahaNa karanA cAhiye yaha bAta yahAM para Aye hue isa yAvat zabda se sUtrakArane prakaTa kI hai| tathA 'jAva divvAiM bhogabhogAI' meM jo yAvatpada AyA hai usase '32 lAkha vimAnAvAsoMkA, 84 hajAra sAmAnika devoM kA, gurusthAnIya 33 vAyastriMzaka devoMkA, cAra sAmAnika lokapAloMkA, sAta prakAra ke mainya kA, sAta senApatiyoM kA, tIna lAkha 36 hajAra AtmarakSaka devoMkA, saparivAra padmA, zivA, sevA, ajjU, sadA dhAraNa kare che, te hamezAM mALAovALA mukuTane mastaka para dhAraNa kare che, jANe ke navAM ja banAvyAM hoya evAM suvarNa nirmita citra vicitra caMcaLa kuMDaLethI jenA bhanne ta yamalI rahyA cha, tyahi vizeSAthI yuta zandrane yamarendralayo 'divya tejasA divyayA lezyayA' pAtAnA hivya tethI bhane hivya tanazyAthI se dizAmAna te dIpyamAna rI 2wo hato. tathA 'jAva divvAiM bhogabhogAI' wi mAsA 'jAva' 54thI nIyana bhAvArtha ra 4rAyo cha-"32. ma vimAnAvAsArnu, 84 hajAra sAmAnika devanuM, gurusthAnIya 33 trAyazcizaka devenuM, romAdika cAra lokapAlenuM, sAta senAonuM, sAta senApatiyonuM, 3 lAkha 36 hajAra AtmarakSaka vornu, saparivAra 18 paTTarANImAna, [pakSA, zivA, sevA, ma, mamatA, asate, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 bhagavatIsUtre devInAzcAdhipatitvaM paurapatyaM svAmitvaM bhatuM tvaM poSakatvaM kurvantam itisaMgrAhyam / taduktam-'tattha vattIsAe vimANAvAsasayasahassANaM, caurAsIe sAmANiya sAhassINaM, tAyattIsAe tAyattIsagANaM, cauNDaM logapAlANaM, sattaNhaM aNiyANaM, sattaNhaM aNiyAhibaINaM, cauNDaM caurAsINaM AyarakkhadevasAhassINaM, annesiMca bahUNaM sohammakappavAsINaM vemANiyANaMdevANaM ya devINaM ya Ahevacca kuvvemANe' ni / bhogabhogAI' bhogabhogAn 'bhuMjamANaM' bhuJjAnaM zakracaraNayugalaM nijamastakopari 'pAsai' pazyati 'pAsittA' dRSTvA ca 'imeyArUve' ayam etadUpo'gre'dhunaiva vakSyamANasvarUpaH 'ajjhathie' AdhyAtmikaH AtmagataH 'ciMtie' cintitaH cintanaviSayayIkRtaH 'patthie' prArthitaH 'kappie' kalpitaH 'maNogae' manogataH mAnasikaH 'saMkappe' saMkalpaH vicAraH 'samupajjhitthA' samudapadyata samutpannaH-tadeva darzayati 'ke sa NaM esa' kaH sa khalu eSaH 'apatthiapatthae' aprA. amalA, apsarA, navamikA, aura rohiNI ina ATha agramahiSiyoMkA tathA aura bhI anya devoMkA evaM deviyokA adhipatitva, paurapatya, svAmitva, bhartRtva, pASakatva karate hue aise indrako usa camarendrane dekhA" isa pAThakA saMgraha kiyA gayA haiM / tAtparya kahanekA yaha hai ki ina samasta pUrvokta vizeSaNoM se viziSTa indrako usa camarendra ne apane mastaka Upara caraNayugala rakhe hue dekhA / 'pAsittA' isa prakAra se indra ko apane se bar3A dekhakara-arthAt usake caraNa yugala apane mastakake Upara vihAra kara use apane Atmagaurava meM Dhema pahu~cI-ataH use 'imeyArUve' yaha agre vakSyamANa-isa tarahakA 'ajjhathie' AdhyAtmika-Atmagata, 'ciMtie' cintita cintanakA viSayabhUta, 'pathie' prArthita 'kappie' kalpita, 'maNogae' manogata-mAnasika 'saMkappe' saMkalpa-vicAra 'samupajjhitthA' utpanna huA / 'kesa navamikA ane rehiNI e ATha paTTarANIonuM ] tathA bIjA paNa ghaNuM devuM devIonuM adhipatitva, paurapatya, svAmitva, bhatRtva, ane piSakatva karatA zakrendrane teNe joyo. kahevAnuM tAtparya e che ke uparokta vizeSa vALA kendrane teNe potAnA karatAM UMce sthAna nayI. 'pAsittA' sAzata potAnA bharata 52 anna yr| sabhI melA te zakrendrane joIne-potAnA karatA UMce sthAne rahelA kendrane joIne tenuM abhimAna vAyu. tethI 'imeyArUve' tana nIya pramANe 'ajjhathie tyA mAdhyAtmi: [aatmgata], citita [cintanane viSaya banela], prArthita, kalpita, manogata mAnasika saMkalpa tpanna thayo-yabhandanA piyAra thayo ta nIyanA satrAmA matAvyu cha-'ke saNaM zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za.3 u.2 sa. 5 camarendrasyotpAtakriyAnirUpaNam 393 rthitaprArthakaH aprArthitam anabhISTa mRtyu prArthate yaH sa tathA 'duraMtapaMtalakakhaNe' durantaprAntalakSaNaH durantAni duSpariNAmAni ataM eva prAntAni azubhAni lakSaNAni cinhAni yasya sa tathA atyantanikRSTalakSaNaH 'hirisiri parivajie' hIzrIparivarjitaH tatra hIH-lajjA zrIH-zobhA tAbhyAM varjitaH sa tathA nirlajjo niHzrIkazca 'hINapuNNacAuddase' hInapuNyacAturdazaH hInAyAM puNyarUpAyAM catuIzyAM jAtaH hInapuNyacAturdazaH janmaviSaye caturdazI tithiH puNyA gaNyate sA hi atyantabhAgyazAlino janmani pUrNA bhavati, ayaMtu hInAyAM tasyAM jAto na tu pUrNAyAmata Akrozati-hINapuNyetyAdi / athavA kRSNAyAM hi caturdazyAM jAtaH cAtuI zikaH, hInaM puNyaM yasya sa hIna NaM esa' are ! vaha yaha kauna hai jo 'apatthiya patthie' apraoNrthita prArthaka-aprArthita-anabhISTa (anicchita) mRtyu kI cAhanAkA abhi. lASI ho rahA hai, 'duraMtapaMtalakkhaNe' maiM aise vyaktiko bilakula nikRSTa lakSaNoM vAlA mAnatA hUM arthAt usake ye saba cihna durantaduSpariNAmavAle aura prAnta-azubha hai-vaha 'hirisiriparivajie' hI-lajjA, zrI zobhA ina donoM se varjita banA huA hai, 'hINapuNNacAudase' hIna puNyarUpa caturdazI meM maiM samajhatA hUM usakA janma huA hai-arthAt puNyahIna caudasameM janma huA hai, janmake samaya meM caturdazI tithi puNyarUpa mAnI jAtI hai| vaha caturdazI atyanta bhAgyazAlI ke janmameM pUrNa hotI hai| parantu yaha to hInacaturdazImeM utpanna huA mAlUma detA hai-pUrNacaturdazImeM nhiiN| athavA-jo kRSNapakSakI caturdazI meM utpanna hotA hai vaha cAturdazika hai / tathA puNya esa' 13 ! // 4 cha rene 'apatthiya patthie' bharavAnI 42cha! 24 cha ? 'apatthiya patthie' bheTale "mAthita prAtha:" meTa bhaniSTa mRtyunI bhalisASA karanAre mRtyu kaIne gamatuM nathI. mATe tene aprArthita [anicchita] kahyuM che. evA tane cAhanArane "aprAti prArthaka kahe che. 'duraMtapatalakkhaNe' na samasta lakSaNe! duSpariNAmAoi mane mazuma cha. 'hiri siri parivajjie' 2 DI-caron ane. zrI sAthI 2hita cha, 'hINapuNNacauddase' bhane ma sA chetenA-bha puzya hIna yoharI yo lAgecha. yo zanA janmane puNyarUpa mAnavAmAM Avyo che. keI bhAgyazALInA janma divase ja te caudaza pUrNa hoya che. paNa ahIM te zakrendrane hIna caudaze janmelo mAnyo che-pUrNa caudaze nahIM. athavA je kRSNapakSanI caudaze janme che tene cAturdarzika (caudaziyo) kahe che. tathA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 bhagavatImatre puNyaH hInapuNyazcAsau cAturdaziko hInapuNyacAturda zikaH iti / puNyavAn hi zuklacaturdazyAM jAyate ayaM tu puNyarahitaH / 'jaM NaM' yat khalu 'mama' mama 'imAe' asyAm 'eyArUbAe' etadrUpAyAm samprati abhidhAsyamAnasvarUpAyAma 'divvAe' divyAyAm 'devaDDIe' devaddhauM devadyutau ca labdhAyAM satyAm 'jAvadivve' yAvat-divye 'devANubhAge' devAnubhAve 'laddhe patte' labdhe prApte 'abhisamaNNAgae' abhisamanvAgate paribhukte satyapi 'uppi' upari mama mastakopari caraNayugalaM nidhAya 'appussue' alpotsukAH anutkaNThaH zAnto bhUtvetyarthaH 'divbAI' divyAn 'bhogabhogAI' bhogabhogAn 'bhujamANe' bhuJjAno viharai jisakA hIna-kama haiM vaha hInapuNya hai. hinapuNyavAlA jo cAturdazika haiM vaha hInapuNyacAturdazika haiM kyoM ki puNyazAlI jIva zuklacatudazIke dina utpanna hotA hai / parantu yaha aisA nahIM hai-ataH hInapuNyacAturdazika hai / jo yaha aisA nahIM hotA to kyoM mere mastaka Upara apane pairoM ko rakhakara zAMtirUpa se divyabhogoMke bhogane meM lagA hotA / vahI bAta 'jaM NaM mamaM' ityAdi-sUtra pATha dvArA sUtrakAra pradarzita karate hai-ki vaha camareMndra apane manameM isa prakAra vicAra kara rahA hai ki maiMne yaha isa prakArakI divya devarddhi labdha kI hai prAptakI hai aura use apane bhoga ke yogya banAyA hai, yAvat divya devAnubhAva bhI labdha kiyA hai, prApta kiyA hai, aura use maiM isa samaya bhoga bhI rahA hUM-aisI merI puNya paristhiti bana rahI hai to phira yaha kauna haiM jo 'appasmae' niHzaMka hokara 'uppi' mere mastaka para apane donoM pairoMko jamAkara divya bhogoMke bhoganemeM jenuM puNya nyUna che tene hanapuNya kahe che. A rIte hanapuNyavALA cAturdazikane "hInapuNyacAturdazika kahe che kAraNa ke puNyazALI jIva te zukala pakSanI caudaze janma le che. je te uparokata vizeSaNovALa na hota te mArA mastaka paga rAkhIne divya mAgona mAgavAnI hamata zanI 42ta ! 4jI te piyAra cha ja Ne mama ItyAdi meM paNa evI ja divya devaddhi prApta karI che ane te devaddhi adine mAre adhIna banAvI che ane tene mAre mATe bhogya banAvI che. meM paNa divya devahuti divya devabaLa ane divya devaprabhAva prApta karelA che, ane atyAre huM tene upaga paNa karI 2vI chuH sA pramANe puzya paristhiti pAbhyo chu 7ri paNa 'appasmae' ni: banIne-nirbhaya banIne mArA mastaka para banne pagane rAkhIne divyabhAge zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3. u.2 ma. 5 camarendrasyotpAtakriyAnirUpaNam 395 viharati 'evaM pUrvoktaprakAreNa sa camaraH 'saMpeheI' saMprekSate vicArayati 'saMpehittA' saMprekSya vicArya 'sAmANiyaparisovavannae' sAmAnikaparSadupapannakAn sAmAnikAn 'deve' devAn sadAveI' zabdAyate Ahvayati, AhUya ca tAna 'evam vakSyamANamakAreNa 'vayAsI' avAdIta- devANuppiyA !' bho devAnupriyAH / ' ke sa NaM esa 'kaH khalu eSaH tuccha zakraH 'apatthiapatthae' aprArthitaprArthakaH mumUrSuH san 'jAva-muMjamANe' yAvat bhuJjAnaH 'viharati ? yAvatpadena 'duraMtapaMtalakakhaNe, hirisiriparivajie ityArabhya 'divvAI bhoga bhogAI' ityantaM saMgrAhyam 'taeNaM' tataH khalu te 'sAmANiaparisovavanagA' sAmAnikapariSadupapannakAH sAmAnikAH devAH 'camareNaM' camareNa 'asuriMdeNaM' tallIna banA huA hai / 'evaM saMpehei' isa prakAra se usane vicAra kiyA. aura 'saMpehitA' vicAra karake 'sAmANiyarisovavannae deve' sAmAnika pariSadAmeM utpanna hue devoko arthAt sAmAnika devAMko 'saddAvei' bulAyA / bulAkara 'evaM vayAsI' unase aisA kahA-'kesa NaM esa devANuppiyA!' he devAnupriyo ! dekho to sahI yaha tuccha zakra kauna hai 'apatthiyapatthie jAva bhuMjamANe viharaI' kyoM yaha mereM samakSa maraNakA abhilASI banA huA hai-ise jarA sI bhI lajjA nahIM AtI jo mere Atmagauravako Thesa pahu~cAtA huA apana divya bhogoM ke bhoganemeM vinA kisI saMkoca ke tallIna bana rahA hai| usake ye saba lakSaNa mujhe ThIka nahIM mAlUma dete haiM vaha kulacchI hai aura abhAgA hai / vaha saba pUrvokta kathana yahA~ 'yAvat pada se kahA gayA hai| 'taeNaM te sAmANiyaparisovavannagA devA' sAmAnika pariSadA sAgavAnI bhita 42 // 3 // te / cha ? 'evaM saMpehei' yamarendra 752 pramANe piyAra jyo. 'saMpehittA' me viyA2 4zana 'sAmANiyaparisovavannae deve saddAvei' tethe sAmAnika pariSadamAM utpanna thayelA eTale ke sAmAnika devene bolAvyA ane temane 'evaM vayAsI' mA pramANe 4yu- 'apatthiyapatthie jAva bhuMjamANe viharai' he devANuprayo! mArAthI UMce sthAne rahIne A prakAranA bhegane bhegavanAra te koNa che? mArA Atmagauravane haNatA tene zarama paNa nathI AvatI? mane te ema lAge che ke tenA A badhAM lakSaNe sArAM nathI. tene maravAnI IcchA thaI lAge che! vagere samasta yana mahI 'jAva' 56thA pra rAya che, 'taeNaM te sAmANiyaparisovavannagA devA' sAmAni parikSAmai Spanna ye|| zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImatre asurendreNa -- asuraraNNA' asurarAjena evaM pUrvoktaprakAreNa 'vuttA' uktAH udittAH 'samANA' santaH 'hatuTa' hRSTatuSThAH prasannAH saMtuSTAzca bhUtvA 'jAva-hiyayA' yAvat hRdayAH AnandonmagnAH yAvatpadena harSavazavisarpad hRdayA iti bodhyam / 'karayalapariggahiraM' karatalaparigRhItaM karatalaparigRhItaM karatalayuktam 'dasanaha' dazanakhaM 'sirasAvattaM' zirasA''varta zirasi dakSiNAvarta 'matthae' masta ke aJjaliM 'kaTTa' kRtvA karapuTaM saMyojya 'jaeNaM' jayena 'vijaeNaM' vijayena 'vaddhAvati' bardA meM utpanna hue una sAmAnika devoM ne jaba isa prakAra kI kahI gaI 'asuriMdeNaM asuraraNNA camareNaM' asurendra asurarAja usa camarendrakI bAta sunI-arthAt 'evaM buttA samANA' jaba ve camarendra ke dvArA isa prakAra se kahe gaye-taba ve saba ke saba bahuta 'hahatuhA' hI harSita hue Ananda se unakA hRdaya ucchala paDA-unheM bahuta adhika saMtoSa prApta huA yAvat 'hayahiyayA' hRtahRdayavAle ve bana gaye-arthAt apane svAmI ke isa prakAra ke sAbhimAna vacana sunakara unakA hRdaya usakI vIratA ke prati khiMca gayA-'yAvat' padase yahAM 'harSavazavisarphat hRdayA' aisA pada grahaNa kiyA gayA hai| karayalapariggahiyaM dasanahaM sirasAvattaM matthae aMjali kaTu' unhoMne usI samaya dazoM hI nakha jisameM Apasa meM milajAveM isa prakAra kI donoM hAthoM kI aMjuli banAkara use dAhinI tarapha se vAyIM tarapha mastaka ke Upara se ghumAte hue 'jaeNaM vijaeNaM' jaya, vijaya zabdoccAraNa pUrvaka 'vaddhAveMti' te sAmAni he| 2 'asuriMdeNaM asuraragaNA camareNaM evaM buttA samANA' nyAre bhAsurendra asu22608 yamarane yA pramANe to samasyA tyA 'haTatuTTA' tem| dhnne| harSa bhane satoSa pAbhyA. 'hayahiyayA tebhanaya bhAna hathI nAyI yu. DapArnu tAtparya e che ke potAnA svAmInA uparokata svamAna bharyA zabda sAMbhaLIne svAmInI vIratAthI teo mugdha banI gayA amarendranA AvA gauravayukata vacanoe temanAM hRdayone tanI ta26 270. hI 'yAvat' 54thI 'harSavazavisarpat hRdayA' 54 a5 42 // che, A rIte jemanAM hRdayamAM harSane ubharo Avyo che evA te sAmAnika devAe zuM karyuM te nIcenA sUtrapATha dvArA prakaTa karyuM che. 'karayalapariggahiyaM dasanahaM sirasAvattaM matthae aMjali kaha' bhanne hathinI AMgaLIonA dase nakha eka bIjAne spaze evI rIte banne hAthane joDIne, banne DAyanI Arla roll tathA mI ta26 masta 52thI dhubhAvAna 'jaeNaM zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prameyacandrikA. TIkA za.3 u.2 sU. 6 camarendrasyotpAtakriyAnirUpaNam 397 payanti vardhApayitvA 'evaM' vakSyamANaprakAreNa 'vayAsI' avAdiSuH kathitavantaH 'esa NaM' eSa khalu bhoH 'devANupSiyA' ! devAnupriyAH ! 'sakke' zakraH 'deviMde' devendraH 'devarAyA' devarAjaH 'jAva viharaI' yAvata-viharati, yAvat karaNAta sAmAnikatrAyastriMzakAdyupeto divyAn bhogya bhogAna bhuJjAna iti saMgrAhyam ||suu05|| camarasya zakrampati utpAtakriyAprastAvaH / / mUlam-'taeNaM se camare asuriMde, asurarAyA tesiM sAmANiaparisovavannagANaM devANaM aMtie eyamadraM socA, nisamma Asurutte, ruTe, kuvie,caMDikkie,misimisemANe te sAmANia parisovavannage deve evaM vayAsI-aNNe khallu bho ! sakke deviMde, devarAyA, aNNe khalu bho! se camare asuriMde, asurarAyA, mahiDDIe khallu bho! se sakke devide, devarAyA, appiDIe khalu bho ! se camare asuriMde, asurarAyA taM icchAmi NaM devANuppiyA! sakkaM devidaM devarAyaM sayameva accAsAittae ttikaTu usiNe usiNabhUe jAe yAvi hotthA, taeNaM se pahile use vadhAyA 'evaM vayAsI' bAda meM unhoM ne usase aisA kahA 'esa NaM devANuppiyA ! sakke deviMde devarAyA jAva viharati' he devAnupriya ! yaha devendra devarAja zakra hai-yAvat Ananda kara rahA hai-yahAM yAvat padase 'sAmAnika trAyastriMzakAdi pUrvokta' samasta padoM kA grahaNa huA hai| tAtparya yaha hai ki sAmAnika devoM se aura trAyastriMzaka deva Adi ko se yukta banA huA yaha zakra divya bhogoM ko bhoga rahA hai aisI bAta una sAmAnika devoMne usa camarendra ko samajhAI ||suu05|| vijaeNaM vaddhAti tebha wyanAthA yamarendra ne vadhAvyo, tyA2 mA 'evaM vayAsI' tebhare tene mA prabhArI -'esa NaM devAsuppiyA ! sakke devide devarAyA jAva viharati hevAnupriya ! me to hevendra he12004 // cha. 2ma "Ana 43rI rahyo cha," tyAM sudhArnu samasta yana 'jAva' 54thI ghaDa 42yu cha. saTo sAmAni, vaaysiMzaka Adi deve para adhipatya bhagavate e te zakendra tyAM divya bhege bhogavI rahyo che. A prakArane javAba sAmAnike e camarendrane Ape che sUtra 5 che zrI bhagavatI sUtraH 3 Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 bhagavatIsUtre camare asuriMde, asurarAyA ohiM pauMjai, mamaM ohiNA Abhoei, imeArUve ajjhathie jAva-samupajjhitthA evaM khalu samaNe bhagavaM mahAvIre jaMbUdIve dove bhArahe vAse, susumArapure nayare asogavaNasaMDe ujANe, asogavarapAyavassa ahe puDhavisilApaTTasi aTThamabhattaM pagiNhittA egarAiaM mahApaDimaM upasaMpajjittANaM viharati // sU0 6 // ___ chAyA-tataH khalu sa camaraH asurendraH, asurarAjasteSAM sAmAnikaparSadupapannakAnAM devAnAm antike etam artha zrutvA nizamya AsuruptaH, ruSTaH, kupitaH, caNDakitaH, misamisayan tAn sAmAnikaparSadupapannakAn devAn evam avAdIta-anyaH khalubhoH ! zakro devendraH, devarAjaH, anyaH khalu bhoH ! 'taeNaM se camare' ityaadi| sUtrArtha- (taeNaM) isake bAda (asuriMde asurarAyA se camare) asurendra asurarAja vaha camara (tesiM sAmANiyaparisovavanagANaM devANaM aMtie) una sAmAnika pariSadA meM utpanna hue devoM ne (eyamaDhe socA) isa bAtako sunakara (nisamma) aura use acchI taraha se mana meM nizcita kara Asurutte ikadama kruddha ho gayA (ruTe) roSa yukta ho gayA (kuvie) kupita ho gayA / (caMDikie) aura pracaNDakopa se yukta hokara (misamisemANe) misamisAte hue usane (te sAmANiyaparisovavannage deve) una sAmAnika pariSadA meM utpanna hue devoM se "taeNaM se camare" tyAla - sUtrAtha-(taeNaM asuriMde asurarAyA se camare) nyAre asurendra, masU22008 yamare (tesi sAmANiyaparisovavanagANaM devANaM aMtie) sAbhAni4 pariSahamA utpanna thayesA te sAmAni vAnI (eyamadaM socA) 2. pAta sainol (nisamma) mane tenA 52 pUre pUre piyA dhye tyAre (Asurutte) te me hama dhAvezamA bhAvI gayo (ruTe) tene dh| zeSa 43yo, (kuvie) te pAyabhAna yA, (caMDikie) mane praya aghamA bhAvI yetA tethe (misamisemANe) hAMta 4yayAvAna tathA tin nAya 18 4ApAra (te sAmaNiyaparisovavannage deve evaM kyAsI) sAmAna paripAmai Spanna zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TI. za.3 u.2 sU. 6 camarendrasyotpAtakriyAnirUpaNam 399 sacamaraH asurendaH, asurarAjaH, mahardikaH khalu bhoH / sa zakro devendraH devarAjaH, alpaddhikaH khalu bhoH / sa camaro'surendaH, asurarAjaH, tadgacchAmi devAnapriyAH ! zakra devendra devarAjaM svayameva atyAzAtayitum ? iti kRtvA uSNaH, uSNIbhUto jAtazcApi abhavat tataH sa camaro'surendraH, asurarAjaHavadhi prayukte; mAm avadhinA Abhogayati, Abhogya ayam etadrUpa A(evaM vayAsI) isa prakAra kahA-(aNNe khalu bho! sakke deviMde devarAyA, aNNe khalu bho ! se camare asuriMde asurarAyA) he devo ! devendra devarAja zakra dUsarA haiM aura he devo ! asurendra asurarAja camara dUsarA haiM (mahaDie khalu bho ! se sakke deviMde devarAyA, appiDie khalu bho ! se camare asuriMde asurarAyA) he devo! devendra devarAja vaha zaka mahARddhivAlA hai aura he devI ! asurendra asurarAja camara dUsarA hai (taM) to (devANuppiyA) he devAnupriyo ! maiM (sayameva) svayaM hI (deviMdaM devarAyaM sakka) usa devendra devarAja zakrako (accAsAittae icchAmi) usakI zobhA se bhraSTa karanekI cAhanA kara rahA hUM (ttikaTTha) aisA kaha kara vaha camara (usiNe) bahuta garama huAkrodha se bhara gayA-tathA (usiNabhUe jAe yAvi hotthA) asvAbhAvika garamI se yukta ho gyaa| (taeNaM se camareM asuriMde asurarAyA ohiM pauMjai) isake bAda usa asurendra asurarAja camarane apane avadhijJAna thayeA te sAmAni vone mA prabhArI adhu-(aNNe khalu bho ! sakke deviMde devarAyA, aNNe khalu bho ! se camare asuriMde asurarAyA) vAnupriyA! hevendra 12008 25 minna cha, mane masurendra asu22004 yamara linna che. (mahiDie khalu bho ! se sakke deviMde devarAyA, appiDie khalu bho ! se camare asuriMde asurarAyA !) he ! devendra devarAja zakra mahaddhika che ane devendra devarAja camara tenAthI ochI RddhivALa che. kahevAne bhAvArtha e che ke devendra devarAja zakra mArA karatAM vadhAre RddhivALe che, te pAta ( on chu. (taM) chatai 5 (devANuppiyA) vAnupriyA! (sayameva) pote (deviMdaM devarAyaM sakka) hevendra devAsa (accAsAittae icchAmi) tebhanI sAthI aTa 421 // 42chu. (ttikaDu) me pramANe DIna (usiNe) yamarendra dho 12ma tha gayo-pAyamAna thayo (usiNabhUe jAe yAvi hotthA) tathA mAmAvi bhIthI yuta thayo- ta pravalita thayo (taeNaM se camare asuriMde asurarAye ohiM pauMjai) tyA pAhate masurendra masu22004 yasare bhvdhijnyaanne| upayoga zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre dhyAtmiko yAvat-samudapadyata-evaM khalu zramaNo bhagavAna mahAvIro-jambUdvIpe dvIpe, bhArate varSe, suMsumArapure nagare, azokavanakhaNDe udyAne, azokavarapAdapasya adhaH pRthivI zilApaTTake aSTamabhaktaM pragRhya ekarAtrikI mahApatimAm upasaMpadya viharati // 5. 6 // TIkA-camarampati sAmAnikadevAnAM zakrasamRddhivilAsAdi kathanAnantaraM tAn prati camaroktiM bhagavAna gautamaM pratipAdayati-taeNaM se camare' ityaadi| tataH zakravRttakathanAnantaraM khalu sa prasiddhaH camaraH 'asuriMde' asurendraH 'asurako lagAyA 'mamaM ohiNA AbhoeI' taba usane mujhe avadhijJAna se dekhA (imeyArUve ajjhathie jAva samupajitthA) dekhakara use isa prakArakA AdhyAtmika yAvat manogata saMkalpa utpanna huA ki (evaM khalu samaNaM bhagavaM mahAvIre jaMbUdIve dIve bhArahe vAse suMsumArapure nayare asoyavarasaMDe ujjANe asogavarapAyavassa ahe puDhavisilA paTTayaMsi aTThamabhattaM pagiNihattA egarAiyaM mahApaDimaM uvasaMpajittANaM viharai) zramaNa bhagavAna mahAvIra jaMbUdvIpa nAmake dvIpameM sthita bhAratavarSa meM vartamAna suMsumAra nagarameM rahe hue azokavana khaMDa udyAna meM zreSTha azokavRkSa ke nIce pRthivI zilApaTTake Upara aSTamabhakta ko dhAraNa karake ekarAta pramANavAlI bhikSu pratimAko dhAraNa kiye hue hai| TIkArtha--sAmAnika devene jaba camara se zakrakI samRddhi aura usake vilAsa AdikA kathana kiyA-taba usake bAda camarane jo unase kahA. use bhagavAn gautama se kahate hai-'taeNaM se camare ityAdi / jyo. (mamaM ohiNA Abhoei) mane to avadhijJAnathI bhane (maDAvIra prabhune yo (imeyArUve ajjhathie jAva samuppajjhitthA) bhane na tena bhanamA mA prarane yAmi, yintita, diyata, prathita, manogata 65 5-na thayo. (evaM khalu samaNaM bhagavaM mahAvIre jaMbUdIve dIve bhArahe vAse susumArapure nayare asoyavarasaMDe ujjANe asogavarapAyavassa ahe puDhavisilApaTTayaMsi aTThamabhattaM pagihittA egarAiyaM mahApaDima uvasaMpajjittANaM viharai) zramamAvAna mahAvIra, bhUdvIpa nAmanA dvIpanA bharatakSetramAM, (bhAratavarSamAM) suMsumArapura nagaranA azekavanakhaMDa udyAnamAM zreSTha azokavRkSanI nIce zilApaTTaka upara aThamanI tapasyA karIne eka rAtri pramANavALI bhikSu pratimAnI ArAdhanA karI rahyA che. TIkAtha-jyAre sAmAnika dee zakendranI devaddhi tathA bhogavilAsa AdinI vAta camarendrane kahI tyAre amarendra zuM kahyuM te sUtrakAre A sUtramAM batAvyuM che zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.3 u.2 sU06 camarendrasyotpAtakriyAnirUpaNam 401 rAyA' asurarAjaH 'tesiM' teSAM purvoktAnAm 'sAmANiyaparisovavanagANaM' sAmAnikaparSadupapannakAnAm sAmAnikadevAnAm 'antie' antike 'eama' etamartham uktazakravRttAntaM 'socA' zrutvA 'nisamma' nizamya hRdi avadhArya 'Asurutte' AsurutaH kruddhaH kopasUcakaraktanayanamukhAkRtirvA ' ruTe ' ruSTaH roSayuktaH 'kuvie' kupitaH kopAviSTaH 'caMDikie' cANDikyitaH pracaNDakopAkrAntaH san 'misamisemANe' misamisayan dantauSThadazanapUrvakaM 'misamisa' iti avyaktazabdaM kurvan 'te sAmANiaparisovavannage' tAn sAmAnikapariSadupapannakAn sAmAnikatvenotpannAn 'deve' devAn 'evaM vakSyamANapakAreNa 'vayAsI' avAdIt-'aNNe khalu bho!' anyaH aparaH kilabhoH ! devAH ! sakke devide' zakro devendraH zakrendra ke vRttAnta ko kaha cukane ke bAda jaba 'se' usa prasiddha asuriMde asurarAyA camare' asurendra asurarAja 'camare' camarane 'tesi' una sAmANiya parisovavanagANaM' sAmAnika pariSadA meM utpanna hue sAmA. nika devauke 'aMtie' pAsameM 'eyamaTuM' ukta zakrake vRttAntako sunA 'to socA' sunakara aura 'nisamma' use apane hRdayameM nizcita kara vaha 'Aturutte' usI samaya kuddha ho gayA. kopa sUcaka raktanayanayukta mukhAkRti se saMpanna ho gayA (ruTe) roSa sahita ho gayA 'kuvie' kopAviSTa ho gayA. 'caMDikkie' pracaNDakopa se AkrAnta ho gayA aura isa taraha banakara vaha 'misimisemANe' apane oThoMko apane hI dAMtose cavAne laga gayA. krodhake pracaNDa Avega se ikadama dabI huI dazAmeM avyakta zabdoMkA uccAraNa karate hue usane usa samaya 'te' una 'sAmANiyaparisovavannage deve' sAmAnika pariSadAmeM utpanna hue devoMse ' evaM vayAsI' isa prakAra kahA 'deviMde devarAyA sakke 'se asuride asurarAyA camare' masurendra as22|5 yamare 'tesi sAmANiya parisovavannagANaM' sAmAna pariSamA utpanna thye| te sAmAni vA 'aMtie' pAsathI 'eyama OMnna 52 4aa prabhArInu vRttAnta nyAre 'soccA' Airyu bhane 'nisamma tana potAnAdhyama mama nizcita yu tyAre 'Asurutte' se samaya tene krodha caDayo. te krodhanA cihno tenI mukhAkRti ane nayanamAM sapaSTa dekhAvA lAgyA (ruTe) tazeSa dhyo, (kuvie) pAyamAna thayo, 'caMDikkie' tanA mAge mAgamA praya5 vyApI gayo. 'misimisemANe thI taNe ita dhyadhyAvA bhAMDayA, sAmAni pariSahAmA utpanna thye| vona samAdhAna teNe mI pramANe - 'devide devarAyA sakke bho ! khalu aNNe he! hevendra he12004 2 55 minna che. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 bhagavatIsUtre 'devarAyA' devarAjo vartate 'aNNe khalu bho !' anyaH aparaH khalu bhoH ! devAH ! 'se camare' so'haM camaraH 'amuriMde' asurendraH 'asurarAyA' asurarAjaH asmi AvayoH parasparaM mahattAratamyaM vaiSamyazca vartate yataH mahaDDIe khalu bho ! se sakke' mahardikaH khalu bho devAH ! sa zakraH 'deviMde devarAyA? devendro devarAjaH, athaca appiDIe khalu bho !' alpardikaH khalu bho devAH ! 'se camare' sa camaraH 'asuriMde asurarAyA' asurendro'surarAjo'hamasmi, 'taM icchAmi gaM' tat tasmAt kAraNAta icchAmi khalu 'devANuppiyA!' bho devAnupriyAH! 'sakka deviMdaM zakra devendra 'devarAya' devArAjaM 'sayameva' svayameva kevalamekAkI ahameva 'accAsAittae' atyAzAtayitum atitarImAzAtanAviSayIkartum nijasvarUpAd bhraMzabho! khalu aNNe' devendra devarAja zakra he devo ! camara se bhinna hai dUsarA hai aura 'asuriMde asurarAyA camare bho! aNNe' asurendra asurarAja camara he devo! usase bhinna hai-dusarA hai 'se sakke deviMde devarAyA mahiDie khalu' tathA vaha devendra devarAja zakra bahuta bar3I RddhivAlA hai, aura 'se camare asuriMde asurarAyA appiDDIe khalu bho !' vaha asurendra asurarAja camara he devo ! usase bahuta thoDI so RddhivAlA haiM-yaha saba meM jAnatA hUM aura mAnatA hUM-parantu phira bhI maiM devANuppiyA' he devAnupriyo ! 'taM sakkaM deviMdaM devarAyaM' usa devendra devarAjako 'sayameva' akelA hI 'accAsAittae NaM icchAmi usameM nijasvarUpa se cyuta karanekI cAhanAvAlA ho rahA hUM tAtparya kahanekA yaha hai ki maiM mAnatA hUM vaha zakra devoMkA indra aura una kA rAjA hai tathA maiM aisA nahIM huuN| vaha bahuta bhArI vibhUtikA bhane 'asuriMde asurarAyA camare bho ! aNNe' asurendra 25922504 25bha2 minna che. kahevAnuM tAtparya e che ke mArA karatAM kendra adhika sAma vALe che, e vAta chu. se sakke deviMde devarAyA mahiDie khalu' 3 !! te vendra virAya OM mahA RddhivANI che. 'camare asuriMde asurarAyA appiDIe khalu' ane devendra devarAja camara tenA karatAM ochI RddhivALo che, te vAta paNa huM samajuM chu chatAM 55 'devANuppiyA! ivAnupriyo! 'taM sakkaM accAsAittaeNaM icchAmi tenI zebhAthI bhraSTa karavA IcchuM chuM. kahevAnuM tAtparya e che ke-huM jANuM chuM ke zukra devakanA devene rAjA ane indra che, ane huM tenA jeTaluM sAmarthya dharAvate nathI. te ghaNuM bhAre samRddhine savAmI che, paNa huM alpa samRddhino dhaNI chuM. chatAM paNa huM tene vAta vAtamAM parAsta karI zakuM chuM. mArI sAme tenI zI visAta che? zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za. 3 u.2 sU.6 camarendrasyotpAtakriyAnirUpaNam 403 yitumityarthaH 'ttikaTTha' iti kRtvA upayuktarItyA virya 'usiNe' uSNaH kopA. vezena sataptaH 'usiNabhUe jAe yAvi hotthA' uSNIbhUto jAtathApi abhavat anuSNaH uSNo bhavatIti tathA bhUtaH asvabhAvikaroSAviSTaH saMjAtaH 'ta eNaM se' tataH kopAvezAnantaraM khalu saH 'camare asuriMde' camaraH asurendraH 'amurarAyA' asurarAjaH 'ohiM pauMjaI' avadhiM prayuGkte avadhijJAnaprayogaM kurute tataH 'mama' mAm mahAvIraM 'ohiNA' avadhinA avadhijJAnopayogadvArA 'Abhoei' Abhogayati paripazyati dRSTvA ca tasya camarasya 'imeyArUve' ayametadrUpaH vakSyamANaprakAraH 'ajjhathie' AdhyAtmikaH Atmagata saMkalpaH iti bhAvaH 'jAva-samuppajjitthA' yAvata samudapadyata samutnaH, yAvatkaraNAt-cintitaH, prArthitaH, kalpitaH, manogataH, saMkalpaH iti saMgrAhyam , atha uparyuktasaMkalpasvarUpamAha-'evaM khalu dhanI hai aura maiM alpa vibhUtivAlA hUM parantu maiM use bAtakI bAta meM parAsta kara sakatA hUM-mere samakSa vaha zaka kyA hai kucha bhI nahIM hai 'ttikaTTa' isa abhiprAya se prerita hokara vaha camara "usiNe usiNabhUe jAe yAvi hotthA' kopake Avezase saMtapta ho gayA aura asvAbhAvika roSase AviSTa ho gayA-agnike jaisA bana gayA / 'taeNaM se taba kopAvezase bharajAneke bAda usa 'asuriMde asurarAyA' asurendra asurarAjane 'ohiM pauMjai' apane avadhijJAnako prayukta kiyA-'mamaM ohiNA Abhoei' aura usase usane mujhe dekhaa-jaanaa| jAnakara taba use 'imeyArUve' isa prakArakA yaha 'ajjhathie jAva samupajjitthA' Atmagata saMkalpa-vicAra utpanna huA / 'yahAM yAvat padase saMkalpake 'cintita, prArthita, kalpita, manogata' ye saba vizeSaNa gRhIta kiye gaye hai| kyA saMkalpa use utpanna huA-isI bAtako aba prabhu gautamase kahate hai-ki 'evaM khalu samaNe ityAdi 'samaNe 'ttika" mA prA2nI mAnyatAthI prerA ne ta marendra 'usiNe usiNabhUe jAe yAvi hotthA' azAvezathI satata tha6 gayo mane aspAvira zeSathI ani manI gayo. tena pani walad thayo 'taeNaM se' mA zata pAnI yuta mAnata te 'amuriMde asurarAyA' asurendra asu2004 yamare 'ohiM pauMjaI tanA bhavadhijJAnanA upyo|| _ 'mamaM ohiNA abhoeI' bhane bhavadhijJAnathI bhane yo. tyAre 'imeyArUve ajjhathie jAva samuppanjitthA' tena mA 4 / 2 / mAyAtmi, cintita, kalpita, prArthita, manogata vicAra utpanna thayo. tene kayo vicAra Avyo, te maDAvIra prabhu gautama svAmI pAse 54 re cha-'evaM khalu samaNe tyA zrama zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 bhagavatIsUtre samaNe, ityAdi / yatkila zramaNo 'bhagavaM mahAvIre' bhagavAn mahAvIraH 'jaMbUdIve dIve' jambUdvIpanAma dvIpe 'bhArahe vAse' bhArate varSe bharatakSetre 'susumArapure nayare' suMsumArapure nagare 'asogavaNasaMDe' azokavanapaNDe 'ujjANe' udyAne 'asogavarapAyavassa' azokavarapAdapasya uttamAzokavRkSasya 'ahe' adhastale 'puDhavisilApaTTayaMsi' pRthivIzilApaTTake pRthivIzilopari 'aTTamabhattaM' aSTamabhaktam 'paginhittA' pragRhya 'egarAiaM' ekarAtrikIm ekarAtristhAyinIm 'mahApaDimaM' mahApratimAm abhigraharUpAm 'upasaMpajjittANaM' upasaMpadya strIkRtya khalu viharati tiSThati // sU0 6 // mUlam - " taM seyaM khalu me samaNaM bhagavaM mahAvIraM NIsAe sakaM deviMda, devarAyaM sayameva accAsAittae tikaTTu evaM saMpe es, saMpehittA sayaNijAo abbhUTThei, abbhU hettA devadUsaM parihei, uvavAyasabhAe puritthimilleNaM dAreNaM niggaccha, jeNeva sabhA suhammA, jeNeva coppAle paharaNakose, teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA phaliharayaNaM parAmusai - ege, avIe, phali harayaNamAyAya mahayA amarisaM vahamANe camaracaMcAe rAyahANIe bhagavaM mahAvIre' jaMbUdIve dIve 'jambUdvIpa nAmake dvIpa meM, 'bhAra he vAse' bhAratavarSa meM bharata kSetra meM 'susumArapure nayare' susumArapura nagara meM 'asogavaNasaMDe' azokavanakhaMDa ujjANe' udyAna meM 'asoyavara pAyavassa ahe' uttama azokavRkSa ke nIce 'puDhavisilApaTTayaMsi' pRthivI zilApaTTaka para 'aTTamabhaktaM ' tIna upavAsako 'pagahittA' dhAraNa karake 'egarAiyaM' ekarAta pramANavAlI 'mahApaDimaM' mahApratimAko abhigraharUpa bhikSukI 12 bArahavIM pratimAko 'uvasaMpajittANaM ' svIkAra karake 'viharai ' Thahare hue haiM || sU. 6 // bhagavAna mahAvIra, A jamUdrIpa nAmanA dvIpamAM AvelA bhAratavaSa mAM--bharatakSetramAM susumArapura nAmanA nagaramAM, azeAkavanakhaMDa nAmanA udyAnamAM, zreSTha azeAkavRkSanI nIce paDesI zikSAyara abha ( zrAyu upavAsa ) nI tapasyA dhAra urIne 'egarAiyaM' me rAtrinA amANuvANI 'mahApaDimaM' mahApratibhAnu (ali 35 12 bhI likSu pratibhAnuM) 'uvasaMvejjittANaM viharaI' mArAdhana urI rahesa . // sU0 9 // zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.33.2 sU.7 camarendrasyotpAtakriyAnirUpaNam 405 majjhaM majjheNaM Niggacchai, NiggacchittA jeNeva tigicchakaDe uppAyapavae teNeba uvAgacchai, uvAgacchittA jAva-docchapi veuviyasamugghAeNaM samohaNai, saMjjAiM joyaNAiM jAva uttaraviuviarUvaM vikubai, tAe ukkiTAe jAva-jeNeva puDhavisilApaTTae, jeNeva mamaM aMtie, teNeva uvAgacchai, mama tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei, jAva-namaMsittA evaM vayAsI icchAmi NaM bhaMte ! tubhaM nIsAe sakkaM devidaM devarAyaM sayameva accAsAittae ttika? uttarapurasthimaM disIbhAgaM avakkamei, veuvia samugghAeNaM saMmohaNai, jAva-docaMpi veuviasamugghAeNaM samohaNai. egaM, mahaM, ghoraM; ghorAgAraM, bhIma, bhImAgAraM, bhAsuraM, bhayANIyaM, gaMbhIraM, uttAsaNiyaM, kAlaratta-bhAsarAsisaMkAsaM joyaNasayasAhassIyaM mahAboMdi viubai, viuvittA apphoDei, vaggai, gajai, hayahesi karei, hathigulagulAiaM karei, rahaghaNaghaNAiaM karei, pAyadaddaragaM karei, bhUmicaveDayaM dalayai, sIhanAdaM nadai, nadittA uccholei, uccholittA paccholei, paccholittA tivaiM chiMdai, vAmaM bhuaM asavei, dAhiNahatthapadesiNIe, aMguTuNaheNa yadi tiricchamuhaM viDaMbei, viDaMbittA mahayA mahayA saddaNaM kalakalaravaM karei, ege, abIe, phaliharayaNa mAyAya uDDheM vehAyasaM uppaie, khobhaMte ceva aholoaM, kaMpemANe ca meiNIyalaM, AkaDIteva tiriyaloaM, phoDe mANeva aMbaratalaM, katthai gajaMte, katthai vijjuyAyaMte, katthai vAsaM vAtamANe, katthai rayugghAyaM pakaremANe, katthai tamukkAyaM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 bhagavatI sUtre pakaremANe, vANamaMtare deve vittAsamANe, joilie deve duhA vibhayamANe Ayarakkhe deve vipalAyamANe; phaliharayaNaM aMbaratalasi viyahamANe, viyahamANe viubhAemANe; viubhAemANe tAe ukkaTThAe jAva - tiriyamasaMkhejANaM; dIva-samuddANaM; majjhaM majjheNa vIivayamANe jeNeva sohamme kappe jeNeva sohammavaDiMsaye vimANe, jeNeva sabhA suhammA; teNeva uvAgacchai; egaM pAyaM paumavaraveiAe karei. egaM pAyaM sabhAe suhammAe karei, phali - harayaNeNaM mahayA mahayA saddaNaM tikkhutto iMdakIlaM ADaDee; evaM vayAsI - kahiNaM bho ! sakke deviMde devarAyA ? kahiNaM tAo caurAsIi sAmANiasAhassIo ? jAva - kahiNaM tAo cattAri urAsIIo AyarakkhadevasAhassIo ? kahi NaM tAo aNegAo accharAkoDIo ? aja haNAmi, aja vahemi; aja mamaM avasAo accharAo vasamuvaNamaMtu tikaTTu taM aNiDaM akaMtaM; appiyaM; asubhaM; amaNuNNaM amaNAmaM, pharusaM; giraM nisirai // sU0 7 // chAyA - tat zreyaH khalu mama zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM nizrayA zakraM devendraM, devarAjam svayameva atyAzAtayitum iti kRtvA evaM saMprekSate, saMprekSya zayanI taM seyaM khalu meM' ityAdi / sUtrArtha - (taM) to (seyaM khalu me ) mujhe yaha avasara baDA hI kalyANakArI milA haiM - arthAt zakrako parAsta karaneke liye mujhe yaha baDA acchA avasara mila gayA haiM ataH (samaNaM bhagavaM mahAvIraM NIsAe 'taM seyaM khalu me' 4tyAhi sUtrArtha - (taM) to (seyaM khalu me) nIce pramANe vAmana bhAi zreya raheDhuM che bheTale } rAune parAsta zvAnI yA sArI taha bhane bhajI che. ( samarNa bhagavaM mahAvIraM NIsAe sakkaM deviMda devarAyaM sayameva accAsAittae) zramaNa bhagavAna zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TIkA za. 3 u. 2 sU.7 camarendrasyotpAtakriyAnirUpaNam 407 yAda abhyuttiSThati, abhyutthAya devadUSyaM paridadhAti, upapAtasabhAyAH paurastyena dvAreNa nirgacchati, yauva sabhA sudharmA yauva catuSpAlaH paharaNakozaH, tatraiva upAgacchati, upAgatya parigharatnaM parAmRzati-ekam advitIyaM parigharatnamAdAya mahAntam amarSam vahan camaracaJcAyAH rAjadhAnyAH madhyaM madhyena nirgacchati, sakkaM deviMdaM devarAyaM sayameva accAsAittae) maiM zramaNa bhagavAn mahAvIrakA AsarA lekara devendra devarAja zakrako akelA hI parAsta karane ke liye gamana karUM-to isI meM merI bhalAI ho sakatI haiN| (ttika? evaM saMpehei) isa prakArakI bhAvanA se prerita hokara usane aisA vicAra kiyaa| (saMpehitA) aisA vicAra karake (sayaNijjAo abbhUTeDa) vaha apanI seja se uThA, 'abbhUdvettA' uTha karake (devadUsaM parihei) devadUSyako usane pahirA (uvavAyasabhAe purathimilleNaM dAreNaM nigacchai) pahinakara vaha upapAta sabhAke pUrvadvAra se hokara nikalA / vahAMse nikalakara (jeNeva sabhA suhammA jeNeva coppAle paharaNakose teNeva uvAgacchai ) jahAM sudharmA sabhA thI aura jahAM cokora-cAra khaMDakA-hathiyAroMko rakhe jAnekA bhaMDAra-zastrAgAra thA vahAM vaha gayA (uvAgacchittA) vahAM jAkara (phaliharayaNaM parAmusai) usane parigha nAmaka hathiyArako uThAyA-(ege avIe) use uThAkara vaha akelA hI kisI dUsare sAthIke vinA (phaliharayaNamAyAya) usa parigha ratnako lekara (mahayA amarisaMvahamANe) bahuta hI adhika krodha se bharA huA mahAvIrano Azraya laIne, devendra devarAja zakane huM jAte ja parAsta karavA jauM, emAM 1 bhA3 zreya che. (tti kaTTa evaM saMpehei) 0 52nI mAnyatAthI prerA na to 752 4 prmaannene| sa485 4ye. (saMpehittA) me 2ne| viyA2 4zana te (sayaNijjAo abhUTe i) pAtAnI zayyAmAthI 4. (anbhUTettA) hIna (devadUsaM parihei) teNe hevaSya hevanAne paridhAna 4aa. (uvavAyasabhAe purathimi. lleNaM dAreNaM niggacchai) tyA2mA6 te 75pAta samAnA pUrva dvArathI nIyo. bhane (jeNeva sabhA muhammA jeNeva coppAle paharaNakose teNeva uvAgacchai) tyAMthI nIkaLIne jyAM sudharmA sabhA hatI, tenI aMdara jyAM cAra khaMDavALuM zastrAgAra tu, tyo ta gayo. (uvAgacchittA) tyAM dhana tethe (phaliharayaNaM parAmusai) parigha nAmarnu thiyAra dI. (ege avIye) tyA2 mA ta mesar (na 55 sAtha hI vinA) (phaliharayaNamAyAya) te parI 2nane sadhana (mahayA amarisaM. vahamANe) te vAzamA mApIra (camaracaMcAe rAyahANIe majjhaM majjheNaM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 bhagavatImutre nirgatya yauva tigiccha kUTaH utpAtaparvataH, tatraiva upAgacchati, upagatya yAvat-dvitIyavAramapi vaikriyasamudghAtena samavaDanti, samavahatya saMkhyeyAni yojanAni yAvat-uttara vaikriyarUpaM virkuvati, tayA utkRSTayA yAvat-yatraiva pRthivI zilApaTTakaH, yatraiva mama antikastenaiva upAgacchati, mAM trikRtvaH AdakSiNapradakSiNAM karoti,yAvat-namasyitvA evam-avAdIt-icchAmi bhagavan ! (camaracaMcAe rAyahANIe majjhaM majjheNaM Niggacchai) camarAMcA rAjadhAnIke ThIka bIcoM bIca se hokara nikalA (NiggacchittA) aura nikala kara (jeNeva tigicchakUDe uvavAyapadhae-teNeva uvAgacchai) jahAM ti. gicchakUTa nAmakA upapAta parvata thA vahAM para gayA (uvAgacchittA) vahAM jAkara (jAva docapi veuvviyasamugghAeNaM samohaNai) usane yAvat duvArA bhI vaikriya samudghAta se apanI AtmAke pradezoMko mUla zarIra choDe vinA bAhara nikalA (saMkhejAI joyaNAiM jAva uttaraviuviyarUvaM vikubvai) aura bAhara nikAla kara vaha saMkhyAta yojana taka apane uttara vaikriyarUpa se yukta huA (tAe ukiTAe jAva jeNeva puDhavimilApaTTae jeNeva mamaM aMtie teNeva uvAgacchai) usa devasabaMdhI utkRSTa gati se yAvat jahAM pRthivI zilApaTTakathA aura jahAM para maiM thA. vahAM para vaha AyA (uvAgacchittA) vahAM Akarake usane (mamaMtikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei ) merI tIna bAra pradakSiNA Niggacchai) yamasya yA yAnInI cyA 12yamAthI 5sAra thy|. (NigacchittA) (yathA najAne. (jeNeva tigicchakUDe ubavAyapavvae-teNeva uvAgacchai) te tigichaphUTa nAmanA upapAtaparvata para gaye vAchittA tyAM jaine (jAva docca pi veubdhiyasamugyAeNaM samohaNai ) to me pAra yi samughAta karIne potAnA Atma pradezane mULa zarIra choDayA vinA bahAra kADhayA. (saMkhejjAI joyaNAI jAva uttaraviuviyarUvaM vikubai) mane sadhyAta yAna prabhAna uttara vai4i535thI te yu4ta thye| (tAe ukiTAe jAva jeNeva puDhavisilA paTTae jeNeva mamaM aMtie teNeva uvAgacchai) tyA2 mA te vI, utkRSTa mAhi Adi vizeSaNavALI gatithI, jyAM pRthvI zilApaTTaka hatuM ane te zilApaka para jyA huM mAra bhI likhu pratibhAnuM mArAdhana 42ho to, tyAM mAvyA. ( uvAgacchittA) bhArI pAse bhAvIna. tethe (tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei) bhArI pAra kSiya! 420, (jAva namaMsittA) bhane ! nm||2 4zana to zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u. 2 sU. 7 camarendrasyotpAtakriyAnirUpaNam 409 tava nizrayA zakraM devendram devarAja svayameva atyAzAtayitum iti kRtvA uttarapaurastya digrabhAgam avakrAmati, avakramya vaikriyasamudghAtena samavahanti, yAvat-dvitIyamaSi baiMkriyasamudghAtena samavahanti, ekAM, mahatI, ghorAm ghorAkArAm , bhImAm , bhImAkArAm , bhAsvarAm , bhayAnikAm , gambhIrAm , utrAsanikAm , kAlAdharAtra-mASarAzisaMkAzAm , yojanazatasAhasrikAm , mahA-- bondIm vikurvati, vikurvitvA AsphoTayati Asphoyya valgati,balgitvA garnati, kI (jAva namaMsittA) yAvat namaskAra kara ( evaM vayAsI ) naha isa prakAra se kahane lagA-(icchAmi NaM bhaMte ! tubhaM nIsAe sakaM deviMde devarAyaM sayameva aJcAsAittae tikaTTa uttarapuratthimaM disIbhAgaM avakamai ) he bhadanta ! maiM ApakI nizrA se svayaM hI devendra devarAja zaka ko usakI zobhA se bhraSTa karanA cAhatA hUM. isa prakAra kahakara vaha IzAnakoNakI ora calA gyaa| vahAM jAkara usane (veuvviya samugyAeNaM samohaNai) vaikriya samuddhAta dvArA Atma pradezoko bAhara nikAlA (jAva docapi veubviyasamugghAeNaM samohaNai) yAvat dubArA bhI usane vaikriya samuddhAta se apane Atma pradezoMko samavahata kiyAarthAt dubArA bhI usane vaikriya samuddhAta kiyA, isa taraha karake usa camara ne (egaM mahaM ghoraM ghorAgAraMbhImaM bhImAgAraM bhAsuraM bhayANIyaM gaMbhIraM uttAsaNayaM kAlarattabhAsarAsisaMkAsa joyaNasayasAhassIyaM mahAboMdi viuvvai) eka baDA bhArI zarIra banAyA-yaha zarIra usakA ghorarUpa thA, ghora AkAra vAlA thA, bhIma (bhayaMkara) rUpa thA, bhIma [evaM vayAsI] 2 // pramANe :dhu-[ icchAmi NaM bhaMte ! tubhaM nisAe sakkaM deviMda devarAyaM sayameva acAsAittae tti kaTTha uttarapurasthimaM disIbhAgaM avakamai] bhadanta ! huM ApanI nizrAthI (azrayathI) mArI jAte ja, devendra devarAya zakrane tenI zobhAthI bhraSTa karavA mAguM chuM. A pramANe kahIne te izAna koNamAM cAlyo gayo. tyAM na tethe [ veubviyasamugghAraNaM samohaNai ] vaizya samudhAta 2 / mAmaprazAne mA2 dayA. jiAva doccapi veubviyasamagyAeNaM samohaNai] nIla vAra vaikiya samughAta karIne teNe Atmapradezane samavahata karyA-eTale ke teNe bIjI pA2 54 vaiDiya samuhadhAta . 2 pramANe vaiThiya samudhAta 4Ine tethe [ egaM mahaM ghora ghorAgAraM bhImaM bhImAgAraM AsuraM bhayANIyaM gaMbhIraM uttAsaNaya kAlale ratta bhAsarAsisaMkAsaM joyaNasayasAhassIye mahAbodiM viubai ] me ghA virATa zarIra banAvyuM. tenuM te zarIra ghararUpa (vikarALa)DatuM ghera AkAravALuM hatuM. bhImarUpa (bhayaM. zrI. bhagavatI satra: Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 __ bhagavatImUtre gajitvA hayaheSitaM karoti, kRtvA istigulagulAyitaM karoti kRtvA rathaghanaghanAyitaM karoti, kRtvA pAdadardarakaM karoti, kRtvA bhUmicapeTAM dadAti, datvA siMhanAdaM nadati, naditvA ucchalati, ucchalya pacchalati, pracchalya tripadI chinatti, chittvA vAmaM bhujam ucchyati, ucchrAyya dakSiNahastapradezikayA aGaguSThanakhena cApi tiryagamukhaM viDambayati, viDambya mahatA mahatA zabdena kalakalaravaM karoti, (bhayaMkara) AkAra vAlA thA, bhAsvara thA, bhayAnaka thA, gaMbhIra thA, trAsa utpanna karanevAlA thA, kAlarAtrikI madhyarAtri ke samAna aura uDadakI rAzike samAna kRSNavarNakA thA aura eka lAkha yojana kA vistAra vAlA thA (viuvvittA) isa prakArakA zarIra vikriyA dvArA niSpanna karake (apphoDei, baggai, gajjai) vaha apane hAthoMko pachADane lagA, kUdane lagA, meghakI taraha garjane lagA (hayahesiyaM karei) ghoDekI taraha hinahinAne lagA (hatthigulagulAiyaM karei) hAthI ki taraha kilakilATa karane lagA ( raghaNaghaNAiyaM karei ) rathakI taraha ghanaghana karane lagA (pAyadaddaragaM karei) pairoMko jamIna para vaDe jorase paTakane lgaa| (bhUmicaveTayaM dalayai) bhUmi para ghUsA mArane lgaa| (sIhaNAdaM nadai) siMhakI taraha dahADa mArane lagA (uccholei) Upara kI ora uchalane lagA (paccholei) pachADa mArane lagA (tivaI chiMdai) tripadI ko usane cheda diyA (vAmaM bhuyaM Usavei) bAyeM hAthako Upara uThA liyA (dAhiNahatthapadesiNIe aMguThaNaheNa ya vi tiricchamuhaM viDaMbei) dAhine 42) tuM bhane lAma. mAvANu utuM, mA252 (1) tuM, ayAna tuM, amIra , trAsajanaka hatuM,kAlarAtrinI madhyarAtri samAna ane aDadanA DhagalA jevuM kRSNavarNanuM hatuM, ane me kAma yonanA vistAravANu tuM, [viuvittA] u RnA vaiDiya zarIrarnu nie zane [ apphoDei, vaggai, gajjai ] te potAnA 75 pachat341 sAyo, 44. khAyo bhane meghanA vo nA 421: mAgyo, [ hayahesiyaM karei ] pAnI ma 24 lAgyo, [hatthigulagulAiyaM karei] thAnA vA yaat|2 42vA vAgyo [rayadhaNaghaNAiyaM karei] utA 2thanA kI dhAzuTI 421 // mAyA, [pAyadaddaragaM karei] 2thI bhAna 52 55 571 sAyo, [bhUmicaveTayaM dalayai] bhAna 652 5 5TIne bhAna 52 mata 421. sAyA, (sIhaNAdaM nadai) siMhanAvI gaI nA 42 // vAyo, (uccholei) 2 Senqn an-yA, [paccholei] nAya 4813 bhAva yo, (tivaI chidai) bhUbhimAM bhunI rebha teQ tripaDItuM chedana 4yu, (bAmabhUya Usavei) mA DAyane yA jahAvIna (dAhiNahatthapadesiNIe aMgu zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TI. za.3 u.2 sU. 7 camarendrasyotpAtakriyAnirUpaNam 411 ekam advitIyam parigharatnamAdAya UrdhvaM vihAya utpatitaH, kSobhayan caiva adholokam , kampayaMzca medinItalam , AkarSayanniva tiryaglokam , sphoTayanniva ambaratalam , kutracit garjan , kutracit vidyutyamAnaH, kutracidvarSoM varSan , kutracidrajaudghAtaM prakurvan , kutracit tamaskAyaM prakurvan , vAnavyantarAn devAn hAthakI pradezinI aMgulI se aura aMgulake nakha se apane mukhakI viDambanA karane lagA / (mahayA mahayA saddeNa kalakalagbaM karei) baDe jora2se kalakala zabda karane lagA (ege abIe phaliharayaNamAyAya) isa taraha krodhAgni se jalatA bhunatA huA vaha camara akelA hIkisI dUsare sahAyaka ko liye vinA hI apane parigharatnako lekara (uDDa vehAsaM uppaie) mAno pRthvIko kSubhita karatA huA Upara AkAzameM uDa gayA (khobhaMte ceva aholoyaM, kaMpemANe ca meiNIyalaM)jaba vaha UparakI ora AkAzameM uDA-to usa samaya aisA mAlUma hone lagA ki mAnoM vaha adholokako kSubhita sA kara rahA hai, medinItalako vApisa sA kara rahA hai / (AkaDateya tiriyaloyaM) tiryag lokako kheca sA rahA haiM (phoDe mANeva aMbaratalaM ambara talako mAnoM phoDa rahA hai (katthaI gajjate, vijjuyAyaMte) AkAzameM kahIM para vaha garjA, kahIM para vijulIkI taraha camakA (katthai vAsaM vAsamANe) kahIM para usane varSAko varasAyA (kathai raghugghAyaM pakaremANe) kahIM para dhUli samUhako varasAyA (katthai tamu. tRNaheNa ya vitiricchamuhaM viuMvei) mA DAyanI tanAthI bhane mAnA namayI ta tena bhumanA [4manA 421t al. (mahayA mahayA saddeNa kalakalaravaM kareDa ) maI ye savAra aalsa 421 // vAyo. (ege avIe phaliharayaNamAyA ya) mA rIte dhAbhine 10 thy| te yamarendra mealit-dhana. 59 pitAnI sAthe lIdhA vinA pitAnA parigharatna nAmanA ane dhAraNa karIne (36 vehAsaM uppaie) 752 mAzamA Esan atya. (khobhaMte ceva aholayaM, kaMpamAnoraNIyala) mA zata tA tethe madhAsabhai Male bhanyAvI ghA, rAtane 4ii hI, (AkaDate ya tiriyaloyaM) tiyAne ong tanI ta23 mecI sAdhI, (phoDemANe va aMvaratalaM ) and 3 tethe mAyane 15 nAyu, (katthai gajaMte, katthai vijjuyAyaMte) Airst yAme te laryo, 8 yAta vilIna samayama4yo, (katthA vAsaM vAsamANe) 4 sthaNe dhuujn| 12sA 12sAvyA, (katthai tamakAyaM pakaremANe) bhane / sthaNe teNe zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 bhagavatI sUtre " vitrAsayan 2 jyotiSikAn devAn dvidhA vibhajana 2 AtmarakSakAn devAn vipalAyyamAnaH 2 parigharatnam ambaratale vyAvartayan vyAvartayan, vibhrAjayan vibhrAjayan tayA utkRSTayA yAvat tiryagasaMkhyeyAnAm dvIpasamu drANAm madhyaM madhyena vyativrajana yenaiva saudharmaH kalpaH yatraiva saudharmAvarta sarka vimAnam, yatraiva sabhA sudharmA, tatraiva upAgacchati, ekaM pAdaM padmavara vedikAyAM karoti, ekaM pAdaM sabhAyAM sudharmAyAM karoti, parigharaznena mahatA mahatA zabdena kArya karemANe) kahIM para usane gADha andhakAra ko prakaTa kiyA / isa taraha karatA huA vaha camara Upara kI ora calA ( vANamaMtare deve vittAsamANe, joisie deve duhA vibhayamANe ) calate2 usane vANavyantaradevoMko trAsa yukta kara diyA jyotiSka devoM ko do vibhAgoM meM vibhakta kara diyA (Ayarakkhe deve vipalAyamANe) AtmarakSaka devoMko bhagA diyA / ( phaliharayaNaM aMbaratalaMsi vigrahamANe ) parigharatnako vaha AkAzameM ghumAne lagA / (viyaTTamANe) ghumAte 2 (viubhayamANe vibhAyamANe) aura use camakAte camakAte vaha (tAe ukiDAe jAna tiriyamasaMkhejANaM dIvasamuddANaM majjhaM majjheNaM vIyavayamANe jeNeva sohamme kappe ) usa prasiddha utkRSTa devagati se yukta huA yAvat tirache asaMkhyAta dvIpa aura samudroMke bIca meM se hokara nikalA aura nikala kara jahAM saudharmakalpa thA ( jeNeva sohammabarDisae vimANe) jahAM saudharmAvataMsaka vimAna thA ( jeNeva sabhA suhammA) aura jahAM sudharmA sabhAthI (teNeva uvAgacchai) vahAM para pahuMcA ( egaM pAyaM paumavara gADha adhakAra karI nAkhyo. A rIte utpAta macAvatA te uparanI dizAmAM AgaLa vadhyo. ( vANamaMta redeve vittAsamANe) tenA bhArgabhAM bhavatA vAnavyantara devAne tethe trAsa DAyo, (joisie deve duhA vibhayamANe ) jyotiSI devAne me vibhAgamAM vilar3ata 4 nAmyA, (Ayarakkhedeve vipalAyamANe) tethe AtmarakSA devAne nasADI bhUmyA, (phaliharaNaM aMvara laMsi viyaTTamANe) paridharatnane te AzamAM yAare zvavA sAgyo (viyahamANe) yA zete tene dekhate dekhate (viumAyamANe viunbhAyamANe) ane yabhAvato yabhAvato, (tAe ukkiTThAe jAna tiriyamasaMkhejjANaM dIvasamudANaM majjha majjheNaM vIyatrAyamANe jeNeva sohamme kappe ) utsRSTa gatithI uDato uDatA, tiryaM kaiAkanA asakhyAta dvIpasamudronI vaccethI pasAra thaine te saudha kalpa sudhI bhAvI thaDebhyo (jeNeva sohammavarDisara vimANe) temAM nayAM saudharbhAvatasa4 vibhAna stuM (jeNeva sabhA suhammA) te vibhAnabhAM nayAM saudharma sabhA itI, (teNeva zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za. 3 u. 2 sU. 7 camarendrasyotpAtakriyAnirUpaNam 413 trivAram indrakIlam AkuTTayati, evam-avAdIt-kutrabhoH ! zako devendraH, devarAjaH ? kutra tAzcaturazItisAmAnikasAharUyaH ? yAvat-kutra tAzcatasraH caturazItayaH AtmarakSakadevasAhasyaH ? kutra tAH anekAH apsaraH koTayaH ? adya hanmi, adya vyathayAmi, adya mama avazAH apsaraso vazamupanamantu ? iti kRtvA tAm aniSTAm , akAntAm , apriyAm , azubhAm amanojJAm , amanAmAm , paruSAm , giraM niHsRjati // sU0 7 // veDyAe karei) vahAM pahuMca kara usane apanA eka paira padmavaravedikA ke Upara rakhA (egaM pAyaM sabhAe suhammAe karei) aura dUsarA paira sudharmAsabhA meM rakhA / (phaliharayaNeNaM mahayA mahayA saddeNaM tikkhutto iMdakIlaM AuDee) bAdameM usane, jorarase zabdoccAraNa karate hae tIna bAra iMdrakIla ko usa parigharatna se kUTA (evaM vayAsI) phira vaha isa prakArase kahane lagA (kahiNaM bho sakke deviMde devarAyA) are / vaha devendra devarAja zaka kahAM para hai| (kahiM NaM tAo caurAsIisAmANiyasAhassIo) kahAM para usake 84 caurAsI hajAra sAmAnika deva hai ? (jAva kahiM NaM tAo cattAri caurAsIIo Ayarakkha devasAhassIo) yAvat kahAM be cAra caurAsI hajAra (336000 tInalAkha chattIsa hajAra) usake aMgarakSaka deva hai (kahi NaM tAo aNegAo accharAkoDIo) tathA kahAM ve usakI karoDoM apsarAe~ haiM (aja haNAmi, aja vahemi, ajja mamaMavasAo accharAo vasamuvaNamaMtu) maiM Aja una sabakA uvAgaccha3) tyA 44 paDayo. (egaM pAyaM paumavaraveiyAe karei ) tyAMne teNe teno me 5 // 512 / 52 bhUyA. (egaM pAyaM sabhAe muhammAe karei) bhI 5 // sudhA sA 52 bhUyo (phaliharayaNeNaM mahayA mahayA saddeNaM tikkhutto iMdakIlaM AuDee) tyA2 mA moTecI bhUma ma pADIne tethe tenA paridhanaratnathI chandrala 52 3 mata 384! bhAryA bhane (evaM vayAsI) mA pramANe dhyu-(kahiNaM bho sakke devide devarAyA) bhare ? me devendra 1204 A jyAM cha? ( kahiNaM bho sakke deviMde devarAyA) bhare! te hevendra devarA As 4yAM cha (kahiNaM tAo caurAsIi sAmANiya sAhassIo) tenA 84000 sAmAna hai| dhyA cha ? (jAva kahiM NaM tAo cattAri caurAsIIo AyarakkhadevasAhassIo tenA 336000 (thAra yAryAsI // 2) mAbha2kSa ho yA cha ? (kahiNaM tAo aNegAo accharAkoDIo) tenI 31 msraame| 4yAM cha? (ajja haNAmi, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 bhagavatIsUtre TIkA-'ta seyaM khalu me' tatzreyaH khalu mama, tattasmAt kAraNAt zreyaH kalyANakaraM zubhAvasaraH kila mama atyAzAtayitumityagreNAnvayaH, atyAzAtanAyAH svarUpamAha-'samaNaM bhagavaM' zramaNaM bhagavantaM mahAvIram 'NIsAe' nizrayA tadAzrayeNa 'sakaM deviMda" zakraM devendraM 'devarAya' devarAjam 'sayameva' svayameva 'acAsAittae' atyAzAtayitum atyAzAtanAM vidhAtuM gamanaM mamazreya iti pUrveNa hanana karatA hUM Aja hI una sabakA vadha karatA hUM-maiM kahatA hUM ki jo apsarAe~ mere AdhIna nahIM haiM-ve sabakI saba mere AdhIna ho jaaveN| (tikaTTha taM aNiTuM akaMtaM appiyaM asubhaM amaNuNaM amaNAma, pharasaM giraM nissarai) isa prakAra kaha kara phira usa camarane aniSTa, akAnta, apriya, azubha, amanojJa. asundara, manako nahIM rucane vAle, kaThora, aise vacanoMkA prayoga kiyA / TIkArtha-'taM seyaM khalu me' yaha mere liye indrako usakI zobhA se bhraSTa karanekA zubha avasara hai' aisA sambandha joDane ke liye yahAM 'taM seyaM khalu me acAsAittae' aisA anvaya kara lenA cAhiye / aba sUtrakAra atyAzAtanA ke svarUpa ko kahate hai- samaNaM bhagavaM' zramaNa bhagavAn 'mahAvIraM NIsAe' mahAvIrakI nizrAse-unake Azraya se 'sakkaM devidaM devarAya' devendra devarAja zakrakI 'sayameva' ekAkI hI-aura kisI dUsarekI sahAyatA liye binA hI 'acAsAittae' ajja vahemi, ajja mamaM avasAo accharAo vasamuvaNamaMtu) mA04 9 te sonI hatyA karavAno chuM-Aje ja te saune huM vadha karavAnuM chuM ke je apsarAe mAre adhIna nathI, te sau satyAre / bhAre sAdhIna o otu. (ttikaTa te aNiTuM akaMtaM appiyaM, asubha, amaNuNNaM amaNAma, pharusaM giraM nissarai) mA pramANe 4DIne te yamare pharIthI aniSTa, akAnta, apriya, azubha, amane jJa-asuMdara, manane nahIM rucanArA ane kAra vacane bolavA mAMDayAM. sAtha-'ta seyaM khalu me 3ndrane tenI mAthI aSTa 42vAna mA zubha avasara bhane prAta thayo cha," mevA samadhanavAne bhATa 'ta seyaM khalu me acAsAittae' mI mA zasaDanI ma sAthai aDa zo . ve suutr||2 ko matAva cha , yamarendrane mevo yo zubha avasara bhanyo ta'samaNaM bhagavaM mahAvIraM NIsAe' zrama mApAna bhaDAvA2nI nizrAthI-tamana mAzraya chana-'sakkaM deviMda devarAyaM' hevendra 12004 sanI 'accAsAittae' satyAtanA 42vAne bhATa-apamAnita 42vAne bhATa-tene sAthI aSTa 42vAne bhATa 'sayameva' meM amana 42vAmA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3. u.2 sU.7 camarendrasyotpAtakriyAnirUpaNam 415 sambandhaH 'ttikaTTha' iti kRtvA uktarItyA manasi vicintya 'evaM uparyuktarUpeNa 'saMpehei' saMprekSate samavadhArayati 'saMpehittA' saMpekSya samavadhArya 'sayaNijjAo' zayanIyAt devazayyAtaH 'abbhuTeI' abhyuttiSThati, 'abbhuDhetthA' abhyutthAya 'devadUsaM devadUSyaM vastraM 'parihei' paridadhAti tadvastra paridhAya ca 'ucavAyasabhAe' upapAtasabhAyAH 'purithimilleNaM' paurastyena pUrvadigbhAge 'niggacchati ni:sarati, nirgatya ca 'jeNe' yatraiva yasminneva pradeze 'muhammA' sudharmA sabhA'sti 'jeNeva' yatraiva yasminneva sthAne 'coppAle' catuSpAlaH catuppAlanAmakA'strAgAraMatyAzAtanA karaneke liye use zobhA se bhraSTa karaneke liye-jAnA 'me seyaM khalu' mujhe kalyANakara hai-arthAta maiM bhagavAn mahAvIrakA saraNA lekara jo indrako usakI zobhA se bhraSTa karaneke liye jAU~ to mujhe yaha maukA bahuta hI acchA hai| kyoM ki baDe puruSoM ke Asare se kiye kArya meM saphalatA prApta avazya ho jAtI hai-aisA usa camarane apane manameM vicAra kiyaa| 'ttika? evaM saMpehei' isa sUtrapATha se sUtrakAra yahA~ yaha pradarzita karate hai ki usa camarane jo aisA vicAra kiyA-vaha isa nimittako zramaNa bhagavAn mahAvIrake Azraya lene rUpa nimittako lekara hI kiyaa| 'saMpehittA' aisA vicAra kara-acchI tarahase isa bAtako avadhRta kara-vaha 'sayaNijjAo' devazayyA se 'anbhuTei' uThA aura 'abbhuDittA' uThakara usane 'devasaM devadUSya-vastrako pariheI' pahirAaura pahira kara vaha 'uvavAyasabhAe' upapAta sabhAke 'purathimilleNaM' paurastyaM 'dAreNaM' daravAje se hokara 'niggacchaha' nikalA / nikala kara 'jeNeva' jahAM-jisasthAna 'me seyaM khala' bhArI mA che bheTa maDAvIra bhagavAna nA mAzraya bana 3ndrane apamAnita karavAno A sarasa meke Aje mane maLyo che. camare manamAM eve vicAra karyo tenuM kAraNa e hatuM ke te samajAtuM hatuM ke mahAna puruSane Azraya devAyI game tev| muzta prayatnamA paY sAtA bhaNe 2. 'tti kaTTa evaM saMpeheI' A prakAranA vicArathI prerAIne bhagavAna mahAvIrane Azraya laIne te kAma karavAne tethe 465 jyo. 'saMpehittA' 2 Rne| sa485 4rIne 'sayaNijjAo abbhuTeI' tazayyA 52thI 4o. 'abbhuTTittA devasaM pariheI' hI tethe devaSya (48) paridhAna :yu". 'pariheI' hepaya dhAraNa 4Ine 'uvavAyasabhAe' pAta lAnA purathimilleNaM dAreNaM nigacchaI' pUrva nA 42vAyI te mahAra nIyo. tyAMthI nI jAna zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre vartate 'teNeva' tacaiva tasminneva pradeze 'uvAgacchai' upAgacchati, 'uvAgacchittA' upAgamya 'phaliharayaNaM' parigharatnaM tanAmakA'travizeSaM 'parAmusaI parAmazati gRhNAti 'ege abIe' ekaH advitIyaH sahAyAbhAvAt bahuparivAratve'pi vivakSitasahAyA'bhAvAt ekatvavyavahAraH ataeva advitIyaH zizorasyApi dvitIyasyAbhAvAt 'phaliharayaNamAyAya' parigharatnamAdAya-parigharatnaM gRhItvA 'mahayA amarisaM' mahAmarSa pracaNDakopaM parotkarSAsahiSNusvarUpam, vahamANe' bahana dhArayan 'camaracaMcAe rAyahANIe' camaracaJcAyAH rAjadhAnyAH majjhaM majjheNaM' madhyaM madhyena madhyabhAgena meM 'suhammA sabhA' sudharmA nAmako sabhA thI 'jeNeba coppAle paharaNa kose' aura jahAM catuSpAla nAmakA astrAgAra thA 'teNeva uvAgacchaha' vahAM para gayA / 'uvAgacchittA' vahAM jAkara usane 'phaliharayaNaM' parigharatna nAmaka astravizeSako 'parAmusaI' uThAyA / 'ege abIe' vaha yadyapi aneka parivAra se yukta thA to bhI vivakSita sahAyakakI usane usa samaya sahAyatA nahIM lI isa kAraNa yahAM use 'akelA' aisA kahA gayA hai tathA-'abIe' isa pada dvArA sUtrakArane yaha prakaTa kiyA hai ki usa samaya eka zizuko bhI usa avasthAmeM usane apane sAtha nahIM liyA isa taraha yaha ekAkI aura advitIya hokara 'phaliharayaNamAyAya' parigharatnako lekara 'mahayA amarisaM' paretkarSa ko nahIM sahana karane rUpa pracaNDa krodhako 'vahamANe' dhAraNa karatA huA yaha 'camaracaMcAe rAyahANIe'camaracaMcA nAmaka apanI rAjadhAnIke 'bhajjhaM majjheNaM madhyabhAgase hokara Nigacchai, nIkalA 'NiggacchittA' 'jeNeva suhammA sabhA' nyAM sudha nAmanI samA jatI, jeNeva coppAle paharaNakose te sAmAnyAM yatupAsa nAbhanuM zastrAgAra tu 'teNeva uvAgacchai' tyAM te gayeo. 'uvAgacchittA' tyAne tethe 'phaliharayaNaM' paridharatna nAmarnu astra 'parAmusai' vyu.. 'ege avIe' ne te ghA bhATA parivAravANe to t| 555 teNe temAthI chanI 5] sahAya sIdhI naDI, 'abIe' te te mate 14 me bALakane paNa sAthe lIdhuM na hatuM, A rIte ekale ane kaI paNa sAthIdAra vinAnI te parivaratna nAmarnu zakha DAyamAM ne 'mahayA amarisaM' parI45 (manyana unnati) saDana na thavAne 2 7.5-na thye| dhane 'vahamANe' dhA25 4zana-2a matizaya dhAvezamA mApAne te 'camaracaMcAe rAyahANIe' samasyayA yAnI 'majjhaM majjheNaM' madhya bhAgamA "Niggacchai' thAne nIsol zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 2 sU. 7 camarendrasyotpAtakriyAnirUpaNam 417 'Niggaccha' nirgacchati, 'NimgacchittA' nirgatya 'jeNeva' yatraiva yasminneva pradeze 'tigicchakUDe' tigicchikUTaH tannAmakaH 'uppAyapavvae' utpAtaparvato vartate 'teNeva ' tatraiva tasminneva pradeze 'uvAgaccha' upAgacchati, 'uvAgacchattA' upAgatya 'jAva - docca vi' yAvadvitIyamapi vAraM cikIrSitarUpanirmANArthaM 'veuvviyamugdhAraNaM' baiMkiyasamudghAtena 'samohaNaI' samavahanti - samutyAtaM karoti, 'samohaNittA' samavahasya - samutyAtaM kRtvA yAvatkaraNAta vikurvaNAzaktyA prathamavaikriya samudaghAtena samavaghAtadvArA nijAtmapradezasthita jIrNasthUla pudgalAnAM saMharaNAdi saMgrAhyam / tataH saMkhejjAI' saMkhyeyAni 'joyaNAI' yojanAni 'jAnauttaraviuviarUtra' yAvat - uttarakhaikriyarUpam ' vikuvtrai vikurSati - vikurvaNAMnikalakara 'jeNeva ' jisa pradezameM 'tigicchakU De' tigicchakUTa nAmakA 'uppAya pavvae' utpAta parvatathA 'teNeva uvAgacchadda' vahAM para pahu~cA 'uvagachittA' vahAM pahu~ca kara 'jAva docapi' yAvat dvitIya bAra bhI icchita rUpa banAneke liye 'veDavviyasamugdhAeNaM vaha vaikriya samuddhAtase 'samohaNai' samavahata huA - arthAt usane samuddhAta kiyA, yahA~ jo yAvat zabda AyA haiM isase yaha bAta prakaTa kI gaI hai ki jaba usane prathama samuddhAta kiyA thA. isameM isane Atmapradeza sthita jIrNa sthUla pudgaloM kA saMharaNa Adi kArya kiyA bAda meM usane dubArA vaikriya samuddhAta kiyA isameM usane icchitarUpo kA nirmANa kiyA / isa taraha icchitarUpa kA nirmANa kara usane usa rUpa ko saMkhyAta yojana taka kA banAyA yahI bAta 'saMkhejvAiM joyaNAI isa pada dvArA prakaTa kI hai / yahAM jo 'jAva' pada AyA hai usame yaha bAta prakaTa kI gaI hai ki jaba thaDayo. tyAMthA nINIne 'jeNeva' ? 4gyA 'timicchakUDe' tigichuTa nAmano 'upAyapavva e' upayAta parvata Ave to 'teNeva uvAgaccha' tyAM te vardha thaDe'bhthe'. 'uvAgacchittA' tyAM 44ne 'jAva docaMpi veucciyasamugdhAraNaM samohaNai' "tethe mIla vAra vaiDiya sabhuddhAta ye" tyAM sudhInuM samasta athana grahaNa 42 ahIM je khAva (payanta)" 56 Avyu che tenA dvArA e vAta batAvavAmAM AvI che ke teNe pahelI vAra samuddhAta karIne AtmapradezamAM rahelA jINuM sthUla pudgalenuM saharajI Adi karyu hatu. tyArakhAda teNe bIjI vAra vaikriya samudghAta karyAM. te samud dhAta dvArA tethe icchita iyonuM nirmAzu yu' : 'saMkhejjAI joyaNAI' chata3parnu nirmANa karIne teNe te rUpane asaMkhyAta ceAjananuM banAvyuM. A rIte bIjI vakhata vaikriya samudghAta karIne uttara vaikriya rUpa banAvyA pahelAM teNe AtmapradezeAnI daMDa zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 bhagavatIsUtre karoti, yAvatkaraNAt daNDaniHsAraNAdikaM kRtvA iti saMgrAhyam , 'tAe ukiTAe' tayA utkRSTayA gatyA 'jAva-jeNeva' yAvat yauva yasminneva sthAne yAvatkaraNAt 'tvaritayA capalayA' ityArabhya 'gatyA' ityantaM saMgrAhyam , 'puDhavisilA paTTae' pRthivIzilApaTTakaH, 'jeNeva mamaM aMtie' yauva mamAntikaM yasminneva sthAne ahaM (mahAvIraH)sthita Asam, 'teNeva' tatraiva tasminneya pradeze 'uvAgacchati' uvAgacchati-samIpamAgacchati, upAgatya ca 'mama' mAm 'mahAvIraM 'tikakhutto' trikRtvaH trivAram 'AyAhiNapayAhiNaM' AdakSiNapradakSiNAM karei' karoti 'jAvanamaMssittA' yAvat namasyitvA evam vakSyamANaprakAreNa 'vayAsI' avAdIt , usane duvArA vaikriya samuddhAta kara uttara vaikiyarUpa kA nirmANa kiyA to isake pahile usane apane AtmapradezoM kI racanA daNDa AdirUpa meM kI thI, yaha bAta pIche ke prakaraNameM spaSTa kI jA cukI hai| 'tAe ukiTAe' isa prakAra jaba vaha saMkhyAta yojana taka kA vistAra vAlA apanA uttara vaikriyarUpa nirmita kara cukA-taba vaha devagati prasiddha usa utkRSTa gati dvArA 'jAva jeNeva' yAvatjahAM 'puDhavisilApaTTae' pRthivI zilApaTTaka thA aura 'jeNeva mamaM aMtie' mahAvIrasvAmI kahate hai ki he gautama ! jahAM para maiM thA 'teNeva uvAgacchai' vahIM AyA! yahA~ yAvat padase gati ke tvarita capala' Adi vizeSaNa grahIta hue haiN| mere pAsa Akara 'mamaM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei' usane merI tIna bAra pradakSiNA kI 'jAva namaMsittA' yAvat namaskAra kara 'evaM vayAso' vaha isa vakSyamANa Adi rUpe racanA karI hatI. samuddhAtano viSaya AgaLanA prakaraNamAM spaSTa samajAvavAmAM AvyuM che. tethI ahIM tenuM vadhAre viSe vivecana karyuM nathI. have sUtrakAra e batAve che ke asaMkhyAta yojanapramANu vaikiyarUpanuM nirmANa karIne teNe zuM karyuM. tyAra mA 44, parita pAhi vizeSaNavANI hevAtiyA 'jAva jeNeva puDhavisilApaTTae jeNeva mamaM aMtie teNeva uvAgacchaI' susubhA252 nAnA GdhAnamA, A||4vRkSa nIcenI je zilA para huM bAramI bhikSu pratimAnI ArAdhanA karatuM hatuM, tyAM te mArI pAse Avyo (kahevAnuM tAtparya e che ke amara ghaNI teja gatithI mahAvIra prabhu pAse pahoMcyA. te vakhate mahAvIra bhagavAna a6manuM vrata karIne bAramI bhikSu pratimAnuM tyAM mArAdhana 42tA tal). bhArI pAse bhAvAne tethe ' mamaM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei' pA2 bhArI prakSi! 31. 'jAva namaMsittA' bhane / nabha242 43zana 'evaM vayAsI' mA pramANe 4yuM mI jAva' 54thA 'zirasAvarta zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " prameyacandrikA TIkA za. 3. u. 2 0 7 camarendrasyotpAtakriyAnirUpaNam 419 yAvatpadena zirasAvarta mastake aJjaliM kRtvA ityAdi 'baMdara, namasara, vaMditA ' itisaMgrAhyam, mahAvIrammati camarasya nivedanaprakAra mAha- 'icchAmi NaM bhaMte !" ityAdi / icchAmi khalu bhagavan ! 'tubbhaM' tvAm 'nIsAe' nizrayA AdhAreNa 'saka' deviMda devarAyaM' zakraM devendraM devarAjam 'sayameva accAsAittae' svayameva atyAzAtayitum apamAnayitum icchAmIti pUrveNAnvayaH 'cikaTTu' iti kRtvA evaM vicArya avadhArya 'uttarapuratthimaM' uttarapaurastyaM 'disIbhAgaM' digbhAgam izANakoNam 'avakkame ' apakrAmati gacchati, apakramya gatvA 'veuctrisamudghAeNaM' vaikriyasamudghAtena 'samohaNa' samavahanti vaikriyasamuddhAtaM karoti 'samohaNittA' samavahatya ca ' jAva - docca pi' yAvat dvitIyamapi vAram ' veucvia prakAra se kahane lagA- yahA~ yAvat padase 'zirasAvataM mastake aMjaliM kRtvA vaMdai nagaMsaha vaMditA' isa pAThakA grahaNa kiyA gayA hai ! aba camarane mahAvIra se kyA nivedana kiyA so sUtrakAra kahate ki 'icchAmi NaM bhaMte' ityAdi usane prabhu se isa prakAra kahA 'bhaMte' he bhadanta ! 'tubbhaM nIsAe' Apake AdhAra se 'deviMde devarAyaM sakkaM' devendra devarAja zakra ko 'sayameva' maiM akelA hI 'accAsAittae' usakI zobhA se bhraSTa karanA 'icchAmi' cAhatA hUM ! arthAt vinA kisI dUsare kI sahAyatA liye maiM akelA hI kevala ApakA zaraNA lekara indrazakra ko apamAnita karanA cAhatA hUM ! 'ttikaddu' isa prakAra kahakara vaha 'uttarapurasthi disI bhAgaM avakkamai' IzAna koNa kI ora vahAM se gayA aura vahAM jAkara usane 'veDabbiyasamugdhAeNaM vaikriya samudghAta se apaneko 'samohaNai' samavahata kiyA-arthAt vahAM jAkara usane vaikriya samudghAta kiyA / 'samohaNittA' vaikriyasamudra , mastake aMjali kRtvA vaMdai namasai, vaMdittA ' ma cAhanA samAveza 42vAmAM AnyA che. camare mahAvIra prabhu pAse zu nivedana karyu te sUtrakAra prakaTa kare che-- 'icchAmi NaM bhaMte' he ahanta ! 'tubbhaM nIsAe' ApanI nizrAthI Apano Azraya sane devidaM devarAye sakkaM' devendra devarAya ne 'sayameva' hu' use hAthe 4 'accAsAittae' tenI zobhAthI bhraSTa aravAnI-tene parAsta zvAnI 42chA rA chaH kahevAnuM tAtparya e che ke mahAvIra prabhune Azraya laIne khIjA koinI paNa madada vinA, te ekale ja zakrendrane apamAnita karavAnI icchA rAkhatA hatA. tikaDu 2mA prabhAze' aDIne te 'uttarapurasthimaM disI bhAgaM avakama' 4zAna mAM yA gayo tyAM bhane ' veDavviyasamugdhAraNaM samohaNa' tethe vaipriya samuddadhAta 6 , zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 bhagavatIsUtre samugghAeNaM' vaikriyasamudaghAtena 'samohaNai' samavahanti, yAvat padena 'saMkhejAI joyaNAI daMDaM nissarai, taM rayaNANaM jAva rihANaM ahA vAyare poggale parisADei ahAsuhume poggale pariyAiitti' saMkhyeyAni yojanAni daNDaM niHsRjati tadratnAnAM yAvat riSTAnAM yathA bAdarAn pudgalAn parizAtayati yathA sUkSmAn pudgalAn paryAdatte' iti saMgrAhyam , samudghAtanirmitavastumAha-'egaM mahaM' ekA mahatI vizAlAM ghorAM hiMsrarUpAm yataH 'ghorAgAraM' ghorAkArAM corAkRti 'bhIma' bhImAM bhayaGkarAM vikarAlatvena bhayotpAdikAm yataH 'bhImAgAraM' bhImAkArAm bhayaGkarAkRtim bhayajanakAkatim 'bhAsuraM' bhAsvarAM dIptAm 'bhayANIyaM' bhayAnItAM ghAta karake 'jAva doccaMpi' yAvat usane dvitIya pAra bhI 'veunviyasamugghAeNaM' vaikriyasamudghAta se apane Apako 'samohaNaI' sama. vahatakiyA vaikriya samudghAta se yuktakiyA-yahAM yAvat padase 'saMkhejA joyaNAI daMDaM nissaraha, taM rayaNANaM jAva riTThANaM ahAbAyare poggale parisADei, ahAsuhame poggale pariyAii' isa pAThakA grahaNa kiyA gayA hai| isa pATha gata padoMkA artha pIche likhA jA cukA hai| vaikriya samudghAta dvArA usane kisa vastukA nirmANa kiyA-isa bAta ko sUtrakAra karate haiM ki-'egaM mahaM' ityAdi usa camarane vaikriyasamudghAta dvArA 'egaM mahaM' eka bar3e bhArI vizAla zarIrakA nirmANa kiyaa| yaha nirmita vizAla zarIra kaisA thA-isI bAta ko vizeSoM dvArA prakaTa karate hue sUtrakAra kahate haiN| 'ghoraM ghora thA hiMsrarUpa thA, kyoM ki 'ghorAgAraM' isakA AkAra ghora thA-vikarAla thaa| 'bhIma' bhIbharUpa thA 'bhImAgAraM bhIma (bhayaMkara) AkAravAlA thA vika'samohaNittA' me mata vaizya samudhAta yA pachI "jAva doJcapi" mI0pAra pazu tethe "veubviyasamugghAeNaM" potAnI ontane yisabhudhAtathI 'samohaNai' yuta 30. A[ (parya-ta) 54thI naayne| sUtrA3 a Ayo cha- 'saMkhejjAI joyaNAI daMDaM nissarai, taM rayaNANaM jAva riThANe ahAvAyare poggaLe parisADei, ahAsuhume poggale pariyAii' 25 // sUtrAmA mAtai Avait ma mA AvI gayo che. have sUtrakAra e batAve che ke teNe aikriya samudraghAta dvArA kevA rUpanI zyanA rI 'egaM maha teNe meghA virATa zarIranu ni yu. sUtradhAra nIcenAM vizeSaNa dvArA te vaikriya zarIranuM varNana kare che "jo te vikarALa hatuM, 'ghorAgAraM te 1i420 mAranuM tu, 'bhIma' te lAbha35 (342) tu, 'bhImAgAraM tene AkAra bhayaMkara hatuM. tenI AkRti bhayAjanaka hatI kAraNa ke te vikarALa hatuM. zrI bhagavatI sUtraH 3 Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za. 3 u. 2.7 camarendrasyotpAtakriyA nirUpaNam 421 bhayam AnItaM yayA sA tAM bhayAnikAM 'gaMbhIraM' gambhIrAma vikIrNAvayavatvAt 'uttAsaNiyaM' utrAsanikAm atyanta trAsajanikAm smaraNenApi udvegotpAdikAm ' kAla rattamAsarAsisaMkAsaM' kAlArdharAtra - mASarAzisaMkAzAm tatra kALarAtri madhyarAtrivat tathA mAtrarAzivaccAtyantakRSNavarNAM 'joyaNasayasAhassIyaM' yojanazatasAhasrikAm lakSayojanapramANadIrghAm ' mahAbaudi' mahAbobdIm vizAlatanum 'biuvvara' vikurvati vaikriyasamudghAtena samutpAdayati 'viuccittA' vikurvitvA vikurvaNayA uparyuktavaikriyAvizAlazarIraM nirmAya 'aphphoDe ' Asphoyati karAsphoTaM karoti - parasparahastadvayAghAtena visphoTadhvanimutpAdayati rAla hone ke kAraNa bhayotpAdaka thA- kyoM ki usakI AkRti bhayajanaka thI / ' bhAsura' bhAsvara dIpta thA 'bhayANIyaM' aura bhaya jisase jIvoMko prApta hoM aisA thA arthAt bhayAnaka thA 'gaMbhIra' vikIrNa avayavarUpa hone se gaMbhIra thA, 'uttAsaNiya' atyanta trAsajanaka thA smaraNa karane se bhI usase udvega utpanna hotA thA - aisA thA 'kAlaDarattamAsarAsisaMkAsaM' kAlarAtri kI madhyarAtri ke samAna tathA mAgha - uDada - rAzi ke samAna atyanta kRSNavarNa vAlA thA, 'joyaNasayasAhassIya ' ekalAkha yojana pramANataka vaha dIrgha- laMbA thA, aise 'mahA baudi' vizAla zarIra kA usane 'biuvvaI' vaikriya samudaghAta dvArA nirmANa kiyA / 'viubvittA' vikurvaNAse uparyukta vizAla vaikriyaka zarIra kA nirmANa karake 'appheoDei' usane paraspara donoM hAthoM ke AghAta se visphoTarUpa dhvaniko utpanna kiyA-arthAt jisa prakAra akhAr3e meM utarane para pahilavAna loga apane donoM hAthoM kI bAMhoM ko bhujAoMko Thokate haiM usI prakAra se isane bhI apane donoM "bhAsura" ' te bhAsvara hIpta hetu, 'bhayANIya' te bhayAna hetu', 'gaMbhIraM.' te viDIla avayavazya hovAthI gaMbhIra hetu, 'uttAsaNIyaM ' te atyaMta trAsanna hetu - tene yAha 42vAthI bhanabhAM Dara sAge mevaM tu', 'kAlaDDU rattamAsarAsisaMkAsa". te kALa rAtrinI madhyarAtrinA jevuM tathA aDadanA DhagalA jevuM atizaya zyAmavarNanuM hatuM. 'joyaNasayasAhassIya ' te me lAbha yojananI saMvANu tu mevA 'mahAbaudi' virATa zarIra tethe 'biuvvaI' vaiyi samudghAta dvArA nirmANu yu 'viuccinA' mevA virATa sva3canuM nirmANa arIne 'apphoDei' tethe bhanne hAtha vaDe tenI banne jIjAe para thApaTA lagAvI. jevI rIte malaleAkeA kustI karatI vakhate temanA ane hAtha vaDe banne bhujAo para thApaTo lagAve che, evI rIte teNe pazu ane hAthava3 , zrI bhagavatI sUtra : 3 " Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 bhagavatI sUtre 'vagga' valgati kUrdati, 'gajjai' garjati - meghavat zabda karoti 'hayahesiaM kareDa' yahUSitaM karoti ghoTakavat SaNAM karoti 'harithagulagulAiaM karei' hastigulamulAyitaM karoti, hastivat cItkArazabdaM karoti 'rahaghaNaghaNAiaM karei' rathaghanaghanAyitaM karoti rathavat ghanaghanazabdamuccArayati 'pAyadadaragaM kares' pAdadardaraka karoti caraNena bhUmimAkuTTayati 'bhUmicaveDayaM dalai bhUmicapeTAM dadAti bhUmiM karAbhyAmAsphoTayati 'sIhaNAdaM nadai' siMhanAda nadati siMhanAda' karoti 'ucchole ' ucchalati agrato mukhAcapeTAM dadAti utphAlanaM karoti vA UrdhvamutpatatItyarthaH 'paccholei' pracchalati pRSTato mukhAM capeTAM dadAti UrdhvAdhaH patati vA tivaI' tripadIM tripadikam 'chiMda' chinatti troTayati mallaiva raGgabhUmau tripadIccheda' karoti 'vAmaMbhua' vAmaM bhujam 'Usavei' ucchrayati -UrdhvaM prasArayati ' dAhiNahattha paye siNIe hAthoM ko bAMhoko bhujAoM ko ThokA 'vaggaha' aura kuMdA - Upara kI ora uchalA 'gajjai' megha ke samAna usane dhvani-garjanA kii| 'haya he siyaM kareha' ghoDe kI taraha vaha hinahinAyA 'hatthiguchagulAiyaM karei' hastI ke samAna usane cItkAra kiyA-arthAt hAthI ke jaisA vaha ciMghAr3A 'rahaghaNaghaNAiyaM karei' ratha ke samAna ghana ghana zabdakA usane uccAraNa kiyA / pAyadaddaragaM kareha' caraNa se bhUmiko tADita kiyA arthAta- donoM pairoM ko usane jora 2se jamIna ke Upara uThAkara paTakA 'bhUmicaveDayaM dalayaha' hAtha se bhUmi kA AsphAlana kiyA 'sIhanAdaM nadaha ' siMhanAda kiyA arthAt zera kI taraha dahADA arthAt garjA 'uccholei' UMce uchalA 'paccholei' U~ce se nIce girA 'tipadI chiMdai' raMgabhUmi meM malakI taraha usane tripadikA kA chedana kiyA 'vAmaM bhuyaM Usave' bAyeM hAthako Upara pasArA dAhiNahatthapadesiNIe' dAhine tenI bhanne lulo para thAyaTo lagAvI; 'vaggar3a' te uparanA mAnnu chajavA lAgyo, 'gajjai' bheghanA nevI ganA urI, 'hayahesiya' karei' te ghoDAnI bhebha DaDaeyo, 'hatthagulagulAryaM karei' te hAthInA nevA thI 42 lAgyo 'rahaghaNaghaNAiya kerar3a ' choDato ratha nevI dhanudhAvATI ure che bhevI dhabudhagATI te 12vA lAgyo 'pAragaM kare' tethe bhanne bhagane lerathI 4bhIna para paTavA bhAMDayA' bhUmicaasi dala , tethe tenA hAtha bhIna upara pachADavA bhAMDayA, 'siMhanAdaM nadaI ' tethe siDanA devI garbhanA urI. 'uccholei' te aye uchajyo. 'paccholei' athethI naye hayo, 'tipadoM chiMda' ne mahA raMgabhUmimAM triyahInuM chena re che tema teNe tripadInuM chedana karyuM. vAmaM bhUyaM Usavei ' tethe amA hAthane athA bhyo, 6 , " 6 dAhiNahasthapadesiNIe ' jamaNA hAthanI tarjanI ane 9 aMguNaNa zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA za.3 u.2 sU. 7 camarendrasyotpAtakriyAnirUpaNam 423 dakSiNahastapadezikayA dakSiNakaratarjanyA aMguTTaNaheNa ya vi'dakSiNahastAGgaSTanakhena cApi 'tiricchamuha tiryagmukham cakramukham 'viDa beI' viDambayati-viDambanA viSayI karoti 'mahayA mahayA' mahatA mahatA 'saddeNaM' zabdena atyuccasvareNa 'kalakalaraveNaM' kalakalaravaM kolAhalazabda 'karei' karoti 'ege' ekaH ekAkI bahuparivArasatve'pi vivakSitasahAyAbhAvAt , ataevAha-'abIe' advitIyaH dvitIyarahitaH aparasyAbhakasyApyabhAvAt, 'phaliharayaNamAyAya' parigharatnamAdAya 'uDUM' Urdhvam-'vehAyasaM' vihAyasi AkAze 'uppaie' utpatitaH UrdhvagataH 'khobhaMte ceva ' kSobhayan caiva vikSobhamutpAdayan caiva 'aholo' adholokam , 'kaMpemANe ca meiNIyalaM' kampayaMzca medinItalam pRthivItalam 'AkaDaMteva' AkarSayaniva AkRSTaM kurvaniva "tiriyalo' hAthakI tarjanA se aura 'aMguTThaNaheNa ya vi' dAhine hAtha ke aMguThA ke nakha se 'tiricchamuhaM viDaMbeI' usane apanA tirachAmukha kara use viDambanA kA viSaya banAyA arthAt krodha kI sthiti meM aisA hotA hai ki mu~ha maror3a loga dAhine hAtha ke aMguSTha ko DhoDIpara aura tarjanI aMgulI ko Upara ke hoTha para rakhalete haiM aisA hI isane kiyA 'mahayA mahayA saddeNaM kalakalaraveNaM karei' bar3e jora 2 se zabdoMkA uccAraNa karate hue isane bahuta bhArI kolAhala kiyA, evaM 'ege' akelA hI 'avIe' sAtha meM kisI ko bhI na lekara vaha svayaM phaliharayaNamAyAya' parigharatna zastrako lekara 'uddhavehAyasaM UMce AkAzameM 'uppaie' uDA, uDate samaya usane apanI uDDAnase 'khAbhaMte ceva aholoyaM' adholokako kSobhita kara diyA thA 'mehaNIyalaM ca kaMpemANe' medanItalako kaMpA diyA thA 'AkaDateva tiriyaloyaM' mahAnA na paDe 'tiricchamuhaM viDaMbei' tena ti275 42 bhumanI viDaMbaNa karI. jyAre mANasane kedha caDe che tyAre te meTuM maraDIne jamaNA hAthane aMguThe haDapacI para ane tarjanIne uparanA hoTha para rAkhe che. camare paNa me 24 7yu 'mahayA mahayA saddeNaM kalakalaraveNaM karei' bhane 2 rathI bhUbha 12|paaddiine tethe mAre Bhalsa bhayAvI bhayo, bhane 'ege te me , 'abIe' dhana para sAtha hI vinA, 'phaliharayaNamAyA ya' paridharatna zasane dhAraNa 4zana 'uDa vehAyasaM uppahae' AURAHI 2 64n evt. tI mate tanI tAna gatithI sone va abolo mosobhA kATa bhayI gayo, 'meDaNIyalaM ca kaMpemANe' dharAtI 4yu, ' AkaDa tetra tiriyaloyaM / ti to zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 bhagavatIsage tiryaglokam 'phoDemANeva' sphoTayabhiva visphoTitaM kurvanniva 'aMbaratalaM' AkAzatalam antarikSam , 'katthaI' kutracit 'gajaMte' garjana-meghavaddhvani kurvan 'kasthai' kutracit 'vijjuyAyate' vidyutyamAnaH vidyudiva vidyotamAnaH 'katthaI' kvacit 'vAsaM vAsamANe' varSAM varSan 'katthai' kutracit 'rayugghAya' rajaudghAtam dhRlisamUham 'pakare mANe' prakurvana uDDApayan 'katthaI' kutracit 'tamukkAyaM' tamaskAyam andhakArapuJjam ghorAndhakAramiti yAvat 'pakaremANe' prakurvan-'vANamaMtare deve' vAnavyantarAn devAn 'vittAsamANe' vitrAsayan trAsamutpAdayan 'joi siyedeve' jyotiSikAn devAna tejaHsvarUpAn candrasUryagrahanakSatratArAbhidhAna devAn 'duhA' dvidhA 'vibhayamANe vibhajana dvibhAgasthAn kurvan 'Ayarakkhe deve' AtmarakSakAn devAn 'vipalAyamANe' vipalAyamAnaH vipalAyamAnAn 'phaliharatiraMgU lokako khecasA liyA thA 'aMbaratalaM phoDe mANe va' mAno AkAzako phoDa rahA thA isa tarahase adholoka, madhyaloka aura antarikSako karate hue usane 'katthaI' kahoM para to 'gajjaMte' meghakI dhvani ke samAna garjanAkI 'katthaI' kahIM para vaha 'vijjughAyaMte' vijalI ke jaisA camakilA 'katthaI' kahIM para vaha 'vAsaM vAsamANe vRSTi banakara varasA 'katthaI' kahIM para 'rayugghAyaM pakaremANe' usane ghUlike samUha ko uDAyA 'katthaI' kahIM para 'tamukAyaM pakaremANe usane gADha aMdhakAra ke dRzyako prakaTa kiyA, isa tarahase karate hue usane 'bANamaMtare deve vittAsamANe' vAnavyantara dvauko trAsa upajAyA, 'joisiye deve duhA vibhayamANe' jyotiSaka devauko teja svarUpa candra, sUrya, graha, nakSatra aura tAroMko do bhAgameM sthApita kiyA, 'Ayarakkhe deve' AtmarakSaka devoMko 'vipalAyamANe, bhagAyA isa taraha karatA huA and yA 8 gayo 'aMvaratalaM phoDemANe' on mAne to tayArI nAyu. madhAsAra, ti se mane zanI 052 / 4 4 42naa| to katthaDa gajjate 15 sthaNe meghanA vo nA 421. 'katthai vijjuyAyaMte' artha 5 sthaNe vijAnA vo ym| yo, 'katthaI vAsaMvAsamANe 4 sthale 12sA 12sAvyA, 'katthai rayugghAyaM pakaremANe 4 4 42yAmme dhUmanA goTegATA 5yA, 'katthai tamukkAyaM pakaremANe 4 yA // aMdhakAra pedA karyo. A rIte utpAta karate te AgaLa vadhe. tenA mArgamAM jAWT maMtare deve vittAsamANe te vAnabhyantara hevAna rAnA , 'joisiye deve dahA vibhayamANe yotiSI vona-2.6, sUrya, zrA, nakSatra mAhita135 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacadinkA TIkA za.3 u. 2 sU. 7 camarendrasyotpAtakriyAnirUpaNam 425 yaNaM' parigharatnam 'aMbaratalaMsi' ambaratale 'viyaTTamANe viyaTTamANe' vyAvartayan vyAvartayan paunaH punyena bhrAmayan 'viubhAemANe biunmAemANe' vibhrAjayan vibhrAjayan vizeSeNa vAraM vAraM dhotayan 'tAe ukkiTThAe' tayA kayA'pi vilakSaNayA utkRSTayA utkarSazAlinyA gatyA iti zeSaH 'jAtra tiriyamasaMkhejANaM' yAvat-tiryagU asaMkhyeyAnAm , yAvatkaraNAt-'tvaritayA capalayA' ityArabhya 'gatyA' ityantaM saMgrAhyam, 'dIvasamudANaM' dvIpasamudrANAm 'majha majjheNa' madhya madhyena madhyabhAgena 'bIivayamANe' vyativrajan vyatikrAman nirgacchan 'jeNeva' yatraiva yasminneva pradeze 'sohamme kappe' saudharmaH kalpaH, 'jeNeva' yauva yasminneva sthAne 'sohammavaDisaye' saudharmAvataMsakaM tannAmakaM 'vimANe' vimAnam , 'jeNeva' yauva yasminneva sthale 'muhammA sabhA' sudharmA sabhA 'teNeca' tava 'uvAgacchai' upAgacchati upAgataH tatropAgatya ca 'ega pAyaM' ekaM pAdaM vaha 'aMbaratalaMsi' AkAzatalameM 'phaliharayaNaM' apane parigharatna nAmaka zastrako 'viyaTTamANe 2' bAra 2 ghumAtA huA use 'viubbhAzamANe2' bAra2 use vizeSaNarUpase camakAtA huA 'tAe ukkiTThAe' usavilakSaNa utkRSTa 'gaie' gati dvArA 'jAva tiriyamasaMkhejANaM' yAvat tisa~ga asaMkhyAt 'dIvasamudANaM' dvIpasamudroM ke 'majjhaM majjheNaM' bIco bIcameM 'vIivayamANe' hokara nikalA aura 'jeNeva sohamme kappe' jahA~ saudharmakalpa thA 'jeNeva sohammavaDisae vimANe' jahAM saudharmAvataMsakavimAna thA 'jeNeva' jahAMpara 'suhammA sabhA' sudharmA sabhA thI 'teNeva uvAgacchaI' vahAM pahu~cA, vahAM jAkara usane 'ege pAgaM' eka paira ko hevAne tethe me bhAbhA yI nAyA, 'Ayarakkhe deve vipalAyamANe' bhane mAtma234 hevAne nasADI bhUyA. mA zate 'aMbaratalaM' AARi SpAta bhayAvata 'phaliharayaNaM viyaTTamANe2 viunbhAyamANe' bhane tenA paridharatnane yare dhubhAvo bhane yamApate te 'tAe ukichAe gaie' tI te kRSTa gatithI 'jAva tiriyamasaMkhejjANaM tiyAnA asaNyAta 'dIvasamudANaM majhaM majjheNaM vIivayamANe' dvIpasamudronI -yethI 5sA2 14. mAne 100 Sal auryo. 'jeNeva sohamme kappe aa rIte sst esto te yA mauSama vo tu, 'jeNeva sohamme vaDisae cimANe tebhA pay rni saudharbhAvata: vimAna tu, 'jeNeva suhammAsabhA' tabhA 2 yAme sudharmA sabhA hutI teNeva uvAgacchai' tyAM pAyA gayA. tyA jaIne teNe zuM karyuM te sUtrakAra batAve che zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsane 'paumavaraveiAe' padmaparavedikAyAma padmavaravedikopari 'kareI' karoti 'egaMpAyaM' ekaM pAdaM samAe muhammAe' sabhAyAM sudharmAyAM sudharmAsabhAyAM 'karei' karoti 'phaliharayaNeNaM' parigharatnena 'mahayA mahayA' mahatA mahatA 'saddeNaM' zabdena ghoSeNa huMkAreNa 'tikakhutto' trikRtvaH trivAram 'iMdakIlaM' indrakIlam tanAmakaM zakradhvajam gopurakapATayugArgalasthAnaM vA 'AuDei' AkuTTayati AkuTTitaM karoti AghAtayati 'AuDittA' AkuTaya ca 'evaM' vakSyamANaprakAreNa 'vayAsI' avaAdIt 'kahiNaM bho' kutra khalu bhoH ! 'sakke deviMde devarAyA' zakro devendro devarAjo vartate ? 'kahiNaM tAo caurAsIi sAmANiasAhassIo ? kutra khalu tAzcaturazIti sAmAnikasAhastryaH ? caturazItisahasrasaMkhyakasAmAnikadevAHka vartante! 'jAva-kahiNaM tAo cattAri caurAsIIo' kutra khalu tAzcatasra: caturazItayaH 'AyarakkhadevasAhassIo ?" AtmarakSakadevasAhasyaH patriMzadadhika 'paumavaraveiyAe' padmavara vedikA ke Upara 'karei' rakkhA , aura 'egeM pAyauM' eka dUsare paira ko 'suhammAe sabhAe' sudharmA sabhAmeM rakhA, bAda meM 'mahayA saddeNaM' baDe jora kI huMkAra karake 'phaliharayaNeNaM' usane parigharatnase 'tikkhutto' tIna bAra 'iMdakIlaM' indra kIla ko isa nAmaka zakra dhvajako-athavA-gopura ke donoM kapAToM ke argalA ke sthAnako 'AuDei' tADita kiyA 'AuDittA' tADita karake 'evaM vayAsI phira usane isa prakAra kahA 'kahiNaM bho ! deviMde devarAyA sakke' are ! devendra devarAja zakra kahAM hai ? 'kahi NaM tAo caurAsIi sAmANiya sAhassIo' caurAsI hajAra usake ve sAmAnika deva kahAM hai ? 'jAva kahiNaM tAo cattAri caurAsIIo' yAvat cAra caurAsI hajAra arthAta 336000 tIna lAkha chattIsa hajAra ve usake 'Ayarakkha___ 'egaM pAyaM paumavaraveiyAe karei' tethe me 50 51236 52 mana 'egaM pAyaM muhammAe sabhAe' bhanne sudhAsamAmA bhUyA tyA2 mA 'mahayA saddeNaM' atizaya 2thA // 2 4zane 'phaliharayaNeNaM tikkhuttI iMdakIlaM AuDei' tethe tenA parigharatna nAmanA zastrathI Indrakala para traNavAra phaTakA lagAvyA. (zakradhvajane InakUkIla kahe che. athavA daravAjAnA bane kamADenA AgaLiyAne paNa IzvakIla kahe che. 'AuDittA evaM kyAsI' mA pramANe ndrIya 52 58 gAvAna te mA pramANe 'dyu-'kahi NaM bho! deviMde devarAyA sakke ?? mare ! hevendra 312ir us jyAcha kaDiNaM tAo caurAsIDa sAmANiyasAhassIozana184000 caurAsI ra sAmAni / 4yAM che ! 'jAra kahiNaM tAo cattAri caurAsIIyo Ayarakkhadeva zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 2 mU.7 camarendrasyotpAtakriyAnirUpaNam 427 lakSatrayasaMkhyakAtmarakSakadevAH ka vartante ? yAvatkaraNAt trayastriMzat trAyastriMzakadevAH somAdicaturlokapAlAH agramahiSyazca ityAdi saMgrAhyam , 'kahiNaM tAoM aNegAoM' kutra khalu tAH anekAH 'accharAkoDIo' apsaraH koTayaH ? vilasanti ! iti yUyaM tAn sarvAn darzayata ! iti rItyA yaM kamapi saMbodhya kathanAnantaraM sa camaraH kiM bravItItyAha-'ajja haNAmi, anja vahemi' ityAdi / adya hanmi adhunaiva hinasmi, adha vyathayAmi idAnImeva pIDayAmi 'ajja mamaM adya adhunaiva mama 'avasAo' avazAH anadhInAH 'accharAo' apsarasaH 'vasamuvaNamaMtu' vazamupanamantu adhInatAmAgacchantu mamAdhInatA svIkurvantu 'ttika ' iti kRtvA anayA rItyA 'taM aNi8 tAm kAmapi adhamAm aniSTAm anabhIpsitAm 'akaMta' akAntAm akamanIyAm 'appiyaM' apriyAm 'asubhaM' azubhAm akalyANakAriNIm 'amaNuNNaM' amanojJAm amaJjhulAm 'amaNAma' amanaAm manase'rocamANAm devasAhassIo' AtmarakSaka deva kahAM hai| yahAM yAvat zabda se zaka ke 33 tettIsa trAyastriMzaka devoMkA, soma Adi cAra lokapAloM kA evaM saparivAra agramahiSiyoM Adi kA grahaNa kiyA gayA hai| 'kahiNaM tAo aNegAo accharAkoDIo' kahAM ce aneka karor3a apsarAe~ vilAsa kara rahI haiM ? hameM una sabako tuma loga batAo-isa prakAra cAhe jisa deva se usa camarane kahA-aura kahane ke bAda hI usane 'anja haNAmi' kahA ki-maiM Aja una sabako mAra detA hUM 'ajavahemI' abhI hI unakA badha karatA huuN| 'aja mamaM-avasAo accharAo' isa liye jo apsarAe~ mere AdhIna nahIM haiM ve isI vakhta mere 'vasamuvaNamaMtu' vazavartI bana jAve, tikaTTha' isa rIti se 'taM aNiTuM akaMtaM appiyaM, asubhaM, amaNuNNaM, amaNAmaM pharasaM giraM nisi. sAhassIo ? tenA yA2 yAryAsI // 2 me 3 339000 bhAbha2kSa he 4yAM cha ? mahI 'jAva (parya-ta)' 54thI zanA 33 trAyazi devI, yAra khopAsI, sparivAra paTTarANa vagerenA viSayamAM paNa A prakAranA prazno samajI levA. 'kahiNaM tAo aNegAo accharAkoDIo' tenI bhane 42 / 3 masarAmezyAM cha? tena va bhanyA ye, tane samAdhAna to mA prabhArI prazna pUchayA. 'ajja haNAmi' hu~ mAre te sone bhArI naasvaan| chu, 'ajja vahemi' satyAre 4 hu~tamAna 15 42vAnA chu.. 'aja mamaM avasAo accharAo to masarAme mAre adhIna nathA tamA bhatyAre 4 'vasamavaNamaMta' mAre adhIna 4 ya-bhane tamanA svAmI tarI svArI le. 'ttikaTTa' mA 4Are taNa 'taM aNiTuM akaMtaM appiyaM, asumaM, ama zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 bhagavatIsUtre zrotajanamanaHpratikUlAm 'pharusaM' paruSAm kaThorAM giraM vANIm 'nisirai' niHsRjati uccArayati, anavA rItyA sa camaraH zakrasya AvAsaM saudharmakalpa vimAnamAgatya mahotpAtaM karoti // bhU0 7 // camaraprati zakrasya vajramokSaNabhagavaccharaNAgamanavaktavyatA prastuyate mlam-taeNaM se sakke deviMde, devarAyA taM aNi, jAva amaNAmaM asuapuvaM pharasaM giraM socA, nisamma Asurutte, jAtra-misimisemANe tivAle bhiuDi niDAle sAhahu camaraM asuriMdaM, asurarAyaM, evaM vayAsI-haMbho! camarA ! asuriMdA! asurarAyA ! apatthiapatthiA ! jAva hINapuNNacAuddasA! aja na bhavasi, na hi te suhamatthI tikaTTha tattheva sohAsaNavaragae vajaM parAmusai, taM jalaMtaM, phuDaMtaM taDataDataM ukAsahassAiM viNimuamANaM, jAlAsahassAI, pamuMcamANaM, iMgAlasahassAI pavikkhiramANaM pavikkhimANaM, phuliMgajAlAmAlA sahassehiM cakkhuvikkhevadiTTipaDighAyaM pi pakaremANaM, huavahaairegateyadippaM taM, jaiNavegaM, phullakiMsuyasamANaM, mahabbhayaM, bhayaMkaraM camarassa asuriMdassa, asuraraNNo vahAe vajaM nisirai, taeNaM se asu raI' usane usa adhama, aniSTa, akamanIya, apriya, azubha-akalyANakAriNI-amanojJa-amanjula, zrotAjana ke mana ko arucikAraka, evaM kaThora vANI kA prayoga-uccAraNa kiyaa| tAtparya-kahane kA yaha hai ki isa rIti se usa camarane zakra AvAsabhUta saudharmakalpa vimAna meM Akara mahAutpAta kiyA ||suu07|| guNNaM, amaNANaM, pharusaM giraM nisirai ' , maniSTa, 54bhanIya (masu42), apriya, azubha, amanejha, amRdula, acikara ane kaThora zabdo bolavA mAMDayA. kahevAnuM tAtparya e che ke zakranA saudharma devalokamAM jaine camare upara mujabane pAta macAvya | sU0 7 . zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma.TIkA za.3 u.2 2.8 zakrasya vajramokSaNabhagavaccharaNAgamana nirUpaNam 429 riMde, asurarAyA taM jalaMtaM, jAva-bhayaMkaraM vajjamabhimuhaM AvayamANaM pAsai, pAsittA jhiyAi, pihAi, pihAi, jhiyAi, jhiyAvittA pihAittA taheva saMbhaggamauDaviDae, sAlaMbahatthAbharaNe, uDDUMpAye, ahosire, kakkhAgayaseaM piva viNimmuyamANe viNimmuyamANe, tAe ukTiAe, jAva tiriyamasaMkhejjANaM dIva samudANaM majhaM majjheNaM vIIvayamANe2 jeNeva jaMbadIve, jAvajeNeva asogavarapAyave, jeNeva mama aMtie teNeva uvAgacchai, bhIe, bhayagaggarasare 'bhagavaM saraNaM' itivuyamANe mamaM doNhaM vi pAyANaM aMtaraMsi jhatti vegeNa samovaDie // sU0 8 // ___ chAyA-tataH khalu sa zakro devendraH, devarAjastAm aniSTAM yAvat-amaNAmAm azrutapUrvAM paruSAM giraM zrutvA nizamya AsuruptaH, yAvat misamisayan trivalikAM bhRkuTI lalATe saMhRtya camaram asurendram amurarAjam evam avAdIt 'tae NaM se sakke' ityAdi / sUtrArtha-(tae NaM se sakke devide devarAyA) taba vaha devendra devarAja zakra (taM aNiThaM jAva amaNAmaM asuyaputvaM pharasaM giraM socA nisamma) usake una aniSTa yAvat manako na rucane vAle azrutapUrva kaThora vacanoM ko sunakara aura una para acchI taraha se dhyAna dekara athavA unheM acchI taraha se dhyAna meM lekara (Asurutte) usI samaya ekadama krodhayukta ho gayA (jAva misimisemANe) yAvat misamisAte hue usane (tivaliyaM bhiuDiniDAle sAhaha camaraM asuriMdai 'taeNaM se sakke' tyA sUtrA- (taeNaM se sakke debiMde devarAyA) hevendra, 124 2, (taM aNiDhe jAva amaNAmaM asuya puvvaM pharusaM giraM socA nisamma) tenA te aniSTathI laIne arucikara paryantanA vizeSAvALAM, pUrve kadI paNa na sAMbhaLavAmAM AvyA hoya evA kaThora zabdane sAMbhaLIne ane tene sArI rIte manamAM utArIne (Amurutte ) me abhaye atizaya pAyabhAna thA. ( jAva misamisemANe) yI dhuvAM vai dhana tethe (tivaliyaM bhiuDi niDAle sAhaha camaraM amariMda zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre hamoH ! camara ! asurendra ! asurarAja ! apAthita pAryaka! yAvata-hImapuNya cAturdaza ! adha na bhavasi, na hite sukhamasti, iti kRtvA tatraiva siMhAsanakragato vajraM parAmRzati tadujvalantam , sphuTantam-taDataDantam , ulkAsahasrANi vinirmuzcantam, jvAlAsahasrANi pramuJcantam , aGgArasahasrANi pravikirantaM, pravikirantam , sphuliGgajvAlAmAlAsahasraiH caturvikSepadRSTipravighAtam , api prakurvaasurarAyaM evaM kyAsI) trivalivAlI bhRkuTi ko lalATa para caDhAkara asurendra asurarAja usa camarako isa prakArase lalakArA (haM bhI camarA ! asuriMdA! asurarAyA! apatthiyapasthiyA! jAvahINapuNNacAuddasA aja na bhavasi, na hi te suhamatthi tikaTu tattheva sohAsaNavaragae vaja parAmusai) are o asurendra asurarAja camara ! tU kyoM vyartha meM apanI mauta apane pAsa bulA rahA hai-yAvat mujhe jJAna hotA hai ki tU hInapuNya cAturdazika hai yAda rakha Aja terA astitva terI kuzala nahIM hai-isa prakAra kaha kara vahIM para apane uttama siMhAsana para baiThe 2 zakrane vajra ko uThAyA (taM jalaMtaM, phuDaMtaM, taDataDataM, ukkA sahassAiM viNimuyamANaM, jAlAsahassAI pamuMcamANaM iMgAlasahassAI pavikkhiramANaM phuliMgajAlAmAlasahassehiM cakkhuvikkhevadidvipaDighAyaM pi pakaremANaM' aura uThAkarake usane dIpyamAna, zabda karate hue, tar3atar3a avAjavAle, hajAroM ulkAoM ko chor3ane vAle, hajAroM agni kI jvAlAoM ko prakaTa karane vAle, hajAroM aMgAroM ko bAraasurarAyaM evaM vayAsI) mA 5 42yaliyo 53 mevA zata prATi yAvAna devendra 12 / 04 yamarane 2 // pramANe 5 -( bho camarA ! asuriMdA! asurarAyA ! apatthiyAtthiyA ! jAva hINapuNNacAuddasA ! ajja na bhavasi, na hi te muhamatthI tikaTu tattheva sIhAsaNavaragae vajaM parAmusaI ) bhare the| asurendra, asurarAja camara! tane maravAnI IcchA thaI lAge che. mane lAge che ke tuM hInapuNya cAturdarzika che. yAda rAkha, Aja tArI khera nathI-Aja tuM bacavAne nathI. A pramANe kahIne teNe pitAnA uttama siMhAsana para beThA beThA ja vrajane hAthamAM uThAvyuM. (taM jalaMtaM, phuDataM, taDataDataM, ukAsahassAI viNimuyamANaM, jAlAsahassAI pamuMcamANaM, iMgAlasahassAiM pavikkhiramANaM2 phuliMgajAlAmAlasahassehi cakkhuvikkheva dipiDighAyaM pi pakaremANaM ) bhane tethe 1ed, AvayamAna, ta313 avAja karatuM, hajAre ulkAone cheDanAruM, agninI hajAre vALAe varasAvanArU, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TI. za.3 u.2 sa. 8 zakrasya vajamokSaNabhagavaccharaNAgamananirUpaNam 431 ntam, hutavahAtirekatejodIpyamAnam, javivegam , pullakiMzukasamAnam , mahAbhayaM, bhayaMkara camarasya asurendrasya asurarAjasya vadhAya vanaM niHsRjati, tataH sa camaro'surendraH, asurarAjastaM jvalantaM, yAvat-bhayaMkara vanam abhimukham ApatantaM pazyati, dhyAyati spRhayati, (pidhatte) spRhayati dhyAyati, dhyAvA, 2 vikherane vAle, hajAroM sphuliMgoM kI mAlA se AMkhoM meM cakAcaudhI paidA karane vAle, (huyavahaairegateyadipaMta) agni ke teja se bhI adhika teja se pradIpta 'jaiNavegaM sarvAtizAyI vega saMpanna (phullakiMsuyasamANa) praphullita kiMzuka arthAt patAkA ke samAna raktavarNa yukta (mahabbhayaM bhayaMkara) atyanta bhayotpAdaka aura bhayaprada, aise (vajaM) usa vajra ko (asuriMdassa asuraraNNo vahAe nisiraha) asurendra asurarAja camarako mArane ke liye chor3a diyA / (tae NaM se asuriMde asurarAyA taM jalaMtaM jAva bhayaMkaraM vajamabhimuhaM AvayamANaM pAsai) taba asurendra asurarAja usa camarane usa dIpyamAna yAvat bhayaMkara vajra ko apane samakSa Ate huve dekhA (pAsittA) dekhakara phira usane (jhiyAi) yaha kyA hai aisA vicAra kiyA (pihAi) vicAra kara apane sthAna para cale jAnekI icchA karane lagA (pihAi) athavA usa vajra ko dekhakara usane apanI donoM AMkhe mIca lI (jhiyAi) phira vahAM se cale jAne kA vaha punaH vicAra karane lgaa| hajAre aMgArAne vAraMvAra veranAruM, hajAre taNakhAonI mALAethI AMkhane AMjI nAmanA3, (huyavahaairegateyadippaMta) mAminA te 42ai 5 padhAre tethI prIta, 'jaiNavegaM' sAtizAyI (sapathI madhiz) vevA , (phullakimuyasamANaM) visita 5iaypanA samAna are qgol, (mahanbhayaM bhayaMkara) satyata aya44 mane laya 42, (vajja) ne ( amuriMdassa asuraraNNo vahAe nisarai) asurendra, msu22|04 yabharane bhAravAne mATe ch| yu. (taeNaM se amuriMde asurarAyA taM jalaMtaM jAva bhayaMkaraM vajjamabhimuhaM AvayamANaM pAsai) tyAre te masurendra asurarAja camare te javalaMtathI bhayaMkara paryantanA vizeSaNethI yukata te vajane pitAnI ta25 Apatu yu. (pAsittA) te 100ne pAtAnI ta26 bhAtuna (jhiyAI pihAi) teNe tanI manne me bhIthI sIdhI mane tyAMcI pAne biyA ye. (jhiyAI) l mA prabhAra ma arI Natu-qr ne mele mevA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhagavatIsUtre pidhAya, tathaiva saMmAnamukuTaviTapaH, sAlambahastAbharaNaH Urca pAdaH adhaHzirAH, kakSAgatasvedamiva vinirmuzcana, tayA utkRSTayA, yAvat-asaMgkhyeyAnAm dvIpasamudrANAma madhyaM madhyena vyativrajan, yatraiva jambUdvIpaH, yAvat-yatraiva azokavarapAdapaH yauva mama antikastacaiva upAgacchati, bhItaH,bhayagadgadsvaraH 'bhagavAn zaraNam' iti bruvANaH mama dvayorapi pAdayoH antare jhaTiti vegena smvptitH||08|| (jhiyAyittA pihApittA) dhyAna karake arthAt vaha kyA haiM aisA vicAra karake aura spRhA karake (taheva) usI taraha se jisa kSaNa meM usane vicAra kiyA usI kSaNa meM (saMbhaggamukuDaviDae) usake mastaka kA mukuTa TUTa gayA / arthAt jaba vahAM se calane lagA to usakA mukha apane sthAna kI ora nIcA ho jAne ke kAraNa usakA mukuTa TUTa gayA / (sAlaMbahatyAbharaNe) usake hAthoM ke AbharaNa nIce kI ora laTaka Aye upAe ahosire) donoM paira usake u~ce kI ora ho gaye aura zira usakA nIce kI ora ho gayA (kakkhAgayaseyaM pivaviNimmuyamANe) donoM kakSAoM meM-kAMkhoMmeM-se mAnoM usake pasInA sA nikalane lgaa| isa taraha kI sthiti se yukta huA vaha (tAe ukkiTTayAe) usa devasaMbaMdhI utkRSTa gati dvArA (jAva tiriyamasaMkhejANaM dIvasamu. hANaM majhaM majjeNaM vIIvayamANe) yAvat tiryagra asaMkhyAta dvIpa samudroM ko unake bIcoM bIca se hokara pAra karatA huA (jeNeva jaMbUdIve jAva jeNeva asoyavarapAyave jeNeva mamaM aMtie teNeva uvAgacchai) viyA2 dhyA") (jhiyAyittA pihAyittA) 7 te tyAMcI nAsI pAnI ta piyAra 10 30 ghoDatA, (taheva) sabhaye (saMbhaggamukuDaviDae) tenA bharata 52ne| | mugaTa tuTI gaye. eTale ke jyAre te tyAMthI pAchA pharavA lAge tyAre tenuM mukha tenA sthAna ta26 nAyu nabhavAthI tana bhugaTa tUTarI go. (sAlaMvahatthAbharaNe) tanA DAyanA mAbhUSaNa nIyanI mATaxt ani (upAe ahosire) manne 5 syA bhane zi2 nIyu 2hI Ayu. ( kakkhAgayaseyaM piva viNimmayamANe) tanI manna bagalamAMthI jANe ke parase chUTavA lAge. A prakAranI jenI durdazA thaI che e te yamarendra (tAe ukiTTayAe) potAnI Srge patithI (jAva tirIyamasaMkhejANaM dIvasamudANaM majjhaM majjeNaM vIIvayamANe ) tiyanA asabhya al samudrAnI dhyeya ssti ssto bhane bhane pA2 42te| 42 (jeNeva jaMbUdIve jAva jeNeva asoyavarapAyave jeNeva mamaM aMtie teNeva uvAgacchai) nyai bhUdI5 , 'yAvat' yA ma kSa nAya (mahAvIra prabhu) bhikSu pratimAnI zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ma.TI. za. 3 u.2 sU.8 zakrasya bajramokSaNabhagavaccharaNAgamananirUpaNam 433 TIkA-camarampati zakrasya vajramokSaNaM svazaNAgamanazca gautamampatibhagavAn vakti-'tae NaM sakke' ityAdi / tataH uparyukta camarotpAtAnantaraM khalu sa zakraH 'devide devarAyA' devendro devarAjaH 'taM aNiSTuM tAM camaroktAm aniSTo durlakSaNAm 'jAva-amaNAmAM' yAvat-amana AmAm manase'rocamANAM manaHpatikUlAm , yAvatkaraNAt-akAntAm , apriyAm , azubhAm , amanojJAm , iti saMgrAhyam 'amuyapuvvaM' azrutapUrvAM pUrva kadAcidapi na zrutAm 'pharusaM' paruSAM kaThorAm giraM vANIm 'socA' zrutvA 'nisamma' nizamya hRdyavadhArya 'Asurutte' AsuruptaH zIghrakupito jAtaH 'jAvajahAM jambUdvIpa nAmakA dvIpa thA aura yAvat jahAM uttama azoka kA vRkSa thA, evaM jahAM maiM thA he gautama ! vahAM vaha AyA (bhIe bhayagaggarasare) usa samaya vaha atya ta bhayabhIta thA aura bhaya ke mAre usakA kaNTha gadgada svaravAlA banA huA thA / (bhagavaM saraNaM iti vayamANe mama doNhaM vi pAyANaM aMtaraMsi jhattivegeNaM samovaDie) he bhagavAn ! mujhe aba ApahI zaraNabhUta ho aisA kahatA huA vaha mere donoM pairoM ke bIca meM jhaTa se vegapUrvaka par3a gayA ||suu08|| TIkArtha-camara ke pUrvoktarUpa se utpAta macAne ke bAda 'tae NaM se sarake deviMde devarAyA' usa devendra devarAja zakrane 'taM aniTuM jAva amaNAmaM usa aniSTa yAvat manaH pratikUla (asuyapu pharusa) camarakI azrutapUrva kaThora 'giraM' bANI ko jaba sunA-taba (soccA) sunakarake 'nisamma' aura usakA acchI taraha se vicAra karake vaha 'Asurutte' ikadama usI samaya kupita ho gyaa| yahAM yAvat pada sArAdhanA 42 tA, tyAM te mAvyA. 3 gautama ! (bhIe bhayagaggarasare) te sabhaye te bhayabhIta hato. mayane raNe tenI 44 64 252vAko bhanyo tA. ( bhagavaM saraNaM iti vayamANe mamaM doNhaM vi pAyANaM aMtaraMsi jhattivegeNaM samovaDie) "he bhagavAna ! mane ApanuM zaraNa he,ema kahIne te ghaNA vegathI mArA banne paga vacce AvIne paDI gaye. TIkAtha--camare jyAre uparokata utpAta macAvyuM tyAre zake zuM karyuM te suutr4|2 4 cha- 'taeNaM se sakke deviMde devarAyA' hevendra 31204 3, 'taM aniTTha jAva amaNAmaM' yamarendranA te maniSTathI dhana mamanojJa sudhAnAM vizeSajai (asuyapuvvaM pharusaM) bhane pUrva hI 55 sAmAna mAvyA hAya mei 82 kyane (socA) Airt bhane 'nisamma' tenA 52 dhyAnapUrva piyAra 4. tyAre 'Asurutte' me0 mate te dhaNe pAyamAna thye. mI 'jAva' pahathI zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre misimisemANe' yAvat-misamisayan kopena dantauSThadazanapUrvakamisamisa' iti avyakazabdamuccArayana. yAvatkaraNAt 'maSTe,kuvie caMDikkie' ti ruSTaH kupitaH caNDikyitaH, iti saMgrAhyam , 'tivaliaM' trivalikAM trivaliyutAM rekhAtrayopetAm 'bhiuDiM' bhRkuTIm bhU vikSepaM 'niDAle' lalATe 'sAhaTu' saMhRtya kRtvA 'camaraM asuriMdai asurarAyaM' camaram asurendram asurarAjam 'evaM vakSyamANaprakAreNa 'vayAsI' avAdIt-haMbhoH / camarA ! hamiti ahaGkArasUcakamavyayam, bhoH ! camara ! 'asuriMdA ! asurarAyA !' asurendra ! asurarAja ! apatthiapatthiA !' se vANI ke 'akAnta, apriya, azubha aura amanojJa' ye pUkti cAra vizeSaNa grahaNa kiye gaye haiN| kupita hote hI 'misimisemANe' use misa misI chUTI-arthAt kopa se bharakara usane apane dAMtoM se hI apane hoThoM ko cabAte hue aura misamisa isa avyakta zabdakA uccAraNa usake mukha se nikalane lagA, yahAM yAvat padase 'ru, kuvie, caMDikkie' ina padokA saMgraha kiyA gayA hai 'tivaliyaM' trivalitInarekhAoM se yukta 'bhiDiM bhrakuTiko 'niDAle' lalATa para 'sAhaTu' karake usa zakrane 'camaraM asuriMdaM asurarAya' asurendra asurarAja usa camara se 'evaM vayAsI' isa prakAra kahA-'haM bho! asuriMdA asurarAyA camarA' are o asurendra asurarAja camara ! 'apatthiya patthiyA' mAlUma detA hai-Aja mujhe terI mRtyu ne hI yahAM bhejA hai arthAt mRtyu jaisI aniSTa vastuko koI bhI nahIM cAhatA hai-parantu akAnta, apriya, azubha, arucikara, Adi vANInAM vizeSaNe grahaNa karAyAM che. 'jAva misamisemANe te adhathI dhUma 20 gayo. tele ta 4yayAvyA bhane tin nAya 4 427yA. mI yAvat' 54thI ' ruTe, kuvie, caMDikkie' phe| a5 42|yaaN cha 'tivaliyaM' tra 2mAmAthI yuta 'bhiuDiM' zruTi 'niDAle mAhI pANe yAbIna meTale pAvazayI bhraSTi yAvIta azuTi yAvatI vakhate tenA kapALamAM traNa rekhAe spaSTa dekhAtI hatI, te kathana dvArA tene atizaya krodha batAvavAnuM sUtrakArane Azaya che. A rIte zruTi 5vIna 'camaraM asuriMdai asurarAyaM evaM kyAsI' tethe masurendra, asu2001 yabharane yA pramANe ghu- haMbho ! asuriMdA asurarAyA camarA' bhare. me| asurendra msu22|4 yabha2 ! 'apasthiya patthiyA' bhane to memANe che bhAta tane ahIM mokale che! tuM maravAnI IcchAthI ja ahIM AvyA lAge che. mane ema lAge zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra. TIkA za. 3 u.2 sU. 8 zakrasya vajramokSaNa bhagavaccharaNAgamananirUpaNam 435 aprArthitamArthika ! amArthitasya anabhISTasya mRtyoH prArthikaH, maraNecchuH ! 'jAba - hINapuNNacAudasA' yAvat hInapuNyacAturddazaH ! hInAyAM puNyacaturdazyAM jAtaH ! yAvatkaraNAt ' duraMtapaMtalakkhaNe, hirisiriparivajjie, - durantamAntalakSaNa: hI zrIparivarjitaH iti saMgrAhyam / 'ajja na bhavasi ' / adya na bhavasi adya na bhaviSyasi ihaloke na sthAsyasi tvam adhunaiva mariSyasi ityarthaH ' nahi te suhamasthi' nahi te sukhamasti adyArabhya tava jIvane sukhaM nAsti iti tvaM jAnIhi 'ttikaTTu' iti kRtvA ityavadhArya 'tattheva ' tatraiva saudharmakalpe svasthAne eva 'sIhAsaNavaragae' siMhAsanavaragataH svAsanasthita eva ' vajja' parA musaI' vajra' parAmRzati gRhNAti 'parAmusittA' parAmRzya gRhItvA ' taM jalaMtaM ' taM jvalantam dIpyamAnam terI ina bAtoM se mujhe mAlUma detA hai ki tU apane mu~ha se hI apanI mRtyu ko bulA rahA hai - arthAt usakA abhilASI ho rahA hai / 'he' yaha ahaMkAra ko sUcanakarane vAlA avyayapada hai ! 'jAva hINapuNNa cAudasA' yAvat tU mujhe hona puNyavAlI kRSNa caturdazI meM janmA huA jJAna hotA hai / yahAM yAvata pada se 'duraMta paMtalakkhaNe hirisiri parivajjie' ina do padoM kA grahaNa huA hai| 'ajja na bhavasi ' tU yAda rakha Aja isa loka meM isa vartamAna paryAya meM nahIM rahegA isI samaya mArA jAyagA 'nahi te suhamasthi' tere bhAgya meM aba thor3A sA bhI sukha nahIM hai 'tikaTTu' aisA kahakara indra- zakra ne 'tattheva apane sthAnarUpa saudharmakalpameM hI 'sIhAsaNavaragae' apane Asana para baiThe 2 'vajjaM parAmusaha' usa camarako mArane ke liye vajra ko uThAyA 'parAmusittA' aura uThAkara usa 'jalataM' dIpyamAna 'phuData' che ke tuM tArA mukhathI ja tArA meAtane nimaMtrI rahyo che. 'OM" arhaMkAra sUcaka udgAra vA che. 'jAna hiNapuNNacAudasA' bhane lAge che hai tAze 4nma hinayuSya aNIyau ze thye| che. ahIM 'jAva' paddathI ' duraMtapaMtalakkhaNe, hirisiri parivajjie ' thA yh| zrazvAmAM mAnyA che, 'ajja na bhavasi tu yAha rAma ! bhAga tAI astitva rahevAnuM nathI. tuM bhAre hAthe avazya bharavAnA na che. ' nahi te suhamatthi bhAgyamAM have saDena ya] subha sabhyu' nathI. 'tikaDu' mema aDIne 'tastheva' tyAMna (saudharma udayamA) 'sIhAsaNavaragae' potAnA zreSTha smAsana para meThAM mehAM 'vajjaM parAmusaI' tethe potAnuM vatha vyu, 'parAmusittA ' tene uThAvIne 6 camarassa asuriMdarasa asuraraNNo vahAe nisirai ' asurendra masurarAna bharanA vadha 42vAne bhATe choDyu, huve sUtrAra te vanuM vana re che' jalaMtaM ' hIpyamAna, 'phuDataM' 1 tArA , zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 bhagavatI sUtre " vajramityagreNAnvayaH sa ca niHsRjati ityasya karma bodhyaH, punaH vajravizeSaNAnyAha - 'phuDataM' sphuTantam zabdAyamAnaM ' taDataraMtaM ' naDataDantam ' taDataDa' iti zabdaM kurvantam 'ukkAsahassAI ulkAsahasrANi sahasrotakAni viNimuyamANaM ' vinirmuJcantam, nissArayantaM kurvantamityarthaH ' jAlAsahassAI jvAlAsahasrANi ' pahuMcamANaM' pramuJcantam 'iMgAlasahassAI' aGgArasahasrANi 'pavikkhiramANaM' pravi kirantam ' patrikkhirantam ' pravikirantam paunaH punyena prakSipantam 'phuliMgajAlAmAlAsahassehiM' sphuliMga jvAlA mAlAsahasraiH sphuliGgAnAm agnikaNAnAm jvAlAnAzca yA mAlAH tAsAm sahasraiH sahasrAgnikaNajyAlA samUhaiH 'cakkhuvikkhebadipiDiyAyaM cakSurvikSepa - dRSTipravighAtam cakSurvikSepaH cakSuSAM bhramaH, dRSTi pratighAtazca 'pakare mANaM' prakurvantam vidadhatam 'huavahaaI regateya diSyaMtaM' hutahAtireka tejo dIpyamAnam tatra hutavaho vahniH tasya atirekeNa tejasA dIpyamAnam jAjvalyamAnam 'jaiNavegaM' javivegam sarvAtizAyi vegavantam 'phullakiM suyamANaM' phullakiMzukasamAnam, vikasita palAzapuSpavat raktavarNam 'mahambhayaM ' mahAbhayaM mahad mahatAM vA bhayaM yasmAt tam atyantabhayajanakam yataH 'bhayaMkaraM ' zabdAyamAna 'taDataDataM' taDataDa AvAjavAle 'ukkAsahassAiM viNimuyamANaM' hajAro ulkAoM ko nikAlane vAle, 'jAlA sahassAI parmu'mANa' hajAroM jvAlAoM ko ugalane vAle 'iMgAlasahassAiM pavikkhiramANaM' hajAroM aMgAroM ko bAra 2 pheMkane vAle tathA 'phuliMgajAlA mAlAsahassehiM' hajAroM agnikaNoM kI mAlAoM ke samudAya se 'cakkhuvikkhevadiTThI paDighAyaM' AMkhoM meM cakAcaudha utpanna karane vAle, aura dRSTikA vighAta karane vAle, 'huyavahaairegate yadiSyaMtaM' agni jaise teja se jAjvalyamAna 'jahaNavegaM' sarvAtizAyI vegavAle sarvAdhika gatiyukta 'phullakiM suyasamANaM' vikasita palAsa ke puSpa samAna lAlazamhAyabhAna, ' taDataDataM ' tara tara vAvA, ' ukkAsahassAI viNimuyamANaM ' hunn| umAmAne veranAI', 'jAlAsahassAiM pahuMcamANaM' unnaro kvAjAoM choDanAI 'iMgAlasaharasAI' pacikkhiramANaM' hunn| gaMgArAne vAraMvAra vibheranAI 'phuliMgajAlAmAlA sahassehiM' imaro agnigonI bhASAmAthI DumarI talubhAnA samuhAyathI : cakkhu vikkhevadiTTI paDighAyaM ' AMkhane AMjI nAkhanArUM ane dRSTine nAza 42nAI, 'huyavaha ai regate yadippaMtaM' abhinA nevA tebhthI bhalvalyamAna, jaiNa vegaM' sodhI vadhAre vegavANu, 'phulluki suyasamANaM' vikasita yalAzanA puNya samAna " zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 pra. TIkA za. 3 u. 2 sU.8 zakrasya vajramokSaNa bhagavaccharaNAgamana nirUpaNam 437 bhayAnakam ' vajjaM' vajram ' camarassa asuriMdassa asuraraNNo' camarasya asurendrasya asurarAjasya 'vahAe' vadhAya hantum 'nisiraha' niHsRjati prakSipati muJcatItyarthaH 'taNaM se' tato vajramakSepAnantaraM khalu sa camaraH 'asuriMde asurarAyA' asurendraH asurarAjaH taM jalaMtaM ' tam uparyuktam jvalantaM jAjvalyamAnaM 'jAva bhayaMkaraM yAvat-bhayaMkaram, yAvatkaraNAt uparyuktavizeSaNaviziSTam 'sphuTantam taDataDantam, ulkAsahasrANi vinirmuJcantam, jvAlAsahasrANi pramuJcantam, aGgAra sahasrANi pravikSarantam, sphuliGgajvAlAmAlA sahasaiH cakSurvikSepadRSTipravighAtaM prakurvantam hutavahAtirekatejo dIpyamAnam, jayivegam, phullakiMzukasamAnam, mahAbhayam iti saMgrAhyam, 'vajjamabhimuhaM' vajram abhimukham svAbhimukham 'AvayamANaM' Apatantam Agacchantam 'pAsa' pazyati 'pAsittA' dRSTvA 'jhiyAI ' dhyAyati - kimetat ? iti vicintayati 'pihAi spRhayati-svasthAnaM gantuM vAMchati athavA 'pihA ' ityasya pidhatte iticchAyApakSe pidhatte taM vajraM dRSTvA akSiNI nimIlayati 'jhiyAyittA pihAIcA' dhyAtvA spRhayitvA 'tava' tathaiva varNase yukta 'mahanbhayaM ' bhayAnaka, aise 'vajjaM' vajrako 'camarassa asuriMdassa asuraraNNo vahAe nisiraha' asurendra asurarAja usa camarako mArane ke liye chor3a diyA 'tae NaM se asuriMde asurarAyA' isa ke bAda usa asurendra asurarAja camarane 'jalaMta jAva bhayaMkara' taM vajraM abhimuhaM AvayamANaM pAsai' jAjvalyamAna yAvat bhayaMkara usa vajra ko apane samakSa AtA huA jaba dekhA' pAsittA' to dekhakara ke 'jhiyAi' yaha kyA hai isa taraha se usane vicAra kiyA 'pihAha' aura apane sthAna para cale jAne kA vicAra kiyA, athavA 'pihAi' usa vajra ko dekhakara usane apanI donoM AMkhoM ko baMda kara liyA 'jhayAyittA, pihAttA' dhyAna karake aura AMkhoM ko baMda karake 'taheba' , sAta varSAnuM, 'maha bhayaM' bhayAna, mevaM vabha zaLe, devendra devarAna yamarane haguvA bhATe choD 'tapaNaM te asuriMde dhatyAhi te hobhyamAna Adi vizeSazAyI yukta bhane potAnI tara bhAvatuM leAne devendra devarAja samare 'jhiyAi pihAI' layalIta thAne tyAMthI ghotAne sthAne bhAgI bhavAno vicAra aya. 'pihAI' athavA te vane lene tethe tenI yAMcA aMdha urI hIdhI. Avo artha pazu rI zAya. 'jhiyAyittA piThAittA' va tethe yAMnI aMdha purIne tyAMthI nAsI bhavAno vicAra puryo, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 - - - - - - - - bhagavatIsUtre yasmina kSaNe dhyAtavAn tatkSaNe eva 'saMbhaggamauDa viDae' saMbhagnamukuTaviTapaH saMbhagnaH truTitaH mukuTaviTapaH ziromaulimukuTavistAro yasya saH adhomukhAvalambitayA truTitamaulimukuTa ityarthaH 'sAlaMbahatthAbharaNe' sAlambahastAbharaNaH, Alambena pralambena saha vartante iti sAlambAni hastAbharaNAni karabhUSaNAni yasya saH. adhomugvagamanavazAt lambAyamAnahastAbharaNaH saMjAtaH, ataeva 'uDa pAe' UrdhvapAdaH, Urdhvamupari pAdau yasya sa urdhvapAdaH UrdhvacaraNaH / ataeva 'ahosire' adhaH zirAH adhomukhamastakaH 'kakkhAgayaseyaM piva' kakSAgatasvedamiva, devAnAM usI samaya-jisa samaya dhyAna kiyA thA usI samaya meM hI 'saMbhaggamauDaviDae' usake mAthekA mukuTa TUTa gayA 'sAlaMbahatthAbharaNe' nIce kI tarapha mukha karake apane sthAna para vahAM se Ate samaya isake hAthoM ke AbharaNa nIce laTakane laga gaye, arthAt bhaya se vaha itanA adhika zarIrameM kRza ho gayA, mAno khUna sUka gayA ki usake nIcA mu~ha karake apane sthAna para Ate samaya hAthoM meM pahane hue AbharaNa nIce laTaka Aye, 'uDapAe' u~cekI ora usake donoM caraNa ho gaye 'ahosire' aura nIce usakA mAthA ho gayAM jaise koI oMdhAmuMha karake kisI vRkSa Adi kI zAkhA para laTake-to usa samaya usake donoM paira UMce rahate haiM zira nIce ho jAtA hai, hAtha bhI nIce ho jAte haiM aura zarIra para pahire hue AbharaNa nIcekI ora laTakane laga jAte haiN| isI prakArase vaha bhI jaba saudharmakalpa se apane sthAna para Ane ke liye uDA to usa samaya usakI bhI yahI hAlata huI / 'kAkkhAgayaseyaM piva viNimmuyamANe' yadyapi devoM ke 'taheva' me kSa) ' saMbhaggamauDaviDae' tenA bhAthAnA bhugaTa sUTI gayI, 'sAlaMbahatthAbharaNe' nayanI mAtume bhuma 4zana pAtAne sthAne tI mate tenA hAthanAM AbhUSaNe nIce laTakavA lAgyA, eTale ke bhayathI tenuM lehI eTaluM badhuM sUkAi gayuM ane zarIra evuM kRza banI gayuM ke hAthamAM parekhai saamuusso| naye Tasal vAya. 'upAe ahosire' bhanne yasa UMce rahI gayA ane zira nIce rahI gayuM. jevI rIte ke mANasa kaI jhADanI DALIe uMdho laTake te tenA paga UMce ane mAthuM nIce rahe che ane teNe paherelAM AbhUSaNe nIcenI bAjue laTakavA lAge che, evI rIte saudharma ka95thI nIcenI bAjue javAne mATe uDatA camaranA paga addhara ane mastaka nIce rahI gayuM ane tenA bhASaNa nIyanI mAsubhe 14ql atyAM. 'kakkhAgayaseyaM piva vinnimmuyAje je ke devone vaikriya zarIra hovAne kAraNe parasevo vaLato nathI, te paNa tenI zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra.TIkA za. 3 u. 2 sU.8 zakrasya vajramokSaNabhagavaccharagAgamananirUpaNam 439 khalu svedo na bhavatIti darzayituM kakSAgatasvedamivetyuktam tathA ca atizayabhayavazAt kakSAgatasvedamiva 'viNimmuamANe vinirmuzcan 'tAe ukiTThAe' tayA kayA'pi vilakSaNayA utkRSTayA utkarSavatyA 'gatyA' iti yAvatpadasaMgrAhya vizejyeNAnvayaH 'jAva-tiriyamasaMkhejANaM' yAvat-tiyaMgasaMkhyeyAnAm , yAvatkaraNAt pUrvoktayA tvarItayA capalayA ityArabhya devagatyA ityantaM saMgrAhyam / 'dIvasamudANaM' dvIpasamudrANAm 'majjJa majjheNaM' madhyaM madhyena 'vIIvayamANe' vyativajan vyatikrAman 'jeNeva' yatraiva yasminneva pradeze 'jaMbUdIve' jambUdvIpa: 'jAva-jeNeva asogavarapAyave' yAvat yatraiva azokavarapAdapaH, yAvatpadena vaikriya zarIra hone ke kAraNa unake pasInA nahIM AtA hai phira bhI usakI avasthA meM bhayAnvitatA prakaTa karane ke liye aisA kaha diyA gayA hai ki mAnoM use kAMkhoM meM pasInA sA usa samaya A gayA thA, isa taraha ko sthiti se yukta huA vaha 'tAe ukiTTayAe' usa utkRSTa gati dvArA-atyaMta utAvalI se yukta gamanakriyA dvArA-'jAva tiriyamasaMkhejANaM dIvasamudANa majja majjheNaM vIivayamANe 2' yAvat tiryak asaMkhyAta yojanoMtaka phaile hue asaMkhyAta dvIpa samudroM ke boca se hokara jAtA 2 'jeNeva jaMbU dIve jAva jeNeva asogavarapAyave' jahAM para jaMbUdvIpa thA aura yAvat usameM jahAM para uttama azoka kA vRkSa thA evaM 'jeNeva mamaM aMtie' jahAM para maiM thA 'teNeva uvAgacchai' vahAM para AyA ! yahAM para yAvat zabda se 'dIve bhArahe vAse, suMsumArapure nayare, asogavaNasaMDe ujjANe' ina padoMkA grahaNa bhayabhIta hAlata prakaTa karavA mATe evuM kahyuM che ke tenI bagalamAMthI jANe ke paraseve chUTapA ya. 2nI laya 42 paristhitimA bhUyaso bha2 tAe ukkiyAe' tenI Srge gatithI 'jAva tiriyamasaMkhejjANaM' dIvasamudANaM majha majjheNaM vII. vayamANe2' ti27i mbhyAta yona panta sAye dIpasamudrAnI pazyethA Gsda ss'jeNeva jaMbudIve jAva jeNeva asogavarapAyave' yA bhUdIya hatuM, temAM jyAM bharatakSetra hatuM, temAM susumArapura nagaranA azekavana khaMDa nAmanA udyAnamAM Avela je azokavRkSa nIce huM (mahAvIra prabhu) tapasyA karatuM hatuM, tyAM bhArI pAse 'teNeva uvAgacchai' te mAvya.. tyA bhAvI ' bhIe' layAta zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 bhagavatIsUtre " 'dIve, bhArade vAse, susumArapure nayare. asogavaNasaMDe ujjANe'tti, 'dvIpa:, bhArataM varSam, suMmArapuraM nagaram azokavanakhaNDam udyAnam iti saMgrAhyam, 'jeNeva mama aMtie' yatraiva mama antikam mama sAmIpyamAsIt 'teNeva' tatraiva 'uvAgacchai' upAgacchati, 'uvAgacchittA' upAgatya ca sa camaraH 'bhIe bhayagaggarasare' bhItaH trastaH ata eva bhayagadgadasvara, bhayAvaruddhakaNThatayA 'sphuTaM kimapi vaktumapArayana kevalam 'bhagavaM saraNaM' bhagavAna zaraNam mama rakSako bhagavAneva 'itibuyamANe' ityevaM bruvan 'mamaM doNDavi pAyANaM' mama dvayorapi pAdayoH 'aMtaraM si' antare madhye 'jhatti' jhaTiti zaighrayeNa 'vegeNa' vegena tvarayA 'samovaDie ' samavapatitaH mama caraNazaraNamApana ityarthaH // sU0 8 // mUlam - "taeNaM tassa sakkssa deviMdassa devaraNNo imeArUve ajjhathie, jAva- samupajjhitthA - no khalu pabhU camare asuriMde asurarAyA, no khalu samatthe camare asuriMde asurarAyA, no khalu visae camarassa asuriMdassa, asuraraNNo, appaNo nissAe u uppaittA, jAva-sohammo kappo, NaNNattha arihaMtevA, arihaMtaceiANivA, aNagArevA bhAvi appaNo NIsAe uDDa uppayai jAva - sohammo kappo, taM mahAdukkhaM kiyA gayA hai / uvAgacchittA' vahAM para Akara ke 'bhIe' bhayabhIta sthiti meM bane hue 'bhayagaggarasare' bhaya se gadgadakaNThavAle hone ke kAraNa spaSTa rUpase kucha bhI kahane meM asamartha hue usane kevala 'bhagavaM saraNaM' aba bhagavAna hI mere rakSaka haiM 'ghuyamANe' isa prakAra se kahA- aura kahate ke sAtha vaha 'mamaM dopahaci pAyANaM mere donoM caraNoM ke 'aMtaraMsi' vIcameM 'jhanti zIghratA ke sAtha 'vegeNa' vegapUrvaka 'samovaDie' gira gayA || sU0 8 // netA tethe 'bhayagaggarasare' layathI gahugaH uThe layane Aropa aDevAne asamartha evA camare 'bhagavaM saraNaM' bhArasA zabdo ubhyAryA- "he bhagavAna ! bhane sAyanuM zaraNa he| " 'vuyamANe' yA prabhA moto te 'mamaM dohavi pAyANaM' bhArA bhanne bhaganI 'aMtaraMsi' 122 'jhatti vegeNa samovaDie ' zIghratAthI, vegpUrNAMka AvIne paDaye. 1 sa 8 8 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.3 u.2 mU09 zakrasya vicArAdinirUpaNam 441 khalu tahArUvANaM, arahaMtANaM bhagavaMtANaM, aNagArANaya acAsAyaNAe tikaTTha ohiM pauMjai, mamaM ohiNA Abhoei, hA ! hA ! aho! hato ahamaMsi tikaTTha tAe ukiTAe jAva-divAe devagaIe vajjassa vihi aNugacchamANe, tiriyamasaMkhejANaM dIva-samudANaM majjhaM majjheNaM, jAba-jeNeva astegavarapAyave, jeNeva mamaM aMtie teNeva uvAgacchai mamaM cauraM gulamasaMpattaM vajaM paDisAharai, avIyAiM me goyamA ! muThivAeNaM kesaggevIitthA, tae NaM se sakke devide devarAyA, vaja parisAharittA mamaM tikhutto AyAhiNapayAhiNaM karei, vaMdai, namasai, evaM vayAsi-evaM khalu bhaMte ! ahaM tubhaM nIsAe camareNaM asuriM deNaM, asuraraNNA sayameva, acAsAie, taeNaMmae parikuvieNaM; samANeNaM camarassa asuriMdassa, asuraraNNovahAe vaje nisaTTe, taeNaM mamaM imeyArUve ajjhathie, jAvasamupajjhitthA-no khalu pabhU camare asuriMde, asurarAyA, taheva jAva ohiM pauMjAmi, devANuppie ohiNA Abhoemi, hA ! hA ! aho ! hatomhi tikaTu tAe ukiTAe jAva-jeNeva devANuppie teNeva uvAgacchAmi, devANuppiyANaM cauraMgulamasaMpattaM vajjaM paDisAharAmi, vajjapaDisAharaNaTTayAeNaM ihamAgae, ihasamosaDhe, ihasaMpatte iheva ajjaM uvasaMpajittANaM viharAmi, taM khAmemi NaM devANuppiyA ! khamaMtu maM devANuppiyA! khamaMtu marahaMtiNaM devANuppiyA ! gAibhujjo evaM pakaraNayAe zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 bhagavatI sUtre tika mamaM vaMda, namasai, uttarapuratthimayaM disIbhAyaM avakamai, vAmeNaM pAdeNaM tikkhutto bhUmiM dalei, camaraM asuriMda asurarAyaM evaM vayAsI - mukkosi NaM bho ! camarA ! asuriMdA ! asurarAyA ! samaNassa bhagavao mahAvIrassa pabhAveNa - nahite iyANi mamAo bhayaM asthi ttikaddu jAmeva disaM pAunbhUe tAmeva disaM paDigae // sU0 9 // chAyA - tatastasya zakrasya devendrasya devarAjasya ayametadrUpa AdhyatmikaH, yAvat - samudapadyata no khalu prabhuzcamaro'surendraH, asurarAjaH no khalu samarthaH camaro'surendraH, asurarAjaH, no khalu viSayaH camarasya asurendrasya asurarAjasya Atmano nizrayA Urdhvam utpatya yAvat - saudharmaH kalpaH, nAnyatra arhantaM vA, 'tae NaM tassa' ityAdi / sUtrArtha - (tae NaM) isake bAda (tassa deviMdassa devaraNNo) usa devendra devarAja zakra ke (imeyArUve ajjhatthie) isa prakAra kA AdhyAtmika (jAva samupajjhitthA) yAvata saMkalpa utpanna huA (no khalu pabhU camare asuriMde asurarAyA) asurendra asurarAja camara zaktivAlA nahIM hai / ( no khalu samatthe camare asuriMde asurarAyA ) asurendra asurarAja camara samartha nahIM hai (no khalu visae camarassa asuriMdassa asuraraNNo appaNo nissAe uDDa uppahattA jAva sohamno kappo) tathA asurendra asurarAja camarakA yaha viSaya bhI nahIM hai ki vaha 'agoi ag' Scule-- sUtrArtha - (taeNaM) tyAra mAha-vana choDyA pachI (tassa deviMdassa devaraNNo) devendra devarAna zaY=ne ( imeyArUve ajjhasthie ) mA prAznA AdhyAtmiGa ( jAtra samupasthijjhA) Ahi vizeSaNuSANo samudaya utpanna thye| 3 ( no khalu pabhU camare asuriMde asurarAyA) asurendra asurarAna yamara ArasA madho zaktizANI nathI, (no khalu samasye camare amuriMde asurarAyA) asurendra asurarAna zabhara mATo aghI samartha nathI. (no khalu trisae camarassa asuriMdassa asuraraNNo appaNo nissAe uDDa uppaittA jAva sohammo kappo) surendra asurarAna abhara potAnI zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " prameyacandrikA TIkA za. 3. u. 2 sU. 9 zakrasya vicArAdinirUpaNam 443 arha caityAni vA anagArAn vA bhAvitAtmano nizrayA Urdhvam utpatati yAvat saudharmaH kalpa taddmahAduHkhaM khalu tathArUpANAm, arhatAm bhagavatAm anagArANAzca atyAzAtanayA iti kRtvA avadhiM prayuGkte, mAm avadhinA Abhogayati, hA ! hA ! aho ! hato'ham asmi iti kRtvA tayA utkRSTayA yAvatapanI tAkatase yAvat saudharma kalpataka U~ce A sake (NaNNattha arihaMte vA arihaMtaceiyANi vA aNagAre vA bhAviyappaNo NIsAe uDDa upayae jAva sohammo kappo) parantu jaba yaha arihaMta kA, arihaMta caityoMkA arthAt arhata yAne sAdhuoMkA athavA bhAvitAtmA kisI anagArakA sahArA le letA hai to usameM vaha zakti A jAtI hai ki vaha yAvat saudharmakalpataka U~ce AsakatA hai A jAtA hai (taM mahAdukkhaM khalu tahA ruvANaM arihaMtANaM bhagavaMtANaM aNagArANaM ya accAsAyaNAe ) ataH yaha mahaduHkha kI bAta huI hai - jo isa taraha se usake Upara maiMne vajra pheMkA hai| kyoM ki isa prakAra se to usa vajra dvArA una tathArUpavAle arihaMta bhagavaMtakI, athavA bhAvitAtmA anagArakI AzAtanA hogI / ' tikaTTu isa prakAra se vicAra karake usane 'ohiM paja' avadhijJAna kA upayoga kiyA (ohiNA) usa avadhijJAna se usane (mamaM Abhoei) mujhe dekhA 'hA ! hA ! aho ! hato ahaMmasi cikaTu tAe ukkiTThAe jAva divvAe devagaIe vajjassa vIhiM aNugacchamANe' mujhe dekhakara 'are re aho ! aba maiM mArA gayA' isa prakAra zastithI saudharma devo! sudhI bhAvavAne samartha nathI. (NaNNattha arihaMtaceiyANi vA, aNagAre vA bhAviyappaNo NIsAe uDDa uppayae jAva sohammo kappo ) paNa jo te a`tanuM, arhata caityanuM athavA koi bhAvitAtmA aNugAranuM zaraNu svIDaare to te saudharma sudhI paDavAne samartha janI zaDe che. ( taM mahAdukkha khalu tahArUvANaM arihaMtANaM bhagavaMtANaM aNagArANaM ya accAsAyaNAe ) to bha tenA [camaranA] upara vajra cheDayuM' e ghaNA duHkhanA prasaMga banyo che. A rIte tA mArA dvArA me aI tabhagavAnanI athavA bhAvitAtmA mabhugAranI AzAtanA thaze. ( tikaDa ) yA prArano vicAra rIne tethe (ohiM pauMjai ) avdhijnyaanne| upayoga 4. (ohiNA mamaM Abhoes) bhane avadhijJAnathI bhane leyo. ( hA ! hA! aho ! hato ahamaMsi ti kaTTu tAe ukiTThAe jAva dinnAe devagaIe vajjassa vIhiM aNugacchamANe) bhane lene-bhArI nizrAthI yabhare uparo tyAta yete lagAne tethe vicAra ryo, "are re ! huve bhAI bhAvI manyu," mevo vicAra rIne te tenI 3 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 bhagavatImUtre divyayA devagatyA vajrasya vIthim anugacchan tiryagasaMkhyeyAnAM dvIpasamudrANAM madhyaM madhyena yAvat yatraiva azokavarapAdapaH, yatraiva mama antikaH tava upAgacchati, mama caturaGgulam, asaMprAptam vajram pratisaMharati, api ca mama gautama ! muSTipAtena kezAgrANi vijitavAn, tataH sa zakro devendro devarAjaH vajraM pati saMhRtya mama trikRtvaH, AdakSiNapradakSiNAM karoti, vandate, namasyati, evamvicAra kara vaha usa utkRSTa yAvat divya devasaMbaMdhI gati se vajrake rAste se hokara arthAta vanako pakaDane ke liye usa vajrake pIche 2 calA, so jAtA jAtA vaha 'tiriyamasaMkhejANaM dIvasamudANaM majjhaM majjheNaM' tirache asaMkhyAta dvIpasamudroMke bIcoM bIcase hokara 'jAva jeNeva asogavarapAyave jeNeva mamaM aMtie teNeva uvAgacchaI' yAvata jahAM zreSTha azokavRkSa thA aura jahAM maiM thA-vahAM AyA 'mamaM cauraM gulamasaMpattaM vajjaM paDisAharaI' vahAM Akara usane mujhase sirpha cAra aMgula dUra rahe hue usa vajrako pakaDa liyA 'avIyAI me goyamA ! muhivAeNaM kesaggevIitthA) he gautama ! jaba usa zakrane usa vanako muSTise pakaDA-to muSTi karate samaya itanI jorakI havA nikalI ki usase mere kezAgra hila gaye / 'taeNaM te sakke deviMde devarAyA vajjaM parisAharittA mamaM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNa karei vaMdai, namaMsaha evaM vayAsI' isake bAda devendra devarAja usa zakrane vajrako pakaDa karake merI 3 tIna bAra pradakSiNA kI aura pradakSiNA dekara usane mujhe vaMdanA kI-namaskAra kiyA, vaMdanA namaskAra kara phira vaha isa prakAra utkRSTa, divya devagatithI vajane pAchuM kheMcI levA mATe vajanI pAchaLa paDe. (tiriyamasaMkhejANaM dIvasamuddANaM majzaM majjheNaM) ti275 mane dIpasamudrI zye thaine to (jAca jeNeca asogavarapAyave jeNeca mamaM aMtie teNeva uvAgacchai) yAM mavRkSa nIye DaMDato tyai te bhArI pAse bhAvI paaye|. (mamaM cauraMgulamasaMpattaM vajaM paDisAharai) tyA bhAvAne tethe bhArAthI yA2 // ma 2 2DesA mevA te 500ne 5431 sI. (abIyAI me goyamA ! muDhivAeNaM kemovIitthA) gautama ! nyAre za tenI muTThIthI vane 54yu tyAre bhuhI vALatI vakhate evA jorathI vAyu Taye ke mArA kezane agrabhAga kaMpI gaye, (taeNaM te sakke deviMde devarAyA vajaM parisAharittA mamaM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei, vaMdaha namasai evaM vayAsI 100ne 54ii sIdhA pachI, devendra devrAja zake mArI traNavAra pradakSiNA karI tyAra bAda teNe mane vaMdaNu namaskAra karyA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pameyacandrikA TI. za.3 u.2 sU. 9 zakrasya vicArAdinirUpaNam 445 avAdI-evaM khalu bhagavan ! ahaM tvAM nizrAyaH camareNa asurendreNa, asurarAjana svayameva atyAzAtitaH tato mayA parikupitena satA camarasya asurendrasya asurarAjasya vadhAya vajra niHsRSTam / tato mama ayametadrUpaH AdhyAtmikaH, yAvat-samudapadyata-no khalu prabhuzcamaraH asurendraH, asurarAjastathaiva yAvatavadhi prayuje, devAnupriyAn avadhinA AbhogayAmi-hA ! hA ! aho ! hatokahane lagA-evaM khalu bhaMte ! ahaM tumbhaM nIsAe camareNaM asuriMdeNaM asuraraNNA sayameva accAsAie) he bhadanta ! asurendra asurarAja camarane Apake sahAre se mujhe merI zobhAse bhraSTa karanekA prayatna kiyA (taeNaM mae parikuvieNaM samANeNaM camarassa asuriMdassa asuraraNNo vahAe vajje nisaTTe ) usa samaya maine krodhameM Akara usa asurendra asurarAja camarako mAraneke lie vajra choDA (taeNaM) bAda meM (mabhaM) mujhe (imeyAhave ajjhathie jAva samupanjitthA) isa prakAra kA AdhyAtmika yAvat manogata saMkalpa utpanna huA ki (no khalu pabhU camare asuriMde asurarAyA taheva jAva ohiM pauMjAmi) asurendra asurarAja camara svayaMzaktizAlI to hai nahIM aura na usameM svayaM yahAM taka AnekI zakti hI hai vaha to tathArUpa bhagavaMta arihaMta Adi ke sahAre se yahAM taka A sakatA hai-ataH isI kAraNa vaha yahAM AyA hai-ityAdi vicAra karake pIche maiMne apane avadhijJAna kA upayoga kiyA taba ( devANuppie ohiNA Abhoemi) avadhijJAnase Apa devAnupriyako dekhA-(hA! hA! aho! hatomhi tikaTu bhane 4 nabha24.2 4zana ta bhane / pramANe 4yu ( evaM khala bhaMte ! ahaM tubbhaM nIsAe camareNaM asuriMdeNaM asuraraNNA sayameva accAsAie) mahanta ! asurendra, asurarAja camare Apane Azraya laIne mane apamAnita karavA prayatna 4 cha. (taeNaM mae parikuvieNaM samANeNaM camarassa asuriMdassa asuraraNNo vahAe vajje nisaTe) tyAre dhAvezamA mAvAne asurendra msu22|04 yabharanI hatyA 42vAne bhATe meM 400 ch| yu tuH, (taeNaM) tyA2 mA (mamaM) bhane (imeyArUve ajjhathie jAva samupajjitthA ) me! mAdhyAmi, (yAvat) manAta viyA2 thayo ? (no khalu pabhU camare asuriMde asurarAyA taheva jAva ohiM pauMjAmi) masurendra masu22004 camara ATalo badhe zakitazALI nathI. saudharmaka95 sudhI AvavAnI tenI pitAnI te zakita nathI ja. te ahaMta bhagavAna Adino Azraya laIne ja saudharma devalokamAM AvI zakayo haze, e vicAra karIne meM mArA avadhijJAnane upayoga karyo. tyAre (devANuppie ohiNA Abhoemi) mA5 hevAnupriyana yA. (hA! hA! aho ! zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre 'smi, iti kRtvA tayA utkRSTayA yAvat-yatraiva devAnupiyastacaiva upAgacchAmi, devAnupiyANAM caturaGgalam asaMmAptam vajra prati saMharAmi, vajrapatisaMharaNArtha (tayA)m iha AgataH, iha samavasRtaH, iha saMprAptaH, ihaiva agha upasaMpadya viharAmi, tat kSamayAmi devAnupriyA ! kSamantAM mA~ devAnupriyAH ! kSamitum arhanti devAnupiyAH ! naiva bhUyaH evaM prakaraNatAyAm iti kRtvA mAM vandate, namasyati, tAe ukiTAe jAva jeNeva devANuppie-teNeva uvAgacchAmi ) dekhakara mujhe aisA bhAna huA ki are ! re ! aba to maiM mArA gayA-isa prakAra vicAra kara phira maiM usa utkRSTa divya devagati se cala kara yAvat jahAM Apa devApriya virAjamAna haiM vahA~ para AyA (devANuppiyANaM cauraMgulamasaMpattaM vaja paDisAharAmi) vahAM Akara maiMne Apa devAnupriyase cAra aMgula dUra rahe hue usa vajrako pakaDa liyaa| isa taraha maiM ( vajapaDisAharaNaThyAeNaM ihamAgae, iha samosaDhe iha saMpatte iheva aja uvasaMpajittANaM viharAmi ) yahAM vajrako pakaDane ke liye AyA huuN| yahAM samavasta huA huuN| yahAM saMprApta huA huuN| aura yahIM para abhI ThaharA huA huuN| (taM khAmemi NaM devANupiyA ! khamaMtu maM devANuppiyA ! khamaMtu marihaMtiNaM devANuppiyA ! ataH he devAnupriya ! maiM Apase kSamA mAMgatA hUM-Apa devAnupriya ! kSamA karane yogya ho / (NAi bhujjo evaM pakaraNayAe tikaDe mamaM vaMdai, hatomhi tikaTu tAe ukiTAe jAva jeNeva devANuppie-teNeva uvAgacchAmi) tyAre mane bhAna thayuM ke "arere ! mArUM AvI banyuM," e vicAra karIne te vajAne 54aa bhATa, , divya devagatithI na ( yAvata) mA5 vAnupriyanI pAse sAvyA. ( devANuppiyANaM cauraMgulamasaMpattaM vaja paDisAharAmi) mI mAvIna mA5 hevAnupriyathA yA24 mA 62 27 te pAne meM 54IbI. (vaja paDisAharaNaTTayAeNaM ihamAgara, iha samosaDhe iha saMpatte iheva ajja uvasaMpajjitANaM viharAmi) 10ne 54vAne bhATa humaDI mA0yo chu, te 20 4 bhAI ahIM Agamana thayuM che, te kAraNe ja huM ahIM saMprApta thayo chuM. ane atyAre ahIM 9 mAyane 22Ne 20yo chu. (taM khAmemi NaM devANuppiyA ! khamaMtu maM devANupiyA ! khamaMta marihaMtiNaM devANuppiyA) tahevAnupriya! humAyanI kSamA mAguM chuM. he devAnupriya! Apa mane mApha karo. he devAnupriya ! huM ApanI kSamAne pAtra chu : (gAi bhujjo evaM pakaraNayAe ti kaTTha mamaM vaMdai namasai) ve I 4hI zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. za.3 u.2 sU. 9 zakrasya vicArAdinirUpaNam 447 uttarapaurastyaM digbhAgam apakrAmati, vAmena pAdena trikRtvo bhUmi dalayati, camaram asurendram asurarAjam evam avAdIt-mukto'si bhoH ! camara / asurendra / asurarAja ! zramaNasya bhagavato mahAvIrasya prabhAveNa nahi taba idAnoM mama bhayam asti, iti kratvA yAmeva dizaM prAdurbhUtaH tAmeva dizaM pratigataH ||muu.9|| namaMsai) aba Age punaH maiM aisA nahIM karUMgA isa prakAra kaha kara usa zakrane mujhe vaMdanA kI namaskAra kiyA ( uttarapurasthimayaM disI bhAgaM avakamai) vaMdanA namaskAra kara phira vaha zakra uttara paurastya (IzAnakoNa ) kI tarapha calA gayA (vAmeNaM pAraNaM tikkhutto bhUmi dalei, camaraM asuriMdaM asurarAyaM evaM vayAsI) vahAM jAkara usane vAma caraNako tInabAra pRthvIpara paTakA tathA asurendra asurarAja camara se isa prakAra kahA-(mukko siNaM bho camarA ! asuriMdA ! asurarAyA ! samaNassa bhagavao mahAvIrassa pabhAveNaM) he asurendra asurarAja camara ! tuma zramaNa bhagavAn mahAvIrake prabhAva se mere dvArA choDa diye gaye ho (nahi te iyoNiM mamAo bhayaM asthi) aba tumheM mujhase kucha bhI bhaya nahIM rahA haiM / (ttikaTTha) isa prakAra kahakara vaha zakra (jAmeva disaM pAunbhUe tAmeva disaM paDigae) jisa dizA se prakaTa huA thA-AyA thA usI dizA kI tarapha lauTa gayA // paNa AvI bhUla nahIM karuM. ema kahIne teNe mane vaMdaNa karI, namaskAra karyo. (uttarapurasthimayaM disIbhAgaM avakkamai) nbh24||2 4Ine te shaan|shubhaaN thAlyo gayo ( vAmeNaM pAeNaM tikkhutto bhUmi dalei, camaraM asuriMdaM amurarAyaM evaM vayAsI) tI mate teNe // 5gane vA2 bhAna 52 57Ina hevendra devarA yamarane mA pramANe dhu-( mukko si NaM bho camarA ! asuriMdA ! asurarAyA ! samaNassa bhagavao mahAvIrassa pabhAveNaM) 3 asurendra ! msu22|04 yabhara ! zramaNa bhagavAna mahAvIranA prabhAvathI Aje tuM mArA hAthamAMthI bhayamukata thavA pAmyuM che. (nahi te iyANi mamAo bhayaM atthi) ve tAre bhArAthI 72pArnu / 4 / 29 nathA. (ttika) me pramANe DIna te 26 (jAmeva disaM pAunbhUe tAmevadisaM paDigae) je dizAmAMthI prakaTa thaye hatuM, eja dizAmAM pAchA pharI gaye. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 bhagavatImutre TIkA-'taeNaM' tataH khalu camarasya mama caraNazaraNamAptyanantaraM 'tassa sakassa deviMdassa devaraNNo' tasya zakrasya devendrasya devarAjasya 'imeyArUve ajjhathie' ayam etadrUpaH AdhyAtmikaH adhunevAgre vakSyamANasvarUpaH adhyAsmasambandhI 'saMkalpaH' vicAraH yAvatpadasaMgrAhyatayA pratIyamAnaH 'jAva-samupajitthA' yAvat-samudapadyata, yAvatpadena 'ciMtie, patthie, kappie,manogae, saMkappe' cintitaH, prArthitaH, kalpitaH, manogataH, saMkalpaH-iti saMgrAhyam / tatra camarasya saudharmakalpotpannasAmarthyamasaMmbhAvyaM Azcaryacakitasya zakrasya AdhyAtmikaH Atmagato vicAraH aGkara iva kiJcita samutpannaH-sa punaH kIdRza ityata Aha-cintitaH punaH punaH smaraNarUpo vicAro dvipatritaiva pUrvApekSayA TIkArtha-'tae NaM se' jaba camarane mujha mahAvIra ke caraNoM kI zaraNa prApta karalI taba usake bAda 'tassa deviMdassa devaraNo sakkassa' usa devendra devarAja zakra ko 'imeyAkhve ajjhithie' yaha isarUpa AdhyAtmika saMkalpa 'jAva samupanjitthA' yAvat utpanna huaa| yahAM yAvatpada se saMkalpa ke ye 'ciMtie, patthie, kappie, manogae cAra vizeSaNa gRhIta hue haiM / saudharmakalpameM utpanna hue zaka ko camarameM aisI zakti to hai nahIM aisA jAnakara ke phira bhI usane mujhe zobhA se bhraSTa karane kA vicAra kiyA-isa prakAra khyAlakara Azcarya jaba huA-taba usako aisA vicAra huA-yaha vicAra AdhyAtmika isa liye kahA gayA hai ki yaha pahile indra-zakra kI AtmA meM aGkura kI taraha kiJcit rUpameM utpanna huA bAda meM vahI vicAra dvipatrita aGkura kI taraha pahile kI apekSA punaH2 smaraNarUpa hone ke kAraNa kucha adhika mAtrAmeM puSTa huA isaliye use cintita kahA gayA hai| bAdameM vahI vicAra icchAdvArA nirNatum iSTa huA-ataH puSpita hue At-'taeNaM' yamarendrane bhA2vA bhATe 40 ch|3| pachI 'tassa deviMdassa devaraNNo sakkassa' vendra 12008 zane 'imeyArUve ajjhathie' mA pradhAna mAdhyAmi, yintita, prArthita, pani bhogata 'jAva samupanjitthA' (kyAra utpanna thaye "nA padathI bIjA je pado grahaNa karAyAM che tene artha paNa uparanA vAkayamAM Ape che. te vicAra pahelAM tenA manamAM aMkuranI jema udubha, tethI te vicArane AdhyAtmika kahyo che. jema aMkuramAMthI phaNago phUTe tema tenA manamAM te vicAra vAraMvAra AvavA lAge tethI tene cintita kahyo che. tyAra bAda pupita thayelA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za, 3 u 2 sU. 9 zakrasya vicArAdi nirUpaNam 449 kizcidadhikaH mAthitaH-nirNetu-micchayA ISTarUpeNa svIkRtaH puSpita iva vikasitaH, tadanu kalpitaH sa eva vicAraH camarotpatanaviSayakanizcayo, vyavasthitaH pallavitaiva dRDhIbhUtaH, tataH manogataH manasi dRDharUpeNa sthirIbhUtaH saMkalpo vicAra: samudapadhata-samutpannaH ityAzayaH / / saMkalpasvarUpamAha-'no khalu pabhU' ityAdi / no, nahi kila svayaM prabhuH zaktaH 'camare asuriMde, asurarAyA' camaraH asurendraH, asurarAjaH 'no khalu samatthe camare asuriMde asurarAyA' naiva khalu svayaM samarthaH, saMgataH arthaH prayojanaM yasya sa saMgataprayojanaH camaraH asurendraH asurarAjaH, 'no khalu visaye naiva khalu viSayaH svarUpayogyatA 'camarassa' camarasya 'asuriMdassa' asurendrasya 'asuraraNNo' asurarAjasya 'appaNo' AtmanaH 'nissAe' nizrayA aMkura kI taraha vaha aura adhika vikasita huA-isa kAraNa use prArthita pakaTa kiyA gayA hai / kalpita use isaliye kahA gayA hai ki vahI vicAra camarotpatanaviSayaka nizcaya meM pallavita hue aMkura kI taraha dRDhIbhUta ho gayA-taba vaha manameM dRDharUpase sthirIbhUta hokara utpanna huA-ataH use manogata kahA gayA hai / zakrake manameM kaisA kyA saMkalpa huA-isa bAta ko spaSTa karane ke liye prabhu kahate haiM 'no khalu pabhu' ityAdi-'camare asuriMde asurarAyA no khalu pabhU' usa zakrane aisA vicAra kiyA ki-asurendra asurarAja camara svayaMsamartha nahIM hai 'no khalu samatthe camare asuriMde asurarAyA' asurendra asurarAja camara samartha saMgata prayojanavAlA nahIM haiM, 'nokhalu visae camarassa asuriMdassa asuraraNo' asurendra asurarAja camara ke aisI svarUpa yogyatA bhI nahIM hai jo vaha 'appaNo nissAe' apanI nija aMkuranI jema te vicAra vadhAre vikasita thaze ane e rIte te vicAra vadhAre nizcita ane ISTa banya, tethI tene prArthita kahyo che. te vicArane kAlpanika kahevAnuM kAraNa e che ke camare je utpAta macAvye tenA kAraNanI kalpanA te vicAra dvArA karavAmAM AvI che, ane te vicArane mane gata e kAraNe kahyo che ke te vicAra bIjA koInI pAse prakaTa karI na hate-tenA manamAM ja daDha thaye hato zakanA manamAM zo vicAra utpanna thaye te have mahAvIra prabhu gautama pAse prakaTa kare che- _ 'camare amuriMde asurarAyA no khalu pabhU' masurendra msu22|04 yabhara mej 42vAne zatibhAna nathI. 'no khalu samatthe camare asuriMde asurarAyA' asurendra asurarAja camara pitAnI jAte ja potAnI zaktinA jore Ama karavAne samartha nathI. 'no khallu visae camarassa asuriMdassa asuraraNo appaNo nissAe uTTa uppa zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhagavatIsUtre sAhAyyena Azrayena 'uDa' Urdhvam 'uppaittA' utpatya 'jAva-sohammo kappo' yAvat saudhrmH| kalpaH gamanasAmarthya na saudharmakalpaparyantaM svayamutpatya tasya camarasya gamanasAmarthya nAsti iti zakraH svayaM vicArayati ityarthaH, apavAdamAha-'NaNNattha' ityAdi / nAnyatra, vakSyamANAIdAditrayaM vihAyAnya yaM kamapi Azritya Uce naiva kathamapi gantuM samartho bhavati ityAha-'arihaMte cA', ahaMto vA, 'arihaMtaceiyANi vA' arhaccaityAni vA chadamastha tIrtha karAn vA, 'aNagAre vA bhAviappaNo' anagArAn vA bhAvitAtmano vihAkI zakti kI sahAyatA se 'uDa Upara 'uppaittA' ur3akara 'jAva sohammo kappo' yAvat saudharmakalpataka jA sake isa prakAra zakrane camara ke yAvatsaudharmakalpataka jAne ke viSayameM vidhimArgakA vicAra kiyA-sAthameM usane yaha bhI vicAra kiyA ki camara ke isa prakAra se yAvatsaudharmakalpataka jAnemeM jo apavAda mArga hai vaha isa prakAra se hai-'NaNNattha' ityAdi-isameM yaha prakaTa kiyA gayA hai ki ahadAditraya ko chor3akara cAhe vaha aura kisI kI bhI sahAyatA kyoM na le to, bhI vaha Upara saudharmakalpataka kisI bhI taraha se nahIM jA sakatA hai-yahI viSaya 'arihaMte vA arihaMta ceiyANi vA aNagArevA bhAvi appaNo NIsAe uDDa uppayai jAva sohammo kappo' isa sUtrapATha se puSTa kiyA hai-'NaNNattha' kI saMskRta chAyA nAnyatra aisI hai isameM anyatra kA tAtparya haiM-inake binA / kinake binA to isake liye kahA gayA hai ki 'arihaMte vA' arihaMtoM ko 'arihaMta ceiyANi ittA jAva sohammo kappo' asurendra msu22|04 yabharamA mevI pAtAnI paNa yogyatA nathI, ke jene Azraya laIne-te saudharmaka5 revaleka paryanta jaI zake. A rIte zakendra cama rendranA saudharma5 sudhInA Agamana viSe vidhimAgane vicAra karyo. sAthe sAthe teNe te mATenA apavAda mAgane paNa vicAra karyA. teNe apavAda mArgane vicAra vI rIte , te nAyanAM sUtrI dvArA ghaTa thye| cha-'NaNastha' tyAhi tabhI se vAta prakaTa karavAmAM AvI che ke ahaMtAdinA AzrayathI ja evuM banI zake che-bIjA keInI paNa sahAyathI te saudharma devaleka sudhI AvI zakavAne samartha nathI. eja vAta nAyanAM sUtra vaa| 42 rI cha-'arihaMte vA arihaMta ceiyANi vA aNagAre vA bhAvi appaNo NIsAe uDDa uppayai jAva sohammo kappo"NaNatya' nI sakRta chAyA 'nAnyatra' cha bheTale tamanA vinA' anA vinA ? me patA mATe cha / "ahaM te athavA ahaMtacItyo-chadmastha tIrthakare, athavA bhAvitAtmA aNagArene zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za.3 u.2 sa. 9 zakrasya vicArAdinirUpaNam 451 yAnyaM 'NIsAe' nizrayA Azritya 'uDDa' Urdhvam 'uppayai' utpatati, 'jAvasohammo kappo' yAvat saudharmaH kalpaH, arthAt sa camaraH ahaMdAditrayaM vihAyAnyAzrayeNa naiva kathamapi Urdhva saudharmakalpaparyantam utpatitumaItIti zakrasya manasi saMkalpaH samutpannaH 'taM mahAdukhaM khalu' tat tasmAt vajraprakSepaNadvArA mahAduHkhaM khalu bhavet 'tahArUvANaM' tathArUpANAM bhUmaNDale vicaratAm 'arihaMtANaM' arhatAm 'bhagavaMtANaM' bhagavatAm 'aNagArANaM ya' anagArANAJca 'accAsAyaNAe' atyAzAtanayA 'ttika?' iti kRtvA manasi sambhAvya 'ohiM' avadhim avadhijJAnam avadhijJAnaprayogaM kurute 'pauMjaI' prayuGkte tataH 'pauM jittA' prayujya-avadhijJAnopayogaM kRtvA 'mama' mAm 'ohiNA' avadhinA vA' athavA-chadmastha tIrthakaroM ke, athavA-'bhAvi appaNo aNagAre vA' bhAvitAtmA anagAroM ke binA vaha camara anya dasaroM kI nizrAse yAvat saudharmakalpataka udhvameM nahIM ur3a sakatA hai| yadi urva meM saudharmakalpataka ur3a sakatA hai to ina ahaMdAdikoM kI nizrA se hI ur3a sakatA hai aisA zakra ke manameM saMkalpa huA-'taM mahAdukkhaM khalu isa kAraNa maiMne jo camara ke prati vajrakA prakSepaNa kiyA hai-vaha maine ThIka nahIM kiyA hai-isase to ulTA mujhe hI yaha bar3A duHkha huA hai kyoM ki isake prakSepaNa dvArA 'tahAkhvANa' tathArUpadhArIbhUmaNDalameM vicaraNa karane vAle 'arihaMtANaM' arihanta bhagavantoM kI aura 'aNagArANaM' anagAroM kI mujhase 'acAsAyaNAe' AzAtanA huI hai ' tikaTu' aisI mana meM saMbhAvanA karake usane 'ohiM' apane avadhijJAna kA 'pauMjai' prayoga kiyA 'pauMjittA' avadhijJAna kA upayoga karake 'mama' mujhe usane 'ohiNA' apane avadhijJAna se 'aabhoAzraya lIdhA vinA camarendra saudharmakalpa sudhI uce uDI zakavAne zakitamAna nathI" ahata AdinI nizrAthI [AzrayathI ja te saudharmaka9pa sudhI uDI zake che. A prakArane vicAra kendranA manamAM utpanna thaye. 'taM mahAdukkhaM khalu' tyAre tene bhanamA pAre : yu. tene thayu yamaranA tara 10 vI 'tahArUvANa tathA3pI pArI-bhUbhamA viya255 42nA2'arihaMtANaM' marihata sAvatAnI bhane 'aNagArANa' mAzanI 'accaasaaynnaae| bhArA batI zatanA / cha. 'ttika / manamA 2mA prA2nI zayatAnI kyiAra rIne 'ohi pauMjai' tethe tenA madhijJAnanA upyo| yo pauMjittA' bhvdhijnyaann| upyo| zane tethe 'mama' bhane [maDAvI2 prabhune] 'ohiNA Abhoei' zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 6 bhagavatisUtre rafajJAnopayogena 'Abhoei' Abhogayati paripazyati paridRzya ca hA ! hA ! aho ! hato ahamaMsi' hA hA aho ! iti mahAduHkhaM hato'hamasmi hA ! hA ! iti vAradvayaprayogeNAtizayakhedaH aho ! iti zabdena atiduHkhaM sUcyate, tadAha - hato'hamasmi hA ! hato'smyaham mahatI anartha saMbhAvanA 'ttikaddu' iti kRtvA vicArya 'tAe ukkidvAra' tathA pUrvoktayA utkRSTayA 'jAva - divvAe devagaIe' yAvat - divyayA devagalyA, yAvatkaraNAt ' tvaritayA capalayA ' ityAdi saMgrAhyam ' vajjasa vIhIM' vajrasya vIthim vajragamanamArgam 'aNugacchamANe' anugacchan vajramAdAtu manusaranan ' tiriyamasaMkhejjANaM dIvasamuddANaM majjha majjheNaM' tiryagasaMkhyeyAnAm dvIpasamudrANAM madhyaM madhyena 'jAva - jeNeva' yAvatei' dekhA aura dekhakara ke 'hA ! hA ! aho ! hato ahamaMsi' are ! yaha to bar3e duHkha kI bAta huI hai - maiM to mArA gayA - 'hA hA ' ye kheda sUcaka avyaya haiM / inake do bAra prayoga karane se zakra ko mahA duHkha huA yaha prakaTa hotA hai 'hato'smyaham ' isa se vaha zakra 'mahatI' anartha hone kI saMbhAvanA hai' aisA mAna rahA hai / 'cikaTTu' aisA vicAra kara 'tAe ukkiTTAe' vaha zakra usa pUrvokta utkRSTa 'jAva divvAe devagaIe' yAvat divya devagati se - yAvat zabda labhya tvarita evaM capala Adi vizeSaNoM vAlI devagati se - ' vajjassa vIhiM' vajra jahAM se hokara gayA thA usI mArga se hokara 'aNugacchamANe' vajra ko pakar3ane ke liye calA mArga meM Aye hue 'tiriyamasaMkhejjANaM dIva samudANaM' tirache asaMkhyAta dvIpa samudro ke 'majjhaM majjheNaM' ThIka avadhijJAnathI joyo kehevAnuM tAtpa e che ke adhijJAnanA upayoga karIne teNe joyu ke camarendre mahAvIra bhagavAnanA AzrayathI saudhama devalAkamAM AvavAnI hiMmata kurI hutI. tyAre tenA bhumabhAMthI bhAvA ugAro nIDajI paDayA 'hA ! hA ! aho ! hato ahamaMsi' bhare ! yA to bhAre duHmanI bAta manI. huve bhAI bhAvA manyuM ! 'hA ! hA' me mehaharza' avyaya che. teneo me vAra prayoga purIne zahanuM bhaDAhuHa aTa yu che. 'hato ahamaMsi ' yA zabdaprayoga dvArA zahune 'a mahAna manartha thavAnI zamyatA lAge che,' menuM ve che. 'ttikaddu' meve vicAra ne 'tAe ukkie' 5 tenI utkRSTa mAhi vizeSANothI yukta hivya devagatithI 'vajjassa vIhiM' ne bhArgathI va yu' hetu te mArge' 'aNumacchamANe' tenI pAchA paDayo. vabhane pathyethI paDI sevA bhATe to ten| pIche paDaDayo. 'tiriyamasaMkhejANaM dIvasamuddANaM' bhArIte tenA pIche paDatAM bhArgamAM bhAvelA tirachA asaNyAta zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA za.3 u.2 sU. 9 zakrasya vicArAdinirUpaNam 453 yauca yasminneva sthAne yAvatkaraNAt vyativrajana yatraiva jambUdvIpo dvIpaH, bhArataM varSam suMsumArapuraM nagaram, azokavanakhaNDam udhAnam iti saMgrAhyam / 'asogavarapAyave' azokavarapAdapaH 'jeNeva mamaM aMtie' yauva yasminneva sthAne mama antikam sAmIpyam 'teNeva' tatraiva tasminneva pradeze sthAne vA 'uvAgacchai' upAgacchati, upAgatya ca 'mamaM' mama 'cauraMgulamasaMpattaM caturaGgalamasaMprAptam mama sthAnAt caturaGgalidUrasthitaM 'vaja' vanam 'parisAharai' prati saMharati pratigRhNAti Adatte 'abiyAI me' api ca mama 'goyamA' he gautama ! 'muDhivAeNaM' muSTivAtena 'kesagge' kezAgrANi 'vIitthA' avIjayat arthAt ati vegavatyA muSTayA saMsaktAGgalirUpayA jhaTiti vanapratigrahaNasamaye saMjAtapavanena mama kezAgrANi kampayatisma, 'taeNaM se' tataH vajrapatisaMharaNAnantaraM khalu sa: bIcoM bIca se calakara vaha zaka 'jAva jeNeva' yAvat jahA para 'asogavarapAyave' uttama azoka vRkSa thA aura 'jeNeva mamaM aMtie' jahAM para maiM thA-merI samIpatA thI-'teNeva uvAgacchaI' vahIM para aayaa| yahAM 'yAvat' zabda se calate2 vaha jahAM jaMbuddhIpa nAmakA dvIpa bhArata varSa, susumArapura nagara, azoka vanakhaMDa nAmaka udyAna, 'isa pATha kA grahaNa huA hai| vahAM Akarake 'mamaM cauraMgulamasaMpattaM, he gautama ! mere sthAna se cAra aMgulakI dUrI para rahe hue 'vajjaM, vajrako usa zakrane 'paDisAharaI' pakaDa liyaa| abiyAI, pakaDate samaya jo bAta aura huI vaha 'goyamA' he gautama ! isa prakArase hai jaba usane vajrako pakar3A taba usane 'muhivAeNaM' muSTikI vAyu se 'me' mere 'kesagge' kezAnoM-bAloM kI nokoM ko 'vIitthA' hilAdiyA jaise paMkhAkI havA na kara dI ho aisI havA nikalI-so ve usase dvIpa samudronI yethI 5sAra 28ne 'jAva jeNeva asogavarapAyaveyAvata nyAM zreSTha bhayovRkSa nI nIya 'jeNeva mamaM aMtie'lyA tapasyA 42rI 27 to tyAMte mArI pAse 'uvAgacchai mAvyo. mI 'jAva' pathA me matAvAmA mAyu dvIpa nAmanA dvIpanA, bhAratavarSamAM AvelA susumArapura nagaranA azoka vanakhaMDa nAmanA udyAnamAM AvelA azokavRkSa nIce mahAvIra bhagavAnanI pAse te zakendra Avyo tyAM mAvAne 'vaja' tethe 100ne, 'pADisAharai' 54. al. 'goyamA' gItama! 'abiyAI muhivAeNaM me kesaggevIitthA' te nyAre bhane 54l eii tyAre tenI muThThImAMthI nIkaLelA vAyue mArA kezAne kapAvI dIdhA. kahevAnuM tAtparya e che ke jyAre teNe vajane pakaDIne ghaNA jorathI muThThI baMdha karI dIdhI, tyAre tenA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 bhagavatIstre 'sakke deviMde devarAyA' zakro devendraH, devarAjaH 'vaja paDisAharittA' vajra prati saMhRtya 'mama' mama 'tikkhutto' trikRtvaH vAratrayam 'AyAhiNapayAhiNaM karei' AdakSiNapradakSiNaM dakSiNAvartapradakSiNaM karoti 'vaMdai, namasai , vandate namasyati, vanditvA namasyitvA ca evam vakSyamANapakAreNa 'vayAsI avAdIt 'evaM khalu bhaMte !' evaM khalu bhadanta ! ahaM 'tubhaM nIsAe' tvAM nizrayA Azritya tavAzrayeNa 'camareNaM asuriMdeNaM' camareNa asurendreNa 'asuraraNNA' asurarAjena 'sayameva' svayameva 'accAsAie' atyAzAtitaH apamAnitaH 'taeNaM' tataH apamAnAnantaram khalu 'mae' mayA 'parikuvieNaM samANeNaM' parikupitena atyanta kopAviSTena satA 'camarassa' camarasya 'amuriMdassa' asurendrasya 'asuraraNo' kaMpita ho gaye tAtparya yaha hai ki vajrako pakar3ate samaya jaba usane pakar3akara bar3e jora se muTTi baMda kI to aMguliyoM ke Apasa meM ekadama vega se mila jAne ke kAraNa usane vAyukA saMcAra huA-so usase mere kezAgra kaMpita ho uThe 'tae NaM' vajrako pakaDa lene ke bAda se sakke deviMde devarAyA' usa zaka devendra devarAjane 'vajjaM paDisAharittA' vajra ko saMkucita karake pratisaMharaNa karake 'mamaM merI 'tikkhutto' tIna bAra 'AyAhiNapayAhiNaM karei' AdakSiNa pradakSiNa pUrvaka 'vaMdaha namaMsaha' vaMdanA kI namaskAra kiyA / vandanA namaskAra karake phira 'evaM vayAsI' usane isa prakAra kahA 'evaM khalu bhaMte ! ahaM tubhaM nIsAe' he bhadanta ! maiM ApakI nizrA lekara 'sayameva asurideNaM asuraraNNA camareNaM' svayaM hI asurendra asurarAja camara ke dvArA 'accAsAie' apamAnita kiyA gayA huuN| 'tae gaMmae kuvieNaM samANeNaM' ataHmujhe atyaMta krodha A gayA aura isa kAraNa maiMne 'asu. AMgaLI ati vegathI saMmilita thavAthI temAMthI chUTelA vAyuthI mahAvIra prabhunA zAyI 4ii 4yA. 'taeNaM' ne 54ii dIdhA pachI, se sakke devide devarAyA' te devendra 312 / 04 'vajjaM paDisAharitA' q07nuM pratima 26 4zana 'mama' bhArI "tikkhutto' 5 pA2 'AyAhiNapayAhiNaM karei' mAkSi pradakSiNA pUrva 'vaMdai namasai' ! 42rI, nmH||2 4. vaya nmH4|24iine tethe bhane ' evaM vayAsI' mA pramANe yu: 'evaM khalu bhaMte ! ' mahanta ! 'ahaM tubhaM nIsAe sayameva asuriMdeNaM asuraraNNA camareNaM' mAyano mAzraya lii| cha mevA masurendra bhsu22|00 yama2 6 // 2 // 'accAsAie' bhAI apamAna 42|yu cha, 'taeNaM mae kuvieNaM samANe' zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.3u.2 mU. 9 zakrasya vicArAdinirUpaNam 455 asurarAjasya 'vahAe' vadhAya 'vajje nisaTTe' vajraM niHsRSTam prakSiptam 'taeNaM' tato vajraprakSepAnantaraM khalu 'mama' mama 'imeyArUve' ayam etadrUpaH agre vakSya mANasvarUpaH 'ajjhathie' AdhyAtmikaH AtmagataH adhyAtmasambandhI vicArarUpaH saMkalpaH 'jAva-samupajjitthA' yAvat-samudapadyata, samutpannaH, yAvatkaraNAt cintitaH, prArthitaH, kalpitaH manogataH, saMkalpa - iti saMgrAhyam, tatra saudharmakalpotpatitasya camarasyopari kopena vajraM prakSipya zakrasyA''dhyAtmikaH AtmagataH vajraprakSepaviSayakaucityAnaucityavicAraH kizcita aGkurita itra samutpannaH riMdassa asuraraNNo camarassa' asurendra asurarAja camarako 'vahAe' mArane ke liye 'vajje nisaTTe' vajra chor3a diyA 'tae NaM' vajra chor3ane ke bAda 'mama' imeyArUve, ajjhathie jAva samujjhinthA, mujhe yaha isa prakArakA yAvat vicAra utpanna huA-yahAM 'yAvat' zabda se 'cintita, prArthita, kalpita, manogata saMkalpa' ina padoM kA grahaNa huA hai| jaba camara saudharmakalpa meM pahuMca cukA aura usane vahAM indra ke prati binA vicAre bolanA prAraMbha kara diyA aura isI kAraNa indrane kupita hokara usake Upara vanakA prakSepa kiyA taba zakra ko Atmagata aisA kucha vicAra utpanna huA ki maiMne camara ke Upara jo vajrakA prakSepa kiyA hai vaha ucita kiyA hai yA anucita kiyA hai| bAdameM usane isa bAtako bAra 2 smaraNa kiyA ataH vahI vicAra pUrvakI apekSA kucha aura adhika ho gayA, isaliye prathama avasthA meM aMkura kI taraha alparUpa hone kI apekSA vahI vicAra bAra 2 smaraNa te 4 / 22 bhane 45 yAthA 'asuriMdassa asuraraNNo camarassa vahAe' masurendra msu22|01 25bharane 15 42vAna bhATa 'vajje nisaTre' bhaa2| 43 100 ch| vAmAM mAvyu 'taeNaM' tyA2mA 'mamaM imeyArUve ajjathie jAva samupajjitthA' bhane 2 praarne| mAdhyAmi mAti vizeSAvAjA liyA2 mAvyA. mI 'jAva' 54thA yintita, prArthita, kalpita ane manogata saMkalpa" paryantanA pada grahaNa karAyAM che. - jyAre amarendra saudharma ka5mAM pahoMcyA ane teNe zakane ghaNuM kaThera vacane saMbhaLAvyA tyAre zake krodhAvezamAM AvI jaIne tene Upara vaja pheMkayuM. tyAra bAda tenA manamAM e vicAra AvyuM ke "meM camara upara vAne prahAra karyo te ucita che ke anucita che? A prakArano vicAra aMkuranI jema tenA aMta:karaNamAM uddabhavyo. tethI te vicArane "AdhyAtmika kahyo che. tyArabAda te vicAra tenA manamAM vAraMvAra AvavA lAgyo. jema aMkuramAMthI phaNage pheTe tema te vicAra tenA manamAM vadhArene zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 bhagaktImatre tadanucintitaH-punaH punaH smaraNaviSayIkRtaH dvipatrita iva pUrvApekSayA kiJcidadhikaH, tataH prArthitaH-camarampati vajraprakSepasya yuktAyuktatvajJAnArtham iSTarUpeNa svIkRtaH pallavita iva, vyavasthitaH, tataH kalpitaH-nedaM vajrapakSepaNaM mayA samucitaM kRtamityevaM dRDharUpeNa nizcaya viSayIkRtaH puSpita iva sthirIbhUtaH, manogataH saMkalpaH sarvathA'nucitaM kRtamityevaM manasi nizcitarUpeNa sthitaH pallavita iva vicAraH samudapadyata-samutpanna ityarthaH / saMkalpasvarUpamAha-'no khalu camare' ItyAdi / no khalu prabhuH samarthaH camaraH 'amuriMde asurarAyA' asurendraH asurarAjaH 'taheva' tathaiva pUrvavadeva 'jAva meM Ane lagane kI apekSA dvipatrita hue aMkura kI kucha adhika mAtrA vAlA bana gayA ataH use yahAM cintita rUpa se kaha diyA gayA hai| jaya camarane mujha se asabhya vyavahAra karane kI manameM ThAnI taba isake uttara meM jo maiMne usake Upara vajra kA prakSepa kiyA-vaha ucita hI kArya kiyA hai isa prakAra vaha vicAra iSTarUpa se svIkRta ho jAne ke kAraNa pallavita hue aMkura kI taraha aura adhika spaSTa ho gayA-ataH use yahA~ prArthita kahA gayA hai| bAda meM jaba zakra ko vajrakA prakSepaNa jo maiMne kiyA hai vaha ucita nahIM kiyA hai aisA dhyAna AyA taba dRDharUpa se nizcaya kA viSaya banA huA vahI vicAra puSpita hue aMkura kI taraha sthirIbhUta ho gayA manogata vicAra jo isa kAraNa kahA gayA hai ki manane isa bAtako mAna liyA ki yaha kArya sarvathA anucita kiyA gayA hai-isa taraha manameM nizcitarUpase sthita hone ke kAraNapallavita hue vicAra usa zakra ke utpanna hue / zakra ke jo vicAra huA vaha isa prakAra se hai-nokhalu camare' ityaadi| vadhAre dRDha thavA lAgyo. tethI te vicArane "citita' kahyo che. jyAre camare mArI sAthe asabhya vartana batAvyuM tyAre ja meM tenA upara mArUM vajI calAvyuM. meM ucita kArya ja karyuM che. A rIte te vicAra ISTa rUpe svIkRta thavAthI tathA vadhAre spaSTa thavAthI palavita banelA aMkuranI jema tene "prArthita kahyo che tyAra bAda jyAre zakrane ema thayuM ke meM je vajI cheDayuM, te ucita kArya thayuM nathI, tyAre te vicAra saMpUrNataH nizcita banavAthI tene puSpita thayelA aMkuranI jema kAlpanika kahyo che. teNe manamAM nizcita rUpe evuM mAnI llIdhuM ke meM vajI cheDayuM te taddana anucita banyuM che. tethI te vicArane "mane gata' kahyo che. A rIte palavita thayelA aMkuranI jema nizcitarUpe utpanna thayelo vicAra tenA manamAM Avyo zakane je vicAra Avyo te sUtra42 548 cha-'no khala camare' pratyAhi. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacadinkA TIkA za.3 u. 2 sU. 9 zakrasya vicArAdinirUpaNam 457 -ohiM' yAvat avadhi 'pauMjAmi' prayuje avadhijJAnopayogam ahaM kRtavAn yAvakaraNAta no khalla camaraH samarthaH ityArabhya nAnyatra ahaMtoveti madhyam Urdhvamutpatati yAvat saudharmaH kalpaH ityantaM saMgrAhyam / 'devANuppie' devAnupiyAna bhagavato bhavataH 'ohiNA' avadhinA avadhijJAnena 'Abhoemi' AbhogayAmi paripazyAmi, paridRzya ca / hA ! hA ! aho ! hatomhi' hA ! hA ! aho iti mahAkhedaM hato'smyaham vajraprakSepeNa bhagavato'tyAzAtanAM sambhAvyAhaM nitAntakhedena hAhAkAraM kurvan bhayabhItaH saJjAtaH 'ttikaTTha' itikRtvA bhagavato''asuriMde asurarAyA camare no khalu pabhU 'asudendra asurarAja camara svayaM samartha nahIM hai yahAM se lekara 'taheva jAva ohiM pauMjAmi' yahA~ taka kA pATha zakra ke vicArarUpa meM grahaNa karanA caahiye| yahAM yAvat pada se 'no khalu camaraH samarthaH' yahAM se lagAkara 'nAnyatra arhatovA, arhacaityAni vA anagArAn vA bhAvitAtmAno nizrayA urva utpatati yAvat saudharmatkalpa:' yahAM taka kA pATha grahaNa kiyA gayA hai / isa prakAra vicAra karake jaba indrane apane avadhijJAna kA upayoga kiyA-taba vaha prabhu se kahatA hai ki he bhadaMta ! maiMne 'ohiNA' avadhijJAna ke dvArA 'devANuppie Abhoemi' Apa devAnupriya ko dekhA dekhakara 'hA! hA! aho hato'mhi tikaDa tAe ukiTTAe jAca jeNeva 'asuriMde asurarAyA camare no khalu pabhU masurendra msu22|04 yama2 pote on 221 samaya nathI' tyAMyI 23 4||ne 'taheva jAva ohiM pauMjAmi' sudhaane| pATha zakane Avelo vicAra darzAve che ahIM "nA padathI je sUtrapATha grahaNa karAyo che teno sArAMza nIce pramANe che-zaka pite tenA pitAnA sAmarthyathI saudharma devaka sudhI AvI zakavAne samartha nathI. ahIMta bhagavAna athavA ahaMta caulya athavA bhAvitA mA aNagAra sivAya bIjA keInI paNa nizrAthI [AzrayathI saudharma devaka sudhI te AvI zake ja nahIM. A pramANe manamAM nizcaya karIne jyAre teNe avadhijnyaanyii nayu tyAre tere nyu te sUtrA2 tena bhume / 548 42 cha 'ohiNA devANuppie Abhoemi' 3 devAnupriya ! avadhijJAnayI meM mAyane nyA, meTa mane avadhijJAnathI jANavA maLyuM ke ApanI nizrAthI camarendra saudharmadevalokamAM AvIne mAruM apamAna karyuM hatuM. tyAre mane ghaNe kheda thayo. ApanI nizrAmAM rahelA amara para vajI cheDIne ApanI azAtanA karavA mATe mane ghaNuM duHkha thayuM. ane bhaa2| bhusamAthI mA 6 // 2 / nIjI 57yA 'hA ! hA! aho hatohi mare ! 2 // to mAre bhanatha thayo. ve bhA3 mAvI manyu ' 'ttika' meva vidyAra zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 bhagavatIsUtre tyAzAtanAM samavadhArya 'tAe ukiTAe' tayA utkRSTayA divyayA gatyA 'jAva jeNeva' yAvat yatraiva 'devANuppie' devAnupriyAH bhagavantaH 'teNeya ' tatraiva 'uvAgacchAmi' upAgacchAmi upAgato'smi, yAvatkAraNAt tvarayA capalayA ityArabhya divyayA gatyA iti madhyaM yauva azokavarapAdapaH pRthivIzilApaTTaka ityantaM saMgrAhyam, 'devANuppiyANaM' devAnupriyANAM bhavatAm 'cauraMgulamasaMpattaM' caturaGgalamasamApta caturaGgaladUrasthitam 'vaja paDisAharAmi' vanapratisaMharAmi prati devANuppie teNeva uvAgacchAmi' hA hA-mahAkheda hai-arthAt vana ke prakSepa se bhagavAnakI AzAnatA hone kI saMbhAvanA karake maiM bar3e kheda se hAhAkAra karatA huA bhayabhIta ho gayA aura mujhe aisA vicAra huA ki aba 'hato ahamasi' meM mArA gayA 'ttika aisA vicAra karake-bhagavAn kI AzAtanA huI aisA nizcaya karake maiM usI samaya 'tAe ukkiTThAe' usa utkRSTa divya devagati dvArA vajra ke Agamana ke mArgase hokara 'jAva' yAvat 'jeNeva-devANuppie' jahAM para Apa devAnupriya virAjamAna the 'teNeva uvAgacchAmi' vahIM para aayaa| vahAM yAvat padase 'tvarayA capalayA' yahAM se lagApara 'divyayA gatyA' divya devagati ke dvArA 'yatraiva azokavarapAdapa, jahAM para uttama azoka kA vRkSa hai 'pRthivo zIlApaTTaka' aura usake nIce jahAM pRthivI zilApaTTaka hai' vahAM AyA aisA yahAM taka kA pATha grahaNa huA hai| devANuppiyANaM' devAnupriya-Apase 'cauraMgulamasaMpattaM' cAra aMgula dUra sthita 'vajaM sAharAmi' vajrako maiMne pakaDa liyA 'vajjapaDi 4rIne 'tAe ukkiTThAe' te 4STa, hivya tithI te panI pA70 yo bhane tenA paach| 547tA 544nA 'jAva jeNeva devANuppie' [yAvat ] nyai mA5 devAnupriya vimAna ch|, "teNeva uvAgacchAmi' yo vyo. mI yAvata' pahathI 'svarayA capalayA' thI bane 'divyayA gatyA' sudhInA, tenI matinA vizeSa! zivitA sUtrapA aDa 42rAyo che. 'jAva jeNeva teNeva uvAgacchAmi'mA re 'jAva' pada AvyuM che tenA dvArA nIceno bhAvArtha gaNu karAyo che-tirachA aneka dvIpasamudrone pAra karIne, jambudvIpanA bharatakSetramAM AvelA susumArapura nagaranA akavanakhaMDa udyAnanA azokavRkSa nIcenA zilApaTTaka para Apa virAjamAna cho, tyAM huM ApanI samakSa mAlyo chu 'devANuppiyANaM' mA5 hepAnupriyathI ' cauraMgulamasaMpattaM' yAra bhAga 2 27sA 'vaja sAharAmi' 105ne meM 54ii bIdhu cha. 'vajapaDisAharaNaTTa zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pameyacandrikA TIkA za. 3. u. 2 sU09 zakrasya vicArAdinirUpaNam 459 saMhRtavAn asmi, vajapaDisAharaNaTTayAeNaM ' vajrapatisaMharaNArthatAyai khalu vajrapatisaMhartum parAvartayitum nivartayitum kila 'ihamAgae' iha AgataH adhunA'tropasthitaH 'iha samosaDhe' iha samavamRtaH samAgato'smi 'iha saMpane ihasaMprAptaH iheva aja' ihaivAdya 'uvasaMpajitthANaM viharAmi' upasaMpadha bhavaccharaNamupapadya viharAmi tiSThAmi samAgato'smi, 'devANuppiyA !' bho devAnupriyAH ! taM khAmemi NaM tata tasmAta tadaparAdhaM vA kSamayAmi khalu kSamAM kArayAmi kSamituM mArthaye 'devANuppiyA' ! bho devAnupriyAH ! 'khamaMtu maM' kSamantAM mAm, mayi kSamAM kurvantu 'devANuppiyA' bho devAnupriyAH ! 'khamaMtu marahati gaM' kSamitum arhanti khalu bhavantaH kSantumA~H samarthAH, 'NAi bhujjo evaM pakaraNayAe, naivabhUyaH evaM prakaraNAtAyai, naiva kathamapi punaH avicArya uparyuktavajraprakSepaNAdhanucita kArya karaNe samudyato bhaviSyAmi 'ttikaTu' iti kRtvA itirItyA kSamAyAcanA pUrvakaM nizcayaM vidhAya 'mama' mAm 'vaMdai' vandate 'namaMsai' namasyati, sAharaNaTTayAe NaM ihamAgae' he bhadaMta ! maiM yahAM para prakSipta vajrako pakaDane ke liye AyA hUM yahAM abhI upasthita huA hUM iha samosaDhe yahA~ samavasRta-samAgata huA haM 'iha saMpatte yahAM saMprApta huA hUM 'ihaiva adya' Aja hI yahAM Apake caraNoMkI zaraNa prApta kara rahA haM 'bho devANuppiyA' he devAnupriya! 'taM khAmemiNaM maiM apane usa aparAdha kI kSamA mAMgatA hUM-'devANuppiyA khamaMtu maM' he devAnupriya ! Apa usa aparAdha ko kSamA kreN| 'devANuppiyA' Apa devAnupriya 'khamaMtumarahaMtiNaM' mere usa aparAdha ko kSamA karane ke yogya haiM / 'NAi bhujo evaM pakaraNayAe' aba maiM Age kisI bhI taraha se binA vicAra kiye vajra prakSepaNa Adi anucita kAryakarane meM udyata nahIM hoU~gA 'ttikaTTa' aisA kaha karake arthAt kSamAyAcanA pUrvaka pratijJA karake-'mama' mujhe usa zakrane 'vaMdai' vandanA kI 'namaMsai' namaskAra yAe NaM ihamAgae' 17ne 544ii sevAne mATe 5 mA maha sAgamana thayu cha, 'iha samosaDhe te bhATe 4 9 sahI samasta thayo chu-042 thayo chu, iha ' saMpatte / ta bhATa bhAre mahI bhAva 57yucha, ' ihaiva adha, satyAre hu~ mApa! 22 bhajanuM za2 prAta 42 // 2cho chu devAnupriya ! 'taM khAmemiNaM' hu~ ApanI kSamA mA chu, 'khamaMtu maM' mA5 maare| a52|maa 42 / . 'khamaMtu marahaMtiNaM hu~ mApanI kSamAne pAtra chu. 5 kSamAnA 2 ch|. to bhane bhA6 42. 'NADa bhajo pratyAhi ve bhaviSyamA mAvo a52|5 I vI para nahIM 73, 'tika sAre bhArI kSamA mAsIna 'mamaM baMdara' tyA ' teNe bhane zrI bhagavatI sUtraH 3 Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre 'vaMdittA' namaMsittA' vanditvA namasyitvA ca 'uttarapurasthimayaM' uttarapaurastyaM 'disIbhAga' digbhAgam IzAnakoNam 'abakkamaI' apakrAmati apakrAntaH, tatra gatvA 'cAmeNaM pAdeNaM' vAmena pAdena 'ttikkhutto vikRtvaH trivArAna bhUmi pRthivIm 'dalei' dalayati Ahanti, Ahatya ca bhUmau vAratrayaM pAdaghAtaM kRtvA 'camaraM asuriMda asurarAya' camaram asurendram asurarAjam 'evaM' vakSyamANaprakAreNa 'vayAsI' avAdIt-'bho camarA ! asuriMdA! asurarAyA !' bho camara ! asurendra ! asurarAja ! 'mukkosiNaM' mukto'si khalu tvama 'samaNassa' zramaNasya 'bhagavao' bhagavataH 'mahAvIrassa' mahAvIrasya 'pabhAveNaM' prabhAveNa, 'nahite iyANi mamAo bhaya atthi' nahi tava idAnIm sAmpratam mattaH mama sakAzAt bhayamasti 'ttika?' iti kRtvA uktarItyA kArya sampAdya 'jAmeva disa' yAmeva dizam Azritya 'pAubbhUe' prAdurbhUtaH 'tAmeva disaM' tAmeva dizaM 'paDigae' pratigataH parAvRttaH // sU0 9 // kiyA 'vaMdittA namaMsittA' vaMdanA namaskAra karake phira vaha 'uttara purasthimaM disIbhAgaM' uttara paurastya digvibhAga meM- (IzAnakoNameM) 'avakamaI' calAgayA / vahAM jAkara ke usane 'vAmeNaM pAdeNaM' vAyeM paira se 'tikkhutto' tInabAra 'bhUmi pRthivI ko 'dalei tADita kiyA-arthAt vahAM jamIna para tIna bAra usane apanA bAMyA paira paTakA-tIna vAra bhUmi para vAyAM paira paTakakara 'asuriMdaM asurarAyaM' asurendra asurarAja 'camaraM' camara se "evaM vayAsI' usane aisA kahA'bho ! camarA ! asuriMdA ! asurarAyA!' he camara ! asurendra ! asu. rarAja! mukkosiNaM' tuma mukta kiye jAte ho 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zramaNa bhagavAna mahAvIra ke 'pabhAveNaM' prabhAva se 'nahi te iyANiM mamAo bhayaM atthi' aba tumheM mere se koI bhI bhaya nahIM rahA hai 'ttika?' isa prakAra kahakara arthAt uktarIti se kAryako ! 42, nm24||2 4aa. vaMdittA namaMsittA / nama242 4rIne te 'uttarapuratthimaM disIbhAgaM avakkamai' zAnabhA yAyo gayo. tyAMnateNe 'vAmeNaM pAdeNaM' 5 // 'tikkhutto' tra pA2 'bhUmi dalei' bhAna 52 57Ine asuriMde asurarAyaM camaraM evaM kyAsI' masurendra, bhasu22104 yabharane, 24 pramANe 4 -'bho camarA ! asuriMdA! asurarAyA ? 3 yabhara ! asurendra ! msu22|08 ! 'mukkosi gaMtu ve bhuta cha. mAre hutane to 43 chu, 'samaNassa bhagavao' tyAhi zrama lagavAna mahAvIranA prabhAvathI Aje tuM bacI gayo che. have mArA taraphathI tane koI bhaya rahyo nathI. tikaTTa' mA prA DIne-mayA mAzate pAtAnuM Aya 56 4zana 'jAmeva zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra. za.3 u.2 sU. 10 devAnAM pudgala prakSepa pratisaMharaNAdinirUpaNam 461 devAnAM pudgalaprakSepapratisaMharaNa zaktivaktavyatA pUrvako_ghte gamanazakti vaktavyatAprastAva ___mUlama-bhaMte ! tti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai, namasai, evaM vayAsI-deveNaM bhaMte ! mahiDDIe, mahajjuie jAva-mahANubhAge puvAmeva poggalaM khivittA pabhU tameva aNupariyahittA Na giNhittae ? haMtA, pabhU, se keNa?NaM bhaMte ! jAva giNihattae ? goyamA ! poggale NaM vikkhitte samANe puvvAmeva sigghagaI bhavittA tao pacchA maMdagatI bhavai, deveNaM mahiDDIe puTviM piya, pacchAvi sohe, sIgdhagaI ceva turie turiyagaI ceva, se teNaDhaNaM jAva-pabhU geNhittae, jaiNaM bhaMte ! deve mahiDDIe, jAva aNupariyahittANaM geNhittae, kamhANaM bhaMte ! sakkeNaM devideNaM devaraNNA camare asuriMde asurarAyA no saMcAie sAhatthi geNhittae ? goyamA ! asurakumArANaM devANaM ahe gai visae sIgdhe sIgghagaI ceva, turIe turIagaIceva, uDDUM gaI appe appeceva, maMde maMde ceva, vemANiANaM uDuMgaivisae, sIgghe sIgdhagaIceva, turie turie ceva, ahe gaivisae appe appeceva, maMde maMde ceva, jAvaiyaM khettaM sake deviMde devarAyA uDDUM uppayai ekkeNaM samaeNaM, taM vajje dohiM, jaM vaje dohi, taM camare tIhiM, savatthove sakassa deviMdassa devarapaNo, uDalosaMpAdita kara vaha zaka 'jAmeva disiM pAubbhUe tAmeva disi paDigae' jisa dizAko Azrita karake prAdurbhUta huA thA usI dizAmeM vApisa calA gayA // sU0 9 // disaM pAubhUe tAmeva disaM paDigae'hizamAMthA pra.2 thye| to me04 dizAmAM pAcho cAlyo gaye. . sa. 9 che zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 bhagavatIsUtre kaMDae, ahologakaMDae, saMkhejjaguNe, jAvaiyaM khettaM camare asuriMde asurarAyA ahe uvayai ekkeNaM samayeNaM; taM sakke dAhiM, jaM sakke dAhiM, taM vajje tIhiM, savvatthove camarassa, asuriMdassa, asuraraNNo, ahe logakaMDae, uDUlogakaMDae, saMkhejjaguNe, evaM khalu goyamA ! sakkeNaM deviMdeNaM, devaraNNA, camare asuriMde, asurarAyA no saMcAie sAhatthi geNhittae // sU. 10 // chAyA - bhadanta ! iti bhagavAn gautamaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate, namasyati, evam avAdIt devo bhagavan ! mahardikaH, mahAdyutikaH yAvat-mahAbhAgaH, pUrvameva pudgalaM kSiptvA prabhustameva anuparyaTatha khalu grahItum ? hanta, 'bhaMte! tti bhagavaM goyame' ityAdi / sUtrArtha - (bhaMte! tti) he bhadanta ! isa prakAra se saMbodhita karake (bhagavaM goyame) bhagavAna gautamane (mahAvIraM vaMdai nagaMsaha) mahAvIra prabhuko vaMdanA kI aura namaskAra kiyA ( evaM vayAsI) bAda meM aisA kahA pUchA- (bhaMte ) he bhadanta / (deveNaM mahaDiIe mahajjuie jAva mahANubhAge) deva maharddhika hote haiM, mahAdyutivAle evaM yAvat, ve mahAprabhAva vAle hote haiM to kyA ve (puvvAmeva poggalaM khivittA) pahile se prakSipta kiye gaye pudgala ko (aNupariyadvittA) usake pIche jAkara (tameva) usa pudgala ko (gihita ) punaH grahaNa karane-pakar3ane ke liye (pabhU) samartha ho sakate haiM ? gautamane yaha prazna isaliye kiyA hai ki indra zakra ne " bhaMte tti bhagavaM goyame " dhatyAhi sUtrArtha - (bhaMte tti !) he mahaMta ! mevaM sabhodhana arIne ( bhagavaM goyame ) bhagavAna gautame (mahAvIraM vaMdai namasai) bhagavAna mahAvIrane vaDA namas42 urIne ( evaM vayAsI) mA pramANe pUchayu - (bhaMte !) De mahanta ! (deveNaM mahiDIe mahajjuie jAba mahANubhAge) deve| mahA samRddhivAnA, mahAbutivAjA ( yAvat ) bhaDAabhAvavAjA hoya che, pazu zutemA (pucvAmeva poggalaM khivittA) pahelI prakSipta puresA (IsA) cuGgasone (aNupariyadvittA) tebhanI chaNa kAne ( tameva gihittae pabhU) paThaDI devAne samartha hoya he marAM ? zaDe yamarane bhAravA bhATe potAnuM vajra cheDayuM, ane tyAra khAda te vajranuM saharaNa karavAnA pAchu vALavAne vicAra AvavAthI zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TI. za.3 u.2 sU.10 devAnAM pudgala prakSepa pratisaMharaNAdinirUpaNam 463 prabhuH, tatkenArthena bhadanta ! yAvat-grahItum ? gautama ! pudgalo vikSiptaH san pUrvameva zIghragatirbhUtvA tataH pazcAt mandagatirbhavati, devo maharddhikaH pUrvamapi ca pazcAdapi zIghraH zIghragatizcaiva, tvaritaH tvaritagatizcaiva, tat tenArthena yAvat-prabhugrahItum , yadi khalu bhadanta ! devo maharddhikaH, yAvat-anuparyaTaya graDItum ? camara ko mArane ke liye apanA vajra chor3A ora phira use vicAra karane para pakaDane ke liye vaha pIche gayA ataH gautamane zramaNa bhagavAn mahAvora se aisA prazna kiyA ki 'jisa pudgala ko pahile pheMkadiyA gayA hai-prakSipta kara diyA hai to kyA vaha pudgala vaha deva pIche jAkara pakaDa sakatA hai ? ' aisA prazna kiyA hai ? uttarameM prabhu kahate haiM (haMtA! pabhU) hAM, gautama deva isa prakAra se karane ke liye samartha hai / (se keNaSTeNaM bhaMte ! jAva giNhittae) he bhadanta ! Apa aisA kisa kAraNa se kahate haiM ki pahile pheMke gaye pudgala ko ve punaH pIche jAkara le A sakate haiM ? (goyamA! poggale NaM vikkhitte samANe putvAmeva sigghagaI bhavittA tao pacchA maMdagaI bhavai) he gautama ! jaba pudgala pheMke jAte haiM taba unakI prAraMbha meM gati zIghra hotI hai aura bAda meM ve maMdagati vAle ho jAte haiM / (deveNaM mahiDie puci piya pacchA vi sIhe sIgghagaI ceva, turiye turiyagaI ceva se teNaTeNaM jAva pabhU geNhittae) tathA jo baDI RddhivAle deva hote haiM ve pahile bhI aura pIche bhI zIghrarUpa hote haiM, zIghragativAle teNe tene pIcho pakaDaye. tethI gautama svAmInA manamAM evo prazna uddabhave che ke je pudagalane pahelAM pheMkI devAmAM AvyuM hoya te pulanI pAchaLa jaIne zuM deva tene pakaDI laI za cha ? 'tyAre bhAvI2 prabhu vAma mApe che-(haMtA! padma) 3 gautama ! heva me 42vAna samartha DAya che. (se keNaTeNaM bhaMte ! jAva giNhittae) mahanta ! mA5 zA kAraNe evuM kahe che ke pahelAM pheMkavAmAM Avela pudgalanI pAchaLa jaIne deva tene 54ii za cha? utta2-(goyamA ! poggaleNaM vikkhitte samANe puvAmeva sigdhagaI bhavittA tao pacchA maMdagaI bhavai) gautama ! nyAre purAne 34AmA mA che tyAre zarUAtamAM tenI gati zIvra hoya che, paNa tyArabAda tenI gati majA paDI jAya che. (devegaM mahiDIe puci piya pacchA vi sIhe sIgdhagaI ceva, turiye turiyagaI se teNaTeNaM jAva pabhU geNDittae) 5 maddhi to 23mAtamA mane paa7nthI paNa zIgha hoya che, zIdhragativALA hoya che, tvarita hoya che ane tvaritagativALA hoya che. te kAraNe pheMkelA pudgalanI pAchaLa jaIne te deva tene pakaDI laI zake che. zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 bhagavatIsUtre kasmAt khalu bhadanta ! zakraNa devendreNa devarAjena camaro'surendraH, asurarAjo no zaknoti svahastena grahitum ? gautama / asurakumArANAM devAnAm adhogativiSayaH zIghram zIghragatizcaiva tvaritaM tvaritagatizcaiva, UrdhvaM gativiSaye alpaH hote haiM, tvaritarUpa hote haiM aura tvaritagativAle hote haiN| isa kAraNa pheMke gaye pudgala ko deva pIche jAkara grahaNa kara sakate haiM / (jaha NaM bhaMte deve mahiDIe jAva aNupariyaTTittANaM gohittae, kamhANe bhaMte ! sakkeNaM deviMdeNaM devaraNNA camare asuriMde asurarAyA no saMcAie sAhatthi hittae) he bhadanta ! baDI RddhivAlA deva yAvat pIche se jAkara grahaNa kara sakatA hai to he bhadanta ! devendra devarAja zakra asurendra asurarAja camarako apane hAthoM se pakar3aneke liye samartha kyoM nahIM huA ? (goyamA) he gautama ! (asurakumArANaM devANaM ahe gai visa sIdhe sIgdhagaIceva turie turiyAgaIceva, uDa gaI appe appeceva, maMde gaMde ceva) asurakumAra devoM kA nIce jAne kA viSaya zIghra aura zIghragativAlA hotA hai, tvarita aura tvaritagati vAlA hotA hai tathA u~ce jAnekA viSaya unakA alpa alpa hotA hai aura maMda maMda hotA hai / (vemANiyANaM uDUMgaha visae sIdhe sIgghagaIceva turie turiyaIceva ) jo vaimAnika deva hote haiM unakA urdhvajAnekA viSaya zIghra aura zIghragativAlA hotA hai, tvarita aura tvaritagati prazna - (jaiNaM bhaMte ? deve mahilAe jAva aNupariyaTTittANaM goNDittae, kamhANaM bhaMte! sakkeNaM deviMdeNaM devaraNNA camare asuriMde asurarAyA no saMcAie sAhasthi geNDittae ? De lahanta ! le maharddhi deva yugalatI thii| paDIne tene pakaDI lai zake che, te asurendra asurarAja zake, devendra devarAja camarane temanA hAthe ja Debha na pahaDI rAmyA ? uttara- ( goyamA ?) he gautama ! (asurakumArANaM devANaM ahe gavisae sIdhe, sIgbagaIceva, turie turiyagaIceva, uDa gaI appe appececa, maMde maMdeceva ) asurakumArI nIthenI mAlume tvAmAM zIghra bhane zIghragativAjA, tvarita ane tvarita gativALA hAya che, paNa urdhvalAka tarapha javAnuM temanuM sAmarthya alapa hAya che eTale ke uparanI khAjunI temanI gati maMda ane vadhAre maMda hAya che. ( vemANiyANaM urdU gaisie sIdhe sIgghagaIceva, turie turiyagaIceva ) vaimAnika devA UMce javAmAM zIghra ane zIghragati saMpanna, tvarita ane tvarita gati zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. TI. za. 3.u.2mU. 10 devAnAM pudgalaprakSepapatisaMharaNAdi nirUpaNam 465 alpazcaiva, mandaH mandazcaiva, vaimAnikAnAM devAnAm UrdhvaM gativiSaye zIghra zIghragatizcaiva, tvaritaH tvaritagatizcaiva, adhogativiSaye alpaH alpazcaiva yAvatkaM kSetraM zakro devendraH, devarAjaH Urdhvam utpatati ekena samayena, mandaHmandazcaiva tadvajaM dvAbhyAm , yadvajaMdvAbhyAm , tat camara stribhiH, sarvastokaM zakrasya devendrasya devarAjasya UrdhvalokakANDam adholokakANDam saMkhyeyaguNam , yAvatkaM kSetra camaro'surendraH, asurarAnaH adho'vapatati ekena samayena, tat zakro dvAbhyAm , vAlA hotA hai (ahe gahavisae appe appe ceva, maMde maMde ceva) inakA nIce jAnekA viSaya alpa alpa hotA hai aura maMda maMda hotA hai / ( jAvaiyaM khetta sakke deviMde devarAyA uDDa uppayai, ekkeNa samaeNaM, taM vajje dohiM jaM vajje dohitaM camare tIhi) eka samaya meM devendra devarAja zakra Upara meM jitane kSetrataka jA sakatA hai, vaja utane hI kSetrataka do samaya meM jAtA hai aura camara utane hI kSetrataka tIna samaya meM jAtA hai| (savvatthove sakkassa deviMdassa devaraNNo uDeloyakaMDae) isa taraha devendra devarAja kA urvalokakAMDaka UMce jAnekA kAlamAna sabase kama hai| (aholoyakaMDae saMkhejaguNe) tathA adholokameM jAnekA kAlamAna usakI apekSA saMkhyAtaguNA hai| (jAvaiyaM khettaM camare asuriMde asurarAyA ahe uvayai, ekkeNaM samaeNaM taM sakke dohiM, taM vajje tIhiM) tathA asurendra asurarAja camara eka samaya meM nIce jitane kSetra taka jAtA hai zakra utane hI kSetra sapanna ya cha, ( ahe gaivisae appe appeceva, maMde maMdececa ) 5 teyA nAya javAmAM alpa ane alpagativALA tathA maMda ane maMda gativALA hoya che. jAvaiyaM khettaM sakke deviMde devarAyA uDDa uppayai, ekkeNaM samaeNaM, taM vajje dohiM jaM vajje dohiM taM camare nauhiM ) 4 samayamA hevendra he32004 A aye jeTale aMtare jaI zake che eTale ja aMtare UMce javAne mATe vajAne be samaya lAge cha, bhane mero 4 ye 4vAne yabharane 55 trAsamaya vANe che. (savyatyo ve sakassa deviMdassa devaraNNo uGkaloyakaMDae) mA zata hevendra zani manana 4is4 [bhAna] sothI mA che, (aholoyakaMDae saMkhejjaguNe tathA mdhole| amAnatuM bhAna tenA 42tA sabhyAta cha. ( jAvaiyaM khettaM camare amuriMde asurarAyA ahe ucayai, ekkeNaM samaeNaM taM sakke dohi, taM vajje tIhiM masurendra asurarAja camara eka samayamAM jeTalA kSetra sudhI nIce jaI zake che, eTalA ja kSetra sudhI nIce gamana karavAne zakrendrane be samaya lAge che ane tenA vajane traNa samaya zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 bhagavatIsatre yat zakro dvAbhyAm , tadvatribhiH sarvastokaM camarasya asurendrasya, asurarAjasya, adholokakANDam , urvalokakANDam saMkhyeyaguNam , evaM khalu gautama ! zakreNa devendreNa devarAjena no camaraH asurendraH asurarAjaH zakyate hastena grahItum ||mu.10|| TIkA-gautamaH devAnAM pUrvapakSiptapudgalasya punaH pratigrahaNasAmarthya vartate navA ? iti pRcchati-'bhaMte ! tti' ityAdi / he bhadanta ! iti zabdena saMbodhya 'bhagavaM goyame' bhagavAn gautamaH 'samaNaM bhagavaM' zramaNaM bhagavantaM mahAvIra 'vaMdai namasai' vandate, namasyati, vaMdittA namaMsittA' vanditvA namasyitvA ca 'evaM vakSyamANaprakAreNa 'vayAsI' avAdIt-' deveNaM bhaMte !' he bhagavan ! meM do samaya meM aura vajra tIna samaya meM jAtA hai isa taraha (ahologakaMDae) adholoka kANDaka (asuriMdassa asuraraNo camarassa savvattho ve) asurendra asurarAja kA saba se kama hai aura (uGkaloyakaMDae) urdhvaloka kANDaka usakI apekSA (saMkhejaguNe) saMkhyAtaguNA hai (evaM khalu goyamA ! sakeNaM devideNaM devaraNNA camare asuriMde asurarAyA no saMcAie sAhatthigeNhittae) isa taraha he gautama! devendra devarAja apane hAtha se asurendra asurarAja camarako pakar3ane ke liye samartha nahIM huaa| TIkArtha-gautama svAmI prabhu se yaha pUchate haiM ki devo meM pUrvaprakSipta pudgalako puna:pratigrahaNa karanekI zakti hai yA nahIM?- bhaMte tti' ityAdi / "bhaMte! tti' he bhadanta ! isa zabda se saMbodhana karake 'bhagavaM goyame' bhagavAn gautamane 'samaNaM bhagavaM' zramaNa bhagavAna 'mahAvIraM' mahAvIra ko 'vaMdaI' vaMdana kiyA 'namaMsaha' namaskAra kiyA, vaMdanA namaskAra karake 'evaM' isa prakAra se 'vayAsI' kahA-prabhu se aige che. 25 / rIte (ahologa kaMDae) madhAsabhA gamana 42vAnuM bhAna (amuriMdassa asuraraNNo camarassa savvatthove) surendra msu22|04 yamaranu sAthI mAchu cha (u. loyakaMDae saMkhejjaguNe) 5 yamaranuM mananu aNamAna madhomo mana nA bhAna 42ai vyAta cha. (evaM khalu goyamA ! sakkeNaM deviMdeNaM deva. raNNA camare asuriMde asurarAyA no saMcAie sAhitthiM geNDittae) gautama ! 0 devendra devarAja zaka tenA hAthathI asurendra asurarAja camarane pakaDI zakavAne samarthanathI. TIkAtha-gautama svAmI mahAvIra prabhune pUche che ke pUrva prakSipta pudgalene pAchai ) 42vAnI zata vomA cha nathI ? bhaMte ti', mahanta ! mej samAdhana 4Ina 'bhagavaM goyameM lagavAna gautama 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM' zrama bhagavAna mahAvIrane 'baMdai' / 461, 'namaMsaI' nmH||2 4aa. 14 namAra zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma.TI. za. 3 u. 2 sU. 10 devAnAM pudgalaprakSepapratisaMharaNAdi nirUpaNam 467 devaH khalu 'mahaDAe' mahardikaH atizayasamRddhisampannaH 'jAva-mahANubhAge' yAvat-mahAnubhAgo mahAprabhAvazAlI ca vartate, yAvat karaNAt 'mahAdyutikaH' iti saMgrahya te, 'puvAmeva' pUrvameva 'poggalaM' pudgalaM 'khivittA' kSiptvA prakSipya 'pabhU' prabhuH samarthaH 'tameva' pUrva prakSiptapudgalameva 'aNupariyaTTittANaM' anuparyaTaya pRSTato gatvA gamanena anusRtya khalu 'geNhittae' grahItum ? arthAt pUrvapakSiptameva pudgalam anugamanadvArA grahItuM samarthaH kim ? ___ bhagavAn uparyuktapUrvapakSaM svIkurvannAha-'haMtA, pabhU' hanta, prabhuH, he gautama ? avazyameva grahItuM samarthaH ! gautamastatra kAraNaM pRcchati-' se keNaTeNaM bhaMte !' isa prakAra pUchA-'deveNaM bhaMte !' he bhadanta ! jo deva 'mahiDDIe' baDI bhArI RddhivAle hote haiM, 'mahajjuie' mahAdyutivAle hote haiM, 'jAva' yAvat 'mahANubhAge' mahAprabhAvavAle hote haiM, yahAM 'yAvat' zabda se pUrva varNita bhavanAvAsa AdikoM kA grahaNa kiyA gayA hai| ve 'puvAmeva poggalaM' pahile pugdala ko 'khivittA' phekakarake 'tameva' usI prakSipta pudgala ko ' aNupariyaTTittANaM pabhU' pIche se jAkara 'geNhittae' grahaNa karane ke liye 'pabhU' samartha haiM kyA? arthAt pUrvaprakSipta hI pudgala ko anugamana dvArA grahaNa karaneke liye ve samartha haiM kyA ? isakA uttara dete hue prabhu gautama se kahate haiM ki-haMtA pabhU' hAM gautama! jo deva maharddhika Adi vizeSaNoM se yukta hotA hai vaha avazya hI pUrva meM pheMke gaye pudagala ko pIche se jAkara avazya hI grahaNa-pakaDa sakane ke liye samartha hai / gautama aba isa pakaDa sakane meM kAraNa kyA hai isa bAtako prabhu se jAnane ke nimitta prazna karate haiM 'se 4zane 'evaM vayAsI' tebho mA pramANe 57yu- deveNaM bhaMte ? ' 3 mahanta ! re he. 'mahiDIe' hI mAre RddhivANA hAya cha, 'mahajjuie' mAdhutivANA DAya cha, 'jAva mahANubhAge' (yAvata) mahA prabhAvANA hAya cha, sahI yAvata' 54thA pUrva thita manApAsa mAha aDa 42zayAM che) tme| 'puvAmeva poggalaM khivittA' pADesa tamanA daa|| 34aamaaN-ch|uvaamaaN mAtA sanI 'tameva aNuparipaTTittANaM pabhU geNhittae ? pA7 44ne tene 54ii pAne samaya cha ? vAna tAtparya e che ke temaNe ja phekelA pudgalane pIcho pakaDIne teo tene pharIthI pakaDI zakavAne zakitamAna che kharAM ? uttara-'haMtA pbhuu|' gautama ! 1, maha, mAdhuti mAha vizeSa thI yukata de, phekelo pudagalanI pAchaLa jaIne tene pakaDI zakavAne avazya samartha che. teo zA kAraNe prakSipta pudgalene pharIthI pakaDI zakatA haze te jANavA mATe gautama zrI bhagavatI sUtraH 3 Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 bhagavatIsUtre he bhagavan , tat kenArtheNa kena prakAreNa 'jAva giNhittae' yAvat-grahItum ! arthAt loke hi prakSiptaM gacchantaM ca loSThAdikapudgalam anusRtya gacchannapi puruSastaM grahItuM zaktaH, iti dRzyate ato devaH kathaM grahItuM zaknoti, yena zakreNa vajraM prakSipta pratisaMhRtazca ? vajaM ced gRhItaM tarhi camarastena kasmAnna gRhItaH ? iti gautamasya praznaH yAvata karaNAt pUrvameva pudgalaM kSiptvA prabhu stameva anuparyaTaya iti saMgrAhyam, bhagavAnAha 'goyamA ! ityAdi / he gautama ! 'poggaleNaM' pudgalaH khalu 'vikkhitte samANe' vikSiptaH prakSiptaH san 'puvAmeva' pUrva metra prathamameva 'sigghagaI bhavittA' zIghragatiH bhUtvA 'to pacchA maMdagaI bhavai' pazcAt mandagatirbhavati, kintu 'deveNaM' devastu khalu keNaTeNaM bhaMte !' he bhadanta ! loka meM to aisA dekhA jAtA hai ki pUrvameM pheMke gaye loSThAdika pudagalako usake pIche jAkara bhI pheMkane vAlA vyakti nahiM pakaDa sakatA hai, to phira deva usa pahile pheke gaye pudgala ko usake pIche jAkara kaise pakaDa sakatA hai ? yadi zaka ne camarake pIche pheMkA gayA vajra use pIche jAkara pakaDa liyA yaha Apa kahate haiM to phira jisa prakAra vajrako indrane pakaDaliyA usI prakAra se pIche jAkara asura ko kyoM nahIM pakaDA ? isa prakAra gautama ke praznakA samAdhAna karane ke nimitta prabhu gautama se kahate haiM 'goyamA!' he gautama ! 'poggaleNaM vikkhitte samANe' pudgala jaba phekA jAtA hai taba vaha 'puvAmeva' pahile 'sigghagaI bhavittA' zIghragativAlA hokara 'tao pacchA maMdagaI bhavaI' pazcAt mandagativAlA ho jAtA hai svAmI che che 4-se keNaTeNaM bhaMte ! tyAdi / prA2ne prazna navavArnu 425 nIce pramANe che-sAmAnya rIte evuM jovAmAM Ave che ke paththara Adi vastune hAthathI pheMkayA pachI, phekanAra vyakita tenI pAchaLa jaIne tene pAchuM pakaDI lai zakatI nathI. te devo kevI rIte phekelA pugalanI pAchaLa jaIne tene pakaDI laI zakatA haze? je camaranI pAchaLa cheDelA vajAno pIcho pakaDIne zakrendra te vajanuM pratisaMharaNa-pAchu pakaDI zakya, te zA kAraNe zake pite ja camarane pIcho pakaDIne camarane pakaDI na pADaze? gautama svAmInA A praznanuM samAdhAna karavAne mATe mahAvIra prabhu nIce pramANe Non mA che-'goyamA !' 3 gautama ! 'poggaleNaM vikkhitte samANe' nyAre pulAne 34vAmAM Ave che tyAre 'puvAmeva sigdhagaI bhavittA' 5i ta te zApragativANurAya cha, 'tao pacchA maMdagaI bhava' 5 pAthI tanI gati meM thaI zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma.TIkA za.3 u.2 sU.10 devAnAM pudgalaprakSepapratisaMharaNAdi nirUpaNam 469 'mahiDIe' maharddhikaH 'puvvaM piya' pUrvamapi picchAvi' pazcAdapi uttarottarakrameNApi 'sIgdhe' zIghraH vegavAn sa ca zIghragamanazaktimAtrApekSayA'pibhavitumarhati ata Aha -'sIhagaIceva' zIghragatizcava bhavati nAzIghragatirapi evaM 'turie' tvaritaH arthAt jaba pudgalako pheMkA jAtA hai taba vaha pahile vegakI prabalatA hone ke kAraNa ekadama zIghagativAlA hotA hai aura jaise 2 usameM vega kI kSINatA hone lagatI hai vaise2 vaha pIche se maMdagati vAlA ho jAtA hai yahI kAraNa hai ki Upara pheMkA gayA pudgala-loSThAdika padArtha pIche vApisa jamIna para Akara giratA hai parantu 'deveNaM mahiDIe puci piya pacchA vi sIhe mIgghagaIceva' maharddhika devameM aisI bAta nahIM hai vaha to pahile bhI aura pIche bhI uttarottara krama se bhI zIghra vegavAlA hotA hai aura zIghragati vAlA hotA hai / 'zIghragati' yaha pada isaliye diyA gayA hai ki vaha azInagativAlA nahIM hotA hai / kyoM ki vega se yuktatA to zIghragamana zaktimAtra kI apekSA se bhI ho sakatI hai tAtparya kahane kA yaha hai ki koI vegavAlA padArtha aisA bhI hotA hai ki jo zIghnagamana nahIM bhI karatA hai usameM kevala zIghragamana karanekI zaktimAtra hI rahatI hai ataHvaha azIghragativAlA bhI hotA hai| so aisI bAta yahAM na samajhI jAve isake liye 'zIghra aura zIghragati' ye do pada diye gaye jAya che. eTale ke jyAre pudagalane pheMkavAmAM Ave che tyAre zarUAtamAM tene vega vadhAre hoya te paNa pachI dhIme dhIme tene vega ghaTatuM jAya che. A rIte zarUAtamAM veganI prabaLatAne lIdhe te mugala zIdhragativALuM hoya che, paNa jema te AgaLa vadhatuM jAya che tema tema tenA veganI prabaLatA ghaTatI jAya che, tethI te sadagativALuM thaI jAya che. e ja kAraNe upara pheMkavAmAM Avela paththara, daDo Adi padArtha nIce AvIne 5 cha, 54 hevAnI matabhA me nathI. 'deveNaM mahiDDhAe puci piya pacchA vi sIhe sIgdhagaI ceva' bhaddhi he to 53mAtamA pay zI mane tivA hoya che. temanA vegamAM uttarottara ghaTADo thato nathI. "zIgha ane zIghragati" A be vizeSaNa ApavAnuM kAraNa nIce pramANe che-"zIghagati pada ApavAne uddeza e che ke teo azIdhragativALA nathI. keI vegavALe padArtha evo paNa hoya che ke je zIdhragamana nathI paNa karate-tenAmAM zIdhra gamana karavAnI zakti mAtra ja hoya che. tethI te azIdhragativALA paNa hoI zake che, ahIM evuM na samajavAmAM Ave te mATe "zIgha ane zIdhragati pada mUkyAM che. mahaddhika deve vegavAna hoya che ane zIghagativALA ja zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 bhagavatIsUtre tvarAyuktaH sa ca gateranyatrApi bhavedatAha-'turiagaIceva' tvaritagatizcaiva vegazAligatimAMzca bhavati mAnasautsukyapravartitavegazAligatirityarthaH / 'se teNaTeNaM' tattenArthena tena hetunA 'jAva-pabhU geNhittae' yAvat-prabhuH grahItum yAvatpadena 'puvAmeva poggalaM khivittA 'tti' pUrvameva pudgalaM kSiptvA iti saMgrAhyam, pakSiptameva pudgalamanusRtya pratisaMhartuM samarthaH iti bhaavH| gautamaH punaH pracchati 'jaiNaM bhaMte !' ityAdi / he bhagavan ! yadi khalu 'deve mahiDIe' devo mahardikaH zIghragatizca 'jAva-aNupariyaTTittANaM yAvat anuparyaTaya khalu 'geNhittae' grahItum samarthaH, yAvatkaraNAt 'pUrvameva pudgalaM haiN| isase yaha prakaTa kiyA gayA hai ki maharddhika Adi vizeSaNoM vAlA deva svayaM vegavAna hotA hai aura zIghragativAlA hI hotA hai azIghragativAlA nahIM hotaa| isI taraha vaha 'turie turiyagaIceva' tvarAvAlA aura tvarAvAlI gativAlA hotA hai| 'tvarAvAlI gativAlA aisA jo kahA hai so tvarAyuktatA gati ke sivAya dUsarI jagaha bhI to hotI hai ataHjaba vaha svayaM tvarAvAlA hotA hai to usakI gati bhI tvarAvAlI hotI hai arthAt vaha vegavAlI gativAlA hotA hai mAnasika utsukatA se pravartita vegavAlI gativAlA hotA hai / 'se teNadveNaM' isa kAraNa vaha 'jAva' yAvat 'geNhittae' grahaNa karane ke liye 'pabhU' samartha hote haiM 'yahAM yAvat padase 'puvAmeva poggalaM khivittA' pUrva meM pheke gaye pudgalako usane pIche jAkara grahaNa karane ke liye samartha hotA hai aisA artha ho jAtA hai / aba gautamasvAmI punaH prabhu se pUchate hai ki 'jaiNaM bhaMte deve mahiDIe' he bhadanta ! yadi maharSika deva 'jAva' yAvat 'aNupariyaTTittANaM' pIchese jAkara 'geNhittae' grahaNa DAya che. azI tivANADAta nathI. 'tarie tariyagaI ceva te (12 // hoya che ane tvarita gativALA hoya che. "varAvALA ane tvarita gativALA ' padane prayoga thavAnuM kAraNa nIce pramANe che-tvarAyukatatA gati sivAya bIjI bAbatamAM paNa saMbhavI zake che. teo pote ja tvarAvALA hovAthI temanI gati paNa tvarAyukata hoya cha. merase tamA bhAnasi utsutAthI yuta vegavAjI tivAya che. 'se teNaTeNaM jAva geNhittae' te 20 tme| pUrva prakSita purAsAnI pA71 dhane tamana pharIthI pakaDI zakavAne samartha hoya che. prazna-'jaiNaM bhaMte deve mahiGkAe' 3 mahanta ! ne bhaddhi he| 'jAva aNuparihittANaM geNhittae'pUrva prakSita bne| piich| 54Ina te zazathI 54ii zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma.TIkA za.3 u.2 sU. 10 devAnAM pudgalaprakSepapratisaMharaNAdi nirUpaNam 471 kSiptvA prabhustameva ' iti saMgrAhayam, tarhi 'kamhANaM bhaMte !' he bhagavan ! kasmAtkhalu kAraNAt 'sakkeNaM devideNaM devaraNNA' zakreNa devendreNa devarAjena 'camare asuriMde asurarAyA' camaraH asurendraH asurarAjaH 'no saMcAie' no zaktaH 'sAhatthi' svahastena 'geNhittae' grahItum ? arthAt yadi devAnAM zIghragatitayA prakSiptapudgalagrahaNasAmarthya vartate tarhi zakaH svasthAnAt adhaH palAyitaM camaraM kathaM na gRhItavAn ? iti praznAzayaH / ___ bhagavAnAha 'goyamA !' he gautama ! 'asurakumArANaM devANaM ' asurakumArANAm devAnAm 'ahe gaivisae adhogativiSayaH-adhogamanasvarUpam 'sIgdhe sIgdha gaI ceva' zIghraH zIghragatizcaiva, vartate tathA ' turie turiagaIceva karaneke liye zakya hotA hai, arthAt pUrva prakSipta pudgalako usake pIche jAkara vaha maharddhika deva grahaNa karane meM pakar3ane meM samartha hotA hai aisA jo Apa kahate haiM so isa para merA Apa se yaha pUchanA hai ki 'kamhANaM bhaMte' he bhadanta ! phira kyA kAraNa hai jo 'devideNaM devaraNNA' devendra devarAja 'sakkeNaM' zakra 'asuriMde asurarAyA' asurendra asurarAja 'camare' usa camarako 'sAhatyi' apane hAthase 'geNDittae' pakaDane ke liye 'no saMcAie' samartha nahIM ho sakA ? arthAt yadi deva zIghra gativAle hote hai kAraNa prakSipta pudgaloMko grahaNa karanemeM zaktizAlI hai to zakrane phira apane sthAna se nIce bhage hue camara ko kyoM nahIM pakar3A? isakA uttara dete hue prabhu gautamasvAmI se kahate haiM 'goyamA' he gautama! 'asurakumArA NaM devANaM' asurakumAra jAti ke devoM kA ahe gaivisae' nIce jAnekA svarUpa-svabhAvato 'sIgce sIgdhapApAne samartha ya ta 'kamhANaM bhaMte ! devideNaM devaraNA sakkeNaM' mahanta ! hevendra 12 / 04 A, AnAraNe 'amariMde asurarAyA camare ' masurendra msu22|04 yamarane sAhatthi' potAnA DAyathA 25 'geNhittae.' 54ii pAne 'no saMcAie' samartha na thayo ? utArnu tapaya me che ? have. zA tivA DAya che. te zakrendra paNuM zIdhra gativALe haze. chatAM teNe pite ja pIcho pakaDIne camarendrane kema na pakaDI pADe? tene sajA karavAne mATe ja zA mATe choDyuM? pote ja kema tene na pakaDa? have mahAvIra prabhu tenuM kAraNa samajAve che- 'goyamA ! gautama ! 'amurakumArANaM devANaM ahe gaI visae sIgdhe sIgghagaI ceva' asurabhA2 vA nAya gamana 42vAmA pAna ane tivANA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 bhagavatIsUtre vartate kintu 'uDDa gaivisae' Urdhva gativiSayaH UrdhvagamanasAmarthyam 'appe appe ceva' alpaHalpazcaiva atizayenAlpaH atyalpaH 'maMde maMde ceva' mandaH mandazcava atimandaH 'vemANiANaM' vaimAnikAnAM devAnAntu 'uDa gaivisae' Urdhva gativiSayaH UrdhvagatisvarUpam urdhvagamanazaktiH 'sIgghe sIgve ceva' zIghraH zIghrazcaiva atizIghraH tathA 'turie turie cetra' tvaritaH, tvaritazcaivAsti atizayatvarAyuktaH kintu 'ahe gaidisae' adhogati viSayaH-adhogatinvarUpam 'appe appe ceva' alpaH alpazceva atyalpaH tathA 'maMde maMdeceva' mandaH mandazcaivaatimando vartate, etAvatA upayukarItyA devAnAM gatisvarUpe pratipAdite sati zakra-vajracamarANAm tulyamAne UrdhvakSetrAdau gantavye kAlabhedaM darzayati'jAvaDayaM' ityAdi / yAvatkaM yatparimANam 'khettaM ' kSetram pradezam 'sakke deviMde' zakro devendraH, 'devarAyA devarAjaH 'uDU uppayai' Urdhvam utpatati gacchati 'ekkeNaM samayeNaM' ekena samayena , arthAt yAvatA kAlena zakraH gaIceva' vegavAna hotA hai aura zIghragativAlA hotA hai tathA 'turie turiya gaIceva'tvarAyukta aura tvarAvAlI gativAlA hotA hai parantu'ugaivisae' Upara jAne kA unakA svabhAva-Upara jAnekI zakti-'appe appeceva' alpa alpa hai-atyantakama hai 'maMde maMdeceva' mandamanda hai-atimanda hai tathA 'vemANiyANaM vaimAnika devoMkA "uDUDhaM gaivisae' Upara jAne kA jo svabhAva hai-UparajAne kI jo unakI zakti hai 'sIgghe sIgdhe ceva' vaha to ati zIghratAvAlA hotA hai ' turie turie ceva' aura atyanta tvarAse yukta hotA hai, tathA 'ahegaivisae' nIce jAne kA svabhAva 'appe appe ceva, maMde maMde ceva' unakA atyalpa hotA hai aura ati manda hotA hai isa kAraNa 'jAvaiyaM khetta sakke deviMde devarAyA uDDha uppayai' devendra devarAja zakra UMce jitanI dUra taka DAya cha, 'turie turiyagaIceva' nAye gamana 42vAmA tame varita bhane tvarita gativAma DAya cha, paraMtu 'ur3a gaI visae' pa q mana 42vAnI tebhanI zati 'appe appe ceva' matya- 285 mane * maide maMde ceva ' satyata ma ya cha, 'vemANiyANaM ur3a gaI visae' mAni vonI ye gamana 42vAnI gati 'sIgdhe sIgdheceva' mAtizaya | mane 'turie turie ceva' matizaya tvarita DAya che, tathA 'ahe gai visae' tebhanI nIya gamana 42vAnI gati 'appe appe ceva, maMde maMde ceva' matyata 165 mane matyata maha jAya che. te 420, 'jAvaiyaM khettaM sakke deviMde devarAyA uTTa uppayai ekkeNaM samaeNaM' me samayamA hevendra he12| zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ma.TI.za.3u.2 ma.10devAnAM pudgalaprakSepapatisaMharaNAdizaktisvarUpanirUpaNam473 Urdhvam utpatati 'taM vajje dohiM' tat kSetraM vajra dvAbhyAm, tato dvAbhyAM samayAbhyAM vajram Urdhvamutpatati, 'jaM vajjedo' yat kSetraM vajaM dvAbhyAM samayAbhyAm utpatati Urdhva gacchati 'taM camare tIhiM' tat kSetraM camaraH tribhiH tat triguNasamayaiH Urdhvamutpatati, zakrasya upayuktodhiH kSetragamanaviSaye kAlabhedAnupasaMharati-savvatthove' ityAdi / sarvastokam sarvApekSayA nyUnaM svalpam 'sakkassa deviMdassa devaraNe zakrasya devendrasya devarAjasya -- uDDaloakaMDae' UrdhvalokakaNDakam, Urdhvalokagamane kaNDakaM kAlakhaNDamUrdhvagamane'ti zIghratvAt kintu 'aho loakaMDae' adholokakaNDakam zakrasyAdholokagamanakAlakhaNDam 'saMkhejjaguNe' saMkhyeya guNam' tato dviguNitam arthAt zakrasya UrdhvagamanakAlAjAtA hai 'ekkeNaM samaeNaM' eka samaya meM arthAt eka samayameM zakra Upara kI ora jitane kSetra taka jAtA hai 'taM vajje dohiM' utane hI kSetrameM vajra do samaya meM aura 'camare' camara utane hI kSetrameM 'tIhiM' tIna samaya meM jAtA hai / isa taraha deviMdassa devaraNNo sakamsa' devendra devarAja zakrakA 'uGkaloyakaMDae' uvaloka kaNDaka-urdhvaloka gamanameM kaNDaka-kAlakhaNDa 'savvatthove' sarvakI apekSA se nyUna haiatyalpa haiM kyoM ki urdhvaloka meM jAne meM zakrako atizIghratA kahI gaI hai / parantu 'aholoyakaMDae' zakrakA jo adholoka gamana kaNDaka hai-kAlakaNDa hai vaha 'saMkhkhejaguNe' saMkhyAtaguNA hai arthAt urdhvalokagamana kaNDaka se dugunA hai| zakrako uvalokameM gamana karane meM jitanA samaya lagatA hai usase dviguNita samaya use adholokameM gamana karane 28 saya 44 cha. ' taM vajje dohi / meTave ye pAne bhATe 5002 meM abhaya mAge che. 'camare tIhi, bhane yabharane ra samaya mAge che. 'deviMdassa devaraNo sakassa' hevendra 3128 zo mA zata 'uDaloyakaMDae ' als gamananA 474 (mAna) 'savvatthove' me mA 42tA nyUna che. 4Ana lAvA e che ke urdhvaloka gamanamAM jeTaluM aMtara kApavAne zakane jeTalo samaya lAge che, teTaluM aMtara kApavAne vajAne zadhra karatAM bamaNuM ane camarane traNa gaNuM samaya lAge che Ama banavAnuM kAraNa e che ke urvaleka gamanamAM zanI gati atizaya zIdhra hoya che, ane camaranI gati matizayamAya cha. 5' aholoyakaMDae' zandranA maghAzamAnana bhAna 'saMkhejaguNe, mananA bhAna 42di sabhyAta gache-marase ugamana nA kALamAna karatAM adhogamanana kALamAna bamaNuM che. eTale ke UMce jeTaluM aMtare javAne mATe zakrane eka samaya lAge che, eTale ja aMtare nIce javA mATe tene be zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 bhagavatIsUtre pekSayA dviguNitAdholokagamanakAlakhaNDam. adholokagamane zakrasya mandagatitvAt dviguNitatve pramANasya cAgovakSyamANasvAt 'sakkassa uppayaNakAle, camarassa ya uvayaNakAle eeNaM doNDi vi tullA'ti / evaM-jAvatiyaM khettaM camare asuriMde, asurarAyA ahe uvayai, ikkeNaM samaeNaM, taM sakke doNhi'tti' iti vacanadvayamavaseyam / chAyA-zakrasya utpatanakAlaH, camarasya ca utpatanakAlaH, etau khalu dvAvapi tulyau, iti, yAvat kSetraM camaraH asurendraH asurarAjaH adhaH utpatati, ekena samayena, tat zakraH dvAbhyAm / ___ atha camarasya tadviparItamAha-'jAvatiyaM khettaM' ityAdi / yAvatkaM yadavadhika oyaM 'camare asuriMde asurarAyA' camaraH asurendraH, asurarAjaH 'ahe ovayaI' adho'vapatati 'egeNaM samaeNaM' ekena samayena 'taM sakke dohiM' tat kSetram adholoka zakraH dvAbhyAm tato dviguNitakAlAbhyAma avapatati, 'jaM sakke dohi' yat kSotram adhaH zakraH dvAbhyAM samayAbhyAmavapatati 'taM vajje tIhiM' tat kSetram vana tribhiH tat triguNitasamayaiH avapatati tadetadupasaMharati- savvatthove camarassa' sanastokaM sarvApekSayA atyalpaM camarasya ' asuriMdassa asuraraNNo' meM lagatA hai / kyoM ki adholokameM jAne meM zakrakI gati manda hotI hai / dviguNitA meM pramANa Age kahA jAyegA. 'sakassa uppayaNakAle camarassa ya uvayaNakAle eeNaM dohi vi tullA' isa sUtra paatthdvaaraa| ataH 'jAvatiyaM khettaM camare asuriMde asurarAyA ahe uvayai, igeNaM samaeNaM, taM sakka dohitti' isa taraha ye do vacana jAnanA cAhiye. camarakA utpatanakAla aura zakrakA utpatanakAla ye donoM bhI tulya haiN| eka samayameM jitane kSetra taka asurendra asurarAja camara adhaH jAtA hai utane hi kSetra taka nIce zakra do samaya meM jAtA hai / 'jaM sakke dohiM' jitane adholokake kSetra taka zakra do samaya meM jAtA haiM 'taM vajje tIhiM' utane hI adholokake kSetrataka vajra tIna samaya meM jAtA hai arthAt tigune samaya meM jAtA haiM / isa taraha 'savvatthove samaya mAge cha, ||29AUM aghoDA ta25 pAma tenI gati mahoya che. 'jAvatiyaM khettaM camare asuride asurarAyA ahe uvayai egeNaM samaeNaM taM sakaM doNDitti' masurendra asurasa04 yama2 samayamA nITase mAtare 4 cha, bheTamA atare nIce gamana 42vAmA zahane meM samaya lAge cha 'jaM sake dohi taM vajje tIhi ne madhesamA 28 nIyavAna samaya lAge cha, ar nIce pAna thane 35 samaya dANe che. mArIta 'savvalove camarassa amariMdassa zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma. za.3 u.2 sU.10 devAnAM pudgalaprakSepapratisaMharaNAdizaktisvarUpanirUpaNam 475 asurendrasya asurarAjasya 'ahe logakaMDae ' adholokakaNDakam adholokagamanakAlaviSayaH, kintu tasya camarasya 'uDaloakaMDae' UrdhvalokakaNDakam UrdhvalokagamanakAlaH 'saMkhejjaguNe-saMkhyeyaguNam, adhogamanakAlApekSayA dviguNito vartate tadevaM prastutaprakaraNamupasaMharati-'evaM khalu goyamA ! ityAdi / he gautama ! evaM khalu uparyuktahetoH ' sakkeNaM devideNaM devaraNNA' zakreNa devendreNa devarAjena 'camare asuriMde asurarAyA' camaraH asurendraH asurarAjaH 'no saMcAie' 'no zaktaH' sAhatthi' svahastena 'geNhittae' grahItum arthAt zakrApekSayA camarasyAdholokagamanaviSaye adhikasAmarthyazAlitvena zIghratayA'dho'vapatantaM camaraM grahItuM zakro no samarthoM jAtaH // mU0 10 // camarassa asuriMdassa asuraraNNo ahologakaMDae' asurendra asurarAja camarakA adholoka kaNDaka sabakI apekSA atyalpa hai| parantu-usa camara kA 'uGkaloyakaMDae' uvalokakaNDaka 'saMkhejaguNaM' adholoka gamanakAlakI apekSA se saMkhyAtaguNA-arthAt-dvigunA haiN| isa prakAra prastuta prakaraNa kA upasaMhAra karate hue sUtrakAra kahate haiM-'evaM khalu goyamA !' he gautama ! isa uparyukta kAraNa se 'sakkeNaM devideNaM devaraNNA' devendra devarAja zaka 'camare asuriMde asurarAyA' asurendra asurarAja camara ko 'sAhatyi' apane hAtha se 'geNhittae' pakaDane ke liye 'no saMcAie' samartha nahIM haa| arthAta zakrakI apekSA camara adholoka gamanake viSayameM adhika sAmarthyazAlI thA-isaliye zIghratA se adholokakI tarapha jAte hue use pakar3ane ke liye zakra samartha nahIM ho sakA // sU0 10 // asuraraNNo ahologakaMDae' masurendra msu22|04 yamarnu aghAsAgamanana bhAna sothA mAthucha. yA yamarnu 'uDaloyakaDae' Salas samanana bhAna tanA adhelaka gamananA kALamAna karatAM saMkhyAtagANuM (bamANu) che. A rIte temanA veganI saramAmayI zana ve sUtrA2 sA2 42tA 4 che 3-evaM khalu goyamA ! 3 gautama ! 54 2 'sakkeNaM devideNaM devaraNNA' hevendra 1204 26 'camare amuriMde asurarAyA' asurendra masu2200 bharane 'sAha tthi' tenA yathA / 'geNDittae no saMcAie' 544Ane samartha na bhanyo. pArnu tA5ya me cha / aleka gamana karavAmAM zaka karatAM amara vadhAre zakitazALI (vadhAre vegavALe) hate. tethI atizaya vegapUrvaka adhelaka gamana karatA camarane pakaDavAne zaka samartha na hate. sU,10 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre __ mUlam- 'sakkassa NaM bhaMte ! deviMdassa devaraNo uDDe, ahe, tiriyaM ca gaDavisayassa kayare kayare hito appe vA, bahae vA, tulle vA, visesAhie vA ? savatthovaM khettaM sakke devide, devarAyA ahe ovayai ekkaNaM samaeNaM, tiriyaM saMkheje bhAge gacchai, uDDUM saMkheje bhAge gacchai, camarassa NaM bhaMte ! asuriMdassa, asuraraNNo uDDUM, ahe, tiriyaM ca gaivisayassa kayare kayare hito appe vA, bahue vA, tulle vA, visesAhie vA? goyamA! savatthovaM khettaM camare asuriMde asurarAyA, uDU uppayai ekke NaM samaeNaM, tiriyaM saMkhejje bhAge gacchai, ahe saMkhejje bhAge gacchai, vajjaM jahA sakkassa taheva, navaraM visesAhiaM kAyavaM, sakkassa NaM bhaMte ! deviMdassa, devaraNo ovayaNakAlassa ya, uppayaNakAlassa ya kayare kayare hito appe vA, bahue vA, tulle vA, visesAhie vA ? goyamA ! savvatthove sakkassa vidassa, devaraNNo uDDe appayaNakAle, saMkhejjaguNe, camarassa vi jahA sakkassa, navaraM-savvatthove ovayaNakAle uppayaNakAle saMkhejaguNe, vajassa pucchA ? goyamA! savvatthove uppayaNakAle, ovayaNakAle visesAhie, eyassa NaM bhaMte ! vajjassa vajjAhivaissa, camarassa ya, kayare kayare hito appA vA, bahuA vA, tullA vA, visesAhiAvA ? goyamA ! sakassa ya uppayaNakAle, camarassa ya ovayaNakAle zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za. 3 u.2 sa. 11 zakracamarayogatisvarUpanirUpaNam 477 eeNaM dANNi vi tullA savattho vA, sakassa ya ovayaNakAle, vajassa ya uppayaNa kAle esaNaM doNha vi tulle saMkhejjaguNe, camarassa ya uppaNakAle, vajjassa ya ovayaNakAle, esa doNha vi tulle visesAhie // sU. 11 // chAyA-zakrasya khalu bhadanta ! devendrasya devarAjasya Urdhvam ' adhaH, tiryak ca gativiSayaH kataraH katarebhyaH alpo vA, bahu , tulyo vA, vizeSAdhiko vA? sarvastokaM kSetraM zakro devendraH, devarAjaH adho'vapatati, ekena samayena, tiryaka 'sakssa NaM bhaMte ! deviMdassa devaraNo' ityAdi / sUtrArtha-( sakkassa NaM bhaMte ! deviMdassa devaraNNo) he bhadanta ! devendra devarAja zakra kA (uDU ahe tiriyaM ca gaivisayassa) U~ce jAnekA viSaya nIce jAne kA viSaya aura tirache jAne kA viSaya (kayare kayare hito) kauna kina kI apekSA se ( appe vA bahue vA) alpa hai ? kona kinakI apekSA se bahuta hai ? (tulle vA visesAhie vA) kauna kinakI apekSA se tulya hai ? athavA kauna kisakI apekSA se vizeSAdhika hai ? ( savvatthove khettaM sakke deviMde devarAyA ahe uvayai ekkeNaM samaeNaM) he gautama ! devendra devarAja zakrakA nIce jAnekA viSaya kSetra eka samaya kI apekSA saba se thor3A hai-arthAt eka samaya meM devendra devarAja zakra nIce bahuta hI kama kSetra meM jAtA ' sakkarasa NaM bhaMte ? deviMdassa devaraNo' tyA sUtrArtha-(sakkassa NaM bhaMte? deviMdassa devaraNo) 3 mahanta ! hevendra deva2004 zarnui ( uDUM ahe tiriyaM ca gaivisayassa) Sqma gamana 42vAnu, bhane [ adbhA mana 42vArnu sAmathya sa2mAvAmAM Ave to ( kayare kayare hiMto appe vA bahue vA ?) samAMthA yu nA Rai nyUna cha, yu nA 42tAM madhi cha, (tulle vA visesAhive vA) anI sArtha yu sarabhu che, mane dhyu jAnA karatAM vizeSAdhika che? (savvattho ve khettaM sakke deviMda devarAyA ahe utyai ekkeNaM samaeNaM) he gautama! devendra devarAja zakranuM aAgamana karavAnuM sAmarthya eka samayanI apekSAe sauthI ochuM che. eTale ke zukra eka samayamAM bahu ja oche aMtare alekamAM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 bhagavatImro saMkhyeyAn bhAgAna gacchati, Urdhvam saMkhyeyAn bhAgAn gacchati, camarasya khalu bhadanta ! asurendrasya, asurarAjasya, Urdhvam , adhaH, tiryak ca gativiSayaH kataraH ? katarebhyo'lpovA, bahuko vA, tulyo vA, vizeSAdhiko vA ? gautama ! sarvastokaM kSetraM camaro'surendraH, asurarAjaH Urdhvam utpatati ekena samayena, tiryakhai-(tiriyaM saMkheje bhAge gacchai) tirache jAnekA kSetra saMkhyAtabhAgapramANa adhika hai arthAt eka samaya meM zakra tirache kSetra meM jAnA cAhe to pahilekI apekSA vaha kucha adhika kSetrataka jAtA hai / (udde saMkheje bhAge gacchai) isI taraha Upara jAne kA kSetra isakA eka samaya meM saMkhyAtabhAga pramANa adhika hai| arthAt eka samaya meM yadi zaka Upara ke kSetra meM jAnA cAhe to tiryaka kSetra kI apekSA kucha adhika kSetrataka jAtA hai| (camarassa NaM bhaMte! asuriMdassa asuraraNNo urlDa ahe tiriyaMca gai visayassa kayare kayarehito appe vA bahue vA tulle vA visesAhie vA) he bhadanta ! asurendra asurarAja camara kA U~ce jAne kA viSaya-kSetra, nIce jAne kA viSayakSetra, aura tirache jAne kA viSayakSetra kauna kinakI apekSA alpa hai ? kauna kinakI apekSA se bahuta hai ? kauna kinakI apekSA se tulya hai athavA kauna kinakI apekSA se vizeSAdhika hai ? (goyamA ! savvatthove khettaM camare asuriMde asurarAyA uDU uppayai ekkeNaM samaeNaM) he gautama asurendra samana za cha. (tiriyaM saMkhejje bhAge gacchai) zana tirachu bhana 42. vAnuM kSetra adhegamana kSetra karatAM saMkhyAta bhAga pramANa adhika che. eTale ke zaka eka samayamAM jeTalo nIce jaI zake che tenA karatAM vadhAre kSetra sudhI te eka samayamAM tirachu bhata2 4ii cha. (urlDa saMkhejje bhAge gacchai) me prabhAva ta me samayamAM tenA karatAM paNa saMkhyAta adhika bhAgapramANu urdhvagamana karI zake che. eTale ke eka samayamAM zaka jeTalA aMtaranuM tirakasa gamana karI zake che tenAthI vadhAre * tanuM mana 4 : cha. (camarassa gaMbhaMte ! asuraraNNo urle ahe tiriyaM ca gaivisayassa kayare kayarehito appe vA bahue vA tulle vA visesAhie vA?) he bhadanta! asurendra asurarAja camaranA urva adho ane tirachA gamananI tulanA karavAmAM Ave, te, kayuM kenA karatAM nyUna che, kayuM kenA karatAM vadhAre che, kayuM kenA 12 / 2 che, mane yu nA 42di vidhi cha ? (goyamA !) he gautama ! ( savvatthove khettaM camare amuriMde asurarAyA uI uppayai ekkeNaM samaeNaM) masurendra masura zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA za.3 u. 2 sU. 11 zakracamarayogatisvarUpanirUpaNam 479 saMkhyeyAn bhAgAn gacchati, adhaH saMkhyeyAn bhAgAn gacchati, vajraM yathA zakrasya tathaiva, navaram-vizeSAdhikam kartavyam zakrasya bhadanta ! devendrasya, devarAjasya avapatanakAlasya ca utpatanakAlasya ca katare, katarebhyo'lpo cA, bahuko vA, tulyo vA' vizeSAdhiko vA ? gautama ! sarvastokaH zakrasya devendrasya asurarAja camara kA eka samaya meM UMce jAne kA viSaya-kSetra saba se stoka-alpa hai| (tiriyaM saMkheje bhAge gacchada) tirache jAne kA viSaya-kSetra eka samaya meM saMkhyAta bhAgapramANa adhika hai-arthAta urdhvaviSaya-kSetra kI apekSA tirache jAne kA viSaya-kSetra saMkhyAta bhAga taka hai| isI taraha (ahe saMkhejje bhAge gacchada) eka samaya meM camara kA adhogamana saMbaMdhI viSaya-kSetra pahile kI apekSA saMkhyAtabhAgataka haiarthAta saMkhyAtabhAga adhika hai| (vajassa jahA sakkassa taheva, navaraM visesAhiyaM kAyavvaM) vajra kI gati kA viSaya-kSetra zakra kI gati ke viSaya kSetra kI taraha se jAnanA cAhiye parantu vizeSatA yaha hai ki gati kA viSaya-kSetra vizeSAdhika kahanA caahiye| (sakkassa NaM bhaMte! deviMdassa devaraNo ovayaNakAlassa ya uppayaNakAlassa ya kayare kayare hiMto appe vA bahue vA, tulle vA visesAhie vA ?) he bhadanta ! devendra devarAja zakra ke UMce jAne kA kAla aura nIce jAne kA kAla inameM kauna kisase alpa hai, kauna kisase bahuta hai, kauna kisase 205 yamarnu ma samayamA mana 42vAna kSetra sauthA mAchu cha. (tiriyaM saMkhejje bhAge gacchai) tana mananA kSetra 42di tirch| gamanana kSetra sabhyAta nAma pramANa madhi cha. (ahe saMkhejje bhAge gacchai) tenA tirtha gamananA kSetra karatAM adhogamananuM kSetra saMkhyAta bhAga pramANa adhika che. eTale ke camarendra eka samayamAM jeTale UMce jaI zake che tenAthI adhika aMtara sudhI tirasa gamana karI zake che. ane eka samayamA sutirachu gamana recha tanAthI madhi4 adhogamana rIza je. (vajjassa jahA sakassa taheva, navaraM visesAhiyaM kAyavvaM gativiSaya kSetra zanI gtiviSayaka kSetra pramANe ja samajavuM paNa temAM vizeSatA e che ke gativiSayaka kSetramAM je vizeSAdhiratA cha te 4 naye. (sakkassa NaM bhaMte ! deviMdassa devaraNNo ovayaNakAlassa ya uppayaNakAlassa ya kayare kayarehito appe vA bahae vA, tulle vA, visesAhie vA 1) 3 mahanta ! devendra he zana mana 7 ane adhogamana kALanI tulanA karavAmAM Ave te te bemAMthI kaye kenA karatAM jUna che, kaye kenA karatA adhika che, kaye kenI barAbara che ane kaye kenA karatAM vizeSAdhi cha ? (goyamA) 3 gautama ! (savvatthAve sakkassa deviMdassa devaraNNo zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 bhagavatI sUtre devarAjasya, Urdhvam utpanakAlaH, avapatanakAla: saMkhyeyaguNaH, camarasyApi yathA zakrasya navaram - sarvastokaH avapatanakAlaH, utpatanakAla : saMkhyeyaguNaH, vajrasya pRcchA, gautama | sarvastokaH utpatanakAlaH, avapatanakAlo vizeSAdhikaH, eta tulya hai athavA kauna kisase vizeSAdhika hai| (goyamA) he gautama! (savvatthove sakkassa deviMdassa devaraNNo uDDU uppayaNakAle ) devendra devarAja zakrako urdhva meM jAne kA kAla saba se thoDA hai aura isa utpatana kAla kI apekSA 'uvayaNakAle saMkhejjaguNe) nIce jAne kA kAla saMkhyAtaguNA hai ( camarassa vi jahA sakkssa navaraM savvatthove uvayaNakAle, uppayaNakAle saMkhejjaguNe) camara ke viSaya meM bhI zaka kI taraha se hI jAnanA cAhiye-vizepatA yaha hai ki yahAM para avapatanakAla- nIce jAnekA samaya sabase kama hai aura isakI apekSA utpatanakAla - Upara jAnekA samaya saMkhyAtaguNA hai / ( vajassa pucchA) aba gautama svAmI vajrake Upara nIce jAne ke kAla ke viSaya meM prabhu se prazna karate haiM-ve pUchate haiM ki he bhadanta ! vajra kA Upara jAnekA kAla aura nIce jAne kA kAla inameM kauna kAla kisase alpa hai, kauna kAla kisase bahuta hai, kauna kisase tulya hai, athavA kauna kisase vizeSAdhika hai ? (goyamA) he gautama ! (savvatthove uvayaNakAle, uppayaNakAle, visesAhie) sabase kama kAla vajrakA U~ce jAnekA hai aura nIce jAne kA kAla vize uDDa uppayaNakAle) hevendra devarAna zatruno ardhvagamana Aja sauthI mochoche, ane adhvagamana Aja 42tAM (uvayaNakAle saMkhejjaguNe) adyogabhana Aja saMdhyAta gye| che ( camarassa vi jahA sakkssa navaraM savvatthove ucayaNakAle, upayaNakAle saMkhejjaguNe) maranA viSayabhAM pazu zaDenI tema 4 samanvu yA vizeSatA bheTI che ke camaranA adyogamana DhALa sauthI Ache che ane urdhvagamanakALa adhogamana kALa 42tAM sa MjyAta gye| che ( vajjassa pucchA) have gautama svAmI vakanA bhana ane adhogamana kALa viSe nIce pramANe prazna pUche che he bhadanta ! vajranA urdhvagamana kALa ane adhogamana kALanI tulanA karavAmAM Ave te emAMthI kayA kAnA karatAM alpa che, kace| konA karatAM adhika che, kayA kAnA kharAkhara che ane kayA kAnA karatAM vizeSAdhi4 che! (goyamA !) he gautama! (savvatthAve uppayaNakAle uvayaNakAle visesAhie) vAvagamana Aja sauthI mAcho che bhane adhogamana - zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 481 prameyacandrikA TI. za 3 u 2 . 11 zakracamarayorgatinirUpaNam sya bhadanta ! vajrasya, vajrAdhipasya, camarasya ca asurendrasya asurarAjasya avapatanakAlasya ca utpatanakAlasya ca katare katarebhyo'lpAvA, bahukA vA, vizeSAdhikA vA ? gautama ! zakrasya ca utpatanakAlaH, camarasya ca avapatanakAlaH yat apitulyau, sarvastoko, zakrasya ca avapatanakAla:' vajrasya ca utpatanakAlaH, etau dvau api tulyau saMkhyeyaguNau, camarasya ca utpatanakAlaH, vajrasya ca arunakAlaH etau dvau api tulyau vizeSAdhikau // sU0 11 // " pAdhika hai / (eyassa NaM bhaMte ! vajjassa vajjAhivaissa, camarassa ya, asuriMdassa asuraraNNo, ovayaNakAlassa, uppayaNakAlassa kayare kayarehiMto appA vA bahuA vA, tullA vA, visesAhiyA vA ? ) he bhadanta ! vajra kA vajrAdhipati indra kA aura asurendra asurarAja camara kA ina saba kA nIce jAne kA kAla, aura Upara jAne kA kAla, inameM kauna sA kAla kisase alpa hai kauna sA kAla kisase adhika hai, kaunasA kAla kisase tulya hai aura kaunasA kAla kisase vizeSAdhika hai ? (gomA ! sakkarasa ya uppayaNakAle, camarassa ya ovayaNakAle eeNaM doNi vi tullA savvatthovA, sakkssa ya ovayaNakAle, vajjassa ya upayaNakAle esa NaM doNi vi tulle saMkhejjaguNe) he gautama! zakra kA Upara jAne kA kAla aura camara kA nIce jAne kA kAla ye donoM kAla samAna haiM aura saba se kama haiM / tathA zakra kA nIce jAne kA kAla aura vajrakA Upara jAne kA kAla ye donoM kAla samAna haiM aura jabhana ANa karatAM adhi4 che. (eyassa NaM bhaMte ! vajjassa vajjAhivaissa, camarassaya asuriMdassa asuraraNNo, ovayaNakAlassa, uppayaNakAlassa kayare kayarehiMtA appA vA bahuA vA, tullA vA, visesAhiyAvA ?) he lahanta ! vanA valadhiyati chendranA (zakrendranA) ane asurendra asurarAja camaranA urdhvagamanakALa ane adhogamana kALanI tulanA karavAmAM Ave, te te traNamAMthI kayA kALa kAnA karatAM nyUna che, kaye kAnAthI vadhAre che, kayA kALa kAnI kharAkhara che ane kayA kAnA karatAM vizeSAdhika che ? ( goyamA !) he gautama! (sakkassa ya uppayaNakAle, camarassa ya ovayaNakAle eeNaM dANi tri tullA savvatthovA, sakkassa ya ovayaNakAle, vajjassa ya uppayaNakAle esaNaM dANNi vi tulle saMkhejjaguNe) he gautama! zo urdhvagamana kALa ane camaranA adyogamana kALa, e anne samAna che ane sauthI nyUna che. tathA zakranA adhogamana kALa ane vajranA urdhvagamanakALa paNa sarakhA che ane sakhyAta gaNA che. ( camarasa ya uppayaNakAle vajjassa ya ovayaNakAle esa doha vi tulle zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 bhagavatI sUtre TIkA - atha gautamaH zakrAdi devAnAmUrdhvAdhastiryaggamanaviSaye kSetrAlpabahutvam pRcchati - 'sakkassa NaM bhaMte !" ityAdi / 'sakkassa NaM bhaMte' zakrasya khalu bhadanta ' ' deviMdassa devaraNNo' devendrasya devarAjasya 'uDDu, ahe, tiriyaMca' Urdhvam adhaH, tiryakaca 'gaviyarasa' gati viSayasya kSetrasya madhye 'kayare' kataraH ko gativiSayaH 'kayarehiMto' katarebhyaH katarasmAt gativiSayAt 'appevA' alpo vA nyUno vA vartate 'bahue vA' bahukovA 'tulle vA' tulyo vA sadRzo vA 'visesAhie?' vizeSAdhiko vA vartate ? zakrasyordhvAdhastiryaggativiSayeSu kSetreSu saMkhyAtagune haiM / ( camarassa ya uppayaNakAle vajjassa ya ovayaNakAle esa doha vi tulle visesAhie ) camara kA utpatanakAla aura vajrakA avapatana kAla ye donoM bhI tulya haiM aura vizeSAdhika haiM | TIkArtha - gautamasvAmI ne prabhu se isa sUtra dvArA devoM ke urdhva, adhaH evaM tiryaggamana ke viSaya meM kSetra kI alpa bahutA kI pRcchA hai ve pRcchA karate haiM - 'sakkassa NaM bhaMte' ityAdi / he bhadanta ! ' deviMdassa devaraNo sakkasa' devendra devarAja zakra ko uDDa ahe tiriyaM ca gaivisayassa' urdhva, adhaH aura tiryak ye gati ke viSayabhUta jo kSetra haiM unake bIca meM ' kayare ' gativiSayaka kaunasA kSetra ' kayarehiMto ' kauna se kSetra 'appe' alpa hai, 'bahue vA' kauna se bahuta hai, 'tulle vA' kauna se - tulya hai 'visesAhie vA' evaM kauna se vizeSAdhika hai ? praznakA tAsparya aisA hai ki zakra Upara bhI jAtA hai, nIce adholoka meM bhI jAtA hai aura tiryaga asaMkhyAta dvIpa samudroM taka jAtA hai to gautama visesAhie) maranA avagamanANa bhane valano adhogamana Aja yA sabhAna ane vizeSAdhika che. TIkA--A sUtramAM gautama svAmI devAnA u, adhA ane ti gamananA viSayamAM kSetra ane kALanI nyUnatA tathA adhikatA viSe praznA pUchyA che ane mahAvIra prabhue te praznAnA javAe ApyA che. prazna- "deviMdassa devaraNNA sakkarasa" devendra devarAna zaunI "uDa ai riyaM ca gaivisayassa " va agho bhane tiryaga gati viSaya ne kSetroM che tebhAMthI "kayare" gati viSaya jyu kSetra "kayarehiMtA" yA kSetra 4ratAM "appe" madhya che, "bahue vA" yu kSetra jyA kSetrathI adhika che, 'tulle vA' yu kSetra yA kSetranI jarAmara che, "visesAhie vA" bhane jyu kSetra honA uztAM vizeSAdhiH che ? yA mananuM tAtparyAM nIce pramANe che- zakrendra udhvalAkamAM paNa jAya che, adhelAkamAM paNa zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.2 sU. 11 zakacamarayogaMtinirUpaNam 483 ko viSayo'lpo bahuH, tulyo vizeSAdhiko vA astIti praznAzayaH / bhagavAnAha 'goyamA' savvatthovaM' ityAdi / gautama ! sarvastAkaM sarvato'lpam , 'khetta' kSetrama 'sakke deviMde devarAyA' zakraH devendraH devarAjaH 'ahe ovayaI' adho'vapatati 'ekke NaM samaeNaM' ekena samayena 'tiriyaM saMkhejje bhAge gacchai' tiryaksaMkhyeyAna bhAgAn svAmI ne prabhu se aisA pUchA hai-ki he bhadanta ! vaha indra Upara ke adhika kSetra meM jAtA hai yA nIce ke adhika kSetra meM jAtA hai yA tirache ke adhika kSetra meM jAtA hai| isa taraha indra ke dvArA eka samaya meM gantavya kSetra kauna kisakI apekSA adhika hai kauna kisakI apekSA alpa hai kauna kisakI apekSA tulya hai aura kauna kisakI apekSA vizeSAdhika hai yaha prazna svabhAvataH AjAtA hai ataH isakA uttara dete hue prabhu zramaNa bhagavAna mahAvIra gautama ko saMbodhita kara kahate haiM 'goyamA' he gautama 'sabathovaM' ityAdi-'deviMdaM devarAyA sakke' devendra devarAja zakra 'ahe' nIce ke 'khetta kSetra meM 'savvatthovaM' sabase kama 'ekkeNaM samaeNaM' eka samaya meM 'ovayaI' gacchati-jAtA haiarthAt indra eka samaya meM jitane adhika kSetra meM Upara meM jAtA hai-usakI apekSA vaha nIce ke kSetra meM eka samaya meM jAtA hai 'tiriyaM saMkhejje bhAge gacchaI' yadi vaha tiryaka kSetra meM jAnA cAhe to eka samaya meM vaha saMkhyAta bhAgataka jA sakatA hai-isase adhika jAya che ane tiryagra asaMkhyAta dvIpasamudro paryanta paNa jAya che. gautamasvAmI e jANavA mAge che ke zakrendra eka samayamAM urdhvagamana vadhAre karI zake che, ke adhogamana vadhAre karI zake che ke tiryagU gamana vadhAre karI zake che? gautamasvAmI e jANavA mAge che ke zakrendra dvArA urdhva, adhe ane tiryagU gamanamAM eka samayamAM jeTaluM kSetra kApavAmAM Ave che eTalA kSetranI tulanA karavAmAM Ave che te traNemAMthI kayuM kSetra kayA kSetrathI alpa che? kayuM kSetra kayA kSetrathI adhika che? kayuM kSetra kayA kSetranI barAbara che? ane kayu kSetra kayA kSetra karatAM vizeSAdhika che? mahAvIra prabhu gautama svAbhIna. pramANe vA mApe cha- 'goyamA! gautama ! 'savvatthovaM devidaM devarAyA sakke ahe khettaM savvatthovaM ekkeNaM mamaeNaM oSayai' hevendra dev2|04 zakra eka samayamAM sauthI ochA kSetra sudhInuM aAgamana kare che. eTale ke te eka samayamAM jeTale UMce jaI zake che, tethI aha5 kSetra paryanta te eka samayamAM nIce Hza cha. 'tiriyaM saMkhejjebhAge' a taya naya to tanAthI sadhyAta mAga pramANa kSetra paryanta jaI zake che. A rIte adhogamananA kSetra karatAM tiya gamananuM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 bhagavatisUtre gacchati 'urlDa saMkhejje bhAge gacchai' U saMkhyeyAn bhAgAn gacchati, 'tiriyaM saMkhejje bhAge ti arthAt kalpanayA kila yadi ekena samayena zakro yojanaparyantamadholokaM gacchati tadA tasya yojanasya dvidhA karaNena dvau bhAgai bhavataH,tayorbhAgayoH tAvatpramANasyAparasyaikabhAgasya melanena trayaH saMkhyeyA bhAgAH ucyante atastAn bhAgAn sAdhayojanaparimitAna zakrostiryaggacchati, 'uDUM saMkhejje bhAge tti' yAn kila kalpanayA trIn bhAgAna sArdhayojanarUpAn tiryaggacchati teSu bhAgeSu ekabhAgasamAnapramANasya caturthabhAgasya melanena catvAraH saMkhyAtabhAgA ucyante nahIM jA sakatA hai| 'utha saMkhejje bhAge gacchai' aura yadi vaha Upara jAnA cAhe to eka samaya meM saMkhyAta bhAgataka jAtA hai| yahAM tiryaka kSetra ke saMkhyAta bhAgoM kI apekSA ye saMkhyAta bhAga adhika haiN| kyoM ki saMkhyAta bhAga ke bhI saMkhyAtabhAga hote haiN| aba hama isa viSaya ko kalpanA karake isa prakAra se samajha sakate haiM mAnalo zaka eka samaya meM, adholoka meM eka yojana pramANa kSetra taka jAtA hai| taba usa yojana ke do vibhAga karane para do hisse ho jAte haiM- Adheyojana kA eka aura Adhe yojana kA dUsarA, aba ina donoM bhAgoM meM se eka bhAgalekara eka yojana meM milAne se tIna saMkhyAta bhAga Ate haiN| isa taraha zakra tiryaka kSetra meM eka samaya meM tIna saMkhyAtabhAgaparimita 1 // deDha yojana pramANa kSetra taka jAtA hai / ' udde saMkhejjebhAge tti' isakA tAtparya yaha hai- ki 1 // yojana parimitatIna saMkhyAtabhAga rUpa kSetra taka indra jaba tiryaka kSetra meM jAtA ha to ina tIna saMkhyAta bhAgoM meM avaziSTa dvitIyabhAgarUpa caturthabhAga ko kSetra adhi: cha. 'uGka saMkhejje bhAge gacchai' tiya amana 42tA te sabhyAta madhi bhAga pramANu urdhvagamana kare che. A vAta barAbara samajavA mATe nIce pramANe kalpanA karavAthI viSaya vadhAre spaSTa thaze dhAro ke kendra eka samayamAM eka yojana pramANa kSetra paryanta nIce jaI zake che. te te ejananA be sarakhA bhAga pADavAmAM Ave te ardhA ardhA ejananA be bhAga paDaze have te bane bhAgamAMthI eka bhAgane laIne eka ejanamAM umeravAthI 1aaaa jana pramANa bhAga Ave che. A rIte zaka eka samayamAM 1 // yozana pramANa kSetra sudhA tiya samAna rIza che. 'uI saMkhejje bhAge tti' zakendra nA jana pramANa kSetra paryanta tiya gamana kare che, e vAta upara samajAvI. have upara eka ejananA je be bhAga pADayA temAM je ardha bhAga vadhe che tene tiya gamananA 1 jana pramANa kSetramAM umeravAthI je be jana pramANa kSetra Ave che, e zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.3u.2 mU. 11 zakracamarayorgatinirUpaNam 485 tAn kilasaMkhyAtabhAgAn dvi yojanaparimitAn Urdhvagacchati, sUtre saMkhyAta bhAgamAtropAdAnasyaiva satvena tasyoktAniyatabhAgavyAkhyAnamaprAmANikam iti na vaktavyam jAvaiaM khettaM camare asuriMde, asurarAyA ahe ucayai ekkeNaM samaeNaM taM sakke doNDiM' tathA 'sakkassa uppayaNakAle, camarassa ya uvayaNakAle teNaM doNhi vi tullA' itivacanadvayAta yAvatAkAlena dviyojanaM cedUrdhva gacchati aura jaba milA diyA jAtA hai- taba cAra saMkhyAta bhAga kahe jAte haiM-ye cAra saMkhyAta bhAga 2 yojana pramANa ho jAte haiM- itane kSetra taka indra-zakra Upara meM eka samaya meM jAtA hai| yahAM para aisI AzaMkA nahIM karanI cAhiye ki 'sUtra meM to saMkhyAtabhAgamAtra kA bhI upAdAna kiyA gayA hai- phira Apane isa prakArake vibhAga karake yaha vyAkhyAna kaise kiyA hai' kyoM ki 'jAvaiyaM khettaM camare asuriMde asurarAyA ahe uvayai ekkeNaM samaeNaM, taM sakke dohi' tathA 'sakassa uppayaNakAle camarassa ya uvayaNakAle teNaM dohi vi tullA' ina do vacanoM se yahI bAta siddha hotI hai arthAt- Der3haguNatA evaM dviguNatA phalita hotI hai-- tAtparya kahanekA yaha hai ki asurendra asurarAja camara eka samaya meM jitane kSetrataka nIce jAtA hai utane hI kSetrataka nIce jAne meM zakra ko do samaya lagate haiN| tathA zaka kA jo Upara jAne kA kAla hai vaha, evaM camara kA jo nIce jAne kA kAla hai vaha ye donoM samAna haiN| isa kathana se yaha nizcita ho jAtA hai ki zakra nIce jitane kSetrataka do samaya meM jAtA hai itane hI kSetrane zakanuM urdhvagamana kSetra samajavuM ahI evI zaMkA na karavI joIe ke "sUrAmAM te saMkhyAta bhAganuM ja upAdAna karyuM che, chatAM Ape kevI rIte A prakAranA bhAge pAyA cha ?' 4 / 29 meM jAvaiyaM khettaM camare asuriMde asurarAyA ahe uvayai ekkeNaM samae NaM taM sake dAhi' tathA 'sakkassa uppayaNakAle camarassa ya uvayaNakAle teNaM dAhi vi tullA' mA bhanna sUtrothI ko pAta siddha thAya cha-meTo 3 u ala gaNupaNuM siddha thAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke asurendra asurarAja camara eka samayamAM jeTalA kSetra sudhI nIce jAya che, eTalA kSetra sudhI nIce javAmAM zakane be samaya lAge che. tathA zakano urdhvagamana kALa ane camarane aAgamana kALa sarakhe ja che. A kathanathI e vAta siddha thAya che ke zaka nIce jeTalA kSetra sudhI e samayamAM jAya che, eTalAM ja kSetra sudhI UMce javAne tene eka samaya lAge che. A rIte zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 bhagavatIsUtre tAvatA kAlenaikayojanamadhaH sArdhekayojanaM tiryaggacchati tasyApyantarAlavartitvAt / samayaH gantA urdhvam tiryaka adhaH aSTa krozAH / SaT krozAH catvAraHkrozAH zakraH / (dvIyojanam) / (sAdhaikayojanam) | (ekaM yojanam ) tribhAgadvayanyUna tribhAganyUnam aSTakrazAH camaraH SaT krozA krozatrayam (sAdhaiMka yojana (dviyojanam ) tribhAganyUnacatvAraH catvAraHkrozAH tribhAgasahitaM / 1 vajram / krozAH (ekaM yojanam ) krozatrayam (ekaM yojanam ) atha gautamaH camarasyo dhastiyaMggatibahutvAlpatvaM pRcchati-camarassa NaM bhaMte ! ityAdi / he bhagavan / camarasya khalu 'asuriMdassa asuraraNo' asurendrasya kSetrataka vaha U~ce eka samaya meM jAtA hai. isa taraha noce ke kSetra kI apekSA U~ce kA kSetra dviguNA hai aura nIce tathA U~ce ke kSetra kA bIca kA tirachA kSetra jo hai usakA pramANa bIca ke pramANa ke anusAra hI honA cAhiye- isa kAraNa nIce ke kSetra kI apekSA tirachA kSetra 1 // yojana ho jAtA hai- indra vagairaha kI gati ko samajhane ke liye Upara TIkAmeM diyA huA koThAmeM dekhalenA cAhiye isase yaha viSaya acchI taraha se samajhA jA sakatA hai__aba gautama prabhu se camara ke UMce nIce aura tirache rUpa gantavya kSetra ke alpatva aura bahutva ke viSaya meM pUchane ke nimitta prazna karate haiM- 'camarassa NaM bhaMte' ityAdi, "bhaMte' he bhadanta ! 'asuriMdassa nIcenA kSetra karatAM uparanuM kSetra bamaNuM che. ane nIce tathA uparanA kSetranI vaccenuM je tiryakSetra che tiryakSetramAM gamana karavAnuM pramANu urva ane ardhagamananA pramANanA vacagALAnuM pramANa (e bannenuM sarAsarI pramANu) hovuM joIe. A rIte gaNatarI karavAmAM Ave te eka samayamAM zaka 1 deDha jana pramANa tiryagnakSetra sudhI gamana karI zake che, e vAtasiddha thAya che. zaka, camara ane vajAnI gati samajAvavA mATe upara TakAmAM ApavAmAM Avela koThAmAMthI joI levuM. have gautama svAmI camAranA urva, adhe ane tiryagUgamana kSetranI tulanA karavAne mATe naayn| prazna pUche che-camarassa NaM bhaMte ! amuriMdassa asuraNNo uDDU ahe tiriya zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za.3 u.2 sa. 11 zakracArayorgatinirUpaNam 487 asurarAjasya 'uDU ahe, tiriyaM ca' Urdhvam , adhaH tiryak ca 'gativisayassa' gativiSayasya madhye 'kayare' kataraH ko gativiSayaH 'kayarehito' katarebhyaH kebhyo gativiSayebhyaH 'Ape vA' alpo vA' bahue vA' bahurcA 'tulle vA' tulyo vA 'visesAhie vA' vizeSAdhiko vA ? bhagavAnAha 'goyamA!' 'savvatthovaM' sarvastoka' sarvatonyUnam 'khettaM ' kSetram 'camare asuriMde asurarAyA' camaraH asurendraH asurarAjaH ucuppayai' Urdhvam utpatati ekkeNaM samaeNaM' ekena samayena 'tiriyaM saMkhejje bhAge gacchai' tiryasaMkhyeyAn bhAgAna-pradezAn gacchati 'ahe saMkhejje bhAge gacchaI' adhaHsaMkhyeyAn bhAgAna gacchati / vajraviSaye mAha 'vajjassa' vajrasya jahasakkassa taheva' yathA zakrasya tathaiva asuraraNo camarassa' asurendra asurarAja camara kA jo 'uDUM ahe tiriyaM ca gaivisayassa' urva, adhaH evaM tiryag gantavya sthAnarUpa kSetra hai usake bIca meM 'kayare' kauna sA kSetra 'kayarehiMto' kauna se kSetroM kI apekSA 'appe vA' alpa hai 'bahue vA' kaunase kSetroMkI apekSA bahuta ha 'tullevA' kaunase kSetroMkI apekSA tulya hai aura kauna se kSetroMkI apekSA 'visesAhie vA' vizeSAdhika hai ? isakA uttara dete hue prabhu gautama se kahate haiM 'goyamA' ityAdi, he gautama ! 'asuriMde asurarAyA uTTe savvatthovaM khettaM ekkeNaM samaeNaM uppayaI' asurendra asurarAja camara urva meM saba se kama kSetrataka eka samaya meM jAtA hai| "tiriyaM saMkhejje bhAge gacchaI' tathA tirache kSetra meM vaha eka samaya meM saMkhyAtabhAgoM pradezotaka jAtA hai| 'ahe saMkhejje bhAge gacchai' aura adhaH bhI saMkhyAta bhAgoM-pradezoM taka jAtA hai| 'vaja jahA sakassa ca gaivisayassa 3 mahanta ! masurendra msu22|04 yabharanA aghI bhane tiya gamananA kSetranI tunA 72vAmAM Ave to 'kayare kayarehitA appe vA, bahue vA, tulle vA, visesAhie vA' yu kSetra jonAthI 65 cha, dhyu kSetra nAthI madhi cha, kayuM kSetra konI barAbara che ane kayuM kSetra kayA kSetrathI vizeSAdhika che ? A praznane mAma bhApatai mahAvIraprabhu / cha, -'goyamA!. gautama ! 'amariMde asararAyA uGka samvatthovaM khettaM ekkeNaM samaeNaM uppayai' masurendra masu22301 yabha2 me samayamA mAchAmA maach| kSetra sudhA camana 42 cha. tiriyaM saMkhejje bhAge gacchaDa te 4 samayamA sacyAta mA prabhAra kSetramA tiya gamana 42 cha, 'ahe saMkhejje bhAge gacchaI' bhane madhAsabhA pazu sabhyAta an prabhAra kSetra sudhI gamana 42 che. 'vajjaM jahA sakkassa taheva-navaraM visesAhiyaM kAyavyaM' zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 bhagavatIsUtre zakrasyeva vanasyApi gativiSayo jJAtavyaH kintu 'navaraM' navaram-vizeSaHpunaH 'vimesAhiaM kAyanaM' vizeSAdhika kartavyam, gautamaH zakrasyo dheogamana kAlAlpabahutvam pRcchati-'sakassa NaM bhaMte' ityAdi / he bhagavan ! zakrasya khalu 'deviMdassa devaraNo' devendrasya devarAjasya 'ovayaNakAlassa' avapatanakAlasya ca 'uppayaNakAlassa ya 'utpatanakAlasya ca madhye 'kayare' kataraH kAlaH kayarehiMto' katarebhyaH kAlebhyaH appe vA' alpo vA 'bahue vA' bahuko vA, tulle vA' tulyo vA' visesAhie vA' vizeSAdhiko vA ? bhagavAnAha goyamA! he gautama 'savvatthove' sarvastokaH sarvato'lpaH 'sakkassa' zakrasya taheva-navaraM visesAhiyaM kAyavvaM' vajrakI bhI gati kA viSaya kSetra zakra kI taraha se hI jAnanA cAhiye parantu jo vizeSatA hai vaha isa prakAra se hai ki vahAM vizeSAdhika kA pATha karanA cAhiyetAtparya isakA yaha hai ki 'vajassa NaM bhaMte ! uDUM ahe tiriyaM ca gaivisayassa kayare kayarehiMto appA vA bahuA vA tullA vA visesAhiyA vA? goyamA! savvatthovaM khettaM vajja ahe uppayai, egeNaM samaeNaM, tiriya visesAhie bhAge gacchai, ur3a visesAhie bhAge gacchai, arthAt he bhadanta ! vajakA urdhvagativiSayaka kSetra, adhogativiSayaka kSetra, evaM tiryaggati viSayaka kSetra ke madhya meM se kaunasA kSetra konase kSetrakI apekSA alpa hai, kauna sA jyAdA hai, kauna sA tulya hai aura kaunasA vizeSAdhika hai ? zramaNa bhagavana mahAvIra prabhu kahate hai-he gautama ! vajra eka samaya meM nIce saba se kama kSetra taka jAtA hai, tirache kSetra meM vaha vizeSAdhika pradezoM taka jAtA hai, UMce bho vajanI gatinuM kSetra paNa zakanI gatinA kSetra pramANe ja jANavuM. paraMtu tyAM je vizeSatA che te A pramANe che-tyAM vizeSAdhikatAno pATha kahevuM joIe. te pATha nIce pramANe che. vajassa NaM bhaMte ! uDDhe ahe tiriyaM ca gaivisayassa kayare kayarehito appA vA bahuA vA, tullA cA, visesAhiyA vA' 3 mahanta ! na . gati viSayaka kSetra, ardhagati viSayaka kSetra ane tiryagati viSayaka kSetramAMthI kayuM kSetra kenA karatAM alpa che, kayuM nAthI adhika che, kayuM kenI barAbara che ane kayuM ke nA 42tA vizeSAdhi cha ? savvatthovaM khettaM vajja ahe uppayai, egeNaM samaeNaM, tiriya visesAhie bhAge gacchai, ur3e visesAhie bhAge gacchai' gautama! vaja eka samayamAM nIce sauthI ochA kSetra sudhI jAya che, tirachA kSetramAM te vize zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za. 3 u.2 sU. 11 zakracamarayorgatisvarUpanirUpaNam 489 vaha vizeSAdhika pradezoM taka jAtA hai| yahI vajra saMbaMdhI urdhva adhaH aura tiryag gati ke viSaya kI bAta uparokta koSThaka meM spaSTa kI gaI haiM / isa koSTaka se hama yaha samajha sakate haiM ki vajra eka samaya meM nIce thoDe kSetra taka jAtA hai- so isakA kAraNa yaha hai ki nIce jAne meM usakI gati maMda hotI hai- arthAt nIce jAne meM vaha maMda gati vAlA hotA hai- vajra kA adhogamana kA kSetra kalpanA ke anusAra nibhAganyUna ekayojana pramANakA mAna liijiye| tiryaka kSetra vizeSAdhika do bhAga vAlA mAna lenA cAhiye-kyoMki vaha vahIMtaka eka samaya meM jA sakatA hai- isakA kAraNa bhI yaha hai ki tirache jAne meM vaha zIghratara gativAlA hotA hai ye vizeSAdhika do bhAga yojana ke haiN| vizeSAdhika do bhAga arthAt yojana ke vizeSAdhika do tribhAga-vibhAgasahita tIna kozataka vajra tiryaka eka samaya meM jAtA hai aisA isakA tAtparyArtha hotA hai| tathA vaha vajra U~ce bhI vizeSAdhika do bhAga jAtA hai- isakA tAtparya yaha hai ki vizeSAdhika do bhAga arthAta jo do vizeSAdhika bhAga tirache kSetra meM kahe gaye hai una do bhAgoM ko hI yahAM kucha vizeSAdhika samajhanA cAhiye / vajra U~ce eka yojana jAtA hai isakA kAraNa yaha hai kivajra Uce jAne meM zIghratama gativAlA hotA hai| yahAM para aisI SAdhika pradezo sudhI jAya che, ane UMce paNa te vizeSAdhika pradeze sudhI jAya che. vajana urdhva, adhe ane tiryagnamananI eja vAta uparanA spaSTa karavAmAM AvelI che. e uparathI e vAta ApaNuM dhyAnamAM Ave che ke eka samayamAM vaja sauthI ochA kSetra sudhI nIce jAya che. tenuM kAraNa ke nIce javAnI tenI gati sauthI maMda che. koThAmAM je kSetra pramANanI kalpanA karavAmAM AvelI che, te kalpanA pramANe vajanuM aAgamana kSetra eka samayamAM tribhAga nyUna eka jana pramANa mAnI levAmAM Ave che tenuM tiryagamana kSetra vizeSAdhika be bhAgavALuM mAnavuM joIe, kAraNa ke tiryagnamana karavAnI tenI gati vadhAre zIdhra hoya che. A je be vizeSAdhika bhAga kA che te ejananA bhAgo samajavA. vizeSAdhika be bhAga eTale ejananA vizeSAdhika be tribhAga kahevAnuM tAtparya e che ke tribhAga sahita traNa ke paryata ja eka samayamAM jAya che, tathA te vaja uMce paNa vizeSAdhika be bhAga sudhI jAya che. eTale ke je be vizeSAdhika bhAge tiryakSetramAM kahyA che, e be bhAgene ja ahIM vizeSAdhika jevA samajavA joIe. vaja UMce eka jana kSetra sudhI eka samayamAM jAya che kAraNa ke tenI urdhva zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImatre AzaMkA nahIM karanI cAhiye ki mUlasUtra meM to sirpha vizeSAdhikatA hI sUtrakArane kahI hai phira yahAM niyatatAvAlI vizeSAdhikatA kisa tarahase kahI gaI hai? kyoM ki isa samaya meM asurendra asurarAja camara jitanA nIce jAtA hai utane hI nIce jAne meM indra ko dosamaya evaM vajrako tIna samaya lagate haiN| isa prakAra ke kathanase zakra ke adhogamanakI apekSA vajrakI adhogati vibhAga nyUna AtI hai isa liye vibhAga nyUna eka yojanakI adhogati kahI gaI hai| tathA 'zakrakA nIce jAnekA kAla aura vaja kA Upara jAnekA kAla ye donoM tulya haiM' isa kathana se jJAta hotA hai ki eka samayameM zakra jitane nIce kSetrameM jAtA hai utane hI kSetra meM vajra eka samayameM UMce gamana karatA hai, zakra eka samayameM nIce eka yojanataka jAtA hai aura vajra eka samayameM Upara eka yojana jAtA hai isaliye vajrakI Urdhvagati eka yojana kI kahI gaI hai, Urdhvagati aura adhogatikA bIca kA kSetrA tiryaggatikA kSetra hai isaliye isakA pramANa bIca ke pramANa jitanA hI honA cAhiye / ataH isakA pramANa vibhAga sahita tIna kozakA kahA gayA hai| yaha vyAkhyA 'vajja jahA sakassa taheva-navaraM visesAhiyaM kAyavvaM' isa gamananI gati sauthI vadhAre hoya che. ahIM evI AzaMkA na karavI joIe ke mULa sUtramAM te sUtrakAre vizeSAdhikatA ja kahela che, te ahIM niyatatAvALI vizeSAdhikatA kevI rIte batAvavAmAM AvI che ? kAraNa ke eTalA samayamAM asurendra asurarAja camara jeTale nIce jAya che, eTale nIce javAmAM kendrane be samaya ane vajane traNa samaya lAge che. A prakAranA kathanathI zakranA adhegamana karatAM vajane adhagamana samaya huM bhAgane Ave che, tethI tribhAga nyUna ekajananI (ru jananI) tenI adhogati (nIcIgati) kahI che.tathA "zakane nIce javAne kALa ane vajana UMce javAne kALa sarakho ja che A kathanathI e vAta spaSTa thAya che ke eka samayamAM zakra jeTalA kSetra sudhI nIce jAya che eTalA ja kSetra sudhI vajane UMce javAne mATe paNa eka samaya lAge che. dhAre ke zaka eka samayamAM eka jana nIce jAya te ja eka samayamAM eka jana UMce jAya che. urdhvagatinI vaccenuM kSetra tiryagatinuM kSetra che. tethI tenuM pramANa vacagALAnA pramANa jeTaluM ja hovuM joie. tethI tenuM pramANa tribhAga sahita traNa gAunuM kahyuM che. bhAvyAcyA 'vajjaM jahA sakkamsa taheva navara visesAhiya kAyavvaM' mA sUnI zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u. 2 sU. 11 zakracamarayogatisvarUpanirUpaNam 491 'deviMdassa devaraNo' devendrasya devarAjasya 'uDDe uppayaNakAle' Urdhvam utpatanakAlaH kintu 'ovayaNakAle' avapatanakAlaH 'saMkhejaguNe' saMkhyeyaguNo vartate / camaraviSaye pratipAdayati-'camarassa vi' camarasyApi 'jahAsakassa' yathAsUtrakI dUsarI TIkA ke AdhAra se likhI gaI hai aisA jAnanA cAhiye vivakSita TIkAkArane yaha vyAkhyA nahIM likhI hai / isa prakAra yaha gativiSayaka kSetrakI alpa bahutA prakaTa kI gaI haiN| aba gautama svAmI zramaNa bhagavAna mahAvIra se gati ke kAla kI alpa bahutA pUchate haiM-'sakassa NaM bhaMte' ityAdi / he bhadanta ! 'deviMdassa devaraNo sakkasma' devendra devarAjazakrake 'ovayaNakAlassa ya uppayaNakAlassa ya kayare kayarehiMto appe vA, bahue vA, tulle vA visesAhie vA ?' avapatanakAla (nIce jAnekA) aura utpatanakAla (Upara jAnekA) ke bIca meM kaunasA kAla kaunase kAlase alpa hai, kauna se kAla se adhika hai, kaunase kAlake sAtha tulya hai aura kauna se kAla se vizeSAdhika hai ? isake uttarameM prabhu gautamase kahate haiM ki ' goyamA' he gautama ! 'deviMdassa devaraNNo sakkassa' devendra devarAja zakrakA 'uDDhaM uppayaNakAle' urdhvameM utpatanakAla 'savvatthove' sabase kama hai| parantu 'ovayaNakAle saMkhejaguNe' avapatanakAla (nIce jAnekA) saMkhyAta guNA hai aba camara ke viSayameM prabhu kahate haiM ki-'camarassa vi jahA sakkassa navaraM savvatthove ovayakAle, uppybIjI TIkAne AdhAre lakhavAmAM AvI che, ema samajavuM. A rIte gativiSayaka kSetranI nyUnatA tathA adhikatA darzAvavAmAM AvI che. have gatinA kALanI nyUnatA tathA adhitaan viSayamA gItamasvAmI bhagavAna mahAvIra prabhune prazna pUche che-'sakkasa NaM bhaMte chatyAdi mahanta ! deviMdassa devaraNo sakkassa ovayaNakAlassa ya uppayaNakAlassa ya kayare kayare hito appe vA bahue vA tulle vA visesAhie kA ? he bhagavad devendra devarAja zakanA urvagamana kALa ane adhogamana kALanI sarakhAmaNI karavAmAM Ave te te be kALamAMthI ye kALa kayA kALathI nyUna che, ke tenA karatAM adhika che, kaya kenI barAbara che, ane ka kenA karatAM vizeSAdhika che. bhagavAna mahAvIra prabhu 43 cha : 'goyamA' gautama ! 'deviMdassa devaraNo sakkassa' hevendra 12 / 04 zo 'uDUDhaM uppayaNakAle manA 'savvatthove' soyA maach| che. 55 'ovayaNakAle saMkhejjaguNe' madhomana ANa tethI sajyAta gye| che. 'camarassa vi jahA sakkassa navaraM savvatthove ovayaNakAle, uppayaNakAle saMkhejjaguNe' zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 bhagavatImo zakrasya tathaiva jJAtavyam 'navara' navaram vizeSastu camarasya 'savvattho ve' sarva stAkaH 'ovayaNakAle' avapatanakAla: uppayaNakAle' utpatanakAlastu "saMkhejjaguNe' saMkhyeyaguNaH, gautamo vajrasya viSaye pRcchati-'vajjassa pucchA' vajrasya pRcchA asti, arthAt he bhagavan ! vajrasyordhvAdhaH utpatanAvapatamakAlayomadhye kaH kAlaH alpo cA, bahuko vA, tulyo cA, vizeSAdhiko vA vartate ? bhagavAnAha 'goyamA!' he gautama ! savvatthove' sarvastokaH sarvato nyUnaH 'uppayaNakAle' utpatanakAlaH, 'ovayaNakAle' avapatanakAlastu 'visesAhie' vizeSAdhikaH / gautamaHpRcchati-'eyassa NaM bhaMte ! he bhagavan etasya khalu 'vajjassa' vajrasya tathA 'bajAhivaissa' bajrAdhipateH zakrasya ca punaH 'camarassa ya' camarasya ca 'amuriMdassa' asurendrasya 'asuraraNNo' asurarAjasya 'ovayaNakAlassa ya' avapatanakAlasya ca 'uppayaNakAlassa ya' utpatanakAlasya ca madhye NakAle sakhejaguNe' camaramA adhogamanakAla sabase alpa hotA hai| tathA urdhvagamanakAla usakI apekSA saMkhyAta guNA adhika hotA hai aba gautama vajra ke viSayameM prabhu se pUchate haiM-vajassa pucchA' he bhadanta ! vajra ke urdhvameM utpatana kA aura nIce meM avapatanakA jo kAla hai unake bIca meM kauna kAla alpa hai kauna kAla adhika hai kauna kAla tulya hai aura kauna kAla vizeSAdhika hai ? isakA uttara dete hue prabhu gautama se kahate haiM-'goyamA' he gautama ! savvatthove uppayaNakAle' sabase kama utpatana kAla hai aura 'ovayaNakAle' avapatana kAla vizeSAdhika hai / gautama pUchate haiM-'eyassa Na bhaMte !' he bhadanta isa 'vajassa' vajra ke tathA 'vajAhivaissa' vajrAdhipati zakra ke evaM 'camarassa ya' camara ke jo ki 'asuriMdassa asuraraNNo' asuroMkA indra aura asurarAja hai ina tInoM ke 'ovayaNakAlassa' avapatanakAla aura camarane aAgamana kALa sauthI ochI hoya che ane urvagamana kALa tenA karatAM saMkhyAta gaNe hoya che. have gautama svAmI vajanA viSayamAM eja prazna pUche che 'vajjassa pucchA mahanta ! palanA gamana 1 ana adhogamana mAthI kayA kALa kayA kALathI nyUna che, kaye kenAthI adhika che, kaye konI barAbara che, ane kaye kALa kenA karatAM vizeSAdhika che? pA-goyamA!' gautama ! 'savvatthove uppayaNakAle tyatana (Sal gamana) sauthA nyUna cha, bhane 'ovayaNakAle, madhogamanAma nAye svaan| samaya tenA karatAM vizeSAdhika che. prazna-eyassa NaM bhaMte, mahanta ! 'vajjassa bajjAhivaissa camarassa ca asuridassa asuraraNNo 11, adhipati zamana asurendra yabharanA 'ovayaNa zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3. u. 2 sU0 11 zakracamarayorgatisvarUpanirUpaNam 493 eteSAm trayANAM 'kayare' kataraH kAlaH 'kayarehito' katarebhyaH kAlebhyaH 'appe vA' alpovA, 'bahue vA, bahuko vA, tulle vA' tulyo vA, visesAhie vA' vizeSAdhiko vA ! bhagavAnAha goyamA ! ityAdi / he gautama ! 'sakkassa ya uppayaNakAle' zakrasya ca utpatanakAlaH 'camarassa ya ovayaNa kAle' camarasya ca avapatanakAlaH, 'eeNaM doNNi vi' etau khalu uparyuktau dvau api ubhAvapi 'tulle savvattho vA' tulyau sarvastokau sarvato'lpau vartete, evaM 'sakkassa ya' zakrasya ca 'ovayaNakAle' khalu avapatanakAlaH 'vajjassa ya' vajrasya ca 'uppayaNakAle' utpatanakAlaH 'eeNaM doNha vi tulle' etau dvAvapi tulyau arthAt avapatanotpatanakAlau etau khalu dvau api tulyau 'saMjjjaguNe' saMkhyeyaguNau vidyate 'uppayaNakAlassa ya' utpatanakAla ke bIca meM 'kayare' kaunasA kAla 'kayarehito' kisa kAla se ' appe vA' alpa (nyUna) hai ? 'bahue vA' kisa kAla se adhika hai ? 'tulle vA' kisa kAla ke samAna hai ? 'visesAhie vA' kisa kAla se vizeSAdhika hai ? isakA uttara dete hue prabhu gautama se kahate haiM-'goyamA' / he gautama! -sakkassa ya uppaNakAle' zakrakA utpatanakAla 'camarassa ya ovayaNakAle' aura camara kA avapatanakAla 'eeNaM doNi vi' ye donoM kAla 'tulle savvattho vA' samAna haiM aura saba se stoka haiM / evaM 'sakkassa ya' zaka kA 'ovayaNakAle' avapatanakAla aura 'vajassa ya' vajrakA 'uppayaNakAle' utpatana kAla 'ee NaM doNhavi tulle' ye donoM bhI tulya haiM tathA-'saMkhejaguNe' saMkhyAtaguNe haiN| tAtparya yaha hai ki zakra aura kAlassa uppayaNakAlassa ya adhogamana bhane vAmanAnI tulanA 42vAmA Ave to 'kayare kayarehiMto appe vA' yo tNa yA thI nyUnache, 'bahae vA' jyo 4yAthI madhi cha, 'tulle vA' 4o chInI rAma2 cha, bhane 'visesAhie vA' kaye kALa kyA kALa karatAM vizeSAdhika che? uttara-'goyamA!' gautama ! 'sakkassa ya uppayaNakAle, zandrane 4gamana bhane camarassa ovayaNakAle' yamarendra ne adhogamana 1,(eeNaM doNDivi) memanne / talle savvattho cA' me manne samAna cha bhane sAthI nyUna cha, bhane 'sakkassa ya ovayaNakAle' ne| madheAgamana bhane 'vajjassa ya uppayaNakAle vne| gamana, 'esaNaM doSaNavi tulle ke bhanne samAna cha tathA, 'saMkhejjagaNe // 4 // urdhvagamanakALa ane camaranA adhegamanakALa karatAM te saMkhyAta gaNe che. kahevAnuM tAtparya zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - magavatIsUtre tathA camarassa ya camarasya ca 'uppayaNakAle utpatanakAlaH vajjassa ya, vajrasya ca 'ovayaNakAle' avapatanakAla: 'ee doNha vi tulle visesAhie' etau dvau api tulyau viSAdhikau eSadvayorapi tulyaH arthAt adhikAdhiko stH| tathA ca kramazaH zakracamarayoH utpatanAvapatanakAlau sarvato'lpo, zakravajrayoH avapatanotpatanakAlau sarvataH saMkhyAtaguNau, camaravajayoH utpatanAvapatanakAlau sarvato vizeSAdhikau staH kizcinyUnAdhikau iti sArAMzaH // 11 // camara kA apane 2 sthAnoM meM jAnekA vega samAna hotA hai-isaliye zakrakA Uce jAnekA kAla aura camarakA nIce jAnekA kAla Apasa meM tulya kahA gayA hai aura isI kAraNa ye sarvastoka kahe gaye haiN| isI taraha se zaka ke nIce jAnekA kAla aura vajra ke UMce jAnekA kAla bhI tulya samajhanA caahiye| zaka ko UMce jAneke samaya kI aura vajrako nIce jAneke samaya kI apekSA se yahAM saMkhyAta guNe haiM' aisA samajhanA caahiye| tathA 'camarasma ya uppayaNakAle' camarakA utpatana kAla aura 'vajassa ya ovayaNakAle' vaz2akA avapatanakAla 'ee doNha vi tulle visesAhie' ye donoM bhI tulya haiM aura vizeSAdhika haiM-arthAt adhikAdhika haiM sArAMza-zakrakA utpatanakAla aura camarakA avapatanakAla ye donoM kAla sabase alpa haiN| zakrakA avapatanakAla aura vajrakA utpatanakAla ye donoM kAla sarvataH saMkhyAtaguNe haiM / camarakA utpatanakAla aura vajrakA avapatana kAla ye donoM sarvataH vizeSAdhika kucha nyUnAdhika haiM // sU0 11 // e che ke zakane UMce javAno vega tathA camarane nIce javAne vega sarakhe che. ane e ja kAraNe te ane kALane sauthI jUna batAvyA che. e ja pramANe zakane nIce javAne kALa ane vajana UMce javAne kALa paNa sarakhe che. zakranA urdhvagamana kALa karatAM ane vajInA adhogamana kALa karatAM, zakane adhagamanakALa ane vajane urdhvagmn 0 saMjyAta go cha. tathA 'camarassa ya uppayaNakAle' yabharane - gamana 0 ane 'vajjassa ya ovayaNakAle' nemadhezamana , 'esa doNha vi tulle visesAhie' se panne 55 s2|| bhane vizeSAdhi cha vaan| sArAMza e che ke zakane urdhvagamana kALa ane camarane adhegamana kALa e banne kALa sauthI jUna che. zukrane aAgamana kALa ane vajana urdhvagamana kALa tenA karatAM saMkhyAta gaNo che. camaranA urdhvagamana kALa ane vajIne aAgamana kALa, e banne kALa sauthI vizeSAdhika che. e sUtra 11 | zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prameyacadinkA TIkA za.3 u. 2 sU.12 camarasya kSamAprArthanAdinirUpaNam 495 ____mahAvIrampati camarasya kSamA prArthanAdi varNanamAha mUlam-'taeNaM se camare asuride asurarAyA vajjabhayavippamukke, sakkeNaM devideNaM, devaraNNA mahayA avamANeNaM avamANie samANe camaracaMcAe rAyahANIe sabhAe suhammAe camaraMsi sIhAsaNaMsi ohayamaNasaMkappe ciMtAsogasAgarasaMpaviTe, karayalapalhatthamuhe adRjjhANovagae bhUmigayAe diTThIe jhiyAi, taeNaM taM camaraM asuriMdaM, asurarAyaM sAmANia parisovavannayA devA ohayamaNasaMkappaM jAva-jhiyAyamANaM pAsaMti, karayala jAva evaM vayAsI-kiM NaM devANuppiyA ! ohayamaNasaMkappA jAva-jhiyAyaha ? taeNaM se camare asuriMde asurarAyA te sAmANiyaparisovavannae deve evaM vayAsI-evaM khalu devANuppiyo! mae samaNaM bhagavaM mahAvIraM NIsAe sakke devide, devarAyA sayameva accAsAie, taeNaM, teNaM parikuvieNaM samANeNaM mamaM vahAe vajje nisiTTe, taM bhaI NaM bhavatu devANuppiyA ! samaNassa bhagavao mahAvIrassa, jassamhi pabhAveNaM akiTe, avahie, aparitAvie, ihamAgae, ihasamosaDhe, ihasaMpatte,iheva ajja jAvauvasaMpajjittA NaM viharAmi, taM gacchAmo NaM devANuppiyA! samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAmo, namasAmo, jAva-pajjuvAsAmo tikaDu causaTTIe sAmANiyasAhassAhi, jAva-saviDDhIe, jAva-jeNeva asogavarapAyave, jeNeva mamaM aMtie, teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA mamaM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM jAva-namaMsittA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 496 bhagavatIsUtre evaM vayAsI-evaM khalu bhaMte ! mae tubhaM nIsAe sakke devi de, devarAyA sayameva accAsAie, jAva-taM bhadaM gaM bhavatu devANuppiyANaM jastamhi pabhAveNaM akihe jAva-viharAmi, taM khAmemi NaM devANupiyA ! jAva-uttarapurasthimaM disIbhAgaM avakamai jAva-battIsaivihaM nahavihiM upadaMsei jAmevadisiM pAubbhUe, tAmeva disiM paDigae, evaM khalu goyamA ! camareNaM asuriMdeNaM, asuraraNNA sA divvA deviDDhI jAva-laddhA, pattA abhisamaNNA gayA, ThiI sAgarovamaM mahAvidehe vAse sijjhihii jAva-aMtaM kAhii // sU0 12 // chAyA-tataH sa camaro'surendraH, asurarAjo vanabhayaviSamuktaH zakreNa devendreNa, devarAjena mahatA apamAnena apamAnitaH san camaracaJcAyAH rAjadhAnyA:sabhAyAH sudharmAyAH, camare siMhAsane apahatamanaHsaMkalpaH, cintA zokasAgara tae NaM se camare asuriMde asurarAyA' ityAdi / sUtrArtha-(taeNaM) isake bAda (vajabhayavippamukke) vajra ke bhayase rahita huA, evaM (sakkeNaM devideNaM devaraNNA mahayA avamANeNaM avamANae samANe) devendra devarAja zakra ke dvArA bahuta adhika apamAna se tiraskRta kiyA gayA (se asuriMde asurarAyA camare) vaha asurendra asurarAja camara (camaracaMcAe rAyahANIe) camaracacA nAmakI rAjadhAnI kI (suhammAe sabhAe) sudharmA sabhAke (camaraMsi sIhAsagaMsi) camara nAmaka siMhAsana para baiThA / usa samaya (ohayamaNa'taeNaM se camare asuriMde asurarAyA' yA sUtrAtha-(taeNaM) tyA2 mAI (vajjabhayavippamukke) 10 ayathI bhuta thye|, bhane (sakkeNaM devideNaM devaraNNA mahayA avamANeNaM avamANae samANe) hevendra 3124 za dvArA atizaya apamAnita mane ti22kRta thayeTo ( se amuriMde asurarAyA camare) te masurendra 25su22514 yama2 (camaracaMcAe rAyahANIe suhammAe sabhAe) yabharaya yA 24dhAnAnI sudharmA samAnA (camare si sAhAsaNaMsi) yabhara nAmanA siMhAsana 52 me. tyAre (ohayamaNasaMkappe) tenI viyA2 zati tahana zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA. za. 3 u.2 sa. 12 camarasya kSamAprArthanAdinirUpaNam 497 saMpaviSTaH, karatalaparyastamukhaH, ArtadhyAnopagataH, bhUmigatayA dRSTayA dhyAyati, tataH taM camaram asurendram , asurarAjam , sAmAnikaparSadupapannakAH devAH, apahatamanassaMkalpaM yAvat-dhyAyantaM pazyanti, karatalaM yAvat-evam avAdiSuH-ki devAnupriyAH ! apahatamanasaMkalpAH, yAvat dhyAyatha ! tataH sa camaraH asurendraH asurarAjaH tAn sAmAnikaparSadupapannakAn devAn evam avAdI-evaM khalu saMkappe) usake mAnasika vicAra bilakula lupta ho gaye the (ciMtA soyasAgarasaMpaviTe) ciMtA aura zokarUpI sAgara meM vaha praviSTa ho rahA thA (karayalapalhatthamukhe) mukha ko usane hAtha kI hathelI para rakhA thA (aTTajjhANovagae ) AtadhyAna se yukta thA, (bhUmigayAe diTThIe jhiyAi) usa samaya usakI dRSTi bhUmikI ora nIce ho rahI thI, isa taraha kI sthiti meM banA huA vaha baiThA2 soca rahA thA (tae NaM taM camaraM asuriMdaM asurarAyaM sAmANiyaparisovavannayA devA ohayamaNasaMkappaM jAva jhiyAyamANaM pAsaMti) isI samaya niSphala manoratha hue yAvat soca vicAra karate hue usa asurendra asurarAja camarako sAmAnika pariSadomeM rahe hue devoMne dekhA ( karayala jAva evaM vayAsI) dekhakara unhoMne use donoM hAtha jor3akara usase aisA pUchA (kiM NaM devANuppiyA ! ohayamaNasaMkappA jAva jhiyAyaha?) he devAnupriya! Apa AtedhyAna kyoM kara rahe haiM ? (tae NaM se camare asuriMde asurarAyA te sAmANiyaparisovavannae deve dupata tha/ 3 tI, (ciMtAsoyasAgarasaMpaviTTe) te (thatA bhane sAmA meso hato, (karayalapalhatthamukhe ) teNe DAyanI hathelIne 2AbAre bhumane Te4vyuDatu, (ajjhANovagae) te mAta dhyAnamA vAna hutA, ( bhUmigayAe diTTIe jhiyAi) tenI najara jamIna tarapha cUMTelI hatI. A rIte beThe beThe te vicAra karI rahyo hato. (taeNaM taM camaraM asuriMdai asurarAyaM sAmANiyaparisovavanayA devA ohayamaNasaMkalpa jAva jhiyAyamANaM pAsaMti) na bhanorathA niA gayA cha, bhane 52 darzAvyA pramANenI paristhitimAM mukAyelA, vicAra mana te asurarAja asurendra camarane sAmAni vAsa yo. (karayalaM jAva evaM vayAsI) tebhare 12 mahIne tene 241 prabhA 57yu- ( kiM NaM devANuppiyA ! ohayamaNasaMkappA jAva jhiyAyaha ?) he devAnupriya jenA manoratha niSphaLa nivaDyA che evA Apa ze vicAra karI rahyA che? (taeNaM se camare asuriMde asurarAyA te sAmANiyaparisovavannae deve evaM vayAsI) zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 498 bhagavatImatre devAnupiyAH ! mayA zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM nizrayA zakro devendraH, devarAjaH svayameva atyAzAtitaH, tataH khalu tena parikupitena satA mama vadhAya catraM niHsRSTam , tadbhadraM bhavatu devAnumiyAH ! zramaNasya bhagavato mahAvIrasya, yasyAsmi prabhAveNa akliSTaH, avyathitaH, aparitApitaH, iha AgataH, iha samavasRtaH, iha saMprAptaH, ihaiva adya yAvat upasaMpadya viharAmi, tadgacchAmo devaanupiyaaH| evaM vayAsI ) isake bAda uma asurendra asurarAja camarane una sAmAnika pariSadA meM utpanna hue devoMse isa prakAra kahA ( evaM khalu devANuppiyA ! mae samaNaM bhagavaM mahAvoraM NIsAesakke deviMde devarAyA sayameva accAsAie) he devAnupriyoM ! maiMne zramaNa bhagavAn mahAvIra kI nizrA se devendra devarAja zakra ko svayaM hI zobhA se bhraSTa karane kA prayatna kiyA-usakA tiraskAra kiyA (tae NaM teNaM parikuvieNaM mamaM vahAe vajje nisiTe taba kupita hokara usa zakrane mujhe mArane ke liye apanA vajra pheMkA parantu (taM bhadaM NaM bhavatu devANuppiyA ! samaNassa bhagavao mahAvIrassa) he devAnupriyo ! bhagavAn mahAvIrakA bhalA hove (jassa mhi pabhAveNaM akiTe, avvahie, aparitAvie, iha mAgae, iha samosaDhe, iha saMpatte, iheva anja jAva uvasaMjittA NaM viharAmi) ki jisa mahA. vIra prabhu ke prabhAva se maiM akliSTa, avyathita aura aparitApita hokara yahAM A gayA hUM, yahA~ samavasRta huA hUM, yahAM saMprApta huA hUM tyAre te masurendra asu22|04 yamare te sAbhAni vona. 2mA pramANe 4yu- ( evaM khalu devANuppiyA ! ) 3 devAnupriyA ! (mae samaNaM bhagavaM mahAvIraM NIsAe sakke deviMde devarAyA sayameva accAsAie) meM zrama mAvAna mahAvIrane mAzraya laIne mArI jAte ja devendra devarAja zakane apamAnita karavAnA prayatna karyA. (taeNaM teNaM parikuvieNaM samANeNaM mamaM vahAe vajjenisiTTa) tyAre upAyamAna thye| to bhane bhArapAne bhATa 100 ch|yu, 55 (taM bhaI NaM bhavatu devANuppiyA! samaNassa bhagavao mahAvIrassa ) vAnupriyo ! sabu thAya te zrabhA bhagavAna bhaDAvIranu : (jassa mhi pabhAveNaM) remanA prabhAvI hu (akiTe, avAhie, aparitAvie, ihamAgae, iha samosaDhe, iha saMpatte, iheca ajja jAva uvasapajjittANaM viharAmi) Alsare, bhavyathita, bhane aparitApita hI bhAvI zaka chuM, ahIM samavasRta thaye chuM, ahIM saMprApta thaye chuM pioM chuM ane zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.2 sa. 12 camarasya kSamAprArthanAdinirUpaNam 499 zramaNaM bhagavantaM mahAvIra vandAmahe namasyAmaH, yAvat-paryupAsmahe iti kRtvA catuHSTayA sAmAnikasAhasrIbhiH, yAvat-sarvaddhA, yatraiva azokavarapAdapaH, yatraiva mama Antikastatraiva upAgacchati, upAgamya mAm trikRtvaH AdakSiNapradakSiNaM yAvat-namasyitvA evam avAdIt-evaM khalu bhadanta ! mayA tava nizrayA zakro devendro devarAjaH svayameva atyAzAtitaH, yAvat-tadbhadraM bhavatu devAnupriyANAm , aura yahIM para Aja yAvat upasaMpanna hokara surakSita bana sakA huuN| (taM gacchAmo NaM devANuppiyA ! samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAmo namaMsAmo jAva pajjuvAsAmottika1) to isaliye he devAnupriyo ! calo caleM una zramaNa bhagavAna ko vaMdanA kareM, unheM namaskAra kareM yAvat u. nakI paryupAsanA kreN| isa prakAra kaha kara (causaTThIe sAmANiyasAhassAhiM jAva saviDDhIe-jAva jeNeva asoyavarapAyave, jeNeva mamaM aMtie teNeva uvAgacchai ) vaha causaTha hajAra sAmAnika devoM ke sAtha apanI samasta Rddhi se yukta huA jahAM para zreSTha azoka vRkSa thA aura jahA~ para maiM thA vahA~ para AyA (uvAgacchittA mamaM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM jAva namaMsittA evaM vayAsI) vahAM Akarake usane merI pradakSiNA pUrvaka tIna vakhata vaMdanA kI, yAvat namaskAra kara phira vaha isa prakAra se kahane lagA-(evaM khalabhate ! mama tubbhaM nIsAe sakke deviMde devarAyA sayameva accAsAittae) he bhadanta! akele hI maiMne ApakI sahAyatA se devendra devarAja zakra ko zobhA se mahI surakSita zate paache| 52 // 24ye. cha. (taM gacchAmo NaM devANuppiyA! samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAmo namasAmo jAva pajjuvAsAmo) to devAnupriyo ! yAsI ApaNe badhAM te zramaNa bhagavAna mahAvIra pAse jaIe ane temane vaMdaNa namaskAra 4Ine tamanA paryupAsanA 4ii. (tikaTTa) 241 pramANe DIne ( causaTThIe sAmANiyasAhassAhiM jAva saviDIe- jAva jeNeva asoyavarapAyave, jeNeva mamaM aMtie teNeva uvAgacchai) yosa tara sAmAna vAnI sAtha, pAtAnI sanI Rddhi sahita, 2 maza:vRkSanI nIya iibhetthe| hatA, tyo saavy| (uvAgacchittA mamaM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM jAva namaMsittA evaM vayAsI)bhArI pAse bhaaviine teNe traNa vAra mArI pradakSiNA karI, mane vaMdaNA namaskAra karIne te A pramANe be(evN khalu bhaMte ! mama tumbhaM nIsAe sakke deviMde devarAyA sayameva accA sAittae) mahanta ! meM mAyanI sahAyatAthI me se the / hevendra 120 zane zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre yeSAmasmi prabhAveNa, akliSTaH, yAvat-viharAmi, tatkSamayAmi devAnupriya ! yAvat uttarapaurastyaM digbhAgam apakrAmati, yAvat-dvAtriMzadvidhaM nATayavidhim upadarzayati-yAmeva dizaM prAdurbhUtastAmevadizaM pratigataH, evaM khalu gautama ! camareNa amurendreNa asurarAjena sA divyA devaddhiH yAvata-labdhA, prAptA. abhisamanvAgatAca sthitiH sAgaropamam , mahAvidehe varSe setsyati yAvat antaM kariSyati // mU0 12 // paribhraSTa karane kA vicAra kiyA thA (jAva taM bhaI NaM bhavatu devANuppiyANaM) yAvat he devAnupriya ! Apa kA bhalA hove ( jassamhi pabhAveNaM akiTe jAva viharAmi) Apa ke hI prabhAva se maiM surakSita akliSTa banA huA yAvat vicara rahA hUM (taM khAmemi NaM devANuppiyA ! jAva uttarapurasthimaM disIbhAgaM avakkamai) ataH he devAnupriya ! maiM Apa se kSamA mAMgatA huuN| yAvat isa prakAra kahakara vaha IzAnakoNa meM calA gayA (jAva vattIsaivihaM naTTavihiM ucadaMsei) yAvat usane battIsa (32) prakAra kA nATaka dikhaayaa| dikhAkara (jAmeva disiM pAubbhUe tAmeva disiM paDigae) phira vaha jisa dizA se AyA thA usI dizA tarapha calA gyaa| (evaM khalu goyamA ! camareNaM asuriMdeNaM asuraraNNA sA divyA deviDDhI jAva laddhA pattA abhisamaNNAgayA) isa prakAra se he gautama ! asurendra asurarAja camara ne vaha divya devarddhi yAvat labdha kI, prApta kI aura usakA upabhoga karatA hai| (ThiI sAgarovamaM mahAvidehe vAse sijjhihiI, jAva aMtaM kAhii) apamAnita 42vAna viyA2 tA. ( jAva taM bhaI NaM bhavatu devANuppiyANaM) vAnupriya ! mApanu ma thAmI. (jassa mhi pabhAveNaM akiTre jAva viharAmi) ApanA prabhAvathI ja huM akilaSTa, avyathita ane surakSita rahI zakyo chuM. (taM khAmemi NaM devANuppiyA ! jAva uttarapuratthimaM disIbhAgaM avakamai ) te he devAnupriya ! huM ApanI kSamA mAguM chuM. A pramANe kahIne te IzAnakeNamAM yAdayo . (jAva battIsaivihaM naTTavihiM uvadaMsei) tethe patrIsa prA2nA nA matAvyA. tyA2 mA (jAmeva disiM pAunbhUe tAmeva disi paDigae) zAmathA te mA0ye ho ta dizAmA yAtyo gayo. (evaM khalu goyamA ! camare NaM amuriMdeNaM asurarAyaNA sA diyA deviDDhI jAva laddhA pattA abhisamaNNAgayA) gautama! A rIte asurendra asurarAja camare te divya devaddhi Adi prApta karyo che ane tene potAnA upalagane pAtra manApI cha. (ThiI sAgarovamaM mahAvidehe vAse sijjhihiI zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za. 33.2 su. 12 camarasya kSamAprArthanAdinirUpaNam 501 TIkA - zakravajrabhayAt muktaH camaraH svayaM bhagavantamprati kSamAprArthanAM karoti ' taraNaM se ' ityAdi / tato vajrabhayAtpramocanAnantaraM khalu sa 'camare ariMde asurarAyA' camaraH asurendraH asurarAjaH 'vajjabhayavippamukke' vajrabhayavimuktaH vajrabhayAt vimamuktaH sarvathA zakravajrabhayarahito bhUtvA 'sakkeNaM devideNaM devaraNNA' zakreNa devendreNa devarAjena 'mahayA' mahatA atyadhikena 'abamANeNaM' apamAnena tiraskAreNa 'avamANie samANe apamAnitaH san 'camara isa camara kI sthiti eka (1) sAgaropama kI hai| yaha mahAvideha meM siddha hogA arthAt mahAvideha kSetra meM mukti kI prApti karegA / yAvat samasta duHkhoM kA sarvathA aMta karegA / TIkArtha- sUtrakAra ne isa sUtra dvArA yaha prakaTa kiyA hai ki zakra ke bhaya se nirmukta hokara camarane prabhu se kSamA prArthanA kI- evaM battIsa (32) prakAra kA nATaka dikhalAkara vaha apane sthAna para calA gayA usake cale jAne para prabhune gautama ko usake divya deva Rddhi prApta hone ke kathana kA upasaMhAra karate hue vaha kahAM se mukti pada prApta karegA yaha samajhAyA 'taeNaM' indra zakra dvArA jaba camara 'vajjabhayavippamukke' vajra ke bhaya se nirmukta kara diyA gayA usake bAda bhI use citta meM zAMti nahIM milI, kyoM ki usake antaraGga meM to yaha khaTakA banA hI thA ki 'devideNaM devarAyA sakkeNaM' devendra devarAja zata ke dvArA maiM 'mahayA avamANeNaM' atyadhika apamAna tiraskAra se 'avamANie' tiraskRta kiyA gayA hU~ / ataH jaba vaha jAva aMtaM kAhii) mA yamaranI sthiti (Ayu) me sAgarayabhanI che te mahAvidveDa kSetramAM chelle bhava karIne siddha pada pAmaze. samasta karmanA kSaya karIne samasta duHkhAnA aMta lAvaze ane mekSa prApta karaze. TIartha - ----A sUtramAM sUtrakAre e atAvyuM che ke zakranA bhayathI mukta thayelA asurarAja care zuM karyu" A sUtramAM parAjita camaranA mananA udvega tathA tenuM rakSaNa karanAra bhagavAna mahAvIra taraphanI tenI kRtajJatA prakaTa karavAmAM AvI che 'taraNaM' kyAre ' vajjabhayaviSpamukke' rAjendranA vanA bhayathI amara bhubhuta thayo, tyAre tenI mAnasika hAlata kevI hatI te nIcenAM sUtrA dvArA khatAvavAmAM Ave che-- tyAre tenA manane zAnti na hatI. tenA dilamAM e vAta khaTakI rahI hatI ke 'devideNaM devaraNA sakkeNaM' devendra devarA rADe 'mahayA avamANeNaM avamANie' mArU ghaNuM bhAre apamAna karyu che. tethI vajranA bhayathI mukta thaine jyAre te zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - . 502 bhagavatIsUtre caMcAe rAyahANIe' camaracaJcAyAH rAjadhAnyAH 'sabhAe muhammAe' sabhAyAH sudharmAyAH 'camaraMsi sIhAsaNaMsi' camare siMhAsane sthitaH 'ohayamaNasaMkappe apahatamanaH saMkalpaH, apahataH vinaSTo manaH saMkalpaH pUrvoktazakrasyAzAtanAviSayako yasya saH, ataeva 'citAsoyasAgarasaMpaviTTe cintAzokasAgarasaMpaviSTaH mAnasikazokasantApANavanimagnaH 'karayalapalhatthamuhe' karatalaparyastamukhaH karatale paryastaM vinyastaM mukhaM yena saH hastatalasthApitanijamukhaH 'aTTajjhANovagae' ArtadhyAnopagataH 'bhUmigayAe' bhUmigatayA pRthivyabhimukhapAtitayA 'divIe' dRSTayA adhaH pazyan 'jhiyAi' dhyAyati-AtedhyAnaM karoti 'tae NaM tataH khalu 'taM camaraM asuriMdaM asurarAyaM' camaram asurendram asurarAjam 'sAmANivajrake bhayase nirmukta hone para bhI 'camaracaMcAe rAyahANIe' camara. caMcA nAmaka apanI rAjadhAnI kI 'suhammAe sabhAe' sudharmA sabhAke 'camaraMsi sohAsaNaMsi' camara nAmake siMhAsana para baiThA to usa samaya usake cehare para prasannatA kI jhalaka bhI nahIM thI 'ohaya maNasaMkappe' zakrakI AzAtanA karane kA jo usane pahile saMkalpa kiyA thA vaha pUrA nahIM ho sakane ke kAraNa vaha 'ciMtAsoyasAgarasaMpaviTe' cintA aura zoka rUpI sAgara meM magna thA- mAnasika zokarUpa samudra meM nimagna banA huA thaa| usane 'karayala palhatthamuhe' apane mukha ko karatala hathelI para sthApita kara rakhA thA- 'aTTajjhANovagae' aura AdhyAna meM par3A huA thaa| isakI 'bhUmigayAe diTThIe jhiyAi' dRSTi bhUmi kI ora lagI huI thI- arthAt yaha nIce mukha kiye hue baiThA thA aura vicAramagna banA thA- ki itane meM 'asuriMdai asurarAyaM camaraM' usa asurendra asurarAja camara ko 'oha'camaracaMcAe rAya hANIe tyAha' yabhazya yA nAmanI tanI pAnI nI sudha sabhAmAM amara nAmanA siMhAsana para beThe tyAre paNa tenA caherA para prasannatA dekhAtI na tI. 'ohayamaNasaMkappe' ne 255bhAnita 42vAnI tenI bhanitA se nahI thavAthI ta 'ciMtAsoyasAgarasaMpaviDhe' yintA bhane the| 3pI sA2ma me mAnasi sabhA 24 thayo Dato. 'karayalapalhatthamuhe tena bhuma yadI 52240yu ita bhane 'ajjhANovagae' te mAtta dhyAnamA dIna hato,' bhamigayAe didIe jhiyAi' tenI na42 4bhAna ta26 yoTedI tI. merale 3 bhAda nIyu DhANIne meN| to bhane viyAmA bhana sti. 'amuriMdaM asurarAyaM camaraM ' masurendra masu22004 yabharane, 'ohayaNasaMkappaM jAva jhiyAyamANaM' 52 40yA pramANe mAnasi zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za, 3 u.2 sU.12 camarasya kSamAprArthanAdinirUpaNam 503 yaparisovavanayA devA' sAmAnika parSa dupapannakAH devAH sAmAnikadevatvenotpannAH devAH 'ohayamaNasaMkappaM' apahatamanaH saMkalpaM 'jAva-jhiyAyamANaM' yAvatdhyAyantam ArtadhyAnaM kurvantaM taM camaraM 'pAsaMti' pazyanti, yAvatpadena 'ciMtAsoyasAgarasaMpavilu, karayalapalhatthamuhaM, aTTajjhANovagayaM, bhUmigayAe diTTIe 'iti' cintAzokasAgarasaMpaviSTa, karatalaparyastamukham , Arta dhyAnopagataM, bhUmigatayA dRSTayA' itisaMgrAhyam , dRSTvAca 'karayalajAva' karatalaM yAvat yAvatkaraNAt 'parigRhItadazanakhaM zirasAvataM mastake'JjaliM kRtvA jayena vijayena vardhApayanti vardhApayitvA' iti saMgrAhyam , "evaM vayAsI-' evaM' vakSyamANapakAreNa avAdiSuH-kiM NaM devANuppiyA ! kiM khalu devaanupriyaaH| bho devaanupiyaa| kathaM tAvat 'ohayamaNasaMkappA' apahatamanaHsaMkalpAH santaH 'jAva-jhiyAyaha' yAvat yamaNasaMkappaM jAva jhiyAyamANaM' isa pUrvokta prakAra kI sthiti meM paDA huA 'sAmANiya parisovavannayA devA' sAmAnika pariSadA meM utpanna hue-sAmAnika devoMne 'pAsaMti' dekhaa| yahAM yAvatpada se 'ciMtAsogasAgarasaMpavilu, karayalapalhatthamuhaM, aTTajhANovagayaM, bhUmigayAe dihIe' ina padoM kA grahaNa kiyA gayA hai| to dekhakara 'karayala jAva evaM vayAsI' unhoMne donoM hAthoM kI aisI aMjali banAI ki jisameM dazoM ho nakha Apasa meM mila gaye- phira use mastaka para rakhakara jaya vijaya zabdoM kA uccAraNa karate hue unhoM ne use badhAyA, badhAkara phira isa prakAra kahA- yahAM pATha meM jo yAvat zabda AyA hai usase 'pariggahIyaM dazanahaM zirasAvattai mastake'JjaliM kaha jayena vijayena vardhApayanti, vardhApayitvA' isI pATha kA saMgraha kiyA gayA yatAmA mesa 'sAmANiya parisovavanayA devA pAsaMti' sAmAni parivahana hevAye nayA mI ' jAva yAvat' 54thA 'ciMtAsoyasAgarasaMpaviTTha, karayalapalhatthamuhaM, aTTajhANovagayaM, bhUmigayAe diTThIe / sA pa a 42||yaaN cha. tene mA sthitimA ne karayala jAva evaM vayAsI' tamo me DAtha joDIne tene A pramANe kahyuM. ahIM je "nA" pada AvyuM che te dvArA nIce sUtrA8 a 42|yo che. ('pariggahIyaM dasanahaM zirasAvattaM mastake'Jjali kaTu jayena vijayena vardhApayanti, vardhApayitvA') 4Ano mAya me che 3 bane hAthanA dase nakha eka bIjAne sparze evI rIte bane hAtha joDIne, mastaka para aMjali rAkhIne, tene jayanAda karIne tene satkAra karIne temaNe tene A pramANe kahyuM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 bhagavatisUtre " 4 dhyAyatha yUyam ArttadhyAnaM kurutha, yAvatkaraNAt 'cintAzokasAgarasaMpraviSTAH ' ityAdyuparyukta sarva saMgrAhyam, 'tae NaM se' tataH sAmAnikadeva pRcchAnantara khalu saH 'camare asuriMde asurarAyA' camaraH asurendraH asurarAjaH 'te sAmANiya parisovavannae' tAn sAmAnikaparSadupapannakAn 'deve' devAn 'evaM vayAsI' evam vakSyamANaprakAreNa avAdIt evaM khalu devANupiyA' evaM vakSyamANaM khalu kAraNaM mama zokaparitApayoH, bho devAnupriyAH / yat kila ' mae ' mayA 'samaNaM bhagavaM' zramaNa bhagavantaM mahAvIram 'nIsAe' nizrayA 'sakke deviMde devarAyA' zakroH devendro devarAjaH 'sayameva ' svayameva ekAkinaitra 'accAsAie' atyAzAtitaH atyAzAtanA viSayIkartumiSTatayA upadrutaH 'tae NaM teNaM parikuvie NaM samANeNaM' tataH khalu mamopadravAnantaraM tena zakreNa parikupitena atihai / 'kiM NaM devANuppiyA he devAnupriya ! kyoM 'ohayamaNasaMkappA' Apa apahRtamanaH saMkalpa hokara 'jAva' yAvat 'jhiyAyaha' ArttadhyAna kara rahe haiM ? yahAM yAvatpada se ciMtAsoyasAgara saMpraviTTheH, ityAdi pUrvokta saba pada grahaNa kiye gaye haiM / unakI isa bAta ko sunakara 'taraNaM' bAda meM 'se camare asuriMde asurarAyA' usa asurendra asurarAja camara ne 'te sAmANiya parisovavannae deve una sAmAnika pariSadA meM utpanna hue devoM se 'evaM vayAsI' isa prakAra kahA ' evaM khalu devANupiyA' he devAnupriyo ! mere zoka aura paritApa kA kAraNa yaha hai ki - 'sayameva' akele hI 'mae' maiMne 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM ' zramaNa bhagavAna mahAvIra kA 'NIsAe' AsarA lekara ke ' deviMde devarAya sakke' devendra devarAja zakra ko 'accAsAie' usakI zobhAse paribhraSTa karane kA duHsAhasa kiyA- ' taraNaM parikuvieNaM samANeNaM ' 'kiM NaM devAzupiyA ohayamaNasa kappA jAna jhiyAyaha' he hevAnupriya ! ciMtA zA bhATe 4re! che! ? mahIM 'yAvat ( jAtra ) ' pI 'citAsoyasAgarasaM paviThThe ' ityAdi sUtro zraddhaNu 42vAmAM AvyA che, 'taraNaM' sAmAni hevonI te vAta saliNIne 'se camare asuriMde asurarAyA' asurendra masurarAj yabhare tebhane ' evaM ' vayAsI' A prabhAo 'dhu. - 'evaM khalu devANuppiyA !' he hevAnupriyo ! bhArA zodhnu Arae ma pramANe che - 'sayameva mae samaNaM bhagavaM mahAvIraM NIsAe' meM hAthe zramaSNu bhagavAna mahAvIrano mAzraya bane 'deviMde devarAyasakke' devendra devazana rAune 'accAsAie' apamAnita zvAnuM duHsAhasa yu 'taraNaM parikuvieNaM samANeNaM' tethI bhArA para atyaMta upAyamAna thAne 'mamaM bahAe' bhAro vadha khAne bhATe ' 4 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.2sU. 12 camararasya kSamAprArthanAdinirUpaNam 505 kopAviSTena satA 'mamaM vahAe' mama vadhAya-mama vadhArtha 'vajje nisiTTe' vajraM niHsRSTam prakSiptam, kintu mahAvIrasyAnukampayA mamaikaromabhaGgo'pi na jAtaH ityAzayena tAn sAmAnikadevAna camara Aha-'ta bhadaM gaM bhavatu' ityAdi / tat tasmAta kAraNAt 'devANuppiyA !' bho devAnupiyA : ! bhadraM kalyANaM khalu bhavatu 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya, 'jassappabhAve NaM mhi' yasya mahAvIrasvAminaH prabhAveNa ahamasmi 'aki?' akliSTaH klezarahitaH 'avvahie' avyathito vyathArahitaH apIDita ityarthaH apIDitatve'pi vati tulyakulizasanikarSAta-paritApAsyAdataH tannirAkurvanAha-'aparitAvie' aparitApitaHparitAparahitaH 'ihamAgae' iha AgataH 'iha samosaDhe' iha samavastaH surakSitaH samAgataH san 'iha saMpatte iha saMprAptaH, 'iheba aja' ihaiva adha isa kAraNa vaha mujha para bahuta adhika kupita huaa| aura kupita hokara usane 'mamaM vahAe' mujhe mArane ke liye 'vajaM nisiDe' vajra phekA kintu mahAvIra kI anukampA se merA eka roma bhI bhaGga nahIM huA hai| ataH 'devANuppiyA' he devAnupriyo ! 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zramaNa bhagavAn mahAvIra kA 'bhaddeNaM bhavatu' bhalA hove, ki 'jassa pabhAveNaM aki? avvahie aparitAvie mhi jinake prabhAva se maiM kleza rahita huA, vyathA rahita huA, pIDita nahIM ho sakA evaM paritAparahita bnaa-| aparitApita pada yaha kahatA hai ki vajra se yadi pIDita nahIM ho sake hoMge to kyA huA- anala tulya vaja ke sannikarSa se paritApita to hue hI hoMge taba yahAM usane kahA ki nahIM-mere eka bAla meM bhI AMca nahIM aaii| ihamAgae' aura yahAM maiM surakSita rUpa se AgayA 'iha samosaDhe' acchI taraha se Apahu~cA, 'iha saMpatte' rAste meM bhI aura koI bAdhA kA sAmanA 'vajja nisi?' teNe tenu 500 34yu. 55 maDAvI2 mAvAnanI pAthI bhaa2| qaa 5 / na thayo. 'devANuppiyA !' hevAnupriyo ! samaNassa bhagavao mahAvIrassa bhaddeNaM bhavau jassa pabhAveNaM akTei avvahie aparitAvie mhi' je mahAvIra bhagavAnanA prabhAvathI huM akilaSTa (kaleza rahita), avyathita, ane ame paritApita (pI1 rahita) satamA 'ihamAgae , mahI mAvI. gayA cha, 'iha samosaDhe surakSita rIte mI bhAvI yo chu, 'iha saMpatte' 2stAmA 5 roDa paNa jAtanI muzkelI mane nahI nathI. huM ahIM kuzaLa kSemapUrvaka AvI gayuM chuM, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506 bhagavatIsUtre adhunA 'upasaMpajjittANaM' upasaMpadya khalu-svabhavanaM prApya viharAmi' tiSThAmi sthito'smi / 'taM gacchAmo NaM' tata tasmAt kAraNAta gacchAmo vayaM khalu 'devANuppiyA ! bho devAnupriyAH ! 'samaNaM bhagavaM mahAvIra' zramaNaM bhagavantaM mahAvIram 'vaMdAmo namaMsAmo' vandAmahe namasyAmaH 'jAva-pajjuvAsAmo' yovata paryupAsmahe paryupAsanAM kurmaH yAvat karaNAt pUrvoktavinayAdisaMgrAhyam , tika?' itikRtvA vicArya sa camaraH cauhie' catuHSaSTayA 'sAmANi ya sAhassAhi' sAmAnika sAhasrIbhiH catuSpaSTisahasrasaMkhyakasAmAnikadevaiH parivRtaH 'jAcanahIM huA- kuzala kSemapUrvaka AyA hUM 'iheva anja jAva uvasaMpa. jittA NaM viharAmi' aura yahAM Akara Apa saba se ThATha ke sAtha mila rahA huuN| 'taM gacchAmo' isaliye calocale 'devANuppiyA' he devAnupriyo ! 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAmo namasAmo' zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandanA kreN| aura unheM namaskAra kreN| 'jAva pajjuvAsAmo yAvat unakI paryupAsanA kare / 'jAva pajjuvAsAmo' meM jo yAvat pada AyA hai usase yahAM para 'pUrvokta vinayAdi guNoM kA grahaNa kiyA gayA hai| 'tikaTu' aisA vicAra kara vaha camara 'causaThThIe sAmANiyasAhassIhiM' cauMsaTha 64 hajAra apane sAmAnika devoM se parivRta hokara jAvasaviDUDhIe' apanI pUrNa vibhUti ke sAtha jeNeva asogavarapAyave' 'iheva ajja jAva upasaMpajjittA NaM viharAmi' mane. mI mAvAne mA5 sonI sAthe Aje AnaMdathI maLI rahyo chuM, e mahAvIra prabhunuM kalyANa thAo. A sUtramAM mAveza 'aparitApita' za04 me matA cha / zanA 10thI yabharane / 5 prakAranI vyathA te na poMcI eTaluM ja nahIM paNa anala tulya vajI tene vALa paNa vake na karI zakayuM. zramaNa bhagavAna mahAvIranI kRpAthI ja te bacI gaye. have te mahAvIra prasunA zinAvAne potAnA viyA2 548 42 cha 'taM gacchAmo devaajillA ityAdi" to he devAnupriye ! cAlo ApaNe sau mahAvIra bhagavAna pAse 44. tebhane vA nbh24||2 4rAme, 'jAva pajjuvAsAmo' bhane tebhanI yupAsanA zame. mI yAvat (jAva) 56 mAyuche te dvaa2| pUti vinayAhiTa guthe| apue 4aa cha. 'ttikaTTa' mevo viyA2 4Ine te yama2 'causaTTIe sAmAH NiyasAhasmIhi, tanA yausa sAmAni vo tathA 'jAva saciDDhIe' trAyazcizake, lokapAla, paTTarANIo, sa, senApati, AtmarakSaka devI ane bIjA paNa ghaNu devone sAthe laIne-tenI samasta vibhUti sahita, bhagavAna mahAvIranAM darzana 42vA bhATe nIvh. 'jeNeva asogavarapAyave' mane nyA zreSTha azAvRkSa tu, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.3 u. 2012 camarasya kSamAprArthanAdinirUpaNam 507 sabiDDhIe' yAvat sarvaddharyA yuktaH, yAvat karaNAt trayastriMzatA trAyanizakaiH catubhilauMkapAlaiH pazcAgramahipIbhiH saptAnIkaiH saptAnIkAdhipatibhiH SaTpaJcAzatsahasrAdhikalakSadvayAtmarakSakadevaiH anyaizca paritaH' ityAdi saMgrAhyam , 'jAvajeNeva' yAvat yauva 'asogavarapAyave' azokavarapAdapaH, yAvatkaraNAta yasminneva pradeze jambUdvIpo dvIpaH, bhArataM varSam , suMsumArapura nagaram azokavanakhaNDam udyAnam 'iti saMgrAhyam , jeNeva mamaM aMtie' yatraiva mama antikam sAmIpyam tiNeva uvAgacchai' tatraiva upAgacchati upAgataH "uvAgacchittA' upAgatya 'mamaM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM' mAm trikRtvaH adakSiNa pradakSiNaM dakSiNAvartena pradakSiNaM kurvan 'jAva-namaMsittA evaM vayAsI' yAvat namasyitvA evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt-yAvatkaraNAt karoti ityArabhya vanditvA ityantaM saMgrAhyam jahAM para zreSTha uttama azoka vRkSa thA 'jAva jeNeva mamaM aMtie, aura jahAM para maiM thA 'teNeva uvAgacchaMti' vahIM para aayaa| yahAM para 'yAvat' zabda se 'trayastriMzatA trAyastriMzakaiH, catubhirlokapAlaiH, paJcAgramahiSobhiH, saptAnIkaH, saptAnIkAdhipatibhiH, SaTpaJcAzatsahasrAdhika lakSadvayAtmarakSakadevaiH anyazca parivRtaH' ityAdi pATha kA saMgraha huA hai| tathA 'jAva jeNeva' meM jo 'yAvat' pada AyA hai usase 'yasminneva pradeze, jaMbUdvIpo dvIpaH, bhArataM varSam , suMsumArapuraM nagarama , azokavanakhaNDama, udyAnam ' isa pATha kA saMgraha huA hai| ina yAvatpada saMgRhIta pAThoM kA artha pahile hI likhA jA cukA hai-ataH yahAM nahIM likhA / 'uvAgacchittA' vahAM Akarake 'mamaM tikkhutto' usane merI tInabAra 'AyAhiNapayAhiNaM' AdakSiNapradakSiNApUrvaka vandanA kI 'jAva namaMsittA evaM vayAsI' yAvat namaskAra kara vaha phira isa prakAra se kahane lagA- yahAM 'yAvat' pada se 'karoti' isase lagAkara 'jAva jeNeva mamaM aMtie' kyA hu (maDAvIra prabhu) me| to, 'teNeva uvAgacchaMti' tyAM mA0ye. 'jAva jeNeva' 56mAre jAva' 54 mA cha tenA dvArA ('yasminneva pradeze, jaMbUdvIpo dvIpaH, bhArataM varNam, muMsumArapura nagaram, azokavanakhaNDamudhAnam') pAne aDa 42vI. 2mA suutrpaatthne| ma mA mApI gayo cha. ('uvAgacchittA') tyA bhAvAne ' mamaM tikkhutto' vA2 'AyAhiNapayAdiNaM' prakSiA 4 tethe bhane / 4rI jAva namaMsittA evaM vayAsI' ! nbh24|2 4zana ta bhane 2 // pramANe 4yu, malA 'jAva' 54thA ('karoti')thA sadhana 'vanditvA' zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 bhagavatIsUtre evaM khalu bhadanta ! uparyuktarItyA 'mae' mayA 'tubbhaM nIsAe' tava nizrayA 'sakke deviMde devarAyA' zakro devendraH, devarAjaH 'sayameva' svayameva acAsAie' atyAzAtitaH apamAnitaH 'jAva-taM bhadraM NaM bhavatu' yAvat-tabhadraM maGgalaM zubhaM khalu bhavatu 'devANuppiyANaM' devAnupiyANAm bhavatAm , yAvatkaraNAt 'tatastena parikupitena satA mama vadhAya vajra niHsRSTam' iti saMgrAhyam , yatohi 'jassa' yeSAM bhavatAM bhagavatAm 'pabhAveNaM' prabhAveNa 'mhi' asmi aham 'akiTTe akliSTaH klezarahitaH 'jAva-viharAmi' sthito'smi, yAvatkaraNAt avyathitaH, aparitApitaH, iha AgataH, iha samavasRtaH, iha saMprAptaH, ihaiva adya yAvadupa'vanditvA' taka kA pATha grahaNa kiyA gayA hai| 'evaM khalu bhaMte ! sayameva mae tumbhaM nIsAe' he bhadanta ! maiMne akele hI ApakA sahArA lekarake 'deviMde devarAyA sakke accAsAie' devendra devarAja zakra ko usakI zobhA se paribhraSTa karanA cAhA arthAt ApakA sahArA lekara maiM zakra ko apamAnita karane ke liye usake sthAna para gayA aura vahA~ icchAnusAra jaisA mana meM AyA vaisA durvyavahAra usake pratikiyA 'jAva-taM bhaI NaM bhavatu' yAvat kalyANa ho 'devANuppiyANaM' Apa devANupriya kaa| yahAM isa 'jAva' pada se 'tatastena parikupitena satA mama vadhAya vajraM nisRSTam ' isa pUrvokta pATha kA grahaNa kiyA gayA hai / 'jassa pabhAveNaM' jisa Apake prabhAva se maiM 'akiTTe jAva viharAmi' akliSTa-klezarahita banakara yAvat vicara rahA huuN| yahA~ 'yAvat' isa zabda se 'avyathitaH, aparitApitaH, iha AgataH, iha samavasRtaH, iha saMprAptaH, ihaiva adya yAvadupasaMpadya' isa pUrvalikhita ptn| 58 5795 42||ye! che. 'evaM khalu bhaMte ! sayameva mae tubhaM nIsAe' 3 mahanta ! Apane Azraya vana meM sAme 'devide devarAyA sakke acAsAie' devendra 312 / 04 zane apamAnita 42vAnI viyA2 4. alswi dhana meM tene pratye mArI IcchAnusAra durvartana batAvyuM. tethI atizaya ke pAyamAna thayelA zanne bhaa2| 15 42vAne bhATa 100 ch| yu. 'jAva taM bhadda NaM bhavatu devANuppiyANaM' 5] mA5 hevAnupriyarnu 48yA thApA, 3 'jassa pabhAveNaM' senA prabhAvathI hu~ ' akiTe jAba viharAmi' ASE-42 2hita, bhavyathita ane a52tApita 2DIna kSema zatAthA bhAre sthAna paach| 32 ||4yo chu. mI 'jAva' 54thI 'avyathitaH, aparitApitaH, iha AgataH, ihasamavamRtaH, iha saMprAptaH, ihaiva adya yAvadapasaMpadya' mA pUrveti pAnA samAveza 42||ye cha. yA pAnI artha pAnA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prameyacandrikA TIkA za.3u.2 ma.12 camarasya kSamAprArthanAdi nirUpaNam 509 saMpadya' iti saMgrAhyam , camaraH kSamA yAcate 'taM khAmemi NaM' tat tasmAt tvayA vanabhayAd rakSitatvAdetoH kSamayAmi khalu kSamA prArthaye 'devANuppiyA!' bho devAnupriyAH' 'jAva-uttarapurasthima' yAvat-uttarapaurastyam 'disImAgaM' digbhAgam uttarapUrvadigantarAlam IzANakoNam 'avakkamaI' apakrAmati nirgataH 'avakkamittA' apakramya yAvatkaraNAt-kSamantAM mAM devAnupriyAH kSamitumarhanti devAnupiyAH' naivabhUyaH evaM kariSyAmi iti kRtvA mAM vandate, namasyati, vanditvA, namasyitvA' iti saMgrAhyam / 'jAva battIsaiviha' yAvata-dvAtriMzadavidham 'naTTavihi' nATayavidhim 'uvadaMsei' upadarzayati, yAvatkaraNAt divyaM maNDapaM vikurvitavAn, tanmadhye maNipIThikAm , tatraca siMhAsanam , tatazca tasya dakSiNAd bhujAd pAThakA saMgraha huA hai / aba camara kSamAyAcanA ke nimitta prabhu se kahatA hai ki 'taM khAmemi NaM' he bhadanta / vajra ke bhaya se maiM Apake prabhAva se rakSita huA hUM-ataH maiM Apase kSamA mAMgatA hUM-devANuppiyA he devAnupriya ! Apa mujhe kSamA pradAna kreN| isa prakAra kSamAyAcanA kara vaha 'jAva uttarapurasthimaM disIbhAgaM avakkamaI' yAvat uttarapaurastya uttara aura pUrvadizA ke antarAlavartI IzAnakoNa meM gayA 'avakamittA' vahAM jAkara ke 'jAva battIsaivihaM' usane yAvat battIsa prakAra kI 'naTTavihiM uvadaMsei' nATyavidhikA pradarzana kiyA / 'jAva uttarapurathima' ke sAtha jo yaha 'yAvat' zabda AyA hai-usase 'kSamatAM mAM devAnupriyAH ! kSamitumarhanti devAnupriyAH ! naiva bhUyaH evaM kariSyAmi iti kRtvA mAM vandate, namasyati, vanditvA' namasyitvA isa pUrvoktapATha kA saMgraha huA hai| tathA 'jAvabattIsaivihaM meM jo yaha 'yAvata' zabda AyA hai usase 'divyamaMDapaM vikurvitavAn-tanmadhye maNipIThikA, sUtramA mApI DIdhA cha. 'taM khAmemi NaM he mahanta ! mApanA pramAthI 105. nayathA hu~ bhuta ththe| chu. mA 14 bhA3 2kSa ayuM che. he 'devANuppiyA' devAnupriya! huM ApanI kSamA mAguM chuM. Apa mane kSamA Ape. A pramANe kSamA yAcanA karIne te 'jAva uttarapurasthimaM disIbhArga avakkamai ' zAnamA gayo. 'avakkamittA' tyAMne 'jAva vattIsaiviha' te matrIsa prAranA 'navihi ucadaMseDa' nATaya prayogA matAvyA. 'jAva uttarapurasthimaM sAtha 'jAva' 56 mAyucha tenA dvArA 'kSamatAM mAM devAnupriyAH ! kSamitumarhanti devAnupriyAH / naitra bhUyaH evaM kariSyAmi iti kRtvA mAM vandate, namasyati, vanditvA, namasyitvA' mA pUrvAta sUtrA6 e rAyo cha-tathA 'divyamaMDapaM vikurvitavAn-tanmadhye maNipIThikA, tatra zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510 bhagavatI sUtre aSTottaraM zatam devakumArANAm' vAmAcca devakumArINAM nirgacchatisma, tato vividhAtodyavararavagItadhvaniraJjitajanamAnasam' iti saMgrAhyam 'uvadaMsittA' upadarzya 'jAmeva disiM' yAmeva dizamAzritya 'pAunbhUe' prAdurbhUtaH 'tAmeva disiM' tAmeva dizam 'paDigae' pratigataH, ante bhagavAn gautamamprati camarasya divyadevaddharyAdikamupasaMharannAha - ' evaM khalu goyamA ' ityAdi, he gautama ' evaM khalu uparyuktarItyA 'camareNaM asuriMdeNaM asuraraNNA' camareNa asurendreNa asurarAjena sA pUrvoktA 'divvA deviDDhI' divyA apUrvA devarddhiH 'jAba-laddhApanA yAvat labdhA, prAptA 'abhisamaNNAgayA' abhisamanvAgatA 'ThII sAgarovamaM' sthitiH sAgaropamam ' mahAvidehe vAse', mahAvidehe varSe kSetre sijjhahii, tatra ca siMhAsanaM, tatazca tasya dakSiNAt bhujAta aSTottarazataM devakumArANAm, vAmAcca devakumArINaM nirgacchatisma, tato vividhAtodyavararavagItadhvaniraJjitamAnasam ' isa pAThakA saMgraha kiyA gayA hai / isa prakAra se vaha nATyavidhi pradarzita karake 'jAmeva disiM pAubhUe, tAmeva disiM paDigae' jisa dizA se prakaTa huA thA - usI dizA kI ora calA gayA, aba anta meM bhagavAna gautama se camarakI divya devaddhi AdikA upasaMhAra karate hue kahate haiM 'evaM khalu gomA !" ityAdi - he gautama isa pUrvokta rIti se 'camareNa asu riMdeNaM asuraraNNA' asurendra asurarAjacamarane 'sA divvA deviDDhI jAba laddhA pattA abhisamaNNAgayA' vaha pUrvokta- divya- apUrva, devarddhi yAvat labdha kI, prApta kI aura use apane upayoga meM lI / 'ThiI sAgarovamaM' isa camarakI sthiti eka 1 sAgaropama pramANa hai / ca siMhAsanaM, tatazca tasya dakSiNAt bhujAt aSTottarazataM devakumArANAm, vAmAcca devakumArINAM nirgacchati sma, tato vividhAtodyavararavagItadhvaniraJjitamAnasam ' " A sUtrapAThanA artha pahelAM AvI gayA che A prakAranA nATyaprayeAge tAvIne 'jAmeva disiM pAunbhUe, tAmeva disiM paDigae' te ? hizAsAMthI auTa thayA hatA eja dizAmAM cAlyA gayA. have camarendranI divya devagni AdinA upasNddaar 42tA mahAvIra prabhu gautamasvAbhIne uDe che 3 ' evaM khalu goyamA ! he gautama ! u52 uDDI te rIte 'camareNaM asuriMdeNaM asuraraNNA' asurendra asurarAyA " bhare 'sA divvA deviDDhI jAva laddhA pattA abhisamaNNAgayA' te hivya apUrva hevaddhi yahi bhejavI che, Apta urI che, bhane upaleogya varI che. 'ThiI sAgarovamaM' tyAM tenI sthiti - (AyuSya ) me sAgarezeyamanuM che. tyAMthI yavAne te 'mahAvidehe vAse zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3u.2sU.12asurakumAraUrdhvagamanasvarUpanirUpaNam 511 setsyati, siddho bhaviSyati 'jAva-aMta kAhii' yAvat-antaM kariSyati, yAvatkaraNAt-buddhamuktAdisaMgrAhyam / taduktam-bujhihii, muJcihii, nivvAhii, savvadukhANamaMtaM karihii / // mU0 12 // asurakumArANAM saudharmakalpaparyantolalokotpannaprayojanavaktavyatAmAha mUlam-'kiM pattiyaM NaM bhaMte ! asurakumArA devA uDDhaM uppayaMti, jAva sohammo kappo ? goyamA! tesiNaM devANaM ahaNovavannagANaM vA carimabhavatthANaM vA imeyArUve ajjhathie, jAva-samuppajai aho ! NaM amhe hiM divA deviDaDhI jAvaladdhA, pattA abhisamaNNAgayA, jArisiyANaM amhe hiM divA deviDDI laddhA, pattA jAva- abhisamaNNAgayA, tArisiyANaM sakkeNaM devideNaM, devaraNNA divA deviDUDhI, jAva-abhisamaNNA gayA, jArisiyANaM sakkaNaM devideNaM, devarapaNA jAva-abhisamanAgayA, tArisiyANaM amhehiM vi jAva-abhisamannAgayA, taM gacchAmo NaM sakkassa deviMdassa, devaraNNo aMtiaM pAubbhavAmo, pAsAmo tAva sakkassa deviMdassa, devaraNNo divaM deviDhiM jAva-abhisamannAgayaM, pAsau tAva amhe vi sake devide, 'mahAvidehe vAse sijjhihii jAva aMtaM kAhiha' yaha mahAvidehakSetra se mukta hogA yAvat zarIrakA tyAga karegA yahAM 'yAvat' zabdase 'bujjhihii, mucihii, nivvAhii, savvadukkhANamaMtaM karihii' ina padoMkA grahaNa kiyA gayA hai // sU0 12 // sijjhihii jAva aMtaM kAhii' te bhaviDa kSetramA manuSya paryAya utpanna tharI bhane siddha 56 pAbharI mahI jAva' 54thI nIyanI sUtra54 aDa] 4rAyo cha banjhihiDa mucihii,parinivAhii, samvadukkhANamaMtaM karihii' 22se maDAviDa kSetramA sanma laIne te buddha thaze, mukata thaze, samasta karmone kSaya karaze, ane samasta dukhethI mukata thaIne mekSa pAmaze. che sU 12 che zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512 bhagavatIsUtre devarAyA divaM devaDhei jAva-abhisamannAgayaM, taM jANAmo tAva sakassa deviMdassa, devaraNoM divaM deviDiDhaM jAva-abhisamannAgayaM, jANautAva amhe vi sakke deviMde devarAyA divaM deviDDhei jAva-abhisamannAgayaM, evaM khalu goyamA ! asurakumArA devA uDDhe uppayaMti; jAva-sohammo kappo, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ti // sU0 13 // camaro sammatto // chAyA-kiM pratyayaM khalu bhadanta ! asurakumArAH devAH Urdhvam utpatanti, yAvat-saudharmaH kalpaH? gautama ! teSAM devAnAm adhunotpannAnAM vA caramabhavasthAnAM vA ayametadrUpaH AdhyAtmikaH, yAvat samutpadyate-aho / asmAbhiH-divyA devarddhiHyAvat-labdhA, prAptA, abhisamanvAgatA, yAdRzikA asmAbhiH-divyA 'kiM pattiyaM NaM bhaMte' ityAdi / sUtrArtha-(kiM pattiyaM NaM bhaMte ! asurakumArA devA uDU uppayaMtijAva sohammo kappo) he bhadaMta ! asurakumAradeva UMce yAvatsaudharmakalpa taka kisa kAraNa se jAte haiM ? (goyamA) he gautama ! (tesi NaM devANaM ahuNovavanagANaM vA carimabhavatthANaM vA imeyAkhve ajjhathie jAva samuppajai) jo deva vahAM navIna utpanna hote haiM, athavA jo mRtyu ke sanmukha AjAte haiM, una devoM ke aisA vaha AdhyAtmika yAvat saMkalpa utpanna hotA hai ki (aho NaM amheM hiM devA devI jAva laddhA, pattA, abhisamaNNAgayA) aho ! hamane divya devaddhi yAvat labdha kI hai evaM abhisamanyAgata kI hai-usa para hamane apanA 'ki pattiyaM NaM bhaMte, tyAta sUtrAtha-(kiM pattiyaM NaM bhaMte ! asurakumArAdevA uDDhaM uppayaMti jAva sohammo kappo ?) he mahanta ! masu2bhA2 vo 2 // 42 ye saudharma pos paryanta va cha ? (gAyamA !) 3 gautama ! ( tesi NaM devANaM ahuNovavanagANaM vA carimabhavatthANaM vA imeyArUve ajjhatthie jAva samuppajjai) tyAMnA devo utpanna thAya che, athavA je devonuM mRtyu najIka AvI pahoMce che, evA devone mA rano mAdhyAtbhi sa465 utpanna thAya che (aho NaM amheM hi devA deviDI jAva laddhA, pattA, abhisamaNNAgayA) ma ! ame divya paddhi bhagavA zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikATIkA za.3. u.2 sU013 asurakumAraUrdhvagamanasvarUpanirUpaNam 113 devarSiH yAvat-abhisamanvAgatA, tAdRzikA zakrega devendreNa, devarAjena divyA devaddhiH yAvat abhisamanvAgatA yAdRzikA zakreNa devendreNa, devarAjena yAvatabhisamanvAgatA, tAdRzikA asmAbhirapi yAvat-abhisamanvAgatA, tadgacchAmaH zakrasya devendrasya devarAjasya antikaM prAdurbhavAmaH pazyAmastAvat zakrasya devendrasya devarAjastha divyAM devarddhi yAvat-abhisamanvAgatAm, pazyatu tAvat-asmA pUrNa prabhutva sthApita kiyA hai (jArisiyANaM amhehiM divyA deviTI laddhA, pattA, jAva abhisamaNNAgayA) to jaisI hamane divya devaddhi labdha kI hai, prAptakI hai yAvat abhisamanvAgatakI hai (tarisiyANaM sakke NaM deviMdeNaM devaraNNA divyA deviiDhI jAva abhisamaNNAgayA) vaisI hI divya devadhi devendra devarAja zakrane bhI labdha kI hai, prApta kI hai-abhisamanvAgata kI hai tathA (jArisiyANaM sakkeNaM devideNaM devaraNNA jAva abhisamaNNAgayA, tArisiyANaM amhehi vi jAva abhisamannAgayA) jaisI devendra devarAja zakrane divya devarddhi yAvat abhi samanvAgata kI hai-vaisI hI vaha divya devaddhi hamane bhI yAvat abhisamanvAgatakI hai| (taM gacchAmo NaM sakkassa deviMdassa devaraNo aMtiyaM pAunbhavAmo) to caleM usa devendra devarAja zakra ke pAsa pragaTa hoveM aura (pAsAmo tAva sakkassa deviMdassa devaraNNo divvaM deviDUiDhaM jAva abhisamaNNAgaya) usa devendra devarAjakI yAvat abhisamanvAgata divya devaddhi ko dekhe / (pAsau tAva amhe vi sakke che, prApta karI che ane abhisamanvAgata karI che. eTale ke sArI rIte prApta thayela tenA para pUrNa prabhutva prApta karyuM che. (jArisiyANaM amhehi divvA deviDaDhI laddhA, pattA, jAva abhisamaNNAgayA) jevI divya devaddhi ame meLavI che. prApta karI che, abhimAnvAgata karI che, (tArisiyANaM sakkeNaM devideNaM devaraNNA divyA deviDDhI jAva abhisamaNNAgayA) evI ja divyadevaddhi devendra devarAja zake paNa meLavI che. prApta karI che ane abhi samanvAgata 4rI che svAdhIna 42 // cha tathA (jArisiyANaM sakkeNaM devideNaM devaraNNA jAva abhisamaNNA gayA, tArisiyANaM amhe hi vi jAva abhisamaNNAgayA) vI hivya devaddhi devendra devarAja zake prApta karI che ane abhisamanvAgata Adhina karI che evI ja hivya paddhimabhe 54 prArata 4 cha bhane mAmasamanvAgata rI cha. (taM gacchAmo NaM sakassa deviMdassa devaraNNo aMtiyaM pAubbhavAmo ) to yAsI, te hevendra deva zanI pAse 2 tha4. mane (pAsAmo tAva sakkassa deviMdassa devaraNNo divvaM deviDhI jAva abhisamaNNAgayaM ) hevendra deva2074 22 hivya vaddhi bhejavI cha, prAsa 41 cha bhane lAgya rIche te divya vaddhinale. (pAsau tAva amhe zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImUtrane kamapi zakro devendraH devarAjo divyAM devardvim yAvat-abhisamanvAgatAm , tadjAnImastAvat zakrasya devendrasya devarAjasya divyAM devaddhiM yAvat-abhisamanvAgatAm jAnAtu tAvat-asmAkamapi zakro devendraH, devarAjo divyAM devarddhi yAvat abhisamanvAgatAm , evaM khalu gautama ? asurakumArAH devAH Urdhvam utpatanti, yAvat-saudharma kalpaH, tadevaM bhagavan ! tadevaM bhagavan iti, ||muu013|| camaraH samAptaH // deviMde devarAyA divvaM deviDhei jAva abhisamaNNAgaya) tathA vaha devendra devarAja yAvat abhisamanvAgata hamArI divya devarddhiko dekhe / taM jANAmo tAva sakassa deviMdassa devaraNNo divvaM devar3i jAva abhisamaNNAgayaM) tathA devendra devarAja zakra kI divya devarddhiko ki jise usane yAvat abhisamanvAgata kI hai hama jAne tathA (jANau tAva amhe vi sake deviMde devarAyA divvaM deviDUiDhaM jAva abhisamannAgayaM) vaha devendra devarAja zaka bhI hamArI yAvat abhisamanvAgata divyadevarddhiko jAne (evaM khalu goyamA ! asurakumArA devA uDUr3ha uppayaMti jAva sohammo kappo) he gautama ! isa kAraNa ko lekara asurakumArA devA uDUr3ha uppayaMti jAva sohammo kappo) he gautama ! isa kAraNa ko lekara asurakumAra deva yAvat saudharmasvargataka U~ce jAte haiM ! (sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti) he bhadanta ! jaisA Apane pratipAdita kiyA hai vaha sarvathA satya hai-sarvathA satya hai| (camaro sammatto) camarasaMbaMdhI vRttAnta samApta huA // _ vi sakke deviMde devarAyA divyaM devihiM jAva abhisamaNNAgayaM ) mane devendra hava24 24 me pAsa 42vI hivya vaddhina nave. (taM jANAmo tAva sakkassa deviMdassa devaraNNo divvaM deviDriM jAva abhisamaNNAgayaM) tathA devendra dev2|04 3 prAta 42vI dilya vaddhine pApaNe onlime mane (jANau tAva amhe vi sakke deviMde devarAyA divyaM deviDilaM jAva abhisamaNNAgayaM) hevendra 312 / 24 : paY mApa prAsa 438 (605 paddhine and. (evaM khalu goyamA ! asurakumArA devA uDDhaM uppayaMti jAva sohammo kappo) 3 gautama ! te // 2 asumAra vo soyama 465 sudhA aye gaya che. (sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte tti) 3 mahanta ! mApanI vAta taddana sAcI che, temAM zaMkAne koI sthAna nathI. ema kahIne vaMdaNA namaskAra 4zana gautama svAmI tabhanI abhyAsa asI gayA. ( camaro sammatto) yabhannu vRttAMta samApta thayuM. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.2 sU.13 asurakumAraUrdhvagamanasvarUpanirUpaNam 515 TIkA-pUrvam asurakumAradevAnAM pUrvabhavapratyayikavairAnubandhasya saudharmakalpaparyantagamanahetutvaM pratipAditam, adhunA tatraiva hetvantaramabhidhAtuM prastauti'kiM pattiyaM NaM bhaMte !' ityAdi / he bhagavan ! kiM pratyayaM khalu kA pratyayaH kAraNaM yatra tat kiM pratyayamityarthaH he bhadanta ! kiMkAraNam asurakumArA devAH 'uDDhaM uppayaMti' urdhvam utpatanti ? gacchanti 'jAva-sohammo kappo' yAvat saudharma kalpaH? asurakumArANAM saudharmakalpaparyantagamane ko hetuH ? yAvatpadena vAnavyantarajyotiSikAdisaMgrAhyam / bhagavAnAha-' goyamA ! tesiNaM ityAdi / he gautama ! teSAM khalu asurakumArANAm 'devANaM' devAnAm 'ahuNovavanagANaM vA' adhunotpannAnAM vA tatkAlotpannAnAm 'caramabhavatthANaM vA carama____TIkArtha-yaha bAta pahile prakaTa kI jA cukI hai ki asurakumAra deva saudharmakalpa taka jo jAte haiM usa jAne meM kAraNa pUrvabhava pratyayika vairAnubaMdha hai| aba vahAM taka unake jAne meM dUsarA bhI kAraNa prakaTa kiyA jAtA hai-isI dvitIya kAraNa ko jAnane ke liye gautama svAmI mahAvIra prabhu se prazna karate haiM ki-'asurakumArA devA uDDhe uppayaMti' asurakumAra deva U~ce jAte haiM-aura 'jAva sohammo kappo' yAvat vahAMtaka jAte haiM ki jahAM jaka saudharmadevaloka hai aisA Apa kahate haiM to isa para ma "bhaMte' he bhadanta ! Apase yaha jAnanA cAhatA hUM ki 'kiM pattiyaM NaM' usa meM kAraNa kyA hai ? yahAM yAvat padase vAnavyantara jyotiSka AdikoMkA grahaNa huA hai| isa praznakA samAdhAna karate hue prabhu gautama se kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'ahuNovavanagANaM tesiM carimabhavatthANaM vA tesiM' tatkAla utpanna hue TIkAtha--asurakumAra devo saudharmakA paryanta UMce jAya che. tyAM temanA gamananuM eka kAraNa pUrvabhavane vairAnubaMdha che, e vAta pahelAM AvI gaI che. A sUtramAM tyAM temanA gamananuM bIjuM paNa eka kAraNa batAvavAmAM Ave che. gautama svAmI bhaDAvA2 prabhune pUche the 3 'asurakumArA devA uDUDhaM uppayaMti jAva sohammo kappo' mahanta ! asuramA2 hevo ye saudharma va sudhI jaya cha, me // 5 4. chau, to 3 mahanta ! 'ki pattiyaM NaM' to tyAM // 26 naya cha ? mahI 'jAva' (yAvata) 54thI pAna0yanta2 mane nyAti 4 mA vA pahue 42||yaa che. bhaDAvIra prabhu gautama svAmIna. 2 pramANe 415 mAghe cha 'goyamA ! gItama! 'ahuNovavanagANaM tesiM carimabhavatthANaM vA tesiM' tara utpanna pye (nA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ bhagavatIsUtre bhavasthAnAM vA caramabhave tiSThanti ye teSAM bhavacaramabhAgasthAnAM cyavanakAle sthitAnAmityarthaH 'imeyArUve' ayam etadrUpaH agre'dhunaiva vakSyamANasvarUpaH 'ajjhasthie' AdhyAtmikaH AtmagataH 'jAvasamujjappai yAvat samutpadyate, yAvat karaNAt cintitaH, prArthitaH, kalpitaH manogataH, saMkalpa iti saMgrAhyam , saMkalpasvarUpamAha-'aho ? NaM amhe hi ityAdi / aho ? Azcarya khalu asmA bhiH asurakumAraiH 'divvAdeviDI' divyA devaddhiH apUrvadevasamRddhiH 'jAva-laddhA, pattA' yAvat-labdhA, prAptA 'abhisamannAgatA sarvaprakAreNAbhogaparibhogaviSayIkRtA, yAvatkaraNAt 'divyA devadyutiH divyo devAnubhAvaH iti saMgrAhyam 'jAri asurakumAra devoM ke athavA cyavanasamaya meM sthita hue mRtyu ke sannikaTa Aye hue-'devANaM' devoMke 'imeyArUve' isa prakAra kA yaha 'ajjhithie jAva samuppajjai' Atmagata yAvat yaha vicAra utpanna hotA hai-yahA~ yAvatpadase 'cintita, prArthita, kalpita, manogata saMkalpa' ina padoMkA grahaNa huA hai, isase unadevoMko aisA Atmagata, prArthita, kalpita, manogata saMkalpa utpanna hotA hai-aisA yahAM artha karanA cAhiye / kaisA vaha saMkalpa vicAra-utpanna hotA hai ? to isake liye sUtrakAra kahate haiM ki-'aho ! NaM amhe hiM' ityAdi, aisA vicAra utpanna hotA hai ve vicAra karate haiM ki aho bar3A Azcarya hai ki 'amhe hi hama-asurakumAroM ne 'divyA' apUrva 'deviDUiDhaM' devasamRddhi 'jAva' yAvat divya devadyuti, divyadevaprabhAva 'laddhA' labdha kiyA hai 'pattA' prApta kiyA hai 'abhisamannAgayA' sarva prakAra se Abhogaparibhoga meM use lagA rakkhA hai 'yAvat' zabda se hI yahAM 'divyA devadyuti, divyo devAnubhAvaH' ina padokA saMgraha kiyA gayA hai / 'jArisiyANaM' jaisI utpanna thayelA) asurakumAra devone athavA jenuM devabhavanuM Ayu pUruM thavA AvyuM hoya sevA vone-tyAMthA 20vana vaan| samaya na74 mAvI pAMcyA DAya mevA 'devANaM' vAne 'imeyArUve' mA praa2ne| "ajjhathie jAva samuppajjaI' mAyAtmi, yiFtata, prArthita, ti, manogata 485 utpanna thAya che 3 'aho ! NaM amhe hi ityAhi mADI ! mAre mAzcarthanI pAta chaThe same 'divyA deviDaDhI' hivya (mapUrva) devasamRddhi, divya vadhuti, divya prabhAva 'laddhA' bhejacyo cha, 'pattA' prAta 4 che, 'abhisamaNNAgayA' bhane tenA 52 prabhutva bhejacyucha-tanA apanA 432 chI.me. mahI 'jAva' 54thI 'divyA devadyutiH, divyo devAnubhAvaH' mA pani samAveza karavAmAM AvyuM che. zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TI. za.3.u.2sU.13 asurakumAraUrdhvagamanasvarUpanirUpaNam 517 siyANaM' yAzikA khalu 'amheDiM' asmAbhiH, 'divyA deviDDhI' divyA devarddhiH divyA devAcitA vimAnaparivArAdirUpA 'jAva-abhisamannAgayA' yAvat abhisamanvAgatA, sarvaprakAreNa bhogaparibhogaviSayIkRtA, yAvatkaraNAt divyA devadyutiH, divyaM balam divyaM saukhyam divyo devAnubhAgaH labdhaH mAptaH, tatra divyA devadyutiH-divyakAnti divyaAbharaNadivyavimAnAdirUpA, divyaM-balam apUrvazaktirUpam divyaM saukhyam-viziSTasukham divyo devAnubhAgaH viziSTaprabhAvaH labdhAH-upArjitAH prAptAH svAdhinI kRtAH 'jArisiyANaM' yAzikA khalu 'amhehiM' asmAbhiH 'divyA deviDDhI jAva-abhisamannAgayA' divyA devaddhiH yAvat abhisamanvAgatA 'tArisiyANaM' tAdRzikA khalu 'sakkeNaM devideNaM devahamane 'divvA deviDUiDha' divya-devocita-vimAna parivAra AdirUpa devasamRddhi 'jAva' 'yAvat 'abhisamannAgayA' sarva prakArase bhogaparibhoga meM lagA rakhI haiM, isI prakAra se hamane divyaM balam divyaM sokhyam, divyo devAnubhAgaH labdhaHprAptaH' apUrvazaktirUpa divyabala, divyasaukhya-viziSTa sukha, divya devAnubhAgarUpa viziSTaprabhAva ye saba labdha-upArjita kiye haiM, prApta kiye haiM-apane AdhIna kiye haiM-usasaba padoM kA yahAM 'yAvat ' zabda se hI saMgraha huA hai / to 'jArisiyANaM' jaisI 'amhehiM hamane 'divyA deviDDhi jAva abhisamannAgayA' yaha divya devardiyAvat-abhisamanvAgata kI hai, 'tArisiyANaM' vaisI hI 'sakke Na devideNaM devaramA' devendra devarAja zakrane bhI vaha 'divvA deviDhi jAva abhisamannAgayA 'divya devaddhi yAvat abhisamanvAgata kI hai / yAvatpada se yahAM para bhI vahI pUrvokta artha gRhIta huA hai| _ 'jArisiyANaM divyA deviDUDhI jAva abhisamaNNAgayA re 52nI vimAna parivAra Adipa divya devasamRddhi, divya baLa, divya sukha ane divya devaprabhAva ame meLavela che, prApta karela che ane abhisamanvAgata karela che-teinA para saMpUrNa svAmItva mogakI 2 / chI.. tene amAre adhIna 428 cha]. 'tArisiyANaM' me prA2nI 'sakkeNaM deviMdeNaM devaraNNA divyA deviDDhI jAva abhisamaNNAgayA' hivya devaddhi Adi devendra devarAja zake paNa prApta karela che ane pitAne adhIna banAvela che. mahI yAvat' 54thA pUti sUtrapA aDa 42||ye! che 'jArisiyANaM sakkeNaM deviMdeNaM devaraNNA jAva abhisamaNNAgayA' bhane vA divya siddhi mA U3 yAvat tene adhIna 420 cha, 'tArisiyANaM amhe hi vi jAva abhisamaMNNAgayA' zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 bhagavatIsUtre raNNA' zakreNa devendreNa devarAjena 'divvA devihaTThIM jAva abhisamannAgayA' divyA devarddhiH yAta abhisamanvAgatA 'jArisiyANaM' yAdRzikA khalu 'sakkeNaM detriMdeNaM devaraNNA' zakreNa devendreNa' devarAjena 'jAva abhisamabhAgayA' yAvat-abhisamanvAgatA, yAvatpadasyokto'rthaH saMgrAhyaH, 'tArisiANaM' tAdRzikA khalu 'amhe vi' asmAbhirapi 'jAva abhisamabhAgayA' yAvat - abhisamanvAgatA, taM gacchAmo NaM' tadgacchAmaH khalu vayam 'sakkssa deviMdassa devaraNNo' zakrasya devendrasya devarAjasya 'aMtio' antikam ' pAunbhavAmo' prAdurbhavAmaH upasthitA bhavAmaH gacchAma ityarthaH, 'pAsAmo tAva' pazyAmastAvat 'sakasa deviMdassa devaraNNo' zakrasya devendrasya devarAjasya 'divvaM deviDi' divyAM devarddhim 'jAba - abhisabhAga' yAvat - abhisamanvAgatAm sarvathA Abhoga paribhogaviSayIkRtAm, yAtra'tArisiyANa' vaisI ho 'amhe hi vi jAva abhisamannAgayA' hamane bhI yAvat abhisamanvAgata kI hai / 'taM' isaliye 'gacchAmo NaM' caleM 'ere deviMdassa devaraNNo' devendra devarAja zakra ke 'aMtio' pAsa 'pAunbhavAmo' upasthita hoveM aura upasthita hokara 'pAsAmo' dekhe 'deviMdassa devaraNo sakkassa' usa devendra devarAja zakra kI usa 'divvaM deviDriDaM' divva devarddhiko jo usane 'jAva' yAvat 'abhisamannAgayaM' apane bhogaparibhoga meM lagA rakhI hai / yahAM para bhI yAvat zabdakA pUrvokta artha grahaNa karalenA cAhiye / arthAt divya devadyuti, divya devAnubhAga labdha kiyA hai prApta kiyA hai' aisA artha yAvat padase yahAM grahaNa kiyA gayA hai aisA jAnanA cAhiye / aura vaha 'deviMde devarAyA sakke' devendra devarAja zakra bhI 'amhA vi' hamArI 'jAva abhimannAyaM divyAM deviDri' yAvat abhisamanvAgata divya devarddhi evI ja divya devasamRddhi Adi ame paNa cAvat amAre adhIna karela che. kahevAnuM tAtparya e che ke asarakumAra devone evA vicAra Ave che ke ame paNa zakrendranA jevI ja divya samRddhi, divyavruti, divya khaLa, divya sukha ane dvi devaprabhAva prApta ryA che. 'taM gacchAmo NaM sakassa deviMdassa devaraNNo aMtio pAunbhavAmo te cAle! ApaNe devendra devarAja zakranI pAse jaIe ane pAsAmo deviMdassa devaraNat area divvaM devaDhi jAva abhisamannAgayaM ' tebha prApta rekhI temanI te hivya devasamRddhi, devadhuti AhinAM darzana urIye. aDIM pazu 'yAtrat' pahathI yurvosta thaho thahue| uzayAM che. bhane ' deviMde devarAyA sakke ' hevendra devarA04 zaDe pazu 'amhA vi' Ayo 'jAva abhisamabhAgayaM devvAM deviDDhi pAsau tAva' Asa resa , 6 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za. 3 u.2 sU. 13 asurakumAraUrdhvagamanasvarUpanirUpaNam 519 cchabdena uparyuktAM divyAM devadyuti, divya devAnubhAgaM labdha prAptam' iti saMgrAhyam , 'pAsau tAva' pazyatu tAvat 'ahmAci' asmAkamapi asurakumArANAm 'sakke devide devarAyA' zakro devendraH, devarAjaH 'divaM daviDDhIM divyAM devaddhim 'jAvaabhisamannAgayaM' yAvat-abhisamanvAgatAm , yAvacchabdArtha uktaeva, 'taM jANAmo tAva' tadnAnImaH avagacchAma stAvat ' sakkassa deviMdassa devaraNo' zakrasya devendrasya devarAjasya 'divyAM deviDDI' divyAM devarddhim ' yAvat abhisamanvAgatAm, arthAt vayamapi zakrasya divya devaddharyAdiviSayakaM parijJAnaM karavAma. ___ atha ca zakro'pi asmAkam divya devaddharyAdi viSayakaM parijJAnaM karo tu ityabhiprAyeNaiva asurakumArANAm saudharmakalpaparyantopagamanaM bhavatItyAzayaH, tatprasaGge evAha-'jANau tAva' ityAdi / jAnAtu tAvat ' ahamo vi' asmAkamapi asurakumArANAm 'sakke deviMde devarAyA' zakro devendraH devarAjaH 'divvaM deviDDhI' divyAM devaddhim 'jAva-abhisamaNNAgayaM' yAvat-abhisamanvAgatAm / ante tAvat bhagavAn pUrvoktakAraNamupasaMharati-' evaM khalu goyamA !' he gautama ! evaM khalu pUrvoktakAraNeneva' asurakumArA devA 'uDUDhaM uppayaMti' ko 'pAsau tAva' dekhale, yahAM para bhI yAvat zabda se ukta artha hI gRhIta huA hai / vahAM jAkara hama 'sakassa deviMdassa devaraNNo' devendra devarAja zakrakI 'divvAM deviADha divya devarddhiko 'jANAmo tAva' jAne-aura zakra bhI hamArI divya devarddhiko jAneM 'isI abhiprAya se he gautama ! asurakumAroM kA saudharmakalpaparyanta gamana hotA hai aisA jAnanA cAhiye / isI prasaGgako lekara 'jANau tAva' ityAdi kahA gayA hai| antameM bhagavAna isa uparyukta kAraNa kA upasaMhAra karate hue gautama se kahate haiM ki 'evaM khalu goyamA' he gautama ! isa pUrvokta kAraNa se hI 'asurakumArA devA' asurakumAradeva 'uddddhNdivya devasamRddhi AdinAM darzana kare. A rIte eka bIjAnI devaddhi Adi jovAne tathA batAvavAne teo saudharma ka95 paryata jAya che. vaLI teo devendra devarAja zakanI divya devasamRddhi kevI che te jANavA mATe paNa tyAM jAya che, e vAta nIcenA sUtramA matApI che tyAMne mApaNe 'sakkassa deviMdassa devaraNNo hevendra 312 / 04 zanI 'divyAM devir3i jANAmo tAva' hivya paddhi mAhinA pazyiya 4Ime, bhane te pay tue hivya va mAhinA pazyiya 42. 'evaM khalu goyamA !' gautama ! 652 zavyA pramANenA // 2 'amurakumArA devA' asurazubhAra vA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 520 bhagavatIsatre Urdhvam utpatanti 'jAva-sohammo kappo' yAvat saudharmaH kalpaH 'saudharmakalpaparyantaM gacchatIti bhAvaH / yAvacchabdena vAnavyantarajyotiSikANAm saMgrahaH, paryavasAne gautamaH bhagavadvAkyaM pramANayannAha-'sevaM bhaMte' 'sevaM bhate ! tti'iti / tadevaM bhagavan ! tadevaM bhagavan ! iti, he bhagavan ! itizabdenAmaMtrya bhavatA yatpatipAditaM tat evaM-satyameva, camaro samatto' camaraH samApta: upacArAt camaravaktavyatA samAptA paripUrNA iti bhAvo'vaseyaH // mU0 13 // // tRtIyazatakasya dvitIyoddezakaH samAptaH // uppayaMti' urdhva meM 'jAva sohammo kappo' yAvat saudharmakalpataka jAte haiN| yahAM yAvat zabdase bAnavyantara aura jyotiSikoM kA grahaNa huA hai / anta meM gautama bhagavAna ke vAkya ko pramANa mAnakara kahate haiM ki 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti' he bhadanta ! isa prakAra sambodhita karake gautama ne 'Apane jo pratipAdita kiyA hai vaha satya hI hai satya hI hai aisA kahA! 'camarosamatto' camara samApta huaa| isakA tAtparya yaha hai camara ke saMbaMdha kI yaha vaktavyatA pUrNa huI ||suu013|| // isa prakAra tRtIya zatakakA yaha dvitIya uddezaka samApta huaa| uDUDhaM uppayaMti jAva sohammo kappo' sIdhama 465 sudhI ye gamana 42 che. sahI yAvata (jAva), pahathI vAnavya-ta2 mane yAtiSi vAna 5 Dara karavAmAM Avela che. A prakArano mahAvIra prabhune javAba sAMbhaLIne gautama svAmI temanAM vacanebhaa pAtAnI saMpUrNa zraddhA 548 42tA 4 cha 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! Ape je viSayanuM pratipAdana karyuM te yathArtha che. temAM zaMkAne kaI sthAna ja nathI. ApanI vAta taddana sAcI che. 'camaro samato' yamanu vRttAnta mAzate samApta thAya che. // sU. 13 // trIjA zatakano bIjo uddezaka samApta. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha tRtIyoddezakaH mArabhyate // tRtIyoddezakasya saMkSiptaviSayavivaraNam // rAjagRhanagare samavasRtaM prabhu maNDitaputranAmadheyaH SaSTho gaNadharo'nagAraH kriyAbhedasvarUpaM pRSTavAn, tato bhagavataH kriyAbhedaviSaye samavadhAnam / yathA kAyikI, AdhikaraNikI, pAdveSikI, pAritApinikI, prANAtipAtikI iti paJca kriyAprabhedAH, tato bhagavantaMpati prathamam anubhavaH pazcAt kama ? Ahosvit prathamaM karma pazcAdanubhavaH ? iti maNDitaputrasya praznaH, tataH prathamaM karma pazcAdanubhava iti tamprati bhagavataH samAdhAnam, tadanantaraM zramaNAnAM karma viSayakaH praznaH, zramaNAnAmapi pramAdayogAdinA karmabandhanasambhavapratipAdanam tRtIya uddezaka kA saMkSipta viSaya vivaraNa isa prakAra se hai rAjagRhanagara meM samavasRta hue prabhu se chaTe gaNadhara maNDitaputra anagAra kA kriyA aura kriyA ke bhedoMkA pUchanA, prabhukA isa viSaya meM unheM samAdhAna denA, tathA yaha kahanA ki-kAyikI, adhikaraNikI, prAdeSikI, pAritApanikI aura prANAtipAtikI ye pAMca kriyAe~ hotI haiM aura anuparata kAya kriyA AdirUpa se inake aura bhI bheda hote haiM / pahile anubhava hotA hai aura bAda meM karma hotA hai, yA pahile karma hotA hai bAda meM anubhava hotA hai ? isa maMDitaputra anagAra ke praznakA aisA samAdhAna hai ki pahile karma hotA hai aura bAda meM anubhava hotA hai / prabhu se zramaNoMkA karmaviSayaka prazna karanA aura prabhukA aisA uttararUpa samAdhAna denA ki zramaNoM ke bhI pramAda yoga Adi dvArA navIna karmoMkA baMdha hotA hai / trIjA zatakanA trIjA uddezakanuM saMkSipta vivaraNa. rAjagRha nagaramAM padhArelA mahAvIra prabhune chaThThA gaNadhara maMDitaputra aNagAra kiyA ane kriyAnA bheda viSe prazna kare che. prabhu samajAve che ke kiyAnA pAMca bheda che. (1) yizI (2) mAghiNI , (3) prAdeSikSI, (4) pAritApanijI ma. (5) praannaatipAtikI. ane anuparatakAya kiyA Adi tenA upabhede paDe che. prazna-pahelAM anubhava ane tyArabAda karma thAya che, ke pahelAM karma ane tyAra bAda anubhava thAya che? samAdhAna-pahelAM karma thAya che ane pachI anubhava thAya che. mahAvIra prabhune zramanA karma viSe prazna pUchavAmAM Avela che. ane tenA javAbarUpe mahAvIra prabhu kahe che ke zramaNe paNa pramAda, vega Adi dvArA navIna karmone baMdha kare che. pramattasaMyata, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 522 bhagavatIsUtre tataH pramattasaMyatApramattasaMyatAdi zramaNabheda nirUpaNapUrvakaM jIvAnAm ejanAditatadbhAvarUpeNa pariNamanavivecanam, tato jIvAnAm antakriyArUpamuktinirUpaNam, tadanantaram Arambha - saMrambha-samArambhAdinirUpaNapurassaraM jIvAnAM niSkriyatA pratipAdanam, tatra tRNapUlaka - vanhi, jalabindu - vandisaMtaptakaTAha - naukA- tacchi drANAM dRSTAntatrayANAmupapAdanam, tato'nagArANAM sAvadhAnatA nirUpaNapUrvakaM pramattatAyAH apramattatAyAtha sthiti kAlAvadhi nirUpaNam, vihAratha, tadanantaraM gautamasya lavaNasamudrasya pUrNimAdi tithivizeSeSu vRddhi -hAsakAraNa viSayakaH praznaH, bhagavatastatsamAdhAnapasa lokasthitimaryAdAdi pratipAdanapUrvakaM vihAraH / pramattasaMyata, apramattasaMyata Adi zramaNa bhedoMkA nirUpaNa, jIvoMkA ejana Adi tattad bhAvarUpa se pariNamana honA isakA nirUpaNa, jIvoMkI antakriyArUpa muktikA kathana, AraMbha, saMrambha, samArambha AdikA nirUpaNa, jIvoM kI niSkriyatA kA pratipAdana, tRNapulaka aura agni, jalabindu evaM agnisaMtaptakaTAha, naukA aura chidra, ina tIna dRSTAntoMkA pratipAdana, anagAroM kI sAvadhAnatA kA nirUpaNa karate hue pramattatA aura apramattatAkI kAlAvadhi kA nirUpaNa aura unake vihArakA nirUpaNa, lavaNa samudrakA pUrNimA Adi tithi vizeSoM meM jo vRddhi evaM hAsa hotA hai usakA kAraNa kyA hai ? aisA gautamakA prazna, isakA samAdhAna karate hue isI prasaGgameM lokakI sthiti evaM maryAdA AdikA pratipAdana karanA, pazcAt prabhukA vihAra honA / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ityAdi / apramattasayata Adi zramaNAnA bhedonuM nirUpaNa jIvAnuM ajana (kapanI Adi pratyeka bhAvarUpe pariNamana thayuM. enuM nirUpaNa. jIvAnI antakriyArUpa mukitanuM kathana. AraMbha, suramsa, samAraMbha AdinuM nirUpaNa. jIveAnI niSkriyatAnuM pratipAdana, tRNupulaka (ghAsanA pULA) ane agni, jalabiMdu ane agnithI tapAvelI kaDAi, naukA ane chidra, e traNa dRSTAMtAnuM pratipAdana. aNugArAnI sAvadhAnatAnuM nirUpaNuM, te sAthe pramattatA ane apramattatAnI kALamaryAdAnuM nirUpaNu, ane temanA gamananuM nirUpaNuM. pUrNimA Adi tithie lavasamudramAM AvatI bharatI ane eTanA kAraNa viSe gautama ne prazna. te praznanuM samAdhAna karatA leAkanI sthiti, maryAdA AdinuM pratipAdana. tyAra mAha alunA vihAra. 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ityAhi. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u. 3 sU. 1 kriyAsvarUpanirUpaNam 523 // kriyAsvarUpavaktavyatA prastAvaH // mUlam-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAjagihe nAmaM nayare hotthA, jAva parisA paDigayA, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaMjAva-aMtevAsI maMDiyaputte NAmaM aNagAre pagaibhadae jAvapajjuvAsamANe evaM vayAsI-kai NaM bhaMte ! kiriyAo paNNattAo ! maMDiyaputtA ! paMca kirIyAo paNNattAo,-taMjahAkAiyA, ahigaraNiyA, pAusiyA, pAriyAvaNiyA, pANAivAyakiriyA, kAiyA NaM bhaMte ! kiriyA kaivihA paNNattA ! maMDiyaputtA ! duvihA paNNattA, taM jahA-aNuvarayakAyakiriyA ya, duppauttakAyakiriyA ya / ahigaraNiyANaM bhaMte ! kiriyA kaivihA paNNattA ! maMDiyaputtA ! duvihA paNNattA, taM jahA-saMjoyaNAhigaraNakiriyA ya, nivattaNAhigaraNakiriyAya, pAo siyANaM bhaMte ! kiriyA kaivihA paNNattA ? maMDiyaputtA ! duvihA pnnnnttaa| taM jahA-jIvapAosiyA ya, ajIvapAo siyA ya ! pAriyAvaNiyANaM bhaMte ! kiriyA kaivihA paNNattA ! maMDiyaputtA! duvihA paNNattA, taM jahA-sahatthapAriyAvaNiyA ya, parahatthapAriyAvaNiyA y| pANAivAyakiriyANaM bhaMte ! pucchA, pANAivAyakiriyA kaivihA paNNattA ! maMDiyaputtA ! duvihA paNNattA, taM jahA-sahattha pANAivAyakiriyA ya parahattha pANAivAyakiriyA ya // sU. 1 // chAyA-tasmin kAle tasmin samaye rAjagRhaM nAma nagaram-AsIta, yAvat -parSat pratigatA, tasmin kAle, tasmin samaye yAvat-antevAsI maNDita sUtrArtha-(teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM) usakAla aura usa samayameM (rAyagihe nAmaM nayare hotthA) rAjagRha nAmakA nagara thA (jAva parisA sUtrArtha-(teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM) te ||nne mana ta samaye (rAyagihe nAma nayare hotthA ) 2008 nAme nagara hetu: (jAva parisA paDigayA) zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 bhagavatIsUtre putro nAma anagAraH prakRtibhadrako yAvat-paryupAsInaH evam-avAdIta-kati bhagavan ! kriyAH prajJaptAH ? maNDitaputra ! pazcakriyAH prajJaptAH, tadyathA-kAyikI, AdhikaraNikI, prAdveSikI, pAritApanikI, prANAtipAta kriyA, kAyikI khalu bhadanta ! kriyA katividhA prajJaptA ? maNDitaputra ! dvividhA prajJaptA, tadyathA-anupaDigayA) yAvat pariSadA nikalI, prabhune usako dharmopadeza diyA, dharmopadeza sunakara vaha pariSada apane2 sthAna para vApisa gii| (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM) usakAla aura usa samaya meM (jAva aMtevAsI maMDiyaputte NAmaM aNagAre pagaibhadae jAva pajjuvAsamANe evaM vayAsI) yAvat antevAsI maMDitaputra nAmake anagArane joki prakRtibhadra the yAvat paryupAsanA karate hue prabhu se isa prakAra pUchA-(kaiNaM bhaMte / kiriyAo paNNattAo) he bhadanta ! kriyAe~ kitanI prakAra kI kahI gaI hai? (maMDiyaputtA! paMcakiriyAo paNNattAo) he maMDitaputra ! kriyAe~ pAMca prakArakI kahI gaI hai / (taMjahA) ve isa prakAra se haiM (kAiyA ahigaraNiyA pAusiyA, pariyAvaNiyA, pANAivAyakiriyA) kAyikI kriyA, AdhikaraNikI kriyA, prAdeSikI kriyA, pAritApanikI kriyA aura prANAtipAtanikI kriyaa| (kAiyA NaM bhaMte ! kiriyA kaivihA paNNattA) he bhadanta / kAyikI tyAM mahAvIra prabhu padhAryA. temane dharmopadeza sAMbhaLavA pariSada nIkaLI. ane dharmopadeza samAne pariSa: vimarA, tyA samasta sUtrapA8 aNu 42vA. (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM) te ANe bhane te samaye (jAva aMtevAsI maMDiyaputne NAmaM aNagAre pagaibhadae jAva pajjuvAsamANe evaM bayAsI) bhatithuna nAmanA mA2 maavIra prabhunA eka ziSya hatA. teo saraLa svabhAvanA hatA. (bIjA guNe AgaLa mujaba samajavA) temaNe vaMdaNa namaskAra Adi karIne vinayapUrvaka A pramANe pUchayuM- (kaiNaM bhaMte ! kiriyAo paNNattAo?) 3 mahanta ! chiyAmA / prA2nI DAya che ? (maMDiyaputtA ) 3 bhaDitaputra ! (paMcakiriyAo paNNattAo) DiyAmAnA pAya 42 che. (taM jahA) te 4aa nAya pramANe che-(kAiyA ahiMgaraNiyA pAusiyA, pariyAvaNiyA, pANAivAyakiriyA) yahI DiyA, mAdhi42NI yA, prAdeSi liyA, pAritApanijI [yA, mane prAtipAtani yiA. (kAiyANaM bhaMte! kiriyA kAvihA paNNatA) 3 we-a ! yihI jiyAnA eau 42 cha ? zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.3 sU. 1 kriyAsvarUpanirUpaNam 525 paratakAyakriyA ca, duSpayuktakAyakriyA ca, AdhikaraNikI khalu bhadanta ! kriyA katividhA prajJaptA ? maNDitaputra! dvividhA prajJaptA, tadyathA-saMyojanAdhikaraNakriyAca, nivartanAdhikaraNa kriyA ca, prAdveSikI khalu bhadanta ! kriyA katividhA prajJaptA ? maNDitaputra ! dvividhA prajJaptA, tadyathA-jIva pAdveSikI ca, ajIva prAdveSikI ca, pAritApanikI bhadanta ! kriyA katividhA prajJaptA ? maNDitaputra ! kriyA kitane prakAra kI kahI gaI hai ? (maMDiyaputtA ! duvihA paNNattA) he maMDitaputra ! kAyikI kriyA do prakAra kI kahI gaI hai| (taMjahA) ve do prakAra ye haiM- (aNuvarayakAyakiriyA ya duppauttakAyakiriyA ya) anuparatakAyikI kriyA aura duSprayukta kAyikI kriyA / (ahigaraNiyANaM bhaMte ! kiriyA kahavihA paNNattA) he bhadanta ! adhikaraNikI kriyA kitane prakAra kI kahI gaI hai ? (maMDiyaputtA ! duvihA paNNatA) he maMDiyaputra ! adhikaraNikI kriyA do prakAra kI kahI gaI hai (taMjahA) ve do prakAra ye haiM-(saMjoyaNAhigaraNakiriyA ya NivvattaNAhigaraNakiriyA ya) saMyojanAdhikaraNakiyA, aura nirvartanAdhikaraNa kriyA ! (pAosiyANaM bhaMte ! kiriyA kaivihA paNNattA) he bhadaMta ! prAdeSikI kriyA kitane prakAra kI kahI gaI hai ? ( maMDiyaputtA ! duvihA paNNattA) he maMDitaputra ! prAdeSikI kriyA do prakArakI kahI gaI haiM / (taMjahA) jaise-(jIvapAosiyA ya ajIvapAosiyA ya) eka jIvaprAdeSikI aura dUsarI ajIvaprAdeSikI / (pAriyAvaNiyANaM ( maMDiyaputtA ! duvihA paNNatA. taM jahA ) 3 bhADitaputra ! tenA meM prA2 nAye pramANe the-(aNuvarayakAyakiriyA ya duppauttakAyakiriyA ya ) (1) manuparata AyitrI jiyA (2) duSprayutAyihI liyA. (AhigaraNiyANaM bhaMte ! kiriyA kAvihA paNNatA ?) 3 mahanta ! AdhiIi dhyAnA 2 cha ? ( maMDiyaputtA ! duvihA paNNattA-taM jahA ) 3 bhaDitaputra ! mAdhi2QiI yAnA nAya pramANe me 52 cha - (saMjoyaNAhigaraNakiriyA ya NivattaNAhigaraNakiriyA ya) (1) ayoralaseg DiyA (2) nitinadhi4295 jiyA. ( pAosiyANaM bhaMte ! kiriyA kaivihA paNNatA ? ) Herd ! prA. vihI jiyAnA 48 2 cha ? (maMDiyaputtA !) 3 bhADita ! (duvihA paNNattA -taM jahA) tenA meM || nA2 pramANe che-(jIvapAosiyA ya ajIvapAosiyA ya) (1) SqASitA bhane (2) bha71prAbidhI (pAriyAvaNiyANaM bhaMte ! ki zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 526 bhagavatIsUtre dvividhA prajJatA, tadyathA-svahasta pAritApanikI ca, parahastapAritApanikIca, prANAtipAta kriyA khalu bhadanta ! kriyA katividhA prajJaptA? maNDitaputra! dvividhA prajJaptA, tadyathA-svahasta prANAtipAtakriyA ca, parahastapANAtipAtakriyAca / / 1 / / TIkA-dvitIyodezake camarolpAtaH proktaH utpAto hi gamanAgamanAdi rUpaH ataH kriyA svarUpamAha-'teNaM kAleNaM'-ityAdi / 'teNaM kAleNaM' tasmin bhaMte ! kiriyA kaivihA paNNattA) he bhadanta ! pAritApanikI kriyA kitane prakAra kI kahI gaI hai ? (maMDiyaputtA) he maMDitaputra (duvihA paNNattA) pAritApaniko kriyA do prakAra kI kahI gaI hai ? (taMjahA) jaise-(sahatthapAriyAvaNiyA ya parahatthapAriyAvaNiyA ya) eka svahasta pAritApanikI kriyA, aura dUsarI parahastapAritApanikI kriyA / (pANAivAya kiriyA NaM bhaMte pucchA-pANAivAyakiriyA kaivihA paNNatA) he bhadanta ! prANAtipAtakriyA kitane prakArakI kahI gaI hai ? (maMDiyaputtA! duvihA paNNattA) he maNDitaputra ! prANAtipAtikI kriyA do prakAra kI kahI gaI hai / (taMjahA) ve prakAra ye haiM (sahatthapANAivAya kiriyA ya parahatthapANAivAyakiriyA ya) eka svahasta prANAtipAtakriyA aura dUsarI parahastaprANAtipAtakriyA // TIkArtha-dvitIya uddezaka meM camara kA utpAta pratipAdita kiyA gayA hai aura yaha utpAta gamana Agamana AdirUpa hotA hai / tathA gamana Agamana ye kriyArUpa hote hai / isaliye kriyA ke svarUpako pratipAdana karane ke liye vaha 'teNaM kAleNaM' ityAdi sUtra kahA gayA riyA kaivihA paNNatA ?) 3 mahanta ! pAritApaniDI DiyAnA ear // 2 - (maMDiyaputtA! duvihA paNNattA-taM jahA) bhaDitaputra tenAnIya prabhA meM prA2 che (sahatthapAriyAvaNiyA ya parahatya pAriyAvaNiyA ya) (1) 2142ta prtaapni| jiyA (2) 527sta pAritApani yiA. (pANAivAya kiriyANaM bhaMte ! kaivihA paNNatA) mahanta ! prAtipAta ThiyAnA 2prA2 che ? ( maMDiyapattA) 3 bhADitaputra ! (duvihA paNNattA-taM jahA) prAtipAta yAna nIya prabhAra 4 / 2 cha-(sahatthapANAivAyakiriyA ya parahatthapANAicAya kiriyA ya) (1) 2172ta prANAtipAta kriyA ane (2) parahasta prANAtipAta kriyA. TIkArtha-bIja udezakamAM camaranA utpAtanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. te utpAta gamana Agamana AdirUpa hoya che. tathA gamana ane Agamana kriyArUpa hoya cha. tethI yAnA 2135nu pratipAdana 421 // bhATa 'teNaM kAleNaM' mA sUtra Bai cha. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 3 sU. 1 kriyAsvarUpanirUpaNam 527 kAle 'teNaM samaraNaM' tasmin samaye khalu 'rAyagihe nAmaM nayare hotyA' rAjagRhaM nAma nagaram, AsIt 'jAva-parisA paDigayA' yAvat-parSat pratigatA, yAvatkaraNAt 'varNakaH tasmin kAle tasmin samaye svAmI samavasRtaH, parSat nirgacchati 'iti saMgrAhyam tathA ca campAnagarIvatpUrvavaNite rAjagRhe bhagavataH samavasaraNe sati tatsakAzAd dharmopadezaM zrotuM parSatsamAgatA tacchrutvA ca sva sva sthAnampati nivRttA, tutaH prastutakriyAsvarUpavaktavyatAM prastauti-'teNaM kAleNaM-ityAdi / tasmin kAle 'teNaM samaeNaM' tasmin samaye parSad gamanAnantaram / 'jAva-aMtevAsI' yAvat-antevAsI ziSyaH, yAvat karaNAt zramaNasya bhagavato mahAvIrasya SaSThaH gaNadharaH' iti saMgrAhyam, 'maMDiyaputte' maNDitahai / teNaM kAleNaM teNa samaeNaM' usakAla aura usa samaya meM 'rAyagihe nAmaM nayare hotthA' rAjagRha nAmakA nagara thA / 'jAva parisA paDigayA' yAvat dharmakathA zravaNa kara pariSadA vApisa calI gii| 'yAvat' zabdase yahAM varNaka aisA gRhIta huA hai-ki-usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara meM mahAvIrasvAmI samavasta hue haiM aisA sunakara pariSadA-janasamUha apane2 ghara se nikalI' tAtparya kahanekA yaha hai ki pUrvavarNita caMpAnagarI kI taraha pahile varNita hue rAjagRha nagarameM bhagavAna ke padhArane para unase dharmake upadeza ko sunane ke liye pariSada AyI, aura dhamarpodeza sunakara pIche calI gii| isake bAda 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla aura usa samaya meM ' jAva aMtevAsI' yAvat antevAsI ziSya 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' te Ne bhane te samaye 'rAyagihe nAmaM nayare hotthA' 204 nAme nagara tu. jAva parisA paDigayA' dharma thA sAmAna pariSa: yAmI ' tyAM sudhAnA samasta sUtrapA aDa 4231. mahI 'jAva' pahathI nIcene sUpATha grahaNa kare- rojagaha nagaramAM bhagavAna mahAvIra svAmI padhAryA. rAjagRha nagaranuM varNana caMpAnagarInA varNana pramANe samajavuM. mahAvIra prabhunA AgamananA samAcAra sAMbhaLIne rAjagRha nagarane janasamUha dharmopadeza sAMbhaLavA nIkaLI paDa. dharmopadeza zravaNa karIne pariSada vikharAI gaI. tyArabAda zuM banyuM te havenA sUtramAM varNavyuM che- 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' te aNe bhane te sabhaye 'jAva aMtevAsI maMDiyaputte nAma aNagAre' bhaDitaya HOUR nAmanA mahAvIra prabhunA me ziSya tA. mI zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 528 bhagavatIsUtre putroNAma' nAma 'aNagAre' anagAraH 'pagaibhadae' prakRtibhadrakaH prakRtyA svabhAvenaiva bhadrakaH zobhana: saralasvabhAvaH 'jAva-pajjuvAsamANe' yAvat-paryupAsIna: 'evaM vayAsI' evaM vakSyamANaprakAreNa avAdI-eSAmarthaH pUrva kathitaH yAvat karaNAt 'pagaiuvasaMte pagaipayaNukohamANamAyAlohe, miumadavasaMpanne AlINe, bhaddae, viNIe' prakRtyupazAntaH prakRtipatanukrodhamAnamAyAlomaH mRdumAdevasampannaH, AlInaH, bhadrakaH, vinIttaH, itisaMgrAhyam 'tatra-prakRtyupazAntaH -prakRtyaivaupazAntAkAraH, prakRtipatanukrodhamAnamAyAlobhaH prakRtyaiva svabhAve naiva pratanukrodhamAnamAyAlobhasampannaH, mRdumArdavasaMpannaH mRdu ca tanmArdavaJca mRdu 'maMDiyaputte nAmaM aNagAre' maMDitaputra nAmaka anagAra ne 'evaM vayAsI' prabhu se isa prakAra pUchA, yahAM 'jAva aMtevAsI' ke sAtha jo yAvat pada AyA hai-usase zramaNasya bhagavato mahAvIrasya SaSThaH gnndhrH| isa pAThakA saMgraha kiyA gayA hai / tAtparya yaha hai ki ye maMDitaputra zramaNa bhagavAna mahAvIra ke chaThe gaNadhara the| aura ye 'pagaibhadae' prakRti se hI-svabhAvataHhI-sarala svabhAva ke the / 'jAva pajjuvAsamANe' padase yaha prakaTa kiyA gayA hai-ki prabhu se jo inhoMne kriyA viSayaka prazna kiyA hai, vaha prabhukI paryupAsanA karate hue hI kiyA hai| 'jAva pajjuvAsamANe' ke sAtha jo yAvatpada AyA hai-usase 'pagai uvasaMte, pagaipayaNukohamANamAyAlohe, miumaddavasaMpanne, AlINe, bhadae, viNIe,' isapATha kA saMgraha kiyA gayA hai| ina padoMkA artha pahile likhA jA cukA hai| isase yahAM aisA jAnanA cAhiye ki inakA AkAra svabhAva se hI zAnta thA svabhAva se hI ye krodha, mAna, mAyA aura lobhakI maMdatA se yukta the| atyanta sarala the| 'jAva aMtevAsI' pahanI sA re 'jAva' 56 mAvyu cha tenA // 2 // niiyn| sUtra 54 aDa 42|yo che. 'zramaNasya bhagavato mahAvIrasya SaSThaH gaNadharaH' 2 3 maMDitaputra mahAvIra bhagavAnanA chaThThA gaNadhara hatA. maMDitaputra aNagAranA guNe nIce pramANe utA. 'pagai bhadae' tame dis (sa201 svabhAvanA) tA. 'jAva pajjuvAsamANe' mahIne 'jAva' pa6 mAyuche tenA dvArA naayne| sUtrA 1 42vAnA cha 'pagai uvasaMte, pagai payaNukohamANamAyAlohe, miumadavasaMpanne, AlINe, bhahae, viNIe' 2 // yhon| ma mAma mAvI gayo che. matiputra mA2 zAnta - bhAvanA hatA, temanAmAM kaeNdha, mAna ane mAyA ati alpa pramANamAM ja hatA, teo atyanta saraLa hatA, gurunI AjJAne anusaratA hatA, teo Rju prakRtivALA hatA, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 3 . 1 kriyAsvarUpanirUpaNam 529 6 mArdavaM tena saMpannaH - arthAt asyantasarala ityarthaH, AlInaH - AzritaH - guroranuzAsane tatparaH, ataeva bhadrakaH - prakRtyA RjuH, vinItaH atinamra ityarthaH ' karaNaM bhaMte ! kati khalu kiyatyaH bhadanta ! ' kiriyAo paNNattA ' kriyAH prajJaptAH kati saMkhyakAH kriyAH kathitAH ? kriyAH kati bhedAH kriyA ca karmabandhanasvarUpA, bhagavAnAha - ' maMDiaputtA !' ityAdi / he maNDitaputra ! paMca kiriyAo' pazcakriyAH 'paNNattAo' prajJaptAH tadbhedasvarUpamAha - ' taM jahA ' tadyathA 'kAiyA, ahigaraNiA, 'pAosiyA, pAriyAvaNiyA, pANAivAya kiriyA' kAyikI, adhikaraNikI, mAdveSikI, pAritApanikI, prANAtipAtakriyA, tatra kAyikI kriyAyAH svarUpantu - cIyate'sAviti kAyaH zarIram, tatra bhavA tena vA nivRttA kriyA kAyikI ityucyate, adhikaraNikI - adhikriyate nIyate narakAdidurgatau guru ke anuzAsana meM sadA rahate the| isI kAraNa se prakRti se Rju the| ati namra the / prabhu se inhoMne jo prazna kiyA vaha isa prakAra se hai - iNaM bhaMte ! kiriyAo paNNattA' he bhadanta / kriyAe~ kitanI kahI gaI haiM ? arthAt kriyA ke kitane bheda haiM ? karmoM ke baMdhana meM kAra - NabhUta jo ceSTA hai usakA nAma kriyA hai| maMDitaputra ke isa prazna kA uttara dete hue prabhu unase kahate haiM ki- 'maMDiyaputtA' he maMDita - putra ! paMca kiriyAo paNNattAo' kriyAe~ pAMca prakAra kI kahI gaI haiM / 'taMjahA' jo isa prakAra se haiM- 'kAiyA ahigaraNiyA, pAosiyA, pAriyAvaNiyA, pANAivAyakiriyA' kAyikI, AdhikaraNikI, prAdveSikI, pAritApani kI, prANAtipAta kriyA / asthyAdikA cayarUpa jo hotA hai usakA nAma kAya -: - zarIra hai / isa zarIra se jo kriyA hotI hai, athavA isa zarIra ke dvArA jo kriyA hotI hai vaha kAyikI ane ati namra hatA. temaNe mahAvIra prabhune vadaNA namaskAra karIne vinayapUrvaka 'evaM vayAsI' mA pramANe puchyu - 'kaNaM bhaMte ! kiriyAo paNNattAo' De mahanta ! kriyAonA keTalA prakAra che? karmonA khaMdhanamAM kAraNabhUta je ceSTA che tene kriyA kahe che. uttara- 'maMDitaputtA ! he maMDitaputra mAzugAra ! 'paMca kiriyAo paNNattAo' DiyAmA yAMtha aAranA uDI che. ' taM jahA ' te prakAza nIce prabhA kAiyA agaraNiyA, pAosiyA, pAriyAvaNiyA, pANAivAyakiriyA ' ( 1 ) ayiDI, (2) AdhiraziDI, (3) Ahe piDI, (4) pAritAyaniDI mane (4) AzAtiyAta hiyA. asthi adinA samUha rUpa kAya (zarIra) heAya che. te zarIra vaDe je kriyA thAya che te kriyAne kAyikI kriyA kahe che, jenA dvArA AtmA naraka AkhuM du`timAM javAne zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 530 bhagavatIsUtre AtmA aneneti adhikaraNam anuSThAnavizeSaH, cakrarathakhaDgAdivAdyaM vastu vA, tatra bhavA tena cAnirvRtA iti-AdhikaraNikI, mAdveSikI - pradveSo matsaraH IrSyA, tatra bhavA, tena vA nivRttA, sa eva vA mAdveSikI, pAritApanikI - paritApana paritApaH parapIDanam, tatra bhavA, tena vA nirvRttA, tadeva vA pAritApanikI duHkhadAneneyaM bhavati, prANAtipAtakriyA - dazavidhamANAnAM viyojikaraNam prANAtipAtaH tadviSayIbhUtA kriyA prANAtipAtakiyA, tatra maNDitaputraH kAyikI kriyAbhedaM pRcchati - 'kAiyANaM bhaMte !" ityAdi / he bhadanta ! kAyikI khalu 'kiriyA' kriyA kaiviDA paNNattA " katividhA prajJaptA ? bhagavAnAha kriyA hai / jisake dvArA AtmA naraka Adi durgati meM jAne kA adhikArI banatA hai usakA nAma adhikaraNa hai yaha adhikaraNa 6 anuSThAna vizeSarUpa hotA hai / athavA cakra, ratha, khaGga Adi jo bAhyavastue~ haiM ye adhikaraNa haiM / adhikaraNa meM huI yA adhikaraNa dvArA huI jo kriyA hai vaha AdhikaraNikI kriyA hai / dveSako nimitta karake kIgaI kriyA prAdveSikI kriyA hai / dUsaroMko pIr3A denA isakA nAma paritApana hai - isa paritApako lekara athavA paritApa ke dvArA jo kriyA kI jAtI hai vaha paritApanikI kriyA hai / yaha kriyA duHkha dene se hotI hai / daza prakArake prANoM kA viyoga karanA isakA nAma prANAtipAta hai / isa prANAtipAta ko viSaya karanevAlI jo kiyA hai vaha prANAtipAta kriyA hai / aba maNDitaputra kAyikI kriyA ke bheda ko pUchate haiM-'bhate ! adhikArI bane che tenuM nAma adhikaraNa che. te adhikaraNa anuSThAna vizeSarUpa hAya che. athavA cakra, ratha, khaDaga Adi khAdya vastuone adhikaraNa kahe che A prakAranA kAI paNa adhikaraNa dvArA thayelI kriyAne AdhikaraNikI kriyA kahe che dveSane kAraNe je kriyA karAya che tene prAdeSikI kriyA kahe che. paritApana eTale anyane pIDA pahoMcADavI. anyane pIDA karavAnA hetuthI je kriyA thAya che tene pAritApanikI kriyA kahe che. A kriyA keAIne duHkha devAthI thAya che. prANAtipAta eTale dasa prakAranA prANAnA viyega karAvavA. je kriyA dvArA prANAnA viyega karAvavAmAM Ave che te kriyAne prANAtipAta kriyA kahe che, kAraNa ke prANAtipAtanA hetuthI ja te kriyA karavAmAM Ave che. have te pAMca kriyAonA upabhedo jANavA mATe maDitaputra aNugAra nIcenA prazno pUche che ane mahAvIra prabhu te praznAnA javAba Ape che. a - 'bhaMte! kAiyANaM kiriyA kaivihA paNNattA ? De laDanta ! ayiSThI zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - mameyacadinkA TIkA za.3 u.3 2.1 kriyAsvarUpanirUpaNam 531 'maMDiyaputtA ! he maNDita putra ! 'duvihA paNNattA' dvividhA prajJaptA, sadbhedasvarUpamAha-'taM jahA-tadhathA 'aNuvarayakAyakiriyA ya' anuparatakAyakriyA ca, 'duppauttakAyakiriyA ya' duSpayuktakAyakriyA ca, tatra viratirahitaprANinAM zArIrikakriyaivAnuparatakAyakriyApadenocyate, zabdArthastu-anuparatasya aviratasya kAyakriyA anuparatakAyakriyeti bodhyaH, iyazca viratirahitasya prANino bhavati, duSpayuktakAyakriyA ca-duSTaM yathAsyAttathA prayukto vyApAritaH duSprayuktaH sacAsau kAyazca duSprayuktakAyaH tasya kriyA duSpayuktakAyakriyA iyaM ca pramattasaMyatasyApi bhavati, yato viratimataH pramAde sati kAyadvArA duSpayogasambhavAt / maNDitaputraH adhikaraNikI kriyAbhedaM pRcchati-"ahigaraNiyANaM ! kAiyA NaM kiriyA kaivihA paNNattA' he bhadaMta ! kAyikI kriyA ke kitane bheda haiM ? bhagavAna isakA uttara dete hue maNDitaputra se kahate haiM-'maMDiyaputtA' he maNDitaputra ! yaha kAyikI kriyA do prakAra kI kahI gaI hai-'taMjahA' jaise 'aNuvarayakAyakiriyA' anuparatakAyakriyA aura dUsarI 'duppauttakAyakiriyA' duSpayuktakAyikI kriyA, anuparata-viratirahita-prANiyoM kI jo zArIrika kriyA hai vahI anuparatakAyiki kriyA hai yaha kriyA virati rahita prANiyoM meM hotI hai / yatnAcAra vinA prayukta kiyA gayA zarIra vaha duSprayukta kAya hai / aise kAya-zarIrakI jo kriyA hai vaha duSpayuktakAyikI kriyA hai / yaha pramattasaMyata ke bhI hotI hai| kyoM ki virati ke sadbhAva hone para bhI pramAda ke astitva hone se kAya ke dvArA duSprayoga hone kI saMbhAvanA rahatI hai| aba maNDitaputra 'adhikaraNikI kriyAnA keTalA bheda kahyA che ? uttara-'maMDiyaputtA!' 3 bhADitaputra ! yisI yAnA nAthe pramANe me se yA cha-' aNuvarayakAyakiriyA' manu52tAyAByA bhane 'dappauttakAyakiriyA' duprayukatakAyakyiA. anuparata-virati rahita-prANIonI je zArIrika kriyA che tene anuparatakAyikI kriyA kahe che. te kriyA viratirahita prANIomAM ja thAya che. koI paNa jAtanA yana vinA zarIranI je kriyA thAya che tene "duprayuktakAyikI kriyA kahe che. A kriyA pramatta saMyatathI paNa thAya che. kAraNa ke viratine sadbhAva hovA chatAM paNa pramANunuM astitva hovAthI kAyA dvArA duprayAga thavAnI zakayatA rahe che. -'bhaMte !' 3 mahanta ! 'ahigaraNiyANaM kiriyA kaivihA paNNatA?' zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre bhaMte !' ityAdi / he bhagavan! adhikaraNikI khalu 'kiriyA kaivihA paNNattA !' kriyA katividhA pakSaptA ? bhagavAnAha-maMDiaputtA' he maNDitaputra ! 'duvihA paNNattA' dvividhA prajJaptA,? 'taMjahA' tadyathA-tadasvarUpaM yathA 'saMjoyaNAhigaraNakiriyA ya' saMyojanAdhikaraNakriyA ca 'nivattaNAhigaraNakiriyA ya' nirvartanAdhikaraNakriyA ca, tatra saMyojanam halalAGgaladaNDAdeH pRthak pRthagavasthitasya saMmelanam viSagaralAdinA'zanapAnAdemizrIkaraNam tathA pakSimRgAdisaMgrahaNArtha yatra vizeSasaMyojanam , tadeva tasya vA adhikaraNakriyA saMyojanAdhikaraNakriyA, nivartanama-khaGgAdInAM niSpAdanam , pazupakSyAdibandhanArtha paJjarAdinirmANaM vA tadeva tasya vA adhikaraNakriyA nirvartanAdhikaraNakriyocyate, atha maNDitaputraH pAdveSikI kriyAbherdai kriyA ke bhedako pUchane ke abhiprAya se prabhuse pUchate haiM 'bhaMte ! ahigaraNiyA NaM kiriyA kaivihA paNNattA' bhadanta / adhikaraNikI kriyA ke kitane bheda hote haiM ? prabhu isakA uttara dete hue maNDitaputra se kahate haiM-'saMjoyaNAhigaraNakiriyA, nivattaNAhigaraNakiriyA' saMyojanAdhikaraNakriyA aura nirvartanAdhikaraNakriyA isa taraha AdhikaraNa kriyA ke ye do bheda haiM / saMyojanakA artha hai milAnA-jor3anA-halake bhinna2 bhAgoM ko jo ki alaga2 rakhe hoM-jor3a karake hala taiyAra karanA, viSa Adi ko bhojya padArtha meM milAnA, tathA pakSiyoM ko mRgAdikoM ko bAMdhane ke liye-pakar3ane ke liye yaMtra vizeSa ke racita avayavoko ekatrita kara milAnA-yaha saba kAma saMyojanarUpa hone se saMyojanAdhikaraNa kriyArUpa haiM / nirvartana nAma racanA karanekA hai| khaGga Adi padArthokI racanA karanA, pazupakSI AdikoM ko bAMdhane ke liye piMjarA AdikA banAnA-yaha saba nirvartanAdhikaraNa kriyA hai| AdhikaraNikI kriyAnA keTalA bheda kahyA che? uttara-'saMjoyaNAhigaraNakiriyA ya nivattaNAhigaraNakiriyA / he bhaadditputra! AdhikaraNikI kriyAnA nIce pramANe be bheda paDe che-(1) saMjanAdhikaraNa kriyA, (2) nirvatanAdhikaraNa kriyA. saMjana karavuM eTale ekatra karavuM. jemake haLanA judA judA bhAgene joDIne haLa taiyAra karavuM, khAdya padArthomAM viSa Adi meLavavuM, pakSIo, mRgo vagerene pakaDavAne mATe yaMtravizeSanA bhAgone ekatrita karavA, e badhAM kAme saMyojanarUpa hovAthI saMjanAdhikaraNa kriyArUpa che. nirvartana karavuM eTale racanA karavI. jemake khaga Adi sAdhane banAvavAM, pazupakSIne bAMdhavA ke pakaDavA mATe pAMjarAM vagere banAvavA, te prakAranI kriyAne nirvatanAdhikaraNa kriyA kahe che. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 3 sU 1 kriyAsvarUpanirUpaNam 533 pRcchati-pAosiANaM bhaMte !' ityAdi / he bhagavan ! mAdveSikI khalu 'kiriyA kaivihA paNNattA' kriyA katividhA kiyatmakArA prajJaptA kathitA ? bhagavAnAha- 'maMDiyaputtA!' ityAdi ! he maNDitaputra ! 'duvihA paNNattA' dvividhA prajJaptA, 'jahA' tadyathA 'jIvapAosiyA ya' jIvamAdveSikI ca ' ajIvapAosiyA ya ' ajIvapAdveSikI ca, tatra jIvasya-svasya parasya tadubhayarUpasya vopari pradveSAt utpadhamAnA jIvapAdveSikI kriyA, uparyuktobhayoparipadveSakaraNameva vA sA tathA ajIvasya caitanyarahitasyopari pradveSAt jAyamAnA ajIvaprAdveSikI kriyA, ajIvopari pradveSakaraNameva vA ajIvapAdeSikI, maNDitaputraH punaH praznayati-pAriyAvaNiANaM bhaMte ! ' ityAdi / he bhagavan / pAritApanikI khalu 'kiriyA kaivihA paNNattA' kriyA katividhA prajJaptA ? aba maMDitaputra-prAdveSikI kriyA ke bhedako pUchate hue prabhuse prazna karate haiM 'bhaMte !' he bhadanta ! 'pAosiyA NaM kiriyA kaivihI paNNattA' mAdveSikI kriyA kitane prakArakI kahI gaI hai-prabhu isa viSaya meM maMDitaputrako samajhAne ke nimitta-duvihA paNNattA' do prakAra kI yaha kriyA kahI gaI hai aisA kahate haiM ki 'jIvapAosiyA ya ajIvapAosiyA ya' jIvaprAdveSikI aura ajIvaprAdveSikI ye usake do bheda haiM / jIva jaba svayaM apane Upara dveSa karane lagatA hai-tathA parake Upara duSTa abhiprAya vAlA banatA hai-athavA-apane aura parake Upara deSAviSTa hotA hai-aisI sthiti meM utpanna huI jo kriyA hai vaha jIva prAdeSikI kriyA hai| isI prakAra caitanyarahita ajIva padArtha para pradveSa se jAyamAna kriyA ajIva prAdeSikI kriyA hai| paritApanikI kriyA xt-'bhaMte !' mahanta ! 'pAosiyANaM kiriyA kaivihA paNNatA ?' prAASikI kriyAnA keTalA bheda kahyA che ? uttara-De mAhitaputra praqia (yA 'duvihA paNNattA' meM prA2nI 4ii che. 'taM jahA' te me / nAye prabhArI cha-'jIvapAosiyA ya ajIvapAo siyA ya' (1) jIvaprASikI ane (2) ajIva prAASikI. jIva jyAre pite ja pitAne DhaSa karavA lAge che tathA jyAre pArakAnuM ahita Icche che, athavA pitAnA upara tathA anya pratye dvaSayukata bane che. A paristhitimAM utpanna thayelI kriyAne jIvaprAdezikI kriyA kahe che. e ja pramANe rautanya rahita ajIva padArtha para pradeSane kAraNe je kriyA karavAmAM Ave che te kriyAne ajIvaprASikI kriyA kahe che. prazna-he bhadata! pAritApanikI kriyAnA keTalA prakAra che? zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 534 bhagavatIsUtre 9 bhagavAnAha - ' maMDiyaputA !' ityAdi / he maNDitaputra ! ' duvihA paNNattA dvividhA prajJaptA, ' taijahA' tadyathA 'sahasthapAriyAvaNiyA ya' svahastapAritApanikI ca 'parahatthapAriAvaNiA ya' parahastapAritApanIkI ca tatra svahastena svasya parasya tadubhayasya vA paritApanA asAvodIraNA jAyamAnA kriyA pAritApanikI, evaM parahaste na strasya parasya tadubhayasya vA paritApanAt asAto dIraNAt jAyamAnA paritApanA karaNameva vA parahasta pAritapanikI kriyA / maNDitaputraH pRcchati - 'pANAivAya kiriyANaM bhaMte ! ityAdi / he bhagavana ! prANAtipAtakriyA khalu kaivihA paNNattA ' katividhA prajJaptA ? bhagavAnAha - he bhadanta ! kitane prakAra kI hai ? isake samAdhAna meM prabhu maMDitaputrako samajhAte hue kahate haiM ki- 'maMDiyaputtA !' he maNDitaputra 'sahasthapAritAvaNiyA ya, parahatthaparipAvaNiyA ya' svahasta pAritApanikI aura parahastapAritApanikI ke bhedase yaha pAritApanikI kriyA do prakArakI kahI gaI hai inameM apane hAthoM se hI jo apane Apako parako tathA apaneko parako donoMko paritApanA - asAtA kI udIraNA kI jAtI hai vaha athavA paritApanamAtra karanA vaha svahastaparitApanikI kriyA hai / isI prakAra dUsare ke hAtha se apane ko, dUsare ko tathA donoM ko asAtAkI udIraNA se jAyamAna jo kriyA vaha parahasta paritApanikI kriyA hai / aba maMDitaputra prANAtipAta kriyA ke bhedoMko pUchate haiM ki he 'bhaMte' he bhadanta ! 'pANAivAyakiriyA kahavihA paNNattA' prANAtipAtakriyA kitane prakArakI kahI gaI hai ? isakA uttara uttara - ' maMDiyaputtA ! sahatyaparitAvaNiyA ya, parahatthapAritAvaNiyA ya' he matiputra aNugAra ! pAritAnikI kriyAnA nIce pramANe e bheda che (1) svahasta pAritApanikI kriyA ane (2) parahasta pAritApanikI kriyA, peAtAne hAthe ja peAtAne, anyane, ke peAtAne tathA anyane bannene paritApanA (pIDA) paheAMcADavAne mATe je kriyA karavAmAM Ave che te kriyAne svahasta pAritApanikI kriyA' kahe che. athavA mAtra paritApanA ja karavI tenuM nAma svahasta pAritApanikI kriyA che. anyane hAthe peAtAne, anyane ke bannene pIDA pahoMcADavAne nimitte) je kriyA thAya che tene 'yasta pAritAni hiyA' he che. pANAivAyakiriyA kaivihA paNNattA ? prazna- ' bhaMte ' De mahanta ! prANAtipAta kriyAnA keTalA bheda che ? zrI bhagavatI sUtra : 3 " Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.3 mU. 1 kriyAsvarUpanirUpaNam 535 'maMDiyaputtA ! ityAdi / he maNDitaputra ! 'duvihA paNNattA' dvividhA prajJaptA, 'taM jahA' tadyathA 'sahatthapANAivAyakiriyA ya' parahastaprANAtipAtakriyA ca ' parahatthapANAivAyakiriyA ya' svahastaprANAtipAta kriyA ca, tatra svahastena svasya parasya tadubhayasya vA prANAtipAtaH prANatyAgastad viSayiNI tatsvarUpA vA kriyA svahastaprANAtipAtakriyA, evaM parahastena svasya parasya tadubhayasya vA prANAtipAtaviSayiNI tatsvarUpA vA kriyA parahastaprANAtipAtakriyocyate // 1 // kriyAvedanA vaktavyatAmAhamUlama-'puzviM bhaMte ! kiriyA, pacchA veyaNA, putviM veyaNA, pacchAkiriyA ? maMDiyaputtA ! puvi kiriyA, pacchAveyaNA, No puci veyaNA, pacchA kiriyA / atthi NaM bhaMte ! samaNANaM niggaMthANaM kiriyA kajjai ? haMtA, asthi, kahaM gaM bhaMte ! samaNANaM niggaMthANaM kiriyA kajjai ? maMDiyaputtA pamAyapaccayA, joganimittaMca, evaM khalu samaNANaM niggaMthANaM kiriyA kajjai ||suu02|| dete hue prabhu kahate haiM ki 'sahatthapANAivAyakiriyA ya, parahatthapANAivAyakiriyA ya' he maMDitaputra ! prANAtipAtikI kriyA do prakArakI kahIgaI hai-eka svahastaprANamAtipAtikI kriyA aura dUsarI parahasta kriNAtipAtikI kriyA-apane hAtha se apane prANoMkA, dUsare ke kriokA aura apane dUsare donoM ke prANoM kA viyoga karanA athavA prANaviyoga mAtra karanA yaha svahastaprANAtipAtakriyA hai| parake hAthase apane, dUsare evaM ubhaya ke prANoMkA viyoga honA yaha parahasta prANAtipAta kriyA hai // sU0 1 // ___uttara-'sahatthapANAicAya kiriyA ya, parahatthapANAivAyakiriyAya' he maMThitaputra ! prANAtipAta kviAnA be bheda che-(1) svahasta prANAtipAta kriyA ane (2) parahastaprANAtipAta kriyA. pitAnA hAthathI ja pitAnA prANane, anyanA prANane, athavA potAnA ane anyanA e bannenA prANano viyoga kare athavA prANuviyoga mAtra karI tenuM nAma "svahasta prANAtipAta kriyA che. bIjAne hAthe pitAnA, anyanA athavA bannenA prANune viyega kare tenuM nAma "parahasta prANAtipAta kriyA che. sU. 1 zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 536 bhagavatI sUtre chAyA - pUrva bhagavan ! kriyA, pazcAdUvedanA ? pUrva vedanA, pazcAt kriyA ? maNDita putra ! pUrvakriyA, pathAtvedanA, no pUrva vedanA, pazcAt kriyA / astikhalu bhadanta ! zramaNAnAM nirgranthAnAM kriyA kriyate ? hanta, asti kathaM khalu bhadanta ! zramaNAnAM nirgandhAnAM kriyA kriyate ? maNDitaputra ! pramAdapratyayAt, yoganimittAcca, evaM khalu zramaNAnAM nirgranthAnAM kriyA kriyate // 2 // kriyA aura vedanA kI vaktavyatA 'puvvi bhaMte ! kiriyA pacchA veyaNA' ityAdi / sUtrArtha - (puvi bhaMte / kiriyA pacchAveyaNA, puvvi veyaNA pacchA kiriyA ? he bhadaMta / pahile kriyA hotI hai aura bAda meM vedanA hotI hai ki pahile vedanA hotI hai aura bAdameM kriyA hotI hai ? ( maMDiyaputtA) he maMDitaputra ! (puvvi kiriyA pacchA veyaNA) pahile kriyA hotI hai ora bAda meM vedanA hotI hai / ( No puvi veyaNA pacchA kiriyA ) pahile vedanA aura bAda meM kriyA aisA nahIM hotA hai / (asthi NaM bhaMte ! samaNANaM niggaMdhANaM kiriyA kajjai) he bhadanta ? zramaNa nirgranthoM ke kriyA hotI hai kyA ? (haMtA asthi) hAM gautama ! hotI hai / (kaNaM bhaMte / samaNANaM niggaMdhANaM kiriyA kajjara) he bhadanta ! zramaNa nirgranthoM ke kriyA kaise hotI hai ? (maMDiyatA ) he maNDitaputra ? ( pamAyapacayAjoga nimittaMca) pramAda ke nimitta kriyA ane vedanAnu nirUpaNa 4 puci bhaMte ! kiriyA pacchA veyaNA' tyAhi. (puvviM bhaMte / kiriyA pacchA veyaNA, puvi veyaNA pacchA kiriyA ?) he bhadanta ! pahelAM kriyA thAya che ane pachI vedanA thAya che, ke pahelAM vedanA thAya che ane pachI kriyA thAya che? 551 901) usai ( #feaga1 ) Hlsaya! (gfa faftur DiyA thAya che bhane pachI behanA thAya che. ( No purvitra veyaNA pacchA kiriyA ) caDelAM vehanA thAya bhane pachI DiyA thAya bhevuM manatuM nathI. (asthiNaM bhaMte ! samagANaM niggaMthANaM kiriyA kajjai ?) De lanta ! zrama nirthanthA dvArA diyA thAya che bharI ? (haMtA asthi) De bhaDitaputra ! tebhanA dvArA diyA thAya che. (kahaM NaM bhaMte ! samaNANaM niggaMthANaM kiriyA kajjai 1) he ahanta ! zrama nirthanthA dvArA devI rAte diyA thAya che ? (maMDiyaputA) he maMDitaputra ! ( pamAyapacayA joganimittaM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3u.3 sU.2 kriyAvedanasvarUpanirUpaNam 537 ___TIkA-maNDitaputraH pUrvoktakriyAsvarUpaM samyag vijJAya tajjanyakarmatadanubhavAtmakavedanayoH paurvAparya vijJAtuM pRcchati-'puci bhaMte ! ityAdi / he bhadanta pani kiriyA' pUrva kriyA bhavati 'pacchA veyaNA' pazcAt vedanA tadanubhavaH? athavA 'puci veyaNA' pUrva vedanA-kriyAnubhavaH 'pacchAkiriyA' pazcAt kriyA bhavati kim ? iti praznaH / bhagavAnAha 'maMDiyaputtA ? ityAdi / he se aura yoga ke nimitta se (evaM khalu samaNANaM niggaMthANaM kiriyA kajai) zramaNa nirgranthoM ke kriyA hotI hai / ____TIkArtha-maNDitaputra pUrvokta kriyAsvarUpa ko acchI taraha samajha kara kriyAjanya karma aura tadanubhavAtmaka vedanA meM kauna pahile aura kauna bAdameM hai isa bAta ko jAnane ke liye prabhu se pUchate haiM ki 'bhaMte' he bhadaMta ! Apa hameM yaha to samajhAo ki 'puvvaM kiriyA' pahile kriyA hotI hai-'pacchA veyaNA' bAdameM vedanA hotI hai so kyA aisI bAta hai ? ki ' puTviveyaNA ' pahile vedanA hotI hai aura 'pacchA' bAdameM 'kiriyA' kriyA hotI hai ? praznakArakA abhiprAya aisA hai ki kriyA se karma hotA hai aura yaha karma svayaM eka prakAra kI kriyArUpa hai -tathA karmakA anubhavarUpa jo vedana hai vaha bhI eka prakAra kI kriyA hI hai ataH isa sthiti meM aisA prazna hotA ki jaba karma aura vedana donoM kriyArUpa haiM to inameM paurvAparyabhAva kisa prakAra se mAnA jA sakatA hai svAbhAvika hai ? aura pauvAparyabhAva ca) prabhA bhane yogane 4|2nne (evaM khalu samaNANaM niggaMthANaM kiriyA kajjai) zramaNa nigrantha dvArA kriyA thAya che. TIkArtha-pUrvokata kriyAnA svarUpane sArI rIte samajI laIne maMDitaputra aNagAra e vAta jANavA mAge che ke kema pahelAM thAya che ke anubhava pahelAM thAya che ? ane zuM pachI thAya che tethI teo mahAvIra svAmIne nIce prazrana pUche che ___---bhaMte ! mahanta ! 'puna kiriyA pacchA veyaNA' paDasA yA thAya che ane pachI vedanA thAya che? have TIkAkAra maMDitaputranA praznane Azaya samajAve chepraznakArane evo abhiprAya che ke kriyAthI karma thAya che. ane te karma pite ja eka prakAranI kriyArUpa che. tathA kamanA anubhavarUpa je vedana che e paNa eka prakAranI kriyA ja che. A prakAranI paristhitimAM e prazna udbhave che ke je karma ane vedana e ane kriyArUpa che te temanAmAM pauvaparyabhAva kevI rIte mAnI zakAya? chatAM paNa zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 538 bhagavatIsUtre maNDitaputra ! 'puci kiriyA' pUrva kriyA bhavati 'pacchA veyaNA' pazcAt tadanantaraM vedanA tadanubhavaH 'No' na tu 'pudi veyaNA' pUrva vedanA, 'pacchA kiriyA' pazcAkriyA bhavati, arthAt kArye kAraNopacArAt kriyAjanyazubhAzubhakarmaNo'pi kriyAzabdena vyavahArAt athavA kriyate iti karmavyutpatyA kriyApada vAcyakarma eva zubhAzubhAtmakaM bhavati tadanantaraM tasya karmaNo vedanA-anumAnA to gayA hai kyoM ki pahile karma aura bAdameM usakA vedana / parantu jaba vedana svayaM eka prakAra kI kriyArUpa hai-to vedanakriyA se karmakA baMdha hogA hI-ataH karmabaMdharUpa kriyA hone ke pahile vedana rUpa kriyA kA astitva Ane se vedana pahile huA-aisA mAnanA cAhiye-isaliye maMDitaputra ko aisI zaMkA huI hai-kriyA pahile hotI hai aura bAdameM usakA vedana hotA hai, vaha bAta mAnanI cAhiye ki pahile vedana hotA hai aura bAdameM karmarUpa kriyA hotI hai yaha bAta mAnanI cAhiye isakA samAdhAna karane nimitta prabhu maMDitaputrA se kahate haiM 'maMDitaputtA' he maMDitaputra ! 'puvvaM kiriyA' pahile kriyA hotI hai aura 'pacchA' bAdameM 'veyaNA' vedanA hotI hai 'No pubdhi veyaNA pacchA kiriyA' aisA nahIM hai ki pahile vedanA ho aura bAdameM kriyA ho kriyA kA tAtparya karma aura vedanA kA tAtparya usa kA anubhavana aisA haiM / yaha jo kahA gayA haiM ki kama svayaM eka prakArakI kriyA hai-so yaha vaha bAta ThIka hai aura vedanA bhI eka pIvapayabhAva mAnavAmAM te A ja che, kAraNa ke pahelAM karma ane tyAra bAda tenA vedananuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. paNa je vedana pote ja eka prakAranI kriyArUpa hoya te vedana kriyAthI karmane baMdha thaze ja. tethI karmabaMdharU5 kiyA thayA pahelAM dinarUpa kiyAnuM astitva AvavAthI evuM mAnavuM paDaze ke vedana pahelAM thayuM. te kAraNe maMDitaputrane evI zaMkA thAya che ke 'kriyA pahelAM thAya che ane tyAra bAda tenuM vedana thAya che, ke vedana pahelAM thAya che ane tyArabAda karmarUpa kriyA thAya che? mahAvIra prabhu tamanA praznanu -AL pramANe samAdhAna 42 cha-'maMDiyaputtA ! De bharataputra! 'puccaM kiriyA' paDesai (yA thAya che bhane 'pacchA veyaNA' tyAra mAha tenuM vana thAya che. 'No pravi veyaNA pacchA kiriyA' paDasA vahanA 2mane tyAra bAda kriyA thAya evuM banatuM nathI. ahIM kiyA eTale karma ane vedanA eTale karmane anubhava, evo artha samajavo. evuM je kahevAmAM AvyuM che ke karma pate eka prakAranI kriyA che, e vAta barAbara zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.3 sU. 2 kriyAvedanasvarUpanirUpaNam 539 bhavo natu karmaNaH pUrva vedanA kathamapi bhavitumarhati karmapUrvakasyaiva vedanAtmakAnubhavasya sambhavAt viSayatAsambandhena vedanAmprati tAdAtmyena viSayasya kAraNatayA kAraNaM vinA kAryasyAsaMmbhavena karma vinA vedanAyAH asambhavAt prathamaM karma eca, pazcAd vedanA natu tadviparItam iti maNDitaputramprati bhagavata uttraashyH| prakArakI kriyA hai yaha bAta bhI ThIka hai-isase inameM paurvAparya kA abhAva thoDe hI A sakatA haiM, kyoM ki aisA siddhAMta to haiM nahIM ki vedanA kriyAke bAda nIyama se karma-karmabaMdha rUpa kriyA hove hI samatAbhAva se karmakA anubhavana karanevAlA AtmA navIna karmabaMdharUpa kriyAkA karttA nahIM mAnA gayA hai| ataH yahI siddhAMta nizcita haiM ki pahile karma rUpa kriyA hotI hai aura bAdameM tadanubhavarUpa vedanA hotI hai| isa taraha inameM paurvAparyabhAva bana jAne meM koI bAdhA nahIM haiM / karmabaMdhameM karma ke nirmANa hone meM AtmAkI zubhAzubha pravRttirUpa kriyA kAraNa hotI hai isa liye karma kriyA janya mAnA gayA hai| yahAM kriyA se karma jo grahaNa kiyA gayA hai-usakA kAraNa kArya-karma meM kAraNarUpa kriyA kA upacAra kiyA jAnA hai| isa upacAra se-abheda vivakSAse-kriyAjanya zubhAzubha karma ko bhI kriyA zabdase vyavahRta kara diyA gayA hai| athavA jo kiyA jAya vaha karma isa vyutpattike anusAra kriyApada vAcya zubhAzubha karma hI liyA jAtA haiN| isake bAda che. ane vedanA paNa eka prakAranI kriyA che, e vAta paNa kharI che. paNa te kAraNe temanAmAM pauvaparyatAne abhAva ja hovuM joIe evuM mAnI zakAya nahIM. kAraNa ke evo koI siddhAMta nathI ke vedanA kriyAnI pachI karma karmabaMdharUpa kriyA thAya ja. samatAbhAvathI karmonuM pedana karanAra AtmA navIna karmabaMdharUpa kriyAne kartA manAte nathI. tethI eja siddhAMta mAnavA gya che ke pahelAM karmarUpa kriyA thAya che ane tyAra bAda tenA anubhavarUpa vedanA thAya che. A rIte temanAmAM paurvAparya bhAva ghaTADavAmAM keMI vAMdhe naDato nathI. karmabaMdhanamAM-karmanuM nirmANa thavAmAM AtmAnI zubhAzubha pravRtti rUpa kiyA kAraNarUpa hoya che. tethI karmane kriyA janya mAnavAmAM Avela che. ahIM kiyA pada dvArA je "kama" artha grahaNa karavAmAM AvyuM che tenuM kAraNa kArya-karmamAM kAraNarUpa kriyAne upacAra karAyo che, ema samajavuM. A rIte te bannemAM abhedanI apekSAe kriyAjanya zubhAzubha karmane paNa kriyA zabdathI oLakhavAmAM Avela che. athavA karmanI vyutpatti A pramANe che-je karAya te karma A vyutpatti pramANe kriyApadanA zrI. bhagavatI sUtra: 3 Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 540 - bhagavatIsUtre maNDitaputraH kriyA jijJAsayA zramaNanirgranthasya kriyAdhikAritvaM pRcchati'asthiNaM bhaMte !' ityAdi / he bhadanta ! asti khalu sambhavatyetat 'samaNANaM niggaMthANaM' zramaNAnAM nigraMthAnAm 'kiriyA kajjai ' kriyA kriyate bhavati ? arthAt zramaNanirgranthasya kriyA saMbhavati navA ? iti prshnH| bhagavAnAhausa karma kI vedanA hotI hai| karma ke pahile vedanA kisI taraha nahIM ho sakatI hai| kyoM ki vedanAtmaka anubhava karmapUrvaka hI saMbhAvita hotA hai / ataH viSayatA ke sambandha ko lekara vedanA ke prati tAdAtmya bhAva se viSaya meM hI-karma meM hI-kAraNatA AtI hai kyoMki kAraNake vinA kAryakI asaMbhavatA hone se kama ke vinA vedanAkA honA saMbhavita nahIM ho sakatA haiM / isaliye prathama karma hI hotA hai, pazcAt usakI vedanA hotI hai| isase ulTI bAta nahIM hotI hai| isa prakAra maMDitaputra ko prabhune smjhaayaa| ____ aba maMDitaputra kriyA kI jijJAsA se zramaNa nigrantha zrI mahAvIra prabhu se kriyA ke adhikArI ke viSaya meM pUchate hai ki 'atthi NaM bhaMte ityaadi| 'atthi NaM bhaMte ! samaNANaM niggaMthANaM kiriyA kajaI' he bhadanta kyA yaha bAta saMbhavita hai ki zramaNa nigranthoM ke kiyA hotI hai arthAt zramaNa nigranthoM ke kriyA saMbhavatI hai? isakA uttara dete hue zabha karmane ja levAmAM AvyuM che. tyAra bAda te karmanuM vadana thAya che. koIpaNa rIte karmanAM pahelAM karmanuM vedana saMbhavI zakatuM nathI, kAraNa ke vedanAtmaka anubhava karmapUrvaka ja saMbhavita hoya che. tethI viSayatAnA saMbaMdhane anulakSIne vedanA pratye tAdA bhya bhAva hovAthI viSayamAM ja-karmamAM ja kAraNatA AvI jAya che, kAraNa ke keIpaNa kArya kAraNa vinA saMbhavI zakatuM ja nathI. A rIte karmano abhAva hoya te karmavedanane saddabhAva saMbhavI zake ja nahIM. te kAraNe pahelAM kriyA (karma) thAya che ane tyAra bAda kamanuM vedanA thAya che. ethI ulaTI vAta banI zakatI nathI. A rIte bhagavAna mahAvIre maMDitaputra aNagAranA praznananuM samAdhAna karyuM. have maMDitaputra aNagAra kriyAnA adhikAranA viSayamAM bhagavAna mahAvIrane A pramANe pUche - asthi NaM bhaMte ? samaNANaM niggaMthANaM kiriyA kajjai ?' he bhadata ! zramaNa nigrantha dvArA kriyA (karma) thAya che kharI? eTale ke zramaNa nigrantha dvArA kriyA saMbhave che ke nathI saMbhavatI ? zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacadinkA TIkA za. 3 u. 3 ru. 2 kriyAvedanasvarUpanirUpaNam 541 -'haMtA, atthi' iti / hanta, asti, hanteti svIkAre asti-sambhavati, arthAzramaNanirgranthasya kriyA sambhavati, iti bhagavato'bhiprAyaH / maNDitaputraH punaH praznayati-'kahaM NaM bhaMte !' ityaadi| he bhadanta ! kathaM kena prakAreNa khalu 'samaNANaM niggaMthANaM' zramaNAnAM nigrethAnAm 'kiriyA kajjai' kriyA kriyate bhavati ? bhagavAnAha-maMDiyaputtA ! he maNDita putra ! "pamAyapaccayA' pramAdapratyayAt pramAdaH asAvadhAnatA eva pratyayaH kAraNaM tasmAta kriyA sambhavati yathA duSpayuktakAyakriyAjanyaM karma bhavati, atha ca 'joganimittaM ca yoganimittaM ca yogo nimittaM yasyAH sA yoganimittA yathA aipithikI prabhu unase kahate haiM ki-'haMtA asthi zramaNa nirgranthoM ke kriyA saMbhavatI hai| maNDitaputra punaH prazna karate hue prabhu se pUchate haiM ki kahaM NaM bhaMte ! samaNANaM niggaMthANaM kiriyA kanjaI' he bhadanta ! zramaNa nirgranthoM ke kiyA kisa prakAra se saMbhavita hotI hai ? bhagavAn isameM kAraNa kA pradarzana karate hue unase kahate haiM ki-'maMDiyaputtA' he maMDitaputra ! 'pamAya paJcayA' pramAda ke nimitta se zramaNa nirgranthoM ke kriyA saMbhavita hotI hai / asAvadhAnatA kA nAma pramAda hai-arthAt kuzala anuSThAnoM meM utsAha kA nahIM honA, tathA jisa kisI taraha icchAnusAra unameM pravRtti karanA yaha saba pramAda hai / isa pramAda ke kAraNa unameM kriyA kA honA saMbhavatA hai| jaise kAyakI kriyA yadi unakI yatnAcAra se rahita hai to niyama se vahAM duSprayukta kAya kriyAjanya karmakA Asrava hogA hI / isI taraha zramaNa nirgranthoM ke 'joganimittaM ca' yoganimittaka aipithikI kriyA hotI hai-ataHisa uttara-hatA atthiA , tabhanA dvArA yA salavI A che. -'kahaM NaM bhaMte ! samaNANaM niggaMthANaM kiriyA kajjai ? 3 mahanta ! zramaNa nirca dvArA kevI rIte kriyA saMbhavI zake che? uttara-bhaMDiyaputtA' bhatiputra! 'pamAyapaccayA' prabhAhanA 2Ne zrama nirca dvArA kiyA saMbhavita bane che. asAvadhAnatAne pramAda kahe che. eTale ke anuchAnomAM utsAhano abhAva, ane IcchAnusAra pravRtti karavI tenuM nAma pramAda che. te pramAdane kAraNe tenA dvArA navIna karmo baMdhAya che. je tenI kAyakI kriyA yatanAcArathI rahita hoya te tyAM duwyutakAya kriyAjanya kamane Asava thavAne ja, e ja pramANe zrama niythe| 'joga nimittaM ca yogane raNe pazu bhni| 55 42 cha. yoga zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 542 bhagavatIsUtre kriyA IryApathikameva airyApathika zarIracalanacakSurunmIlananimIlanarUpAkSipakSmaparispandanAdiyogajanyA kriyA zramaNanirgranthAnAM sambhavatItyarthaH / evaM khalu anena prakAreNa zramaNAnAM nigraMthAnAM kriyA kriyate bhavati ||suu02 // jIvAnAm ejanAdi kriyA vaktavyatAmAhamUlam-'jIve NaM bhaMte ! sayA samiyaM eyai, veyai, calai, phaMdai, ghaTTai, khubbhai, udIrai, taM taM bhAvaM pariNamai ? haMtA, maMDiyaputtA ! jIveNaM sayA samiyaM eyai, jAva-taM taM bhAvaM pariNamai ! jAvaM ca NaM bhaMte ! se jIve sayA samiyaM jAva-pariNamai, tAvaM ca NaM tassa jIvassa aMte aMtakiriyA bhavai ? No iNaTre samajhe / se keNaTTaNaM evaM vucai-jAvaM ca NaM se jIve sayA sami yaM jAva-aMte aMtakiriyA na bhavai ? maMDiyaputtA ! jAvaM ca NaM se jIve sayA samiyaM, jAva pariNamai, tAvaM ca NaM se jIve AraMbhai sAraMbhai, samAraMbhai, AraMbhe vai, sAraMbhe vai, samAraMbhe vai, AraMbhamANe, sAraMbha mANe, samAraMbhamANe, AraMbhe nimitta ko lekara bhI vahAM karmakA AnA saMbhavita hotA hai| mArga meM calanA zarIra kA halana calana honA, cakSukA unmIlana nimIlana honA, Adi saba zArIrika kriyAe~ yoganimittaka hI hotI hai-zramaNa nirgranthoM ke gyAraveM 11 bArahaveM 12 aura terahaveM 13 guNasthAnavI jIvoM ke yaha airyApathika kriyA hotI hai isase vahAM bhI navIna karmoMkA Asrava hotA hai // sU0 2 // nimittaka aryApathikI kriyA zramaNa nigraMtha dvArA karAya che. te kAraNe paNa karmane Asava thaI zake che. mArgamAM cAlavuM, zarIranuM halanacalana karavuM, AMkhe maTamaTAvavI, Adi saghaLI zArIrika kriyAo ginimittaka ja hoya che, zramaNa nirca tathA agiyAramAM, bAramAM ane teramA guNasthAnavatI jIvo A aryApathika kriyA karAya che. te kAraNe teo paNa navIna karmo kare che. e sU. 2 . zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikATIkA za.3 u.3 mU03 jIvAnAM ejanAdikriyAnirUpaNam 543 vaTTamANe, sAraMbhe vaTTamANe, samAraMbhe vaTTamANe, bahUNaM pANANaM, bhUyANaM, jIvANaM, sattANaM, dukkhAvaNayAe, soyAvaNayAe, jUrAvaNayAe, tippAvaNayAe, piTTAvaNayAe, pariyAvaNayAe, vai, se teNa?NaM maMDiyaputtA ! evaM buccai, jAvaM ca NaM se jIve sayA samiyaM eyai, jAva-pariNamai, tAvaM ca NaM tassa jIvassa aMte aMtakiriyA na bhavai, jIveNaM bhaMte ! sayA samiyaM No eyai jAva-no taM taM bhAvaM pariNamai ? haMtA, maMDiyaputtA ? jIve NaM sayA samiyaM jAva-no taM taM bhAvaM pariNamai, jAvaM ca NaM bhaMte ! se jIve no eyai, jAva--no taM taM bhAvaM pariNamai, tAvaM ca NaM tassa jIvassa aMte aMtakiriyA bhavai ? haMtA, jAva-bhavai ! se keNaTaNaM jAva-bhavai ? maMDiya puttA ! jAvaM ca NaM se jIve sayA samiyaM No eyai, jAva no taM taM bhAvaM pariNamai, tAvaM ca NaM se jIve no AraMbhai, no sAraMbhai, no samAraMbhai, no AraMbhe vaTTai, no sAraMbhe vaTTai, no samAraMbhe vai, aNAraMbhamANe, asAraMbhamANe, asamAraMbhamANe, AraMbhe avahahamANe, sAraMbhe avaTTamANe, samAraMbhe avaTTa mANe, bahUNaM pANANaM, bhUyANaM jIvANaM, sattANaM, adukkhAvaNayAe, jAva aparitAvaNayAe vadRi // sU0 3 // chAyA-jIvaH khalu bhadanta ! sadA samitam-ejate, vyejate, calati, spa jIvoM kI ejanAdi kriyA kI vaktavyatA kA varNana'jIve NaM bhaMte ! sayA samiyaM eya i' ityAdi / sUtrArtha--(jIve NaM bhaMte ! sayA samiyaM eyai) he bhadanta ! jIva 'jIveNaM bhaMte ! sayAsamiyaM eyai' tyAdi sUtrA-(jIveNaM bhaMte / sayAsamiyaM eyai ' 3 mahanta ! 71 sAsabhita zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 544 bhagavatIstre ndate, ghaTTate, zubhyati, udIrayati taM taM bhAvaM pariNamati ? hanta, maNDitaputra! jIvaH sadA samitam-ejate, yAvat-taM taM bhAvaM pariNamati, yAvacca khalu bhadanta ! sa jIvaH sadA samitam yAvat-pariNamati, tAvaca tasya jIvasya, aMte antakriyA sadA samita rAgAdi sahita arthAt rAgadveSasahita hotA hai, athavA (samiyaM ejate) rAgadveSa sahita kAMpatA hai| (veyai ) vizeSarUpa se athavA vividharUpa se kAMpatA hai / (calai) eka sthAnase dUsare sthAna para jAtA hai (phaMdai) kucha calatA hai ! athavA dUsare sthAna para jAkara punaH apane sthAnapara vApisa A jAtA hai (ghaTTai) sarva dizAo meM jAtA hai (khubbhai) kSubhita pracalita hotA haiM / (udIrai) prabalatA preraNA karatA hai / isa taraha jIva (taM taM bhAvaM pariNamai) kyA una una bhAvarUpa pariNamatA hai kyA ? (haMtA maMDiyaputtA ! jIve NaM sayA samiyaM eyai, jAva taM taM bhAvaM pariNamai) hAM maMDitaputra ! jIva sadA rAgAdi sahita rahatA hai-athavA rAgadveSa sahita kAMpatA hai yAvat una 2 bhAvarUpa pariNamatA hai| (jAvaM ca NaM bhaMte ! se jIve sayA samiya jAva pariNamai, tAvaM ca NaM tassa jIvassa aMte aMtakiriyA bhavai) he bhadanta ! jaba taka vaha jIva sadAsamita-rAgAdi sahita banA rahatA hai athavA rAgadveSa sahita kAMpatA hai yAvat una2 bhAvarUpa pariNamatA sAya cha ASayI yu40 DAya cha ? -mathavA ( samiyaM ejate ) rAgadveSa sahita 4 cha ? (45na 42 ch-24|| zanI martha jaya mA 254 : cha, (veyai) vizeSarUpe athavA vividha rIte kare che? (4) eka sthAnathI bIje sthAne jAya che? () gheDA pramANamAM cAle che-athavA eka sthAnethI bIje sthAne jaine pharI pAtAne sthAne paache| 52 cha ? (ghaTTai) sarva zAsabhA cha ? (khubbhai) kSumita prayalita thAya cha ? (udIrai) pratApUrva preraNA 42 cha ? // zata va (taM taM bhAvaM pariNamai) te te bhAva35 pariNabhe cha bh| ? (haMtA maMDiyaputtA !) &i, bhaDitaputra ! (jIve NaM sayA samiyaM eyai, jAva taM taM bhAvaM pariNamai) 01 sahA rAgAdi sahita rahe che athavA rAgadveSa sahita kaMpe che (yAvat, te te bhAvarUpa paribhe che. mI 'yAvat' 54thI 52|3t sUtrA8 a 42vo naye. (jAvaM ca NaM bhaMte ! se jIve sayAsamiyaM jAva pariNamai, tAvaM ca NaM tassa jIvassa aMte ! aMtakiriyA bhavai ) 3 4-! yA sudhI 71 sA smitrAgAdithI yukta hoya che athavA rAgadeSa sahita kare che (yAvata) te te bhAvarUpa zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za. 3. u. 3 sU. 3 jIvAnAM ejanAdikriyA nirUpaNam 545 bhati ? nAyamarthaH samarthaH, tat nAna evam ucyate - yAvacca sajIvaH sadA samitam - yAvat-ante antakriyA na bhavati ? maNDitaputra ! yAvacca sa jIvaH sadA samitam yAvat - pariNamati, tAvacca sa jIvaH Arabhate, saMrabhate, samArabhate Arambhe, vartate, saMrambhe vartate, samArambhe vartate, ArabhamANaH, saMrabhamANaH, samArabhamANaH, Arambhe vartamAnaH, saMrambhe vartamAnaH samArambhe vartamAnaH bahUnAM hai taba taka kyA usa jIvakI anta samayameM-- maraNakAla meM antakriyA mukti hotI hai ? (No iTThe samaTThe) he maMDitaputra vaha artha ThIka nahIM hai / (sekeNaNaM bhaMte ! evaM vuccai, jAvaM ca NaM se jIve sayA samiyaM jAva aMte aMtakiriyA na bhavai) he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate hai ki jabataka vaha jIva sadA samita rahatA hai athavA rAgadveSarUpa meM kAMpatA haiM tabataka yAvat usa jIva kI mukti nahIM hotI hai ? (maMDiyaputtA ! jAva NaM se jIve sayA samiyaM jAva pariNamaha, tAvaM ca NaM se jIve AraMbhai, sAraMbhaha, samAraMbhai, AraMbhe vahai, sAraMbhe vahaha, samAraMbhe vaTTa) he maMDitaputra ! jabataka jIva samita rahatA hai- rAgadveSa sahita banA rahatA hai, athavA rAgadveSarUpa meM kaMpatA rahatA haiM yAvat una 2 bhAvoM rUpase pariNamatA rahatA hai, tabataka aisA jIva AraMbha karatA hai, saMraMbha karatA hai, samAraMbha karatA hai, AraMbha meM vartatA hai pariName che, tyAM sudhI te jIvanI aMta samaye maraNakALe-antakriyA (mukita) thAya che bharI ? (No iNaTTe samaTThe ) he maMDitaputra ! me manatu nathI. sevA va bharaNubhaNe bhuti yAmato nathI. ( se keNaNaM bhaMte! evaM buccai, jAvaM ca NaM se jIve sayAsamiyaM jAva aMte aMtakiriyA na bhavai ?) he lahanta ! Apa me N zA kAraNe kaheA che ke jyAM sudhI te jIva rAgAdithI yukata rahe che athavA rAgadveSarUpe eka pe che, (yAvat) tyAM sudhI te lavane bhukti bhajatI nathI ? ( maMDiyaputtA ! ) De bhaDitaputra ! (jAva NaM se jIve sayA samiyaM jAva pariNamai' tAvaM ca NaM se jIve AraMbhaI, sAraMbhai, samAraMbha, AraMbhe vaTTa, sAraMbhe vaTTara, samAraMbha baTTai) nyAM sudhI samita rahe che-rAgadveSathI yukata rahe che, athavA rAgadveSa rUpamAM kaMpatA rahe che, upa*kata sava bhAve rUpe pariNamate rahe che, tyAM sudhI te jIva Ara Mbha kare che, sarbha kare che, samAraMbha kare che, ArabhamAM pravRtta rahe che, soMrabhamAM pravRtta rahe che ane zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre prANAnAm , bhUtAnAm , jIvAnAm, sacAnAm duHkhApanatayA, zocApanatayA, jUrApanatayA, teyApanatayA, piTTApanatayA, paritApanatayA vartate, tat tenArthena maNDitaputra ! evam ucyate-yAvacca sa jIvaH sadAsamitam ejate yAvat - pariNamati, tAvaJca tasya jIvasya ante antakriyA na bhavati, jIva khalu bhadanta ! saMraMbha meM vartatA hai, samAraMbha meM vartatA hai / isa taraha (AraMbhamANe, sAraMbhamANe, samAraMbhamANe, AraMbhe vaTTamANe sAraMbhe vaTTamANe samAraMbhe vaTTamANe) AraMbha karatA huA saMraMbha karatA huA samAraMbha karatA huA, tathA AraMbha meM vartamAna hotA haA, saMraMbha meM vartamAna hotA haA. samAraMbha meM vartamAna hotA huA vaha jIva (bahaNaM pANANaM bhUyANa) aneka prANiyoMko aneka bhUtoko (jIvANaM) aneka jIvoMko (sattANa) aneka sattvoM ko (dukkhAvaNayAe) duHkhita hone meM (soyAvaSNayAe) zoka se vyAkula hone meM (jarAvaNayAe) zokAtireka ke udbhAvana se unake zarIra ko jIrNatA se yukta hone meM (tippAvaNayAe) unheM burI taraha se rulAne meM (piTTAvaNayAe) piTAne meM (pariyAvaNayAe) paritApanA se yukta hone meM (vadRi) kAraNa paDatA hai / (se teNaTeNaM maMDiyaputtA ! evaM vuccai jAva ca NaM se jIve sayA samiyaM eyaha, jAva pariNamai) isa kAraNa he maNDitaputra maiMne aisA kahA hai ki yAvat vaha jIva jabataka sadA samita rahatA hai athavA rAgadveSa sahita kAMpatA hai, yAvat una 2 bhAvarUpa pariNamatA hai (tAvaM ca NaM tassa jIvassa) sabhAmA pravRtta 29 che. ( AraMbhamANe, sAraMbhamANe, samAraMbhamANe, AraMbhe vaTTamANe sAraMbhe vaTTamANe samAraMbhe vaTTamANe) mA zate mAsa, sa20 bhane sbhaaraMbha karate, tathA AraMbhamAM, saMraMbhamAM ane samAraMbhamAM pravRtta rahe te jIva (bahUNaM pANANaM bhUyANaM) mane prAzumAna, bhane bhUtAne (jIvANaM) anechavAne, (sattANaM) bhane satvAne (dukkhAvaNayAe) bhI thAmA, (soyAvaNayAe) yethI vyAta yAmA, (jUrAvaNayAe) zAti34 thAthI te zarIrane [ 32vAbhAM, (tippAvaNayAe) tene maI 21vAbhA, (piTTAvaNayAe) bhAra bharAvAmai, (pariyAvaNayAe) bhane paritApanA (pI) hevAbhAM, (vaTTai) 12435 mane cha. (se teNaTeNaM maMDiyaputtA ! evaM vuccai jAva ca NaM se jIve sayA samIyaM eyai, jAva pariNamai) 8 majitaputra ! te // 22 meM mej xyu cha ? nayAM sudhI 71 gayA yuta 2 che bhayavA rAgadveSa sahita cha. (yAvata) uparota sarva lA135 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA. za. 3 u.3 sU.3 jIvAnAM ejanAdikriyAnirUpaNam 547 sadA samitam no ejate, yAvat no taM taM bhAvaM pariNamati ? hanta, maNDitaputra ! jIvaH sadA samitam , yAvata-no taM taM bhAvaM pariNamati yAvacca khalu bhadanta ! sa jIvo no ejate, yAvat-no taM taM bhAvaM pariNamati, tAvaca tasya jIvasya ante antakriyA bhavati ? hanta, yAvat-bhavati, tat kenArthena yAvattaba taka usa jIva kI (aMte) maraNa samaya meM (aMtakiriyA) mukti nahIM ho sakatI hai / (jIve NaM bhaMte ! sagA samiyaM No eyai, jAva No t taM bhAvaM pariNamai) he bhadaMta ! jIva sadA rAgAdibhAva se yukta na ho athavA rAgadveSa sahita na kaMpe, yAvat usa usa bhAvarUpa na pariName, aisA ho sakatA hai kyA ? (haMtA maMDiyapattA ! jIve gaM sayA samiyaM jAva no pariNamai) hA~ / maNDitaputra ! aisA ho sakatA hai ki jIva sadA rAgAdi bhAvasahita na rahe athavA rAgadveSarUpa se vaha na kaMpe yAvata una2 bhAvarUpa vaha na pariName / (jAvaM ca NeM bhaMte se jIve no eyaha, jAva no ta ta bhAvaM pariNamai, tAvaM ca NaM tassa jIvassa aMte aMtakiriyA bhavai)he bhadanta ! jabataka vaha jIva rAgAdisahita na rahe, athavA rAgadveSa rUpa se na kaMpe, yAvat una 2 bhAvarUpa na pariName, to kyA tabataka usa jIva kI maraNa samaya meM mukti ho sakatI hai? (haMtA jAva bhavai) hAM maNDiputra yAvat aise jIvakI mukti ho sakatI hai| (se keNaDeNaM jAva bhavai) he bhadanta ! aise jIvakI yAvat mukti pariyamatA rahe che, (tAvaM ca NaM tassa jIvassa aMte aMtakiriyA)tyAM sudhA ta sapane bha25 samaye bhujitanI prAti yatA nathI. (jIveNaM bhaMte ! sayA samiyaM No eyai, jAvaNo taM taM bhAvaM pariNamai ?) 3 mahanta ! zu me saMbhavI cha / 1 sadA rAgAdi bhAvathI yukata na rahe, athavA rAgadveSa sahita na kapa, (yAvatu) ane upa yuta samasta mA135 na parizubhe [haMtA maMDiyaputtA] , malitaputra ! me sanavI zacha : (jIveNaM sayA samiyaM jAva No pariNamai) 04 sahA rASathI yuzta na rahe athavA rAgadeSa sahita na pe, (yAvat) mane uparyuta samasta mA135 te na pariNa. (jAvaM ca NaM bhaMte ! se jIve no eyai, jAva no taM taM bhAvaM pariNamai, tAvaM ca NaM tassa jIvassa aMte aMtakiriyA bhavai ?) 3 mahanta ! nyA sudhI te jIva rAgAdithI yukata na rahe, athavA rAgadveSa sahita na kare, (yAvata) te te bhAvarUpe na pariName, tyAM sudhI te jIva maraNa samaye mukita pAmI zake che kharo? [haMtA jAva bhavai ] 7, malitaputra ! mev| 71 bhuti ta 43 : che. (se keNaTeNaM jAva bhavai ?) 3 mahanta ! mA5 / 42 me 4 ch| meve 1 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 548 bhagavatImu bhavati / maNDitaputra ! yAvacca sa jIvaH sadA samitaM no ejate, yAvat - no taM taM bhAvaM pariNamati, tAvaca sa jIvo no Arabhate, nosaMrabhate, no samArabhate, no Arambhe vartate, no saMrambhe vartate, no samArambhe vartate, anArabhamANaH, asaMrabhamANaH, asamArabhamANaH, Arambhe'vartamAnaH saMrambhe'vartamAnaH samArambheho sakatI hai aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ( maMDiyaputtA ! jAvaM ca NaM se jove sayA samiyaM No eyai, jAva no taM taM bhAvaM pariNamai, tAvaM ca NaM se jIve No AraMbhai, no sAraMbhai, No samAraMbhai no AraMbhe vaTTaha, no sAraMbhe vahaha, no samAraMbhe vaTTaha, aNAraM bhamANe, asArabhamANe, asamArabhamANe, Ara me avaTTamANe, sArabhe avaTTamANe samAraMbhe avahaTTamANe, bahUNaM pANANaM, bhUyANaM, jIvANaM sattANaM adukkhAvaNAe jAva aparitAvaNayAe bAi) he maNDitaputra ! jaba taka vaha jIva sadA samita na rahe rAgAdi bhAvameM na vartta, athavA rAgadveSarUpa meM na kaMpe, yAvat usa usa bhAvarUpa na pariName, taba taka vaha jIva AraMbha nahIM karatA hai, saMraMbha nahIM karatA hai, samAraMbha nahIM karatA hai, AraMbha meM nahIM vartatA hai, saMraMbha meM nahIM vartatA hai, samAraMbha meM nahIM vartatA hai, isa taraha AraMbhase rahita huA, saMraMbha se rahita huA, samAraMbha se rahita huA vaha jIva aneka prANiyoM ko, aneka bhUtoMko, aneka jIvoMko, aneka satvoMko duHkhita nahIM bhukti bhejavI zaDe che ? ( maMDiyaputtA ! jAvaM ca NaM se jIve sayA samiyaM No eyara, jAtra no taM taM bhAvaM pariNamai, tAvaM ca NaM se jIve No AraMbhaI, no sAraMbhai No samAraMbha, no AraMbhe vaTTa, no sAraMbhe vaTTara, no samAraMbhe vaTTara, aNAraMbhamANe, asAraMbhamANe, asamAraMbhamANe, AraMbhe avaTTamANe, sAraMbhe avaTTamANe, samAraMbha avaTTamANe, bahUNaM pANANaM, bhUyANaM, sattANaM, adukkhA arry jAva aparitAvaNayAe vaha ) huM maMDitaputra ! jayAM sudhI te jIva sadA samita na rahe-rAgADhithI yukata na rahe- athavA rAgadveSathI AtmAne dUSita na kare, (yAvata) uparyukata samasta bhAva rUpe na pariName, tyAM sudhI te jIva AraMbha karatA nathI, saMrabha karatA nathI, samArabha karatA nathI, AraMbhamA pravRtta thatA nathI, sa MrabhamAM pravRtta thate nathI, samAraMbhamAM pravRtta thatA nathI, A rIte AraMbha, saMrabha ane samAraMbhathI rahita khanele te jIva aneka prANione, aneka bhUtAne, aneka jIvone ane aneka sattvone duHkhI karatA nathI, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za, 3 u.3 sU.3 jIvAnAM ejanAdikriyAnirUpaNam 549 'vartamAno bahUnAm pANAnAm , bhUtAnAma, jIvAnAm , satvAnAm aduHkhApanatayA, yAvat-aparitApanatayA vartate // sU0 3 // _____TIkA-maNDitaputraH kriyAdhikArAt jIvAnAm ejanAdi vaktavyatAM pRcchati 'jIveNaM bhaMte !' ityAdi / jIvaHkhalu kim 'sayA' sadA sarvakAle nityamityarthaH samiyaM eyaI' samitaM rAgAdisahitam ejate gacchati / 'veyaI' vyejate ! vikaratA hai, zokAkulita nahIM karatA hai, yAvat unheM paritApita nahIM karatA hai arthAt unheM duHkhI Adi hone meM vaha nimitta nahIM hotA hai| TIkArtha-maNDitaputra kriyA kA adhikAra cAlU hone se jIvoMkI ejanAdi kriyAoMke viSayameM prabhu se pUchate hai ki-'jIve NaM bhaMte !' ityAdi / he bhadanta ! jIva hamezA koi na koi kriyA karatA hI rahatA hai. aisA eka bhI kSaNa nahIM usakA nikalatA hai ki jisa kSaNameM yaha kriyA rahita ho / jahAM kriyA hai vahAM karmabaMdha hai / aura jahAM karmabaMdha hai vahAM saMsAra hai| isI abhiprAyako hRdayameM rakhakara maMDitaputra prabhu se pUcha rahe haiM ki jaba taka yaha jIva 'samiyaM eyaha' samita-rAgAdi rUpa se pariNata hotA hai, arthAt rAgadveSa Adi vikRta bhAvoM se yukta hotA rahatA hai athavA 'samiyaM eyaI' rAgadveSa sahita kaMpita hotA rahatA hai tabataka isakI mukti nahIM hotI hai. isI prakAra se anya kriyApadoM ke sAtha bhI aisA hI saMbaMdha lagA lenA zakathI vyAkuLa karatuM nathI, (yAva) vyathA karatuM nathI. kahevAno bhAvArtha e che ke evo jIva temane duHkhI karavAmAM kAraNabhUta banatuM nathI. te kAraNe evo jIva maraNa kALe mukita pAmI zake che. TIkArtha-kriyAne adhikAra cAlU hevAthI, maMDitaputra aNagAra ajanAdi kriyAmaanaa viSayamA maDAvIra prabhune mA pramANe pUche che-'jIveNaM bhaMte !' tyaahhe bhadanta ! jIva haMmezA kaIne kaI yiA karate ja hoya che. evI eka paNa kSaNa hetI nathI ke jyAre te kriyAthI rahita heya. jyAM kiyA che tyAM karmabaMdha hoya che. ane jyAM karma baMdha che tyAM saMsAra che. A vAta dhyAnamAM rAkhIne maMDitaputra aNu 2 mahAvIra prabhune pUche che , nyai sudhI bhA 1 'samiyaM eyai' raa||63 pariNamate rahe che eTale ke rAgadveSa Adi vikRta bhAvovALa rahe che, athavA 'samiyaM eyai' rAgadveSa sahita pita th| 2 cha, tyo sudhA tene bhustinI prApti thatI nathI e vAta zuM kharI che? bIjAM kriyApade sAthe paNa A prakArane saMbaMdha zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 550 bhagavatIsUtre vidhaM vizeSaNaM vA ejate gacchati 'calai' calati / sthAnAntaraM gacchati 'phadaI' spandate ! kizcit calati ! anyapradezaM gatvA punaH svasthAnamAgacchativA ghaTTaI' ghaTTate ! sarvadikSu saMcalati ! padArthAntaraM spRzativA, 'khubbhai' kSubhyati ! pRthivoM pravizati ? kSobhayati vA udIrai' udIrayati ! prAbalyena prerayati ! cAhiye rAgadveSa sahita kaMpita hotA rahatA hai| isakA tAtparya yaha haiM ki mana, vacana, kAya, ina tIna yogoM ke kampana ke sambandha se AtmapradezoM meM kampana kriyA hotI hai-isa kampana kriyA se AtmAmeM navIna karmoMkA Asrava hotA hai| 'veyaI' vividharUpa se athavA vizeSarUpa se kaMpana hotA hai isakA tAtparya yahahai ki AtmA meM jaba AtadhyAna raudradhyAna AdikI prabalatA rahatI hai usa samaya azubhAdirUpa pariNati kI vizeSatA se rAgAdibhAvarUpa kaSAyoMkI vizeSarUpa se prabalatA baDha jAtI hai taba AtmapradezoM meM aura adhika sakampatA A jAtI hai isase Asrava meM bhI adhikatA A jAtI hai 'calai' eka sthAna se dUsare sthAna meM jIva jaba gamana karatA hai taba, 'phaMdai' kucha calatA hai, arthAt dUsarI jagaha jAkara punaH jaba apane sthAna para AtA hai taba, 'ghaTTai' samasta dizAo meM gamanAgamana karatA hai taba, athavA kisI padArthAntara kA sparza karatA hai taba, 'khumbhaI' kSobhako prApta hotA hai, athavA jamIna ke nIce utaratA hai, yA kisI anya jIvako kSubhita karatA hai taba samajI levo. "rAgadveSa sahita kaMpita thavA" nuM tAtparya nIce pramANe che-mana, vacana ane kAya e traNa yoganA kaMpananA saMbaMdhathI AtmapradezamAM kaMpana kriyA thAya che. mApanahiyAthI mAtbhAmA navIna nA mAtra praveza) thAya che. "veyaDe vividha rUpe athavA vizeSarUpe kaMpana thavAnuM tAtparya nIce pramANe che - jyAre AtmAmAM ArtadhyAna, raudradhyAna AdinI prabaLatA rahe che tyAre azubhadirUpa pariNutinI vizeSatAthI rAgAdi bhAvarUpa kaSAnI prabaLatA paNa vadhI jAya che. tyAre AtmapradezomAM adhika sakaMpatAno anubhava thAya che. te kAraNe karmone Asava paNa adhika abhAzubha thAya che. 'calai' nyAre 71 sthAnathI bhI sthAna gamana to DAya cha, 'phaMdaDa' mI yA dhana potane sthAne paach| 2 cha, 'ghaTTai' nyAre jIva badhI dizAomAM avarajavara karate hoya che tyAre athavA keI bIjA padArthane 25 parata jAya che tyAre, 'khubbhaI nyAre 71 kSumita thAya che tyAre athavA sabhInamA nAya tare che tyAre, athavA anya ne sumita 42 che tyAre, 'udIraI' zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 3 sU. 3 jIvAnAM ejanAdikiyAnirUpaNam 551 padArthAntaraM pratipAdayati vA avaziSTakriyA saMgrahArthamAha ' taM taM bhAvaM parimai' tti taM taM bhAvaM pariNamati ! utkSepaNA'vakSepaNA''kuJcanaprasArANAdikaM pariNAma prApnoti / eSa ca ejanAdibhAvAnAM kramabhAvitvena yugapadasambhavAt sAmAnyApekSayA 'sadA' ityuktam, natu pratyekApekSayA, tathA 'jIveNaM' ityanena 'udIra' kisI ko jabardastI se calatA haiM taba, athavA kisI anya padArthakA pratipAdana karatA hai taba, yaha jIva ' taM taM bhAvaM pariNamai' usa usa bhAvarUpa se svayaM pariNama jAtA hai / itanI hI kriyAoMko yaha jIva karatA rahatA haiM so bAta nahIM haiM kintu aura bhI kaI kriyAe hai jinheM yaha pratidina kiyA hI karatA hai jaise utkSepaNa, avakSepaNa, AkuJcana, prasAraNa Adi / ataH inhIM saba yahAM anukta kriyAoM ko saMgraha karaneke nimitta sUtrakArane 'taM taM' ityAdi pATha kahA hai| ye saba ejanAdi kriyArUpa bhAva jIva meM eka sAtha to hote nahIM hai krama aise hI hoteM hai parantu kisI na kisI samaya meM inameM se koi na koi kriyArUpa bhAvajIva meM avazya hI hotA rahatA hai. isI bAta ko sUcita karaneke liye sAmAnyarUpa se 'sayA' aisA pada prayukta kriyA hai / pratyeka kI apekSA se 'sadA' pada prayukta nahIM kiyA hai / kyoM ki ina pUrvokta kriyArUpa bhAvoM meM se koI bhI bhAva sthirarUpa se sadA sthAyI nahIM rahatA hai / parantu inameM se koI na koI bhAva kisI na kisI samaya meM avazya rahatA hai / tathA jyAre kAine jamastIthI calAve che tyAre, athavA kAi anya padArthanuM pratipAdana uzto hoya tyAre, te 7va 'taM taM bhAvaM pariNamai' te te bhAva3ye potena parizubhI jAya che. jIva ATalI ja kriyAo karatA rahe che evuM nathI, paNa bIjI paNa aneka kriyAe pratidina karatA rahe che jemake-utpreSaNa (koi cIjane UMce pheMkavI), avakSepaNa, AkuMcana, prasaraNa vagere. te badhI kriyAonA samAveza karavAne mATe sUtrakAre 'taM taM' ityAdi sUtrapATha bhUmyo che. A saghaLA aijanAdi kriyArUpa bhAve jIvamAM eka sAthe te| thatA nathI. krame krame thayA kare che. paNa koi paNa samaye jIvamAM koIne koi kriyArUpa bhAvanuM astitva avazya hoya che. khena vAtanuM sUyana 42vA bhATe sAmAnya3ye 'sayA' pahano upcaitra karyAM che. pratyekanI apekSAe 'sadA' padanA prayAga karavAmAM Avye nathI. kAraNa ke pUrvokta kriyArUpa bhAveAmAMthI kAi paNa bhAva sthirarUpe sadA TakatA nathI. paNa temAMthI ahane artha lAvanuM astitva a ya sabhaye avazya rahe che. tathA 'jIveNaM' yaha dvArA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImatre yadyapi sAmAnyato jIvagrahaNaM kRtaM tathApi yogyatayA sayogaeva jIvo grahItavyaH, ayogasya ejanAderabhAvAt , manoyogaH, vacanayogaH kAyayogazca bodhyH| bhagavAnAha - 'haMtA maMDiyaputtA ! ityAdi / hanta, tadeva spaSTayati'jIveNaM sayA' ityAdinA, jIvaH khalu sadA 'samiyaM' samitam 'eyaI' ejate kampate 'jAva taM-ta bhAva pariNamaI' yAvat taMta bhAvaM pariNamati yAvatkara'jIve NaM' aisA jo sAmAnyarUpa se jIva padakA pATha diyA gayA haiM. usase yadyapi sAmAnyarUpa jIvakA hI grahaNa hotA hai-phira bhI yahAM sAmAnya jAvakA grahaNa na karake yogaviziSTa jIvakA hI grahaNa karanA cAhiye-kyoM ki yoga viziSTa jIva ke hI ye ejanAdi kriyAe~ hotI haiM-ayoga ke nahIM / ayoga avasthA meM ye ejanAdika kriyAe~ isa liye nahIM hotI hai ki inakA sambandha mana, vacana aura kAyarUpa yogakI pravRtti se rahatA hai / ayogIke ye mana vacana Adi yoga hote nahIM hai / praznakartA maMDitaputrakA abhiprAya aisA hai ki jIva nizcaya napase bilakula zuddhabuddhaniraMjananirvikAraAnandasvarUpa mAnA gayA hai / taba kyA jIva meM ye azuddhapariNatirUpa ejanAdika kriyAe~ hotI hai ?aura jIva kyA ina2 kriyArUpa bhAvoM meM pariNama jAtA hai ? to isakA uttara dete hue prabhu una-maMDitaputra se kahate haiM ki-haMtA maMDiyaputtA! jIveNaM sayA samiyaM eyai jAva taM taM bhAvaM pariNamai) hAM maMDitaputra ! jIva sadA rAgadveSa pUrvaka kAMpatA hai yAvat vaha usa2 bhAvarUpa pariNamatA hai jo ke jIva zabdane sAmAnya jIvarUpe grahaNa karavAmAM Ave che, paNa ahIM sAmAnya jIva levAne badale viziSTa jIva ja grahaNa karavAnuM che, kAraNa ke vegasaMyama jIva ja e ajanAdi kriyAo kare che-garahita jIva e kriyAo karato nathI. aga avasthAmAM te kriyAo na thavAnuM kAraNa e che ke temano saMbaMdha mana, vacana ane kAyarUpa yoganI pravRttithI ja rahe che. agIne mana vacana Adi vega hetA nathI. prazna pUchanAra maMDitaputra aNugAranI mAnyatA evI che ke jIvane nizcayanayanI apekSAe zuddha, buddha, niraMjana, nirvikAra ane AnaMda svarUpa mAnavAmAM Avela che. te zuM jIva dvArA azuddha pariNatirUpa ejanAdi kriyAo thAya che kharI? ane zuM jIva te te kriyArUpa bhAvarUpe pariName che khare? temanA A praznano uttara ApatA mahAvIra prabhu kahe che ke'hNtaa maMDiyaputtA ! jIveNaM sayA samiyaM eyaha jAva taM taM bhAvaM pariNamai ' DA, bhaDitaputra ! 1 sahA rAgadveSapUrva pita thAya che, (yAvata) mane 1 te te zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.3 sU. 3 jIvAnAM ejanAdi kriyAnirUpaNam 553 NAt vyejate, calati, spandate, ghaTTate, kSubhyati, udIrayati, iti saMgrAhyam / maNDitaputraH punarvizeSaM pRcchati-'jAvaM ca NaM bhaMte !' ityAdi / yAvat ca khalu tAtparya kahane kA yaha hai ki prabhune maMDitaputra ko aisA samajhAyA hai ki yaha bAta ThIka hai ki nizcayanaya kI mAnyatAnusAra jIva bilakula zuddha buddha AdirUpa hai-parantu phira bhI vaha vyavahAra nayakI apekSA se vaibhAvika pariNatirUpa pariNama jAtA hai / kyoM ki yaha anAdikAlase rAgAdi bhAvarUpa bana rahA hai| isI kAraNa yaha ejanAdika kriyAe~ karatA rahatA hai / nizcaya naya to jIva kA vAstavika nija svarUpa kyA hai-yahI kahatA hai / isase vinA sAdhana juTAye hama vaise hI bana jAveMge aisA to mAnA nahIM jA sktaa| kyoM ki azuddhatA to lagI calI A rahI hai ataH yaha azuddhatA dUra ho jAve to nizcaya naya kahatA hai ki yaha AtmA zuddhabuddha Adi nija svarUpa ko prApta kara letA hai-kyoM ki isakA nijasvarUpa aisA hI hai / hama dhanI haiM isase isakA tAtparya aisA to hotA nahIM haiM ki hama akarmaNya baneM baiThe raheM / Aya AdikA kucha sAdhana na kreN| isa taraha jIva-saMyogI jIva-jaba ejanAdi kriyAe~ karatA hai taba vaha kriyA janya karmo dvArA baMdha jAtA hai / ataHvaha bAta mAnanI cAhiye ki jIva jaba taka yogaviziSTa hai-tabataka vaha bhAvarUpe pariName che. A kathanane bhAvArtha nIce pramANe che-e vAta barAbara che ke nizcayanayanI mAnyatA anusAra jIva taddana zuddha, buddha Adi guNAvALe che. paraMtu vyavahAra nayanI apekSAe te vaibhAvika pariNatirUpe pariNamI jAya che, kAraNa ke te anAdi kALathI rAgAdi bhAvarUpa banI rahyo che. te kAraNe ja te AjanAdika kriyAo karate rahe che. nizcaya naya te jIvanuM vAstivika svarUpa kevuM che. eja kahe che. tethI keI paNa nimitta maLavA chatAM paNa tenuM eka svarUpa jaLavAI raheze ema te kahI zakAya nahIM. azuddhatA te pAchaLathI AvatI rahe che. je te azuddhatA dUra thaI jAya te AtmA zuddha, buddha, nirvikAra Adi nijasvarUpane prApta karI le che, evI nizcaya nayanI mAnyatA che. kAraNa ke AtmAnuM nija svarUpa te evuM ja che. dhAro ke kaI mANasa paisAdAra hoya. evA mANase navarA besI rahevuM joIe, ema te kahI zakAya nahIM. teNe paNa Avaka meLavavAnA upAya karavA ja joIe. eja pramANe saMgI jIva jyAre AjanAdi kriyAo kare che, tyAre te kriyAjanya karmo dvArA baMdhAI jAya che. tethI e vAta mAnavI joIe ke jIva jyAMsudhI gayukta che tyAM sudhI te sadA keine zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 554 bhagavatIsUtre he bhadanta ! yAvatkAlaparyanta khalu 'se jIve' sa jIvaH 'sayA' sadA samiyaM jAva-pariNamai' samitaM yAvat-pariNamati, yAvat karaNAt 'ejate ityArabhya taM taM bhAvam' ityantaM saMgrAhyam' 'tAvaM ca NaM' tAvacca khalla tAvatkAlaparyantam 'tassa jIvassa' tasya jIvasya aMte aMta kiriyA bhavai ?' ante antakriyA bhavati, ante-maraNasamaye antakriyA sakalakarmakSayarUpA bhavati ? kima ? ejanAdi kriyAyuktasya jIvasyAntasamaye mokSo bhavati na vA iti prshnH| bhaga. sadA kisI na kisI kriyA kA kartA hai aura kartA hone se vaha usa 2 bhAvarUpa pariNamatA rahatA hai yahI bAta vyavahAranaya batAtA hai / isa prakAra prabhukA pratipAdana sunakara maMDitaputra prabhuse punaHprazna karate hai 'jAva ca NaM bhaMte ? jIve sayA samiyaM jAva pariNamai, tAvaM ca NaM tassa jIvassa aMte aMtakiriyA bhavaI' he bhadaMta hamane yaha samajha liyA hai ki jIva sadA ejanAdika kriyAe~ karatA rahatA haiisase ina kriyAoM ke karane se usakA kyA bigADa ho sakatA hai? anta meM ye saba kriyAe~ usakI chUTa jAveMgI-aura vaha akriya banakara mukti ko prApta kara legA yahI bAta isa sUtrapATha dvArA ve pradarzita kara rahe haiM ki-he bhadanta ! jabataka yaha jIva sadA rAgadveSa rUpa meM kaMpatA hai yAvat usa 2 bhAvarUpa pariNamatA rahatA hai, taba. taka kyA isakI anta meM-maraNa samaya meM, antakriyA-sakalakarmarUpa mukti ho jAtI hai kyA ? yahAM para bhI yAvat padase 'vyejate' Adisamasta kriyApada grahaNa kiye gaye haiN| tAtparya pUchane kA yahI hai ki jIva ejanAdika kriyA viziSTa jIvakI anta samaya meM mukti hotI kei kriyAno kartA banate hoya che, ane kriyAne karyA hovAne kAraNe jIva te te bhAvarUpe pariNamate rahe che, eja vAta vyavahAra naya batAve che. A prakAranuM pratipAdana sanI bhalitaputra mAga2 mahAvIra prabhune pramANe pUche che-'jAvaM ca NaM bhaMte ! jIve sayA samiyaM jAva pariNamai, tAvaM ca NaM tassa jIvamsa aMte kiriyA bhavai ?? mahanta ! se vAta to 52 / 052 sama015 3 29 sahA mainA kriyAo karate rahe che. A kriyAo karavAthI tenuM zuM bagaDI javAnuM che? aMte te tenI te badhI kriyAo baMdha paDI jaze, ane te akriya thaIne mokSa prApta karaze, eja vAta A sUtradvArA teo prakaTa kare che. have praznananuM tAtparya ApavAmAM Ave chehe bhadanta ! jyAM sudhI jIva rAgadveSathI yukta rahe che, (yAvatu) upara kahelA te te bhAvarUpe pariNamate rahe che, tyAM sudhI ane (maraNakALe) te (antakriyA)-sakala karmanA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA za.3. u.3 sU03 jIvAnAM ejanAdikriyAnirUpaNam 555 vAnAha - no iyaNaDhe samaha ' nAyamarthaH samarthaH naivaM bhavitumarhati, 'se keNaTeNaM evaM vuccai' tat kenArthena kena hetunA evam ucyate- 'jAvaM ca NaM se hai ki nahIM ? isakA uttara dete hue prabhu maMDitaputra se kahate haiM ki 'No iNaDhe sama?' he maMDitaputra ! aisA mata samajhanA ki saMyogI jIva ejanAdika kriyAviziSTa banA rahe aura usakI anta meM mukti ho jAve / kyoM ki ye ejanAdika kriyAe~ usakI mukti prApti meM use bAdhaka kAraNa haiM / inakA AcaraNa karanevAlA jIva AraMbha Adi meM pravRttizIla rahatA hai| ataH anta meM bhI vaha ina kriyAoM se rahita nahIM bana sakatA / yahAM para aisI AzaMkA nahIM karanI cAhiye ki 'ye ejanAdika kriyAe~ jisa bhava meM yaha jIva vartamAna thA usa bhava se saMbaMdhita thIM aura jaba vaha bhava usakA chUTa gayA. to ye ejanAdika kriyAe~ bhI antameM usase chUTa gaI ataH una ejanAdika kriyAoM se chUTA huA vaha vyakti anta meM mukti ko prApta kyoM nahIM karegA 'avazya karalegA' kyoM ki ina kriyAoM kA saMbaMdha vivakSita bhava se nahIM hai, kintu manavacana kAyarUpa yoga se hai| jaba taka koI bhI yoga jIva ke sAtha rahegA tabataka usakI sakalakarmakSayarUpa mukti nahIM ho sakatI hai| isI bAta ko prabhu se kSayarUpa mekSa prApta karI zake che khare? eTale ke aijanAdi kiyAthI yukta jIva ane mukti prApta kare che ke nahIM? mahAvIra prabhu temanA A praznanane A pramANe javAba mApe cha-'No iNa samaTe / bhatiY me mana nathI. sayo 71 - nAdika kriyAo karyA ja kare ane ane tene mukita maLI jAya, evuM banI zakatuM nathI. kAraNa ke te ajanAdika kriyAo ja mokSa prAptimAM naDatara rUpa bane che. te kriyAo karate jIva AraMbha AdimAM pravRtta rahyA kare che. tethI anta (maraNakALe) te e kSiAothI rahita banI zakatuM nathI. ahIM evI zaMkA na karavI joIe ke "e ajanAdika kriyAo, je bhavamAM te jIva rahelo hate eja bhava sAthe saMbaMdhita hatI, ane jyAre tene te bhava pure thaI gaye tyAre te ajanAdika yAo paNa chUTI gaI. tethI te kriyAothI rahita banele jIva ane (maraNakALe) mukita kema prApta na kare?" te te zaMkAnuM nIce pramANe samAdhAna karI zakAya-te kriyAone saMbaMdha cAlu bhava sAthe nathI paNa mana, vacana ane kAyarUpa vege sAthe che. jyAM sudhI kaI paNa vega jIvanI sAthe raheze tyAM sudhI samasta karmanA kSayarUpamukitanI prApti te karI zakaze zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre jIve sayA samiyaM jAva-aMte aMta kiriyA na bhavaI' yAvacca khalu sa jIvaH sadAsamitaM yAvat-ante antakriyA na bhavati ? yAvatkaraNAt-ejate' vyejate, calati, spandate, ghaTTate, kSubhyati, udIrayati, taM taM bhAvaM pariNamati tAvacca khalu tasya jIvasya' iti saMgrAhyam / bhagavAnAha 'maDitaputtA!' ityAdi / he maNDitaputra ! 'jAvaM ca NaM se jIve' yAvaca khalu sa jIvaH 'sayA samiyaM' sadA nityaM samitam rAgAdiyuktam 'jAva pariNamaI' yAvat pariNamati-ejanacalana spandanAdi taM taM bhAvaM prAmoti, yAvatpadena uparyuktam ejanAdi sarva ta taM bhAvam ' iti saMgrAhyam / 'tAvaM ca NaM se jIve' tAvaca khalu sa upayukta kiyAvAn jIvaH 'AraMbhaI' Arabhate-pRthivyAdi jIvAn upadravayitum ceSTate sanaddho bhavati, 'tataH 'sAraMbhaI' saMrabhate teSAM virAdhanAya saMkalpaM karoti tataH 'samAsamajhane ke liye maMDitaputra prabhu se pUchate haiM ki-'se keNaTeNaM evaM buccai jAvaM ca NaM se jIve sayA samiyaM jAva aMte aMtakiriyA na bhavaI' he bhadanta ! jabataka jIva ejanAdika kriyAe~ karatA rahatA hai aura usa2 bhAvarUpa se pariNamatA rahatA hai tabataka usa jIva kI anta meM mukti nahIM hotI hai aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ? taba isakA samAdhAna karate hue prabhu maMDitaputrako samajhAte haiM-ki he maMDitaputra ! 'jAvaM ca NaM se jIve sayA samiyaM eyai jAva pariNamai, tAvaM ca NaM se jIve AraMbhaha' jabataka vaha jIva rAgAdika rUpa se pariNamatA rahatA hai yAvat usa usa bhAvarUpa se apane Apako pariNamAtA rahatA hai- tabataka vaha jIva AraMbhameM pRthivyAdika jIvoM ko upadravita karane ke liye sannaddha ho jAtA hai bAda meM 'sAraMbhai' unakI virAdhanA karane ke liye saMkalpa karatA hai, bAda meM 'samAraMbhaI' nahI me pAtaveM // 2 samavAna bhATe bhaDitaputra nAyanA prazna 43 cha-'sekeNaTeNaM evaM vuccai jAvaM ca NaM se jIve sayA samiyaM jAva aMte aMtakiriyA na bhavai ?' he bhadanta ! Apa zA kAraNe evuM kahe che ke jyAM sudhI jIva rAgadeSathI yukta hoya che, ane uparyukta pratyeka bhAvarUpe pariNamate heya che, tyAM sudhI antakALe tene mukita maLatI nathI ? uttara-'maMDiyaputtA !' De matiputra ! 'jAvaM ca NaM se jIve sayA samiyaM jAva pariNamai, tAvaM ca NaM se jIve AraMbhai ' ori sudhI te 75 hiyA yukata rahe che (kAvata) ane te te bhAvarUpe pariNamato rahe che, tyAM sudhI te jIva mAma 42teDAya cha, 'sAraMbhaI' sa2 te 5 cha, 'samAraMbhaI' samAna 42te| zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za. 3 u.3 sU. 3 jIvAnAM ejanAdi kriyAnirUpaNam 557 rabhai' samArabhate tAneva uparyuktajIvAn paritApayati pIDayati, iti prathama vAkyam / taduktam 'saMkappo saMraMbho paritAvakaro bhave samAraMbho / AraMbha, uddavao sabanayANa visuddhANaM' ti / 'saMkalpaH saMrabhbhaH paritApakaro bhavet samArambhaH Arambha udvakaH sarvanayAnAM vizuddhanAm ' iti / punarapyAha-saMrabhbhaH sakaSAyaH paritApanayA bhavet samArambhaH / ArambhaH prANyupamardanam , trividhoyogastatojJeyaH' ityuktam / kriyA-kriyAvatoH kathaJcibheda svIkRtya tayoH sAmAnAdhikaraNyena upayuktasUtradvArA pratipAdanaM kRtam, atha kathaJcittayorbhedapakSamAdAya unako pIDita karane lagatA hai| yaha prathama vAkya hai| kahAbhI haiMsaMrabha zabda kA artha saMkalpa haiM, pIr3ita karanA isakA nAma samAraMbha hai aura virAdhanA karanA isakA nAma AraMbha hai yaha samasta vizaddha nayoM kA mata hai aura bhI kahA hai- kaSAya sahita honA isakA nAma saMrabha haiN| jIvoM ko paritApita karanA isakA nAma samAraMbha hai| aura prANiyoM kA upamardana karanA isakA nAma AraMbha hai| kriyA aura kriyAvAna meM kathaMcit abhedapakSa ko lekara yaha kathana kiyA gayA hai| arthAt- kriyA-AraMbha samAraMbha Adi kriyAe~ aura inheM karanevAlA jIva ye do vastue~ bhinna2 nahIM hai kisI apekSA eka hI hai- isa taraha una donoM meM abheda mAnakara samAnAdhikaraNasArUpa se upayukta sUtradvArA sUtrakAra ne yaha pratipAdana kiyA hai aura jaba ina donoM meM kathaMcit bheda pakSa svIkAra kara liyA jAtA hai hoya che. AraMbha kare eTale pRthvIkAya Adi ane upadrava thAya evI pravRtti karavI. saMraMbha kare eTale temanI virAdhanA thAya evI pravRtti karavI, ane samAraMbha kare eTale temane pIDA pahoMcADavAnI pravRtti karavI. kahyuM paNa che ke-saMraMbha eTale saMka95, samAraMbha eTale pIDita karavuM te, ane AraMbha eTale virAdhanA karavI, A samasta vizuddha ane mata che. vaLI kahyuM paNa che ke kaSAya sahita hevuM enuM nAma ja saMraMbha che. jene paritApanA (vyathA) pahoMcADavI tenuM nAma samAraMbha che, ane prANIonuM upamardana karavuM tenuM nAma AraMbha che. kriyA ane kriyAvAnamAM abhedanI apekSAe A prakAranuM kathana karavAmAM AvyuM che eTale ke AraMbha, samAraMbha Adi kriyAo ane te kiyAe karanAra chava, kaI judI judI vastuo nathI paNa eka ja che. A rIte te bannemAM abheda mAnIne samAnAdhikaraNanA rUpe uparyukta sUtra dvArA sUtrakAre e vAtanuM pratipAdana karyuM che. je temanI vacce saheja paNa bheda hevAnI vAta svIkAravAmAM Ave te zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 558 bhagavatIsatre vaiyadhikaraNyena pratipAdhate- 'Ara bhe vaI' ityAdi / tatra Arambhe upadravAtmakakriyAvyApAre vartate tataH 'mAra bhe vaTTai' saMrambhe mANyupamardanasaMkalpe vartate pravartate tataH samAraMbhe vaTTai' samArambhe teSAM pIDane vartate, ityarthaH iti dvitIyavAkyam / atha uparyuktameva mahAvAkyadvayaM kramazo'nuvadati-AraMbhamANe ityAdi / tatra prathamamahA vAkyAnuvAdamAha-'AraMbhamANe' ityAdi / ArabhamANaH teSAm upadravaM kartuM ceSTamAnaH sAraMbhamANe' saMrabhamANaH hantuM saMkalpaM kurvANaH 'samAraMbhamANe' samArabhamANaH samArambhaM kurvANaH tAn hiMsAn tiSThati, dvitIya mahAvAkyAnuvAdamAha-'AraMbhe vaTTamANe' ityAdi / Arambhe vartamAnaH 'sAraMbhe vaTTamANe saMrambhe vartamAnaH pravartamAnaH 'samAraMbhe vaTTamANe' samArambhe hanane taba inameM samAnAdhikaraNatA rahatI nahIM hai, bhinnAdhikaraNatA AjAtI hai- isaliye aba sUtrakAra bhinnAdhikaraNatA ko lekara 'AraMbhe vaTTaI' ityAdirUpase pratipAdana karate haiM- ki ejanAdi kriyA viziSTa jIva AraMbha meM prANI Adi ke upadravAtmaka kriyA vyApAra meM-pravartita hotA hai, bAda meM 'sAraMbhe vai' prANyupamardanarUpa saMkalpa meM pravRtti karatA hai, isake bAda vaha 'samAraMbhe vaha unheM pIDA pahuMcAne la. gatA hai| isa prakAra yaha dvitIya vAkya hai| inhIM do mahAvAkyoM kA anuvAda karane ke nimitta prathama mahAvAkya kA anuvAda karate hue prabhu kahate haiM ki isa prakAra 'AraMbhamANe' ejanAdikriyAviziSTa banA huA jIva jIvoM prati upadrava karane ke liye ceSTA karatA huA, "sAraM bhamANe' unheM mArane ke liye saMkalpa yukta hotA huA, 'samAraMbhemANe' unakI hiMsA meM pravRttiyukta hotA huA tathA dvitIyavAkya ke anusAra--'AraMbhe vaTTamANe' AraMbhameM vartamAna huA, 'sAraM bhe vtttemanAmAM samAdhikaraNatA rahetI nathI-paNa bhinnAdhikaraNatA ja AvI jAya che. tethI sUtrA2 minnAdhi424tAnI apekSA 'AraMbhe vaTTA' tyAhi pahArA pratipAna re che-ajanAdika kriyAyukta jIva AraMbhamAM pravRtta rahe che, (prANa Adine upadrava thAya mevI pravRtti 42to 27 cha, 'sAraMbhe vaha sabhA pravRtta 2 cha. (prANImAnA upabhaI 35 465mA pravRtta 2 cha samAraMbhe vaha, sabhAmA pravRtta 29 che, (tene pAsa pADAMyAu che). mA zata 'AraMbhamANe' mA 4rato, 'sAraMbhamANe ' sa2 42te| bhane 'samAraMbhe mANe samA24 42t| tathA 'AraMbhe vaTTamANe' mAmamA pravRtta rakhatA, 'sAraMbhe vaTTamANe' samamA pravRtta rahetA, bhane 'samAraMbhe vaTTamANe' sabhAmamA zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.3 sU.3 jIvAnAM ejanAdikriyAnirUpaNam 559 vartamAnaH pravartamAnaH, 'bahUNaM pANANaM' bahUnAm prANAnAm 'bahUNaM bhUyANaM' bahUnAM bhUtAnAm taduktaMprANAH dvitri catuH proktAH bhUtAstu taravaH smRtAH / jIvAH paJcendriyaH proktAH zeSAH sattvA udIritAH iti 'bahUNaM jIvANaM' bahUnAM jIvAnAm 'sattANaM' sattvAnAm mANinAm prANA:vIndriyAdayaH, bhUtA vanaspatayaH, jIvAH paJcendriyAH, satvAH pRthivyAdayaH, vAyukAyaparyantAzcatvAraH 'dukkhAvaNayAe' duHkhApanatAyAm duHkhAnAm ApanA pApaNA duHkhApanA tasyAbhAvaH tasyAM maraNarUpaduHkhapApaNAyAm ityarthaH, yadvA - iSTaviyogAdi duHkhahetupApaNAyAm 'soAvaNayAe' zocApanatAyAM zokapApaNAyAm dainyamApaNAyAm tathA 'jUrAvaNayAe ' jUrApanatAyAM zokAtirekeNa zarIrajIrNatA mApaNAyAm 'tippAvaNayAe' tepApanatAyAm atizokAd nayanAzrumukhalAlAdikSaraNamApaNAyAm 'piTTAvaNayAe' mANe' saMrambha meM pravRttivAlA huA 'samAraMbhe vaTTamANe samArambha meM pravartamAna huA 'bahUrNa pANArNa' aneka prANiyoMko dvIndriya teindriya aura caturindriya jIvoM ko - 'bhUyANaM' aneka bhUto ko-vRkSo ko 'jIvANaM' aneka jIvoM ko-paMcendriya prANiyoM ko- 'sattANaM aneka sattvoM ko pRthivyAdika jIvoM ko 'dukkhAvaNayAe' duHkhI karane meM, athavA iSTaviyoga Adi duHkha ke hetuoM ko utpanna karane meM 'soyAvaNayAe' zokAkulita karane meM dInatA utpanna karane meM, tathA jarAvaNayAe' zoka kI adhikatA se zArIrika jIrNatA utpanna karane meM 'tippAvaNavAe' zoka kI adhikatA ho jAne ke kAraNa AMkhoM se AMsuoM ke vahAne meM, tathA mukha se lAla nikalavAne meM 'piTThAvaNayAe' pravRtta raheta. te 1 'bahuNaM pANANaM ' bhane e-mAne-dIndriya, trIndriya mAne yaturindriya 7vAne,-'bhUyANaM' bhane bhUtAne ( vanaspatimAna), 'jIvANaM' bhane pAne- payandriya prANImAna, 'sattANaM' bhane sattvAne (pRthvIya mAya 4Aya bhane vAyuzyanA vAna "dukkhAvaNayAe' mA 42vAmA mathavA viy|25 mA manA hetum atpanna 42vAmA soyAbaNayAe' to 42pAmA - hInatA utpanna 42vAmI, tathA 'jarAvaNayAe ' adhi: zAnuM // 29 // pahA zana. 2 tAtpanna 42vAmI, tippAvaNayAe' zanI adhikatAne kAraNe AMkhamAMthI AMsu paDAvavAmAM tathA mukhamAMthI lALa jharAvavaabhaaN, pidrAvaNayAe' tamAyA, 25 mAhitene bhAvAbho'pariyAvaNayAe' zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 560 bhagavatI sUtre piTTApanatAyAM capeTAmuSTyAdinA kuTTanakriyAyAm 'pariyAvaNayAe' paritApanatAyAM pIDAprANAyAm 'vaha' vartate pravartamAnatayA heturbhavati, 'se teNadveNaM' tat tenArthena uparyuktahetunA 'maMDiyapusA' he maNDita putra ! ' evaM bucar3a' evaM vakSyamANaprakAreNa ucyate yata - 'jAvaM ca NaM se jIve' yAvaca khalu yAvatkAlAvadhi sa jIvaH 'sayA samiyaM sadAsamitaM- 'eyai jAva - pariNama ' ejate yAvat - pariNamati yAvatkaraNAt-vyejate, calati, spadante, ghaTTate, kSubhyati, udIrayati taM taM bhAvam' iti saMgrAhyam, 'tAvaM ca NaM' tAvacca khalu 'tassa jIvassa' tasya ejanAdi kriyAyuktasya jIvasya 'aMte' maraNasamaye 'aMtakiriyA' anta kriyA sakalakarmakSayarUpA 'na bhavai' na bhavati / atha jIvasya kadAcit niSkriyatA sambhavati naveti maNDitaputro bhagavantaM pRcchati - 'jIvegaM bhaMte !' ityAdi / thappaDa ghUMsA Adi dvArA unheM pITane meM 'pariyAvaNayAe' pIDA dene meM 'vaha' vartatA hai, 'teNadveNaM' isa kAraNa 'maMDiyaputtA' he maNDitaputra ! 'eagar' maiMne aisA kahA hai ki 'jAvaM ca gaM se jIve sayA samiyaM eyai, jAva pariNAma, tAvaM ca NaM tassa jIvassa aMte aMtakiriyA na bhava' jabataka vaha jIva sadA samitarUpa se kaMpatA hai athavA rAgAdibhAva se yukta banA rahatA hai yAvat usa usa bhAvarUpa se pariNamatA rahatA hai, tabataka ejanAdikriyA yukta usa jIvakI anta samaya meM mukti nahIM hotI haiM / yahA~ yAvatzabda se pUrvokta 'vyejate' Adi samasta kriyApadoM kA tathA taM taM bhAvaM' ina padoM kA grahaNa huA hai / aba maMDitaputra prabhu se yaha pUchate haiM ki he bhadanta ! kyA kabhI aisA bhI samaya hotA hogA jaba jIva meM niSkriyatA AjAtI hogI / mene thIDA hevAsAM 'baTTai ' avRtta thAya che. ' teNadveNaM maMDiyaputtA ! evaM buccAi hve maMDita putra ! te arAze huM mevaM ahaM chu ' jAvaM ca NaM se jIve sayA samiyaM eyai, jAva pariNamai, tAvaM ca NaM tassa jIvassa aMte aMtakiriyA na bhava' nayAM sudhI va sahA samita rahe che-athavA rAjAhi lAvodhI yukta rahe che, (yAvata) te te bhAvarUpe pariNamatA rahe che, tyAM sudhI aijanAdi kriyAyukta te jIvane mantaaNe bhumti Apta thatI nathI. ahIM 'yAvatu' yathA pUrvokta 'ejate ' mAhi samasta priyAhonA tathA ' taM taM bhAvaM' yA pahone grahaNu urAyA che huve maMDitaputra aNugAra mahAvIra prabhune evA prazna pUche che ke he bhadanta ! kAi paNa eve! samagra hAya che ke jyAre jIvamAM niSkriyatA AvI jAya che? eja vAta nIcenA sUtra dvArA pUchavAmAM Ave che' jIveNaM bhaMte! sayA samiyaM No eyaha jAva no taM taM 3 T zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA. za. 3 u.3 sU.3 jIvAnAM ejanAdikriyAnirUpaNam 561 he bhagavan ! jIvaH khalu 'sayA samiyaM' sadA samitam 'No eyai' no ejate 'jAva-No taM taM bhAvaM pariNamai ?' yAvat-no taM taM bhAvaM pariNamati ? kim ! iti praznaH, arthAt jIvaH kadAcit ejanAdi kriyArahito bhavitumarhati navA ! iti praznaH, yAvatkaraNAt no vyejate ! no calati ! no spandate! no ghaTTate ! no kSubhyati ! no udIrayati ! iti saMgrAhyam / bhagavAnAha-haMtA, maMDiyaputtA!' he maNDitaputra! hanta, svIkaromi tadAha'jIveNaM' jIvaH khalu 'sayA samiyaM ' sadA samitaM ' jAva-no pariNamai ?' 'jIve NaM bhaMte ! sadA samiyaM No eyai jAva no taM taM bhAvaM pariNamaI' he bhadanta ! jIva sadA samita rAgAdirUpa na rahe ejanAdika kriyAoM se rahita bana jAve, yAvat usa usa bhAvarUpa na pariName kyA kabhI aisA bhI avasara A sakatA hai yA nahIM ! praznakAra maMDitaputra kA pUchane kA aisA abhiprAya hai ki jIva jaba ejanAdi kriyAoM se viziSTa banakara azuddha ho rahA hai to jo vastu kisI nimittavaza azuddha banI huI hotI hai to vaha sadA azuddha hI banI rahe aisA niyama to hai nahIM azuddhatA jaba Agantuka hai to vaha usake viruddha kAraNoM ke milane para dUra ho jAtI hai jaise suvarNa meM milI huI kiTakAlimA puTapAka Adi dvArA dUra ho jAtI hai jIva meM ejanAdi kriyAoM dvArA azuddhatArUpa saMsAradazApannatA hai, ataH unameM una2 kriyAoM kA nirodha bhI ho sakatA hai yA nahIM ? aisA prazna prabhu se maMDitaputra ne kiyA haiM- isakA uttaradete hue prabhu maMDitaputra ko bhAvaM pariNamai ?" mahanta ! me| aksara hI paNa mAvasa 1 sahA sabhitarAhithA yuTata na 2-bhenA (yAmethI 2Dita manI jaya, (yAvata) ane te te bhAvarUpe na pariName? prazna karanAra maMDitaputra A prazna dvArA e jANavA mAge che ke-jIva je rAgAdithI yukata banIne azuddha banIne rahyo che to te kAyamane mATe azuddha rahe che ke rAgAdithI mukata thaIne zuddha paNa banI zake che? je vastu kaI paNa kAraNe azuddha thaI hoya te sadA azuddha ja rahe e niyama nathI. jevI rIte amuka kAraNe azuddhatA Ave che tevI ja rIte tenA karatAM virUddha kAraNe maLavAthI te azuddhatA dUra paNa thAya che. jevI rIte suvarNamAM bhaLI gayela melane dUra karavA mATe suvarNane tapAvavAmAM Ave che athavA tejAbamAMthI pasAra karavAmAM Ave che, evI ja rIte jIvamAM rAgAdi dene kAraNe je azuddhatA pravezI hoya che, te rAdinA nidhi dvArA dUra thaI zake che ke nahIM? zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 562 bhagavatIsUtre yAvat-no pariNamati, yAvatkaraNAt no ejate, no vyejate ityAdi taM taM bhAvaM' ityantaM saMgrAhyam / tathA sati jIvasya sakalakarmakSayarUpA antakriyA saMbhavati naveti maNDitapunaH pRcchati-'jAvaM ca NaM bhNte|' ityAdi / he bhagavan ! yAvacca khalu 'se jIve' sa jIvaH 'no eyai' no ejate 'jAva-no taM taM bhAvaM pariNamati, yAvat karaNAt sadA samitaM no vyejate, no calati, no spandate ityAdi saMgrAhyam 'tAvaM ca NaM' tAvaca khalu 'tassa jIvassa' tasya ejanAdi kriyArahitasya niSkriyasya jIvasya 'aMte' ante 'antakiriyA' antakriyA 'bhavaI' bhavati ? kim ? samajhAte hai ki 'haMtA maMDiyaputtA! jIveNaM sayA samiyaM jAva no pariNamai' hAM, maMDitaputra ! jIva kadAcita ejanAdikriyAoM se rahita ho sakatA hai| arthAt jIva yadi sadA rAgAdibhAvarUpa se na pariName to niyamataH use sakalakarmakSaya rUpa mukti prApta ho sakatI hai| yahA~ yAvat pada se 'no ejate, no vyejate' ityAdi 'taM taM bhAvaM' yahAM taka kA pATha grahaNa kiyA gayA hai| isI bAta ko prabhu se maMDitaputra pUchate haiM ki- 'jAvaM ca NaM bhaMte! se jIve no eyai jAva-no taM taM bhAvaM pariNamai, tAva ca NaM tassa jIvassa aMte aMtakiriyA bhavaI' he bhadanta ! jIva jabataka ejanAdikriyAoM se rahita hotA hai yAvat vaha usa2 bhAvarUpa se pariNamita nahIM hotA hai to kyA tabataka usa jIva kI anta meM sakalakarmakSayarUpa mukti ho sakatI hai| yahAM yAvat pada se 'sadA samitaM no vyejate. no calati, no spandate, ityAdi pUrvokta pATha grahaNa kiyA gayA hai| isa praznakA uttara dete uttara-'haMtA maMDiputtA' DA mAhitadhuna, 'jIve NaM sayAsamiyaM java no pariNamaDa 4yA24 manAyAmAthI rahita manI / cha mero rAgadveSa Adi rahita banI zake che. jo jIva sadA rAgAdibhAvarUpe na pariName te tene sakala bhanA kSaya35 bhujitanI prApti mavazya thAya che. maDI (jAva)' pahathI 'no ejate, no vyejate' vagere liyApahone tathA 'taM taM bhAvaM'sudhInA 542 a6 42vAmA 20ye| che. prazna-'jAvaM ca NaM bhaMte ! se jIve no ejai jAva-no taM taM bhAvaM pariNamai, tAvaM ca NaM tassa jIvassa aMtakiriyA bhavai " che mahanta ! ejanAdi kriyAothI rahita hoya che-rAgAdithI rahita bane che-(yAvata) te te bhAvarUpe je AtmA pariNamate na hoya te zuM jIvane anta samasta karmonA kSayarUpa mukti prAta thAya cha ma ? sahI yAvat' 54thI 'sadA samitaM no vyejate, no calati, no spandate' tyA pUrvarita pA8 a 42 // o cha. 2mA prazna uttara mA5tai prabhu zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA za.3 u. 3 sU. 3 jIvAnAM ejanAdikriyAnirUpaNam 563 ___ bhagavAnAha-hatA, jAva-bhavaI' he maNDitaputra hanta, yAvat-niSkriyAvasthA, antakriyA saMmbhavati, yAvatkaraNAt yAvacca khalu sa jIvaH sadAsamitaM no ejate, no vyejate ityArabhya no taM taM bhAvaM pariNamati iti madhyaM, tAvaca khalu tasya jIvasya ante antakriyA' ityantaM saMgrAhyam / maNDitaputrastatra hetuM pRcchati-'se keNaTeNaM jAva bhavaI' he bhagavan ! tat kenArthena kena hetunA yAvat-jIvasya antakriyA bhavati, yAvatkaraNAt yAvacca khalu ityAdhupayuktaM saMgrAhyam / bhagavAnAha-'maMDiyaputtA !' he maNDitaputra ! 'jAvaM ca NaM se jIve' hue prabhu maMDitaputra se kahate hai- 'haMtA jAva bhavaI' hAM maDitaputra! ejanAdikriyA rahita jIva ko mukti kI prApti ho jAtI hai / mukti kA nAma ho niSkriyAvasthA hai| yahAM jo yAvat pada kA pATha AyA hai usase 'yAvacca khalu sa jIvaH sadAsamitaM no ejate, no vyejate, yahAM se lekara 'no ta ta bhAvaM pariNamaI' yahAMtakakA, tathA tAvaca khalu tassa jIvassa aMte aMtakiriyA bhavaI' yahAM taka kA pATha grahaNa kiyA gayA haiM / tAtparya kahane kA yaha hai ki jIva jaba ejanAdikriyAoM se rahita ho jAtA hai aura usa usa bhAva rUpa se pariNamita nahIM hotA hai-aisI avasthA jaba usakI ho jAtI hai-to niyama se aise jIvakI mukti ho jAtI hai| aba maMDitaputra aise jIva kI mukti hone meM kAraNa jAnane kI icchA se prabhu se pUchate haiM ki'se keNaTeNaM jAva bhavaI' he bhadanta ! aise jIva kI anta meM mukti ho jAtI hai- isameM kAraNa kyA hai ? isakA uttara dete hue prabhu unase kahate hai 'maMDiyaputtA ! jAvaM ca NaM se jIve ' he maMDitaputra ! 4 che-'haMtA jAva bhavai / malitaputra ! menAliyArahita vana bhukSitanI prApti thAya che. mukita eTale niSkiyAvasthA. ahIM je "yAvata' para AvyuM che tenA dvArA 'yAvacca khalu sa jIvaH sadA samitaM no ejate. no vyejate' maDiyA 53 4zana ' taM taM bhAvaM pariNamai' paya-tanI 48 tathA tAvacca khalu tassa jIvassa aMtakiriyA bhavaDa sudhAno pA8 apa rAya che. mA thnn| bhAvArtha se che ke jyAre jIva rAgAdi bhAvathI rahita thaI jAya che, ane te te bhAvarUpe parimita thatuM nathI, tyAre te jIva avazya mukita pAme che. evA jIvane zA kAraNe mukita maLe cha ta ta bhoTa majitaputra mahAvIra prabhune nIya pramANa prazna pUche cha-' se keNa TeNaM jAva bhavai ?' 3 mahanta ! mante me 71 bhuti prA 42 cha, tenu / 2 zu cha ? ' maMDiyaputtA' bhaDitaputra! 'jAvaM ca NaM se jIve ' yA sudhA te 71 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhagavatIsUtre yAvacca khalu sa jIvaH 'sayA samiyaM' sadA samitam 'No eyai ' no ejate, 'jAva-no pariNamaI' yAvat no pariNamati, yAvatkaraNAt 'no vyejate' ityAdi saMgrAhyam, 'tAvaM ca NaM se jIve' tAvaca khalu sa jIvaH 'no AraMbhaI' no Arabhate, no sAraMbhaI' no saMrabhate 'no samAraMbhai' no samArabhate. 'no AraMbhe vaTTaI' no Arambhe vartate 'no sAraMbhe vaTTaI' no saMrambhe vartate 'no samAraMbhe vaTTaI' no samArambhe vartate pravartate, ' aNAraMbhamANe' anArabhamANaH 'asAraMbhamANe' asaMrabhamANaH 'asamAraMbhamANe' asamArabhamANaH, __ atha dvitIyavAkyamanuvadati- Arabhe avaTTamANe' Arambhe avartamAnaH jabataka vaha jIva 'sayA samiyaM No eyai' rAgAdika bhAvoM se rahita ho jAtA hai kabhI bhI kisI avasthA meM vaha rAgadveSa Adi bhAvoM ko nahIM karatA hai yAvat vaha una2 bhAvarUpa pariNamita nahIM hotA hai, arthAt ejanAdi kriyA se rahita hojAtA hai| yahAM yAvat pada se 'na vyejate' Adi pUrvoka pATha grahaNa kiyA gayA hai / taba usameM aisI zakti AjAtI hai ki vaha jIva 'no AraMbhai' AraMbha nahIM karatA haiM, 'no sAraMbhaI' saMraMbha nahIM karatA haiM, 'no samAraMbhai' samAraMbha nahIM karatA hai| 'no Arabhe vaTTaI' AraMbha meM nahIM vartatA hai, 'no sAra bhe vaTTaI' saMrabha meM nahIM vartatA hai 'no samAraMbhe vai / samAraMbha meM nahIM vartatA haiM / isa 'anAraMbhamANe' anAraMbha karatA huA, 'asAra bhamANe' asaMrabha karatA huA, 'asamAraMbhamANe' asamArabha 'sayA samiyaM No eyai' 2 // vAthI 2hita 4U 14 2-31/ sayA. gomA ta rAgadve5 42. nathI, (yAvata) mane nyAM sudhI 7 te 135 paribhata nathI. tyA sudhA 'no AraMbhai, no sAraMbhai, no samAraMbhai' te mAra karato nathI saMraMbha karatuM nathI ane samAraMbha paNa karatA nathI. ahIM "yAvat 'padathI 'no vyejate ' mA pUrvarita pA8 a61 42yo che, rIte 'no AraMbhe vai, no sAraMbhe vaTTai, no samAraMbhe vai / mAsa, sa2 mane sabhA sama te 94 pravRtta thata nathI. 2zata 'AnAraMbhamANe' manAmamA pravRtta meTale mAra. sabhA mapravRtta, 'asAraMbhamANe ' masa25 42te'asamAraMbhamANe' masabhA 42to tathA mI bhAvAya anusAra 'AraMbhe avaTTamANe bhAmamA avata'bhAna 'sAraMbhe avaTTamANe' sabhA mapravRtta 'samAraMbhe avaTTamANe' bhane zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikATIkA za. 3 u.3 sU.3 jIvAnAM ejanAdikriyAnirUpaNam 565 'sAraMbhe avaTTamANe' saMrambhe avartamAnaH 'samAraMbhe avaTTamANe' samArambhe avartamAnaH 'bahUNaM pANANaM' bahUnAM prANAnAm 'bhUyANaM' bhUtAnAm 'jIvANaM' jIvAnAm ' sattANaM ' sacAnAm ' adukkhAvaNayAe' aduHkhApanatAyAm aduH khApanAyAm 'jAva-aparitAvaNayAe ' yAvat-aparitApanatAyAm 'vaTTai' vartate tiSThati, yAvatkaraNAt-azokApanAyAm ajUrApanAyAm , atepApanAyAm, apiTTApanAyAm' iti saMgrAhyam // sU0 3 // karatA huA tathA dvitIya vAkya ke anuvAdAnusAra 'AraMbhe avamANe' AraMbha meM avartamAna hotA huA 'sArabhe avaTTamANe' saMraMbha meM avartamAna hotA huA 'pahUNaM pANANaM' aneka prANiyoM ko 'bhUyANaM' aneka bhUtoM ko, 'jIvANaM' aneka jIvoM ko, 'sattANaM' aneka satvoM ko 'adukkhAvaNayAe' duHkhI nahIM karatA hai 'jAva' yAvat vaha 'aparitAvaNayAe vaTTaI' unheM paritApita nahIM karatA hai| yahAM yAvat pada se 'azokApanAyAm , ajUrApanAyAm , atepApanAyAm , apiTTApanAyAm' ina pUrvokta padoM kA grahaNa kiyA gayA hai| kahane kA sArAMza kevala yahI hai ki jo jIva vikRtabhAvoM ke prabhAva se apane Apako dUra rakhane kI zaktivAlA ho jAtA hai-aisAvaha jIva AraMbha saMraMbha Adi jIvopaghAtaka kriyAoM meM kabhI bhi pravRtti nahIM karatA aura na usake dvArA kisI bhI jIva ko thor3I sI bhI bAdhA upasthita hotI haiM isa kAraNa aisA jIva navIna zubhAzubha karmo ke Asrava se rahita hotA huA saMcita kamoM kI narjarA karake anta meM mukti kA svAmI bana jAtA hai // sU0 3 // sabhAmamA pravRtta mevo te 75 bahUNaM pANANaM, bhUyANaM, jIvANaM, sattANaM' aneka prANione, aneka bhUtane, aneka jIne tathA aneka sane (A cArene tazata mA sUtramA mAga smntvy| cha) 'adakkhAvaNayAemA 42tA nathI, 'jAva aparitAvaNayAe ' 4thI vyA 42 nathI, duH5 dhane zArI2i4 tA lAvavAmAM kAraNa bhUta banatuM nathI, raDAvate nathI, mAratuM nathI ane vyathA paNa pahacADatA nathI. kahevAne bhAvArtha e che ke je jIva vikRta bhAvanA prabhAvathI potAnI jAtane mukta rAkhI zake che, te jIva AraMbha, samAraMbha Adi chapaghAtaka kriyAo kadI karato nathI. ane te kAraNe tenA dvArA keI paNa jIvane saheja paNa pIDA karAtI nathI. tethI e jIva navIna zubhAzubha karmonA AsavathI rahita bane che ane saMcita karmonI nijera karIne mukita prApta kare che. e sU. 3 ! zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre mUlam --' se jahA nAmae kei purise sukaM taNahatthayaM jAyateaMsi pakkhivejjA, se NUNaM maMDiyaputtA ! se sukke taNahatthaye jAyateaMsi pakkhitte samANe khippAmeva masamasAvijai ? haMtA, masamasAvijjai / se jahAnAmae kei purise tattaMsi ayakavallaMsi, udayabiMdupakkhavejjA, se NUNaM maMDiyaputtA ! se udaya biMdu tattaMsi ayakavallaMsi, pakkhitte samANe khippAmeva vidvaMsamAgacchai ? haMtA, vidvaMsamAgacchai se jahAnAmae harae siyA, puNNe puNNappamANe, volahamANe, vosaTTamANe, samabharaghaDattAe, ciTTha, haMtA cihna aheNaM kei purise siharayaMsi, egaM mahaM NAvaM sayAsavaM, sayacchidaM, ogAhejA se pUrNa maMDiyaputtA ! sA nAvA tehiM AsavadArehiM, ApUremANI ApUremANI, puNNA, puNNappamANA, volaTTamANA, vo sahamANA, samabharaghaDattAe cigs, haMtA cihna, aheNaM keipurise tIse nAvAe sabao samaMtA AsavadArAI pihes, pihittA NAvAassi caNaeNaM udayaM ussicijjA, seNUNaM maMDiyaputtA ! sA nAvA taMsi udayaMsi, ussittaMsi samANaMsi khippAmeva uDUDhaM uddAi, haMtA udAi / evameva maMDiyaputtA ! attattA saMvuDassa aNagArassa IriyAsamissa jAva - guttabaMbhayArissa, AuttaM gacchamANassa, AuttaM ciMTUmANassa, AuttaM nisIyamANassa, AuttaM tuyaTTamANassa AuttaM vattha - paDiggaha- kaMbalapAyapucchaNaM gehamANassa, NikkhivamANassa, jAva - cakkhupahmanivAyamavi vemAyA 566 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za. 3. u. 3 sU.4 jIvAnAM ejanAdikriyAnirUpaNam 567 suhumA IriyAvahiyA kiriyAkajjai, sA paDhamasamayabaddhapuTTA, bitiya samayaveiyA, taiyasamayanijariyA, sA baddhA, puTTA, udIriyA, veiyA, nijiNNA, seyakAle akammaM vAvi bhavai, se teNaNaM maMDiyaputtA ! evaM buccai - jAvaM ca NaM se jIve sayA samiyaM no eyai; jAva-aMte aMtakiriyA bhavai // sU. 4 // chAyA - tadyathA nAma kazcit puruSaH zuSkaM tRNahastakaM jAtatejasi prakSipet, tannUnaM maNDitaputra ! tat zuSkaM tRNahastakaM jAtatejasi makSitaM sat kSiprameva masmasyate ? hanta, masmasyate, tadyathA nAma kazcit puruSaH tapte ayaskapAle udakabindu prakSipet tannUnaM maNDitaputra ! sa udakavinduH tapte ayaskapAle prakSiptaH " ' se jahAnAmae kei purise' ityAdi / sUtrArtha - ' se jahAnAmae kei purise sukkaM taNa hatthayaM ) jaise koI puruSa zuSka ghAsake pUle ko (jAya teyaMsi ) agni meM (pakkhivejjA) DAle to (se) vaha (NUrNa) niyama se ( maMDiyaputtA) he maMDitaputra ! (sukke taNahatthara) zuSka ghAsakA pUlA ( jAyateyaMsi pakkhitte samANe) agnimeM DAlate ho (khippAmeva ) zIghra (masamasAvijjaha) jala jAtA hai kyA ? (haMtA, masamasAvijjai) vaha niyama se usI samaya jala jAtA hai / (se jahA nAmae keI purise tattaMsi ayakavalaMsa) jaise koI puruSa tapta lohe ke tavA Upara (udayabiMdu pakkhivejjA) jala bindu ko DAle, to (se) vaha (NUrNa) niyamase ( maMDiyaputtA) he maMDitaputra ! (udayabiMdu) udakabiMduko (tattaMsi ayakavalaMsi) taptatave Upara (pakkhitte 'se jahAnAmae kei purise' 4tyAhi. sUtrArtha - ( se jahAnAmae kei purise sukkaM taNahatthayaM) nevI rIte adha puruSa sUjha ghAsanA pUjAne ( jAya teyaMsi ) agnimAM (pakkhivejjA ) nAthe to ( seNUNaM maMDiyaputtA sukke taNahasthae jAyateyaMsi pakkhitte samANe ) De bhauMDitaputra, te sUA ghAsanA pUjo agnimAM nAmatA ( khippAmeva ) turaMta 4 sajagI laya cheu nahIM ? ( haMtA, masamasAvijjai ) , te mena samaye bhavasya sajagI laya che. ( se jahA nAmae keI purise tattaMsi ayakavallaMsi ) dhAre adha puruSa tathAvekSA soDhAnA tAvaDI upara ( udayabiMdu pakkhivejjA ) pAlInuM TIyuM nAye, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 568 bhagavatImatre san kSiprameva vidhvaMsamAgacchati ? hanta, vidhvaMsamAgacchati, tadyathA nAma hRdaH syAt pUrNa pUrNapramANaH, vyapaluTyan , vikasan , samabharaghaTatayA tiSThati, athakazcita puruSaH tasminhade ekA mahatI nAvaM zatAsravAm , zatacchidrAm , avagAhayeta, tannUnaM maNDitaputra ! sA nau stairAstrAvadvAraiH ApUryamANA, ApUryamANA, samANe) DAlate pramANa hI (khippAmeva) zIghra-turata (viddhaMsamAgacchai) naSTa ho jAtA hai kyA ? (haMtA viddhaMsamAgacchai) hAM bhagavan vaha niyamase usI samaya naSTa ho jAtA hai / athavA-(se jahA nAmae) jaise (harae siyA) koI eka hRda-draha-jalAzaya) ho (puNNe puNNappamANe) aura vaha jala se bharA huA ho-jalase pUrNa labAlaba bharA huA ho (bolaTramANe vosaTTamANe) jalakI taraGgo se mAnoM uchala sA rahA ho, jalakI adhikatA se mAnoM cAroM ora se khUba baDhasA rahA ho (samabharaghaDattAe ciTThai) lavAlaba bhare hue ghaDekI taraha hara taraha se pAnI pAnI se hi vyApta ho rahA ho aise (taMsi harasi) usa hRdameM (aheNaM kei purise) aba koi eka puruSa (egaM mahaM NAvaM sayAsavaM sayAcchidaM) eka bahuta baDI nAvako ki jIsameM choTe2 saikaDoM chidra hoM aura baDe2 bhI saikaDo chidra hoM (ogAhejA) DAle (se NUNa maMDiyaputtA) to he maMDitaputra ! aba vicAro (sA nAvA) vaha nAva (tehiM AsavadArehiM) una jalAgamana meM hetubhUta saikaDoM chidro dvArA Agata pAnI se (ApUremANI t| ( se guNaM maMDiyaputtA ! udayabiMdu tattaMsi ayakavallaMsi pakkhitte samANe) ke matiputra, tapAsA tApa 652 nAvAmAM Avasute pAlIna (khippAmeva) turaMta (viddhaMsamAgacchai ) naSTa yatiya che nahIM ? (haMtA, viddhaMsamAgacchA) sa, te avazya naSTa tha6 laya che. athavA ( se jahAnAmae harae siyA) dhaa| me sarApa2 che. (puNNe puNNappamANe) te pAthI pU253 12 che. (bolaTTamANe vosaTTamANe) tamai elai bhot Soil 2i cha, pAnI madhitAthI taNe yAme tanA vistA2 vadhI 2hyo che. (samabharaghaDatAe ciTTha) pANIthI chalechala bharelA ghaDAnI jema jANe ke dareka rIte pANIthI ja te gherAyeluM che. (taMsi haraMsi ) te saza12bhAM, ( aheNaM keDa parise ) 4 me puruSa ( egaM mahaM NAvaM sayAsavaM sayacchidaM ogAhejjA) 4 mevI dhI mAre DIna tAre : sabhA se nAnA nAnAM dAya, mane se mata mATo chido DAya. ( se praNaM maMDiyaputtA ! sA nAvA tehiM AsavadArehiM ApuremANI ApuremANI puNNA, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA za.3 u.3 sU. 4 jIvAnAM ejanAdi kriyAnirUpaNam 569 pUrNA pUrNapramANA, vyapaluTacantI, vikasantI, samabharaghaTatayA tiSThati, hanta, tiSThati, atha kazcit puruSaH tasyAH nAvaH sarvataH samantAt AsravadvArANi pidadhAti, pidhAya, nAvutsecanakena udakamutsivceta, tannUnaM maNDitaputra ? sA nau: tasmin udake usikte sati, kSiprameva UrdhvamudyAti ? hanta, udyAti, evameva ApUremANI) bharatI bharatI (puNNA) pUrA bhara jAtA hai (puNNappamANA) labAlaba bhara jAtA hai-usake Upara taka pAnI A jAtA haiN| (volahamANA vosaTTamANA samabharaghaDattAe ciTThaha) jalakI taraGgo se vaha mAno uchalane lagatA hai, jalakI adhikatA se cAroM ora se vaha khUba pAnI se vyApta hokara pAnImaya bana jAtI hai (aura aisA mAlUma hone lagatA hai ki jala se pUrNa bhare hue ghaDekI taraha vaha hara taraha se jalase hI vyApta ho rahA ho (maMDiyaputtA) he maMDitaputra ! yaha bAta ThIka hai na ? (haMtA ciTThai) hAM bhadanta ! yaha bAta ThIka hai / (ahe NaM ke i purise tIse nAvAe) aba aura soco - koI puruSa usa nAva ke (savvao samaMtA AsavadArAiM pihei) una samasta chidroMko saba taraphase mUMda de-baMda karade aura (pihittA) baMda karake (nAvA-assi ca NaeNaM udayaM assicijA) nAvase pAnI nikAlane ke sodhanadvArA pAnI ko ulIcade-bAhara nikAla de / to (se gUNaM maMDiyaputtA) he maMDitaputra ! (sA nAvA taMsi udayasi) vaha nAva usa jalake (ussisi samANaMsi) nikala jAne para (khippAmeva) zIghra hI (uDr3ha) UMce-pAnI ke Upara (uddAi) Upara A jAtI hai na ? (haM tA uddAi) hAM bhadanta ! vaha naukA puSNappamANA, volaTTamANA vosahamANA samabharadhauttAe ciTTai) tA bhAutaputra! te seMkaDo chidro dvArA pravezatA pANIthI bharAtI bharAtI te nAva pUre pUrI te pANIthI chalechala bharAI jAya che ke nahIM ?-temAMthI pANI chalakAvA mAMDe che ke nahIM ? pANInAM mojAMothI jANe ke te uchaLavA mAMDe che ke nahIM ? ane mera pANIthI vyApta evI te nAvaDI jANe ke pANImaya ja banI jAya che ke nahIM? ane zuM evuM nathI lAgatuM ke pANIthI chalochala bharelA ghaDAnI jema te pANImAM DUbI rahI cha ? (tA. ciDa) mahanta ! me avazya bhane che. (aheNaM ke purise tIse nAvAe ) ve dhaare| puruSa te nAnA (savvao samaMtA AsavadArAI pihei ) mAM chidrAne sana pUrI nA, mane tyA2 mA (pihittA nAvA assi ca NaeNaM udayaM assiMcijjA ) is sAdhana AIRA nAmAthI pANIne vethI nAme, to ( se gRNaM maMDiyaputtA!) bhaDitaputra ! (sA nAvA taMsi udayaMsi ussittaMsi samANaMsi khippAmeva uDUDhaM uddAi) te nAva turaMta pANInI 52 mAvI naya cha / nahI ? (haMtA, uddAi) 3 mahanta ! , te no| turaMta 1 pANI 52 mAvI taya zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre maNDitaputra! AtmAtma saMtRtasya anagArasya IryAsamitasya yAvata-gupta brahmacAriNaH, AyuktaM gacchataH AyuktaM tiSThataH AyuktaM niSIdataH AyuktAM tvagvartayamAnasya, AyuktaM vastrapratigraha-kambala-pAdapoJchanaM gRhNAnasya, nikSipamANasya, yAvat-cakSuH pakSmanipAtamapi vimAtrA, sUkSmA, IryApathikI kriyA kriyate, sA prathamasamayabaddhaspRSTA dvitIyasamayaveditA, tRtIyasamayanirjaritA, sA baddhA, spRSTA, zIgha hI pAnIke Upara A jAtI haiM / (evAmeva maMDiyaputtA ! attattA saMvuDassa) isI taraha se he maMDitaputra ! AtmA dvArA AtmAmeM saMvRta bane-nimagna bane hue (IriyA samiyassa jAva guttabaMbhayAriyassa, AuttaM gacchamANassa, AuttaM ciTThamANassa, AuttaM nisIyamANassa, AuttaM tugaTThamANassa, AuttaM vatthapaDiggaha-kaMbala-pAyapucchaNa geNhamANassa NikkhivamANassa aNagArassa) Isimita yAvata guptabrahmacArI, tathA upayogasahita gamana karanevAle, upayogasahita sthiti karanevAle, upayogasahita baiThane vAle, upayogasahita karavaTa badalane vAle, upayoga sahita vastra, pAtra, kambala pAdaproJchanako uThAnevAle, dharanevAle anagAra kI (jAva cakkhupamhanivAyamavi vemAyA suhumA IriyAbahiyA kiriyA kajai) yAvat cakSukA unmeSa nimeSAdi spandana (calanA) rUpa kriyA bhI upayogasahita hI hotI hai| tathA-vimAtrAvAlI sUkSma IpithikI kriyA bhI upayogapUrvaka hI hotI hai / (sA paDhamasamayabaddhapuThThA, vitiyasamayaveiyA, taiyasamayanijariyA) vaha Iyopathika cha. (evAmeva maMDiyaputtA! attattA saMvuDassa) bhalitaputra! 4 prabhA, mAtmA bA22mAtmAmA saMvRta manetA-nibhAna manetA, (IriyAsamiyassa jAca guttabhayAriyassa, AuttaM gacchamANassa, AuttaM ciTThamANassa, AuttaM nisIyamANassa, AuttaM tuya?mANassa, AuttaM vatthapaDiggaha-kaMbalapAyapucchaNaM geNhamANassa NikkhivamANassa aNagArasta ) sibhitathI sadhane guptaprAyArI paryantanA gunnevALe, upaga sahita gamana karanAra, upaga sahita sthiti karanAra, upaga sahita besanAra, upaga sahita paDakhuM badalanAra, upaga sahita vastra, pAtra, kambala ane pAhI chanane nA2 bhane bhUnA2 mI ( jAva cakkhupamhanivAyamavi vemAyA muhamA IriyAbahiyA kiriyA kajjaDa) mAMganA 5 bhAravAnI yA parvatanI saghaLI kriyAo upayoga sahita ja thAya che. tathA vimAtrAvALI parimANurahita sUkSma dhyapathijI yA 5 layayogapUrva 404 yatI DAya che. (sA paDhamasamayabaddhapuTThA, vitiyasamayaveiyA, taiyasamayanijjariyA) te dhyapathi yA prathama samayamA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u. 3 sa. 4 jIvAnAM ejanAdikriyAnirUpaNam 571 udIritA, veditA, nirjIrNA eSyatkAle akarmAvApibhavati, tat tenArthena maNDiputra ! eva mucyate, yAvacca khalu sa jIvaH sadA samitaM no ejate yAvata-ante antakriyA bhavati // sU. 4 // _____TIkA-mUtre ejanAdi rahito jIvo'nArambhAdi kriyAsu pravartate tatra cA pravartamAno no prANAdInAM duHkhApanAdiSu upatiSThate eva prakAreNa zailezIkaraNe sati kriyA prathamasamayameM baddhaspRSTa hotI hai, dvitIyamamaya meM vedita-anubhavita hotI hai-arthAt udaya meM AtI hai-tRtIya samaya meM usakI nirjarA ho jAtI hai| isa taraha (sA baddhA, puTThA udIriyA, veDyA nijiNNA) baddha spRSTa, udIrita, vedita aura nirjIrNa vaha kriyA (seyakAle akammaM vAvi bhavai) bhaviSyakAla meM akarmarUpa bhI ho jAtI hai / (se teNaTeNaM maMDiyaputtA! evaM buccai, jAvaM ca NaM se jIve sayA samiyaM no eyai jAva aMte aMtakiriyA bhavai) isa kAraNa he maMDitaputra ! maiMne aisA kahA hai ki jabataka vaha jIva sadA samita rAgAdirUpa ho kara nahIM kapatA hai arthAt ejanAdi kriyA se rahita ho jAtA haiyAvat usakI antasamayameM anta kriyA-sakalakarmakSayarUpa mukti hotI hai / ___TIkArtha--sUtra meM yaha prakaTa kiyA gayA hai ki ejana (ka pana) Adi kriyA rahita jIva AraMbhAdi kriyAo meM prabRtti nahIM karatA hai / java vaha ina AraMbhAdi kriyAoM meM pravRtti nahIM karatA hai to usake dvArA prANI AdikoM ko (duHkha denA) Adi nahIM kiye jAte baddha spaSTa thAya che, dvitIya samaye vedita (anubhavita) thAya che. eTale ke uramAM Ave cha bhane tRtIya samaye tenI ni / thAya che. 2mA zata (sA baddhA, puTThA, udIriyA, veDayA. nijjiNNA) mA zata paddhaspRSTha, dIrita, hita bhane niyata liyA (seyakAle akammaM vAvi bhavai) mAvasyamA 435 5Y manI laya che. (se teNaDeNaM jAva maMDiyaputtA ! evaM vuccai, jAvaM ca NaM se jIve sayA samiyaM no eyai jAva aMte aMtakiriyA bhavai) 3 bhaDitaputra ! te 20 meM medhuM prayuche ke je jIva sadA samita-rAgAdithI yukata banato nathI-eTale ke je jIva ejanAdi kiyAthI rahita thaI jAya che, te (yAvata) te antakALe sakaLa karmone kSaya karIne bhuti prAta 42 cha. // sU. 4 // sUtramAM e vAtanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che ke ejana (kaMpana) Adi kriyArahita jIva AraMbhAdi kriyAo karato nathI. A rIte AraMbhAdi kriyAo nahIM karanArA te jIva dvArA prANa Adine dukha Adi devAtuM nathI. A pramANe zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 572 bhagavatIstre niSkriyasya jIvasya yoganirodhAbhidhAna zukladhyAnena sakalakarmakSayarUpA antakriyA bhavatIti tatra bhagavAn dRSTAntadvayaM pradarzayati-'se jahAnAmae keipurise' ityAdi / tadyathA nAma kazcit puruSaH 'mukkaM taNahatthayaM' zuSkaM tRNahastakaM pUrNapUlakaM 'jAyateaMsi' jAtatejasi agnau 'pakkhivejA' prakSipet 'se guNaM maMDiyaputtA' he maNDitaputra ! atha nUnamavazyaM nizcitam 'se mukke taNa hatthaye' tat uparyuktaM zuSkaM tRNahastakam 'jAyateaMsi' jAtatejasi 'pakkhitte samANe' prakSiptaM sat 'khippAmeva' zipameva jhaTityeva 'masamasAvijaha ? ' masmasyate ? daMdahyate bhasmasAt bhavatinu ? avazyameva bhasmI bhavati iti maNDitaputrastadaGgI karoti-'haMtA, masamasAvijjai' he bhagavan ! nUnaM tat tRNapUlaM vanhau bhakSiptaM hai / isa prakAra se zailezI karaNa hone para niSkriya bane hue jIva ke yoganirodha nAmakA zukladhyAna kA caturtha bheda prApta ho jAtA hai taba usase sakalakarma kSayarUpa antakriyA hotI hai / isa viSayako spaSTa karaneke liye prabhu do dRSTAntoM ko dikhAte hue maNDitaputra se kahate haiM ki-'se jahAnAmae keipurise' jaise koi puruSa 'sukkaMtaNahatthayaM zuSkatRNahastakako-ghAsake sUkhe pUleko 'jAyateyaMsi' agni meM 'pakkhivejA' prakSipta kare-DAle, 'se gRNaM maMDiyaputtA' to he maNDita putra ! niyamase-nizcitarUpase 'se sukke taNahatthae' vaha sukhA ghAsakA pulA 'jAyateyaMsi' agnimeM 'pakkhitte samANe' DAle jAne para 'khippA meva' bahuta hI zIghra 'masamasAvijai' bhasmasAt ho jAtA hai. jala jAtA hai kyA ? isa bAtako svIkAra karate hue maMDitaputra prabhuse kahate haiM ki 'haMtA masamasAvijai' hAM bhagavan ! vaha avazya hI zailezIkaraNa thAya tyAre niSkriya banelA bhavane ginirodha nAmanuM zukaladhyAna ( samucchinnakriyA apratipAti nAmane dhyAnane ce bheda zukaladhyAna che ) prApta thAya che tyAre tenA dvArA sakala kamenA kSayarUpa antakiyA ( mekSa prApti) thAya che. e ja vAtanuM pratipAdana karavA mATe mahAvIra prabhu e dRSTAMta Ape che 'se jahA nAmae kei purise 3 bhaDitaputra ! mANUsa 'mukkaM taNahatthayaM, sUdhAsanA pUjAna jAyateyaMsi pakkhivejjA' nibhA 34, to 'se praNaM maMDiyaputtA ! matiputra ! * se sukke taNahatthae / te suu| bAsane pUNe, 'jAyateyaMsi pakkhittesamANe' manamA nAmatAnI sAtha // 'khippAmeva' turata / 'masamasAvijai' bha31312 sI che nahI ? me vAtanA svI42 42tA bhArita patra // 2 4 che-'hatA, masamasAvijjA , bhagavAna ! te avazya maNIna zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TIkA za.3. u.3 sU04 jIvAnAM ejanAdikriyAnirUpaNam 573 sat masamasetizabdaM kurvan dagdhaM bhavatIti, tato bhagavAn dvitIyadRSTAntena punaH sakalakarmakSayarUpAmantakriyAmupapAdayati-'se jahAnAmae keI' ityAdi / tadyathAnAma kazcit 'purise' puruSaH 'tattaMsi' tapte saMtapte 'ayakavallaMsi' ayaskapAle 'tabA iti bhASApasiddhe' 'udayabiMdu' udakabindum 'pakkhivejjA' pakSipet 'se ghUNa' atha nUnaM nizcitaM ' maMDiyaputtA' he maNDitaputra 'se udayabiMdU' sa udakabinduH 'tattaMsi' tapte 'ayakavallaMsi' ayaskapAle 'pakkhitte samANe' prakSiptaH san 'khippAmeva' kSiprameva zIghrameva 'viddhaMsamAgacchai ? vidhvaMsaM vinAzam Agacchati prApnoti kim ? maNDitaputraH prAhahaMtA, viddhaMsamAgacchai hanta satyam vidhvaMsaM vinAzam Agacchati prApnoti, atra dRSTAntadvayasyApi upanayArthaH sAmarthya gamyo bhavati, yathA ejanAdi rahitasya jala jAtA haiM / 'masa' 'masa' aisA zabda karatA huA vaha agnimeM bhasma ho jAtA hai / aba prabhu dvitIya dRSTAntadvArA sakalakarmakSayarUpa antakriyA kA samarthana karate haiM-' se jahA nAmae kei purise' jaise koi manuSya 'tattaMsi' tapta 'ayakavalaMsi' lohakaTAha-tavAke Upara 'udayavidu' pAnI ke buMdako 'pakkhivejA' DAle 'se' to 'YNaM' avazya hI 'maMDiyaputtA' he maNDitaputra ! 'se udayaviMdU' vaha udakaviMdu 'tattaMsi' saMtapta 'ayakavallaMsi tavA Upara 'pakkhitte samANe' DAlIjAnepara 'viddhaM samAgacchai' vinaSTa ho jAtA hai na ? 'haMtA viddhaMsamAgacchai' hAM bhadanta ! vaha jalabiMdu avazya naSTa ho jAtA hai| ina donoM dRSTAntoM kA upanayArtha isa prakArase hai ki ejanAdikriyA se rahita jIvako labha thA laya che. 'masamasa, meTale 'bhasa' me savAra to 312 sajA uThe che. have bIjA dRSTAnta dvArA mahAvIra prabhu sakaLa karmanA kSayarUpa antakriyAnuM samarthana 42 cha-' se jahAnAmae kei purise' thaa| 3 31 puruSa 'tattasi' tata (tauidel) 'ayakavallaMsi' baDhAnA tavAnI 352 'udayabiMdu pakkhivejA' pANInu bhe se nANe, ' se zUNaM maMDiyaputtA! ' to 3 bhaDitaputra ! ' se udayabiMdu tattaMsi ayakavalaMsi pakkhitte samANe tAve tavA 52 nAmatAnI sAtheta pANInu 05 'viddhaMsamAgacchai' na tha ya cha : nahI ? me paatn| 59 svii||2 42tA bhalitaputra cha-'hatA, viddhaMsamAgacchaDa' mahanta ! te jamindu avazya naSTa thaI jAya che. A banne dRSTAnta dvArA mahAvIra bhagavAne nIcenI vAtanuM pratipAdana karyuM che-ejana (kaMpana) Adi kriyAothI rahita jIvanI samucchinna kriyA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre samucchinnakriyA'pratipAtizukladhyAnacaturthabhedAnalena 9 karma dAhya dahanaM bhavatyeva / atha niSkriyasyaiva jIvasya sakala karmavidhvaMsarUpA antakriyA bhavatIti naukAdRSTAntena bhagavAn pratipAdayati-se jahAnAmae hayae siyA' ityAdi / he maNDitaputra ! tat yathAnAmahUdaH syAt 'puNe' pUrNaH jalaparipUrNaH syAtH 'puNNappamANe' pUrNapramANaH pUrNa pramANaM yasya sa sarvathA jalaiH paripUrNa: AtaTavyAptajalamitibhAvaH hRdavizeSaNametaddvayam punaH kIdRzaH 'volahamANe' vyapaluTayana jalataraGgaiH samucchalan 'bosaTTamANe' vikasana jalodrekaiH varddhamAnaH san 'samamaraghaDattAe' samamaraghaTatayA udakapUrNakumbhavat gambhIratayA 'ciTTaha' tiSThati, arthAt taTaparyantavyAptAtyantajalagambhIrajalAzayo vartate, 'aheNaM kepurise' atha khalu kazcit puruSaH 'taMsi harayaMsi' tasmina hRde 'egaM mahaM' samucchinna kriyA apratipAti zukrudhyAnarUpa agnike dvArA karma rUpabAhya vastukA dahana - vinAza- avazya hI hotA hai / aba prabhu naukA ke dRSTAnta se yaha pratipAdana karate haiM ki niSkriya hue jIvakI hI sakala karma vinAzarUpa antakriyA hotI hai-he maNDitaputra ! se jahA nAmae' jaise koI eka 'harae siyA' hRda - (draha) ho aura vaha 'puNe' jala se paripUrNa ho 'puNNappamANe' arthAta taTataka usameM jala bharA ho 'volaTTamANe' jalakI uchalatI huI taraGgose vaha uchala rahA ho, vosaTTamANe ' jalakI adhikatA se vaha khUba baDAcar3hA dikhatA ho, 'samabhara ghaDattAe ciThThah' jala se pUrNakuMbhakI taraha vaha gaMmIra ho arthAt taTaparyanta vyApta jalase atyanta gaMbhIra banA huA aisA eka jalA 574 apratipAti zukraladhyAnarUpI agni dvArA avazya naSTa thAya che. jevI rIte kAi saLagI uThe evI vastu agni dvArA baLIne bhasma thai jAya che, evI rIte evA jIvanA karmonuM dahana atipati zukaladhyAna rUpa agnithI avazya thAya che. have naukAnA dRSTAMta dvArA mahAvIra prabhu e vAtanuM pratipAdana kare che ke niSkriya anelA jIvanI ja sakaLa kama kSaya rUpa antakriyA thAya che.' ' se jahAnAmae harae siyA' De bha MDitaputra ! 'vArI haiM me hRha-bhAzaya sarovara che. 'puNNe' te pAthIthI bhare che. 'puNNappamANe' te pANIthI chochata bharelu che (temAM aMDA sudhI pANI rahe che ) 'volaTTamANe' pAzuInAM uchNatAM bhola thothI te DisojA sA rahe che. 'vo sahamANe ' pAnI adhistAne sIdhe te dhAyeM 4 'samabhara ghaDattAe cigs' pAzuthI bharelA huMlanI mevu te sudhI paDayeisA pANIthI te atyanta gaMbhIra bhagAya che. zrI bhagavatI sUtra : 3 bhayu lAyu lAge che, gaMbhIra che. bheTale } DinArA 'aheNaM kei purise' have Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.3 sU.4 jIvAnAM ejanAdikriyAnirUpaNam 575 ekA mahatIM vizAlAM dIrghA 'NAvaM sayAsa' nAvaM zatAstravAm zatam AsravAH yasyAM tAm zatajalakSaraNalaghucchidrAm zatacchidrAm anekazatacchidrayuktAm 'ogAhejjA' avagAhayet pravezayet 'se zRNaM maMDiyaputtA' atha he maNDitaputra ! nUnaM nizcitam 'sA nAvA' sA nauH 'tehiM AsavadAreDiM' taiH uparyuktaiH AsravaiH jalAgamamArgaH dvAraiH 'ApUre mANI' ApUryamANA 'ApUremANI' ApUryamANA paunaH punyena AbhriyamANA 'puNNA puNNappamANA' pUrNA jalabhRtA pUrNapramANA sarvAvayavajalaparipUrNA 'bolaghamANA' vyapaluTayantI jalodrekaiH samucchalantI 'vosaTTamANA' vikasantI jalodrekairvadhamAnA 'samabharaghaDattAe' samabharaghaTatayA jalapUrNakumbhavat nimajjantIva 'haMtA ciTTai' hanta, tiSThati, avasthitA bhavati, evam zaya ho 'ahe NaM kei purise' aba koi puruSa 'taMsi harayaMsi' usa hRdameM 'egaM mahaM' eka bar3I bhArI-vizAla-dIrgha 'NAvaM' nAvako ki jisameM 'sayAsavaM' jala Ane ke choTe2 saikaDoM chidra ho, 'sayacchidaM' saikaDoM baDe2 chidra ho, 'ogAhejA' DAle 'se gUNaM maMDiyaputtA' to he maMDitaputra ! niyama se 'sA nAvA' vaha naukA 'tehiM AsavadArehiM' una AsravadvAroM se hokara Aye hue jalase 'ApUremANI ApUremANI khUba bharI jAkara 'puNNApuNNappamANA' pUrI bhara jAtI hai, koI bhI usakA aisA avayava bAkI nahIM bacatA hai ki jahAM pAnI na dikhatA ho 'volahamANA' UchalatI haI pAnIkI taraGgose aisI pratIta hone lagatI ho ki mAnoM aba vaha uchala rahI hai aura 'vosahamANA' pAnI kI adhikatA se vaha khUba baDhasI rahI hai| aura aba 'samabharaghaDatAe ciTThai' jalapUrNakuMbhakI taraha vaha pAnI meM DUba jAtI hai na? 'haMtA ciTThaI' hAM bhadanta / DUba jAtI hai| to isI prakArase 4 mA 'taMsi harayaMsi te zayamA 'egaM mahaM' me 4rejl mArI, mana vizA 'NA sayAsavaM sacchidaM ogAhejjA' se'4nAnA bhATa chidrovi nApane utAre, 'se pUNaM maMDiyaputtA !' to 3 bhatithutra ! 'sA nAvA tehiM AsabadArehiM ApUremANI ApUremANI puNNA puNNappamANA volaTTamANA vosaTTamANA samabharaghaDattAe ciTTai' te mAvA (chidro)mAthI praveza 4thI marAtI rAtI te nAva pUrepUrI bharAI jAya che kharI ne tene koI paNa bhAga pANIthI rahita hote nathI. pANInA uchaLatA mejAethI te hileLa khAtI hoya che, ane pANInI adhikatAne kAraNe te pANImaya banI gaI hoya che. pANIthI bharelA kuMbhanI mAphaka te nAva pANImAM mI gaya che nahI ? bhalitaputra pAma mAthe che. 'haMtA ciTaI' mahanta ! tanAva zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 576 bhagavatIsUtre ejanAdikriyAsahito jIvaH ArambhaM sAraMbha samArambhaM kurvan ArambhAdau vartamAnaH prANIbhUtajIvasatvAnAM duHkhotpAdanAdinA pazcAsravayuktaH saMsAre nimajati, antakriyAM na karoti, tatmatipakSibhUtaM dRSTAntamAha-'aheNaM kei purise' atha khalu kazcit puruSaH 'tIse nAvAe tasyA nAva: 'sabao samaMtA, sarvataH samantAt sarvabhAgeSu 'AsavadArAI AsravadvArANi mUkSmajalanissaraNamArgAn 'pihei' pidhatte 'pihittA NAvA-ussiMcaNaeNaM' pidhAya nAvutsecanakena nAvautsecanadvArA 'udayaM ussiMcijjA' udakam utsiJceta bahiH nissArayet 'se NaM maMDiyaputtA' atha tadA nUnaM nizcayena he maNDitaputra ! 'sA nAvA' sA nauH tasi udayaMsi' tasmin udake-jale 'ussitaMsi' usikte niSkAsite 'samANaMsi' ejanAdi kriyA se samanvita yukta huA jIva AraMbha saMraMbha aura samAraMbha karatA huA-arthAt AraMbha Adi meM vartamAna hotA huA prANI, bhUta, jIva aura satvoM ko duHkhotpAdana Adi dvArA pAMca AsravoM se yukta hokara saMsArameM hI DUbatA rahatA hai arthAt antakriyA muktiko nahIM prApta karatA hai| aba antakriyA kauna karatA hai isa bAttako sUtrakAra Agale dRSTAnta se samajhAte haiM 'aheNaM' jaise kaI purise' koi puruSa 'tIse nAvAe' usa naukA ke 'AsavadArAI' AstravadvAroMko-jalAgamana chidroko 'savvao samaMtA' saba prakArase aura saba taraphase 'piheha' vaMda kara detA hai / 'pihittA' baMda karake phira vaha 'NAvA ussi ca eNaM' nAva meM bhare hue pAnIko kisI vartana Adi se bharakara 'udayaM ussicijA' usa naukA se usa jala ko bAhara ulIca detA hai, isa taraha se RNaM maMDiyaputtA' he maMDitaputra ! 'sA nAvA' vaha naukA avazya DUbI jAya che A dRSTAnta dvArA nIcenI vAtanuM pratipAdana karAyuM che. ejana (kaMpana) Adi kriyAothI yukta jIva, AraMbha AdimAM pravRtta rahe che. tethI te prANuMo, bhUta, che ane satvene duHkhAdi devAmAM kAraNarUpa bane che. A rIte te pAMce AsavaoNnuM sevana karate hevAthI, seMkaDe chidravALI naukAnI jema, saMsAramAM DUbate rahe cheeTale ke (antakriyA) mukti prApta karatuM nathI. have sUtrakAra nIcenA dRSTAMta dvArA e sabhava cha bhantayiA Ae re ch| 'aDeNaM ke parise' dhaa| 3 U bhAsa 'tIse nAvAe AsavadArAI te nAnA mAsAzane-chidrAne 'sacao samaMtA pihei' madhI mAthI ma 40 hai. 'pihittA' chidrone pUrI chana 'NAvA ussi caeNaM udayaM ussicijjA' nobhA bAremA pAthIna te 4 pAsa paDe veyA mAMDa. mA rAte se gAvaM maMDiyaputtA !' bhaDitaputra ! 'sA nAvA taMsi udayaMsi zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za. 3 u.3 sU. 4 jIvAnAM ejanAdi kriyAnirUpaNam 577 sati 'khippAmeva' kSiprameva 'uDUDhaM uddAi ?' Urdhvam udyAti, udgacchati antajalariktatayA upari saMtati natu nimajjati 'haMtA, uddAi' he bhagavan ! haMta nUnameva sA nauH udyAti jalopari saMtarati atha bhagavAn dAntike saMyojayati'evAmeva maMDiaputtA!' ityAdi / he maNDitaputra ! evameva uparyuktarItyaiva 'attattAsaMvuDassa' AtmAtmasaMtRtasya Atmani AtmanA saMvRtasya ! AcchAditasya pratisaMlInasya 'aNagArassa' anagArasya tadeva vistArayati-'IriyAsamiyassa' IryAsamitasya IryAsamitiyuktasya 'jAva-guttabaMbhayArissa' yAvat-guptabrahmacAriNaH guptaM navamiH brahmacaryaguptibhiH rakSitaM brahmacarya yena sa tathA tasya, yAvatkaraNAt bhASAsamitasya eSaNAsamitasya AdAnabhaNDAmatranikSepaNasamitasya uccAraprasravaNazleSmajallasiMghANapariSThApaNasamitasya manoguptasya vacoguptasya kAya'si udayaMsi' usa pAnI ke 'ussittaMsi samANaMsi' nikala jAne para 'khippAmeva' zIghra hI 'uDUDhaM uddAI' U~ce-pAnIke Upara-bhItara ke jala ke khAlI ho jAne ke kAraNa tairane lagatI hai DUbatI nahIM hai| yaha to bAta nizcita hai na ? 'haMtA udAi' hAM, bhadanta ! vaha naukA pAnI ke Upara tairane lagatI hai-DUbatI nahIM hai-yaha bAta ThIka hai / evAmeva' isI taraha 'maMDiyaputtA' he maMDitaputra ! 'attattA saMvuDassa' apane Apa apanI AtmA meM tallIna hae 'aNagArassa' anagAra kI kIjo IriyAsamiyassa ryAsamiti se yukta hai, 'jAva guttabaMbhayArissa' tathA jo gupta brahmacArI hai, yAvat zabda se gRhIta-bhASAsamiti kA jo pAlana karanevAlA hai, eSaNAsamiti, AdAna nikSepaNAsamiti, uccAra prasravaNa, zleSma, jalla-siMghANa pariSThApana samiti se jo yukta hai, manogupti, vacanagupti, kAyagupti se jo gupta-surakSita hai, indriyAM ussittasi samAgaMsi' te pANI mahA2 nI4 tAnI sAthe 4 te nAva 'khippAmeva' turata // "uDUDhaM uddAI' pANInI 52 Ave cha ? nahI ? (pImA ta25 bhAu che ke nahIM? pAchuM khAlI thaI javAthI nAva halakI bane che ane taravA lAge che. evo bhAvArtha samato. 'haMtA uddAi' bhatiputra 4 cha, 7, te mavazya tara bhAMDe che, 4matI nayI. 'evAmeva' me pramANe, 'maMDiyaputtA 13 bhaDitaputra! 'attattA saMvaDassa' potAnI n4 potAnA mAtmAmAM deeIna manera m|| 22 'IriyAsamiyassa' sibhitithI yuta cha, re bhASAsamitirnu, meSazAsamitina, mahAna nikSepaNa samitinuM, ane uccAra prasavaNa zleSma-jala-siMghANa pariSThApana samitinuM, pAdAna 43 cha, je bhne|ti, payanasti, yatithI surakSita che 'gutta baMbhayAri zrI bhagavatI sUtraH 3 Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 578 bhagavatI sUtre , 4 guptasya guptasya guptendriyasyeti saMgrAhyam AuttaM gacchamANassa 1 Ayuktam upayogapUrvakaM yathAsyAttathA gacchataH gamanaM kurvataH 'AutaM ciTTamANassa' AyuktaM tiSThataH - sopayogaM sthitiM kurvANasya 'nisIyamANassa' niSIdataH sopayogam upavizataH 'tuyaTTamANassa ' tvagvartayamAnasya sopayogaM pArzvaparivarttanaM kurvataH AuttaM' Ayuktam sopayogam 'vastha - paDiggaha- kaMvala- pAyapucchaNaM' vastra-pratigraha kambala - pAdaprovchanaM vastrAdirajoharaNAntam 'geNDamANassa' gRhNAnasya gRhataH grahaNaM kurvataH ' NikkhiyamANassa ' nikSipamANasya sopayogaM saMsthApayataH anagArasya jAva - cakkhupahmanivAyamavi' yAvat - cacaHpakSmanipAtamAtramapi iti tathAcAyamarthaH - Ayukta gamanAdi sthUlakriyAjAlasya tAvat kA kathA yAvat jisake vaza meM haiM aura jo 'AuttaM gacchamANassa' upayogapUrvaka calatA hai 'Au cimANassa' upayogapUrvaka khar3A hotA hai, 'Ausa nisIyamANassa' upayogapUrvaka baiThatA hai 'AuntaM tuyamANassa' upayogapUrvaka karavaTa badalatA hai, 'AuntaM vattha paDiggaha kaMbala - pAyapucchaNaM' upayogapUrvaka vastra, pAtra, kaMbala, pAdaproJchana Adi vastra se lekara rajoharaNaparyanta dharmopakaraNoMko 'geNhamANassa' grahaNa karatA hai evaM 'NikvimANassa' rakhatA hai 'jAva cakkhupamhanivAyamavi' yAvat vaha cakSupakSmanipAta mAtrarUpakriyA ko bhI baDI sAvadhAnI ke sAtha karatA hai bhramAtra bhI yatanA se hilAtA hai, phira bhI vaha sakriya mAnA gayA haiM aura usake karmabaMdha kahA gayA hai / tAtparya yaha hai ki upayogapUrvaka kI gaI ye calanA Adi sthUla kriyAe~ to usa anagAra kI sAvadhAnI ke sAtha hotI hI haiM inakI to bAta hI kyA hai- parantu 6 yassa' ne gupta brahmacArI che, ne potAnI indriyoM para saMyama rAkhe che, 'Au gacchamANassa' ? upayogapUrva gamana 2 che, 'AunaM ciTThamANassa' ? upayoga pUrva'' ulo thAya che, 'Auta nisIyamANassa' ne upayoga pUrva ( yatanApUrva 4) mese che. 'AutaM tuyamANassa' ne upayogapUrva pa 32ve che, ' AuttaM vatthaparigaha kaMbala pAya pucchaNaM ' ne vastra, pAtra, uNasa, pAiproJchana, raharaNa mAhi dharmopazAne yatanA pUrva': ' geNDamANassa ' uDAve che tathA 'NikkhivamANassa , nAye bhRThe che, 'jAva cakkhuSamhanivAyamavi' bhane AnA pasArA bhAravA paryantanI kriyA paNa je tanApUrvaka kare che--AMkhanI pAMpaNA paNa sAvadhAnatApUrvaka halAve che, tA paNa tene sakriya mAnavAmAM Avela che ane tene kama`baMdha baMdhAya che, ema kahyuM che. kahevAnuM tAtparya e che ke te aNugAra uparyukata kriyAe ghaNI sAvadhAnIpUrvaka zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.3 ma. 4 ejanAdikriyAnirUpaNam 579 cakSurunmeSanimeSAdi spandanarUpA 'vemAyA' vimAtrA vividhamAtrA antamuhartAdedezonapUrvakoTIparyantasya kriyAtmikAyA 'muhumA' mUkSmAsUkSmabandhAdi kAlA 'IriAvahiA' IpithikI 'kiriyA' 'kriyA IryApatho-gamanamArgaH tatra bhavA aiyApathikI kevalayogapratyayA kriyA sAtAvedanIrUpA ityarthaH kajai' kriyate bhAvyate-arthAta upazAntamohakSINamoha-sayogi kevalirUpaguNasthAnakoparivartamAno vItarAgo'pi sakriyatvAt sAtAvedanIyakarma badhnAti sA usakI jo netra parispandAtmaka kriyA hai vaha bhI baDI sAvadhAnI pUrvaka hI hotI hai phira bhI vaha karmabaMdha se rahita nahIM hotA hai| 'vemAyA suhamA IriyA vahiyA kiriyA kajaI' isakA bhAva aisA hai ki antarmuhUrta se lekara dezona pUrvakoTiparyanta rahanevAlI AtmA kI jo sUkSma-sUkSmabaMdha Adi kAla vAlI kriyA-IryApathikIkriyAgamana karate samaya hUI kriyA-jo ki kevala kAyayoga nimittaka hI hotI hai aisI vaha sAtAvedanIya karmakA baMdha hone rUpa kriyA, jabataka jIva ke hotI rahatI hai| tabataka vaha sakAmakarma kSayarUpa muktiko prApta nahIM karatA hai / upazAntamoha, kSINamoha evaM sayogakevalI inatIna guNasthAnoM meM vartamAna jIva vItarAga kahA gayA haiM-phira bhI vaha IryApathika kriyAse sakriya hone ke kAraNa sAtAvedanIyarUpa karmakA baMdhana mAnA hai / ataH isa kathana se vaha bAta sUtrakArane pramANita kI hai ki jIva jaba taka sthUla kriyAoM ko karatA rahatA hai tabataka vaha kare che. bIjI kriyAomAM sAvadhAnInI to vAta ja zI karavI! AMkhanA palakArA mAra. vAnI kriyAmAM paNa te atyaMta sAvadhAnI rAkhe che. chatAM paNa te karmabaMdhathI rahita ddaate| nathI. 'vemAyA muhamA IriyAvahiyA kiriyA kajaI' nuM tAtparya nIya pramANe che-aMtarmuhUrtathI laIne dezanapUrvakeTi (pUrvakeTithI nyUna) paryanta rahenArI AtmAnI je sUkSma-sUmabaMdha Adi kALavALI-iryApathikI kriyA ke je kAyayegane kAraNe ja karAya che, ane je sAtavedanIya karmane baMdha bAMdhanAre hoya che, evI sUkSma kriyA paNa jyAM sudhI jIva karate hoya che, tyAM sudhI tene sakaLa karmanA kSaya rUpa mukita maLatI nathI. gamana karatI vakhate je kriyA thAya che tene charyApathikI kiyA kahe che. upazAnta meha, kSINameha, ane saMgIkevalI, e traNa guNasthAnomAM rahelA jIvane vItarAga kahe che. te paNa IryApathika kriyAthI sakriya hovAne kAraNe sAtavedanIya rUpa karmane baMdha bAMdhato hoya che. A rIte sUtrakAra ema batAvavA mAge che ke jyAM sudhI jIva sthULa kriyAo karate rahe che, tyAM sudhI te te kriyAjanya karmone baMdha zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 580 bhagavatIsUtre 'paDhamasamayabaddhapuTThA' prathamasamayabaddhaspRSTA prathamasamaye baddhaspRSTA satI 'bitiyasamayaveiA' dvitIyasamayaveditA dvitIyasamaye veditA anubhUtA kriyA janya karmoMkA baMdhaka to hotA hI hai-isameM koI Azcarya kI bAta nahIM hai parantu sUkSmakriyA bhI jabataka jIva karatA rahatA hai / tabataka bhI vaha karma ke baMdhase rahita nahIM hotA hai / gyArahave guNasthAnase lekara terahaveM guNasthAnameM vartamAna vItarAga AtmA kI kevala eka Iopathika kriyA hI hotI hai isa liye vaha vahAM abaMdhaka nahIM mAnA gayA hai kintu usake bhI samaya pramANamAtra sAtAvedanIya karma kA baMdha to hotA hI haiM ataHkriyAse karmabaMdha hotA hai. yaha bAta sUtrakArane pramANita kI haiM / athavA-pUrvokta vizeSaNavAle anagAra kI 'jAva-cakkhupamhanivAyamavi' cakSuke vizeSa unmeSa karane meM jitanA samaya lagatA haiM. utane samaya taka meM jo vimAtrAvAlI vividha mAtrA vAlI arthAt antarmuhUrta se lekara dezonapUrvakoTitaka jo kriyArUpa sUkSma I-pathika kriyA hotI hai usase bhI unake sAtAvedanIya karmakA baMdha hotA hai. aisA bhI artha ho sakatA haiN| 'paDhamasamayabaddhapuTThA' sotAvedanIya karmako bAMdhane yogya jo I-pathika kriyA hotI hai vaha prathama bAMdhate ja hoya che, emAM keI AzcaryanI vAta nathI. paNa jyAM sudhI jIva sakSama kriyA paNa karatA rahe che tyAM sudhI te karmanA baMdhathI rahita heto nathI. te kamane baMdha avazya kare che. agiyAramAM guNasthAnathI laIne temAM guNasthAna sudhI vartamAna evA vItarAgane AtmA phakata IpathikI kriyA ja karate hoya che. tethI vitarAganA AtmAne paNa abaMdhaka (karma nahI. bAMdhanAra) kahyo nathI. te paNa samayapramANa mAtra sAtA vedanIya kamane baMdha bAMdhe che. A rIte "kriyAthI karmabaMdha baMdhAya che, e siddhAMtanuM sUtrakAre pratipAdana karyuM che. athavA pUrvokata vizeSaNavALe aNagAra 'jAva cakkhupamhanivAyamavi' mAMjanA 512 // bhArapAmA 2sa samaya sAmecha eTalA samaya paryanta paNa je vividha mAtrAvALI eTale ke antarmuhartathI dezana pUrvakaTi paryantanA samayamAM pUrI thanArI je sUkSama iyapathika kriyA hoya che, tenA dvArA paNa te sAtavedanIya karmane baMdha kare che, e artha paNa thaI zake che. eTale ke AMkhanA palakArA mAravAmAM jeTale sUkSma kALa lAge che, eTalA kALa paryanta paNa je IryApathika kriyA karavAmAM Ave, te te kriyA karanAra aNagAra sAtavedanIya ubhAna 42 cha. 'paDhamasamayabaddhapaTrAdhyApathi jiyA prathama samayamA saataavedanIya karmane utpanna kare che, tethI tene baddha' kahela che, tathA te jIva pradezanI sAthe zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.3 sU. 4 ejanAdi kriyAnirUpaNam 581 satI taia samayanijariyA' tRtIyasamayanirjaritA nirjarA viSayIkRtA kSapitA ityarthaH, tathA ca prathamasamaye sAtAvedanIya karmatApAdanAt baddhA, jIvapradezaiH sparzanAt spRSTA, dvitIyasamaye sAtArUpeNa anubhUtatvAd veditA, vatIyasamaye sarvathA jIvapradezebhyaH parizATitA satI prakSiptA kSapitA bhavati, tatazca 'seyakAle' eSyatkAlebhaviSyatkAle caturthAdi samaye 'akammaM vA vi bhavaI' akarmacApi bhavati karmAbhAvo bhavati bhagavAna ante kriyopasaMhAreNAha-'se teNaTeNaM' ityAdi / tat tenArthena hetunA 'maMDiyaputtA' he maNDitaputra ! 'evaM buccai' evamuktaprakAreNa ucyate pratipAdyate 'jAvaM ca NaM' yAvacca khalu 'se samaya meM sAtAvedanIyarUpa kamako utpanna karatI hai isaliye vaha baddha tathA jIva pradezoM ke sAtha sparza karanevAlI hone se spRSTa kahI gaI haiM 'vitiyasamayaveDyA' dvitIya samaya meM vaha sAtAvedanIyarUpa se vedita hotI hai. isaliye use vedita kahA gayA haiM / 'taiyasamayanijariyA' tRtIya samaya meM vaha jIvapradezoM kA sarvathA sAtha choDa detI haiM. isaliye use nirjIrNa kahA gayA hai / punaH vaha udUbhUta nahIM hotI isaliye use kSapita kahA gayA hai| isa taraha prathama samayameM baddhaspRSTa huI dvitIya samayameM udaya meM lAkara vedita huI aura tRtIya samayameM nirjIrNa huI vaha kriyA ho jAtI hai / isake ghAda caturthAdi samayarUpa bhaviSyat kAlameM 'akammaM vAvi bhavaI' nahI kriyA akarmarUpa se pariNata ho jAtI hai-arthAt antakriyA (mukti prApti) rUpa bana jAtI hai| 'se teNa?NaM maMDiyaputtA! evaM vucaha, jAvaM 25 42nArI DApAyI tana 'spRSTa' hI cha. 'vitiyasamayaveiyA' bhI samayamA tenu sAtAvanIya3 vahana-manupa thAya cha, tethI tena hita 49 cha. 'taiya samaya nijariyA' trIta samayAnA te mAmazAnA sAtha tana choDI hai cha, te 20 tene nijI kahela che. pharIthI tene udaya thatuM nathI tethI tene kSapita kahela che. A rIte te kriyA (karma) pahelAM samayamAM baddhaspaSTa thAya che, bIjA samayamAM udayamAM lAvIne tenuM vedanA thAya che ane trIjA samayamAM tenI nirjarA thAya che. tyAra bAda caturthAdi samaya35 bhaviSyamA 'akammaM vAvi bhavaI' chiyA 25435 parizubhI taya che eTale ke antakiyA (mukitaprApti) rUpa banI jAya che. se teNaTeNaM maMDiyaputtA ! tyA ' he bhADitaputra ! te 20 meM se che ke je te jIva ejana kaMpana) Adi kriyA karatuM nathI. te te jIva antakALe sakaLa zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 582 bhagavatImUne jIve sa jIvaH 'sayAsamiyaM' sadA samitam no 'eyai' ejate kampate 'jAva aMte aMtakiriyA bhavaI' yAvat ante antasamaye antakriyA sakalakarmakSayarUpA bhavati yAvatkaraNAt - 'no vyejate no calati no spandate no ghaTTate no kSubhyati no udIrayati no taM taM bhAvaM pariNamati' ityAdi saMgrahyAm / etAvatA uktasUtrasandarbhasya ayamAzayaH yadA khalu saMyato'pi sAsravo jIvaH sAtAvedanIyaM karmabadhnAti tadA asaMyatasAsravajIvasya karmabandhanaM tu kimuta vaktavyam tathA jIvanaukAyAH karmajalapUryamANatayA'dhaHpatanarUpanimajjanamaryAdApannaM, sakriyasya karmavandhakathanAcca niSkriyasya tadvaiparItyena karmabandhAbhAvaH ca NaM se jIve sayA samiyaM no eyaha java aMte aMta kiriyA bhavaI' isaliye he maMDitaputra! maiMne isa pUrvoktarUpa se aisA kahA haiM ki jabataka vaha jIva ejanAdi kriyA nahIM karatA hai taba taka antasamaya meM vaha sakalakarmakSayarUpa antakriyA karatA hai vahA~ yAvatpada se 'no vyejate, no calati, no spandate, no ghaTate, no kSubhyati, no udIrayati, no taM taM bhAvaM pariNamati' ityAdi pATha gRhIta huA hai| isa sUtra kA yaha Azaya hai ki saMyata avasthAvAlA jIva jaba sAtAvedanIya karmakA baMdha karatA hai to jo asaMyata hokara AsravavAlA hai aisA jIva kameMkA baMdha kyoM nahIM karegA, avazya hI karegA, isa viSaya meM to kahanA hI kyA hai| jIvarUpa naukA karmarUpa jala se bhara jAne para DUbatI hai tava yaha bAta pradarzita kI gaI hai to isase yaha bAta svayaM siddha ho jAtI hai ki sakriya AtmA karmakA baMdha karatA hai aura niSkriya AtmA, sakriya AtmA se viparIta hone ke kAraNa karma kSayarUpa antakriyA kare che-mukita prApta kare che. ahIM (yAvatuM) padathI 'no vyejate, no calati, no spandate, no ghaTate, no kSubhyati, no udIrayati, no taM taM bhAvaM pariNamati' tyA sUtrA4 4 42raaye| cha. 2 // sUtra dvArA suutrkAra e vAtanuM pratipAdana kare che ke "je saMyata AtmA sAtavedanIya karmane baMdha bAMdhe che, te asaMyata AtmA ke je AsathI yukta che, te karmane baMdha kare emAM zuM Azcarya che !" jIvarUpI naukA karmarUpI jaLathI bharAI javAthI DUbe che. je A vAtanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che te tenA dvArA e vAta te Apa Apa ja siddha thai jAya che ke sakriya AtmA karmane baMdha kare che ane tenAthI viparIta e niSkriya AtmA kamane baMdha karatA nathI. A rIte anAsavadazAmAM niSkriya zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA. za. 3 u.3 sU.5 pramattApramattasaMyatavaktavyatAnirUpaNam 583 pratipAditaH, evaJca jIvanaukAyAH anAsravatAdazAyAM niSkriyatayA mokSapAti rUpordhvagamanaM sAmarthyAMdupanataM vijJeyamiti // mU0 4 // pramattA'-pramattasaMyatavaktavyatAmAhamUlam-'pamattasaMjayassa NaM bhaMte ! pamattasaMjame vahamANassa savA vi ya gaM pamattaddhA, kAlao kevaJciraM hoi ? maMDiyaputtA ! egajIva paDucca jahaNNeNaM ekkaM samayaM, ukkoseNaM desUNA puvakoDI, NANAjIve paDucca sambaddhA / appamattasaMjayassa NaM bhaMte ! appamattasaMjame vahamANassa savA vi NaM appamataddhA kAlao kevaciMra hoi ? maMDiyaputtA ! egajIvaM paDucca jahaNNeNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM desUNA puvakoDI, NANAjIve paDuca sabaddhaM, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti bhagavaM goyame maMDiyaputte aNagAre samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai, vaMdittA namaMsittA, saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai suu.||5|| ___ chAyA-pramattasaMyatasya khalu bhadanta ! pramattasaMyame vartamAnasya sarvA'pi ca karmabaMdha nahIM karatA hai| isa taraha jIvarUpa naukA kA anAsravadazA meM niSkriya ho jAne ke kAraNa mokSaprAptirUpa urdhvagamana apane Apa bana jAtA haiN| jIva ko yaha anAsrava dazA zukladhyAna ke caturthapAda ke avalaMbana se hI hoti hai / aisA jAnanA cAhiye // sU. 4 // pramatta apramatta saMyata kI vaktavyatA kA varNana'pamatta saMjayassa gaM bhaMte !' ityAdi / sUtrArtha-(pamattasaMjame vaTTamANassa pamattasaMjayassa NaM bhaMte!) he banI gayela jIvarUpI naukAnu, mekSaprAptirUpa urdhvagamana Ape Apa zakya banI jAya che. zukaladhyAnanA cothA pAda (pagathiyA) nuM avalaMbana karavAthI jIvane e anAsava dazA prApta thAya che, ema samajavuM. sU ja che pramatta saMyata ane apramatta saMyatanuM varNana'pmtt saMjayassa gaM bhaMte ! tyAhi / sUtrAtha-(pamattasaMjame vaTTamANassa pamattasaMjayassa NaM bhaMte ! 3 mahanta! zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 584 bhagavatI sUtre khalu pramattAddhA kAlataH kiyaciraM bhavati ? maNDitaputra ! ekajIvaM pratItya jaghanyena ekaM samayam, utkRSTena dezonA pUrvakoTI, nAnAjIvAn pratItya sarvAMddhA, apramattasaMyatasya khalu bhadanta ! apramattasaMyame vartamAnasya sarvA api khalu apramattAddhA kAlataH kiyaccira bhavati ? maNDitaputra ! ekajIvaM pratItya jadhanyena aMtarmuhUrtam, utkRSTena dezonA pUrvakoTI, nAnAjIvAn pratItya sarvAddhA, tadeva bhadaMta | pramatta saMyata nAmake chaThaveM guNasthAna meM vartamAna pramatta saMyata sAdhu ke (savvA vi ya NaM pamattaddhA) pAle gaye pramatta saMyatakA pUrA kAla (kAlao) kAlakI apekSA se (kevacciraM hoi) kitanA hotA hai ? ( maMDiyaputtA ! egajIvaM paDuca jahaNaNeNaM ekaM samaya, ukkoseNaM desUNA pumbakoDI) he maMDitaputra / eka jIva kI apekSA se pramattasaMyatakA kAla jaghanya eka samaya hai, aura utkRSTa kAla dezonapUrvakoTi hai / tathA ( NANAjIvepaDucca) nAnAjIvoMkI apekSA se (savvaddhA) saba kAla hai / (appamanta saMjayassa NaM bhaMte ! appamattasaMpame vaTTamANassa savvA vi NaM appamattaddhA kAlao kevacira hoi) he bhadanta ! apramattasaMyata nAmake 7 veM guNasthAna meM vartamAna aprattasaMyata ke apramattasaMyatakA pUrA kAla kAlakI apekSA kitanA hai ? (maMDiyaputtA ! egajIvaM paDucca jahaNaNaM aMtomuhataM, ukkoseNaM deNA puncakoDI, NANAjIve paDucca savvaddhaM) he maMDitaputra ! ekajIvakI apekSA se apramatta saMyatakA kAla jaghanya antarmuhUrta kA hai aura utkRSTa kAla dezona pUrvakoTi hai / abhaktta saMyaMta nAbhanA chuTTI zuzusthAnavartI prabhata saMyaMta sAdhu dvArA (savvA viyaNaM pattaddhA) pANavAmAM Avesa saMyamanI (kAlao) pUre pUre Aja (kevacciraM hoi ?) DeMTalA hoya che ? (maMDiyaputtA ! ega jIvaM paDucca jahaNaNeNaM ekaM samayaM ukkoseNaM dekhaNA puvvakoDI) De bhaDitaputra ! me lavanI apekSAye prabhatta satyabhano shochaamAM AchA kALa eka samaya che, ane vadhAremAM vadhAre kALa dezeAnapUrvakeATi che. tathA ( NANA jIve paDucca) vividha lavAnI apekSAkhe ( savvaddhA ) madhA maja he. ( appamatta saMjayassa NaM bhaMte ! appamattasaMyame vaTTamANassa savvA vi NaM appamattaddhA kAlao kevaccira hoi ? De mahanta ! saprabhatta saMyaMta nAbhanA satibhA zuzu sthAnavatI, apramatta saMyata dvArA pAMLavAmAM Avela apramatta saMyamanA pUre pUre Aja DeTa! che ? (maMDiyaputtA ! egajIvaM paDucca jahaNNeNaM atomuhuttaM, ukkoseNaM dekhaNA punvakoDI, NANA jIve paDucca savvaddhaM ) De maMDitaputra ! 4 kavanI ma zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikATIkA za.3 u.3 sU.5 pramattAmamattasaMyatavaktavyatAnirUpaNam 585 bhadanta ! iti bhagavAn gautamo maNDitaputraH anagAraH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate, namasyati, vanditvA, namasyitvA, saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan vihati ||suu05|| TIkA-'zramaNAnAM pramAdapratyayA kriyA bhavati iti pUrva yaduktam tatra saMyatasya zramaNAdeH pramAdaparatvam , tadvaiparItyAd apramAdaparatvaJca kAlApekSayA nirUpayituM prastauti-pamattasaMjayassa Na' ityAdi / maNDitaputro bhagavantaM pRcchati tathA nAnAjIvoM kI apekSA lekara sarvakAla hai / (sevaM bhaMte ! ti bhagavaM goyame maMDiyaputte aNagAre samaNaM bhagavaM mahAvIra vaMdai nama. sai-vaMdittA namaMsittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai) he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha aisA hI hai-he bhadaMta ! vaha aisA hI hai-isa prakAra kaha kara bhagavAn gautama maNDitaputra anagArane zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vaMdanA ko-namaskAra kiyA, vaMdanA namaskAra kara ve saMyama ora tapase apanI AtmAko bhAvita karate hue apane sthAna para baiTha gaye / / TIkArtha-'zramaNajanoM ke pramAdapratyaya-pramAda hai kAraNa jisakA aisI kriyA hotI hai / yaha bAta pahile jo kahI jA cukI hai so usase yaha bAta siddha ho jAtI hai ki pramatta saMyata se pramAda hotA hai aura apramatta saMyata ke pramata se viparIta hone ke kAraNa pramAda hotA nahIM hai / isI bAtako kAlakI apekSA lekara sUtrakAra isa sUtradvArA pakSAe apramatta saMyamane kALa ochAmAM ocho antarmuhUrtane ane vadhAremAM vadhAre zAna TinA cha. tathA vividha vAnI apekSA mA che. ( sevaM bhaMte ! sevaM bhate ! bhagavaM goyame maMDiyaputte aNagAre samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namaMsada - vaMdittA namaMsittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai) he bhadanta ! Ape je viSaya pratipAdita karyo, te yathArtha che. he bhadanta ! ApanI vAta sAcI che. A pramANe kahIne maMDitaputra aNagAre mahAvIra prabhune vaMdaNa karI, namaskAra karyA. vaMdaNa namaskAra karIne saMyama ane tapathI AtmAne bhAvita karatA te maMDitaputra temane sthAne besI gayAM. TIkAtha-e vAta te pahelA batAvavAmAM AvI che ke "zramaNAmAM paNa pramAda hoya che, kAraNa ke temanA dvArA evI kriyA thatI hoya che, e rIte e vAta te siddha thAya che ke pramatta saMyatamAM pramAda hoya che. apramatta saMyatamAM pramAda hete nathI kAraNa ke te pramattasayatathI viparIta svabhAvavALa hoya che. e ja vAtanI kALanI zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre 'bhaMte ! tti' he bhadanta ! pramattasaMyatasya khalu pramattasya mohanIyAdi karmodaya pramAdasampannasya sataH saMyatasya anagArasya 'pamattasaMjame vaTTamANassa' tti, pramattasaMyame vartamAnasya na tu anyasmin saMyame ityarthaH 'savvA vi ya NaM' sarvA api ca khalu sarvakAla sambhavA'pi ca 'pamattaddhA' pramattAddhA pramattasya addhA pramattAddhA pramattaguNasthAnakakAlaH 'kAlao' kAlataH pramattAddhA kAla samUhalakSaNaM kAlamapekSya kevacciraM hoi' kiyaciraM bhavati, kiyantaM kAlaM yAvad bhavati? pramattasaMyama pAlayataH pramattasaMyaminaH sarvaH saMmilya kiyat pramattasaMyamakAlo bhavati iti praznaH / bhagavAnAha-maMDiyaputtA ityAdi / he maNDitaputra ! 'egajInaM paDucca' ekajIvaM pratItya Azritya 'jahaNNeNaM' jaghanyena 'eka samayaM prarUpita karate haiM-maMDitaputra prabhuse prazna karate hue pUchate haiM ki 'bhaMte' he bhadanta ! 'pamattasaMjayassa' pramattasaMyata ke ki jo mohanIya Adi karmoM ke vazavartI banA huA hai aura isa kAraNa se jo 'pamattasaMjame vaTTamANassa' pramattasaMyama meM vartamAna hai usake vaha pramattadazA kabataka rahatI hai yahI bAta 'sabvA viya NaM pamattaddhA kAlao kevaciraM hoi' isa mUtra pATha dvArA pUchI gaI hai arthAt chaThe guNasthAna meM rahanevAle pramattasaMyamI kA chaThe guNasthAnakA jo samasta kAla hai usameM se vaha kAla kAlakI apekSA kitanA hai ? arthAta pramatta saMyatajIva kitane mamaya taka pramatta saMyatta rahatA hai ? to isakA uttara dete hue prabhu maMDitaputra se kahate haiM ki "maMDiyaputtA' he maMDitaputra "egaMjIvaM paDucca' eka jIvako apekSA se jo isa bAtakA vicAra kiyA jAve to vaha kAla jaghanyarUpa meM 'eka samayaM' apekSAme mA sUtramA pr359|| 4 // cha-bhaDitaputra pUche cha-'bhaMte ! mahanta ! 'pramattasaMjayassa' mAranIya mAhi nA yathA utpanna ye| prabhAhane adhIna bhanetA 'pramattasaMjame vaTTamANassa' pramatta saMyamamA vartatA, amatta saMyatanI te pramatta dazA kayAM sudhI cAlu rahe che? eja vAta sUtrakAre nIcenA sUtrapATha dvArA manAvI -'savvA vi ya NaM pamattaddhA kAlao kevacira hoi ?' 43vAna tAtparya e che ke pramattasaMyata java keTalA samaya sudhI pramatta rahe che? athavA A pramANe paNa samajAvI zakAya chaThThA guNasthAnamAM rahelA pramatta saMyamIne e guNasthAnamAM rahevAne je samasta kALa che, te kALamAMthI pramadazAmAM rahevAne kALa keTalA che ? tena vAma mahAvIra prabhu nAnya pramANe Ape cha-'maMDiyaputtA ! bhaDitaputra! 'egaM jIvaM paDucca' se panI apekSAme tano viyA2 42vAmA sAveta te zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.3 2.5 pramattApramattasaMyatavaktavyatAnirUpaNam 587 ekaH samayo bhavati saca pramattasaMyamapratipattisamayasamanantarameva maraNAd bhavitumarhatIti saMbhAvya jaghanyata uktaH tathA 'ukkoseNaM' utkRSTena 'desUNA pucakoDI' dezonA pUrva koTI bhavati, taduktaM vivRtau-'pratyekamantarmuhUrtapramANe evaM pramattA'pramattaguNasthAnake, te ca paryANeNa jAyamAne dezonapUrva koTiM yAvautkarSeNa bhavataH, saMyamavato hi pUrva koTireva paramAyuH saca saMyamamaSTama maSTasu varSe gateSu evaM saMyama gRhNAti 'NANAjIve paDucca savvAddhA' nAnAjIvAna eka samayakA hai. aura 'ukoseNaM' utkRSTarUpa meM 'desUNA puvakoDI' kucha kama pUrvakoTikA hai| isakA tAtparya aisA hai ki kisI jIvane chaThe guNasthAna para ArohaNa kiyA aura ArohaNa karaneke eka samaya bAda hI usakA maraNa ho gayA aisI saMbhAvanA karake jaghanya se chaThe guNasthAna kA kAla eka samaya kahA hai / tathA utkRSTa se jo dezona pUrvakoTi kahA hai so usakA kAraNa aisA hai ki chaThe aura sAtave guNasthAna kA kAla eka eka antarmuhUrtakA hai aba ye donoM guNasthAna krama 2se eka jIva meM ho to dezonapUrvakoTitaka ho sakate haiM / kyoM ki saMyamazAlI jIvakI utkRSTa Ayu pUrvakoTitaka kI ho sakatI hai / aba jisa jIvakI Ayu utkRSTa se eka pUrvakoTikI hai aisA jIva aSTa varSake bAda hI saMyama dhAraNa karatA hai isaliye yahAM dezona pUrvakoTi utkRSTa kAla kahA gayA haiM / kyoM ki itane varSe usa pUvakoTi meM se kama ho gaye haiM / bAkI samayataka usane saMyamakA mAchAmA maach| 'eka samayaM' 24 sabhayano cha bhane padhAremA dhAre 'ukkoseNaM desUNA pucikoDI' pUrva TithI thaa| nyUna che. tenuM tAtpayanIya pramANe chjIva chaThThA guNasthAne ArehaNa kare ane ArohaNa karyA pachI eka samayamAM ja tenuM maraNa thaI jAya to evI paristhitimAM chaThThA guNasthAnane kALa jaghanyanI apekSAe (ochAmAM ochA) eka samayane che. vadhAremAM vadhAre te kALa pUrva keTithI thoDe nyUna che kahevAnuM kAraNa e che ke chaThThA ane sAtamA guNasthAnane kALa eka eka antarmuhUrtane che. have eka ja jIvamAM krame kame te bane guNasthAna hoya te "pUrvakeTithI gheDa nyUna kALa paryanta te rahI zake che kAraNa ke saMyamayukta jIvanuM vadhAremAM vadhAre AyuSya pUrvakeTi paryantanuM ja hoi zake che. je jIvanuM utkRSTa Ayu (vadhAremAM vadhAre Ayu) eka pUrvakeTinuM hoya che e jIva ATha varSa pachI ja saMyama dhAraNa kare che. tethI ahIM vadhAremAM vadhAre kALa pUrva kethiI nyUna ko che, kAraNa ke teTalA varSane pUrvakeTimAMthI bAda karavA paDe che. bAkInA samaya paryanta te saMyamanuM sevana kare che. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 588 bhagavatIsUtre pratItya Azritya tu sarvAddhA sarvakAlaH pramattasaMyamasya bhavati etAvatA ekajIvamAzritya jaghanyataH ekasamayaH, utkRSTato dezonapUrvakoTIca pramattasaMyamakAla:, nAnAjIvAn Azritya tu sarvakAla eva pramattasaMyamakAla iti phalitam / atha maNDitaputraH apramattasaMyamasya kAlaM pRcchati - 'appamana saMjamassa NaM bhaMte!' ityAdi / he bhadanta ! apramattasaMyatasya khalu zramaNasya 'appamattasajame vaTTamANassa' apramattasaMyame vartamAnasya natu anyasmin saMyame 'savvA vi NaM appamattAddhA' sarvA api sarvakAlasaMbhavA api apramattAddhA apramattaguNasthAnakakAlaH 'kAlao' kAlataH apramattAddhA kAlasamUhasvarUpa kAlamAzrityetyarthaH 'kevacirahoi ' kiyaciraM bhavati kayat kAlaparyantaM bhavati ? arthAt apramattasaMyamaM pAlayataH sarvaiH kiyAn apramattasaMyamakAlo bhavati iti praznaH / ArAdhana kiyA hai / tathA 'NANAjIve paDuca' aneka jIvoMkI apekSA lekara jaba chaTThe guNasthAna ke kAla kA vicAra kiyA jAtA hai to isa kA kAla sarvakAla hai kyoM ki aisA koI samaya nahIM haiM ki jisameM koi na koi jIva chaTThe guNasthAna meM na rahatA ho / isa apekSA isa kA kAla sarvAddhA kahA gayA hai / aba maMDitaputra ! 'apramatta saMyama kA kAla kitanA hai' isa bAtako pUchate haiM - he bhadanta ! apramattasaMyama meM vartamAna apramatta saMyatajIva kitane samaya taka sAtave guNasthAna meM raha sakatA hai- 'appamattasaMjayassa NaM bhaMte ! appamattasaMjame vaTTamANassa savvA viya appamattaddhA kAlao kevacciraM hoI' yahI bAta isa sUtra dvArA prabhu se maMDitaputrane pUchI hai - apramatta saMyatakA apramatta guNasthAnakA jitanA saba kAla hai usameM se eka apramatta saMyata kA kAla kAlakI apekSA kitanA hai ? to isakA uttara dete hue prabhu 'gANA jIve paDucca' bhane vAnI apekSA le chuTTA guNasthAnanA bhajano vicAra uravAmAM Ave to 'savvAddhA' te Aja sarvazraNa che, aratha he yevo ! yA Aja nathI ke jyAre koine kAi jIva chaThThA guNasthAnamAM rahetA na hoya. huve maDitaputra apramatta sabhayanA Aja viSe prazna ure che. 'appamatta saMjayassa NaM bhaMte ! appamattasaMjame vaTTamANassa savvA triya NaM appamattaddhA kAlao kevaciraM hoi ? ' he bhadanta ! apramatta saMyamanuM sevana karanArI apramattasayata jIva keTalA samaya pata sAtamA guNasthAnamAM rahe che ? kahevAnuM tAtparya e che ke apramAsa yamanA apramatta guNasthAnamAM rahevAnA jeTalA kula kALa che eTalA kALamAMthI eka apramatta sayatanA ThANa haiTale! che ? tenA zvAsa ApatA mahAvIra anu che' maMDiyaputtA ! zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TIkA za.3 u.3 sU.5 pramattApramattasaMyatavaktavyatAnirUpaNam 589 bhagabAnAha-'maMDiyayuttA !' ityAdi / he maNDitaputra ! 'egajIvaM paDucca' ekajIvaM pratItya 'jahanneNaM' jaghanyena 'aMtomuhuna' antarmuhUrttam apramattasaMyamakAlaH yatohi apamattAvasthAyAM vartamAnasya saMyaminaH antarmuhUrta madhye maraNAbhAvAt ityetAvAn pramattAddhAto'sya vizeSaH kintu 'ukoseNaM deraNA pUccakoDI' utkRSTena dezonA pUrva koTI-apramattasaMyamakAlaH, 'NANAjIve paDucca samvaddhaM' nAnAjIvAn pratItya Azritya tu sarvAdA sarvakAlaH apramattasaMyamasya bhavati / maNDitaputro vadati-'sevaM bhaMte !' ityAdi / sevaM bhaMte sevaM bhaMte 'tti tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! bhavatA yaduktaM tat satyameva 'bhagavaM maMDiyamaMDitaputra se kahate haiM ki-'maMDiyaputtA' he maMDitaputra ! 'egajIvaM paDucca' eka jIvako apekSA lekara 'jahanneNaM' jaghanyase sAtaveM guNasthAna kA kAla 'aMto muhutaM' antarmuhUrtakA hai kyoM ki sAtaveM guNasthAna kI sthiti antarmuhUrta kI hai / isaliye sAtaveM guNasthAna meM rahanevAlA saMyata antarmuhUrta pahile nahIM maratA hai usakA antarmuhUrta ke bAda hI maraNa ho sakatA hai / isaliye jaghanyakAla eka antarmuhUrta kA kahA gayA hai / apramattasaMyatakI apekSA chaThe guNasthAna kA jo antamuhUrta ha vaha baDA hai / utkRSTa kAla dezona pUrvakoTikA hai| tathA nAnAjIvoMkI apekSA lekara isa sAtaveM guNasthAna kA kAla sarvAddhA hai sarvakAla meM sAtaveM guNasthAna vAle milate haiM / isa prakAra prabhu ke mukha se sunakara maNDitaputra ne kahA- 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !! he bhadanta ! Apane jo pratipAdana kiyA hai vaha sarvathA satya hI hai| 3 bhAtaputra ! 'egajIvaM paDucca' meM apanI apekSAme 'jahanneNaM' sAtamA gunnsthAnane ochAmAM oche kALa aMtarmuhUrtane che, kAraNa ke sAtamA guNasthAnanI sthiti antarmuhUrtanI che, tethI sAtamAM guNasthAnamAM rahela saMyamI jIva antarmuhUrta pahelAM marate nathI-antarmuhUta bAda ja tenuM maraNa thaI zake che. tethI ja jaghanyakALa eka antarmuhUrtane kahyo che. chaThThA guNasthAnanuM je antarmadUta che. te apramatta saMyamanA antarmuhUrtathI moTuM che. ane tene vadhAremAM vadhAre kALa pUrva koTithI cheDe nyUna che. vividha vAnI apekSA sAtamA guNasthAnanI / 'sarvADA' savA che-sarva kALamAM sAtamAM guNasthAnavALA maLe che. prabhunA mukhAraviMdathI A pramANe javAba sAMbhaLIne maMThitaputra temanAM vacanAmAM apAra zraddhA prakaTa karatA kahe che'sevN bhaMte tyAhi mahanta ! mA 2 pratipAdana yu ta tana satya che. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 590 bhagavatIsUtre putte bhagavAn maNDitaputraH 'aNagAre' anagAraH 'samarNa bhagavaM mahAvIra' zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM 'vaMdai namasaI' vandate, namasyati 'vaMditvA, vanditvA 'namaM sittA' namaMsyitvA 'saMjameNaM tavasA 'saMyamena tapasA 'appANaM bhAvemANe viharaI' AtmAnaM bhAvayan viharati ||muu0 5 // ___ lavaNasamudrIya jalopacayApacayahetuvaktavyatAmAha mUlam-' bhaMte ! tti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai, namasaI' vaMdittA, namaMsittA evaM vayAsI-kamhANaM bhaMte ! lavaNasamudde cAuddasalU-muTThi-puNNimAsiNIsu airegaM vaDDhaivA ? hAyaivA! jahA jIvAbhigame lavaNasamuddavattavayA neyavA, jAva-loyadii, loyANubhAve, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti jAva viharai / / suu06|| chAyA-bhadanta ! iti bhagavAn gautamaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate, namasyati, vanditvA, namasyitvA, evam avAdIt-kasmAd bhagavan ! lavaNaisa prakAra kahakara bhagavAna hai maMDitaputra anagArane zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vaMdanA ko aura namaskAra kiyA / vaMdanA namaskAra kara phira ve tapa aura saMyamase AtmAko bhAvita karate hue apane sthAna para baiTha gaye // sU0 1 // ___lavaNasamudra ke jala ke upacaya aura apacaya hone meM kAraNa kI vaktavyatA bhatte ti bhagavaM goyame' ityAdi / sUtrArtha-(bhaMte tti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vadaha namaMsai) he bhadanta ! aisA kahakara bhagavAn gautamane zramaNa bhagavAn mahAvIra prabhu ko vandanA kI, namaskAra kiyA (vaMdittA namaMsittA) temAM zaMkAne sthAna ja nathI. tyAra bAda bhagavAna mahAvIrane vaMdaNA namaskAra karIne, saMyamane tapathI AtmAne bhavita karatAM te temane sthAne besI gayA. ! sU. 5 . lavaNasamudranA pANInI vadhaghaTa (bharatI eTa) thavAnA kAraNanuM nirUpaNa 'bhaMte ! ti bhagavaM goyame' tyAha. sUtrArtha-(bhaMte ! ti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIra vaMdai namasai) he bhadanta !" evuM saMbodhana karIne bhagavAna gautame zramaNa bhagavAna mahAvIrane vaMdaNa zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ p prameyacandrikA TI. za.3 u.3 sU.6 lavaNasamudrIyajalopacayApacayahetunirUpaNam 591 samudraH caturdazI-aSTamI-uddiSTa-pUrNimAsiSu atireka varddhate vA ? hIyate vA yathA jIvAbhigame lavaNasamudravaktavyatA jJAtavyA, yAvat-lokasthitiH, lokAnubhAvaH, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvat viharati ||suu0 6 // TIkA-maNDitaputragamanAnantaraM bhagavAn gautamaH manogatabhAvaM pRcchati-bhaMte!' ityAdi / he bhagavan ! iti zabdena sambodhya 'bhagavaM goyame' bhagavAn gautamaH vaMdanA namaskAra karake (evaM vayAsI) phira isa prakAra pUchA (kamhA NaM bhaMte ! lavaNasamudrameM (cAuddasaTamuTThipuNNamAsiNosu airege vaDDhai vA hAyai vA) he bhadanta ! kisa kAraNa se lavaNasamudra caturdazI, aSTamI, amAvasyA evaM pUNimAsI ina tithiyoM meM adhika baDhatA hai aura kisa kAraNa se adhika ghaTatA hai ? (jahA jIvAbhigame lavaNasamuddavattavvayA neyavvA jAva loyaTTiI loyANubhAve) he gautama ! jIvAbhigamamUtra meM lavaNasamudra ke saMbaMdha meM jaisA kathana kiyA gayA vaisA hI kathana yAvat lokasthita aura lokAnubhAva taka jAnanA cAhiye / (seva bhaMte ! seva ! bhaMte ! ti jAva viharai) he bhadaMta! jaisA Apane kahA hai vaha aisA hI haiM-aisA hI hai-isa prakAra kahakara bhagavAn gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gye| TIkArtha-maNDitaputra ke jAne ke bAda bhagavAn gautamane prabhu se apane manogata bhAva ko pUchA-"bhatte ti' ityAdi-pUchane ke pahile he bhadanta ! isa prakAra se prabhu ko pahile unhoMne saMbodhita kiyaa| 42rI, nbh24||2 iyA. ( vaMdittA namaMsittA) | nbh24|2 4rIna (evaM vayAsI) mA prabhAe pUchayu-(kamhANaM bhaMte ! lavaNasamudde cAuddasahamaTTi puNNamAsiNIsu airegaM vaDUDhai vA hAyaDa vA? 3 mahanta ! // // 2 eqNusabhudranA nA caudaza, AThama, amAvAsyA, ane pUrNimAnI tithie adhika vRddhi thAya che? ane zA 4120 temA madhi ghttaa| thAya che ? ( jahAjIvAbhigame lavaNasamuddavattavyavA neyavvA jAva loyaTTiI loyANubhAve) gautama ! mirAmasUtramA samudra viSa je varNana karavAmAM AvyuM che, eja varNana ahIM grahaNa karavAnuM che. lokasthiti ane sonubhAva paryanta te pani ara 42vu naye. (sevaM bhaMte / sevaM bhaMte ! tti | jAva viharai) 3 mahanta ! mApanI pAta tadana satya cha. mAre 4dhuta yathArtha che. ema kahIne vaMdaNa namaskAra karIne gautama svAmI temane sthAne besI gayA. | TIkAtha-maMDitaputra mahAvIra prabhu pAsethI vidAya thayA pachI, gautama svAmI bhAvIra prabhune bhate ti mahata! me samAdhana 42 che. tyA2 mA 'samaNaM bhagavaM zrI bhagavatI sUtraH 3 Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 592 bhagavatIsa " 'samaNaM bhagavaM, mahAvIraM zramaNaM bhagavantaM mahAvIram 'baMdara namasara' vandate, namasyati ' vaMditA, namasittA' vanditvA namasthitvA evam vakSyamANaprakAreNa 'vayAsI' avAdIt. 'kamhANaM bhaMte !' he bhagavan ! kasmAt kAraNAt khalu 'lavaNasamudde' lavaNasamudraH 'cAuddasamuddiTTa - puNNamAsiNIsu' catuddazI - aSTamIuddiSTa - pUrNimAsiSu caturdazI - aSTamI - amAvAsyA - pUrNimAsu tithiSu 'atiregaM' tithyantarApekSayA adhikAdhikam kathaM 'baDhai vA varddhate ? upacIyate ? vA katha' 'hAya vA' hIyate apacIyate vA ? zAstrakAra: bhagavaduttaraM saMgRhya mAha'jahA jIvAbhigame' ityAdi / he gautama ! yathA jIvAbhigame 'lavaNasamuddavattavvayA lavaNa samudravaktavyatA pratipAditA tathA 'neyavvA' tathA'trApi jJAtavyA, kiyatpabAda meM 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM' zramaNa bhagavAn mahAvIra ko 'vadaha' unhoMne guNastutirUpa vaMdanA kI aura usake bAda unhoMne unheM 'namaMsaha ' paMcAMga namanapUrvaka namaskAra kiyA / ' vaMdittA namasittA' vandanA namaskAra karake ' evaM vayAsI' isa prakAra se phira unhoMne pUchA - 'kamhA NaM bhaMte !" he bhadanta ! isa meM kyA kAraNa hai jo 'lavaNasamudde' lavaNasamudra 'cAmupuNNa mAsiNIsu' caturdazI, aSTamI, amAvAsyA evaM pUrNamAsI ina tithiyoM meM 'airegaM' anya tithIoM kI apekSA adhikAdhika 'act vA' baDhatA hai aura 'hAyaivA' ghaTatA hai ? zAstra - kAra bhagavAn ke dvArA die hue uttara ko saMgrahIta karake kahate hai ki- 'jahA jIvAbhigame lavaNasamuddavattavvayA' jIvAbhigama nAmaka sUtra meM jaisI lavaNasamudra ke saMbaMdha meM kathana kiyA hai usI prakAra kA mahAvIra" temI zramaza bhagavAna bhaDAvIrane 'vaMdai namasaI' vaha nabhas 2 re . vadaNA eTale guNastutirUpa vadhruNA ane namaskAra eTale paMcAga namAvIne namana karavuM te 'baMdittA narma sittA' | namaskAra urIne vinayapUrva 'evaM vayAsI' mA prabhA pUchayu - ' kamhANaM bhaMte !' De mahanta ! thA abe me mane che 'lavaNasamudde ' savasamudra 'cAuddasamuddiha puNNamAsiNIsu' gauhaza, AraMbha, abhAsa bhane pUrNimAnI tithime 'airegaM' mI tithimA ratAM adhika prabhANubhA 'vaDDhaivA' vRddhi yA ne > eTa pAme che? kahevAnuM tAtparya e che ke uparAkata tithiyAmAM hAyaivA lavaNusamudramAM vadhAre meTI bharatI oTa thavAnuM kAraNa zuM che? tenA uttara ApatA mahAvIra prabhu kahe che ke jahA jIvAbhigame lavaNasamuddavattavvayA neyavvA ' jIvAbhigama sUtramAM lavaNusamudra viSe je thana thayuM che, te samasta kzana ahIM paNa 6 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATI. za.3. u.3 sU.6 lavaNasamudrIyajalopacayApacayahetunirUpaNam 593 yantamityata Aha-'jAva-loahii' yAvat-lokasthitiH, ayambhAvaH- he gautama! lavaNasamudrasya madhyabhAge caturdikSu lakSayojanapramANAzcatvAro mahApAtAlakalazAssanti teSAzcAdhastane tribhAge vAyuH, madhyame tribhAge vAyujale uparitane tribhAge tu jalamiti, evamanye sahasrayojanapramANAH kSudrapAtAlakalazAcaturazItyadhikASTazatottarasaptasahasrasaMkhyakAH vATavAdiyuktatribhAgavantaH santi, teSAzca vAtavikSobhAdivazAt caturdazI-aSTamyAdiSu lavaNasamudrasya jalavRddhiH, yadA tu bAta vikSobhAdhabhAvastadA jalahAni bhavati, atha kasmAt lavaNasamudro jambUdvIpa kathana yahAM para bhI jAnanA cAhiye-aura vaha kathana 'loyahiI' loyANubhAve' isa pAThataka grahaNa karanA cAhiye / isakA bhAva yaha haihe gautama! lavaNasamudra ke madhyabhAga meM cAroM dizAoM meM eka ekalAkha yojana pramANavAle cAra mahApAtAlakalaza haiN| unake nIce ke tIsare bhAga meM kevala vAyu haiN| madhyake tIsarebhAgameM vAyu aura jala hai tathA aparake tIsarebhAga meM sirphajala hI hai| isI prakAra se aura bhI ekahajAra yojana pramANavAle kSudrapAtAla kalaza haiM / inakI saMkhyA 7884 hai| inakA bhI nIce kA tIsare bhAga vAyu se, bIca kA tIsarAbhAga vAyu aura jala se tathAUparakA tIsarA bhAga kevala jala se hI bharA rahatA hai| caturdazI, aSTamI Adi tithiyoM meM jaba ina mahApAtAla kalazoM evaM kSudrapAtAla kalazo kI vAyuoM kA vikSobha Adi hotA hai taba lavaNasamudra ke jala kI vRddhi hotI hai / aura jaba vAyukA vikSobha Adi nahIM hotA hai-taba jalakI hAni hotI hai / aba koi yahAM para aisA zraDa 42vAnu che. te 4thana 4yA sudhI aDa 42. 'loyaTTiI loyANubhAve' A sUtrapATha paryantanuM kathana grahaNa karavuM. te kathanane bhAvArtha nIce pramANe che-he gautama ! lavaNasamudranA madhyabhAgamAM cAre dizAomAM eka lAkha jananA pramANa vALA cAra mahApAtALa kaLaza che. temanA nIcenA bhAgamAM vAyu che. madhyanA bhAgamAM vAyu ane pANe che ane uparanA bhAgamAM pANI ja che. e ja pramANe eka hajAra yojana pramANuvALA bIjAM paNa 7884 sudrapAtALa kaLaza che, temane paNa nIceno bhAga vAyuthI, vaccene 3 bhAga vAyu ane jaLathI ane uparane bhAga jaLathI ja bhareluM che. caudaza, AThama, Adi tithimAM jyAre e mahApAtAla kalaze ane zudrapAtALa kaLazenA vAyune vikSobha thAya che tyAre lavaNasamudramAM jaLanI vRddhi thAya che, ane jyAre jaLane vibha thato nathI tyAre jaLamAM ghaTADo thAya che. kadAca zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 594 bhagavatIsUtre notplAvayati ? ahaMdAdiprabhAvAt , lokasthitirvA eSA vartate iti saMgrAhyam , tadevAha- loaDii ' lokasthitiH lokavyavasthA, 'loANubhAve' lokAnubhAvaH lokaprabhAvaH ante gautamaH bhagavadvacanaM pramANayannAha-'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti arthAt he bhagavana ! bhavatA yaduktaM tat evaM yathArthabhUtameva 'jAva-viharai ' yAvat-viharati saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharati tiSThati / 'kiriyA samattA' kriyA samAptA kriyAnirUpaNaM samAptam // mU0 6 // iti zrI-jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI bhagavatIsUtrasya prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM tRtIyazatakasya tRtIyodde zakaH samAptaH // 3-5 // prazna kare ki lavaNa samudra eka jhalakameM jambUdvIpa ko kyoM nahIM bhara detA hai ? to isakA samAdhAna yaha hai ki arihaMta Adi ke prabhAva se vaha use nahIM bhara sakatA hai / athavA lokakI sthiti hI aisI hai / yahIbAta 'loyaTTii loyANubhAve' inapadoM dvArA prakaTa kI gaI hai| aba anta meM gautama bhagavAna ke vacana ko pramANabhUta prakaTa karate hue kahate haiM ki-'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte tti' he bhadanta ! Apane jo kahA hai vaha saMgha yathArthabhUta hI hai / isa prakAra kahakara ve saMyama aura tapa se AtmAko bhAvita karate hue apane sthAna para baiTha gye| 'kiriyA sammattA' yaha kriyA nirUpaNa samApta huA // mU0 6 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatI' sUtrakI priyadarzi vyAkhyAke tIsare zatakakA tIsarA uddezaka saMpUrNa // ke evI zaMkA kare ke lavaNasamudra tenA eka ja uchALAthI (jhalakathI) jaMbudvIpane kema bharI detuM nathI? te tenuM samAdhAna e che ke arihaMta AdinA prabhAvathI evuM mantu nathI. athavA sonI sthiti mevI cha. se vAtanuM pratipAhana 'loyaTriDa loyANubhAve' mA po dvArA 421AmA mAyuche. ve gautama svAmI mahAvIra prabhunA kyanAmA potAnI saMpUrNa zraddhA vyata 42tA 4 cha / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti' he bhadanta ! Ape je pratipAdana karyuM te yathArtha ja che. A pramANe kahIne vaMdaNuM namaskAra karIne saMyama ane tapathI AtmAne bhAvita karatA gautama svAmI temane sthAne mesI gayA. 'kiriyA sammattA' mArIta yiAni35 samApta thAya che. sU. 6 // jainAcArya zrI ghAsIlAla mahArAjA "bhagavatI' satranI priyadarzinI vyAkhyAnA trIjA zatakane trIje uddezaka samApta . 3-5 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 4 sU. uddezakaviSayanirUpaNam tRtIyazatakasya caturthIdezakasya saMkSiptaviSayavivaraNamanagAraH vikurvaNayA vaikriyayAnarUpeNa yAntaM devaM devarUpeNa pazyati yAnarUpeNa vA ? iti gautamasya praznaH kazciddevarUpeNa, kazcid yAnarUpeNa, kazcidubhayarUpeNa, kazcidanubhayarUpeNa pazyati iti caturbhaGgayA bhagavataH samAdhAnam, tatastathaiva devI viSayakaH, devIsahita devaviSayakazca gautamasya punaH praznaH pUrvadeva bhagavatazcaturbhaGgayA samAdhAnazca tato vRkSaM pazyana anagAraH tasyAntaH, bahizva pazyati naveti tasya praznaH, bhagavatazcaturbhaGgayottaram tathaiva vRkSasya mUla- kandaskandha- tvacA - zAkhA - patra - puSpa - phala - bIjAnAM parasparaM pratyeka kramazo dvayotRtIyazataka kA caturtha uddezaka prAraMbha isa caturtha - uddezaka kA viSaya vivaraNa saMkSepa se isa prakAra hai anagAra, vikurvaNAzakti se niSpAdita vaikriyayAnarUpa se jAte hue devako devake rUpase dekhatA hai ki yAnavimAnarUpa se dekhatA hai ? aisA yaha gautama kA prazna hai / 'koI anagAra devarUpa se, koI anagAra yAnarUpa se, koi anagAra ubhaya rUpase, aura koi anagAra anubhavayaru ' pase dekhatA hai' isa prakArakI cartubhaMgI se prabhukA isa praznakA yaha uttara hai / isI tarahakA gautamakA devI sahita devaviSayaka prazna hai aura isa prazna kA samAdhAna cartubhagI ko lekara prabhune diyA hai aisA kathana hai / vRkSako dekhatA huA anagAra usake bhItarI bhAga ko aura bAhirI bhAgako dekhatA hai ki nahIM dekhatA hai ? aisA gautama kA prazna - isa para catubhaMgI ko lekara prabhukA uttara / isataraha se vRkSa ke mUla, kaMda, skandha, DAlIzAkhA, patra, puSpa, phala, bIja, inake viSaya 595 trIjA zatakanA ceAthA uddezakanI zarUAta-- cAthA uddezakanuM saMkSipta vivaraNu-- vidhruva NA zakita dvArA nirmita vaikriyayAnarUpe jatA devane aNugAra devarUpe dekhe che ke yAnarUpe dekhe che " evA gautamanA prazna. tene mahAvIra prabhu nIce pramANe javAma Ape che. kAI aNugAra devarUpe, koi aNugAra cAnarUpe, koi aNugAra ubhayarUpe, ane koi aNugAra anubhayarUpe dekhe che.' A prakAra caturbha'gIrUpa cAra vikalpavALA uttara maLe che. eja pramANe devI viSayaka ane devI sahita deva viSayaka upara mujabanA ja prazna ane uparanA ja cAra vikalpa vALA uttara. gautamanA prazna-vRkSane jotA aNugAra tenA aMdaranA bhAgane tathA bahAranA bhAgane dekhe che ke nahIM ? ane cAra vikalpAvALA tene uttara maLe che. eja pramANe vRkSanA mULa, kaMda, thaDa, DALI, patra, puSpa, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - bhagavatIne dvai yorviSaye gautamasya prazna:, paJcacatvAriMzatA caturbhaGgIbhirbhagavataH samAdhAnazca, tato vAyukAyaH strI-puruSa-tiryak-zibikAdi vAhanAkAreNa patAkAkAreNa ca vAti kim ? iti gautamasya praznaH, kevalaM patAkAkAreNaiva sa vAyukAyo vAti natu strI puruSazivikAdhAkAreNeti bhagavataH uttaradAnaM tatra kAraNapadarzanaJca tato vAyukAyaH patAkAkAreNa anekAni yojanAni gantumarhati naveti ? gautamasya praznasya svIkArAtmaka samAdhAnam , tataH AtmaRddhayA-paraRddhayAvA, AtmakarmaNA-parakarmaNA vA, AtmaprayogeNa-paraprayogeNa vA sa pravahati iti praznasya Atmadinaiva pravahaNaM na tu pararyAdineti samAdhAnam, tataH sa vAyukAyaH Ahosvit patAkA ? iti prazne sa vAyukAyaH, no patAkA iti uttaram , tataH meM kramara se gautamake dodo prazna aura 45 paiMtAlIsacaturbhagI dvArA prabhukA isa para samAdhAna / vAyukAya kyA strI ke, puruSa ke, tiyaca ke zivikA AdivAhana ke aura patAkA ke AkAra se vahatA hai ? aisA gautama kA prazna, isa para 'vAyukAya patAkA ke AkAra se hI vahatA hai-anya strI puruSa Adi ke AkAra se nahIM vahatA' aisA prabhukA uttara / isameM kAraNa kA pradarzana / vAyukAya patAkAkAra se aneka yojanoM taka jA sakatA hai yA nahIM aisA gautamakA prazna'hAM jA sakatA hai| aisA prabhukA uttara / vAyukAya AtmaRddhi se athavA paraRddhi se, Atmakarma se athavA parakarma se, Atmaprayoga se athavA paraprayoga se, vahatA hai kyA ? 'AtmaRddhi Adi se hI vAyukAya vahatA hai paraRddhi Adi se nahIM aisA prabhukA isa prazna para samAdhAna / vaha vAyukAya hai yA patAkA hai ? aisA prazna-'vaha phaLa ane bIjanA viSayamAM paNa gautamanA upara pramANenA ja 2, 2 prazno ane cAra, cAra vikalpavALA javAba dvArA te praznonuM samAdhAna. prazna-vAyuya zusInA, puruSanA, tiyAnA, zikSiA (pAlI) mAhi vAhananA ane patAkAnA AkAre vahe che?" uttara-"vAyukAya patAkAnA AkAre ja vahe che, strI, puruSa Adi anya AkAre vahetuM nathI. ane tenuM kAraNa batAvavAmAM AvyuM che. prazna-vAyukAya patAkAkArathI aneka pejanaparyata jaI zake che ke nahIM ? Gh2-', 8 cha? -"vAyukAya AtmaRddhithI vahe che ke paraRddhithI, AtmakathI vahe che ke parakamathI, Atma prAgathI vahe che ke paraprAgathI?" uttara-vAyukAya AtmAddhi AdithI ja vahe che, paraddhi AdithI vahetuM nathI. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u. 4 sU. uddezakaviSayanirUpaNam 597 pUrvavadeva strI-puruSAdhAkAreNa AkAze gacchato meghasya pariNativiSaye praznaH, bhagavataH aGgIkArAtmaka samAdhAnam tatra hetupratipAdanazca, tato maraNAt pUrva kAlikalezyAvatAM nairayikANAM jyotiSikANAM vaimAnikAnAca lezyAyAH pratipAdanam , lezyAdravyavivecanazca tataH anagAro bAhyAn pudgalAn aparyAdAya vaibhAra parvatam ullaGghayituM zaknoti naveti praznaH bAhyapudgalAn paryAdAyaivollaGghayituM samarthaH iti uttaram , tato mAyI anagAro vikurva te amAyI vA? iti prazne 'mAyI vikurvate no amAyI' iti taduttaram, tatra kAraNapadarzanaprasaGgena praNItapAna-bhojana-apraNItapAnabhojanayoH pratipAdanam, AhAraparivAyukAya hai patAkA nahIM hai| aisA prabhukA uttara / strI puruSa Adi ke AkAra se AkAza meM jAte hue meghakI pariNati ke viSaya meM gautama kA prazna isa para svIkArAtmaka prabhukA uttara / isa viSaya meM kAraNa kA pradarzana, maraNa se pahile kI lezyAvAle nairayikoM kI, jyotiSikoM kI aura vaimAnikoM kI lezyAkA pratipAdana lezyAdravya kA vivecana / anagAra pAya pudgaloko nahIM grahaNa karake kyA vaibhAraparvata ko ullaMghana kara sakatA hai yA nahIM ? aisA prazna, bAyapudgaloM ko grahaNa karake hI vaibhAra parvata ko vaha ullaMghana kara sakatA hai aisA prabhukA uttara / mAyI anagAra vikurvaNA karatA hai ki amAyI anagAra vikurvaNA karatA hai esA prazna-'mAyI anagAra hI vikuvaNA karatA hai-amAyI anagAra nahIM aisA prabhukA utsara, isameM kAraNa pradarzana, isI prasaGga meM praNIta pAna bhojana aura apraNIta prazna- vAyuya cha patAcha ?' ut2-'te vAyuDAya , patA nathI.' strI puruSa AdinA AkAre AkAzamAM gamana karatAM meghanI pariNatinA viSayamAM gautamane prazna, ane tene svIkArAtmaka uttara, ane tenA kAraNanuM pratipAdana maraNa pahelAMnI lephsAvALA nArakonI, jyotiSikonI, ane vaimAnikonI lezyAnuM pratipAdana, lezyAdravyanuM vivecana. "bAhya pudagalene grahaNa karyA vinA aNagAra vaibhAraparvatane oLaMgI zake che ke nahIM e prazna. uttara-bAhapagalene grahaNa karIne ja te vaibhAra tane mA0 3 0. prazna-mAyI aNagAra vimurvaNa kare che, ke amAthI aNagAra vidurvaNa kare che ? uttara-"mAyI aNagAra ja vidurvaNA kare che, amAthI aNagAra vikvaNu karate nathI. ane tenA kAraNanuM pradarzana. praNItapAna bhejana ane apraNItapAna jananuM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 598 bhagavatI sUtre NAmaH, praNItabhojanAt mAMsa- zoNitayoH pratanutA, asthimajjAnAM saghanatA, apraNItabhojanAt mAMsa- zoNitayoH saghanatA, asthimajjAnAM pratanutAca bhavatIti nirUpaNam, apraNItarUkSa bhojanasya zleSmasiMghANapurISamUtrAdipariNAmakathanaJca, mAyino'nagArasyAmAyinazca virAdhakatvArAdhakatvoktiH / kriyAyA vaicitryajJAnavizeSa vaktavyatA prastAvaH - 'aNagAre NaM bhaMte ! bhAviappA devaM veubviyasamugdhAe NaM samohayaM jANarUveNaM jAyamANaM jANai pAsai ! goyamA ! atthe gaIe devaM pAsa, no jANaM pAsai, atthe gaIe jANaM pAsai, no devaM pAsa, atthe gaIe devaM pi pAsai, jANaM pi pAsai, atthe gaIe No devaM pAsai, no jANaM pAsai / aNagAre NaM bhaMte ! bhAvi appA deviM veuvia samugdhAeNaM samohayaM jANa ruveNa jAyamANaM jANai, pAsai ! goyamA ! evaM ceva, aNagAreNa bhaMte ! bhAvi appA devaM sa devIaM veDavia samugdhAeNaM samohayaM jANarUveNa jAyamANaM jANai, pAsai ! goyamA ! atthe gaIe devaM sadevIaM pAsai, no jANaM pAsai, eeNaM abhilAveNaM pAnabhojana kA pratipAdana | AhAra pariNAma / praNIta bhojana se mA~sa aura zoNitakhUna meM pratanutA tathA asthi aura majjAmeM saghanatA, apraNIta bhojana se mAMsa zoNita meM saghanatA, aura asthimajjA meM pratanutA hotI haiM esA nirUpaNa, tathA apraNItarUpa bhojanakA pleSmA, siMhANa, purISa, mUtra Adi ke rUpameM pariNamana hotA hai aisA kathana / mAyI anagAra kA aura amAyI anagAra kA virAdhaka aura avirAdhakarUpa se kathana // pratipAdana. AhAranuM pariNamana. praNIta bhAjanathI mAMsa ane rudhiramAM pratanutA tathA asthi ane majjAmAM saghanatA Ave che ane apraNIta bhAjanathI mAMsa ane rudhiramAM saghanatA ane asthi tathA majjAmAM pratanutA ane che, evuM nirUpaNa karyuM che. apraNIta rUkSa bheAjana kapha, nAkamAMthI nIkaLatA cIkaNA padArtha (zeDA), purISa, mUtra AdirUpe pariName che, evuM kathana. mAyI aNugAra ane amAyI aNugAranuM virAdhaka ane avirAdhaka rUpe kathana. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za. 3 u. 4 sU0 1 kriyAyA vaicitrajJAnavizeSanirUpaNam 599 cattAri bhaMgA! aNagAreNaM bhaMte! bhAvi appA rukkhassa kiM anto pAsai, bAhiM pAsai ? caubhaMgo, evaM - kiM mUlaM pAsai, kaMda pAsai ? caubhaMgo, mUlaM pAsai, khaMdhaM pAsai ? caubhaMgo, evaM mUleNaM bIaM saMjoeavaM, evaM, kaMdreNa vi samaM saMjoe avaM, jAva-bIaM, evaM jAva - puphpheNa samaM bIaM saMjoeavaM, aNagAreNa bhaMte! bhAviappA skkhassa kiM phalaM pAsai, bIaM pAsai ? caubhaMgo // sU0 1 // chAyA-anagAraHkhalu bhadanta ! bhAvitAtmA devaM vaikriyasamudghAtena samataM yAnarUpeNa yAntaM jAnAti, pazyati ? gautama ! astyekako devaM pazyati, no yAnaM pazyati, astyekako yAnaM pazyati, no devaM pazyati, astyekako devamapi pazyati, yAnamapi pazyati, astyekako devaM pazyati no yAnaM pazyati 'aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA' ityAdi / sUtrArtha - ( aNagAre NaM bhaMte / bhAviyappA devaM veDavviyasamugdhAeNaM samohayaM jANarUveNaM jAyamANaM jANai, pAsai) he bhadanta / bhAvitAtmA anagAra vaikriya samuddhAta se samavahata hue-yukta hue evaM yAnarUpa se gamana karate hue devako kyA jAna sakatA hai ? aura dekha sakatA hai ? (goyamA atthegaIe devaM pAsai, No jANaM pAsai) he gautama ! koI eka anagAra to deva ko dekhatA hai yAna ko nahIM dekhatA hai (atthegaIe jANaM pAsai, no devaM pAsai) koI eka anagAra yAna ko dekhatA hai devako nahIM dekhatA hai (atthegaIe devaM pi pAsaha, jANaM pi aNagAre NaM bhaMte ! bhaviyappA ' chatyAhi sUtrArtha - ( aNagAre NaM bhaMte ! bhaviyappA devaM veucviyasamugdhAeNaM samohayaM jANarUveNaM jAyamANaM jANai, pAsai ) he mahanta ! bhAvitAtmA aNugAra, vaikriya samudghAtathI yukata thayelA ane cAnarUpe gamana karatA devane zuM jANI zake che ane hejI zaDe che ? ( goyamA ! ) De gautama / ( atthe gaIe devaM pAsai, No jANaM pAsai ) / thugAra hevane hethe che, yAnane hemato nathI, ( atthe gaie jANaM pAsa, no devaM pAsai ) / AzugAra yAnane deNe che pazu hevane hemato nathI, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 600 bhagavatIsUtre anagAro bhadanta ! bhAvitAtmA devIM baikriyasamudghAtena samavahatAM yAnarUpeNa yAntIM jAnAti pazyati ? gautama ? evaM caitra, anagAro bhadanta / bhAvitAtmA devaM sadevikaM vaikriyasamudghAtena samavahataM yAnarUpeNa yAntaM jAnAti, pazyati? gautama ! astyekako devaM sadevikaM pazyati, no yAnaM pazyati, etena abhipAsa koI eka anagAra devako bhI dekhatA hai yAna ko bhI dekhatA hai| tathA (atthegaIe No devaM pAsaha, No jANaM pAsai) koi eka anagAra devako bhI nahIM dekhatA hai aura yAnako bhI nahIM dekhatA hai / (aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA deviM veDavviya samugdhAeNaM samohayaM jANa veNaM jAyamANaM jANai pAsai ? ) he bhadanta bhAvitAtmA anagAra vaikriyasa muddhAta se samavahata huI aura yAnarUpa se gamana karatI huI devI ko kyA jAna sakatA hai ? aura dekha sakatA hai ? (goyamA ! evaMceva) he gautama ! isa viSaya meM uttara pUrvoktarUpa se hI jAnanA caahiye| (aNagAreNaM bhate ! bhAviyappA devaM sadevIyaM veDavviyasamugdhAraNaM samohayaM jANaruveNaM jAyamANaM pAsai ?) he bhadaMta bhAvitAtmA anagAra baiMkiyasamuddhAta se samavahata hue aura yAnarUpa se gamana karate hue devIsahita devako kyA jAnatA hai aura dekhatA hai ? (goyamA ! asthegaIe devaM sadevIya pAsai, no jANaM pAsaha, eeNaM abhilAveNaM cattAri gaMgA ) he gautama ! koI eka anagAra devIsahita devakoM dekhatA (attheiie devaM pipAsara, jANaM pi pAsai) / 4 yugAra devane pAyu heNe he bhane yAnane pazu heNe che, tathA (athegaie No devaM pAsai, No jANaM pAsai) 444 magAra Thevane pazu hemato nathI bhane mAnane pazu hemato nathI. ( aNagAreNa bhaMte ! bhAviyappA devi veubviyasamugdhAraNaM samohayaM jANarUveNaM jAyamANaM jANai pAsai ? ) Delahanta ! lAvitAtmA agugAra, vaiDiya sabhuddadhAtathI yukta thayelI bhane yAna3ye gamana uratI devIne zuM lAgI rADe che bhane DejI zaDe che ? ( goyamA ! ) he gautama! ( evaM cetra ) mA viSayabhAM pazu bhAgaNa matAcyA abhA uttara samanva ( aNagAreNaM bhaMte ! bhAviyappA devaM sadevIyaM veDanviya samugdhApaNaM samoharyaM jANaruveNaM jAyamANaM jANai pAsai ? ) he mahanta ! AvitAtmA anugari vaiDiya samruddhAtathI yukata thayelA ane yAnarUpe gamana karatA deva ane devInA yugalane jANI ze che bhane hebhI zaDe che ? ( goyamA ) he gautama! ( asthegaie devaM sadevIya pAsai, no jANaM pAsara, eeNaM abhilAveNaM cattAri bhaMgA ) adheDa AzugAra devI zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.4 sU.1 kriyAyAvaicitryajJAnavizeSanirUpaNam 601 lApena catvAro bhagaH, anagAro bhadanta ! bhAvitAtmA vRkSasya kim antaH pazyati, bahiH pazyati ? caturbhaGgaH, evaM kiM mUlaM pazyati, kandaM pazyati ? caturbhaGgaH, mUlaM pazyati, skandhaM pazyati ? caturbhaGgA, evaM mUlena bIja saMyojayitavyam , evaM kandenApi samaM saMyojayitavyam , yAvat-bIjam, evaM yAvat puSpeNa samaM bIjaM saMyojayitavyam, anagAro bhadanta ! bhAvitAtmA vRkSasya ki phalaM pazyati vIja pazyati ? caturbhaGgI // sU0 1 // hai, yAna ko nahIM dekhatA hai / isa amilApa se yahAM para pahile kI taraha cAra bhaMga karalenA cAhiye / (aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA rukkhassa ki aMto pAsai, bahiM pAsai ?) he bhadanta ! ) bhAvitAtmA anagAra kyA vRkSa ke anta bhAgakoM dekhatA hai ki bAhara ke bhAga ko dekhatA hai ? (caubhaMgo) he gautama! isake uttara meM cAra bhaMga jAnanA cAhiye / (evaM kiM mUla pAsai, kaMda pAsai ?) isI taraha se isa prazna ke uttara meM bhI ki 'bhAvitAtmA anagAra kyA malako dekhatA hai ? ki kaMdako dekhatA haiM ? cAra bhaMgarUpa uttara jAnanA cAhiye (mUlaM pAsai ? khaMdhaM pAsai) mUla ko dekhatA hai ki skaMdhako dekhatA hai ? (caubhaMgo) isakA bhI uttara cAra bhaMgarUpa meM jAnanA cAhiye / (evaM mUleNe bIya saMjoeyavvaM, eva kadeNaM vi sama saMjoeyalA jAva bIya)isI prakAra se mUla ke sAtha bIjakA saMyoga karanA cAhiye-kaMda ke sAtha bhI bIja kA saMyoga karanA cAhiye / sahita devane dekhe che paNa yAnane dekhate nathI, A pahelo vika95 batAvyo che. bIjA traNa vikalpa upara mujaba ja samajavA. devanA viSayamAM jevA cAra vikapa kahyA che evA ja cAra vikalpo ahIM paNa banaze. ( aNagAreNaM bhaMte ! bhAviyappA rukkhassa kiM aMto pAsai, bahiM pAsai ?) he bhadantA bhAvitAtmA aNagAra, vRkSanA aMdaranA bhAgane dekhe che, ke bahAranA bhAgane deNe cha ? ( caubhaMgo) 3 gautama ! ma prazna uttaramA yA2 // sabhA me meTakheDe yA2vi485o sabhApA (evaM kiM malaM pAsai.kaMdaM pAsaDa ?) bhAvitAtmA bhAgAra zuM mULane dekhe che ke kaMdane dekhe che? A praznane uttara paNa cAra vikalpathI Ape naye. mUla pAsai, khaMdha pAsai ?) bhAvitAtmA bhaera bhUgane cha yaune hame cha ? (caubhaMgo) tenA uttara 55 yA2 viyovAko 4 sabhA . (evaM maleNaM bIyaM saMjoeyavva', evaM kaMdeNaM vi samaM saMjoeyavvaM jAva bIyaM) sera pramANe mULanI sAthe bIjane saMga karavuM joie, kaMdanI sAthe paNa bIjane saMga zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagaktIsatre ___TIkA-tRtIyoddezake kriyA nirUpitA, sA jJAninAM pratyakSIbhUtA, iti tadeva kriyAvizeSamAzritya vaicitryeNa pratipAdayituM caturthoddezakamArabhate-'aNagAre Na bhaMte !' ityAdi / gautamaH pRcchati-he bhadanta ! anagAraH 'bhAviappA' bhAvitAtmA bhAvitaH saMyamena tapasAca vAsita unnatI kRtaH jJAnavattayA sampAditaH AtmA sva svarUpaM yena saH, 'evaMvidhasya anagArasya hi prAyo'vadhijJAnAdilabdhayo bhavanti' iti anusRtya bhAvitAtmA ityuktam , deva 've aura yaha saMyoga yAvat bIja taka karanA caahiye| (evaM jAva pu. ppheNaM samaM bIyaM saMjoiyavbaM) isI taraha se yAvat puSpa ke sAtha bhI bIjakA saMyoga karalenA cAhiye / (aNagAre NaM bhaMte! bhAviyappA rukkhassa ki phalaM pAsai ?) he bhadanta ! bhAvitAtmA anagAra kyA vRkSa ke phalako, dekhatA hai ki bIja ko dekhatA hai ? (caubhaMgo) he gautama ! yahAM para bhI cAra bhaMga jAnanA caahiye| TIkArtha-tRtIya uddazaka meM kriyA kA nirUpaNa kiyA gayA hai / yaha kriyA jJAnIjanoM ke pratyakSa hotI hai-isa kAraNa isI kriyA vizeSako Azrita karake isakA vicitrarUpa se pratipAdana karaneke liye isa caturthe uddazaka kA prAraMbha huA hai 'aNagAreNa bhate ! i tyAdi-gautama prabhu se pUchate haiM ki saMyama aura tapa se jisane apanI AtmAko unnata kiyA hai-samyak jJAnarUpa se sampAdita kiyA hai-- kyoM ki aise anagAra ke prAyaH avadhijJAnAdika labdhiyAM prApta hotI haiM isI bAta ko lekara yahAM 'bhAvitAtmA' aisA pada kahA hai-isa 423 me, bhane 4 5ya-ta te syaa|| 423 me. ( evaM jAva puppheNaM samaMbIyaM saMjoDayavvaM) 20 prabhArI bhUta paya-tanA mge| sAtha mIsA saMyoga 42naye. ( aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyapA rukkhassa kiM phalaM pAsai, bIyaM pAsaDa?) mahanta ! vitAtmA asAra vRkSanA ne me chInane cha ? (caubhaMgo ) gItama! sahI 55 // 2 vi485| sabhA me. TIkAthe-trIjA uddezakamAM kriyAnuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM. te kriyA jJAnIjane pitAnI AMkhe joI zake che. te kAraNe te kriyA vizeSane anulakSIne tenuM vicitrarUpe gatipAhana 42vAne mATamA vyAthA deza/nI 23mAta 42vAmA mApI cha. 'aNagAre NaM bhaMte ! tyAhi" gautama svAmI mahAvIra prabhune pUche che sayama ane tathA 0 pitAnA AtmAnI unnati karI che-jeNe samyakajJAna prApta karyuM che ( kAraNa ke e bhAgAra adhijJAna mA yo 132 bhArata 42 cha) me bhAvitAtmA' zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.4 ma.1 kriyAyAcitryajJAnavizeSanirUpaNam 603 uvviA samugyAeNaM samohayaM' vaikriyasamudghAtena samavahatam 'jANarUveNaM jAyamANaM' yAnarUpeNa yAntaM zivikAdhAkAravatA vaikriyavimAnarUpayAnena gacchantaM 'jANaI' jAnAti ? samyagjJAnena, 'pAsaI' pazyati ? samyag darzanena ! bhagavAnAha-goyamA ! atthegaIe' ityAdi / he gautama ! asti ekakaH bhIvitAtmA katamazcida anagAraH 'deva' vaikriyazarIramadhiSThAya zibikAdiyAnA kAreNa vaikriyavimAnena gacchantamapi devarUpeNaiva pAsaI' pazyati 'No jANaM pAsaI' taraha bhAvitAtmA jo anagAra hai vaha he bhadanta ! devako vimAnadvArA jAte samaya ki jisa vimAnako vaha apanI uttara vikriyAdvArA niSpanna karatA hai aura jisa vimAnakA AkAra zivikA Adi ke AkAra jaisA hotA hai tathA jo svayaM vaikriya samudaghAta se samayahata yukta hotA hai kyA apane samyakajJAna se jAnatA hai ? aura apane samyakdarzana se dekhatA hai ? pUchane kA tAtparya aisA hai ki jisa anagAra ko avadhijJAna AdikI prApti ho cukI hai aisA sAdhu vaikriyasamudghAta se yukta hue devako zivikAdika AkAravAle vimAna se jAte hue jAna sakatA aura dekha sakatA hai kyA? avadhijJAna kA viSaya mUrtika padArthako dravyakSetra kAla aura bhAvakI maryAdA ko lekara jAnane kA kahA gayA hai-deva aura vimAna mUrtika padArtha hai ataH gautamane aisA prazna kiyA hai| isakA uttara dete hue prabhu gautamase kahate haiM ki 'atthegaIe devaM pAsaI' he gautama ! koI eka anagAra vaikriya zarIrakA nirmANa karake arthAt uttaravikriyA karake, bhAvitAtmA aNagAra, kriya samughAtathI yukata thayelA ane yAnarUpe gamana karatA devane zuM jANI zake che ane joI zake che? upara je yAna (vimAnonI vAta karI che. tenuM deva pitAnI uttaravikriyA dvArA nirmANa kare che. te vimAnane AkAra zibikA (pAlakhI) AdinA je hoya che. te vimAnamAM gamana karato deva pite paNa vaikriya samudughAtathI yukata hoya che. gautama svAmInA praznane bhAvArtha e che ke jene avadhijJAna Adi labdhinI prApti thaI e aNagAra, vaidiya samughAtathI yukta banelA devane zibikA Adi AkAravALA vimAnamAM gamana karete zuM jANI zake che (samyaka jJAnathI jANI zake che?) ane dekhI zake che samyak (darzanathI dekhe che?) avadhijJAna dvArA matika padArthone dravya, kSetra, kALa ane bhAvanI apekSAe amuka maryAdAmAM jANI zakAya che. deva ane vimAna mUrtika padArtho che. te kAraNe gautama svAmIe uparokata prazna pUcha che. bhAvI2 prabhu gautamane mI pramANe pAma Aye che-'atthegaIe devaM pAsaI' uttara viDiyA karIne, pitAnI vaikriyA zakitathI racelA vimAna dvArA jatAM devane, koIka zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mamavatIcane no yAnarUpeNa pazyati 'atthegaIe' Asti ekakaH aparaH kazcid anagAraH uyayukta devam 'jANaM pAsai' yAnaM pazyati yAnarUpeNaiva pazyati no devaM pAsaI' no deva rUpeNa pazyati 'atthegaie' asti ekakaH kazcittu anagAraH 'devaM vi pAsaI' devarUpeNApi pazyati, 'jANaM pi pAsai' yAnarUpeNApi pazyati 'asthagaIe' asti ekakaH kazcica 'No deva pAsai' no devaM pazyati devarUpeNApi na pazyati 'No jANaM pAsaI' no yAna pazyati navA yAnarUpeNaiva pazyati evaMvidhavaiSamye'tra sarvatra avadhijJAnasya vicitratvameva kAraNa bodhyam / punagautamaH pRcchatiaNagAreNaM bhaMte !' ityAdi / he bhadanta ! anagAraH khalu 'bhAvi appA' bhAvitAtmA 'devi devIm 'veunviasamugghAeNaM' vaikriyasamuddhAtena 'samoapanI vikriyA zaktise niSpanna kiye gaye zivikA Adi AkAra ghAle vimAna dvArA jAte hue devako devarUpa se hI dekhatA hai 'No jANaM pAsaha' vimAnarUpa se nahIM dekhatA hai / 'atthe gaIe' koI eka anagAra 'jANaM pAsaha no devaM pAsaI' devako yAnarUpa se hI dekhatA hai, devako devarUpa se nahIM dekhatA hai / 'atthegaIe' koIeka anagAra devapi pAsai jANaM pi pAsaI' devako devarUpa se bhI dekhatA haiM aura yAnarUpa se bhI dekhatA hai| 'atthegaIe' tathA koI eka anagAra 'No deva pAsai, no jANaM pAsaI' deva ko na devarUpa se hI dekhatA haiM aura na yAnarUpa se hI dekhatA hai| avadhijJAna dvArA isa prakArase viSayako jAnane kI jo vicitratA haiM usakA kAraNa svayaM avadhijJAnakI vicitratA hI haiM / aba gautamasvAmI prabhu se punaH pUchate hai-ki 'aNagAreNaM bhaMte! bhAviyappA' he bhadanta ! jo bhAvitAtmA anagAra haiM vaha 'devi devI A // 2 heva3 / neve che, 'No jANaM pAsai ' vimAna35 te nathA. ' atthegaIe jANaM pAsai, no devaM pAsai' 31 maannu||2 vana vibhAna 3 he che, 313 mata nathI. ' atthegaIe devaM pi pAsai, jANaM pi pAsai' 44 mshu||2 havanaDe132 pa heme cha bhane yAna35 5 deNe cha 'atthegaIe No deva pAsai, no jANaM pAsai ' tathA 15 agAra hevana 3135 55 netA nathI. ane yAna (vimAna rUpe paNa jete nathI. avadhijJAna dvArA viSayane A pramANe jANavAnI je vicitratA che, tenuM kAraNa avadhijJAnanI pitAnI ja vicitratA che. have gautama svAmI mahAvIra prabhune mAtra prazna pUche cha- 'ANagAreNaM bhaMte ! bhAviyappA' zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - mamekcandrikA TI. za. 3 u.4 sU. 1 kriyAyAvaicitryajJAnavizeSanirUpaNam 605 hayaM samavahatam 'jANarUveNa jAyamANe' yAnarUpeNa zivikAdhAkAraktA kriya vimAnarUpayAnena yAntI gacchantIM 'jANai jAnAti ? 'pAsai ? pazyati / bhagavAnAha-goyamA ! evaM ceca' he gautama ! evaM caiva puurvvdevetyrthH| arthAt kazcit anagArastAM devIM vaikriyazarIravatImapi devIrUpeNaiva pazyati, kazcitpunaH vaikriyavimAnayAnarUpeNaiva pazyati natu devIrUpeNa, kazcittu ubhayarUpeNApi pazyati, kazcittu ubhayarUpeNApi naiva pazyati avadhijJAnasya vicitrarUpatvAt / punagautamaH pRcchati-'aNagAreNaM bhaMte ! ' ityAdi / he bhadanta ! anagAraH khalu 'bhAvi appA' bhAvitAtmA 'devaM sadevIaM devaM devyA sahitaM-sadevikam 'veuko 'veunciya samugghAeNaM samohayaM ki jo vaikriya samudghAtase samavahata hokara 'jANaveNa jAyamANaM' yAnarUpa se zivikA Adi AkAra vAle vaikriya vimAnarUpayAna se jA rahI ho 'jANaI' kyA jAnatA hai ? kyA 'pAsai' dekhatA haiM ? bhagavAn isakA uttara dete hue gautamase kahate haiM, ki 'goyamA' he gautama ! 'evaMceva' isa viSayameM uttara pUrvoktarUpa se hI jAnanA caahiye| arthAt koI anagAra vaikriya zarIravAlI usa devIko devIke hI rUpase dekhatA hai, koI anagAra vaikriya vimAna yAnarUpase hI dekhatA haiM, devIke rUpa se nahIM dekhatA haiM, koI usa devIko ubhayarUpa se bhI dekhatA hai, aura koI eka anagAra ubhaya rUpa se bhI usa devIko nahIM dekhatA hai| isa prakAra se avadhijJAna ke dvArA jAnane kI jo yaha vicitratA hai vaha svayaM avadhijJAnakI vicitratAko hI lekarake hai / aba gautama prabhuse pUchate hai ki 'aNa mahanta ! bhAvitAtmA // 2, 'devi veunviya samagyAeNaM samohayaM vaizyi samudadhAtathI yuta tha ne 'jANarUveNa jAyamANaM ' yAna35 (zilist mAhinA 27 vaya vimAna3) gamana 42tI haivAne jANaDa' sabhya jJAnathI nayI zake che? ane samyaga darzanathI joI zake che? tene A pramANe uttara maLe che- 'goyamA ! gautama! "evaM ceva mA mAtabhA mA prabhArI uttara sbhja. eTale ke koI aNagAra, vaikiya zarIravALI te devIne devI rUpe ja dekhe che, kaI aNagAra tene vaikriya vAnarUpe ja dekhe che-devIne rUpe dekhate nathI, keI aNagAra tene devIrUpe paNa dekhe che ane vimAnarUpe paNa dekhe che, ane koI aNagAra tene devIrUpe paNa dekhate nathI ane vaikriya vAnarUpe paNa dekhate nathI. A rIte uparokata bIjA praznanA uttararUpe paNa cAra bhaMga (vika) batAvyA che. have gautama svAmI mahAvIra prabhune mA pramANe trIne prazna pUche cha-'aNagAreNaM bhaMte ! bhAviyappA' Rana! zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsage cima samugyAeNaM' vaikriyasamudghAtena 'samohayaM' samavahataM vikurvaNayA vihita vaikriyottarazarIravantam 'jANarUveNaM' yAnarUpeNaM vaikriyavimAnAkAreNa 'jAyamANaM' yAntaM gacchantam 'jANai:' jAnAti ? jJAnena 'pAsaI' pazyati ? darzanena / bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'atthegaie' asti ekakaH kazcidanagAro bhAvitAtmA 'devaM sa devI devaM sadevika devarUpeNaiva 'pAsaI' pazyati 'No jANaM' pAsai' no yAnaM pazyati, naiva taM devaM sadevika yAnarUpeNa pazyati 'e eNaM abhilAveNaM' etena abhilApena kathanaprakAreNa 'cattAri bhaMgA' uparyuktA zcatvAro bhaGgAH bhaNitavyAH vijJAtavyAH, arthAt kazciddevarUpeNa, kazcidyAnarUpeNa, gAreNaM bhaMte ! bhAviyappA' ityAdi / he bhadanta ! bhAvitAtmA anagAra 'sadevIyaM devaM devIsahita devako 'veubviyasamugghAeNaM samohayaM' ki jisane apanI vikurvaNA zaktidvArA uttara vaikriya zarIrakA nirmANa kiyA hai aura 'jANarUveNaM jAyamANaM' vaikriya vimAnAkAra se jo jA rahA hai 'jANaha' jAnatA hai kyA ? aura 'pAsa' darzana-avadhidarzana se dekhatA hai kyA ? bhagavAn isakA uttara dete hue gautamase kahate haiM ki-'goyamA' he gautama ! 'atthegaIe' koI eka bhAvitAtmA anagAra 'sadevIyaM devaM' devIsahita devako 'pAsa' devarUpa se hI dekhatA hai 'No jANaM pAsaha' yAnarUpa se devI sahita usa devako nahIM dekhatA hai| 'eeNaM abhilAveNaM cattAri bhaMgA' isa abhilApa se-kathana prakAra se-uparyukta cAra bhaMga yahAM jAnanA cAhiye-arthAt koI bhAvitAtmA anagAra, devI sahita devako devarUpa se hI dekhatA hai, koI yAna bhavitAmA m||2, 'sa devIrya deva veubdhiya samugyAeNaM samohayaM' vig Als an) uttaravaizyi zarIranu nirmANa jyu cha 'jANarUveNaM jAyamANaM, ane je aikriya vimAna yAnarUpe gamana karI rahela che evA devI sahitanA devane 'jANai / sabhya jJAnathI / che mare ? mane 'pAsaha sabhya jJAnathA ma ? yA prazna mahAvIra prabhu 2 pramANe uttara mAcha- goyamA !" gautama? 'atthegaie ' is allvitAmA ma 2 'sadevIyaM devaM pAsai' hevI sahita devane 13 4 me cha, 'jo jANaM pAsaDa' 55 tabhana yAna (vimAna) 35 mate nathI. "e e NaM abhilAvaNaM cattAri bhaMgA' mevA or vilon a vi48 upara pramANe ja banAvavAthI kula cAra bhaMga (vikalpa) banaze eTale ke te cAre vikalpanA nIce pramANe bhAvArtha thAya che-(1) kaI bhAvitAtmA aNagAra devI sahita devane devarUpe ja dekhe che. (2) keI aNugAra yAnarUpe ja dekhe che, (3) koI aNugAra zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA. za. 3 u.4 sU.1 kriyAyAvaicitryajJAnavizeSanirUpaNam 607 kazcidubhayarUpeNa, kazcinnobhayarUpeNa pazyati / gautamaH punaH pRcchati-'aNagAreNaM bhaMte !' ityAdi / he bhadanta ! anagAraH khalu 'bhAviappA' bhAvitAtmA rukkhassa' vRkSasya kim 'aMto' antaH madhyavartisArabhAgAdi 'pAsai ?' pazyati ? 'bahi' bahiH bahirvatitvak patra zAkhAdi vA 'pAsaI ?' pazyati ? bhagavAnAha -' caubhaMgo' caturbhaGgI bodhyA, arthAt pUrvarItyA kazcidanagAro vRkSasyAntaH sArAdi pazyati kazcit bahirvatitvagAdi pazyati, kazcittabhayaM pazyati, kazcinnobhayaM pazyati itirItyA caturbhaGgI vijJAtavyA / punagautamaH pAha-evaM kiM mUlaM pAsai ? kaMdaM pAsai ?' evam uktarItyA kim mUlaM pazyati ! kandaM pazyati ? bhAvitAtmA anagAra iti prazne kRte sati-bhagavAnAha-'cau bhaMgo' caturbhaGgI jJAtavyA, arthAduktarItyA kazcinmUlaM, kazcitkandaM, kazcidubhayaM, rUpa se hI dekhatA hai, koI ubhayarUpa se hI dekhatA hai aura koI eka anagAra anubhayarUpa se hI dekhatA hai / aba gautamasvAmI prabhuse yaha pUchate haiM kiM 'aNagAreNaM bhaMte ! bhAviyappA' he bhadanta ! jo bhAvitAtmA anagAra hai vaha 'rukkhassa kiM aMto pAsai, bahiM pAsaI' vRkSake anta ko-madhyavartI sArabhAgako-dekhatA hai yA bAhirIbhAga rUpa tvakU-chAla, patra evaM zAkhA Adi ko dekhatA hai. bhagavAn gautamake isa praznakA uttara dete hue unase kahane lage-ki-' caubhaMgo' isa praznakA uttara pUrvokta catubhaMgIke rUpa meM jAnanA cAhiye. arthAt-pUrvarIti ke anusAra koI koI bhAvitAtmA anagAra vRkSake bhItarI bhAgarUpa sArabhAga ko dekhatA hai aura bhAvitAtmA anagAra vRkSake bAhirI bhAgarUpa chAla Adi ko dekhatA hai, tathA koI bhAvitAtmA anagAra vRkSake bhItarI bhAga ko deva ane yAnarUpe dekhe che, (4) kaI devarUpe paNa dekhate nathI ane yAnarUpe paNa hematenathI. prazna-'aNagAreNaM bhaMte ! bhaviyappA' 3 mahanta ! vimA 29 // 2, 'rukkhassa kiM aMto pAsai, bahiM pAsaDa ?) vRkSanI mn| (bhaNyavatI saarbhAgane) bhAgane dekhe che, ke bahAranA bhAgarU5 chAla, parNa, zAkhA Adine dekhe che? uttara-caubhaMgo' yA prazna utta2 pUrvAta zyatu 35 (yA2 vi46| rUpa) samaja. te cAra vikalpo nIce pramANe che-(1) kaI bhAvitAtmA aNagAra vRkSanA aMdaranA bhAgane dekhe che, (2) koI bhAvitAtmA aNagAra vRkSanA bAhyarUpa chAla, pAna Adine dekhe che. (3) kaI bhAvitAtmA aNagAra vRkSanA aMdanA bhAgane paNa dekhe zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ W mamavatIko kavinobhayaM pazyatItyAzayaH / tathaiva 'mUlaM pAsai ? khaMdhaM pAsai ?' kiM vRkSasya mRlaM pazyati ? skandhaM zAkhAM vA pazyati ? bhAvitAtmA itimazne gautamIye bhagavatazcaturbhaGganyA samAdhAnamAha zAstrakAra:-'caumaMgo' caturbhaNI taduttaraM bodhyam arthAt kazcinmUlaM, kazcit skandha, kazcidubhayaM pazyati / 'evaM' mUlakandasUtrAmilApakrameNa 'mUleNaM jAva-bIaM saMjoeanaM' mUchena saha yAvad bImaM saMyobhi dekhatA hai aura vAhirI bhAgako bhI dekhatA hai| tathA koI eka bhAvitAsmA anagAra aisA bhI hotA haiM ki jo vRkSake na bhItarI bhAga ko dekhatA hai aura na bAhirI bhAga kohI dekhatA hai| isa prakAra se yahAM caturbhagI jAnanI cAhiye / punaH gautamane prabhuse pUchA 'evaM kiM mUlaM pAsa ! kaMdaM pAsaI' he bhadanta ! bhAvitAtmA anagAra vRkSake mUlako dekhatA haiM ki kaMdako dekhatA haiM-taba prabhune isake uttara meM bhI 'caubhaMgo' caturbhagI se cArabhaMgarUpa uttara jAnanA cAhiye-arthAt koI bhAvitAtmA anagAra vRkSake mUlako dekhatA haiM, koI bhAvitAtmA anagAra kandako dekhatA hai, koI bhAvitAtmA anagAra donoko dekhatA hai aura koI bhAvitAtmA anagAra donoM ko nahIM dekhatA hai| isI taraha se 'mUlaM pAsai, khaMdhaM pAsaI' isa praznakA bhI uttara 'caubhaMgo' caturbhagI se jAnanA cAhiye-arthAt gautamane jaba prabhu se aisA prazna kiyA ki he bhadanta ! koI bhAvitAtmA anagAra vRkSake mUla bhAga ko dekhatA hai ki skandha-zAkhAko dekhatA hai| to prabhune isake uttara meM che ane bahAranA bhAgane paNa dekhe che. (4) aNagAra vRkSanA aMdaranA bhAgane paNa dekhAto nathI ane bahAranA bhAgane paNa dekhate nathI. bha-' evaM kiM mulaM pAsa? kaMdaM pAsa 13 mahanta ! bhAvitAtmA aNagAra vRkSanA mULane dekhe che, ke kaMdane dekhe che? uttara- caubhaMgo' I mana utta2 35 pUrvota yA2 vi465 samapA. te cAra vikalpa nIce pramANe che-(1) kai bhAvitAtmA aNagAra vRkSanA mULane dekhe che. (2) koI bhAvitAtmA aNagAra vRkSanA kaMdane dekhe che, (3) koI bhAvitAtmA aNugAra vRkSanA mULane paNa dekhe che ane kaMdane paNa dekhe che, ane (4) koI bhAvitAtmA aNagAra vRkSanA mULane paNa dekhate nathI ane kaMdane paNa dekhate nathI. prazna-' evaM kiM mulaM pAsai, khaMdhaM pAsa , 3 mahanta ! bhAvitAtmA aNagAra vRkSanA mane dekhe che ke thaDane dekhe che? G12-'caubhaMgo' mI 54 nI bhuNa yA2 vikssyo| Da 42vA zrI. marAvatI sUtra : 3 Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.4 mU.1 kriyAyAvaicitryajJAnavizeSanirUpaNam 609 jayitavyam yAvatkaraNAt 'tvak, zAkhA, pravAlam, patram, puSpam, phalam, iti saMgrAhyam tathA ca mUlena saha kandAdibIjaparyantAnAM navAnAM saMyojanAt navasaMkhyakAzcaturbhaGgayaH sambhavanti, arthAt 'mUlam, kandaH, skandhaH, tvaka, zAkhA, pravAlam , patram , puSpam, phalam , bIjam' iti daza vartante / eteSAJca ekaika sya pUrvapUrvasya kramaza uttarottareNa sarveNa saha saMyojanAt pazcacatvAriMzata dvikasaMyogA bhaGgA bhavanti, etAvantyeva praznottararUpeNeha caturbhaGgIsUtrANi adhyetavyAni, tadeva pradarzayannAha-evaM kaMdeNa vi samaM saMjoe adAM jAva-bI ityAdi / evam uktamakAreNa kandenApi samaM saMyojayitavyam, yAvat-bIjam / yAvatkaraNAt 'skandhaH, tvaka, zAkhA, pravAlam, patrAm, puSpam, phalam' iti saMgrAhyam kahA ki he gautama ! koI bhAvitAtmA anagAra aisA hotA hai ki jo vRkSa ke mUla ko dekhatA hai, koI aisA hotA hai jo skandha ko dekhatA hai, koI aisA hotA hai ki jo donoM ko dekhatA hai aura koI aisA bhI hotA haiM ki jo donoM ko bhI nahIM dekhatA hai| isa prakArase ve cArabhaMga yahAM jAnanA cAhiye / 'evaM' mUla kanda saMbaMdhI sUtrAbhidhAya ke kramase 'mUleNaM jAva bIyaM saMjoeyavvaM' mUla ke sAtha yAvat bIjako saMyukta karalenA cAhiye-yahAM yAvat padase svakU-chAla, zAkhA, pravAla(koMpala,) patra, puSpa, phala ina zabdoMkA saMgraha kiyA gayA hai / isa taraha mUla ke sAtha kanda se lekara bIja takake nava padArthoM ke saMyojana se udbhUta nava praznoMkI uttararUpa cAra cAra bhaMgIkA saMbhava hone se 9 cAra bhaMgI ho jAtI haiM / arthAt 'mUla, kanda, skandha, tvak,zAkhA, pravAla, koMpala patra, puSpa, phala, boja ye 10 pada haiN| ina daza padoMke dvika saMyogI 45 bhaMga hote haiM aura ve isa prakAra se haiM ki ekara pUrvara pada kA Age (1) mAvitAtmA magAra vRkSanA bhUjana me che, (2) 4 thane he cha, (3) kaI mULa ane thaDa, bannene dekhe che ane (4) keI mULane paNa dekhate nathI. ane tharane para patA nathI. 'evaM maleNaM jAva bIyaM saMjoe yayaM me rata mULanI sAthe chAla, DALI, kaMpaLa, parNa, puSpa ane phaLa ane bIjane saMga karavAthI bIjAM sAta prazno banaze. A rIte mULanI sAthe kaMdathI laIne bIja paryantanA nava padArthonA sAgathI nava prazna banaze. ane te darekanA cAra, cAra vikAivALA uttara bhagaze. mAzate na yatuma bhI tayAra thaze. meTale 'bhUsa, 6, 2, chAla, zAkhA, kepaLa, pAna, phUla, phaLa ane bIja, e daza pado che. e daza padonA dvika saMyogI 5 bhaMga (vikala5) bane che. te 45 vikalpa A pramANe che-pratyeka padane zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 610 bhagavatI sUtre ' evaM jAva - puSpeNa samaM jAva-bIaM saMjoeanaM' evaM yAvat - puSpeNa samam yAvat bIjaM saMyojayitavyam, yAvatkaraNAt 'skandhena, svacA, zAkhayA, mavAlena, patreNa, iti saMgrAhyam / dvitIya yAvatkaraNAt kramazaH svottarottaratvakzAkhA - pravAla patrANAM parasparasaMyojanasya saMgrahaNaM bodhyam / tadanantaramante phalena saha bIjasya praznottararUpeNa caturbhaGgI pratipAdayitukAmaH - Aha- 'aNagAre NaM bhaMte !' ityAdi / 2ke eka2 padake sAtha saMyoga hote 2 jaba isa krama se bIja takake pada ke sAtha do dokA saMyoga ho jAtA haiM taba saba bhaMgokI saMkhyA 45 A jAtI haiM. tAtparya kahane kA yaha hai ki pahile mUla aura kandako milAkara prazna karanA cAhiye- phira bAda meM mUla ke sAtha skandhako joDa kara prazna karanA cAhiye, bAda meM mUla ke sAtha zAkhA ko rakhakara prazna karanA cAhiye, bAda meM mUlake sAtha prabAla ko, phira patra ko, phira puSpako, phira phalako aura phira bIjako saMyukta karake prazna karanA cAhiye isa prakAra se hue ina nau praznoMkI uttararUpa 9 caturbhagI ho jAtI hai / eka uttararUpa catubhaiMgI mUla kandakI, eka uttararUpa caturbhagI mUla skaMdhakI, eka uttararUpa caturbhAgI mUlatvakkI, eka caturbhagI mUla zAkhAkI, eka uttararUpa catubhaMgI mUla pravAlakI, eka uttararUpa caturbhagI mUlapatrakI, eka uttararUpa caturbhagI mUlapuSpakI, eka uttararUpa caturbhagI anukrame pachInA dareka padma sAthe saMcAga karatAM karatAM khIja sudhInAM paTTo sAthe sacega karavAmAM Ave te e rIte 2, 2nA sayoga karavAthI 45 vikalpA banaze. kahevAnuM tAtparya e che ke pahelAM mULa ane kadanA sayega karIne prazna pUchavA joIe, tyAra khAda mULa ane thaDane saMyoga karIne prazna pUchavA joIe, tyAra bAda mULa ane chAlanA saMcAga karIne prazna pUchavA joie, tyAra khAda mULanI sAthe zAkhAne laine prazna pUchavA joIe, pachI mULanI sAthe kepaLane laine, pachI mULanI sAthe pAnane laine, pachI mULanI sAthe puSpane laIne, pachI mULanI sAthe phaLane laIne, ane pachI mULanI sAthe bIjane laIne prazno pUchavA joIe. e rIte nava praznA khanaze. ane te navanA uttararUpa cAra cAra vikalpAvALA kula 36 uttara maLaze. te 36 uttarA athavA 9 catubha`"go nIce pramANe anaze~ (1) mULa ane kaMdanI eka catubhaMgI, (2) mULa ane kadhanA uttararUpa khIjI caturthAM gI, (3) mULa ane chAlanA uttararUpa trIjI catubhaMgI, (4) mULa ane zAkhAnA uttararUpa ceAthI caturbha gI, (5) mULa ane kAMpaLanA uttararUpa pAMcamI catubhaMgI, (6) mULa ane pAnanA uttararUpa chaThThI caturbhu gI (7) mULa ane kulanA uttararUpa sAtamI catugI, (8) mULa ane phaLanA uttararUpa AThamI zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.4 sU.1 kriyAyAvaicitryajJAnavizeSanirUpaNam 611 gautamaH pRcchati-he bhadanta ! anagAraH khalu 'bhAviappA' bhAvitAtmA 'rukkhassa' vRkSasya kim phalam 'pAsai ?" pazyati ? 'bIaM' bIjaM vA pazyati ? bhagavAnAha-'caubhaMgo' catubhaGgI bodhyA arthAt kazcid bhAvitAtmA anagAraH vRkSasya phalaM pazyati, kazcidvIjaM, kazcidubhayam, kazcittu nobhayamitirItyA paJcacatvAriMzattamI caturbhaGgI samupapannA / saMkSepatastatsaMkalanantu adhastanaM bodhyam malena samaM kandAdi bIjAntAnAM navAnAM saMyojanot nava, kandena skandhAdi bIjAntamaSTAnAM saMmelanAt aSTa, skandhena tvagAdi bIjAntAnAM saptAnAM saMyojanAt sapta, tvacA zAkhAdi bIjAntAnAM saMyojanAt SaT, zAkhayA pracAlAmUla phalakI aura eka uttararUpa caturbhagI mUlabIjakI / isa taraha se ye dvika saMyogI 9 caturbhagI hotI haiN| isI taraha se kaMda aura skaMdhakI, kaMda ora tvakkI, kaMda aura zAkhAkI, kaMda aura pravAlakI kaMda ora patrakI, kaMda aura puSpakI, kaMda aura phalakI, kaMda aura bIjakI dvika saMyogI 8 caturbhagI hotI hai| isI taraha se skandha chAla kI, skandha aura zAkhA kI, skandha aura pravAlakI, skandha aura patrakI, skandha aura puSpakI, skandha aura phalakI, skandha aura bIja kI dvika saMyogI caturbhagI hotI haiM / isI tarahase chAla aura zAkhAkI, chAla ora pravAlakI,chAla aurapatrakI,chAlaaura puSpaki chAla auraphalakI, chAla aura bIjakI dvika saMyogI catubhaMgI 6 chaha hotI hai| isI prakArase zAkhA-pravAlakI, zAkhA patrakI, zAkhA evaM puSpakI, zAkhA evaM phalakI, caturbhagI ane (9) mULa ane bIjanA uttararUpa navamI caturbhagI. A rIte te darekane joDanAM saMyogathI kula nava caturbhAgI bane che. e ja pramANe (1) kaMda ane thaDanI, (2) 44 ane zApAnI, (3) 46 bhane chAvanI, (4) ma nI , (5) 46 ane pAnanI, (9) 44 mana pujyanI, (7) 44 bhane 3nI, mane (8) ne bIjanI, A rIte kaMda sAthe uparanA ATha padonA saMyogathI banatA praznonA uttararUpa ATha caturbhAgI (cAra vika) banaze. e ja rIte skaMdha (thaDa)nI sAthe (1) chAta, (2) zApA, (3) paNa, (4) pAna, (5)sa, (6) 3 // mane (7) bhIganA saMgathI 7 prazna banaze. ane tenA uttararUpa sAta catugI banaze. e ja rIte chAnI sAthai (1) zamA, (2) apa, (3) pAna, (4) sa, (9) 5 // ane. (6) bIjanA saMgathI cha ane banaze, ane tenA uttararUpa cha caturbhagI banaze, e ja pramANe zAkhA sAthe keMpaLa, pAna, phUla, phaLa ane bIjane laIne pAMca prakane pUchI zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre dipazcAno melanAt paJca, pravAlena patrAdi catuNA saMgrahaNAt catasraH, patreNa puSpAdi trayANAM saMyojanAta tisraH, puSpeNa phalabIjayoH-saMyojanAd dve, phalena bIjasya saMyojanAta ekAH sarvAsAM catarbhaGgInAM saMkalanena pazcacatvAriMzat catubhaiyaH sambhavanti // 10 1 // zAyA evaM bIjakI dikasaMyogI catubhaMga 5 hotI hai / pravAla aura patrakI, pravAla aura puSpakI, pravAla aura phalakI, pravAla aura bIja kI dvika saMyogI caturbhagI 4 hotI hai / patra aura puppakI, patra aura phalakI, patra aura bIjakI vikasaMyogI catubhagI 3 hotI hai| puSpa phala kI, puSpa aura dhIjaki dvika saMyogI caturbhagIra hotI hai| evaM phala aura bIjakI dvika saMyogI caturbhagI 1 eka hI hAtI hai| isa taraha sabako milAkara jor3ane se 45 caturbhagiyoMkI saMkhyA A jAtI hai / yahI bAta yahAM para 'evaM kaMdeNa vi samaM saMjoeyavvaM jAva vIyaM' ityAdi sUtrapATha dvArA vyakta kI gaI hai| 'evaM jAva puppheNa samaM bIyaM saMjoeyavaM' isI taraha se yAvat puSpake sAtha bIjapadako yukta kara lenA caahiye| 'evaM kaMdeNa vi samaM' ityAdi sUtrapATha meM jo yAvat zabda AyA hai usase 'kaMdake sAtha skaMdha, tvakU, zAkhA, pravAla, patra, puSpa aura phala kA prahaNa huA hai| tathA "evaM jAva puppheNa' zakAze tenA uttararUpa pAMca caturbhAgI banaze. e ja pramANe kepaLanI sAthe pAna, phUla, phaLa ane bIjanA sAgathI cAra prazna banaze, ane tenA uttararUpa cAra catubhagI banaze. eja pramANe pAna sAthe kUla, phaLa ane bojane anukrame saMga karIne traNa pro banaze. e tenA uttararUpa traNa caturbhAgI banaze. eja pramANe phUla sAthe phaLane, ane kUla sAthe bIjano sAga karavAthI be prazno banaze ane tenA uttararUpa be caturbhAgI banaze. A ja pramANe phaLa sAthe bIjane laIne eka prazna banaze ana tana 235 me tuma naze. mAzate 45 (++7+6+5+3+ 2+1) caturbhAgI banI jAya che. eja vAta sUtrakAre nIcenA sUtro dvArA prakaTa karI che- 'evaM kaMdeNa vi samaM saMjoeyavvaM jAva biiy| merA za nI sAtha bhii| bhaya-tanA pahone saya 4zana prazno 571 name. 'evaM jAva puppheNa samaM bIyaM saMjoeyAM / me4 pramANe pu05 sAtha mIparya-tanA pahanA sayArIne prazna puuch| naye. evaM kaMdeNa vi samaM tyAdi sUtrapAThabhane 'yAktU' 56 mAyucha tenA dvArA 'nI sAthe , AI, Wa, , pAna, si, mane jane ] 42vA naye. tathA evaM jAva puppheNa , tyA sUtrAmA 'yAvata' zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.3 u.4 sU01 kriyAyA vaicitryajJAnavizeSanirUpaNam 613 dvIka saMyogA : h h h h 2002020 2007 59 0.09 h h h h m m m m m m m m ` sm s` s` s` s` s` sd 0000000Gmalan00ms com 8 9 ityAdi sUtrapATha meM jo yAvat pad AyA hai usase kramazaH svottarIttara tvak zAkhA, pravAla, patra inakA parasparameM saMyojana grahaNa kiyA gayA hai| aba anta meM phalake sAtha bIjakI praznottarake rUpase ctupada AvyuM che tenA dvArA anukrame chAla, zAkhA, kepaLa, pAna, vagerene parasparane saMyoga grahaNa karavAmAM Avela che. have anta phaLanI sAthe bIjAnA praznottararUpe zrI bhagavatI sUtraH 3 Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 614 bhagavatIsUtro bhagI ko pratipAdana karaneke liye sUtrakAra kahate haiM ki-'aNagAreNaM bhaMte ! bhAviyappA rukkhassa kiM phalaM pAsai, bIyaM pAsaI' he bhadanta ! bhAvitAtmA anagAra vRkSake phalako dekhatA hai ki bIjako dekhatA hai ! isakA uttara dete hue prabhu gautamase kahate haiM ki he gautama koI eka bhAvitAtmA anagAra vRkSake phalako dekhatA hai, koi eka bhAvitAtmA anagAra vRkSake bIjako dekhatA hai, koI eka bhAvitAtmA anagAra donoko dekhatA hai aura eka bhAvitAtmA anagAra donoM ko bhI nahIM dekhatA hai / isa taraha se yaha 45vIM caturbhagI prakaTa kI gaI hai / 45 bhaMga kisa taraha se hote haiM. yaha bAta aba TIkAkAra kahate haiM-ki jaba mUlapada ke sAtha kanda se lekara bIjataka ke nau padoko eka2 karake saMyukta karate hai taba 9 catubhaMgI hotI haiM kanda ke sAtha skandha se lekara bIjatakake 8 padoMkA jaba eka2 karake saMmelana karate haiM taba 8, skandhake sAtha tvam se lekara bIja taka ke 7 padoM kA saMmelana karane se 7, tvak-chAlake sAtha zAkhA se lekara bIja taka ke 6 padoM kA eka2 karake saMmelana karane se 6, zAkhApada ke sAtha pravAla Adi 5 padokA saMmelana karanese 5, pravAlapadake sAtha patrAdi se yatugInu patipAdana 421. bhATe sUtrA2 nIyana prazna bhane uttara bhASecha-'aNagAreNaM bhaMte ! bhAviyappA rukkhassa kiM phalaM pAsai, bIyaM pAsai ? ' 3 mahanta ! bhAvitAtmA aNagAra vRkSanA phaLane dekhe che, ke bIjane dekhe che? tene uttAra mahAvIra prabhu nIce pramANe Ape che--he gautama! koI bhAvitAmAM aNagAra vRkSanA phalane dekhe che, koI bhAvitAtmA aNagAra vRkSanA bIjane dekhe che, ke bhAvitAtmA aNagAra vRkSanA phaLa ane bIja banene dekhe che, ane koI bhAvitAtmA aNagAra vRkSanA phaLane paNa dekhate nathI ane bIjane paNa dekhate nathI. A rIte sUtrakAre 45mI caturbhagI batAvI che, 45 bhaMga kevI rIte bane che, e sUtrakAra have batAve che- (1) mULanI sAthe kandathI laine bIja paryantanAM padonA saMyogathI caturbhagI bane che. (2) nI sAtha 25thI , , , 8 " " 8 " " " (3) yaunI sAtha chAlathI , , , 7 , " 7 , , , (4) chAnI sAtha thAmAthI, , , , , 6 " "" (5)zApAnI sAthI , , , 5 , , 5 , " (8) EruanI sAtha pAna, " " zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TokA za.3 u.4 sU.2 vaikriyavAyukAya vaktavyatAnirUpaNam 615 vaikiya vAyukAyavaktavyatA prastAvaHmlam-'pabhUNaM bhaMte ! vAukAe ega mahaM itthirUva vA, purisarUvaM vA; hatthirUvaM vA; jANarUvaM vA; evaM jugga-gilli-thillisIya-saMdamANiya rUvaM vA, viuvittae ? goyamA! no iNaTre samaTe, vAukAeNaM vikuvvemANe egaM mahaM paDAgA saMThiyaM rUvaM vikubai, pabhUNaM bhaMte! vAukAe egaM mahaM paDAgAsaMThiyaM evaM viuvittA aNegAiM joyaNAiM gamittae ! hantA, pabhU; se bhaMte! ki AyaDDIe gacchai ? pariGDhIe gacchai ? goyamA ! AyaDDhIe gacchai, no pariDaDhIe gacchai, jahA-AyaDDhIe, evaM ceva Aya kammuNA vi, AyappayogeNa vi bhANiyatvaM, se bhaMte ! ki Usi odayaM gacchai, paya odayaM gacchai ? goyamA! UsiodayaM pi gacchai; paya odayaM pi gacchadaH se bhaMte! kiM egao paDAgaM gacchai ? duhao paDAgaM gacchai ? goyamA! egao paDAgaM gacchai, no duhao paDAgaM gacchada; seNaM bhaMte! kiM vAukAe paDAgA ? goyamA ! vAukAeNaM se; no khalu sA paDAgA ||suu. 2 // lekara bIjataka ke 4 padoMkA saMmelana karane se 4, patra ke sAtha puSpAdi3 padoM kA saMmelana karane se 3, puSpa ke sAtha, phala aura bIja kA saMmelana karane se 2, aura phalake sAtha kevala bIja kA saMyojana karane se eka catubhaMgI bana jAtI hai / isa taraha ina saba kA joDa 45 ho jAtA hai // sU0 1 // (7) pAnanI sAthai 05thI , " " 3 " (8) panI sAthe // sAtha thI , thA " " " 2 , (6) janI sAthai jInA syogthaa| A rIte badhI maLIne 45 caturbhAgI bane che. " , 3 2 1 45 " " " , , , " " " | sU. 1 che. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 616 bhagavatIsUtre ____ chAyA-prabhuH khalu bhadanta ! vAyukAyaH eka mahata strI rUpaM vA, puruSa rUpaM vA, hastirUpaM vA, yAnarUpaM vA, evaM yugya-gilli-thilli-zivikAsyandamAnikA rUpaM vA vikurvitum ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH, vAyukAyo vikurSamANaH eka mahat patAkAsaMsthitaM rUpaM vikurvate, prabhuH khalu bhadanta ? vAyukAyaH ekaM mahat patAkA saMsthitaM rupaM vikurvittA anekAni yojanAni vaikriyavAyukAya vaktavyatA'pabhUNaM bhaMte vAukAe' ityAdi / sUtrArtha-(bhaMte ! vAukAe egaM mahaM itthirUvaM vA, purisaruva vA, hatthirUvaM vA, jANarUva vA, evaM jugga, gilli, thilli, sIya, saMdamANiya rUva vA, viuvvittae NaM pabhU' he bhadanta ! vAyukAya eka vizAlarUpameM sro ke rUpako, puruSake rUpako, hastIke rUpa kA, yAna-vAhana vizeSa ke rUpakA, isI prakAraseM-yugya-vAhana vizeSake rUpako, gilli-aMbADI ke rUpa ko, thilli palecAke rUpako, zivikA-pAlakI ke rUpako, aura syandamAnikA-vAhana-vizeSake rUpako apanI vikriyA se banAne ke liye samartha hai kyA ? (goymaa| No iNaDhe samahe) he gautama ! yaha artha samartha nahIM haiN| (vAukAraNaM vikuThavemANe egaM mahaM paDAgAsaMThiyaM rUpaM vikuvvai) para, vikriyA karatA huA vAyukAya eka vizAlapatAkA ke AkAra jaisArUpa apanI vikriyA se banAtA hai| (pabhUNaM bhaMte! vAukAe egaM maI paDAgAsaMThiyarUva viuvittA aNegAiM joyaNAI vaiThiyavAyuyarnu ni35'pabhU NaM bhaMte ! vAukAe' tyAha sUtrArtha-(bhaMte ! pAukAe egaM mahaM itthiruvaM vA, purisaruvaM vA, hasthirUvaM vA, jANaruvaM vA, evaM jugga, gilli, thilli, sIya, saMdamANiyarUvaM cA, viuvittae pabhra?) mahanta ! vAyuya, me vikhI35ne, puruSa35ne, hAthInA rUpane, gADAnA rUpane, yugyarUpane (eka prakAranuM viziSTa vAhana), gihila (bhaa)n| 35ne, thimI (dhAnI pI4 52 mAMdhavAna na)nA 3the, pAvabhInA rUpane ane svandamAnikA (eka prakAranuM vAhana)nA rUpane pitAnI vidurvaNu zaktithI manAvavAna samartha cha bha3.? (goyamA ! No iNa samaTe) gautama ! me manI Astu natha. (vAukAeNaM vikuvve mANe egaM mahaM paDAgAsaMThiyaM rUpaM vikuccai) vikiyA karatuM vAyukAya tenI vikurvaNa zaktithI eka vizALa patAkAnA AkAranA rUpanuM sana 42 cha. 'pabhaNaM bhaMte ! vAukAe egaM mahaM paDAgAsaMThiyaMruvaM viuvvittA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.4 sU. 2 vaikriyavAyukAyavyaktanyatAnirUpaNam 617 gantum ! hanta, prabhuH, sa bhadanta ! kim AtmadaryA gacchati ! paraddharyA gacchati ! gautama ! AtmaddhoM gacchati, no paraddharyA gacchati, yathA AtmaddharthA, evaMcaiva AtmakarmaNApi, AtmaprayogeNApi bhaNitavyam, sa bhadanta ! kim ucchritodayaM gacchati, patadudayaM gacchati ! gautama ! ucchritodayamapi gamittae) he bhadanta ! vAyukAya eka vizAla patAkA ke AkAra jaisA rUpa apanI vikriyA zaktise banAkara aneka yojanoM taka jAneke liye samartha hai kyA ? (haMtA pabhU) hA gautama ! vAyukAya eka vizAla patAkA ke AkAra jaisA rUpa apanI vikriyAzaktise banAkara aneka yojanoM taka jAneke liye samartha hai| (se bhaMte / kiM AyaDDhIe gacchai, paraDDhIe gacchai) he bhadanta ! vaha vAyukAyika apanI nijakI Rddhi (zakti) se gamana karatA hai yA parakI Rddhise gamana karatA hai ? (goyamA ! AyaDDhIe gacchai, no paraDUDhIe gacchai, jai AyaDDhIe evaMceva AyakammuNA vi, AyappayogeNaM vi bhAviyavvaM) he gautama ! vAyukAya apanI nijakI Rddhise gamana karatA hai, parakI Rddhise gamana nahIM karatA hai / jisa taraha vaha apanI nijakI Rddhi se gamana karatA hai, isI taraha vaha apane karmase bhI aura apane prayogase bhI gamana karatA hai aisA jAnanA caahiye| (se bhaMte ! kiM asiodagaM gacchai, payaodayaM gacchai) he bhadanta ! vAyukAya U~cI huI patAkAkI aNegAiM joyaNAiM gamittae ) 3 mahanta ! potAnI vaiThiya tithI 24 qiaon patAkA jevuM rUpa banAvIne, vAyukAya aneka jano sudhI jaI zakavAne zakitamAna che maru ? (haMtA, pabhU ) 1. gautama ! me vizANa patA vaiThiya35 manAvIna bhane yauna sudhI 46 54vAne te samartha cha. ( se bhaMte ! ki AyaDDhIe gacchai, paraDIe gacchaDa ? ) mahanta ! vAyuya ghotAnI 4 Rddhi (zata)thI gamana 42 cha, pA24I *ddhithA gamana 42 cha ? (goyamA ! AyaDUDhIe gacchai, no paraDUDhIe gacchai, jahA AyaDDhIe evaMceva AyakammuNA vi, AyappayogeNaM vi bhANiyavvaM ) 3 gautama! vaayu|5 potAnI 4 *ddhiI gamana 42 the, pANI RjhithI gamana karatuM nathI. tema te tenI potAnI ja RddhithI gamana kare che, eja pramANe te potAnA karmathI paNa gamana kare che ane pragathI paNa gamana kare che, mema sabhA. (se bhaMte ! kiM UsiodayaM gacchai, payodayaM gacchai ?) he bhadanta! te vAyukAya UMce pharakatI patAkAnA jevuM rUpa karIne gati kare che? ke nIce zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 618 bhagavatIsUtre gacchati, patadudayamapi gacchati, sa bhadanta ! kim ekataH patAkaM gacchati ! dvidhApatAkaM gacchati ! gautama ! ekataH patA gacchati ! no dvidhA patAka gacchati, sa bhadanta ! kiM vAyukAyaH patAkA ? gautama ! vAyukAyaH saH, no khalu sA patAkA // sU0 2 // ___TIkA-vaikriyazarIrAdhikArAdAha-pabhUNaM bhaMte !' ityAdi / gautamaHpRcchati he bhadanta ! prabhuH khalu samarthaH kima 'vAukAe, vAyukAyaH' 'egaM mahaM' eka taraha rUpa karake gati karatA hai kyA ? (goyamA ! UsiodayaM vi gacchai, payaodayaMvi gacchai) he gautama ! vaha vAyukAya U~cI huI patAkAkI taraha bhI rUpa banAkara gamana karatA hai aura giri huI patAkAkI tarahabhI rUpa banAkara gamana karatA hai| (se bhaMte! kiM egao paDAgaM gacchai ?) he bhadanta ! vaha vAyukAya eka dizA meM jaisI eka patAkA hotI hai aisA rUpa karake gamana karatA hai ? yA do dizA meM eka sAtha jaisI do patAkAe~ hotI haiM aisArUpa karake gamana karatA hai ? (goyamA) he gautama ! (egao paDAgaM gacchai, no duhao paDAgaM gacchada) eka dizAmeM jaisI eka patAkA hotI hai aisA rUpa karake vaha vAyukAya gamana karatA hai| do dizAmeM do patAkA kI taraha rUpa banA kara vaha gamana nahIM karatA hai| (seNaM bhaMte! kiM vAukAe paDAgA!) he bhadanta ! vaha vAyukAya kyA patAkA hai ? (goyamA!) he gautama! (vA ukAe NaM se no khalu sA paDAgA)vaha vAyukAya hai-patAkA nahIM hai // suu.2|| | GtAsI pAna 2 35 manAvAne gamana 3re che ? ( goyamA! UsiodayaM vi gacchai, payodayaM vi gacchai ) 3 gautama! te vAyuya ye 124tI ptaakAnA jevuM rUpa banAvIne paNa gamana kare che, ane nIce utArelI patAkAnA jevuM rUpa manAvIna. 55 bhAna 42 che ( se bhaMte ! ki egao paDAgaM gacchai ?) mahanta ! te vAyukAya eka dizAmAM rahelI eka patAkA jevuM rUpa karIne gamana kare che? ke be hizAma me sAthe 29dI se patAmme 35 arIne gamana 42 cha ? (goyamA!) Da mAtama ! (egI paDAgaM gacchai, no duhao paDAgaM gacchaDa ) 4 (6zAmA rahelI eka patAkA jevA rUpe te gamana kare che, be dizAmAM rahelI be patAkA jevuM rUpa manAvI te gamana 42tu nathA. ( se NaM bhaMte ! kiM vAukAe paDAgA!) 3 mahanta ! te vaayu|2 zupatA cha ? ( goyamA) gautama ! ( vAuka e NaM se no khalu sA paDAgA) vAyuAya vAyuya che-patA nathI. sa. 2 // zrI. marAvatI sUtra : 3 Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 4 sU.2 vaikriyavAyukAyavyaktavyatAnirUpaNam 619 mahat- vizAlam 'itthitvaM vA strIrUpaM vA, purisaruvaM vA puruSarUpaM vA, 'hathirUvaM vA' ' jANarUvaM vA' yAnarUpaM vA zakaTarUpaM vA 'evaM' tathaiva 'jugga TIkArtha- vaikriya zarIrakA adhikAra cala rahA hai - ataH usI saMbaMdha meM yaha bAta kahI jA rahI hai 'pabhUNaM bhaMte ' ityAdi-gautama prabhu se pUcha rahe hai ki he bhadanta ! vAyukAya kyA vizAlarUpa meM strI AdikA rUpa banA sakatA haiM / yahI prazna -' itthirUvaM vA, purisarUvaM vA ityAdi sUtrapATha dvArA pUchA gayA hai / 'mahaM' zabdakA artha mahAn - vizAla hai / strI kA jo AkAra hai vaha strIrUpa hai / puruSakA jo AkAra haiM vaha puruSarUpa hai / isI taraha se hastirUpa yAnarUpameM bhI jAnanA cAhiye / vaikriya zarIra kRtrima aura janmasiddha-isa taraha se do prakArakA mAnA gayA haiM / jo janmasiddha vaikriyazarIra hai, vaha to deva aura nArakoM meM hI hotA hai / kRtrima vaikriya kA kAraNa labdhi hotI hai / labdhi eka prakArakI tapojanya zakti hai jo kucha hI garbhaja manuSyoM evaM tiryacoM meM pAI jAtI hai| isaliye vaisI labdhise honevAle vaikriya zarIrake adhikArI garbhaja manuSya aura tiryaca hI ho sakate haiM / kRtrima vaikriya kI kAraNabhUta eka dUsare prakArakI bhI labdhi mAnI gaI hai jo tapo janya na hokara janma se hI milatI hai / aisI labdhi kucha bAdara vAyu 6 TIkA"aikriya zarIranA adhikAra cAlI rahyo che. te saMbadhane anulakSIne ja yA bAta uravAmAM AvI che' pabhrUNaM bhaMte!' chatyAhi he lahanta ! zuM vAyuya vizALa skrIpa Adi banAvI zake che? eja prazna nIcenA sUtrA dvArA pUchayeA che-- 'itthavaM vA, purisakhvaM vA' ityAhi. ' mahaM ' bheTa mahAna athavA vizAla. strInA je AkAra te strIrUpa che, puruSanA je AkAra te puruSarUpa che. eja pramANe hastirUpa, yAnarUpa AdinA viSayamAM paNa samajavuM. vaikriyA zarIranA e prakAra che--(1) kRtrima ane (ra) janmasiddha. janmasiddha vaikriya zarIra tA devA ane nArakone ja hoya che. kRtrima vaikriya zarIranuM kAraNa labdhi manAya che. labdhi eTale eka prakAranI tapojanma zakita. te labdhi keTalAka gaja manuSyA ane tiya cAmAM hAya che. tethI evI labdhithI prApta thanArA vaikriya zarIranA adhikArI gabha`ja manuSya ane tiyA~ca ja hAI zake che. kRtrima vaikriya zarIranI prApti mATe kAraNarUpa eka bIjA prakAranI labdhi paNa manAya che, je labdhinI prApti tapanA prabhAvathI thatI nathI paNa janmathI ja thAya che. evI labdhinA sadbhAva keTalAka khAdara vAyukAyika jIveAmAM ja mAnavAmAM Avela zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 620 bhagavatIsUtre gilli-thilli-sIa--saMdamANiyakhvaM vA' yugya-gillI-thilli-zibikA-syandamAnikArUpaM vA, tatra yugya-siMhaladvIpa (sIlona-kolambo) madhyavartigollamaNDalaprasiddhaM dvihastamamANaM vedikopazobhitaM vAhanavizeSarUpaM (rikzA gAr3I) itibhASA prasiddham , gilliH gajapRSThoparisthApitacaturasrakoNavAhanavizeSaH (aMbADI) iti kAyika jIvomeM hI mAnI gaI hai-isase ve kRtrima vaikriya zarIrake adhikArI kahe gaye haiM-isI bAtako cittameM dhAraNa karake gautama ne prabhu se aisA prazna kiyA hai-ki-vAyukAyika jIva apanI vikriyA se eka vizAla strIkA rUpa banA sakatA hai kyA ? vizAla manuSyakA rUpa banA sakatA hai kyA ? vizAla hAgIkA evaM yAna-zakaTa-gADIkA rUpa banA sakatA hai kyA ? yugya kA rUpa banA sakatA hai kyA ? gilli, thilli, zivikA evaM syandamAnikA kA rUpa banA sakatA hai kyA ? deva vaikriya zarIra vAle hote haiM ataH ve isa2 prakArake rUpa banA lete haiM-to kyA vAyukAyika jIva bhI ina pUrvokta rUpoko banA sakatA hai kyA ? siMhaladvIpa-sIlona-kolambo-meM jo gollamaNDala meM prasiddha yAnavizeSa hotA hai ki jisakA pramANa do hAtha kA hotA hai-aura jahAM para manuSya baiThate haiM vaha sthAna usakA vedikAke AkAra jaisA hotA hai jise vartamAnameM rikzA kahate haiM vaha yugya zabda se yahAM che-tethI temane kRtrima vaikriya zarIranA adhikArI batAvyA che. e ja vAtane hRdayamAM barAbara dhAraNa karIne gautama svAmI mahAvIra prabhune nIcenA prazna pUche che-zuM vAyukAyika jIva tenI vikriyAthI eka vizALa strInuM rUpa banAvI zake che? zuM te vizALa manuSyanuM rUca banAvI zake che? zuM te vizALa hAthInuM rU5 banAvI zake che? zuM te yAna (bADA)nuM rU5 banAvI zake che? zuM te yugya, gihila, thila, zibikA ane svandamAnikAnuM rUpa banAvI zake che? de vaikriya zarIravALA hoya che. tethI teo (deva) te prakAranAM banAvI le che te zuM vAyukAyika jIve paNa uparanAM rUpo banAvI zake che? have TIkAkAra "yugya vagere padane artha samajAve che-silonanA kolaMbe zaheramAM eka prakAranuM khAsa vAhana vaparAya che. te be hAtha pramANa hoya che. temAM manuSya je jagyAe bese che te jagyA vedikAnA AkAranI hoya che. tene "yu" zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za.3. u.4 sU.2 vaikriyavAyukAyavyaktavyatAnirUpaNam 621 bhASAprasiddha, thilliH lATadeze yaddhighoTakapalyayanaM tadevAnyadeze thillirucyate tadrUpa zibikA-'pAlakI' iti bhASA prasiddham syandamAnikA syandamAnA eva syandamAnikA puruSapramANAyAmo jampAnavizeSaH 'viuvittae' vikurvitum ! prabhuH samartha itipraznaH / bhagavAnAha 'goyamA ! he gautama ! 'No iNaTTe samaDheM nAyamarthaH samarthaH, tvaduktaM na saMbhavati, kintu 'vAukAeNaM' vAyukAyaH khalu 'vikumvemANe' vikurvamANaH vikurvaNAM kurvANaH 'egaM maha' eka mahat 'paDAgAsaMThiarUvaM' patAkAsaMsthitarUpaM patAkAkArazarIratvAt 'vikuvvai' vikurvate vikurvaNayA niSpAdayati / grahaNa kiyA gayA hai / hAthIkI pITha para jo caukoravAlI baiThane kI pAlakhI rakhI jAtI haiM ki jisameM baiThanevAle baiThate haiM usakA nAma gilli hai| ise hindI bhASAmeM 'aMbADI' kahate haiN| lATadezameM jise palecA kahate hai aura jo ghoDekI pITha para kasI jAtI hai usIkA nAma thillI hai / zibikA pAlakhIkA nAma hai| syandamAnikA eka prakArakA vAhana vizeSa hotA hai jisakI laMbAI puruSa jitanI hotI hai| isa praznakA uttara dete hue prabhu gautama se kahate haiM 'No iNaDhe samaDe' he gautama ! yaha artha samartha nahIM haiM-arthAt vAyukAyika jIva apanI vikriyA zaktise ina2 AkAroMko nahIM banA sakatA hai| kintu 'vAukAe NaM vikumvemANe egeM mahaM paDAgAsaMThiyaM rUvaM vikuvvaI' vAyukAyika jIva jaba vikriyA karatA hai taba vaha eka vizAla AkArameM patAkAne jaisA ho jAtA haiN| kyoM ki isakA zarIra svayaM patAkAke AkAra jaisA hai / tAtparya-kahane kA yaha haiM ki vAyukAya kA AkAra 4 cha, tenA re te yujya hAya cha. 'gilli ' sAthInI pI8 52 mesakA bhATa 2 mADI gAmA mAve cha tena EiA che. 'thilli ' zamA thidikhane pA~cA kahe che-gujarAtamAM tene gheDA paranuM palANa kahe che. te palANane (jInane) ghoDAnI pI8 52 goThAmA mAtra cha. 'zibikA' bheTale pArI. 'syandamAnikA' eka prakAranuM vAhana che-tenI laMbAI puruSa pramANa hoya che. have sUtrakAra uparokta praznane javAba mAyatai 3 cha OM 'No iNaDhe samara gautama ! me manatu nathI. vAyuyi 71 tenI viDiyA tithI sevA mA manAvI zata nathI. 5Y 'vAukAeNaM vikumvemANe egaM mahaM paDAgAsaMThiyaM rUvaM vikunvai' vAyuyi 71 nyAre vidhyA 42 cha tyAre te eka vizALa patAkAnA je banI jAya che. kAraNa ke tenuM zarIra ja patAkA jevA AkAranuM che--kahevAnuM tAtparya e che ke vAyukAyane AkAra ja patAkAnA jevuM che, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 622 bhagavatIsatre gautamaH punaH pRcchati-'pabhUNaM bhaMte ! ityaadi| he bhadanta ! prabhuH khalu samarthaH kim 'vAukAe vAyukAyaH 'egaM maha' eka mahat 'paDAgAsaMThiyaM svaM' patAkAsaMsthitaM rUpaM patAkAkAramiva vartamAna rUpaM 'viuncittA' vikurvitvA vikurvaNAM kRtvA 'aNegAiM joyaNAI gamittae' anekAni yojanAni gantuma ? prabhuHsamarthaH kim bhagavAnAha-'haMtA, pabhU' hanta, prabhuH samarthaH, he gautama ! vikurvaNayA patAkAkAra rUpa kRtvA anekAni yojanAni gantuM samarthaH / gautamaHpunaH pRcchati-se bhaMte ! kiM' ityAdi he bhagavan ! sa vAyukAyaH kim , 'AyaDDhIe jaba svayaM patAkA ke jaisA hai taba vaha apanI vikriyA zakti se usI AkArako pahile ke AkArakI apekSA vizAlarUpa meM banA letA haiN| strI puruSa Adike AkAra ke rUpameM vaha apane Apako nahIM banAtA hai / aba isa para gautama punaH prabhu se pUchate haiM ki-'pabhUNaM bhaMte ! vAukAe egaM maha paDAgA saMThiyaMrUvaM viunvittA aNegAI joyaNAI gamittae' he bhadanta ! vAyukAyika jIva jaba apanI vikurvaNA karanekI zaktidvArA eka vizAla AkAravAlI patAkAke jaise AkArako banA letA hai to kyA vaha isI AkAra se aneka yojanoM taka bhI jA sakane meM samartha ho sakatA hai| taba isa praznakA uttara dete hue prabhu gautamase kahate hai ki-'haMtApabhU' he gautama ! vaha isa vizAlapatAkA ke AkAra meM aneka yojanoM taka bhI jA sakane meM samartha hai| aba gautama prabhuse punaH aisA pUchate haiM ki jaba vaha aneka yojanoM taka bhI isa vizAla AkArase jA sakane meM samartha haiM to vaha he bhadanta ! kiM AyaDDhIe gacchai, paraDUDhIe gacchaI' kyA apanI nijakI zaktise athavA tethI te pitAnI vaikiya zakitathI eja AkArane pahelAMnA AkAra karatAM vadhAre vizALa banAvI le che. te potAne strI puruSa AdinA AkArarUpe banAvato nathI. eja vAtane manukSIne gautama svAbhI 40 prazna pUche cha-'pabhraNaM bhaMte ! vAukAe egaM mahaM paDAgAsaMThiyaM rUvaM viuvittA aNegAiM joyaNAI gamittae? " mahanta ! pAtAnA vekiya zakitathI eka vizALa patAkAnA AkAranuM rUpa banAvIne zuM vAyukAyajIva aneka yona 4) cha bha? tyAre bhaDAvA2 ghaMbhu mA pramANe pApa mAthe-hatA, pabha' gautama ! vAyuya te vizA patanI mAramA bhane yojanA aMtara sudhI jaI zakavAne samartha che. have gautama svAmI nIce prazna kare che-"jiM AyaiDhIe gacchai, paraDUDIe gacchA!' ne pAyudhAya 4 (4m tAne mAre zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za. 3 u.4 sU.2 vaikriyavAyukAyavyaktavyatAnirUpaNam 623 gacchaI' AtmA svazaktyA svalabdhyA vA gacchati ! 'pariDDhIe gacchai' paradarthAvA gacchati / parazaktyA vA gacchati bhagavAnAha 'goyamA ! AyaDUDhIe' ityAdi / he gautama ! sa vAyukAyaH AtmaddharyA svasAmarthyaNaiva 'gacchai' gacchati, 'No pariDDhIe gacchai' no paraddharNa paraprayukto gacchati 'jahA AyaDDhIe' yathA AtmaddharyA gacchati 'evaM ceva' evaMcaiva tathaiva 'AyakammuNA vi' AtmakarmaNA'pi AtmakriyayA'pi 'AyappayogeNa vi' AtmaprayogeNApi AtmaprayuktenApi natu paraprayuktena iti 'bhANiyavvaM' bhaNitavyam vaktavyam / punagautamaH pRcchati 'se bhaMte ! ityAdi / he bhadanta ! sa vAyukAyaH kim 'UsiodayaM gacchai !' ucchitodayam ut UrdhvaM zritaH udayaH dairghyaM yatra gamane tat ucchritodayam , labdhi se itanI dUra taka jAtA hai yA parakI zaktise itanI dUra taka jAtA haiN| isake uttara meM prabhu gautamase kahate haiM ki 'gauyamA' he gautama ! vaha vAyukAya 'AyaDDhIe gacchaha' apanI nijakI zaktisehI itanI dUra taka jAtA hai / 'no paraDDhIe gacchai' parakI zakti sahAyatA yA preraNA se nahIM jAtA hai| 'jahA AyaDDhIe evaMceva AyakammuNA vi, AyappayogeNa vi bhANiyavyaM' to jisa taraha yaha vAyukAya apanI nijakI sAmarthya se jAtA hai, usI taraha yaha apanI nijakI kriyA se aura apane nijake prayoga se-apane Apa se prayukta hone para gamana karatA hai parake dvArA prayukta honese nahIM jAtA hai-aisA yahAM kahanA cAhiye-arthAt samajha lenA cAhiye / ____aba gautama prabhu se punaH prazna karate haiM ki-'se bhaMte ! kiM Usi odayaM gacchai, payodayaM gacchai ? he bhadanta ! vAyukAya jaba itanI aneka jana sudhI javAne samartha che, te te potAnI labdhithI (zakitathI ) ja eTale 2 saya cha, manyanI cithI (zatithI) meTa 2 saya cha ? uttara-'goyamA!' gItama! 'AyaDaDhIe gacchai' te tanI potAnI zastithI 24 me 2 ||y cha, 'no paraDaDhIe gacchaha manyanI zatithI-sahIyatAthI bheTale 2 te nathI. 'jahA AyaDraDhIe evaM ceva AyakammuNA ki, AyappayogeNa vi bhANiya.' a vAyuyi 71 vI zate tenI potAnI 4 zakitathI gamana kare che eja pramANe te pitAnI ja kriyAthI ane potAnA ja pragathI gamana kare che. "pitAnA prayogathI" eTale ke potAnI jAte ja prayukata thavAthIanyanA dvArA prayukata thaIne nahI. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 624 bhagavatI sUtre gamana kriyAvizeSaNametat, UrghyapatAkAkAramiti yAvat gacchati ! ' payaodayaM' patadudayaM patan adhogacchan udayaH AyAmo yatra tat patadudayaM vA patita patAkAkAra vA idamapi gamanakriyAvizeSaNam 'gaccha gacchati / bhagavAn prAha - 'goyamA ! ityAdi / he gautama ! sa vAyukAya: 'UsiodayaM pi gaccha ' ucchritodayamapi gacchati 'payaodayaM pi gacchai' patadudayamapi gacchati / gautamaH punaH pRcchati 'se bhaMte! kiM' ityAdi / he bhadanta ! sa vAyukAyaH kim 'egaopaDAgaM gacchai' ekataH patAkaM gacchati ! arthAt sa vaikriya vAyukAyaH ekasyAMdUra taka calA jAtA hai. taba isa para Apa hameM yaha samajhAiye ki vaha UrdhvapatAkA ke AkAra hokara calatA hai ki patita patAkAke AkAra hokara calatA hai ? praznakA bhAva yaha hai ki patAkA jisa prakAra vAyuke vegase uDatI huI rahatI hai usa samaya jo usa patAkA kA AkAra hotA hai vaha ucchritodaya hai aura jaba havA ke na rahane se patAkA uDatI nahIM hai-nIceko jhukI rahatI hai usa samaya kA jo usa patAkA kA AkAra hotA hai vaha patadudaya hai. ataH jaba vAyukAya calatA hai to kyA ucchritodaya ke rUpa meM calatA hai yA patahRdaya ke rUpa meM calatA / isakA uttara dete hue bhagavAn gautamase kahate haiM ki - ' goyamA' he gautama! vaha bAyukAya 'UsiodayaM vi gaccha, payaodavi gacchaha' ucchitodaya hokara bhI calatA hai aura patadudaya hokara bhI calatA hai / aba gautama prabhu se yaha pUchate heki prazna -' se bhaMte ! kiM UsiodayaM gacchai, payaodayaM gacchai ! ' he lahanta ! vAyukAya jo eTale dUra jAya che, teA te Urdhva patAkAne AdhAre gamana kare che, ke patita patAkAne AkAre jAya che? A prananuM tAtparya nIce pramANe che vAyunA vegathI krUkayA karatI patAkAnA jevA AkAra hAya che evA AkAra te vAyukAyanA hAya che, ke vAyu vAtA na heAya tyAre patAkAnA jevA AkAra hAya che evA AkAra te vAyukAyanA hAya che ? jyAre vAyu vAtA nathI tyAre patAkA nIcenI khAju namelI rahe chete samayanA patAkAnA AkArane 'patahRdaya'kaheche ane vAyunA vegathI pharakatI patAkAnA AkArane ucchiaAdaya' kahe che. vAyukAya ucchitAdayane AkAre cAle che ke patadudayane AkAre cAle che?' uttara - ' goyamA' he gautama! te vAyuya UsiodayaM vi gacchai, paya odayaM pi gaccha ' chUitoya3ye ya gamana ure bhane patahuyaiye ya gamana kare che. kahevAnA bhAvA nIce pramANe che--vAyukAya patAkAne AkAre paNa gamana kare che, ane patita patAkAne AkAre paNa gamana kare che. 6 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pameyacandrikA TIkA. za. 3 u.4 sU.2 baiMkriyavAyukAyavaktavyatAnirUpaNam 625 dizi ekapatAkAkAra rUpa nirmAya gati karoti, athavA 'duhao paDAgaM gacchai!' dvidhA patAkaM gacchati ! dvipatAkAkAraM rUpaM kRtvA gatiM karoti ! bhagavAn taduttaramAha-'goyamA ! ityAdi / he gautama ! 'egao paDAgaM gacchai' no dvidhA patAkaM gacchati / gautamaH punaH pRcchati-'seNaM bhaMte ! kiM vAukAe paDAgA! he bhagavan ! sa khalu vAyukAyaH kiMpatAkA ! kiMpatAkAsvarUpa eva ! bhagavAn Aha-'goyamA ! he gautama ! 'vAukAraNaM se' sa khalu vAyukAyaH no khalu paDAgA' no kila sA patAkA vAyukAyaH // suu02|| 'se bhaMte! kiM egao paDAgaM gacchai ! duhao paDAgaM gacchai ?' he bhadanta ! vaha vaikriya vAyukAya eka patAkAke AkAravAlA rUpa banAkara ekadizAmeM gati karatA hai ? athavA do patAkA ke AkAravAlA rUpa banAkara gati karatA hai ? isa praznakA uttara dete hue prabhu gautamase kahate haiM ki-'goyamA' he gautama ! 'egao paDAgaM gacchaI' no duhao paDAgaM gacchai / vaha vaikriya vAyukAya eka patAkA ke AkAravAlA rUpa banAkara eka dizAmeM gamana karatA hai, do patAkA ke AkAravAlA rUpa banAkara gati nahIM karatA hai| 'se gaM bhaMte ! ki vAukAe paDAgA gautamane jaba prabhuse aisA prazna kiyA ki he bhadanta ! vAyukAya kyA patAkA svarUpa hI hai ! taba prabhune isakA uttara diyA ki-'goyamA ! vAukAe NaM se, no khalu sA paDAgA' he gautama ! vaha to vAyukAya hai patAkA svarUpa nahIM hai| tAtparya yaha hai ki vAyukAya ekendriya jIva hai aura patAkA ajIva hai-ataH vAyukAya patAkArUpa nahIM ho sakatA hai // sU0 2 // prabha-se bhaMte ! ki egI paDAgaM gacchai, duhao paDAgaM gacchai!" he bhadanta ! te vaikiya vAyukAya eka patAkAnA AkAranuM rUpa banAvIne eka dizAmAM gati kare che? ke be patAkAnA AkAranuM rUpa banAvIne gati kare che ? uttara- goyayA ! gautama! ' egao paDAgaM gacchai, no duhao paDAgaM TchA ? te vaikriya vAyukAya eka patAkAnA AkAravALuM rUpa banAvIne eka dizAmAM gamana kare che, be patAkAnA AkAravALuM rU5 banAvIne gamana karatuM nathI. prazna-se NaM bhaMte ? kiM vAukAe paDAgA! 3 mahanta ! zuvAyuAya patAkA svarUpa ja che? utta2-'goyamA! vAukAe NaM se, no khalu sA paDAgA' gItama! te to vAyukAya ja che, patAkA svarUpa nathI. tenuM kAraNa nIce pramANe che-vAyukAya ekendriya jIva che ane patAkA ajIva che. te kAraNe vAyukAya patAkArUpa hoI zake ja nahIM. // suu.2|| zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre pAriNAmikabalAhakavaktavyatAmAha mUlam -'pabhUNaM bhaMte ! balAhage egaM mahaM itthirUvaM vA, jAva - saMdamaNiyaruvaM vA, pariNAmettae ? haMtA, pabhU, pabhUNaM bhaMte! balAhae evaM mahaM itthirUvaM pariNAmettA aNegAI joyaNAI gamittae ? haMtA, pabhU, se bhaMte! kiM AyaDDhIe gacchai, pariDUDhIe gacchai ? goyamA ! no AyaDDhIe gacchai, pariDDhIe gacchai, evaM no AyakammuNA, parakammuNA, no AyappayogeNaM parappaogeNaM, UsiodayaM vA gacchai, payaodayaM vA gacchai, se bhaMte ! kiM balAhae ? itthI ? goyamA ! balAhae NaM se, No khalu sA itthI, evaM puriseNaM Ase hatthI / pabhUNaM bhaMte! balAhae egaM mahaM jANarUvaM pariNAmettA aNegAI joyaNAI gamittae, jahA itthirUvaM tahA bhANiyavaM, NavaraM egao cakkavAlaM pi gacchai bhANiyAM, jugga- gilli thillisIA-saMdamANiyANaM tahevaM // sU, 3 // 626 - chAyA-prabhuHkhalu bhadanta ! balAhakaH eka mahata strI rUpaM vA, yAvat syandamAnikArUpaM vA, pariNamayitum ? hanta, prabhuH prabhuH khalu bhadanta ! balAhakaH ekaM " pAriNAmika- balAhaka vaktavyatAkA varNana - 'pabhUNaM bhaMte ! balAhage' ityAdi / sUtrArtha - (pabhUNaM bhaMte ! balAhage ega mahaM hasthiruvaM vA jAva saMdamANiyakhvaM vA, pariNAmettae) he bhadanta / megha eka vizAla strIrUpa pArizubhiGa- sAha (bhedha ) nuM niiyAzu " pabhrUNaM bhaMte ! valAhage ' ityAhi sUtrArtha - (pabhUNaM bhaMte ! balAhage egaM mahaM itthirUvaM vA jAva saMdamANiyaruvaM vA, pariNAmettae !) De lahanta ! zuM bhegha me vizAla sIrapathI sahane syandabhAnia zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TI. za.3 3.4 sU.3 pAriNAmika-balAhaka vaktavyatAnirUpaNam 627 mahata strIrUpaM pariNamayya anekAni yojanAni gantum ? hanta, prabhuH, sa bhadanta ! kim AtmA gacchati ? paraddhAM gacchati ? gautama ! no AtmaddharyA gacchati, paraddharyA gacchati evaM no AtmakarmaNA, parakarmaNA, no AtmaprayogeNa' paramayogeNa, meM yAvat syandamAnikAke rUpa meM pariNamita hone ke liye kyA samartha hai ? (haMtA pabhU) hAM gautama ! megha eka vizAla strIke rUpameM yAvat syandamAnikA ke rUpameM pariNAmita hone ke liye samartha hai / (pabhU NaM bhaMte ! balAhae egaM mahaM itthirUvaM pariNAmittA aNegAiM joyaNAI gamittae) he bhadanta ! balAhaka eka vizAla strIrUpameM pariNata hokara aneka yojanoM taka jAne ke liye samartha hai kyA ? (haMtA pabhU ) hAM, gautama ! balAhaka (megha) eka vizAla strIrUpameM pariNata hokara aneka yojanoM taka jAneke liye samartha haiN| (se bhaMte kiM AyaDUDhIe gacchada, pariDDhIe gacchai !) he bhadanta ! vaha balAhaka kyA apanI nijakI zaktise aneka yojanoM taka jAtA hai yA parakI sahAyatA se aneka yojanoM taka jAtA hai / (goyamA ! no AyaDDhoe gacchai, pariDDhIe gacchada) he gautama! balAhaka-megha-apanI zaktise aneka yojano taka nahIM jAtA hai, kintu parakI sahAyatAse hI aneka yojano taka jAtA hai| (evaM no AyakammuNA, parakammuNA, no AyappaogeNaM, parappa ogeNaM) isI taraha vaha balAhaka-Atmakarmase aneka yojanoMtaka nahIM parya-tanA 35 pariNabhita thavAne samartha cha ? (haMtA, pabhU) , gautama! megha me vizALa strIrUpe pariNamavAne samartha che. e ja pramANe svamAnika paryatane rUpe pari bhita thAne samaya che. (pabhUNaM bhaMte ! balAhae egaM mahaM itthirUvaM pariNAmettA aNegaI joyaNAI gamittae !) 3 mahanta ! me me viza zrI35 pariyabhAna bhane yo paryanta pAne samaya cha ? (haMtA, pama) , gautama ! megha me vizANa zrI35 paribhAna bhane yauna-tavAne samaya che. (se bhaMte ! ki AyaDDhIe gacchai, pariDUDhIe gacchaha !) 3 mahanta ! te me tanI potAnA zakitathI aneka ejanaparyanta jAya che, ke anyanI sahAyatAnI aneka janaparyata jaya cha ? (goyamA! no AyaDDhIe gacchaDa, pariDIe gacchai) 3 gautama ! megha tenI potAnI zakitathI aneka peja paryata ja nathI paNa anyanI sahAyataathii bhane yona paryanta laya che. (evaMna AyakammuNA, parakammuNA, no AyappaogeNaM, parappaogeNaM) gautama ! merI pramANe te bheSa mAtmabhathI bhane zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 628 bhagavatIsUtre ucchitodayaM vA gacchati, patadudayaM vA gacchati, sa bhadanta ! kiM balAhakaH strI ? gauttama ! balAhakaH saH, no khalu sA strI, evaM puruSaH, azvaH, hastI prabhuH khalu bhadanta ! balAhakaH, ekaM mahat yAnarUpaM pariNamayya anekAni yojanAni gantum ! yathAstrIrUpaM tathA bhaNitavyam, navaram-ekatazcakrabAlamapi, dvidhAcakrabAlamapi gacchati bhaNitavyam , yugya-gilli-thillI zibikAsyandamAnikAnAM tathaiva // 3 // jAtA haiM kintu parakarma se hI aneka yojanoM taka jAtA hai| apane prayoga se vaha aneka yojanoM taka nahIM jAtA hai, para prayoga se hI aneka yojanoM taka jAtA hai| (UsiodayaM vA gacchaha, payaodayaM vA gacchada) isI taraha se vaha U~cI huI dhvajAkI taraha aura nahIM uDatI huI dhvajAkI taraha vaha gati karatA hai / 'se bhaMte ! kiM balAhae i thI) he bhadanta ! vaha balAhaka-megha-kyA strI hai| ( goyamA ! balAhae NaM se no khalu sA itthI, evaM purise, Ase hatthI ) he gautama ! balAhaka strI nahIM hai| isI taraha vaha puruSa nahIM hai, ghoDA nahIM hai, hAthI nahIM hai / (pabhU NaM balAhae egaM mahaM jANarUvaM pariNAmettA aNegAI joyaNAI gamettae) he bhadanta ! balAhaka eka vizAla yAna ke rUpa meM pariNamita hokara aneka yojanoM taka jAne ke liye samartha hai kyA ? (jahA isthirUvaM tahA bhANiyavva, navaraM egao cakka vAlaM vi, duhao cakavAlaM vi gacchai, bhANiyavvaM, jugga, gilli, thilli, sIyA, syaMdamANiyA NaM taheva) he gautama ! jaisA strIrUpake jana paryanta ja nathI, paNa parakarmathI ja aneka yojanaparyata jAya che. te pitAnA ja prayogathI aneka pejane paryata jato nathI, paNa paraprAgathI ja aneka yAnA paryanta naya che. (UsiprodayaM vA gacchai, payodayaM vA gacchai ?) he gautama! te urvapatAkAnI jema paNa gati kare che, ane nahIM pharakatI dhajAnI jema 5Y ati 42 che. (se bhaMte ! ki balAhae itthI !) 3 mahanta ! bhute me strI 2135 cha ? (goyamA !) 3 gautama ! (balAhae NaM se no khalu sA itthI, evaM pUrise, Ase hatthI) 3 mahanta ! bhedha strI 2135 nathI, puruSa2135 nathI, mazva s135 nathI bhane hAthIra135 554 nathI. (pabhaNaM balAhae egaM mahaM jANarUvaM pariNAmettA aNegAiM joyaNAI gamettae !) baha-ta! megha me qiin yAna (248) n| 3the paribhAna bhane yonA payata pAne zuM samartha cha ? (jahA itthirUrva tahA bhANiyadhvaM, navaraM egao cakavAlaM vi, duhao cakavAlaM vi gacchaha, bhANiyanvaM, jugga, gilli, thilli, sIyA, syadamANiyA NaM taheva) 3 gautama ! zrI zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prameyacandrikA TI. za.3 u.4 mU.3 pAriNAmikabalAhakavaktavyatAnirUpaNam 629 TIkA-vikurvaNAdhikArAt meghasya pariNamanakriyAvaicitryamAha-'pabhUNe bhaMte ityAdi / gautamaH pRcchati-he bhagavan ! prabhuH-samarthaH khalu 'balAhako meghaH 'eNaM mahaM' ekaM mahata 'itthirUvaM vA, strIrUpaM vA 'jAva-saMdamANiyakhvaM vA' yAvat-syandamAnikArUpaM vA 'pariNAmettae' pariNamayituM prabhuriti pUrveNa yogaH balAhakasyAjIvatayA vikurvaNAkaraNAsaMbhavena' pariNamayitum ' ityuktam / pariNAmazcAsya viSaya meM kahA hai, vaisA hI yAnarUpa ke viSaya meM bhI jAnanA caahiye| vizeSatA yaha haiM ki-yaha megha ekatazcakravAlarUpase bhI calatA hai aura dvidhA cakravAla rUpa se bhI calatA haiM / yugya, gilli thilli, zibikA aura syaMdamAnikA ke rUpameM bhI aisA hI samajhanA caahiye| TIkArtha-yahAM para vikurvaNA kA adhikAra calA A rahA hai| isa kAraNa meghakI pariNamana kiyAkI vicitratA ko sUtrakAra 'pabhU NaM bhaMte !' ityAdi sUtra dvArA kaha rahe haiM-gautama isa viSayameM prabhu se pUcha rahe haiM ki-'bhaMte NaM' he bhadanta ! 'balAhage egaM mahaM itthirUvaM vA jAva saMdamANiya rUpaM vA pariNAmettae pabhUNaM!" megha eka vizAla strIke rUpameM pariNata ho sakane meM samartha hai kyA ? yahA~ 'pariNamittae' aisA jo pada kahA hai usakA kAraNa yaha hai ki balAhaka megha ajIva hotA hai, isa kAraNa vaha vikurvaNA karane meM azakta hai-arthAt usameM vikurvaNA karane kI zakti saMbhavita nahIM ho sakatI hai| isaliye 'vikuvittae' aisA pada sUtrakArane nahIM kahA hai| meghameM jo aisA rUpanA viSe je kathana karavAmAM AvyuM che, evuM ja yAnarUpanA viSayamAM paNa samajavuM vizeSatA eTalI ja che ke megha eka ja cakravAlarUpe paNa cAle che ane be cakravAlarUpe paNa cAle che. yugya, gihila, thizvi, zibikA ane svandamAnikA rUpanA viSayamAM paNa mema / sabhAg. TIkArtha-vimurvaNAnuM vakatavya cAlI rahyuM che, te kAraNe madhanI pariNamana kiyA nI viyitratAnuM sUtrA2 'pabhUNaM bhaMte tyA pArA ni354 42 che... *na-bhaMte ! NaM' mahanta ! 'balAhage egaM mahaM isthirUvaM vA jAva saMdamANiyakhvaM vA pariNAmelae pabhrUNaM' he mahanta ! zubhegha, me vizA strI rUpe pariNuta thavAne samartha che? spandamAnika ! paryantane rUpe pariNata thavAne zuM samartha che? mI 'pariNamittae' yaha bhUvAtuM // 26 me cha ? malA (megha) 101 cha, teNe qigel 42vAne samaya nathI. tethI sUtrA3 'vikundhittae' 54 prayoga zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre visrasArUpobodhyaH / yAvatkaraNAt 'puruSarUpaM vA, hastirUpaM vA, yAnarUpaM vA, yugya-gilli-thilli-zibikA' iti saMgrAhyam / bhagavAnAha-haMtA, pabhU' hAta, gautama ! tattadAkAreNa vistrasAbhAvena pariNatiM prApya anekayojanAni gantum ! 'haMtA pabhU' he gautama / prabhuHsamarthaH punagautamaH pRcchati-pabhUNaM bhaMte / prabhuH samarthaH meghaH 'egaM mahaM' eka mahat 'itthiruvaM strIrUpaM pariNAmettA' pariNamayya pAriNAmika nirmAya 'aNegAI' anekAni 'joaNAI' yojanAni 'gamittae' pariNamana hotA hai vaha usameM svAbhAvika hotA hai / vahA~ 'yAvat' padase 'puruSarUpaM vA, hastirUpaM vA, yAnarUpaM vA, yugya, gilli, thilli, zibikA' ina pUrvokta padoMkA saMgraha kiyA gayA hai / gautamake isa praznakA uttara dete hue prabhu kahate haiM ki-'haMtA pabhU' he gautama ! megha svAbhAvika rItise una2 AkAroMke rUpameM pariNata ho sakatA hai| punaH gautama prabhu se prazna karate haiM ki 'bhaMte NaM balAhae egaM mahaM itthirUvaM pariNAmettA aNegAI joyaNAiM gamittae pabhU' he bhadanta ! megha eka vizAla strIke rUpa meM pariNata hokara aneka yojanoM taka jAneke liye samartha hai kyA ? yaha prazna isaliye kiyA gayA hai ki meghameM bhinna prakAra ke AkAra jo dikhalAI dete haiM ve dekhate hI naSTa ho jAte haiM-ataH aisI sthiti meM vaha usakA AkAra aneka 42vAna mahale 'pariNamittae' pahanI prayoga 4ye cha. vibhAga me pazizumana thAya thAya che te temAM svAbhAvika rIte ja thAya che. uparanA manamAM je pAvata' padano prayoga thaye che tenA dvArA nIcene sUtrapATha ra raay| cha-'puruSarUpaM kA. hastirUpaM yA, yAnarUpaM vA yugya, gilli, thilli, zivikA' praznana bhAvArtha nIya pramANe cha-zu megha me vizAla strI 3the, pariNata thavAne samartha che? zuM megha eka vizAla puruSarUpe, hAthIrUpe, gADArUpe, yugyarUpe, gili rUpe, cidvirUpe, pAlakhIrUpe ane svandamAnikA (bAghavizeSa)rUpe pariNata thavAne samartha che? yAna, yugya vagere padene artha pahelAM AvI game che -~-'haMtA pabhU gautama! megha svAbhAvi zate te te mArI 3 pariNamI zake che. prazna-'bhaMte ! NaM balAhae egaM mahaM itthirUvaM pariNAmettA aNegAI joyaNAI gabhittae pabha lahanta ! megha me bharA zrImAre pariNAmIna bhane jana paryanta dUra javAne zu samartha che? A prazana karavAnuM kAraNa e che ke meghamAM je judA judA AkAra dekhAya che te jota jotAmAM ja naSTa thaI jAya che. te amuka zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA za.3 u.4sU.3 pAriNAmikabalAhakavaktavyatAnirUpaNam 631 gantum ! prabhuH / bhagavAnAha 'haMtA, pabhU' hanta satyaM, prabhuH samartha sa yojanAni gantum / gautamaH punaH pRcchati-se bhaMte / ityAdi / he bhagavan ! sa meghaH (kiM) kim 'AyaDDhIe gacchai' atmaddharyA svazakyA gacchati ! athavA 'pariDDhIe gacchai ? paraddharyA gacchati kim bhagavAnAha-goyamA / he gautama ! no AyaDDhIe gacchaI' no AtmaddharyA gacchati, tasyAcetanatayA vivakSitAyAH stra zakterabhAvAt na AtmaddharyA sa gantumarhati, vAyunA devenavA preritastu gantuM samarthaH ityabhiprAyeNAha-'pariDDhI gacchaI' paraddharyA anyasAmarthyena pavanAdi yojanoM taka jAne ke liye sthAyI kaise raha sakatA hai / isa viSaya meM prabhu gautamase kahate hue unheM samajhAte haiM ki 'hattA pabhU' he gautama ! hAM vaha megha strIke vizAla AkArameM pariNata hokara aneka yojanoM taka jA sakatA hai / aba gautama prabhuse yaha prazna karate haiM ki bhadanta ! jaba megha bhinna AkArameM pariNata hokara aneka yojanoM taka jA sakane meM samartha hai to hama Apase yaha jAnanA cAhate haiM ki usakA itanI adhika dUrataka gamana karanA apanI nijakI zakti se hotA hai ? yahI bAta 'se bhaMte ! kiM AyaDUDhIe gacchai, pariDUDhIe gacchai' isa sUtrapATha dvArA vyaktakI gaI hai| taba isa praznakA uttara dete hue prabhu kahate haiM ki 'goyamA' he gautama ! 'no AyaDDhIe gacchaI' vaha megha aneka yojanoM taka apanI zaktise gamana nahIM karatA hai kintu 'pariDDhIe gacchada' parakI sahAyatAse gamana karatA hai| 'svazakti se gamana nahIM karatA, tAtparya aisA hai ki yaha AkAre aneka jina paryanta gamana karavAne te kevI rIte samartha bane? utta2-'hatA pabha gautama ! mestriin| vizAla mAre pariNabhIra bhane janaparyata gamana karI zake che. prazna-'se bhaMte! ki AyaDUDhIe gacchai, paraDUDhIe gacchai ?' uhata ! megha strInA vizAla AkAre pariNamIne aneka pejane paryanta je gamana kare che te tenI potAnI zakitathI kare che, ke anyanI zaktithI (sahAyatAthI) kare che? -'gAyamA gautama ! 'no AyaDaDhIe gacchai, paraDaDhIe gacchaI' megha tenI potAnI zaktithI aneka pejanA aMtara sudhI potAnI zakitathI gamana kare nathI, paNa anyanI sahAyatAthI gamana kare che. te svazaktithI gamana karI zakatA nathI tenuM kAraNa e che ke te acetana che, te kAraNe tenAmAM tenI potAnI zakti te hatI ja nathI. zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __bhagavatIko peraNayA gacchati 'evaM' tathaiva no 'AyakammuNA' AtmakarmaNA svakriyayA'pi na gacchati, apitu 'parakammuNA' parakarmaNA anyakriyayaiva, tathA no 'AyapayogeNaM AtmaprayogeNa svaprayuktena, kintu 'parappayogeNaM' paramayogeNaiva anyaprayuktenaiva gacchati, kintu 'UsiodayaM vA gacchati' ucchUitodayaM vA api gacchati UrdhvasthitapatAkAkAramapi pravahati 'payaodayaM vA gacchai' patadudayaM vA gacchati patatpatAkAkAramapi vA pravahati / gautamaH punaH pRcchati 'se bhaMte ! kiMbalAhae itthI ?' he bhagavan ! meghaH kim strI ? bhagavAnAha-'gAyamA ! ityaadi| he gautama ! 'balAhae NaM se' meghaH khalu sa vidyate, no khalu sA 'itthI' strI, arthAt acetana hai ataH vivikSita svazakti kA isameM abhAva hai| isI kAraNa yaha Atmazakti se prerita hokara gamana nahIM kara sakatA hai| hAM, ise jaba vAyuke dvArA preraNA milatI hai yA kisI devake dvArA preraNA milatI hai taba yaha jAne meM samartha hotA hai| yahI vAta 'pariiDIe gacchai' isa pATha dvArA vyaktakI gaI hai| 'evaM no AyakammuNA, parakammuNA, no AyappayogeNaM parappayogeNaM asiodayaM vA gacchada, paraodayaM vA gacchai ' isI taraha se vaha megha AtmakarmadvArA bhI nahIM calatA hai, parantu anyakI kriyAse hI calatA hai, apanI preraNA se mahI calatA hai, para ke dvArA prayukta hone se hI calatA hai / urdhvasthita patAkAke AkAra bhI calatA hai aura patatpatAkA ke AkAra bhI calatA hai / gautama punaH prabhu se pUchate haiM ki 'se bhaMte ! kiM balAhae itthI' he bhadanta ! megha kyA strI hai ? taba prabhu isake viSaya te kAraNe te AtmazakitathI prerAIne gamana karatuM nathI. paNa jyAre tene vAyunI athavA koI devanI sahAyatA maLe che tyAre te jaI zake che eja vAtanuM 'pariDraDhIe gacchai' sUtrA dvArA pratipAdana rAya che. 'evaM no AyakammuNA, parakammuNA, no AyappayogeNaM parappayogeNa, UsiodayaM vA gacchai, paraodayaM vA gacchai yA pramANe bheSa mAma dvArA 5 gamana 42tA nathI, 5 anyanI kriyAthI ja gamana kare che. potAnI preraNAthI cAlatuM nathI, anyanI preraNAthI ja cAle che. urvapatAkAne AkAre paNa gamana kare che ane patita patAkAne AkAre paNa gamana kare che. prazna- se bhaMte ! ki balAhae itthI' 3 mahanta ! zubhedha sI 2135 cha? zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 4 sU. 3 pAriNAmikabalAhaka vaktavyatAnirUpaNam 633 balAhakaH vastutaH strI na bhavitumarhati evaM puriseNa, Ase, itthI' evaM tathaiva puruSaH, aztraH, hastI sa balAhakaH puruSaH aztraH, hastI na vartate iti vijJeyam, punaH gautamaH yAnaviSaye vizeSaM pRcchati 'pabhrUNaM bhaMte !' ityAdi / he bhagavana ! prabhuH samarthaH khalu kim 'balAhae' balAhakaH meghaH 'egaM mahaM' ekaM mahat 'jANarUvaM' yAnarUpaM zakaTarUpa' 'pariNAmettA' pariNamayya 'aNegAI joaNAI gamittara' anekAni yojanAni gantum ! 'jahA isthirUvaM tahA bhANi anna" yathA strIrUpaM tathA bhaNitavyam, tathAca 'pabhrUNaM bhaMte! balAhae egaM mahaM jANarUvaM pariNAmettA' ityAdi 'UsiodayaM vA gaccha payaodayaM vA gacchai' ityantaM strIrUpasUtrasamAnameva yAnameM kahate haiM ki- goyamA' he gautama | 'balAhae NaM se, No khalu sA hasthI' balAhaka to balAhaka hI hai vaha strI nahIM hai ' evaM ' isI taraha vaha 'purise Na Ase hatthI' puruSa bhI nahIM hai, ghoDA bhI nahIM hai, hAthI bhI nahIM hai / aba gautama yAnake viSaya meM vizeSa pUchate haiM ki 'pabhUNaM bhaMte ! balAhae egaM mahaM jANarUvaM pariNAmettA aNegAI joyaNAhaM gamitta' he bhadanta ! megha eka vizAla yAna zakaTake rUpameM pariNata hokara kyA aneka yojana taka jAne ke liye samartha hai ? isakA uttara dete hue prabhu kahate haiM ki- 'jahA itthirUvaM tahA bhANiyavvaM - NavaraM egao cakkavAlaM pi gacchara, duhao cakkavAlaM vi gacchai' he gautama ! jisa prakArakA pATha strIrUpa sUtrameM kahA gayA hai usI ke samAna hI pATha - kathana - yAnarUpa sUtra meM bhI kahalenA cAhiye / aura vaha 'pabhUNaM bhaMte ! balAhae evaM mahaM jANaruvaM pariNAmettA ' he gautama! 'balAhaeNaM se, No khalu sA itthI goyamA ' megha strIsva3ya nathI, pazu bheghasva35 4 . ' evaM ' pramANe ' purise Na Ase hatthI' te puruSazya pazu nathI, ghoDAiya pazu nathI bhane sAthIya pazu nathI. prazna- 'pabhUNaM bhaMte ! balAhae evaM mahaM jANavaM pariNAmettA anegAIM joyaNAI gamitae !' De hanta ! zubhedha me vizANa zasTane khAre parizubhIne aneka ceAjana dUra jai zakavAne samartha che ! STIR | uttara- 'jahA itthirUvaM tahA bhANiyannaM NavaraM egao cakkavAlaM pi gacchara, duhao cakavAlaM bi gacchaha * he gautama! strI AkAre parijhumavA viSe jevA sUtrapATha kahyo che, evA ja sUtrapATha cAna ( zakaTa) rUpe pariNamavA viSe paNa kahevA joie. ane te sUtrapAta 'pabhUNaM bhaMte ! balAhae egaM mahaM jAgarUvaM pariNAmettA 'zrI 3 rIne UsiodayaM vA gacchaha, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 634 bhagavatIsUtre rUpamUtro'pi bhaNitavyam / navaram ayaM vizeSaH 'se bhaMte ! kiM egao cakkavAlaM gacchai ? duhao cakkavAla gacchai ? gAyamA ! egao cakkavAlaM pi gacchai duhao cakkavAlaM pi gacchai' 'egao cakkavAlaM gacchai' ekatazcakravAlamapi gacchati 'duhao cakkavAla pi gacchai' dvidhA cakravAlamapi gacchati 'geAyamA ! egao cakkavAla pi gacchaI' gautama ! ekatazcakravAlamapi gacchati' 'duhao cakkavAlaM pi gacchai' dvidhA cakravAlamapi gacchati 'bhANiyAM' bhaNitavyam, 'jugga-gillithilli-sIA saMdamANiANaM taheva' yugya-gilli-thilli-zibikA-syandamAnikAnAm ityAdirUpeNa gacchati / balAhakaH eka mahat yugyarUpaM pariNamayya anekAni yojanAni gantum samarthaH, tathA gillirUpa-thillirUpa-zivikArUpa-syandamAnikArUpANi pariNabhayya anekAni yojanAni gantum samartha iti bhAvaH ||suu.3|| mUlam-'jIve NaM bhaMte! je bhavie neraiesu uvavajittae seNaM bhaMte ! kilesesu uvavajai ! goyamA ! jallesAiM davAiM pariyAittA kAlaM karei, tallesesu uvavajjai, taM jahA-kaNhalesesu vA, ityAdi se lekara 'UsiodayaM vA gacchai, payodayaM vA gacchaI' yahAM taka kahanA cAhiye / parantu jo vizeSatA usakI apekSA isa pATha meM hai vaha isa prakAra se hai. ki 'se bhaMte ! kiM egao cakkavAlaM gacchai, duhao cakkavAla gacchai ? goyamA egao cakkavAlaM pigacchada duhao cakkavAlaM pi gacchaI' isa sUtrapAThakA arthamUlakA artha likhate samaya hI likhA jA cukA hai / isI taraha se yaha bhI samajha lenA cAhiye ki balAhaka eka mahAn yugya rUpameM pariNata hokara aneka yojanoM taka jAneke liye samartha hai, tathA gillirUpa, thillirUpa, zivikArUpa aura syandamAnikAke rUpoM meM bhI pariNata hokara aneka yojanoM taka jAne meM samartha hai // sU0 3 // payaoDhayaM vA gacchaDa sudhA 4 na. 55 tenA 42di sA sUtrapAmA nAyanI viziSTatA sabha0 vI 'se bhaMte! kiM egao cakkacAlaM gacchai, duhao cakavAlaM gacchai ?' 'gAyamA ! egao cakkavAlaM pi gacchai, duhao cakkavAlaM pi gacchai' A sUtrapAThano artha sUtrArthamAM ApavAmAM AvyuM che. e ja pramANe A vAta paNa samajI levI ke megha eka vizALa yugyarUpe pariNamIne aneka peja paryata jaI zakavAne samartha che. tathA gillIrUpe, zillIrUpe, zibikArUpe ane svandamAnikArUpe pariNamIne paNa aneka jana dUra jaI zakavAne samartha che. sU. 3 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.3 u.4 mU04 jIvaparalokagamanasvarUpanirUpaNam 635 evaM jassa jA lessA sA tassa bhANiyabA, jAva-jIve NaM bhaMte ! je bhavie joisiesu uvajittae pucchA ? goyamA ! jallesAiM davvAiM pariAittA kAlaM karei tallesesu uvavajjai, taM jahA-teulesesu / jIveNaM bhaMte ! je bhavie vemANiesu uvavajittae se NaM bhaMte ! kilesesu uvavajjai ? goyamA ! jalle sAiM davAiM pariyAittA kAlaM karei tallesesu uvavajjai, taM jahAteulesesu vA, pamhalesesu vA, sukkalesesu vA // sU0 4 // chAyA-jIvaH khalu bhadanta ! yo bhavyo nairayikeSu upapattuM sa bhadanta ! kilezyeSu upapadyate ? gautama ! yallezyAni dravyANi paryAdAya kAlaM karoti tallezyeSu upapadyate tadyathA-kRSNalezyeSu vA, nIlalezyeSu vA, kApotalezyeSu vA, evaM yasya yA lezyA sA tasya bhaNitavyA, yAvat-jIvo bhadanta ! yo bhAvArtha-'jIve NaM bhaMte ! je bhavie neraiesu uvavajittae, se NaM bhaMte ! kiM lesesu uvavajai) he bhadanta ! jo jIva narakoM meM utpanna hone ke yogya hai, he bhadanta ! vaha kaisI lezyAvAloMmeM utpanna hote haiM ? (goyamA ! jallesAI vvAiM pariyAittA kAlaM karei, tallesesu uvavajai) he gautama ! jo jIva nArakoM meM utpanna hone ke yogya hotA hai, vaha jIva jaisI lezyAvAle dravyoM ko grahaNa kara ke maratA hai usa lezyAvAloM meM utpanna hotA hai| (taM jahA) jaise-(kaNhalesesu vA. nolalesesu vA, kAulesesu vA-evaM jassa jA lessA sA tassa bhA___ 'jIve NaM bhaMte ! je bhavie' tyAha sUtrArtha- (jIveNaM bhaMte ! je bhavie neraiesu uvavavajjittae, se gaM bhaMte ! ki lesesu uvavajjai ?) 3 mahanta ! re 71 nAmai Spanna thAne yogya cha, te 4 vI dozyA vANAyAmA yanna thAya cha ? (goyamA ! jallesAI davAiM pariyAittA kAlaM karei, talle sesa uvavajjaha) 3 gautama! 7va nArakamAM utpanna thavAne pAtra hoya che, te jIva jevI lephsAvALAM dravyane grahaNa karIne bhare cha, te vezyAvaraNAmamA 5-- thAya cha, (taM jahA) bha3- (kaNhale sesu vA, nIlalesesu vA, kAule sesu vA, evaM jassa jA lessA sA tassa bhANiyabdhA) 4 vezyAvAjAmAmA, nIla sezyAvANAsabhA, athavA pAta vezyA. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 636 bhagavatI sUtre bhanyo jyotiSkeSu upapattuM pRcchA ! gautama ! yallezyAni dravyANi paryAdAya kAlaM karoti tallezyeSu upapadyate, tadyathA-tejolezyeSu, jIvo bhadanta ! yo bhayo vaimAnikeSu upapattuM sa bhadanta ! kilezyeSu upapadyate ! gautama ! yallezyAni NiyaccA) kRSNalezyAvAloM meM, nIlalezyAvAloM meM athavA kApotalezyAvAloM meM ( evaM jassa jA lessA sA tassa bhANiyavvA ) isa prakAra jisa kI jo lezyA hotI hai vaha usa kI kahanA cAhiye / (jAva - jIve NaM bhaMte / je bhavie joisiesa uvavajjittae pucchA ? ) he bhadanta ! yAvat jo jIva jyotiSikoM meM utpanna hone yogya hai vaha kaisI lezyAvAloM meM utpanna hotA hai ? ( goyamA ! jallesAI davAI pariyAhattA kAlaM kareha tallesesu uvavajaha taM jahA- teulesesu) he gautama ! jo jIva jyotiSikoM meM utpanna honeke yogya hotA hai vaha jIva jaisI lezyAvAle dravyoMko grahaNa karake maratA hai usa leiyAvAloM meM utpanna hotA hai - jaise tejolezyAvAloM meM, ( jIvegaM bhaMte! je bhavie vaimANiesa uvavajjittae-se NaM bhaMte / kiM lesesu uvavajaha [ he bhadanta ! jo jIva vaimAnika devoM meM utpanna hone ke yogya hotA hai vaha hai bhadanta ! kaisI lezyAvAloM meM utpanna hotA haiM ! sukalesesu vA ) he yogya hotA jIveNaM ( goyamA ! jallesAI davvAI pariyAittA kAlaM kareha, tallesesu uvavajjai taM jahA teulesesu vA, pamhalesesu vA gautama ! jo jIva vaimAnika devoM meM utpanna honeke vAjAomAM, me pramANe benI ne bezyA hoya te ahevI leDaNe. (jAva bhaMte ! je bhavie joisiesa uvavajjittae pucchA ) ! De mahanta ! yAta jAtiSikAmAM utpanna thavAne ceSya hAya che, te kevI syAvALA AmAM utpanna thAya che ? (goyamA ! jallesAIM davbAI pariyAittA kAlaM karei, talle se su uvavajjai taMjaha / - teuLesesu) he gautama! ne lava jyotiSi abhAM utpanna thavAne pAtra heya che, te jIva jevI lezyAvALAM dravyene grahaNa karIne maraNa pAme che, te sezyAvANAmAbhAM utpanna thAya che. nema } tele vezyavANAmAM (jIvegaM bhaMte je bhavie bemANiry uvavajjita se NaM bhaMte! kiM lesesu uvavajjaha 1 ) he bhadanta ! je jIva vaimAnika devAmAM utpanna thavAne yogya hoya che, te jIva kevI sezyAvAjAoomAM utpanna thAya che ? (goyamA ! jallesAI davbAI pariyAittA kAlaM kareha, tallesesu uvavajjaha taMjahA - teulesesu vA pahale semu SA, sukkalesesu vA ) he gautama! neva vaimAni devAmAM utpanna thavAne yogya hoya zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.3 u.4 su.4 jIvaparalokagamanasvarUpanirUpaNam 637 dravyANi paryAdAya kAlaM karoti tallezyeSu upapadyate, tadyathA-tejolezyeSu vA, padmalezyeSu vA, zuklalezyeSu vA // 4 // ___TIkA-pariNAmAdhikArAt lezyAyAH pariNAmaM prarUpayitumAha 'jIve NaM bhaMte ityAdi / gautamaH pRcchati-he bhadanta ! 'je bhavie nairaiemu uvavajittae' yaH khalu jIvo nairayikeSu upapattu janma grahItuM bhavyaH yogyo vartate 'se NaM bhaMte !' sa khalu bhadanta ! 'kile sesu' kiMlezyeSu' kA kRSNAdhanyatamA lezyA yeSAM te kilezyAH teSu madhye kasyAM lezyAyAm 'uvavajaI' upapadyate jAyate ! bhagavAnAha-'goyamA ! jallesAI' ityAdi ! he gautama ! yallezyAni yA lezyA vaha he bhadanta ! jaisI lezyAvAle dravyoM kA grahaNa karake maratA hai vaisI lezyAvAloM meM vaha utpanna ho jAtA hai-jaise-tejolezyAvAloM meM, padmalezyAvAlo meM athavA zuklalezyAvAloM meM / TIkArtha-pariNAma kA adhikAra hone se lezyAke pariNAma kA svarUpa prarUpaNa karane ke liye sUtrakAra 'jIveNaM bhate' ityAdi kaha raheM haiM-isameM gautama svAmI prabhuse pUchate haiM ki-he bhadanta ! 'je bhavie neraiesu uvavajjittae' jo jIva nairayikoM meM janma grahaNa karane ke yogya hai 'se NaM bhaMte vaha jIva he bhadanta ! 'kiM lesesu uvavajaha' kisa lezyAmeM utpanna hotA hai arthAt-kRSNAdi lezyAoM meM se koI eka lezyA jinake hai ve ki lezya haiM-ina lezyAovAle jIvoMke bIca meM kisa lezyAmeM janma letA hai isakA uttara dete hue prabhu kahate haiM ki-'goyamA' he gautama ! 'jallesAI ityAdi-jo lezyA jina dravyoM che, te jevI vezyAvALAM dravyone grahaNa karIne maraNa pAme che evI vezyAvALA utpanna thAya che. jema ke tejalezyAvALAomAM, padmalezyAvALAomAM, athavA zukala lezyAvALAomAM te utpanna thAya che. TIkAtha- pariNAmane adhikAra cAlI rahyo hovAthI sthAonA pariNAmanA 2135rnu ni3595 421 // mATe sUtra42 jIve gaM bhaMte ' yAhi sUtra - prazna- mahanta!' je bhavie nerahaema uvavajjittae / 1 nA2bhanma sevAne pAtra DAya cha, se gaM bhaMte ki lesesa uvavajjA !' he bhadanta ! kai vezyAvALAomAM utpanna thAya che? eTale ke kRSNa, nIla Adi lezyAvALA chamAMthI kaI lesyAvALA jemAM te utpanna thAya che? gautama svAbhAna praznamA pAsa bhApatA mahAvIra prabhu cha - 'goyamA! 3 gautama! 'jaralesAI davAI pariyAhattA kAlaM kareDa' 01 zyApAmA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre yeSAM dravyANAM tAni yallezyAyAH sambaddhAni 'davvAI' dravyANi 'pariAittA' paryAdAya bhAvapariNAmena parigRhya kAlaM maraNadharma 'karei' karoti prAmoti 'talle sesu' tallezyeSu nArakeSu sa 'uvavajjai' upapadyate jAyate prakRte nairayikArthamAha 'taM jahA' tadyathA-'kaNhalesesu vA' kRSNalezyeSu vA, kRSNA lezyA yeSAM teSu 'nIlalesesu vA' nIlalezyeSu vA, pUrvavatsamAsaH 'kAulesu vA' kApotalezyeSu vA, arthAt evaM prakAreNa 'jassa jA lessA' yasya yA lezyA bhavati asurakumArAdeyA kRSNAdikA lezyA sA lezyA tasyAmurakumArAde bhaNitavyeti / sA 'tassa bhANiyavyA' tamya bhaNitavyA vaktavyA atha jyotiSka kI hai ve yallezya haiM-so jina lezyAoM se sambaddha 'dabAI' dravyoMko 'pariyAittA' bhAva pariNAma se grahaNa karake vaha jIva 'kAlaM kareha' maratA hai 'tallesesu uvavajai' una lezyAvAle nArakoM meM vaha utpanna hotA hai / tAtparya kahane kA yaha hai ki jisa jIva ke marate samaya jisa lezyAke pariNAma rahate hai vaha jIva usI lezyAvAle jIvoM meM utpanna hotA hai| isa niyamake anusAra jo jIva narakagati meM utpanna honevAlA hai yadi usa jIvake pariNAma kRSNa nIla aura kApota ina tIna azubha lezyAoM meM se marate samaya jisa lezyAke hoge vaha jIva usI lezyAvAle nArakameM utpanna hogaa| yadi marate samaya kRSNa lezyAke pariNAma haiM to vaha marakara kRSNalezyAvAle nArakameM janma dhAraNa karegA. aura yadi nIlalezyAke pariNAma haiM marate samaya, to marakara nIla lezyAvAloM meM utpanna ho jAyagA aura yadi kApota lezyAke marate samaya pariNAma hai to vaha marakara kApotalezyAvali nArakameM utpanna ho jAyegA / 'evaM jA jassa lessA sA tassa bhANidravyane add| zane bha255 pAme cha, 'tallesesa uvavajaha' sezyAvAra nAmA utpanna thAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke je jIvanA maratI vakhate je vezyAnA pariguma rahe che te lezyAvALA jIvomAM te utpanna thAya che. maratI vakhate te jIvanamAM pariNAma kRSNa, nIla ane kApata e traNa lezyAomAMthI je lezyAnA hAya che te lezyAvALA nArakamAM te jIva utpanna thAya che. je maratI vakhate kuSNu lazyAnAM pariNAma hiya te te jIva kRSNa lezyAvALA nArakamAM utpanna thAya che, je maratI vakhate nIla lezyAnAM pariNAma hoya to te jIva nIla vezyAvALA nArakamAM utpanna thaze, ane je maratI vakhate kApata lesyAnAM pariNAma haze te te jIva marIne kApata vezyAvA nA2mA 5nna tharI. ' evaM jA jassa lessA sA tassa bhaNiyavyA' zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.3 u.4 ma.4 jIvaparalokagamanasvarUpanirUpaNam 639 vaimAnikAnAM prazastalezyApradarzanAya gautamaHpunaHpRcchati-'jAva jIveNe bhaMte ! ityAdi / he bhadanta ! 'je bhavie joisiemu uvavajie pucchA' yaH khalu jIvaH yAvat-jyotiSkeSu upapattuM janma grahItuM bhavyaH yogyaH tasyApi viSaye mama pRcchA vartate ! yAvatkaraNAta-bhavanapati-vAnavyantarau saMgrAhyau / bhagavAnAha 'goyamA ! he gautama ! 'jallesAI vvAI' yallezyAni dravyANi 'pariyAittA' paryAdAya parigRhya jIvaH kAlaM 'karei karoti 'talle sesu uvavajjaI tallezyeSu upapadyate, prakRte dRSTAntaM pradarzayati-taMjahA-teulesesu' tadyathA tejolezyeSu yavyA' isa taraha-nArakasUtrake kathanake anusAra-asurakumAra Adi ke jo kRSNa Adi lezyA hotI hai, vaha lezyA una asurakumAra AdikoMke kahanA cAhiye / aba gautama jyotiSka evaM vaimAnikoM meM prazasta lezyA prakaTa karAneke liye prabhu se kahate haiM ki-'jAva jIveNaM bhaMte ! je bhavie joisiesu uvavajittae 'pucchA' he bhadanta ! jo jIva yAvat jyotiSkoM meM janma dhAraNa karaneke yogya hai usake viSayameM maiM pUchanA cAhatA hUM to Apa mujhe samajhAiye-yahAM yAvat zabda se bhavanapati aura vAnavyantara ina donoMkA grahaNa huA hai| taba prabhune kahA-'goyamA' he gautama ! maiM isa viSayameM kahatA hUMsuno-'jallesAI davvAiM pariyAittA kAlaM karei tallesesu uvavajaha' jaisI lezyAvAle dravyoM ko grahaNa karake jIva maratA hai, vaha usI lezyAvAle meM utpanna hotA hai / isI bAtako 'taM jahA' dRSTAnta dvArA pradarzita kiyA jAtA hai ki-'teulesesu' jyotiSka yogya jIva tejo A rIte-nAraka sUtranA kathana pramANe- asurakumAra AdinI je kRSNa Adi lesyA hoya che, te lezyA te asurakumAra AdimAM kahevI joIe. have tiSka ane vaimAnika devAmAM je prazasta lezyAo hoya che tene prakaTa karatA gautama svAmI kahe che ke - 'jAva jIve NaM bhaMte ! je bhavie joisiemu uvavajjittae pucchA' 3 mahanta ! je jIva bhavanapati, vAtavyantara ane tiSkamAM janma dhAraNa karavAne gya hoya che, te jIva kola karIne kaI lezyAvALAomAM utpanna thAya che? tene uttara mahAvIra prabhu nIya prabhA mA -goyamA ! OM gautama! 'jallesAI davAiM pariyAittA kAlaM karei tallesesu uvavajjai' aa vezyAvaon dravyane aY 4Ine 71 kAla kare che, evI lezyAvALAmAM te jIva utpanna thAya che. e ja vAtane daSTAnta daa| nIya pramANe samajAmA mAvena cha- taMjahA taulesesa 73 bharatI zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 640 bhagavatIstre sa jyotiSkayogyo jIva utpadyate, gautamaH punaHpRcchati-'jIveNaM bhaMte ! ityaadi| he bhadanta ! jIvaHkhalu 'je bhavie' yo bhanyaH yogyaH 'vemANiesu uvavajjittae' vaimAnikeSu upapattuM 'se NaM bhaMte !' sa khalu bhadanta ! 'kilesesu uvavajjaI' 'kilezyeSu upapadyate ! bhagavAnAha-goyamA' ! he gautama ! 'jallesAI davAI yallezyAni dravyANi 'pariyAittA' paryAdAya kAla 'kareI' karoti 'talle sebhu uvavajjaI' tallezyeSu upapadyate, prakRte dRSTAntayati-taMjahA-teulesesu vA tadyathA tejolezyeSu vA, 'pamhalesesu vA' padmalezyeSu vA bhavet 'mukkale sesu vA' zuklalezyeSu vA bhavet sa vaimAnikadevayogyo jIva utpadyate / lezyAvAloM meM utpanna hotA hai| aba gautama punaH prabhuse pUchate haiM ki 'jIve NaM bhaMte ! je vemANiesu' he bhadanta ! jo jIva vaimAnika devoM meM 'uvavajittae' utpanna honeke 'bhavie' yogya haiM 'se NaM bhaMte !' he bhadanta / vaha 'kilesesu uvavajaI' kaisI lezyAvAloM meM utpanna hotA hai| taba isakA uttara dete hue prabhu kahate hai ki-'goyamA !' he gautama! 'jallessAI davvAI' aisA jIva jaisI lezyAvAle dravyoM ko 'pariyAittA' grahaNa karake 'kAlaM karei' maratA hai 'tallesesu uvavajjai' vaisI lezyAvAloM meM vaha utpanna hotA hai| 'taM jahA' jaise-'teulesesu vA' tejolezyAvAloM meM, athavA 'pamhalesesu thA' padmalezyovAloM meM, athavA 'sukalesesu vA' zuklalezyAvAloM meM vaha vaimAnika yogya jIva utpanna hotA hai| vakhate tejalezyAnA pariNAmavALo hoya che, te jIva marIne telesyAvALA - tiSikemAM utpanna thAya che. prazna- 'jIve gaM bhaMte ! je vemANiesu uvavajjittae' 3 mahanta ! re 71 vaimAni devobhai Gr4-1 yavAne 'bhavie' yogya Aya cha, se NaM bhaMte ! ki lesesu uvavajjai !' te 01, mahanta! vI vezyAmai Spanna thAya che ? uttara- 'goyamA !' jItama! 'jallesAI dabAI pariyAittA' mevA 12 sezyAvA dravyena aDa) 4zana kAlaM karei bha25 pAme cha 'talle sesu uvavajjai, mevI vezyAvAmAbhAMpanna thAya che. rema : 'teulesesu vA, pamhalesesu vA, mukkalesesu vA' mAni devAmAM utpanna thavAne gya jIva te jalezyAvALAomAM, athavA padmavezyAvALAomAM athavA zukalezyAvALAomAM utpanna thAya che.. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikATIkA za.3 u.4 sU.4 jIvaparalokagamanasvarUpanirUpaNam 641 atha lerayA padArthoM vivicyate yadvArA karmaNA saha AtmA lizyate zliSTo bhavati yukto bhavati iti lezyA / atha lezyAvicAraH yat kA nAma lezyA ! AsaktirUpA ! ttirUpA ! aNurUpA vA ! iti trayaH praznAH-lezyA paramANusamUharUpA vartate, jainadarzane prajJapteSu aSTavidheSu audArika1-caikriya2-AhAraka3-taijasa-4 karmaNa5 bhASA6-mana:zvAsocchvAsa8 pudgaleSu lezyAyAH paramANanAM kyAnta vo bhavatIti prazne samupasthite kecit lezyAyAH paramANan mAnasika-vAcikakAyika-yogAntargatadravyarUpAn Amananti tathAca tatraiva teSAmantarbhAvo bodhyaH, yathA brAhmI jJAnAvaraNasya kSayopazamaM, madyapAnaM jJAnAvaraNodayaM, dadhi lezyApadakA artha kyA hai| isa ghAtako samajhAyA jAtA hai-jisake dvArA karmake sAtha AtmA -zliSTa yukta hotA hai vaha lezyA hai / lezyAviSayaka vicAra-lezyA kyA vastu hai ? AsaktirUpa hai ? vRttirUpa hai ? athavA aNurUpa hai ? ye tIna prazna haiM / lezyA paramANu samUharUpa hai to, jainadarzana meM kahe gaye ATha prakArake 'audArika 1, vaikriya 2, AhAraka 3, taijasa 4, kArmaNa 5, bhASA 6, mana 7 aura zvAsocchAsa 8' ina pudgaloM meM lezyA ke paramANuokA antarbhAva kahAM hotA hai ? isa praznake uttara meM koI aisA kahate haiM ki lezyA ke paramANu mAnasika, vAcika aura kAyika yogake antargata jo dravya hai, usa dravyarUpa hai isaliye ve vahIM para antarbhUta ho jAte haiM aisA jAnanA cAhiye / jaise brAhmI jJAnAvaraNa ke kSayopazamako, madyapAna jJAnAvaraNa ke udayako, dadhibhojana nidrAko, karkaTI (kAMkaDI) bhakSaNa - have sUtrakAra e vAta samajAve che ke "lezyA padane artha che thAya che? jenA dvArA karmanI sAthe AtmA liSTa thAya che- jenA dvArA AtmAne karma sAthe saMyoga thAya che-tenuM nAma lezyA che. lezyAnA viSayamAM A traNa prazno uddabhave che- (1) zuM lesyA AsaktirUpa che? athavA (2) vRttirUpa che? athavA (3) aNurUpa che? vezyA paramANusamUhurUpa hoya che jenA darzanamAM kahelAM ATha prakAranAM pulamAMthI kayA prakAranA yuddhamAM lezyAnA paramAzuone samAveza thAya che? te ATha prakAranAM pudgale nIce pramANe che- (1) audArika (2) dhya, (3) mADA24, (4) sa, (5) maNa, (6) bhASA, (7) bhana mana (8) zvAsocchavAsa) te dArika Adi ATha prakAranAM pudramAM kayA prakAranA pulemAM lezyAnA paramANuono samAveza thAya che ? A praznanA uttararUpe koI evuM kahe ke lezyAnA paramANuM mAnasika, vAcika ane kAyika yuganI aMdara je dravya che, te dravyarUpa che, tethI temane tyAM ja samAveza thAya che ema samajavuM. jema ke brAhmI jJAnAvaraNanA kSapazame uddIpita (uttejita kare che, madyapAna jJAnAvaraNane udayane, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 642 bhagavatIso bhojanaM nidrAM, karkaTIbhakSaNaM pittaM, pittavRddhizca kopamuddIpayati tathA lezyAyAH paramANavaH kaSAyodayamuddIpayanti, yathA ca prajvaladagniH ghRtaprakSepeNa jAjvalya te tathA prANizarIrasthitalezyAparamANavaH udbhUtAH santaH kaSAyAn vizeSarUpeNoddIpayanti, etAvatA yAvatkAlaM pANina lezamAtramapi kaSAyattistiSThati tAvatkAlameca tAM lezyAparamANavaH samudIrayanti, kaSAyavRttaH samUlavinAze tu lezyAparamANavaH akizcitkarA eva bhavanti, arthAt lezyAparamANavaH avidha mAnAt kaSAyAn notpAdayitumarhanti, kintu, eteSAM kAryantu kevala vidyamAnAnAM kapAyAnAmeva samudIraNIkaraNam , etasyAzca paramANurUpalezyAyA zAstrakAraiH SaDbhedAH pratipAditAH-yathA kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalezyA, pittako, aura pittakI vRddhi kopa-(krodha ko uddIpita karatI hai usI taraha se lezyAke paramANu kaSAya ke udayako uddIpita karate hai / jaise prajvalat agni ghRtake prakSepa se adhika prajvalita ho uThatI hai usI taraha se prANIke zarIrameM sthita lezyAke paramANu udbhUta hokara kaSAyoMkI vizeSa rUpase vRddhi karate rahate haiM / isa liye jaba taka jIva meM leza mAtra bhI kaSAyavRtti hai taba taka lezyAke paramANu usa kaSAya vRttiko uddIpita karate rahate hai| aura jaba kaSAya vRtti kA AmUlacUla-bilakula sarvathA vinAza ho jAtA hai taSa lezyAke paramANu sarvathA akizcitkara hI ho jAte haiM tAtparya yaha ki ve phira kaSAya ko utpanna nahIM kara sakate hai / ataH isase yaha jJAna hotA hai ki lezyAoM kA kArya kevala vidyamAna kaSAyoM ko hI uddIpita karanekA hai / paramANu pa rUhasa lezyAke zAstrakAroMne 'kRSNalezyA, dadhijana nidrAne, kAkaDIne AhAra pittane ane pittanI vRddhi krodhane uttejita kare che, evI ja rIte lezyAnA paramANuo kaSAyanA udayane uddIpita kare che. jevI rIte saLagatA agnimAM ghI nAkhavAthI te agni vadhAre prajavalita thAya che, e ja rIte prArthanA zarIramAM rahelA vezyAnA paramANuo uddIpita thaIne kaSAyenI vizeSa pramANamAM vRddhi karatA rahe che. tethI jyAM sudhI jIvamAM lezamAtra paNa kaSAyavRtti rahelI hoya che tyAM sudhI lesyAnA paramANuo te kaSAyavRttine uddIpita karatA rahe che. jyAre kaSAyavRtti taddana naSTa thaI jAya che tyAre lesyAnA paramANuo paNa kaSAyane uttejita karI zakatA nathI-eTale ke kaSAyane utpanna karI zakatA nathI. A rIte e vAta siddha thaI jAya che ke zyAo vidyamAna kaSAyane uddIpita karavAnuM kAma kare che- paramANurUpa A lezyAnA zAstrakAroe nIce pramANe che bheda kahyA che- '(1) kRSNalezyA, (2) nIla zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikATIkA za.3.u.4 sU04 jIvaparalokagamanasvarUpanirUpaNam 643 tejolezyA, padamalezyA zuklalezyA ca, tatra prathamAstisraH kramazaH azubhatamAH, azubhatarAH, azubhAzca kintu caramA stistraH zubhAH, zubhatarAH, zubhatamAzca bodhyAH / etAsu cAdyAzcatasrolezyAH bhavanapativAnavyantarANAM bhavanti, AdhAstisro nairayikAnAm , jyotiSkadevAnAM vaimAnikena prathamadvitIyakalpavAsinAm ca tejolezyA, tRtIyacaturthapaJcamakalpavAsinAM vaimAnikAnAM padmalezyA tataH pareSAM devAnAM zuklAlezyA, manuSyANAM tirazvAM ca SaDapilezyAH sambhavanti tirazcAM madhye'pi pRthivyapavanaspatiSu AdhAzcatasrolezyAH, tejo vAyuvikalenIlalezyA, kApotalezyA, tejolezyA, padmalezyA aura zuklalezyA' isa prakArase 6 chaha bheda kahe hai| inameM prathamakI 'kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalezyA' ye tona lezyAe~ kramazaH azubhatama, azubhatara aura azubha hotI hai, tathA tejolezyA, padmalezyA aura zuklalezyA ye tIna lezyAe~ kramazaH, zubha, zubhatara aura zubhatama hotI hai ina pUrvokta 6 chaha lezyAoM meM AdikI cAra lezyAe bhavanapati aura vAnavyantara ina devoMke hotI hai / tathA-kRSNa, nIla, aura kApota ye tIna lezyAe~ nAraka jIvoMke hotI haiN| jyotiSka devoMke evaM vaimAnika devoM meM prathama dvitIya kalpavAsI devoM ke tejolezyA hotI hai| tIsare, cauthe aura pAMcave kalpameM rahane vAle devoMke padmalezyA hotI hai| inake bAda ke devoMke zuklalezyA hotI hai / manuSya evaM tiryaJcoM meM chahauM lezyAe~ hotI hai / tiryazcoM meM bhI pRthivI kAya, apakAya, aura vanaspati kAya ina tIna kAyoM meM Adi kI cAra-kRSNa, nIla, kApota aura tejAlezyAe~-hotI haiM / tejaskAya, vAyukAya aura vikalendriya vezyA, (3) bAtozyA, (4) tannozyA, (5) pozyA, (BAsavezyA.' tamAnI par3atI traNa lezyAo-kRSNalezyA, nIlaleziyA ane kApatalezyA-anukrame azubhatama, azubhatara ane azubha che. tathA tejalezyA, padmazyA ane zukalezyA anukrame zubha zubhatara ane zubhatama che. pahelI vAra lezyAo bhavanapati ane vAna vyaMtara devamAM hoya che. kRSNa, nIla ane kApata, e traNa lesyAo nAraka mAM hoya che. tiSka de ane vaimAnika devomAMthI pahelA ane bIjA kalpavAsI devAmAM tejalezyA hoya che. trIjA, cethA ane pAMcamAM kalpamAM rahenArA devamAM palezyA hoya che. ane tyAra pachInAM kapamAM rahenArA dezamAM zukalezyA hoya che. manuSyo ane tiyAmAM chae cha lesyAo hoya che. pRthvIkAya, apakAya ane vanaspatikAya, e traNe ayomA parI nyAra seshyaame|-, nIsa, ayota mana tenvezyA- hoya che. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 644 bhagavatI sUtre ndriyeSu ca AdhAstisrolezyA bhavanti, etAsAM varNAzva kramazaH kRSNa-nIlakapota-rakta- haridrAdravavatpIta - zuklA bhavanti, rasAzcAnantaguNAH kaTutiktaAmla-mAdhurya-madhura-svAdurUpAH santi / gandhAzvAcAsu tisRSu durgandhAH, caramAsu ca tisRSu sugandhAH / sparzAca prathamAsu tisRSu karkazAH, antimAsu ca tisRSu komalAH, vRttayazca tAsAM kramazaH, krUratamA, krUratarA, karA, zubhA, zubhatarA, zubhatamAca, sthAnAni tAsAmasaMkhyAni, sthitikAlazca tAsAM sarvAsAM jaghanyena ardhamuhUrtam utkRSTatastu kRSNAyAH trayastrizatsAgaropamaH ekamuhUrtazca, " jIva inameM AdikI kRSNa, nIla aura kApAta ye tIna lezyAe~ hotI hai / inakA varNa - lezyAoMkA varNa-kramazaH kAlA, nIlA, kabUtara ke raMga jaisA kApAta, lAla aura haldIke jaisA pIlA hotA hai / aura zuklezyAkA raMga sapheda hotA hai / rasa inakA anantaguNA kaTu, anantaguNA tikta, anaMtaguNA Amla, anaMtaguNA mIThA, anaMtaguNA madhura, aura anaMtaguNA svAdu hotA hai / gaMdha inako AdikI tIna zyAoM kI durgaMdha rUpa aura antima tInakI sugaMdharUpa hote hai / prathamakI tIna lezyAoMkA sparza karkaza, aura antima tIna lezyAoM kA komala hotA hai / prathamakI tIna lezyAoMkI vRtti kramazaH krUratama, krUratara aura krUra hotI hai, aura antakI tInakI zubha, zubhatara aura zubhatama hotI hai / ina saba lezyAoMke sthAna asaMkhyAta haiM / inakI sthitikA kAla sabakA jaghanya se antarmuhUrta hai, aura tejaskAya, vAyukAya ane vikalendriya jIvAmAM pahelI traNa vezyAe kRSNa, nIla ane kApota lesyA hAya che.lezyAe vadhu nIce pramANe chekRSNa lezyAnA raMga zyAma, nIla lezyAnA raMga nIla, kApota lezyAnA raMga kabUtaranA jevA, tene vaizyAnA raMga lAla padmavezyAnA raMga pILA ane zukalalezyAnA raMga sapheda DAya che. temanA rasa anukrame ana MtagaNuM! kaDavA, anaMtagaNuM| tura, ana tagaNe khAre, ana tagA mIThA, ana tagaNA madhura ane anaMtagaNA svAdiSTa hAya che. temanI gaMdha kevI hAya che? pahelI traNa lezyA duga dharUpa hAya che ane chellI traNa sugaMdharUpa hAya che pahelI traNa vezyAonA sparza karkaza hoya che ane chellI traNanA sparza keAmaLa hAya che. pahelI traNa lesyAonI vRtti anukrame, krUratama ratara ane krUra heAya che. chellI traNa lezyAonI vRtti anukrame zubha, zubhatara ane zubhatama hAya che. te badhI vezyAonAM asaMkhyAta sthAna che. te khadhI lezyAonA jadhanya ( ochAmAM e) kALa antasuhU tanA che. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za. 3 u. 4 sU. 4 jIvaparalokagamanasvarUpanirUpaNam 645 nIlAyAH dazasAgaropamAH, palyopamAsaMkhyAtatamabhAgayuktAH, kApotyAH trisAgaropamAH palyopamA saMkhyAtatamabhAgayutAH, taijasyAH dvisAgaropamAH, palyopamAsaMkhyAtatamabhAgayutAH padmAyAH dazasAgaropamAH ekamuhUrtaJca zuklAyA trayastriMzatsAgaropamAH, ekamuhUrtazca / gatizvAdyAnAM tisRNAM durgatiH antimAnAzca tisRNAM sugatiH, paralekotpattistu lezyAyA utpatterekamuhUrtAnantaraM lezyAyA maikamuhUrtAmAtra bodhyA / uktaJca - savvAhi lesA paDhame samayammi saMpariNayAhi, no kassa tri unavAo parebhave asthi jIvassa, utkRSTa se kRSNalezyA kA sthitikAla ekamuhurta adhika tetIsa sAgaropama pramANa nIla lezyAkA sthitikAla palyopama ke asaMkhyAtave bhAga sahita daza sAgaropama pramANa, kApota lezyAkA sthitikAla popa ke asaMkhyAtaveM bhAga se yukta tInasAgaropamapramANa, tejo lezyAkA sthitikAla palyopama ke asaMkhyAta veM bhAga se yukta do sAgaropamapramANa, padmalezyAkA sthitikAla ekamuhUrta adhika dazasAgaropamapramANa, aura zuklezyAkA sthitikAla ekamuhUrta adhika 33 tetIsa sAgaropamapramANa hai| AdikI tIna lezyAvAle durgati meM jAte hai / jIvakI parabhava meM utpatti, lezyAkI utpatti honeke eka muhUrtake bAda, yA lezyAke antima eka muhUrttake pahile hotI hai / kahA bhI hai - karake jo gAthAe~ kahI gaI haiM unakA sArAMza isa prakAra se haiki yadi lezyAe~ carama samaya meM pariNata ho jAtI hai to usa samaya kRSNalezyanI vadhAremAM vadhAre kALasthiti 33 tetrIsa sAgaropama karatAM eka adhika muhUta pramANanI che. nIla lezyAnI utkRSTa kALasthiti dasa sAgaropama karatAM patyeApamanA asaMkhyAtamAM adhika bhAga pramANa che. teolezyAnA utkRSTa sthitikALa che sAgaropama karatAM pachyApamanA asaMkhyAtamAM adhika bhAga pramANu che. padmalezyAnA utkRSTa sthiti kALa dasa sAgaropama karatAM eka adhika muhUta pramANa che. ane zukalalezyAne utkRSTa sthitikALa 33 sAgarApama karatAM eka adhika muhU`pramANu che. pahelI traNa lezyAvALA jIve durgAMtimAM jAya che ane chellI traNa lezyAvALA jIvA satimAM jAya che. lezyAnI utpatti thayA pachI eka muhUta khAda jIvanI para bhavamAM utpatti thAya che, athavA teA lephsAnA chellA eka muhUrta pahelA jIvanI parabhavamAM utpati thAya che. kahyuM paNa che--'jo lesyAo carama samayamAM pati thai jAya che, te te samaye koi pazu zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre savvAhi lesAhi carime samayammi saMpariNayAhiM, na vi kassa vi uvavAo parebhave asthi jIvassa, aMta muhuttammi gae aMta muhuttammi seee ceva' lesAhiM pariNayAhiM jIvA gacchaMti paraloyaM " chAyA- no kasyApyupapAtaH parasminbhave'sti jIvasya, sarvAmirlezyAbhizvarame samaye saMpariNatAmiH, nApi kasyApyupapAtaH parasmin bhave'sti jIvasya, __ antarmuhUrte gate, antarmuhUrte zeSake caiva, lezyAbhiH pariNatAbhiH jIvA gacchanti paralokam // etacca kevalaM manuSyANAM tirazvAJca viSaye bodhyam , nairayikAnAM devAnAM kisI bhI jIvakI parabhavameM utpatti nahIM hotI hai| isI prakAra samasta lezyAe~ antima samaya meM pariNata ho jAtI hai taba bhI kisI bhI jIva kI utpatti parabhava meM nahIM hotI hai| lezyAkI utpatti ho gaI ho aura usakA eka muhUrta vyatIta ho gayA ho taba yA lezyA kI samApti honekA eka muhUrta avaziSTa rahA ho taba jIvakA parabhava meM utpatti hotI hai / so yaha jo kathana hai vaha kevala manuSya aura tiryazcoM ke viSaya meM kiyA gayA hai aisA jAnanA cAhiye kyoM ki unakI samasta jiMdagI taka eka hI lezyA nahIM rahatI hai| nimittavaza vaha prAyaH badalatI rahatI hai| aba jaba unakI parabhavakI utpatti kA samaya AtA hai taba ve koI na koI aisI lezyA meM vartamAna hote haiM ki jisake sAtha unakA eka muhUrta to nikala hI gayA hotA hai / isakA tAtparya yaha hai ki manuSyo athavA tiryaJco jIvanI parabhavamAM utpatti thatI nathI. e ja pramANe je samasta lesyAo aMtima samaye je pariNata thaI jAya te paNa kaI paNa jIvane parabhavamAM utpanna thavuM paDatuM nathI. lehyAnI utpatti thaI gaI hoya ane utpatti thayAne eka muhUrta vyatIta thaI gayuM hoya tyAre athavA te vezyAnI samApti thavAne eka muddata bAkI rahyuM hoya tyAre chavanI parabhavamAM utpatti thAya che. A kathana manuSya ane tiyAne anulakSIne karAyuM che tema samajavuM, kAraNa ke temanI AkhI jiMdagI paryata eka ja lesyA rahetI nathI. nimittane AdhIna rahIne te badalAtI rahe che. have jyAre temane parabhavanI utpattine samaya AvI pahoMce che tyAre teo kaIne kaI evI legyAmAM rahela hoya che ke jenI sAthe temanuM eka muhUrta te vyatIta thaI gayuM hoya che. A kathananuM tAtparya e zrI mAtA sUtra : 3 Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.3 u.4 sU.5 anagAravikurvaNAnirUpaNam 647 bhavanaspatyAdInAntu yAH kAzcidapi lezyAH AjIvAnaM samAnA eva tiSThanti no kadAcit tajjIvane parivartante, kevalaM manuSyANAM tirazcAcaiva lezyAH parivartante // mU. 4 / / mUlam-'aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA bAhirae poggale apariyAittA pabhU vebhAraM pavvayaM ullaMghettae vA, pallaMghettae vA ? goyamA! no iNahe samahe, aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA bAhirae poggale pariyAittA pabhU vebhAraM pazvayaM ullaMghettae vA, pallaM ghettae vA ! haMtA, pabhU, aNagAreNaM bhaMte ! bhAviyappA bAhirae poggale apariyAittA jAvaiyAiM rAyagihe nagare rUvAiM, evaiyAI vikuvittA vebhAraM pavvayaM aMto aNuppavisittA pabhU samaM vA visamaM karettae, visamaM vA samaM karettae ? goyamA! no iNahe samaTe, evaM ceva biio vi AlAvago, gavaraM-pariyAittA pabhU, kI mRtyu amuka eka nizcita lezyA meM hI hotI hai / parantu nairayiko kI evaM bhavanapatyAdika devoM kI jo koI bhI lezyA hotI hai vaha unake jIvana taka eka sI hI rahatI hai-badalatI nahIM hai| jisa lezyA meM ye vartamAna hote hai usa lezyA kA avasAna hone meM jaba eka muhUrta bAkI raha jAtA hai-tabhI inakI mRtyu hotI hai / isa kathana se yaha jJAta hotA hai ki manuSya aura tiryazcoMkI lezyA meM hI parivartana hotA hai| devoMkI lezyA meM nahIM // sU0 4 // che ke manuSya athavA tiryaMcAnuM maraNa amuka eka nizcita lesthAmAM ja thAya che. paNa nArake ane bhavanapati Adi devenI je legyA hoya che, te temanA jIvanaparyata ekasarakhI ja rahe che-badalAtI nathI. je lesthAmAM teo rahelA hoya che, te lesyAnuM avasAna thavAne jayAre eka muhuta bAkI rahe che, tyAre ja temanuM mRtyu thAya che. A kathanathI e vAta siddha thAya che ke manuSya ane tiyAnI lesthAmAM ja parivartana thAya che-devenI lesthAmAM parivartana thatuM nathI. sU4 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 648 - - bhagavatIce se bhaMte ! ki mAI vikubai ? amAI vikubai ? goyamA ! mAI vikurbai, no amAI vikubai, se keNaTTaNaM bhaMte ! evaM vuccai, jAva -no amAI vikuvai ! goyamA ! mAI NaM paNIaM pANa-bhoyaNaM bhoccA bhoccA vAmei, tassa NaM teNaM paNIeNaM pANa-bhoyaNeNaM aTrimijA bahalI bhavaMti, payaNue maMsa-soNie bhavai, je vi ya se ahAbAyarA poggalA te vi ya se pariNamaMti,taM jahA-soI diyattAe, jAva-phAsidiyattAe, advi-aTrimiMja-kesa-maMsu-romanahattAe, sukkattAe, soNiyattAe, amAyI NaM lUhaM pANa-bhoyaNaM bhoccA bhocA No vAmei, tassaNaM teNaM lUheNaM pANa-bhoyaNeNaM maMjA payaNu bhavaMti, bahale maMsa-soNie, je vi ya se ahAbAyarA poggalA te vi ya se pariNamaMti, taM jahA-uccArattAe, pAsavaNattAe, jAva-soNiyattAe, se teNa?NaM jAva-no amAI vikubi| mAINaM tassa ThANassa-aNAloiyapaDikaMte kAlaM karei, nasthi tassa ArAhaNA,amAI NaM tassa gaNassa Aloiya paDikate kAlaM karei,atthi tassa ArAhaNA, sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! ttiaasuu.5|| ___ chAyA-anagAraH khalu bhadanta ! bhAvitAtmA bAhyAna pudgalAn aparyAdAya, prabhui~bhAra parvatam ullaGghayitum vA, pralacayituM vA ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH, anagAravikurvaNAvaktavyatAvarNana'aNagAre NaM bhaMte bhAviyappA' ityAdi / sUtrArtha-(aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA bAhirae poggale apariyAittA pabhU vebhAra pavvayaM ullaMghettae vA pallaM ghettae vA ?) he bhadanta ! aNagAranI vikuNunuM varNana- 'aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA 'tyAdi. sUtrA- (aNagAreNaM bhaMte ! bhAviyappA bAhirae poggale apariyAittA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 4 sU. 5 aNagAravikurvaNAnirUpaNam 649 anagAro bhadanta ! bhAvitAtmA bAhyAna pudgalAn paryAdAya prabhurvaibhAraM parvatam ullaGghayituM vA, pralaGghayituM vA ? hanta, prabhuH, anagAro bhadanta ! bhAvitAtmA bAhyAn pudgalAna aparyAdAya yAvanti rAjagRhe nagare rUpANi, etAvanti vikurvitvA vaibhAra parvatam anto'nupravizya prabhuH samaM vA viSamaM kartum, viSamaM bhAvitAtmA anagAra bAhirI pudgaloMko nahIM grahaNa karake kyA vaibhAraparvatako ullaMghana karaneke liye samartha ho sakatA hai ? (goyamA ! No sus sama) he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / (aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA bAhirae poggale pariyAittA pabhU vebhAra ullaMgheta e vA) he bhadanta ! bhAvitAtmA anagAra bAhirI pudgaloMko grahaNa karake kyA vaibhAra parvata ko ullaMghana karane ke liye samartha ho sakatA haiM? (haMtA pabhU ) hAM gautama ! bhAvitAtmA anagAra bAhirI pudgaloM ko grahaNa karake vaibhAra parvatako ullaMghana karane ke liye samartha haiM / (aNagAre NaM bhaMte! bhAviyappA bAhirae poggale apariyAittA, jAvayAI rAyagihe nayare vAiM) he bhadanta ! bhAvitAtmA anagAra bAhirI pudgaloM ko grahaNa nahIM karake jitane rUpa rAjagRha nagara meM haiM ( evayAI vikuvittA) utane rUpoko vikriyA zakti se niSpannakara (vebhAraM pavvayaM vaibhAra parvatako (aMno aNuSpavisittA) usake bhItara praviSTa hokara ke kyA ( samaM vA visamaM karentae) usa samabhAgavAle parvatako viSama pabhU vebhAraM pavvayaM ullaMghettae vA ?) De mahanta ! lAvitAtmA AzugAra, mahAranI pudgalAne grahaNa karyA vinA, zuM vaibhAra parvatane eLaMgavAne zakitamAna che ? (goyamA !) De gautama ! (NoiNaDe samaTTe) me manI zastu nathI. (aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA bAhirae poggale pariyAittA pabhU vebhAraM pavvayaM ullaMghettae vA ?) De lahanta ! bhAvitAtmA agugAra, mAhya yuddagAne zraNu urIne, zuM vailAra parvatane bhoja MgavAne samartha che ? (haMtA, pabhU) he gItama ! lAvitAtmA agugAra mAhya yuddagadAne aNu urIne vailAra parvatane yogI zaDe che. (aNagAre NaM bhaMte ! bhaviSpA bAhirae poggale apariyAittA, jAvayAI rAyagihe nayare ruvAI, evayAI vikuccittA vebhAraM pavtrayaM aMto aNuSpavisittA samaM vA visamaM karettae, visamaM vA samaM karettae pabhU ? ) he lahanta ! bhAvitAtmA annugAra khAdya pudgalAne grahaNa karyA vinA, rAjagRha nagaramAM jeTalAM rUpe che eTalAM rUpAnuM vikriyAzakitathI nirmANa karIne, vaibhAra pa`tamAM praveza karIne, tenA samabhAgeAne (samatala bhAgone) viSama karavAne tathA viSama bhAgeAne samatala karavAne zu sama che ? zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 650 bhagavatIsUtre vA samaM kartum ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH evaM caiva dvitIyo'pi AlApakaH, navaram paryAdAya prabhuH, sa bhadanta ! kiM mAyI vikurvate, amAyI vikurvate gautama ! mAyI vikurvate, no amAyI vikurvate, tat kenArthena bhadanta ! evam ucyate, yAvat-no amAyI vikurvate ? gautama ! mAyI praNItaM pAnabhojana bhutvA bhuktvA vamayati, tasya tena praNItena pAna - bhojanena asthibhAgavAlA karaneke liye, (visamaM vA samaM karatee pabhU) athavA viSama bhAgavAle parvata ko samabhAga vAlA karane ke liye samartha ho sakatA hai ?) ( goyamA ! No iNDe samaha ) he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / ( evaM caiva vitio vi AlAvago, Navara - pariyAittA pabhU ) isI taraha se dvitIya AlApaka bhI kahanA cAhiye / vizeSatA yaha hai ki pudgalokA grahaNa karake pahile kahe anusAra kara sakatA hai / ( se bhaMte ! kiM mAI vikuvva, amAI vikuvvaha ?) he bhadanta ! mAyo-pramatta manuSya vikurvaNA karatA hai, ki amAthi apramatta vikurvaNA karatA hai ? (goyamA) he gautama! (mAI vikucvaha no amAyi vikuvvai) jo manuSya mAyipramatta hotA hai vaha vikurvaNA karatA hai / amAi vikurvaNA nahiM karatA hai (se keNaNaM bhaMte evaM buccai jAva no amAI vikuvvai) he bhadanta mAthi manuSya vikurvaNA karatA hai amAyI apramatta manuSya vikurvaNA nahIM karatA aisA jo Apane kahA hai-so isameM kyA kAraNa hai ? (goyamA ! ) he gautama ! (mAI NaM paNIyaM pANabhoyaNaM bhoccA bhoccA vAmeha) mAyI - pramatta-praNIta ( goyamA ! No iNaTThe samaTTe) he gautama! bhetuM manI zastu nathI. mahAyuddhasone zraddhA ardhyA sivAya te aNugAra me pramANe urI zauto nathI. (evaM cetra bitio tri AlAvago- varaM - pariyAittA pabhU ) me 4 pramANe jIle khasAya pazu uDevA joie. vizeSatA eTalI ja che ke khAdyapudgalene grahaNa karIne te aNugAra e pramANe karI zamvAne samartha che. (se bhaMte ! kiM mAI vikubbai, amAI vikuvva ?) 3 bhaddanta ! mAyI aNagAra vikuNA kare che ke, amAyI aNugAra viSuva`NA kare che ? ( goyamA !) he jautama (mAI vikuvvara, no amAI vikuvbAi) bhAyI - abhatta manuSya ja viku NA kare che, amAyI-apramatta manuSya vikaCNA karatA nathI. (se NaNaM bhaMte evaM vaccai jAva no amAI vikubbai ) De mahanta ! thA aromAtha evuM kaheA che ke mAthI manuSya viSuva NA kare che, amAryA manuSya vidhruva NA karatA nathI ? (goyamA !) he gautama! ( mAINaM paNIyaM pANabhoyaNaM bhoccA bhocA vAmei) zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za.3. u.4 ma.5 aNagAravikuvaNAnirUpaNam 651 asthimajjA bahalIbhavanti, pratanukaM mAMsa-zoNitaM bhavati, ye'pi ca tasya yathA bAdarAste'pi ca tasya pariNamanti, tadyathA-zrotrendriyatayA, yAvat-sparzendriyatayA, asthi-asthimajjA-kezazmazru-roma-nakhatayA, zukratayA, zoNitatayA, amAyI rUkSaM pAnabhojanaM bhuktvA bhuktvA no vamayati, tasya tena bhakSega pAna-bhojanena asthi asthimajjA pratanUbhavanti, bahalaM mAMsa-zoNitam , pAna bhojanako-ghRta Adi gariSTha padArthake mela se cikAzadAra bane hue AhAra ko-atipramANameM khA khA karake vamana karatA haiN|(tss NaM teNaM paNIeNaM pANabhoyaNeNaM ahi-aTTimijA, bahalI bhavaMti) isase usapraNIta-gariSTha-bhojanase usake hADa, hADakI majA, dRDha-majabUta hotI hai (payaNue maMsa-soNie bhavai) mAMsa aura rakta pratanu hote haiM / (je vi ya se ahA bAyarA poggalA. te vi ya se pariNamaMti) tathA usa AhAra ke jo yathAvAdara pudgala hai, ve bhI usa usarUpase usake pariNata ho jAte hai (taMjahA) jaise (soiMdiyattAe jAva phAsiMdiyattAe) zrotrendriyarUpa meM yAvat sparzanendriyarUpase (ahi, advimiMja, kesa-maMsu romanahattAe, sukkattAe, soNiyattAe) asthirUpa se-hADarUpase-asthimajjArUpa se, kezarUpaseM, imazrarUpase, romarUpa se nakharUpa se, viryarUpa se aura khUnarUpa se ve AhAra ke pudgala pariNamita ho jAte hai| (amAyI NaM lUhaM pANabhoyaNaM bhAcA bhocA No vAmei, tassa NaM teNaM mAyI-pramatta manuSya praNata AhAra peyane--dhI Adi snigdha padArthane upayoga karIne tayAra 42 / yiAzavAya mAhArane- bhU5 mA mAna vamana 42 che. (tassaNaM teNaM paNIeNaM pANabhoyaNeNaM aTThi-addhimijA bahalI, bhavaMtI ) te raNe te uela nathI tanai sisi mane asthima bhabhUta mane che. (payaNue maMsasoNie bhavai) bhane tenuM mAMsa bhane rudhira pratarnu (pAta) mane che. (je vi ya se ahA bAyarA poggalA, te vi ya se pariNamaMti) tathA tanA te maanaa| yathAmA62 pugata cha, tm| 5 35 pariNata tha6 naya che. (taMjahA bha3 (soiMdiyattAe jAva phAsiMdiyattAe) te pudatI zrIndriyathI 23 rIne 25driya pa-tanI pAye diye| 35 parizubhe cha. (advi, advimiMja, kesa, maMsu, roma, nahattAe, sukattAe, soNiyattAe) tathA te bhADAna gatI asthirUpe, asthimajajArUpe kezarUpe, nakharUpe, remarUpe, vIryarUpe ane rUdhirarUpe pariNabhe che. (amAyINaM lUhaM pANabhAyaNaM bhocA bhoccA No vAmei, tassaNaM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - 652 bhagavatIsUtre ye'pica tasya yathAbAdarAH pudgalAste'pi ca tasya pariNamanti, tadyathAuccAratayA, prasravaNatayA, yAvat-zoNitatayA, tat tenArthena yAvat-no amAyI vikurvate, mAyI tasya sthAnasya anAlocitapratikrAntaH kAlaM karoti, nAsti laheNaM pANabhoyaNe NaM ahi, aTTimijA, payaNubhavaMti) amAyI-apramatta to rUkSa bhojana-gariSTha bhojana nahIM karatA hai, ataHaisA AhAra kara vaha vamana nahIM karatA, isa rUkSa pAna bhojana se usake hADa, hADokImajjA, baliSTha majabUta nahIM ho sakatI hai-pratanu rahatI hai (bahale maMsa soNie) mAMsa aura khUna usakA baDhajAtA hai| (je vi ya se ahA bAyarA poggalA te vi ya se pariNamaMti) tathA usake usa AhAra ke jo yathAbAdara pudgala hote hai ve bhI usake pariNata ho jAte hai.(taMjahA) unakA pariNamana kisa2 rUpa se hotA hai-isI bAta ko spaSTa kiyA jAtA haiM (uccArattAe, pAsavaNattAe, jAva soNiyattAe) usa rUkSa AhAra ke jo yathAbAdara pudgala hote hai unakA pariNamana uccArarUpa se prasravaNa rUpa se yAvat raktarUpa se hotA haiN| (se teNa?NaM jAva nA amAyI vikuvvai) isa kAraNa he gautama ! maiMne aisA kahA haiM ki jo yAvat amAthI apramatta hotA hai vaha vikurvaNA nahIM karatA hai| (mAI NaM tassa ThANassa aNAloiyapaDikaMta kAla karei) mAyI puruSa apane dvArA Acarita pravRtti kI na AlocanA karatA hai aura na usakA teNaM lUheNaM pANabhoyaNeNaM ahi, advimijA payaNu bhavaMti) mamAyA - mapramatta manuSya te lUkho AhAra le che- gariluM bhejana letAM nathI. evuM bhejana khAI khAIne te vamana karato nathI. evA lUkhA bhojanathI tenAM asthi ane asthimajajA bhabhUta thatA nathI. 55 te pratanu (pAdi) 29 che, (vahale maMsa soNie) tenA sabhA mAMsa bhane alsh qdhI onya che. (je vi ya se ahAvAyarA poggalA te vi ya se pariNamaMti) tenA te mA2nA 22 42namA2 56to DAya che, te te mA62 pugatAnu pariyamana nAya pramANe thAya cha-- (taMjahAM--uccArattAe, pAsavaNa ttAe, jAva seoNiyattAe) te sUmA maah|2naare ythaa||62 hAtI DAya che tenuM nyA235, prasa59435 yAvat 3dhi23pe parimana thAya che. (se teNaTeNaM jAva no amAyI vikubai) 3 gautama ! te 42 meM mevu zyu cha hai bhAyI--prabhatta manuSya vijue42 cha, abhAyI--24pramatta manuSya vibhu 42te| nathI. (mAINaM tassa ThANassa aNAloiya paDikaMtaM kAlaM karei) bhAyI puruSa potAnA dvArA sAyarAmA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA. za. 3 u.4 sU.5 aNagAravikurvaNAnirUpaNam 653 tasya ArAdhanA, amAyIM tasya sthAnasya AlocitapratikrAntaH kAlaM karoti, asti tasya ArAdhanA, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // 5 // pUrvapakaraNasya devakriyApariNAmaparyavasAyitayA tadadhikArAd anagArarUpadravya devapariNAmasUtrANyAha-'aNagAreNaM bhaMte ! ityAdi / gautamaH pRcchati he bhadanta ! anagAraH khalu 'bhAviyappA' bhAvitAtmA 'bAhirae poggale' bAhyAn pratikramaNa karatA hai-isa taraha vaha anAlocita apratikrAnta hokara kAla karatA hai| ataH (natthi tassa ArAhaNA) usake ArAdhanA nahIM hotI haiM (amAI NaM tassa ThANassa AloiyapaDikkaMte kAla karei, asthi tassa ArAhaNA, sevaM bhate ! sevaM bhate! tti) amAyI apramatta manuSya apanI bhUla bharI pravRtti kI AlocanA karatA hai, usakA pratikramaNa karatA hai| isa taraha vaha AlocanA aura pratikramaNa karatA hai| isa taraha vaha AlocanA aura pratikramaNa karake kAla karatA hai isaliye usake ArAdhanA hotI hai / he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha aisA hI hai-he bhadaMta ! vaha aisA hI haiN| isa prakAra kahakara gautama yAvat apane sthAna para baiTha gaye // 50 5 // pUrvaprakaraNameM deva aura lezyApariNAma inameM samApta ho cukA ataH isa ke bAda AyA huA yaha prakaraNa bhI usI adhikAra ke sambandha se vaisA hI hai isa prakaraNa meM bhaviSya meM devakI paryAya se utpanna hone vAle dravyadeva bhAvitAtmA anagAroM dvArA kiye gaye pudgala pariNAmo ko prakaTa karane ke liye sUtra kahe gaye hai-jo Avela pravRttinI AlecanA paNa karatA nathI, ane tenuM pratikramaNa paNa karato nathI. mA zate te sAyana yA vinA tathA pratibhA yA vinA bhare cha, tethI (nasthi tassa ArAhaNA) tenA dvArA yamanI mArAdhanA thatI nathI 54 virAdhanA thAya che. (amAI NaM tassa ThANassa AloiyapaDikaMte kAlaM karei, asthi tassa ArAhaNA) samAyI-mapramatta manuSya potAnI bhUkhamarI pravRttinI mAtoyanA 42 cha ane tenuM pratikramaNa paNa kare che. A rIte te AlocanA ane pratikramaNa karIne kAla kare cha. tethI tenA dvArA dhamanI mArAdhanA thAya che. (sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti) he bhadanta ! ApanI vAta taddana sAcI che. Ape A viSayanuM je pratipAdana karyuM che te yathArtha che. ema kahIne gautama svAmI mahAvIra prabhune vaMdaNuM namaskAra karIne temane sthAne besI gayA. te sU0 5 | - pUrva prakaraNamAM deva ane leNyA pariNAmanuM nirUpaNa thaI gayuM che. A prakaraNa bhaviSyamAM devanI paryAe utpanna thanAro dravyadeva bhAvitAtmA m||2|| dvArA 42vAmAM mAtA pudagala pariNAmAne 548 42vAne mATe 'aNagAreNaM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 654 bhagavatIsUtre pudgalAn audArikazarIrabhinnAn vaikriyapudgalAn 'apariyAitto' aparyAdAya aparigRhya 'vebhAra pavvayaM' vaibhAraM parvataM vaibhAranAmakaM rAjagRhakrIDAparvatam 'ullaMghettae vA' ullaGghayituM vA ? ekavAram 'pallaMghettae vA' pralaGghayituM vA anekavAra 'padma' prabhuH samarthaH kim ? bhagavAnAha-'No iNaDhe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH naivaM bhavitumaIti, bAhyavaikriyapudgalaparigrahaNaM vinA vaikriyakriyayA evaM kartumazakyatvAt / tadevAha-'aNagAre NaM bhaMte ! gautamaH pRcchati-he bhadanta ! anagAraH khalu 'bhAviyappA' bhAvitAtmA 'vAhirae pogale' bAhyAn pudgalAn 'pariyAisa prakAra se hai-aNagAre NaM bhate' ityAdi / gautama prabhu se pUchate haiM ki he bhadanta ! jo 'bhAviyappA aNagAre' bhAvitAtmA anagAra haiM vaha 'bAhirae poggale' vAhirI pudgaloM ko arthAt-audArika zarIra se bhinna caikriyapudgaloMko 'apariyAittA' vinA grahaNa kiye 'vebhAra pavvayaM' vaibhAra isa nAma ke parvata ko jo ki rAjagRha nagarakA krIDA parvata hai 'ullaMghettae vA' eka bAra ulaMghana karane ke liye 'palaMghettaH e vA' athavA aneka bAra ullaMghana karane ke liye 'pabhU' samartha hai kyA ? isakA uttara dete hue prabhu kahate hai ki-'goyamA' he gautama ! No iNahe samaDe' yaha artha samartha nahIM-arthAt aisI bAta nahIM hai, kyoMki jabataka bAhya-vaikiya pudgaloM kA grahaNa nahIM kiyA jAyagA taba taka vaikriyazarIrake nirmANa hone rUpa kriyAkA honAhI nahIM ho sakatA hai| isIbAtako Ageke sUtra dvArA prakaTa kiyA jAtA hai(aNagAreNaM bhaMte bhAviyappA bAhirae poggale pariyAittA) gautama prabhu bhaMte ! tyA sUtrI mAyA cha- gautama svAmI mahAvIra prabhune pUche che - 'bhAviyappA aNagAre saha-ta! mAvitA // 2 'bAhirae poggale' mA YkhAna meve mohA2i4 zarI2thA bhinna me vaya lAna 'apariyAittA' ahe| yA vinA, 'vebhAraM pavvayaM' bhAra parvatana (vaibhAra parvata 24 ngrne| 4Iyata cha.) 'ulaMghettae vA,' me pA2 megavAne athavA 'palaM vecae' bhane pAra bha gavAna zu "pabhU samaya cha 2i ? uttara- 'goyamA ! No iNa? samaDhe gautama ! me sanatunathI. 412 jyAM ke sudhI bAhya-vaiyi pugalone grahaNa karavAmAM na Ave tyAM sudhI vaikriyazarIranuM nirmANa thavAnI kriyA ja saMbhavI zakatI nathI. e ja vAtane have pachInAM sUtra dvArA prakaTa karavAmAM Ave che. prazna- 'aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA bAhirae poggale pariyAittA' zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u. 4 mR.5 aNagAravikurvaNAnirUpaNam 655 ittA' paryAdAya parigRhya 'vebhAraM pavvayaM' vaibhAra parvatam 'ullaMghettaevA' ullaGghayituM vA 'pallaMghettae vA' pralacayituM vA ! 'pabhU' prabhuH samarthaH kim ! bhagavAna Aha 'haMtA, pabhU' hanta, prabhuH samarthaH / punaH gautamaH pRcchati 'aNagAreNaM bhaMte ! he bhadanta ! anagAraHkhalu 'bhAviyappA' bhAvitAtmA 'bAhirae poggale' bAhyAn pudgalAn 'apariyAittA' aparyAdAya 'jAvaiyAI se pUchate haiM ki he bhadanta bhAvitAtmA anagAra bAhya pudgaloMko vaikriya pudagaloMko grahaNa karake kyA 'vebhAraM pavvayaM ullaMghettae' vaibhAra parvatako ekabAra ullaMghana karane ke liye 'palaMghetaevA' bArabAra ullaMghana karaneke liye 'pabhU' samartha hotA haiM ? isakA uttara dete hue prabhu kahate haiM ki'haMtA pabhU' hAM, gautama samartha ho sakatA hai| tAtparya yaha hai kivaibhAra jaise vizAla parvata kA ullaMghana pralaMghana audArika zarIra se to ho nahIM sakatA, usake ullaMghana pralaMghana karane ke liye vaikriya zarIra cAhiye-vaikriya zarIrakA nirmANa, audArika pudgaloM se hotA nahIM vaikriya pudgaloM se hI hogA-ataH kAI bhAvitAtmA anagAra bAhara ke vaikriya pudgaloM ko grahaNa karake hi vaikriya zarIra nirmANadvArA vaibhAra parvata kA ullaMghana karane meM samartha ho sakatA haiM aimA gautama ke liye prabhune kahA hai| aba gautama punaH prabhu se pUchate hai ki 'aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA' he bhadanta ! kAI bhAvitAtmA anagAra 'bAhirae' vaikriya zarIra ke nirmANa karane vAle 'poggale' he bhadanta! bhAvitAtmA aNagAra bAhya pudgalone--vaikriya pudagalone grahaNa karIne, zuM 'vebhAraM pavvayaM ula ghettae palaM ghettae vA pabhU?' mA2 parvatane me pAra oLaMgavAne athavA aneka vAra oLaMgavAne samartha che khare? uttara- 'haMtA pabhUDA, gautama! te pramANe 43 zavAne te samartha mane che. kahevAnuM tAtparya e che ke vaubhAra jevA parvatane ekavAra ke anekavAra oLaMgI zakavAnuM kArya audArika zarIrathI te thaI zakatuM nathI. te mATe te vaikriyazarIranI jarUra paDe che. vaikiya zarIranuM nirmANa audArika puddagalothI thatuM nathI, paNa vaikiya puddalothI ja thAya che. tethI keI bhAvitAtmA aNagAra bahAranA vaikriya pagalone grahaNa karIne ja vaikriyazarIranuM nirmANa karIne vaibhAra parvatane oLaMgI zakavAne:zakitamAna bane che. prazna- 'aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA' 3 mahanta ! 4 bhAvitAtmA m||2, 'bAhirae poggaleapariyAittA' vaiThiya zarIranu ni 42naa| mAya zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 656 bhagavatIsUtre yAvanti yatparimANAni 'rAyagihe nayare' rAjagRhe nagare 'rUvANi' rUpANi manuSya pazupakSyAdirUpANi vartante 'evaiyAI' etAvanti tAvadrUpANi 'vikucittA' vikurvitvA vaikriyANi kRtvA 'vebhAra pavvayaM' vaibhAra parvatam 'aMto aNuppavisittA' antaH anupavizya vaibhArasyaiva madhye pravizya 'samaMvA' samasthalaM vA parvataM vaibhAram 'visama' viSamam 'karettae' kartuma, 'visama vA sama' viSamanimnonnataM vA samaM sarala 'karettae' kartum ? 'pabhU' prabhuH samarthaH kim ? bhagavAn Aha-'gAyamA ! no iNaTe samaDhe' he gautama ! nAyama: samarthaH, naivaM bhavitumarhati, bAhyapudgalAn aparigRhya noktaparvataM sama viSamaM viSama vA samaM kartuM samarthaH 'evaM ceva biio vi AlAvago' evaMcaiva uktarItyA ca vaikriya pudgaloko apariyAittA' grahaNa nahIM karake 'jAvaiyAiM rAyagihe nayare khvAI' jitane bhI rAjagRha nagarameM pazu pakSI manujya ke rUpa hai 'evaiyAI' itane rUpAMkI 'vikuvittA' vikurvaNA karake 'vebhAraM pavvayaM vaibhAra parvata ke 'aMto' bhItara 'aNuppavisittA' praveza karake 'samaM vA visamaM karettae visamaM vA samaM karettae pabhU' samasthAnavAle usa vaibhAra parvata kA viSamasthAnavAlA karane ke liye, aura viSamasthAna ko samatala karane ke liye samartha hai kyA ? isakA uttara dete hue prabhu gautama se kahate haiM ki 'goyamA' he gautama! jo iNaTe samaThe' yaha artha samartha nahiM hai arthAt vaha bhAvitAtmA anagAra aisA nahIM kara sakatA hai| tAtparya yaha ki--bAhyapudgaloMkA grahaNa kiye vinA vaha bhAvitAtmA anagAra usa vaibhAra parvatakA samasthala meM viSamasthalavAlA aura viSama sthalameM samasthalavAlA nahIM kara sakatA haiM / kAraNa ki vaikriya zarIrase hI aneka bhinna rUpoMkA nirmANa hotA haiN| 'evaMceva viio vi vaiThiya pugatAna aDa 4aa vinA, 'jAvaIyAi rAyagihe nayare khvAI' 2047 nAmA meTamA pazu, pakSI mane manuSyanA 3 // cha 'evaiyAI vikuvittA' bheTamA 3pAnI vig| 4zana, 'vebhAraMpavyayaM vaimA2 5'tanI 'aMto' 42 'aNuppavisittA' praveza 4Ine, 'samaM vA visamaM karettae visamaM vA samaM karettae pabha? samatala sthAnavAlA tenA lAgAne viSama sthaanvaa|| 42vAne, mane viSabha sthAnane samatala karavAne zuM samartha che? uttara- 'goyamA !' 'No iNadve samajhe' sAvitAmA agA2 mA pudagalone grahaNa karyA vinA evuM karavAne samartha nathI. kAraNa ke vaikriya zarIrathI ja aneka judAM judAM rUponuM nirmANa thAya che. dArika zarIrathI evuM thaI zakatuM nathI. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.4 sU.5 aNagAravikurvaNAnirUpaNam 657 dvitIyo'pi AlApako bhaNitavyaH tathA ca 'anagAraH khalu bhadanta ! bhAvitAtmA bAhyAn pudgalAn, paryAdAya yAvanti rAjagRhanagare rUpANi, etAvanti vikurvitvA vaibhAra parvatam anto'nupravizya prabhUH samaM vA viSamaM kartu, viSamaM vA samaM kartum ?' iti dvitIyAlApakAkAro bodhyaH, atra vizeSatAmAha 'Navara-pariAittA pabhU' navarama-ayaM vizeSaH punaretAvAneva yata bAhyapudagalAna paryAdAyaiva uktaparvataM tathA kartuM samarthaH iti ? gautamaH punaH pRcchati-se bhaMte kiM mAI vikuvvai ?' he bhadanta ! sa bhAvitAtmA anagAraH kim mAyI AlAvago' isI taraha kA dvitIya AlApaka bhI kahanA cAhiye arthAt-he bhadaMta ! bhAvitAtmA anagAra bAhya pudgaloM ko grahaNa karake, rAjagRha nagarameM jitane bhI pazu pakSI manuSya Adi ke rUpa haiM utane rUpoM ko vikurvaNA karake vaibhAra parvata ke bhItara ghusakara use samasthAna meM viSamasthAnavAlA, aura viSamasthAna meM samasthAnavAlA banA sakane ke liye samartha hai kyA? aisA dvittIya AlApaka kA AkAra jAnanA cAhiye / isameM vizeSatA prakaTa karane ke liye prabhu kahate haiM ki 'NavaraM pariyAittA pabhU' tAtparya isakA yahI haiM ki isa dvitIya AlApaka meM itanI hI vizeSatA haiM pUrvokta anagAra bAhya pudgaloM ko grahaNa karake hI ukta parvata ko uparyukta rIti ke anusAra kara sakatA hai| aba gautama punaH prabhu se pUchate haiM-ki he bhadanta ! Apane jo aisA abhI kahA haiM ki bAhya pudgaloM ko grahaNa karake hI bhAvitAtmA anagAra vaibhAra parvata ko samasthAna meM viSamasthAnavAlA aura viSamasthAna meM samasthAnavAlA kara sakatA hai-so aisA karanevAlA anagAra mAyI hotA hai ki amAyI hotA hai yahI bAta evaM ceva viDao vi AlAvago me 8 prabhArI bhI mAtA54 54 / joIe. te bIje AlApaka e pramANe banaze- he bhadata ! bhAvitAmA aNagAra, | bAhya pugalone grahaNa karIne, rAjagaha nagaramAM jeTalAM pazu, pakSI, manuSya Adi rUpa che eTalAM rUpanI vimurvaNu karIne, vaibhAra parvatanI aMdara praveza karIne, tenA samatala bhAgone viSama banAvavAne tathA viSamabhAgene samatala banAvavAne zuM samartha che? mA mAsA54mA 2 vizeSatA cha te matAvAne bhATa sUtra2 4 cha 'NavaraM pariyAittA pabha' vArnu tAtparya se che te mAra pAyayuhAsAne ghara karIne ja upara kahyA pramANe karI zake che. have gautama svAmI mahAvIra prabhune pUche che hai, 'se bhaMte ! kiM mAI vikubai ? amAI vikuvvai ?' 3 mahanta ! ag zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre mAyAvI sakaSAyaH pramatta ityarthaH tathAcAtra mAyAzabdenopalakSaNatvena krodhamAnalobhAnAM parigrahaH vikurvate ? 'amAI' amAyI vA amAyAvI vA apramattaH vikubaI' vikurvate ? bhagavAnAha-'geyamA ! mAI vikumvai' he gautama ! mAyI kaSAyavAn pramatto bhUtvA anagAraH vikurvate 'no amAI vikubaI' no amAyI apramattaH anagAro vikurvate vikurvaNAM kartumarhati / gautamastatra kAraNaM pRcchati-'se keNaTaNe bhaMte ! ityAdi / he bhadanta ! tat kenArthena kena hetunA evam-uktaprakAreNa 'vuccaI ucyate 'jAva-no amAI vikumbaI' yAvat no amAyI vikurvate, yAvatkaraNAt mAyI vikurva te iti saMgrAhyam / mAyI pramAdI' se bhaMte ! kiM mAI vikubbaI ? amAyI vikuvvaI' isa sUtra pATha dvArA prakaTa kI gaI haiN| mAyI zabda kA artha kaSAyayukta anagAra AtmA hai-jise saiddhAntika paribhASA meM pramatta kahA gayA hai| yahAM mAyA zabda upalakSaNarUpa hai-isase krodha mAva aura lobha kaSAyoM kA bhI grahaNa ho jAtA hai| amAyI zabdakA artha kaSAyarahita anagAra AtmA hai / jise saiddhAntika paribhASA meM apramatta kahA gayA hai| prabhu isakA uttara dete hue gautama se kahate hai ki 'goyamA' he gautama / (mAyI-vikubvai) mAyI-kaSAyayukta anagAra pramatta hokara vikriyA karatA hai 'no amAyI' apramatta anagAra vikuNA nahIM karatA hai| he gautama / isa viSayameM kAraNa jAnanekI icchAse 'se keNaThaNaM bhaMte' ityAdi isa prakAra pUchate hai ki he bhadanta ! mAyI anagAra hI vikuNA karaneke yogya hai-amAyI anagAra nahIM. aisA mAyI aNagAra kare che ke amAthI aNagAra kare che? eTale ke bAdhA pudgalone grahaNa karIne, aneka vaikriyAnuM nirmANa karIne, uparyukata kArya karanAra aNagAra mAyI hoya che, ke amAyI hoya che ? "mAyI" zabdano artha kaSAyayukata aNagAra AtmA che--jene rauddhapablika paribhASAmAM "pramatta' kahe che. ahIM "mAyI" zabda upalakSaNarUpa che. tenA dvArA krodha, mAna ane lobharUpa kalAne paNa grahaNa karAya che. kaSAya rahita aNagAra AtmAne "amAthI aNagAra' kahe che. tene saiddhAnika paribhASAmAM apramatta kahe che. uttara--- 'goyamA ! gautama ! 'mAyI vikunvaI' bhAyA -- 4pAyayuta maannu||2-prmtt 252 vi / 42 cha. 'no amAyI abhAyI-mapramatta mANugAra vikvaNuM karato nathI. tenuM kAraNa jANavA mATe gautama svAmI nIce prazna pUche che'se keNaTeNaM bhaMte ! pratyAhi. 3 mahanta! 5 // 20 mej 4o ch| bhASI zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za. 3 u. 4 sU. 5 anagAravikurvaNA nirUpaNam 659 tyarthaH / bhagavAn tatra kAraNamAha - 'goyamA ! mAINaM' ityAdi / he gautama ! mAyI khalu sakaSAyaH pramattaH 'paNIyaM' praNItaM sarasaM niHSyandamAnaghRtAdisnigdhabindu yutam 'pANa- bhoyaNaM' pAna - bhojanam 'bhoccA bhoccA' bhuktvA bhuktvA paunaH punyena bhuktvA 'vAmeti' vamayati vamanaM karoti varNacalAdyarthaM bhuktasnigdhabhojanAnusAraM virecanaM vA karoti, tad vamanaM virecanaM vA mAyikavihitatvAta vikriyA svabhAvaM bhavati, evaM vaikriyakaraNamapi bodhyam / 'tassa NaM teNaM' tasya khalu mAyino bhAvitAtmano'nagArasya tena uparyuktena 'paNIeNaM' praNItena snigdhena 'pANabhoyaNa' pAna - bhojanena 'ahi- aTThimiMjA' asthi - asthimajjA asthIni Apa kisa kAraNa se karate hai / isakA uttara dete hue prabhu kahate hai ki- 'goyamA' he gautama! mAINaM paNIyaM pANabhoyaNaM bhoccA bhoccA vAmei' mAyI jo anagAra hotA hai arthAt kaSAyasahita pramatta jo sAdhu hotA hai vaha praNIta - sarasa pAna bhojana ko ki jisameM ghRtAdi snigdha padArthoM kI bUMde TapakatI rahatI hai aura jo una snigdha padArthoM se tarala - cikanA banA rahatA hai khAte hai aura adhika khAtA haiM aura phira vamana karatA hai athavA varNabala Adike nimitta bhukta usa snigdha bhojana ke anusAra virecana karate haiM vaha vamana athavA virecana mAyika dvArA vihita hone ke kAraNa vikriyA svabhAvarUpa hotA hai / ataH isa prakAra se isameM mAyI anagAra meM vaikriya karaNatA jAnanI cAhiye / 'tassa NaM teNaM paNIyaM pANabhoyaNeNaM' usa praNIta pAna bhojanadvArA usa bhAvitAtmA mAyI anagAra kI 'aTTi, aTTimijjA' haDDiyAM, haDDiyoMkI majjA - carbI, 'bahalI bhavati' saghana ho jAtI hai / tAtparya yaha ki aNugAra ja vidhruNA kare che, amAyI vikuNA karatA nathI ? tene uttara ApatA mahAvIra alu uhe che haiM-- 'goyamA !' he gautama! 'mAINaM paNIyaM pANabhoyaNaM bhoccA bhoccA vAmeDa' bhAyI bhAgugAra - uSAyayukta pramatta sAdhu prIta (sarasa) lona ane peya le che. te bhAjana zrI Adi snigdha padArthAMmAMthI khanAvelu hAya che. temAMthI ghI Tapakatu hoya che. evA cikAzadAra padArthAne khUba khAi khAine te vamana kare che. athavA varNa, maLa Adine nimitto khAvAmAM Avela te bhejanane yeAgya virecana kare che vamana athavA virecana mAyika dvArA vihita hAvAne kAraNe vikriyA svabhAvarUpe hoya che. tethI yA prakAre tene bhAyI aNugAranI vidurvA samabhavI leha me. 'tassa NaM teNaM paNIyaM pANabhoyaNeNaM' te prIta AhAra dvArA te lAvitAtmA bhAyI gugAnA 'a aTThamiMjA bahalI bhavaMti' asthi bhane asthiman (yama) zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 660 bhagavatI tathA asthi sthitamajjAtha, asthisthita vastuvizeSaH, 'bahalI bhavaMti' bahalIbhavanti saghanA bhavanti praNItabhojanasAmarthyAt 'tathA payaNue' pratanukaM pratalaM 'maMsa - soNie' mAMsazoNitaM bhavati, 'je vi ya se' ye'pi ca tasya pAnabhojanasya 'ahA bAyarA' yathAvAdarAH yathocita bAdarAH sthUlamAyAH' poggalA' pudgalAH AhArapudgalA bhavanti 'te vi ya se' te'pi ca tasya pAna - bhojanasya pudgalAH 'pariNamaMti' vakSyamANarItyA tattadrUpeNa pariNamanti 'taM jahA ' tadyathA pariNamanaprakAramAha - 'soiMdiyattAe' zrotrendriyatayA karNendriyarUpeNa 'jAba - phAsiMdiyattAe' yAvat sparzendriyatayA yAvat-sparzendriyarUpeNa mAyI bhAvitAtmA anagAra jo gariSTa bhojanakA AhAra karatA hai usa se usakI asthiyAM aura asthiyoMkI carbI bahuta dRDha evaM saghana bana jAtI hai / yaha bhojana yadi use kadAcit paripakka nahIM hotA hai to vaha aisI auSadhi AdikA prayoga bhI kara letA hai ki jisase vaha saba acchI taraha se usako paca jAyA karatA hai / 'payaNue maMsasoNie' mAMsa aura zoNita- khUna isake saghana nahIM ho pAte haiM. patalI avasthAmeM rahate haiM / tathA - 'se' usa gRhIta pAna bhojana ke 'je viya ahA vAyarA poggalA' jo bhI yathA bAdara AhAra pudgala hote hai 'te viya se' ve bhI usa mAyI bhAvitAtmA anagAra ke 'pariNamaMti' bhinnara rUpase pariNata hote rahate haiM / usa praNIta pAna bhojanake kitaneka pudgala 'sodiyattAe' usakI zrotrendriya ke rUpameM pariNata hote rahate hai, isa se usakI zrotrendriya valiSTa aura apane kArya pUrNataH kSama banI rahatI hai / kitane usa AhAra ke pudgala jAva phAsiMdiyattAe ' yAvat 6 saghana khanI jAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke mAI bhAvitAtmA aNugAra je sarasa ane snigdha AhAra le che, tenA dvArA tenA hADakAM ane cakhI ghaNAM majabUta ane saghana banI jAya che. kadAca tene te bheAjana pace nahI teA te evI auSadhane upayoga 4re cheDe tenA dvArA te lobhana sArI rIte pathI laya che. 'payaNue maMsa se Nie' tenuM mAMsa ane lohI saghana thatAM nathI paNa pAtaLAM paDe che. me teNe grahaNa karelA lonA 'je vaya ahA vAyasa poggalA' ne ? yathANAhara bhAhAra cudagala hoya 'te vaya se pariNamaMti' te AhAra cuGgo pazu he nUhe parizubhatA rahe che. te alIta lonananA DeMTalA yugalo 'soiMdiyattAe' tenI zrIdriya 3the, 'jAtra zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.4 sU.5 aNagAravikurvaNAnirUpaNam 661 pariNamanti anyathA zarIradADharyAsaMbhavAt tathaiva 'aTThi-aTTi miMja-kesa maMsu-roma-nahattAe' asthi-asthimajjA-keza-zmazru-roma-nakhatayA asthyAdi-navAntaM tattadavayavarUpeNa 'mukkattayA' zukratayA vIryatayA 'soNiyattAe' zoNitatayA lohitarUpeNa 'pariNamaMti' pariNamanti praNItAhArapudgalA ityarthaH yAvatkaraNAta cakSurghANarasanendriyANi saMgrAhyAni / amAyinaH apramattasya tadaviparItamAha-'amAINaM' amAyI khalu apramatto'nagAraH 'lUha' rUkSam asnigdham ghRtAdisneharahitam 'pANa-bhoyaNaM' pAna-bhojanam 'bhoccA bhoccA' bhuktvA bhuktvA 'No vAmei' mo vamayati kaSAyasparzanaindriyarUpa se pariNata hote rahate hai-isase usakI sparzana indriya baliSTha aura apane kAryameM antataka kAryakSama banI rahatI hai| isI kAraNa usake zarIra meM vizeSa dRDhatA rahatI hai| nahIM to aisI dRDhatA nahIM A sktii| 'ahi advimiMjakesa-maMsu-roma-nahattae' jisa taraha usake gRhIta praNIta bhojanake pudagala asthi aura asthimajjAke rUpameM pariNata hote hai usI prakAra se ve kezake rUpameM, imazruke rUpameM, romake rUpameM aura nakhoM ke rUpameM bhI pariNata ho jAte haiM / sukkattayA' vIryake rUpa meM bhI pariNata ho jAte hai / 'soNiyattAe' khUnake rUpameM bhI pariNata ho jAte hai| yahAM yAvat zabda se 'cakSu, ghrANa aura rasanA' ina tIna indriyoMkA grahaNa huA hai| aba amAyI jo bhAvitAtmA anagAra hotA hai-usake yaha bAta nahIM hotI hai-yahI batAyA jAtA hai-'amAI NaM lUhaM pANabhAyaNeNaM bhocA bhAcA No vAmei' jo amAyI bhAvitAtmA anagAra hotA haiM vaha dhRtAdisneha phAsiMdiyattAe' mA netradriya35, 484 prANendriya 3the, 32is svAhendriya 35 ane keTalAka spaze nedraya rUpe pariNamyAM kare che. tethI tenI sparzendriya paryantanI Indriye baliSTha ane pitA potAnA kAryamAM anta paryanta kAryakSama banI rahe che. tethI tenuM zarIra vadhAre baLavAna hoya che-nahIM te zarIramAM evuM baLa saMbhave nahIM. ahi, advimiMja, kesa, maMsu-roma, nahattAe' te bhAyI mAre sAdhelA prIta AhAranA pudgale jema hADa ane cabarUpe pariName che, tema te pudagalo keza macchu, ma. mane nama35 55 parimatA 2 cha, 'mukkattayA' vAya35 55 parimatA 2 cha bhane 'soNiyattAe' 2dhi233 5 pariNamatA 2 cha. 2 samAyI mAvitAmA aNagAra hoya che, temanI bAbatamAM e pramANe banatuM nathI e vAta sUtrakAra nIcenAM sUtro // 548 42 cha- 'amAINaM lUhaM pANabhoyaNeNaM bhoccA bhoccA No vAmeI' amAthI bhAvitAtmA aNagAra ghI Adi snigdha padArthothI rahita lUkho AhAra le che, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 662 bhagavatIsUtre pramAdarahitatvena vikriyAyA anabhipretatvAt vamana recanaM vA na karoti, 'tassa NaM' tasya khalu amAyinaH pramAdarahitasyAkaSAyita cittasyAnagArasya 'teNaM laheNaM' tena rUkSeNa 'pANa-bhoyaNeNaM' pAna-bhojanena 'aTThi aTTimijjA' asthi-asthimajjAH 'payaNu bhavaMti' pratanUbhavanti atyantamatalAH bhavanti 'bahalemaMsa-soNie' bahala saghanaM mAMsa-zoNitam bhavati, 'je vi ya se' 'ye'pi ca tasya rUkSapAnabhojanasya 'ahA bAyarA' yathAvAdarA yathocitasthUlaprAyAH 'poggalA' AhArapudgalAH santi bhavanti vA 'te vi ya se' te'pi ca tasya ukta bhojanasya pudgalAH 'pariNamaMti' vakSyamANaM tattadrUpeNa pariNatimupayAnti, tadevAha-'taMjahA' tadyathA 'uccArattAe' uccAratayA malarUpeNa 'pAsavaNattAe' prasravaNatayA mUtrarUpeNa 'jAva-seoNiattAe' yAvat-zoNitatayA pariNamanti se rahita AhAra karatA haiM-tathA use vamita nahIM karatA haiM kyoM ki vaha kaSAya-pramAda se rahita hotA hai ataH use bhojanakI isa prakAra kI vamana karane rUpa vikriyA karanekI icchA nahIM rahatI hai| na vaha virecana karatA hai / ' tassa NaM teNaM lUheNaM pANabhoyaNeNaM' usa amAyI-apramattabhAvitAtmA anagArake usa rUkSa pAnabhAjanake paripAka se 'ahi advimijA' zarIrakI haDDiyAM, haDDiyoMkI majjA-carko 'payaNubhavaMti' atyanta patalI ho jAtI hai / 'bahale maMsasoNie' mAMsa aura zoNita saghana ho jAtA hai| 'je vi ya se' usa rUkSa pAnabhAjanake jo bhI 'ahA bAyarA' sthUlaprAya 'poggalA' pudgala hote haiM 'te vi ya se pariNamaMti' usa bhojanake ve bhI pudgala usa2 rUpase pariNata ho jAte hai 'taM jahA' jaise-kitaneka usa AhArake pudgala 'uccArattAe' uccAra (viSThA) ke rUpameM pariNama jAte haiM, kitaneka pudgala 'pAsavaNattAe' ane tenuM vamana karatuM nathI, kAraNa ke te kaSAya-pramAdathI rahita hoya che. tethI tene bhejananI e prakAranI vamana karavArUpa vikriyA karavAnI IcchA thatI nathI. tene reca 545 sevA paDate nathI. 'tassa NaM teNaM lUheNaM pANabhoyaNeNaM' te sUmA mAnane pariNAme ta mamAyI m||2|| 22i 'advi, advimijA payaNu bhavaMti' asthi masthima (yA) atyanta pAtani mane che. 'vahale maMsa soNie' para tanA zAnuM mAMsa bhane 3dhira saghana mane cha. 'je vi ya se te sUmA mADAnA ne 'ahAbAyarA' syUja (mA62) pahalI DAya cha, 'te vi ya se pariNamaMti' te te ynal he khUDhe 35 paribhI taya che. rebha is Ynal 'pAsavaNattAe' zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za.3 u.4 mU. 5 aNagAravikurvaNAnirUpaNam 663 yAvatkaraNAt zleSmatayA, siGghANatayA, vamanatayA, vittatayA, pUtitayA' iti saMgrAhyam / rUkSabhojinaH khalu janasya AhArAdipudgalAH malamUtrAdirUpeNaiva pariNamanti anyathA zarIrasyAsAratA'nupapatteH, ante bhagavAnaamAyino'pramattasyAnagArasya vaikriyakaraNAbhAvamupasaMharati 'se teNaDhaNe' tat tenArthena he gautama ! 'jAva-no amAI' yAvat-no amAyI vikurvate, yAvatpadena 'mAI vikumbaI' iti saMgrAhyam , atha mAyino'mAyinazcAnagArasya kramazo vikurvaNAkaraNAkaraNayoH pravRtyapravRtyAH phalaM pratipAdayati-mAINaM tassa ThANassa' mAyI pramattaH prasravaNa ke rUpameM pariNama jAte hai / 'jAva soNiyattAe ' yAvat zoNita ke rUpa meM kitaneka pudgala pariNama jAte hai / yAvat padase yahAM aisA samajhAyA gayA hai ki kitaneka sthUlaprAya pudagala usa rUkSa pAna bhojanake, pleSmarUpa meM kitaneka nAka ke mailarUpameM kitaneka vamanake rUpa meM, kitaneka pIttake rUpa meM aura kitaneka adhovAyu ke rUpameM pariNama ho jAte haiM / tAtparya kahanekA yaha hai ki-rUkSa bhojana karanevAle usa amAyI apramatta bhAvitAtmA anagAra ke AhAra Adi pudgala malamUtra AdirUpase hI pariNata hote hai, jo aisA na ho to zarIrakI asAratA nahIM bana sakatI haiN| aba anta meM prabhu amAyI apramatta anagArake vaikriyakaraNake abhAvakA upasaMhAra karate hue kahate haiM-'se teNaTeNaM jAva no amAI vikuvvaI' isa kAraNase he gautama / yAvat amAyI apramatta bhAvitAtmA anagAra vikurvaNA nahIM karatA hai aisA maiMne kahA hai| yahAM yAvat padase 'mAyI bhAvitAtmA anagAra vikurvaNA karatA hai| yaha pUrvokta bAta grahaNakI gaI haiN| aba prabhu mAyI aura amAyI anaprakha15] 35 52me cha, 'jAva soNiyattAe' 2013 YEno 4335, khais nAnA melarUpe, keTavAMka vamanarUpe, keTalAMka pittarUpe, keTalAMka adhevAyune rUpe ane keTalAMka pudgalo rudhirarUpe pariNamatA rahe che. kahevAnuM tAtparya e che ke rUkSa (lUkhA-ghI AdithI rahita) AhAra karanAra te amAthI apramatta aNagAranAM AhArAdI puddagalo maLa, mUtra Adi rUpe ja pariNamatA rahe che. je evuM na bane te zarIranI asAratA saMbhavI zakatI nathI. sUtrane aMte prabhu amAthI apramatta aNagAranI viTurvaNane manmA 48 42tA cha : se teNaTreNaM jAva no amAi vikanvara' gItama / te kAraNe meM kahyuM che ke "mAyI bhAvitAtmA aNagAra vikrvaNA kare che, paNa amArI bhAvitAtmA aNagAra vikvaNu karato nathI" have mAyI aNagAranI vikrvaNanuM ane zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 664 bhagavatIsU khalu anagAraH tasya sthAnasya vikurvaNayA vaikriyakaraNasvarUpasya praNIta-snigdhapAna - bhojanasvarUpasya vA, anAloiapa DikkaM te ' anAlocitapratikrAntaH pramAdAdivazakratasya vaikriyakaraNasya praNItabhojanasya vA anaucityamayuktapazcAttAparUpAlocana pratikramaNamantareNaiva 'kAlaM karei' kAlaM karoti ataeva 'tassa natthi ArAhaNA tasya mAyinaH anAlocitapratikrAntasya anagArasya nAsti ArAdhanA, naitra samAyI pramattaH ArAdhako bhavati apitu virAdhakaH / atha amAyinastadviparItagArake kramazaH vikurvaNA karanekI aura vikurvaNA nahIM karanekI pravRtti kA aura apravRttikA phala pratipAdana karane ke nimitta kahate hai ki mAI NaM tassa ThANassa aNAloiyapaDikkaMte kAla karei' mAyI jo pramatta anagAra hotA hai vaha, vikurvaNA se vaikriyakaraNarUpasthAna kI athavA snigdhapAna bheAjanakI, na AlocanA karatA hai aura na pratikramaNa karatA hai, arthAt pramAda Adi ke vaza se kI gaI vaikriya karane rUpa apanI pravRtti kI, athavA kRta praNIta bhojana kI 'yaha maiMne ucita nahIM kiyA hai isa taraha ke pazcAttApa karanerUpa' AlocanA ko 'aba Age aisA nahIM karUMgA isa prakAra ke' pratikramaNa ko nahIM karake hI 'kAla' karei' vaha kAla karatA hai / isa kAraNa 'tassanatthi ArAhaNA' usa anAlocita apratikrAnta mAyI anagAra ke ArAdhanA nahIM hotI haiM arthAt vaha mAyI pramatta anagAra ArAdhaka nahIM hotA hai api tu virAdhaka hI hotA hai / amAyI kaisA hotA 6 abhAyI aNugAranI aviSThurvAnuM ija a Ta khAne bhATe uDe che - 'mAINaM tassa ThANassa aNAloiyapaDikaMte kAlaM karei' bhAthI AzugAra viThurva guthI vaiddiykaraNarUpa sthAnanI, athavA snigdha AhAranI AleAcanA paNa karatA nathI ane pratikramaNa paNa karatA nathI kahevAnuM tAtpa e che ke mAyI aNagAra, pramAda Adine AdhIna thaine vikriyArUpa pravRttinI athavA tenA dvArA grahaNa karAyela praNIta AhAranI AlecanA karatA nathI. meM A ucita kArya karyuM nathI', evA pazcAttApa karavA rUpa AlecanA karatA nathI. have kadI paNa AvuM nahI karU", e prakAranA nizcaya karavArUpa pratikramaNa paNa karatA nathI. A rIte potAnI doSayukta pravRttinI AleAcanA karyAM vinAttathA pratiGabhaNu rdhyA vinA te ajadharma pAme che. te ara 'tassa natthi ArAhaNA' te mAyI pramatta aNugAra anAleAcita ane apratikrAnta rahevAthI ArAdhaka - dharmAMnI ArAdhanA karanArA hAta nathI paNa virAdhaka ja hAya che. have amAyI aNugAra kevA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 4 sU. 5 aNagAra vikurvaNa / nirUpaNam 665 7 mAha - 'amAINaM' ityAdi / amAyI apramattaH khalu 'tassa ThANassa' tasya sthAnasya pUrvoktalakSaNasya ' Aloiapa DikaMte ' Alocita - pratikrAntaH kRtAlocana - prati kramaNaH 'kAlaM karei' kAlaM karoti mriyate ataH ' asthitarasa ArAhAgA asti tasyAlocitamatikrAntasya maraNadharmamupagatasyAnagArasya ArAdhanA, pUrva mAyikatA pramattatvena vaikriyarUpaM praNItabhojanaM vA kRtavAn pazcAttu kRtapazcAttApo'mAyI apramattaH san tasmAt sthAnAt kAlaM karoti tasmAttasyArAdhaneti bhAvaH / gautamaH paryavasAne uparyukta bhagavadvacanaM prAmANikatayA hai - ise 'amAI NaM tassa ThANassa Aloiya paDikkate kAla karei' isa sUtra pATha dvArA prakaTa karate hue sUtrakAra kahate hai ki he gautama ! mAyI kI jitanI bhI pravRtti hotI hai usase viparIta pravRtti amAyI kI hotI hai vaha apramatta hotA hai, apanIrUkSa bhojana karane rUpa pravRtti kI AlocanA karatA hai, lage hue doSoMkA pratikramaNa karatA hai / isa taraha AlocanA aura pratikramaNa karake vaha kAlakaratA hai-isa kAraNa he gautama ! vaha amAyI anagAra ArAdhanA zAlI mAnA jAtA hai | zrutacAritrarUpa dharmakA virAdhaka na hokara vaha usakA ArAdhaka hI hotA hai / tAtparya isakA yaha hai ki pahile usane mAyI hone ke kAraNa pramAdI hone se bhojana ko vaikriyarUpa kiyA thA athavA praNIta bhojana kiyA thA / bAda meM pazcAttApa karake vaha amAyI banA aura apramatta hokara vaha isIrUpa meM usa sthAna se marA - isa kAraNa usake ArAdhanA kahI gaI hai / aura vaha ArAdhaka hoya che te sUtrAra matAve che- 'amAiNaM tassa ThANassa AloiyapaDikkaMte kAlaM karei' he gautama! sabhAyI - apramatta gugArI samasta pravRttiyo bhAyI bhagugAranI pravRttiyeAthI viparIta hoya che. te apramatta hoya che te rUkSa bhAjana karavArUpa tenI pravRttinI AlecanA kare che, ane tene je je doSA lAgyA hoya che tenuM pratikramaNa kare che. A rIte AleAcanA ane pratikramaNa karIne te kALadharma pAme che. he gautama ! te kAraNe te anAthI aNugAra ArAdhaka hoya che--virAdhaka hoto nathI. zrutacaritrarUpa dharmAMnA virAdhaka nathI hotA, te tenA ArAdhaka ja hoya che. kahevAnuM tAtparya e che ke pahelAM mAryA hovAne kAraNe pramAdI hovAthI tene praNIta bheAjana grahaNa karyuM hatuM. tyAra bAda pAzcAttApa karIne te amAyI banyA, ane apramatta banIne, maranta apramatta rahIne, dharmAMnI ArAdhanA karatA karatA ja tenuM mRtyu thAya che. te kAraNane tene ArAdhaka kahyo che. prabhunA mukhAravindathI uparyukata vacane zravaNa karIne gautama zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre aGgIkurvannAha-' sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM he bhadanta ! tvaduktaM satyameva, tvaduktaM satyameva iti vAraM vAraM bhagavantaM sambodhyAnumodanena AdarAtizayo dhotyate / iti tRtIyazatakasya caturthoddezakaH samAptaH // sU0 5 // itizrI-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya zrI ghAsIlAla vrativiracitAyAM zrI bhagavatIsUtrasya prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM tRtIya zatakasya caturthoddezakaH samAptaH kahA gayA hai / prabhu ke dvArA kRta samAdhAnarUpa upadeza meM gautamane jaba isa prakArase unake vacanoM ko sunA taba ve unake vacanoM ko prAmANikarUpa se aGgIkAra karate hue bole-seva bhaMte ! sevaM bhNte| tti' he bhadanta ! jo Apa devAnupiyane yaha pratipAdana kiyA hai-vaha sarvathA satya hI hai-sarvathA satya hI hai-sarvathA satya hI hai isa prakAra bAra bAra kaha karake unhoMne prabhu ke vacanoM kI anumodanA kI isa 'seva bhate seva bhaMte !' kathana se gautamane prabhu ke prati apanA AdarAtizaya vyakta kiyA hai / |suu0 5 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtra' prameyacandrikA vyAkhyAke tIsare zatakake cauthA udazA samApta // svAmI te vayanAmAM pAtAnI sapUrNa zraddhA 548 42di 4 cha 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti hai mahanta ! mApe vAtanuM pratipAna yu te sarvathA satya bhane yathArtha che temAM zaMkAne sthAna ja nathI. A rIte vAraMvAra kahIne temaNe mahAvIra prabhuna kyAnI anumahinA 42. 'sevaM bhaMte !'nA thanathI gautama svAbhIme mahAvIra prabhu pratyene pitAno atizaya AdarabhAva vyakata karyo che. tyAra bAda mahAvIra prabhune vaMdaNu namaskAra karIne teo saMyaMmane tapathI AtmAne bhAvita karatA pitAne sthAne besI gayA. ! 5 jainAcArya zrI ghAsalAlajI mahArAjakRta "bhagavatI sUtranI priyadazinI vyAkhyAnA trIjA zatakano cotho uddezaka samApta zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 667 // tRtIyazatakasya paJcamodezakaH prArabhyate // paJcamoddezakasya saMkSiptaviSayavivaraNam // anagAro bhAvitAtmA bAhyapudgalAn aparyAdAya strIprabhRtirUpANi vikurvita zaknoti naveti gautamasya praznaH, bhagavato niSedhAtmakamuttaram tataH bAhyapudagalAna paryAdAyaiva stryAdirUpANi vikurvituM samarthaH, iti samAdhAnam, tAdRzaiH rUpaiH jambUdvIpaM pUrayituM tasya sAmarthyapratipAdanaJca, vikuNAsvarUpapratipAdanAya yuvatiyuvakayodRSTAntIkaraNam, tataH asicarmapAtra (DhAla-talavAra) dhArivaikriyapuruSAkArasya svarUpapratipAdanam, ekataH patAkAkAravaikriyasvarUpa tRtIyazatakakA paMcama uddezaka prAraMbhaisakA saMkSipta viSayavivaraNa isa prakAra se hai-bhAvitAtmA anagAra bAhya pudgaloM ko grahaNa nahIM karake kyA strI AdikoMke rUpoM kI vikurvaNA kara sakatA hai ? yA nahIM ? aisA gautamakA prazna, nahIM kara sakatA aisA prabhukA uttara, hAM bAhya pudgaloMko grahaNa karake hI vaha strI AdikoM ke rUpakI vikurvaNA kara sakatA hai. aisA prabhu kA kathana aura vaha aise rUpoM se jambUdvIpako bhara sakatA haiM aisI usa kI zaktikA pratipAdana / vikurvaNA ke svarUpako pratipAdana karane ke liye yuvati aura yuvaka kA dRSTAnta ! talavAra aura DhAlako dhAraNa karanevAle puruSakI taraha vaikriya puruSake svarUpakA pratipAdana, ekataH patAkA dhAraNa karake calanevAle puruSake AkArakI taraha vaikriya sva trIjA zatakanA pAMcamAM uddezakane prAraMbha pAMcamA uddezakanuM saMkSipta viSaya vivaraNa nIce pramANe che gautamano prazna - "bhAvitAtmA aNugAra bAhyapudgalene grahaNa karyA vinA strI AdinA rUpanI vikrvaNa karI zake che ke nahIM ? prabhuno uttara - nA, bAghapudagalone grahaNa karyA vagara strI AdinA rUpanI vidurvaNa karI zakato nathI paNa bAghapudagalone grahaNa karIne ja te strI AdinAM rUpanI vikrvaNu karI zake che, ane te evAM rUpathI jaMbudvIpane bharI zake che, evI tenI zakitanuM pratipAdana. vikuvaNAnA svarUpanuM pratipAdana karavA mATe yuvati tathA yuvakanuM daSTAMta. talavAra ane DhALane dhAraNa karanArA puruSanI jema vaikriyapurUSanuM pratipAdana. ekataH patAkAne dhAraNa karIne cAlanAra puruSanA AkAranI jema vaikriya svarUpa dhAraNa zrI. bhagavatI satra: Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 668 bhagavatIsUtre dhAraNapatipAdanaJca / tataH paryastikAyuktapuruSAkAravaikriyasvazarIradhAritayA paryaGkayukta puruSAkArabaikriya svarUpa dhAritayA ca anagArasya AkAze utpatanasAmathyapratipAdanAya praznottaram tataH azva-hasti-siMha-vyAghra-vRka-dvIpI-RkSatarakSa zarabha rUpANi vikurvitum abhiyoktuM vA anagArasya sAmarthyapratipAdanAya, bAhyapudgalaparyAdAnakathanam tataH AtmaddhA no paraddhA, AtmakarmaNA, nA parakarmaNA, AtmaprayogeNa no paraprayogeNa anagArasya gamananirUpaNam, tato'nagArasya azvAdyanupravezena vyApriyamANatayA abhiyuJjAnasya azvAdibhinnatvapratipAdana purassaraM sAdhutva pratipAdanam, tato mAyinaH sakaSAyasyAnagArasya abhiyogAtmakavikurvaNApratipAdanam AbhiyogikadevatayA tadutpattinirUpaNazca, rUpako dharanevAlekA kathana, palauthI mADa karake baiThanevAle puruSake AkAra kI taraha vaikriyazarIradhArI puruSakA AkAza gamana varNana, paryaGkAsana se yukta puruSake baiThane ke AkArakI taraha vaikriyasvarUpa dhArI puruSa kA AkAzameM gamana kathana, azva, hastI, siMha, vyAghra, vRka, dvIpI, RkSa, rIcha, taracha-vyAghra jAti vizeSa aura zarabha inake rUpoMkI vikurvaNA karane kI athavA abhiyojanA karane kI anagArameM zakti hai. isake liye use bAhya pudgalokA grahaNa karanA paDatA hai aisA kathana, Atma Rddhi se, na ki parakI Rddhi se, Atmakarma se, na ki parake karmase, Atmaprayoga se, na ki parake prayoga se anagAra gamana karatA hai aisA nirUpaNa, anagAra azva Adi ke rUpameM vikurvANA karatA huA bhI athavA azvaAdike rUpameM abhiyojanA yukta hotA huA bhI vaha ina rUpoM se bhinna hai aisA pratipAdana, mAyo kaSAyayukta anagAra hI abhikaranAranuM kathana. palAMThI vALIne beThelA puruSanA AkAranI jema vaikriyazarIradhArI puruSanA AkAzagamananuM varNana, paryakAsane beThelA puruSanA AkAranI jema kiyashriirdhaarii puruSanA 241122 mananu 4thana. 2va, thI, siDa, vAgha, 13, dvIpI, rIMcha, taracha ane zarabhanAM rUpanI vikuNA karavAnI athavA abhiyAjanA karavAnI zakata aNagAramAM che, te mATe tene bAhyapudgalo grahaNa karavA paDe che evuM kathana. aNagAra AtmaRddhithI, AtamakamathI ane AtmapragathI gamana kare che, nahIM ke paraddhithI, parakarmathI ane paraprAgathI, evuM nirUpaNa azva AdinA rUpe vidurvaNa athavA abhiyejanA karavA chatAM paNa aNagAra te rUpathI bhinna che, evuM pratipAdana. mAthI kaSAyayukata aNagAra ja abhiyegAtmaka vikurvaNa kare che evuM kathana, abhigika zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.3 u.5 mR.1 vikurvaNAvizeSavAvyatAnirUpaNam 669 tataH amAyino'kaSAyasyAnagArasyAnabhiyuJjAnatayA anAbhiyogikadevarUpeNotpattikathanazca, tataH uddezakArthasaMgrahAya gAthayA pratipAdanam // vikurvaNAvizeSavaktavyatA prastAvaHmUlam-'aNagAreNaM bhaMte ! bhAviyappA bAhirae poggale apariyAittA pabhU egaM mahaM itthIrUvaM vA, jAva-saMdamANiyarUvaM vA viuvittae ? no iNaDhe samaTe, aNagAreNaM bhaMte ! bhAvi appA bAhirae poggale pariyAittA pamU egaM mahaM itthIrUvaM vA, jAva-saMdamANiyarUvaM vA viuvittae ? haMtA, pabhU, aNagAreNaM bhaMte ! bhAvi appA kevaiyAiM pabhU ithirUvAiM viuvittae ? goyamA! se jahAnAmae juvaI juvANe hattheNaM hatthe geNhejjA, cakkassa vA nAbhI aragAuttA siyA, evAmeva aNagArevi bhAvi appA veuviyasamugghAe NaM samohaNai, jAva-pabhUNaM, goyamA ! aNagAreNaM bhAtriappA kevalakappaM jaMvUddIvaM dIvaM bahahiM itthi rUvehi AiNNaM, viikiNNaM, jAva-esaNaM goyamA! aNagArassa yogAtmaka vikuNA karatA hai aisA kathana Abhiyogika devatAke rUpa meM usakI utpatti hone kA nirUpaNa, amAyI akaSAya anagAra aisI vikurvaNA nahIM karatA. ataH usako Abhiyogika devake rUpameM utpatti nahIM hotI aisA kathana, anta meM uddezakArtha saMgrAhaka gAthAkA pratipAdana / devatArUpe tenI utpatti thavAnuM nirUpaNa, amAyI kaSAyayukta aNagAra evI vimurvaNA karatuM nathI, tethI Abhiyogika devarUpe tenI utpatti thatI nathI evuM kathana, aMte uddezakA saMgrAhaka gAthAnuM pratipAdana. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImUtre bhAviappaNo ayameyArUve visaye visayamette buie, No cevaNaM saMpattIe viuvvisu vA, viuviti vA viuvvissaMti vA evaM parivADIe NeyavvaM, jAva-saMdamANiyA, se jahAnAmae kei purise asi-cammapAyaM gahAya gacchejjA, evAmeva aNagAre vi bhAviappA asi-cammapAyahattha-kica gaeNaM appANeNaM uDDhaM vehAyasaM uppaijjA ! haMtA, uppaijjA, aNagAre NaM bhaMte! bhAviyappA kevaiyAiM pabhU, asi-camma-hatthakiccagayAiM rUvAiM viuvvittae ? goyamA ! se jahAnAmae juvaI juvANe hattheNaM hatthe geNhejjA, taM ceva jAva-viuviMsu vA, viuvvaMti vA, viuvissaMti vA, se jahA nAmae kei purise egao paDAgaM kAuM gacchejjA, evAmeva aNagAre vi bhAviyappA egao paDAgA hatthakiccagaeNaM appANeNaM uDDhaM vehAyasaM uppaejjA ! haMtA, uppaejA, aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA kevaiAiM pabhU egao jaNNovaia kiccagayAiM rUvAiM vikuvittae ! taMceva jAvavikuvisu vA, vikuvaMti vA, vikuvissaMti vA, evaM duhaojaNNo vaiyaM vi, se jahAnAmae kei purise egao palhahatthiaM kAuM ci TrejA, evAmeva aNagAre vi bhAviappA ? evaMceva jAvavikuvisu vA, vikuvvaMti vA, vikuhissaMti vA, evaMduhao palha hatthi aMpi, se jahA nAmae kei purise egaopaliyaMkaM kAuM ciTThajjA! taM ceva jAva-vikuvisu vA, vikuvaMti vA, vikuvissaMti vA, evaM duhao paliyakaM pi // sU0 1 // zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za.3 u.5 sU.1 vikurvaNAvizeSavaktavyatAnirUpaNam 671 chAyA-anagAraH khalu bhadanta ! bhAvitAtmA vAhyAn pudagalAn aparyAdAya prabhuH ekaM mahat strIrUpaM vA, yAvat-syandamAnikA rUpaM vA vikurvitum ? nAyamarthaH samarthaH, anagAraH khalu bhadanta ! bhAvitAtmA bAhyayAn pudgalAn paryAdAya prabhuH ekaM mahat strIrUpaM vA, yAvat-syandamAnikA rUpaM vA vikurvitum ? hanta, prabhuH, anagAraH khalu bhadanta ! bhAvitAtmA kiyanti prabhuH strIrUpANi vikurvaNAvizeSavaktavyatAkAvarNana'aNagAreNe bhaMte ! bhAviyappA' ityAdi / sUtrArtha-(aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA bAhirae poggale apariyAittA egaM mahaM itthIrUvaM vA jAva saMdamANiyarUvaM vA viracittae pabhU ?) he bhadanta ! bhAvitAtmA anagAra bAhyapudagaloM ko grahaNa kiye vinA eka strIke rUpakI yAvat syandamAnikA ke rUpakI vikurvaNA karane ke liye samartha hai kyA ? (No iNaTe samaDhe) he gautama yaha artha samartha nahIM hai / (aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA bAhirae poggale pariyAittA ega mahaM itthIrUva vA jAva saMdamANiyarUva vA (viuvittae pabhU ?) he bhadanta / bhAvitAtmA anagAra bAhyapudgaloM ko grahaNa karake eka strI ke rUpakI athavA sAvat syandamAnikA ke rUpakI vikurvaNA karane ke liye samartha hai kyA ? (haMtA pabhU ) he gautama ! vaha bhAvitAtmA anagAra isa prakAra se karane ke liye samartha hai / (aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA kevaiyAiM pabhU itthirUvAI vivaNa vizeSa vaktavyatAnuM varNana 'aNagAreNaM bhaMte ! bhAviyappA' tyAha sUtrA- (aNagAreNaM bhaMte ! bhAviyappA bAhirae poggale apariyAittA egaM mahaM itthIrUvaM vA jAva saMdamANiyarUvaM vA viuvcittae pabhU ?) 3 mahanta ! bhAvitAtmA aNagAra, bAhya pudgalene grahaNa karyA vinA, eka vizALa strInA rUpanI athavA svandamAnakA paryantanA rUpanI vikrvaNa karI zakavAne zuM samartha che? (No iNaDhe samaDhe) gautama ! pAta marAma2 nathI. (aNagAreNaM bhaMte ! bhAviyappA bAhirae poggale pariyAittA egaM mahaM itthIrUvaM vA jAva saMdamANiyarUvaM vA viudhattae pabhU ?) 3 mahanta ! bhAvitAmA 2, pAyapugatAne aruNa zane, eka vizALa strIne rUpanI athavA skandamAnikA paryantanAM rUpanI vidurvaNa karI zavAne zu samaya cha ? (hatA. pabha) hai gautama ! te bhAvitAtmA 2mAra se pramANe 42 // 24pAne. samartha cha. (aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA kevaiyAI pabhU zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 672 bhagavatIsUtre tavikurvitam ? gautama! sa yathA nAma yuvati yuvA hastena haste gRhNIyAt, cakrasya cA nAbhiH arakAyuktA syAt, evameva anagAro'pi bhAvitAtmA vaikriyasamud ghAtena samavahanti, yAvat-pabhuH gautama ! anagAro bhAvitAtmA kevalakalpa jambUdvopaM dvIpaM bahubhiH strorupaiH AkIrNam vyatikIrNam, yAvat-eSa gautama ! anagArasya bhAvitAtmano'yametadrUpo viSayaH, viSayamAtram uktam, no caiva saMpattyA vyakurvId vA, vikurvati vA, vikurviSyati vA, evaM paripATayA jJAtavyama, viuvittae) he bhadanta ! bhAvitAtmA anagAra kitane strIrUpoMkI vikurvaNA karane ke liye samartha hai ? (goyamA ! se jahAnAmae juvaI juvANe hattheNaM hatthe geNhejA, cakkassa vA nAbhI aggA uttAsiyA evameva aNagAre vi bhAviyappA veuvviyasamugyAeNaM samohaNai) he gautama ! jaise koI eka yuvA yuvatiko hAtha se hAthame pakar3atA haiM, athavA cakra kI dhurI jaise ArAoM se vyApta hotI hai, isI taraha se anagAra bhI jo ki bhAvitAtmA hotA hai, vaikriyasamuddhAta se apane AtmapradezoM ko yukta karatA hai / (jAva NaM pabhU goyamA! aNagAre NaM bhAviyappA kevalakappaM jaMbUddIvaM dIvaM bahUhiM itthIrUvehiM AiNNaM vitikiNNaM) yAvat he gautama ! vaha bhAvitAtmA anagAra una vikuvita strIrUpoM se isa saMpUrNa jaMbUdvIpa ko AkIrNa vyatikIrNa kara sakatA hai| (jAva esa NaM goyamA ! aNagArassa bhAviyappaNo ayameyArUve visaye visayamette buie, Noceva NaM saMpattIe, viuvisu vA, viuvviti vA, viuvvissaMti vA-evaM parivADIe NeyavvaM jAva itthirUbAI viuvittae) De lanta ! bhAvitAtmA 22 khai zrI3pAnI viva! 42 // 24Ane samartha che ? (goyamA !) 3 gautama ! (se jahA nAmae juvaI juvANe hattheNaM hatthe geNhejjA, cakkassa vA nAbhI aragA uttAsiyAevameva aNagAre vi bhAviyappA veubviyasamugyAeNaM samohaNai jAva NaM pabhU goyamA ! aNagAre NaM bhAviyappA kevalakappaM jaMbUddIvaM dIvaM bahUrhi itthIrUvehi AiNNaM citikiNaM) rIte hai yuvAna 4 yuvatine potAnA bhupAzamA pakaDI eka rUpa thaI jAya che, athavA jevI rIte cakranI dharI ArAone pakaDI rAkhavAne samartha hoya che, e ja rIte vaikriya samudraghAtathI pitAnA Atmapradezane jeNe cukata karyA che e bhAvitAtmA aNagAra paNa, pite nirmANa karelA strIrUpe vaDe saMpUrNa dIyane garI pAne samartha cha. (jAva esa NaM goyamA ! aNagArassa bhAviyappaNo ayameyArUve visaye visayamene buie, No ceva NaM saMpattIe, zrI bhagavatI sUtraH 3 Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.5 sU. 1 vikurvaNAvizeSavaktavyatAnirUpaNam 673 yAvat-syandamAnikA, sa yathA nAma ko'pi puruSo'si-carmapAtraM gRhItvA gacchet evameva anagAro'pi bhAvitAtmA ekataH patAkA haste kRtya gatena AtmanA Urdhva vihAyaH utpatet ? hanta, utpatet, anagAraH khalu bhadanta ! bhAvitAtmA kiyanti prabhuH asicarmahaste kRtya gatAni rUpANi vikuSitum ? gautama ! tadyathA nAma yuvati yuvA hastena haste gRhNIyAt, tacaiva yAvat-vyakurvid vA, vikurvati vA, vikurviSyati vA, tad yathA nAma ko'pi puruSaH ekataH patAkAM kRtvA gacchet, saMdamANiyA) he gautama ! yAvat bhAvitAtmA anagAra kA yaha isa prakAra kA kevala viSaya kahA hai, Ajataka bhAvitAtmA anagArane na kabhI aisA kiyA hai, na vaha karatA hai aura na vaha Age bhI aisA karegA-yaha to kevala usakI zaktimAtra kA pradarzana kiyA hai / isI taraha se yAvat syandamAnikA taka ke rUpoM taka bhI jAnanA cAhiye / (se jahAnAmae kei purise asi-cammapAyaM gahAya gacchejA, evAmeva aNagAre vi bhAviyappA asicammapAyahattha-kiccagaeNaM appAjeNaM uDDhaM vehAyaM uppainjA) he bhadanta ! jaise koI eka puruSa talavAra aura carmapAtra DhAla ko lekara calatA hai, isI taraha bhAvitAtmA anagAra bhI vaikriya talavAra aura DhAla ko dhAraNa karane vAle manuSya kI taraha hokara kisI bhi kArya ke vaza se svayaM AkAza meM U~ce uDa sakatA hai kyA ? (haMtA uppahajjA) he gautama! hAM uDa sakatA hai| (aNagAre NaM bhaMte / bhAviyappA kevaiyAI pabhU asi-camma hattha kicca viubbisu vA, viuviti vA, viunnissaMti vA-evaM parivADIe NeyavvaM jAva saMdamANiyA) he gautama ! ouvitAmA m||2nii vigqugu zatirnu ni3555 42vAne mATe ja uparyukata nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. Aja sudhI bhAvitAmAM aNagAre evI vidurvaNA kadI karI nathI, vartamAnakALe evI vimurvaNA karatA paNa nathI, ane bhaviSyamAM evI vimurvaNa karaze paNa nahIM. A to mAtra tenI zakita batAvavA mATe ja kahyuM che. svandamanikA paryantanAM rUpanA viSayamAM paNa A pramANe ja samajavuM. ( se jahAnAmae kei purise asi-cammapAyaM gahAya gacchejjA, evAmeva aNagAre vi bhAviyappA asicammapAyahattha-kiccagaeNaM appANeNaM uDUr3ha vehAyaM uppaijjA) ke mahanta ! vI zate / puruSa talavAra ana DhA (yama pAtra)ne dhana cAle che, evI ja rIte vakriya DhALa ane talavArane dhAraNa karIne kaI paNa kArya 42vAna nimitta, bhAvitAtmA 22 zuye mAmai saza che ? (haMtA upapaijjA) 3 gotama ! DA, te 60 za che. (aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 674 bhagavatIsage evameva anagAro'pi bhAvitAtmA ekataH patAkA haste kRtya gatena AtmanA UrSa vihAyaH utpatet ? hanta, gautama / utpatet, anagAraH khalu bhadanta ! bhAvitAtmA kiyanti prabhuH ekataH patAkA haste kRtya gatAni rUpANi vikurvitum ? evaM caiva yAvat-vyakurvId vA, vikurvati vA, vikurviSyati vA, evam gayAI viuvittae) he bhadanta bhAvitAtmA anagAra aise kitane rUpoM ko apanI vikriyA zaktise niSpanna kara sakatA hai ki jinhone apane hAthoM meM talavAra aura DhAla le rakhI hai ? (se jahAnAmae juvaI juvANe hatthe NaM hatthe geNhejjAtaM ceva jAva viuvisu vA, viuviti vA, viuvvissaMti vA) jaise koI yuvA yuvatiko apane hAthase hAthameM pakaDa letA hai-Age yahAM aura bAkI kA saba kathana pahile kI taraha hI jAnanA cAhiye aura anta meM vaha kathana yahAM taka grahaNa karanA cAhiye ki isa prakArake rUpoM ko usa bhAvitAtmA anagArane na pahile kabhI apanI vikurvaNA zaktise niSpanna kiyA hai, aura na vartamAnameM vaha aise rUpoM ko niSpanna karatA hai aura na Age ko vaha aise rUpoMko niSpanna karegA hI / aisA karanekI usameM zakti hai-yahI bAta isa kathanase prakaTa kI gaI hai| aisA jAnanA caahiye| (se jahAnAmae kei purise egao paDAgaM kAuM gacchejA' he bhadanta ! jaise koI puruSa hAthameM eka patAkA ko lekara calatA hai (evAmeva aNagAre vi bhAviyappA egao paDAgA hatthakiccagaeNaM appANeNaM uidaM vehAyasaM uppaejjA ?) isI taraha se kevaiyAI pabhU asicammahatthakiccagayAi ruvAi viuvittae ?) gautama ! bhAvitAtmA aNagAra, evA keTalAM rUpanuM tenI vikriyA zakitathI nimaNu karI zakavAne samartha cha / vaizyi3pAye DAyamA talavAra ane dAja dhAraNa 42N DAya? (se jahA nAmae juvaI juvANe hattheNaM hatthe geNhejjA taM ceva jAva viuvvisu vA, viuviti vA, viuvvissaMti vA) vI zate / yuvAna o4 yuvatine potAnA yathA pakaDIne potAnA bhujapAzamAM lapeTI ekAkAra banI jAya che, tyAMthI zarU karIne uparyukata samasta kathana ahIM paNa grahaNa karavuM joie. ahIM paNa e ja vAta kahevI joie ke AvI vikuNa temaNe bhUtakALamAM kadI karI nathI, vartamAnamAM karatA nathI ane bhaviSyamAM karaze paNa nahIM. temanI vikrvaNazakitanuM nirUpaNa karavAne mATe ja A samasta 4thana jyu cha.(se jahAnAmae kei purise egao paDAgaM kAuMgacchejjA) mahanta ! ravI zata puruSa hArabhAM se patA na yAda cha, evAmeva aNagAre vi bhAviyappA egaopaDAgA hattha kicagaeNaM appANeNaM uDDhaM vehAyasaM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.3 u.5 sU.1 vikurvaNAvizeSavaktavyatAnirUpaNam 675 dvidhA patAka mapi, tad yathA nAma ko'pi puruSaH ekato yajJopavItaM kRtvA gacchet, evameva anagAro bhAvitAtmA, ekato yajJopavItakRtyagatena AtmanA Urdhva bhAvitAtmA anagAra bhi eka pArzva meM sthita dhvajase yukta patAkAko dhAraNa karanevAle puruSa jaise AkArameM bane hue apane vaikriyasvarUpa se U~ce AkAzameM uDa sakatA hai kyA ? (haMtA; goyamA uppaejjA) he gautama ! hAM bhAvitAtmA anagAra isa prakAra ke AkAra meM hokara Uce AkAza meM ur3a sakatA hai| ( aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA kevaDayAiM pabhU egao paDAgA hatthakiccagayAiM svAiM vikuvittae ?) he bhadanta ! bhAvitAtmA anagAra eka pAzvameM sthita dhvajayukta patAkA ko dhAraNa karanevAle puruSa jaise AkArameM bane hue kitane aise vaikriya rUpoMkI vikurvaNA kara sakatA hai ? (evaM ceva jAva vikuvisu vA, vikuvvaMti vA vikunvissaMti vA-evaM duhao paDAgaM vi) he gautama ! isa viSaya meM uttara pahile kahe gaye kathanake anusAra hI jAnanA cAhiye / parantu bhAvitAtmA anagAra ne bhUtakAla meM na kabhi aise rUpoMkI vikurvaNA kI hai, na vaha vartamAna meM karatA hai aura na vaha bhaviSyameM bhI aise rUpoMkI vikurvaNA karegA hI-yahAM to yadi vaha karanA cAhe to aise rUpoMko karanekI usameM zakti hai yahI bAta dikhalAI gaI hai| isI taraha se donoM tarapha dhvajA se yukta patAkA ke viSayameM bhi jAnanA caahiye| (se jahAnAmae keha purise egao uppaenjA ?) sevI zata bhAvitAtmA sahagAra 57] zu DAyamA 14 sAthenI patA dhAraNa karI hoya evA vaikriya puruSane rUpe AkAzamAM uMce uDI zakavAne zuM samartha che? (haMtA, goyamA uppaejjA) he gautama ! mAvitAmA mA2 vaiya35 dhA295 4zana AHI A4vAne samartha cha. (aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA kevaiyAI pabhU egao paDAgA hatyakiJcagayAI ruvAiM vikuvittae ?) De mahanta ! hAthamAM dhvajAyukata patAkA dhAraNa karIne uDanArA keTalAM vaikiya puruSa AkAronI vibhu 42vAne bhAvitAmA 2 // 2 samartha cha ? evaM ceva jAva vikubisu vA, vikucaMti vA, vikucissaMti vA-evaM duhao paDAgaM vi) 7 gautama tene| uttara paNa AgaLanA praznanA uttara pramANe ja samajavo. paraMtu bhAvitAtmA aNagAre bhUtakALamAM kadI paNa evI viTurvaNa karI nathI, vartamAnamAM karatA nathI ane bhaviSyamAM paNa karaze nahIM. temanI vimurvaNa zakita keTalI che, e batAvavAne mATe ja A vAta kahI che. e ja pramANe bane paDakhe dhvajAethI yukata patAkAe dhArI zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 676 bhagavatI sUtre vihAya utpatet ? hanta, utpatet, anAgaraH khalu bhadanta ! bhAvitAtmA kiyanti prabhuH yajJopavItakasyagatAni rUpANi vikurvitum ? tacaiva yAvat vyakurvod vA vikurvati vA, vikurviSyati vA, evaM dvidhA yajJopavItamapi, sa yathAnAmajaNNovaiaM kAuM gacchejA, evAmeva anagAre NaM bhAviyappA egao jaNNovaIyakiJcagaeNaM appANeNaM uDUDhaM vehAyasaM uppaejjA ?) he bhadanta ! jaise koIeka puruSa eka tarapha pArzva bhAga meM janeUko dhAraNa kara calatA hai. usI prakAra se bhAvitAtmA anagAra ekapArzva meM sthita janeU ko dhAraNa karanevAle puruSake AkAra jaise apane vaikiya svarUpa se kyA AkAza meM UMce ur3a sakatA hai ? (haMtA, uppaejjA) hAM gautama ! ur3a sakatA hai / (aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA kevaiyAI pabhU egao jaSNovaiyakiJcagayAhaM ruvAi vikuvvittae ? ) he bhadanta ! bhAvitAtmA anagAra aise eka pArzva meM laTakate hue janeU ko dhAraNa karane vAle puruSa ke jaise AkAra kitane apanI vikriyA zaktise banA sakatA hai ? ( taM caiva jAva vikuvvisu vA vikuvviti vA, vikuvvissaMti vA, evaM duhao jaNNovaiyaM vi) he gautama ! isa viSaya meM uttara pahile kahekathana ke anusAra hI jAnanA cAhiye / arthAt bhAvitAtmA anagAra ne bhUtakAla meM aise rUpoM kI vikurvaNA nahIM kI hai, vartamAna meM aise rUpo kI vaha vikurvaNA nahIM karatA hai, aura na bhaviSyat meM vaha aise vaizyi puruSa mAranA viSayamA pazu samanyuM ( se jahA nAmae keipurise egao jaNovaiaM kAuM gacchejjA, evAmeva anagAreNaM bhAviyappA egao jaSNovaiya kicca - gaNaM apANeNaM uDUDhaM vehAyasaM uppaejjA ? ) lahanta ! devI rIte zreSTha puruSa bhe paDakhe janeAi dhAraNa karIne cAle che, evI rIte eka paDakhe janoi dhAraNa karI hoya evA puruSarUpanuM peAtAnI vikuCNA zakitathI nirmANa karIne zuM bhAvitAtmA aNugAra bhAzamAM 'the uDI zamvAne samartha che ? (haMtA, uppaejjA) he gautama! DA, zevI rIte te buDI rADe che. (aNagAreNaM bhaMte ! bhAviyappA kevaiyAI pabhU egao tootasana gayAI ruvAI vikuvvittae ? ) he lahanta ! bhAvitAtmA bhagugAra, eka paDakhe janeAi dhAraNa karIne AkAzamAM uDatA keTalAM puruSarUponuM peAtAnI vikA zaktithI nirmANa irI che ? (taMceva jAva vikuvvisu vA vikuvaMti vA, vikuntrisaMti vA, evaM duhao jaNNovaiyaM pi) he gautama! yA anano uttara paNa upara pramANe ja samajavA. bhAvitAtmA aNugAre bhUtakALamAM kadI paNa evI viku.NA karI nathI, vamAnamAM kadI paNa evAM rUponI vikaCNA karatA nathI, ane zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.3 u.5 sU.1 vikurvaNAvizeSavaktavyatAnirUpaNam 677 ko'pi puruSaH ekataH paryastikAM kRtvA tiSThet, evameva anagAro'pi bhAvitAtmA ? evaM caitra yAvat-vyakurvId vA, vikurvati vA, vikurviSyati vA, evaM rUpoMkI vikurvaNA karegA hI yahAM to usakI zaktimAtra kA hI pradarzana kiyA gayA hai / isI taraha se dvipAvilambiyajJopavIta ko dhAraNa karanevAle puruSa ke AkAra jaise vaikriyarUpoM ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye / (se jahA nAmae keI purise palhahatthiyaM kAuM ciTejA evAmeva aNagAre vi bhAviyappA ?) he bhadanta ! jaise koI eka puruSa eka tarapha pAlathI mArakara baiTha jAtA hai, usI taraha se bhAvitAtmA anagAra bhI kyA isI AkAra meM hokara U~ce AkAza meM ur3a sakatA hai ? (eva ceva jova vikuvisu vA, vikuvvaMti vA, evaM duhao palhatthiya vi) he gautama ! isa viSaya meM uttararUpa kathana pahile kiye gaye kathana ke anusAra hI jAnanA cAhiye / aura aisA vahAM taka grahaNa karanA cAhiye ki bhAvitAtmAanagArane bhUtakAlameM aise rUpoM ko apanI vikriyA zaktise na niSpanna kiyA hai, aura na vaha vartamAna meM aise rUpoM ko niSpanna karatA hai-aura na bhaviSyat kAla meM bhI vaha aise rUpoM ko niSpanna karegA yaha to kevala usakI zakti mAtra kA pradarzana kiyA gayA hai ! isI taraha se donoM aura bhaviSyamAM paNa evAM rUpanI vimurvaNuM kadI paNa karaze nahIM. tenI vimurvaNazakita batAvavAne mATe ja uparanuM varNana karavAmAM AvyuM che. banne bAju yajJopavIta (janoI) dhAraNa karIne AkAzamAM uDatA vaikiya puruSarUpanA viSayamAM paNa ema ja samajavuM. (se jahA nAmae kei purise palhahasthiyaM kAuM ciTejA, evAmeva aNagAre vi bhAviyappA tyA ? ) vA zate / puruSa me 123 5list jIne mesI jAya che, evI rIte eka tarapha palAMThI vALelA puruSa AkAranuM pitAnI viTTurvaNa dvArA nirmANa zane, zubhavitAmA mA2 24i 2 DI za cha ? (evaM cetra jAba vikubbisu vA, vikuvvaMti vA, vikuvvissaMti vA, evaM duhao palhatthiyaM vi) he gautama ! A praznano uttara paNa AgaLanA praznanA uttara pramANe ja samaje. bhAvitAtmA aNagAre bhUtakALamAM evA vaikriyarUpanuM kadI nirmANa karyuM nathI, vartamAnamAM karatA nathI ane bhaviSyamAM karaze paNa nahIM, tyAM sudhInuM samasta kathana grahaNa karavuM. A kathana temanI zakti darzAvavAne mATe ja karavAmAM AvyuM che. e ja pramANe bane bAju palAMThI vALIne AkAzamAM uDatA zaikriya puruSa rUpanA viSayamAM paNa samajavuM. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 678 bhagavatIsUtre dvidhA paryastikAm api, tad yathA nAma ko'pi puruSaH ekataH paryata gatvA tiSThet ? taccaiva thAvat vyakurvId vA, vikuvaiti vA, vikurviSyati vA evaM dvidhA paryamapi // muu01|| TIkA-caturthoddezake vikurvaNA prarUpitA paJcame'pi tAmeva vizeSarUpeNa pAlathI mArakara baiThane kA jaisA AkAra hotA hai-usa viSayameM ho jAnanA caahiye| (se jahAnAmae ke purise egao paliyaMkaM kAuM cirojjA ?) he bhadanta ! jaise koI manuSya eka tarapha paryaGkAsana se baiThatA hai isI prakArake AkArameM vikriyA zaktise apane zarIra ke AkArako niSpanna kara kyA bhAvitAmA anagAra AkAzameM U~ce uDa sakatA hai ? (taM ceva jAva vikubbisu vA, vikuvvaMti vA, vikuzvissaMti vA, evaM dahao paliyaMkaMpi) he gautama! isa prakAra se vaha AkAra niSpanna kara bhAvitAtmA anagAra U~ce AkAza meM uDa sakatA hai ? yAvat isa viSaya meM aura saba kathana pahile kiye gaye kathana kI taraha se hI jAnanA cAhiye / parantu uma bhAvitAtmA anagArane aise rUpoMkA nirmANa na bhUtakAla meM kiyA hai, na vaha vartamAna kAlameM aise rUpoMkA nirmANa karatA hai aura na bhaviSyat kAlameM aise rUpoMkA vaha nirmANa karegA hI yaha to kevala isa taraha ke rUpoMko nirmANa karanekI usakI zaktikA pradarzana kiyA gayA hai| isI taraha se donoM tarapha do paryaGkAsanoM se baiThakara niSpanna hue AkAra ke viSayameM bhI jAnanA caahiye| ____TIkArtha-caturtha uddezakameM vikurvaNA kI prarUpaNA huI hai, isa (se jahAnAmae kei purise egaopaliyaMka kAuM ciDejjA. chatyAhi ? ) 3 bhadanta ! jevI rIte keI puruSa eka tarapha paryakAsana vALIne bese che, evI rIte eka tarapha paryakAsana vALIne beThelA puruSa AkAranuM pitAnI viTurvaNa zaktithI nirmANa uzane |vitAtmA m||2 mAzama javAne samartha cha? (taM ceva jAva vikubisu vA, vikuvvaMti vA, vikubbissaMti vA, evaM duhao paliyaMkaM pi) he gautama ! evA AkAranuM nirmANa karIne te bhAvitAtmA aNagAra AkAzamAM UMce uDI zake che. A viSayane lagatA bIjAM praznottaro AgaLa mujaba ja samajavA. paraMtu te bhAvitAtmA aNagAre evAM vaikriya nuM bhUtakALamAM kadI paNa nirmANa karyuM nathI, vartamAnamAM paNa evAM rUpanuM nirmANa karatA nathI, ane bhaviSyamAM paNa evAM rUponuM nirmANa karaze nahIM. e prakAranAM rUpanuM nirmANa karavAnI zakti teomAM rahelI che, eTaluM batAvavAne mATe ja A kathana karavAmAM AvyuM che. banne tarapha paryakAsana vALIne be paryakAsanethI beThalA puruSarUSAnA viSayamAM paNa eja pramANe samajavuM. TIkAtha-AthA uddezakamAM vikrvaNanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. A pAMcamAM uddeza zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za. 3 u. 501 vikurvaNa / vizeSa vaktavyatAnirUpaNam 679 nigapayituM prastauti- 'aNagAreNaM bhaMte ! ityAdi / gautamaH pRcchati - he bhadanta ! anagAraH khalu 'bhAviyappA' bhAvitAtmA bAhirae' bAhyAn 'poggale' pudgalAna ' apariyAittA ' aparyAdAya aparigRhya 'eMge mahaM' eka mahat vizAlaM ' itthIrUvaM vA' strIrUpaM vA, jAva - saMdamaNiya vaM vA yAvat syandamAnikA rUpaM vAhana vizeSarUpaM vA 'viuvvittae ' vikurvitum ? 'pabhU' prabhuH samarthaH kim yAvata karaNAt puruSarUpaM vA, yAnarUpaM vA, hastirUpaM vA, gillithilli - zivikArUpaM vA' iti saMgrAhyam, bhagavAn Aha - 'no iTThe samaTThe' he gautama! 6 , paMcama uddezaka meM usI vikurvaNA ko vizeSarUpa se nirUpaNa karane ke liye kathana kiyA jA rahA hai| gautamasvAmI prabhu se pUcha rahe haiM ki 'bhAviyappA aNagAre NaM bhaMte' he bhadanta ! bhAvitAtmA anagAra 'bAhirae pogale' bAhya pudgaloM ko vaikriya zarIra ke pudgaloM koM, 'apariyAittA' grahaNa nahIM karake 'ega mahaM' eka vizAla 'itthIrUvaM vA, strI rUpako jathavA 'jAva saMmANiyarUvaM vA' yAvat syandamAnikA ke rUpako viuttie' vikurvita karane ke liye 'pabhU' samartha hai kyA ? yahAM jo yAvat pada AyA hai-usase 'puruSarUpaM vA, yAnarUpaM vA, hastirUpaM vA, gilli, thilli - zibikArUpaM vA, ina pahile kahe gaye padoMkA grahaNa huA hai / praznakAra kA abhiprAya aisA hai ki bhAvitAtmA anagAra vaikriya zarIra ke pudgaloM ko grahaNa na kare aura strI Adi ke rUpoM kA vaha nirmANa karake kyA aisA ho sakatA hai ? isakA uttara dete hue prabhu gautama se kahate haiM kamAM paNa viku NAnuM vizeSa nirUpaNa karavAne mATe nIcenAM sUtrA ApavAmAM AvyAM che. prazna- - "bhAviyappA aNagAreNaM bhaMte !' he ahanta ! bhAvitAtmA gugAra, 'bAhirae pogale apariyAittA' mA hagAne (vaizyi zarIranAM gone) hAtha arthA vinA 'egaM mahaM' me4 vizAla 'itthIrUvaM vA' strI3panI athavA jAva saMdamANiya rUvaM vA syanhamAni paryantanA 3yonI 'cikuvvittae pabhU ?" vizrvathA karI zakavAne zuM samatha che ? 6 " yA sUtramAM ne 'jAna' (yAvat) yaha Avyu che tenA dvArA 'puruSarUpaM vA, yAnarUpaM vA, hastirUpaM vA, gilli thilli, zivikA rUpaM vA' yA honA saMgraha thayA che praznanuM tAtpa nIce pramANe che--bhAviyAmA aNugAra, vaikti zarIranAM pudgale ne grahaNa na kare te paNa zuM eka vizALa srIrUpa, athavA puruSarUpa, athavA adharUpa, athavA hastirUpa, athavA giTTi, ciddhi, zikhikA, svandvamAnikA Adi rUpAnuM nirmANu karI zakavAne zuM samartha che? (gi@i Adi padene artha AgaLa AvI gayA che. ) zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 680 bhagavatIsUtre nAyamarthaH samarthaH naivaM bhavitumarhati etAvatA bAhyapudgalagrahaNamantarA stryAdi rUpaM vikurvituM na samarthaH, gautamaH punaH pRcchati 'aNagAreNaM bhaMte !' he bhadanta ! anagAraH khalu 'bhAriyappA' bhAvitAtmA 'bAhirae poggale ' bAhyAn pudgalAn 'pariyAhattA' paryAdAya parigRhya 'egaM mahaM' ekaM mahat 'itthIruvaM vA' strIrUpaM cA 'jAca-saMdamANiya rUvaM vA' yAvat-syandamAnikArUpaM vA 'viuvittae' vikuktuim vikurvaNayA niSpAdayituM 'pabhU' prabhuH samarthaH ! kim / yAvatkaraNAta-upayukaM puruSAdirUpaM saMgrAhyam / bhagavAnAha-haMtA, pabhU' he gautama ! hanta prabhuH samarthaH ! gautamaH punaH pRcchati-'aNagAre NaM bhaMte !' ityAdi / he bhadanta ! anagAraH khalu 'bhAviyappA' bhAvitAtmA * kevaiyAI' kiyanti 'No iNaDhe samaDhe' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai-arthAt vaikriyapudgalo ko grahaNa kiye vinA bhAvitAtmA anagAra aisA kisI taraha nahIM kara sakatA hai / gautama punaHprabhu se pUchate haiM ki (bhAviyappA aNagAre Na bhaMte !') he bhadanta bhAvitAtmA anagAra 'bAhirae poggale pariyAittA' bAhyapudgaloM ko grahaNa karake 'egaM mahaM' eka vizAla 'itthIrUva vA jAva saMdamANiyarUva vA viuvittae pabhU' strI rUpako athavA yAvat syandamAnikA ke rUpako vikurvita karane ke liye samartha hai kyA ? 'haMtA pabhU' isakA uttara dete hue prabhu kahate haiM-hAM gautama bhAvitAtmA anagAra isa sthiti meM aisA karane ke liye samartha hai| vikriyAzakti se rUpoM ko niSpAdana karanA isakA nAma vikurvaNA hai| yahAM para bhI 'yAvat' zabda ke pATha se upayuktaM puruSAdirUpokA grahaNa huA hai / punaH gautama prabhu se pUchate haiM ki "bhAviyappA aNagAre ___utta2-'No iNaTe sama? / gautama ! mevaM samavI zatu nathI. meTa vekiya pudgalene grahaNa karyA vinA bhAvitAtmA aNagAra evuM karI zakto nathI prazna- bhAviyappA aNagAreNaM bhaMte' he saha-ta! sAvitAtmA m||2, 'bAhirae poggale pariyAittA' mA pugatAna a5 4Ine 'egaM mahaM' me bha'! 'itthIrUvaM vA jAva saMdamANiyarUvaM vA viuvittae pabhU? sI 35ne athavA puruSAdi andamAnika paryantanA rUpane vikanvita karavAne zuM samartha che? ___uttara-hatA pabhU' 7, gautama ! mAvitAtmA mA mAsAne aY karIne evI vikuNA karI zake che. vivA' vI maMTo yatithI 3thAna: nibhAe 42. aDI 5 'jAva' (kAvata) padathI uparokata puruSAdi rUpa grahaNa karavAmAM Avela che. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.3 u.5sU.1 vikurvaNAvizeSavaktavyatAnirUpaNam 681 kiyatsaMkhyakAni 'isthirUbAI' strIrUpANi 'viuvittae' vikurvituM vikurvaNayA niSpAdayitum 'pabhU' prabhuH samarthaH ? / ___ bhagavAnAha-'goyamA ! se jahA' ityAdi / he gautama ! tadyathA 'nAmae' nAma iti vAkyAlaGkAre 'jubaI juvANe' yuvatiM kazcid yuvA 'hattheNaM hatthe' hastena haste 'geNhejjA' gRhNIyAt saMsaktAGgalitayA saMlagnaH syAt. yathA vA 'cakkassanAbhI' cakrasya nAbhiH madhyavartikASThama 'aragAuttA siyA' arakAyuktA arakAbhiH sambaddhAsyAt 'evAmeva' evameva tathaiva 'aNagAre vi bhAviyappA' anagAro 'pi bhAvitAtmA -- veuciasamugyAeNaM' vaikriyasamudghAtena 'samohaNai' samavahanti samavahato bhavati 'jAva-pabhUNaM goyamA !' he gautama ! yAvat--prabhuH NaM bhaMte' he bhadanta ! bhAvitAtmA anagAra 'kevaiyAI kitane kitanI saMkhyAvAle "isthirUvAI' strIrUpoM ko 'viuvvittae pabhU' vikurvita karane ke liye vikurvaNA se niSpanna karane ke liye samartha hai ? isakA uttara dete hue prabhu kahate haiM ki-'se jahA nAmae juvANe' jaise koI eka puruSa 'juvaI yuvatI strI ko 'hattheNaM' apane hAtha se 'hatthe' hAtha meM pakaDaletA hai arthAt paraspara bhinna hone para bhI jaba ve ApasameM saMlagna hote haiM to aise mAlUma hote haiM ki ye donoM eka haiM, isI taraha 'cakkassanAbhI' cakra-pahiyA kA jo madhyavartI kASTha hotA hai vaha 'aragA uttAsIyA' arakoM se pahiye meM lage hue kASThoM se jaise sambandha rahA karatA hai 'evAmeva isItarahase 'bhAviyappA aNagAre vi' bhAvitAtmA anagAra bhI 'veuniyasahugyAeNaM' vaikriyasamuddhAta se 'samohaNai' apane AtmapradezoM ko samavahata-yukta karatA y-'bhAviyappA aNagAre NaM bhaMte ! he mahanta ! mAvitAtmA bhy||2, 'kevaiyAI itthirUvAI viuvittae pabhA tanI viqezatithI i sI rUpanuM nirmANa karI zakavAne samartha che? mahAvIra prabhu tene A pramANe uttara mA cha-'se jahA nAmae juvANe nevI zate 6 me puruSa 'juvaI' / strIna 'hattheNaM, tenA hAthathI 'hatthe' 54ii levAne samaya hoya che (meTa 52252 bhinna hovA chatAM paNa jyAre teo ApasamAM saMlagna thaI jAya che tyAre evuM lAge cha / manne me404 che), revA rIte 'cakassanAbhI aragA uttAsiyA' yanI nAlI A1 mArAmAne mAgela vAle samaya yache, mevI zate 'bhAviyappA aNagAre vi veubdhiyasamugyAeNaM samohaNai ' nyAre bhAvitAmA 25 // 2 vaizya zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 682 bhagavatIsUtro samarthaH khalu ' aNagAreNaM' anagAraH 'bhAviyappA' bhAvitAtmA, yAvatpadena 'saMkhejjAI joyaNAI daMDaM nissarai, taM rayaNANaM jAva-riTThANaM ahAbAyare po. ggale parisADei, ahAmuhume poggale pariyAii, docaM pi veubviyasamugyAyeNaM samohaNaI' iti saMgrAhyam, 'saMkhyeyAni yojanAni daNDaM niHsRjati, tadratnAnAM yAvat-riSTAnAm yathAbAdarAn pugalAn parizAtayati, yathA sUkSmAn pudgalAn paryAdatte, dvitIyamapi (vAraM) vaikriyasamudghAtena samavahanti' / 'kevalakappaM kevalakalpam 'jaMbuddIvaM dIvaM' jambUdvIpaM dvIpam 'bahUhi' bahubhiH anekaiH 'itthi rUvehiM' strIrUpaiH 'AiNNaM' AkIrNa vyAptam 'viikiNNaM ' vyatikIrNa samantAt vyAptaM kartuM samarthaH kim / avaziSTabhAgaM sUcayannAha jAvaM ti' yAvat iti, yAvatkaraNAt -' uvatthaDe, saMthaDaM phuDaM, avagADhAvagADhaM karettae, aduttaraM ca NaM goyamA ! pabhU arNagAreNaM bhAciyappA, tiriyamahai 'jAva' yAvat vaha 'bhAviyappA aNagAre NaM' bhAvitAtmA anagAra 'goyamA' he gautama ! kevalakappaM samasta 'jaMbuddIva dIva' jambUdvIpa nAmake dvIpako 'bahUhiM itthIruvehi' vikurvita una aneka strIrUpoMse 'AiNNaM' AkIrNa 'vitikiNNaM' vyatikorNa karaneke liye 'pabhR' samartha hai / yahAM yAvatpada se 'saMkhejjAI joyaNAI daMDa nissarai, taM rayaNANaM jAva riTThANa ahAbAyare poggale, parisADei, ahAsuhume poggale pariyAii, docca pi veuvviyasamugghAeNaM samohaNai' yaha pIche kahA gayA pATha grahaNa kiyA gayA hai / isakA artha vahIM para likhA hai / 'viikiNNaM' jAva' ke sAtha jo yaha 'yAvat pada AyA hai usake dvArA 'uvatthaDaM saMthaDa, phuDa avagADhAvagADha karettae, aduttaraM ca NaM goyamA ! pabhU samuhadhAtathA pAtAnA mAtmaprazAne yuta 43 che tyAre 'jAva bhAviyappA aNagAreNaM' te sAvitAtmA bhe||2, 'kevalakappaM jaMbaddIvaM dIvaM bahahiM itthirUveDiM' alagkti bhane strI3pAthI samasta dvIpane 'AiNaM vitikipaNaM mADI tathA vytikIrNa karavAne "ma" samartha bane che. ahIM "mAvata' parathI nIcene sUtrapATha grahaNa 42vAmA mAyA cha-'saMkhejjAiM joyaNAiM daMDaM nissarai, taM rayaNANaM jAva rihANaM ahAbAyare poggale, parisADei, ahAsuhume poggale, pariyAii, docaMpi veu. ciyasamugyAeNaM samohaNai tenI ma mA mApI gayA che. viikiNNaM jAva' nI sA re jAva' yAvata 56 mAnche tenA ARL niiyne| sUtra pA8 a 42||3||che-'uvtthddN, saMthaDaM, phuDaM, avagADhAvagADhaM karettae, aduttaraM ca zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.3.u.5 sU01 vikurvaNAvizeSavaktavyatAnirUpaNam 683 saMkhejje dIvasamudde bahUhi itthirUvehi AiNNe, vitikiNNe, upatthaDe, saMthaDe, phuDe, avagADhAvagADhe karettae' iti saMgrAhyam , 'upastIrNam , saMstIrNam , spRSTam , avagADhAvagADhaM kartum, athottarazca prabhuH gautama ! anagAraH khalu bhAvitAtmA tiryagasaMkhyeyAn dvIpasamudrAn bahubhiH strIrUpaM AkIrNAn , upastIrNAn , saMstIrNAn , spRSTAn , avagADhAvagADhAn kartum,' bhAvitAtmano 'nagArasya sAmarthyamAtrametad varNitamityAha-'esaNaM goyamA !' ityAdi / he gautama ! eSa khalu bhAviappaNo' bhAvitAtmanaH "aNagArassa' anagArasya 'ayameyArUve' ayametadrUpaH uparivarNitasvarUpaH 'visae' viSayaH 'visayamette buie' viSayamAtram uktam kathitam 'No ceva NaM' no caiva khalu, 'saMpattIe' saMpattyA vyavahAre yathoktArthasauMpAdanena 'viubisu vA' vyakurvad vA vyakurvId vA, aNagAre NaM bhAviyappA, tiriyamasaMkhejje, dIvasamudde, bahahiM itthitvehiM AiNNe, vitikiNNe uvatthaDe, saMthaDe, phuDe, avagADhAvagADhe karettae' yaha pIche kahA gayA pATha saMgrahIta huA hai / aisA jo bhAvitAtmA anagAra ke viSaya meM kahA gayA hai so yaha usakI zaktimAtra kA pradarzana ke liye hI kahA gayA hai| yahI bAta 'esa NaM goyamA ! aNagArasma bhAviyappaNo aNagArassa ayameyAruve visae visayamette buie' isa sUtrapATha dvArA samajhAI gaI hai| arthAt he gautama ! bhAvitAtmA anagAra kA jo yaha Upara varNitarUpa se viSaya kahA gayA hai vaha kevala viSaya mAtra rUpasehI kahA gayA hai 'No ceva NaM saMpattIe' vaha bhAvitAtmA anagAra vyavahAra meM isa prakArakI pravRttI karatA hai isarUpase nahIM kahA gayA hai NaM goyamA ! pabhU aNagAreNaM bhAviyappA, tiriyamasaMkhejje, dIvasamudda, bahUhiM itthirUvehi AiNNe, vitikiNNe, uvatthaDe, saMthaDe, phuDe, avagADhAvagADhe karettae' yA sUtrAno maya 54 hevAnI vivAnA arazubhA mAvAmA mA0yA che. bhAvitAtmA aNagAranI vikurvaNa zakitanuM Aje nirUpaNa karavAmAM AvyuM che, te temanI zakti darzAvavA mATe ja karavAmAM AvyuM che. kharekhara te traNe kALamAM kadI. paNa teo evI vikrvaNa karatA nathI. eja vAtanuM sUtrakAre nIcenA sUtra dvArA pratipaahn 7 . 'esaNaM goyamA ! aNagArassa bhAviyappaNo aNagArassa ayameMyArUve visae visayamette buie' gautama! mAvitAtmA mAnI viNA zatirnu je upara pramANenuM varNana karavAmAM AvyuM che, te mAtra temanI zakita batAvavAne bhATa 4 42vAbhA mAveza cha, 'No ceva NaM saMpattIe' 55 te mapitAmaAYUR vyavahAramA mevI pravRtti 42 cha, mema pAnI mAzaya nathI. 'viuvisu vA, viu zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImatre 'viuviti vA' vikurvati vA, 'viuvissaMti vA' vikurviSyati vA kadAcit , evaMparivADIe' evaM paripATayA uktarItyA 'NeyavvaM' jJAtavyam 'jAva-saMdamANiA' yAvat syandamAnikA, yAvatkaraNAt puruSarUpaiH, hastirUpaiH, gillithilli-zivikArUpaiH, iti saMgrAhyAm / gautamaHpunaH pRcchati-'se jahA nAmae' kyoM ki-'viuvvisu vA, viuvviti vA, viuvissaMti vA' na to usane bhUtakAla meM kabhI aisI vikurvaNA kI hai, na vartamAna meM vaha aisI vikurvaNA karatA hai aura na vaha bhaviSyat kAlameM bhI aisI vikuvaNA karegA hii| 'eva parivADIe neyavvaM' isa prakAra uktarIti se yaha kathana jAnanA cAhiye / tAtparya kahane kA yaha hai ki bhAvitAtmA anagArane apanI vikriyA se isa prakAra ke anekarUpo ko banAkara kevalikalpa isajaMbUdvIpa ko pUrNarUpa se bharadiyA ho aisI bAta trikAla meM kabhI bhI huI to nahIM hai-parantu yadi vaha aise2 rUpa banAkara pUre jaMbUdvIpa ko bharanA cAhe tA bhara sakatA hai aisI usameM zakti maujUda avazya hai parantu Ajataka kisI bhi kAlameM usane apanI isa zaktikA upayoga nahIM kiyA hai-na vartamAna meM karatA hai aura na Age bhI vaha aisA karegA hI aisA jAnanA cAhiye / 'jAva saMdamANiyA' isI prakArakA kathana syandamAnikA ke vikurvitarUpoM taka jAnanA cAhiye / yahAM jo yaha 'yAvat' pada AyA hai usase 'puruSarUpa, yAnarUpa, hastirUpa, gillirUpa, thillirUpa, zivikArUpa' vvaMti vA, viuvissaMti vA' ma252 to tamo bhUtabhai stii pay mevI viva'! 4rI nathI, vartamAnamA 42tA nathI mane maviSyamA 422 pa nahI. 'evaM parivADIe e prakAranI paraMparA che, ema samajavuM. uparyukata samasta kathananuM tAtparya nIce pramANe che - bhAvitAtmA aNagAre potAnI vikriyA dvArA A prakAranAM aneka rUpanuM nirmANa karIne A jaMbudvIpane pUre pUre bharI dIdhuM hoya evuM traNe kALamAM kadI banyuM nathI. paNa je te dhAre te evAM rUpe banAvIne samasta jaMbudvIpane te rUpathI bharI devAne avazya zakitamAna che. paNa teNe bhUtakALamAM kadI paNa tenI te zakitane upayoga karyo nathI, patamAnamA 42tA nathI mane bhaviSyamA 422 nahIM. 'jAva saMdamANiyA, strIrUpanI vikrvaNAnA viSayamAM je varNana karavAmAM AvyuM che te puruSarUpa, yAnarUpe, hatirUpe, gilirUpe, zililarUpa, zibikA rUpe ane candramAnikA pinA viSayamAM 59 samasa. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.3 u.5 mU.1 vikurvaNAvizeSavaktavyatAnirUpaNam 685 ityAdi / he bhadanta! tadyathA nAma 'keipurise' ko'pi puruSaH 'asi-cammapAya' asicarmapAtraM tatra asikhaGgaH carmapAtram 'DhAla-iti bhASAyAM prasiddham ' te 'gahAya' gRhItvA 'gacchejjA' gacchet 'evAmeva' evameva 'aNagAre vi bhAviyappA' anagAro'pi bhAvitAtmA 'asi-cammapAyahattha-kicca gaeNaM' asi-carmapAtrahaste kRtyagatena asizca carmapAtrazcati asicarmapAtraM hastekRtvA gataH asicarmapAtrahaste kRtyagatastena vaikriyakriyayA niSpAditavaikriyakhaGgakozAdidhAri puruSAkAreNa 'appANeNaM' AtmanA svasvarUpeNa "uDDhaM' Urdhvam 'vehAsaM' vihAyasi AkAze kim 'uppaijjA' utpateta ? uDDIyeta ? bhagavAnAha 'haMtA, uppaijjA' hanta, utpatet , arthAt he gautama ! sa bhAvitAtmA kriyakhaGgAdi dhAripuruSAkAraH san AkAze avazyamutpatituM samarthoM bhavati / gautamaH punaH ina savarUpokA grahaNa kiyA gayA hai / aba gautama prabhu se pUchate haiM ki-'se jahAnAmae' he bhadanta ! jaise kei purise' koI puruSa, 'asicammapAyaM' asi-talavAra evaM carmapAtra-DhAlako 'gahAya' lekarake 'gacchenjA' calatA hai 'evAmeva' isI tarahase 'aNagAre vi bhAviyappA bhAvitAtmA anagAra bhI 'asIcammapAyahattha-kiccagaeNaM appANeNaM asi aura carmapAtra ko hAtha meM karake gaye hue arthAt-vaikriyakriyA se niSpAdita kiye gaye vikriyArUpa khaGga koza Adi ko dhAraNa karane vAle puruSa ke AkAra hue apane nijasvarUpase 'uDUDha vehAyasaM U~ce AkAza meM kyA 'uppaijjA' ur3a sakatA hai ? usa praznakA uttara dete hue prabhu gautamase kahate haiM ki-'haMtA uppaijjA' hAM gautama ! ur3a sakatA hai arthAt bhAvitAtmA anagAra vaikriyakhaGgadhArI puruSa ke AkAra meM hokara AkAza meM avazya ur3a sakatA hai| gautamasvAmI prabhu se prazna- se jahAnAmae kei purise' 3 mahanta ! nevI zata puruSa 'asicammapAyaM' tapA2 bhane yama pAtra (ata)ne 'gahAya' ne 'gacchejjA' yAle cha, 'evAmeva' me4 pramANe 'aNagAre vi bhAviyappA asicammapAyahatthakiccagaeNaM appANeNaM uDDhe vehAyasaM uppaijjA?' pAtAnI vaiThiya tithI nirmANa karelA talavAra ane DhAlane dhAraNa karanArA vaizyi puruSa rU5nuM nirmANa karIne zuM bhAvitAtmA aNagAra AkAzamAM uMce uDI zakavAne samartha che? gautama svAmInA A prazna uttara bhApatA mahAvIra prabhu 43 cha -'hatA, uppaijjA' gautama ! bhAvitAtmA aNagAra vaikriya khaDaga Adi dhArI puruSarUpe AkAzamAM avazya uDI zake che. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 686 bhagavatIstre pRcchati - 'aNagAre NaM bhaMte ! ityAdi / he bhadanta ! anagAraH khalu 'bhAviyappA' bhAvitAtmA 'kecaiAI' kiyanti kiyatsaMkhyakAni 'asi cammahatyakicca gayAI' asi - carmapAtrahaste kRtyagatAni hastadhRtakhaGgAdiviziSTAni ' ruvAI rUpANi 'viuccitta' vikurvitum vikurvaNayA niSpAdayitum 'pabhU' prabhuH samarthaH kim ? bhagavAn uttarayati' se jahAnAmae' ityAdi / he gautama ! tadyathA nAma kazcida 'juvANe' yuvA 'jubaI' yuvatiM ' hattheNaM hatthe geNhejjA ' hastena haste gRhNIyAt yuktyA saha saMsaktAGgulitayA saMlagno bhavet 'taMceva jAna' taccaitra yAvat sarva pUrvavadeva bodhyam, 'viunnisuvA' vyakurveda vA, 'viuccativA' vikurvati vA punaH prazna karate haiM ki 'bhAviyappA aNagAre NaM bhaMte / " he bhadanta ! bhAvitAtmA anagAra 'kevaiyAI kitane 'asicammahatyakizcagayAI' hAthoM meM dhAraNakara rakhI hai talavAra aura DhAla jinhoMne aise 'ruvAI' rUpoMko 'vivie' vaikriyasamudghAta dvArA banAne ke liye 'pabhU' samartha hai ? isakA uttara dete hue prabhu kahate haiM 'se jahA nAmae' ityAdi - jaise 'juvANe' koI yuvA puruSa 'jubaI' yuvatI strIko 'hattheNaM' hAtha se 'hatthe ' hAthameM 'geNhejA' pakar3a letA hai arthAt usa yuvatI ko pakar3ane meM jaise yuvA puruSako kisI bhI prakAra se parizrama Adi nahIM paDatA hai aura yuvati ke sAtha jaise vaha saMlagna huA sA pratIta hotA hai isI taraha se 'taM caiva jAva- biDaviMsa yA, viubviti vA, vivvissaMti vA, yahAM para saba kathana pahile kI taraha se hI jAnanA cAhiye - arthAt bhAvitAtmA anagAra hAthoM meM jinhoMne talavAra a -- bhAviyappA aNagAreNa bhaMte ! he mahata bhAvitAtmA aNugAra, 'kevaiyAI asica mahattha kiJcagayAI ruvAI viubvittara pabhU' yi khamuhaghAta kriya samuddAta dvArA keTalAM talavAra ane DhAlane dhAraNa karanArA vaikriyapuruSa rUpAnuM nirmANa karI zakavAne samartha che ? uttara - ' se jahA nAmae juvANe' nevI rIte a yuvAna puruSa 'jubaI ' a yuvatIne 'hattheNa' hAthathI 'hatthe geohejjA' paDI sevAne samartha hoya che (peTale ke te yuvatIne pakaDI levAmAM te puruSane kAi khAsa parizrama paDatA nathI ane yuvatI ne sAthai te sa Mlagna thayeso hoya mana lAge che) 'taM veba jAva viubisuvA, viunviti vA, biuvvissaMti vA' ityAhi samasta athana bhAgaNa sunamana samanabuM. kahevAnuM tAtpa e che ke bhAvitAtmA aNugAra pAtAnI vikuNA zakitathI, talavAra zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.4 sU.5 vikurvaNAvizeSavaktavyatAnirUpaNam 687 'viuvissati vA' vikAvaSyati vA / gautamaH punaH pRcchati-'se jahAnAmae' ityAdi / he bhadanta ! tadyathA nAma ' kei purise' ko'pi puruSaH kazcidekaH puruSaH 'egao paDAgaM' ekataH patAkAM 'kAuM' kRtvA hastena ekapArzvadhvajayuktapatAkAM ghRtvA 'gacchejjA' gacchet gatiM kuryAt karoti vA 'evAmeva' evameva tathaiva 'aNagAre tri' anagAro'pi 'bhAviyappA' bhAvitAtmA 'egao paDAgA ittha kiccagaeNaM' ekataH patAkAhastekRtyagatena ekapAzvasthitadhvajayuktapatAkAdhAripuruSAkAreNa 'appANeNaM' AtmanA vaikriyasva svarUpeNa 'uDDhaM' Urdhvam 'vehAyasaM vihAyasi AkAze 'uppaejA' utpatet ? bhagavAnAha-'haMtA, aura DhAla dhAraNa kara rakhI hai aise itane rUpoMko vikurvaNA zaktise niSpanna kara sakatA hai ki jisase vaha samasta jaMbUdvIpako AkIrNa (vyApta) vyAkIrNa-(vizeSa vyApta) kara sakatA hai parantu aisA Ajataka usane kiyA nahIM hai, na vartamAna meM karatA hai aura na bhavipyat kAlameM hI vaha aisA karegA-yaha to usakI zakti mAtrakA pradarzana kiyA hai| yadi vaha cAhe to aisA kara sakatA hai-aisI zakti usameM hai| aba gautama punaH prabhu se pUchate haiM ki 'se jahA nAmae' jaise 'kei purise' koI puruSa 'egao paDAga' hAtha se eka pArzva meM dhvajayukta patAkA ko 'kAuM' pakaDa karake 'gacchejA' jAtA hai calatA hai, 'evAmeva' isI taraha 'bhAviyappA aNagAre vi' bhAvitAtmA anagAra bhI (egao paDAgA hatthakiccagaeNaM appANeNaM' ekapArzva meM sthita dhvajA se yukta patAkAko dhAraNa kiye hue puruSa ke AkAra vAle apane vaikriya svarUpa se kyA 'uDDha behAyasaM' U~ce AkAza meM 'uppaejA' ane DhAla dhAraNa karanArA eTalAM badhAM vaikriya puruSarUpanuM nirmANa karI zake che ke te rUpi vaDe te samasta jaMbudvIpane AkIrNa (vyAsa), ane vyAkIrNa (vizeSa vyAsa) karI zake che. paNa evuM Aja sudhI kadI paNa teNe karyuM nathI, vartamAnamAM paNa evI vikurvaNA te karatA nathI, ane bhaviSyamAM paNa karaze nahIM. tenI zaktinuM pradarzana karavAnA AzayathI je sUtrakAre uparanuM kathana karyuM che, je te dhAre te evI vidurvANa karavAnI zakti tenAmAM avazya che prazna-'se jahAnAmae ke parise mahanta ! vI zata puruSa yo paTA me yuta tADana DAyamA kAuM' 54Ine 'gacchejjA' yA cha, 'evAmeva' mevI zate 'bhAviyappA aNagAre vi egao paDAgA hasthakicca gaeNaM appANeNaM uDUDhaM vehAyasaM uppaejjA ?' me mANume 14yuta patA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 688 bhagavatIsUtre goyamA ! uppaejA' hanta, gotama ! utpatet , he gotama ! anagAraH khalu bhAvitAtmA vikurvaNayA vaikriyahastadhRtaikapArthasthitadhvajayuktapatAkAdhAri puruSAkArasvasvarUpeNordhvamutpatituM samarthaH gautamaH punaH pRcchati-'aNagAreNaM bhaMte !' ityAdi' he bhadanta ! anagAraH khalu 'bhAviyappA' bhAvi tAtmA 'kevaiyAI' kiyanti kiyatsaMkhyakAni 'egao paDAgA hatthakiccagayAiM' - ekataH patAkAhastakRtyagatAni ekapAvilambidhvajayuktapatAkAdhAripuruSAkArANi 'rUvAI' rUpANi 'viuvittae pabhU?' vikurvituM cikurvaNa yA niSpAdayituM prabhuH samarthaH ? bhagavAnAha-'evaMceva jAva' evaM zaiva yAvat pUrvoktavadeva sarva bodhyam / 'vikubisu vA' vyakurvIda vA, vikuvvati vA' vikurvati vA uDa sakatA hai ? isakA uttara dete hue prabhu kahate hai ki-'haMtA uppaenjA' hA~ uDa sakatA hai arthAt he gautama ! bhAvitAtmA anagAra apanI vikurvaNA zaktise niSpanna kiye gaye hAtho meM eka pArzva meM sthita dhvajAvAlo patAkA ko dhAraNa karanevAle puruSa ke AkAra meM bane hue apane vaikriya svarUpase AkAzameM U~ce uTha sakatA hai| gauttama punaH prabhuse pUchate haiM-aNagAre NaM bhaMte !' he bhadanta ! anagAra jo 'bhAviyappe' bhAvitAtmA hai 'kevaiyAI' vaha kitane aise 'khvAI' rUpoM ko 'egao paDAgAhatthakiccagayAiM ki jinhoMne eka pArzva meM dhvajayukta patAkA ko dhAraNa karanevAle puruSoM ke jaisA apanA vikriyAjanya AkAra banAyA hai 'viuvittae pabhU' banAne ke liye samartha ho sakatA hai ? isakA uttara dete hue prabhu kahate hai ki he gautama ! 'evaM ceva jAva' isa viSayameM uttararUpa kathana pahile kI hAthamAM dhAraNa karI hoya evA puruSa AkAranA potAnA vaikriyarUpathI, zuM bhAvitAtmA aNagAra AkAzamAM UMce uDI zake che ? uttara-'haMtA, uppaejjA' gautama ! (bhAvitAtmA mAra se prArnu pitAnuM vaikriyarUpa banAvIne AkAzamAM UMce uDI zake che prazna-'aNagAreNaM bhaMte ! bhAviyappe kevaiyAI rUvAI egaopaDAgAhatthakiccagayAI viuvittae pa? 3 mahanta ! Gwi aryu41 patA dhAraNa 4rI hAya evAM keTalAM kriya puruSa rUpanuM, bhAvitAtmA aNagAra tenI vaikriya zakitathI nirmANa karI zake che? uttara-evaM ceva' mA prazana utta2 55 paDA prazna 12 prabhArI samaja kayAM sudhI te uttarane sUtrapATha grahaNa kare, te samajAvavA mATe kahyuM che ke zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandikATIkA za.3 u. 501 vikurvaNAvizeSavaktavyatAnirUpaNam 689 'vikuvvissati vA' vikurviSyati vA, 'evaM' uktarItyA 'duhao paDAgaM pi' vidhApatAkAmapi, 'haste kRtvA' ubhayapArzvasthitadhvajayuktapatAkA dhAri vaikriyapuruSAkArasvasvarUpaviSayako'pi AlApako jJAtavyaH / etAvatA 'tadyathA' nAma ko'pi puruSaH dvidhA patAkAM kRtvA gacchet, evameva he bhadanta ! anagAro'pi bhAvitAtmA dvidhA patAkAhaste kRtya gatena AtmanA Urdhva vihAya utpatet kim ? iti gautamasya praznaH, tarahase hI jAnanA cAhiye / vikubbisu vA, vikubvaMti, vikubvissaMti vA' tAtparyakahane kA yaha hai ki vaha bhAvitAtmA aise aneka AkAroM ko banA sakatA hai ki jinase samasta jaMbUdvIpa vaha bhara sakatA hai parantu aise vaikriyarUpoM ko usane Ajataka kabhI nahIM kiyA hai na vartamAna meM karatA hai aura na vaha bhaviSyat kAlameM aise rUpoMkI vikurvaNA hI karegA-yaha to usakI kevala zaktimAtra kA pradarzana karaneke liye kahA gayA hai / 'eva duhao paDAgaM pi' isI taraha se donoM bAjUmeM patAkA ko dhAraNakarane vAle puruSa ke jaise AkAravAle apane kriya svarUpa ke viSaya meM bhI samajhanA caahiye| usa viSayaka AlApa isa prakAra se hai-jaise he bhadanta ! koI puruSa donoM apanI bAjuo meM patAkA ko lekara calatA hai-isI prakAra se bhAvitAtmA anagAra bhI kyA donoM apanI bAjuoM meM patAkA ko dhAraNa karanevAle puruSa ke AkAra jaisA apanA AkAra vikurvita karake AkAzameM U~ce ur3a sakatA hai ? taba prabhu isa praznake samAdhAna 'vikuvisu cA, vikuvbaMti cA, vikubissaMti vA' vAna tAtparya cha / bhAvitAtmA aNugAra evAM aneka puruSaAkAronuM nirmANa karI zake che. ane te AkAra vaDe samasta jabUdvIpane bharI devAne samartha che paraMtu evAM aikriya rUpanuM nirmANa teNe bhUtakALamAM kadI karyuM nathI, vartamAnakALamAM karatA nathI ane bhaviSyamAM karaze paNa nahIM-ahIM, A je kathana karyuM che te tenI zakitanuM pradarzana karavAnA AzayathI ja 4rAyu cha 'evaM dahI paDAgaM pi' me prabhAra bhanne mAgume patAdhArI vaizya puruSarUpanA viSayamAM paNa samajavuM. tenA viSe A prakAranA praznottare banaze- bhadanta ! jevI rIte koI puruSa pitAnI banne bAjue patAkA dhAraNa karIne cAle che, evI rIte banne bAjue patAkA dhAraNa karI hoya evA puruSarUpanI vidurvaNuM karIne zuM bhAvitAtmA aNagAra AkAzamAM UMce uDI zake che? uttara-he gautama, hA, te zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre 4 hanta, gautama ! yAvat utpatet' iti bhagavataH samAdhAnam tatoSnagAro bhadanta ! bhAvitAtmA kiyanti dvivA patAkAhastekRtyagatAni rUpANi vikurvitum prabhuH ? iti gautamasyAparaH praznaH, 'tadyathA nAma kazcid yuvA yuvarti haste haste gRhNIyAt ityArabhya evameva anagAro'pi bhAvitAtmA vaikriya samugdhAtena samavahatya dvidhApatAkAhaste kRtya gatAni bahUni rUpANi vikurvitu prabhuH atha ca vaikriya kriyAkaraNadvArA niSpAditaiH bahubhistAdRzaiH vaikriyaiH rUpaiH kevalakalpaM jambudvIpaM yAvat- avagADhAvagADhaM kartu mabhuH, evaM dvitIyavaikriyasamudghAtena nirmitaistAdRzaiH rUpaiH asaMkhyeyAn dvIpasamudrAn yAvat - avagADhAva gADhAn kartuM prabhu, kintu he gautama ! anagArasya khalu bhAvitAtmanaH eSa nimitta gautamase kahate haiM, he gotama ! ho isa AkAra meM apanA AkAra vikurvita karake bhAvitAtmA anagAra AkAzameM U~ce uDa sakatA hai / aba punaH isa para gautama prabhu se pUchate haiM ki he bhadanta / aise kitane AkAra vikurvita vaha kara sakatA hai ? to isakA uttara prabhu isa prakAra se dete haiM ki jaise koi yuvA puruSa apane hAtha yuvatiko hAtha meM pakar3a letA hai - isI prakAra se bhAvitAtmA anagAra bhI vaikriyasamudghAta se yukta hokara donoM bAjU meM patAkA ko dhAraNa karanevAle puruSa ke jaisA apane aneka AkAroM ko vikurvita karane ke liye samartha hai| 690 isa taraha vaha bhAvitAtmA sAdhu vaikriyakriyAdvArA niSpAdita una2 rUpoM se asaMkhyAta dvIpa samudroM ko gADhAvagADha karane ke liye samartha kahA gayA hai / parantu he gautama ! bhAvitAtmA usa anagAra kA bhAvitAtmA aNugAra evA puruSarUpanI vidhruNA karIne AkAzamAM UMce uDI zake che. prazna--he bhadanta ! evAM keTalAM puruSapAnI vidhruNA karavAne bhAvitAmA aNugAra samatha che ? uttara--jevI rIte kAi yuvAna peAtAnA hAthavaDe kASTha yuvatIne pakaDI levAne samartha hAya che, evI rIte bhAvitAmA aNugAra paNa vaikriya samudghAta karIne, mane bAjue patAkA dhAraNa karI hAya evAM eTalAM badhAM puruSa rUponuM nirmANu karI zake che ke te rUpe vaDe te samasta ja buddhopane bharI devAne samatha che uttarasUtramAM je upamA ApI che tenuM A rIte potAnI vaikriya zaktithI nirmANu karelAM te dviSvAdhArI puruSa rUpethI, bhAvitAtmA aNugAra samasta ja khUddIpane bharI zakavAne paNa sama hoya che. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za. 3 u.5 sU. 1 trikurvaNAvizeSa vaktavyatAnirUpaNam 691 1 khalu ayametadrUpo viSayaH, viSayamAtramuktam, no caiva saMpatyA vyakurvad vA, vikurvati vA vikurviSyati vA' ityantaM bhagavataH samAdhAnazca vijJeyam / gautamaH punaH pRcchati' se jahAnAmae' ityAdi / he bhadanta ! tadyathA nAma 'keipuri se ' kospi puruSaH 'egao jaNNovaia' ekato yajJopavItam ekapAvavalambi yajJopavItaM 'kAu' kRtvA 'gacchejA' gacchet 'evAmeva' evameva tathaiva 'aNagAreNaM bhAviyappA' anagAraH khalu bhAvitAtmA "' egaojaNNovaiakiJcagaeNaM ekatoyajJopavItakRtyagaMtena ekapArzvasthitayajJopavItadhAripuruSAkAreNa 'appANeNaM' AtmanA sva svarUpeNa 'uDDha ' Urdhvam ' vehAsaM' vihAyasi AkAze isa prakArakA yaha viSaya kevala viSaya kevala viSayamAtrarUpa se hI kahA gayA hai / kyoM ki Ajataka usa bhAvitAtmA anagArane isa prakArake ina pUrvokta vikunti samastarUpoM se na samasta jaMbUdvIpa ko bharanekA kAma kiyA hai na vartamAna karatA hai, aura na Age bhI vaha aisA kAma karegAhI yahI bAta 'no caiva saMpatyA vyAkurvad vA, vikurvati vA, vikurviSyati vA' ina bhUtakAlika, vartamAna kAlika evaM bhaviSyatkAlika kriyApadoM dvArA prakaTa kI gai hai| aisA jAnanA cAhiye | aba gautama prabhu se punaH prazna karate haiM ki he bhadanta ! 'jahA nAmae' jaise 'keI purise' koi puruSa 'egao jaNNovaiyaM' eka kaMdhe para janeU 'kAuM' laTakAkara 'gacchejA' calatA hai, 'evAmeva' isI taraha se 'bhAviyappA' bhAvitAtmA 'aNagAre NaM' anagAra 'egao jaNNovaiya kiJcagaeNaM' eka kaMdhe para janeU laTakAye hue puruSa ke jaisA apanA AkAra vaikriyazaktidvArA banAkara 'uDDha vehAsa' U~ce AkAza meM 'upajjA' uDa sakatA hai ? isakA uttara dete hue prabhu kahate haiM paratu he gautama ! evI vikuNA Aja panta kadI paNa teNe karI nathI, vartamAna kALe paNa evI vikuNA te kadI karatA nathI ane bhaviSyamAM paNa karaze nahIM. tenI viSuCNA zakita khatAvavAne mATe ja uparanuM kathana karAyu che. eja vAta sUtrakAre 'no veva saMpatyA vyAkurvad vA, vikurveti vA, vikurviSyati vA,' mA bhUtaatiGa vamAnakAlika ane bhaviSyakAlika kriyApado dvArA prakaTa karela che ema samajavuM. " gautama svAmI mahAvIra prabhune pUche che he bhadaMta ! jahAnAmae kei purise ' nevI zete adha puruSa 'egao jaNNovaiyaM ' me4 malA para noTha saTavIne 'gacchejjA' yAse che, 'evAmeva me abhAge ' bhAtriyappA aNagAreNaM emao jaSNovaya kiJcagaeNaM uDUDhaM vehAsaM uppaejjA ?' potAnI vaiDiya zaktidvArA zrI bhagavatI sUtra : 3 9 Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 692 bhagavatIne 'uppaejjA' utpatet kim ? bhagavAnAha-'haMtA, uppaejjA' he gautama ! hanta, utpateta , anagAraH khalu bhAvitAtmA vaikriyeNa tAdRzarUpeNordhvamutpatituM zaknoti, gautamaH punaH pRcchati-'aNagAre NaM bhaMte ! ityAdi / he bhadanta ! anagAraH khalu 'bhAviyappA' bhAvitAtmA 'kevaiAi' kiyanti "egaojaNNovaiakiccagayAI, ekato yajJopavItakRtyagatAni ekapAvilambiyajJopavItadhAripuruSAkArANi 'rUvAI' rUpANi 'viuvittae' vikuktuiM vikurvaNayA niSpAdayituM 'pabhU' prabhuH samarthaH ? bhagavAnAha-hanta, prabhuH 'taM ceva jAvatacara yAvatpUrva vadeva sarva bodhyam , 'vikurdivasuvA' vyakuvad vA, 'vikuvvati vA, vikurvati vA, ki-'haMtA uppaejjA' he gautama ! hA~ uDa sakatA hai / arthAt bhAvitAtmA anagAra apanI vikurvaNA se kiye gaye aise vaikriyarUpase U~ce AkAza meM uDa sakatA haiM / aba gautama punaH isI viSaya meM prabhu se pUchate haiM ki-aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA' he bhadanta ! bhAvitAtmA anagAra 'kevaiyAiM egao jaNNovaiyaM kiccagayAiM rUvAI viuvittae pabhU' aise kitane rUpoMko apanI vikurvaNA se niSpanna karane meM samartha ho sakatA hai ki jo eka tarapha kaMdhe Upara laTakate hue janeUvAle puruSa ke AkAra jaise hoN| isakA uttara dete hue prabhu kahate haiM kitaM ceva jAva-vikuvisu vA, vikuvvaMti vA, vikubvissaMti vA' he gautama ! isa viSaya ke uttara vahI pUrvokta uttara jAnanA cAhiyeyAvat usa bhAvitAtmA anagArane Ajataka na ese rUpoMkI apanI khabhA para janoI dhAraNa karI hoya evA puruSa AkAranuM nirmANa karIne, zuM bhAvitAtmA aNagAra AkAzamAM UMce uThI zake che? uttara-'haMtA, uppaejjA' , gautama ! bhavitAmA maa||2 tenI viva dvArA evA rUpanuM nirmANa karIne AkAzamAM uDI zake che? prazna-'aNagAreNaM bhaMte ! bhAviyappA' mahanta ! mAvitAtmA bhAra, 'kevaiyAiM egao jaNNovaiyaM kiccagayAiM rUbAiM vikuvittae pabhU ? mevA me khabhe jaI dhAraNa karI hoya evAM keTalAM puruSarUpanuM, pitAnI vaikriya zaktithI nirmANa karavAne samartha che? ___ utta2-'taMceva jAba vikubbisu vA, vikuvvaMti vA, vikucissaMti vA' he gautama ! A praznane uttara paNa AgaLanA praznanA uttara pramANe samaja. eTale ke evAM rUpa dvArA te samasta jabUdvIpane bharI zakavAne samartha che. paraMtu evI vikurvaNa teNe bhUtakALamAM kadI karI nathI, vartamAnamAM karatA nathI ane bhaviSyamAM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogyatAko vikAsa ra visaMgaviSANayAviSayAvara prameyacandrikA TI. za.3 u.5 sU.1 vikurvaNAvizeSavaktavyatAnirUpaNam 693 'vikuvvissaMti vA' vikurviSyati vA 'evaM' uktarItyA 'duhao jaNNovaiyaM dvidhA yajJopavItam api dvipArzavalambiyajJopavItadhAripuruSAkAravaikriyasvarUpaviSayako'pi AlApakaH samunneyaH, tathA ca bhagavan ! tadyathA kazcitpuruSo dvidhA yajJopavItaM kRtvA gacchet evameva anagAro'pi bhAvitAtmA dvidhA yajJopavItakRtyagatena AtmanA Urdhvam utpatet ? iti gautamapraznaH hanta, gautama ! tvaduktarItyA sa utpatet iti bhagavataH samAdhAnam , tatazca he bhagavan ! anagAraH khalu vikurvaNAzakti se racanA kI hai, na karatA hai aura na Age bhI aise rUpoMkI vaha racanA karegA hI-yaha to kevala aise rUpoM ko nirmANa karane kI usakI zakti mAtrakA pradarzana karane ke liye kahA gayA hai / ityAdi rUpase saba kathana pahile jaisA samajhanA caahiye| 'evaM duhao jaNNovaiyaM vi' isI taraha se donoM kaMdho para laTakate hue janeUvAle puruSa ke AkAra ke jaise vikriyAjanya svarUpa ke viSaya meM AlApaka jAnanA cAhiye / jaise-he bhadanta ! koI puruSa apane donoM kaMdho para janeU laTakA kara calatA hai-isI taraha se bhAvitAtmA anagAra bhI kyA apanI vaikriyazakti se niSpanna kiye gaye donoM kaMdho para janeUko dhAraNa karanevAle puruSa ke AkAra jaise AkAra se AkAza meM U~ce calatA hai ? isakA uttara dete hue prabhu kahate hai ki he gautama ! jaisA tumane pUchA hai bhAvitAtmA anagAra usa rIti se AkAza meM U~ce cala sakatA hai / isake bAda phira gautama isI viSaya meM prabhuse prazna karate hue kahate hai karaze paNa nahIM. tenI zaktinuM nirUpaNa karavAnA AzayathI ja uparanI hakIkata lakhapaamaa mAvesa che. tyAhi samasta athana paDatA hA bhu045 sabhA. 'evaM duhao jaNNovaiyaM vi' me male meM naI dhArI puruSa3pona viSayamA 5 me prAranA praznottare samajavA. te praznottare nIce pramANe banaze. prazna-he bhadanta ! jevI rIte ke puruSa tenA bane khabhA para janoI dhAraNa karIne cAle che, evI ja rIte pitAnI saikriya zakti dvArA banne khabhA para jaI dhAraNa karI hoya evAM puruSa AkAranuM, nirmANa karIne zuM bhAvitAtmA aNagAra AkAzamAM UMce uDI zake che? uttara-ThA, gautama ! evA vaikriya puruSa AkAre bhAvitAtmA aNagAra AkAzamAM UMce uDI zake che. tyAra bAda eja viSayamAM gautama svAmI bIjo prazna kare che dhAraNa karanevAlA niSpanna kira za meM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre bhAvitAtmA kiyanti dvidhA yajJopavItakRtyagatAni rUpANi vikurvituM samarthaH ? iti aparaH gautamapraznaH, vikurvaNayA vaikriyasamudghAtena bahUni tAdRzarUpANi vikuvituM samarthaH, tAdRzaizcAnekaiH rUpaiH dvIpadvIpAntarANi yAvadavagADhAvagADhAni kartuM samarthaH, kintu viSayamAtrametat , no saMpattyA yAvad-vikurviSyati vA' ityantaM sarva svayamUhanIyam / punaH gautamaH pRcchati-' se jahA nAmae' he bhadanta ! tadyathA nAma 'kei purise' ko'pi puruSaH 'egao palhatthi' ekataH paryastikAm ardhapadmAsanAdivizeSam 'kAu' kRtvA 'ciTejA' tiSThet upavizet 'evAmeva' evameva tathaiva 'aNagAre vi' anagAro'pi 'bhAviappA' bhAvitAtmA ki he bhadanta ! yAdi bhAvitAtmA anagAra isa prakArase AkAza meM U~ce cala sakatA hai to vaha aise kitane rUpoM kI apanI vikurvaNA dvArA niSpatti (banA) kara sakatA hai ? isakA uttara dete hue prabhu kahate haiM ki he gautama ! vaha bhAvitAtmA anagAra vaikriyasamudghAta se aise aneka rUpoMkI niSpatti kara sakatA hai-yahAMtaka ki vaha aise anekarUpoM se saMpUrNa isa jaMbUdvIpako tathA aura bhI aneka dvIpasamudroM ko gADhAvagADharUpa se bhara sakatA hai / kintu yaha isa prakArakA kathana kevala usakI zaktimAtra kA pradarzana karane nimitta kahA gayA jAnanA cAhiye-kyoMki usane Ajataka aise rUpoM se dvIpa dvINantaroMko na bharA hai, na bharatA hai na vaha Age bhI bhregaa| punaH gautama prabhu se pUchate haiM-'se jahA nAmae kei purise' jaise koI puruSa 'egao palhatthiyaM kAuM' eka ora arddhapadmAsana Adi mAMDakara baiThatA hai 'evAmeva' isI taraha se vaha 'bhAviyappA aNagAre vi' bhAvitAtmA he bhadanta ! bane khabhe janoi dhAraNa karI hoya evAM keTalAM puruSa rUpanI bhAvitAtmA aNagAra vidurvaNuM karI zakavAne samartha che? uttara- he gautama ! bhAvitAtmA aNagAra evA eTalA badhAM rUponI vimuvaNa karI zake che ke, evAM vaikriya rUpe vaDe te samasta jaMbudvIpane tathA aneka dvIpa samudrone pUrepUrA bharI zakavAne samartha che. paraMtu temanI zakti batAvavA mATe ja A kathana karavAmAM AvyuM che. kharekhara te temaNe Aja paryanta kadI paNa evAM rUpathI jabUdvIpane bharyo nathI, vartamAnamAM bharatA nathI ane bhaviSyamAM bharaze paNa nahIM. quii gautama svAmI mahAvIra prabhune pUche che -' se jahAnAmae purise / vA zate 4 puruSa 'egao palhatthiyaM kAuM' se ta23 59isIvajIna (A rasAsana pANIna) mese cha, 'evAmeva' mela pramANe 'bhAviyappA aNagAre vi' mAvitAmA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.3 u.5 mR.1 vikurvaNAvizeSavaktavyatAnirUpaNam 695 'egao pallahatthiakiJcagaeNaM' ekataH paryastikAkRtyagatena ekabhAgaparyastikA yuktapuruSAkAreNa 'appANeNaM' AtmanA svasvarUveNa 'uDUDhaM' Urdhva 'vehAsaM' vihAyaH 'uppaejjA' utpatet ! kim, bhagavAnAha-' evaM ceva jAva'-evaM caiva yAvat-uktarItyA pUrvavadeva sarvajJAtavyam / -- vikuJcisu vA ' vyakurvad vA, 'vikubbati vA' vikurvati vA, -- vikunvissati vA ' vikurviSyati vA, 'evaM' uktarItyA pUrvavadeva 'duhao pallahatthiaM pi' dvidhAparyastikAmapi 'kRtvA'-ityAdi AlApako vijJAtavyaH tathA ca tadyathA nAma ko'pi puruSaH dvidhAparyastikAM kRtvAtiSThet, evameva anagAro'pi bhAvitAtmA dvidhAparyastikAkRtyagatena AtmanA aNagAra bhI kyA 'egao palhatthiyakiJcagaeNaM appANeNaM' ekabhAga meM paryastikA se yukta puruSa ke AkAra jaise apane vaikriya AkArase 'uDDhavehAsaM' Uce AkAza meM 'uppaejjA' uDa sakatA hai ? isakA uttara dete hue prabhu gautama se kahate haiM ki 'evaM ceva' hAM ! gautama ! vaha bhAvitAtmA anagAra isa AkAra meM hokara U~ce uDa sakatA hai| isa taraha isa viSaya meM saba kathana pahile kiye kathana ke anusAra hI jAnanA cAhiye-'vikuvisu vA, vikuviti vA, vikuvvissaMti vA' aura yaha pUrvokta kathana ina kriyApadoM taka lagAnA cAhie / ina kriyApadoM dvArA kyA samajhAyA gayA hai so yaha saba pahile samajhA hI diyA gayA hai| 'evaM' isI prakArase 'duhao palhathiyaM vi' ityAdi AlApaka bhI jAnanA cAhiye / jaise gautama prabhu se pUchate haiM ki he bhadanta ! koI puruSa donoM tarapha arddhapadmAsana mADakarake bhae gAra 595 'egao palhatyiya kiccagaeNaM appANeNaM uDDhevehAsaM uppahajjA' eka tarapha palAMThI vALIne beThelA vaikriya puruSa AkAranI vikvaNuM karIne zuM AkAzabhaaN ye 537 tha che ? te utta2 mApatA mahAvIra prabhu 43 cha -'evaM ceva' hA, gautama! te bhAvitAtmA evA puruSa AkAranI vimurvaNa karIne AkAramAM UMce uDI zake che A viSayamAM samasta kathana pahelAnA praznanA uttara pramANe ja samajavuM. 'jAva vikubisu vA vikubbiti vA, vikunvissaMti vA' te 4thana mA sUtrapATha paryanta grahaNa karavuM. bhAvitAtmA aNagAra traNe kALamAM kadI paNa jabUdIne te vaiThiya3yAthI barI vA 35 vibhu 42tA nathI. 'evaM dahao palhasthiyaM vibhInna AlApaka eja pramANe samaja. jemake gautamasvAmI prabhune pUche che ke he bhadanta ! jevI rIte ke puruSa banne tarapha ardhapadmAsana mAMDIne bese che, evA banne tarapha adha pAsana zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImUtre Urdhva vihAyaH utpatet ? kim iti gautamapraznaH, bhagavataH uparyuktasamAdhAnazca sarva svayamUhanIyam / gautamaH punaH pRcchati 'se jahAnAmae' ityAdi / he bhagavan ! tadyathA nAma 'kei purise' ko'pi puruSaH 'egao paliyaMka' ekataH paryata tannAmakAsanavizeSaM 'kAuM' kRtvA 'citujA' tiSThet-upavizet evameva baiThatA hai to isa sthiti meM jaisA usakA AkAra hotA hai isI AkAra meM apanA vikriyAjanya AkAra niSpannakara bhAvitAtmA anagAra kyA AkAza meM U~ce uDa sakatA hai ? prabhu isa praznake uttara meM gautama se kahate haiM ki 'taM ceva jAva vikuvisu vA vikuvviti vA vikuvissaMti vA' he gautama isa viSaya meM samasta kathana pUrvokta rUpa se hI jAnanA cAhiye yAvat vaha bhAvitAtmA anagArane bhUtakAla meM na aisI rUpa vikriyAkI hai, na vaha vartamAna meM aisI rUpa vikriyA karatA hai, aura na bhavipyatkAla meM vaha aisI rUpa vikriyA karegA hI, yaha to kevala aisI vikriyA karane kI usameM zakti hai yahI bAta isa kathana se prakaTa kI gaI hai| gautamasvAmI phira prabhuse pUchate haiM ki (jahAnAmae kei purise) jaise koi puruSa (egao paliyakaM kAuM) eka ora padmAsanako dhAraNakarake (catujA) baiThatA hai (evaMceva) usI prakAra (bhAviyappA aNagAre vi) bhAvitAtmA anagArabhI eka ora paryaGkAsana lagAkAra baiThAhuA puruSAkaprakI vikurvaNA karake vaha AkAzameM uDa sakatA sakatA hai kyA ? bhagavAna isa praznakA uttara dete hue kahate haiM ki (taM ceva jAva) isa praznakA uttara aura isa prakAra ke dUsare praznottara mAMDIne beThelA puruSa AkAranI vimurvaNA karIne, zuM bhAvitAmA aNagAra AkAzamAM UMce hI cha ? tena. 2 prabhu mA pramANe sApecha- 'taM ceva jAva vikuvisu vA, vikuvvaMti vA, vikucissaMti vA' gautama ! yA viSayamA samasta 4thana mAga mujaba ja samajavuM. paraMtu e prakAranI vimurvaNa kadI tene bhUtakALamAM karI nathI, vartamAnamAM karatA nathI ane bhaviSyamAM karaze paNa nahIM temanI vimurvaNu zakti batAvavAne mATe ja A kathana karAyuM che. ___ -" se jahAnAmae keipurise' vI zate 4 puruSa 'ego paliyaMka kAuM ciTejA' me ta25 paryasana mAMjana se che. 'evaM ceva, mevA zate 'bhAviyappA aNagAre vi tyAha' se ta26 paryasana bhAMDIne bheTemA puruSa AkAranI vidurvaNA karIne, zuM bhAvitAtmA aNagAra AkAzamAM UMce uDI zake che? mA prazna uttara bhApatA bhagavAna 4 che (taM cevajAva) mA prazna 2 tayA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3.u.5802 abhiyogasyAbhiyaugikasya nirUpaNam 697 anagAro'pi bhAvitAtmA ekataH paryaGkakRtyagatena AtmanA UrdhvaM vihAyaH utpateva kim ? / bhagavAnAha-taM veva jAva' tacca yAvat-uktarItyA pUrvavadeva sarva jJAtavyam / 'vikubbisu vA' vyakurgad vA 'vikuvvati vA, vikurvati vA 'vikundhissati vA' vikuviSyati vA, 'evaM' evam uktarItyA 'duio paliyaMkaMpi' dvidhAparyaGkamapi ubhayabhAgavihitaparyaGkAsanadhAripuruSAkArasvarUpaviSayako'pi AlApakaH pUrvavadeva vijJeyaH tathA dvidhAparyaGkAsanaviziSTapuruSAkAravaikriyasvarUpadhAriNo 'nagArasya bhAvitAtmano viSaye'pi pUrvavadeva gautamamahAvIrayoH praznottaraM svayamUhanIyam // mU0 1 // ____ abhiyogasyAbhiyaugikasya ca vaktavyatA / / mUlam-'aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA bAhirae poggale apariAittA pabhU egaM mahaM AsarUvaM vA, hatthirUvaM vA sIharUvaM vA, vaggharUvaM vA, vigAMva vA diviarUvaM vA, accharUvaM vA, taraccharUvaM vA parAsararUvaM vA abhijujittae ? No iNahe samaDe, aNagAreNaM bhaMte ! evaM bAhirae poggale pariAittA pabhU, aNagAreNaM bhaMte ! bhAviyappA egaM mahaM AsarUvaM vA, abhijittA aNegAiM joaNAI pabhU gamittae ! haMtA, pabhU, se bhI Upara ke praznottarako taraha samajhalenI cAhiye bhAvitAtmA anagAra tInokAlameM aisI vikurvaNA nahIM karate hai yahAM takakA samasta kathana grahaNakara lenA cAhiye 'evaM duhao paliyaMka vi' isI prakAra se ubhayabhAgameM vihita paryaGkAsana ko dhAraNa karane vAle puruSa ke AkAra jaise vikriyAjanya AkAra ko dhAraNa karane vAle bhAvitAtmA anagAra ke viSaya meM bhI AlApaka jAnanA cAhiye / isa pUre sUtrasamUhameM jahAra gautama aura mahAvIra kA prazna aura uttara sUtrakArane prakaTa nahIM kiyA ho vahAM use apane Apa ubhAvita kara lenA cAhiye / / sU. 1 // A prakAranA bIjA praznottare paNa uparanA praznottare pramANe samajavA. ane traNe kALamAM kadI paNa te evI vikrvaNA karatA nathI tyAM sudhInuM samasta kathana grahaNa karavuM. 'evaM dahao paliyekaM vi' me pramAle bhanne mAnu payAsana mAMDIne bheTeau puruSa AkAranI vikrvaNanA viSayamAM paNa praznottare samajavA. sU. 1 | zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 698 bhagavatI sUtre bhaMte! kiM AyaDIe gacchai, pariDDIe gacchai ! goyamA ! AyaDIe gacchai, no pariDIe, evaM AyakammuNA, no parakammuNA, AyappayogeNaM, no parappayogeNaM, ussiodayaM vA gacchai, payaodayaM vA gacchai ? se NaM bhaMte ! kiM aNagAre Ase ? goyamA ! aNagAre NaM se, no khalu se Ase / evaM jAva - parAsararUvaM vA, se bhaMte! kiM mAI vikuvvai ! amAyI vi vikubvai ! goyamA ! mAyI vikuvvai, no amAyI vikuvvai, mAINaM bhaMte! tassa ThANassa aNAlo aDikkate kAlaM karei, kahiM uvavajjai ? goyamA ! aNNayaresu abhiogiesu devalogesu devattAe uvavajai / amAINaM bhaMte! tassa ThANassa AloiapaDikkaMte kAlaM kare, kahi uvavajjai ? gAyamA ! aNNayaresu aNAbhiyogiesu devaloesu devattAe uvavajjai ? sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! tti / gAhA -- itthI asI paDAgA jaNNovaie ya hoi bodhave / palhatthi paliyaMke abhiyogavikuvaNA mAyI // sU. 2 // chAyA - anagAraH khalu bhadanta ! bhavitAtmA bAhyAna pudgalAna aparyAdA prabhuH ekaM mahat azvarUpaM vA, hastirUpaM vA, siMharUpaM vA, vyAghra rUpaM abhiyogya aura Abhiyogika kI vaktavyatAkA varNana - 'aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA' ityAdi / sUtrArtha - ( aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA bAhirae poggale apariyAittA evaM mahaM AsarUvaM vA, hatthirUvaM vA, sIharUvaM vA, vaggharUvaM abhiyAgya ane AbhiyAgikanI katayatAnuM nirUpaNa. 'aNagAreNa bhaMte !' ityAhi-- sUtrArtha - ( aNagAreNaM bhate / bhAviyappA vAhirae poggale apariyAittA ema AsavaM vA itthirUvaM vA, sIharUvaM vA, vaggharUvaM vA, vigarUvaM vA, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.5 sU.2 abhiyogasyAbhiyaugikasya nirUpaNam 699 vA, karUpaM vA, dvIpikarUpaM vA, RkSa rUpaM vA, tarakSurUpaM vA, parAzara rUpaM vA abhiyoktum ? nAyamarthaH samarthaH, anagAraH khalu 0000 ? evaM bAhyAn pud galAna paryAdAya prabhuH, anagAraH khalu bhadanta ! bhAvitAtmA ekaM mahat azva rUpaM vA abhiyujya anekAni yojanAni prabhurgantum ? hanta, prabhuH, sa bhadanta ' vA, vigarUva vA, diviyarUvaM vA, accharUvaM vA, taraccharUvaM vA, parAsararUvaM vA, abhijujittae ?) he bhadanta ! bhAvitAtmA anagAra bAhyapudgaloko grahaNa nahIM karake eka vizAla azvake rUpako, hAthI ke rUpako, siMhake rUpako, vyAghrake rUpako, vRka-bheDiyA ke rUpako, dIpaDA cittAkerUpako, bhallUka-rIchake rUpako, tarakSake rUpako, aSTApadake rUpako abhiyojita karane ke liye samartha hai kyA ? (No iyaDhe samajhe he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai| (aNagAre NaM bhaMte ! evaM bAhirae poggale pariyAittA pabhU' he bhadanta ! bhAvitAtmA anagAra bAhira ke pudgaloMko grahaNa karake azva Adike rUpoko abhiyojita karaneke liye samartha hai kyA ? (evaM bAhirae poggale pariyAittA pabhU) he gautama bhAvitAtmA anagAra bAhira ke pudgaloMko grahaNa karake azvAdika ke rUpoko abhiyojita karane ke liye samartha hai| (aNagAre NaM bhaMte! bhAviyappA egaM mahaM AsarUvaM vA abhijujittA aNegAiM joyaNAiM pabhU gamittae) he bhadanta ! bhAvitAtmA anagAra eka vizAla azvake rUpako abhiyojita karake kyA aneka yojano taka jAneke liye samartha hai ? diviyarUvaM vA, accharUvaM vA, taraccharuvaM vA, parAsarakhvaM vA, abhijuMjittae ?) he bhadanta ! zuM bhAvitAtmA aNagAra, bAhya pudgalene grahaNa karyA vinA eka vizAla azvanA rUpane hAthInA rUpane. sihanA rUpane vAdhanA rUpane, varunA rUpane, cittAnA rUpane, rIMchanA rUpane, tarachanA rUpane, athavA aSTapadanA rUpane abhijita karavAne samartha che! No iNa samahe) gautama me sana 245 nathA. (aNagAre NaM bhaMte ! evaM bAhirae poggale pariyAittA pabhU!) ke mahanta ! vitAmA magAra, mAha pulone grahaNa karIne eka vizAla azvarUpa Adine abhijita karavAne zuM samartha cha ? (evaM bAhirae poggale pariyAittA pabhU ), gautama! jAvitAtmA gAra, bAhA pudgalene grahaNa karIne azvAdikanA rUpane abhijita karavAne samartha che. aNagAre gaM bhaMte ! bhaviyappA egaM mahaM AsarUvaM yA abhijuMjittA aNegAI joyaNAI pabha gamittae ?) 3 mahata! mAvitAtmA ajAra meM bhI apanA 35bhe bhaliyoti zene yonI paryata pAne samaya cha ! (haMtA par3a) zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 700 bhagavatIsUtre kim AtmaddharthA gacchati, paraddharyA vA gacchati ? gautama ! AtmaddharyA gacchati, no paraddhA, evam AtmakarmaNA, no parakarmaNA, AtmapayogeNa, no parapayogeNa, ucchtiodayaM vA, gacchati, patadudayaM vA gacchati, sa bhadanta! kim anagAro'zva: ? gautama ! anagAraH saH, no khalu so'zvaH, evaM yAvat (haMtA pabhU) hAM, gautama ! bhAvitAtmA anagAra eka vizAla azvakA rUpa abhiyojita kara aneka yojano taka jAne ke liye samartha hai (se bhaMte ! AyaDUDhIe gacchai, pariDDhIe gacchai ?) he bhadanta ! bhAvitAtmA anagAra jo eka vizAla azvakarUpakI vikurvaNA karake aneka yojano taka jAne ke liye samartha hotA hai-so kyA vaha apanI nijakI zaktise jAtA hai yA parakI sahAyatA se jAtA hai ? (goyamA! AyaDDhIe gacchai. No pariDDIe gacchai) he gautama ! bhAvitAtmA anagAra jo eka vizAla azvakarUpakI vikurvaNA karake aneka yojanoM taka jAtA hai so apanI nijakI zakti se hI jAtA hai| parakI sahAyatA se nahIM jAtA hai| (evaM AyakammuNA, no parakammuNA, AyappayogeNaM, no parappayogeNaM) isI taraha se vaha itanI dUra taka apane nija ke karma se jAtA hai, para ke karma se nahIM jAtA hai, Atmaprayoga se jAtA hai, parake prayoga se nahIM jAtA hai / (usiodayaM vA gacchai, payaodaya vA gacchai,) tathA vaha sIdhA bhI jAtA hai aura viparIta bhI jAtA hai| (se NaM aNagAre Ase ?) he bhadanta vaha anagAra hA, gautama ! eka mahA azvarUpane abhijita karIne aneka janaparyata javAne te samaya che. (se bhaMte ! AyaiDIe gacchai, pariDDhIe gacchai ?) 3 mahanta ! bhAvitAtmA aNugAra e prakAranA rUpane abhijita karIne je aneka jana paryanta gamana kare che, te zuM tenI pitAnI zakitathI kare che, ke anya sahAyatAthI kare che? (gAyamA ! AyaDDhIe gacchai, No pariDhIe gacchaDa) : gautama ! te maavitAmAM aNagAra eka mahA azvampane abhijita karIne je aneka peja paryata gamana kare che, te tenI pitAnI zaktithI ja kare che, anyanI sahAyatAthI karatA nathI, ( evaM AyakammuNA, no parakammuNA, AyappayogeNaM, no parappayogeNaM) me04 pramANe te AtmakathI eTale dUra jAya che-parakarmathI jatuM nathI, ane AtmapragathI taya cha-52prayAgayI to nathI, (usiodayaM vA gacchaDa, payodayaM vA gacchada) te siidhe| 595 cha bhane viparIta para naya che. ( se gaM aNagAre Ase ?) zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3u.5 sU.2 abhiyogasyAbhiyaugikasya nirUpaNam 701 parAzararUpaM vA, sa bhadanta ! kiM mAyI vikurvati ? amAyI api vikuti ? gautama ! mAyI vikurvati, no amAyI vikurvati amAyI bhadanta ! tasya sthAnasya vA anAlocita pratikrAntaH kAlaM karoti, kutra utpadyate ? gautama ! anyatareSu AbhiyogikeSu devalokeSu devatayA upapadyate, amAyI bhagavan ! tasmAt ghoDArUpa hai kyA ? (aNagAreNaM se, No khalu se Ase) he gaitama! vaha to anagAra hai ghoDerUpa nahIM hai| (evaM jAva parAmararUvaM vA) isI prakAra parAzara aSTApadarUpa taka jAnanA caahiye| (se bhaMte ! mAyI vikuvvai, amAyI vi vikuvvai) he bhadanta ! aisI vikurvaNA mAyI anagAra karatA hai ki amAyI anagAra bhI karatA hai ? (goyamA ! mAyI vikubvai, no amAyI vikuvvai) he gautama! aisI vikurvaNA mAyI anagAra hI karatA hai| amAyI anagAra nahIM karatA hai / (mAI NaM bhaMte ! tassa ThANassa AloiyapaDikkaMte kAlaM karei, kahiMuvavajai) he bhadanta ! isa prakArakI vikurvaNA karane ke bAda usakI AlocanA aura pratikramaNa nahIM karanevAlA vaha mAyI anagAra mara kara kahA~ utpanna hotA hai ? (goyamA ! aNNayaresu Abhiyogiesu devalogesu devattAe uvavajai) he gautama ! isa prakArakI vikurvaNA karake Alo. canA aura pratikramaNa nahIM karanevAlA anagAra kAla kare to koi eka Abhiyogika jAti ke devalokoM meM deva ke rUpameM utpanna ho 3 mahanta ! zute m||2 madha35 cha ? (aNagAre NaM se, No khala se Ase) 3 gautama ! te m||2 14 cha, mava35 nathI. (evaM jAva parAsarasva vA) parAzara (aSTApada) rUpa paryantanA rUpanI abhiyejanA viSe paNa eja pramANe samajavuM. (se bhaMte ! mAyI vikuvvai, amAyI vi vikuvvai ?) 3 mahanta ! mevI vig. vaNa mAyI aNagAra ja kare che, ke amArI aNagAra paNa kare che? (gAyamA ! mAyI vikuvvai, no amAyI vikuvvai) 3 gautama ! bhAyI bhaa||2 08 mevA vizu // cha, abhAyI Aary // 2 42tenathI. (mAINaM bhaMte ! tassa ThANassa aNAloiya paDikaMte kAlaM karei, kahiM uvavajjai ?) De mahanta ! A prakAranI vikuvaNa karIne tenI AlocanA ane pratikramaNa nahIM karanAra mAthI maannu||2 4AsarIne 4yAM utpanna thAya cha ? (goyamA ! aNNayaresu Abhiyogiesu devalogesu devattAe uvavajjai) gautama ! A t2nI vig zana, mAtoyanA ane pratikramaNa nahI karanAre aNagAra, kAlakarIne keI eka Abhigika jAtinA deva zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 702 bhagavatI sUtre sthAnAta ( tasya sthAnasya vA ) AlocitamatikrAntaH kAlaM karoti, kutra upapadyate ? gautama ! anyatareSu anAbhiyogikeSu devalokeSu devatayA upapadyate, tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti / gAthA - strI, asiH, patAkA, yajJopavItaJca bhavati bodhyam / paryastikA, paryaGkaH abhiyogo vikurvaNA mAyI // sU0 2 // jAtA hai / ( amAyI NaM bhaMte ! tassa ThANassa AloiyapaDikkaMte kAla karei, karhi uvavajjai) he bhadanta ! amAyI jo anagAra hotA hai vaha usa sthAnakI AlocanA karatA hai aura pratikramaNa karatA hai so vaha mara kara kahA~ utpanna hotA hai / (goyamA ! aNNayaresu aNAbhiyogi es devo devatAe uvavajjai) he gautama! amAyI anagAra usa sthAnakI AlocanA aura pratikramaNa karake kAla avasara kAla karatA hai isaliye vaha anAbhogika jAti ke devoMmeM devarUpa se utpanna ho jAtA hai / (sevaM bhaMte! ti) he bhadanta ! jaisA Apane kahA haiM vaha aisA hI hai - he bhadanta vaha aisA hI hai / ( gAhA ) gAthA - ( itthI asi paDAgA, jaNNovaie, ya hoi bodhavve, palhasthiya paliyaMke abhiyogavikubvaNA mAyI) strI, talavAra, patAkA, yajJopavIta (janoI) pAlathI - ardhapadmAsana, paryaMkAsana, ina sabake rUpoMko abhiyoga evaM inakI vikurvaNA saMbaMdhi vicAra isa uddezaka meM soubhAM deva3ye utyanna thAya che. ( amAyI NaM bhaMte ! tassa ThANassa Aloiya, paDikkate kAlaM karei, kahiM uvavajjai) De mahanta ! sabhAyI AgAra te sthAnanI (tene te pravRttithI lAgelA doSAnI ) AlecanA ane pratikramaNa kare che. kALadhama yAbhavAno avasara yAve tyAre Aja cAbhIne te ayAM utpanna thAya che ? ( goyamA ! aNNayaresu aNAbhiyogiesu devaloesa devattAe uvavajjai) De gautama ! abhAyI aNagAra te sthAnanI AlecanA ane pratikramaNa karIne kALa karavAnA avasara Ave tyAre kALa kare che. te kAraNe te anAbhiyogika jAtinA devAmAM devarUpe utpanna thAya che. (sevaM bhaMte! seva bhaMte / tti) De mahanta ApanI vAta sarvathA satya hai. hai. huM badanta ApanI vAta yA che. ( gAhA) gAthA - ( itthI asi paDAgA, jaNNovaie, ya hoi bodhabve, palhasthiya paliyaMke abhiyoga vikuvvaNA mAyI) strI, talavAra, patAo, yajJopavIta (no4) pasAMDI (ardhapadmAsana), parya asana te saunAM iyono tathA vyabhiyoga yAne zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.5 2.2 abhiyogasyAbhiyaugikasya nirUpaNam 703 ___TIkA-vikurvaNAdhikArAt anagArasyAbhiyogAtmakavikurvaNAvaktavyatAM prastauti-'aNagAre NaM bhaMte !' ityAdi / gautamaH pRcchati-he bhadanta ! anagAraH khalu 'bhAviyappA' bhAvitAtmA 'bAhirae poggale' vAhyAn pudgalAn 'apariAittA' aparyAdAya aparigRhya 'ekaM mahaM' ekaM mahat 'AsarUvavA' azvarUpaM vA, 'hatthirUvaM vA' istirUpavA, 'sIharUvaM vA' siMharUpaM bA, 'baggharuva' vyAghrarUpa vA, 'vigarUvaM vA, vRkarUpa vA, (nAraiti bhASAyAM prasiddho hiMsakajantuvizeSaH tadrUpa vA) 'dIviaruva vA' dvIpikarUpaM vA, (dIpaDA iti bhASAyAM prasiddhaH) catuSpadazvApadavizeSaH (cItA) tadrUpaM vA 'accharUcaM vA' RkSarUpaM vA bhallUkarUpaM vA, 'taraccharUvaM vA' tarakSarUpaM vA tarakSo vyAghrajAti hai| aura ina sabake rUpoMko abhiyoga evaM inakI vikurvaNA mAyI anagAra karatA hai-aisA kahA gayA hai / TIkArtha-vikurvaNA kA adhikAra hone se yahAM sUtrakAra anagAra kI abhiyogAtmaka vikurvaNAkI vaktavyatA prAraMbha kara rahe haiM-aNagAreNaM bhate !' ityAdi he bhadanta ! 'bhAviyappA aNagAreNaM' bhAvitAtmA anagAra 'bAhirae poggale' bAhyapudgaloMko-vaikriya zarIrake pud: galoMko 'apariyAittA' grahaNa nahIM karake 'egaM' eka 'mahaM' vizAla baDe bhArI 'AsaruvaM vA' ghoDeke rUpako 'hatthirUvaM vA' athavA hAthI ke rUpako, 'sIharUvaM vA, siMhake rUpako baggharUva vA vyAghrakerUpako 'vigarUvaM vA' vRka-nAhara-ke rUpako "dIviyarUvaM vA' cIttAkerUpako, 'acchakhvaM' RkSa-rIchake rUpako, taraccharUvaM vA, vyAghrajAti vizeSakerUpako temanI vimurvaNa saMbaMdhI vicAra A uddezakamAM karavAmAM Avela che. ane te saghaLAM rUpanI vidurvaNu ane abhiga mAyA aNagAra kare che, evuM A uddezakamAM batAvyuM che. TIkAtha-hajI vidurvaNAnuM ja nirUpaNa cAlI rahyuM che. ahIM sUtrakAra aNugAranI mamiyomavizunuM ni359 42 cha-'aNegAreNaM bhaMte ! bhAviyappA' 3 mahanta ! bhAvitAmA ma2, 'bAhirae poggale apariyAittA' mA pusone-vaizyi zarI2nAM purAne aDa yA vinA, ' egaM mahaM, me ghara qiuon 'AsarUvavA' manA 35ne, athavA 'hatthi rUva vA thAnA 35ne 'vigarUvaM vA' 1runA 35ne mathavA 'siMharUva vA' siDanA 35ne, athavA 'vaggharUvavA' vAcanA 35ne athavA 'dIviya rUvavA' 5(yAtta)nA 35ne, athavA 'accharUva vAsanA 35ne 'taraccharUva vA' t27|| 35ne, (dhanA re me uofl AthavA 'parAsara zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 704 bhagavatIsUtre vizeSo hiMsakajantustadrUpaM vA, parAzaraH aSTApadaH zarabhastadrUpaM vA 'abhimuMjittae' abhiyoktuma vaikriyasAmarthyAt tapAnupavezena vyApArayitu 'pabhU' prabhuH samarthaH kim ? bhagavAnAha-'No iNa? sama?' nAyamarthaH samarthaH arthAt he gautama ! no bAhyapudgalAn aparyAdAya uktatattadrUpamabhiyoktuM sa samarthaH, punaH gautamaH pRcchati-'aNagAre NaM bhaMte " ityAdi / he bhadanta ! anagAraH khalu bhAvitAtmA bAhayAn pudgalAn paryAdAya ekaM mahat-azvAdirUpaM vA, abhiyoktuM prabhuH ? 'parAsararUva vA' aSTApada-zarabhakerUpako 'abhijuMjittae pabhU' abhiyojana (banAne meM) karaneke liye samartha hai kyA? vidyAvagairaha ke balase ghoDA Adike rUpameM praveza karake jo kriyA kI jAtI hai usakA nAma abhiyoga hai / gautama yahAM para prabhu se yahI prazna kara rahe haiM ki he bhadanta ! bhAvitAtmA anagAra vaikriyazarIrake pudgaloM ko grahaNa kiye vinA kyA ghoDe vagairahake zarIra meM praviSTa hokara usa2 prakArakI kriyA karane meM samartha hai kyA ? isakA uttara dete hue prabhu gautama se kahate haiM ki-'No iNaDhe samaDhe' he gautama ! yaha artha samartha nahIM haiarthAt vaikriyazarIrake bAhara pudgaloM ko grahaNa kiye vinA bhAvitAtmA anagAra isa2 prakArakA abhiyoga karaneke liye kisI taraha samartha nahIM hai| aba gautama prabhu se punaH prazna karate haiM 'aNagare NaM bhaMte!' ityAdi / he bhadanta ! 'bhAvithappe aNagAre NaM' bhAvitAtmA anagAra bAhyapudgaloM ko grahaNa karake eka mahAn azvAdi rUpakI abhiyojanA karane ke liye samartha hai kyA? isa prakAra se yahAM samasta praznAlApaka rUvaM vA' zaramanA 35ne, 'abhijittae pabha' aniyarita 42vAne zu samartha cha ? vidyA vagerenA prabhAvathI, gheThA AdinA rUpamAM praveza karavArUpa je kriyA thAya che, te kriyAne abhiga kahe che. gautamasvAmI ahIM mahAvIra prabhune eja prazna pUchI rahyA che ke "ha bhadanta ! bhAvitAtmA aNagAra, vaikiya zarIranAM pudgalene grahaNa karyA vinA azva vagerenA zarIramAM praveza karIne, te te prakAranI kriyA karavAne zuM samartha che?" tenauttara mApatA mahAvIra prabhu 43 'No iNa? sama?' gautama ! me. banI zakatuM nathI vaikriya zarIranAM pukalene grahaNa karyA vinA, bhAvitAtmA aNagAra, uparokata rUpino abhiga karavAne kaI paNa rIte samartha hotA nathI." have gautama prabhune pUche the-'aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappe' yA tra ! mAvitAtmA sAya gAra, bAhya paddhalene (vekiya zarIranAM palene grahaNa karIne eka mahAna azvAdipanI abhiyejanA karavAne zuM samartha che? A prakArane samasta prakSAlApaka ahIM grahaNa karavAno che. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3u.52.2 abhiyogikasyAbhiyaugikasya nirUpaNam 705 iti sampUrNapraznAlApakaH, bhagavAnAha 'evaM bAhirae poggale' evam uktarItyA sa bAhyAn pudgalAn 'pariAittA' paryAdAya 'pabhU' prabhuH samarthaH uktatattadrapamabhiyoktumityAzayaH, gautamaH punaH pRcchati-'aNagAre NaM bhaMte !' ityaadi| he bhadanta ! anagAraH khalu 'bhAviyappA' bhAvitAtmA 'ekaM mahaM' eka mahat 'AsarUva vA,' azvarUpaM vA 'abhimuMjittA' abhiyujya tadrUpAnupravezena vyApArya 'aNegAI joayAI' anekAni yojanAni 'gamittae' gantum 'pabhU' prabhuH samarthaH kim ? bhagavAnAha 'haMtA, pabhU' hanta prabhuH, he gautama ! tvaduktarItyA gantuM sa samarthaH, gautamaH punaH pRcchati-'se bhaMte !' ityAdi / he bhadanta! sa bhAvitAtmA anagAraH 'ki AyaDDhIe gacchai' kim AtmaryA gacchati, hai- isakA uttara dete hue prabhu kahate haiM ki 'evaM bAhirae poggale uktarIti se vaha bhAvitAtmA anagara bAhyapudagaloMko 'pariyAittA' grahaNa karake 'pabhU' ukta una2 rUpoMkI abhiyojanA karane ke liye samartha hai| gautamasvAmI prabhuse punaH prazna karate haiM 'aNagAre NaM bhaMte! bhAviyappA' he bhadanta ! bhAvitAtmA anagAra 'e mahaM' eka mahAn 'AsarUva vA' ghoDeke rUpakI 'abhimuMjittA' abhiyojanA karake 'aNegAi' aneka 'yojanoM taka gamittae pabhU' jAne ke liye samartha hai kyA isakA uttara dete hue prabhu kahate haiM ki-'haMtA pabhU' hAM gautama vaha samartha hai| arthAt jaisA tumane prazna kiyA hai usake anusAra vaha aneka yojanoM taka jAne ke liye zaktizAlI hai / gautamapuna: isI viSayako lekara prabhu se pUchate haiM ki-se bhaMte ! ki AyaDUDhIe gacchai' he bhadanta ! vaha bhAvitAtmA anagAra apanI nijakI Rddhi se ___utta2-'eva bAhirae poggale' he gautama ! mAya puna 'pariyAittA grahaNa karIne " uparokata rUpanI abhilejanA karavAne te samartha che. ___prazna-'aNagAre NaM bhaMte bhAviyappA' he mat-a ! bhAvitAmA m||2, 'egaM mahaM AsarUghavA' me mahAna mazvanA35nI 'abhijuMjittA' mAliyAnA zana 'aNegAI joyaNAI' bhane yo nAnA mata2 sudhI 'gamittae pabhU pAne zusamartha cha ? uttara-tA. pabhA gautama ! samartha cha. mero me 31ne mlicejita karIne te aneka janAnA aMtare javAne samartha che. - 'se bhaMte ! AyaDUDhIe gacchai mahanta ! mazvanA35nI maniyArAnA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 706 bhagavatI sUtre 'pariDDhIe gacchai ?' paraddhaya vA gacchati ? bhagavAn Aha - 'goyamA ! ityAdi / he gautama! 'AyaDIe gacchaI' AtmadvaryA svasAmarthyena gacchati, 'no pariDhIe' no paraddhaya parasAmarthyena evaM tathetra 'AyakammuNA' AtmakarmaNA, go parakammuNA' no parakarmaNA, 'AyappayogeNaM' AtmaprayogeNa, 'no parappayogeNaM' no paraprayogeNa, 'ussiodayaMvA gacchai' ucchritodayaM saralaM vA gacchati, payaodayaM vA, patadudayaM kuTilaM vakraM vA gaccha gacchati / punargotamaH pRcchati'seNaM te!" he bhagavan ! sa khalu 'kiM aNagAre Ase ?' kim anagAraH, Ahosvit azvaH ? bhagavAnAha - 'goyamA !' he gautama! 'aNagAre NaM se' anagAraH khalu sa vartate, 'no khalu se Ase' no khalu sa azvaH vastuto'sAmarthya se jAtA hai ki 'pariidIe gacchadda' parakI sAmarthya se jAtA hai ? isakA uttara dete hue prabhu kahate haiM ki- he gautama! 'AyaDDhIe gacchai' vaha bhAvitAtmA anagAra apane sAmarthya se jAtA hai, 'no pariDDhIe' para ke sAmarthya se nahIM jAtA hai / ' evaM ' isI taraha se 'se' vaha 'AyakammuNA' apane nijakarma se kriyA se jAtA hai, parakI kriyAse nahIM jAnA hai / 'AyappayogeNaM' Atmaprayoga se apanI preraNA se jAtA hai 'no parappayogeNaM' parakI preraNA se nahIM jAtA hai / 'ussiodayaM vA gacchai' saralarUpameM bhI jAtA hai aura 'payaodaya vA' kuTila - vakrarUpa se bhI jAtA hai / gotama punaH prabhuse pUchate haiM ki-' se NaM bhaMte! kiM aNagAre Ase' he bhadanta vaha bhAvitAtmA anagAra jaba azvake rUpameM abhiyojanA karatA haiM taba kyA vaha azva bana jAtA hai yA nahIM ! isakA uttara dete hue prabhu kahate haiM karIne aneka ceAjana paryantanuM te je gamana kare che, te tenI potAnI zaktithI kare che, ke 'pariDUDhIe' anyanI sahAyatAthI re che ? - uttara- 'AyaDDhIe, gacchai, No pariDDhIe' 3 gautama ! bhAvitAtmA madhugAra tenI potAnI RddhithI (zakitathI) eTale badhe dUra jAya che, anyanI sahAyatAthI jatA nathI 'evaM AyakammuNA' bhane tenI khatma kiyAthI laya che, 'No parakammuNA' anyanI jhiyAthI 4tA nathI. 'AyappayogeNaM' Atma prayogathI (potAnI preraNAthI) laya che, no 'parappayeogeNaM' manyanI preraNAthI batA nathI. 'ussiodaya vA gacchai, payaodayaM vA gaccha' sarajaiye pazu laya che, 143ye athavA viparItaiye pazu laya che. prazna - ' se NaM bhaMte kiM aNagAre Ase ?' he lahanta kyAre te lAvitAtmA aNagAra azvarUpanI abhiyeAjanA kare che. tyAre za te azva banI jAya che ke nahIM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #721 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.33.5. 2 abhiyogikasyAbhiyaugikasyanirUpaNam 707 nagArasyaiva azvAnurUpakaraNAta 'evaM jAva-parAsararUpaM vA' evam uktarItyA yAvat-parAzararUpa vA, arthAt parAzararUpaparyantamuktAlApako vijJeyaH, tathA ca sa khalu anagAraH, parAzaro vA, iti prazne sa khalu anagAraH no parAzaraiti bhagavata uttaraM bodhyam / yAvatkaraNAt 'hastirUpaM, siMharUpa, vyAghrarUpaM, vRkarUpa, dvIpikarUpa, RkSarUpa, tarakSarUpam' iti saMgrAhyam , tathAca 'sa khalu anagAraH, hastI vo? sa khalu anagAraH no khalu sa hastI' ityAdirItyA pratyeka praznottaraM svayamUhanIyam / ki 'no khalu se Ase' he bhadanta ! vaha anagAra azva nahIM ho jAtA hai, vaha to 'aNagAre' anagAra kA anagAra hI rahatA hai| hAM itanA avazya hotA hai ki vaha anagAra hI azvake rUpameM ho jAtA hai-arthAt vaha azva nahIM hotA hai evaM jAva parAsararUvaM vA' isI taraha se parAzara-aSTApada taka ke rUpoM ke viSayameM bhI jAnanA cAhiye / tAtparya yaha hai ki yadi yahAM para aisA prazna kiyA jAve ki vaha bhAvitAtmA anagAra jaba aSTApadake rUpameM abhiyojana karatA hai-to aSTApada bana jAtA hogA-to isakA samAdhAna aisA hI karalenA cAhiye vaha to anagAra kA anagAra hI rahatA hai-para vaha apanI vikurvaNA zakti se azvake rUpameM parivartita ho jAtA hai arthAt badala jAtA hai bAdameM phira jyoMkA tyoM ho jAtA hai| yahAM yAvat padase 'hastirUpa, siMharUpa, vyAghrarUpa, vRkarUpa, dIpikArUpa, RkSarUpa, tarakSarUpa,' inarUpoM kA saMgraha huA hai / tathA ca vaha anagAra kyA ___St2-'no khalu se Ase 3 gautama ! te m||2 25535 manA to nathI e te aNagArane aNagAra ja rahe che. hA, evuM avazya bane che ke te aNagAra ja azvanuM rUpa dhAraNa kare che paNa te te tenuM vaikiyarUpa hovAthI "aNagArane azvasvarUpa 4ii AIya nahI 'evaM jAva parAsarakhvaM vA' maSTA54 (52212) 5-tanA 3ponA viSayamAM paNa A pramANe ja samajavuM. tAtparya e che ke te bhAvitAtmA aNagAra aSTApada paryantanA rUpanI abhiyejanA karI zake che. azvarUpanA viSayamAM je je nirUpaNa karAyuM che, te aSTApada paryantanA rUpe viSe paNa thavuM joIe. A rIte chello prazna A pramANe banaze-te bhAvitAtmA aNugAra jyAre ASTApadanA rUpanuM vikuvaNa dvArA abhijana kare che, tyAre zuM aSTApada banI jAya che ? uttara-nA, te te aNugIraja rahe che, paNa te pitAnI vimurvaNu zakitathI aSTApadane rUpe badalAI jAya che, bhane mApare / bhUNa 35mA m||2|| 35mA bhAvI Aya che. maDI 'jAva' (yAvata) zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #722 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre 1 gautamaH punaH pRcchati - ' se maMte ! kiM mAI vikuccara ?" he bhadanta / kiM sa bhAvitAtmA anagAraH mAyI sakaSAyI vikurvati / tatra abhiyogasyApi cikriyArUpatayA abhiyogo trikurvaNA iti svIkartavyam / 'amAI vA vikuvnai' amAyovA akaSAyospi vikurvati azvAdirUpAnupavezena vyApriyate ! bhagavAnAha - 'gomA !" he gautama! 'mAI vikubba' mAyI vikurvati AbhiyogikakriyAM karoti 'no mAI vikubva' no amAyI vikurvati, arthAt mAyina eva hastI hai, to isakA uttara baha anagAra hastI nahIM hai ityAdi rIti se pratyeka prazna aura unakA uttara apane Apa samajha lenA caahiye| gautama prabhu se punaH pUchate haiM ki-'se bhaMte / kiM mAI vikuvvaha' he bhadanta ! Apa hameM yaha to samajhAiye ki vaha bhAvitAtmA anagAra mAyI - kaSAyasahita hokara vikurvaNA karatA hai ! yahAM koI aisI AzaMkA kara sakatA hai ki prakaraNa to yahAM para abhiyoga kA cala rahA hai na ki vikurvaNA kA phira sUtrakArane yahAM para 'kiM mAi vikuors' aisA pATha kyoM rakhA 'abhijuMjaha' aisA pATha rakhanA thA-so isakA uttara yaha hai ki abhiyoga bhI vikriyArUpa hI hai, isaliye vikurvaNA se yahAM abhiyoga kriyA kA hI grahaNa kiyA gayA hai aisA jAnanA cAhiye | bhagavAna isakA uttara dete hue kahate haiM ki 'mAyI vikuras no amAyI vikuvvaha' mAyI-kaSAya sahita AtmA hI kaSAya yukta bhAvitAtmA anagAra hI - vikurvaNA karatA hai amAyI kaSAyayahathI hAthI3tha, siMDa35, vAghazya, dIpaDAipa, zaMcha35, bhane taracha3ya zraddhAlu uzayAM che. te dareka rUpaviSayaka pranettA upara mujaba samajavA. 42-'A xia ! fa #1SS fagoaz ~41$ fagoaz !' & mera! culatAtmA bhAyI (abhatta-svAyayukta) bhAgugAra vibhurvANA re che, he sabhAyI (apramatta) aNugAra vidhruNA kare che ? kadAca koi evI zaMkA kare ke atyAre abhIyeAga'nuM araNa yAsI rahyuM he-piTurvAnuM mA aura nathI chatAM sUtrAre 'abhirjujai' ne pahale 'vikubva' ho prayoga bhaiyo che ? to te zaMbharnu samAdhAna nIce pramANe karI zakAya--abhiyAga paNa vaikriyArUpa ja hAya che, tethI viSuvA padma dvArA ahIM 'abhiyAga' ja grahaNa karAyela che.' 708 2 - 'mAI vikubbai no amAI vikuvaI' bhAyI - uSAya yukta AtmA 4 bheTakhe ke mAcI bhAvitAtmA aNugAra ja vidhruva NA kare che, amAyI-kaSAya rahita bhAvitAtmA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #723 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pameyacandrikATIkAza.3u.5 sU.2 abhiyogikasyAbhiyaugikasya nirUpaNam 709 anagArasya sakapAyacittatayA abhiyogakriyAdhikAritvena abhiyogAtmakavikriyAkaraNasaMbhavAt, amAyinastu kaSAyarahitatayA abhiyogakriyAnadhikAritvena abhiyogakaraNAsambhavAt / punautamaH pRcchati-'mAINaM bhaMte !' ityAdi / he bhadanta ! mAyI khalu anagAraH 'tassa ThANassa' tasya sthAnasya azvAdhanu pravezArtha vyApArAtmakAbhiyogakaraNasya 'anAloiyapaDikaMte' anAlocitapatikrAntaH pazcAttApAdyAlocanapratikramaNakaraNamantaraiva yadi 'kAlaM karei ' kAlaM karoti tadA 'kahiM uvavajjai ?' kutra upapadyate?' bhagavAnAha 'gAyamA!' he gautama rahita bhAvitAtmA anagAra vikurvaNA nahIM karatA hai| arthAt jo kaSAyasahita bhAvitAtmA hai vahI Abhiyogika kriyA karatA hai amAyI bhAvitAtmA anagAra aisI kriyA nahIM karatA hai / kyoM ki vaha kaSAya rahita hotA hai| ataH vaha Abhiyogika kriyA kA adhikArI nahIM hotA hai-isaliye usameM abhiyoga karanA saMbhavita nahIM hotA hai| mAyI kaSAya sahita hotA hai isaliye vaha abhiyoga kriyA kA adhikArI hotA hai / isI kAraNa usameM abhiyogAtmaka vikriyA karanA saMbhavatA hai / aba gautama punaH prabhuse pUchate haiM ki-mAINaM bhaMte!' bhadanta ! jo mAyI bhAvitAtmA anagAra hai vaha 'tassa ThANassa' azvAdika ke zarIrameM praveza karaneke liye vyApArAtmaka abhiyoga karanerUpa usa sthAnakI 'anAloiyapaDikaMte' pazcAttApa AdirUpa AlocanA evaM pratikramaNa to karatA nahIM hai ataH inake kiye binA yadi vaha 'kAlaM karei' kAlakaratA hai to 'kahiM uvavajaha' kahAM utpanna hotA hai ? isakA amAthI kaSAya rahita AtmA evI kriyA karatuM nathI. amAyi aNugAra vikurvaNu karatuM nathI. eTale ke mAyI AtmAja Abhigika kriyA kare che, kaSAyathI rahita hoya che. te tethI Abhigika kriyAne adhikArI hete nathI. tethI tenA dvArA thatA abhiye the zakya nathI. mAyI aNagAra kaSAyathI yukata hoya che. tethI te abhigika kriyAne adhikArI hoya che tethI tenA dvArA abhiyogAtmaka vikriyA thavAnI zakyatA che. prazna-'mArDaNaM bhaMte ! 3 mahanta ! bhAthI pitAtmA m||2, 'tassa ThANassa' azvAdikanA zarIramAM praveza karavAne mATe je abhiga karavArUpa pravRtti kare che, te pratinI 'anAloiyapaDikkate' te mAloyanA-pazcAttA5 mA6i35 mAyanA mane pratikramaNa karatuM nathI. A pramANe anAthita ane apratikramita avasthAmAM " karei nete 44re to 'kahi uvavajai' yA utpanna thAya cha ? mahAvIra prabhute zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #724 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 710 bhagavatIsUtre saH 'aNNayaresu' anyatareSu anyatameSu ityarthaH 'Abhiyogiesu' AbhiyogikeSu 'devaloyesu' devalokeSu, asurakumArAdi-acyutAnteSu devalokeSu 'devattAe' devatayA 'uvavajjaI' upapadyate, tathAca AbhiyogikadevA acyutAntadevalokeSu utpadyante ityAzayena 'anyatareSu' ityuktam / evaJca vidyAdilabdhyupajIvI bhAvitAtmA anagAraH abhiyogabhAvanAM kurvana AbhiyogikadeveSu jAyate taduktam-'maMtA-jogaM kAuM bhUikammaM tu je pauMjeti, sAya-rasa-iDhiheuM abhiyoga bhAvaNaM kuNai' mantrAyogaM kRtvA bhUtikarma tu yaH prayuGkte, zAta-rasa-dihetum AbhiyogikI bhAvanAM karoti' arthAt sukha-svAda-samRddhiprAptyartham mantrasAdhanAM viziSTauSadhi sevanaM, bhUtikarma ca prayuJjAnaH puruSaH AbhiyogikI bhAvanAM karoti uttara dete hue prabhu kahate haiM ki-goyamA' he gautama ! aNNayaresu Abhiyogiepsu devalogesu devattAe uvavajaI' vaha mAyI anagAra anyatama Abhiyogika devalokoM meM asurakumAra Adise lekara acyutataka ke devalokoM meM se kisI eka devalokameM devarUpase utpanna hotA hai| Abhiyogika deva acyutataka ke devalokameM utpanna hote hai-isI abhiprAya se yahAM 'aNNayaresu aisA pada kahA gayA hai / vidyA Adi labdhise upajIvI yaha bhAvitAtmA anagAra abhiyoga bhAvanAko karatA huA Abhiyogika devoMmeM utpanna ho jAtA hai / kahA bhI hai 'maMtA jogaM kAuM bhUikammaM tu je pauje ti / sAyarasa iDDhiheu abhiyogaM bhAvaNaM kuNai / / isa gAthA kA bhAvArtha isa prakArase hai ki-jo puruSa sukhakI, svAda kI aura samRddhi kI prApti ke liye maMtrakI sAdhanAko, viziSTa prakAra prazna mA prabhArI ut2 mA che 'goyamA ! 3 gautama ! ' aNNayaresu Abhi ogiemu devalogesu devattAe uvavajjai' te bhAyI // 2 manyatama maanicigika devaleke mAM-asurakumArathI laIne azruta paryantanA devalokamAMnA keIpaNa eka devalekamAM devarUpe utpanna thAya che. Abhiyogika deva ayyata paryantanA devalokamAM utpanna thAya che, vivA mATe gaDI 'aNNayaresa pahane prayoga ya che. vidhA Adi labdhithI upajAvI te bhAvitAtmA aNagAra abhigamAM pravRtta thavAne kAraNe Abhigika devemAM utpanna thAya che kahyuM paNa che 'maMtA jogaM kAuM bhUikammaM tu je pauMjeMti / sAyarasaiDDhiheu abhiyogaM bhAvaNaM kuNai // A gAthAne bhAvArtha nIce pramANe che--je puruSa sukhanI, svAdanI ane zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #725 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3.u.5su.2 abhiyogikasyAbhiyogakasya nirUpaNam 711 iti bhAvArthaH zabdArthastu devAdhiSThitaH zabdavizeSo mantraH, AyogaH auSadhimIlanama, athavA mantrANAm AyogaH sAdhanaM mantrAyogaH taM kRtvA, tathA manuSya pazugRhAdirakSArtha bhUtyA-bhasmanA mRttikayo, mUtreNa dorakeNa vA yatkarma kautukAdi karaNaM tat bhUtikarma, etAni ca karmANi yo'nagAro nijavaiSayikasukhArtham, sarasasvAdiSThAhArArtham , mahAya'vastrAdipAptyarthaJca kuryAt sa AbhiyogikI bhAvanAM karoti Abhiyogika bhAvanAzcotpAdya Abhiyogikadevatvena maraNAnantaramutpadyate, AbhiyogikadevA hi devAnAm AjJAkAriNaH kiGkaramAyAH dAsa pAyAzca bhavanti, etatsarva bhagavatImUtrasya prathamazatake dvitIyoddezake trayodazatamasUtre varNitam / kI auSadhi ke sevanako aura bhUtikarmako karatA hai vaha puruSa abhiyogikI bhAvanAko karatA hai| gAthAke zabdoM kA artha isa prakArase hai devAdhiSThita zabdavizeSa kA nAma maMtra hai| auSadhiyoMkA milAnA isakA nAma Ayoga hai / athavA-maMtroMkA jo sAdhana karanA hai vaha Ayoga hai / tathA-manuSya, pazu evaM gRha odikI rakSA ke nimitta bhasma se, mRttikA se, athavA Dorese jo kautukAdi karma kiyA jAtA hai vaha bhUtikarma hai-ina saba kAmoM ko jo anagAra apane vaiSayika sukha ke liye tathA sarasa svAdiSTa AhArakI prAptike liye evaM veza kImatI vastrAdikoMkI prAptike liye, karatA hai vaha abhiyogikI bhAvanA ko karatA hai| AbhiyogikI bhAvanAko utpanna karake maraNake anantara vaha Abhiyogika devake rUpameM utpanna hotA hai| Abhiyogika jo deva hote haiM ve dUsare devoMke AjJAkArI hote haiM, kiGkara-naukara cAkara jaise samRddhinI prAptine mATe maMtranI sAdhanA kare che, viziSTa prakAranI auSadhinuM sevana 42 cha, athavA bhUtima 42 cha, te puruSa mAniyeAgi bhAvanA (pravRtti) 42 cha. devAdhiSThita zabdane maMtra kahe che. vividha prakAranI auSadhi banAvavI tenuM nAma "Aga" che. athavA te maMtranI je sAdhanA karavAmAM Ave che tene paNa "Ayoga kahe che. manuSya, pazu, gRha AdinI rakSAne nimitte bhasmathI, mATIthI, derA dhAgAthI je kautukakarma karavAmAM Ave che temane bhUtikarma kahe che-je kaI aNagAra pitAnA vaiSayika sukhane arthe, sarasa svAdiSTa AhAranI prAptine arthe ke kImati vastrAdikanI prAptine arthe e kAma kare che, te aNagAra Abhiyogika bhAvanA Abhiyogika pravRtti kare che. A prakAranI Abhigika bhAvanA karanAra te aNagAra mArIne Abhigika devarUpe utpanna thAya che. Abhiyogika deve anya devene adhIna hoya che-kikara, nekara zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #726 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 712 bhagavatIsUtre " 6 6 gautamaH punaH pRcchati - 'amAINaM bhaMte !" ityAdi / he bhadanta ! amAyI khalu kaSAyarahito'nagAraH tassa ThANassa ' tasya sthAnasya abhiyogabhAvanA karaNalakSaNasya yadi 'Alo apaDikkate' AlocitapratikrAntaH kRtapazcAttApAdyAlocanapratikramaNaH 'kAlaM karei' kAlaM karoti tadA 'kahi uvavajjai' kutra upapadyate ? bhagavAnAha goyamA ! he gautama ! aNNarayesu ' anyatareSu anyatameSu ityathaH ' aNAbhiyogiesu anAbhiyogikeSu 'devaloesa' deva' lokeSu acyutAnteSu 'devatAe uvavajjai' devatayA upapadyate, arthAt abhiyogahotI haiN| yaha saba bhagavatIsUtrake pahale zataka ke dUsare uddezaka ke terahaveM sUtrameM varNita huA hai / aba gautama prabhuse punaH pUchate haiM'amAINaM bhaMte! he bhadanta ! jo kaSAyarahita amAyI anagAra hotA hai vaha 'tassa ThANassa' usa abhiyoga bhAvanA karanerUpa sthAnakI 'AloiDikaM' pazcAttApa karanerUpa AlocanA karatA hai, pratikramaNa karatA hai / isa taraha abhiyoga bhAvanAjanya doSoMse vizuddha hokara vaha 'kAlaM karei' jaba kAlakaratA hai, taba 'kahi' kahAM para utpanna hotA hai, isa gautama kRta praznakA uttara dete hue prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! aNNayaresu aNAbhiyogiesu devaloesa' anyatama kisIeka anAbhiyogika devaloka meM acyutataka ke svarga meM 'devattAe ' devakI paryAya se 'uvavajjaha' utpanna hotA hai / tAtparya kahanekA yaha hai ki aisA amAyI anagAra prathama kalpase lekara acyutataka ke devcAkara jevAM hAya che. A badhu varNana bhagavatIsUtranA pahelA zatakanA bIjA uddezakanA teramAM sUtramAM karavAmAM AvyuM che. prazna- - 'amAINaM bhaMte !' De mahanta ! ne upAya raDita sabhAyI aNugAra hoya 6 tassa ThANassa / te abhiyAga bhAvanA karavA rUpa sthAnanI ( pravRttinI ) ( AloiyapaDikate) AlocanA are che. tenuM prati bhare che. asA ghoSanA guru samIpa prakAzita karI tenA pastAvA karavA tenuM nAma AlecanA che. lAgela dASathI nivRtta thavuM tene pratikramaNa kahe che. A rIte abhiyAga bhAvanAjanya doSothI vizuddha thane 'kAlaM karei' le te Aja ure che, to 'karhi uvavajjai' ayAM utpanna thAya che ? uttara ---' aNNarayesu aNAbhiyogiesu devaloesu anyatama 4 me ' anyatama-kAi eka manAlogi4 dvevasombhAM-abhyuta paryantanA devasouma 'devattAe uvavajjaI' hevanI paryAya utpanna thAya che. kahevAnuM tAtpa e che ke evA amAyI aNugAra pahelA devaleAkathI laIne zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #727 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3u.5sU.2 abhiyogikasyAbhiyaugikasya nirUpaNam 713 bhAvanAM kurvana sakaSAyo'nagAraH abhiyogabhAvanAyA Alocana-pratikramaNa mantaraiva yadi kAlaM kuryAttadA Abhiyogikadevatvena deva kiGkaratayotpadyate, sa eva yadi abhiyogakaraNasya AlocitapatikrAntaH kAlaM kuryAt tarhi anAbhiyogikeSu indra-sAmAnika-trAyastriMzaka-somAdilokapAla-ahamindra-navaveyaka anuttaravimAneSu devatvenotpadyate iti bhAvaH / / gautamo bhagavadvacanaM pramANayannAha-'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ti ! tadevaM bhagavan ! tadevaM bhagavan ! iti / he bhadanta ! tvaduktaM sarva stymevetyrthH|| lokoMmeM se kisI eka devalokameM anAbhiyogika devakI paryAya se utpanna ho jAtA hai vahAM Abhiyogika deva bhI haiM-so unameM yaha utpanna nahIM hotA hai / isase yaha niSkarSa nikalatA hai ki abhiyoga bhAvanAko karatA huA mAyI anagAra-kaSAya se yukta saMyataabhiyoga bhAvanAkA Alocana aura pratikramaNe kiye binA hI yadi maratA haiM to vaha Abhiyogika devake rUpameM-anyadevoMke kiGkara banane ke rUpameM-vahA~ utpanna hotA hai, aura vahI anagAra yadi abhiyoga karanekI bhAvanA kA Alocana evaM pratikramaNa karake maratA haiM to anAbhiyogika devoMmeM se-indra, sAmAnika, trAyastriMzaka, somAdilokapAla, ahamindra, navagraiveyaka, evaM paMca anuttara vimAnoM meM se kisI eka vimAnameM devako paryAya meM janma dhAraNa karatA hai| ____ aba gautama bhagavAn ke vacanoMko pramANabhUta mAnate hue kahate haiM ki 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti, he bhadanta ! Apake dvArA pratipAdita samasta azrutapayananA devalokamAMnA keI paNa eka devalokamAM anAiigaka devanI paryAye utpanna thAya che-te devakemAM Abhigika deve paNa hoya che paNa evA Aliyogika devarUpe te utpanna thato nathI. A kathanathI e vAta siddha thAya che ke abhiga bhAvanA karanAre mAyI aNagAra, (kaSAyathI yukta sAdhu) jo abhiyoga bhAvanAnuM Alecana ane pratikramaNa karyA vinA mAre che to te Abhiyogika devarUpe eTale ke anya denA kiMkara rUpe-utpanna thAya che. paNa je eja aNagAra te bhAvanAnuM Alecana ane pratikramaNa karIne mare che, te anAbhigika devarUpe-indra, sAmAnika deva, trAyastrika deva, somAdi lokapAla, ahamindra, nava raiveyakavAsI deva ane pAMca anuttara vimAnavAsI deva tarIke utpanna thAya che. have gautama svAmI mahAvIra prabhunAM vacanone pramANabhUta mAnIne kahe che ke 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! timanta ! Apai // viSayatuM 2 pratipAdana zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #728 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 714 bhagavatIsUtro uddazakArthagAthayopasaMharannAha gAhA-gAthA-'itthI' strI, 'asI' asiH, 'paDAgA' patAkA, 'jaNNovaie' yajJopavItaJca, bhavati boddhayam 'palhathi' paryastikA, 'paliaMke' paryaGkaH, 'abhioga' abhiyogaH 'vikucaNA' vikurvaNA mAyI' iti / gAthArthastu sarala tayA spaSTa eva // mU0 2 // itizrI-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI bhagavatIsUtrasya prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM tRtIyazatakasya paJcamoddezakaH samAptaH // 3-5 // viSaya sarvathA satya hI hai| isa prakAra kahakara prabhu ke prati apanI atizaya bhakti aura zraddhA pradarzita karate hai| uddezakake artha ko gAthA dvArA upasaMhAra karate hue sUtrakAra kahate haiM ki isa uddezaka meM-strI. asi-talavAra, patAkA, yajJopavIta (janoI) paryastikA, paryaGka, abhiyoga, vikurvaNA ina viSayoMkA varNana huA hai aura yaha saba mAyI anagAra karatA hai| isa prakAra gAthAkA artha sarala honese spaSTa hI hai / sU0 2 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtra' prameyacandrikA vyAkhyAke tIsare zatakake pAMcavA uddezA samApta // 3-5 // karyuM te sarvathA satya che. ApanI vAta yathArtha che. A pramANe bhagavAnanAM vacanAmAM zraddhA prakaTa karIne gautama svAmI mahAvIra prabhu pratye atizaya bhaktibhAva, Adara ane zraddhA prakaTa kare che. have A uddezakamAM AvatA viSayane sUtrakAra eka gAthA dvArA prakaTa karIne A uddezakane upasaMhAra kare che-gAthAne artha A pramANe che. 2 zamA strI, ati (tasAra), patA, nA, apamAsana, paryAsana abhiga ane vikuvaNAnuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. e badhuM mAthI aNagAra kare che. gAthAno artha saraLa ane spaSTa hovAthI tenuM adhika vivecana karyuM nathI. sUrA jainAcArya zrI vaghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatI sUtranI priyadarzinI vyAkhyAnA trIjA zatakano pAMcamo uddeza samApta. Ara-pA. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #729 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 715 // atha SaSThoddezakaH prArabhyate tRtIyazatakasya SaSTho dezakasya saMkSiptaviSayavivaraNam / mithyAdRSTeH anagArasya vikurvaNAnirUpaNam, tato vArANasI - rAjagRhanagarayoH vaikriyatayA tathAbhAvena anyathAbhAvena vA darzanaviSayaka praznottaram, tataH rAjagRhasya vArANasItvena, vArANasyAzca rAjagRhanagaratvena bhramAtmaka vibhaGgajJAnapratipAdanam, tataH tayorantarAlavarttivaikriyajanapadasamUhaviSayakavikurvaNAnirUpaNam, tasyA vikurvaNAyAH viSayabhUtavaikriyoktarUpANAM svAbhAvika tIsare zatakakA chaTThe uddezekA prAraMbha isakA viSaya vivaraNa saMkSepa se isa prakAra se haiM - midhyAdRSTi anagArakI vikurvaNA kA nirUpaNa, vANArasInagarI meM vartamAna mithyAdRSTi anagAra rAjagRha nagarIkI vikurvaNA karake tadgatarUpo ko jAna dekha sakatA hai aisA prazna ! hAM jAna sakatA hai aisA uttara, tathA - bhAva se jAnatA hai ki anyathAbhAva se jAnatA hai aisA prazna anyathAbhAvase jAnatA dekhatA hai - aisA uttara, rAjagRha nagarako vANArasI rUpase aura vANArasI ko rAjagRha nagara ke rUpase jAnanevAlA jJAna bhramAtmaka vibhaGgajJAna hai aisA pratipAdana, rAjagRha nagara aura vANArasI ke bIca meM eka vizAla janapadakI vikurvaNA karanekA nirUpaNa, vikurvaNA ke viSayabhUta vaikriyarUpoMko svAbhAvikarUpase mAnanevAlI trIjA zatakanA chaThTho uddezaka prAraMbha A chaThThA uddezakanA viSayanuM sa MkSipta vivaraNu nIce pramANe che-- " mithyAdRSTi aNugAranI vidhruNAnuM nirUpaNa. vANArasI (vArANasI) nagarImAM rahelA miAdRSTi aNugAra rAjagRhanagarInI vidhruNA karIne temAM rahelAM rUpezane zu jANI dekhI zake che? eve! prazna ane tene hakAramAM uttara, prazna--'tathAbhAvathI [mathA rUpe] jANe che ke anyathA bhAvathI [ayathArUpe] jANe che? uttara-anyathAbhAvathI jANe ane dekhe che. rAjagRha nagarane vANArasI nagarIrUpe ane vANArasIne rAjagRharUpe jANanArUM jJAna bhramAtmaka vibhagajJAna che, evuM pratipAdana rAjagRha ane vANuArasI nagarInI vaccenA bhAgamAM eka vizALa janapadanI vikuCNA karavAnuM nirUpaNuM. vikaNA dvArA nirmita vaikvirUpone svAbhAvikarUpe mAnanArI tenI mAnyatAne bhrAmaka gaNAvatuM kathana. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #730 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre tayA mantavyatAyA bhramatvApAdanam, tataH samyagdRSTeranagArasya bikurvaNAyAH pratipAdanam, tadviSayIbhUtavaikriya rUpANAM tathAbhAvenaiva darzanam na tu anyathA bhAvena iti vivecanam, tato vIryalabdhi-vaikriyalabdhi-avadhijJAnalabdhipati pAdanam, dyuti-vIrya-bala-yazaH-puruSakAra-parAkramapratipAdanaJca, tato bAhya pudgalaparyAdAnAparyAdAnadvArA vaikriyakriyAviSayakaM praznasamAdhAnam, vikurvaNayA vaikriyagrAmarUpAdiyAvatmanivezarUpanirmANaviSayakaM praznottaraM vaikriyakriyApatipAdanArthe yuvakayuktyodRSTAntIkaraNam, tatazcamarasyAtmarakSakadevAnAM bhavanapatyAdIndrANAm AtmarakSakadevAnAM nirUpaNaM vihArazca / mithyAdRSTeranagArasya vikurvaNAvizeSavaktavyatA___ mUlam-' aNagAreNaM bhaMte ! bhAviappA mAI, micchadiTTI vIriyaladdhIe, veuvialaddhIe, vibhaMgaNANaladdhIe, vANArasiM nagari samohae, samohaNittA rAyagihe nayare rUvAiM jANai, pAsai ? usakI mantavyatAmeM bhramatvakA kathana, samyakadRSTi anagArakI vikurvaNA kA pratipAdana, usake viSayabhUta vaikriyarUpoMkA use tathAbhAvase darzana hotA hai aura anyathAbhAvase darzana nahIM hotA aisA vivecana / vIryalabdhi, vaikriyalabdhi, avadhijJAnalabdhikA pratipAdana, dyuti, vIrya, bala, yaza, puruSakAra, parAkrama inakA kathana, bAhyapudgaloM ko grahaNa karaneke dvArA athavA nahIM karane ke dvArA vakriyaniyAviSayaka praznakA samAdhAna, vikurvaNAse grAmarUpa Adiko niSpanna karanerUpa praznakA uttara vaikriyakriyA ke pratipAdana karaneke liye yuvakayuvatIkA dRSTAnta, camara ke AtmarakSaka devoMkA tathA bhavanapatyAdika indroMke AtmarakSaka devoMkA nirUpaNa, vihAra kathana // samyakdRSTi aNagAranI vikuvaNAnuM kathana, e vaikriyarUpane te tathAbhAvathI jove cheanyathAbhAvathI jete nathI, evuM pratipAdana. vIrya labdhi, vaikriyalabdhi ane avadhijJAna samdhina pratipAina, tathA dhuti, vIryA, ma, yaza, puruSa4.2 ane parAbharnu 4thana.. bAhyapudgalene grahaNa karIne vaikriyakriyA thAya che ke bAhyapudagalene grahaNa karyA vinA thAya che? ' A praznanuM samAdhAna. vidurvaNAthI grAmarUpa AdinuM nirmANa karavArUpa praznane uttara, vaikriyAkyAnuM pratipAdana karavA mATe yuvakayuvatInuM dRSTAMta. camaranA AtmarakSaka devenuM tathA bhavanapati Adika indronA AtmarakSaka devenuM nirUpaNa, vihArakathana. zrI mAtA sUtra : 3 Page #731 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3u.6.1 mithyAdRSTeranagArasya vikurvaNAnirUpaNam 717 haMtA, jANai pAsai, se bhaMte ! kiM tahA bhAvaM jANai, pAsai ! annahA bhAvaM jANai pAsai ! goyamA ! No tahAbhAva jANai, pAsai, aNNahA bhAvaM jANai pAsai, se keNa?NaM bhaMte ! evaM vuccai no tahA bhAvaM jANai, pAsai, annahAbhAvaM jANai, pAsai ! goyamA ! tassa NaM evaM bhavai evaM khalu ahaM rAyagihe nayare samohae, samohaNittA vANArasIe nayarIe rUvAiM jANAmi, pAsAmi, sese daMsaNe vivaJcAse bhavai, se teNaTeNaM jAva-pAsai, aNagAreNaM bhaMte ! bhAviyappA mAI, micchadiTThI jAva-rAyagihe nayare samohae, samohaNittA vANArasIe nayaroe rUvAiM jANai, pAsai ! haMtA, jANai pAsai, taM ceva jAva-tassa NaM evaM havai evaM khalu ahaM vANArasIe nayarIe samohae, samohaNittA rAyagihe nayare rUvAiM jANAmi, pAsAmi, sesedaMsaNe vivaJcAse bhavai, se teNaTeNaM jAva-annahA bhAvaM jANai, pAsai; aNagAreNaM bhaMte ! bhAviyappA mAI, micchadiTTI vIriyaladdhIe; veuviya laddhIe vibhaMgaNANa laDIe vANArasI nayariM, rAyagihaM ca nayaraM aMtarA egaM mahaM jaNavayavaggaM samohae, samohaNittA vANArasI nayariM, rAyagihaM ca nayaraM aMtarA egaM mahaMjaNavayavaggaM jANai, pAsai ! haMtA, jANai, pAsai ! se bhaMte ! kiM tahAbhAvaM jANai pAsai aNNahAbhAvaM jANai pAsai ! goyamA ! No tahAbhAvaM jANai, pAsai, annahAbhAvaM jANai pAsai se keNaTeNaM jAva-pAsai ! goyamA ! tassa khalu evaM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #732 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 718 bhagavatIsage bhavai-esa khalu vANArasI nayarI esa khallu royagihe nayare esa khalu aMtarA ege mahaM jaNavayavagge, no khalu esa mahaM vIriya laddhI, veuviyaladdhI, vibhaMgaNANa laddhI, iDDI! juttI; jase bale; vIrie; purisakAraparakame laddhe patte, abhisamaNNAgae; se se daMsaNe vivaccAse bhavai; se teNa NaM jAva-pAsai ||suu01|| chAyA-anagAraH khalu bhadanta ! bhAvitAtmA mAyI mithyAdRSTiH vIryalabdhyA vaikriyalabdhyA, vibhaGgajJAnalabdhyA, vArANasI nagarI samavahataH samavahatya rAjagRhe nagare rUpANi jAnAti, pazyati ? hanta, jAnAti, pazyati, sa bhadanta ! kiM tathAbhAvaM jAnAti, pazyati, anyathAbhAvaM jAnAti, pazyati ? mithyAdRSTi anagArakI vizeSavikurvaNAkIvaktavyatA'aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA' ityAdi / mUtrArtha-(aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA mAyI micchAdiTTI, vIriyaladdhIe, veuviyaladdhIe, vibhaMgaNANaladdhIe vANAramI nagari samohae) he bhadanta ! mithyAdRSTi, mAyI-kaSAyavAlA, bhAvitAtmA anagAra vIryalabdhise, vaikriyalabdhise evaM vibhaMgajJAnalabdhise vANArasI nagarIkI vikurvaNA karasakatA hai kyA aura (samohaNittA rAyagihe nayare khvAiM jANai pAsai) vikurvaNA karake rAjagRha nagarameM rahA huA vaha vANArasI nagarIke rUpoMko jAnatA hai evaM dekhatA hai kyA ? (haMtA jANai, pAsai) hAM gautama ! jAnatA hai aura dekhatA hai / (se bhaMte ! kiM tahAbhAvaM jANai, pAsaiannahAbhAvaM jANai pAsai?) he bhadanta! jo bhithyA mithyASTi aNagAranI vizeSa vipharvaNAnuM nirUpaNa 'aNagAreNaM bhaMte ! bhAviyappA' tyA: sUtrA-( aNagAreNaM bhaMte ! bhAviyappA mAyI micchAdiTThI, vIriyaladIe, veubdhiyaladdhIe, vibhaMgaNANaladdhIe vANArasI nagari samohae ) he bhadanta ! mithyAdRSTi, mAyI kaSAyayukata, bhAvitAtmA aNagAra virya labdhithI, vaikriya labdhithI, ane virbhAgajJAna labdhithI zuM vANArasI nagarInI vimurvaNuM karI zake che? ane (samohaNittA rAyagihe nayare rUpAiM jANai pAsai ?) mA 52nI vie| karIne, rAjagRha nagaramAM rahele te, zu vANarasI nagarInAM rUpane jANI zake che ane bhI che ? (haMtA, jANai pAsai) , gautama ! a onell za cha bhane bhI zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #733 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkAza. 3 u. 6.1 mithyAdRSTeranagArasya vikurvaM NAnirUpaNam 719 gautama ! no tathAbhAva jAnAti, pazyati, anyathAbhAvaM jAnAti, pazyati, tat kenArthena bhadanta ! evam ucyate no tathAbhAvaM jAnAti, pazyati, anyathA - bhAvaM jAnAti, pazyati ? gautama ! tasya evaM bhavati evaM khalu ahaM rAjagRhe nagare samavahataH, samavahatya vArANasyAM nagaryAM rUpANi jAnAmi, pazyAmi tat tasya darzane viparyAso bhavati, tat tenArthena yAvat - pazyati, anagAraH khalla dRSTi mAyI-kaSAyavAlA bhAvitAtmA anagAra vIryalabdhise, vaikriyalabdhise, eva vibhaMgajJAnalabdhise vANArasI nagarIkI vikurvaNA karake jo rAjagRha nagara meM rahatA huA rUpoMko jAnatA hai dekhatA hai so tathA bhAvase ve jaise haiM unheM usIrUpase - jAnatA hai, dekhatA hai ki anyathAbhAva se jaise ve nahIM haiM usarUpase jAnatA hai ? (goyamA ! pA tahAbhAva jANai pAsaha, aNNahAbhAva jANai pAsai) he gautama ! tathAbhAva se vaha nahIM jAnatA hai nahIM dekhatA hai kintu anyathAbhAva se jAnatA aura dekhatA hai / ( se keNadveNa bhaMte ! evaM buccai-no tahAbhAva jANai pAsaha annahAbhAva jANai pAsai) he bhadanta / aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki vaha tathAbhAvase nahIM jAnatA dekhatA hai kintu anyathAbhAva se jAnatA dekhatA hai / (goyamA ! tassa NaM evaM bhavai, evaM khalu aha rAyagihe nayare samohae, samohaNittA vANArasIe nayarIe ruvAI jANAmi, pAsAmi se se daMsaNe vivaccAse bhavai, se teNaTTeNaM jAva pAsai) he gautama ! usake manameM aisA vicAra za che. ( se bhaMte ! kiM tahAbhAvaM joNai, pAsai, annahAbhAvaM jANai pAsai ? ) bhadanta ! te prakAranI viku'NA karIne rAjagRha nagaramAM rahelA te aNagAra te pAne tathAbhAvathI [jevAM che evAM rUpe jANe ane dekhe che, ke anyathAbhAvathI jevA nathI mevAM 3ye] bhAge ramane hethe che ? goyamA ! No tahAbhAvaM jANei, pAsai, aNNahAbhAva jANai pAsai) he gautama 'tathA bhAve' nahIM, ya anyathA bhAve' jANe che ane dekhe che. ( tathAbhAva ane anyathAbhAvanA atha TIkA mAM samalavyo che.) 6 - ( se keNaTuNaM bhaMte ! evaM buvai - no tahAbhAvaM jANai pAsaha annahAbhAvaM jANai pAsai) De lahanta ! zrAra sAtha me choDe te agugAra te upane tathA lAve bhaguto hemato nathI pazu anyathA bhAve lage hethe che ? goyamA ! tassa NaM evaM bhavai, evaM khalu ahaM rAyagihe nayare samohae, samohaNittA vANArasIe nayarIe ruvAI jANAmi, pAsAmi, se se daMsaNe vivaccAse bhavai, se teNadveNaM jAva pAsai) he gautama! tenA bhanabhAM bhevA vicAra thAya che ! 'bhe rAmagRha nagara zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #734 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 720 bhagavatIsUtre bhadanta ! bhAvitAtmA mAyI mithyAdRSTiH yAvat-rAjagRhe nagare samavahataH, samavahatya vArANasyAM nagaryAM rUpANi jAnAti, pazyati ? hanta, jAnAti, pazyati, taccaiva yAvat-tasya evaM bhavati-evaM khalu ahaM vArANasyAM nagaryAM samavahataH, samavahatya rAjagRhe nagare rUpANi jAnAmi, pazyAmi, tat tasya darzane viparyAso bhavati, tat tenArthena yAvat-anyathAbhAvaM jAnAti, pazyati, anagAraH khalu hotA hai ki maiMne rAjagRha nagarameM vikurvaNA kI hai aura vikurvaNA karake maiM vANArasI nagarImeM rahakara rAjagRha nagarake rUpoko jAnatA ora dekhatA huuN| yahI usake darzana-dekhane meM viparyAsabhAva hai| isa kAraNa se yAvat vaha anyathAbhAva se tadgata bhAvoMko jAnatA aura dekhatA hai / (aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA mAI micchadiTThI nAva rAyagihe nayare samohae, samohaNittA, vANArasIe nayarIe rUvAI jANai pAsai) he bhadanta ! bhAvitAtmA mAyo mithyAdRSTi anagAra yAvat rAjagRha nagara meM vikurvaNA karake vANArasI nagarI meM rAjagRha nagarameM rahe hue rUpoMko jAnatA aura dekhatA hai kyA ? (haMtA jANai, pAsai) hA~ gautama! jAnatA aura dekhatA hai| (taM ceva jAva tassa NaM evaM havai, evaM khalu ahaM vANArasIe nayarIe samohae, samohaNittA rAyagihe nayare khvAiM jANAmi pAsAmi, se se daMsaNe vivacAse bhavai se teNaTeNaM jAva anahAbhAva jANai pAsai) yAvat usa sAdhuke mana mAM rahIne vANArasInI vikrvaNa karI che, ane vikrvaNa karIne vaNArasI nagaramAM rahele huM rAjagRha nagarIne manuSyAdi rUpane jANI zakuM chuM ane dekhI zakuM chuM.' A prakArane vipayaryAsa bhAva tenA darzanamAM (javAmAM) AvI jAya che. te kAraNe huM evuM kahuM chuM ke te aNagAra "anyathA bhAve" te rUpane jANe che ane dekhe che. (aNagAreNaM bhaMte ! bhAviyappA mAI micchadiTThI jAva rAyagihe nayare samohae, samohaNittA vANArasIe nayarIe rUvAI jANai pAsai ?) mahanta ! bhAvitAmA mAyI, micyadRSTi aNagAra yAvata) rAjagRha nagaramAM vikrvaNa karIne, vANArasI nagarI 24 nagaramA 2ai 3paune zuta cha bhane cha ? (haMtA, jANai pAsai) , gIta ! and che bhane hethe che. (taM ceva jAva tassa NaM evaM havai, evaM bhalu ahaM vANArasIe nayarIe samohae, samohaNittA, rAyagihe nayare rUvAI jANAmi pAsAmi, se se daMsaNe vivaccAse bhavai-se teNaTeNaM jAva annahAbhAvaM jANai pAsai) yAvata te mAgAranA manamA mevA viyA2 mA che ? zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #735 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.37.6.1 mithyAdRSTeranagArasya vikurvaNAnirUpaNam 721 bhadanta ! bhAvitAtmA mAyI mithyAdRSTiH, vIryalabdhyA, vaikriyalabdhyA, vibhaGgajJAnalabdhyA, vArANasI nagarI, rAjagRhaM ca nagaram, antarA ekaM mahAntaM jana padavagai samavahataH, samavahatya vArANasI nagarIm, rAjagRhazca nagaram antarA eka mahAntaM janapadavarga jAnAti, pazyati ! hanta, jAnAti, pazyati, sa khalu meM aisA vicAra hotA hai ki maiM vANArasI nagarImeM samavahata huA haM mAne samuddhAtakI hai nayarI aura samavahata hokara rAjagRha nagarameM rahA huA vANArasI nagarI ke rUpoko jAnatA hUM aura dekhtaahuuN| isa tarahase usakA darzana dekhanA viparIta hotA hai| isa kAraNa yAvat vaha anyathAbhAva se jAnate hai aura dekhatA hai| (aNagAre gaM bhaMte ! bhAviyappA mAI, micchAdiTTI vIriyaladdhIe, veubviyaladdhIe, vibhaMgaNANaladdhIe vANArasI nayarIM rAyagiha ca nayaraM aMtarA egamahaM jaNavayavagga samohae samohaNittA vANArasI nayariM rAyagiha ca nayaraM aMtarA egaM maha jaNavayavaggaM jANai pAsai ?) he bhadanta mAyI mithyAdRSTi bhAvitAtmA anagAra vIryalabdhi se, vaikriyalabdhise, avaM vibhaMgajJAnalabdhise vANArasI nagarI aura rAjagRha nagarIke bIca eka vizAla janapada vargakI vikurvANA karatA hai aura vikurvANA karake vANArasI nagarI aura rAjagRha nagarake bIca usa eka baDe bhArI janapada vargako jAnatA hai ora dekhatA kyA ? (haMtA, jANai pAsai) hoM, gautama ! vaha meM vANArasI nagarImAM rahIne rAjagRha nagaranI vikarvaNA karI che, ane vidurvaNA karIne rAjagRha nagaramAM rahelo huM vANArasI nagarInAM rUpane jANuM chuM ane dekhuM chuM. A rIte tenA darzanamAM viryAsa bhAva (viparItatA AvI jAya che. te kAraNe yiAvatI te aNagAra te rUpone anyathAbhAve ayathArtha bhAve jANe che ane dekhe che, evuM meM 4hyu cha. (aNagAreNaM bhaMte ! bhAviyappA mAI, micchAdiTThI cIriyaladdhIe, veuviyaladdhIe, vibhaMgaNANaladdhIe vANArasI nayarIM rAyagihaM ca nayaraM aMtarA egaM mahaM jaNavayavaggaM samohae-samohaNittA vANArasIM nayariM rAyagihaM ca nayaraM aMtarA egaM mahaM jaNavayavaggaM jANai pAsai ?) mahanta ! mAyA mithyAiSTi sAvitAtmA aNagAra viryalabdhithI, vaikriyalabdhithI, ane vibhAgajJAna labdhithI vANArasI nagarI ane rAjagRha nagaranI vacce AvelA pradezamAM eka vizAla janapadavarganI vimurvaNa kare che. vikuNu karIne te zuM vANurisI ane rAjagRhanI vacce te vizALa janapadane jANI mana bhI zacha ? (haMtA, jANai pAsai) , gautama ! tell ane bhI zache. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #736 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 722 bhagavatIsUtre bhadanta ! kiM tathAbhAvaM jAnAti, pazyati, anyathAbhAvaM jAnAti, pazyati ? gautama ! no tathAbhAvaM jAnAti, pazyati, anyathA bhAvaM jAnAti, pazyati tat kenArthena yAvat-pazyati ? gautama ! tasya khalu evaM bhavati, eSA khalu vArANasI nagarI, etat khalu rAjagRha nagaram, eSa khalu antarA eko mahAn janapadavargaH no khalu eSA mama vIryalabdhiH, vaikriyalabdhiH, vibhaGgajJAnalabdhiH, RddhiH, dhatiH yazaH, balam, vIryam, puruSakAraparAkramo labdhaH, prAptaH, abhisamanvAgataH, tat tasya darzane viparyAso bhavati, tat tenArthena yAvat pazyati sU.1 jAnatA hai aura dekhatA hai (se bhaMte! kiM tahAbhAva jANai pAsai ? anahAbhAnaM jANai pAsai?) he bhadanta ! vaha tathA bhAvase jAnatA dekhatA hai ki anyathAbhAva se jAnatA dekhatA hai ? (goyamA ! No tahAbhAvaM jANai pAsai, annahAbhAva jANai pAsai) he gautama ! tathAbhAva se vaha nahIM jAnatA dekhatA hai kintu anyathAbhAva se jAnatA dekhatA hai| (se keNaNaM jAva pAsai) he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki vaha tathAbhAvase nahIM jAnatA dekhatA hai, anyathAbhAvase jAnatA dekhatA hai| (goyamA ! tassa khalu evaM bhavai, esa khalu vANArasI nayarI esa khala rAyagihe nayare esa khalu aMtarA ege mahaM jaNavayavaggo, no khalu esa mahaM vIriyaladdhi, veubbiyaladdhI, vibhaMgaNANaladdhI, iDUDhI, juttI, jase bale, vIrie, purisakAraparakame laddhe, patte, abhisamaNNAgae, se se saNe vivaJcAse bhavai se teNaDheNaM jAva pAsai) he gautama ! usake manameM aisA vicAra AtA haiM ki yaha vANArasI (se bhaMte ! kiM tahAbhAvaM jANaI pAsai ? annahAbhAvaM jANai pAsai ?) he bhadanta ! te tathAbhAvathI [yathArtharUpe tene jANe che ane dekhe che, ke anyathAbhAve [ayathArtha 35] and ane he cha ? (goyamA ! No tahAbhAva jANai pAsai) annahAbhAvaM jANai pAsai) gItama! tathAbhAve nahIM, 5 anyathAmAvaNe hebhe che. (se keNaDhaNaM jAva pAsai) he mahanta ! // 4AraNe mA5 me / ch| te tathA bhAve nahIM paY anyathA mA onme cha? ( goyamA !) . gautama ! (tassa) khalu evaM bhavai, esa khalu vANArasI nayarI, esa khalu rAyagihe nayare, esa khalu aMtarA ege mahaM jaNavayavaggo, no khalu esa ahaM vIriyaladdhI, veubdhi ya laddhI, vibhaMgaNANaladdhI, iiDho, juttI, jase, bale, vIrie, purisakAra parakame laddhe, patte, abhisamaNNAgae, se se dasaNe vivaccAse bhaSai, se teNaguNaM jAva pAsai) gautama! tena manamA mevA viyA2 bhAva cha ' vANAsI zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #737 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.6sU.1 mithyAdRSTeranagArasya vikurvaNAnirUpaNam 723 ___TIkA-vikurvaNAdhikArAdAha-' aNagAreNaM bhaMte !' ityAdi / gautamaH pRcchati-he bhadanta ! anagAraH khalu 'bhAviyappA' bhAvitAtmA 'mAI' mAyI mAyI sakaSAyaH 'micchadiTThI' mithyAdRSTiH tatvazraddhAnavikalA tathAcAtra gRhavAsa mAtraparityAgAt tasyAnagArasvaM, svasiddhAntAnusAripazamAdibhizca bhAvitAtmatvaM bodhyama, sakapAyasya samyagdRSTeH parihArAya 'mithyAdRSTi' rityuktama, etAdRzaH saH 'vIriyaladdhIe' vIryalabdhyA karaNabhUtayA 'veuviyaladdhIe' caikriyalabdhyA, 'vibhaMgaNANaladdhIe, vibhaGgajJAnalabdhyA ca 'vArANasI nagarI' vArANasI nagarI nagarI hai, yaha rAjagRha nagara hai, tathA ina donoM ke bIcameM AyA haA yaha eka vizAla janapada varga hai| yaha merI vIryalabdhi nahIM hai vaikriyalabdhi nahIM hai tathA vibhaMgajJAnalabdhi nahIM hai| na maiMne Rddhi, dyuti, yaza, bala vIrya evaM puruSakAra parAkrama, labdha kiyA hai' prApta kiyA hai, aura na abhisamanvAgata kiyA hai / isa taraha se usake darzana meM viparyAsa bhAva hotA hai-isa kAraNa vaha yAvat dekhatA hai / ____TIkArtha-vikurvaNA kA adhikAra hone se gautama isI viSayameM prabhuse pUchate haiM ki-'aNagAre NaM bhaMte !' ityAdi 'aNagAre NaM bhaMte!' he bhadanta ! jo anagAra 'bhAviyappA' bhAvitAtmA hokara 'mAI micchadiTThI' mAyI-kaSAyasahita hai aura mithyAdRSTi hai-atattvazraddhAnI hai vaha 'vIriyaladdhIe' vIryavabdhidvArA 'veupviyaladdhIe' vaikriyalabdhidvArA, vibhaMgaNANaladdhIe' tathA vibhaMgajJAnalabdhidvArA yadi 'vANArasI smonagarI che, A rAjagRha nagara che, ane te bannenI vacce AvelI A eka vizALa janapadasamUha che. A mArI vIrya labdhi nathI, vaikriyalabdhi nathI, vibhAgajJAna labdhi nathI. meM Rddhi, dhRti, yaza, baLa, vIrya ane puruSakAra parAkrama prApta karyA nathI, upArjita karyA nathI ane abhisamanvAgata karyA nathI. A rIte tenA darzanamAM dekhavAmAM viSayasa bhAva AvI jAya che. te kAraNe te tene anyathAbhAve [ ayathArtharUpe] jANe ane dekhe che. te sU0 1 / TIkAI-vikuvarNane adhikAra AvI rahyo che. tethI gautama svAmI mahAvIra prabhune me viSayamA pUche che / 'aNagAreNaM bhaMte ! bhAviyappA mAI micchadiTThI' mahanta ! bhAyA [upAyayuta] bhiyyASTi, mAvitAtmA 22 vIriyaladdhIe' vIya saya 21, 'veubdhiyaladdhIe' vaiziuelyA 'vibhaMgaNANaladdhIe' tathA vijJAna Avia 2 'vANArasIM samohae' pAsI nAzanA vigan 42 te! zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #738 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 724 bhagavatisUtre 'samohae' samavahataH vikurvitavAn 'samohaNittA' samavahatya vikuvitvA ca 'rAyagihe nayare' rAjagRhe nagare sthitaH 'rUvAI' rUpANi vArANasI gata manuSya pazupakSiharmyaprAsAdAdIn 'jANaI, pAsai ?' vibhaGgajJAnalabdhyA jAnAti, hae' vANArasI nagarI kI vikurvaNA karatA hai 'samohaNittA' to vikurvaNA karake 'rAyagihe nayare' rAjagRha nagara meM rahA huA vaha 'khvAiMjANai pAsaI' vANArasI saMbaMdhI rUpoM ko jAnatA aura dekhatA hai kyA ? praznakA tAtparya aisA hai koi mithyAdRSTi anagAra rAjagRha nagara meM sthita ho aura vaha apanI vIryAdilabdhi rUpa sAdhanoM dvArA usI rAjagRha nagara meM rahA huA vANArasI nagarI kI vikurvaNA karale to kyA vaha rAjagRha nagarameM baiThA huA hI vANArasI nagarake manuSyAdi koM ke rUpoM ko jAnalegA aura dekhalegA? tathA use jo 'bhAvitAtmA' aisA kahA gayA hai so usakA kAraNa yaha hai ki vaha apane siddhAnta ke anusAra prazamAdiguNoM se yukta hotA hai| jainasiddhAntakI mAnyatA ke anusAra samyagdRSTi ke kaSAya to rahatI hI hai. ataH kaSAyasahita samyagdRSTi jIvakI nivRtti ke liye yahAM mithyAdRSTi aisA pada kahA gayA hai| 'rUvAiM jANai pAsaI' aisA jo kahA gayA hai usakA tAtparya yaha hai ki jaba vaha rAjagRha nagarameM sthita haiM aura vahIM para usane vIryAdilabdhidvArA vANArasI nagarI kI vikurvaNAkI haiM to vANArasI nagarI meM jo pazu, pakSI, manuSya, makAna Adi padArtha haiM 'samohaNittA tAnI viv|| zana 'rAyagiparezanagaramA / te "rUvAiM jANaDa pAsaI' zu pArasInAM 3pAna tea hemA za cha ? pramarnu tAtparya A pramANe che--keI mithyAdRSTi aNagAra dhAre ke rAjagRha nagaramAM rahe che. te varyAdi labdhirUpa sAdhano dvArA, eja rAjagRha nagaramAM rahIne vaNArasI nagarInI vidurvaNA kare, to zuM te rAjagRha nagaramAM beThAM beThAM ja vaNArasI nagaranAM manuSyAdikanAM rUpane jANI ane dekhI zakaze khare? tene bhAvitAtmA kahevAnuM kAraNa e che ke te pitAnA siddhAnta anusAra pramAdi guNothI yukata hoya che. jaina siddhAntanI mAnyatA anusAra samyagdaSTimAM paNa kaSAya te heya che ja. tethI kaSAyasahita samyagdaSTi jIvane mahI ghaDaNa 42vAne nApAthI mithyASTi' 54 bhUzyu cha 'rUcAI jANai pAsaI' evuM je kahevAmAM AvyuM che tenuM tAtparya nIce pramANe che te aNagAra rAjagRha nagaramAM raheluM che teNe tenI vIryAdi labdhi dvArA koIka sthaLe vANurasI nagarInI vikurvaNa karI che. te vANurasI nagarImAM je pazu, pakSI, manuSya, makAna zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #739 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.32.6sU.1 mithyAdRSTeranagArasya vikurvaNAnirUpaNam 725 pazyati kim ? bhagavAnAha-'hatA, jANai, pAsai' he gautama ! hanta, satyam nAnAti, pazyati, uktAni vArANaseyamanuSyAdirUpANi rAjagRhasthito jAnAti, pazyati ca / gautamastajajJAnasya yathArthamayathArtha jJAtu pRcchati-'se bhaMte ! ityAdi / he bhadanta ! sa vaikriyakriyAyAM vyApriyamANo'nagAraH 'kiM' kim 'tahAbhAvaM' tathAbhAvaM, yasya vastuno yathA svarUpaM tasya tathAbhAvaM svarUpam 'jANai, pAsai ?' jAnAti, pazyati ? arthAt yasya vastunaH yatsvarUpaM, tad vastu tadrUpeNa jAnAti pazyati ! athavA 'aNNahAbhAvaM' anyathAbhAvaM tadviparItabhAvam, arthAt yasya yadrUpaM tat taduvai parItyena 'jAgai, pAsai !' jAnAti, pazyati ! unheM vaha usa vikriyAzaktidvArA nirmita vANArasI nagarImeM apanI vibhaMgajJAnalabdhidvArA jAna sakatA hai aura dekha sakatA hai kyA ? isakA uttara dete hue prabhu gaitama se kahate haiM ki 'haMtA jANai pAsaI' he gautama ! vaha jAnatA hai jAna sakatA hai aura dekhatA hai dekha sakatA hai| arthAt ukta vANArasI nagarI saMbaMdhI rUpoMko manuSyAdi kI AkRtiyoMko-vaha apanI vibhaMgajJAna labdhidvArA jAnatA hai aura dekhatA hai| aba gautama prabhu se yaha jAnane ke liye ki 'jaba vaha rAjagRha nagara meM sthita hai aura vikriyAzaktidvArA niSpanna huI vANArasI nagarIke manuSyAdike rUpoM ko vaha vahAM jAnatA hai aura dekhatA hai to aisI sthitimeM usakA vaha jJAna yathArtha hai ki ayathArtha hai ? pUchate haiM ki 'se bhaMta ! kiM tahAbhAvaM jANai pAsai ? annahAbhAva jANai pAsai ?" he bhadanta ! Apa hameM yaha to samajhAIye ki rAjagRha nagara Adi padArtho che temane te aNagAra te vikriyA zakitadvArA nirmita vANarasI nagarImAM tenI virbhAgajJAnalabdhi dvArA zuM jANuM zake che ane dekhI zake che? mahAvIra prabhu gautama svAbhAna mA pramANe vAma Ape cha 'haMtA jANai pAsaI' gautama ! ch| te jANI zake che ane dekhI zake che, eTale ke uparokata vANArasI nagarInAM rUpane, manuSyAdi AkRtine te tenI virbhAgajJAnalabdhi vaDe jANI zake che ane dekhI zake che. have gautama svAmI mahAvIra prabhunI pAsethI e vAta jANavA mAge che ke "rAjagRha nagaramAM rahela te mithyAdRSTi aNugAra, vaikriyazakita dvArA racelI vANurasI nagarInAM rUpane je jANe che ane dekhe che. te tenuM jJAna yathArtha che ke ayathArtha che? te nimitte teso pUche che , 'se bhaMte / kiM tahAbhAvaM jANai pAsai ? annahAbhAvaM jANai pAsai ?' 3 mahanta ! gaDa nagaramA meyo ta m||2, 2 vaizyiyAmA me zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #740 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 726 bhagavatIstre bhagavAn uttarayati-'goyamA !' he gautama ! sa No tahA bhAvaM' no tathAbhAvaM yAthArthena 'jANai, pAsai' jAnAti, pazyati, api tu 'aNNahAbhAvaM' anyathA bhAvaM tadaviparItam 'jANai, pAsai' jAnAti, pazyati, vArANasyAM samavahato'nagAro rAjagRhe sthitaH san vArANasIgatavikurvitamanuSyAdirUpANi vaiparItyena pazyati-'yadahaM rAjagRhe nagare samavahato vArANasyAM sthitaH san rAjagRha meM baiThA huA vaha anagAra ki jo vaikriya kriyAmeM isa samaya lagA huA hai tathAbhAvase-una vANArasI manuSyAdi ke rUpoM ko jAnatA haiM yA anyathAbhAvase una vArANaseya rUpoM ko jAnatA hai ? jisa vastukA jo svarUpa hai usa vastuko usa svarUpa se jAnanA dekhanA yaha tathAbhASase jAnanA dekhanA hai tathA jisa vastukA jo svarUpa hai usa svarUpa se jo viparIta vastu ke svarUpa ko jAnanA dekhanA haiM yaha anyathAbhAvase jAnanA dekhanA haiN| isakA uttara dete hue prabhu gautama se kahate haiM ki 'goyamA! he gautama ! 'No tahAbhAva jANai, pAsai, aNNahAbhAva jANai pAsai' vaha tathAbhAvase yathArtharUpase nahIM jAnatA dekhatA hai / tAtparya isakA yaha hai ki usane vANArasI nagarIkI vikurvaNA kI hai aura rAjagRha nagara meM vaha sthita hai aisI sthiti meM vikurvita huI usa vANArasI nagarImeM vikurvita manuSyAdirUpoMko vaha vibhaMgajJAnalabdhivAlA hone ke kAraNa viparIta rUpase hI dekhatA hai arthAt vaha aisA vicAra karatA hai ki maiMne rAjagRha nagarameM sthita samaye pravRtta che, te tathAbhAvathI te vANArasInAM manuSyAdi rUpane dekhe che, ke anyathA bhAvathI te rUpane dekhe che? vastunuM jevuM svarUpa hoya evA svarUpe vastune jevI tenuM nAma tathAbhAvathI jANavuM athavA yathArtharUpe jANavuM. kaI paNa vastunuM je svarUpa hoya, te svarUpathI viparIta bhAve tene jevI tenuM nAma anyathAbhAvathI-athavA ayathArtha bhAvathI jovuM. uttara- No tahAbhAvaM jANai, pAsai, aNNahAbhAvaM jANai pAsai' te aNagAra te rUpane tathAbhAve yathArtharUpe jANate, dekhato nathI, paNa anyathA bhAve (ayathArtharUpe) jANe, dekhe che. kahevAnuM tAtparya e che ke te rAjacaMDa nagaramAM beThele che, ane teNe kaI jagyAe vArasI nagarInI vidurvaNu karI che. A paristhitimAM viviMta vANurasI nagarImAM rahelAM manuSyAdi vaikriya rUpane te vibhaMjJAna labdhivALe hevAne kAraNe viparIta rIte ja dekhe che. eTale ke te e vicAra kare che ke "meM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #741 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3. u. 6.1 mithyAdRSTeranagArasya vikurvaNAnirUpaNam 727 gatarUpANi pazyAmi ityabhimanyate saH / gautamaH anagArasvAnyathAbhAvadarzane kAraNaM pRcchati - 'se keNaNaM bhaMte ! ityAdi / he bhadanta ! tat kenAna kena kAraNena ' evaM buccara' evam uktarItyA ucyate yat- 'no tahAbhAva' no tathA bhAvaM, ' jANai, pAsa' jAnAti, pazyati ? api tu 'amnahAbhAvaM ' anyathAbhAva 'jANa, pAsai' jAnAti, pazyati, iti / bhagavAnAha - 'goyamA !" he gautama! 'tassa NaM evaM bhavai' tasya khalu anagArasya evaM vakSyamANaprakAraM 'bhava' bhavati yat evaM khalu ahaM 'rAyagihe nayare' rAjagRhe nagare 'samohae' hokara vANArasI nagarIkI vikurvaNA kI hai ataH maiM isa samaya rAjagRha nagara meM sthita nahIM hU vANArasImeM sthita hU, phira bhI rAjagRhanagara ke rUpoM ko dekha rahA hUM aura jAna rahA hU aisA vaha mAnatA hai aisI mAnyatA hI usakA anyathAbhAva hai / isI anyathAbhAvase vaha rUpoMko jAnatA dekhatA hai| aba gautama prabhuse yaha pUchate haiM ki isa tarahase usake anyathAbhAva se dekhane meM kAraNa kyA hai ? 'se keNaNaM bhaMte! evaM buccai no tahAbhAvaM jANai, pAsai, annahAbhAvaM jANai pAsa' he bhadanta ! Apa aisA kisa kAraNa se kahate haiM ki vaha bhAvitAtmA mithyAdRSTi anagAra tathA bhAvase nahIM dekhatA jAnatA hai kintu anyathAbhAva se jAnatA aura dekhatA hai ? isakA uttara dete hue prabhu gautama se kahate haiM ki 'goyamA' he gautama ! 'tassa NaM evaM bhavai' usa bhAvitAtmA mithyAdRSTi anagAra ke manameM aisA vicAra baMdha jAtA hai ki ' evaM khalu ahaM rAyagihe nayare samohae' maiMne rAjagRha rAjagRha nagaramAM beThAM beThAM vANArasI nagarInI vikrudegNA karI che-te zuM huM A samaye rAMjagRha nagaramAM natho paNa vANuArasI nagarImAM beThe chuM, chatAM paNa rAjagRha nagaranAM rUpAne dekhI rahyo chuM, ane jANI rahyo chuM.' evuM te mAne che evI mAnyatA ja tenA anyathAbhAva (ayathArtha bhAva) che. have tenu kAraNa gautama pUche che-- prazna - ' se keNaTuNaM bhaMte evaM buccai, no tahAbhAvaM jANai, pAsa, annahAbhAva jANas pAsa ' Delahanta ! AyazA Aro mevuM uDo ch| } 'lAvitAtmA mithyASTi aNagAra te rUpone yathArtharUpe jANutA, dekhatA nathI, paNa ayathA 3ye lAge he che ?' uttara-- 'goyamA !' De gautama ! 'tassa NaM evaM bhavai' te lAvitAtmA mithyAdRSTi gugAranA bhanabhAM mev| vicAra aMdhA laya che hai ' evaM khalu ahaM rAyagihe nayare samohae' ' meM rAnagRha nagaramAM meThAM meThAM vArANusI nagarInI viThuvA 4rI che. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #742 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 728 bhagavatIsUtre samavahato vikurvitaH, 'samohaNittA' samavahatya, vikurvitvAca 'vANArasIe nayarIe' vArANasyAM nagaryA sthitaH 'rUbAI' rAjagRhamata rUpANi 'jANAmi pAsAmi' jAnAmi pazyAmi ityevaM 'se se daMsaNe' tat tasya anagArasya darzane 'vivaccAse bhavai' vyatyAso viparyayo bhavati, anyadIyarUpANAm anyadIyatayA vikalpanAt jJAnAt ante upasaMharati-'se teNa?NaM' he gautama ! tat tenArthena 'jAvapAsaI' yAvat-pazyati, yAvatkaraNAt-'no tathAbhAvaM jAnAti, pazyati, api tu anyathAbhAvaM jAnAti pazyati' iti saMgrAhyam / gautamaH punaH pRcchati'aNagAreNaM bhaMte !' ityAdi / he bhadanta ! anagAraH khalu 'bhAviappA' bhAvitAtmA 'mAI micchAdiTThI' mAyI mithyAdRSTiH 'jAva-rAyagihe nayare' yAvata-rAjagRhe nagare 'samohae' samavahataH 'samohaNittA' samavahatya 'vANAnagarameM vikurvaNA kI hai| 'samohaNittA' vikurvaNA karake 'vANArasIe nayarIe rUvAiM jANAmi pAsAmi' maiM vANArasI nagarImeM sthita huA rAjagRha nagara saMbaMdhI rUpoMko jAna rahA hUM aura dekha rahA hU / 'se' isakAraNa 'se usake dasaNe' darzana-dekhane meM 'vivaJcAse bhavaI' viparyAsa bhAva-viparItatA hotI hai| kAraNa ki anyasaMbaMdhIrUpoMko anya ke saMbaMdhIrUpase usane jAnA hai| 'se teNaTeNaM jAva pAsaI' isa kAraNa se maine aisA kahA hai ki yAvat vaha anyathAbhAvase jAnatA hai aura dekhatA hai| yahAM yAvat padase 'no tathAbhAvaM jAnAti pazyati 'api tu 'anyathAbhAvaM jAnAti pazyati' ina padokA saMgraha huA hai| aba gautama punaH prabhuse pUchate haiM ki 'aNagAreNaM bhaMte ! bhAviyappA mAyI micchadiTThI' he bhadanta ! bhAvitAtmA mAghI mithyAdRSTi anagAra 'jAva rAyagihe nayare samohae' yAvat rAjagRha nagarameM vikurvaNA 'samohaNittA' vidhu' 4Ina. ' vANArasIe nayarIe rUbAiM jANAmi pAsAmi' huM vArANasI nagarImA 4i ki 24 nagana 35one otel rahyo chu mane bhI 2yo chu. 'se' te 20 'se daMsaNe tenA zanabhA bhavAma 'vivacAse bhavaI' viSayAMsamAva-vaparItatA hAya che. 424 3 mana 3pAne bhAganA 35 // tarI teNe yA mane jyA DAya che 'se teNaTeNaM jAva pAsai' te raNe meM evuM kahyuM che ke (yAvata) te rUpane te anyathAbhAve jANe che ane dekhe che. ma yAvat' 54thI 'no tathAbhAvaM jAnAti pazyati' 52-tu 'anyathAbhAvaM jAnAti pazyati' mA pahone saDa thy| che. _prazna- aNagAreNaM bhaMte ! bhAviyappA mAyI micchadiTThI' 3 Hera ! lAvitAtmA mithyAvRSTi magA2 'jAva rAyagihe nayare samoie' yAvat 204PS zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #743 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.6 sU.1 mithyAdRSTeranagArasya vikurvaNAnirUpaNam 729 rasIe nayarIe' vArANasyAM nagaryAm -- rUbAI' rAjagRhagatAni vikurvitamanuSyAdirUpANi 'jANai, pAsai ? jAnAti, pazyati ? yAvatkaraNAt-vIryalabdhyA, vaikriyalabdhyA, vibhaGgajJAnalabdhyA' iti saMgrAhyam / bhagavAnAha'haMtA, jANai, pAsai' ityaadi| he gautama ! hanta, svIkaromyahaM yat sa jAnAti, pazyati, "taM ceva jAva' taccaiva yAvat pUrva vadeva sarva vijJeyam tathA ca yAvatkaraNAt 'sa bhagavan ! kiM tathAbhAvaM jAnAti, pazyati ? anyathAbhAvaM (vA) jAnAti, pazyati ? gautama ! no tathAbhAvaM jAnAti, pazyati, (kintu) karatA hai-arthAt vaha rAjagRhanagarako apanI vikriyAzaktise viku. vita karatA hai aura 'samohaNittA' vikurvaNA karake 'vANArasIe nayarIe rUvAiM jANai pAsaI' vikurvita karake tadgatarUpoMko jAnatA hai aura dekhatA hai kyA ? praznakA bhAva aisA hai ki vANArasI nagarImeM rahA huA koI mAyI mithyAdRSTi bhAvitAtmA anagAra yAvat rAjagRha nagarakI vikurvaNA karake usa rAjagRha nagaragata vikurvita manuSyAdirUpoMko jAnatA dekhatA hai ? yahAM yAvat padase 'vIryalabdhyA, vaikriyalabdhyA' vibhaGgajJAnalabdhyA' isa pAThakA saMgraha huA hai / bhagavAn isakA uttara dete hue gautamase kahate haiM ki-'hatA jANai pAsaI' he gautama ! vaha unarUpoMko jAnatA hai aura dekhtaa| 'taM ceva jAva' yahAM pUrva kI taraha hI yAvat saba kathana jAnanA cAhiye- yahAM yAvat zabdase 'sa bhagavan ! kiM tathAbhAvaM jAnAti pazyati ! anyathAbhAvaM vA jAnAti pazyati ! gautama ! no tathAbhAvaM jAnAti pazyati-kintu-anyathAbhAvaM nagarnu pAtAnI yitithI nirmANa 43 cha, bhane 'samohaNittA' meM prA2nI '! 4rIne, 'vANA e nayarIe rUvAiM jANai pAsaI ? ' zuM tyA 27i rUpone te dekhI jANI zake che? praznano bhAvArtha nIce pramANe che-vArANasI nagarImAM rahele kaI mAyI mithyAdaSTi aNagAra rAjagRDa nagaranI vidurvaNu kare che. zuM te aNagAra vaNArasI nagarImAM beThAM beThAM te vikRti rAjagRha nagaranAM manuSyAdi vikRviMta 3pAne onell u cha bhane bhI za cha ? a5|4t praznamA 'jAba' [yAvata] 54thI 'vIriyaladdhIe, veubviyaladdhIe, vibhaMgaNANaladdhIe' mA pahane a' 42vAmA mAvyA che. ____ utta2-'haMtA jANai pAsai' gautama! te m||2 te 3pAne kANe cha bhane heme che. 'taMce jAva' hI pUrvarita thana prabhArI samasta 4thana My zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #744 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre anyathAbhAvaM jAnAti, pazyati, tat kenArthena bhagavan ! evam ucyate-no tathAbhAva' jAnAti, pazyati, (apitu) anyathAbhAvaM jAnAti, pazyati, gautama ! iti saMgrAhyam / kintu taddarzane vaiparItyaM vartate iti bhagavAnAha'tassa NaM evaM havaI' ityAdi, tasya khalu anagArasya 'evaM' evam vakSyamANaprakAreNa jAnAti pazyati, tat kenArthena bhagavan ! evam ucyate-no tathAbhAvaM jAnAti pazyati, api tu anyathAbhAvaM jAnAti pazyati, gautama !" isa pAThakA saMgraha huA hai-isakA tAtparya yaha hai ki jaba gautamane prabhu se aisA pUchAki vANArasI meM rahA huA mithyAdRSTi anagAra rAjagRha nagarakI vikurvaNA karatA haiM to kyA vaha rAjagRhanagara ke manuSyAdi rUpoMko jAnatA dekhatA hai ! prabhune isakA uttara diyA kihAM maiM isa bAta ko svIkAra karatA hUM ki vaha rAjagRhanagara gata manuSyAdirUpoMko jAnatA dekhatA hai| taba gautamane punaH prabhuse pUchA ki he bhadanta ! vaha jo rAjagRhanagara gata vikurvita manuSyAdirUpoMko jAnatA dekhatA hai so tathAbhAvase unheM jAnatA dekhatA hai ? taba prabhune isakA uttara yoM diyA ki he gautama ! vaha unheM tathAbhAvase nahIM jAnatA dekhatA hai kintu anyathAbhAvase jAnatA dekhatA hai| taba gautamane prabhu se yoM pUchA ki he bhadanta ! Apa aisA kisa kAraNa se kahate haiM ki vaha una rUpoMko tathAbhAvase nahIM jAnatA dekhatA hai / apitu anyathAbhAvase jAnatA dekhatA hai taba prabhune kahA ki he gautama ! usake darzanameM viparItatA hai ataH vaha unheM anyathAbhAvase jAnatA dekhatA hai| kisa prakArase viparItatA hai isI bAtako prakaTakarate hue prabhu kahate haiM ki-'tassa * evaM havaI' usake eTale ke nAce pramANe praznottare samajavA, "he bhadanta ! te aNagAra te rUpane tathAbhAve jANe dekhe che ke anyathAbhAve jANe dekhe che? "he gautama ! tathAbhAve jANuta ke dekhato nathI, paNa anyathAbhAve jANe che ane dekhe che. "he bhadanta ! zA kAraNe Apa evuM kahe che ke te aNagAra te rUpane tathA bhAve te nathI paNa anyathA bhAve jove che tyAre mahAvIra prabhu javAba Ape che ke tenAM darzanamAM jovAmAM] viparItatA che. tethI te aNagAra te rUpane anyathAbhAve jANe che ane dekhe che. have tenA darzanamAM rahelI viparItatA kevA prakAranI che te mahAvIra prasanIya prabhAe samAvecha-'tassaNaM evaM ivaha tenA bhanamA / zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #745 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.3 u.62.1 mithyAdRSTeranagArasya vikurvaNAnirUpaNam 731 viparItajJAnaM bhavati yat-'evaM khalu ahaM 'evaM khalu aham 'vANArasIe' vArANasyAM 'nagarIe' nagaryAM 'samohae' samavahataH 'samohaNittA' samavahatya 'rAyagihe nayare' rAjagRhe nagare sthitaH 'svAI' vArANasIgatAni vaikriyamanuSyAdirUpANi 'jANAmi, pAsAmi' jAnAmi, pazyAmi, ityevaM 'se se daMsaNe' tat tasya anagArasya darzane vivaccAse' vyatyAso viparyAso bhavati, ante upasaMharati-'se teNaTeNaM' tat tenArthena vaiparItyajJAnena 'jAva-aNNahAbhAvaM ' yAvat-anyathAbhAvam 'jANai, pAsai' jAnAti, pazyati, yAvatkaraNAt-'no tathAbhAvaM jAnAti, pazyati' iti saMgrAhyam ? gautamaH punaH vikurvaNAprakAraM pRcchati-'aNagAreNaM bhaMte !' ityaadi| he bhadanta ! anagAraH khalu 'bhAviyappA' bhAvitAtmA 'mAI micchadiTThI' mAyI manameM aisA vicAra rahatA hai arthAt usake manameM aisA viparItajJAna hotA hai ki-maiM 'vANArasIe nayarIe' vANArasI nagarI meM samavahata huA hUM-arthAt vANArasI nagarIkI maiMne vikurvaNA kI hai aura vikurvaNA karake mai rAjagRha nagarameM sthita huA 'khvAI' vANArasIgata vaikriya manuSyAdirUpoMko 'jANAmi pAsAmi' jAnatA dekhatA hUM 'se' isa prakArase 'se' usake 'dasaNe' darzana-dekhane meM 'vivaccAsebhavaI' viparyAsa hotA hai| 'se teNa?NaM jAva annahAbhAva jANai pAsai' isa kAraNase he gautama maiMne aisA kahA hai ki vaha yAvat anyathAbhAvase jAnatA hai aura dekhatA hai yahAM yAvatpada se 'no tathAbhAvajAnAti pazyati' isa pAThakA saMgraha huA hai| aba gautama punaH vikurvaNA ke prakArako prabhuse pUchate hai-'aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA mAI micchadiTThI' he bhadanta ! mAyI viyAra meM dhAya che-athavA tanA manabhA me viparIta jJAna thAya che 'vANArasIe nayarIe' pArasI nagarImA ii marADa naganI vig 73 cha, bhane viva' arIne 24 na2bhA mei 'rUvAI' pANusInAM vaiThiya manuSyAdi 3pIne 'jANAmi pAsAmi' hu~ antell eg chu bhane hemA chu. 'se' 20 are 'se daMsaNe' tenai NnamA [6mavAnA rItabhA] vivaccAse bhavai ' vipAsAviparItatA bhAvI jaya cha. se teNaTeNaM jAva annahAbhAvaM jANai pAsaha meM evuM kahyuM che ke te aNagAra be rUpane tathAbhAve jANa-dekhatAM nathI, paNa anyathA. sAvana-heme che. have eka bIjI vimurvaNAnA viSayamAM gautama svAmI mahAvIra prabhune pUche cheprshn-'anngaarennN bhaMte ! bhAviyappA mAI micchAdiTThI' 3 mahanta ! 4 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #746 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 732 bhagavatIsUtro mithyAdRSTiH 'cIriyaladdhIe' vIryalabdhyA 'veubviyaladdhIe' vaikriyalabdhyA 'vibhaMgaNANaladdhIe' vibhaGgajJAnalabdhyA ca 'vANArasI nayaroM' vArANasI nagarI 'rAyagiha ca nayaraM' rAjegRhazca nagaram 'aMtarA' antarA. iti tayormadhye 'egaM mahaM' eka mahAntam-vizAlam 'jaNavayavaggaM' janapadavarga dezasamUham, vikuNAzaktyA ca aGgavaGgakaliGgAdidezAn vikaroti 'samohae' samavahato vikurvitavAn 'samohaNittA' samavahatya vaikriya nirmAya 'vANArasi nayariM' vArANasI nagarIm, 'rAyagihaM ca nayaraM' rAjagRhaM ca nagaram 'aMtarA' antarA tayormadhye 'egaM mahaM' eka mahAntaM 'jaNavayavaggaM' janapadavarga dezasamUhaM -- jANai, pAsai ?' jAnAti, pazyati ? bhagavAnAha-'haMtA, jANai, pAsai ?' hanta, jAnAti, pazyati / gautamaH punaH mithyAdRSTi bhAvitAtmA anagAra 'vIriyaladdhoe, veuvviyaladdhIe, vibhaMgaNANaladdhIe' vIryalabdhidvArA, vaikriyalabdhidvArA, athavA vibhaMgajJAnalabdhidvArA 'cANArasI nagarIM' vANArasI nagarI aura 'rAyagihaM ca nayaraM' rAjagRha nagarake 'aMtarA' bIca meM "egaM mahaM' eka mahAn 'jaNavayavaggaM' janapada vargakI-dezasamUhakI-'samohae' vikurvaNA kare-aGga vaGga kaliGga Adi dezoMko vikurvita kare aura 'samohaNittA' vikurvita karakearthAt apanI vikriyA zaktise unakA nirmANa karake 'vANArasiM nayari rAyagiha ca nayaraM' vANArasI nagarI aura rAjagRha nagarake bhItara bIcameM-'egaM mahaMjaNavayavaggaM' eka vizAla janapada vargakA-dezasamUha ko 'jANai pAsai' jAnatA dekhatA hai kyA ? isakA uttara dete hue prabhu gautamase kahate haiM ki 'haMtA jANai-pAsaI' he gautama! hAM vaha jAnatA dekhatA hai| gautama isa para prabhuse pUchate haiM ki-se bhaMte ! bhAyI bhithyATa vitAmA a||2, 'vIriyaladdhIe, veuviyaladdhIe, vibhaMgaNANaladIe' pAyaou al, vaiyidhidvArA mane vijJAna samdhi dvArA 'vANArasIM nayarIM rAyagihaM ca nayaraM aMtarA' pArasI nagarI bhane 2049 nagaranI 12ye mAvA sthAnamA 'egaM mahaM' meM vi 'jaNavayavaggaM yaha vanI-dezasabhRDanI ' samohae ' vigu 43-4aa / 3 241, 4, liMga mAha zAnI vigu 42 to 'samohaNittA' se prA2nI potAnI yi tithI tarnu nibhAe rIne 'vANArasIM nayarIM rAyagihaM ca nayaraM' pArasI nArI bhane 20423 nagaranI zyena pradezamA 'egaM mahaM jaNavayavaggaM' zutame ghag! bhATara na. 54 samUDane 'jANai pAsa: jii zache mana bhI cha uttara-'haMtA, jANaDa, pAsa' , gautama ! te tane onIche mana bhI I. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #747 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3.u.6501 mithyAdRSTeranagArasya vikurvaNAnirUpaNam 733 pRcchati-'se bhaMte' he bhadanta ! sa anagAraH kim 'tahAbhAva' tathAbhAvaM 'jANai, pAsai ? jAnAti, pazyati ? athavA 'aNNahAbhAvaM' anyathAbhAvaM 'jANai, pAsai ?' jAnAti, pazyati ? bhagavAnAha-'gAyamA !' he gautama ! 'No tahAbhAva' no tathAbhAva yAthAtathyena 'jANai, pAsai' jAnAti, pazyati, apitu 'aNNahAbhAva' anyathAbhAvaM tadvaiparItyena 'jANai pAsai' jAnAti, pazyati, gautamastatra kAraNaM pRcchati-'se keNaTuNaM jAva-pAsai ?' tat kenArthena yAvat-pazyati ? yAvatkaraNAt 'no tathAbhAvaM jAnAti, pazyati, (apitu) anyathAbhAvaM jAnAti' iti saMgrAhyam / bhagavAnAha-'gAyamA !' he gautama ! 'tassa khalu evaM bhavai' tasya khalu evaM bhavati-yat-'esa khalu vANAki tahAbhAvaM jANai, pAsai, annahAbhAva jANai pAsai!' he bhadanta vaha usa janapada samUhako tathAbhAvase jAnatA dekhatA hai ki anyathA bhAva se jAnatA dekhatA hai| isakA uttara dete hue prabhu kahate haiM ki 'goyamA' he gautama ! 'No tahAbhAva jANai pAsaI' vaha tathAbhAvase yathArtharUpase-nahIM jAnatA dekhatA hai / apitu 'aNNahAbhAva jANaipAsaI' anyathAbhAvase-viparItarUpase hI jAnatA dekhatA hai / aba gautama isa anyathAbhAvase jAnane meM prabhuse kAraNa pUchate hai-'se kepaTTeNaM jAva pAsaI' ki he bhadanta ! vaha anyathAbhAvarUpa se jAnatA dekhatA haiM, yathArtharUpase nahIM jAnatA dekhatA haiM isameM kyA kAraNa hai ? bhagavAn isakA uttara detehue gautama se kahate hai 'goyamA' he gautama! tassa khalu eca bhavaI' usake cittameM aisA vicAra AtA haiM ki 'esa khalu prazna- se bhaMte ! ki tahAbhAvaM jANai, pAsai, annahAbhAvaM jANai pAsaI ? he bhadanta ! te aNagAra te janapadasamUhane yathArtharUpe jANe ane dekhe che, ke ayathArtha rUpe jANe che ane dekhe che? uttara-'goyamA 3 gautama ! 'No tahAbhAvaM jANai pAsaI te m||2 te tene yathArtha3 netA nathI, 5] 'anahAbhAvaM jANai pAsaI' ayathArtha 35 oned che ane dekhe che. prabha-'se keNaNaM bhaMte ! jAva pAsa?3 bahata ! // 2the A5 evuM kahe che ke te aNagAra tene ayathArtha bhAve jANe che ane dekhe che, yathArtharUpe jANate dekhate nathI? ____ uttara-'goyamA ! gautama ! 'tassa khalu evaM bhava' mANugAnA syattamA mero piyAra mAva cha 'esa khalu vANArasI nayarI An area zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #748 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 734 bhagavatI sUtre rasI nayarI' eSA khalu vArANasI nagarI, 'esa khalu rAyagihe nayare' etat khalu rAjagRhaM nagaram, 'esa khalu aMtarA egemahaM jaNavayavagge' eSa khalu antarA madhye eko mahAn janapadavarga: ' No khalu esa mahaM' no khalu eSA mama 'vI riyaladdhI' vIryalabdhiH, 'veucciyaladdhI' vaikriyalabdhiH 'vibhaMgaNANaladdhI ' vibhagajJAnalabdhiH 'saii' RddhiH 'juttI' dyutiH, 'jase' yazaH, 'bale' balam 'vIrie' vIryam, 'purisakAraparaka me' puruSakAraparAkramaH puruSArthapratApaH 'lar3e, patte, abhisamaNNAgae ' labdhaH, prAptaH, abhisamanvAgataH, upasaMharati- 'se se daMsaNe' ityAdi / tat tasya anagArasya mAyinaH darzane 'vivaccAse' vyatyAso viparyAso bhavati, 'se teNaTTeNaM' tat tenArthena viparItadazanena 'jAva - pAsa ' yAvat pazyati yAvatkaraNAt 'no tathAbhAvaM jAnAti, pazyati, apitu anyathAbhAva jAnAti' iti saMgrAhyam // 0 1 // vANArasI nayarI' yaha vANArasI nagarI haiM, esa khalu rAyagihe nayare' yaha rAjagRha nagara hai, 'esa khalu aMtarA ege mahaM jaNavayavagge' ina donoMke bIca meM yaha eka vizAla janapada samUha hai / 'No khalu esa maha vIriyaladdhI' so yaha merI vIryalabdhi nahIM hai, 'veubviyaladdhI' vaikriya labdhi nahIM hai 'vibhaMgaNANaladdhI' 'vibhaMgajJAnalabdhi nahIM hai| ladve patte abhisamaNNAgae' mere dvArAlabdha, prApta evaM abhisamanvAgata 'iDDhI' Rddhi 'juttI' dhuti, 'jase' yaza, 'bale' bala, ' vIrie' vIrya' aura 'purisakkAraparakkame' puruSakAra parAkrama mere nahIM hai / isa taraha 'se se daMsaNe' usa mAyI anagAra ke darzana meM 'vivaccAse bhava' viparyAsa hotA hai / 'se teNaTTeNaM jAva pAsai - isa prakAra vaha mAyI mithyAdRSTi anagAra nagarI che, 'esa khalu rAyagihe nayare' mA zanagRha nagara che, 'esa khalu aMtarA ege mahaM jaNavayavagge ' te annenI vasye moDa vizAla yaha samUha che. 'No khalu esa mahaM vIriyaladdhI ' to mA mArI vIca labdhi nathI mArI vIya labdhinA prabhAvathI ramA manyu N nathI, 'veunviyaladdhI' mA bhArI vaiDiyasandhi nathI, 'vibhaMgaNANaladdhI' mA bhArI vibhaMgajJAnasandhi nathI. 'laddhe patte, abhisamaNNAgara' bhAga dvArA samdha prApta bhane abhisamanvAgata 'iDUDhI, Rddhi 'juttI' dhuti, 'jase' 4za, 'bale' maNa, 'vIriye' vIrya' bhane 'purisakkAraparaka me' puruSa a2 parArDebha bhArA nathI. yA rIte ' se se daMsaNe' te bhAyI AzugAranAM darzanabhAM (levAnI rItabhAM) 'vivacA se bhavai' viparyAsalAva - viparItatA bhAvI laya che. 'se teNadveNaM jAva pAsai ' he gautama! te Aye meM bhovuM uddhuM che TThe te bhAyI , zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #749 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3u.6sU.2 amAyino'nagArasya vikurvaNAnirUpaNam 735 amAyino'nagArasya vikurvaNAvizeSavarNanamAhamUlam-'aNagAreNaM bhaMte ! bhAviyappA amAI samadiTrI vIriyaladdhIe. veuviyaladdhIe, ohiNANaladdhIe, rAyagihaM nayaraM samohae, samohaNittA, vANArasIe nayarIe rUvAiM jANai, pAsai, se bhaMte ! kiM tahAbhAvaM jANai, pAsai ? aNNahAbhAvaM jANai, pAsai ? goyamA! tahAbhAvaM jANai, pAsai, no annahAbhAvaM jANai; pAsai, se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai ! goyamA ! tassa NaM evaM bhavai-evaM khalu ahaM rAyagihe nayare samohae, samohaNittA vANArasIe nayarIe rUvAiM jANAmi, pAsAmi, se se dasaNe avivaccAse bhavai, se teNaTeNaM goyamA! evaM vuccai, bIo AlAvago evaM ceva, navaraM-vANArasIe nayarIe samohaNA veyavorAyagihe nayare rUvAiM jANai, pAsai, aNagAreNaM bhaMte ! bhAviyappA amAI sammadiTThI vIriyaladdhIe, veuviyaladdhIe, ohiNANaladdhIe rAyagihaM nayaraM, vANArasiM nayariM ca aMtarA egaM mahaM jaNavayavaggaM samohae, samohaNittA rAyagihaM nayaraM, vANArasiM nayariM ca aMtarA egaM mahaM jaNavayavaggaM jANai; pAsai ? haMtA, jANai, pAsai, se bhaMte ! kiM tahAbhAvaM jANai, pAsai; aNNahAbhAvaM jANai, pAsai ? goyamA ! tahAbhAvaM jANai, viparIta darzana se yAvat dekhatA hai| yahAM yAvatpadase 'no tathAbhAnaM jAnAti, pazyati, api mu anyathAbhAvaM jAnAti' inapadokA saMgraha kiyA gayA hai / sU0 1 // micchAdaSTi aNugAra yathArtharUpe tene jete nathI paNa anyathA bhAve (ayathArtharUpe) jeve che ane jANe che. te sU, 1 che zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #750 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 736 bhagavatIsUtre pAsai, no annahAbhAva jANai; pAsai, se keNa?NaM evaM vuccai ? goyamA ! tassa NaM evaM bhavai-no khalu esa rAyagihe nayare, No khallu esa vANArasI nayarI; No khalu esa aMtarA ege jaNavayavagge; esa khalu mamaM vIriyaladdhI; veuviyaladdhI, ohiNANaladdhI, iDDhI, juttI; jase; bale, vIrie, purisakAraparakame laddhe patte, abhisamannAgae sese daMsaNe avivaJcAse bhavai. se teNaTreNaM goyamA ! evaM vuccai-tahAbhAvaM jANai, pAsai no annahAbhAvaM jANai, pAsai, aNagAreNaM bhaMte ! bhAviyappA bAhirae poggale apariAittA pabhU ega mahaM gAmarUvaM vA, nagara rUvaM vA, jAva-saMnivesarUvaM vA, viuvittae ? No iNa samaTe, evaM bitIo vi AlAvago, navaraM-bAhiraye poggale pariyAittA pabhU; aNagAreNaM bhaMte ! bhAviyappA kevaiAiM pabhU gAmarUvAiM vikuvittae ? goyamA ! se jahAnAmae juvati juvANe hattheNaM hatthe geNhejjo; taM ceva jova vikuvisu, vikuvati vA; vikuvissati vA, evaM jAva-saMnivesarUvaM vA // sU. 2 // chAyA-anagAraH khalu bhadanta ! bhAvitAtmA amAyI samyagdRSTiH vIryalabdhyA , baiMkriyalabdhyA, avadhijJAnalabdhyA, rAjagRhaM nagaraM samavahataH, samavahatya amAyI anagArakI vikurvaNAvizeSakA varNana'aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA' ityaadi| sUtrArtha-(aNagAre Ne bhaMte ! bhAviyappA amAI sammadiTThI) he bhadanta ! samyakudRSTi amAyI bhAvitAtmA anagArane vIryalabdhidvArA amAthI aNagAranI viziSTa vikrvaNAnuM varNana'anngaarennN bhaMte ! bhAviyappA' tyAhasUtra--(aNagAreNaM bhaMte ! bhAviyappA amAI sammadiTThI) 3 mahanta zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #751 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.6sU.2 amAyino'nagArasya vikurvaNAnirUpaNam 737 vArANasyAM nagayA~ rUpANi jAnAti, pazyati ? hanta jAnoti, pazyati, sa bhadanta ! ki tathAbhAvaM jAnAti, pazyati ? anyathAbhAvaM jAnAti, pazyati ? no anyathAmAvaM jAnAti, pazyati, tat kenArthena bhadanta ? evam ucyate ? (veuvviuladdhIe) vaikriyalabdhidvArA, (ohiNANaladdhIe) avadhijJAnala bdhidvArA (rAyagiha nayaraM samohae) rAjagRha nagarakI vikurvaNAkI-arthAt rAjagRha nagarakI apanI vikriyAdvArA utpattikI, to (samohaNittA) utpatti karake (vANArasIe nayarIe rUvAiM jANai pAsai) kyA vaha vANArasI nagarImeM rahA huA hone para bhI rAjagRha nagara saMbaMdhIrUpoM ko jAnatA dekhatA hai ? (haMtA, jANai pAsai) hAM gautama ! vANArasI nagarI meM sthita huA bhI vaha amAyI bhAvitAtmA samyagdRSTi anagAra vikurvita kiye gaye rAjagRha nagarake vikurvita manuSyAdirUpoMko jAnatA dekhatA hai| (se bhaMte ! kiM tahAbhAvaM jANai, pAsai annahAbhAva jANai, pAsai ? he bhadanta ! kyA vaha unarUpoM ko yathArtharUpa se jAnatA dekhatA hai, ki anyathAbhAvase-ayathArtharUpa se jAnatA dekhatA hai ? (goyamA ! tahAbhAvaM jANai, pAsai, No annahAbhAvaM jANai pAsai) he gautama ! vaha tathAbhAvase jAnatA dekhatA hai| anyathAbhAvase jAnatA dekhatA nahIM hai / (se keNaTeNe bhaMte ! evaM buccai) he bhadanta ! sabhyaSTi, samAyI, mAvitAtmA 2mAre (vIriyaladdhIe) pIya sandhi vA (veubiyaladdhIe) vaizyisaEi AN, (ohiNANaladdhIe) gane avadhijJAnatA , (rAyagihaM nayaraM samohae) 2 / 4] nA2nI vizu 43rI-meTa vaiThiyazativA2 2042 nagaranI zyanA 43rI. (samohaNittA ) mA rIte 214 nagaranI viguNa 4zana (vANArasIe nayarIe rUvAI jANai pAsai ?) vArasI nagarImA 2hIna zuM te vikarvita rAjagRha nagaranAM manuSyAdi vikurvita rUpane jANI zake che, dekhI zake che? (haMtA, jANai pAsai) , gautama ! pArasI nAmA 29so te 25mAyI, sbhydRSTi bhAvitAtmA aNagAra vikurvita rAjagRha nagaranAM vaikriya rUpane [manuSyAdi rUpane ANI za cha-hemI cha. . (se bhaMte ! kiM tahAbhAva jANai pAsai, annahAbhAvaM jANai pAsai ?) he bhadanta ! zuM te aNagAra te rUpane yathArtharUpe jANe dekhe che, ke ayathArtharUpe jANe cha ? (goyamA !) le gautama ! ( tahAbhAvaM jANai, pAsai, No aNNahAbhAvaM jANai pAsai) te // 2 te 3thAna yathA 35 on heme che-ayathArtha 35 jANate dekhatA nathI. zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #752 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 738 bhagavatI sUtre gautama ! tasya evaM bhavati evaM khalu ahaM rAjagRhaM nagaraM samavahataH, samavahatya vArANasyAM nagaryA rUpANi jAnAmi pazyAmi' tat tasya darzane aviparyAso bhavati tat tenArthena gautama ! evam ucyate / dvitIyaH AlApakaH evameva, navaram vArANasyAM nagaryAm samavaghAtayitavyaH rAjagRhe nagare rUpANi jAnAti, pazyati, ana Apa aisA kisa kAraNa se kahate haiM ki tathAbhAvase unheM jAnatA dekhatA hai, anyathAbhAvase jAnatA dekhatA nahIM hai ? (goyamA ! tassa NaM evaM bhavai, evaM khalu ahaM rAyagihe nayare samohae samohaNittA vANArasIe nayarIe ruvAI jANAmi pAsAmi) usake manameM aisA vicAra hotA hai ki maiMne rAjagRha nagarakI vikurvaNAkI hai aura vANArasI nagarImeM maiM isa samaya sthita hUM ataH vANArasI nagarImeM sthita huA maiM rAjagRhanagara sthita manuSyAdirUpoM ko jAna rahA hUM aura dekha rahA hUM / ( se se daMsaNe avivaccAse bhavai isa kAraNa he gautama! usake darzana meM viparItatA nahIM hotI hai / (se teNaTTeNaM goyamA ! evaM buccai) isase maiMne he gautama! aisA kahA hai ! (bIoAlAvage evaMceva) dvitIya AlApaka bhI isI taraha se samajhanA cAhiye / (navaraM vANArasIe samohaNA neyavvo rAyagihe nayare ruvAI jANai pAsaha) parantu isameM vizeSatA yahI hai ki yahAM vANArasI nagarIkI vikurvaNA jAnanI cAhiye aura rAjagRhanagara meM sthiti ( se keNaNaM bhaMte ! evaM buccai ?) Delahanta ! Apa thA bharo me uDa che ke te aNugAra te rUpAne tathAbhAve [yathA rUpe ] jANe dekhe che, anyathAbhAve [ayathArtha 3pe] lazuto hemato nathI ? (goyamA !) he gautama ( tassa NaM evaM bhavaha) tenA manamA bheveo visAra Ave che hai ( evaM khalu ahaM rAyagihe nayare samora samohaNittA vANArasIe nayarIe ruvAI jANAmi pAsAmi ) me rAjagRha nagaranI vidyu.NA karI che, ane huM atyAre vANArasI nagarIMmAM rahIne zanagRDa nagaranA vaiDiya 3yone lagI- hebhI rakho chu . ( se se daMsaNe avivaccAse bhavai) mA rIte tena darzanamAM [hevAmAM] viparyAsalAva - [ viparItatA ] hoto nathI. ( se keNaTTeNaM goyamA ! evaM buccai) De gautama ! te arase meM me prabhA chu che. (bIo AlAvago evaM cetra) mIle AsAya yAzu yA abhAge 4 samanvo (navaraM arrate samohaNA neyavtro rAyagihe nayare ruvAI jANai pAsas ) parantu ahIM vizeSatA eTalI ja samajavI ke vANArasInI vikuNA samajavI, ane te aNugAra rAjagRha nagaramAM rahIne te vikuCNA kare che ema samajavuM eTale ke rAjagRha zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #753 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3.u.6.2 amAyino'nagArasya vikurvaNAnirUpaNam 739 gAraH khalu bhadanta ! bhAvitAtmA amAyI samyagdRSTiH vIryalabdhyA, vaikriyalabdhyA, avadhijJAnalabdhyA, rAjagRhaM nagaraM, vArANasI nagarI cAntarA ekaM mahAntaM janapadavarga samavahataH, samavahatya rAjagRha nagara, vArANasI nagarIm , taM cAntarA ekaM mahAntaM janapadavarga jAnAti, pazyati ? hanta jAnAti, pazyati / sa bhadanta ! isa taraha rAjagRha nagarameM sthita huA vaha bhAvitAtmA samyagdRSTi anagAra vANArasI nagarIkI vikurvANA karake tadgata manuSyAdirUpoMko jAnatA aura dekhatA hai| (aNagAre NaM bhaMte! bhAviyappA amAI sammadiTThI vIriyaladdhIe veubdhiyaladdhIe ohiNANaladdhIe rAyagiha nayaraM vANArasiM nayariM ca aMtarA egaM mahaMjaNavayavaggaM samohae) he bhadaMta ! amAyI samyagdRSTi bhAvitAtmA anagAra vIryalabdhidvArA, vaikrigalabdhidvArA aura avadhijJAnalabdhidvArA rAjagRhanagara aura vANArasI nagarI ke bIca eka vizAla janapadasamUhakI vikurvaNA kare aura (samohaNittA) vikuNA karake (rAyagihaM naparaM vANArasiM nayariM taM ca aMtarA egaM mahaM jaNavayavaggaM jANai pAsai) vaha rAjagRha nagarako, vANAraso nagarIko aura una donoM ke bIca meM rahe hue usa vizAla janapada vargako jAnatA dekhatA hai kyA ? (haMtA jANai pAsai) hAM gautama / vahajAnatA dekhatA hai|(se bhaMte! kiM tahAbhAvaM jANai pAsai annahAbhAva jANai pAsaha bhadaMta ! vaha kyA tathAbhAvasase unheM jAnatA dekhatA hai yA anythaanagaramAM beThA beThA vaNArasI nagarInI vikrvaNA karIne te samyagRSTi, amAyI, aNagaar pANasI nagInA vaiThiya3pAne on cha. mema sama.. (aNagAreNaM bhaMte ! bhAviyappA amAI sammadiTThI vIriyaladdhIe, veubdhiyaladdhIe, ohiNANaladdhIe rAyagihaM nayaraM cANArasiM nayariM ca aMtarA egaM mahaM jaNavayavaggaM samohae) he bhadanta ! amAyI, samyagRdRSTi, bhAvitAtmA aNagAra vIrya labdhidvArA, vaikriyalabdhi dvArA ane avadhijJAna labdhidvArA rAjagRhanagara ane vANArasI nagarInI vaccenA kei pradezamA me vina54 samUDanI vie| 42, to (samohaNittA) vie rIna. (rAyagihaM nayaraM vANArasiM nayariM taM ca aMtarA egaM mahaM jaNavayavaggaM jANai pAsai?) zuM te aNagAra te rAjagaha nagarane, vANArasI nagarIne ane te banenI vaccenA vinaya samUDane zuodel : cha bhane yI za cha ? (haMtA jANai pAsai) DA, gautama ! tene onii za cha bhane mI za: cha. ( se bhaMte ! kiM tahAbhAvaM jANai, pAsai, aNNahAbhA jANai pAsai ?) 3 mahanta ! te tene yathArtha 35 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #754 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 740 bhagavatIsUtre kiM tathAbhAvaM jAnAti, pazyati, anyathAbhAvaM jAnAti, pazyati ? gautama ! tathAbhAvaM jAnAti, pazyati, no anyathAbhAvaM jAnAti, pazyati / tada kenArthena bhadanta ! evam ucyate ? gautama ! tasya khalu evaM bhavati-no kha lu etat rAjagRhaM nagaram, no khalu eSA vArANasI nagarI, no khalu eSa antarA eko janapadavargaH, eSA khalu mama vIryalabdhiH, vaikriyalabdhiH, avadhijJAnalabdhiH, RddhiH, dyutiH, yazaH, balam , vIryam, puruSakAraparAkramo labdhaH, prAptaH, abhisamanvAgataH, tat tasya darzane aviparyAso bhavati, tat tenArthena gautama ! bhAvase jAnatA dekhatA hai ! (goyamA ! tahAbhAvaM jANai pAsai, no annahAbhAva jANai pAsai) he gautama ! vaha tathAbhAva se jAnatA dekhatA hai, anyathAbhAva se nahIM jAnatA dekhatA hai / (se keNaTaNaM !) he bhadanta ! Apa aisA kisa kAraNa se kahate haiM ki vaha tathAbhAvase jAnatA dekhatA hai, anyathAbhAvase jAnatA dekhatA nahIM hai / (goyamA ! tassa NaM evaM bhavai-no khalu esa rAyagihe Nayare, No khalu esa vANArasI nayarI, No khalu esa aMtarA ege jaNavayavagge) he gautama ! usake manameM aisA vicAra hotA hai ki yaha rAjagRha nagara nahI haiM, yaha vANArasI nagarI hai aura na yaha ina donoM ke bIca meM yaha eka vizAla janapada varga hai-yaha to terI voryavabdhi hai, vaikriyalabdhi hai, aura avadhijJAnalabdhi hai / yaha (laddhe, patte, abhisamaNNAgae, iDDhI, juttIjase, bale, vIrie, purisakkAraparakame) mere dvArA labdhakI gaI, prApta kI gaI aura apane vazameM ko gaI RddhI hai, dyuti hai, ano hethe cha, 3 ayathArtha 3the taNe heme cha (goyamA !) 3 gautama / (tahAbhAvaM jANai, pAsai, no aNNahAbhA jANai pAsai) te tene yathArtha 3the on me che, ayathArtha 3the tAto humate nathI. (se keNaTreNaM tyA) 3 mahanta ! zA 22 Apa evuM kahe che ke te tene yathArtharUpe jANe dekhe che, ayathArtharUpe jANato dekhate. nathA ? (goyamA !) gItama ! ( tassa NaM evaM bhavai-no khalu esa rAyagihe Nayare, No khalu esa vANArasI nayarI, No khalu esa aMtarA ege jaNavayavagme) tenA manamAM e vicAra baMdhAya che ke A rAjagRha nagara nathI, A vaNArasI nagarI nathI, e banenI vacce AveluM A kaI janapada nathI, paNa A to bhArI pIya cha, vaiThiyA cha bhane madhijJAna | che. (laddhe, patte, abhisamaNNAgae, iDUDhI, juttI, jase, bale, vIrae, purisakAraparakame) te bhaa2|| 2 // Suffed yesa, prAsa yesa, mane adhIna 42rAye Rddhi, dhuti, 52, ma, vIya zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #755 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.6sU.2 amAyino'nagArasya vikurvaNAnirUpaNam 741 evam ucyate-tathAbhAvaM jAnAti, pazyati, no anyathAbhAvaM jAnAti, pazyati / anagAraH khalu bhadanta ! bhAvitAtmA bAhyAn pudgalAn aparyAdAya prabhuH ekaM mahat grAmarUpaM vA, yAvat-sannivezarUpaM vA vikuktuim ? nAyamarthaH samarthaH, evaM dvitIyo'pi AlApakaH, navaram - bAhyAn pudgalAn paryAdAya yaza hai, bala hai, vIrya hai aura puruSakAra parAkrama hai / (se) isa kAraNa (se) usake (daMsaNe) darzana-dekhane meM (avivaccAse) aviparyAsa viparItapanA nahIM (bhavai) hotA hai| (se teNaTheNaM goyamA ! evaMbuccai) ataH he gautama / isI nimitta se maiMne aisA kahA hai ki vaha (nahAbhAvaM jANai pAsai) tathAbhava se jAnatA dekhatA hai / (No annahA. bhAvaM jANai pAsai) anyathAbhAvase nahIM jAnatA dekhatA hai / (aNa. gAre NaM bhaMte ! bhAviyappA bAhirae poggale apariyAittA pabhU egaM mahaM gAmarUvaM vA nagararUvaM vA jAva saMnivesarUvaM viuvittae) he bhadanta ! bhAvitAtmA anagAra bAhyapudgaloMko grahaNa kiye vinA kyA eka vizAla grAmarUpakI, nagararUpakI yAvat saMnivezarUpakI vikurvaNA karaneke liye samartha hai ? (No iNaDhe samI) he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai| (evaM vitIo vi AlAvago) isI taraha se dvitIya AlApaka bhI jAnanA cAhiye ! (navara) parantu isa AlApaka meM yaha vizeSatA hai ki-(bAhirae poggale pariyAittA pabhU) ki vaha bhane puruss4|2 5 / che. (se) te pAraNe ( se daMsaNe ) tanAM zanamA (hemAmA) (avivaccAse bhavai) aviparyAsa bhApa DAya cha-viparIta mA DAta nathI. (se teNaDhaNaM goyamA ! evaM vucai) : gautama ! te 22 meM mej 4yuM che (tahAbhAvaM jANai pAsai) te tene yathArtha 33 nd cha bhane tuNe che, (jo annahAbhAvaM jANai pAsai) ayathArtha 3 nga mane hemato nathI. ( aNagAreNaM bhaMte ! bhASiyappA bAhirae poggale apariyAittA pabhU egaM mahaM gAmarUvaM vA nagara rUvaM vA jAva saMnivesarUva vA viuvitnae) mahanta ! mAvitAmA mAra bAhyapudgalene grahaNa karyA vinA eka vizALa gAmarUpanI, nagararUpanI, athavA saMniveza 5ya-tanA 35nI vie| 42vAne zu samartha cha ? ( No inn| samaDe) 3 gautama ! meQ 24ya nathA. (evaM vitIo vi AlAvago) alon mA54 54 mA pramANe 1 samAvo. (navaraM) 5 tebhA mA 52nI vizeSatA samavI-(bAhirae poggale zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #756 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 742 bhagavatIsUtre prabhuH / anagAraH khalu bhadanta ! bhAvitAtmA kiyanti prabhuH grAmarUpANi vikuvitum ? gautama ! sa yathAnAma yuvati yuvA hastena haste gRhNIyAt, tadeva yAvat vyakurvad vA, vikurvati vA, vikurviSyati vA, evaM yAvat-sannivezarUpaM vA |suu. 2 // TIkA-samyagdRSTeH amAyino'nagArasya vikurvaNAvizeSamAha-'aNagAreNaM bhaMte !' ityAdi / gautamaH pRcchati-he bhadanta ! anagAraH khalu 'bhAviyappA' bAhyapudgaloM ko grahaNa karake grAmAdikarUpoMkI vikurvaNA karane meM samartha hotA hai| (aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA kevaiyAI pabhU gAmarUvAiM viuvittae) he bhadanta ! bhAvitAtmA anagAra kitane grAmarUpoMkI vikurvaNA karane ke liye samartha hai ? (goyamA! se jahAnAmae juvaI juvANe hattheNaM hatthe geNhejA-taM ceva jAva vikubbisu, vikuvvaMti vA, vikuvvissaMti vA-evaM jAva saMnivesarUvavA) he gautama ! jaise koI yuvApuruSa apane hAthase yuvati ko hAthameM pakaDa letA hai-usI prakAra isa viSaya meM yAvat samasta kathana pahile ke jaisA hI jAnanA cAhiye / Ajataka usa bhAvitAtmA anagArane na aisI vikriyA pahile kabhI kI hai na vartamAnameM vaha aisI vikriyA karatA hai aura na bhaviSyameM vaha aisI vikriyA karegA hii| isI prakAra kA kathana yAvat sanivezarUpake viSayameM bhI jAnanA caahiye| TIkArtha-isa sUtradvArA sUtrakArane amAyI samyagdRSTiko vikurvaNA vizeSa karaneke viSaya meM kathana kiyA hai-gautamasvAmI prabhuse pUchate pariyAittA pabhU ?) ta mAyapurayAne aDae 4Ane zuzrAmA6i4 3pAnI vizu 42vAne samaya cha ? ( aNagAreNaM bhaMte ! bhAviyappA kevaiyAiM pabhU gAmakhvAI viuvittae ?) 3 4-1 ! mAvitAmA 2 2 Beai Abha3pAnI vigu 42vAne samartha DAya che ? ( goyamA !) gautama ! ( se jahAnAmae juvati juvANe hattheNaM hatthe geNhejjA taM ceva jAva vikubbisu, vikuvvaMti vA, vikucissaMti vA-evaM jAva saMnivesarUvaM vA) va zate / yuvAna 4 yuvatIna pAtAnA hAthathI pakaDI levAne samartha hoya che, evI rIte te aNagAra paNa evAM rUpathI samasta jaMbudvIpane bharI devAne samartha hoya che. ItyAdi samasta kathana AgaLa pramANe samajavuM. paNa evI vimurvaNA bhUtakALamAM teNe kadI karI nathI, vartamAnamAM karatuM nathI, ane bhaviSyamAM karaze paNa nahIM. tenI zakti darzAvavA mATe ja uparokata kathana karavAmAM AvyuM che, saMniveza paryantanA rUpa viSe paNa eja pramANe samajavuM. TIkAtha-A sUtramAM sUtrakAre amAyI samyagdaSTi bhAvitAtmA aNagAranI vidurvaNa zaktinuM nirUpaNa karyuM che. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #757 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3u.6.2 amAyino'nagArasya vikurvaNAnirUpaNam 743 bhAvitAtmA 'amAI' amAyI kapaTarahitaH 'sammaTThiI' samyagRdRSTiH samyagdarzanasampannaH 'cIriyaladdhIe' vIryalabdhyA 'veubviyaladdhIe' vaikriyalabdhyA, 'ohinANaladdhIe' avadhijJAnalabdhyA ca 'rAyagihaM nagara rAjagRhaM nagaram 'samohae' samavahataH, vikurvitavAn , 'samohaNittA' samavahatya 'vANArasIe' vArANasyAm 'nayarIe' nagaryA sthitaH 'rUvAI' rAjagRhagatAni vaikriyamanuSyapazvAdi rUpANi 'jANai, pAsai ?' jAnAti, pazyati ? bhagavAn Aha-'haMtA, jANai, haiM ki-'aNagAre NaM bhaMte !' he bhadanta ! aisA anagAra jo ki 'bhAviyappe' bhAvitAtmA hai 'amAI' kapaTa se rahita hai 'sammadihI' samyaka darzanase yukta hai vaha 'vIriyaladdhIe' apanI vIryalabdhidvArA, veubdhiyaladdhIe' vaikriyalabdhidvArA 'ohiNANaladdhIe' avadhijJAnalabdhidvArA, rAyagihaM nayaraM samohae' rAjagRha nagarakI yadi vikurvaNA karatA hai aura 'samohaNittA' vikurvaNA karake 'vANArasIe nayarIe' vANArasI nagarImeM pahile se sthita huA vaha kyA 'khvAI' rAjagRha nagaragata vaikriyamanuSyoM ke evaM pazu AdikoM ke rUpoMko 'jANai pAsaha jAnatA dekhatA hai ? tAtparya pUchanevAlekA yaha hai ki-koI samyagdRSTi bhAvitAtmA amAyI anagAra vANArasInagarImeM vartamAnameM hai| vahAM usane apanI vikriyAzaktidvArA rAjagRhanagara kI vikurvaNA kI-to aisI sthitimeM vANArasI nagarImeM rahA huA vaha samyagdRSTi bhAvitAtmA anagAra vikurvita huI usa rAjagRha nagarI ke vikurvita kiye gaye manuSyAdi rUpoMko apane jJAna dvArA jAnatA dekhatA hai kyA ? to prazna-'aNagAreNaM bhaMte ! bhAviyappe amAI sammadiTTI' mahanta ! abhAyI (pAya 2hita), sabhyaSTi [sabhyaza nathI yuta], bhAvitAtmA 2mA2 'vIriyaladdhIe' pAtAnI vAya dvArA, 'veubdhiyaladdhIe' yialve dvArA, 'ohiNANaladdhIe' bhane bhavadhijJAnadhi A, 'rAyagihaM nayaraM samohae ' 24 nagarI vizu 42, to 'samohaNittA' pie| rIne 'vANArasIe nayarIe' vaNArasI nagarImAM beThAM beThAM te "sA rAjagRha nagaranA vaikriya manuSya rUpane tathA 54 3pAne 'jANai pAsaha' zudon zacha sane bhI zacha ? nAnA praznanu tAtparya nIce pramANe che- keI bhAvitAtmA, amAyI, samyagRSTi aNagAra vaNArasI nagarImAM rahela che. tyAM beThAM beThAM teNe tenI kriyAzaktidvArA rAjaguDa nagaranI racanA karI che. te zuM te aNagAra vaNArasI nagarImAM beThAM beThAM, te viviMta rAjagRha nagaranAM manuSyAdi vaikriyarUpane tenA jJAna dvArA zuM jANe dekhI zakavAne samartha hoya che? zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #758 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 744 bhagavatIsage pAsai hanta, satyaM jAnAti, pazyati / gautamaHpunaH pRcchati-'se bhaMte ! he bhadanta ! sa amAyI anagAraH kiM tahAbhAvaM, yathAyartha 'jANai, pAsai?' jAnAti pazyati ?' 'aNNahAbhAva' anyathAbhAva viparItam 'jANai, pAsai ?' jAnAti, pazyati ? bhagavAnAha-'gAyamA !' he gautama ! 'tahAbhAva' tathAbhAvaM yAthAtathyena 'jANai, pAsaI' jAnAti, pazyati, 'no aNNahAbhAva' no anyathA bhAva no tadvaiparItyena 'jANai, pAsai' jAnAti, pazyati / gautamastatra kAraNaM pRcchati-se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai ? tat kenArthena bhadanta ! evam ucyate ? bhagavAnAha-'gAyamA !' he gautama ! 'tassa NaM evaM bhavaI' tasya isa zaMkAkA samAdhAna karate hue prabhu gautama se kahate hai ki 'haMtA jANai pAsaI' hAM vaha jAnatA dekhatA hai| aba gautama punaHprabhuse pUchate hai ki 'se bhaMte! kiM jANai pAsai, tahAbhAvaM jANai pAsai aNNahAbhAvaM jANai pAsa hai bhadanta! vaha bhAvitAtmA amAyI samyagdRSThi anagAra tathAbhAvase jAnatA dekhatA hai ? ki anyathAbhAvase jAnatA dekhatA hai ? arthAt yathArtharUpase jAnatA dekhatA hai ? ki viparItarUpase jAnatA dekhatA hai? isakA samAdhAna karate hue prabhu gautama se kahate hai 'goyamA' he gautama ! vaha 'tahAbhAva jANai pAsaI' no annahAbhAva jANai pAmaI' tathAbhAvase-yathArtharUpase jAnatA dekhatA hai, anyathAbhAvase viparItarUpase-nahIM jAnatA dekhatA hai| 'se ke TeNaM evaM vucaI' he bhadanta ! Apa aisA kisa kAraNa se kahate hai ki vaha tathAbhAvase jAnatA dekhatA hai, anyathAbhAvase nahIM jAnatA dekhatA hai ? isa gautamake prazna kA uttara dete hue prabhu gautama se kahate hai ki 'goyamA' he gautama! te prazna mahAvIra prabhu bhA pramANe 415 mApe che-haMtA, jANai pAsaI" he gautama ! te aNagAra te vaikiya rUpane jANI zake che ane dekhI zake che. prazna-'se bhaMte ! kiM jANai pAsai, tahAbhAvaM jANai pAsai agNahAbhAvaM jANai pAsai) mahanta! te samyagRSTi, abhAyI, bhAvitAtmA gAra te vaizyi35one yathArtha 3ye jANe dekhe che, ke ayathArtharUpe jANe dekhe che : mahAvIra prabhu gautama svAmIne javAba mApecha 'goyamA !! 3 gautama ! 'tahAbhAvaM jANai pAsai te magAra ta 3pAne tathA bhAve (yathArtha 35) taNe cha bhane me che, 'no aNNahAbhAvaM jANaI pAsai) anyathAmA (ayathArtha35) AtA hematA nathI-viparIta35 latA dekhatA nathI. prazna... 'se keNaTeNaM evaM vuccai ? mahanta ! 5 zA 22 me 4o ch| ke te aNagAra te rUpane yathArtharUpe jANe dekhe che, viparItarUpe jANate dekhato nathI ? zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #759 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3u.6sU. 2 amAyino'nagArasya vikurvaNAnirUpaNam 745 khalu amAyino'nagArasya evam aviparItajJAnaM bhavati yat-'evaM khalu ahaM' 'rAyagihaM nayaraM samohae' rAjagRhaM nagaraM samavahataH 'samohaNittA' samavahatya ca 'vANArasIe nayarIe' vArANasyo nagaryA sthitaH 'rUbAI' rAjagRha gatAni caikriyarUpANi 'jANAmi, pAsAmi' jAnAmi, pazyAmi, ityevam 'se se daMsaNe' tata tasya amAyino'nagArasya darzane 'avivaccAse' aviparyAso bhavati, upasaMharati'se teNaSTeNaM' tattenArthena 'gAyamA !' he gautama ! 'evaM vuccai' evam uktarItyA ucyate, 'bIo AlAvago evaMceva' dvitIyaH AlApakaH, evameva, upa'tassa NaM evaM bhavai-evaM khalu ahaM rAyagihe nayare samohae' usa bhAvitAtmA amAyI samyagdRSTi anagAra ke manameM aisA aviparIta vicAra rahatA hai ki maiMne rAjagRhanagarakI vikurvaNA ko hai aura 'mamohaNittA' vikurvaNA karake vANArasIe nayarIe' vANAraso nagarImeM 'khvAiM jANAmi pAsAmi' rAjagRhanagarake vikurvita manuSyAdi rUpoM ko maiM jAna dekha rahA huuN| 'se' isa kAraNa se usake 'dasaNe' darzana-dekhane meM 'avivaJcAse bhavaI' aviparyAsapanA aviparItapanA hotA hai| 'se teNaTeNaM' isa kAraNa 'goyamA' he gautama ! 'evaM bucai maiMne aisA kahA hai ki vaha tathAbhAvase jAnatA dekhatA haiM, anyathAbhAva se jAnatA dekhatA nahIM hai| bIo AlAvago evaM ceva dvitIya AlApaka bhI isI taraha se jAnanA cAhiye arthAt jaisA UparameM prathama AlApaka ke viSayameM yaha kathana kiyA gayA hai-isI prakArakA kathana dvitIya AlApakake viSaya meM samajhalenA cAhiye 'navaraM, parantu prathama AlApaka ___utta2-'goyamA !' gautama ! ' tassaNaM evaM bhavai ' tenA bhanamA mevA maviparIta vicAra adhAya cha / ' evaM khalu ahaM rAyagihe nayare smohe| meM 23 naganI vigag 4 // cha, bhane 'samohaNittA' vigu 4zana 'vANArasIe nayarIe' pAsI nagarIbha mei si 'rUghAiM jANAmi pAsAmi' hu~ 2014Da nagaranA manuSyAhi vaiThiya3pAne tet hemA tyo chu . 'se' te 20 'se dasaNe' tenA zanamA 'avivaccAse bhavaI' bhavitatA DAya cha-viparyAsamA to nathI. 'se tegaDeNaM goyamA ! evaM vuccai' he gautama ! te 2Ne meM mej kahyuM che ke te aNagAra te rUpane yarthAtharUpe jANe dekhe che, ayathArthabhAve jANato hemato nathI. 'bIo AlAvago evaM ceva' mI mAdAya 55 me pramANe 4 samaja eTale ke pahelA AlApakanA viSayamAM je kathana upara karAyuM che, evuM ja kathana zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #760 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre yuktarUpa eva, 'navaraM' navaram-vizeSaH punaretAvAneva yat 'vANArasIe nayarIe' vArANasyAm nagaryAm 'samohaNAveyavvo' samavaghAtayitavyaH samavaghAto vijJAtavyaH, tathAca vArANasI samavahatya 'rAyagihe' rAjagRhe nagare sthitaH 'rUvAI' vArANasIgatavaikriyarUpANi 'jANai, pAsaI' jAnAti, pazyati / punagautamaH pRcchati-'aNagAre NaM bhaMte !' ityAdi / he bhadanta ! anagAraH khalu 'bhAviyappA' bhAvitAtmA 'amAI' amAyI 'sammaTThiI' samyagadRSTiH 'vIriyaladdhIe' kI apekSA isa dvitIya AlApaka ke viSayameM jo antara hai vaha isa prakArase hai isa AlApakoM ' vANArasIe NayarIe saMmIhaNAveyavA' vANArasI nagarIkI vikurvaNA jAnanI cAhiye-arthAt prathama AlApakoM vikurvaNA rAjagRhanagarakI prakaTa kI haiM aura vANArasI nagarImeM sthiti kahI gaI hai-isa AlApakameM vANArasI nagarIkI vikurvaNA aura rAjagRha nagarameM sthiti jAnanI cAhiye / ataH prazna yahAM para aisA karanA cAhiye ki he bhadanta ! vANArasI nagarImeM vikurvaNA karanevAlA bhAvitAtmA amAyI samyakadRSTi anagAra 'rAyagihe Nayare' rAjagRha nagarameM sthita huA saMtA 'khvAiM jANai pAsai' vANArasIgatavaikriyarUpoMko jAnatA dekhatA hai kyA ? taba aisA kahanA cAhiye-hAM gautama ! jAnatA dekhatA hai / aba gautama prabhuse punaHpUchate haiM ki'aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA amAI sammadiTThI' he bhadanta ! bhAvimIm lan54aa viSayamA 5 thaj . 'navaraM' 59g allon mA54mA nAye pramANe vizeSatA samavI 'bANArasIe NayarIe samohaNA neyavyA' paDatA AlApakamAM rAgRha nagaranI vikRrvaNuM karavAnI vAta Ave che, bIjA AlApakamAM vANArasI nagarInI vimurvaNa kare che ema samajavuM. pahelA AlApakamAM vANArasI nagarImAM rahIne rAjaguDanI vimurvaNu kare che, ema kahyuM che. ahIM rAjagunagaramAM rahIne vANArasInI vidurvaNA kare che, ema samajavuM have gautama svAmIno prazna nIce pramANe banaze- he bhadanta ! kaI bhAvitAtmA, amAyI, samyagudaSTi aNagAra, tenI vIrya labdhi, vaikriyalabdhi Adi dvArA, rAjagRha nagaramAM beThAM beThAM vANurasI nagarInI vikurvaNa kare, to zuM te rAjagRha nagaramAM beThAM beThAM vANurasI nagarInAM manuSyAdi vaikiyarUpane jANI dekhI zake che ? uttara-hA, gautama ! te aNagAra te rUpane jANI dekhI zake che. bIjA praznotare pahelA AlApaka pramANe ja samajavA. *-- aNagAreNaM bhaMte ! bhAviyappA amAI sammadiTThI' 3 Hera ! zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #761 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3u.6 sU.2 amAyino'nagArasya vikurvaNAnirUpaNam 747 vIryalabdhyA 'veubbiyaladdhIe' vaikriyalabdhyA, 'ohinANaladdhIe' avadhijJAnalabdhyA ca 'rAyagihaM NagaraM' rAjagRhaM nagaram 'vANArasiM nayariM' vArANasI nagarI ca 'aMtarA' antarA madhye 'egaM mahaM' eka mahAntam 'jaNavayavaggaM' janapadavarga dezasamUham 'samohae' samavahataH, 'samohaNittA' samavahatya 'rAyagihaM nayara" rAjagRhaM nagaram 'vANArasi nayariM' varANasIm nagarIm 'aMtarA' antarA madhye 'egaM mahaM' eka mahAntam 'jaNavayavaragaM' janapadavarga dezasamUham 'samohae' samavahataH, samohaNittA' samavahatya -- rAyagihaM nayara' rAjagRhaM nagaram 'vANArasiM nayariM' varANasIma nagarIm 'aMtarA' antarA madhye 'egaM maha' ekaM mahAntam 'jaNavayavaggaM' janapadavargam 'jANai, pAsai ? , jAnAti, pazyati ? bhagavAnAha 'hatA, jANai, pAsa' hanta, satyaM jAnAti, pazyati / gautamaH punaH pRcchati-'se tAtmA amAyI samyagdRSTi anagAra 'vIriyaladdhIe' vIryalabdhidvArA 'veubviyaladdhIe' vaikriyalabdhidvArA evaM 'ohiNANaladdhIe avadhijJAnalabdhidvArA 'rAyagihaM nayaraM vAgArasI nayariM ca aMtarA' rAjagRhanagara aura vANArasI nagarI ke bIca meM 'egaM mahaM jaNavayavaggaM' eka vizAla samUhako 'samohae' vikurvaNA kare aura 'samohaNittA' vikurvaNA karake 'rAyagihaM nayaraM' rAjagRha nagarako 'vANArasI nayariM, vANArasI nagaroko, aura 'taM aMtarA egaM mahaM jaNavayavaggaM' usa vizAla janapadasamUha ko 'jANai pAsaI' jAnatA dekhatA hai kyA uttaradete hue prabhu kahate haiM ki 'haMtA jANai pAsaI hA~, gautama ! jAnatA dekhatA hai| isa para punaHgautama prabhu se pUchate hai ki 'se bhaMte !' vaha amAyI mAvitAtmA, samAyI, sabhyaSTi 9 // 2 vIriyaladdhIe, veuviyaladdhIe, ohiNANaladdhIe' nA pIya dvArA, yinadvArA ane avadhijJAnasadhi dvArA 'rAyagihaM nayaraM vANArasI nayariM ca aMtarA' 25 naga2 ane pArasI nagarIna. 12vyen| 6 pradezamA 'egaM mahaM jaNavayavaggaM samohae' 4 bhaDAna - paha saDanI vizu 42 cha. samohaNittA' meM prA2nI vie|| 4zana 'rAyagihaM nayaraM' 20425 nagarane, 'vANArasI nayariM' pA(2sI nagarIne, bhane 'taM aMtarA egaM mahaM jaNavayavaggaM' te viza 56 samUDane 'jANai pAsaI' zuM te jANI dekhI zake che? ____utta2-'haMtA, jANai pAsaI' , gautama ! te mA2 tene otea cha ane dekhI zake che. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #762 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 748 bhagavatIsage bhaMte ! he bhadanta ! sa amAyI anagAraH kiM tahAbhAve' kiM tathAbhAvama 'jANai, pAsaI' jAnAti, pazyati ? aNNahAbhAvaM anyathAbhAvama 'jANai pAsai' jAnAti, pazyati ? bhagavAnAha-goyamA ! 'tahAbhAvaM' tathAbhAvam 'jANai, pAsaI' jAnAti, pazyati, 'no aNNahAbhAvaM no anyathAbhAvam 'jANai, pAsaI' jAnAti pazyati / gautamastatra hetuM pRcchati-'se keNa?NaM! tat kenArthena ? he bhadanta ! kathaM sa anagAraH yayArtharUpeNaiva pazyati, no ayathArtharUpeNa ? bhagavAnAha-'gAyamA !' he gautama ! 'tassa evaM bhavaI' tasya khalu amAyino'nagArasya evam vakSyamANamakAram yathArthajJAnaM bhavati yata-'no khalu esa rAyagihe Neyare' no khalu 'etat rAjagRha nagaram, 'No khalu esa vANArasI nayarI' anagAra 'kiM tahAbhAva jANai pAmaha, annahAbhAvaM jANai pAsaI' kyA tathAbhAvase jAnatA dekhatA haiM ki anyathAbhAvase jAnatA dekhatA hai ? isakA uttara dete hue prabhu gautamase kahate hai ki gAyamA he gautama! vaha anagAra 'tahAbhAvaM jANaipAsa' tathAbhAvase jAnatA dekhatA hai, 'no annahAbhAva jANaipAsaha anyathAbhAvase jAnatA dekhatA nahIM hai| 'se keNaTeNaM evaM buccaI' hai bhadanta Apa aisA kisa kAraNa se kahate haiM ki vaha amAyI samyagdRSTi anagAra tathAbhAvase jAnatA dekhatA haiM, anyathAbhAvase nahIM jAnatA dekhatA hai| isa praznakA samAdhAna karate hue prabhu gautamase kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'tassa NaM evaM bhavaI' usakI amAyI anagAra kI vicAradhAro aisI rahatI hai ki"no khalu esa rAyagihe nayare, No khalu esa vANArasI nayarI' na to yaha rAjagRha nagara hai, aura na yaha vANArasI nagarI hai 'no khalu esa aMtarA ege jaNavayavagge' na yaha eka vizAla janapadasamUha prazna ... se bhaMte ! 3 8-1 ! zuta samAyI, sabhyaSTi magAra 'kiM tahAbhAva jANai pAsai, annahAbhAva jANai pAsai ?' tene yathArtha 3the and dekhe che, ke viparItarUpe jANe dekhe che? uttara- tahAbhAvaM jANaI, pAsai, no aNNahAbhAva jANai pAsai' he gautama ! te aNagAra tene yathArtharUpe jANe dakhe che, viparItarUpe jANato dekhAto nathI. prazna-'se keNaTeNaM' tyAdi. 3 mahanta ! A5 // 20 medhuM ho ch| te amAyI, samyagdaSTi, bhAvitAtmA aNagAra tene yathArtharUpe jANe dekhe che-ayathArtha rUpe jANato dekhato nathI? St2-'goyamA !' gautama ! 'tassa NaM evaM bhavaI' tanA manamA / HERnI maviparIta viyaa2dhaa2|| yAve che-'no khalu esa rAyagihe nayare, No khalu esa vANArasI nayarI, no khalu esa aMtarA ege jaNavayavagge' mA 24P8 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #763 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3u.6.1 amAyino'nagArasya vikurvaNAnirUpaNam 749 no khalu eSA vArANasI nagarI, 'No khalu esa aMtarA ege jaNavayavagge' no khalu eSaH, antarA-madhye eko janapadavargoM vartate, vastutastu 'esa khalu mama eSa khalu mama 'vIriyaladdhI' vIryalabdhiH 'veubbiyaladdhI' vaikriyalabdhiH, 'ohinANaladdhI' avadhijJAnalabdhiH, 'iDDhI' RddhiH, juttI' dyutiH, 'jase' yazaH 'bale' balam, 'vIriye' vIryama, 'purisakAraparakkame' puruSakAraparAkramaH, puruSArthaH pratApaH 'laddhe' labdhaH, 'patte' prAptaH 'abhisamannAgae' abhihI hai / 'esa khalu mamaM vIriyaladdhI, veunviyaladdhI ohiNANaladdhI, kintu yaha to vAstavameM merI vIryalabdhi hai, vaikriyalabdhi hai, aura avadhijJAnalabdhi hai / tAtparya kahane kA yaha hai ki vaha bhAvitAtmA amAyI anagAra aisA vicAra karatA hai jaba vaha rAjagRha nagarakI vikurvaNA karatA hai ki yaha saccA rAjagRha nagara nahIM hai-yaha to merI vikurvaNo dvArA niSpanna huA eka khela jaisA hai| isI prakAra jaba vaha vANArasI evaM vizAla janapada samUhakI vikurvaNA karatA hai-taba bhI usakI vicAradhArA aisI hI rahatI hai / isI tarahase jaba vaha rAjagRha nagarakI vikurvaNA karake tadgatarUpoMko, vANArasI nagarI kI vikurvaNA karake tadgatarUpoMko jAnatA hai-taba unheM apane dvArA vikurvita kiyA huA hI jAnatA hai / ye yathArtha haiM-avikurvitahaiM-aisA nahIM jAnatA hai / 'iDDhI, juttI, jase, bale, vIrie, purisakAraparakkame laddhe patte abhisamaNNAgae' Rddhi, guti, yaza, bala, vIrga, puruSakAra parAkrama nagara paNa nathI, A vArasI nagarI paNa nathI, ane teo nI vacce Avela qiuon wipa sabhU para nathI. 'esa khalu mamaM vIriyaladdhI, veubbiyaladdhI, ohiNANaladdhI' 5 : to pAstavamA bhArI 4 vAyaavdha, vaizyisandhi ane avadhijJAna labdhine prabhAve banyuM che te bhAvitAtmA aNugAranI vicAradhArAnuM tAtparya e che ke A sAcuM rAjagRha nagara nathI A te mArI vikrvaNu zakitathI racAyeluM rAjagRha nagara che. A sAcuM vANArasI nathI paNa mArI vimurvaNa zakitathI racAyela vANArasI che. A sAcuM janapada samUha nathI, paNa A te mArI vaikriya zaktithI racAyela janapada samUha che. A rIte te aNagAra te rUpane vaidiyarUpa tarIke ja oLakhe che. te vikavita rUpane te aNagAra yathArtharUpa tarIke mAnatA nathI. te te ema sabhA cha : 'iDDhI, juttI, jase, bale, vIrie, purisakAraparakame laddhe, patte, abhisamaNNAgaye' meM Rddhi, dhuti, yaza, ma, pIya bhane puruss4|2 5rAma zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #764 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 750 bhagavatIsUtre samanvAgataH AbhogaparibhogaviSayIkRtaH, ityevaM 'se se dasaNe' tat tasyAmAyino'nagArasya darzane 'avivaccAse' aviparyAsaH avaiparItyam 'bhavaI' bhavati, upasaMharati-se teNaTeNaM' ityAdi / tat tenArthena 'goyamA !' he gautama ! 'evaM vuccai' evam ucyate yat-' tahAbhAvaM ' tathAbhAvam 'jANai, pAsai' jAnAti pazyati -- no aNNahAbhAvaM' no anyathAbhAvam 'jANai, pAsai' jAnAti, pazyati / gotamaH punaH pRcchati-'aNagAreNaM bhaMte !' he bhadanta ! anagAraH khalu 'bhAviyappA' bhAvitAtmA 'bAhirae' 'poggale' bAhyAn pudgalAn 'apariyAittA' aparyAdAya aparigRhya 'egaM maha' ekaM mahata, 'gAmakhvaM vA' grAmarUpaM vA 'nayararUva vA' nagararUpaM vA 'jAva-saMnivesarUvaM vA' yAvat jo ki maiMne labdha kiye hai, prApta kiye haiM, evaM abhisamanvAgata (apane AdhIna) kiye haiM-Abhogaparibhoga ke viSayabhUta banAye haiM ye saba mere hI haiM / 'se' isa kAraNa 'se' usa amAyI samyagdRSTi anagAra kI 'daMsaNe' darzana-dekhane meM 'avivaccAse' aviparyAsa 'bhavaI' hotA hai / 'se teNaTeNaM goyamA evaM buccaI' ataH he gautama ! maiMne aisA kahA hai ki vaha amAyI samyagdRSTi anagAra 'tahAbhAva jANai pAsaI tathAbhAvase-yathArtharUpase jAnatA dekhatA hai 'No apaNahAbhAva jANai pAsaI' anyathAbhAvase jAnatA dekhatA nahIM hai / aba gautama prabhuse punaHpUchate haiM ki aNagAre NaM bhaMte / bhAviyappA' he bhadanta ! bhAvitAtmA anagAra 'bAhirae poggale apariyAinA' bAhyapudgaloM ko grahaNa nahIM karake ekaM mahaM gAmavaM vA, nagararUva vA, jAva sNnivesprApta karyA che, upArjita karyA che ane mAre adhIna banAvyA che, tenA prabhAvathI ja mA viduhu 42 // 4o chu. se te 20 se daMsaNe' tanAzanamA (mAmA) 'avivaccAse bhavaI' mavipAza mAra DAya che. geTave te maviparIta bhAve tene taNe he cha. 'se teNaTeNaM goyamA ! evaM baccaDa 3 gautama ! te 4AraNe meM meQ dhuM che te abhAyI, sabhyaSTi, bhAvitAtmA m||2 'tahAbhAvaM jANai pAsaI' yathArtha 3the ye se cha, 'No aNNahAbhAva jANai pAsaI' yyaathrUpe jANate dekhatA nathI. prazna-'aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA' mahanta ! mAvitAmA magara 'bAhirae poggale apariyAittA' mA purayAne aDa 4aa vinA 'egaM mahaM gAma khvaM vA, nagararuvaM vA, jAva saMnivesarUva vA viuvittae pabhU ?' me quan zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #765 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kim ? yAva saMgrAhyam / marthaH, naivaM prameyacandrikA TIkA za.3u.6.2 amAyino'nagArasya vikurvaNAnirUpaNam 751 sanivezarUpaM vA, 'viuvittae' vikurvitum 'pabhU' prabhuH samarthaH kim ? yAvatpadena nigamarUpamArabhya AzramarUpaparyantaM saMgrAhyam / bhagavAnAha-'No iNadve samaTTa' nAyamarthaH samarthaH, naivaM bhavitumarhati, bAhyapudgalaparigrahaNamantarA vikurvaNA naiva sambhavati, 'evaM vitio vi AlAvago' evam uktarItyA dvitIyo'pi AlApako vijJAtavyaH, 'gavaraM' navaram-vizeSastu punarayam-yat 'bAhirae poggale' bAhyAn pudagalAn 'pariyAittA' paryAdAya parigRhya 'pabhU' prabhuH samarthaH kila vikurvitam / gautamaH pRcchati-'aNagAre NaM bhaMte !' he rUva vA viuvittae pabhU' eka vizAla grAma ke rUpakI, athavA nagara ke rUpakI yAvat saMniveza ke rUpakI vikurvaNA karaneke liye samartha hai kyA ? yahAM yAvat padase 'nigamarUpa se lekara AzramarUpatakakA pATha grahaNa kiyA gayA hai / bhagavAn isakA uttara dete hue kahate haiM ki 'NA iNaDhe sama' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai arthAt bAhyapadaloMkoM grahaNa kiye vinA vikurvaNA kA honA saMbhavita nahIM hotA hai / "evaM bitIo vi AlAvago' isI prakAra se dUsarA AlApaka bhI jAnanA cAhiye / 'navaraM' parantu isa dvitIya AlApaka sUtra meM 'bAhirae poggale pariyAittA pabhU' aisA pATha samajhanA cAhiye arthAt vaha bhAvitAtmA amAyI samyakdRSTi anagAra bAhyapudgaloMko grahaNa karake grAma AdikoM ke rUpakI vikurvaNA karane ke liye samartha hai| gautama isa para pUchate haiM ki he bhadanta ! yadi vaha anagAra bAhyapudgaloko grahaNa karake gAmAdikoMke rUpoMkI vikurvaNA karane meM gAmanA rUpanI athavA nagaranA rUpanI athavA saMniveza paryantanA rUpanI vikRNA 42vAne zu samaya cha ? mI 'jAva' (yAvata) 54thI 'nigama' thI bane 'Azrama' payetanA rUpe grahaNa karAyAM che. uttara-'No iNadve samajhe' he gautama buM manI 24tu nathI. mA yuddhahone aDa yA vinA vigafegl tha6 24tI nathI. 'evaM bitIo vi AlAvago' bhInna mAlA54 554 208 pramANe sabhav1. 'navaraM paDasA mAtA5ma 'ma yuddha ne grahaNa kayAM vinA vikuNA karavA viSe prazna karyo che, tene badale bIjA AlApakamAM 'bAhirae poggale pariyAittA pabhra' sabha samapArnucha temamAyA sabhyaSTi aNagAra bAhya pudgalene grahaNa karIne grAmodi rUpanI vidurvaNu karavAne samartha che. prazna-je te aNagAra bAhya pulone grahaNa karIne grAmAdi rUpanI vikarSaNa 4rI za? che, to 'aNagAreNaM bhaMte ! bhAviyappA kevaiyAiM gAmarUbAI vikundhi zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #766 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 752 bhagavatI sUtre bhadanta ! anagAraH khalu 'bhAviyappA' bhAvitAtmA 'kevaiyAI' kiyanti 'gAma ruvAI' grAmarUpANi 'vikuvvittae' vikurvitum 'pabhU' prabhuH samarthaH ? bhagavAnAha 'goyamA !" he gautama ! ' se jahAnAmae ' tadyathAnAma ' juvaI juvANe ' yuvatiM yuvA kazcitpuruSaH 'hattheNaM' 'hasthe' hastena haste 'gehejjA' gRhNIyAt, 'taM caiva jAva' tadeva yAvat - pUrvavadeva sarva boddhavyam tathAca yAvatkaraNAt'yathA vA cakrasya nAbhiH arakAyuktA syAt evameva anagAro'pi bhAvitAtmA amAyI samyagdRSTiH vaikriyasamudghAtena samavahanti, samatrahatya ca bahUni vai kriyagrAmarUpANi vikurvituM prabhuH, tatatha bahubhiH vaikurvikaiH grAmarUpaiH kevalakalpaM jambUdvIpaM dvIpama AkIrNa yAvad gADhAvagADhaM kartuM samarthaH athottarazca dvitIyasamartha hai to Apa hameM yaha samajhAIye ki 'aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA kevaiyAiM gAmarUvAeM vikuvvittae pabhU' vaha naagAra kitane grAmAdikoM ke rUpoMkI vikurvaNA karane ke liye samartha hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'se jahAnAmae juvatiM juvANe hattheNaM hatthe gehejA, taM caiva jAva vikuvvisu, vikuvvati vA, vikuvvissati vA evaM jAva saMnivesarUva' vA' he gautama ! jaise koI yuvA yuvatiko hAthase hAthameM pakar3a letA hai, usItaraha se yAvat pahile ke jaisA hI saba kathana yahAM para jAnanA cAhiye yahAM 'yAvat' pada se 'yathA vA cakrasya nAbhiH arakAyuktA syAt evameva anagAro'pi bhAvitAtmA amAyI samyagdRSTi vaikriyasamudaghAtena, samavahanti, samavahatya ca bahUni vaikriyagrAmarUpANi vikurvituM prabhuH, tatazca bahubhi vaikriyaiH grAmarUpaiH kevalakalpaM jaMbUdvIpa dvIpa, AkIrNa yAvadavagADhAvagADhaM kartuM samarthaH, athottaraM tae pabhU ? ' De mahanta ! te bhAvitAtmA aNubhAra mevAM DeMTalAM grAmAdi iyonI vikaCNA karI zakavAne samartha che? , uttara - ' se jahA nAmae juvati juvANe hattheNaM hatthe geNhejjA, taM caiva jAva vikuvrvvisu, vikuvvati, trikuvvissati vA, evaM jAva saMnivesarUvaM vA ' he gautama ! jevI rIte kAI yuvAna yuvatIne hAthathI pakaDI zakavAne samartha hoya che, jevI rIte cakranI nAbhi cakranA ArAone pakaDI rAkhavAne samartha hAya che, evI rIte amAcI, samyagdaSTi, bhAvitAtmA aNugAra paNa vaikriya samudghAta karIne eTalAM badhAM vaikriya grAmarUponuM nirmANa karI zakavAne samartha che ke e rUpo vaDe te samasta maMjUdIpane mADI, vyatiDI Adi purI zamvAne samartha che. parantu 'he gautama! zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #767 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.6 sU.2 amAyino'nagArasya vikurvaNAnirUpaNam 753 vAramapi vaikriya samudghAtadvArA niSpAditaH anekaiH vaikriyagrAmarUpaiH asaMkhyeyAn dvIpasamudrAMzca AkIrNAn yAvad gADhAvagADhAn kartuM samarthaH kintu he gautama ! eSa khalu tasya amAyino'nagArasya ayametadrUpo viSayaH, viSayamAtramuktam, no saMpAptyA' iti saMgrAhyam, 'vikubbisu vA' vyakurvad vA, 'vikuvvati vA' vikurvati vA, 'vikubbissati vA' vikurviSyati vA, 'evaM jAva-saMnivezarUvaM vA' evam uktarItyA pUrvavadeva yAvat-sannivezarUpa vA vikuvirtu sa samarthaH, iti uparyuktasannivezarUpaparyantAlApako vijJAtavyaH // sU0 2 // ca dvitIyavAra api vaikriyasamudghAtadvArA niSpAditaiH anekaiH vaikriyagrAmarUpaiH asaMkhyeyAn dvIpasamudrAMzca AkIrNAna yAvat avagADhAvagADhAn kartuM samarthaH, kintu he gautama ! eSa khalu tasya amAyino'nagArasya ayametadrUpo viSayaH viSayamAtramuktam no saMprAptyA' yahAM taka kA pUrvameM kahA gayA pATha grahaNa kiyA gayA hai| isakA artha pIche likhA jA cukA hai / yahAM jo amAyo anagAra apane vaikriyagrAmarUpoM se samasta jaMbUdvIpa evaM asaMkhyAta dvIpa samudroM ko bhara sakatA hai, aisA jo kahA gayA hai so yaha kathana kevala usakI zaktimAtra ko pradarzana karane ke liye hI prakaTa kiyA gayA hai| arthAt usameM aisI zakti hai| parantu abhItaka usane apanIisazaktiko apane upayogameM nahIM liyA hai, na letA hai, na AgebhI vaha isa zaktikA upayoga karegA yahI bAta 'no saMprApsyA vikuvisu vA, vikubbiti bA, vikubbissati vA' ina padoM dvArA vyakta kI gaI hai| isI taraha se yAvat sanniveza ke rUpotakakI vikurvaNA karaneke viSayameM bhI jAnanA cAhiye / arthAt vaha amAyI anagAra saniveza takake rUpoMkI bhI vikurvaNA karane meM eSa khalu tasya amAyino'nagArasya ayametadrUpo viSayaH viSayamAtramuktam no saMprAptyA' he gautama ! mAyA sabhyaSTi gAranI vaizya zatirnu ni3594 42vAne mATe ja A kathana ahIM karavAmAM AvyuM che. A kathana e batAve che ke te aNagAra kriya grAmarUpathI samasta jaMbudvIpane bharI zakavAne samartha avazya che. je te dhAre te evI vikriyA karI nathI, vartamAnamAM evI vikriyA te karatuM nathI, bhane bhaviSyamA mevI vidhyA 42 pa nahI. me pAta 'no saMpAphyA vikubdhi suvA, vikunvati vA, vikuvvissati vA' mA paho dvArA pra48 42vAmA mAsa che. saniza paryantanAM rUpanI vidurvaNanA viSayamAM paNa upara mujaba ja samajavuM. eTale ke te amAyI, samyagdaSTi, aNagAra saMnivesa paryantanAM rUpanI vidurvaNa zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #768 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 754 bhagavatIstre vikuSaNAdhikArAt taskaraNasamarthacamarAdIndrANAmAtmarakSakadevavaktavyatAmAha'camasssa gaM' ityaadi| mUlam-'camarassa NaM bhaMte ! asuriMdassa, asuraraNo kai AyarakkhadevasAhassIo paNNattAo ? goyamA ! cattAri causaTrIo AyarakkhadevasAhassoo paNNattAo, teNaM AyarakkhA vaNNao, evaM savesiM iMdANaM jassa jattiA AyarakkhA te bhANiyavA ? sevaM bhaMte ! sevaM bhaMtetti // sU0 3 // chAyaH--camarasya khalu bhadanta ! asurendrasya asurarAjasya, kati AtmarakSakadevasAharUyaH prajJaptAH, te khalu AtmarakSakAH-varNakaH, evaM sarveSAm samartha hai parantu vaha itane adhikarUpoMkI vikuvaNA nahIM karatA hai ki jisase vaha samasta jaMbUdvIpa evaM asaMkhyAta dvIpa samudro ko bhara de| aise anekarUpoMkI vikurvaNA karake samasta jaMbuddhIpAdiko pUrNarUpa se bhara denekI usameM zakti hai yahI bAta isa kathana se kahI gaI hai| isa prakArase sannivezataka kA AlApaka jAnanA cAhiye ||suu.2|| camarake AtmarakSaka devoMkI vizeSavaktavyatA'camarassa NaM bhaMte ! asuriMdassa' ityAdi / sUtrArtha-(camarassa NaM bhaMte ! asuriMdassa asuraraNNo) he bhadanta ! asurendra asurarAja camarake (kai AyarakkhadevasAhassIo paNNattAo) kitane hajAra AtmarakSaka deva kahe gaye haiM ? (goyamA) he gautama ! (cattAricausaThThIo AyarakkhadevasAhassIo paNNattAo) do lAkha karavAne samartha che. je te dhAre te evAM rUpathI samasta jaMbUdIpane ane asaMkhyAta dvIpa samudrane paNa bharI zakavAne samartha che. paNa Aja sudhI teNe kadI evI vikurvaNuM karI nathI karatuM nathI, ane karaze paNa nahIM. tenI vikRvaNa zakitanuM pradarzana karavAne mATe ja uparanuM kathana karAyuM che. | sU 2 che camaranA AtmarakSaka devanuM vizeSa varNana'cmrss NaM bhaMte ! amuriMdassa' tyA sUtrArtha-(camarassa NaM bhaMte ! amuriMdassa asuraraNNo) 3 mahanta ! masurendra msu22|| yabharanA ( kai AyarakkhadevasAhassIo paNNatAo ? ) mAma264 pA 88 // 2 4 cha ? (goyamA !) gautama ! (cattAri causaDIo Aya zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #769 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.6sU.3 camara AtmarakSakadevavizeSanirUpaNam 755 indrANAM yasya yAvanta AtmarakSakAste bhaNitavyAH / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // sU0 3 // TIkA-gautamaH pRcchati-he bhadanta ! 'camarassa NaM' camarasya khalu 'asuriMdassa' asurendrasya, 'asuraraNNo' asurarAjasya 'kaI' kati 'AyarakkhadevasAhassIo' AtmarakSakadevasAhastryaH 'paNNattAo' prajJaptAH kathitAH ? bhagavAnAha-'goyamA' chappanahajAra AtmarakSakadeva camara ke kahe gaye haiM / (teNaM AyarakkhAvaNNao-evaM savvesiM iMdANaM jassa jattiyA AyarakkhA te bhANiyavvA sevaM bhate ! sevaM bhaMte !) yahAM AtmarakSakadevoM kA varNana samajhanA cAhiye / tathA samasta indroM ke jisake jitane AtmarakSaka deva haiM unakA bhI yahAM kathana samajhalenA cAhiye / he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha aisA hI hai he bhadanta ! vaha aisA hI hai-isa prakAra kaha kara gautama apane sthAna para virAjamAna ho gye| isa prakAra tRtIya zatakameM yaha chaThavAM uddezaka samApta huA // TIkArtha-vikurvaNA kA adhikAra cala rahA hai ataH vikurvaNA karanemeM samartha jo deva haiM unameM se vizeSa devoMkA nirUpaNa karaneke liye yahAM kahA jA rahA hai-isa para gautama prabhu se pUchate haiM 'camarassa NaM bhaMte ! asuriMdassa asuraraNo' ki he bhadanta ! asurendra asurarAja camara ke 'kai Ayarakkhadeva sAhassIo paNNattAo kitane rakkhadevasAhassIo paNNatAo ) yabharanA yAtmarakSa / melAmA 75 12 che. (teNaM AyarakkhA vaNNao-evaM savvesiM iMdANaM jassa jattiyA AyarakkhA te bhANiyavA) maDI yAtma234 vAna vana thaQ naye, ane. 124 4ndranAmA AtmarakSaka devo che. e paNa kahevuM joIe. __ (seva bhaMte ! sevaM bhaMte !) 3 mahanta ! mApe pratipAina yute yathArtha che, ApanI vAta sAcI che. A pramANe kahIne mahAvIra prabhune vaMdaNuM namaskAra karIne, gautama svAmI pitAnI jagyAe besI gayA. A rIte trIjA zatakane chaThTho uddezaka samApta thayA. TakAtha-vimurvaNAno adhikAra cAlI rahyo che. tethI vimurvaNa karavAne samartha je devo che emAMnA viziSTa devonuM nirUpaNa A sUtramAM karavAmAM AvyuM che. gautama svAmI mahAvIra prabhune pUche che ? 'camarassa NaM bhaMte ! asuriMdassa asuraraNoM' 3 mahanta ! masurendra, msu22||y ybhrn| 'kai AvarakkhadevasAhassIo paNNatA?? 21 M2 mAtbharakSa va dyA cha ? bhaDAvIra prasutanA mA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #770 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 756 bhagavatIsUtre he gautama ! ' cattAri' catasraH 'causaTTIo' catuSSaSTayaH 'Ayarakkhadeva sAhassIo' AtmarakSakadevasAhasthyaH catuSSaSTisahasrANi catvAri - catu guNitAnItyarthaH SaTpaJcAzatsahasrAdhikadvilakSasaMkhyakA (2,56000) camarasyAtmarakSakadevA vartante, ' teNaM AyarakkhA' te khalu AtmarakSakAH 'vaNNao' varNakaH adhastanavarNanAnusAraM vijJeyAH 'sanaddha-baddha-varmitakavacAH, utpIDitazarAsanapaTTikAH, pinaddhauveyakAH, baddhAbaddha - vimalavaracihnapaTTAH, gRhItAyudhapraharaNAH, trinatAni, trisandhitAni vajramayakoTIni dhanUSi abhigRhya, hajAra AtmarakSakadeva kahe gaye haiM ? isakA uttara dete hue prabhu kahate haiM ki 'goyamA' he gautama! 'cattAricausaTTIo AyarakkhadevasAhassIo paNNattAo' camarake AtmarakSaka deva cAra causaTha hajAra ko cAraguNA karane para do lAkha 56 hajAra hote haiM / 'teNaM AyarakkhAvaNNao' una AtmarakSakoM kA varNana kara lenA cAhiye-jo isa prakAra se hai-'sanaddha-baddhavarmitakavacAH jinhoMne apane zarIra Upara kavaca ko acchI tarahase bAMdhA hai, utpIDitazarAmanapaTTikAH' apane 2 dhanuSa ke Upara pratyaMcA ko Aropita karake jinhoMne use acchI taraha se taiyAra kara rakhA hai 'pinaddhagreveyakAH' gale meM jinhoMne hArako pahinA hai, 'baddha-Abaddha- vimalavaracinha paTTAH' suvarNakA banA huA vIratA kA sUcaka vimala, uttama cihna jinhoMne apane mastaka para dhAraNa kiyA hai, 'gahiyAuhapaharaNA' Ayudha aura praharaNoMko jinhoMne apane2 hAthoM meM le rakhA hai, 'trinatAni, trisandhitAni, vajramayakoTIni pramANe 415 mApe cha-'goyamA !' gautama ! ' cattAri causaTThIo AyarakAvadevasAhassIoM paNNattAo' masurendra, msu22|04 yamaranA yAtmarakSa he yAra yAsa 12 pramANa cha. meTa 64000 4 4-256000 mAtmarakSa hevI cha. 'teNaM AyarakkhAvaNNao' te mAma264 hevAnuM vana 2 nase. te pAna nIya pramANe cha-' sannaddha-baddhavamitakavacA' bho pAtAnA zarI2 52 5.2 dhA295 dhyu cha, 'utpIDitazarAsanapaTikA bhaNe pAta pAnAM dhnu| 52 pratyayA yAvIne tIzane sarAsara taiyAra rAjya cha, 'pinaddha graiveyakAmA temanA gAbhA 2 paryA cha, 'baddha-Abaddha-vimalavaracinha paTTAH sunA maneal, vIratAsUya vibha, uttama cihna bho bhasta4 52 pA21 4 cha, 'gahiyAuha paharaNA' bhae Ayudha bhane zastrAstrAne pota pAtA yama dhA295 42ai cha, 'trinatAni, trisandhitAni, vajramayakoTIni dhanUSi abhigRhya' pazye bhane mA. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #771 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 757 pramevacandrikA TIkA za. 3 u. 6 mR. 3 camara AtmarakSaka deva vizeSa nirUpaNam padataH parimAtrika kANDakalApAH, nIlapANayaH, pItapANayaH, raktapANayaH, evaM cArucApa carma - daNDa - khaja - pAza- pANayaH, nIla- pIta- rakta cArucApa carma daNDa kha - pAzavaradharAH, AtmarakSAH, rakSopagatAH, guptAH, guptapAlikAH, yuktAH, yukta pAlikAH, pratyekaM pratyekaM samayataH, vinayataH kiGkarabhUtA iva tiSThanti, " " dhanUMSi abhigRhya' bIcameM evaM AjUbAjUmeM isa prakAra tIna jagaha muke hue, tIna jagaha juDe hue, vajrakI koTivAle, aise dhanuSoMkolekara 'padataH parimAtrikakANDakalApAH' khaDe rahanevAle, parimAtrikakANDa arrt vAle, 'nIlapANayaH' nIla hAthavAle, 'raktapANayaH' lAlahAthavAle, 'pItapANayaH' pIle hAthavAle, 'cArucApacarmadaNDakhaDgapAzavaradharA' sundara cApa dorIcaDhe vinA dhanuSavAle, 'carmanirmita daNDavAle, talavAravAle, sundarapAzavAle, 'nIlapIta rakta cApa dharmadaNDa kharge pAzavaradharAH' eka sAtha nIle, pIle, lAla aise cApako, dhanuSako carma-DhAla, daNDa, talavAra aura pAzako dharanevAle, AtmarakSAH' apane svAmIkI rakSA karanevAle, 'rakSopagatAH, rakSAke kAma meM nipuNa, 'guptaH' abhedavRttivAle, 'guptapAfeet, apane svAmIke rakSAmeM hI manako lagAnevAle, 'yuktAH yuktapAlikAH, dUsarI jagaha jAnevAlI manovRttiko rokanevAle, parasparasaMbaMdhavAle, 'pratyeka pratyekaM sabhayataH vinayataH kiGkarabhUtAH iva tiSThanti' aise ye saba AtmarakSaka deva apanI2 bArIke anusAra eka eka karake manU, ema traNa jagyAe jhukelAM, traNa jagyAe joDelAM, ane vajranI keTavALAM dhanuSAne vardhane, 'padataH parimAtrikakANDakalApAH umA rahenAza, paribhAtri - mAovANAM, 'nIlapANayaH' nIsa hAthavAnAM, 'raktapANayaH' sAsa hAthavAjAM, 'pItapANayaH' cIjAM hAthavAjA, cArucApacarmadaNDakhaDgapAzavaradharA " suMdara cApavALA, dorI caDAvyA vinAnA dhanuSyavALA) camanimita daDavALA, talavAravALA, su Mdara pAzavANI, ' nIlapItaraktacApacarmadaNDakha pAzavaradharAH ' eka sAthe nIla, pILAM ane lAla cApAne, ca-DhAlane, daDane, talavArane ane pAzane dhAraNa karanArA 'AtmarakSAH ' potAnA svAbhInI rakSA 42nArA, ' rakSopagatAH rakSAnA kArya mAM niyuSya, 'guptAH' alehavRttivANA, 'guptapAlikA:' svAbhInI rakSAbhAM na vittane pazevanArA, 'yuktAH yuktapAlikAH' bhanane jIne ntu roDanArA, marasyarasabhAM saMbaMdha rAmanArA, ' pratyekaM pratyekaM samayataH vinayataH kiGkarabhUtA iva tiSThanti ' vAM 6 , zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #772 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 758 magavatIsUtre iti, "evaM' evam camaravat 'savversi' 'iMdANaM' sarveSAm indrANAm madhye 'jamsajaIA' yasya indrasya yAvantaH 'AyarakkhA' AsmarakSakAH 'te bhANiyabvA' te bhaNitavyAH vaktavyAH, tathAca sarveSAmindrANAm sAmAnikacaturguNAH AtmarakSakAH, tatra camarendrasya catuSSaSTiH sahasrANi sAmAnikAH, baletu SaSTiH sahasrANi sAmAnikAH, zeSabhavanapatIndrANAM pratyekaM SaTsahasrANi SaTsahasrANi sAmAnikAH, IzAnasya azItiH sahasrANi sAmAnikAH, sanatkumArasya dvisaptatiH sahasrANi, mAhendrasya saptatiH sahasrANi, brahmaNaH SaSTiH sahasrANi, lAntakasya paJcAzat sahasrANi, zukrasya catvAriMzat sahasrANi sahasrArasya triMzatsahasrANi, sipAhIkI taraha jagate rahate haiM aura vinayapUrvaka naukara ke jaise rahate haiN| 'evaM' camarakI taraha 'savvesi iMdANaM' samasta indroM ke bIca meM 'jasma' jisa indrake 'jattiyA' jitane 'AyarakkhA' AtmarakSakadeva haiM 'te bhANiyavvA' ve yahAM para kahanA caahiye| ina AtmarakSakadevoMkI saMkhyA isa prakArase hai- hara eka indra ke AtmarakSaka deva sAmAnikadevoMkI apekSA cAracAragune arthAt caugune-hote hai| jaise-camarendra ke sAmAnika deva cauMsaTha 64 hajAra haiN| baliindrake sAmAnika deva sATha 60 hajAra haiM / bAkI ke bhavanapatiyoM ke jo indra haiM unameM se pratyeka indra ke 6-6 hajAra sAmAnika deva hai / zakrake caurAsI 84 hajAra sAmAnika deva haiN| IzAnendra ke assI hajAra sAmAnika deva hai / sanatkumAra ke bahattara 72 hajAra sAmAnika deva hai / mAhendra ke sittara 70 hajAra sAmAnika deva hai / brahmalokake sATha 60 hajAra sAmAnika deva hai / lAntaka ke pacAsa 50 hajAra, zukrake cAlIsa te AtmarakSaka de pitApitAnA vArA pramANe sipAhInI jema jAgatA rahe che ane sevakanI jema vinayapUrvaka potAnA indranI sevA karyA kare che. evaM savvesi idANaM' me pramANe sadhamA pandromana 'jassa' rendranA 'jattiyA' 28mA 'AyarakkhA' bhAbha2kSa he| cha ' te bhANiyavyA' tenu thana thavuM joIe. te AtmarakSaka devenI saMkhyA nIce pramANe che dareka indranA jeTalA sAmAnika deve hoya che, tenA karatAM cAra gaNuM AtmarakSaka deva hoya che. amarendranA sAmAnika devo 64000 cosa hajAra che, balindranA sAmAnika devo 60000 sATha hajAra che. bAkInA bhavanapatiyAnA je Indra che, te pratyeka indranA cha, cha hajAra sAmAnika devo che. zukranA 84000 corAsI hajAra IzAnendranA 80000, eMsI hajAra sanaskumAranA 72000, tera hajAra mahendranA 70000, sItera hajAra brAlekanA 60000, sAITha hajAra lAtakanA 50000, pacAsa hajAra zakanA 40000, zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #773 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.6sU.3 camara AtmarakSakadevavizeSanirUpaNam 759 prANatasya viMzatiH sahasrANi, acyutasya daza sahasrANi sAmAnikAH, taduktam'causaTThI saTThI khalu, chacca sahassAo asuravajANaM / sAmANiA u ee, caugguNA aayrkkhaao||1|| caurAsI asII, bAvattari sattariya saTThIya pnnaa| cattAlIsAi, tIsA bIsA dasa sAhassA // 2 / / ' itti / catuSpaSTiH SaSTiH khalu SaT ca sahasrANi tu amusvarjANAm / sAmAnikAstu ete caturguNA: AtmarakSakAH // 1 // caturazItiH azItiH dvAsaptatiH, saptatiHSaSTizca, paJcAzat / catvAriMzat , triMzat , viMzatiH, dazasahasrANi // 2 // iti / 40 hajAra, sahasrAra ke tIsa 30 hajAra prANatake bIsa 20 hajAra aura acyuta ke dasa 10 hajAra sAmAnika deva hai / kahA bhI haiasurendra ke sivAya indroM ke 64 hajAra, 60 sATha hajAra, sAmAnika deva hote hai / aura AtmarakSakadeva inase cauguNe hote hai, caurAsI hajAra assIhajAra, bahattara hajAra, sittara hajAra, sATha hajAra, pacAsahajAra, 40 cAlIsahajAra, tIsahajAra, bIsa hajAra aura dasahajAra sAmAnikadeva anukramase zakendrase lekara acyutendratakake indroke hote hai / tathA inase caugune AtmarakSaka deva hote hai| uddezakake antameM gautama svAmI bhagavAna ke vAkyako pramANabhUta mAnate hue kahate hai ki 'sevabhate! sevabhaMte!' he bhadanta ! jaisA ! Apane kahA hai vaha aisA hI hai vaha cAlIsa hajAra sahastrAranA 30000, trIsa hajAra prANutanA 20000, vIsa hajAra ane ayutanA 10000 dasa hajAra sAmAnika deva che kahyuM paNa che ke-asurendra sivAyanA InTrInA sAmAnika devenI saMkhyA anukrame cesaTha hajAra, sATha hajAra, pacAsa hajAra, cAlIsa hajAra, trIsa hajAra, vIsa hajAra, ane dasa hajAra che. dareka IndranA AtmarakSaka devonI saMkhyA sAmAnika deve karatAM cAra gaNuM hoya che. dA. ta. A3ndranA mAtmarakSa deve| 84000x4=336000 ya che. uddezane mAte gautabhAbhI mahAvIraasunA kyanAmA potAnI sapUrNa zraddhA pra48 42tA 4 cha , 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! mahanta ! mApe mA viSayatuM pratipAina yu ta yathArtha cha. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #774 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 760 bhagavatIsUtre uddezakAnte gautamo bhagavadvAkyaM pramANayabAha-'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti he bhadanta ! bhavaduktaM sarva satyameva satyameveti paunaH punyenAdara dyotayati // sa. 3 // itizrI-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI bhagavatIsUtrasya prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM tRtIyazatakasya SaSThoddezakaH samAptaH // 3-6 // aisA hI hai-arthAt ApakA kahanA sarvathA satya hI hai| isa taraha dobAra kahane se unhoMne apanA AdarAtizaya prabhumeM ghotita kiyA hai |suu.3|| jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtra' prameyacandrikA vyAkhyAke tIsare zatakake chaTThA uddezA samApta // 3-6 // ApanI vAta sAcI che. A pramANe be vAra kahIne temaNe mahAvIra prabhu pratye temane atyaMta AdarabhAva tathA temanA pratyenI saMpUrNa zraddhA prakaTa karela che. je su. 3 che jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatI sUtranI priyadazinI vyAkhyAnA trIjA zatakano chaThTho uddeza samApta. 3-6 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #775 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 761 tRtIyazatakasya saptamoddezakaH prArabhyate saptamoddezakasya saMkSiptaviSayavivaraNamrAjagRhe nagare bhagavantaM pati gautamasya zakralokapAlaviSayakaH praznaH, catvAro lokapAlA:-soma-yama-varuNa-caizramaNAH, iti bhagavataH samAdhAnam, punazca kiyasaMkhyakAni teSAM vimAnAni ? iti praznaH 'sandhyAprabha-varaziSTa-svayaMjvalavalgu-nAmAni krameNa catvAri vimAnAni, ityuttaram, tataH somavimAnAdInAM varNanam, somAdhonadevAnAM varNanaM, somAdhInautpAtikakAryapattivarNanaJca, tataH somasya putrasthAnIyadevAnAM nirUpaNam, tato yamasya vimAnAdivarNanam, yamAdhInadevAnAM varNanam, yamAdhInarogAdipravRttinirUpaNazca, yamasyA'patya saptama uddezaka prAraMbhatRtIya zatakake isa saptama uddezakakA vivaraNa saMkSepase isa prakArase hai-rAjagRhanagarameM bhagavAna se gautamane aisA prazna kiyA ki zakrake lokapAla kitane haiM ? soma, yama, varuNa aura vaizramaNa isa prakArase lokapAla zakrake cAra hai aisA prabhukA samAdhAna / inake vimAnokI saMkhyA kitanI hai aise praznakA uttara prabhune 'saMdhyAprabha, varaziSTa, svayaMjvala aura valgU' isa prakAra diyA, yaha kathana isake. bAda soma Adike vimAnoM kA varNana somake AdhIna devoMkA varNana soma ke AdhIna autpAtika kAryakI pravRttikA varNana soma ke putrasthAnIya devoM kA nirUpaNa isake bAda yamake vimAna AdikA varNana yamake AdhIna devoMkA varNana yamake AdhIna rogAdi pravRttikA nirUpaNa yamake apatya sthAnIya devoMkA nirUpaNa isake bAda varuNake vimAna trIjA zatakane sAtame uddezaka sAtamA uddezakanA viSayanuM saMkSipta nirUpaNa rAjagRha nagaramAM bhagavAna mahAvIrane gautamasvAmI pUche che, "zakanA lokapAla 48 // cha ?' utta2-zanA yA sopAla cha-soma, yama, 12 bhane vaizrama' prazna-'tamanA vimAna eai cha ? uttara- sadhyAna, vaziSTa, svaya16 bhane valsa, e cAra vimAno che.' tyAra bAda soma AdinA vimAnenuM varNana, semane adhIna je deve che temanuM varNana, semane adhIna autpAtika kAryapravRttinuM varNana, temanA putra sthAnIya devonuM nirUpaNuM, tyArapachI yamanA vimAna AdinuM nirUpaNa yamane AdhIna devenuM varNana tathA yamane Adhina gAdi pravRttinuM nirUpaNa ane yamanA apatyasthAnIka devenu nirUpaNa tyAra bAda varuNanAM vimAnAdinuM varNana, tene zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #776 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 762 bhagavatIsUtre sthAnIyadevAnAM nirUpaNazca, tato varuNasya vimAnAdiparicayaH, varuNAdhInadevaparicayaH, varuNAdhInajalAdivarSaNapravRttiparicayazca, nato varuNasya putrasthAnIya devAnAM varNanaM, tadanantaraM vaizramaNasya vimAnAdinirUpaNam, tadadhInadevAnAM nirUpaNazca / tato vaizramaNAdhInasamRddhayAdivarNanam, tadapatyasthAnIyadevAnAM varNanazca pratipAditam / zakrasya somAdilokapAlavaktavyatA mUlam-'rAyagihe Nayare jAva-pajjuvAsamANe evaM vayAsI sakassa gaMbhaMte ! deviMdassa, devaraNNo kai logapAlA paNNattA ? goyamA ! cattAri logapAlA paNNattA, taM jahA-some jame, varuNe, vesmnne| eesi NaM bhaMte ! cauNhaM logapAlANaM kati vimANA paNNattA ? goyamA ! cattAri vimANA paNNattA, taM jahA-saMjhappabhe, varasiTTe, sayaMjale, vaggU, kahiNaM bhaMte ! sakkassa deviMdassa, devaraNo somassa mahArapaNo saMjhappabhe NAmaM mahA vimANe paNNatte ? goyamA ! jaMbuddIve dIve maMdarassa paJcayassa dAhiNeNaM imIse rayaNappabhAe puDhavIe bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo uDDhaM caMdima-sUriya-gahagaNa-nakkhattaAdikoMkA paricaya varuNa ke AdhIna devoMkA paricaya, varuNake AdhIna rahI huI jalavRSTirUpa pravRttikA varNana, varuNa ke putrasthAnIya devoMkA varNana isakebAda vaizramaNake vimAna AdikoMkA nirUpaNa, devoMkA nirUpaNa, vaizramaNake AdhIna rahI huI samRddhi Adi kA varNana vaizramaNa ke putrasthAnIya devoMkA varNana / adhIna je deve che temane paricaya, varuNane adhIna evI jalavRSTirU5 pravRttinuM varNana, varuNanA putra sthAnIya devonuM nirUpaNa tyAra bAda vaizramaNanAM vimAna denuM varNana, tene adhIna je deva che temanuM nirUpaNa, tenI samRddhinuM varNana tenA putra sthAnIya denuM nirUpaNa. zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #777 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI.za.3u.7sU.1 zakrasya somAdilokapAlasvarUpanirUpaNam 763 tArArUvANaM bahaI joyaNAI, jAva-paMca-vaDisayA paNNattA, taM jahA-asogavaDeMsae, sattavaNNavaDeMsae, caMpayavaDeMsae, cUya vaDeMsai. majjhe sohammavaDeMsae, tassa Na sohammavaDeMsayassa, mahAvimANassa, purasthimeNaM sohamme kappe asaMkhejAiM joyaNAI vIivaittA, etthaNaM sakkassa deviMdassa, devaraNNo somassa mahAraNNo saMjhappabhe NAmaM mahAvimANe paNNatte, adbhaterasajoyaNasayasahassAiM AyAmavikkhaMbheNaM, uNayAlIsaM joyaNasayasahassAiM, bAvannaM ca sahassAI aTu ya aDayAle joyaNasaye kiMci visesAhie parikkheveNaM paNNatte, jA sUriyAbhavimANassa vattavayA, sA aparisesA bhANiyavA, jAva-abhiseo, navaraM somo devo, saMjhappabhassa NaM mahAvimANassa ahe, sapakkhi, sapaDidisiM asaMkhejAiM jAyaNAI agAhittA ettha NaM sakassa devidassa, devaraNo somassa mahAraNNo somA NAmaM rAyahANI paNNattA,-egaM joyaNasayasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM jaMbaddIvappamANA, vemANiyANaM pamANassa addhaM NeyatvaM, jAva-uvariyaleNaM, solasajoyagasahassAI AyAmavikkhaMbheNaM paNNAsaM joyaNasahassAiM, paMca ya sattANaue joyaNasaye kiMcivisesUNe parikkheveNaM paNNate, pAsAyANaM cattAri parivADIo NeyavAo sesA Natthi, sakkassa NaM deviMdassa, devaraNNo somassa mahAraNNo ime devA ANA-uvavAya-vayaNa-niddese ciTuMti, taM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #778 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 764 bhagavatI sUtre jahA- somakAiyA ivA, somadevakAiyA i vA, vijjukumArA, vijjukumArIo, aggikumArA, aggikumArIo, vAyukumArA, vAyukumArIo caMdA, sUrA, gahA, NakkhattA, tArArUvA, jeyAvaNe tapagArA save te tabbhattiyA, tappakkhiyA, tabbhAriyA, sakasa deviMdassa, devaraNNo somassa mahAraNNo ANAuvavAya - vayaNa - nidda se citi // sU0 1 // chAyA - rAjagRhe nagare yAvat paryupAsInaH evam avAdIt zakrasya khalu bhadanta ! devendrasya devarAjasya kati lokapAlAH prajJaptAH ? gautama ! catvAro lokapAlAH prajJaptAH, tadyathA - somaH, yamaH, varuNaH, vaizramaNaH, eteSAM khalu 'rAyagihe Nayare jAva' ityAdi / sUtrArtha - (rAyagihe Nayare jAva pajjuvAsamANe evaM vayAsI) rAjagRha nagara meM yAvat paryupAsanA karate hue gautamasvAmIne isa prakAra se pUchA ki - (saphassa NaM bhaMte ! deviMdassa devaraNNo kaI logapAlA paNNattA ?) he bhadanta ! devendra devarAja zakrake lokapAla kitane kahe gaye haiM ? (goyamA) he gautama ! ( cacAri logapAlA paNNattA) devendra devarAja zakra ke lokapAla cAra kahe gaye hai / (taM jahA ) ve isa prakAra se hai - (some, jame, varuNe besamaNe) soma, yama, varuNa aura ' rAyagihe jayare jAva' chatyAhi sUtrArtha - ( rAyagihe jayare jAtra pajjuvAsamANe evaM vayAsI ) zagRDa nagaramAM mahAvIra prabhu padhAryAM pariSada dharmAMdeza zravaNu karavAne mATe nIkaLI dharmAMpadeza sAMbhaLIne pariSada pAchI zrI. ityAdi, samasta kathana ahIM grahaNa karavuM. tyAra Ada mahAvIra prabhune vaMdaNA namaskAra karIne gautama svAmIe vinayapUrvaka A pramANe pUchayu - ( sakkssa NaM bhaMte ! deviMdassa devaraNNo kaI logapAlA paNNattA ? ) he hanta ! devendra, devarAna zahanA soyAsI DeTA che ! ( goyamA ! cattAri logapAlA paNNattA ) he gautama! devendra devarAna za4nA yAra sapA cha (taM jahA ) te zAranAM nAma nIce pramANe - ( some, jame, varuNe, vesamaNe ) sobha, yabha, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #779 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za. 3. u. 7.1 zakrasya somAdilokapAlasvarUpanirUpaNam 765 bhadanta ! catuNNI lokapAlAnAM kati vimAnAni prajJaptAni ? gautama ! catvAri vimAnAni prajJaptAni tadyathA - sandhyAprabham, varaziSTam, svayaM jvalam valguH kutra khalu bhadanta ! zakrasya devendrasya devarAjasya somasya mahArAjasya sandhyAprabhaM nAma mahAvimAnam, prajJaptam ? gautama ! jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya dakSiNe asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH bahusamaramaNIyAt bhUmibhAgAt Urdhva candamaH - sUrya grahagaNa nakSatra - tArArUpANAM bahUni yojanAni yAvat-paMcaavataMsakAH prajJAptAH, tadyathA - azokAvataMsakaH, saptaparNAvataMsakaH campakAvataMsakaH, " vaizramaNa, (eesiM gaM bhaMte ! caunhaM logapAlArNa kai vimANA paNNattA) he bhadanta / inacAra lokapAloM ke vimAna kitane kahe gaye hai ? ( goyamA ! cattAri vimANA paNNattA) he gautama! inacAra lokapAloMke vimAna cAra kahe gaye haiM / (taMjahA) ve isa prakAra se hai / (saMjhappabhe, varasiha, sayaMjale, vaggU) saMdhyAprabha, varaziSTa, svayaMjala aura valgu / ( kahi NaM bhaMte ! sakkassa deviMdassa, devaraNNo sAmassa mahAraNNo saMjhappa NAmaM mahAvimANe paNNatte ? ) he bhadanta ! devendra devarAjazakra ke lokapAla soma mahArAjakA saMdhyAprabha, nAmakA vimAna kahA~ para hai ? (goyamA ! jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM imIse rayaNappabhAe puDhavIe bahusamaramaNijAo bhUmibhAgAo uDDha caMdimasUriyagahagaNana kkhatatArArUvANaM bahUI joyaNAI, jAba paMca varDesiyA paNNattA) he gautama! jaMbUdvIpa nAmake dvIpameM maMdara parvatakI dAhinI varuNu mane vaizrabhaNu. ( e esiM NaM bhaMte ! cauNhaM logapAlANaM kai vimANA paNNattA ?) he mahanta ! te yAra soyAbIna DeMTalAM vibhAna che ! ( goyamA ! cattAri vimANA paNNattA - taM jahA ) he gautama / te yAra somyAnAM nIce prabhA pyAra vibhAnA hai- (saMjhappabhe, varasiDe, sayaMjale, vaggU) saMdhyAabha, varaziSTa, svaya M4sa, avagu ) (kahiNaM bhaMte ! sakkassa deviMdassa, devaraNNo somassa mahAraNo saMjhappa NAmaM mahAvimANe paNNatte ?) he lahanta ! devendra, hevarAna rAnA sompAla sobha mahArAnnuM saMdhyAyana nAmanuM vibhAna zyAM che ? ( goyamA ! ) De gautama ! (jaMbUddIve dIve maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM imIse rayaNappabhAe puDhavIe bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo ur3a caMdimasUriyagaha gaNanakkhatta tArArUvANaM bahUI joyaNAI, jAva paMca, varDesiyA paNNattA) he gautama! - dvIpa nAmanA dvIpamAM maMdara pa`tanI jamaNI tarapha ratnaprabhA pRthvInA bahuM samaramaNIya zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #780 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 766 bhagavatIsUtre AmrAvataMsakA, madhye saudharmAvataMsakaH, tasya saudharmAvataMsakasya mahA vimAnasya paurastye saudharma kalpe asaMkhyeyAni yojanAni vyativajya atra zakrasya devendrasya devarAjasya somasya mahArAjasya sandhyAmabhaM nAma mahAvimAnaM prajJaptam, ardhatrayodazayojanazatasahasrANi AyAma-viSkambheNa, ekonacatvAriMzad yojanazatasahasrANi, dvipaJcAzacca sahasrANi, aSTau ca aSTacatvAriMzad yojanazatAni, ora isa ratnaprabhA pRthivIke bahu samaramaNIya bhUmibhAgase U~ce caMdra sUrya,grahagaNa nakSatra, evaM tArArUpa Ate haiN| yahAM se bahuta yojana U~ce yAvat pAMca avataMsaka kahe gaye haiM / (taM jahA) ve pAMca avataMsaka-vimAna isa pakArase haiM-(asogavaDeMsae, sattavaNNava.sae, caMpayava.sae, cyavaDeMsae, majje sohammavarDasae) azokAvataMsaka, saptaparNAvataMsaka, caMpakAvataMsaka, AmrAvataMsaka, evaM bIca meM saudharmAvataMsaka, (tassa NaM sohammavaDeMsayassa mahAvimANassa purathime NaM sohamme kappe) usa saudharmAvataMsaka mahAvimAnakI pUrvadizAmeM saudharmakalpa hai| (asaMkhenjAiM joyaNAI vIivaittA ettha NaM sakkassa deviMdassa devaraNNo somassa mahAraNo saMjhappabhe NAmaM mahAvimANe paNNatte) isa kalpameM asaMkhyAta yojana dUra jAkara ThIka yahIM para devendra devarAja zakrake lokapAla soma mahArAjakA saMdhyAprabha nAmakA mahAvimAna hai (addhaterasajoyaNasayasahassAI AyAmavikkhaMbheNaM, uNayAlIsaM joyaNasayasahassAI, bAvannaM ca sahassAI aTThaya aDayAle joyaNasaye kiMci bhUmi bhAgathI UMce candra, sUrya graha, nakSatro ane tArAo Ave che. tyAMthI ghaNuM yona the (pAvata) pAMya apata samAva cha. (taM jahA) temanAM nAbhI nIya pramANe che- (asogavaDeMsae) mAvata'sa, (sattavaNNavaDe sae) satapavita, (caMpayavaDe sae) pAvata'sa, (cUyaba. sae) bhAmApata 44, ( majjhe sohammavaDe sae) bhane pathye soyAktasa, ( tassaNaM sohammavaDeMsayassa mahAvimANassa purasthime NaM sohamme kappe) te sopavitasa mahAvimAnanI pUrva dizAma saudhama 85 che. (asaMkhejAiM joyaNAI vIivaittA etthaNaM sakkassa deviMdassa devaraNNo somassa mahAraNNo saMjhappabhe NAmaM mahAvimANe paNNatte)te 85thI adhyAta yogana 2 pAthI devendra, devarAya zakanA lokapAla sema mahArAjanuM saMdhyAprabha nAmanuM mahAvimAna Ave che. (addhaterasajoyaNasayasahassAI AyAmavikkhaMbheNaM, uNayAlIsaM joyaNasayasahassAI, bAvannaM ca sahassAiM aTThaya aDayAle joyaNasaye kiMci visesAhie pari zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #781 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za. 3 u. 7sU. 1 zakrasya somAdilokapAlasvarUpanirUpaNam 767 kiJcidvizeSAdhikAni parikSeSeNa prajJaptama, yA sUryAbhavimAnasya vaktavyatA sA aparizeSA bhaNitavyA, yAvat - abhiSekaH, navaram - somo devaH, sandhyAprabhasya mahAvimAnasya adhaH sapakSam, sapratidizam, asaMkhyeyAni yojanAni avagAhya atra zakrasya devendrasya devarAjasya somasya mahArAjasya somAnAma rAjadhAnI prajJaptA - ekaM yojanazatasahasram AyAmaviSkambheNa jambUdvIpapramANA, vaimAni - visesAhie parikkheveNaM paNNatte) isa vimAnakI laMbAI aura cauDAI sADe bAraha lAkha yojanakI hai isakA ghirAva - paridhi - unacAlIsa lAkha, bAvanahajAra AThasau aDatAlIsa yojana se bhI kucha adhika hai / ( jA sUriyAbhavimANassa battavvayA, sA aparisesA bhANiyavvA jAva abhiseo) isa viSaya meM sUryAbhadeva kI vimAnavaktavyatAkI taraha samasta vaktavyatA - kathana yAvat abhiSekataka jAnanI cAhiye / (navaraM somo devo, saMpabhassa NaM mahAvimANassa ahe, sapaviMkha, sapaDidisiM asaMkhejAi joyaNAI ogAhittA ettha NaM sakkassa deviMdassa devaraNo somassa mahAraNNo somA NAmaM rAyahANI paNNattA) usa vaktavyatA aura isa vaktavyatAmeM kevala itanI hI vizeSatA hai ki sUryAbhadevake badale yahAM para somadeva kahanA cAhiye / saMdhyAprabha mahAvimAna ke nIce cAroM dizAoM meM aura cAroM vidizAoM meM asaMkhyAta yojana jAkara ThIka isI sthAna para devandra devarAja zakrake soma mahArAjakI somA nAmakI rAjadhAnI hai / ( egaM joyaNasahassaM AyAmavivakhaMbheNaM jaMbUddIvakkheveNaM paNNatte ) mA vibhAnanI saMga mane mahojAI sADA mAra sAtha yonnanI che ane tenA gherAva (paridha) u8-52848 yonnathI pazu vadhAre che. ( jA sUriyAbhavimANassa vattavtrayA, sA aparisesA bhANiyantrA jAva abhiseo) ma viSayanuM samasta kathana sUryAbhadeva vimAna pramANe ja samajavuM. abhiSeka paryaMntanuM samasta uthana ahIM thar3e 42. (navaraM somo devo, saMjhappabhassa NaM, mahAvimANassa ahe, pakkhi, sapaDidisiM asaMkhejjA' joyaNAI ogAhittA ettha NaM sakassa deviMdassa devaraNo somassa mahAraSNo somA NAmaM rAyahANI paNNattA) te varNunamAM jyAM sUryAbhadeva Ave che tyAM 'sAmadeva' zabda vAparavA. saMdhyAprabha vimAnanI nIce cAre dizAomAM ane cAre vidizAomAM ( khUNAomAM) asaMkhyAta yAjana jatAM devendra, devarAja zaznanA leAkapAla sAma mahArAjanI seAmA nAmanI rAjadhAnI Ave che. ( egaM joyaNasayasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM jaMbUddIvappamANA vaimANiyANaM pamANassa zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #782 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 768 bhagavatIsage kAnAM pramANasyAdhaM jJAtavyam, yAvat-uparitanena, SoDazayojanasahasrANi AyAmaviSkambheNa, paJcAzad yojanasahasrANi, paJcasaptanavatiyojanazatAni kiJcid vizeSonAni parikSepeNa prajJaptam, prAsAdAnAM catasraH paripATayaH jJAtavyAH, zeSA nAsti, zakrasya devendrasya, devarAjasya somasya mahArAjasya ime devA AjJA-upapAta-vacana-nirdeze tiSThati, tadyathA-somakAyikA iti vA, somappamANA vemANiyANa pamANassa addhaM NeyavvaM) isa rAjadhAnokI laMbAI aura cauDAI eka lAkha yojanakI hai / yaha jaMbUdvIpa ke barAbara hai| isa rAjadhAnI meM vartamAna durga AdikA pramANa vaimAnika devoM ke durga Adike pramANase AdhA jAnanA cAhiye / (jAva uvariyaleNaM solasajoyaNasahassAiM AyAmavikkhaMbheNaM paNNAsaM joyaNasahassAI, paMca ya sattANaue joyaNasae kiMci visesUNe parikkheveNaM paNNatte) yAvat grahake poThabaMdha taka yaha kathana jAnanA caahiye| graha ke pIThabaMdha kA AyAma aura viSkaMbha solahahajAra yojanakA hai, aura paridhikA pramANa pacAsahajAra pAMca sau sattAnaveM yojana se bhI kucha adhika hai / (pAsAyANaM cattAriparivADIo NeyavvAo) prAsAdoM kI cAra paripATI jAnanI cAhiye / (sesA natthi) bAkI kI nahIM haiN| (sakassa Na deviMdassa devaraNo somassa mahAraNNo ime devA ANA uvavAya vayaNaniddese ciTuMti) devendra devarAja zakra mahArAjake somakI ye deva AjJAmeM upapAtameM, kahane meM evaM nirdezameM rahate haiN| (taM jahA) ve adaM Neya) rAdhAnImA bhane pahANAme sAtha yonI che. mA pramANa jabUdvIpanI barAbara che. A rAjadhAnImAM AvelA kilA AdinuM pramANa vaimAni vona Heat mAhinA pramANa 42tA madhu sabhara. (jAva uvariyaleNaM solasa joyaNasahassAI AyAmavikkhaMbheNaM paNNAsaM joyaNasahassAI, paMca ya sattANaue joyaNasae kiMci visesUNe parikkheveNaM paNNatte) yAvat nA pI84 paya-ta mA kathana samajavuM. gRhane pIThabaMdhanI laMbAI ane pahoLAi 16000 soLahajAra yojanA pramANa, ane parigha pa0597 pacAsahajAra pAMcaso sattANuM vajana karatAM paNa saheja 1dhAre cha. (pAsAyANaMcattAri parivADIo NeyavAo) pAsAhonI yA parIghATI cha, mema sabhA. (sesAnatthi) mADInI nathI. (sakassa NaM deviMdassa devaraNNo somassa mahAraNNo ime devA ANA-uvavAya-vayaNa-nidde se ciTThati) hevendra, hevarAya An als. pAla semanI AjJA pramANe, upapata pramANe, kahyA pramANe ane nirdeza pramANe zAsanA2 / (taM jahA) naye pramANe -(somakAiyAivA, somadevayakAiyAi zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #783 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 7mU. 1 zakrasya somAdilokapAlasvarUpanirUpaNam 769 devatA kAyikA iti vA, vidyutkumArAH, vidyutkumAryaH, agnikumArAH, agnikumAryaH, candrAH, sUryAH, grahAH, nakSatrANi, tArArUpA:- ye cApi anye tathA prakArAH sarve te tad bhaktikAH, tatpAkSikAH, tadbhAryAH zakrasya devendrasya deva rAjasya somasya mahArAjasya AjJA upapAta - vacana - nirdeze tiSThati // 1 // TIkA - paSThodezake indrANAm AtmarakSakadevAn varNitavAn, atha saptamoddezake teSAmeva somAdi lokapAlAn varNayitumAha- 'rAyagihe nayare' ityAdi / rAja deva ye haiM (somakAiyAi vA somadevayakAiyAi vA vijjukumArA, vijjukumArIo, caMdA, sUrA, gahA, NakkhattA, tArAkhyA) somakAyika sAmadevakAyika, vidyutakumAra, vidyutkumArikAe~, caMdra, sUrya, graha nakSatra aura tArArUpa (je yAvaNNe tahapagArA sacve te tanbhattiyA, tapakkhiyA, tanbhAriyA, sakkssa deviMdassa devaraNNo somassa mahAraNNI ANA uvavAya - vayaNa - nidde se ciTThati ) tathA isI prakAra ke dUsare bhI samasta deva usakI bhaktivAle, usake pakSavAle, usake adhikAra meM rahanevAle hai / ye saba deva devendra devarAja zakra ke somalokapAla mahArAjakI AjJA pAlana karanemeM, upapAta meM, kahane meM aura nirdeza meM rahate haiM | TIkArtha - chaThThe uddezaka meM indroMke AtmarakSaka devoMkA varNana huA hai / aba isa saptama uddezaka meM unhIMke somAdika lokapAloMkA varNana bA, vijjukumArA, vijjukumArIo caMdA, sUrA, gahA, NakkhattA, tArArUvA) somAyika, somadeva ayi, vidyutkumAra, vidhutkumArI ammI, yandra, sUrya, graha, nakSatra, ane tArA, ( je yAvaNNe tapagArA savve te tabbhattiyA, tapakkhiyA, tanbhAriyA, sakasa deviMdassa devaraNNo somassa mahAraNNo ANA-uvavAyavayaNa - nide se ciTThati ) tathA me adharanA jIla yAgu samasta devo tenA atye bhakitabhAva vALA, tenA pakSa karanArA, ane tenA adhikAramAM rahenArA che. e saghaLA devo devendra, devarAja, zakranA leAkapAla seAma mahArAjanI AjJAnuM pAlana kare che, temanA Adeza pramANe, kahyA pramANe ane nirdeza pramANe varte che. chaThThA uddezakamAM indronA AtmarakSaka devonuM varNana karavAmAM Avyu che. have A sAtamAM uddezakamAM te indronA semArdika lAkapAlenuM varNana karavAmAM Ave che. TIkA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #784 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 770 bhagavatI sUtre gRhe nagare 'jAba- pajjuvAsamANe ' yAvat paryupAsInaH vinayAdi pUrvakaM paryu - pAsanAM kurvana evaM vayAsI evam vakSyamANaprakAreNa gautamaH avAdIt' yAvAtkaraNAta 'svAmI samavasRtaH parSat nirgacchati, pratigatAparSat' ityAdi saMgrAhyam / kathanaprakAramAha- 'sakassa NaM bhaMte !" zakrasya khalu bhadanta ! devidasa devaraNo ' devendrasya devarAjasya kati kiyantaH 'logapAlA' lokapAlAH 'paNNattA' prajJaptAH kathitAH ? bhagavAnAha - ' goyamA' he gautama ! ' catAri logapAlA' catvAro lokapalAH 'paNNattA' prajJaptAH, ' taM jahA ' - tadyathA - 'some, kiyA jAtA hai, 'rAyagihe nayare' rAjagRha nagara meM 'jAva pajjuvAsamANe' yAvat vinayAdipUrvaka prabhukI paryupAsanA karate hue gautamane unase " evaM " isa nIce kahe gaye prakAra se 'vayAsI' pUchA- yahAM 'yAvat' zabdase isa viSaya se saMbaMdha rakhane vAlA pahilekA saba pATha grahaNa kiyA gayA hai jo isa prakAra se hai - 'svAmI samavasRtaH parSat vinigacchati, pratigatAparSat' ityAdi-arthAt bhagavAn mahAvIra rAjagRhanagara meM Aye dharmopadeza sunaneke liye janatA apane2 ghara se nikalI dharmopadeza sunakara janatA pIche apane2 sthAna para calI gaI ityAdi / gautamane prabhu se kyA pUchA - so aba vahI viSaya prakaTa kiyA jAtA hai - 'sakassa NaM bhaMte ! deviMdassa devaraNNo' he bhadanta ! devendra devarAja zaRke 'logapAlA' lokapAla 'kai' kitane 'paNNattA' prajJapta hue haiM ? isakA uttara dete hue bhagavAn gautama se kahate haiM ki 'cattAri logapAlA paNNattA' he gautama! cAra lokapAla prajJapta hue ' rAyagihe nayare ' zanagRha nagaramA ' jAtra pajjuvAsamANe ' yAvat vinayapUrva prabhunI paryupAsanA puratA gautama svAmI prabhune 'evaM vayAsI' bhI pramANe pUchayu. ahIM 'yAvat' padathI A viSaya sAthe saMbaMdha rAkhanArI AgaLane samasta pATha gratuN 4rAyo che. te sUtrayAino sArAMza nIce pramANe che - svAmI samavasRtaH parSat vinirgacchati, pratigatA parSat' ityAhi- mahAvIra abhu rAmagRha nagaramA padhAryA, dharmAMpadeza sAMbhaLavAne mATe lekonA samUha mahAvIra prabhu samakSa gayA, dharmopadezanuM zravaNu karIne loko tapeAtAne sthAne pAchAM pharyAM. tyAra bAda gautama svAmI mahAvIra alune vahAzA namas42 urIne A prazna pUche che -' sakkassa NaM bhaMte ! deviMdamsa devaraNNo logapAlA kai paNNacA ?' De mahanta ! devendra, devarA, zahanA bojhyAso utA udyA che ? zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #785 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 7sU. 1 zakrasya somAdilokapAlasvarUpanirUpaNam 771 " 6 jame, varuNe, vesamaNe' somaH yamaH, varuNaH, vaizramaNaH / gautamaH pRcchati'eesa NaM bhaMte ! he bhadanta ! eteSAM khalu caunhaM logapAlANaM ' catuNI lokapAlAnAM kati 'vimANA' vimAnAni 'paNNattA' prajJaptAni kathitAni ? bhagavAnAha - 'goyamA !" he gautama ! ' cattAri vimANA' catvAri vimAnAni 'paNNattA' prajJaptAni, 'taMjahA' - tadyathA - saMjhappabhe' somasya sandhyAprabhanAmakaM vimAnamasti 'varasiDa' yamasya varaziSTanAmakaM vimAnam 'sayaMjale' varuNasya svayaMjvalanAmaka vimAnam, vaggU' vaizramaNasya valgunAmakaM vimAnam / gautamaH pRcchati - 'kahiNaM bhaMte !' he bhadanta ! kutra khalu 'sakkassa' zakrasya 'deviMdassa devaraNo' devendrasya devarAjasya 'somassa mahAraNNo' somasya mahArAjasya 'saMjhappa' sandhyA haiM / 'taM jahA ' unake nAma isa prakAra se hai 'some, jame, varuNe, vesamaNe' soma, yama, varuNa aura vaizramaNa aba gautama prabhu se punaH pUchate haiM ki 'bhaMte! he bhadanta ! 'eesi caunhaM logapAlANaM' inacAra lokapAla ke 'vimANA kai paNNattA' vimAna kitane prajJapta hue haiM ? bhagavAn isakA uttara dete hue kahate haiM ki 'cattAri vimANA paNNattA' cAra vimAna kahe gaye haiM / 'taM jahA ' ve isa prakAra se haiM -saMjjhappabhe, varasiTThe, sayaMjale, vaggU' saMdhyAprabha, yaha vimAna somakA hai, varaziSTa yaha vimAna yamakA hai, svayaMjala yahavimAna varuNakA hai, valgu - yaha vimAna vaizramaNa lokapAlakA hai / aba gautama prabhuse punaH pUchate haiM ki 'bhaMte ! deviMdassa devaraNNo sakkassa' he bhadanta ! devendra devarAja zakra ke lokapAla 'mahAraNNo' mahArAja 'somassa' somakA 'saMjhappabhe NAmaM uttara- ' cattAri logapAlA paNNattA * he gautama ! zakrendranA leAkapAla cAra uyA che. 'taM jahA' tebhanA nAma nIce pramANe che- 'some, jame, varuNe, vesamaNe' (1) sobha, (2) yabha, (3) varuNu bhane (4) vaizramala prazna - 'bhaMte !' mahanta ! 'ee siM caunhaM logapAlANaM' se yAra se - thAnA 'vimANA kai paNNattA ?' DeMTalI vimAno che ? uttara - ' cattAri vimANA paNNattA * he gautama ! te cAra leAkapAleAnAM cAra vibhAno che. ( taM jahA ) te yAra vibhAnAnAM nAma nIce pramANe che- ' saMjjhapabhe ' sadhyAzramamA vimAna somanu che. ' varasiDe ' varaziSTa-mA vimAna yamanuM che. 'sayaMjale' svayaMsa- mA vimAna varuNunuM che. 'vaggU' vagu-A vibhAna vaizrabhAnuM che. have leAkapAla sAmanuM vimAna kayAM AveluM che, te jANavA mATe gautama svAmI nIcenA prazna pUche che-'bhNte !' he lahanta ! ' deviMdassa devaraNNo, sakkasa' devendra, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #786 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 772 bhagavatIsUtre prabham 'NAma' nAma, 'mahAvimANe' mahAvimAnam 'paNNate ?' prajJaptam ? kasmin sthAne vartate ? bhagavAnAha-'goyamA ! 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'maMdarassa pavvayassa' mandarasya parvatasya meruparvatasya 'dAhiNeNaM dakSiNe bhAge khalu 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH 'bahu samaramaNijAo' bahu samaramaNIyAd atyanta samatalaramaNIyAt 'bhUmibhAgAo' bhUmibhAgAt 'uDUDha' udhvam upari 'caMdima-mariyagahagaNa-nakkhatta-tArArUvANa' candramaH-maya-grahagaNa-nakSatra-tArArUpANAm 'bahUI joyaNAI' bahUni yojanAni Urdhvam uparigate sati 'jAva paMca baDeMsiyA' yAvat-paJca avataMsakAH zreSTha vimAnAni 'paNNattA' prajJaptAH / yAvatpadena-'bahuI joyaNasayAi, bahUI joyaNamahAvimANe' saMdhyAprabha nAmakA vimAna 'kahiM gaM paNNatte' kisa sthAna para hai ? isakA uttara dete hue bhagavAn gautamase kahate haiM ki 'goyamA' he gautama ! jaMbuddIve dIve' jaMbUdvIpa nAmakA jo yaha prathama dvIpa hai isameM eka 'maMdarassa pavvayassa' sumeru nAmakA parvata hai isake dAhiNeNaM' dakSiNabhAgameM 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' jo yaha ratnaprabhA nAmakI pRthivI hai isa pRthivI ke 'bahusamaramaNinAo' atyanta samatala ramaNIya 'bhUmibhAgAo' bhUmibhAgase 'uDDha' Upara 'caMdima sUriya-gahagaNa-nakkhatta-tArAkhvANaM' candramA, sUrya, grahagaNa, nakSatra evaM tArArUvoMkA sadbhAvahaiM / yahAM se 'bahUI joyaNAI' bahuta yojana Upara jAne para jAva paMca vaDe siyA' yAvat pAMca avataMsaka-zreSThavimAna 'paNNattA' haiM / yAvat' padase yahAM 'bahUI joyaNasayAI, bahUI devarAya Al alia 'mahAraNo somassa' m|2|04 sobharnu 'saMjhappabhe NAma mahAvimANe sadhyAna nAmarnu bhavimAna 'kahiNaM paNNatte ?' 4 42yA cha ? uttara -'goyamA ! 3 gautama ! 'jaMbUddIve dIve' dvIpa naabhne| re prathama 65 cha tebhA 'maMdarassa pavvayamsa' subhe2 nAmana re parvata tenA 'dAhiNeNaM' 4Hel ta23 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' mAre 2tnama nAmanA pRthvI ke tenA 'bahu samaramaNijjAo bhUmibhAgao' maI samatA 2maNIya bhUmi mAthI 'uDDha' 52 'caMdima bhUriya-gahagaNanakkhatta-tArAkhvANaM' yandra; syA, aDaga, nakSatro bhane tazI mApekSA che. tyAMcA 'baha joyaNAI yAnana ye pAthI 'jAva paMcavaDeMsiyA paNNacA' yAvata pAya mata (zreSTha vibhAl) Ave che. ahIM "yAvata' padathI nIcene sUtrapATha grahaNa karavAmAM Avyo che. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #787 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.3.u.7mU.1 zakrasya somAdilokapAlasvarUpanirUpaNam 773 sahassAI, bahUI joyaNasayasahassAI, bahUo joyaNakoDIo, bahUo joyaNakoDAkoDIo, uDUDha, dUra vIIvaittA, etthaNaM sohamme NAmaM kappe, paNNatte, pAiNapaDIINAyae, udINadAhiNa vitthinne, addhacaMdasaMThANasaMThie, acimAlibhAsarAsivaNNAbhe asaMkhejAo joyaNakoDAkoDIo, AyAmavikakhaMbheNaM, asaMkhejjAo, joyaNakoDAkoDIe parikkheveNaM, etthaNaM sohammANaM devANaM battIsaM vimANAvAsasayasahassAi' bhavatIti akkhAyA, teNaM vimANA sabbarayaNAmayA, acchA, jAva-paDirUvA, tassa NaM sohammakappassa bahumajjhadesabhAe' tti' saMgrAhyam / chAyA-'bahUni yojanazatAni, bahUni yojanasahasrANi, bahUni yojanazatasahasrANi, bahavo yojana koTyaH, bahavo yojanakoTAkoTyaH, Urdhvam, dUrajoyaNasahassAI, bahUI joyaNasayasahassAi ,bahUo joyaNakoDIo,bahUo joyaNakoDAkoDIo, uDDha dUraM vIivaittA, ettha NaM sohamme NAma kappe paNNatte, pAiNapaDIINAyae, udINadAhiNavitthinne, addhacaMdasaMThANasaMThie, acimAlibhAsarAsivaNNAbhe, asaMkhejjAo, joyaNakoDAko DIo parikkheveNaM, ettha NaM sohammANaM devANaM battIsaM vimANAvAsasayasahassAI bhavatIti akkhAyA, teNaM vimANA savva rayaNAmayA, acchA jAva paDirUvA, tassa NaM sohammakappassa bahu majjhadesabhAe' isa pAThakA saMgraha kiyA gayA hai, isakA artha isa prakAra se hai-seMkaDoM yojana Uce dUra jAne para, aneka hajAra yojana UMce dUra jAnepara, aneka lAkha yojana U~ce dara jAnepara aneka karoDa yojana U~ce dUra jAnepara, aura aneka koTAkoTiyojana Uce dUra jAnepara isI sthAna 'bahUI joyaNasayAI, bahUI joyaNasahassAI, bahUi joyaNasayasahassAI, bahUo joyaNa koDIo, bahUo joyaNakoDAkoDIo, uDDhaM dUraM vIivaittA, etthaNaM sohamme NAmaM kappe paNNatte, pAiNa paDIINAyae, udINadAhiNavitthinne, addhacaMda saMThANasaMThie, acimAlibhAsarAsivaNNAbhe, asaMkhejjAo, joyaNakoDAkoDIo parikkheveNaM etthaNaM sohammANaM devANaM battIsa vimANAvAsasayasahassAI bhavaMtIti akkhAyA, teNaM trimANA savvarayaNAmayA, acchA jAva paDirUvA, tassa gaM sohammakappassa bahumajjhadesabhAe' 25 // sUtrayAne lAvA nIya prabhA che-seMkaDe jana UMce javAthI, aneka hajAra ejana dUra UMce javAthI, lAkhe jana dUra UMce javAthI, kareDa pejana dUra UMce javAthI, aneka keTa koTi ejana dUra UMce zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #788 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 774 bhagavatIsUtre vyativrajyaatra saudharmoM nAma kalpaH prajJapta:-prAcIna-pratIcInAyataH udIcInadakSiNavistIrNaH, ardhacandrasaMsthAnasaMsthitaH, arcimAlibhAsarAzivarNAbhaH, asaMkhyeyA yojanakoTakoTyaH AyAmaviSkambheNa, asaMkhyeyA yojanakoTakoTayaH parikSepeNa, atra saudharmANAM devAnAM dvAtriMzat vimAnAvAsazatasahasrANi bhavantIti AkhyAtam, te vimAnAH sarvaratnamayAH, acchAH, yAvat-pratirUpAH, tasya saudhamakalpasya bahumadhyadezabhAge' iti / 'taMjahA-tadyathA-'asogavaTeM sae' azokAvataMsakaH 'sattavaNNavaDeMsae' saptaparNAvataMsakaH, caMpayavaDe sae' campakAvatasakaH, cUyavaDe sae' AmrAvataMsakaH, 'majjhe sohammavaDeMsae' madhye saudharmAvataMsakaH 'tassa NaM' tasya khalu 'sohammavaDe sayassa' saudhamavitaMsakasya 'mahAvimANassa' para saudharmanAmakA kalpa hai| yaha kalpa pUrva pazcimameM laMbA hai tathA uttara dakSiNa meM vistIrNa cauDA hai| arddhacandramAke jaisA isakA AkAra hai / sUryakI kAMtike samUha isakA varNa hai / isakA AyAma aura viSkaMbha asaMkhyAta koTAkoTiyojanakA hai / isakI paridhi bhI asaMkhyAta koTAkoTi yojanakI hai| yahAM para saudharmakalpameM saudharmadevoMke 32 battIsalAkha vimAnAvAsa haiM, aisA kahA hai| ye saba vimAnAvAsa sarvaratnamaya haiN| nirmala yAvat pratirUpa haiM / isa saudharmakalpake bilakula madhyabhAgameM pAMca zreSTha vimAna haiM 'taM jahA' unake nAma isa prakArase haiM-'asogavaDeMsae' azokAvataMsaka, 'sattavaNNavaDesae' saptaparNAvataMsaka, caMpayavaDeMsae' caMpakAvataMsaka, 'cUyavaDeMsae'AmrAvataMsaka evaM bIcameM 'sohammavaDeM sae' saudharmAvataMsaka 'tassa NaM sohmmcddeNjavAthI, saudharma nAmanuM devaloka Ave che, te devaleka pUrva pazcimamAM lAMbu che ane uttara dakSiNamAM paheluM che. te ardha candranA AkAranuM che. sUryanA tejapUMja jevo tene varNa che. tenI laMbAI ane pahoLAI asaMkhyAta keTakeTi jana pramANa che. tene paridhi (gherAvo) paNa asaMkhyAta kaTAkeTi ejana pramANa che. A saudharma ka5mAM saudharmakalpavAsI devonA batrIsa lAkha vimAnAvAsa che. te saghaLAM vimAnAvAse sarva ratnamaya che. nirmaLathI laIne pratirU5 paryantanAM guNovALAM che. te saudharmakalpanA barA52 madhya bhAgamA pAya vibhAnAvatasa (zreSTha vimaan|) che. (taM jahA) tamanai nAma nIya pramANe cha-'asogavaDeMsae' bhaqdies 'sattavaNNavaDeMsae' sa vitasa, 'caMpayava.sae' 54Avata sa4, 'cUyavaDeMsae' AmAvasa, mane pathye 'sohammavaDeMsae' sIdhAvata', 'tassaNaM sohammavaDeMsayassa mahAvimANassa' te soyA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #789 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3u.7sU.1 zakrasya somAdilokapAlasvarUpanirUpaNam 775 mahAvimAnasya 'purasthimeNaM' paurastye khalu pUrvadigbhAge kila 'sohamme kappe' saudharma kalpe 'asaMkhejAI' asaMkhyeyAni 'joyaNAI" yojanAni vIIvaittA' vyativrajya atikramya 'ettha NaM' atra khalu 'sakkassa deviMdassa devaraNo' zakrasya devendrasya devarAjasya 'somassa mahAraNo, somasya mahArAjasya zakrendrasya somanAmakalokapAlasya 'saMjhappabhe' sandhyAmabhaM 'NAma' nAma 'mahAvimANe paNNane' mahAvimAnaM prajJaptam / 'addhaterasa joyaNasayasahassAI" ardhatrayodaza yojanazatasrANi sArdhadvAdazalakSasaMkhyayojanAni 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa daiyavistAreNa, 'uNayAlIsaM' 'joyaNasayasahassAi' ekonacatvAriMzat yojanazatasahasrANi ekonacatvAriMzallakSANi, 'bAvannaM ca sahassAi' dvipazcAzaca sahastrANi, 'aTThaya aDayAle' 'joyaNasaye' aSTau ca aSTacatvAriMzad yojanazatAni, aSTacatvAriMzadadhikASTazatottara-dvApazcAzatsahasrAdhikaikaunacatvAriMzallakSa yojanAni (3952848) 'kiMci visesAhie' kizcid vizeSAdhikAni sayasa mahAvimANassa' usa saudharmAvataMsaka mahAvimAnake 'purasthimeNaM sIhammekappe' pUrvadigbhAgameM rahA huA saudharmakalpa hai-isameM 'asaMkhejAiM joyaNAI' asaMkhyAta yojanoMtaka 'vIIvaittA' dUrajAkara 'ettha NaM sakassa devidassa devaraNo somassa mahAraNo saMjhappame NAma mahAvimANe paNNatte' yahoMpara devendra devarAja zakrake lokapAla soma mahArAjakA saMdhyAprabha nAmakA mahAvimAna hai 'addhaterasajoyaNasayasahassAI AyAmavikkhaMbheNaM' isa bimAnakI laMbAI aura cauDAI sADhe bAraha lAkha yojanakI hai / 'uNacAlIsa joyaNasayasahassAI bAvannaMca sahassAI aTThaya aDayAle joyaNasae kiMcivisemAhie parikkheveNaM paNNatte' isakI paridhi 3952848 unacAlosalAkha bAvanahajAra patasa bhavimAnanI 'purasthimeNaM sohamme kappe' pUrva dizAmA sauSama 485 mAve cha. tebhA ' asaMkhejAI joyaNAI' asabhyAta yAna paryanta 'vIIvaittA' 2 rai 'etthaNaM sakkassa deviMdassa devaraNNo somassa mahAraNNo saMjhappabhe NAmaM mahAvimANe paNNatte' hevendra, devarAya Asl alsina soma mArnu sadhyAna nAmarnu mAvimAna bhAva . 'addhaterasajoyaNasayasahassAI AyAmavikkhabheNaM' te vimAnanI laMbAI ane pahoLAI 12 lAkha [1250000 bAralAkha pacAsahajAra yoninI che. 'uNayAlIsaM joyaNasayasahassAIbAvanaM ca sahassAI aTThaya aDayAle joyaNasae kiMci visesAhie parikkheveNaM paNNatte' tanI paridhI 3652848 ogaNacAlIsa lAkha bAvana hajAra AThaso aDatAlIsa ejanathI saheja vadhAre che. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #790 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 776 bhagavatImo 'parikkheveNaM' parikSepeNa paridhirUpeNa 'paNNatte' prajJaptam kathitam 'jA mUriyAbhavimANassa yA sUryAbhavimAnasya 'vattavvayA' vaktavyatA vartate sA 'aparisesA' aparizeSA sarvA 'bhANiyavyA' bhaNitavyA jJAtavyA, kiyatparyanta ? mityAkAGkSAyAmAha-'jAva abhiseo' yAvat-abhiSekaH, nUtanotpannasya somasya rAjyAbhiSekaparyantamityarthaH, kintu 'navaraM navaram-vizeSaH punaretAvAneva yat mUryAbhadevasthAne somo devo vaktavyaH tataH 'saMjhappabhassa NaM mahAvimANassa' sandhyAmabhasya khalu mahAvimAnasya 'ahe' adhaH adhobhAge 'sapakkhi' sapakSam caturdikSu, 'sapaDidisi' sapratidizam caturdikoNeSu 'asaMkhejAI' asaMkhyeyAni 'joyaNAI' yojanAni 'ogAhittA' avagrAhya, samullaGghya 'ettha NaM' atra khalu sthAnavizeSe 'sakkassa deviMdassa devaraNo' AThasA aratAlIsa yojana se kucha adhika hai / 'jA sUriyAbhavimANassa vattavyayA aparisesA bhANiyavvA' isa viSaya meM sUryAbhavimAnakI jaisI vaktavyatA hai-vahI vaktavyatA saMpUrNarUpa jAnanI cAhiye / vaha vaktavyatA kahAMtaka jAnanI cAhiye to isake liye kahA gayA hai ki 'jAva abhiseo' nUtana utpannahae somake rAjyAbhiSekakA jahAMtaka varNana hai vahAMtaka yaha vaktavyatA jAnanI cAhiye / kintu 'navaraM' usa vaktavyatAmeM aura isa vaktavyatAmeM jo antara hai vaha isa prakAra se hai ki sUryAbhadevake sthAnameM yahAM somadevakA grahaNa karanA cAhiye / 'saMjappabhassa NaM ahe' saMdhyAprabha vimAnake nIce arthAt tiryagU logoM 'sapakkhi' cAroM dizAoMmeM sapaDidisi aura cAroM vidizAoMmeM 'asaMkhejAi' asaMkhyAta 'joya. NAI yojanoMko 'oggahittA' pArakarake 'ettha NaM' isI sthAna vizeSameM 'sakassa deviMdassa devaraNo' devendra devarAja zakrake somassa mahA'jA sUriyAbhavimANassa vRttavbayA aparisesA bhANiyavvA' // vibhaanvarNana sUryAbhavimAnanA varNana pramANe ja akSarazaH samajavuM. A varNana 4yAM sudhI a5 2j ? to dhyu cha 'jAva abhiseo' nUtana utpanna yetA temanA rAjyabhiSekanuM jyAM sudhI varNana Ave che tyAM sudhI tene grahaNa karavuM joie. "navara parantu te varNana ane A varNanamAM nIce pramANe pheraphAra kare joIe-te varNanamAM jyAM "sUryAbhadeva" pada Ave che tyAM tene badale A varNanamAM "somadeva pada bhU. 'saMjjhappabhassa NaM ahe' sadhyAna vibhAnanI nIya-meTale tiya samAM 'sapakkhi ' yA hizAmamA 'sapaDidisiM' bhane yA vihizAmA [bhUmewi] ' asaMkhejjAi ' masacyAta 'joyaNAI' yA 'ogAhittA' pAra 42vAthI "esthaNaM' mekara sthAna vizeSamA 'sakkassa deviMdassa devaraNNA' hevendra, 312004 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #791 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandikA TIkA za.u.7sU.1 zakrasya somAdilokapAlasvarUpanirUpaNam 777 zakrasya devendrasya devarAjasya 'somassa mahAraNNo' somasya mahArAjasya 'somANAmaM rAyahANI paNNattA' somA nAma rAjadhAnI prajJaptA / sA ca 'egaM' 'joyaNasayasahassaM' ekaM yojanazatazahasram lakSayojanam 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa deya'vistAreNa 'jaMbUddIvappamANA' jambUdvIpapramANA jJAtavyA, 'vemANiyANaM' vaimAnikAnAm saudharmakalpa-tatratyamAsAda-pAkAra-dvArAdI nAm 'pamANassa' pramANasya 'addhaM' ardham daiyavistArAdikam asyAM nagaryAm 'NeyavvaM' jJAtavyam, yAvatkaraNAt ' madhye ekaH pradhAnaprAsAdo, vartate tasya caturdikSu catvAraH prAsAdAH mUlapAsAdAt ardhapramANadIghavistRtonnatA vartante, raNo' somamahArAja nAmaka lokapAlakI 'somA NAma' somAnAmakI 'rAyahANI' rAjadhAnI 'paNNattA' hai / yaha rAjadhAnI 'egaM joyaNasayasahassaM' ekalAkhayojanapramANa 'AyAmakkhiMbheNaM' laMbAIcauDAIvAlI hai isaliye yaha 'jaMbuddIvappamANA' jaMbUdvIpa pramANa jaisI hai| kyoMki jaMbUdvIpakA bhI vistAra ekalAkha yojanakA hai| vemANiyANaM pamANassa addhaM NeyavvaM' vaimAnikoMke saudharmakalpagata prAsAda, prAkAra, dvAra jAdike pramANakI apekSA somalokapAlakI nagarIke prAsAd prAkAra, dvAra AdikA pramANa-laMbAI cauDAI Adi-saba 'addhaM' AdhA 'NeyavvaM' jAnanA cAhiye / 'jAva uvariyaleNaM' yAvat gRhake pIThabaMdhataka yaha kathana jAnanA cAhiye-yahAM yAvat zabdase yaha samajhAyA gayA hai ki bIcameM eka prAsAda hai| isa pradhAna prAsAdakI cAroM dizAoMmeM cAraprAsAda aura haiN| isakI laMbAI cauDAI aura U~cAI ye saba mUlaprAsAdase AdhI hai Asil 'somassa mahAraNo' soma mA214 namanA sopAsanA 'somA NAmaM rAyahANI paNNattA' somA nAmanA 2winii mAvI che. te 24AnI 'egaM joyaNasayasahassaM' me atm yAna prabhAra 'AyAmavikkhaMbheNaM' isii mane 5DAjI che. te pAraNe jaMbahIvappamANA' te dIpanA 4300 che. bhUdvIpanA vistAra me atm yAnana vAthI mAma 4hyu cha. 'vemANiyANaM pamANassa addhaM NeyavvaM' vaimAnikanAM saudharmaka95nA prAsAda, prAkAro, dvAra AdinA pramANa karatAM sama lekapAlanI somA rAjadhAnInA prAsAda, prAkAre [kilAo dvAra AdinuM pramANa (laMbAI pahANA mArnu bhA5] madhu sabhA. 'jAva uvariyaleNaM gaDanA pI55yanta A kathana grahaNa karavuM. ahIM "yAvata' padathI e samajAvyuM che ke "vacce eka mukhya prAsAda che. te mukhya prAsAdanI cAre dizAmAM bIjA cAra prAsAda che. temanI laMbAI, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #792 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 778 bhagavatIsUtre caturNAmapi eSAM laghupAsAdAnAM caturdikSu tato'rdhapramANadIrghavistRtonnatAH poDaza prAsAdA santi, teSAmapi SoDazAnAM laghutaramAsAdAnAM caturdikSu tato'rghapramANadIrgha vistRtonnatAzcatuSSaSTiH prAsAdA vidyante, teSAmapi catuSTimAsAdAnAM caturdikSu tato'rdhapramANadIrghavistRtonnatAH SaTpaJcAzadadhikadvizataM prAsAdAH santi, teSAJca laghutamaprAsAdAnAM pUrvasarvaprAsAdaiH saMkalanena ekacatvAriMzadadhikazatatrayasaMkhyakA prAsAdAstatra karNAvataMsA(bhUmakA)kAreNa bhAsante / tadAha-'jAva-ubariyale NaM' yAvat-uparitale khalu rAjadhAnyAH gRhasya pIThabandhabhAgaH, gRhasya pIThabandhasyAyAmaviSkambhAtmakadairghyavistAramAha-'solasa' joyaNasahassAi" SoDazayojanasahasrANi 'AyAmavikkha bheNaM' AyAmaviSkambheNa dairghyavistAreNa 'paNNAsa joyaNasahassAI' paJcAzad yojanasahasrANi, 'paMcaya' pazca ca 'sattANaue' saptanavatiH, 'joyaNasaye' yojanazatAni saptanavatyadhikapaJcazatotarapaJcAzatsahasrayojanAni ityarthaH, 'kiMcivisemUNe' kizcidvizeSonAni ina cAra laghuprAsAdoMkI cAroM dizAoMmeM cAra2 prAsAda aura haiM ki jina kI laMbAI cauDAI evaM U~cAI inakI laMbAI cauDAI aura U~cAIkI apekSA AdhI hai| ina laghu prAsAdoMkI bhI cAroM dizAoMmeM 64 cosaTha aura bhI laghu prAsAda haiM jinakI laMbAI caur3AI aura UMcAI ina prAsAdoMse AdhI hai / ina 64 comaTha prAsAdoMkI cAroM dizAoMmeM 256 dosechippana aurabhI laghuprAsAda haiM jinakI laMbAI cauDAI aura UMcAI inase AdhI haiN| ina saba prAsAdoMkA joDa 341 tInasA ikatAlosa hai / ye saba prAsAda isa tarahakI banAvaTase vahAM jhUmakA ke AkAra jaise baDe sundara lagate haiM 'solasa joyaNasahassAi AyAmavikkhaMbheNaM paNNAsaM joyaNasahassAI, paMca ya sattANaue joyaNasae kiMci visesUNe parikkhebeNaM paNNatta' gRhake paheLAi Adi mukhya prAsAdathI adhei che te cAre ladhu prAsAdanI cAre dizAe bIjA cAra cAra prAsAdo che, jemanI laMbAI, pahoLAI Adi te cAre prAsAdathI ardhapramANa che. vaLI te laghu prAsAdanI cAre dizAe bIjAM 64 cosaTha laghu prAsAda che, jemanI laMbAI, pahoLAI ane UMcAI e prAsAdathI adhI che. te 64 cesaTha prAsAdanI cAre dizAmAM bIjAM 256 basochappana prAsAde che, jemanI laMbAI, paheLAI ane UMcAI te 64 cosaTha prAsAdothI adhI che. e badhAM prAsAde saravALe 341 traNaso ekatAlIsa thAya che. A rIte AvelAM te prAsAda eka jhUmakhAnA AkAranA ane atyaMta suMdaralAge che. 'solasajoyaNasahassAI AyAmavikkhaMbheNaM papaNAsa joyaNasahassAI paMca ya sattANaue joyaNasae kiMci visesUNe parikkheveNaM paNNatte' DanA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #793 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramedacandrikATIkA za.3u.sU.1 zakrasya somAdilokapAlasvarUpanirUpaNam 779 'parikkheveNaM' parikSepeNa paridhinA 'paNNatte' prajJaptam 'pAsAyANaM' prAsAdAnAm 'cattAri' catasraH 'parivADIo NeyavAo' paripATayaH zreNayaH jJAtavyAH 'sesA natthi' zeSA na santi, sudharmAdikAH sabhA iha na santi, utpattisthAneSu eka tAsAM sadbhAvAt 'sakassa NaM devidassa, devaraNo' zakrasya khalu devendrasya devarAjasya 'somassa mahAraNNo' somasya mahArAjasya ime vakSyamANA devAH 'ANA-uvavAya-vayaNa-niddese ciTThati' AjJo-papAta-vacana-nirdeze tiSThanti, tatra AjJA-'kartavyamevedam' ityAdezarUpA, sevA-upapAtaH, abhiyogapUrvaka Adezo vacanam, praznite kArye niyatArthamuttaram nirdezaH, eteSAM dvadvaH, tasmin, AjJAdikAriNo devAnAha-'taM jahA'-tadyathA-'somakAiyA i vA' somakAyikA pIThabaMdhakA AyAma aura viSkaMbhAtmaka dIrghatA 16 solahajAra yojanakI hai / tathA paridhikA pramANa 50 pacAsahajAra pAMcaso sattAnave yojanase bhI kucha adhika hai / 'pAsAyANaM' prAsAdoMkI 'cattAri' cAra 'parivADIo' paripATiyAM-zreNiyoM jAnanA cAhiye / 'sesA natthi' bAkI yahAM sudharmA Adi sabhAe~ nahIM haiN| kyoMki inakA sadbhAva utpatti sthAnoMmeM hai| 'sakassa NaM deviMdassa devaraNNo devendra devarAja zakrake lokapAla 'mahAraNNo' mahArAja 'somassa seAmake 'ime ye vakSyamANa 'devA' deva 'ANA-uvavAya-vayaNa-niddese ciTThati' AjJA' upapAta, vacana evaM nirdezameM sadA tatpara rahate haiN| yaha karane yogya hI hai' aise AdezarUpa vacanoMkA nAma AjJA hai| sevA karane kA nAma upapAna hai abhiyoga pUrvaka Adeza denekA nAma vacana hai| pUche gaye kAmameM niyata pIThabaMdhanI laMbAI ane pahoLAI seLa hajAra janapramANa che, ane parigha pacAsa 012 paaNyse| sattA [50587] yAnI sara madhi: cha. 'pAsAyANaM' prAsAhAnI 'cattAri parivADIo' yA2 paripATiyo [2] samAvI. 'sesA natthI' sudharmA sabhA Adi bIju kaMI paNa tyAM nathI, kAraNake tene sadUbhAva utpatti sthAnamAM ja hAya che. ___'sakkassa NaM deviMdassa devaraNNA' hevendra, 112 / 18 Art alspAta, 'mahAraNNo somassa' maDArA sobhanA 'ime devA' nIya prabhAganA hai| ANA-uvavAyavayaNaNidde se ciTThati' temanI mAjJA bhAne cha, sevA 42 cha, tamanA tyA pramANe tathA Adeza pramANe cAle che. "A karavA yogya ja che," evA adezarUpa vacanane AjJA kahe che. upapAta eTale sevA, abhiyogapUrvakanA Adezane vacana kahe che. pUchelA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #794 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 780 bhagavatIsUtre iti vA somasya kAyo nikAyo yeSAmasti te somakAyikAH somaparivArabhUtAH 'somadevayakAiyA ivA' somadaivatakAyikA iti vA, somadevatA tatsAmAnikAdayaH teSAM kAyo yeSAmasti te somadaivatakAyikAH somasAmAnikAdidevaparivArabhUtAH 'vijjukumArA' vidyutkumArAH 'vijjukumArIo' vidyutkumAryaH, 'aggikumArA' agnikumArAH 'aggikumArIo' agnikumAyaH 'vAyukumArA' vAyukumArAH 'vAyukumArIo' vAyukumAyaH 'caMdA' candrAH 'mUrA' sUryAH 'gahA' grahAH zanizvarAdayaH, 'NakkhattA' nakSatrANi azvinyAdayaH, 'tArAkhvA' tArArUpAH 'je yAvaNNe' ye cApyanye 'tahappagArA' tathAprakArAH tatsadRzAH 'savve te' sarve te 'tabbhattiA' tadbhaktikAH tatra some bhaktiH sevA Adaro bahumAnaM cA yeSAM arthakA uttara denA isakA nAma nirdeza hai| 'taMjahA' AjJAAdikA saMpAdana karanevAle devoMke nAma isa prakArase haiM semikAiyAi vA seomakA nikAya jinakA hai ye somalokapAla ke parivArarUpa hote haiN| 'sAmadevakAiyAi vA' soma mahArAjake jo sAmAnika Adi deva haiM ve seAma devatA haiN| ina somadevatAoMke jo parivAra rUpa deva haiM ve somadevatAkAyika deva haiN| 'vijjukumArA vidyutkumAra, 'vijjukumArIo' vidyutkumArikAe~ 'aggikumArA' agnikumAra, 'aggikumArIo' agnikumArikAe~ 'vAyukumArA' vAyukumAra, 'vAyukumArio' vAyukumArIkAe~ 'caMdA' candra, 'sUrA' sUrya 'gahA' zanizcara Adigraha, NavattA' azvinI Adi nakSatra, 'tArArUvA' ora tArArUpa tathA 'je yAvaNe' aura bhI jo 'tahappagArA' inake jaise 'tambhattiyA' somakI bhaktikaranevAle deva haiM-somakA 4AyamA niyata artha ne| utta2 hevo menu nAma ni / cha. 'taM jahA' sAmanI mAjJAmA 2naa| vo nIya pramANe cha-"somakAiyAi vA somanI niyamane usaya cha, evA dene samakAyika kahe che-teo lekapAla temanA parivArarUpa hoya che. 'somadevakAiyA vA' soma vAsanA sAmAnimAvitAmA cha bhane soma deva kahe che. te semadevatAonA parivArarUpa je devo che temane somadevatA kAyika deve 49 cha. 'vijjukumArA' vidhutbhAra, 'vijjukumArIo' vidhubhArI, ' aggikumArA' nachumAra, 'aggikumArIo' manimArI, 'vAyukumArA' vAyumAra, 'vAyukumArIo' vAyubhArIyo, 'caMdA, sUrA' yandra, sUrya, 'gahA, NakkhattA' zani mAEUR aMDI, macinI mA inakSaal, 'tArAkhvA' tArAma, tathA 'je yAvaNNe' alon pare 'tahappagArA' tamanA 2i 'tanbhattiyA' somanI mAta 42naa| vo zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #795 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA za.3u.7sU.1 zakrasya somAdilokapAlakharUpanirUpaNam 781 te tadabhaktikAH somadevabhaktiparAyaNA ityarthaH 'tapakkhiyA' tatpAkSikAH somapAkSikAH somasya prayojaneSu sahAyabhUtAH 'tabbhAriyA' tadbhAryAH tena bhartuM yogyAH tasya bhAryAiva bhAryA atyantavazyatvAt tadbhAryAH somalokapAla poSaNIyA ityarthaH 'sakkassa deviMdassa devaraNNo' zakrasya devendrasya devarAjasya 'somassa mahAraNNo' somasya mahArAjasya 'ANA-uvavAya-vayaNa-nirdeze AjJAupapAta vacana-niI ze 'ciTuMti' tiSThanti // sU0 1 // mUlam-'jaMbUdIve dIve maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM jAI imAiM samuppajaMti, taM jahA-gahadaMDA i vA, gahamusalAi vA, gahagajiAivA,gahajuddhA i vA, gahasiMghADagAi vA; gahAvasabA ivA, abbhA ivA, abbharukkhA ivA, saMjhAivA, gaMdhavanagarAi vA, ukkApAyAi vA, disidAhA i vA, gajiAi vA, vijayAi vA,paMsu vuTTI i vA, jUve i vA, jakkhAlittae i vA, dhUmiyA i vA, mahiyA i vA, rayugghAetti vA, caMdovarAgA i vA, sUrovarAgA i vA, caMdaparivesA i vA, sUraparivesA i vA, paDicaMdA i vA, paDisUrA i vA, bahumAna karanevAle deva haiM-'tatpakkhiyA' somake pakSavAle-somake kArya meM sahAyabhUta deva haiM, 'tabbhAriyA' tathA sAmakI bhAryA jaise jo deva haiM arthAt somakI rAnIkI taraha sarvaprakAra se somake hI AdhIna rahanevAle jo deva haiM 'te savve' ve saba 'sakassa deviMdassa devaraNNo' devendra devarAja zakrake 'somassamahArapaNo ANA uvavAyavayaNaniddese ciTuMti somamahArAjakI AjJA upapAta, vacana evaM nirdezameM rahate haiM / muu01|| cha. saubhane ma bhAna maapnaa| vo cha, 'tappakkhiyA' sobhanA pakSa lenA-sAmanA ya'bhA sakhAya35 thaa| 2 vA cha, 'tabbhAriyA' tathA somanI bhAryA sabhAna re vo cha mero rAnI rebhasahA tane adhIna rkhnaa| vA cha 'te savve' te so 'sakassa deviMdassa devaraNNo somassa mahAraNNo devendra, devA zanA hopAla soma mahArAnI 'ANA ucavAya, vayaNa nivese citi' mAjJa sevA, vacana ane nirdezamAM rahe che. sa. 1 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #796 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 782 bhagavatIsUtre iMdadhaNU i vA, udagamaccha-vihasiya-amohapAINavAyA i vA; paINavAyA ivA; jAva-saMvaTTayavAyA ivA, gAmadAhA i vA, jAvasaMnivesadAhA i vA, pANakkhayA, jaNakkhayA, dhaNakkhayA, kulakkhayA, vasaNabbhUA, aNAriyA je yAvaNNe tahappagArA ete sakassa deviMdassa, devaraNo, somassa mahAraNo annayA, adiTTA, asuyA, assuyA, aviNNAyA, tersi vA somakAiyANaM devANaM, sakassa NaM deviMdassa, devaraNo, somassa mahAraNNo ime ahAbaccA abhiNNAyA hotthA, taM jahA-iMgAlae, viyAlae, lohiyakkhe, saNiJcare, caMde, sUre, sukke, buhe, bahassaI, rAhU, sakassa NaM deviMdassa, devaraNNo somassa mahAraNNo satibhAgaM, paliovamaM ThiI paNNattA, evaM mahiDDhie, jAva - mahANubhAge some mahArAyA2 // sU0 2 // chAyA-jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya dakSiNe yAni imAni samutpadhante, tadyathA-grahadaNDA iti vA, grahamusalAni iti vA, grahagarjitAni iti vA, 'jaMbUdIve dIve' ityAdi / sUtrArtha-(jaMbUdIve dIve maMdarassa pavvayassa) jambUdvIpa nAmake dvIpa meM maMdara(meru)parvatakI (dAhiNeNaM) dakSiNa dizA tarapha (jAiM imAI) jo ye (samuppajjati) utpanna hote haiM (taMjahA) jaise (gahaiMDAi vA, gahamusalAi vA, gahagajiyAi vA, gahajuddhAi vA) grahadaNDa, grahamusala, graha'jaMbUdIve dIve' tyAha sUtrA-(jaMbUdIva dIve maMdarassa pabvassa ) 5 nAmanA auvi bha42 patanI (dAhiNeNaM) dakSiNa hizA ta23 (jAiM imAiM samuppajati ) nI atyatti thAya cha (taM jahA) meai nIya pramANe nA AryA cha-( gahadaMDAi nA, gahamusalAi vA, gahagajjiyAi vA, gahajuddhAi vA) 3, bhusasa, lata, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #797 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 33.7sU. 1 zakrasya somAdilokapAlasvarUpanirUpaNam 783 grahayuddhAni iti vA grahazRGgATakAni iti vA, grahApasavyAni iti vA, abhrANi iti nA, abhravRkSA iti vA, sandhyA iti vA, gandharvanagarANi iti vA, ulkApAtA iti vA digdAhA iti vA, garjitAni iti vA, vidyud iti vA, pAMzudRSTiH iti vA yUpA iti vA; yakSoddIptAni iti vA, dhUmikA iti vA, mahikA iti vA, rajaudghAta iti vA, candroparAgA iti vA, sUryoparAgA iti vA, candra pariveSA iti vA, sUrya pariveSA iti vA, praticandrA iti vA, pratisUryA iti vA, indradhanuH iti vA, udakamatsya - kapihasitA'moghaprAcInavAtA iti vA patIcInavAtA iti vA / yAvat - saMvartakavAtA iti vA grAmadAhA iti vA, yAvatsanivezadAhA iti vA, prANakSayAH, janakSayAH, dhanakSayAH, kulakSayAH; vyasana garjita, grahayuddha ( gahasiMghADagAi vA, gahAvasavvAi vA anbhAI vA, abbharukkhAi vA, saMjhAi vA, gaMdhavvanagarAi vA ) grahazRGgATaka, grahApasavya, abhra, abhravRkSa, saMdhyA, gaMdharvanagara, ( ukkApAyAi vA, disidAhAi vA, gajjiyAha vA, vijjUyAi vA ) ulkApAta, digdAha, garjA - rava, vidyut (paMkhuDI vA ) dhUlivRSTi (jUvei vA ) grUpa ( jakkhAlittae vA) kSoddIpta, ( dhUmiyAha vA mahiyAi vA, rayugghAeti vA, caMdovarAgAi vA, sUrovarAgAi vA, caMdaparivesAi vA ) dhUmikA, mahikA, rajaudghAta, caMdroparAga, sUryoparAga, caMdrapariveSa, (sUra parivesAi vA ) sUryapariveSa (paDicaMdAi vA, paDirAi vA, iMdadhaNUha vA, udagamaccha kapi hasiya, amohapAINavAyAi vA) praticandra, pratisUrya, indradhanuSa, udakamatsya, kapihasita, amogha, pUrvadizA ke pavana, (paINavAdhAha vA ) pazcimadizA ke pavana (saMvadhyavAyAi vA, gAmadAhAi vA, jAva saMni zraDayuddha, (gahasiMghADagAi vA, gahAvasavvAi vA abbhAi trA, abbharukkhAi vA, saMjhAi vA, gaMdhavvanagarAi vA ) zrRMgAra, grahApasavya, abra, abravRkSa, sadhyA, gaMdharvanagara, ( ukkApAyAi vA, disidAhAi vA, gajjiyAi vA, vijjuyAi vA ) uDAyAta, hiJhADe, garbhazva, vidyuta, ( paMsuvuTThI vA ) dhUjanI vRSTi, ( jUvei vA ) yUpa, (jakkhAlittae vA ) yakSAhIsa, ( dhUmiyAi vA, mahiyAi vA, rayugghAetti vA, caMdovarAgAi vA, sUrovarAgAi vA, caMdaparivesAI vA) dhUmiA, bhaDiThThA, 2043ddhAta, caMdroparAga, sUryoparAga, vyandra pariveSa, (sUryaparivesAi vA ) sUrya pariveSa, (paDicaMdAi bA, paDirAi vA, iMdadhaNU vA, udagamaccha, kapihasiya, amohapAINavAyAi vA ) pratiyandra, atisUrya, indra dhanuSa, himmatsya, uciDasita, abhodha, pUrva hizAMnA pavana, (paINavAyAi vA ) pazcima dizAnA pavana, (saMvaTTayavAyAi vA, gAma zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #798 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsatre bhUtAH, anAryAH, ye cApyanye tathApakArAH na te zakrasya devendrasya, devarAjasya somasya mahArAjasya ajJAtAH, adRSTAH, azrutAH, asmRtAH, avijJAtAH, teSAM vA seAmakAyikAnAM devAnAM; zakrasya devendrasya; devarAjasya, somasya mahArAjasya ime yathA'patyAH, abhijJAtAH abhavan, tadyathA aGgArakaH, vicAlakaH, lohitAkSaH, zanaizcaraH, candraH, sUryaH, zukraH, budhaH, bRhaspatiH, rAhuH, zakrasya vesadAhAi vA, pANakkhayA, jaNakkhayA dhaNakkhayA, kulakkhayA, vasaNa bhUyA, aNAriyA) saMvartakapavana, grAmadAyAvat sannivezadAha, prANakSaya, janakSaya, dhanakSaya, kulakSaya, vyasanabhUta, anAye-pApabhUta, tathA (je yAvaNNe tahappagArA Na te sakkassa deviMdassa devaraNo somassa mahAraNo annayA, adiTThA, asuyA, assuyA, aviNNAyA) isI prakAra ke aura bhI saba jo upadrava haiM ve devendra devarAja zakrake lokapAla somase ajJAta nahIM haiM, adRSTa nahIM haiM, azrata nahIM haiM, asmRta nahIM haiM, tathA avijJAta nahIM haiM / (tesi vA somakAiyANaM devANaM sakassa gaM deviMdassa devaraNNo somassa mahAraNoime ahAvaccA abhiNNAyA hotthA) athavA una somakAyika devoMse ye saba bAteM adRSTa nahIM hai, azruta nahIM haiM, asmRta nahIM haiM, avijJAta nahIM haiM / devendra devarAja zakrake lokapAla somamahArAjako ye deva apatyarUpase arthAt putramthAnIya hai abhimata haiM / (taMjahA) ve devaye haiM (iMgAlae, viyAlae, lohiyakkhe, saNiJcare, caMde, sUre, sukka, vuhe, bahassaI, rAhU) aMgAraka-maMgala, vikolika, dAhAi vA, jAva saMnivesadAhAi vA, pANakkhayA, jaNakkhayA dhaNakkhayA, kulakkhayA, basaNabhUyA, aNAriyA) savata 4 5vana, yAmahA thA mAMDIne sanivezahADa, kSaya, nakSaya, dhanakSaya, kSaya, vyasanabhUta, manAya-5bhUta, tathA (je yAvaNNe tahappagArA Na te sakkassa deviMdarasa devaraNNo somassa mahAraNo annayA, adiTThA, asuyA, assuyA, aviNNAyA) mA prA2nA mI 5 2 5 / thAya cha, te devendra, devarAya zarkanA lekapAla soma mahArAjathI ajJAta. aSTa, akRta, amRta bhane avijJAta jAta nathI. ( tesi vA somakAiyANaM devANaM sakkassa NaM deviMdassa devaraNNA somassa mahAraNNo ime ahAvaccA abhiNNAyA hotthA) tathA 6ndra, devarAja, zakanA lekapAla sema mahArAjanA parivAra rUpa (saMtAnarU5) samakAyika devothI pazu pAta ajJAta, maSTa, mazruta, marabhUta mane avijJAta tI nathI. (taM jahA) te sAmAyi vo nIce prabhArI cha-(iMgAlae, viyAlae, lohiyakkhe, saNiJcare, caMde, sUre, sukke, buhe, bahassaI, rAhU) 25 // 24, [bha ], villas, soDitAkSa, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #799 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI.za. 3 u. 7 . 2 zakrasya somAdilokapAlasvarUpanirUpaNam 785 devendrasya devarAjasya somasya mahArAjasya satribhAgaM palyopamaM sthitiH prajJaptA, evaM maharddhikaH, yAvat - mahAnubhAgaH somo mahArAjaH 2 // sU0 2 // TIkA - atha meruparvatasya dakSiNasyAM dizi sarvANyapi utpAtAdikAryANi somAdilokapAlAnAmadhyakSe eva bhavantItyAha - ' jaMbUdIve dove ' ityAdi / jambUdvIpe dvIpe 'maMdarassa pavvayassa' mandarasya parvatasya merugireH 'dAhiNeNaM' dakSiNe dakSiNasyAM dizi 'jAI imAI' yAni hamAni vakSyamANAni 'samuppajjati' lohitAkSa, zanaizvara, caMdra, sUrya, zukra, budha, bRhaspati evaM rAhU (sakkassa NaM deviMdassa devaraNNo somassa mahAraNNo sattibhAgaM paliocamaM ThiI paNNattA) devendra devarAja zakra ke lokapAla somamahArAjakI sthiti tIna bhAgasahita eka palyopamakI hai / (ahAvaccA abhiNNASA NaM devArNaM egaM paliovamaM ThiI paNNattA) tathA somadvArA apatyarUpase abhimata devoMkI sthiti eka palyopamakI hai / ( evaM mahiDhIe jAva mahAnu bhAge some mahArAyA) isa taraha mahARddhivAle yAvat mahAprabhAvavAle ye soma nAmake lokapAla haiM / TIkArtha- meruparvatakI dakSiNadizA meM samasta utpAta Adi kAryasoma Adi lokapAloMkI adhyakSatA meM hI hote haiM yahI bAta prakaTakI jA rahI hai - 'jaMbUddIve' jaMbUdvIpa nAmake isa madhya jambUdvIpa meM 'maMdarassa pavvayassa' sumeru parvatakI 'dAhiNeNaM' dakSiNa dizAmeM 'jAI imAI' jo ye zanaizvara, candra, sUrya, zu, budha, bRhaspati bhane rAhU. (sakassa NaM deviMdassa devaraNo somassa mahAraNo sattibhAgaM paliovamaM ThiI paNNattA) hevendra, devarA, zakranA lokapAla sAma mahArAjanI sthiti [AyukALa] traNa bhAga sahita eka palyAcbhnii che. ( ahAvaccA abhiSNA NaM devANaM egaM paliovamaM ThiI paNNattA ) tathA sobhanA putrasthAnIya dvevonI sthiti me pahayeopamanI hI che. ( evaM mahiTIe jAva mahAnubhAge some mahArAyA ) sobha nAmanA te boGayAsa mA aAranI bhaDA samRddhi, mahAprabhAva AdithI yukta che. TIkA"--meru paryaMtanI dakSiNa dizAmAM utpAta Adi je kAryo thAya che te semAdi leAkapAlathI ajJAta hAtAM nathI--temanI adhyakSatAmAM ja te kArya thAya che, ye bAta sUtrabhare gayA sUtrAM aTa urI che - 'jaMbUddIce dIve maMjUdIya nAmanA yA dvIpabhAM (maMdarassa pavvayassa ) subheru parvatanI (dAhiNeNaM) dakSiNa dizAbhAM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #800 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 786 bhagavatIsUtre samutpadhante samudbhavanti 'taM jahA' tadyathA-'gahadaMDAi vA' grahadaNDA iti vA grahANAM maGgalAdInAM daNDAkAratiryagAyatazreNayaH 'gahamusalA ivA' grahamuzalAni iti vA uktagrahANAmUrdhvAyatazreNayaH 'gahagajiyA i vA' grahagarjitAni-grahasaMcArAdau stanitAni iti vA, 'gahajuddhAi vA' grahayuddhAni iti vA ekanakSo ubhayoH ahayoH dakSiNottararUpeNa samapaMDitayA avasthAnAni 'gahasiMghADagA ivA' grahazRGgATakAni iti vA grahANAM zRGgATakanAmakaphalAkAreNAvasthAnAni / uktazca-viyati caratAM grahANAm-uparyupari AtmamArgasaMsthAnAm, atidUrAd viSaye samatAmiva saMprayAtAnAm, // 1 // Asanna-kramayogAt-bhedo-llekhAM-zumardanA-'pasavyaiH / yuddhaM catuSpakAraM parAzarAcaimunibhiruktam ||2||iti, AkAze gati kurvatAM. svastra mArge uparyupari sthitAnAmaH atyantadUratvAt parasparamatyAsannatayA dRSTigocarANAm grahANAm AsannatayA kramatayA ca catuSpakArakaM yuddhaM parAzarAdyaiH munibhiH kathitam. tathAhivakSyamANa kArya 'samuppAjaMti' utpanna hote hai 'taMjahA' jaise--'gahadaMDAi va' maGgala Adi grahoMkI tirachI daNDAkAra laMbI zreNiyoM kA honA 'gahamusalAi vA' ina maMgala AdigrahoMkI Upara kI ora vistRta. lambI zreNiyoMkA honA, gahagajiyAi vA' gRhoMke saMcAra Adike samayameM garjanAe honA, 'gahajuddhAi vA' eka nakSatra meM do grahokA dakSiNottararUpase samapaktike rUpa meM avasthAna honA, 'gahasiMghADagAi vA' grahoMkA siMghADeke AkArameM avasthAna honA, kahA bhI hai-"AkAzameM gati karate hue, tathA apane apane mArga para upara upara rahe hue, tathA atyanta dUra hone ke kAraNa paraspara atyanta najadIka dRSTigocara 'jAiM imAI' nIya pramANe nAre Aya * samuppajjati / utpanna thAya cha, te so somayI bhajJAta mAtai nathI,-(taM jahA) te arthI [utpAta] nIya pramANe cha-(gahadaMDAi vA maNa sAha aDAnI tirachI 12 aibhI zreNiye thavI, 'gahamasalAi cA' se maja mA aDAnI 52nI sAno vistRta aibhI zreNiyo thavI, 'gahagajiyAi vA' aDAnA saMsAra mAhi samaye naam| thavI, 'gahajuddhAi vA me nakSatramA me aDAna kSitti232 samayati3the bhAvI org. 'gahasiMghADagADa vA' aDAnu siMghADAne mAre matthAna yaj, hyu 55 chAkAzamAM gati karatA tathA pitapatAnA mArga para upara upara rahelA ane atyanta zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #801 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3u. 7. 2 zakrasya somAdilokapAlasvarUpanirUpaNam 787 bhedayuddhama 1, ullekhayuddham 2, aMzumadanayuddham 3, apasavyayuddhazca 4 / asya vizeSajJAnArthaM bRhatsaMhitAyAM grahayuddhAdhyAyo'valokanIyaH / tataH grahazRGgATaka- grahadaNDa - grahamuzala viSaye'pyuktam ' cakraM dhanuH - zRGgATaka - daNDa - pura - prAsa - vajrasaMsthAnAH, kSudrA dRSTirloke samarAya ca mAnavendrANAm // 1 // iti cakrAkAra - dhanurAkAra - zaGgATakanA maphalavizeSAkAra - daNDAkAra nagarAkAraprAsanAmakAstravizeSAkAra - vajrAkArA meghAH atyantAlpavarSAkArakA bhavantItiH atha ca manujendrANAm yuddhotpAdakA bhavanti / iti zlokAzayaH / 'gahAvasannA' ivA' grahApasavyAni ukta grahANAM pratikUlagamanAni iti vA kacittu - ' dakSiNenApasavyaM syAt, uttareNa pradakSiNam / grahANAM candramA jJeyo nakSatrANAM tathaiva ca // 1 // " honevAle aise grahoMkA yuddha pAsapAsarUpase aura anukramase cAra prakArakA parAzarAdi muniyoMne kahA hai // 3 // cAra prakArake yuddha ye haiM- bhedayuddha 1, ullekhayuddha 2, aMzumardana yuddha 3, aura apasavyayuddha 4 / isakI vizeSa jAnakArI ke liye bRhatsaMhitA kA grahAdhyAya dekhanA cAhiye / phira grahazRGgATaka, grahadaNDa, grahamuzala, ke viSaya meM bhI kahA haicakra ke AkAravAle dhanuSake AkAravAle, siMghADeke AkAravAle, daNDa ke AkAravAle, nagarake AkAravAle, prAsanAmake astravizeSake AkAra vAle aura bajrake AkAravAle megha - vAdala - asyanta thoDI vRSTikaranevAle tathA rAjAoMkA yuddhakarAnevAle hoMte haiM || 1 || 'gahAvasavvAi vA ' grahoM kI pratikUla cAla honA, athavA - dakSiNenApasavyaM syAt uttareNa pradakSiNam / hAvAne lIdhe anyAnya atyanta najadIka dRSTIgocara thavAvALA evA graheAnuM yuddha najIka najIkamAM anukrame cAra prakAranuM parAzarAdi munioe kahyu che. 53aa cAra prakAranuM yuddha A pramANe che--[1] bheda yuddha [2] ullekha yuddha [3] azu mana yuddha [4] ane apasavya yuddha tene vizeSa rUpathI spaSTa rIte jANuvA mATe brahasahitAnA grahAghyAya joi levuM. vaLI gRhazRMgATaka, gruhadaDa, grahamuzalanA viSayamAM paNa hyu` che--cakranA AkAravALA, dhanuSanA AkAravAlA, zIMghADAnA AkAravALA phreMDanA AkAravALA nagaranA AkAra vALA, prAsa nAmanA asra vizeSanA AkAravALA ane vajranA AkAravALAM megho-vAdaLa atyaMta thADo varSAda karavAvALA tathA rAjAone yuddha karAvanArA thAya che. 15 'gahAnasavvAi vA 'thonI pratikUNa vyAsa thavI, 'abhAi vA bheo bhAra thava zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #802 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre ityuktarUpamapasavyam / 'abbhA ivA' abhrANi iti vA, meghADambarANi ityarthaH 'abbharukkhA i vA' abhravRkSAH abhrANyeva vRkSAkArANi iti abhravRkSA iti vA; taduktam 'dadhi sadRzAgro nIlo bhAnucchAdI khamadhyago'bhrataruH' iti / saMjhA ivA' sandhyA iti vA, divasarAtrisaGgamakAlaH 'gaMdhanvanagarA ivA' gandharvanagarANi AkAze vyantaranirmitAni nagarAkArarUpANi iti vA, 'ukkApAyA ivA ulkApAtAH saprakAza-rekhAkAra tArakapAtAH iti vA, 'disidAhA i vA' digU dAhAH dikSuvidikSu vA anyatamAyAM dizi adhaHprasRtAndhakArAH upari ca prakAzastrarUpAH dandahyamAnanagaraprakAza sadRzAH iti vA, tatphalazca - 'dAhI dizAM rAjabhayAya pItI dezamya nAzAya hutAzavarNaH, yazcAruNaH syAdapasavyavAyuH, sasyasya nAzaM sakaroti dRSTaH grahANAM candramA jJeyo, nakSatrANAM tathaiva ca ' grahoMkA isa prakAra kA apasavyakA honA, 'abhAi vA' meghaukA ADambara honA 'anbharukkhAi vA' vRkSoMke AkArarUpameM bAdalokA honA, kahAbhI hai jo agrabhAgameM dahIke samAna zveta ho bIcameM nIle raMgakA ho aura sUryako AcchAdita karanevAlA ho, aisA AkAzake madhyabhAgameM rahane vAlA bAdala abhrataru kahalAtA hai, 'saMjhAi vA' divasa aura rAtrike saMgamakAlarUpa saMdhyAkA honA, 'gaMdhavvanagarAi vA' gadharvanagaroMke AkAra meM grahoMkA honA athavA AkAzameM vyantaroM dvArAkI gaI nagaroMkI AkRtiyoMkA honA 'ukkApAyAi vA' ulkApAtakA honA prakAzayuktarekhAkAra meM tAroMkA giranA, 'disidAhAha vA' kisI eka dizA meM, jalate hue nagarake prakAzakI taraha nIce aMdhakAra kA dikhanA aura Upara meM prakAza dikhalAI denA, ( isakA phala yadi digdAha pItavarNakA dikhalAI paDe to vaha rAjAke liye azubha hotA hai, agnike jaisA vAhaNAzmonuM gherAvuM, 'abbharukkhAi vA' vAhaNonuM vRkSAnA sAre hemAvu, udhuM pazu che--'janA agrabhAga dahIMnA jevo zveta hAya, vaccenA bhAga nIlaraMgI hAya, ane je sUryane AcchAdita karanArA hAya evA AkAzanA madhyabhAgamAM rahelA vAdaLAne 'mataru' uhe che. saMjhAi vA 3 divasa ane rAtrinA saMgamarUpa saMdhyA thavI, 'gaMdhavvanagarAi vA' gaMdharva nagarInA sAre zraheonuM avasthAna vuM athavA khAkAzabhAM vyantaro dvArA nagaraunI AkRtiyo sthAnI, 'ukkApAyAi vA uchAyAta thavoaAzayukta tennA sisoTA sAthai tArAbhAnuM bharavu, 'disidAhAi vA ' a dizAmAM, saLagatA nagaranI jema upara prakAza dekhAvo ane nIce aMdhakAra dekhAvo. [tanuM phaLa nIce pramANe manAya che--jo digdAha pILA varNanA dekhAya te te rAjAne 788 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #803 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3u.7mU.2 zakrasya momAdilokapAlasvarUpanirUpaNam 789 ||1||'ityuktm / 'gajjiyA i vA' garjitAni meghagarjitAni iti vA, vijjU ivA' vidyut iti vA, abhraM vinA vidyullatAsphuraNam 'paMsuvuTTI ivA' pAMsudRSTiH dhUlivRSTiH iti vA, 'jUve i vAyUpAH 'zuklapakSe pratipattithyAdidinatrayAvadhi sandhyAcchedAvarakA yUpakA iti kathyate, 'jakkhAlittae i vA' yakSAdIptAni AkAze vyantaravizeSa yakSakRtajJalanAni 'dhUmiyA i vA' dhUmikA iti vA, dhUmAkaradhUsaravarNaghanIbhUnajalakaNarAziH 'mahiyAi vA' mahikA iti vA saiva ISatpANDurA 'rayugghAetti vA' rajaudghAtaH iti vA' dhUlisamUhaH dizAM dhUlivyAptatvam 'caMdovarAgA i vA' candroparAgAH candragrahaNAni iti vA, 'sUrovarAgAi vA' mUroparAgAH mUryagrahaNAni iti vA, 'caMdaparivesA i vA candrapariveSAH iti vA, candrasya caturdikSu golAkAra varNavAlA dikhalAI de, to vaha dezake nAza ke liye hotA hai aura vaha yadi lAlaraMgakA dikhalAIde to anAjake vinAzake liye hotA hai) 'gajiyAi vA' meghoMkI garjanA honA, 'vijjUi vA vijalIkA camakanA, 'paMsubuTThIha vA' dhUlikI varSA honA, 'javei vA' zuklapakSameM pratipadA, doja aura tRtIyA taka jisake dvArA saMdhyA DhakajAnA hai vaha yUpaka kahalAtA hai, isa yUpakakA honA, jakkhAlittaei AkAzameM vyantaravizeSa yakSa dvArA dIptiyokA honA, 'dhUmiyAi vA' dhUmrake AkAra jaise-dhUsaravarNavAle-ghanIbhUta jalakoM kA rAzirUpa meM honA, 'mahiyAi vA' kucha saphedavarNavAle jalakaNoMkA ghanIbhUta rAzimeM prakaTa honA, rayugghAetti vA' dizAoMkA dhUlise vyApta honA, 'caMdovarAgAi vA' cadragrahaNa honA, 'sUrovarAgAi vA sUryagrahaNa honA, mATe azubha nIvaDe che, je te agninA varNane dekhAya te dezane mATe azubha gaNAya cha, ma ta sAno mAya to sanAne mATe vinAza bhanAya cha) 'ganjiyAi vA' bhedhanI AInA thavI, 'vijjUi vA vIjAno yA tho, 'suvuTTIi cA' ghuumne| 12sAha thA; 'javei vA ' yU54 thA-meTale zupakSanI mema, bIja ane trIja paryanta jenA dvArA saMsthAnI kinArI DhaMkAI jAya che te cUpaka thavAnI ThiyA, 'jakkhAlittaei vA' mAmA yakSa dvArA liyA thavI, 'dhRmiyAivA' dhUmasa thA-(dhubhAnA i, ghanIbhUta no pAma tara samUha tene dhumasa De che) ' mahiyAi vA' saI 1 vA dhanAbhUta nA sbhuun| 12sA6 57 / -42 // 54i, 'rayagyAetti vA dhUyA madhI me hita thI , 'caMdovarAgAi vA ' yaMdra grahaNa 5g sUrovarAgAi vA / zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #804 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 790 bhagavatI sUtre maNDalavizeSa:, evaM 'sUraparivesA ivA' surapariveSAH iti vA, pariveSalakSaNantu sammUcchitA ravIndvoH kiraNAH pavanena maNDalIbhUtAH, 'nAnAvarNAM kRtayastanvabhravyomni pariveSAH' iti jJeyam / 'paDicaMdA i vA praticandrAH dvitIyacandrAH iti vA, 'paDisUrA i vA' pratisUryAH dvitIyasUryAH iti vA, " udayAt prabhRti dinamaharaikaM yAvat tanughanaH sUryasamIpe yadA bhavati, tadA sUryakiraNavazAt tatra dvitIyaH sUrya iva lakSyate sa pratisUrya ucyate, eva masta samaye'pi sambhavati / prati candraviSaye'pi evametra lakSaNaM jJeyam, 'iMdadhaNU ivA' indradhanuH iti vA, 'udagamaccha - kavihasipamoha - pAINavAyA ivA' udakamatsya'caMdraparivesAI vA' cadramA ke cAroM tarapha golAkAra maNDalavizeSakA honA, 'sUra parivesAi vA' sUryake cAroM ora golAkara maNDalavizeSa kA honA, (pariveSakA-lakSaNa-sUrya aura candramAkI kiraNe ekatra hokara jaba pavana se maNDalIbhUta ho jAtI hai aura unameM aneka varNa evaM AkAra dikhalAI dene lagate hai isakA nAma pariveSa hai ) 'paDicaMdAha vA' dvitIyacaMdrakA honA, 'paDirAi vA dUsare sUryakA honA; sUryakA jaba udaya ho jAtA hai taba eka pahara dina caDhane taka patalA bAdala sUryake samIpa jaba AjAtA hai-taba sUrya kI kiraNoMke vazase vahAM para dUsarA sUrya jaisA pratibhAsita hone lagatA hai isIkA nAma pratisUrya hai-isI taraha se sUrya jaba asta hotA hai taba bhI aisA hI pratibhAsa hone lagatA hai / praticandrake viSaya meM bhI aisA hI lakSaNa jAnanA cAhiye / 'iMdadhaNUi vA' indradhanuSakA honA, "udagamaccha sUrya grahaNa thavuM, caMdaparivesAr3a vA , candramAnI cAre tarapha goLAkAra bhaDe yA 'sUra parivesAr3a vA' sUryanI yAre tara gojAra bhauja syAvu (sUrya ane candramAnA kiraNeA samrUzciMta thaine jayAre pavanathI temanuM maMDaLa racAya che ane temanA aneka vaNu ane AkAra dekhAvA lAge che tyAre tene candrapariveSa ke sUryoprivess he che. ) ' paDicaMdAi vA ' pratiyandrano udaya thavo, 'paDinUrAi vA ' pratisUryanA udaya thavo. (sUryaMnA utkraya thayA pachI eka paheAra divasa caDe tyAM sudhI eka pAtaLuM vAdaLa sUryanI samIpe AvI jAya tyAre sUryanAM kiraNeAne lIdhe tyAM bIjo sUrya ugye hAya evA bhAsa thAya che. ene pratisU* kahe che. sUryAsta vakhate paNa evA ja pratibhAsa thAya che. praticandranA viSayamAM paNa pratisUrya pramANe ja samanadhuM.) 'idadhaNUi vA' bhedha dhanuSa syAvu, 'udagamaccha - kapihasiya amohapAINa 6 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #805 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.3.u.7sa.2 zakrasya somAdilokapAlasvarUpanismaNam 791 kapihasitA-'mogha prAcInavAtAiti vA, tatra udakamatsyAH matsyAkArameghA vA, kapi isitamitikaperhasanam "kapihasitaM nAma yadA''kAze vAnaramukhasazasya vikRtamukhasya hasanam" ityuktam / amoghAH sUryodayasamaye ravikiraNavikArajanitAH AtAmrAH, kRSNAH, zyAmA vA kiraNasadRzAH iti, kacittu-"zuklAH karAH dinakRto, divAdimadhyAntagAminaH snigdhaaH| avyucchinnA Rjavo dRSTikarAste tvmoghaakhyaaH|1|" inyuktam / prAcIvAtAH pUrvadigavAtAH pUrvadipavanAH 'paINavAyA i vA' pratI cIvAtA iti vA pazcimadikapavanA iti vA, 'jAva-saMvaTTayavAyA i vA' yAvatsaMvartakavAtAH iti vA tRNAdisaMvartanasvabhAvAH, yAvatpadena-dakSiNavAtA iti vA, udIcIvAtA iti vA, Urdhva vAtA iti vA, tiryagavAtA iti vA, vidigyAtA, kapihamiya amohapAiNavAyAivA" matsyake AkAra meM meghoMkA honA, 'kapihasita' AkAzameM vAnaramukhake samAna vikRta hue mukhakA ha~sanA, 'amogha-sUryodayake samayameM tathA astake samayameM sUrya kI kiraNoM ke vikArase janita, kuchalAla, kAlI-zyAma-kiraNa jaisI lakIreM rekhA oMkA honA, tathA kisIke mantavyAnusAra dinakI AdimeM, madhyameM, evaM antameM sUrya kI zukla kiraNeM snigdha avyucchinna, Rju aura vRSTiko karanevAlI jo hotI haiM ve amogha hai-ina amoghoMkA honA, pUrvadizAkI vAyukA calanA 'paINavAyAi vA' pazcimadizAko vAyukA, calanA, 'saMvayavAyAivA' saMvartaka-tRNAdikoMke saMvartana svabhAvavAlI havAkA calanA, yAvatpada se gRhIta-dakSiNavAyukA calanA, uttara dizAkI vAyukA calanA, urdhvadizAkI vAyukA calanA, adhodizAkI vAyukA calanA, tirachIvAyukA calanA, vidigvAta-vidizAoMkI vAyuoMkA vAyAi vA matsyAsanA medha yavai, Awi vAnarabhuma samAna vikRta bhumarnu hasavuM, amogha-sUryodaya samaye athavA sUryAsta samaye sUryanAM kiraNenAM vikArathI janita lAla, zyAma kiraNe jevI rekhAo thavI, athavA tene nIce pramANe artha paNa thAya che-divasanI zarUAtamAM madhyAnha tathA sAMje sUryanAM zukala kiraNe snigdha, agyacchinna, kAju ane vRSTi ApanArA hoya che, e kiraNone amegha kahe che-e sabhAdhAnuya, pUrva nizAne pavana pAye tha3 thavo, 'paINavAyAi vA pshcimne| vAyu pApo, 'saMvayavAyAi vA saMvata 4-tRdine / 2 83vAnA mAvANI pavana thavo, dhAvata' padathI dakSiNa dizAne pavana, uttara dizAne pavana, urdhvadizAne pavana, adizAne pavana, tirachI dizAne vAyu vidizAone vAyuvagere thavAnI vAta zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #806 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 792 __ bhagavatImatra iti vA, vAtodbhamA iti vA, vAtotkalikA iti vA, vAtamaNDalikA iti vA, utkalikAvAtA iti vA; maNDalikAvAtA iti vA, guJjAvAtA iti vA, jhaJjhAvAtA iti vA' iti saMgrAhyam / 'gAmadAhA i vA' grAmadAhAH iti vA, jAva saMnivesadAhA i vA' yAvat-sannivezadAhAH iti vA / yAvatkaraNAt-Akaranagara-nigama-kheTa-karbaTa-maDamba-droNamukha-paTanA (pattana)''zramasaMvAhAnAM grahaNaM bhavati / grahadaNDAdInAM sanivezadAha paryantAnAM yat phalaM bhavati tadAha'pANakkhayA' ityAdi / prANakSayAH balakSayAH 'jaNakkhayA' janakSayAH loka maraNAni, 'dhaNakkhayA' dhanakSayAH sampattivinAzAH, 'kulakkhayA' kulakSayAH calanA, vAtodabhramavinA ThikAnekI vAyukA calanA, vAtotkalikA-samudra kI kallolokI taraha vAyukA calanA, vAtamaNDalikA-jorakI pavanacalanA, utkalikAvAta-laharAtI huI havAkA calanA, maNDalikAvAta kabhI adhikarUpameM aura kabhI maMdarUpameM isa tarahase maNDalikArUpameM vAyukA calanA, guMjAvAta-sana sanazabda karatI huI vAyukA calanA, jhaMjhAvAta jhakoratI huI havAkA calanA 'gAmadAhAi vA grAmadAha gAma jalane jaisA yAvat saMnivesadAhAi vA' sannivezadAhakA honA (nigamadAha, rAjadhAnIdAhase lekara saMvAharUpadAhataka kA pATha yahAM yAvat zabdase liyA gayA hai| ye saba azubha upadrava somalokapAlase ajJAta nahIM hai aiMsA sambaMdha yahA~ lagAlenA caahiye| grahadaNDa Adise lekara sanivezadAhatakake upadravokA kyA phala hotA hai-isa ghAtako prakaTa karate hue sUtrakAra kahate haiM ki 'pANakkhayA' jaNakkhayA, dhaNakkhayA, kulakkhayA, vsnngrahaNa karavI. "vAtedabrama--game te rIte vAyu kA, "vAtetkaliko'-samudranI laherenI jema vAyu Avavo, vAtamaMDalikA" jorathI pavana phUMkAvo, "utkalikAvAta' laherAtI havA cAlyA karavI, "maMDalikAvAta' kayAreka jorathI ane kayAreka maMda maMda vAyu vAyA kara, guMjAvAta' susavATA kaste pavana phUMkA "jhaMjhAvAta pavananuM bhAre tophAna-jhuMjhAvAta che, 'gAmadAhAi vA mahA thA-zabhAmA bhAgamA mAya tevo bhAva thA, 'jAva saMnivesadAhAi vA' saniveza payantinA sthAna bhAgamA mAtA DAya vA dekhAva thavo ahIM "yAvata' padathI nigama dAha, rAjadhAnIdAhathI laine saMvAhadAha paryantane pATha grahaNa karAve che. uparanA saghaLA utpAte-upadravo soma lekapAlathI ajANyA hatA nathI, e saMbaMdha ahIM lAgu karavo joIe. mahadaMDathI laIne saMnivezadAha payatanA upadranuM zuM phaLa maLe che, te sUtrakAre nIcenA sUtra dvArA prakaTa karyuM che zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #807 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3u.7sU. 2 zakrasya somAdilokapAlasvarUpanirUpaNam 793 vNshnaashaaH| upasaMharabAha-'vasaNabbhUyA' vyasanabhUtAH duHkhadAyinaH 'aNAriyA' anAryAH adhamA utpAtAH 'je yAvaNNe' ye cApyanye 'tahappagArA' tathAprakArAH tatsadRzAH bhavanti 'Na' te na te sarve 'sakassa deviMdassa devaraNNo' zakrasya devendra sya devarAjasya 'somassa mahAraNo' somasya mahArAjamya 'aNNAyA' ajJAtA arthAt na kevalaM prANakSayAdaya eva, api ye cApyanye evyatiriktAH prANakSayAdisadRzAH vyasanabhUtA ApadrUpA anAryAH pApAtmakAH grahopadravAdijanyAH pariNAmAH bhavanti te'pi zakralokapAlasomasya ajJAtA neti bhAvaH / evaM te 'adiTTA' adRSToH pratyakSAdhaviSayIbhUtAH, 'asuyA' 'azrutAH zravaNagocarAH bhUyA aNAriyA' ina grahadaMDa AdikoMke hone para prAyaH prANoMkA kSaya hotA hai, unake balakA kSaya hotA hai, janakSaya-logoMkA maraNa hotA hai, dhanakA vinAza hotA haiM. vaMzakA kSaya hotA hai, tathA vyasanabhUta-duHkhadAyI adhama 'je yAvaNNe' jo aura bhI dUsare 'tahappagArA' isI prakAra ke utpAta hote haiM, ve saba 'sakassa deviMdassa devaraNNo devendra devarAja zakrake 'somassa mahAraNo' lokapAla somamahArAjako 'aNNAyA' ajJAta nahIM haiM arthAt-grahadaNDAdikoMke hone para jo prANakSaya Adi aniSTa pariNAma hote haiM kevala ve hI somamahArAjase ajJAta nahIM haiM kintu inase bhI bhinna jo inhI ke jaise bhApattirUpa pApAtmaka- azubha-grahopadravAdijanya pariNAma hote hai ye bhI zakrake lokapAla somase ajJAta nahIM hote haiM / isI taraha ve 'adiTThA' pratyakSa Adi ke aviSayabhUta, bhI nahIM hote haiM / 'asuyA' __'pANakkhayA, jaNakkhayA, dhaNakkhayA, kulakkhayA, vasaNabhUyA aNAriyA' e grahadaMDa Adi utpAte thavAthI prAyaH prANuono nAza thAya che, mANasone nAza thAya che, dhanane nAza thAya che, kuLane nAza thAya che vezano nAza thAya che tathA adhama vyasanabhUta bIjA je duHkha dAyI prANaya, janakSaya, Adi karanArA utpAte 'je yAvaNNe tahappagArA' mane se prA2nA bhIon 5652 mApAtA thAya cha te saghaNA paate| 'sakassa deviMdassa devaraNo' hevendra, 12 / 4 zo 'somassa mahAraNo sAsa soma mAthI 'aNNAyA' ajJAta hAtA nathI bheTave he daMDa Adi thAya tyAre je prANukSaya Adi aniSTa pariNAme Ave che e soma lokapAlathI ajJAta hotA nathI, eTaluM ja nahIM paNa ethI judA ja prakAranA, ene jevA ja ApattirUpa pApAtmaka azubha grahapadrava Adi janya pariNAme paNa sema lokapAlathI jJAta hAta nathI. 'adidrA bhadra-mapratyakSa-na012 mahAra hAtA nathI, 'asuyA' zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #808 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 794 bhagavatIsUtre 'assuA' asmRtAH mano'gocarAH, 'aviNNAyA' avijJAtAH avadhijJAnAdyaviSayIbhUtAH api na bhavanti, 'aNNAyA' ityArabhya 'aviNNAyA' iti paryantAH sarve somasya aviditA na bhavanti kintu sarve tadjJAnaviSayIbhUtAH santi / atha na kevalaM te somasyaivAvijJAtAH apitu somaparivArabhUtAnAmapi nAvijJAtA ityAha-'tersi vA' teSAM vA 'somakAiyANaM devANaM' somakAyikAnAM devAnAM na te'vijJAtAH ityarthaH, atha somasya apatyatvenAbhimatAn grahAna pratipAdayitumAha-'sakassa gaM' zakrasya khalu 'deviMdassa devaraNNo' devendrasya devarAjasya 'somassa mahAraNo' somasya mahArAjasya ime vakSyamANA 'ahAvacA' azruta bhI nahIM hote hai / 'assuyA' asmRta-manake agocara bhI nahIM hote haiM / 'aviNNAyA' soma ke avadhijJAna Adike aviSaya bhUta bhI nahIM hote hai / haiM / tAtparya yaha hai ki 'aNNAyA' padase lagAkara 'aviNNAyA' pada paryanta saba somalokapAlake dvArA avidita ajJAta nahIM rahate haiM kintu usake jJAnake viSayabhUta hI ve saba rahate haiM / ye saba grahoMpadravAdijanyapariNAma soma ko hI avidita nahIM rahate hai, kintu somake parivArabhUta jo deva hai unheM bhI ye saba jJAta hI rahate haiM-yahI bAta 'tesiM vA somakAiyA NaM' ityAdi sUtrapadoM dvArA vyakta kI gaI hai / arthAt somakAyika devoMse bhI ve avijJAta nahIM haiM / aba mUtrakAra isa bAtako prakaTa karate haiM ki somane jina grahoMko apatyAdirUpase mAnA hai ve ye haiM-'sakassa NaM deviMdassa devaraNo' devendra devarAja zakrake 'somassa mahAraNo' somamahArAja ke mazruta 5 khAtA nathI, 'assayA' mabhRta-bhanathI sabhagataya nahI mevA hAtA nathI, 'aviNNAyA' sAmanA madhijJAna mAhinA viSayabhUta paDAta nathI. vArnu tAtparya e che ke e saghaLA utpAte soma lokapAlane jJAta hoya che-ethI te ajANa hitA nathI. upakata saghaLA utpAto ane utpAta janya pariNAmethI soma lokapAla te ajJAta hoto nathI, paNa sImanA parivAra rUpa je devo che teo paNa temanAthI ajJAta rahetA nathI eTale ke somakAyika deve paNa temanAthI ajJAta hotA nathI eja pAta sUre nIyana sUtraho dvArA Ta rIcha-tesi vA somakAiyA NaM' tyAha. ve sobhanA saMtAna352 vo bhanAya che te naye matAbhyAM se-'sakassa paM deviMdasso devaraNo' se, he1204 AnA asia 'somassa mahAraNo' zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #809 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.75.2 zakrasya somAdilokapAlasvarUpanirUpaNam 795 yathA'patyAH yathA apatyAni tathA ye bhavanti te yathA'patyA devAH putrasthAnIyAH svAbhimatakAryakAritvAt 'abhiNNAyA' abhijJAtAH abhimatAH 'hotthA' santi, 'taMjahA' tadyathA-'iMgAlae' aGgArakaH maGgalaH, 'viyAlae' vicAlakaH grahavizeSaH keturityarthaH 'lohiyakkhe' lohitAkSaH grahavizeSaH 'saNicare' zanaizcaraH, 'caMde' candraH 'sUre' mUraH sUryaH 'mukke' zukraH, 'buhe' budhaH, 'bahassaI' bRhaspatiH, 'rAha' rAhuH, / iti atha somalokapAlasya sthitikAlamAha-'sakasma NaM' zakrasya khalu 'deviMdassa devaraNNo' devendrasya devarAjasya 'somassa mahAraNNo' somasya mahArAjasya 'sattibhAgaM' satribhAgam tribhAgAdhikena sahita satribhAgam 'pali ovama' ekaM palyopamam 'ThiI' sthitiH paNNattA prajJaptA 'ahAvaccA'bhinnAyANaM' yathApatyAbhijJAtAnAm apatyatulyatayA'bhimatAnAm ' devANaM' aGgArakAdiye vakSyamANa deva apatya ke jaise hote haiM kyoM ki ve somake abhimata kArya ko karanevAle hote haiN| isI kAraNa ve somake liye 'abhiNNAyA' abhimata 'hotthA' haiM / 'taMjahA' ve deva ye haiM-'iMgAlae' aMgAraka-maMgalagraha, 'viyAlae' ketu 'lohiyakkhe' lohitAkSa-isa nAmakA eka graha vizeSa, 'saNiccare' zanaizcara, 'caMde, sUre, sukke' caMdra, sUrya, zukra 'buhe, vahassaI budha, bRhaspati aura 'rAha' rAha / aba somalokapAlakI sthiti kitanI hai-isa bAtako sUtrakAra prakaTa karate haiM 'sakassa NaM deviMdassa devaraNo' devendra devarAja zakrake lokapAla 'somassa mahAraNo' somamahArAjakI 'ThiI' sthiti 'sattibhAgaM egaM paliovama paNNattA' tribhAgasahita eka palyopamakI hai / tathA 'ahAvacA'bhinnAyANaM' apatyatulya mAne gaye ' devANaM' devoMkI aGgAraka sema mahArAjanA putrasthAnIya devo nIce pramANe che, temane putrasthAnIya kahevAnuM kAraNa e che ke teo semanA saMmata kAryo karanArA hoya che, te kAraNe teo emane mATe 'abhiNNAyA' abhimata hotthA' DAya che. 'taM jahA' te / nAya prabhArI cha'iMgAlae' 224-bhAta, 'viyAlae' hetu, 'lohiyakkhe' vAhitA me nAmanA aDa, 'saNiccare' zanaizca2-zani nAmano aDa, 'caMde sare' mukke yandra, sUrya, zuI, 'buhe, bahassai, rAhU' sudha, 725ti (guru) mane rADU. ve sUtrA2 soma - pAsanI sthiti ( Ayu45) TahI cha te 4 cha- 'sakkassa NaM dedidassa devaraNNo' hevendra, 104, zanA atyaa somassa mahAraNo sAma mahArAnI 'ThiI satti bhAgaM egaM paliovamaM paNNattA' sthiti nimA sahita 4 pakSyomanI hI cha. tathA ' ahAvaccA'bhinnAyANaM devANaM' temanA putrasthAnIya 25 // 24 [bha] zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #810 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 796 bhagavatI sUtre devAnAm ' egaM palio maM' ekaM palyopama 'ThiI' sthitiH paNNattA' prajJaptA ' evaM ' evamprakAreNa varNitarItyA 'mahiDie' maharddhikaH 'jAba - mahANubhAge' yAvat- mahAnubhAgaH 'some mahArAyA somo mahArAjo rAjate, yAvatkaraNAt mahAdyutikaH mahAbalaH mahAyazAH mahAnubhAvaH, ityAdi saMgrAhyam // sU. 2 // // yamanAmakalokapAlavaktavyatA - mUlam - 'kahi NaM bhaMte! sakkssa deviMdassa, devarapaNo jamassa mahAraNNo varasiTTe nAmaM mahAvimANe paNNatte ? goyamA ! sohamma Disayassa mahAvimANassa dAhiNeNaM sohamme kappe asaMkhejAI joyaNasahassAiM vIIvaittA ettha NaM sakkassa deviMdassa, devaraNNo, jamassa mahAraNNo varasiTTe nAmaM vimANe paNNatte addhaterasa - joyaNasayasahassA ; jahA somassa vimANaM tahA jAva-abhiseo, rAyahANI taheva, jAva- pAsAya paMtIo, sakkassa NaM deviMdassa devaraNNo, jamassa mahAraNNo ime devA ANA jAva - cihaMti, taMjahA jamakAiyA ivA, jamadevakAiyA i vA, peyakAiyA i vA peyadevayakAiyA ivA, asurakumArA asurakumArIo, kaMdappA nirayavAlA, AbhiyogA, je yAvaNNe tahappagArA save te tabbha AdidevoMkI 'egaM paliovamaM ThiI paNNattA' sthiti eka palyopamakI hai| ' evaM ' isa prakAra pUrvokta varNitarItike anusAra 'some mahArAyA' somamahArAja 'mahiDhIe jAva mahANubhAge' maharddhika yAt mahAprabhAvazAlI hai / yahAM 'yAvat' zabda se 'mahAdyutika, mahAbala, mahAyaza ityAdipadoMkA grahaNa huA hai || sU0 2 || mAhi devonI 'egaM palionaM ThiI paNNattA' sthiti ko yahayoyamanI uDDI che. ' evaM ' upara varthavyA pramANe 'some mahArAyA' sobha mahAzana ' mahiDDhIe jAna mahANubhAge' mahA RddhivANA, bhaDA butivAjA, mahAyazavAjA, mahAmajavAjA mane bhar3A prabhAvavAlA che. // sU. 2 // zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #811 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramedacandrikATIkA za.3 u.7 sU.3 yamanAmalokapAlamvarUpanirUpaNam 797 ttiyA, tappakkhiyA, tabbhAriyA, sakassa deviMdassa, devaraNNo jamassa mahAraNNo ANAe, jAva-ciTThati, jaMbuddIve dIve maMdarassa pavayassa dAhiNeNaM jAI imAiM samuppAjaMti taMjahA-DivAi vA, DamarAi vA, kalahA i vA, bolA i vA, khArA i vA, mahAjuddhA ivA, mahAsaMgAmA i vA, mahAsatthanivaDaNA ivA, evaM mahApurisanivaDaNAi vA, mahAruhiranivaDaNA i vA, dubbhUyA i vA, kularogA i vA, gAmarogA i vA, maMDalarogA ivA, nagararogA i vA, sIsaveyaNA i vA, acchiveyaNA i vA, kaNNaveyaNA i vA, nahaveyaNA i vA, daMtaveyaNA i vA, iMdaggahA i vA, khaMdaggahAi vA, kumAraggahA i vA, jakkhaggahAi vA, bhUyaggahAi vA, egAhiyA i vA, beyAhiAi vA, teyAhiyA ivA, cAutthahiyA i vA, uveyagA ivA, kAsA i vA mAsA i vA, jarA i vA, dAhAi vA, kacchakohA ivA, ajIrayAi vA, paMDurogA ivA, harisAi vA, bhagaMdarA i vA hiyayasUlA i vA, matthayasUlA i vA, joNisUlA i vA, pAsasUlA i vA, kucchisUlA i vA, gAmamArI i vA AgaramArI i vA, nagaramArI i vA, nigamamArI i vA kheDamArI ivA, kabbaDamArI i vA, mADambamArI i vA, doNamuhamArI i vA, paTTaNamArI i vA, AsamamArI i vA, saMbAhamArI i vA, saNNiveptamArI i vA, pANakkhayA, jaNakkhayA, dhaNakkhayA kulakkhayA, vasaNabbhUyA, aNAriyA, je yAvi anne tahappagArA Na te sakassa deviMdasta, devaraNo jamassa mahArapaNo aNNAyA, te zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #812 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 798 bhagavatI siM vA jamakAiyANaM devANa, sakassa deviMdassa devaraNo jamassa mahAraNNo ime devA ahAvaccA abhiNNAyA hotthA, taMjahA-aMbe aMbariseceva, sAme sabale tti yAvareruddovarudda kAle ya,mahAkAle tti yaavre||1|| asipatte dhaNU kuMbhe, vAlU veyaraNI ttiya kharassare mahAghose emae pannarasA''hiyA, sakassa NaM deviMdassa, devaraNo jamassa mahAraNNo sattibhAgaM paliovamaM ThiI paNNattA, ahAbaccA bhiNNAyANaM devANaM ega paliovamaM ThiI papaNattA, evaM mahiDDie, jAva-jame mahArAyA // sU03 // chAyA-kutra khalu bhadanta ! zakrasya devendrasya devarAjasya yamasya mahArAjasya varaziSTaM nAma mahAvimAna prajJaptam ? gautama! saudharmAvataMsakasya mahAvimAnasya dakSiNe saudharme kalpe asaMkheyAni yojanasahasrANi vyativrajya atra zakrasya devendrasya, devarAjasya yamasya mahArAjasya varaziSTaM nAma vimAnaM 'kahi NaM bhaMte ! sakassa deviMdassa' ityAdi / sUtrArtha-(kahi NaM bhaMte ! sakassa deviMdassa devaraNo jamassa mahAraNo varasiTe nAma mahAvimANe paNNatte ? he bhadanta ! devendra devarAja zakrake lokapAla yama mahArAjakA varaziSTa nAmakA mahAvimAna kahAM para hai ? (goyamA !) he gautama ! (sohammavaDiMsayassa mahAvimANassa dAhiNeNaM sohamme kappe) saudharmAvataMsaka mahAvimAnakI dakSiNadizAmeM saudharmakalpa hai / usase (asaMkhejAiM joyaNasahassAI vIIvaittA) asaMkhyAta hajAra yojana Age dakSiNadizAmeM jAkara (ettha NaM sakkassa 'kahiNaM bhaMte ! sakkassa deviMdassa' patyAha sUtrAtha-(kahiNaM bhaMte ! sakasma deviMdassa devaraNNA' jamassa mahAraNNo varasiTe nAmaM mahAvimANe paNNatte ? mahanta ! hevendra, 3124 Ast are yamamArnu 12ziSTa nAbhanu mAvimAna 4yAM bhAvayu cha ? (goyamA !) 3 gautama! sohammavaDisayassa mahAvimANassa dAhiNeNaM sohamme kappe) saudhAvata sabhA vimAnanA hakSiA hizA sIdhama 465 . tyAthI ( asaMkhejjAI joyaNasahassAI vIIvaittA) asaM jyAta 2 yona 2 pAthI ( etthaNaM sakkassa deviMdassa zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #813 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 7 sU. 3 yamanAma lokapAlasvarUpanirUpaNam 799 , deva tadyathA-yama prajJaptam - ardhatrayodazayojanazatasahasrANi yathA somasya vimAnaM tathA, yAvat abhiSekaH, rAjadhAnI tathaiva, yAvat - prAsAdapaktayaH, zakrasya devendrasya, rAjasya yamasya mahArAjasya ime devA AjJAyAM yAvat - tiSThanti, kAyikA iti vA, yamadevakAyikA iti vA pretakAyikA iti vA pretadevatA kAyikA iti vA, asurakumArAH, asurakumAryaH, kandarpAH, nirayapAlAH, abhiyogAH, ye cApyanye tathAprakArAH sarve te tadbhaktikAH, tatpAkSikAH, tadbhAryAH, deviMdassa devaraNNo ) ThIka yahIM para devendra devarAja zakra ke lokapAla (jamassa mahAraNNo ) yama mahArAjakA ( varasiTThe nAmaM vimANe paNNatte) raziSTa nAmakA vimAna hai| (addhatera sajoyaNasayasahassAI ) isa vimAna kI laMbAI cauDAI sADhe bArahalAkha yojanakI hai / ( jahA somassa vimANaM tahA jAva abhiseo) yaha saba kathana soma ke vimAnakI tarahase hI jAnanA cAhiye yAvat abhiSeka (rAyahANI taheva jAva pAsAyAMtIo) rAjadhAnI tathA prAsAdakI paMktiyo yaha saba bhI kathana pahilekI taraha se kahA gayA jAnanA cAhiye (sakkssa NaM deviMdassa devaraNNo) devendra devarAja zatrake (jamassa mahAraNNo) lokapAla yama mahArAjakI (ime devA ) ye deva jinakA nAmanirdeza Age kiyA jAyagA ( ANAjAva ciTThati) AjJA AdimeM rahate hai / (taM jahA) ve deva ye haiM (jamakAiyA vA, jamadeva kAigAi vA peyakAiyAi vA peyadevayakAiyAha vA, asurakumArA, asurakumArIo kaMdappA, nirayavAlA, AbhiyogA) yamakAyika, yamadevakAyika, pretakAyika, pretadevakAyika, asurakumAra, devaraNI) devendra deva zanA sopAsa ( jamassa mahAraNNo varasiTThe nAmaM vimANe paNNatte ) yabha mahArAnnu paraziSTa nAbhanuM vibhAna Ave che. ( addhaterasa joyasa saharasAI ) te vibhAnanI saMga ho jA4 12|| sADAmAra sAma yojana abhA che. ( jahA semissa trimANaM tahA jAva abhiseo) te vibhAna viSenuM abhiSeka paryaMntanuM samasta kathana soma leAkapAlanA vimAna pramANe ja samajavuM. ( rAyahANI taheba jAva pAsAyAMtIo) rAjadhAnI tathA AsAhanI paMktiyo viSe pazu AgaNapramANe vArjuna samavu. ( sakkassa deviMdassa devaraNNo jamassa mahAraNNo ) devendra, devarAna zamanA somyAsa sobha mahArAnI ( ime devA bhANA jAva ciTThati ) AjJA mahimAM raDenArA devo ( taM jahA) nIthe prabhA - ( jamakAiyA vA, jamadevakAiyA vA, peyakAiyA vA, peyadevakAiyA vA, asurakumArA, asurakumArIo kaMdappA, nirayavAlA, AbhiyogA) bhASika, yamadevAyiSTha, pretAyi zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #814 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 800 bhagavatIsUtre zakrasya devendrasya, devarAjasya yamasya mahArAjasya AjJAyAM yAvat-tiSThanti, jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya dakSiNe yAni imAni samuspadhante tadyathADimbA iti vA, DamarA iti vA, kalahA iti vA, bolA iti vA, kSArA iti vA, mahAyuddhAni iti vA, mahAsaMgrAmA iti vA, mahAzastranipatanAni iti vA evaM mahApuruSanipatanAni iti vA, mahArudhiranipatanAni iti vA, durbhUtA iti vA, kularogA iti vA, grAmarogA iti vA, maNDalarogA iti vA, nagaraasurakumAriyAM kaMdarpa, narakapAla, Abhiyoga (je yAvaNNe tahappagArA savve te tabhattigA, tappakkhiyA, tabhAriyA) tathA aura bhI isI prakArake samasta deva usakI bhaktivAle, usake pakSameM rahanevAle aura usake vazameM rahanevAle haiM / (sakkassa devidassa devaraNNo jamassa mahAraNo) devendra devarAja zakrake lokapAla yamamahArAjakI (ANAejAva ciTuMti) AjJAmeM yAvat ye saba deva rahate haiN| (jaMbUddIve maMdarassapavvayassa dAhiNeNaM jAI imAi samuppajjati) jaMbUDhIpa nAmake dropameM maMdaraparvatakI dakSiNadizAkI ora jo ye utpAta hote haiM (taMjahA) jaise ki (DivAi vA , DamarAi bA. kalahAi vA, bolAi vA, khArAi vA, mahAjuddhAi vA, mahAsaMgAmAi vA mahAsatthanivaDAi vA) DiMpa, Damara, kalaha, bola, khAra, mahAyuddha, mahAsaMgrAma, mahAzastranipatana, (evaM mahApurisanivaDaNAi vA, mahAruhinivaDaNAi vA, dubbhUyAi vA, kularogAi vA, gAmarogAi vA, maMDalarogAi vA, nagararogAi vA, ta14Athii, masurabhArI, asurazubhArImA, 5, na2458, mAbhiyoga, (je yAvaNe tahappagArA savve te tabbhanigA, tappakkhiyA, tabbhAriyA) tathA se prA2nA bhI paNa ghaNu devo temanI bhakitavALA, temane pakSa karanArA, ane temane adhIna rahenArA DAya che. ( sakassa deviMdassa devaraNNo jamassa mahAraNNA) te sajAvo, hevendra devarA0 zanApAsa yama mahArAnI (aNNAe jAva citi) mAjJA mAhimA 29 che. (jaMbUddIve dIve maMdarassa pavyayassa dAhiNaNaM jAI imAI samuppajjati taM jahA) bhUdvIpa nAmanA dvIpamA, bhera patanI dakSiNe nAye 6vyA pramANunA je utpAta thAya che, te yama mahArAjathI ajJAta nathI. te utpAto nIce pramANe che(ddivaai vA, DamarAi vA, kalahAi vA, bolAi vA, khArAi vA, mahAjuddhAi vA, mahAsaMgAmAi vA, mahAsattha nivaDaNAi vA) (31, 2, 4, mAsa, mAra, bhAyuddha, mahAsAbha, mAzara niyatana, (evaM mahApurisanivauNAi vA; mahAruhiranivauNAi vA, dubhUyAi vA, kularogAi vA, gAmarogAi vA, maMDalarogAi vA, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #815 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.7 sU.3 yamanAmakalokapAlasvarUpanirUpaNam 801 rogA iti vA, zIrSavedanA iti vA, akSivedanA iti vA, karNavedanA iti nakhavedanA iti vA, dantavedanA iti vA. indragrahA iti vA, skandagrahA iti vA, kumAragrahA iti vA, yakSagrahA iti vA, bhUtagrahA iti vA, ekAhikA iti vA dvayahikA iti vA, vyahikA iti vA, caturahikA iti vA, udvejakA iti vA, kAsA iti vA, zvAsA iti vA jvarA iti vA, dAhA iti vA, kakSAkothA iti vA, ajIrNakAH pANDurogAH, arzI si iti vA, bhagandarA iti vA, hRdayazUlAni iti vA, mastakazUlAni iti vA, yonizUlAni iti vA, pArzvazUlAni iti vA kukSizUlAni iti vA, grAmamArI iti cA, AkaramArI iti vA, nagarasIsaveyaNAi vA, acchiveyaNAi vA kaNNaveyaNAi vA, nahaveyaNAi vA, daMtaveyaNAi vA) isI taraha mahApuruSoM kA maraNa, mahArudhirakA nikalanA dubhUta, kularoga, grAmaroga, maMDalaroga, nagararoga, ziradarda AkhoMkI pIDA kAnakI pIDA, nakhoMkI vedanA, dAMtoMkA dukhanA(iMdaggahAi vA, khaMdaggahAi vA, kumAraggahAi vA, jakkhaggahAi vA, bhUyaggahAi vA, egAhiyAi vA, beyAhiyAi vA teyAhiyAi vA, cAutthahiyAi vA, uvveyagAi vA, kAsAi vA, sAsAi vA, jarAi vA, dAhAi vA, kacchakohAi vA, ajIrayA, paMDurogA, harisAi vA bhagaMdarAi vA) indragraha, skandagraha, kumAragraha yakSagraha, bhUtagraha, ekAntarajvara, tijavArI, tInadinako choDakara AnevAlA jvara, cAradina ke bAda AnevAlAjvara, udvega, khAMsI, zvAsa, jvara, dAha, zarIra ke amukabhAgoM kA saDanA, ajIrNa, pAMDuroga, babAsIra, bhagaMdara (hiyayasUlAi vA) hRdayazUla (matthanagararogAi vA, sIsaveyaNAi vA, acchi veyaNAivA, kaNNaveyaNAi vA, nahaveyaNAivA daMtaveyaNAhavA) mahA puruSAMnA bharaNa, mahA 24tAta, nikSa, Na, mo, bha70 / , nagara zA, zi26, netra, 4 pI1, namanI pI31, itarnu, (iMdaggahAi vA, khaMdaggahAi vA, kumAraggahAivA, jakkhaggahADa vA, bhUyaggahAi vA, eggahiyAi vA, veyAhiyAi vA, teyAhiyAi vA, cAutthahiyAi vA, uvveyagAi vA, kAsAi vA, sAsAi vA, jarAi vA, dAhAi vA, kacchakohAi vA, ajIrayA, paMDurogA, harisAi vA, bhagaMdarAi vA) chandra praha, 206 26, zubhAraDa, cakSagraha, bhUtagraha, ekAMtariye tAva, traNa dinane AMtare Avate javara, cAra dinane mAMtare mApata 412, vega, mAMsI, zvAsa, 12, hADa, zarInA mgaane| sI, mala, pAMDuroga, 72sa, maha2 (hiyayamUlAi vA) yaza-4dhya / , (matthaya mUlAi bA, joNisUlAi vA, pAsa sUlAi cA, kucchimUlAi vA, gAmamArIi vA, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #816 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImatra mArI iti vA, nigamamArI iti vA, kheTamArI iti vA, karvaTamArI iti vA, maDambamArI iti vA, droNamukhamArI iti vA, paTTanamArI iti vA, AzramamArI iti vA, saMbAdhamArI iti vA, sanivezamArI iti vA, prANakSayAH, janakSayAH, dhanakSayAH, kulakSayAH, vyasanabhUtAH, anAryAH, ye cApi anye tathAprakArA na te zakrasya devendrasya devarAjasya yamasya mahArAjasya ajJAtAH5 teSAMcA yamakAyikAnAM devAnAm , zakrasya devendrasya, devarAjasya yamasya mahArAjasya ime devA yathA'patyA abhijJAtA abhavan , tadyathA-ambaH,1 yamUlAi vA, jANisUlAi vA, pAsasUlAi vA, kucchimUlAi vA, gAmamAroi vA, AkaramArIi vA nagaramArIi vA, nigamamArIi vA, kheDamArIi vA, kavvaDamArIi vA, doNamuhamArIi vA, mastakazula, yonizUla, pAcazUla, kakSAzUla, grAma-mArI-haijA, nagaramArI, nigamamArI; kheTamArI, karvaTamArI, droNamukhamArI, (maDambamArIi vA, paTTaNamArIi vA, AsamamArIi vA, saMvAhamArIi vA, saNNivesamArIi vA) maDambamArI, pattanamArI, AzramamArI, saMbAdhamArI, sannivezamArI (pANakkhayA, jaNakkhayA, dhaNakkhayA, kulakkhayA, vasaNabhUyA, aNAriyA) prANakSaya, janakSaya, dhanakSaya, kulakSaya, vyasanabhUta, anArya-pAparUpa (je yAvi anne tahappagArA Na te sakkassa deviMdassa devaraNo jamassa mahAraNoM aNNAyA) isI prakArake aura bhI dasare aneka upadrava devendra devarAja zakrake lokapAla yama mahArAjake dvArA avijJAta nahIM haiM, (tesiM vA jamakAiyANaM devANaM) aura una yamakAyika devoM dvArA ajJAta nahIM haiM / (sakassa deviMdassa devaraNo jamassa mahArapaNo ime devA ahAvaccA, abhiNNAyA hotthA) devendra devaAkaramAroi vA nagaramArIi vA, nigamamArIi vA kheDamArIi vA, kabbaDa mArIi vA, dANamuhamArIi vA) bharata zUna, yAniza, pAva zusa, kSAzusa, zrAmabhArI [2 // navA shaayaa|] nagarabhArI,meTabhArI, 45bhArI, nobhumamA, (maDambamArIi vA, paTTaNamArIi vA, AsamamArIi vA, saMvAhamArIi vA. saNNivesamArIivA)ma-mArI, pattanabhArI, mAzramamArI, samAdhamArI, sannivezamArI, (pANakkhayA, jaNakkhayA, dhaNakkhayA, kulakkhayA, vasaNabbhUyA, aNAriyA) prANukSaya, kSaya, dhanakSaya, kSaya, vyasana bhUta manAya-5535 (je yAvi anne tahappagArA Na te sakassa deviMdassa devaraNo jamassa mahAraNNo aNNAyA) upadravAna i mI 542 padako thAya te hevendra, havarAya zanA alsule yasamAthI salae DAtA nathI. (tesi vA jamakAiyANaM devANaM ) bhane te paat| yA ivothI 555 mata hAtA nathI. (sakassa deviMdassa devaraNNo jamassa mahAraNo ime devA ahAvaccA, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #817 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.7 mU.3 yamanAmakalokapAlasvarUpanirUpaNam 803 ambarISa2 zcaiva zyAmaH3 sabala 4 iti yo'paraH, rudro5-parudraH6 kAlazca7 mahAkAla8 iti yo'paraH, asipatro9 dhanuH10 kumbho11 bAluH12 vaitaraNI13 iti ca, kharasvaro14 mahAghoSaH15, evamete paJcadazA''khyAtAH, zakrasya devendrasya, devarAjasya yamasya mahArAjasya satribhAgaM palyopamaM sthitiH prajJaptA, evaM maharddhikaH, yAvat-yamo mahArAjaH2 / // mU0 3 // rAja zakrake lokapAla yama mahArAjako ye deva apatyake jaise abhimata haiM / (taMjahA) yama mahArAjako jo devaapatya ke jaise abhimata haiM ve ye haiM-(aMbe, aMbarise, ceva, sAme, sabale ti yAvare' ruddovarudde, kAle ya' mahAkAle ti yAvare, asipatte dhaNUkuMbhe, vAlU, veyaraNI tti ya, kharassare, mahAghose, emee panarasA''hiyA) aMba, ambariSa, zyAma, sabala, rudra, uparudra, kAla, mahAkAla, asipatra, dhanuSa, kuMbha, vAlu, vaitaraNI, kharasvara aura mahAghoSa-isa prakAra ye 15 haiM / (sakassa deviMdassa devaraNo jamassa mahAraNo mattibhAgaM paliovamaM ThiI paNNattA, ahAvaccAbhiNNAyANaM devANaM egaM paliovamaM ThiI paNNattA evaM mahiDDhIe jAva jame mahArAyA) devendra devarAja zakrake lokapAla ina yama mahArAjakI sthiti trisahita eka palyopamakI hai / tathA apatyarUpase abhimata devoMkI sthiti eka palyopamakI hai| aisI baDIbhArI RddhivAlA yAvata ye yama mahArAja hai // abhiNNAyA hotthA) hevendra 12008 An asia yama. mahArAnA putrasthAnIya yo nIya prabhArI cha-'aMbe, aMbarise ceva, sAme sabale, tti yAvare, ruddo varuhe, kAle ya, mahAkAle ti yAbare, asipatte, dhaNUkuMbhe, bAlu, veyaraNI ti ya, kharassare, mahAghose, emee pannarasA''hiyA) ma. ma mariSa, zyAma, samasa, oth S526, , mahANa, masipatra, dhanuSa, , mAyu, vaitaRel, ma2252 ane na ghoSa e paMdara che. (sakassa NaM deviMdassa devaraNo jamassa mahAraNo sattibhAgaM paliovamaM ThiI paNNattA, ahAvaccAbhiNNAyANaM devANaM egaM paliovamaM ThiI paNNattA evaM mahiDDhIe jAva jame mahArAyA) hevendra, 12 // zana alsule yama mahArAnI sthiti tribhAga sahita eka paLepamanI che, tathA yama mahArAjanA purasthAnIya devanI sthiti eka pApamanI che. yama mahArAja evI mahAddhi AdithI saMpanna che. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #818 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 804 bhagavatI sUtre TIkA - yamanAmakaM dakSiNadigRlokapAlaM varNayituM prastauti - 'kahi NaM bhaMte! ' ityAdi / he bhadanta ! kutra sthAne khalu 'sakassa deviMdassa devaraNNo' zakrasya devendrasya devarAjasya 'jamassa' yamanAmakasya dvitIyalokapAlasya 'mahAraSNo' mahArAjasya 'varasiTTe' varaziSTam 'nAma' nAma 'mahAtrimANe' mahAvimAnam ' paNNatte' prajJaptam ? bhagavAnAha - 'goyamA ! he gautama ! 'sohammavarDisayassa' saudharmAvitaMsakasya 'mahAvimANassa' mahAvimAnasya 'dAhiNeNaM' dakSiNe dakSiNasyAM dizi'sohamme kappe' saudharme kalpe 'asaMkhejjAI' 'joyaNasahassAi' asaMkhyeyAni yojana sahasrANi 'vIvattA' vyativrajya vyatikramya 'ettha NaM' atra khalu 'sakkassa deviMdarasa devaraNo' zakrasya devendrasya devarAjasya 'jamassa' 'mahAraSNo' yamasya TIkArtha- sUtrakAra isa sUtradvArA dakSiNadizAke svAmI yamanAmake lokapAlakA varNana kara rahai haiM usameM gautamane prabhuse pUchA ki - "bhaMte!" bhadanta ! kisa sthAna meM 'sakkassa deviMdassa devaraNNo) devendra devarAja zakra ke 'jamassa' yama nAmake dUsare lokapAla 'mahAraNNo' mahArAjakA 'varasiheM paNNatte' varaziSTa vimAna kahA gayA hai / uttara dete hue prabhu gautamase kahate haiM ki- 'goyamA' he gautama! ' sohammavarDisayassa' saudharmAvataMsaka 'mahAvimANassa' mahAvimAnakI 'dAhiNeNaM' dakSiNa dizAmeM 'sohamme kappe' saudharmakalpase 'asaMkhejjAI joyaNasahassAI' asaMkhyAta hajAra yojanoMko 'vIIvaittA' ullaMghana karake jo sthAna AtA hai 'ettha NaM' isI sthAna para 'sakkassa deviMdassa devaraNNo' devendra devarAja zakra ke 'jamassa mahAraNNo' yama mahArAjakA 'varasiTThe TIkA--A sUtramAM sUtrakAre dakSiNa dizAnAM adhipati yama nAmanA lekapAlanuM varNana karyu che. yamamahArAjanuM trimAna kayAM AveluM che, te jANavA mATe gautamasvAmI mahAvIra prabhune nIcenA prana pUche che-- 6 bhaMte ! 'De lanta ! 'sakkssa deviMdassa devaraNNo' devendra, devarAna zahanA khIla sozyAsa 'jamassa mahAraNNo' yama bhaDArAnuM 'varasiddhe mahAvimANe paNNatte' varaziSTa nAmanuM mahA vimAna kayAM AveluM che ? uttara--De gautama ! ' sohammavarDisayassa mahAvimANassa ' sa dharbhAvita sa bhaDAvibhAnanI 'dAhiNeNaM sohamme kappe' dakSiNu dizAmA saudharmazrI ' asaMkhejjAI joyaNasahassA bIIvattA' asaNyAta thokna dUra 4tAM ne sthAna Ave che, 'etthaNaM' sthAne 'sakkassa deviMdassa devaraNNo devendra hevarA, zaInA mIla boyAsa, jamassa mahAraNo' yama mahAza4nuM 'varasiGke' varaziSTa nAmanuM vimAna mAvelu che. 4 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #819 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3. 7. 3 yamanAmaka lokapAlasvarUpanirUpaNam 805 " mahArAjasya 'varasiTTe' 'nAmaM' 'trimANe' 'paNNatte' varaziSTaM nAma vimAnaM prajJaptam, 'addhaterasajoyaNasaya sahassAI ' ardha trayodazayojanazatasahasrANi sArdhadvAdazalakSayojanAni 'jahAsomassa vimANaM yathA somasya vimAnam 'tahA' tathA ' jAva - abhiseo' yAvat abhiSekaH somasya prathamalokapAlasya pUrvavarNita vimAnAdyabhiSekaparyantavRttAntavad yamasyApi vimAnAdyabhiSekaparyantavRttAtosvaseyaH, ' rAyahANI taheva yamasyAvi rAjadhAnI tathaiva- somasya pUrvavarNita rAjadhAnIvadeva bodhyA, ' jAva- pAsAyAMtIo' yAvat - prAsAdapaGkayaH, tathA ca yAvatkaraNAta - 'ekaM yojanazatasahasram lakSayojanaparimitam AyAma vaziSTha vimAna haiM aisA 'paNNatte' kahA gayA hai / 'addhaterasa joyasaharasAI' isa vimAnakI laMbAI cauDAI sAr3he bAraha lAkha yojanakI hai / ityAdi samastakathana 'jahA somassa vimAnaM tahA jAva abhiseo' soma nAmaka lokapAla ke vimAnakI taraha jAnanA cAhiye aura yaha kathana somake abhiSeka paryanta ke kathana taka yahAM grahaNa karanA cAhiye arthAt prathamalokapAla soma ke pUrvameM varNita vimAnaAdikA abhiSeka takakA vRttAnta jaisA hai usI taraha se yamanAmaka lokapAlakA bhI vimAna AdikA abhiSeka paryantakA vRttAnta hai aisA jAnanA cAhiye | 'rAyahANI taheba' jaisI somakI rAjadhAnIkA varNana pahile kiyA gayA hai usI prakArase yamakI bhI rAjadhAnI cAhiye / 'jAva pAsAyapatIo aura usameM prAsAdapaMktiyoMkA varNana bhI somakI prAsAdapaMktiyoMkI tarahase hI samajhanA cAhiye / yahAM 'addhaterasa jogaNasyasahassAI ' te vibhAnanI samAdha-paDolAI 1250000 (sADA aura sAtha ) yojananI che. jahA seAmassa vimAnaM tahA jAtra abhiseo ' varaziSTa vimAnanuM samasta varNana seAma leAkapAlanA vimAnanA varNana pramANe samajavuM. te vana kayAM sudhI grahaNa karavuM ? seAmanA abhiSeka paryantanA kathana sudhI te vana grahaNa karavuM. kahevAnuM tAtpa e che ke pahelA leAkapAla seAmanA vimAnanuM na pahelA sutramAM je pramANe Apyu che. evuMja vaNaeNna ahIM paNa abhiSeka paryanta grahaNa 4 lahaNe ' rAyahANI taheba' somanI sobhA nAmanI rAjdhAnInu vArjuna 42. 'jAva pAsAyAMtIo' temAM AsAha paMktiyo paryantanuM ne vArjuna mAve che te aDIM yazu zraTuNu thavuM leAme. aDIM 'yAvata' pathI 'ekaM yojanazatasahasram lakSayojana parimitaM AyAmavikkhaMbheNaM paridhinA ca jaMbUdvIpapramANA vaimAnikAnAM , , " zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #820 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 806 bhagavatIsUtre viSkambheNaM, paridhinA ca jambUdvIpapramANA, vaimAnikAnAM prAsAdAdInAM pramAsyArdhaM jJAtavyA, yAvat - uparitalaM SoDazayojanasahasrANi AyAmaviSkammeNa, paJcAzat - yojanasahasrANi paJca ca saptanavatiryojanazatAni (50597 ) kiJcidUnAni parikSepeNa prajJaptam, catasraH' iti saMgrAhyam etAdRzyaH prAsAdapaMktayaH evam sakkassa NaM' zakrasya khalla 'deviMdassa devaraNgo' devendrasya devarAjasya 'jamassa' yamasya 'mahAraNo' mahArAjasya 'ime' vakSyamANA devA 'ANAe' AjJAyAm 'jAva - ciTThati' yAvat - tiSThanti yAvatkaraNAt -' upapAta - vacana - nirdeze ' iti saMgrAhyam, AjJAdikAriNo devAna darzayati- ' taM jahA ' tadyathA jamakAiyA yAvat padase- 'ekaM yojanazatasahasram ' lakSayojana parimitaM AyAmaviSkaMbheNaM paridhinAca jaMbUdvIpapramANA vaimAnikAnAM prAsAdAdInAM pramA syArdha jJAtavyA yAvat uparitalaM SoDazayojana sahasrANi AyAmaviSkaMbheNaM paJcAzat yojanasahasrANi paMcaca saptanavatiryojanazatAni kiJcida vizeSonAni parikSepeNa prajJaptam catasra:' isa pahile kahe gaye pAThakA saMgraha kiyA gayA hai / isa tarahakI cAra prAsAda paMktiyAM haiN| 'anta NaM deviMdassa devaraNNo devendra devarAja zakke dvitIyalokapAla 'jamassa mahAraNNo' yamamahArAjakI 'hame' ye Age abhI2 jinakA nAma nirdeza hogA 'devA' deva 'ANAe' AjJAmeM 'jAva' yAvat 'ci Mti' rahate haiM / yahAM yAvat padase 'upapAta - vacana nirdeze' isapAThakA saMgraha huA hai / 'taMjahA' ve deva ye haiM- 'jamakAiyAi vA' yamakAyika yamakA prAsAdAdInAM pramANasyArdhe jJAtavyA yAvat uparitalaM SoDazayojana sahasrANi AyAmaviSkaMbheNaM paJcAzat yojanasahasrANi pazca ca saptanavatiya janazatAni kizcida vizeSonAni parikSepeNa prajJaptam catasraH' mA prabhAno mAgaja bhAvI gayelA sUtrapATha grahaNa karavAmAM AvyA che. A prakAranI cAra prAsAda patiyA che. 'sakkssa NaM deviMdassa devaraNNo' devendra, devarAna zahanA bhIla boDyAsa 'jamassa devaraNNo' yabha mahArAnI' ime devA ANAe jAva ciTThati' AjJA mahibhAM nIce jaNAvelA devA rahe che. ahIM 'yAvata' padathI upapAta (sevA), vacana ane nirdeza grahaNa karAyA che. kahevAnuM tAtparya e che ke nIcenA deva yama mahArAjanI AjJA, sevA, vayana yAne nirdezane anusare che. ' jamakAiyA ivA' bhaagriDa hevI meTale zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #821 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.7mU.3 yamanAmakalokapAlasvarUpanirUpaNam 807 ivA' yamakAyikAH iti vA yamasya kAyo nikAyo yeSAmasti te yamakAyikA yamaparivArabhUtA ityarthaH 'jamadevayakAiyA i vA' yamadaivatakAyikA iti vA, yamasya sAmAnikadevaparivArabhUtA ityarthaH 'peyakAiyA i vA pretakAyikA vyantara vizeSA iti vA, 'peyadevayakAiyA i vA' pretadaivatakAyikAH pretAdhInadevAnAM parivArA iti vA, asurakumArA asurakumArIo' asurakumArAH asurakumAryaH 'kaMdappA' kandarpAH kandarpabhAvanAbhAvitatvena kandarpazIlasambandhideveSu utpannAH kandarpazIlazcAtikeliH 'nirayavAlA' nirayapAlAH narakapAlakAH, 'AbhiyogA' abhiyogaH AdezaH tadbhAvanAbhAvitatvena AbhiyogikadeveSu utpannAH abhiyogavartinazca devkingkrmaayaaH| na kevalam ete eva apitu anye'pItyAha-'je yAvaNNe tahappagArA' ityAdi / ye cApyanye tathAprakArAH santi 'savve te hai kAya-nikAya-samUha jinakA ve yamakAyika haiM, ye yamake parivArabhUta hote haiM-'jamadevakAiyAi vA' yamadaivatakAyika-yamake sAmAnika devIke parivArarUpadeva, 'peyakAiyAivA' vyantaravizeSarUpa pretakAyika, 'peyadevayakAiyAi vA' pretAdhInadevoMke parivArabhUtadeva, 'asurakumArA' asurakumAra 'asurakumArIo' asurakumAriyAM 'kaMdappA' kandarpabhAvanA se bhAvita hone ke kAraNa kaMdarpa zIlasambandhI devoM meM utpanna hue deva, inakI prakRti kaMdarpa-atikrIDA-meM hI ramanevAlI hotI hai 'nirayavAlA' narakapAlaka, 'AbhiyogA' Abhiyoga nAma AdezakA haiisa AdezarUpa abhiyogakI bhAvanAse bharapUra honeke kAraNa jo Abhiyogika devoMmeM utpanna hue haiM ve Abhiyogika deva haiM ye sadA AdezapAlana karane meM hI lage rahate haiM / ataH ye devoMke kiGkara jaise hote haiM / ye itane hI deva yamakI AjJAke nahIM rahate haiM kintu 'je yAvaNNe' inase atirikta aura bhI 'tahappagArA' isI tarahake yamanakAya samUDa jemane che evA yamakAyika deve teo yamanA parivArarUpa hoya che. 'jamadevakAiyA ivA, yamavata yi vo tethe| yamanA sAmAni pAnI parivAra 35 he| cha, peyakAiyAi vA pretathi hevA-4 42nA vyanta2 vo cha, 'peyadevayakAiyAi vA tAdhIna honA parivA235 hevo, 'amurakumArA' asuramArI, 'asurakumArIo' asurbhaarii|, 'kaMdappA' 565 |-(2tisumnaa bhAvanAthI bhAvita thavAne kAraNe kaMdarpazIla devomAM utpanna thayelA devane kaMdarpa deva kahe cha) te 45-tisumbhaa| bIna 29 che. 'nirayavAlA' na25iax, 'AbhiyogA' bhaniyo meTale sAheza mAliyo / mIan anii mAzAbhA 2 naa2| hoya che. Abhigika devo anAbhigika devonA kikara jevA hoya che. kahevAnuM tAtparya se che ta mAniyogi vA para yama mahArAnI mAjJAmA 29 che. 'je yAvaNNe taw" eTaluM ja nahIM paNa upara kahelA devo uparAnta bIjA paNa e prakAranA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #822 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre tambhattigA' sarve'pi te tadbhaktikAH yamasya bhaktikAriNaH 'tappakkhiyA' tatpAkSikAH yamapakSAnuyAyinaH 'tabbhAriyA' tadbhAryAH tadbhabharaNapoSaNayogyAH 'sakassa deviMdassa debaraNNo' zakrasya devendrasya devarAjasya 'jamassa' yamasya 'mahAraNNo' mahArAjasya 'ANAe' AjJAyAm 'jAva-ciTThati' yAvat-tiSThanti, yAvat karaNAta-'upapAta-vacana-nirdeze' iti saMgrAhyam / atha jambU dvIpe mandarAcalasya dakSiNe bhAge sarve'pi vakSyamANA utpAtA etasyAdhyakSatve eva bhavantI tyAha-'jaMbUdIve dIve' ityAdi / jambUdvIpe dvIpe 'maMdarassa pavvayassa' mandarasya parvatasya 'dAhiNeNaM' dakSiNe dakSiNadigbhAge 'jAI imAI' yAni imAni agre vakSyamANAni utpAtAdikAryANi 'samuppajjati ' samutpadyante na tAni yamasyA jo deva haiM 'te savveM' ve bhI saba 'tambhattigA' usa lokapAla yamakI bhakti karanevAle haiM ' tappakkhiyA' usa yamake pakSake anuyAyI haiM / 'tanbhAriyA' aura usake dvArA bharaNapoSaNa karaneke yogya honese usakI bhAryA jaise hote haiM / ye saba 'sakassa deviMdassa devaraNNo jamassa mahAraNNo ANAe jAva ciTuMti' devendra devarAja zakrake lokapAla yama mahArAjakI AjJAmeM yAvat sadA bane rahate haiN| yahAM yAvatpadase 'upapAta-vacana-nirdeza inatIna padoM kA grahaNa huA hai| aba sUtrakAra yaha prakaTa karate haiM ki jaMbUdvIpa ke maMdara parvatakI dakSiNa dizAmeM jo jitane se prakaTa kiye jAnevAle upadrava hote haiM ve saba yamakI hI jAnakArImeM hote haiM-jaMbUddIve dIve jaMbUdvIpa nAmake dvIpameM 'maMdarassa pavvayassa' maMdara parvatakI 'dAhiNeNaM' dakSiNabhAgameM 'jAI imAI' jo ye Age kahe jAnevAle utpAta Adi kArya samu. ppajjati' utpanna hote haiM ve yamase ajJAta nahIM haiM aisA yahAM sambandha 2 vo cha / te savve te savai vo pay : tabbhattigA' ymmaa2|4ii mAhita 42naa2| cha, 'tappakkhiyA' bhne| 56 42naa2| che, 'tabbhAriyA' mane tamanA hArA 1295 poSAne pAtra vANI, temanI mAryA samAna che. te saghA hevo. 'sakassa deviMdassa devaraNNo jamassa mahAraNNo ANAe jAva ciTTati' hevendra, tuvarA04 zakanA bIjA lekapAla yama mahArAjanI AjhA, sevA, vacana ane nirdezane anusare che. have sUtrakAra e prakTa kare che ke jaMbudvIpanA maMdara parvanI dakSiNa dizAmAM je je upadrava thAya che, te yamamahArAjathI ajJAta hatA nathI. te upadravo nAye matA0yA cha- 'jaMbUddIve dIve' *dIpa nAmanA dIpA 'maMdarassa pavvayasya dAhiNeNaM maha2 patanI dakSiNe, 'jAI imAI samappajjati' mA vyA pramANe je upadrava Adi thAya che, te yamathI ajJAta hotA nathI. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #823 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3u.75.3 yamanAmakalokapAlasvarUpanirUpaNam 809 jAtAni ityagreNa sambandhaH / utpAta prakArAnAha-'taM jahA' tadyathA-'DiMbAivA DimbA vighnA antarAyA iti vA, 'imarA I vA' DamarAH ekarAjye eva rAjakumArAdikRtopadravAH, 'kalahA i vo' kalahAH klezakArakavAvivAdAH, 'bolA i vA bolAH avyaktavaNedhvanisamUhAH iti vA, 'khArA I vA' kSArAH anyonyamatsarA iti vA parasparamatsarabhAvayuktAH 'mahAjuddhA i vA' mahAyuddhAni avyavasthitasaMgrAmA iti vA 'mahAsaMgAmA ivA' mahAsaMgrAmAH vyavasthitacakravyahAdiracanopetamahAyuddha,ni iti cA, 'mahAsatthanivaDaNA ivA' mahAzastranipatinAni iti vA, evaM tathaiva 'mahApurisanivaDaNA ivA' mahApuruSanipatanAni viziSTapuruSamaraNAni iti vA, 'mahAruhiranivaDaNA i vA' mahArudhiranipatanAni atyantAviralarudhiradhArApAtA iti vA, 'dubbhUyAi vA durbhUtAH duSTAH janadhanadhAnyopadrava hetubhUtAbhUtAH satvA mUSikazalabhapakSyAdItayaHiti vA, 'kulalagAlenA cAhiye aba ve utpAta kaunarase hote haiM so 'taMjahA' se prakaTa kiye jAte haiM-'DibAi vA Dimba-vighna-antarAya, 'DamarAivA' Damara-eka rAjyameM hI rAjakumAra AdikoM dvArA kiye gaye upadrava, 'kalahAivA' kalaha-klezakArakavAda vivAda, 'bolAi vA' avyaktavarNavAle dhvani samUharUpa bola, khArAi vA, khAra-ApasI matsara bhAva 'mahAjuddhAi vA vyavasthAse rahita mahAyuddha 'mahAsaMgAmAi vA' vyavasthita cakravyUha AdikI racanAse yukta mahAyuddha, 'mahAsatthanivaDaNAivA' yuddha meM baDe2 zastroMkA paDanA, evaM' isI tarahase 'mahApurisanivaDaNAi vA mahApuruSoM-viziSTa puruSoMkA yuddha maraNa honA, 'mahAruhiranivaDaNAi vA' atyanta avirala aisI rudhira kI dhArAkA yuddha meM nikalanA, 'dubbhUyAivA' manuSyoMko tathA anAja vagairaha ko nukasAna 'taM jahA' ta pAta nIya prabhArI sabhA -DivAi vA 60-vina-ma-tarAya, 'DamarAha vA bha2-4 2wir sabhAra mAha dvArA 42zata , 'kalahAi vA' 8- 124 14 vivAha, 'bolAi vA nasAyI-abhyatApApa panisamU35 mAsa, 'khArAi vA' mA2-veSabhAva, 'mahAjuddhAi vA vyavasthAyI 2hita mahAyuddha, 'mahAsaMgAmAi vA vyavasthita yavyU mAhinI syanAthI yuta, bhaDAyuddha, "mahAsatthanivaDaNAi vA' yuddhamA mATA moTai zaskhornu patana, 'evaM mahA purisa nivaDaNAi vA' mahApuruSAnu-viziSTa puruSArnu yuddhamA bha29, 'mahAruhiranivaDaNAi vA' yuddhamA lInI atyanta, avirala dhaaraa| paDavI, 'dabyAha vA' duSkALa paDe athavA manuSyane tathA anAja Adine nukazAna karanAra uMdarA, tIDa, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #824 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 810 bhagavatImUtre rogAi vA kularogA iti vA, 'gAmarogA i vA' grAmarogA iti vA, 'maMDalarogA i vA' maNDala 'prAnte' iti prasiddham tatsambandhino rogA maNDalarogA iti vA, 'nayararogA i vA' nagararogA iti vA, 'sIsaveyaNA i vA' zIrSavedanA zirasaH pIDA iti cA, 'acchiveyaNA i vA' akSivedanA netrapIDA iti vA, 'kaNNaveyaNA i vA' karNavedanA iti vA, 'nahaveyaNA i vA' nakhavedanA iti vA, 'daMta veyaNA i vA' dantavedanA iti cA, 'iMdaggahA havA' indragrahA unmAdahetava iti vA indrakRtopadravavizeSAH indrAvezA ityarthaH 'khaMdaggahA ivA' skanda grahAH kArtikeyagrahAH skandAvezA iti vA, 'kumAraggahA i vA ' kumAragrahAH bAlagrahA iti vA kumArAvezAH 'jakkhaggahA i vA ' yakSagrahA iti vA, yakSA vyantaravizeSAstadgrahA ityarthaH / 'bhUyaggahA i vA' bhUtagrahA iti vA, 'egAhiyA i vA' ekAhikAH pratidinAgantukA jvaravizeSA iti vA, 'beyAhiyA pahu~cAnevAle maSika, zalabha' pakSI AdikoMkA honA, 'kularogAi vA' kulameM rogoMkA honA, gAmarogAi vA' grAmameM rogoMkA honA, maMDalarogAi vA' prAMtomeM rogokA honA, 'nayara rogAi vA' nagarameM rogoMkA honA, 'mIsaveyaNAi vA' ziroMmeM pIDAkA honA 'acchiveyaNA ivA' AMkhoMmeM pIDAkA honA, 'kaNNa veyaNAivA' kAnoM meM pIDA kA honA 'nahaveyaNAi vA' nakhoMmeM vedanA kA honA, daMtaiyaNAi vA' dAMtoMmeM pIDAkA honA, 'iMdaggahAivA' indrakRta upadravarUpa unmAda AdikoMke kAraNoM kA honA, 'khaMdaggahAi vA, kIrtikeyagraha skandAiza, 'kumAraggahAi vA' bAlagraha, jakkhaggahAi vA, yakSarUpa vyantaravizeSakRta upadravarUpagraha 'bhUyaggahAi vA bhUtagraha 'egAhiyAi vA pratidina AnevAlA jvara, 'iyAhiyAvA' bhane pakSI-mAnI utpatti thavI, 'kularogAi vA' mA gon| khAvo thavA, 'gAmarogAi vA' mA gon| vo thayo, 'maMDalarogAi vA ' maDAmA gAne sAvo thayo, 'nayararogAi vA' nAma gon| vo thavA, 'sIsaveyaNAi vA bhAthAnA humAko thavA, 'acchiveyaNAi vA netramA pI. thavI, 'kaNNaveyaNAi vA' zanamA pI31 thavI, 'nahaveyaNAi vA' nayA vehanA thI, 'daMtaveyaNAi vA invi pI3. thavI, 'daggahAi vA' ndrata 5135 umA mAha yavo, ' khaMdaggahAi vA' aha vizeSa kamAragahADa vA ' mAsas, 'jakkhaggahAi vA' yakSata upadra135 aDa, 'bhUyaggahAivA' bhUtayaDa, 'egAhiyAi zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #825 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za.3.u.7sU.3 yamanAmakalokapAlasvarUpanirUpaNam 811 i vA' dvaya hikA iti vA ekaikaM dinaM madhye vyavadhAya pratidinadvayAgantukAH jvaravizeSA ityarthaH, 'teyAhiyA i vA' yahikA iti vA, pratidinadvayAnantarA gantukAH jvaravizeSA iti bhAvaH, 'cAutthahiA' caturahikAH, pratidinatrayAnantarAgantukA jvaravizeSAiti vA, 'unveyagA i vA' udvejakA iti vA udvegA mAnasikaparitApavizeSAH tajjanakA janodvegakAriNastaskaraprabhRtayaH, 'kAsA i vA' kAsA iti vA, kAsA hRdgatAH rogavizeSA iti vA 'khAMsI' iti bhASAyAm prasiddhAH, 'sAsA i vA zvAsA iti vA 'dammA iti bhASApasiddhAH, zvAsavarddhakA rogavizeSAH ityarthaH 'jarA i vA' jvarAH zArIrikatApavizeSarogA balanAzakA iti vA, 'dAhA i vA' dAhAH iti vA, atyadhikatApajanakA roga vizeSA ityarthaH, 'kacchakohA i vA' kakSAkothA iti vA, kakSANAM zarIrAvayavavizeSapArzvabhAgAnAM kothAH kuthitvAni galitatvAni iti vA, ' ajIrayA i vA' ajIrNakA ajIrNatA iti vA, paMDurogA i vA' ekaeka dinako choDa kara AnevAlA jvara, 'teyAhiyAi vA' tIsare dina AnevAlA jvara, 'cAutthAhiyAivA cauthedina AnevAlA jvara, * uvveyagAi vA mAnasika paritApa vizeSa iSTaviyoga aura aniSTasaMyogajanya cittameM utpannahue duHkhavizeSa athavA udvegako utpanna karanevAle caura vagairaha 'kAsAivA' khAMsI, sAsAi vA zvAsa-damA, inake baDhAnevAle roga vizeSa, jarAi vA' zarIrake balako kSINa karanevAle rogavizeSa-jaise tapedika (kSayaroga) Adi, 'dAhAi vA' atyadhika tApa jinake dvArA zarIrameM baDhajAtA hai aise rogavizeSa, 'kacchakohAi vA' kAMkharI-zarIra ke avayava vizeSoMmeM kothakA honA, arthAt kAMkharI Adi avayavoMkA saDanA, athavA vanakI jhADiyoMkA saDanA, 'ajIrayAi vA' ajIrNa 'paMDurogAi vA' vA' 24 mAvanA tAva, 'veyAhiyAi vA hivasane mAMtare sAvatAtAva, 'teyAhiyAi vA' sine mAtare mAvato tAva, 'cAutthAhiyAi vA' yA2 hinane mAMtare bhAvato tA (yAthIyo tA1) 'unveyagAi vA deza thape-TanA viyoga athavA aniSTanA saMyegathI cittamAM je duHkha thAya che tene udvega kahe che-athavA HT Gpanna 42naa| yAra mAhinI vRddhi thavI, 'kAsAi kA' mAMsI 'sAsAi vA' zvAsa-bha, "jarAi vA zarIrane kSINa 42naa| kSaya vA rogo, 'kaccha kohAi vA' sAla mA bhypomaaNs| tho, 'dAhAi vA' zarIramA mata Gua 42 // 2 // roga thA, 'ajIrayAi vA' 24deg thaj, 'paMDurogAi vA paaNdd|| thavI, 'hari zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #826 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre pANDurogA iti vA, 'harisA i vA' azI si iti vA, 'bavAsIra iti bhASAprasiddhAni' rudhirasrAviNo gudArogavizeSAH 'bhagaMdarA i vA bhagandarA iti vA, hiyayamUlA ivA' hRdayazUlAni iti vA, 'matthaya mUlA ivA' mastakazulAni iti vA 'joNimUlA i vA' yonizUlAni iti vA 'pAsamUlA i vA' pArzva zUlAni iti vA 'kucchimUlA i vA' kukSizUlAni iti vA, 'gAmamArI ivA' grAmamArI 'mahAmArI' iti prasiddhA, yA hi grAmaM mArayati sA tathoktA, evamagre'pi vijJeyam 'AgaramArI i vA AkaramArI iti vA, 'nagaramArI i vA nagara mArI iti vA, 'NigamamArI i vA' nigamamArI iti vA, 'kheDamArI i vA' kheTa mArI iti vA, 'kabbaDamArI ivA' karbaTamArI iti vA 'maDamma mArI ivA' maDambamArI iti vA, 'doNamuhamArI i vA' droNamukhamArI iti vA, 'paTTaNamArI ivA' pattanamArI iti vA, paTTanamArI iti vA 'AsamamArI i vA' AzramamArI pANDuroga' harisAi vA' bavAsIra- arSa-mazA samaya2 para unameM se khUna jharane lagatA hai| bhagaMdarAi vA' bhagaMdara yaha bhI gudAkA eka mahAbhayaMkara roga hai-jo jIvakI samApti ke sAtha samApta hotA hai| 'hiyayamUlAi vA' hRdayazUla, 'matthayasUlAi vA' mastakazUla, 'joNisUlAi vA' yonizUla, pAsamUlAi vA pasaliyoMkA darda, 'kucchisUlAi vA' kukSizUla-peTakA darda, 'gAmamArIi vA' grAmameM marakI honA, 'agaramArII vA' agarameM marakI kA honA 'nagaramArIi vA, nagarameM marakI honA, 'nigamamArIIvA' viSayameM mahAmArIkA honA 'kheDamArIi vA' kheTameM marakI honA, 'kavvaDamArIi vA' karbaTameM marakIkA honA, 'doNamuhamArIi vA' droNamukhameM marakI kA honA, 'maDaMbamArI ivA' maDaMbameM marakIkA honA, 'paTTaNamArIi vA' paTTaNa-pattanameM marakIkA honA, 'AsamamArIi vA AzramameM-tApasoM ke AzramameM sAi vA' 72sa tho, 'bhagaMdarAi vA' bha ne| roga thA, 'hiyayasalAi vA' yazudA yaj, 'matthayasUlAi vA' bharata zusa thaj, 'joNisUlAi vA' yAnizuta thaj, 'pAsamUlAi vA' pAsaNImAmA zUra yaj, 'kucchimUlAi vA' kssishus-pettne| dubhAvo thayo, 'gAmamArIi vA mamAhima vesa, bha24I mAhi gosAvA, a karamAra vA' mA mohanArAmAnI vastImA 'nagaramArIi vA' nagaramA 'nigamamArI i vA ' nimamA 'kheDamArIi vA' bheTamA bhaDAmArI (2, bha24I mAhi rogI) thavA, kavaDamArIDa cA, mamA bhI dAvI, 'doNamuhamArIi vA dobhumamA bhInA vo thavA, 'maDaMbamArIi vA bhakSamA bharI thavI, 'paTTaNamArIi bA' 55 pittana]i bhI 4vI, 'AsamamArIi vA' zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #827 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za.3u.7sU.3 yamanAmakalokapAlasvarUpanirUpaNam 813 iti vA, 'saMbAhamArI i vA' saMbAhamArI iti bA, 'saNNivesamArI i vA' sannivezamArI iti vA, tatphalAnyAha-'pANakkhayA' ityAdi / 'pANakkhayA' pANakSayAH 'jaNakkhayA' janakSayAH 'dhaNakkhayA' dhanakSayAH 'kulakkhayA' kulakSayAH, 'vasaNabhUyA' vyasanabhUtAH 'aNAriyA' anAryA adhamAH utpAtAH 'je yAvi anne' ye cApyanye 'tahappagArA' tathAprakArAH tatsadRzAH duHkhadAyino vartante, 'Na te' na te 'sakassa deviMdassa devaraNo' zakrasya devendrasya devarAjasya 'jama ssa mahAraNo' yamasya mahArAjasya 'aNNAyA' ajJAtAH santi, na kevalaM te yamasyaiva nAjJAtA apitu yamaparivArANAmapi te nAjJAtA ityAha-'tesiM vA jamamarakI kA honA, 'saMbAhamArIha vA' saMvAhameM marakIkA honA, 'sanivesamAroIvA saMnivezameM ye saba upadrava-utpAta haiM aura ye saba upadrava yamalokapAlakI jAnakArImeM hote haiM / inakA phala yaha hotA hai ki-'pANakkhayA' inase prANoMkA kSaya ho jAtA hai, 'jaNakkhayA' manuSyoMkA vinAza hotA hai, 'dhaNakkhayA' dhanakA kSaya hotA hai, 'kulakkhayA' kulake kula naSTa ho jAte haiM, 'vasaNabhUyA' ye saba upadrava duHkhadAyI adhamAti adhama upadrava haiM-isIliye 'aNAriyA' pAparUpa haiN| tathA 'je yAvi anne, duHkhadAyI jo aura bhI dUsare 'tahappagArA' isI prakArake upadrava haiM 'Na te sakasma deviMdassa devaraNNo jamassa mahAraNNo aNNAyA, ve saba devendra devarAja zakrake lokapAla yamamahArAja ke jJAnase bahirbhUta nahIM haiM, arthAt usake dvArA jJAta haiM, ina saba upadravoMkA jJAtA kevala yama hI hai aisI bAta nahIM hai kintu yama ke mAzramamA bha24I thI, 'saMvAhamArIha vA sA bhI thavI. 'sanivesamArIDa vA' sanivezamA bha24I mAha upadravonu thaj padravo sAsa yama mahArAjanI jANa bahAra thatA nathI. have sUtrakAra uparanA upadravanuM zuM 55 mA che te matAva cha-'pANakkhayA' 5|4t upadravothI mane pAnA [onnavaronA] nAza thAya cha, 'jaNakkhayA' manuSyAno kSaya thAya cha, 'dhaNakkhayA' dhnne| kSaya thAya cha, 'kulakkhayA' bhane sujano kSaya thAya cha, 'vasaNabbhayA" mA upadravo guara mane ayamamA mama DAya che, tethI 'aNAriyA' te 55 35 che. tathA 'je yAvi anne tahappagArA' yA nA ollon :mahAyA Buzaa DAya che 'Na te sakkassa deviMdassa devaraNNo jamassa mahAraNNo aNNAyA' devendra, devarAja zakranA bIjA lokapAla yama mahArAjathI ajJAta hotA nathI--e badhAM upadrava temanA Adhipatya nIce ja thatAM hoya che. yamadeva te utpAtathI ajJAta nathI zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #828 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre kAiyANaM devANaM' teSAM vA yamakAyikAnAM devAnAmapi te uparyuktA ajJAtA na santItyarthaH, atha yamasya AjJAdikAriNaH paJcadaza paramanirdayAn paramAdhArmikAn asuranikAyAn pratipAdayitumAha-'sakkarasa' ityAdi / zana sya 'deviMdassa devaraNNo devendrasya devarAjasya 'jamassa mahAraNNo' yamasya mahArAjasya ime vakSyamANA devAH 'ahAvaccA' yathA'patyAH putrasthAnIyAH AjJAdikAritayA vazavartitayA ca putravat priyA ityarthaH 'abhiNNAyA' abhijJAtA abhi matAH 'hotthA' santi, tAnAha-'taM jahA' tadyathA 'aMbe' ambaH, vakSyamANeSu paJcadazAsuranikAyAntarvattiSu paramAdhArmikanikAyeSu deveSu yo devo nairayikAn gaganatale nItvA adhaH pAtayati asau 'ambaH' ityucyate1, 'aMbarise ceva' ambarI parivAra ke jo devadevI haiM ve bhI ina tIna utpAtoM ke jJAtA haiM yahI bAta 'tesiMvA jamakAiyANaM devANaM, isa sUtra pATha dvArA vyaktakIgai hai| arthAt una yamakAyika devoMse bhIye upadrava ajJAta nahIM hai / aba sUtrakAra yaha prakaTa karate haiM ki ye Age kahe jAnevAle pandraha prakArake deva yamake AjJAkArI haiM ye sabake saba paramanirdaya haiM, parama adhArmika haiM, aura asuroMke nikAyavAle haiM-'sakassa deviMdassa devaraNo jamassa mahArapaNo ime devA ahAvaccA abhiNNAyA hotthA, isa mUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai-devendra devarAja zakrake lokapAla jo yama mahArAja haiM unako ye deva AjJA Adike karane vAle hone ke kAraNa aura unakI AdhInatAmeM rahane ke kAraNa putrake jaise priya hai / 'taMjahA' una 15 prakArake devoM ke nAma isa prakAra se haiM 'aMbe' ambaasuranikAyameM rahanevAle pandraha paramAdhArmika nikAyavAle devoMmeM ye deva rahate haiM ye deva nairayikoM ko AkAzameM le eTaluM ja nahIM paNa yamanA parivArarUpa je deva-devIo che temanAthI paNa te utpA bhajJAta jAta nathA, me. vAta sUre nIyana suutrdvaa2|| 548 41 cha-'tesiM vA jamakAiyANaM devANaM' meTale yabhavanA parivA235 yamayi pothI 5 te upadravo ajJAta hotA nathI. AgaLa batAvyA pramANenA 15 devo yamane adhIna che. te mAM ghAniya bhane adhAbhi cha. te sadhA asuranijAya vo cha. 'sakassa tyAha' hevendra, hevarAya zAnA sopArA yamanA 'hame devA ahAvaccA abhiNNAyA hotthA' AjJAkArI devo nIce pramANe che. vaLI te devo tenA putrasthAnIya devA gaNAya che'tN jahA' yabha mAnA purA sthAnIya vo nIce pramANe - [1] 'aMbe samma-masura niyama 2naa| 542 52mAdhAmi niDAya vANA devAmAM A devo rahe che. te amba devo nArakene AkAzamAM UMce laI jaIne nIce zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #829 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za. 3. u. 7.3 yamanAmakalokapAlasvarUpanirUpaNam 815 5 9 , pazcai, yastu nairayikAn jIvAn karttarikAbhiH khaNDazaH kartayitvA bhraSTRpAkayogyAn karoti, asau ambarISasya bhrASTrasya sambandhAt 'ambarISaH' iti 2, 'sAme' zyAmaH, yastu varNena zyAmaH nairayikAn zAtayati pIDayati sa 'zyAma' ityucyate 3, 'sabaletti yAvare' zabala iti cAparo deva ityarthaH tathAca -yo hi varNena zabala: karburaH, teSAM nairayikANAm antrahRdayAdIni utpATayati sa 'zavala:' ityabhidhIyate 4, 'ruddo - varudde' rudraH, uparudrazca tatra yaH khaGgakuntA diSu tAn nairayikAn otaprotAn karoti saH rudratvAt krUratvAt 'rudraH ityucyate 5, yastu teSAmeva aGgopAGgAni cUrNayati sa atyanta rudratvAt 'uparudraH ' jAkara vahAMse unheM phira nIce paTakate haiM isa kAraNa ye 'aMba' kahalAte haiM / 'aMbariseceva' ambarISa- ye deva nairayika jIvoMko kaiciyoM se kATa kATa kara arthAt unake TukaDe 2 kara unheM bhADameM pakAne ke bhUjane ke yogya banAte haiM isa kAraNa inakA nAma ambarISa bhrASTra bhADake sAtha saMbaMdha rakhane se aMbarISa huA hai / 'sAme' zyAma ye deva varNase kAle hote haiM-ye deva narakajIvoMko pIDA Adi dvArA trAsa pahu~cAte haiM / isase inakA nAma zyAma aisA huA hai / 'sabaletti yAvare' zabala nAmakA paramAdhArmika deva hai / yaha varNase karburacitakabarA hotA hai / isakA kAma nArakoMkI AMtoko evaM hRdayako phADanekA hai / isase yaha zabala kahAgayA hai / ruddovarudde' rudra aura uparudra, inameM jo nairayikoM ko kuMta-talavAra Adiko meM pirotA hai vaha rudra-krUra hone ke kAraNa rudra kahA gayA hai tathA jo nArakoke aMga, aura upAGgoMko cUra2 kara detA hai usakA nAma vaha atyanta rudra paTake che, te kAraNe temane 'akha' kahe che. [2] 'aMbarisecetra' abhNarISa devo- tethe nAranAM zarIranA aMtara vaDe TuDe TukaDA kare che ane tene bhaThThImAM pakAvavAne cAgya anAve che. A rIte brASTra [bhADa-- bhaThThI]nI sAthe saMbaMdha rAkhanArA te devone azmarISa kahe che. [3] ' sAme' zyAma - yA devo zyAma varNunA hoya che. tethe| nArone pIDA Adi dvArA trAsa Ape che. [4] 'sabaleti yAvare' zamasa nAbhanA parabhAdhAbhi deva hoya che. tethe DAmara cItarA varNanA hAya che. teeA nArakAnAM AMtaraDAM ane hRdayanuM vidvAraNa karIne temane thoDA bhADe che, tethA 4 tebhane ' zamasa' he che. [4] bhane [6] ' ruddorude ' 25 ane udra nArakAne talavAra phrimAM parAvanArA devAne rudra kahe che, teeA kara hAvAthI temane rudra kahe che. nArakAnAM aMga upAMgAnA cUrecUrA karI nAkhanArA devAne zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #830 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhagavatIsUtre ityabhidhIyate 6, 'kAleya ' kAlaca, yaH khalu kaTAhAdiSu tAn pacati sa kRSNavarNatvAt bhayapradatvAcca 'kAlaH' iti vyapadizyate 7, 'mahAkAle ti yAvare' mahAkAlaH iti cAparo devaH, yo hi snigdhamAMsAni kartayitvA nArakAn khAdayati varNena mahAkAlazceti sa 'mahAkAlaH' iti kathyate 8, 'asipatte' asi patraH, sa devo yo'situlyapatrANAM vanaM viracayya tacchAyA'bhilASeNa samAgatAbhArakiNo vikRtavAtAndolanapUrvakamasipatrapAtanena khaNDazazchinatti 9, 'dhaNU' dhanuH sa yo dhanuSo vinirmuktairarddhacandrAkArairvANaiH karNISTanAsAdInavayavAbhArakiNAM chinatti / 10, 'kubhe' kumbhaH, yo hi devaH kubhyAdiSu nArakAn svabhAvakA honeke kAraNa uparudra kahA gayA hai| 'kAleya' kAla-isakAvarNa kAlA hotA hai aura yaha naraka jIvokA kaDAI AdimeM pakAtA hai tathA samaya2 para unheM bhayabhI detA rahatA hai isa kAraNa isakA nAma kAla aisA kahA gayA hai / 'mahAkAlettiyAvare' mahAkAla yaha deva hai| yaha nArakoMke snigdha mAMsoko kATakara svayaM nArakoMko hI khilAtA hai| isakA varNa mahAn kAlA hotA hai / isa kAraNa ise mahAkAla kahA gayA hai / 'asipatte' asipatra-yahadeva talavArakI dhArake jaise pattoMkA vana banAkara vahAM chAyAkI abhilASAse Aye hue nArakoMke vikRta vAyuke saMcAlanase patroMko girAkara zarIra ke khaNDa2 karatA hai / 'dhaNU' dhanu-yaha dhanuSase choDe gaye arddhacaMdrAkAra vAle vANoM dvArA nArakajIvoMke kAna, oSTha evaM nAka Adi avayavoMkA chedana karatA hai / 'kuMbhe' kuMbha yaha kuMbha AdimeM nAraka jIvoMko pakAtA hai isaliye upacAra se isebhI kuMbha kaha dIyA gayA hai| 'bAlU' bAlu-yaha bhADameM rahI huI tapta vajavAlukAmeM naarkuparudra kahe che. teo atizaya dUra hevAthI temanuM nAma uparudra paDayuM che. [7] 'kAle ya' Na-te vaNe 0 DAya che. te 52mAdhAbhiM vo nArAne 4 mahimA le sane tane pApA 5mA cha. [8] 'mahAkAletti' bhaNa-te nA2rnu snigdha mAMsa kApI kApIne nArakane ja khavarAve che. tene varNa atizaya zyAma hoya che. te pAraNe te maDa 49 che. [8] 'asipatte' masiyatra-ma heva tasavAnI vAra jevAM pAnavALuM vana banAve che. tyAM chAyA meLavavAne mATe nArake Ave che tyAre vikRta vAyunA saMcAlanathI te pAnane nIce kheravIne nArakanAM zarIranA TukaDe TukaDA kare che. [10] 'dhaNU' dhanu-te dhanuSamAthI 3 syndr|2 mAthI nAnA Ana, nA, 8 mAha avayavornu chetuna 42 cha. [11] 'kaM dusa-yA parabhASAbhivo nArasana zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #831 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3u.7.2 yamanAmakalokapAlasvarUpanirUpaNam 817 pacati so'pi upacArAt 'kumbhaH' ityucyate 11, 'vAlU' vAluH bhrASTrastha taptavajravAlukAsu nArakAn sataDatkAraM caNakAdIniva bhayati 12, 'veyaraNI tti ya' vaitaraNIti ca, tatra yo devaH vikurvaNayA caikriyapUyarudhirAdipUritavaitaraNInAmakanadIsvarUpaM karoti sa upacArAt 'caitaraNI ' iti nigadyate 13, 'kharassare' kharasvaraH, yo hi vajrakaNDakAnvitazAlmalItarau Aropya nArakAn jIvAn kharasvaraM tIkSNasvaraM gardabhasvaraM vA kurvANAn svayaM vA kurvan AkarSati saH 'kharasvaraH' iti, 14, 'mahAghose' mahAghoSaH, yo hi devo bhayena palAyamAnAna nArakAn jIvAn pazUniva bATeSu mahAghoSaM kurvan avaruNaddhi sa: 'mahA jIvoMko caTacaTAte hue caNaka-canA AdikI taraha bhUjatA hai isaliye isakA nAma bAlu aisA huA hai / 'veyaraNI' vaitaraNI yaha apanI vikurvaNA se vaitaraNI nAmakI nadI banAtA hai vikriyAse hI pUyapIta, rudhira, Adise use bhara detA hai isaliye upacArase isakA nAma bhI 'vaitaraNI' aisA ho gayA hai / 'kharassare' kharasvara yahaapanI vikurvaNA se zAlmalI vRkSakA udbhAvana karatA hai aura vajrake jaise kATose yukta use karake usa para narakajIvoMko caDhAtA hai, vahAM ve nArakajIva mAre kaSTake bahuta hI tIkSNa svara athavA gadheke jaisA svara karate haiM-athavA yaha svayaM bhI aisA hI svara karatA hai aura una nArakoMko vahAMse phira khacatA hai / isakA nAma khara svara aisA kahA gayA hai / 'mahAghose' mahAghoSa-yaha deva bhayase bhAgate hue nAraka jIvoM ko pazuoke samAna bADoMmeM jorakI AvAja karatA mamA rAdhe che. tethI bhane mATe 'ma' shhne| pryo| yo cha. [12] 'bAlU' bAla-jema bhADamAM retI sAthe caNAne rokavAmAM Ave che, tema tata retI sAthe nArake nA zarIrane tAsabhA naa2| 52bhAdhAbhi vAna 'g' De che. [23] 'veyaraNI' vaitaraNI-A devo temanI vaikriya zaktithI vaitaraNa nadI banAve che. ane vaikriyazakitathI manAvA pAya, rudhira mAthI tene bharI he che. [14] 'kharassare' bha2212-tanI vikavaNAthI za9malIvRkSa banAve che. tene vajAnA jevAM kAMTAthI yukta karIne nArakane tenA upara caDAve che. tyAre atyaMta pIDAne kAraNe nArake cIse pADe che, athavA gaIbhanI jema avAja kare che. athavA te paramadhAmika deva paNa gadabhanA jevo avAja 42 cha. bhATa vane 'ma2212' Dara cha. [15] 'mahAghose mahApApa-mayathA nAsa zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #832 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 818 - bhagavatIsage ghoSaH' ityabhidhIyate 15, 'emee pannarasA' evam uktapakAreNa ete pUrvoktAH yamasya putrasthAnIyA devAH paJcadazasaMkhyakAH 'AhiyA' AkhyAtAH kathitAH / atha yamasya tatsambandhi yathA'patya devAnAzca sthitimAha-'sakkarasa NaM' ityaadi| zakrasya khalu 'deviMdassa devaraNNo devendrasya devarAjasya 'jamassa mahAraNNo' yamasya mahArAjasya 'sattibhAgaM' satribhAgaM palyopamasya tRtIyabhAgasahitam 'paliovamaM' eka palyopamam 'ThiI' sthitiH AyuSyam 'paNNattA' prajJaptA kathitA 'ahAvaccAbhiNNAyANaM' yathA'patyA'bhijJAtAnAm apatyasadRzatvenAbhimatAnAm uparyuktAnAm 'devANaM' devAnAm 'ega' ekam 'paliovamaM' palyopamam 'ThiI' sthitiH 'paNNattA' prajJaptA, evam uktaprakAreNa 'mahiDDhie' mahaddhikaH 'jAvajame' yAvat-yamaH 'mahArAyA' mahArAjo vartate, yAvatkaraNAt-'mahAdyutikaH, mahAbalaH, mahAyazAH mahAnubhAvaH ityAdi sarva saMgrAhyam // sU0 3 // huA banda kara detA haiM, isa kAraNa isakA nAma mahAghoSa aisA huA hai, 'emee pannarasA' isa prakAra ye pUrvokta 'pannarasA' pandraha 15 deva yamake putra sthAnIya 'AhiyA' kahe gaye haiN| aba sUtrakAra 'sakkassa gaM devidassa devaraNo jamamsa mahAraNo sattibhAgaM paliovamaM ThiI paNNattA' isa sUtrapATha dvArA yaha prakaTa kara rahe haiM ki devendra devarAja zakra ke lokapAla yama mahArAjakI jo sthiti hai vaha tribhAga sahita eka palyopamakI hai / tathA 'ahAvaccAbhiNNAyANaM devANaM egaM paliovamaM ThiI paNNattA' apatya ke jaise mAne gaye upayukta devokI sthiti kevala ekapalyaupamakI haiN| 'evaM mahiDUDhIe jAva jame mahArAyA' isa taraha ukta prakArase mahAna RddhivAle yAvat yeM yama mahArAja haiN| yahAM 'yAvata' padase 'mahAdyatikaH-mahAdyutivAle. bhAga karatA nAraka jIvone, bhayaMkara avAja karIne pazuonA vADA jevI jagyAmAM pUrI nA2 paramAyAmi devAne bhASa 4 cha, 'emee panarasA AhiyA' 52|t 15 devone yamanA putra sthAnIya devo kahyA che. ve suutr4|2 yama alsual sthiti [mAyu]rnu ni3555 43 che...'sakkassa NaM deviMdassa devaraNNo jamassa mahAraNo sattibhAgaM paliovamaM ThiI paNNattA' devendra, devarAja zakranA bIjA lekapAla yama mahArAjanI sthiti vibhAga sahita eka 58|5mnii hI cha. tathA 'ahAvaccAbhiNNAyANaM devANaM egaM paliovamaM ThiI paNNattA' yama mAnA sthAnIya vonI sthiti meM pakSyApabhanI che. 'evaM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #833 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.7 sU.4 varuNanAmalokapAlasvarUpanirUpaNam 819 atha varuNanAmaka lokapAlasya vaktavyatAmAhamUlam-kahi NaM bhaMte ! deviMdassa, devaraNo varuNassa mahAraNNo sayaMjale nAmaM mahAvimANe paNNatte ? goyamA ! tassa NaM sohammavaDeMsayassa vimANassa paJcatthimeNaM sohamme kappe asaMkhejAiM, jahA somassa tahA vimANa-rAyahANIo bhANi yavvA, jAva-pAsAyavaDeMsayA, navaraM-nAma nANattaM, sakassa gaM jAva-varuNassa mahAraNNo jAva-ciTThati, taM jahA-varuNakAiyA i vA, varuNadevakAiyA i vA, nAgakumArA, nAgakumArIo, udahikumArA, udahikumArIo, thaNiyakumArA, thaNiyakumArIo, je yAvaNNe tahappagArA savvete tabbhattiA, jAva-ciTThati, jaMbuddIve dIve maMdarassa pavayassa dAhiNeNaM jAiM imAiM samuppajati, taM jahA-aivAsA i vA, maMdavAsA i vA, suvuTTI i vA, duvuTTI i vA, udabbhedA i vA, udappIlA i vA, uvAhA ivA, pavahA ivA, gAmavAhA i vA, jAva-saMnivesavAhA i vA, pANakkhayA, jAva-tesiM vA varuNakAiANaM devANaM sakassa NaM deviMdassa, devarapaNo varuNassa mahAraNo jAva-ahAvaccA'bhiNNAyA hotthA, taM jahA-kakoDae, kadamae, aMjaNe, saMkhavAlae, puMDe, palAse, moe jae, dahimuhe, ayaMpule, kAyarie, sakkassa NaM mahAbalaH-mahAn balavAle, mahAyazavAle, mahAnubhAvaH-mahAprabhAvavAle,' ina padoMkA saMgraha huA hai // mU0 3 // mahiiDhIe jAva jame mahArAyA' yama mahArA08 5yuta prA2nI mahA Rddhi, bhAdhuti, maNa, mane bhADAmAthI yu4|| OM. // 2. 3 // zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #834 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 820 bhagavatIsUtre deviMdassa, devaraNNo; varuNassa mahAraNNo desUNAI, do palio - vamAiM; ThiI paNNattA; ahAvaccA'bhipaNa yANaM devANaM evaM paliovamaM ThiI paNNattA, e mahiDUDhIe jAva- varuNe mahArAyA ||suu. 4 // chAyA - kutra khalu bhadanta ! zakrasya devendrasya devarAjasya varuNasya mahArAjasya svayaM jvalaM nAma mahAvimAnaM prajJaptam ? gautama / tasya khalu saudharmAadessya vimAnasya pazcimena saudharme kalpe asaMkhyeyAni yathA somasya tathA vimAna - rAjadhAnyo bhaNitavyAH, yAvat - prAsAdAvataMsakAH, navaram - nAmanAnAvaruNa nAmake lokapAlakI vaktavyatA ' kahiNaM bhaMte !" ityAdi / sUtrArtha - ( kahi NaM bhaMte ! sakkassa deviMdassa devaraNNo varuNassa mahAraNNo sayaMjale nAmaM mahAvimANe paNNatte) he bhadanta ! devendra deva - rAja zakra ke tRtIyalokapAla varuNa mahArAjakA svayaMjvala nAma kA vimAna kisa sthAna para hai ? (goyamA) he gautama ! (tassa NaM sohammavaDeMsayassa vimANassa paccatthimeNaM sohamme kappe asaMkhejjAI - jahA somarasa tahA vimANa - rAyahANIo) saudharmAvataMsaka vimAnakI pazcima dizAmeM saudharmakalpa hai| vahAM se asaMkhyAta hajAra yojana Age calakara pazcimadizA meM varuNa mahArAja kA svayaMjvala nAmakA vimAna hai / isa viSaya se lagatA huA samasta kathana soma mahArAja ke vimAna ke kathana kI taraha se hI jAnanA cAhiye, tathA vimAna, evaM lAkapAla varuNanuM vaNuna 4 kahiM NaM bhaMte !' tyAhi sUtrArtha - ( kahi NaM bhaMte ! sakkassa deviMdassa devaraNNo varuNassa mahAraNo sayaMjale nAma mahAtrimANe paNNatte ? ) ke mahanta ! devendra devarAnADenA gIla souyAsa varuNu bhaDArAnanuM 'svayaM'navasa' nAmanuM vimAna eyAM che ? ( goyamA ! ) De gautama! ( tassa NaM sohammavaDeMsayassa vimANassa paccatthimeNaM soham kappe asaMkhejjAI - jahA somassa tahA vimANa - rAyahANIo saudharbhAvita sa vimAnanI pazcima dizAmAM saudhama kalpa che. tyAMthI asaMkhyAta hajAra ceAjana dUra javAthI varuNu mahArAjanuM svayaMjavala nAmanuM vimAna che. vimAna, rAjadhAnI AdinuM samasta kathana sema leAkapAlanA vimAna, rAjadhAnI AdinA pUrvAMkata kathana pramANe zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #835 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.7 2.4 varuNanAmalokapAlasvarUpanirUpaNam 821 tvam, zakrasya khalu (yAvat) varuNasya mahArAjasya yAvat-tiSThanti, tadyathAvaruNakAyikA iti vA, varuNadevatA kAyikA iti vA, nAgakumArA, nAgakumAryaH, udadhikumArAH, udadhikumAryaH, stanitakumArAH, stanitakumAryaH, ye cApyanye tathAprakArAH, sarve te tadbhaktikAH yAvat-tiSThanti, jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya dakSiNena yAni imAni samutpadhante, tadyathA-ativarSA iti rAjadhAnI Adi kA bhI (jAva pAsAyavaDe sayA bhANiyavvA) kathana yAvat prAsAdAvataMsaka ke kathana taka jAnanA cAhiye / (navaraM) usa kathanameM aura isa kathanameM jo antara hai vaha isa prakArase hai ki (nAma nANattaM) yahAM nAmameM antara (bheda).hai / (sakkassa NaM jAva varuNassa mahAraNNo jAva ciTuMti) devendra devarAja zakrake varuNa mahArAjakI AjJA meM yAvat ye deva rahate hai (taM jahA) unake nAma isa prakAra se haiM (varuNakAiyA ivA, varuNadevakAiyA i vA, nAgakumArA, nAgakumArIo, udahi kumArA, udahikumArIo, thaNiyakumArA, thaNiyakumArIo) varuNakAyika, varuNadeva kAyika, nAgakumAra, nAgakumAriyAM, udadhi kumAra, udadhikumAriyAM, stanitakumAra, stanitakumAriyAM, (je yAvaNNe tahappagArA save te tanbhattiyA jAva ciTThati) tathA isI prakAra ke jo aura bhI dUsare deva haiM ve saba usakI bhaktivAle hokara yAvat AjJA meM sadA rahate haiN| (jaMbUddIve dIve maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM) jaMbuddhIpa nAma ke isa dvIpameM maMdaparvata kI dakSiNa dizAme (jAiM sama4 (jAva pAsAyavaDeMsayA bhANiyabvA) prAsAvita sanA 4thana 5-tanuM yana mahI aDa 42. (navaraM nAma nANattaM)te manne 4thanamA tnaamn|| 32312:42vI. (sakkassa NaM jAva varuNassa mahAraNNo jAvaciti)devendra, 312108 nAalon alspAsa 124nI mAjJAmA 2ddenaa| vo nIce pramANe cha-(taMjahA) temanAnAbhA nAya prabhArI che- (varuNakAiyA i vA, varuNadevakAiyA ivA, nAgakumArA, nAgakumArIo, udahikumArA, udahikumArIo, thaNiyakumArA, thaNiyakumArIo) 129||yi4, varuNadevakAyika, nAgakumAra, nAgakumArIo, udadhikumAra, udadhikumArIe, svanitakumAra stanitamArImA, (je yAvaNNe tahappagArA save te tabbhattiyA jAva ciTThati) tathA e prakAranA bIjAM paNa je deva hoya che, teo temanI bhakitavALA hoya che mane mAjJAni pAsana 42naa| DAya che. javRddIve hIve maMdarassa pavyayassa dAhiNe NaM) bhUdI5 nAmanA dvIpamA ma42 patanI dakSiNa dizAma ( jAiM imAI zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #836 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 822 bhagavatIsUtre vA, mandavarSA iti vA, sudRSTiH iti vA, duSTiH iti vA, udakabhedA iti dA; udavAhA iti vA, apavAhA iti vA, pravAhA iti vA, grAmavAhA iti vA, yAvat-sabhivezavAhA iti vA, mANakSayAH, yAvat-teSAM vA varuNakAyikAnAM devAnAm. zakrasya devendrasya, devarAjasya varuNasya mahArAjasya yAvat-yathA'patyA'bhijAtA abhavana , tadyathA-karkoTakaH, kardamakaH, aJjanaH, zaGkhapAlakaH, puNDraH, palAzaH; modaH, jayaH, dadhimukhaH, ayaMpulaH, kAtarikaH, zakrasya deveimAiM) jo ye utpAta rUpa kArya (samuppajati) utpanna hote hai (taM jahA) jaise-(aivAsA i vA ) ativarSA, (maMdavAsA ivA) maMdavarSA, (sukhuTThI i vA) suvRSTi, (dubuTThI i vA) durvRSTi, (udabhedA i vA) udaka meda (udappIlA i vA) udakotpoDA (uvvAhA i vA) apavAha-alpapravAha (pavyahAi vA) pravAha (gAmavAhAi vA) grAmavAha (jAva saMnivesavAhAi vA) yAvat sannivezavAha (pANakkhayA jAva) prANakSaya-ye saba varuNa mahArAja se yAvat (tesiM vA varuNakAiyANaM devANaM) varuNakAyika devoM se ajJAta nahIM hai / (sakkassa NaM deviMdassa devaraNNo varuNassa mahAraNNo jAva ahAvaccA'bhiNNAyA hotthA) devendra devarAja zakrake tRtIya lokapAla varuNa mahArAjako ye deva apatyake jaise abhimata haiN| (taM jahA) ve deva ye hai-(kakkoDae, kadamae, aMjaNe, saMkhavAlae, puMDe, palAse, moe, jae, dahimuhe, ayaMpule, kAyarie) karkoTaka, kardamaka, samuppajjati ) nAye 60yA prabhArInA re upadrava thAya cha te 125 mAthI majJAta nathI- ( taMjahA) te upadravAnAM nAma nIya pramANe -- ( ai vAsAi vA, maMdavAsAi vA ) ativarSA, maharSA, ( suvuTThIi vA duvuTTII vA ) suvRSTi, vRSTi ( udabhedAi vA ) 363 , (udappIlAi vA) SopI31, (uvvAhAi vA) bhavA-2065vADa, (pavyahAi vA) al, (gAmavAhAi vA) grAmavADayA (jAva saMnivesavAhAi vA) ne saniveza 5 tanA vADa (jaresamA tA 4) (pANakkhayA jAva) prAkSaya mA tyAta 1065 mAthI ajJAta nathI. ( tesi vA varuNakAiyANaM devANaM) mane 1254Ayi: heyI 5 jJAta nathA. (sakkassa NaM deviMdassa devaraNo varuNassa mahAraNNo jAva ahAvaccA'bhiNNAyA hotthA) hevendra, devarAya zanA all 12nAre putrasthAnIya he| yAya cha, (jahA) tebhanA nAma nIya pramANe che-(kakkoDae, kaddamae, aMjaNe, saMkhavAlae, puMDe, palAse, moe, jae, dahimuhe, ayaMpule, kAyarie ) 28, bha4, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #837 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 7 . 4 varuNanAmaka lokapAlasvarUpanirUpaNam 823 ndrasya devarAjasya varuNasya mahArAjasya dezone dve palyopame sthitiH prajJatA, yathA'patyAbhijJAtAnAM devAnAm ekaM palyopamam sthiti: majJaptA, evaM maharddhikaH, yAvat - varuNo mahArAjaH // sU0 4 // TIkA-varuNanAma tRtIyalokapAlaM nirUpayituM prastauti - ' kahiNaM bhaMte ! ' ityAdi / gautamaH pRcchati - he bhadanta ! kutra khalu 'sakkssa deviMdassa devaraNNo' zakrasya devendrasya devarAjasya ' varuNassa mahAraNNo' varuNasya mahArAjasya 'sayaM jale' svayaMjvalaM 'nAma' nAma 'mahAtrimANe' mahAvimAnam 'paNNatte' prajJaaJjana, zaMkhapAlaka, puNDU, palAza, moda, jaya, dadhimukha, ayaMpula, kArika (sakkassa NaM deviMdasma devaraNNo varuNassa mahAraNNo desRNAI dopalio mAI ThiI paNNattA) devendra devarAja zakra ke lokapAla varuNa mahArAjakI kucha kama do palyopamakI sthiti kahI gaI hai / tathA( ahAvacA'bhiNNAyANaM devANaM egaM paliovamaM ThiI paNNattA) varuNa mahArAjake dvArA apatya jaise mAne gaye devakI sthiti eka palyopama kI kahI gaI hai / ( evamahiDiDIe jAba varuNe mahArAyA ) isa taraha ye varuNa mahArAja isa prakArakI mahAna Rddhi Adi vAle hai / TIkArtha - isa sUtra dvArA sUtrakAra ne tRtIyalokapAla varuNa kA nirUpaNa kiyA hai gautama prabhu se pUchate hai ki 'bhaMte !' he bhadanta ! 'krasa deviMdassa devaraNNo' devendra devarAja zakra ke 'varuNassa mahAraNNo' varuNa mahArAjakA 'sayaMjale' svayaMjvala 'nAma' nAmakA ' mahAvimANe ' mahAvimAna 'kahiNaM paNNatte' kahAM para prajJapta kahA gayA hai ? bhagavAn saMbhana, zajyAsa, yuMDra, moha, bhaya, hadhibhuNa, bhayayusa, atari ( sakkassa NaM deviMdassa devaraNo varuNassa mahAraSNo dekhUNAI dopalio mAI ThiI paNNattA ) devendra, devarAja zukranA trIjA leAkapAla varuNu mahArAjanI sthiti e paceApama kALa kuratAM saheja nyUna uDI che. ( ahAvaccA 5 bhiNNAyANaM devANaM egaM paliotramaM Thir3a caNNattA ) varuNu mahArAna mA prahArano mahARddhi mAhithI saMpanna hai. TIkA--sUtrakAre A sUtramAM zakendranA trIjA leAkapAla varuNanuM nirUpaNa karyuM. che. gautama svAbhI bhahAvIra alune pUche che - ' bhaMte !' he ahanta ! 'sakkassa' deviMdassa devaraNo' devendra, devarAna rAnA 'varuNNassa mahAraNNo' zrI soDayAsa, varuNu mahArAnanuM 'sayaMjale nAma mahAtrimANe' svayaM nAmanu mahAvibhAna kahiNaM pannatte !' ye sthAne mAvelU che ? zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #838 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 824 bhagavatImatre tam ? kathitama ? bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'tassa the' tasya khalu pUrvoktasya 'sohammavaDeMsayasya vimANassa' sIdharmAvataMsakasya vimAnasya 'paJcatthimeNaM' pazcimena pazcimadigbhAge 'sohamme kappe' saudharme kalpe 'asaMkhejAI asaMkhyeyAni- 'jahAsomassa' yathA somasya 'tahAvimANa-rAyahANIo' tathA vimAna-rAjadhAnyaH 'bhANiabbA' bhaNitavyAH 'jAva-pAsAyavaDe sayA' yAvataprAsAdAvataMsakAH, tathA ca yAvatkaraNAt somavat sarva varNanaM bodhyam / 'navaraM navaram ayaM vizeSa:-'nAmanANattaM' nAmanAnAtvam tadabhinna nAmatvaM vartate iti bodhyaH, varuNasya AjJAdi kAriNo devAna pradarzayitumAha-'sakkassa NaM' ityAdi / isakA uttara dete hue gautama se kahate hai ki-'goyamA' hai gautama ! 'tassa' pUrvokta 'sohammavaDe sayassa vimANassa' sodharmAvataMsakavimAna ke 'pacatthimeNaM' pazcimadizAmeM 'sauhamme kappe' saudharmakalpa meM 'asaMkhejAI' asaMkhyAta hajAra yojana Age jAkara pazcimadizA meM varuNa mahArAjakA svayaMjala vimAna hai-aisA saMbaMdha yahAM lagA lenA cAhiye, yahI bAta 'jahA somassa tahA vimANa-rAyahANIo bhANiyavvA' isa sUtra pATha dvArA prakaTa kI gaI hai tathA "isa viSaya se sambandha rakhane vAlA kathana' soma lokapAla ke kathita vimAnakI tarahase hI jAnanA cAhiye, rAjadhAnI Adi kA 'jAva pAsAyavaDe sayA' prAsAdAvataMsakoM takakA saba kathana bhI somakI varNita rAjadhAnI Adi kI taraha se hI jAnanA cAhiye vaha samajhAyA gayA hai 'navaraM' vizeSatA sirpha 'nAmaM nANataM' bhinna nAmako hi lekara haiM arthAt inakA nAma varuNa hai| uttara-'goyamA !' gautama ! 'tassa sohammavaDeMsayasa vimANessa' bhUta saudhamAvata' vimAnanI 'paccatthimeNaM' pazcima dizAmA 'sohamme kappe' sodhabha65 asaMkhejjAI * ajyAta 2 yo 2 vAthI 1295 mahArAnuM svayaMjavala nAmanuM mahAvimAna Ave che, e saMbaMdha ahIM grahaNa kare. e ja pAta nIyanA sUtrapA ! 43rI -'jahA somassa tahA vimANarAyahANIo bhANiyavyA' vArnu tAtparya ke cha varanA vimAnana tathA varunI dhAnAnu samasta ayana sobhanA vimAna bhane somanI ghAnI prabhArI sabhA 'jAva pAsAyaDeMsayA' prsaahaat| 5-tanu samasta thana 55 somanI rAdhAnAna prasAhAta sI pramANe samA. 'navaraM, te anna pazye 2 vizeSatA cha ta 'nAmaM nANattaM tanAmanI apekSA " -te vanamA lyAM sAmarnu nAma Ave che tyAM A varNanamAM varuNanuM nAma mUkavuM. have varuNanI AjJAmAM rahenArA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #839 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.7 sU.4 varuNanAmaka lokapAlasvarUpanirUpaNam 825 zakrasya khalu 'deviMdassa devaraNNo' (devendrasya devarAjasya) 'varuNassa' varuNasya 'mahAraNo' mahArAjasya 'jAva-ciTThati' yAvat-tiSThanti, yAvatkaraNAt 'ime devA AjJA-upapAta-vacana-nirdeze' iti saMgrAhyam / 'taM jahA'-tadyathA-'varuNa kAiAivA' varuNakAyikAH varuNaparivArabhUtAH devAH iti vA, 'varuNadevayakAiA ivA' varuNadevatakAyikAH varuNa sAmAnika devaparivArabhUtA iti vA 'nAgakumArA, nAgakumArIo' nAgakumArAH nAmakumAyaH, 'udahikumArA' udadhi kumArAH 'udahikumArIo' udadhikumArya: 'thaNiakumArA' stanitakumArAH 'thaNiakumArIo' stanitakumAryaH, 'je yAvaNe tahappagArA' ye cApyanye tathA prakArAH tatsadRzAH, 'savvete tabbhattiA' sarve te tadbhaktikAH 'jAva-ciTThati' aba varuNakI AjJA Adiko mAnanevAle devoMko dikhAneke liye sUtrakAra kahatehai-ki-sakkassaNaM deviMdassa devaraNo' devendra devarAja zakrake lokapAla 'varuNassa mahAraNo' varuNa mahArAja 'jAva ciTThati'kI ye deva'AjJA meM, upapAta-sevAmeM, vacana meM evaM nirdezameM rahate hai-aisA pATha yahAM lagA lenA cAhiye-yaha vAta 'jAva' padase kahI gaI hai| jo deva varuNa mahArAjakA AjJA AdimeM rahate hai 'taM jahA' unake nAma isa prakAra se hai-'varuNakAiyA i vA' varuNakAyika varuNake parivArabhUta, 'varUNadevaikAiyA i vA' varuNa devatakAyika-varuNake sAmAnika devoMke parivAra bhUtadeva 'nAgakumArA' nAgakumAradeva' 'nAgakumArIo' nAga. kumAriyAM, 'udahikumArA' udadhikumAra, 'udahikumArIo' udadhikumAriyAM 'thaNiyakumArA' stanitakumAra, 'thaNiyakumArIo' stanitakumAriyAM, tathA 'je yAvaNNe tahappagArA' aura bhI dUsare isI prakAra ke jo deva haiM 'savvete' ve saba 'tambhattiyA' usa varuNakI bhakti meM tatpara havAna ni3544 42vAne suutr4|2 4 cha - 'sakkassa NaM deviMdassa devaraNo' devendra, vizaya zanA 'varuNassa mahAraNotrI pAsa 1251 mahArAnI 'jAva ciTThati ' jJAbhAM, sevAbhAM, kyanane anusa2pAmA bhane nizamA rhnaa| se po che, (taMjahA) tamanai nAma nIce pramANe - varuNakAiyAi vA' 12||yi po-12nA paripA235 4po, 'varuNadevai kAiyAi vA' 12vata yi deve|- panA sAmAna vAnA parivA235 hevAnA pAravA235 hevo, 'nAgakamArA' nAgabhAra devA, 'nAgakumArIo' naAbhArImA, 'udahikumArA' adhibhAra hevo, ' udahikumArIo' dhimAzA, ' thaNiyakumArA' stanita bhA2 hevA, 'thaNiyakumArIo ' stanita bhArImA, tathA 'je yAvaNNe tahappagArA' ye 42nA bhI 2 vA cha, savve te te sarva 'tambhattiyA' zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #840 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 826 bhagavatIsUge yAvat-tiSThanti, yAvat karaNAt-tatpAkSikAH tadbhAryAH, zakrasya devendrasya devarAjasya varuNasya mahArAjasya AjJA-upapAta-vacana-nirdeze' iti saMgrAhyam / atha jambUdvIpe meruparvatasya dakSiNasyAM dizi utpAtakAryavizeSAH varuNasyAdhyakSatve eva bhavantItyAha-'jaMbUddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'maMdarassa pavvayassa' mandarasya pavatasya meru parvatasya 'dAhiNeNaM' dakSiNena dakSiNasyAM dizi 'jAI imAI' yAni imAni agre vakSyamANAni utpAtavizeSa kAryANi 'samuppajati' samutpadyante, 'taM jahA' tadyathA 'aivAptA i vA' ativarSA iti vA, atizayavoM: vegazAli varSaNAni ityarthaH 'medavAsA i vA ' mandavarSAH iti vA, zanai varSaNAni 'muvhI i vA' muvRSTiH iti vA, samyagvRSTiH dhAnyAdi sasyasampatti hetuvarSaNAni mubhikSa kArakANi 'duvuTTI i vA' duSTiH iti vA durbhikSahetubhUtA'ciTThati' rahate hai, yahAM ' yAvat ' zabdase " tatpAkSikAH tadbhAryAH zakrasya devendrasya devarAjasya varuNasya mahArAjasya AjJA upapAtavacana nideze' isa pAThakA saMgraha huA hai| aba sUtrakAra yaha bAta prakaTa karate hai ki jabaddhIpa meM meruparvata kI dakSiNadizAmeM jo utpAtarUpa kAryavizeSa hote hai ve saba varuNadevakI jAnakArI meM hI hote haiM'jaMbUddIve dIve' jaMbUdvIpa nAmake isa dvIpameM 'maMdarassa pancayassa' 'dAhiNeNaM' dakSiNadizA meM 'jAiM imAI' jo ye Age kahe jAnevAleutpAtarUpa vizeSakAcaM 'samuppajati' utpanna hote hai-' taM jahA' jaise 'aivAsAi vA' atyanta vegazAlinI vRSTikA honA, 'maMda vAsAi vA' manda-dhIre 2-varSAkA honA, 'suTTI ivA' dhAnya Adi anAja ko vizeSarUpa se utpanna karAnevAlI-esI subhikSakI kAraNabhUta acchI 125 45nI timai ciTThati' tat52 29 che. mahI jAva' 5thI 'tatpAkSikAH tadbhAryAH zakrasya devendrasya devarAjasya, varuNasya mahArAjasya AjJA upapAta vacana nirdeze' mA pA3 add42|yo che. ve sUtra meM pAta prakaTa kare che ke jaMbudvIpamAM meru parvatanI dakSiNe je utpAtarUpa kArya thAya che te 12vanI any mAra khAtA nayI. 'jaMbUddIve dIve' dI5 nAmanA AL dvIpamA 'maMdarassa pabayassa dAhiNeNaM / bheru patanI dakSiNa dizAmA jAI imAiM samuppajjati' nAya zA0yA prabhAganA re tyAta thAya che te 109 mahArAnI on mahAra jAtA nathI. (taMjahA) te pAtAnA nAma nIya pramANe che. 'azvAsAi vA' atizaya vegavANI vRSTi thavI, 'maMdavAsAi vA' ma vRSTi thavIdhIre dhIre varSA thavI, 'savaTIi vA manAta mAhina pAna vadhAranA2 saa| zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #841 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3u.7 mU.4 varuNanAmakalokapAlasvarUpanirUpaNam 827 lpavarSaNAni, 'udabhedA ivA' udakabhedA iti vA, udako dA giri taTAdibhyo jharaNAtmakajalodbhavAH 'udappIlA ivA' udakotpIlA iti vA, taDAgAdi jalarAzayaH 'uccAhA ivA' apavAhA iti vA, apakarSa yuktAni alpAni udakavahanAni, yadvA-UrdhvagamanarUpeNa jalasya vahanam 'pavvAhA ivA' pavAhA iti vA, prakRSTAni udakavahanAni avicchanna dhArApravAha ityarthaH 'gAmavAhA ivA' grAmavAhA iti vA prAmANAmapi pravahaNakArakAH jalapravAhAH pUravizeSA ityarthaH 'jAva-saMnivesavAhA ivA' yAvat sanivezavAhA iti vA, yovat-sannivezAnAmapi pravahaNAkArakA jalapurAH yAvatkaraNAt-'nagaravAhA iti cA, kheTavAhA iti vA, kaTavAhA iti vA, droNamukhavAhA iti cA, maDambavAhA iti vA, vRSTikA honA, 'duvuTThI ivA' durbhikSa-akAlakI kAraNabhUta-alpa-thoDI sI varasAda kA honA, 'udabhedAI vA' parvata pradezo se jharanA Adi ke rUpameM pAnIkA nikalanA, 'udappIlAi vA' udakotpIla-taDAga Adi meM jalakI rAzikA banA rahanA, 'uvvAhA ivA' thoDA2 pAnIkA bahanA, athavA. Upara hokara pAnIkA vahanA, 'panyAhAi vA' avicchinna (nirantara) dhArA se jalakA bahanA 'gAmavAhAha vA' gAMva ke gAMva baha jAveM isa prakAra se jalake pUra AnA, 'jAva' yAvat 'sanivesavAhAi vA' saniveza bhI baha jAveM aise pUra kA AnA, yAvat ' pada se 'nagara vAhAi vA nagara ke nagara taka vaha jAveM aise jalapravAha kA AnA, 'kheDavAhAi vA' kheTa vaha jAve aise pUrakA AnA, 'kabaTavAhA i vA' karbaToko bahAnevAle pUroMkA AnA, 'droNamukhavAhAi vA droNamukhoMko bahAnevAle pUroM kA AnA, 'maDambavAhAi vA' maDamboM ko bahAnevAle pUroMkA AnA, 'paTTanavAhAi vA' paTTanako bahA dene vAle pUroM 12sAha tho, 'davaTIhavA' hu71 5 bhavo 55 parasAha thavA, 'udabhedAI vA' gaNa azAmAthI 29 35 pA qj, 'udappIlAi cA' pAsa tApa mAhimA pAnI yA raDavo, 'uvAhAi vA' pAnI thaa| pravAha vaDayo athavA 52 thadhana pA 13, pavvAhAi vA niraMtara dhArA32 paasiin| apADa paDavI, 'gAmavAhAi vA' bhane ma ta ya me pAtuM 52 sAvaj, 'jAva saMnivesavAhAi vA' saniza yaya-tanA sthAnI ta layame 52 bhAva. mI 'jAva' 54thI 'nagaravAhAi vA, kher3avAhAi vA, kabaTavAhAivA, droNamukhavAhIi vA, 'maDambabAhAi vA, paTTanavAhAi vA, AsamavAhAi vA, saMvAhavAhAivA' mA sUtrA8 aDaera 42|yo che. tenI bhAvArtha nIce pramANe cha zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #842 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 828 bhagavatIsUtre paTTanavAhA iti vA, AzramavAhA iti vA, saMvAhavAhA iti vA, itisaMgrAhyam, upayuktotpAtAnAM phalAnyAha-'pANakkhayA jAva-ityAdi / prANakSayAH, yAvat tathA ca yAvatkaraNAt-'janakSayAH, dhanakSayAH, kulakSayAH, vyasanabhUtAH, anAryAH, ye cApyanye tathA prakArAH, na te zakrasya devendramya devarAjasya varuNasya mahArAjasya ajJAtAH iti saMgrAhyam / 'tesi vA varuNakAiANaM devANaM' teSAM vA varuNakAyikAnAM varuNaparivArabhUtAnAM devAnAm pUrvoktAH vyasanAdayo na ajJAtAH kA AnA, 'AsamavAhAi vA' AzramoMko bahA denevAle pUroMkA AnA, 'saMvAhavAhA ivA' saMvAha ko bahA dene vAle pUroMkA AnA' yahAM taka kA pATha grahaNa kiyA gayA hai| ina uppAtarUpa kAryo kA kyA phala hotA hai ? isa bAtako 'pANakkhayA jAva' isa sUtra pATha dvArA prakaTa kiyA gayA hai-yAvatpada se yahAM 'janakSayAH, dhanakSayAH, kulakSayAH, vyasanabhUtAH anAryAH ye cApyanye tathA prakArAH, na te zakrasya devendrasya devarAjasya varuNasya mahArAjasya ajJAtAH' isa pAThakA saMgraha huA hai| isakA artha isa prakAra hai-janakA kSaya honA, dhana kA kSaya honA, kulakA kSaya honA, vyasana-kaSTa ata eva duHkhadAyI hone se anArya hai tathA aura ima prakArake jo hai so zaka devendra ke lokapAla varuNa mahArAjake jAnakArI meM hotA hai / ye saba pUrvokta vyasana Adika 'tesiM vA varuNakAiyANaM devANaM' varuNakAyika devoMke varuNake parivArabhUtadevoMke dvArA ajJAta nahIM haiM / aneka nagare, aneka kheDe, aneka kaMTe, aneka droNamukhe, aneka maDao, aneka paTano (pattane) aneka Azrame, athavA aneka saMvAhine tANa jAya evI jaLarelA AvavI, ItyAdi kA varuNa mahArAjathI ajJAta hotA nathI. have sUtrakAra te atyAta35 ryAnuM 3 // nIyanA sutra dvArA pra48 42 -'pANakkhayA jAva' more 'jAva' 54 mAveluche tenA 6 / 2 / 'janakSayAH, dhanakSayAH, kulakSayAH, vyasanabhUtAH anAryAH, ye cApyanye tathA prakArAH, na te zakrasya devendrasya, devarAjasya varuNasya mahArAjasya ajJAtA:' 2sUtrA8 a yo che. tene| sArAMza nIce pramANe che-prANakSaya, janakSaya, dhanakSaya, aneka kuTuMbane kSaya, ItyAdi vyasana (ka) duHkhadAyI hovAthI anArya (pAparU5) gaNAya che. te upadravo tathA e prakAranA bIjA je upadrava thAya che te zakrendranA lekapAla varuNa mahArAjathI ajJAta DAtA nathI. 'teMsi vA varuNakAiyANaM devANaM me nahI 5 12nA parivArarU5 varuNakAyika dethI paNa te ajJAta nathI. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #843 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.7sU.4 varuNa nAmakalokapAlasvarUpanirUpaNam 829 santi. atha varuNasya putrasthAnIya devAna pratipAdayitumAha 'sakkassa NaM' ityaadi| zavasya khalu deviMdassa' devendrasya devaraNNoM devag2ajasya, varuNassa' varuNasya 'mahAraNNo mahArAjasya 'jAva-ahAvacA'bhiNNA yA hotthA' yAvat yathA patyAbhijJAtA apatyasadRzatayA abhimatAH, yAvatkaraNAta-' ime devAH ' iti saMgrAhyam, tAnevAha-taM jahA' tadyathA 'kakkoDae' karkoTakaH, karkoTaka nAmA anubelandhara nAgarAjAvAsabhUtaH parvataH lavaNasamudrasyaizAnyAM dizi vartate tannivAsI nAgarAjaH 'karkoTakaH' iti, 'kadamae' kardamakaH, lavaNasamudrasyAgneyyAM dizi vidyutpabhaparvatanivAsI -- kardamako ' nAma nAgarAjaH, 'aMjaNe' aJjanaH; velambanAma vAyukumArarAjasya 'aJjanAbhidhAno lokapAlaH, "saMkhavAlae' zaGkha aba varuNake putra sthAnIya devoMko batAneke liye sakkasma NaM deviMdassa devaraNo' ityAdi pATha kahate hue sUtrakAra kahate hai ki-devendra devarAja zakrake lokapAla 'varuNassa' varuNa 'mahAraNo' mahArAjako 'jAva ahAvaccA'bhiNNAyA hotthA' ye Age jinakA nirdeza kiyA gayA haideva apatyake putra ke-jaise mAnya hue hai| vahAM yAvatpadase 'ime devA' ina padoM kA saMgraha huA hai / 'taM jahA' putrake jaise jo deva mAne gaye hai ve ye hai 'kakkoDae' karkoTakaH anuvelandhara nAgarAja kA AvAsabhUta karkoTaka nAmakA eka parvata hai, jo ki lavaNasamudra kI IzAna dizAmeM hai-usa para rahane ke kAraNa nAgarAja kA bhI karkoTaka aisA nAma ho gayA hai / "kaddamae" kardamaka-lavaNa samudrakI Agneya dizAmeM vidyutprabha nAmakA eka parvata hai| isa parvata para rahanevAlA 'kadama' isa nAmakA yaha nAgarAja hai| aMjaNe' aMjana-velamba nAmaka vAyukumAra ke rAjAkA vaha isa nAmakA lokapAla hai / 'saMkhavAlae' ve sUtra42 12nA putrasthAnIya vornu ni35 42 cha-'sakassa NaM devidassa devaraNo' hevendra, 112 / 04 zana'varuNassa mahAraNNo khopAsa 13 mahArAnA 'jAna ahAvaccA'bhiNNayA hotthA' putrasthAnIya vo nIya zavyA pramANe cha(mahI 'jAva' 56yo 'ime devA' 56 aNu yu cha.) (taMjahA) 12nA putrasthAnIya devanA nAma nIce pramANe che"kkodde" Ti-manuvetanya2 nAnA mApAsa35 Ta nAbhana 5 ta cha. te 2 52 2naa| nAgarAne ' 4' 4Dasa cha "kahamae" 46bhara-savA samudranA agnikeNamAM vighubha nAmane parvata che. te parvata para "kardama" nAmane nArA04 rahe che. "aMjaNe" mana-3a nAmanA vAyubhAzanA ne 'mana' nAmanA alla che. "saMkhavAlae" ApAsa-gharadhu nAmAnA nAgarAnA pAra zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #844 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 830 pAlakaH, 6 " bhagavatIsUtre dharaNAbhidhAnanAgarAjasya ' zakhapAlaka ' nAmA lokapAlaH, 'puDe' puNDaH, 'palAse' palAzaH 'moe' modaH, 'jae' jayaH, 'dahimuhe' dadhimukhaH; 'ayaMpule' ayaMpulaH, 'kAyarie' kAtarikaH, ete khalu puNDrAdikAtarikaparyantA devA varuNa lokapAlasyApatya sthAnIyA devAH santIti, atha varuNAdeH sthiti kAlamAha - 'sakassa NaM' ityAdi / zakrasya khalu ' deviMdassa' devendrasya 'devaraNNo' devarAjasya 'varuNassa' varuNasya ' mahAraNNo' mahArAjasya ' dekhaNAI ' dezone do dve kiJcinnyUna de. paliomAI' palyopame 'ThiI' sthitiH 'paNNattA' prajJaptA 'ahAvaccA'bhiNNAyANaM' yathA'patyAbhijJAtAnAm putrasthAnIyAbhimatAnAM pUrvoktAnAm 'devANaM' devAnAm ' egaM paliodamaM' eka palyopamam 'ThiI' sthitiH 'paNNattA' prajJaptA 'emaDriDIe' evam ukta prakArako maharddhikaH zaMkhapAlaka - dharaNa nAmake nAgarAjakA yaha isa nAmakA lokapAla hai 'puMDe' puNDa - 'palAse' palAza, 'moe ' moda, 'jae' jaya, 'dahimuhe dadhimukha, 'ayaMpule' ayaMpula 'kAryarie' kAtarika ye saba puNDrase lekara kAtarika taka ke deva varuNa lokapAlake apatya sthAnIya deva haiM. aba sUtrakAra ina varuNa Adi devoMko sthitikAlako prakaTa karane ke liye kahate hai ki ' sakkassa NaM deviMdassa devaraNNo varuNassa mahAraNNo' devendra devarAja zakra ke tIsare lokapAla ina varuNa mahArAjakI 'ThiI' sthiti 'desUNAI palioyamAI' kucha kama do palyopama kI hai / tathA 'ahAvacAbhiNNAyANaM' apatya ke jaise mAne gaye pUrvokta 'devA' devoMkI 'ThiI' sthiti 'ega paliovamaM paNNattA' eka patyopamakI hai / 'emahiDhI jAva varuNe mahArAyA' aisI baDI samRddhivAlA yAvat zamapAsa' he "puMDe" yuMDa, " palAse" palAza, "moe" bhoha, "jae" bhaya, "dahimuhe " dhibhu, "ayaMpule" ayayuddha, "kAyariye" atari, me saghaNA devA varuNa leAkapAlanA putrasthAnIya deva gaNAya che. kahevAnuM tAtpaya e che ke kaTikathI kAtarika paryaMntanA upayukata devA, varuNanA putrasthAnIya deve| manAya che. have sUtrakAra nIcenAM sUtrA dvArA varuNa Adi devAnI sthiti (AyukALa) prakaTa kare che "sakkassa NaM deviMdassa devaraNNo varuNassa mahAraNNo" devendra, devarAna zukranA souyAsa varuNa bhaDArAnI "ThiI dekhaNAI palio mAI" sthiti meM yahayoyabha aztAM dhana nyUna kSaNapramANu che tathA "ahAvaccAbhiNNAyANaM devANNaM ThiI egaM paliocamaM paNNattA" varuNunA putrasthAnIya uparokta devonI sthiti me payoSanI 4. "evaM mahiDDhIe jAba varuNe mahArAyA" varuNu mahArAja khevI mahARddhi "" zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #845 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.7 sU.5 vaizramaNanAmakalokapAlasvarUpanirUpaNam 831 'jAva-varuNe mahArAyA' yAvat-varuNo mahArAjo virAjate, yAvatkaraNAt'mahAdyutikaH mahAbalaH mahAyazAH mahAnubhAvaH' ityAdi sarva saMgrAhyam |suu04| __ atha vaizramaNanAmalokapAlavaktavyatA prastAvaH mUlam-'kahiNaM bhaMte ! sakkassa deviMdassa, devaraNo vesamaNassa mahAraNo vaggU NAmaM mahAvimANe paNNatte ? goyamA ! tassa NaM sohammavaLisayassa mahAvimANassa uttareNaM jahA somassa mahAvimANa-rAyahANi vattavayA tahA neyavA, jAva-pAsAyavaDeMsayA, sakassa NaM deviMdassa, devaraNNo vesamaNassa ime devA ANA-ubavAya-vayaNa-nidese ciTrati, taM jahA-vesamaNakAiA i vA vesamaNadevaya kAiA i vA, suvaNNakumArA; suvaNNakumArIo, dIvakumArA, dIvakumArIo, disAkumArA, disAkumArIo, vANamaMtarA, vANamaMtarIo, je yAvaNNe tahappagArA sote tabbhattiA, jAva ciTuMti, jaMbaddIve dIve maMdarassa pava yassa dAhiNe NaM jAiM imAiM samuppajaMti, taM jahA-'ayAgarA i vA, tauyAgarA i vA, taMvAgarA i vA, evaM sIsAgarA i vA, 'hiraNNAgarA i bA, suvaNNAgarA i vA, rayaNAgarA i vA, vairA garA i vA, vasuhArA i vA, hiraNNavAsA i vA, suvaNNavAsA i vA, rayaNavAsA i vA, vairavAsA ivA, AbharaNavAsA i vA pattavAsA ivA, puphphavAsAi vA, phalavAsA i vA, bIavAsA varuNa mahArAna hai| 'yAvat' padase mahAdyutika, mahAbalaH, mahAyazAH, mahAnubhAvaH" ityAdi samasta kathanakA saMgraha huA hai ||suu0 4 // AdithI yukata che. ahI "gAvapadathI e batAvyuM che ke varuNa mahArAja mahAti, mahAbaLa, mahAyaza ane mahA prabhAvathI yukta che. je sU. 4 che zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #846 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre i vA, mallavAsA i vA, vaNNavAsA i vA, cuNNavAsA ivA, gaMdhavAsA i vA, vatthavAsA i vA, hiraNNabuTThI i vA, suvaNNa buTI i vA, rayaNavuTTI i vA, vaira buTTI i vA AbharaNabuTTI i vA, patta vuTThI i vA, puphphavuTThI i vA, phalabuTTI i vA, bIavuTTI i vA; mallabuTTI ivA, vaNNavuTTI i vA, cuNNapuTTI ivA, gaMdhabuTThIivA vattha vuTTI i vA, bhAyaNavuThI i vA, khIra vuTTI i vA, sukAlA i vA dukkAlA i vA, appagghA i vA, mahagghA i vA, subhikkhA i vA dubhikkhA i vA, kayavikkayAi vA, sannihI i vA, saMnicayA ivA, nihI i vA, nihANAI vA, ciraporANAI vA, pahINasAmi AiMvA, pahINasau AI vA, pahINa maggANi vA, pahINagottA gArAiM vA, ucchaNNasAmi AI vA, ucchaNNaseu AI vA; ucchaNa gottA gArAiM vA, siMghADaga-tiga-caukka-caccara-caummuhamahApaha-pahesu vA, nagaraniddhamaNesu vA, susANagiri-kaMdara-saMti selo-vaTANa-bhavaNagihesu saMnikkhitAI, ciTThati, na tAI sakassa deviMdassa, devaraNo vesamaNassa, mahAraNNo aNNAyAi adiTThAiM, asuAI, assu (mu) AiM, avicNAyAI, tesiM vA vesamaNakAiANaM devANaM, sakassa deviMdassa, devaraNo vesamaNassa mahAraNNI ime devA ahAvaJcA'bhiNNAyA hotthA, taM jahA-puNNabhade, maNibhade, sAlibhadde, cakke, rakkhe, puNNa rakkhe, savANe, savajase, sabakAme, samiddhe, amohe; asaMge; sakassa NaM deviMdassa, devaraNo vesamaNassa mahAraNo do zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #847 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za. 3u.7sU. 5 vaizramaNanAmakalokapAlasvarUpanirUpaNam 833 paliovamANi ThiI paNNattA, ahAvaccA'bhiNNAyANaM devANaM egaM paliovamaM ThiI paNNattA, emahiDDhIe, jAva- vesamaNe mahArAyA, sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! ti // sU0 5 // tayasayasa sattamo uddeso sammatto chAyA - kutra khalu bhadanta ! zakrasya devendrasya devarAjasya vaizramaNasya mahArAjasya valgunAma mahAvimAnaM prajJaptam ? gautama ! tasya khalu saudharmAadessya mahAvimAnasya uttareNa yathA somasya mahAvimAna rAjadhAnI vaktavyatA tathA jJAtavyA, yAvat - prAsAdAvataMsakAH zakrasya khalu devendrasya zakendra ke cauthe lokapAla vaizramaNakA varNana 'kahi NaM bhaMte' ityAdi / sUtrArtha - ( kahi NaM bhaMte ! sakkassa deviMdassa devaraNNoM besamaNassa mahAraNNo vaggU nAma mahAvimANe paNNatte) he bhadanta ! devendra deva - rAja zakra ke caturtha lokapAla vaizramaNa mahArAja kA valgU nAmakA mahA vimAna kisa sthAna para hai ? (goyamA) he gautama ! ( tasma NaM sohammavarDisayassa mahAvimANassa uttareNaM jahA momassa mahAvimANarAyahANivaktavyA tahA neyavvA ) vaizramaNa mahArAjakA vimAna saudharmAvataMsaka mahAvimAnakI uttara dizAmeM asaMkhyAta hajAra yojana jAkara hai / isa saMbaMdha meM samasta kathana soma mahArAjake vimAnakI taraha jAnanA cAhie / rAjadhAnI kI vaktavyatA bhI soma mahArAjakI rAjadhAnIkI taraha se hI samajhanI cAhiye / ( jAva pAsAyavaDeM sayA ) yAvat prAsAdAvataMsaka taka kA hI yaha soma mahArAjake vimAna AdikoMko taraha kA kathana yahAM grahaNa zakendranA cAthA lokapAla vaizramaNanuM varNana 'kahiNaM bhaMte ! ' ityAdi sUtrArtha - (kahiNaM maMte ! sakkassa deviMdassa devaraNNo vesamaNassa mahAraNNo vaggU nAmaM mahAvimANe paNNatte ? ) he lahanta ! devendra, devarAya zaDuMnA yathA souyAsarvazramANu bhaDArAnanuM vadagU nAmanuM mahAvimAna yA sthAne che ? ( goyamA !) he gautama! (tassa NaM sohammavarDisayassa mahAvimANassa uttareNaM jahA somassa mahAvimA - rAyahANivattanvayA tahA neyavvA) vaizramAyu mahArAjanuM vimAna saudharmAvata saka mahAvimAnanI uttara dizAmAM asaMkhyAta hajAra yeAjana dUra javAthI Ave che. te vimAna viSayaka samasta kathana sAmanA vimAna pramANe ja samajavuM, vaizramaNanI rAjadhAnInu vArjuna pazu sobhanI rAjadhAnInA varSAna pramANe samabhavaM (jAva pAsAya vasayA ) AsAhAta sahanA vArjuna paryaMntanuM samasta kathana ahI grahaNa karavuM. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #848 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre devarAjasya vaizramaNasya mahArAjasya ime devA AjJA-upapAta-vacana--nirdeze tiSThanti, tadyathA-vaizramaNakAyikA iti vA, vaizramaNadaivatakAyikA iti bA, suvarNakumArAH, suvarNakumAryaH, dvIpakumArAH, dvIpakumAryaH, dikakumArAH, dikakumAryaH, vAnavyantarAH, vAnavyantaryaH, ye cAppanye tathA prakArAH sarve te tadbhaktikAH, yAvat-tiSThanti, jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya dakSiNena yAni imAni samutpadyante, tadyathA-aya AkarA iti bA, traSu AkarAiti vA, karanA cAhiye / (sakassa NaM deviMdassa devaraNo vesamaNassa ime devA ANA-uvavAya vayaNa-nideseciTuMti) devendra devarAja zakrake lokapAla vaizramaNa mahArAja kI ye abhI abhI kahe jAne vAle deva AjJA meM, sevA meM, vacana meM aura nirdezameM rahate haiM / (taM jahA) ve deva ye haiM(vesamaNakAiyAi vA, vesamaNadevakAiyAi vA, suvaNNakumArA, suvapaNa kumArIo, dIva kumArA, dIva kumArIo, disA kumArA, disAkumArIo, vANamaMtarA, vANamaMtarIo) vaizramaNakAyika, vaizramaNadeva kAyika, suvarNakumAra, suvarNa kumArikAe~ dvIpakumAra, dvIpakumArikAe~, dikkumAra dikkumArikAe~, vAnavyaMtara aura vaanvytaarikaaeN| tathA je yAvaNNe tahappagArA save te tanbhattiyA, jAva ciTThati) jo aura bhI dUsare isI prakArake deva haiM, ve saba usakI bhaktivAle yAvat hai| (jaMbUddIve dIve madarassa pabvayassa dAhiNeNaM jAiM imAI samuppannati) jaMbUdvIpa nAmake dvIpameM sumeru parvatakI dakSiNa dizAmeM jo ye vizeSa (sakkassa NaM deviMdassa devaraNNo vesamaNassa ime devA ANA-uvavAya vayaNanidde se ciTTAMti ) devandra, 312 / 4 zanA 45 vaizramAnI mAjJA, sevA, payana mana nizana anusnaa| vonai nAma nIya prabhAva cha (taMjahA) (vesamaNakAiyAi vA, vesamaNadevakAiyAi vA, suvaNNakumArA, suvaNNakumArIo, dIvakumArA, dIvakumArIo, disAkumArA, disAkumArIo, vANamaMtarA, vANamaMtarIo) vaizramaya, vaizramaNa 14 // 54 sumAre, supArI, dvIpakumAre, dvIpakumArIo, dikumAre, dikumArIo, vAnavantare, vanavyantarIkAo, tathA (je yAvaNNe tahappagArA savve te tabbhattiyA, jAva ciTThati) te prakAranA bIjA paNa je de che te sarve tenA pratye bhakitabhAva AdithI yukta che. (jaMbUddIve dIve saMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM jAiM imAiM samuppajjati) jabUdIpa nAmanA dvIpamAM maMdara (sumeru) parvatanI dakSiNe nIce darzAvyA pramANenA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #849 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.33.7sU.5 vaizramaNanAmakalokapAlasvarUpanirUpaNam 835 tAmrA''karA iti vA, sIsakA''karA iti vA hiraNyA''karA iti vA, muvarNA''karA iti vA, ratnAkarA iti vA, vajrA''karA iti vA, vasudhArA iti vA, hiraNyavarSA iti vA, suvarNavarSA iti vA, ratnavarSA iti vA, vajravarSA iti vA, AbharaNavarSA iti vA, patravarSA iti vA, puSpavarSA iti vA, phalavarSA iti vA, bIjavarSA iti vA, mAlyavarSA iti vA, varNavarSA iti vA, cUrNavarSA iti vA, gandhavarSA iti vA, vastravarSA iti vA, hiraNyavRSTiH iti vA, suvarNadRSTiH iti vA, ratnadRSTiH iti vA, vajravRSTiH iti vA, AbharaNadRSTiH iti vA, patravRSTiH iti vA, puSpavRSTiH iti vA, phala vRSTiH iti vA, bIja padArtha utpanna hote haiM (taM jahA) jaise ki(ayAgarAi vA, tauyAgarAi vA, taMbAgarA i vA, evaM sIsAgarAi vA, hiraNNAgarAi vA, suvaNNAgarA i vA) lohe kI khAna, rAMgako khAna, tAMbekI khAna, hiraNyako khAna, suvarNakI khAna, (rayaNAgarA i vA, kairAgarA i vA, vasuhArAi bA, hiraNa vAsAi vA, suvaNNavAsAi vA, rayaNavAsAi vA, vairavAsAi vA) ratnakI khAna, vajrako khAna, vasudhArA, hiraNyako (mAne cAMdI) varSA, suvarNakIvarSA, ratnakIvarSA, vajrakI varSA, (AbharaNavAsAi vA) AbharaNakI varSA, (pattavAsAi vA, puSphavAsA vA, phalavAsAi vA, bIyavAsA vA) patroM kI varSA, puSpoMkI varSA, phaloMkI varSA, bIjoko varSA, (mallavAsAi vA vaNavAsAi vA, cuNNavAsAi vA, gaMdhavAsAi vA, vatthavAsAi vA, hiraNNabuTTIi vA, suvaNNavuDIha vA, rayaNavuTIi vA, vaharabuTTIi vA, AbharaNabuTTIi vA, pattabuTTIi vA, pupphavuTTIi vA) mAlyakI varSA, varNakI varSA, cUrNakI 2re viziSTa pArthA utpanna thAya cha, (taMjahA) ta pahAnA nAma nIya pramANe - (ayAgarAi vA) voDhAnI maaye|, (tauyAgarAi vA) anii mAle, (taMbAgarAi vA) dinAnI maaye|, (evaM sIsAgarAi vA) sIsAnI maaye|, (hiraNNAgarAivA) yadInA maannu|, (suvaNNAgarAi vA) sonAnI maaye|, (rayaNAgarAi vA, kairAgarAi vA, vasuhArAi vA, hiraNNavAsAi vA, suvaNNavAsA ivA, rayaNavAsAi vA, vaharavAsAivA) ratnAnI mAya!, op. (hIrAnI) paaye|, vasudhA, yAMnI varSA, ratnAnI varSA, panI varSA, (AbharaNavAsAi vA) mAbhUSAnI varSA, (pattavAsAi vA pupphavAsAi vA) pAnanI varSA, pAnI varSA, (phalavAsAi vA) jAnI [, (bIyavAsAi vA) mAlanI varSA, (mallavAsAi vA, vaNNavAsAi vA, cuNNavAsAi vA) bhAmAmAnI varSA, ganI varSA, yUtha nI varSA, gaMdhavAsAi vA, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #850 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImUtre vRSTiH iti vA, mAlyavRSTiH iti vA, varNa vRSTiH iti vA, cUrNa vRSTiH iti vA, gandha dRSTiH iti vA, vastra dRSTiH iti vA, bhAjana vRSTiH iti vA, kSIra vRSTiH iti vA, sukAlAH iti vA, duSkAlAH iti vA, alpA'rdhAH iti vA, mahArdhAH iti vA, subhikSAH iti vA, durbhikSAH iti vA, krayavikrayAH iti vA, sannidhayaH iti vA, saMnicayA iti vA, nidhayaH iti vA, nidhAnAni iti vA, cirapurANAni iti vA, prahINasvAmikAni iti vA, pahINasecakAni iti vA, varSA, gaMdhakI varSA, vastroMkI varSA, hiraNyakI vRSTi, suvarNakI vRSTi, ratnakI vRSTi, vanakI vRSTi, AbharaNoM ko vRSTi, patroMkI vRSTi, puSpoM kI dRSTi, (phalabuTTIi vA, bIyavuTThIi vA, mallavuTThI i vA, vapaNabuTTIi vA, cuNNavuTTIivA, gaMdhavuTTIi vA. vatthavuTTI i vA, bhAyaNa buTTI i vA, khIrakhuTThIra ivA) phaloMkI vRSTi, bIjoMkI vRSTi, mAlyoM ko vRSTi, varNokI vRSTi, cUrNakI vRSTi, gaMdhakI vRSTi, vastroMkI vRSTi, bhAjanokI vRSTi, kSIrakI vRSTi, (sukAlAi vA, dukkAlA ivA, appagyAi vA, mahagyAi vA, subhikkhAinA dabhikkhAi vA kayavikkayAi ghA, sanihIi vA saMnicayAi vA, nihIi vA, nihANAi vA, cira porANAI vA) sukAla, duSkAla, sastAI, mahagAi, bhikSAkI samRddhi, bhikSAkI hAni, kharIda, baiMca arthAt kraya aura vikrayakA samaya, ghRta guDa vagairaha kA saMgraha karanA, anAjakA saMgraha karanA, nidhi-dhanakI saMgraha, nidhAna-jamIna meM gaDhA huA bhaMDAra purAnI dravyarAzi kaI vatthavAsAi vA, hiraNNavuTThIi vA, suvaNNavuTThIi vA, rayaNavuTThIi vA, vairavuTTIi vA, AbharaNavuTTIi vA, pattabuddIi vA) gadhanI varSA, ponI varSA, yAhInI vRSTi, suvarNanI vRSTi, ratnanI vRSTi, vajanI (hIrAnI) vRSTi, AbhUSaNanI vRSTi, pAnanIvRSTi, dhuppAnI vRSTi, (phalavuTThIi vA, bIyabuTTIi cA, mallavuDIi cA, vaNNavuTThIi vA, cuNNavuThIi vA, gaMdhavuTThIi vA, vatthavuTThIda vA, bhAyaNabuTTIi vA, khIrakhuTTIi vA) phaLanI vRSTi, bIjenI vRSTi, mALAonI vRSTi, caMdananI vRSTi, sUNenI vRSTi, dhanI vRSTi, patronI vRSTi, pAsaNanI vRSTi, kSIranI vRSTi (mukAlAi vA, dukAlAi vA, appagyAi vA, mahagyAi vA, subhikarakhAi vA, dubbhikakhAi vA, kayavikkayAi vA, sannihIi vA, saMnicayAi vA, nihIi cA, nihANAi vA, ciraporANAi vA) suNa, hu, sAMdhavArI, bhAMdhavArI, manAnI samRddhi, anAjanI hAni, kharIda vecANa eTale ke kharIda ane vikrayano samaya, saMgraha [ghI, goLa, anAja Adine saMgraha] nidhi-dhanane saMgraha, nidhAna-jamInamAM dATeluM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #851 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.3.u.7.5 vaizramaNanAmakalokapAlasvarUpanirUpaNam 837 mahINamArgANi iti vA, mahINagotrAgArANi iti vA, ussannasvAmikAnI iti vA, utsaMnna setukAni iti vA, utsanagotrAgArANi iti vA, zrRGgATakatrika-catuSkacatvara-caturmukha-mahApathapatheSu vA, nagaranirdhamaneSu vA, zmazAnagiri-kandarA-zAnti-zailo-pasthAna-bhavanagRheSu saMnikSiptAni tiSThanti, na tAni pIDhiyoMkI kamAI huI dravyarAzi (pahINasAmiyAiM vA, pahINaseuyAI vA, pahINamaggANi vA, pahINagottAgArAI vA, ucchaNNasAmiyAiM vA, ucchaNNaseuyAiM vA, ucchaNNagottAgArAI vA, siMghADaga-tiga-caukka caccara caummuha mahApaha-pahesuvA nagaraniddhavaNesuvA) ki jisakA svAmI naSTa ho gayA hai, saMbhAla karanevAle manuSya jisake thoDe rahe gaye haiM, prahINamArga jisako prAptikA mArga naSTa ho cukA hai, pahINagotrAgArajisake svAmiyoM ke gotroMke ghara virale raha gae haiM ucchinnasvAmIka jisake svAmo bilakula naSTa ho cuke haiM, ucchinnasetuka-jisake Upara unake mAlikoMkI sattA nahIM rahI hai, utsanagotrAgAra-jinake dhanIke gotravAlokA ghara eka bhI nahIM rahA haiM, tathA jo zrRMgATaka, trika, catuSka, catvara, caturmukha, mahApatha evaM patha inameM par3I huI hai (susANa-girikaMdara-saMti-selovaTThANa-bhavanagihesu saMnikkhittAI ciTThati) zmazAnameM, pahADakI kaMdarAmeM, dharmakriyA karaneke sthAnameM, pahADako kATakara banAye hue gharameM, sabhA bhavana meM rahane ke gharameM jamInake dhana, peDhI 12paDhInI bhA'nA dhanarAzi, (pahINasAmiyAiM vA, pahINaseuyAI vA, pahINamaggANi vA, pahINa gottAgArAiM vA, ucchaNNasAmiyAI vA, ucchaNNa seuyAI vA, ucchaNNa gottAgA rAI vA, siMghADagatiga caukka caccara caummuha-mahApahapahesuvA nagaraniddhavaNesu vA) nA pAbhI bharI 52vAryA cha, jenI sA raamnaa| manuSye! ghaNuM eAchA bAkI rahyA che, prahANumArga-jenI prApti mArga nAza pAmyA che, prahaNagAtrAgAra-jenA svAmInA gotranAM ghaNuM ochAM gharo ja bAkI rahyA che, ucchinna svAmIka-jenA svAmIne bilakula ucacheda niAza thaI gayo che, uchinnasetuka-jenA upara tenA mAlikenI sattA rahI nathI, utsannatrAgAra-jenA mAlikane getravALAnuM eka paNuM ghara bAkI rahyuM nathI, tathA je zRMgATaka, ziMgaDAnA AkArano mArga trika, [traNa rastA jyAM maLatA hoya tevuM sthAna, catuSka, catvara, catumukha, mahApatha ane 5yamA 53eii, (susANa-girikaMdara-saMti, selovaTThANa-bhavanagihesu, saMnikkhitAI ciTati) zmazAnabhAM, 5DAunI zamaH, dharmasthAnAma, pAune tarIna manAvamA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #852 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 838 bhagavatIsUtre zakrasya devendrasya devarAjasya baiMzramaNasya mahArAjasya ajJAtAni, adRSTAni, azrutAni, asmRtAni, avijJAtAni, teSAM vA vaizramaNakAyikAnAM devAnAm , zakrasya devendrasya devarAjasya vaizramaNasya mahArAjasya ime devA yathA'patyA'bhijJAtA abhavana , tadyathA - pUrNabhadraH, maNibhadraH, zAlibhadraH, sumanobhadraH, cakraH, rakSaH, pUrNarakSaH, sadvAnaH, sarvayazAH, sarvakAmaH, samRddhaH, bhItara paDI huI hai-arthAt ina sthAnoM meM anajAnI jo dravyarAzivibhUti-bhUmike bhItara gaDhI huI athavA nahIM gaDhI haI rakhI hai (na tAI sakassa deviMdassa devaraNNo vesamaNassa mahAraNo, anAyAI) vaha devendra devarAja zakke lokapAla ina vaizramaNa mahArAja se ajJAta nahIM hai, (adihAI) adRSTa nahIM hai, (asuyAI) azruta nahIM haiM / (assuyAi) asmRta nahIM haiM, 'aviNNAyAI) avijJAta nahIM haiN| aura (tesi vA vesamaNakAiyANaM devANaM) na usa vaizramaNa lokapAlake unavaizramaNa kAyika devoMse bhI adRSTa Adi nahIM hai / (sakkamsa deviMdassa devaraNo vesamaNassa mahAraNNo ime devA ahAvaccAbhiNNAyA hotthA) devendra devarAja zakrake lokapAla vaizramaNa mahArAjako ye Age kahe gaye deva putrake jaise abhimata haiM / (taM jahA) ve deva ye haiM(puNNabhadde mANibhadde, sAlibhadde sumaNabhadde, cakke, rakkhe, puNNarakkhe, savANe, savvajase, savvakAme, samiddhe, amohe, asaMge) pUrNabhadra, maNibhadra, zAlibhadra sumanobhadra, cakra, rakSa, pUrNarakSa, sadvAna, sarva guphAgRhamAM, sabhAbhavanamAM ane rahevAnA gharamAM paDelI-eTale ke te sthAnamAM dATelI TayA vinAnI 2 vyathi 53eii che, (na tAI sakassa deviMdassa devarako vesamaNassa mahAraNA annAyAI) te hevendra, devarA zanasAra abhaya bhaDArAthA bhajJAta nathA, (adivAI) maSTa nathI, (asuyAI) mazruta nathA, (assuyAi) marabhUta nayI mane (aviNNAyAI) vijJAta nathI. bhane (tesiM vA vesamaNakAiyANaM devANaM) te vAta te vaibhay alpAdana vaizramayis dethI paNa ajJAta, adRSTa Adi nathI. (sakkassa deviMdassa devaraNNo vesamassa mahAraNo ime devA ahAvaccA'bhiNAyA hotyA-taMjahA) hevendra, devarA Aslatsite vaizramAyunA putrasthAnIya he| nIya pramANe cha- (puNNabhaI, mANibha he, sAlibhadde, sumaNabhadde, cakke, rakakhe, puNNarakkhe, savANe, savvajase, savvakAme samiddhe, amohe, asaMge) pUrI madra, maNibhadra, zAlima, sumanAma, 24, 21, pUrNa rakSa, sadAna, sarvayaza, sarvakAma, samRddha, amegha ane asaMga. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #853 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za.3.u.7sU.5 vaizramaNanAmakalokapAlasvarUpanirUpaNam 839 amoghaH, asaGgaH, zakrasya khala devendrasya devarAjasya vaizramaNasya mahArAjasya dve palyopame sthitiH prajJaptA, yathA'patyA'bhijJAtAnAM devAnAm ekaM palyopamaM sthitiH prajJaptA, evaM mahaddhikaH, yAvat-vaizramaNo mahArAjaH, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // sU. 5 // // tRtIya zatakasya saptamoddezakaH samAptaH // 3-7 // ___TIkA-' vaizramaNanAmakacaturthalokapAlaM varNayituM prastauti-'kahiNaM bhaMte !' ityAdi / gautamaH pRcchati- he bhadanta ! kutra khalu kasmin sthAne kila 'sakkassa deviMdassa devaraNNo' zakrasya devendrasya devarAjasya 'vesamaNasma yaza, sarvakAma, samRddha, amogha aura asNg| (sakkassa NaM deviMdassa devaraNNo, vesamaNassa mahAraNNo do paliovamAiM ThiI paNNattA) devendra devarAja zakrake lokapAla isa vaizramaNa mahArAjako sthiti do palyopamakI kaho gaI hai / (ahAvacA'bhiNNAyANaM devANaM egaM paliovamaM ThiI paNNattA, evamahaDDhIe jAva vesamaNe mahArAyA) tathA-apatyake jaise mAne gaye devoMkI sthiti eka palyopamakI kahI gaI hai| isa prakArakI mahAna RddhivAlA yAvat yaha vaizramaNa lokapAla hai| (sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte tti) he bhadanta ! Apane jaisA kahA hai vaha aisA hI hai. he bhadanta ! vaha aisA hI hai-isa prakAra kaha kara yAvat ve apane sthAna para virAjamAna ho gaye // TIkArtha-isa sUtradvArA sUtrakAra cauthe vaizramaNa lokapAlakA varNana kara rahe haiM-gautama prabhuse pUchate haiM ki 'bhaMte' he bhadanta ! 'sakkassa (sakkassa NaM deviMdassa devaraNNA, vesamaNassa mahAraNNo, do paliovamAI ThiI paNNattA) devendra, he12|04 nA pAsa vaizrama mahArAnI sthiti me pakSyA5manI hI cha. (ahAvaccA'bhiNNAyANaM devANaM egaM paliovamaM ThiI paNNattA) bhane tamanA putrasthAnIya vAnI sthiti me pakSyopamanI hI cha. (evamahaDDIe jAya vesamaNe mahArAyA) te vaizramAya sopA uparota bhaDAsamRddhi mAthI yuta cha. (sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ti) 3 mahanta! ApanI pAta tadana satya che. Ape A viSayanuM je pratipAdana karyuM, te yathArtha che. A prakAranAM zabda bolIne gautama svAmI vaMdaNa namaskAra karIne temane sthAne besI gayA. TIkArya-A sUtramAM sUtrakAre kendranA cothA lekapAla vaizramaNanuM varNana karyuM cha. gautama svAmI mahAvIra prabhune pUche - 'bhaMte !! 3 mahanta ! (sakkasa zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #854 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhagavatIsUtre mahAraNNo' vaizramaNasya mahArAjasya vaggunAma' vaglunAma 'mahAvimANe' mahAvimAnam 'paNNatte' prajJaptam ? bhagavAnAha-goyamA!' he gautama ! 'tassa NaM' tasya khalu 'sohammavaDiMsayassa' saudharmAvataMsakasya 'mahAvimANassa' mahAvimAnasya 'uttareNaM utareNa uttarasyAM dizi 'jahA-saumassa' yathA somasya 'mahAvimANa-- rAyahANi vattavyayA' mahAvimAna - rAjadhAnI vaktavyatA 'tahA neyavA' tathA jJAtavyA 'jAva-pAsAyavaDe sayA' yAvat-pAsAdAvataMsakAH, vijJeyAH vaizramaNasya AjJAdi kAriNo devAn pratipAdayitumAha-'sakkassa NaM zakrasya khalu 'deviMdassa devaraNo' devendrasya devarAjasya 'vesamaNassa mahAraNo' deviMdassa devaraNo' devendra devarAja zakrake 'vesamaNassa mahAraNo vaizramaNa mahArAjakA 'vaggunAmaM' vagu nAmakA 'mahAvimANe' mahAvimAna 'kahiNaM paNNatta' kahAM para-- kisa sthAna para-kahA gayA hai? isa praznakA uttara dete hue prabhu gautamase kahate haiM ki 'goyamA' he gautama ! 'tassa gaM' usakA baggU vimAna 'sohammavaDisayassa' saudharmAvataMsaka 'mahAvimANassa' mahAvimAnase 'uttareNaM' uttaradizAmeM haiN| 'jahA somassa mahAvimANa-rAyahANivattavvayA' jaisI somake mahAvimAna-- kI evaM rAjadhAnIkI vaktavyatA hai 'tahA' usI tarahakI vaktavyatA jAvapAsAyavaDeMsayA' yAvat prAsAdAvataMsaka taka 'neyavvA' jAnanI cAhiye / aba sUtrakAra vaizramaNa lokapAlake jo AjJAkArI deva hai unakA kathana karaneke liye kahate haiM ki-'sakassa NaM deviMdassa devaraNI' devendra devarAja zakrake 'vesamaNassa mahArapaNo' vaizramaNa mahArAja ke deviMdassa devaraNo) hevendra 12004 zanA 'vesamaNassa mahAraNo' yA yAra vaizrama mh|2|04 - 'mahAvimANe' mahAvibhAna 'kahi NaM paNNa? 44 vyA me bhAva cha? mahAbIra prabhu va mApe cha- 'tassaNaM, tanuM bhU vimAna 'sohammavaDisayassa' sIdhAvata'sa 'mahAvimANassa' bhavimAnanI 'uttareNaM' utta2 EiAni bhAva cha. 'jahA somassa mahAvimANa- rAyahANi vattavvayA' jevI rIte temanA mahAvimAnanuM ane temanI rAjadhAnInuM varNana AgaLa karyuM che. 'tahA jAva pAsAyavaDe sayA neyavyA' mej4 vaizramAnA bhavimAna bhane rAjadhAnInuM varNana samajavuM- prAsAdAvatuMsaka paryanta te varNana ahIM grahaNa karavuM. ve sUtrA2 vaizrama sopAsanA mAjJA hevonu ni35 42 cha-'sakkassaNaM deviMdassa devaraNo' hevendra, he1200 zanI 'vesamaNassa mahAraNo' yAsa zrI.marAvatI sUtra : 3 Page #855 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prameyacandrikA TIkA za.3 u.75.5 vaizramaNanAmakalokapAlasvarUpanirUpaNam 841 vaizramaNasya mahArAjasya ime vakSyamANA devA 'ANA-uvavAya-vayaNa-nidese' AjJA-upapAta-vacana-nirdeze 'ciTuMti' tiSThanti, tAnevAha-'taMjahA'-tadyathA 'vesamagakAiAivA' vaizramaNakAyikA iti vA, vaizramaNasya parivArabhUtA ivA ityarthaH, 'vesamaNadevayakAiAivA' vaizramaNadaivatakAyikAiti vA, vaizramaNasya sAmAnikadeva parivArabhUtA ityarthaH, 'suvaNNakumArA' suvarNakumArAH, 'suvaNNakumArIo' suvarNakumAryaH, 'dIvakumArA' dvIpakumArAH 'dIvakumArIo' dvIpakumAryaH, 'disAkumArA' dikakumArAH 'disAkumArIo' dikakumAryaH, 'vANamaitarA' vAnavyantarAH 'vANamaMtarIo' vAnavyantayaH, 'je yAvaNNe tahappagArA' ye cApyanye tathA prakArAH 'savve te tabbhatiA' sarve te tadbhaktikAH, 'ime' ye vakSyamANa Age kahe jAne vAle deva 'ANA-uvAya-vayaNa niddese' usakI AjJA meM upapAta meM-sevA meM. vacanameM aura nirdeza (ye kAma karo) pAlana karane meM kaTibaddha rahate hai / 'taM jahA' ve deva kauna se hai ? to isakA uttara dete hue prabhu kahate haiM ki ve deva ye hai -- vesamaNakAiyAi vA' vaizramaNakAyika-ye deva vaizramaNa ke parivAra bhUta deva hai, 'vesamaNa devayakAiyAivA' vaizramaNadevakAyika deva ye deva vaizramaNa ke sAmAnika devoM ke parivArabhUta deva hote haiM 'suvaNNakumArA' suvarNakumAra' 'suvaNNakumArIo' suva. NakumArikAe~ 'dIvakumArA' dvIpakumAra 'dIvakumAroo' dvIpakumAriyAM 'disAkumArA' 'dikkumAra' disAkumArIo dikkumAriyAM 'vANamaMtarA' vAnavyantara, vANamaMtarIo, vAnavyantariyAM ye tathA 'je yAvaNNe' jo aura bhI dUsare 'tahappagArA' isI prakAra ke deva haiM 'te savve' ve vaizramAya mahArAnI 'ANA uvavAya- vayaNa- nidese-taMjahA-' Asl, sevA, vacana, ane nirdezane pALavAne kaTibaddha rahetA devanAM nAma nIce pramANe che- 'vesamaNakAiyA vA, vaizramAthi hevo,- temA vaizramAna parivA235 he| gAya che, 'besamaNadevakAiyA vA' vaizramaya- hevahAyi: hev|- te 3zrabhAnA sAmAnita honA parivA235 vo cha, 'suvaNNakumArA' suvarNa mAro, 'suvaSNakumArIo' subhAzamI, 'dIvakumArA' dIpabhA, 'dIvakumArIo' dvIpa bhArImA, 'disAkumArA' bhArI, 'disAkumArIo bhArImA, 'bANamaMtarA' paan0yt|, 'bANamaMtarIo' pAnavyavimA, tathA 'je yAvaSNe tahappagArA' te 42an wlon urg yo cha 'te savve tethe| sapA 'tambhattiyA' vaizramA pratye zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #856 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 842 bhagavatIsUtre 'jAva-citi' yAvat tiSThanti, yAvatkaraNAt 'tatpAkSikAH, tadbhAryAH, zakrasya devendrasya devarAjasya vaizramaNasya mahArAjasya AjJAupapAta - vacana - nirdeze' iti saMgrAhyam / sarvANyeva autpAtikAni kAryANi vaizramaNatve eva bhavantItyAha--'jambU dIve dIve' ityAdi / jambUdvIpe dvIpe 'maMdaramsa pavayassa' mandarasya parvatasya 'dAhiNeNaM' dakSiNena dakSiNadigbhAge 'jAiM imAI' yAni imAni agro vakSya mANAni kAryANi 'mamuppajjaMti' samutpadhante, tAnye vAha- 'taMjahA' tadyathA'ayAgarA ivA, aya (loha) AkarAH iti vA, 'tauyAgArA ivA, trapuAkarA iti cA, trapuSAM rAGgAnAm AkarA ityarthaH 'taMbAgarA ivA, tAmrAkarA iti vA, saba 'tambhattiyA' usakI bhakti meM tatpara rahate haiM 'jAva ciTThati' usake pakSameM rahate haiM aura usake AdhIna rahate haiN| isa taraha ye sabake saba deva devendra devarAja zakrake vaizramaNa mahArAjakI AjJA pAlana meM, sevA karane meM, bacana aura nirdezakI ArAdhanAmeM lage rahate haiM / yahI pATha yahAM yAvat zabdase grahaNa kiyA gayA hai| samasta hI autpAtika kArya vaizramaNa mahArAja kI jAnakArI meM hI hote haiM isa bAta ko aba sUtrakAra prakaTa karaneke liye sUtra kahate 'jaMbUddIve dIve' ityAdi jaMbUdvIpa nAmake isa dvIpameM 'maMdarassa pavvayassa) maMdaraparvatakI 'dAhiNeNaM' dakSiNa dizAmeM, dakSiNa digbhAgameM 'jAiM imAI' jo ye abhI2 prakaTa kiye jAnevAle kArya 'samuppajati' utpanna hote rahate haiM 'taMjahAM' jaise ki 'ayAgarAi vA' lohe kI khAneM, 'tauyAgarAi vA, rAMgakI khAne 'taMbAgarAi vA' tAMbekI khAne, 'evaM' isI matimA rAje cha. 'jAva ciTThati temanI pakSa se che, tebhane sAdhIna 2 che. mA rIte, e saghaLA deva, vaizramaNa lokapAlanI AjJA pALe che, sevA kare che, vacana ane nirdezane anusare che- e ja sUtrapATha ahIM "nA padathI grahaNa thayela che. have sUtrakAra e batAve che ke samasta autpAtita kAryo vaizramaNa mahArAjanI jANakArImAM ja thAya che. e vAta sUtrakAra nIcenAM sUtro dvArA prakaTa kare che- 'jaMbaddIve dIve' bhUdvIpa nAmanA mAyabhA 'maMdarassa pavvayassa' maha2 (subhesa) patanI 'dAhiNeNaM' ikSiA hizAmA jAiM imAI samuppajjAMti' nAya matAvyA mujabanA je je kAryo thayA kare che, te vaizramaNa mahArAjathI ajJAta nathI evo saMbaMdha mI samo . 'taMjahA te AryA nIya pramANe cha- 'ayAgarAi vA soDhAnI mANe, 'tauyAgarAi vA 494ii mAle, 'taMbAgarAi vA' tamAnI mAle, 'evaM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #857 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 7. 5 vaizramaNa nAmakalokapAlasvarUpanirUpaNam 843 evaM tathaiva 'sIsAgarAvA' sIsakAkarAH itivA, 'hiraNNAgarAivA' hiraNyAkarA iti vA, 'suvaNNAgarAivA' suvarNAkarA iti vA 'rayaNAgarAhavA' ratnAkarA iti vA, 'asairat' vajrAkarA iti vA hIrakAkarAH ityarthaH 'vahArAvA' vasudhArAH tIrthakara janmanAdiSu tathA bhAvitAtmA'nagArasya pAraNAdiSu gamanAt dravyavRSTayaH iti vA 'hiraNNavAsAr3avA' hiraNyavarSAH iti vA, hiraNyaM rUpyam 'suvaNNavAsAivA' suvarNavarSA itivA, 'rayaNavA sAivA' ratnavarSAitivA 'rAvAsAvA' vajravarSA iti vA, 'AbharaNavAsAivA' AbharaNavarSA iti vA, 'pattavAsAivA' patravarSA iti vA, 'pupphabAsAivA' puSpavarSA iti vA 'phalavAsAivA' phalavarSA iti vA, 'bIjavAsAivA' bIjavarSA iti vA, 'mallavAsAvA' mA varSA iti vA, mAlyaM sUtraprathitapuSpANi tadvarSA ityarthaH, 'vaNNavAsAivA' varNavarSA iti vA, varNazcandanam tadvarSA ityarthaH, prakAra se 'sIsAgarAha vA sIsAkI khAneM, 'hiraNNAgarAha vA' hiraNya cAMdI kI khAne, 'suvaNNAgarAr3a vA' sonekI khAne, 'rayaNAgarAi vA, ratnoMkI khAne, 'vaharAgarAi vA, vanaratnakI hIrAkI khAne, 'vasuhArA vasudharA tIrthakara prabhuke janmakalyANaka Adike samaya meM, tathA bhAvitAtmA anagArakI pAraNA Adike samaya meM AkAza se dravyavRSTi, 'hiraNNavAsA vA' cAMdI kI varSA, 'suvaNNavAsAi vA' sonekI varSA, 'rayaNavAsA vA' ratnoM kI varSA, 'vairAvAsAvA' hIrAkI varSAM, AbharaNavAsAi vA, AbhUSaNoMkI varSA, 'pattavAsA vA' patroMkI varSA, puSpavAsAha vA, acittapuSpoMkI varSA, phalavAsAi vA, phaloMkI varSA, 'bIyavasAI vA' bIjoMkI varSA 'mallavAsAha vA' sUtra meM gUMthe hue puSpoMkI mAlAoMkI varSA, vaNNavAsAha vA, varNa candanakI varSA, cuNNasIsAgarAi bA' sIsAnI bhAgeo, 'hiraNNAgarAi vA' yAMhInI mAthe, 'sutraNNAgarAi vA' sonAnI AzA, 'rayaNAgarAha vA' ratnanI ze', 'vaharAgarAi vA' va bharatnanI DIrAnI mAzI, 'vasuhArA' vasudhArA - tIrtha aura bhagavAnanA kanbha Adi prasaMge tathA bhAvitAtmA aNugAranA pAraNA Adine samaye AkAzamAMthI thatI dravyavRSTi, hiraNNavAsAi vA' yAMhInI varSA, 'suvaNNavAsAi vA' sonAnI varSA, 'rayaNavAsAha vA' ratnAnI varSoM, vairAvAsAi bA' hIrAnI varSA, 'AbharaNavAsAha vA yAbhUSaNanA varSA, 'pattavAsAhU vA' pAnanI varSA, 'puSpavAsAi vA' athitta puSyonI varSA, 'phalavAsAha vA' jonI varSA, 'bIyavAsAi vA' mInenI varSA, 'mallavAsAi vA' puNyAnI mANAmanI varSA, 'vaNNavAsAi vA' varSA-yandhananI varSA, 'cuNNavAsAi 9 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #858 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 844 bhagavatIsatre 'cuNNavAsAivA' cUrNavarSA iti vA, piSTa sugandhidravyaM cUrNa stad varSAH, 'gaMdhavAsAivA' gandhavarSA iti vA, gandhAH koSThapuTAdayasteSAM varSAH 'vatthavAsAivA' vastravarSA iti vA, viralalaghutarajalakaNavarSaNaM varSA, muzalAdhAraniravacchinnajalavarSaNaM vRSTiriti ubhayorbhedaH __ athoktavRSTimAha-hiraNNabuTTI' i vA, hiraNya vRSTiH iti vA, 'suvaNNavuTTIivA suvarNa vRSTiH iti vA, 'rayaNavuTTIi vA' ratnadRSTiH iti vA, 'vaharavuThThIivA, vajavRSTiH iti vA 'AbharaNabuTThIivA' AbharaNavRSTiH iti vA, pittavuTTIivA' patrAvRSTiH iti vA, 'pupphavuTTIivA' puSpavRSTiH iti vA, 'phalavudvIivA' phalavRSTiH iti vA, 'vIavuiThThIvA' bIjavRSTiH iti cA, 'mallavuTTIivA' mAlyavRSTiH iti vA, 'vaNNabuTI ivA, varNavRSTiH iti vA, 'cuNNavuTI ivA' cUrNadRSTiH iti vA gaMdhavuTTIivA gandhavRSTiH iti bA, 'vatthavuTThIivA' vastradRSTiH iti vA, vAsAi vA' miSThasugaMdhita dravyarUpa cUrNakI varSA, 'gaMdhavAsAi vA' koSThapuTapAka AdirUpa gaMdhakI varSA, 'vatyavAsAi vA, vastroMkI varSA (virala2rUpameM choTI2 bUMdoMkA barasanA isakA nAma varSA hai aura mUsalAdhAra se pAnIkA barasanA isakA nAma vRSTi hai / yahI varSA aura vRSTimeM bheda hai) 'hiraNNadhuTThIi vA' hiraNNa cAMdIkI vRSTi, 'suvaNNavuTTIi vA' suvarNakI vRSTi 'rayaNaghuTTIi vA' ratnoMkI dRSTi, 'vaharaghuTTIi vA' hIrAkI vRSTI, 'AbharaNaghuTTIi vA, AbharaNakI vRSTI, 'pattaghuTTIi vA' patravRSTi, puSphabuTTIi vA' puSpoM kI vRSTI, 'phalabuTTIi vA' phaloMkI vRSTi, 'bIyabuTThIi vA' bIjakI vRSTi, 'mallaghuTTIi vA' mAlAoMkI vRSTi, 'vaNNavuTThIi vA' candanakI vRSTi, 'cuNNabuTTIi vA' cUrNakI vRSTi, 'gaMdhavuTTIi vA' gaMdhakI vRSTi, 'vatthaSuTTIi vA, vastrakI vRSTi, bA' sugaMdhita dravya35 yUnI varSA, gaMdhavAsAi vA sugaMdhayuta pravAhI dravyanI varSA, 'vatthavAsAivA' pasAnI varSA, (pAnA nAnAM nAnAM / 35 thaa| thaa| 12sAha paDatuM hoya te tene varSo kahe che. mUsaLadhAra varasAdane vRSTi kahe che. vRSTi ane varasAda vaye mA tApata cha) 'hiraNNavuTTIi vA' yAhInI STi, suvaNNavuDhI vA' sonAnI vRSTi, 'rayaNavuTTIi vA' 2nAnI vRSTi, 'vaikhuTThIi vA hIrAnI Ti, 'AbharaNavuTTI vA' AbhUpAnI vRSTi, 'pattavuTThIi vA' pAnanI vRSTi, 'pupphavuTTIi vA' puSpAnI vRSTi, 'phalavuTTIi vA' vAnI vRSTi, 'bIyavuTTIi vA' ularitSTa, 'mallavuTTIi vA' bhAva-mAnI pRSTi, 'vaSNavuTTIi vA' ya-hananI pRSTi, 'cuNNavuTThIi vA' yUniI pRSTi, gaMdhadrIi vA suvihAra pranyAnI vRSTi, 'vatthabudvI vA' pAnI vRSTi, 'bhAyaNabuTTIi vA' zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #859 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.7 kha.5 vaizramaNanAmakalokapAlasvarUpanirUpaNam 845 'bhAyaNavuTTIivA' bhAjanadRSTiH iti trA, khIrakhuTTIivA, kSauradugdhavRSTiH iti vA, 'sukAlAivA' mukAlAH iti vA, dukkAlA 'ivA duSkAlAH' iti vA 'appagdhA ivA, alpArdhAH iti vA, alpamUlyAH padArthA ityarthaH, 'mahagyA ivA' mahAyo, iti vA mahAmUlya padArthAH 'mubhikakhA ivA' mubhikSAH iti vA, sasyasampatti paripUrNasamayAH ityarthaH, 'dubhikakhAivA' dubhikSA iti vA, sasyAdisampati hIna samayAH, kayavikkayA ivA' krayavikrayA iti vA, vANijyavyApArAdi samayAH 'sannihIicA' sanidhayaH iti vA, ghRtaguDAdi vastUnAM samyaka tayA sthApanAni, 'saMnicayA ivA' sabhicayA iti vA, dhAnyAdi saMgrahA ityarthaH, 'nihI ivA' nidhayaH iti vA, lakSAdi saMkhyaka dravya sthApanAni, 'nihANAi vA' nidhAni iti vA, bhUmigata sahasrAdi dravya sthApanAni 'ciraporANAI vA' cira purANAni iti vA bahukAla pratiSThitatvena purANAni jIrNazIrNa prAyANi 'bhAyaNabuTTIi vA' bhAjanoMkIvRSTI, 'khIrakhuTTIi vA dudhakI vRSTi, 'sukAlAi vA' sukAla, 'dukkAlAi vA duSkAla, 'appagghAi vA' alpamUlya meM padArthoMkA milanA, 'mahagyAi vA' bahu mUlyameM padArthoMkA milanA 'subhikkhAi vA subhikSakA sasyarUpa saMpattise yukta samayakA honA, 'dubhikkhAi vA' durbhikSa sasyAdi sampatti se rahita samayakA honA, 'kayavikkayAi vA' vANijya vyApAra AdikA samaya, 'sannihIi vA ghRta guDa Adi vastuoMko acchI tarahase saMgraha karake rakhanA, saMnicayAi vA, anAjako saMgraha karake rakhanA, nihIi vA, lAkha AdikI saMkhyAmeM rupaye Adi dravyakA rakhanA, 'nihANAI vA' bhUmimeM hajAra AdikI saMkhyAmeM rUpyA Adiko gADhakara rakhanA' 'ciraporANAI vA, bahuta samayase gaDhI huI rakhI rahane ke kAraNa mAnAnI ale, 'khIravuTTIi vA dUdhanI vRSTi, tyAhi vaizrama pAlathI mAta khatA nathA. mane 'mukAlAi vA' suga, 'dukkAlAi vA' (041, 'appagyAi vA' sAMdhArI, mahagyAi' bhAMdhavArI, 'subhikkhAi vA' manare wilsil chmch| DAvI, 'dubhikkhAi vA dumikSa- Hair mAhinA bhaGIRI, 'kayavikkayAi vA' paNiya vyApAra mAhinA samaya, 'sannihIDa vA ghI, gohinI sArI saDa thavA, saMnicayAi vA' manAne saMDa thave, 'nihIi cA' sApAnI sayAmA nAnA sa thA, 'nihANAI vA' huaa| sAmo ipiMyA mAni bhUmimA saMdharI 24aa, 'ciraporANAi vA ghaNA samayathI bhInamA hAyekI 29vAne zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #860 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 846 bhagavatIsUtre ityarthaH ata eva 'pahINasAmiAi vA' prahINa svAmikAni, naSTabhartRkANi ityarthaH, 'pahINa seuAi vA, prahINasecakAni iti vA, prahINA svalpI bhUtAH : secakAH dravyanikSeptAro yeSAM tAni, 'pahINa maggANi vA, prahINa mArgANi iti vA, 'pahINagottAgArA i vA' prahINagotrAgArANi iti vA . prahINam alpIbhUtamanuSyagotrAgAraM tatsvAmi gotragRhaM yeSAM tAni, 'ucchaNa sAmiAi vA utsanna svAmikAni iti vA, AdhipatyasattA rahitaprabhUNi, 'ucchaNNaseu Ai vA' utsava setukAni iti vA nAmamAtrAvaziSTasetukAni 'ucchaNNagottAgArAi vA' utsannagotragArANi iti vA, naSTa gotragRhANi ityarthaH, 'siMghADaga-tiga- caukka - caccara - caummuhamahApaha - pahesuvA ' zrRGgATakatrika-catuSka- catvara- caturmukha - mahApatha- patheSuvA tutra zrRGgATake zrRGgATaka phalAkAra jIrNazIrNa avasthAmeM huI aisI vaha vibhUti ki 'pahINasAmiyAI" jisake gADhanevAle svAmItaka naSTataka ho cuke haiM yA milate nahIM haiM pahINaseuyAi vA, athavA jisakI vRddhi karane vAle bhI aba koI nahIM rahe haiM, 'pahINamaggANi vA, prApti karane ke mArga bhI jisake naSTa hocuke haiM 'pahiNa gottAgArAI vA athavA jinake svAmiyoM ke gotra, ke ghara alpa raha gaye haiM, 'ucchaNNasAmiyAI vA, athavA jisake svAmI haiM bhI parantu unakI usa para koI sattA nahIM rahI hai, 'ucchaNNaseuyAI' vA' sattA hone para bhI jisakI saMbhAla karanevAlA koI nahIM hai nAma mAtra hI jisakI saMbhAla karanevAle avaziSTa haiM, 'ucchaNNagottAgArAI vA' jisake svAmiya, ke gotro ke ghara bilakula hI naSTa ho cuke haiM / jo 'siMghADaga-tiga- caukka-caccara cammuha mahApaha pahesu vA, siMghAr3e ke AkAra jaise mArgameM, trika azoka zIrNa avasthAmAM raDesI vibhUti [dravyarAzi] 'pahINasAmiyAI' bhaati| pazu bharI paravAryA che, 'pahINaseuyAI vA' athavA benI vRddhi nAI pazu ( radhuM nathI, 'pahINagottAgArAi vA' athavA lenA bhAtinA gharI mahaya prabhAzubhAM mADI rahyA che, 'pahiNamaggANi vA' athavA lene prApta zvAnA bhArgo pazu nAza pAbhyA che, 'ucchaNa sAmiyAi vA' athavA lenA svAbhInuM astitva hovAM chatAM tenA para tenA svAbhInI zre sattA rahI nathI, 'ucchaNNa seuyAivA jenI saMbhALa rAkhanAra koi ja nathI athavA jenI saMbhALa rAkhanAra kAI ja nAbhanA 4 mANasA khAkI che. 6 ucchaNNa gottAgArADa vA bhenA bhAsiDonA ghara jisasa naSTa thahA gayA hai, ne 'siMgADagaM tiga' caukka, caccara, 'caummuha - mahApaha - pahesu cA' zigoDAnA AjharanA bhArgabhAM nA 9 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #861 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - - prameyacandrikA TIkA za.3 u.7 sU.5 vaizramaNanAmakalokapAlasvarUpanirUpaNam 847 mArgevA trike tridiggamanamArge vA catuSke caturdiggamanamArge vA (cauka iti bhASA pasiddhe ) catvare anekamArgasaMgame tathA caturmukhe caturvIthIsamAgamamArgevA, mahApathe-rAjamArge vA, pathe sAmAnyamArge vA, 'nayaraniddhamaNemu 'nagaraniddhamaneSu vA nagarajalanirgamanamArgeSu vA(nAlA gaTara iti prasiddheSu)susANa giri-kaMdara-saMti-selo-vaTThANa-bhavaNa-gihesu' zmazAna-giri-kandarA-zAntizailopasthAna-bhavana-gRheSu, tatra zmazAnagRhe pitRvanagRhe vA girigRhe parvatopari racitagRhe vA kandarAgRhe, guphAgRhe vA, zAntigRhe zAntikarmayajJAdyanuSThAna maNDape vA zailagRhe parvatAntaH khAtadvArA racita gRhe vA, upasthAnagRhe samasthAnagRhe bA, bhavanagRhe kuTumbinivAsa gRhe vA ' saMnikikhattAI' saMnikSiptAni saMgopya saMsthApitAni rUpyakAdIni pUrvoktAni dravyANi 'ciTThati' tiSThanti, 'na tAi, na tAni dravyANi 'sakkassa, zakrasya 'deviMdassa' tInadizAoMko jAnevAle mArga jahAMpara Akara mile ho aise mArgameM, catuSka-cAroM dizAoMko jAne ke cAra mArga jahA~ para Akara mile ho, aise mArgameM, catvara-aneka mArgoMkA saMgama jahAMpara huA ho aise mArgameM, caturmukha-cAra rAstA vAlA mArgameM, mahApatha rAjamArgameM, patha sAmAnya mArgameM, tathA 'nayaraniddhamaNesu, nagara kA jala jisa sthAnase nikalatA ho aise nAlemeM 'susANa-giri-kaMdara-saMti-selovaTThANa-bhavaNa gihesu, zmazAna meM, parvata ke Upara bane hue grahameM, kandarAguphAmeM, zAntigRhameM-zAntikarma jahAMvara kiye jAte ho aise maMDapameM, upasthAnameM parvatako kATakara banAye hue gharameM, bhavanagRha meM kuTumbijanoMke nivAsabhUta gharameM, 'saMnikkhittAI ciTuMti' chupAkara rakha dI gaI ho arthAt trikamAM jyAM traNa dizAmAM javAnA mArge maLatA hoya evI jagyAmAM catuSkamAM [cAra dizAomAM javAnA mArge jyAM maLatA hoya evI jagyAmAM], catvaramAM [aneka mArge jyAM maLatA hoya evI jagyAmAM] caturmukhamAM [cAra rastAvALA bhAgamai], bhA5yamA [24 bhAgabhAM] 5thamA [sAmAnya bhAgama]], tathA nayaraniddhamaNesa' nagarnu / yAMthI nItu DAya sevA nANAmA, 'susANa' giri-kaMdarasaMti-selovANa-bhavaNa-gihesu' smazAnabhAM, pata 52 manAvara gharamAM, zubhAM zAtigRhamAM- zAntikarma karAya che evA maMDapa Adi sthAnamAM, upasthAnamAM parvatane chedIne banAvelAM gharomAM, bhavanemeMkuTuMbIonA nivAsasthAnarUpa gRhamAM 'saMnikvittAha ciTuMti' chupAcavAmA sAkSI DAya, meTale pUjita guhA nuhA prakAranI dravyarAzi ke jene pUrvokta sthAnamAM chupAvavAmAM athavA dATavAmAM AvelI che, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #862 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 bhagavatIstre devendrasya 'devaraNNo, devarAjasya 'vesamaNassa, vaizramaNasya 'mahAraNo; mahArAjasya 'anAyAI' ajJAnAni jJAnAviSayI bhUtAni 'adihAI aSTAni cakSuSa pratyakSAviSayI bhUtAni, 'asuAI' azrutAni, zravaNAgocarIkRtAni, 'assuAI' asmRtAni vismRtAni 'aviNNAyAI' avijJAtAni anumAnAdhaviSayI bhUtAni santi, na kevalaM tAni vaizramaNasyaiva avijJAtAni na, apitu tatpari cArabhUtAnAmapi devAnAmapi na tAni avijJAtAni ityAha-'tesiM vA vesamaNa rUpayA Adi pUrvokta dravya ina upayukta sthAnoM meM chipAkara yA jamInameM gADhakara rakhI huI ho aisI 'tAI' vaha dravya 'deviMdassa devarAjassa sakkassa, devendra devarAja zakrake 'vesamaNassa mahAraNo' lokacAla vaizramaNa mahArAja se 'na anAyAI' ajJAta nahIM ho sakatI hai arthAt unake jJAna ke aviSayabhUta nahIM hote hai 'adivAI' adRSTa cAkSuSa pratyakSa jJAna ke dvArA ajJeya nahIM hote hai 'asuyAI' zravaNendriyajanya jJAna ke dvArA aviSayIbhUta nahIM hotI hai 'assuyAI' smaraNajJAnake dvArA nahIM jAtI huI nahIM hotI hai, 'aviNNAyAI' anumAna dvArA ananumita nahIM hotI hai-arthAt vaizramaNa mahArAja aisI pUrvokta vastuoMko jAnate haiM, dekhate haiM, zravaNajJAna se unheM sunate haiM, smaraNajJAnase unheM apanI smRti meM rakhate haiM, aura vaizramaNa mahArAja hI ina pUrvokta sthAnoM meM bahuta pahile se rakhI huI ina pUrvokta rUpyaka Adi vastuoMko jAnate Adi hoM so bAta nahIM hai kintu 'tesiMvA 'tAhiM' te dravya 'deviMdassa devarAjassa sakkassa' hevendra 312|shnaa 'vesamaNassa mahAraNo' yAthA sopAla zrabhA bhaDA04thI 'na annAyA majJAta DAzatI nathI-meTate 6032||shi tabhI mADA hAtI nathI, 'adizAha' maheSTa hAtI nathI-meTale teso tene bhI zache, 'amuyAI azrutaDAtI nathIjendriya nya jnyaantaa| maviSayabhUta hAtI nathI, 'assayA bharajJAnA // aviSayabhUta DAtI nathI, 'aviNNAyAI' bhanumAna jJAna dAsa bhavijJAta nathI. kahevAnuM tAtparya e che ke vaizramaNa mahArAja pUrvokata vastuone jANe che, dekhe che, zravaNa jJAnathI temanA vize sAMbhaLe che, smaraNa jJAnathI yAda rAkhe che ane temane viSe saMpUrNa jANakArI rAkhatA hoya che. kauzramaNa mahArAja ja pUrvokta sthAnamAM rAkhI bholI vyazina on me che, meTa nA 59, tesiM vA vesamaNakAiyANaM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #863 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3u.75.5 vaizramaNanAmakalokapAlasvarUpanirUpaNam 849 kAiyA NaM devANaM' teSAM vA vaizravaNakAyikAnAM devAnAmApa nAjJAtAni ityarthaH / atha vaizramaNasya putrasthAnIya devAnAha-'sakassa' zakrasya 'deviMdasya' devendrasya 'devaraNNo' devarAjasya 'vesamaNassa' vaizramaNasya 'mahAraNo' mahArAjasya ime vakSyamANarUpA devAH 'ahAvaJcA'bhiNNAyA' yathA'patyA'bhijJAtAH, putra sahazatvenAbhimatAH 'hotthA' santi, tAnevAha-taM jahA'-tadyathA'puNNabhadde' pUrNabhadraH, 'maNibhadde' maNibhadraH, 'sAlibhadde' zAlibhadraH, 'sumaNabhadde' mamano bhadraH, 'cakke' cakra: 'rakkhe' rakSakaH, 'pugaNarakkhe' pUrNarakSa: 'savANe sadvAnaH 'sancajase' sarva yazAH 'sabakAme' sarvakAmaH, 'samiddhe' samRddhaH 'amohe' amoghaH, 'asaMge' asaGgaH iti atha vaizramaNasya sthitimAha-'sakasa' vesamaNakAiyANaM devANaM' vaizramaNa mahArAja ke jo vaizramaNakAyikadeva haiM unase bhI ye pUrvoka rUpyaka Adi dravya pUrvokta sthAnoM meM par3I huI hone para ajJAta, adRSTa, azruta, vismRta aura avijJAta nahIM rahatI haiM / arthAt ye unake dvArA bhI jJAta, dRSTa, zruta, smRta aura vijJAta hI rahatI haiM / aba sUtrakAra vaizramaNa mahArAja ke putrasthAnIya devoM ko prakaTa karate hue kahate haiM ki 'sakassa deviMdassa devaraNNo devendra devarAja zakra ke ye jo caturtha lokapAla 'vesamaNassa mahAraNo' vaizramaNa mahArAja haiM, inako 'ime devA' ye devakI jinakA nAma nirdeza abhI kahate hai 'ahAvacA'bhiNNAyA' putrarUpase abhimata haiM 'taM jahA' unake nAma ye haiM 'puNNabhadde' pUrNabhadra, 'maNibhadde maNibhadra' 'sAlibhadde' zAlibhadra, sumaNabhadde' sumanobhadra, 'cakke' cakra, 'rakkhe' rakSaka, 'puNNarakkhe' pUrNarakSa, 'sanvANe' sadvAn 'savvajase' sarvayaza, 'savvakAme' sarvakAma, 'samiddhe' samRddha, 'amohe' amogha, 'asaMge' asaMga vaizramaNa devANaM' tamanA zramAya va pa tenAthI bhajJAta mA hAta nathI. shrmNakAyika deve dvArA paNa te dravyarAzi jJAta, daSTa, muta, mRta ane vijJAta ja rahe che. ve sUtrA2 zrama banA putrarathAnIya vArnu ni355 42 cha- sakkassa deviMdassa devaraNo' hevendra, 12 / 5 zanA 'samaNassa mahAraNo' yayA pAsa bhaena bhaDAnA 'ime devA ahAvaccA'bhiNNAyA' putrasthAnIya deva (taMjahA) nIya pramANe - 'puNNabhadde' 5 mA 'maNibhadde' bhAlA, 'sAlibhadde' lank 'sumaNabhadde sumAra, 'cakke' , 'rakkhe' 264, 'puNNarakkhe pUrakSa, 'savANe' savAna, 'sabajase' sarva yaza, 'savvakAme sama, 'samiddhe samRddha 'amohe' amAdha, 'asaMge' bhane ma. ve zrama sonI sthitinu ni359 42pAmA mA che- 'deviMdassa devaraNNo sakkassa' hevendra, 312 / 5 53nA ye(L zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #864 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 850 bhagavatIsUtre ityAdi / zakrasya deviMdassa devaraNo' devendrasya devarAjasya ' vesamaNassa mahAraNo' vaizramaNasya mahArAjasya -- dopalibhovamANi' dve palyopame 'ThiI' sthitiH 'paNNattA' prajJaptA 'ahAvacA'bhiNNAyANaM' yathA'patyA'bhijJAtAnAm apatya sadRzatvenAbhigatAnAm 'devANaM' devAnAm 'egaM paliovamaM' eka palyo pamaM 'ThiI' sthitiH 'SaNNattA' prajJaptA, kathitA, 'emahiDUDhIe' evam-uparyuktarItyA mahaddhikaH 'jAva-vesamaNe' yAvat-vaizramaNaH 'mahArAyA' mahArAjaH vartate yAvatkaraNAt-'mahAdyutikaH mahAbalaH mahAyazAH mahAnubhAvaH' iti saMgrAhyam ||suu05|| itizrI-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI bhagavatIsUtrasya ameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM __ tRtIyazatakasya saptamoddezakaH samAptaH // 3-7 // mahArAjakI sthiti prakaTa karate hue sUtrakAra karate haiM 'deviMdassa devaraNo sakassa' devendra devarAja zakra ke 'vesamaNassa mahAraNo' vaizramaNa mahArAjakI 'ThiI' sthiti 'dopaliovamANi' do palpopamakI 'paNNattA' kahI gaI hai| tathA 'ahAvaccA'bhiNNAyANaM devANaM' apatyarUpa se abhimata hue devoMkI ThiI' sthiti 'egaM paliovamaM paNNattA' eka palyopamakI kahI gaI hai| evamahiiDhIe jAva vesamaNe mahArAyA' isa taraha uparyukta rIti ke anusAra vaizramaNa mahArAja yAvat mahAn RddhivAle haiN| yahAM 'yAvat ' padase 'mahAdyutikaH, mahAbalaH, mahAyazAH, mahAnubhAvaH' ina padoMkA saMgraha huA hai ||suu. 5 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtra' kI prameyacandrikA vyAkhyAke tIsare zatakake saptama uddezaka samApta // 3-7 // alla vesamaNassa mahAraNNo' 3zrama mahArAnI 'ThiI do paliovamANi' paNNattA' sthiti [bhAyu] me patyopamanI hI che. tayA 'ahAvaccA'bhiNNAyA devANaM tamanA putra samAna manAtA paryuta vAnI ThiI ega paliovamaM paNNattA' sthiti meM pakSyApabhanI hI cha. ' evaM mahiiDhIe jAva vesamaNe mahArAyA' vaizramaNa mahArAja A prakArano mahAddhi, mahAvuti, mahAbaLa, mahAyaza, ane mahA pramAthI yuti 7. 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte / ti gautama svAmI ke bhadanta ! ApanI vAta sAcI che. Ape A viSayanuM je pratipAdana karyuM te yathArtha che. Ama kahIne vaMdaNA namaskAra karIne teo temane sthAne besI gayA. te sUpa che jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakata bhagavatI' satranI priyadarzinI vyAkhyAnA trIjA zatakanA sAtame udeze samApta. 3-7 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #865 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 851 aSTamoddezakaH prArabhyate aSTamoddezakasya saMkSiptaviSayavivaraNam / rAjagRhanagare bhagavataH samavasaraNam / asurakumArANAmadhipatayaH kiyantaH? iti gautamasya praznaH, dazetyuttaram / teSAM nAmakathanaM ca / evam-nAgakumArasuvarNakumAra-vidhukumArA-gnikumAra-dvIpakumAro-dadhikumAra-dikkumAra-pavanakumArastanita kumArANAmadhipativiSaye praznaH / eSAM nAgakumArAdi navAnAM pratyekaM dazadazAdhipatayaH santItyuttaram; teSAM nAmakathanaM ca / pizAce vAnavyantarANAmadhipatikathanam / jyotiSkANAM candramUyauM dvau indrau / saudharmezAnadevalokayordazadazAdhipatayaH, teSAM nAmanirdezazca tato vihAraH // tIsare zatakakA AThavA uddezaka prAraMbharAjagRha nagarameM bhagavAna kA samavasaraNa / asurakumAroMke adhipati kitane haiM ? aisA gautamasvAmIkA prazna ! daza adhipati haiM aisA uttara una sabakA nAma kahanA / isI prakAra zeSanAgakumAra, suvarNakumAra vichatkumAra, agnikumAra, dIpakumAra, udadhikumAra, dizAkumAra pavanakumAra aura stanitakumAra, ina nau bhavanapAtayoM ke AdhipatiyoMke viSayameM gautamasvAmIkA prazna / inameM pratyeka ke dazadaza adhipati haiM, aisA uttara tathA ina sabakA nAma kahanA / pizAca, bhUta Adi vAnavyantaroMke adhipatiyoM kA nAma nirdeza karanA aura unake daza daza adhipatiyoM ke nAma kahanA / jyotiSiyoMke candra sUrya do indra haiN| saudharma aura trIjA zatakane AThame uddezaka prAraMbhaAThamA uddezakanA viSathanuM saMkSipta nirUpaNa rAjagRha nagaramAM mahAvIra prabhunuM samavasaraNa-gautamane prazna- "asurakumAronA keTalA adhipati che?" uttara- dasa adhipati che. temanA nAmanuM kathana. e ja pramANe zeSanAgakumAra, suvarNakumAra, vidhutakumAra, agnikumAra, dvIpakumAra, udadhikumAra, dizAkumAra, pavanakumAra ane svanitakumAra, e nava bhavanapatinA adhipatinA viSayamAM gautamanA prazno. te darekanA dasa, dasa adhipati che, e uttara ane temanA nAmanuM kathana. pizAca, bhUta Adi vAnabhyantaranA adhipatinAM nAmanuM kathana, temanA paNa dasa dasa adhipati che. tiSinA be indro- sUrya ane candra, evuM kathana- saudharma ane izAna zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #866 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 852 bhagavatImatro devasambandhivizeSavaktavyatAmAhamUlam-rAyagihe nayare jAva pajjuvAsamANe evaM vayAsI asurakumArANaM bhaMte ! devANaM kai devA Ahe vacaM jAvaviharaMti ? goyamA ! dasa devA Ahe vaccaM jAva-viharaMti, taM jahA camare asuriMde asurarAyA, some, jame, varuNe, vesamaNe; balI vairoyaNiMde vairoyaNarAyA; some, jame varuNe vesamaNe. nAgakumArANaM bhaMte! pucchA ? goyamA! dasa devA AhevaccaM, jAva-viharaMti; taM jahA-dharaNe NaM nAgakumAriMde nAgakumArarAyA, kAlavAle, kolavAle, selavAle, saMkhavAle, bhUyANaMde, nAgakumAriMde nAgakumArarAyA-kAlavAle, kolavAle, saMkhavAle, selavAle / taM jahA nAgakumAriMdANaM eyAe vattavayAe neyatvaM evaM imANaM neyatvaM, suvaNNakumArANaM-veNudeve veNudAlI, citte, vicitte cittapakve, vicittapakkhe, vijjukumArANaM-harikaMta, harissaha, pabha, suppabha, pabhakaMta, suppabhakaMta, aggikumArANaM-aggisIha, aggimANava, teu, teusIha, teukaMta, teuppabha, dIvakumArANaM puNNa, visiTa, rUya, rUyaMsa, rUyakaMta, rUyappabha, udahikumArANaM-jalakaMte, jalappabha, jala, IzAna devaloka daza daza adhipati haiM aisA kahanA tathA inakA nAma nirdeza karanA / phira bhagavAnakA rAjagRhanagarase vihAra / ___ 'rAyagihe nayare jAva' ityAdi / devakanA dasa dasa adhipati che. temanAM nAmeno nirdeza. bhagavAnane rAjagRha nagaramA viDA2. "rAyagihe nayare jAva" tyA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #867 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3u.8 sU. 1 bhavanapatyAdidevasvarUpanirUpaNam 853 jalarUya, jalakaMta, jalappabha, disAkumArANaM amiagaI, ami avAhaNe, turiagaI, khippagaI, sIhagaI, sIhavikramagaI, vAukumArANaM, velaMba, pabhaMjaNa, kAla, mahAkAla, aMjaNa, riha thaNiakumArANaM-ghosa, mahAghosa, Avatta, viyAvatta, naMdiAvatta, mahAnaMdiAvattA, evaM bhANiavaM, jahA-asurakumArA, some ya kAlavAle, citta, pabha, teo, taha ruve ceva, jala, taha turiyagaiyA kAla, Avatta pddhmaao| pisAyANaM pucchA ? goyamA ! do devA AhevaccaM, jAva-viharaMti, taM jahA 'kAle ya mahAkAle surUva-paDirUve- puNNabhadde ya, amaravaI mANibhadde, bhIme ya tahA mahAbhImeM kinnara-kiMpurise khalu sappurise khallu tahA mahApurise, aikAya-mahAkAe, gIaraI, ceva, gIajase, ee vANamaMtarANaM devANaM, joisiANaM devANaM do devA Ahe vacaM jAva-viharaMti, taM jahA-caMde ya, sUre ya, sohammIsANesuNaM bhaMte ! kappesu kai devA AhevaccaM jAba viharaMti ? goyamA! dasa devA jAva-viharaMti, taM jahA--sakke deviMde, devarAyA, some, jame, varuNe, vesamaNe, IsANe deviMde, devarAyA, some, jame, varuNe vesamaNe esA vattavvayA savesu vi kappesu eeceva bhANiavA, je ya iMdA, te ya bhANiyabA, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti // sU0 1 // taIyasaye aTTamodeso sammatto / chAyA-rAjagRhe nagare yAvat-paryupAsInaH evamavAdIt-asurakumArANAM bhadanta ! devAnAM kati devA AdhipatyaM yAvat-viharanti ? gautama ! dazadevAH zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #868 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 854 bhagavatIstre AdhipatyaM yAvat-viharanti, tadyathA-camaraH amarendraH asurarAjaH, somaH, yamaH, varuNaH, vaizravaNaH, balirocanendraH, vairocanarAjaH, somaH, yamaH, varuNaH, vaizravaNaH, nAgakumArANAM bhadanta ! pRcchA ? gautama ! daza devAH AdhipatyaM yAvat-vihanti, tadyathA dharaNaH khalu nAgakumArendraH nAgakumArarAjaH kAla sUtrArtha-(rAyagihe nayare jAva pajjuvAsamANe evaM vayAsI-asurakumArANaM bhaMte ! devANaM kai devA AhevaccaM jAva viharaMti) rAjagRhanagarameM yAvat paryupAsanA karate hue zrI gautamasvAmIne bhagavAnase isa prakAra pUchA he bhadanta ! asurakumAra devoMke Upara kitane deva adhipatitva karate hae yAvat vicarate haiM ? (goyamA ! dasadevA AhevaccaM jAva viharati) hai gautama! asurakumAra devoMke Upara daza daza deva adhipatitva karate hue yAvat vicarate haiM / (taMjahA) dazabhavanapati ke nAma ye haiM (camare asuriMde asurarAyA, some, jame, varuNe, vesamaNe, balI, vairoyaNiMde, baharoyagarAyA, some, jame, varuNe, vesamaNe) asurendra, asurarAja camara 1, soma 2, yama 3, varuNa 4, vaizramaNa 5, vairocanendra, vairocanarAjali 6, soma 7, yama 8, varuNa 9, aura vaizramaNa 10, (nAgakumArANaM bhaMte ! pucchA) he bhadanta ! nAgakumAra devoMke Upara kitane deva adhipatitva karate hue yAvat vicarate haiM ? (goyamA !) he gautama ! (dasadevA Ahe. baccaM jAva viharati) nAgakumAra devoM ke Upara dazadeva Adhipatitva karate hue yAvat vicarate haiN| (taM jahA) unake nAma ye hai (dharaNe sUtrAtha:- (rAyagihe nayare jAva pajjuvAsamANe evaM vayAsI-arasukumArANaM bhaMte ! devANaM kai devA AhevaccaM jAva viharaMti ?) 204] nagaramA mahAvIra svAmI padhAryA. ityAdi samasta kathana ahIM grahaNa karavuM. parya pAsanA karIne gautama svAmIe A pramANe pUchayuM- "he bhadanta! asurakumAradeve para keTalA devanuM madhipatitva mAhi yA cha?" (goyamA) gautama ! (dasa devA AhevaccaM jAba viraMti) tamanA 52 6sa vArnu mAyatitva mAhi yAse cha. (taMjahA) tesa vAnai nAma nIya prabhA cha - (camare-asuriMde asurarAyA, some, jame, varuNe, vesamaNe, balI-vairoyaNide, vairoyaNarAyA, some, jame, varuNe vesamaNe) (1) masurendra asu22|04 yabha2, (2 thA 5) yabharanA yA sopAso soma, yama, 12 // ane vaizramaNa, [6] vIrecanendra kaurecanarAja bali, 7i thI 10] balinA cAra lokapAle soma, yama, 125 bhane zrama. (nAgakumANaM bhaMte ! pucchA) : mahanta ! nAgabhAra he 52 48sA hevArnu mavipatitva cha ? (goyamA! dasa devA AhevaccaM jAva vidvAti gautama! nAmA / 52 6sa vArnu madhipatitva che (taMjaDA) tamanA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #869 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 8 . 1 bhavanapatyAdidevasvarUpanirUpaNam 855 pAla:, kolapAlaH, zaGkhapAlaH zailapAlaH yathA nAgakumArANAm anayA vaktavya - tathA jJAtavyam evam eSAM jJAtavyam, suvarNakumArANAM veNudevaH, veNudAliH, citra:, vicitra, citrapakSaH vicitrapakSaH, vidyutkumArANAm - harikAntaH, harisahaH, prabhaH, suprabhaH, mamakAntaH, suprabhakAntaH, agnikumArANAm agnisiMhaH, agni nAgakumAriMde nAgakumArarAyA, kAlavAle, kolavAle, selavAle, zaMkhavAle bhUyANaMde, nAgakumAriMde nAgakumArarAyA kAlavAle, kolavAle, saMkhavAle, selavAle) nAgakumArendra nAgakumArarAja dharaNa, kAlapAla, kolapAla, zailapAla zaMkhapAla, nAgakumArendra nAgakumArarAja bhUtAnanda, kAlapAla, kolapAla, zailapAla aura zaGkhapAla / ( jahA nAgakumAriMdANaM eyAe vaktavvagAe neyavvaM, evaM imANaM neyavvaM ) jisa prakAra nAgakumAra devoMke indroM ke saMbaMdha meM isa vaktavyatA dvArA samajhAyA gayA hai usI prakAra se ina devoMke saMbaMdha meM bhI samajhanA cAhiye (suvaNNakumArANaMveNudeve veNudAlI cite, vicitte, cittapakkhe, vicintapakkhe) suvarNakumAroMke Upara ye dazadeva adhipatitva karate hue yAvat vicAra te hai unake nAma ye haiM eka veNudeva, dUsare veNudAlI inadonoMke lokapAla ye haiM citra, vicitra, citrapakSa aura vicitrapakSa / (vijjukumArANaM harikaMta, harismai pabha, suppabha, pabhakaMta, suppabhakaMta) vidyunAma- dharaNe NaM nAgakumAriMde nAgakumArarAyA, kALavAle, koLavAle, selavAle, saMkhavAle, bhUyANaMde, nAgakumAriMde nAgakumArarAyA, kAlavALe, kolavAle, saMkhavAle, selavAle) [1] nAgaGkumArendra nAgabhArarAya dhara], [2 thI tha] dharanA yAra sopA asapAsa, asapAsa, zailapAla bhane zaMkhapAla, [6] nAgakumArendra, nAgakumArarAya bhUtAnaMda, [7 thI 10] bhUtAna danA cAra leAkAle- kAlapAla, kolapAla, zailapAsa bhane rAjapAla (jahA nAgakumAridANaM eyAe battavvayAe ne yavvaM, evaM imANaM neyavtraM) ne rIte nAgakumAra devAnA indronA viSayabhAM uparyukta vana dvArA samajAvavAmAM AvyuM che, e ja pramANe nIce darzAvelA devAnA viSayamAM paNa sabha (suvaNNakumArANaM veNudeve veNudAlI - cine vicitte cittapakkhe, vicittapakhe) svArtha kumArI upara nIcenAM dvarA devAnuM vyadhipatitva yahi yAkhe che[1] veNudeva, [2] veNuhAlI tathA me mannenA yAra, yAra soyA / -citra, vicitra, citrapakSa mane vibhitrapakSa (vijjukumArA NaM harikaMta, harissaha- pabha, suppabha, pabhakaMta, suppabhakaMta) vidyutkumAra devo para nIcenA isa hevaunu adhipatitva yAte - zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #870 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - bhagavatIstre mANavaH, tejaH, tejaHsiMhaH, tejaskAntaH, tejaH prabhaH, dvIpakumArANAm-pUrNaH, viziSTaH, rUpaH, rUpAMzaH, rUpakAntaH, rUpanamaH, udadhikumArANAm-jalakAntaH, jalaprabhaH, jalaH, jalarUpaH, jalakAntaH, jalaprabhaH, dikkumArANAm-amitagatiH, skumAra devoMke Upara ye dazadeva adhipatitva karate hue yAvat vihAra karate haiM, unake nAma ye hai harikAnta aura harisaha tathA inadonoM ke lokapAla inake lokapAloM ke nAma ye haiM prabha, suprabha, prabhAkAnta suprabhAkAnta / (aggikumArANaM aggisIha, aggimANava teu, teusIha, teukaMta, teuppabha) agnikumAroM ke Upara ye dazadeva adhipatitva karate hue yAvat vihAra karate haiM unake nAma ye haiM agnizikha, agnimANava, tathA ina donoM ke lokapAla inake lokapAloke nAma isa prakArase haiM teja, tejasiMha, tejakAnta aura tejaprabha (dIvakumArANaM puNNa, visiTTa, rUpa-rUyaMsa, rUyakata, rUyappabha) dvIpakumAroM ke Upara adhipatitva karanevAle ye deva haiM-pUrNa aura viziSTa tathA inake lokapAla rUpa, rUpAMza, rUpakAMta aura rUpaprabha (udahikumArANaM jalakaMte, jalappabha, jala, jalarUpa, jalakaMta, jalappabha) udadhikumAra devo ke Upara adhipatitva karanevAle ye daza deva haiM jalakAnta aura jalaprabha tathA ina donoM ke lokapAla jala, jalarUpa, jalakAnta evaM jalaprabha haiN| (disA | [1] Rstnta, [2] siDa, [3 thI 10 te mannanA yAra, yAra sapA- prana, suna, pramAsird, bhane suprabhAta. _ (aggikumarANaM aggisIha, aggimANava,-teu teusIha, teukaMta, teuppabha) agnikamA para nIcenA dasa devo adhipati Adi kare che- [1] agnizikha, animApa, [3 thI 10] tathA te mannanA yAra, yAra sAsa- teza, tejasiMha, tejakAnta ane tejaprabha. (dIvakumArANaM puNNa, visiTTa, rUya-rUyaMsa, rUyakaMta, rUyappabha) dviipmaa| 52 nIcenA dasa devonuM adhipatitva Adi cAle che- [1] pUrNa, (2] viziSTa [3 thI 10] pUrNa ane viziSTanA cAra cAra lempale- rUpa, rUpAMza, rUpakAMta ane rUpakabha. (udahikumArANaM-jalakaMte, jalappabha-jala, jalakhyA jalakata, jalappabha) udadhikumAre para nIcenA dasa de adhipatitva Adi kare che- [1] jalakAnta, ]i jalaprabha 3i thI 10] te bannene cAra cAra lokapAle - jala, jalarUpa, jalakAnta ane jalaprabha. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #871 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u. 8 sU.1 bhavanapatyAdidevasvarUpanirUpaNam 857 amitavAhanaH, turyagatiH, kSipragatiH, siMhagatiH, siMhavikramagatiH, vAyukumArANAm-velambaH, prabhaJjanaH, kAlaH, mahAkAlaH, aJjanaH, riSTaH, stanitakumArANAm poSaH, mahAghoSaH, AvartaH, vyAvaH, nandhAvataH, mahAnandhAvataH, evaM bhaNitavyam, yathA- asurakumArAH, somaH, kAlakAlaH, citraH, prabhaH, tejaH, rUtaH, kumAgaNaM amiyagaI, amiyavAhaNe, turiyagaI, khippagaI, sohagaI, sIhavikamagaI) dizAkumAra devoMke Upara adhipatitva karanevAle amitagati aura amitavAhana tathA inake lokapAla tvaritagati, kSipragati, siMhagati aura siMhavikramagati ye daza hai| (vAukumArANaM belaMva, pamaMjana, kAla, mahAkAla, aMjaNariha) vAyukumAradevoM ke Upara adhipatitva karanevAle velaMva aura prabhaMjana tathA inake lokapAla, kAla, mahAkAla, aMjana aura riSTa haiM / (thaNiyakumArANaM ghosamahAghosa, Avatta, viyAvatta, naMdiyAvatta, mahAnaMdiyAvatta evaM bhANiyavvaM jahA asurakumArA) stanitakumAroMke Upara adhipatitva karanevAle ghoSa, aura mahAghoSa, tathA inake lokapAla Avarta, vyAvartta, nandikAvarta, evaM mahAnandikAvarta ye daza deza haiM, isa prakArase samasta kathana asurakumAroMkI tarahase hI jAnanA cAhiye / (someya kAlavAle, citta, pabha, teo taharUve ceva, jala, tahaturiyagai yA kAla, Avatta disAkumArANaM amiyagaDa, amiyavAhaNe, turiyagai, khippagai, sIhagai, sIhavikamagaDa) shishubhaare| 52 nAnA sa vo dhipatitva 642- 1] amitagati, ri amitavAhana (3 thI 10 tathA temanA cAra cAra kAle - tvaritagati, sipragati, siMhagati ane siMhavikamagati. (vAukumArANaM velaMca, prabhaMjana, kAla, mahAkAla, aMjaNariTa) vaayumaa| para nIcenA dasa devonuM adhipatitava Adi cAle che [1] laMba, [2] prabhaMjana [3 thI 10] temanA yAra yAra sapA- sa, mAsa, mana bhane riSTa. (thaNiyakumArANaM ghosa, mahAghosa - Avatta, viyAvatta, naMdiyAvatta, mahAnaMdiyAvatta evaM bhANiyavvaM jahA asurakumArA) snitbhaa2| 52 nAyanA 10 devo adhipatitva Adi kare che- [1] gheva, [2] mahAdeSa, [3 thI 10] ane temanA cAra cAra lokapAle- AvartA, vyAva7, nandikAvatta, ane mahAnandikAptt. mA pramANe samarata yana masurazubhAzanA 4thana pramANe sabhA. (some ya kAlavAle, citta, pabha, teo, taharUveceva, jala, taha turiyagai yA kAla Avatta zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #872 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 858 bhagavatImatre jalaH, tUryagatiH, kAlaH, AyuktaH, pizAcAnAM pRcchA ? gautama ! dvau devau AdhipatyaM yAvata-viharataH-tadyathA-kAlazca mahAkAlaH, surUpa-pratirUpapUrNaprabhazca amarapatiH maNibhadro, bhImazca tahA mahAbhImaH, kinnaraH, kiMpuruSaH, khalu satpuruSaH, khalu tathA mahApuruSaH, atikAyo mahAkAyo gItaratizcaiva gItayazAH, ete vAnavyantarANAM devAnAm, jyoniSkANAm devAnAm dvau devo paDhamAo) aba sUtrakAra dakSiNabhavanapatike indroM ke prathama lokapAloM ke nAmoM ko prakaTa karaneke nimitta kahate haiM ki soma, kAlapAla, citra, prabha, teja, rUpa, jala, tvaritagati, kAla, Avarta, (pisAyakumAgaNaM pucchA) he bhadanta ! pizAcakumAroM ke Upara adhipatitva karanevAle kitane deva haiM ? (goyamA) he gautama ! (do devA AhevaccaM, jAva viharaMti) pizAcakumAroM ke Upara adhipatitva karanevAle yAvat do do deva haiM / (taM jahA) ve isa prakArase haiM (kAleya mahAkAle, surUva-paDirUva puNNabhadde ya, amaravaImANibhadde, bhImeya, tahA mahAbhome, kiMnara kiMpurise khalu sappurise khalu tahA mahApurise aikAe mahAkAe, gIyaraI ceva, gIyajase, ee vANamaMtarANaM devANaM joisiyANaM devANaM do devA AhevaccaM jAva viharati) kAla evaM mahAkAla, surUpa evaM pratirUpa pUrNabhadra evaM amarapati maNibhadra, bhIma evaM mahAbhoma, kinnara evaM kiM puruSa, satpuruSa evaM mahApuruSa , atikAya eva' mahAkAya, gItarati eva gItayaza ye saba vAnavyantara paDhamAo) sUtra42 kSi sapanapatinA -dAnA paDatA yAnAnAM nAma nAye pramANe matAva cha- soma, etia, yi, prabha, te4, 35, ra, paritagati, sa bhane pAvata. (pisAyakumArANaM pucchA) 3 mahanta ! (5shaaymaa| 52 TakSA 43 // madhipati5 42 cha ? (goyamA !) 3 gautama! (do devA AIvaccaM jAva viharaMti) adhipati All 42nA23 madhye vo cha (taMjahA) tebhanai nAma nAye pramANe cha- (kAleya mahAkAleya, surUva-paDirUva puNNabhadde ya, amaravaI maNibhadde bhIme ya, tahA mahAbhIme, kinnara-kiMpurise khalu sappurise khalu tahA mahApuriseaikAya-mahAkAe, gIyarai ceva, gIyajase, e e vANamaMtagaNaM devANaM joisiyANaM vANaM do devA Ahevacca jAva viharaMti) 4Asa bhane ma4d, su35 bhane pratirUpa, pUrNabhadra ane amarapati maNibhadra, bhIma ane mahAbhIma, kinnara ane rkipuruSa, sapuruSa ane mahApuruSa, atikAya ane mahAkAya, gItarati ane gItayaza, e badhA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #873 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.8 sU.1 bhavanapatyAdidevasvarUpanirUpaNam 859 AdhipatyaM yAvat viharataH, tadyathA-candrazca, sUryazca, saudharmezAnayo bhadanta ! kalpayoH kati devAH AdhipatyaM yAvat-viharanti ? gautama ! dazadevA yAvatviharanti, tadyathA zakro devendraH, devarAjaH, somaH, yamaH, varuNaH, vaizravaNaH, IzAno devendraH, devarAjaH, somaH, yamaH, varuNaH, vaizravaNaH eSA vaktavyatAsarveSvapi kalpeSu ete caiva bhaNitavyAH, ye candrAmte'pi bhaNitavyAH / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / ||suu0 1 // (tRtIyazatake aSTamoddezakaH samAptaH) devoMke indra haiM / (joisiyANaM devANaM do devA AhevaccajAva viharaMti, taM jahA caMdeya mUreya) jyotiSika devoM ke Upara adhipatitva karane vAle do deva yAvat hai candra aura sUrya / (sohammIsANesu NaM bhaMte ! kappesu kai devA Ahevacca jAva viharaMti) he bhadanta saudharma aura IzAna ina devalokoM meM adhipatitva karanevAle kitane deva yAvat rahate haiM / (gauyamA) he gautama ! (dazadevA jAva viharaMti) saudharma aura IzAna ina devalokomeM adhipatitva karane vAle dazadeva yAvat rahate haiM / (taMjahA) ve ye haiM (sakke deviMde devarAyA some, jame, varuNe, vesamaNe, IsANe devide devarAyA, some, jame, varuNe, vesamANe) devendra devarAja zakra aura zakrake lokapAla soma, yama varuNa evaM vaizramaNa tathA devendra devarAja IzAna aura IzAna ke lokapAla soma, yama, varuNa evaM vaizramaNa (esA vattavvayA savvesu vi kappesu eeceva bhANiyavA) yahavaktavyatA samasta kalpoMmeM jAnanA cAhiye aura inameM jo pAnavyanta2 vAnA 4-dro cha. (joisiyANaM devANaM do devA AhevaccaM jAva viharaMti-taMjahA caMde ya, sUre ya) jyotiSi devo 52 adhipatitva mA 422nIya pramANe me vo cha- [1] yandra bhane [2] sya. (sohammIsANesu NaM bhaMte ! kappesu kai devA AhevaccaM jAva viharaMti ?) 3 maha-ta! caudhama bhane thAna pakSamA madhipatitva mAhi 42naa| TasA vo cha ? (goyamA !) gautama! (dasa devA jAva viharaMti) sIdhama bhane zAna5mAM isa vA adhipatitvamA 42 cha. (taMjahA) temanA nAma nIya prabhA cha- (sakke devide devarAyA, some, jame, varuNe, vesamaNe, IsANe deviMde devarAyA, some, jame, varuNe, vesamaNe) (1) devendra deva za (2 thI 5) zahanA soyA-soma, yama, 12 mana zrama (esA vattavcayA savvesu vi kappesu ee ceva bhANiyavA- je iMdA te ya bhANiyavA ) 424 swi 52 prabhArI 14tavyatA samApI bhane te 12nA rendrItamanAM nAma naye. (sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti) zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #874 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 860 bhagavatIsUtre ___TIkA-devasambandhivizeSavaktavyamAha-'rAyagihe nayare' ityAdi / rAjagRhe nagare 'jAva-pajjuvAsamANe' yAvat-paryupAsInaH, gautamaH 'ecam' vakSyamANaprakAreNa 'vayAsI' avAdIt-yAvatkaraNAt 'svAmI samavastaH, parSata nirgacchati, pratigatA parSat iti saMgrAhyam / 'asurakumArANaM bhaMte !' he bhadanta ! asurakumArANAm 'devANaM' devAnAm upari 'kai devA' kati devAH 'AhecacaM jAva-viharaMti' AdhipatyaM kurvantaH yAvat-viharanti ? tiSThanti ? yAvatkaraNAt'paurapatyaM svAmitvaM bhartRtva pAlakatva poSakatvam' iti saMgrAhyam / indra haiM unheM kahalenA caahiye| (sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ti) he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha aisA hI hai, he bhadanta ! vaha aisA hI hai aisA kahakara yAvat gautama apane sthAna para baiTha gaye // TIkArya-isa sUtra dvArA sUtrakArane deva saMbaMdho vizeSa vaktavyatA ko kahA hai-'rAyagihe nayare' rAjagRha nagarameM 'jAva' yAvat 'pajjuvAsamANe paryupAsanA karate hue, gautamane 'evaM' Age kahe jAne vAle prakArase 'vayAsI' prabhuse pUchA yahAM 'yAvat' zabdake pAThase svAmI samavasRtaH, parSat nirgacchati pratigatA parSat' isakA artha isa prakAra hai bhagavAn padhAre, parSad AI bhagavAna ke dharmadezanA sunakara parSad vApisa gaI, phira gautamasvAmIne prabhuse pUchA ki 'asurakumAgaNaM bhaMte ! devANaM, he bhadanta ! asurakumAradevoM ke Upara kaI devA' kitane deva 'AhevacaM jAva viharati, adhipatipanA yAvat karate haiM ? yahAM yAvat zabda se 'paurapatyaM, svAmitvaM, bhatRtva, pAlakatvaM, he bhadanta ApanI vAta sAcI che. A viSayamAM Ape je pratipAdana karyuM te yathArtha che," ema kahIne gautama svAmI vaMdaNA namaskAra karIne temane sthAne besI gayA tha- sUre mA sUmA vArnu vizeSa ni35 yu che. 'rAyagihe nayare nagaramA mahAvIra svAmI payAryA. yApahe a125 42pAne pariSada nIjI. dha paheza sAMmajAna pariSa4 pAchI 21. 'jAva pajjuvAsamANe evaM vayAsI' tyArabAda prabhune vaMdaNA namaskAra karIne gautama svAmIe vinayapUrvaka A pramANe pUchayuM('jaav' 54thA asy ye sUtrAneAUN S52 mAdhyA : prazra- 'amurakumArANaM bhaMte! devANa' B mahanta bhusumAra vA 52 'vaI devA' 38 he| 'AhevaccaM jAva viharaMti?" avipatitva mA 42 cha ? mahI 'jAva' [yAvata' 56thI 'paurapatyaM svAmitvaM, bhalatvaM, pAlakatvaM, poSakatvaM' A sUtrapATha grahaNa karAve che, jeno artha AgaLa AvI gayA che. praznano uttara zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #875 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za. 3 u.8 sU. 1 bhavanapatyAdidevamvarUpanirUpaNam 861 " " ' bhagavAnAha - ' goyamA' he gautama ! ' dasa devA' dazadevA: ' Ahevacca' ' AdhipatyaM kurvantaH ' jAva viharati yAvat viharanti yAvatkaraNAta - pUrvoktaM paurapatyAdikaM saMgrAhyam / 'taM jahA tadyathA tAn daza devAn pratipAdayati'camare amuriMde, camaraH asurendraH, asurarAjaH 1 tallokapAlAzcatvAraH - 'some' somaH 2 'jame' yamaH, 3 ' varuNe' varuNaH, 4 'besamaNe' 'vaizravaNazca 5 'balI vairoyaNide vairoyaNarAyA' balirvairocanendraH vairocanarAjaH 1 tallokapAlAzcatvAro yathA - 'some' 1 somaH, 'jame' 2 yamaH 'varuNe' 3 varuNaH, 'besamaNe' 4 vaizravaNazca gautamaH [: punaH pRcchati 'nAgakumArANaM ' nAgakumArANAm ' bhaMte ! pucchA poSakatvaM' isa pAThakA saMgraha kiyA gayA hai / isa praznakA uttara dete hue prabhu gautamase kahate haiM ki 'goyamA' he gautama ! dasa devA Ahevazca jAtra viharaMti' dazadeva Adhipatya yAvat karate haiM arthAt asurakumAra devoMke Upara 10-10 deva adhipati rUpameM hokara rahate haiM yahAM para bhI 'yAvat padase pUrvokta paurapatya Adi vizeSaNapada gRhIta kiye gaye haiM / 'taMjahA' ve dazadeva isa prakAra se haiM 'camare asuriMde asurarAyA' 1asurendra asurarAja camara tathA isa camara ke ye cAra lokapAla 'some, jame, varuNe, vesamANe' soma, yama, varuNa aura vaizramaNa, dUsarA 'vairoyaNiMde vairoyaNarAyA balI' vairocanendra vairocanarAja bali tathA isake ye cAra lokapAla 'some, jame, varuNe' vesamANe' soma, yama, varuNa, aura vaizramaNa | aba gautama punaH prabhuse pUchate hai ki 'nAgakumArANaM bhaMte ! pucchA' prabhu nIce nIce pramANe Ape che 'gauyamA !' he gautama! " 'dasa devA AhevaccacaM jAva viharati asurakumAra deve upara dasa devenuM Adhipatya Adi cAle che. ahIM pazu nAra yathA caurapatya sAhiM vizeSaye / zraNu uravAmAM bhAvyAM che. 'taMjahA' te isa devonAM nAma nIce prabhAle che- 'camare asuriMde asurarAyA' [1] masurendra, asurarAya yabhara bhane tenA yAra boDapAlI- 'some, jame, varuNe, vesamaNe' [2] sobha, [3] yama, [4] varulu bhane [5] vaizrama, 'vairoyaNide vairoyaNarAyA balI' [6] vaire yanendra, vairauyanarAya mati tathA tenA yAra souyAlo - 'some, yame, varuNe, vesamaNe [7] soma [8] yama, [8] varuNu bhane [10] vaizrabhazu. prazna - 'nAgakumArANaM bhaMte ! pucchA' De mahanta ! nAgamubhAnA viSayabhAM ya zrI bhagavatI sUtra : 3 , Page #876 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 862 bhagavatImo he bhadanta ! pRcchA vartate ? arthAt nAgakumArANAm upari kati nAgakumAradevA. AdhipatyapaurapatyAdika kurvanto viharanti ? bhagavAnAha-'goyamA !' ityaadi| he gautama ! nAgakumArANAm upari 'dasa devA' daza devAH 'Ahevaca' Adhi patyaM kurvantaH 'jAva-viharaMti' yAvat-viharanti, yAvatpadena paurapatyAdikaM saMgrAhyam / tAn dazakumAradevAn pradarzayati-' taM jahA'-tadyathA-'dharaNe NaM nAgakumAride ' dharaNaH1 khalu nAgakumArendraH 'nAgakumArarAyA' nAgakumArarAjaH, caturastallokapAlAnAha-'kAlavAle' ityAdi / 'kAlavAle'2 kAlapAla: 'kola vAle'3 kolapAlaH 'selavAle'4 zailapAlaH, 'saMkhavAle'5 zaGkhapAlazca, atha ca he bhadanta ! nAgakumAra devoMke viSayameM bhI merI yahI pRcchA hai arthAt nAgakumAra devoMke Upara kitane nAgakumAra deva Adhipatya paurapatya Adi karate haiM ? bhagavAna isa praznakA uttara dete hue gautama se kahate haiM ki 'goyamA' he gautama ! nAgakumAroMke Upara 'dasa devA AhevacaM jAva viharati daza nAgakumAra deva Adhipatya yAvata karate haiM / yahAMpara bhI 'yAvat' padase pUrvokta paurapatya Adipada gRhIta hue haiM / 'taMjahA' ve nAgakumAra deva isa prakAra se haiM 'dharaNeNaM nAgakumAriMde nAgakumArarAyA' eka nAgakumAroM ke indra nAgakumAroM ke ra jA dharaNendra tathA inake ye cAra lokapAla 'kAlavAle, kolavole, selavAle, saMkhavAle' kAlapAla, kolapAla, zailapAla, zaMkhapAla aura dUsarA 'nAgakumAriMde nAgakumArarAyA' nAgakumArendra nAgakumArarAja bhUtAnanda tathA inake ye hI cAra lokapAla 'kAlavAle, kolavAle, selavAle, saMkhavAle' kAlapAla, kolapAla, zalapAla, aura zaMkhapAla ye dharaNendra Adi 10 daza deva nAgakumAra devoM ke Upara adhipatitva karate rahate haiM / mAre e ja prazna che. eTale ke nAgakumAra deva para keTalA devI adhipativa, paupatya Adi kare che? uttara- 'goyamA!' 3 gautama! naammaa| 52 'dasa devA Ahecca jAva viharaMti' isa nAgabhAra / adhipatitva, po255, matRtva mAha 3re cha'jahA te sAnA nAma nAthe prabhArache dharaNeNaM nAgakamAriMde nAgakumArAyA' [1] nAgabhArendra, nAgabhA2rAya 525], [2 thI 5] tenA yA alia 'kAlavAle kolavAle, selavAle, saMkhavAle' Rule, hala, zaisAsa, zAla, 'nAgakumAriMde nAgakumArarAyA' [6] nAgabhArendra, naagbhaa22|y bhUtAna [7thA10] bhUtAnanA yAra totA- sAta, tala, zaisA bhane zayA. 'jahA ATHHTHHA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #877 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.3.u.88.1 bhavanapatyAdidevasvarUpanirUpaNam 863 'bhUANaMde '1 bhUtAnandaH ' nAgakumAriMde' nAgakumArendraH 'nAgakumArarAyA' nAgakumArarAjaH, tallokapAlAnAha- kAlavAle' 2 kAlapAlaH 'kolavAle'3 kolapAlaH 'saMkhavAle4' zaGkhapAlaH, 'selabAle5' zailapAlazca / ete dharaNendrAdayaH daza devA nAgakumArA devAnAmAdhipatyAdikaM kurvanto viharanti / jahA'nAgakumAriMdANaM' yathA nAgakumArendrANAm 'eAe vattavyayAe' anayA uparyuktayA vaktavyatayA 'neyavaM' jJAtavyam pratipAditam 'evaM tathaiva 'imANaM neyavvaM' eSAM vakSyamANAnAM devAnAmapi jJAtavyam veditavyam, tathAhi 'suvaNNakumArANaM' suvarNa kumArANAm upari daza devA AdhipatyAdikaM kurvanto viharanti / 'veNudeve' veNudevaH 'veNudAlI' 'veNudAlizceti dvau suvarNakumArendrau staH, 'veNudeve 1 veNu devendraH tasya lokapAlAzcatvAraH 'citte'2 citraH, 'vicitte'3 vicitraH 'cittapakkhe'4 citrapakSaH 'vicittapakkhe'5 vicitrapakSaH, 'veNudAlI' veNudAlIndraH tasya lokapAlAzcatvAraH tanAmakA eva 'citte'2 citraH 'vicitte'3 vicitraH, 'citta pakkhe'4 citrapakSaH, 'vicittapakkhe 5 vicitrapakSazca, tathA 'vijju jahA nAgakumAriMdANaM eyAe vattavyayAe 'neyavaM' jisa prakArase nAgakumAroMke indroM ke viSayameM yaha pratipAdana kiyA hai 'evaM' vaisA hI pratipAdana 'imANaM neyavvaM' inavakSyamANa devoM ke indroke viSayameM bhI jAnanA cAhiye / jaise 'suvaNNakumArANaM' suvarNakumAroMke Upara adhipatitva karanevAle 'veNudeve veNudAlI citte, vicitte, cittapakkhe, vicittapakkhe' veNudevendra aura veNudAlIndra haiN| ye do suvarNakumAroM ke indra hai| inake cAraloka 'citra, vicitra, citrapakkha, aura vicitrapakkha' ye haiM / arthAt veNudevendra ke bhI inhIM nAmoMke cAra lAkapAla haiM aura veNudAlIndrake bhI inhIM nAmake cAra lokapAla haiM / isa prakAra veNudeva Adi 10 deva suvarNakumAroMke Upara Adhipatya Adika kahate haiN| nAgakumAriMdANaM eyAe battavyayAe neyaca' nAgabhAra vAnA dAnA viSayamA uparyuta pratipAdana zayu cha, 'evaM' mejar pratipAhana 'DamANaM ne yancha' nIya zivitA vAnA dona viSayamai pay sabhA. bhaDe- 'subaNNakumArANaM' suvarSamA 52 adhipatitva mA 42naa2|| veNudeve, veNudAlI-citteM, vicitte, cittapakkhe, vicitrapakkhe' sa vo nIya pramANe che- [1] vezadvevendra bhane [2] vizudAlI, e be suvarNa kumAranA IndrI che. te dareka indranA cAra, cAra lokapAlo[3 thI 10] citra, vicitra, citrapakSa ane vicitrapakSa binnenA cAra lokapAlonA nAmamAM koIpaNa jAtano taphAvata nathI] A rIte be Indro ane temanA ATha lokapAlo suvarNakumAre para adhipatitva, paripatya, bhatva Adi karatA hoya che. zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #878 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 864 bhagavatIsUtre kumArANaM' vidyutkumArANAmupari daza devAH AdhipatyAdikaM kurvanto viharAnta tathAhi vidyutkumArasya-harikAntaH harisahazcati dvau indrau tatra-'harikaMte 1 harikAntaH indraH tasya lokapAlAzcatvAraH-'pabha'2 prabhaH 'suppabha'3 suprabhaH 'pabha kaMta'4 prabhakAntaH 'suppabhakaMta'5 supabhakAntaH tathaiva 'harisaha' harisahaH1 indraH tasya lokapAlAzcatvAraH-'pabha' prabhaH2 'suppabha' suprabhaH3 'pabhakata' prabhakAntaH,4 'suppabhakaMta' supabhakAntaH5 iti daza / ___ asya vyAkhyA pUrvavat krtvyaa| evam 'aggikumArANaM' agnikumArANAmupari daza devAH AdhipatyAdika kurvanto viharanti-tatra 'aggisIha ' agni siMhaH 'aggimANava' agnimANazceti dvAvapi agnikumArendrau, tayo lokapAlAnA ha-'teu' ityAdi / tejaH, 'teusIha' tejaHsiMhaH, teukata' tejaskAntaH, 'teuppama' tejaHprabhazra, asya vyAkhyA pUrvavat kartavyA, evam 'dIvakumArANaM' vijjukumArANaM harikaMta harimsaha-pabha-suppabha-pabhakaMta-suppabhavaMta' vidyutkumAradevoMke harikAnta aura harisaha ye do indra haiN| inake lokapAla prabha, suprabha, prabhakAnta, suprabhakAnta ye cAra haiM / arthAt harikAMta indra ke isInAma ke cAra lokapAla haiM aura harisaha indra ke bhI inhIM nAmoMke cAra lokapAla haiM / isa prakAra ye 10 deva vidhukumAra, ke Upara adhipatityAdi karate rahate haiM aggikumArA gaM aggisIha, aggimANava-teu, teusIha, teukaMta, teuppabha' agnikumArIke Upara daza 10 deva AdhipatyAdika karate haiM unake nAma isa prakAra se hai- agnisiMha aura agnimANava ye to do indra haiM aura inake teja tejasiMha tejakAnta aura tejaprabha ye cAra cAra lokapAla haiN| 'vijjukumArANaM harikata, harissaha-pabha, suppabha, pabhakaMta, suppabhakaMta' vidyutakumAra devonA be Indro- [1] harimaMta ane be harisaha che. temanA cAra cAra lokapAlo- prabha, suprabha, prabhakAta ane suprabhakAta che. te banne indranA lekapAlonA nAme eka sarakhAM che te be Ijo ane ATha lokapAlo, e rIte dasa devo vilukamAro para adhipatitva Adi bhogave che. 'aggikumArI NaM aggisIha, aggimANava- teu, teusIha, teukaMta, teuppabha' bhnibhaa| 52 sa vo adhipati mahAzaya . manAM naam| nIce pramANe che- [1] agnisiMha ane (2) agnimANava, e be temanA dro che. te IndronA cAra cAra lokapAlo- teja, tejasiMha, tejaskAnta ane tejAbha A rIte be Indro ane ATha lokapAlo temanA para Adhipatya Adi bhagave che. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #879 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pameyacandrikA TI. za.3. u.8 sU.1 bhavanapatyAdidevasvarUpanirUpaNam 865 dvIpakumArANAmupari daza devAH AdhipatyAdikaM kurvanto viharanti, tatra 'puNNa' pUrNaH, visiha viziSTazceti dvau dvIpakumArendrau tallokapAlAnAha-'ru' rUpaH, 'rUaMma' rUpAMzaH 'rUakaMta' rUpakAntaH, 'rUappabha' rUpaprabhazca, tathA asya vyAkhyA pUrvavat kartavyA-' udahi kumArANaM' udadhikumArANAmupari daza devAH AdhipatyAdikaM kurvanto viharanti tatra 'jalakate' jalakAntaH 'jalappabha' jalaprabhazceti dvau udadhikumArendrau tayorlokapAlAnAha-'jala' jala: 'jalarUya' jala rUpaH 'jalakaMta' jalakAntaH 'jalappabha' jalaprabhazca, evam asya vyAkhyA pUrvavat 'dIvakumArANaM puNNa-visITTha-rUya, rUyaMsa, rUyakaMta, rUyappabha' dvIpaku. mAroke Upara adhipatitva Adi karanevAle ye dasa 10 deva haiM inameM puNya aura viziSTa ye to do indra haiM aura inake rUpa, rUpAMza, rUpakAnta, aura rUpaprabha ye cAra lokapAla haiM / isa prakAra puNya indra aura inake cAra lokapAla evaM viziSTa indra aura inake cAra lokapAla milakara daza deva dvIpakumAroMke Upara apanA prabhutva sthApita kiye hue haiN| 'udahikumArANaM' udadhikumAroMke Upara adhipatitva Adi rakhane vAle ye daza deva haiM jalakate jalappabha' inameM jalakAnta aura jalaprabha ye do to indra haiM tathA ina donoMke 'jala, jalakhya, jalakaMta, jalappabha' jala, jalarUpa, jalakAnta, aura jalaprabha ye cAra lokapAla haiM / isa prakAra jalakAnta indra aura unake ye cAra lokapAla, jalaprabha indra aura unake ye cAra lokapAla milakara daza deva udadhikumAra devoMke Upara apanA prabhutva Adi sthApita kiye 'dIvakumArA NaM puNNa, visiTTha- rUya, rUyaMsa, rUyakaMta, rUyappabha' - dvIpakumAre para nIcenA dasa devo adhipatitva, paripatya Adi bhegave che. [1] puSya, [2] viziSTa [3 thI 10] puNya mana viziSTanA yAra yA2 saamorUpa, rUpAMza, rUpakAMta, rUpaprabha. [puNya ane viziSTa temanA indro che. bannenA cAra, cAra sApAna nAma ses2|| cha] 'udahikumArA gaM' dhimaa| 52 mAdhipatya mA 42 // 2 // 6sa hevonA nAma nIya pramANe cha-'jalakaMte, jalappabhe' [1) al-d bhane [2] NIUH, tamanA me -dI, ane 'jala, jalarUpa, jalakaMta, jalappabha' [3 thI 10] jala, jalarUpa, jalakAnta ane jalaprabha, e nAmanA cAra, cAra lekapAloA rIte be Indro ane ATha lekapAlo maLIne kula dasa de udhikumAra para adhipatitva Adi bhogave che. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #880 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 866 bhagavatIsUtre kartavyA 'dizAkumArANaM' dikkumArANAmupari daza devAH AdhipatyAdikaM kurvanto viharanti, tA 'amiyagaI' amitagatiH 'amiyavAhaNe' amitavAhanazcati dvau dikkumArendrau, tayorlo kapAlAnAha-'turiyagaI' tvaritagatiH, 'khippgii| kSipragatiH, 'sIhagaI ' zIghragatiH, 'sIha vikkamagaI' zIghravikramagatizca, evaM 'vAukumArANaM' vAyukumArANAmupari daza devAH AdhipatyAdikaM kurvanto viharanti, tatra 'belaMba' belambaH, 'pabhaMjaNa' pabhaJjanazceti dvau vAyukumArendrau tayorlokapAlAnAha-'kAla' kAlaH, 'mahAkAla' mahAkAlaH, 'aMjaNa' aJjanaH rahate haiM 'disAkumArANaM' dikkumAroMke Upara ye dazadeva apanA adhipatitva Adi karate rahate haiM ve isa prakAra se haiM 'amiyagaI, amiyavAhaNe' amitagati aura amitavAhana ye do to dikkumAroMke indra haiM tathA 'turiyagaI, khippagaI, sIhagaI, sIhavikkamagaI' svaritagati, zIghragati aura zIghravikramagati ye cAra lokapAla haiM / isa prakAra amitagati indra aura usake ye cAra lokapAla evaM amitavAhana indra aura usake isI nAmake cAralokapAla milakara dazadeva dikkumAroM ke Upara sadA apanA adhipatitva Adi karate rahate haiM / 'vAukumArANaM velaMba pabhaMjaNa' vAyukumAroM ke Upara apanA Adhipatya rakhanevAle ye dasadeva haiM-belamba aura prabhaMjana ye doto inake indra haiM tathA inake 'kAla mahAkAla aMjaNa riTTha' kAla kahAkAla aMjana aura riSTa ye cAra lokapAla haiN| isa prakAra velamba indra aura isake cAra lokapAla, tathA prabhaMjana indra aura isake cAra lokapAla milakara daza deva vAyukumAroMke Upara sadA apanA prabhutva Adi 'disAkumArANaM' 64 bhaa2| 52 nAyanA isa haivAna adhipatitva, mAhi yAve - 'amiyagaI, amiyavAhaNe' mabhitagati bhane mabhitavAna, mere tamanA -dIche tathA 'turiyagaI, khippagaI, sIhagaI; sIhavikkamagaI' paritagati, ti, siMhagati ane siMhavikramagati nAmanA temanA cAra, cAra lokapAlo che. A rIte amitagati nAmano Indra ane tenA cAra lokapAlo dikakumAro para adhipaTiva Adi bhegave che. 'vAukumArANaM' vaayusumaare| 752 niiyn| 60 vona madhipatitva 2 chavelaMba, pabhaMjaNa' samma bhane prama- tamanA ndrI che. te annadrAnA 'kAla; mahAkAla, aMjaNa, riTTha' sa, mahAsa, 11 mane 2i02 nAmAnA nyA2, cAra lokapAlo che. e rIte be Indra ATha lokapAlo maLIne kula dasa devo temanA zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #881 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.8 sU.1 bhavanapatyAdidevasvarUpanirUpaNam 867 'riTTa' riSThazca, tathaiva 'thaNiyakumArANaM' stanitakumArANAmupari daza devAH AdhipatyAdikaM kurvanto viharanti, tatra 'ghosa' ghoSaH mahAghosa' mahAghopaveti dvau stanitakumArendrau, tayolokapAlAnAha-'Avatta' AvataH, 'viyAvatta' vyAvataH 'naMdiyAvatta' nandyAvarttaH 'mahAnaMdiyAvatta' mahAnandyAvartazca, 'evaM anayA rItyA 'bhANiyabvaM' bhaNitavyam 'jahA asurakumArA' yathA asurakumArAH-sarvamasura kumAravad vijJeyam ityarthaH / atha dazadakSiNabhavanapatIndrANAm prathama prathama lokapAlanAmAni mAha-'some ya' ityaadi| somaH 1, kAlavAlaH 2; citraH 3, prabhaH 4, tejaH 5, rUpaH 6, jalaH 7, tvaritaH 8, kAlaH 9, AvartaH 10, sthApita kiye rahate haiM / 'thaNiyakumArANaM' stanitakumAroM ke Upara ye daza deva Adhipatya Adi karate hai 'ghosa mahAghosa' ghoSa aura mahAghoSa ye do to inake indra haiN| inake 'Avatta-viyAvatta-naMdiAvatta, mahAnaMdiyAvatta' ye Avarta, vyAvarta' naMdyAvarta aura mahAnaMdyAvarta, ye cAra lokapAla haiM / isa prakAra ghoSa indra aura usake ye cAra lokapAla, tathA mahAghoSa indra aura inhIM nAmake yehI cAra lokapAla isa prakAra dazadeva stanitakumAroM ke Upara apanA adhipatitva Adi sthApita kiye rahate haiM / arthAt stanitakumAra ina daza devoMke AdhIna rahate haiN| 'evaM bhANiyavvaM jahA asurakumArA' nAgakumAra AdikoM kA aura bhI avaziSTa samasta kathana asurakumAroM kI taraha jAnanA cAhiye / __aba dakSiNa bhavanapatike indra, ke jo cAlIsa 40 lokapAla kahe gaye haiM unameM se pratyeka indra ke pahile pahile lokapAlake nAma prakaTa kiye jAte haiM-soma 1, kAlapAla 2, citra 3, prabha 4, teja 5, rUpa 6, 52 adhipatitva, paurapatya, atRtva Adi loga cha. 'thaNiyakumArANaM' stnitbhaa| 52 nIyanA isa pornu madhipatitva cha- 'ghosa. mahAghosa' ghoSa mana bhAdhASa nAbhanA tamanAra chandacha tathA te manne pandrInA 'Avatta, viyAvatta, naMdiAvatta, mahAnaMdiAvatta' mAvata, vyAvata, nadhAvata, mane bhaDAnAvata, nAbhanA yAra, cAra lokapAlo che. A rIte zeSa, zeSanA cAra lokapAle, mahAdeza ane mahASanA cAra lokapAlo, ema kula dasa devo temanA upara adhipatitva Adi bhegave che. evaM bhANiyavvaM jahA asurakumArA' nAgabhAra vagairenu pAzrItuM samasta 4thana asurakumAronA kathana pramANe samajavuM. dakSiNa bhavanapati indronA je cAlIza (40) pAlo kA che, te lokapAlomAMnA pratyeka IndranA pahelA lokapAlanuM nAma sUtrakAra nIcenA sUtradvArA prakaTa kare che [1] zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #882 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 868 bhagavatIsUtre iti / te ca upayuktA eveti, atha vyantaraviSayaka praznamAha-'pisAyANaM pucchA' iti pizAcAnAmadhipati viSayA pRcchA bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'do devA AhebaccaM' dvau dvau vakSyamANamakArau devau AdhipatyaM kurvantau 'jAva viharaMti' yAvat viharataH, yAvatkaraNAt 'paurapatyaM, svAmitvaM, bhartRtvaM, pAlakatvaM poSakatvam' iti saMgrAhyam / tAnevAha-'taM jahA' tadyathA-pizAcendrau'kAle ya mahAkAle' kAlA; mahAkAlazca; bhUtendrau 'suruva-paDirUva' surUpaH, patijala 7, tvarita 8, kAla 9, aura Avarta 10 / ye pratyeka indra ke prathama prathama lokapAla haiM / jaise asurakumAra ke indra ke pahale lokapAlakA nAma soma hai aura nAgakumAroM ke indrake pahale lokapAlakA nAma kAlapAla hai isa taraha sarvatra samajhalenA cAhiye / aba prabhu se gautama kahate haiM ki he bhadanta ! maiM aba yaha jAnanA cAhatA hUM ki-pizAca jo ki vyantara nikAya haiM unake Upara kitane deva Adhipatya karate haiM yahIbAta 'pisAyA NaM pucchA' isa sUtrapATha dvArA vyakta kI gaI hai isake uttara meM prabhu gautama se kahate haiM ki-'goyamA' he gautama ! 'do devA' do do deva pizAcakumAroM ke Upara ' Ahevaca jAva viharaMti' Adhipatya Adi karate hai| vahAM para yAvatpadase 'paurapatya, svAmitva, bhartRtva, pAlakatva poSakatva, ina padoM kA saMgraha kiyA gayA hai / 'taM jahA' isa viSayameM khulAzA artha isa prakAra se hai 'kAle ya mahAkAle ya' kAla aura mahAkAla ve do indra pizAcoM ke soma, [2] pAsa, [3] yitra, [4] prama, [5] , [] 35, [7] , [8] parita [9] kAla ane [10] Avarta. A rIte pratyeka IndranA pahelA lokapAlanuM nAma upara mujaba che. jemake asurakumAranA IndranA pahelA lokapAlanuM nAma sema che, ane nAgakumAranA indranA pahelA leka pAlanuM nAma kAlapAla che. e ja pramANe bIjA IndronA pahelA lokapAlanA nAma citra, prabha Adi samajavAM. have pizAca nAmanA vyantara devenA adhipatinA viSayamAM gautama svAmI mahAvIraprabhune mA prazna pUche cha- 'pisAyANaM pucchA' 3 mahanta! pishaayshumaare| para keTalA deve adhipatitva Adi bhegave che? uttara- 'goyamA!' gautama! 'do devA' pishaaymaa| 52 me he| 'AhevaccaM jAva viharaMti' madhipatitva AI BAga . (mI 'jAva' pAthI paura5tya, svAmitva, atRtva, pApa, pauSatva' yA yh| ahae 42zayAM cha). (taMjahA) tabhanA nAma nIya pramANe cha- 'kAleya mahAkAleya 40 mane ma nAmanA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #883 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 8 sU. 1 bhavanapatyAdi devasvarUpanirUpaNam 869 rUpazca yakSendrau - 'puNNabhaddeya amaravaI mANibhadde' pUrNabhadraH, amarapatiH, mANibhadrazca, rAkSasendrau 'bhIme tahA mahAbhIme bhImastathA mahAbhImazcaH kinnarendrau - 'kinnarafigure khalu' kinnaraH, kimpuruSazca khalu, kimpuruSendrau 'sappurise khalu tahA mahApurise' satpuruSaH, khalu tathA mahApuruSaH mahoragendrau - 'aikAya- mahAkAe' atikAyaH mahAkAyazca gandharvendrau - gIaraIceva gIajase' gItaratiH, gItayazAzcaiva; 'ee vANamaMtarANaM devANaM' 'ete uparyuktAH vAnavyantarANAM devAnAm indrA vatante / atra lokapAlAH na bhavanti evaM ' joisiANaM' jyotiSikANAm 'devANaM' devAhai / 'suruvapaDiruva ' surUpa aura pratirUpa ye do indra bhUtoMke hai / puNNabhaddeya amaravaI mANibhadde ' pUrNabhadra aura amarapati, mANibhadra ye do indra yakSoMke hai / bhIya tahA mahAbhIme ya' bhIma aura mahAbhIma ye do indra rAkSaso ke hai, 'kinnara kiMpurise khalu ' kinnara aura kiM puruSa ye do indra kinnaroMke hai / ' sappurise khalu tahA mahApurise' satpuruSa aura mahApuruSa ye do indra kiM puruSoMke haiM / kAya mahAkAe' atikAya aura mahAkAya ye do indra mahorago ke haiM / C " " ai 4 gIyaraI ceva gIyaja se' gItarati aura gotayaza ye do indra gandharvo ke haiN| 'ee bANamaMtarANaM devANaM' ye pUrvokta indra vAnavyantara devoM ke haiM / ' lokavarjyAH vyantarajyotiSkAH ' ke anusAra yahAM vyantara nikAya meM lokapAla nahIM hote haiM / isa liye do do indra hI vyantaroMke Upara Adhipatya karate haiN| 'joisiyANaM devANaM do devA pizAyanA meM indro che. 'surUva paDirUva' suzya bhane atizya se lUtonA meM indroche 'puNNabhadeya amaravaImANibhadde bhadra bhane amarapati bhAbhi ko yakSInA mendro che. " ee 'bhIme ya tahA mahAbhImeya' lIbha ane mahAlIma, me rAkSasonA mehandra che. 'kinnara kiMpurise khalu' chinnara bhane DipuruSa, me chinnarInA me dhandra che. 'sappurise khalu tahA mahApurise' satpuruSa bhane mahApuruSa, yo GiyuruSAnA me ndro che 'aikAya mahAkAe' atiaya mane maDADAya, me mahoragonA me ndro che. 'mIyaraI cetra gIyajase ' gItarati bhane gItayaza, me gaMdharvonA meM indro che 6 vANamaMtarANaM devANaM' ajathI lAne gItayaza paryantanA upara harzAvesA vAnavyantara hevAnA indro che. 'lokavarjyA vyantarajyotiSkAH , A kathana anusAra nyantara nikAyamAM lokapAlo hAtA nathI. tethI dareka prakAranA vAnabhyantara dhruve upara ambre indronuM ja adhipatitva Adi hAya che. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #884 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre nAm upari 'do devA' dvau devau vakSyamANarUpo 'Ahe vaccaM nAva-viharaMti' AdhipatyaM kurvantau yAvat-viharataH; yAvatpadena paurapatyAdikamuktaM saMgrAhyama tAvevAha-'taM jahA' tadyathA-'caMdeya sUreya' candrazca, sUryazca / atrApi lokapAlA AhevacaM jAba viharaMti' jyotiSka devoMke Upara ye vakSyamANa do deva Adhipatya Adi karate haiN| yahAM para bhI yAvatpadase 'pUrvokta paurapatya Adi pada gRhIta hue haiN| 'taM jahA' ve isa prakArase haiM-'caMdeya sUreya' caMdramA aura sUrya / isa devanikAya meM bhI lokapAla nahIM hote haiM / tAtparya yaha hai ki-' pUrvayo dvIndrAH' ke anusAra bhavanavAsiyoM meM aura vyantara devoMmeM pratyeka bheda meM do do indra hote hai / bhavanavAsiyoM ke asurakumAra, nAgakumAra, vidyutkumAra, suvarNakumAra, agnikumAra, vAyukumAra, stanitakumAra, udadhikumAra, dvIpakumAra, aura di. kkumAra ye daza bheda haiM / asurakumAroMke camara aura bali, nAgakumAroM ke dharaNa aura bhRtAnandoM vidyutkumAroM ke hari aura harisaha, suvarNakumAroM ke veNudeva aura veNudAlI agnikumArau ke agnizikha aura agnimANava, vAyukumAroM ke velamba aura prabhaMjana, stanitakumAroM ke sughoSa aura mahAghoSa, udadhikumAroM ke jalakAnta aura jalaprabha, dvIpa kumAroMke pUrNa aura viziSTha, dikkumAroM ke amitagati aura amita _ 'joisiyANaM devANaM do devA Ahevacca jAva viharaMti' nyAti04 he| upara be deva adhipatitva, svAmitva, bhava, pAlakatva ane piSakatva bhagave che. 'taMjahA-caMde ya sUre ya' te vonA nAma- yandra bhane sUya cha. yAtimA pADatA nathI. 43vAnuM tApaya nIye prabhArI cha- 'pUrvayo dvIndrA' A kathana anusAra bhavanavAsI de ane vyantara devenI pratyeka jAtimAM babbe Indro hiya che. bhavanavAsI devAnA nIce pramANe dasa prakAra che- [1] asurakumAra, ri] nAgabhAra, [3] suva bhA2, [4] vidhutabhA2 [5] nimAra [6] bhAra, [7] adhibhAra, [8] zibhA2, [4] vAyumAra sane [10] stanitabhA2. asurakumAranA be Indro camara ane bali che. nAgakumAranA be Indra dharaNa ane bhUtAnanda che. vidyutakumAranA be Idro hari ane harisaha che. suvarNakumAranA be InDo veNudeva ane veNudAlI che. agnikumAranA be Indro agniziSa ane agnimANava che. vAyukumAranA be Indro velamba ane prabhaMjana che. svanitakumAranA be Indo suSa ane mahAdeSa che. udadhikumAronA be indro jalakAnta ane jalaprabha che dvIpa kumAranA be indro pUrNa ane viziSTha che. ane dikakumAranA be cho amitagati ane amitavAhana che. te dareka indranA cAra cAra lokapAla che. jemanA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #885 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za.3 u.8 sU.1 bhavanapatyAdidevasvarUpanirUpaNam 871 na santi, gautamaH punaH pRcchati-sohammI-sANeNaM bhaMte !' ityAdi / he bhadanta ! saudharme-zAnayoH dakSiNottaravartinoH khalu 'kappesu' kalpayoH 'kaidevA' katidevAH' 'AhevacaM jAba viharanti' AdhipatyaM kurvanto yAvat-viharanti ? yAvatpadena porapatyAdika' saMgrAhyam / bhagavAnAha 'goyamA ' he gautama ! vAhana isa prakAra se do do indra haiN| ina pratyeka indro ke 4-4 lokapAla hote hai / jinakA nAma Upara batAyA jA cukA hai| vyantaroM meM lokapAla hote nahIM haiM. indra hote hai vyantaroM ke bhedapizAca, bhUta, yakSa, rAkSasa kinnara, kiM puruSa, mahoraga, gandharva, ye haiM / inameM pratyeka ke do do indra hai. jaise pizAco ke kAla, mahAkAla, bhUtake surUpo pratirUpa, yakSake pUrNabhadra, amarapati mANibhadrazca, rAkSasake-bhIma, mahAbhIma, kinnaroMke kinnara aura kiMpuruSoM kiMpuruSoMke satpuruSa aura mahApuruSa, mahoraga ke atikAya aura mahAkAya, gaMdharvo ke gItarati aura gItayaza / jyotiSka devoMke sUrya, candramA, graha, nakSatra aura prakIrNaka tAreM isa prakAra 5 bheda haiM / inameM bhI loka pAla nahIM hote hai| ina ke sUrya aura candramA ye do hI indra hote haiN| aba gautama prabhu se vaimAnika devoM ke indroM ko jAnane ke viSaya meM pUchate haiM ki 'sohammIsANesu kappesu NaM bhaMte !' he bhadanta ! dakSiNottaravartI saudharma aura IzAna kalpa meM rahanevAle devoMke Upara 'kai devA AhevacaM jAva viharaMti' kitane deva Adhipatya Adi karate nAma pahelAM batAvavAmAM AvyAM che. vyantamAM lokapAla hotA nathI paNa Indra ja hoya che. vyantarenA bheda- pizAca, bhUta, yakSa, rAkSasa, kinnara, kipuruSa, mahAraga ane gaMdharva. te darekanA be Indro hoya che. jemake pizAnA kAla ane mahAkAla, bhUtAnA surUpa ane pratirUpa yakSanA pUrNabhadra ane amarapati mANibhadra, rAkSasanA bhIma ane mahAbhIma, kinnarenA kinnara ane kiMguruSa, kiMguruSanA sapuruSa ane mahApuruSa, maheragana takAya ane mahAkAya ane gaMdhanA be indro gItarati ane gItayaza che. tiSka denA pAMca bheda che- sUrya, candramA, graha, nakSatra ane prakIrNa tArAo. tiSkAmAM paNa lokapAla hotA nathI temanAM be Indro hoya che. [1] sUrya ane [2] yandramA. have gautama svAmI vaimAnika denA IndranA viSayamAM mahAvIra prabhune prazna pUche cha- 'sohammIsANesu kappesu NaM bhaMte !' 3 mahanta kSidha mane uttarAdhamA mAvA saudhama bhane zAna 465mA 2naa| vo 52 'kaha devA AhevaccaM jAva viharaMti' / vo madhipatitva mAhi mAga cha ? (mahI 'jAva' 54thI paurapatya Adi zabda grahaNa karAyAM che) zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #886 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 872 bhagavatIsUtre 'dasa devAH jAva' daza devAH yAvat-'viharaMti' viharanti yAvatkaraNAt 'AdhipatyaM paurapatyAdika kurvantaH' iti saMgrAhyam / tAnevAha' taM jahA' tadyathA-'sakke deviMde' zakro devendraH / devarAyA' devarAjaH saudharmakalpanAmadakSiNArddhadevalokAdhipatiH tallokapAlAzca ime bodhyAH-'some, jame, varuNe, vesamaNe' somaH 1, yamaH 2. varuNaH 3, vaizravaNazca 4, athau dIcyArdhadevalokAdhipatimAha 'IsA Ne1 deviMde devarAyA' IzAno devendro devarAjaH, tallokapAlAzca pUrvoktA evetyAha-'some, jame; varuNe; vesamaNe' somaH 2, yamaH 3, varuNaH 4, vaizravaNazceti / 'esA vattavyayA' eSA saudharmazAnayoruktA vaktavyatA 'savvesu vi kappesu' sarveSvapi sanatkumArAdi-acyuhai ? yahAM yAvatpada se pUrvokta paurapatya Adi padoMkA grahaNa huA hai / isakA uttara dete hue prabhu gautama se kahate hai- 'goyamA' he gautama ! 'dasa devA jAva viharaMti' daza deva Adhipatya yAvat karate hai / yahAM para bhI yAvat pada se paurapatya Adi pada gRhIta hue haiM / 'taM jahA' isI bAtako aba nAmadizeSa pUrvaka prakaTa kiyA jAtA hai'sakke deviMde devarAyA, some, jame, varuNe, vesamaNe' saudharmakalpa meM rahanevAle devoMke Upara Adhipatya Adi karanevAlA devendra devarAja zakra hai aura isake cAra lokapAla hai-soma, yama, varuNa, vaizramaNa yaha devendra devarAja zakra saudharmakalpa nAmake dakSiNArdha devaloka kA adhipati hai / udIcyA devaloka kA adhipati devendra devarAja IzAna hai, isake bhI ye hI soma, yama, varuNa aura vaizramaNa cAra lokapAla hai / ' esA vattavvayA' saudharma aura IzAnakalpameM kahI gaI yaha vaktavyatA avaziSTa samasta kalpoM meM sanatkumAra uttara- 'goyamA ! 3 gautama! 'dasa devA jAba viharaMti' tamanA 52 isa vornu mAdhipatya mAhi jAya che. 'taMjahA' te savAnA nAma nIya pramANe cha sakke devide devarAyA, some, yame, varuNe, vesamaNe' soyama 465 nivAsI devo upara devendra devarAja zakranuM tathA tenA cAra lokapAlonuM sima, yama, varuNa ane vaizramaNanuM) adhipatitva che. devendra devarAja zaka dakSiNArdha devalokanA adhipati che. uttarArdha devalokanA adhipati devendra, devarAja IzAna che. te IzAnendranA cAra lokapAlonuM nAma ! soma, yama, 1294 mane zramAya che. 'sA vattavvayA' saudharma bhane IzAna kalapanA devone I [adhipatinA viSayanuM A kathana sanaskumArathI amyuta zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #887 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.8sU.1 bhavanapatyAdidevasvarUpanirUpaNam 873 tAnteSu kalpaSu-devalokeSu indranivAsasthAneSu 'eeceva bhANiyavA' ete caiva bhaNitavyAH tathAhi paJcakeSu sanatkumArAdi-indrayugmeSu dakSiNendrApekSayA uttarendrasambandhilokapAlAnAM tRtIyacaturthayo yaMtyAso vidheyaH arthAt tRtIyasthAne caturthaH, caturtha sthAne tRtIyo bodhyaH, tRtIyasthAne varuNaH tatra vaizravaNaH iti bodhyaH, caturthasthAne vaizravaNaH tatra varuNaH iti bodhyaH kintu pratidevalokaM somAdaya eva lokapAlA vaktavyAH na tu bhavanapatIndrANAmitra bhinna bhinnAH, 'je ya iMdA te ya bhANiyavA' ye ca zakrAdayo daza indrAH te ca se lekara acyuta taka ke kalpoM meM indroM ke nivAsabhUta sthAnoM meM bhI kahanI cAhiye-tathA prati devaloka meM isI nAmake soma, yama, varuNa, vaizramaNa nAmake lokapAla bhI jAnanA cAhiye / parantu vizeSatA yaha hai ki sanatkumAra Adi pAMca indra yugaloMmeM dakSiNendrakI apekSA se uttarendra saMbaMdhI lokapAloke bIcameM se tRtIya ora cauthe lokapAla kA vyatyaya-ulaTaphera-karalenA cAhiye, arthAt tRtIya lokapAla ke sthAnameM caturtha lokapAlakA caturthalokapAla ke sthAnameM tRtIya lokapAlakA pATha bolanA cAhiye, tRtIyasthAna meM varuNa haiM so vahAMpara vaizramaNa aisA, aura vaizramaNa caturtha sthAnameM hai so vahAMpara varuNa aisA kahanA cAhiye / parantu prati devalokameM somAdika hI lokapAla haiM aisA jAnanA cAhiye / bhavanapatike indroMkI taraha bhinnara lokapAla inameM hai aisA nahIM jAnanA cAhiye / 'je ya iMdA teya bhANiyavvA' arthAt vaimAnikAyameM haraeka kalpameM eka eka indra hai saudharmakalpameM zakra, IzAnakalpameM IzAna, sanatkumArameM sanatkumAra nAmaka indra hai paryatanA devalokanA IndInA viSayamAM paNa grahaNa karavuM. te pratyeka devalokamAM paNa sema, yama, varuNa ane vaizramaNa nAmanA cAra, cAra lokapAlo che ema samajavuM. paNa te kathanamAM nIce pramANe pheraphAra karo- sanakumAra Adi pAMca indra yugalomAM dakSiNendranA lokapAla karatAM uttarendranA lokapAlanA kramamAM nIce pheraphAra kare. trIjA lokapAlane the gaNave ane cothA lokapAlane trIje gaNave. eTale ke trIjo lokapAla varuNa ane ethe lokapAla vaizramaNa kahevAne badale trIje lokapAla vaizramaNa ane ceAthe lokapAla varuNa kahe. pratyeka devalokamAM sema, yama, varuNa ane vaizramaNa e cAra lokapAlo che, ema samajavuM. bhavanapatinI jema vaimAnikamAM bhinna bhinna asia nathI. 'je ya huMdA te ya bhANiyavA' vaimAnimA pratye4 465mA me, indra che. jemake saudharma kalpane indra zukra, izAna kapane indra IzAna, sanakumAra zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #888 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 874 bhagavatIsUze maNitavyAH, antime devalokacatuSTaye indradvaya sadbhAvAt / te ca vaimAnikendrAH 1 zakraH, 2 IzAnaH, 3 sanatkumAraH, 4 mAhendraH, 5 brAmaH, 6 lAntakaH, 7 mahAzukraH, 8 sahasrAraH, 9 AnatapANatayoH prANatendraH, 10 AraNa-acyutayoH acyutendrazceti dazabodhyAH, ante gautamastatsvokurvannAha-'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !' tti / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti, he bhadanta ! svaduktaM savai satyamevetyarthaH // sU0 1 // itizrI-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya zrI ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI bhagavatIsUtrasya prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM tRtIyazatakasya aSTamoddezakaH samAptaH // 3-8 // isI tarahase Uparake devalokoMmeM una2 devalokoMke nAmavAlA eka2 indra hai| sirpha vizeSatA itanI sI hai ki Anata prANata ina do kalpoM kA indra eka hai isakA nAma prANata hai| AraNa acyuta ina do kalpokA indra eka hai isakA nAma acyuta hai / isa prakAra ye daza zakrAdika indra hai| inake sabake nAma isa prakAra se hai zakra1, IzAna2; sanatkumArA3, mahendra4, brahma5, lAntaka6, mahAzukra7, sahasrAra8 prANata9 aura acyuta 10, antameM prabhuke kathanako svIkAra karate hue gautamane 'seva bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! jaisA Apa devAnupriyane kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai,he bhadanta ! vaha saba sarvathA satya hI hai' ityAdi kahakara apanA sthAna para virAjamAna ho gaye // 01 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtra' kI prameyacandrikA vyAkhyAke tIsare zatakake aSTama uddezaka samApta / 3-8 // kalpane sanakumAra, tyAra pachInA devalokamAM te devalokanA nAmane eka, eka indra che. paNa vizeSatA eTalI ja che ke Anata ane prAkRta nAmanA be kapene prAkRta nAmane eka ja Indra che. AraNa ane azruta nAmanA be kane acuta nAmane eka ja indra che. A rIte bAra devalokanA zakra Adi dasa Indra che. te dasa IndronAM nAma nIce bhuraNa - [1] , [2] zAna, [3] sanabhA2, [4] bhaDandra, [5] brahmA, [1] santi:, [7] mahAzu, [8] sahasA2, [6] prAzuta bhane [10] matyuta. prasunA thanamA zraddhA vyarata 32tA gautama svAmI 4 cha / 'sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti "he bhadantA ApanuM kathana sarvathA satya che- he bhadanta! ApanI vAta yathArtha che." ema kahIne prabhune vaMdaNa namaskAra karIne gautama svAmI temane sthAne besI gayA. sa. 1 jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatI' sUtranI priyadarzinI vyAkhyAnA trIjA zatakano AThame uddeza samApta. 3-8 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #889 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha navamoddezakaH prArabhyate ___ indriya viSayavaktavyatAprastAvaH mUlam-'rAyagihe jAva evaM vayAsI-kaivihe NaM bhaMte ! iMdiyavisae paNNatte ? goyamA ! paMcavihe iMdiyavisae paNatte, taM jahA-soiMdiyavisae jIvAbhigame joisiyaudde sao neyavvo, apariseso // sU. 1 // chAyA-rAjagRhe yAvat-evam avAdIt-katividhaH khalu bhadanta ! indriya viSayaH prajJaptaH ? gautama ! paJcavidhaH indriyaviSayaH prajJaptaH, tadyathA-zrotrendriya viSayo jIvAbhigame jyotiSiko zako jJAtavyo'parizeSaH // sa0 1 // tIsare zatakakA navamAM uddezaka prAraMbha'rAyagihe jAva evaM vayAsI' ityAdi / sUtrArtha-(rAyagihe jAva evaM vayAsI) rAjagRha nagarameM yAvat gautamane prabhuse isa prakAra pUchA-(kaiviheNaM bhaMte ! iMdiya visae paNNatte he bhadanta ! indriyoM ke viSaya kitane prakArake kahe gaye haiM ? (goyamA) he gautama ! (paMcavihe iMdiyavisae paNNatte) indriyoM ke viSaya pAMca prakArake kahe gaye haiM / (taM jahA) ve isa prakArase haiM (soiMdiyavisae, jIvAbhigame joisiya uddesao neyanvo apariseso) zrotraindriyakA viSaya, jIvAbhigamasUtra meM kathita samasta jyotiSika uddezakase jAnanA caahiye| trIjA zatakanA navamA uddezakano prAraMbha'raaygihe jAva evaM vayAsI' tyA: sUtrArtha- (rAyagihe jAva evaM vayAsI) 24 nAmAM mahAvIra prabhu padhAryA. pariSada vikharAyA pachI gautama svAmIe papAsanA karIne temane pUchyuM(kivihennN bhaMte ! iMdiyavisae paNNatte ?) he ta! nyAnA viSayA yA prAranA 4 cha ? (goyamA !) 3 gautama! (paMcavihe iMdiyavisae paNNatte) dhandriyAnA viSayonA pAya 42 4hyA cha. (taMjahA) te pAya / nIya prabhArI cha(soiMdiyavisae, jIvAbhigame joisiya uddesao neyamvo apariseso) zrotrendriyano viSaya, ityAdi javAbhigama sUtranA jyotiSa uddezakamAM AvatuM samasta kathana ahIM grahaNa karavuM joIe. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #890 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre TIkA-asurakumArAdidevAnAm avadhijJAnadazAyAmapi indriyopayogo'pi vidyate'tasteSAm indriyaviSayaM prarUpayituM navamoddezaka prastauti-' rAyagihe' ityAdi / rAjagRhe gautamo yAvat-evaM vakSyamANapakAreNa 'vayAsI' avAdIt-apRcchat- 'kaiviheNaM bhaMte !' he bhadanta ! katividhaH khalu 'iMdiyA visae' indriya viSayaH 'paNNatte' prajJaptaH ? yAvatkaraNAt 'nagare svAmI samavasRtaH, parSat nirgacchati, pratigatA parSat paryupAsInaH iti saMgrAhyam / bhagavAn Aha-'goyamA !' he gautama 'paMcavihe ' pnycvidhH| 'iMdiyavisae' indriyaviSayaH 'paNNatte' prajJaptaH 'taM jahA' tadyathA soiMdiya visae' zrotrendriyaviSayaH TIkArtha--asurakumAra AdidevoMke avadhijJAnake sadbhAvameM bhI indriyAMkA upayoga bhI maujuda rahatA hai isaliye unakI indriyoMke viSayako prarUpaNa karaneke liye sUtrakArane isa naume uddezaka kA prAraMbha kiyA hai / 'rAyagihe' ityAdi 'rAyagihe' rAjagRhameM gautamane yAvat isa prakAra pUchA-yahAM isa prakArase saMbaMdha lagAnA cAhiye ki rAjagRha nagarameM mahAvIra svAmI samavasRta huve, parSada nikalI, prabhu dvArA dharmakA upadeza sunakara phira vaha pIche calI gaI ! gautamane prabhukI paryupAsanA kI aura paryupAsanA karate hue hI unase unhoMne isa prakAra pUchA yahI bAta yahAM 'jAva' padase sUcita kI gaI hai| gautamane prabhuse 'kai viheNaM bhaMte ! iMdiyavisae paNNatte, he bhadanta ! kitane prakArakA indriyokA viSaya kahA gayA hai, isa prakArase pUchA taba prabhune kahA 'goyamA' gautama ! iMdiyavisae paMcavihe paNNatte' indriyoMkA TIkAtha--asurakumAra Adi devAmAM avadhijJAnane sadabhAva hovA chatAM paNa Inidrone upayoga paNa thatuM hoya che. tethI temanI indriyanA viSayanI prarUpaNA 42vAne bhATe sUtradhAre mA nabhI deza 3 cha. 'rAyagihe' 2047 nagaramA mahAvIra prabhu padhAryA. hI 'jAva' 54yA naayne| sUtrA6 aNu 42||ye| chdharmopadeza zravaNa karavAne pariSada nIkaLI. dharmopadeza sAMbhaLIne pariSada pAchI pharI. tyAra bAda mahAvIra prabhune vaMdaNA namaskAra karIne gautama svAmIe vinaya pUrvaka niiyn| prazna pUchayA- 'jAva evaM vayAsI' 54thI 52|4t sUtrapA8 aDa42yA che. prazna- 'kaiviheNaM bhaMte ! iMdiyavisae paNNatte' 3 mahanta ! dhandriyAnA viSaya keTalA prakAranA kahyA che? mahAvIra prabhu teno javAba nIce pramANe Ape che- 'goyamA gautama! 'iMdiyavisae paMcavihe paNNatte' dhandriyAnA viSaya pAya zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #891 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 3 u. 9 sU. 1 idriyaviSayasvarUpanirUpaNam 877 'jIvAbhigame' 'jIvAbhigame sUtre' joisiya uddasao' jyotiSiko dezako 'neyavtro' jJAtavyaH 'apariseso' aparizeSaH saMpUrNa ityarthaH tathAhi 'jIvAbhigamasUtre' 'soiMdiya visae, jAva - phAsiMdiya visae, soidiyavisae NaM bhaMte ! poggala pariNAme as vihe paNNatte ? goyamA ! duvihe paNNatte, taM jahA - summisadapariNAme ya, dubhisaddapariNAme ya, cakkhidiyavisae pucchA ? goyamA ! duvihe paNNatte, taM jahA - suruvapariNAme ya, durUtrapariNAme ya, ghANidiyavisae pucchA ? goyamA ! duvihe paNNatte, taM jahA - subbhigaMdha pariNAme ya, dubbhigaMdha pariNAme ya, evaM jibhidiya visara pucchA, goyamA / duvihe paNNatte taM jahA surasapariNAmeya, durasapariNAme ya, phAsiMdiya sie pucchA ? goyamA ! duAvahe paNNatte taM jahA suhaphAsapariNAme ya, duhaphAsapariNAme ya' ityuktam ' zrotrendriyaviSayaH, yAvat-sparzendriya viSayaH, zrotrendriyaviSayo bhadanta ! pudgalapariNAmaH kati vidhaH prajJaptaH ? gautama ! dvividhaH prajJaptaH, tadyathA surabhizabdapariNAmaH durabhi viSaya pA~ca prakArakA kahA gayA hai (taM jahA) jo isa prakAra se hai. 'soiMdiya visa' zrotrendriyakA viSaya 'jIvAbhigame' jIvAbhigamasUtrameM ' joisiya uddesao' jyotiSika uddezaka meM kahA gayA hai so 'apariseso' vaha samastauddezaka yahAM para indriyoM ke viSaya ko jAnane ke liye grahaNa kara lenA cAhiye / vaha isa prakAra se hai zrotra indriya kA viSaya jAnane ke liye gautamane vahAM para prabhu se prazna kiyA hai ki he bhadanta ! zrotra indriyakA viSayabhUta pudgala - pariNAma kitane prakArakA kahA gayA haiM ! taba isake uttara meM prabhune gautamase kahA hai ki he gautama ! zrotrendriyakA viSayabhUta pudgala pariNAma do prakArakA kahA gayA hai / eka to zubha zabdarUpa pariNAma aura dUsarA azubha zabdarUpa pariNAma, tAtparya kahanekA yaha hai ki bhASAvargaNAoMkA pariNamana aAranA udyA che. 'taMjahA' te pAMtha prakAza nIce pramANe che- 'soiMdiyatrisae' zrotrendriyano viSaya, 'jIvAbhigame' pravAbhigama sUtramA 'joyasiya uddesao' jyotiSi uddeza mAM yA viSayabhAM ne pratipAdana zvAmAM Avyu che, te 'apariseso samasta varNana A viSayamAM ahIM grahaNa karavuM joie. te varNana nIce pramANe che-- te uddezakamAM zrotrendriyane viSaya jANavAne mATe gautama svAmIe prabhune A prakArane prazna karyAM che--'huM bhadanta ! zrotrendriyanA viSayarUpa puddala pariNAma keTalA prakAranuM kahyuMche ?' uttar-- he gautama! zrotrendriyanA viSayarUpa pudgala pariNAma e prakAranuM kahyuM che- (1) zubha zabdarUpa pariNAma, (2) azubha zabdarUpa pariNAma. tenA bhAvAM nIce zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #892 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsane zabdapariNAmazca (zubhAzubhazabdapariNAma ityarthaH) tataH cakSurindriyaviSaye pucchA ? gautama ! vividhaH prajJaptaH, tadyathA-surUpapariNAmaH dUrUpapariNAmazca, tato ghrANendriyaviSaye pRcchA ? gautama ! dvividhaH prajJaptaH, tadyathA-surabhigandha pariNAmodurabhigandhapariNAmazca, evaM jihavendriyaviSaye pRcchA ? gautama ! dvividhaH prajJaptaH tadyathA surasapariNAmaH, dUrasa pariNAmazca, tathA 'sparzendriya viSaye pRcchA? dvividhaH prajJaptaH sukhasparzapariNAmaH, duHkhasparzapariNAmazca kacittu 'i diya visae, uccAvaya-mubhiNo' iti dRzyate 'sundriyaviSayaH, uccAvaca do prakArakA hotA hai-eka zubha zabdarUpa aura dUsarA azubha zabdarUpa isI prakAra se unhoMne vahAM cakSuindriyake viSayameM bhI prazna kiyA hai aura isakA uttara prabhune 'cakSurindriya ke viSayabhUta hue rUpakA pariNAma-zubha aura azubharUpa do prakAra se hotA hai| aisA kahA hai / nAsikA indriyake viSaya meM bhI aisA hI prazna prabhuse unhoMne pUchA hai aura isake uttarameM prabhune unase 'vividhaH prajJaptaH tadyathA surabhigandhapariNAmaH durabhigaMdhapariNAmazca' aisA kahA hai arthAt ghrANendriya ke viSayabhUta kahe gaye gaMdha guNakA pariNAma surabhigaMdharUpase aura durabhigaMdharUpa se hotA hai jihA indriya ke viSayabhUta rasa guNakA pariNAma bhI isa prakArase do prakArakA surasarUpa pariNAma aura dUrasa-bUrerasarUpa pariNAma isa taraha do tarahakA prakaTa kiyA gayA hai / sparzana indriyake vipayabhUta sparzana guNameM bhI isI | prakArase prazna kiyA gayA hai aura prabhune isake uttarameM unhoMse aisA pramANe che- bhASAvargaNAonuM pariNamana be prakAranuM hoya che- (1) zubha zabdarUpa pariNamana ane (2) azubha zabdarUpa pariNamana. e ja prakArano prazna cakSu IndriyanA viSayamAM paNa gautame pUcha che ane mahAvIra prabhue tene A pramANe uttara Ape che. cakSurindriya dvArA viSayabhUta banelA rUpanuM pariNAma be prakAranuM hoya che- zubha bhane azubha. dhrANendriyanA viSayamAM paNa evo ja prazna pUchavAmAM AvyuM che, ane mahAvIra prabhume tne| mA pramANe uttara mAyA cha- "dvividhaH prajJaptaH tadyathA surabhigandhapariNAmaH durabhigandhapariNAmazca' nANendriyanI viSayabhUta apanA prA2nA pariNAma kahyA che- surabhigadharUpa pariNAma ane durabhigaMdharUpa pariNAma. rasanendriyanA viSayabhUta rasa guNanA pariNAma paNa be prakAranA kahyA che- surasarUpa pariNAma ane dUrasa (kharAba rasa) rU5 pariNAma sparzana IndriyanA viSayabhUta sparza guNanA pariNAma zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #893 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA za.3 u.9 sU.1 indriyaviSayasvarUpanirUpaNam 879 surabhI' tondriyaviSayamUtraM pradarzitameva, uccAvacamUgaM tvevam-'se pUrNa bhaMte ! uccAvarahiM sahapariNAmehiM pariNamamANA poggalA pariNamaMtIti vatta siyA ? haMtA, goyamA !' ityAdi / tad nUnaM bhagavan ! uccAvacaiH zabdapariNAmaiH pariNamamAnAH pudgalAH pariNamantIti vaktavyaM syAt ? hanta, gautama ! iti / tatra uccAvacazabdavyutpattistu udaka ca avAk ca iti vigrahe mayUravyaM sakAditvAtsamAsena bodhyA 'mubhiNo' idaM mUtraM punarevam-'se praNaM bhaMte ! kahA hai ki isakA pariNAma bhI sukhasparzarUpa pariNAma aura duHkhasparzarUpa pariNAma ke bhedase do prakArakA hotA hai| dUsarI jagaha 'iMdiyavisae uccAvaya sunbhiNo' aisA pATha hai isakA tAtparya aisA hai ki indriyoM ke viSayakA sUtra, uccAvacasUtra aura surabhisUtra isataraha tIna sUtra yahAM kahanA cAhiye, so indriya viSayasaMbaMdhI sUtra to yahAM yaha kaha hI diyA gayA hai| aba rahA uccAvacasUtra so vaha isa prakAra se hai-'se gUNaM bhaMte ! uccAvaehiM sahapariNAmehiM pariNama mANA poggalA pariNamaMtitI vattavvaM siyA-haMtA, gauyamA ityAdi he bhadanta ! uccAvaca zabdapariNAmoM dvArA pariNAmako prApta hue pudgala pariNamate haiM kyA aisA kaha sakate haiM he gautama ! hAM aisA kaha sakate haiM ityAdi, 'uccAvaca' zabdakI vyutpatti 'udakUca' avAkUcaisa prakArake vigraha karane para samAsadvArA huI jAnanI cAhiye / 'surabhisUtra isa prakArase hai 'seNUNaM bhaMte ! subhisaddapoggalA dunbhisadattAe pribe prakAranA kahyA che- sukhasparzarUpa pariNAma ane duHkhasparzarUpa pariNAma. A rIte pAMce IndriyonA viSayanuM tyAM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. sIla 42yA 'iMdiyavisae uccAvayamubhiNo' me 48 che. tenA bhAvArtha e che ke "indriyanA viSayanuM sUtra, uccAvacasUtra, ane surabhisUtra, e traNa sUtro ahIM kahevA joIe. temAMnA Indriya viSayaka sUganuM te kathana upara 42vAmA bhAvI Ayu . syAyasUtra mA prabhArI cha- 'se praNaM bhaMte ! uccAvaehiM sahapariNAmehiM pariNamamANA poggalA pariNamaMtIti vattavyaM siyA ?' he bhadanta! uccAvica zabda pariNAme dvArA pariNamana pAmelA pudgala pariName che, mema hI ya ma ' haMtA, goyamA !' , gautama! mej xh Aya che. | 'S-yAvaya' zanI vyutpatti nAya pramANe cha- 'udak ca avAka ca' 'sumisUtra yA prabhArI cha- 'se gRNaM bhaMte ! subbhisaddapoggalA dubbhisadattAe pariNamaMti?' zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #894 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 880 - - - bhagavatIsUtre mubhi sahapoggalA dubbhi saddattAe pariNamaMti ? hatA, goyamA ! ityAdi / 'tad nUnaM bhagavan ! surabhizabdapudgalA durabhizabdatayA pariNamanti ! hanta, gautama ! ityAdi / / mU0 1 // iti zrIjainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrIghAsIlAlabativiracitAyAM zrIbhagavatImatrasya prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM tRtIyazatakasya navamodezakaH samAptaH // 3-9 // NamaMti' ityAdi he bhadanta / acche zabda ke pudgala bUre zabda ke pudgala rUpase pariNama sakate haiM kyA ? hA~ gautama ! pariNama sakate haiM, ityAdi / sU0 1 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtra' kI prameyacandrikA vyAkhyAke tIsare zatakake nauvA uddezaka samApta // 3-9 // he bhadanta! sArA zabdanA pudagalo kharAba zabdanA pudagalorUpe pariName che kharA ? 'hatA. goyamA , gautama ! parizubhI za 2. ||suu. 1 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatI sUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA trIjA zatakano navamo udeze samApta 3-lA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #895 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha dazamodezakaH prArabhyate // devAnAM sabhAvaktavyatAprastAvaH // mUlam-'rAyagihe jAva evaM vayAsI-camarassa NaM bhaMte ! asuriMdassa, asuraraNo kai parisAo paNNattAo ? goyamA! tao parisAo paNNattAo taM jahA samiA, caMDA, jAyA evaM jahANupuvIe jAva-accuo kappo, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti ! // sU0 1 // __chAyA-rAjagRhe yAvata-evam avAdIt-camarasya bhadanta ! asurendrasya asurarAjasya kati parSadaH prajJaptAH ? gautama ! tisraH parSadaH prajJaptAH, tadyathA zamikA (zamitA) caNDA, jAtA, evam yathA''nupUrvyA yAvat acyutaH kalpaH, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / // sU0 1 // tIsare zatakakA dazamA uddezaka prAraMbha devoMkI sabhAkI vaktavyatA'rAyagihe jAva evaM vayAsI' ityAdi / sUtrArtha-( rAyagihe jAva evaM vayAsI) rAjagRha nagarameM gautamane yAvat prabhu se isa prakAra pUchA-(camarassa NaM bhaMte ! asuriMdassa asuraraNNo kaha parisAo paNNattAo) he bhadanta ! asurendra asurarAja camara kI kitanI sabhAe~ kaho gaI haiM ? (goyamA) he gautama ! (tao parisAo papaNattAo ) asurendra asurarAja camarakI tIna sabhAeM kahI gaI hai| (taM jahA) jo isa prakAra se haiM-(samiyA, trIjA zatakane dasame uddezaka prAraMbhadevenI sabhAnuM varNana'raaygihe jAva evaM vayAsI' sUtrArtha- (rAyagihe nayare jAva evaM vayAsI) 2|naam (41) gautama svAmI mahAvIra prabhune 57yu - (camarassa NaM bhaMte ! amuriMdassa asuraraNo kai parisAo paNNatAo?) 3 mahata! asurendra, masu22004 yamaranI sI smaame| hI cha- (goyamA ! tao parisAo paNNatAo) bhasurendra, asu22|04 yabharanI na smaame| hI cha- (taMjahA) te traya samAsAna nAma zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #896 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre TIkA-navamodezake indriyANi uktAni-tadvantazca devA iti parSad bhUtadevavaktavyatA dazamoddezake pocyate-'rAyagihe jAva'- ityAdi / rAjagRhe yAvat-gautamaH 'evam' vakSyamANaprakAreNa 'vayAsI' avAdIta yAvatkaraNAt 'nagare svAmI samavasRtaH, parSada nirgacchati, pratigatA parSata, paryupAsInaH iti saMgrAhyam / 'camarassa NaM bhaMte ! he bhadanta !' camarasya khalu 'asuriMdassa' asurendrasya 'asuraraNo' asurarAjasya 'kaiparisAo' kati parSadaH 'paNNattAo?' caMDA jAyA) zamikA-zamitA caMDA aura jAtA (evaM jahANupuJcIe jAva accuo kappo-sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti) isa prakAra se kramapUrvaka yAvat acyuta kalpa taka jAnanA cAhiye / he bhadanta ! Apake dvArA kahA huA yaha viSaya sarvathA satya hI hai. sarvathA satya hI hai isa prakAra kaha kara yAvat gautama apane sthAna para virAje // TIkArtha-naume uddezakameM indriyoMkA pratipAdana kiyA gayA hai indriyAM devoMke bhI hotI haiM / ataH parSadbhUta devoMkI vaktavyatA isa dazaveM uddezakameM sUtrakAra dvArA pratipAdita kI jA rahI hai| yahAM para isa prakArase saMbaMdha lagAlenA cAhiye-rAjagRha nagarameM mahAvIrasvAmIkA samavasaraNa huA apane2 sthAnase parSad manuSyoMkA samUha prabhukI dezanA sunaneke liye unake pAsa gayA-prabhune unheM dharmakA upadeza diyA-dharmakA upadeza sunakara janatA apane2 sthAna para pIche vApisa calI gii| itane meM prabhukI paryupAsanA karate hue gautamane prabhuse pUchA ki he bhadanta ! 'asuriMdassa asuraraNo' asurendra asu(samiyA, caMDA, jAyA) bhitA, 2. mane ta cha- (evaM jahANupuvIe jAva accuo kappo-sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti meM pramANe manu azruta kalpa paryata samajavuM. gautama svAmI kahe che- "he bhadanta! Ape A viSayanuM je pratipAdana karyuM te sarvathA satya che. he bhadata! Ape je kahyuM te yathArtha che, Ama kahIne teo temane sthAne besI gayA. TIkArtha-navamAM udai zakamAM IndriyanuM pratipAdana karAyuM. devone paNa Indri hoya che. tethI A sUtramAM pariSadamAM gayelA devonuM varNana sUtrakAre karyuM che. zarUAtamAM nIcene sUtrapATha grahaNa karavo- rAjaguDa nagaramAM mahAvIra svAmInuM Agamana thayuM. temane upadeza sAMbhaLavAne mATe pariSada (janasamUha) nIkaLI. prabhue temane dharmopadeza karyo. dharmopadeza sAMbhaLIne pariSada pAchI pharI. tyAra bAda mahAvIra prabhune vaMdaNuM nabha2412 4rAne gautama svAmI vinayapU' pUchayu- saha-ta! 'amuriMdassa zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #897 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.10 sU.1 devAnAM sabhAsvarUpanirUpaNam 883 prajJaptAH ? bhagavAnAha-' goyamA !' he gautama ! to parisAo' tisraH parSadaH 'paNNatAo' prajJaptAH, tA evAha-'taM jahA'-tadyathA-'samiA' zamikA, zreSThatvena zAntasthiramakRtitayA zamavatI athavA atyantopAdeyavacanatayA svasvAmina : krodhautsukyAdibhAvAn zamayatIti, 'zamikA' tathA 'caMDA' caNDA, prathamavat tAdRzamahattvAbhAvena kizcitkrodhAdisatvAt 'caNDA' iti vyapadizyate, evaM 'jAyA' jAtA, anuttamatvena prakRtyAdimahattvarahitatayA anavasare kopAdinA jAyamAnatvAt 'jAtA' iti vyavahiyate, etAzca tisraH kramazaH 'abhyantarA' rarAja 'camarassa' camarakI 'parisAo' pariSadA 'kaipaNNattAo' kitanI kahI gaI haiM ? isakA uttara dete hue bhagavAnne gautamase kahA 'goyamA' gautama ! asurendra asurarAja camarakI pariSadA 'tao' paNNattAo' tIna kahI gaI haiM 'taM jahA' ve isa prakArase haiM 'samiyA' zamikA apanI zAnta evaM sthira prakRtike dvArA zreSTha honese zamavatI, athavA-atyanta upAdeya vacanavAlI hone ke kAraNa apane svAmI ke krodha evaM autsukya Adi bhAvoMke zamana karanevAlI honese zamikA, tathA 'caMDA' zamikA pariSadA kI taraha usa prakArake mahatvakA abhAva honese kucha2 krodhAdika ke sadbhAva ho jAneke kAraNa isa nAmAvAlI, zAnta prakRti Adise rahita honeke kAraNa anuttama hone se, kopAdikako vinA avasarake bhI karanevAlI honeke kAraNa 'jAtA' isa nAmAvAlI-aisI ye tIna pariSadAe~ haiN| prathama pariSadA jo zamikA hai vaha asuraraNNo camarassa' masurendra, asu22|4, yamaranI 'parisAo kai paNNattAo?' TI prissh| (sabhAsI) 4cha ?? uttara- 'goyamA!' gautama! asurendra, ssu22|04 yamanI parisAo tao paNNattAo' na priss| 4ii che. 'taMjahA' tena nAma nAthe pramANe cha'samiyA, caMDA. jAtA' sabhi (sabhitA), ny| ane tA. 'samikA' mA pariSada pAtAnI zAnta mane sthi2 prakRti dAsa zreSTha hAvAthA zamatAyukta che. athavA atyaMta upAdeya vacanavALI hovAthI tenA svAminA kepa, ausukya (utsukatA) Adi bhAvenuM zamana karanArI hovAthI tenuM nAma zamikA che. 'caMDA' mA pariSa4 thAu ma pAhinA samAvavANI DAvAthI tanuM nAma / 5cyu cha. 'jAtA' mA pariSa4 zAnta prati mAhithI 2hita DAvAthI, manuttama hovAthI; koI paNa prakAranA kAraNa vinA ke pAdika karanArI hovAthI, tenuM nAma "jAtA" paDyuM che. A prakAranI traNa pariSade che. pahelI zamikA nAmanI pariSade Abhyantara zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #898 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 884 bhagavatIsUtre madhyamA, bAhyA, ca iti kathyante, tatra devAdhipatinA atyAvazyakaprayojanavazAt AdarapUrvakAhUyamAnatayA 'abhyantarA' nAma prathamA sabhA gauravAnvitA mahattvAspadIbhUtA vijJAyate / dvitIyA ca madhyamA nAma sabhA rAjJA kacidAhUtA kacicAnAhUtA'pi samAgacchati iti manAga mahatvazAlitayA 'madhyamA' iti jJAyate, tRtIyA ca 'bAhyA' nAma sabhA svAminA anAhUtaiva samAgacchatIti 'bAhyA' iti jJAyate, tatra prathamAyAM caturviMzatisahasrasaMkhyakadevAH dvitIyasyAm aSTAviMzatisahasrasaMkhyakadevAH tRtIyasyAM dvAtriMzatsahasrasaMkhyakadevAH sabhyA bhavanti Abhyantara sabhA hai, bIcakI pariSadA jo caMDA hai vaha madhyama sabhA hai aura tIsarI pariSadA jo jAtA hai vaha bAhya sabhA hai| inameM Abhyantara pariSadAkI rIti yaha hai ki jaba devAdhipati indrako apane koI atyadhika prayojana ko saphala banAne kI AvazyakatA hotI hai usa samaya isa pariSadAko vaha devendra baDe Adarake sAtha bulAtA hai / tabhI ve deva usake pAsa Ate haiN| isa kAraNa se yaha prathama sabhA gaurava se yukta aura mahatva se viziSTa mAnI gaI hai| dUsarI jo madhyamA sabhA hai vaha bulAne para aura nahIM bhI bulAne para AtI hai isa kAraNa usakA mahatva kucha kama hai ataHvaha madhyama sabhA kahI gaI hai| bAhyasabhA svAmIke vinA bulAye bhI AjAtI hai / isa kAraNa usakA nAma bAhyA sabhA aisA kahA gayA hai / prathamasabhAmeM 24 hajAra deva haiM, dvitIyasabhAmeM 28 hajAra deva haiM / tRtIyasabhAmeM battIsa 32 hajAra deva haiM / deviyA~ prathama sabhA che, caMDA madhyama sabhA che ane trIjI jAtA nAmanI bAhya sabhA che. abhyAra | sabhA kayAre maLe che? jyAre devAdhipati Indrane keI atizaya mahAna prajanane saphaLa banAvavuM hoya, tyAre te A pariSadane Adara pUrvaka belAve che. tyAre te devo tenI pAse Ave che. te kAraNe te sabhAne gauravayukta ane mahattvanI mAnelI che. bIjI madhyamA nAmanI sabhA devAdhipati IndranA bolAvavAthI paNa maLe che, ane bolAvyA vinA paNa maLe che. tethI tenuM mahattva Abhyantara sabhAthI ochuM che. tethI tene madhyama sabhA kahI che. bAhya sabhA IndranA bolAvyA vinA paNa maLe che. te kAraNe tenuM mahatva sauthI ochuM che. prathama sabhAmAM ra4000 de, bIjImAM 28000 devA, ane trIjImAM 32000 devo bhegA maLe che. pahelI sabhAmAM 350 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #899 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.10 sU.1 devAnAM sabhAsvarUpanirUpaNam 885 devyazca kramazaH tisRSu sabhAsu sArdhatrizatasaMkhyakAH, trizatasaMkhyakAH, sArdhadvizatasaMkhyakAH sabhAsado bhavanti, taddevAnAmAyuzca kramazaH sArdhadvayAni palyopamAni; dve palyopame, sArdheka palyopamaJca, devInAntu kramazaH sArdheka palyopamam , eka palyopamam, ardhapalyopamaJca; evaM balerapi devAnAM bodhyam, navaram tathaivAnyeSAmapi bodhyamityAzayenAha-'evaM jahANupuvIe jAva accuo kappo' evam uktaprakAreNa yathAnupUrtyA yathAkrameNa yAvat-acyutaH kalpo'vaseyaH tathA ca yAvatkaraNAt tadatiriktabhavanapatIndra-vAnavyantara-jyotiSikendra-saudharmAdyacyusabhAmeM tInasau pacAsa 350 haiM, dvitIya sabhAmeM tInasau 300 aura tRtIya sabhAmeM aDhAIsau 250 deviyAM haiN| prathama sabhAke devoMkI Ayu aDhI 2 // palyopamakI hai, dvitIya sabhAke devoMkI Ayu do palyopamako aura tIsarI sabhAke devoMkI Ayu 1 // DeDha palyopamakI hai / isI tarahase Abhyantara sabhAkI devIyoMkI Ayu Der3ha 1 // palyopamakI, madhyamA sabhAkI deviyoMkI Ayu eka palyopamakI aura bAhyAsabhAkI deviyoMkI Ayu Adhe palyopamakI hai| isI tarahase balike bhI devoMke saMbaMdhameM jAnanA cAhiye / parantu jo vizeSatA hai vaha isa prakArase hai-ki sabhAsada devoMkI jo saMkhyA Upara prakaTa kI gaI hai usameM se cAra cAra hajAra deva kama karate jAnA cAhiye aura UparameM prakaTakI gaI deviyoMkI saMkhyAmeM aura deviyoMkI saMkhyA aura adhika karate jAnA cAhiye / AyukA praNANa pUrvoktarUpase ho jAnanA cAhiye / vizeSa yaha ki palyopamase adhika samajhanA, isa taraha acyUta kalpataka pratyeka indrakI tIna tInasabhAeM jAnanI caahiye| devIo, bIjImAM 300 devIo ane trIjamAM rapa0 devIo hoya che. prathama sabhAnA devonuM Ayu rA pApamanuM che, bIjI sabhAnA devonuM Ayu be palyopamanuM, ane trIjI sabhAnA devonuM Ayu deDha (1) popamanuM hoya che. Abhyantara sabhAnI devIonuM Ayu eka palyopamanuM ane bAhyasabhAnI devIonuM Ayu = (ardhA) palyopamanuM samajavuM. balinA devanA viSayamAM paNa upara mujaba samajavuM. paraMtu temAM nIce pramANe vizeSatA samajavI sabhAsada devonI upara je saMkhyA ApI che te darekamAM 4, 4 hajAra devo ochA samajavA ane devIonI saMkhyAmAM 100-100 vadhAre kara. AyunuM pramANa upara mujaba ja samajavuM. vizeSatA e che ke upara dazAvelA palyopamathI adhika Ayu samajavuM. acuta ka5 paryantanA pratyeka IndranI zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #900 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImatre tAnta devendrANAM pratyeka tisraH parSado bhavanti nAmataH, devAdimAnataH, sthitimAnatazca kizcidmedavatyo jIvAbhigamasUtrAd vijJeyAH / ante ca gautamo bhagavadvAkyaM pramANayannAha-' sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti' he bhadanta ! bhavaduktaM sarva satyameveti ||suu01|| iti-zrI-vizvavikhyAta-jagadallabha-prasiddhavAcaka paJcadazabhASAkalita lalitakalApAlApaka-pravizuddha gadhapadyanaikagraMthanirmApaka vAdimAnamardaka zrI zAhUcchatrapati kolhApurarAja pradatta "jainazAstrAcArya" padabhUSita kolhApurarAja guru-bAlabrahmacArI-jainazAstrAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitAyAM "zrI bhagavatImUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM tRtIyazatakaM sampUrNam // 3-10 // ina sabhAoMke nAma, inake sabhAsada deva aura deviyoMkI saMkhyA tathA ina sabakI AyukA pramANa ina sabameM kahIM2 bhinnatA hai yaha saba viSaya jIvAbhigamasUtrase jAnA jA sakatA hai| yahAM jo 'jahANupuvvIe jAva' pada AyA hai usase yahI bAta samajhAI gaI hai, ki isa sUtra dvArA kevala camarakA hI varNana kiyA hai so isa varNana ke atirikta jo bhavana patike indra, vAnavyantarIke indra, jyotiSkadevoM ke indra, tathA saudharmakalpase lekara acyutakalpatakake indra haiM una sabakI pratyekakI tIna tIna sabhAe~ / ina sabake nAmameM, devAdikoM ke pramANameM aura sthitike pramANa meM aura sthiti ke pramANameM jo kucha2 antara hai vaha sabajIvAbhigama sUtrase jAnalenA cAhiye / anta traNa sabhAo samajavI. te sabhAonAM nAma, temanA sabhAsada devonI ane devIonI saMkhyA, tathA temanA AyunA pramANamAM je kaMI bhinnatA che, te jIvAbhigamasUtranI mahathI one rAya che. mahIne 'jahANupuvIe jAva' 56 mAvyu cha, menA dvArA e ja vAta samajAvavAmAM AvI che ke A sUtramAM te camaranI traNa sabhAonuM varNana karavAmAM AvyuM che, paNa te sivAyanA bhavanapatinA Indra, vAtavyantarenA Indra, jyotiSka devonA indra ane saudharmakalpathI azruta paryanatanA kalapanA Indra-e pratyekanI traNa traNa sabhAo hoya che. temanAM nAmamAM, deva devIonI saMkhyAmAM ane Ayu pramANamAM je kaMI pheraphAra che, te jIvAbhigama sUtranI madadathI jANI levuM joIe. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #901 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.3 u.10 sU.1 devAnAM sabhAsvarUpanirUpaNam 887 meM gautamasvAmI bhagavAnake vacanoMmeM svataH pramANatA prakaTa karate hue kahate haiM ki he bhadanta ! Apa devAnupriyane jo yaha saba pratipAdita kiyA hai vaha saba aisA hI hai arthAt saba sarvathA satya hI hai, he bhadanta ! sarvathA satya hI hai // sU0 1 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtra' kI prameyacandrikA vyAkhyAke tIsare zatakake dazama uddezaka samApta // 3-10 // tRtIyazataka sampUrNa uddezakane ane gautama svAmI mahAvIra prabhunA vacanane pramANabhUta mAnIne, te payanAmA pAtAnI zraddhA pra48 42 // 49 cha hai 'sevaM bhaMte! tyA devAnupriya ApanI vAta sarvathA satya che. Ape A viSayanuM je pratipAdana karyuM te yathArtha che." ema kahIne mahAvIra prabhune vaMdaNA namaskAra karIne teo temane sthAne besI gayA sa.1 janAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatI' satranI priyadarzanI vyAkhyAnA trIjA zatakane dazamo udeza samApta 3-1 trIjuM zataka saMpUrNa zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #902 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha catuthazatakaH prArabhyatecaturthazatakasya prathama-dvitIya-tRtIya-caturtha-paJcama-SaSTha-saptamASTamasamuddezakeSu devasambandhivimAnarAjadhAnIvaktavyatAprastAvaH // // mUlam // gAhA-cattAri vimANe hiM cattAri ya hoti rAyahANIhi, neraIe lessAhiya dasa uddesA cauttha sae / 'rAyagihe nayare jAva-evaM vayAsI-IsANassa NaM bhaMte ! deviMdassa, devaraNo kaI logapAlA paNNattA, ? goyamA! cattAri logapAlA paNNattA, taM jahA-some, jame, varuNe vesamaNe, eesi NaM bhaMte ! logapAlANaM kai vimANA paNNattA? goyamA ! cattAri vimANA paNNattA, taM jahA sumaNe, savaobhadde, vaggU, suvaggU, kahi Na bhaMte ! IsANassa deviMdassa, devaraNNo somassa mahAraNo sumaNe nAmaM mahA vimANe paNNatta goyamA ! jaMbUddIve dIve maMdarassa pavvayassa uttareNaM imIse rayaNappabhAe puDhavIe jAva-IsANe NAmaM kappe paNNatte, tattha NaM jAva-paMca vaDeMsayA paNNattA, taM jahA-aMka vaDeMsae, phaliha vaDeMsae, rayaNa vaDeMsae, majhe IsANavaDeMsae, tassa NaM IsANavaDeMsayassa mahAvimANassa purathimeNaM tiriyamasaMkhejAI, joyaNasahassAiM, vIivaittA, etthaNaM isANassa deviMdassa, devaraNo somassa mahAraNNo sumaNe nAmaM mahAvimANe paNNatte, addhaterasajoyaNasayasahassAiM, jahA-sakassa vattavvayA tai zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #903 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TI. za.4 u.1-4 sU.1 devasambandhivimAnarAjadhAnInirUpaNam 889 asaye tahA isANassa vi jAva-aJcaNiA sammattA cauNhaM vi logapAlANaM vimANe vimANe uddesao, causu vi vimANesu cattAri uddesA aparisesA, navaraM-Thiie nANanaM, Aidua ti bhAgUNA paliyA dhaNayassa hoti doceva, do sati bhAgA varuNe paliyamahAvaccadevANaM // sU0 1 // cautthe sae paDhamabiiya taiya cautthA uddesA smmttaa| 4-4 chAyA gAthA-catvAro vimAnazcatvArazca bhavanti rAjadhAnIbhiH / nairayikolezyAbhizca dazauddezAzcaturthazate // cauthA zatakakA prAraMbhacaturtha zatakakA prathama uddezakase ATha uddezaka prAraMbha devoM ke vimAna aura rAjadhAnIkI vaktavyatA (gAhA-gAthA) cattAri vimANehi, cattAri ya hoti rAyahANIhiM / neraIe lessAhiM ya dasa uddesA cautthasae // isa caturthazataka meM daza uddezaka haiM inameM se pahileke cAra uddezakoM meM vimAnoMkA varNana hai| dUsare cAra uzakoM meM rAjadhAniyokA varNana hai| ve uddezaka meM nArakoM kA varNana hai / aura dazaveM uddezakameM lezyAoM kA varNana hai| isa prakAra ke daza uddezaka isa zataka meM haiN| - yAthu zataprAra cethA zatakanA 1 thI 8 uddezakadevonAM vimAne ane rAjadhAnInuM varNana (gAhA) - cattAri vimANehi, cattAri ya hoMti rAyahANIhi / neraIe lessAhiM ya dasa uddasA cautthasae // A cothA zatakamAM dasa udezaka che. temAMnA pahelAM cAra uddezamAM vimAnanuM varNana karyuM che. tyAra pachInA cAra uddezakomAM rAjadhAnIonuM varNana che. navamAM uddezakamAM nArakonuM ane dasamA udezakamAM lezyAonuM nirUpaNa karyuM che. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #904 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre rAjagRhe nagare yAvat-evam avAdIt-IzAnasya khalu bhadanta ! devendrasya, devarAjasya kati lokapAlAH majJaptAH ? gotama ! catvAro lokapAlAH prajJaptAH tadyathA - soma, yamaH varuNaH vaizramaNaH, eteSAM khalu bhadanta ! lokapAlAnAM kati vimAnAni prajJasAni ? gautama ! catvAri vimAnAni prajJaptAni tadyathA - sumanaH, sarvatobhadraH, valguH suvalguH / kutra khalu bhadanta ! IzAnasya devendrasya devarAjasya somasya mahArAjasya sumano nAma mahAvimAnaM prajJaptam ? gautama ! jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya uttareNa asyAH rAyagihe nayare' ityAdi / sUtrArtha - ( rAyagihe nayare jAva evaM vayAsI) rAjagRha nagara meM yAvat gautama svAmIne isa prakAra se kahA- pUchA- (IsANassa NaM bhaMte ! deviMdassa devaraNo kai logapAlA paNNattA) he bhadanta ! devendra deva - rAja IzAnake kitane lokapAla kahe gaye haiM ? ( goyamA) he gautama ! ( cattAri logapAlA paNNattA) cAra lokapAla kahe gaye haiM / (taM jahA ) ve isa prakAra se haiM - (some yame varuNe vesamaNe) soma, yama, varuNa, aura vaizramaNa / (eesiNaM bhaMte ! logapAlANaM kaha vimANA paNNattA) he bhadanta ! ina lokapAloMke kitane vimAna kahe gaye haiM ? (goyamA) he gautama ! ( cattAri vimANA paNNattA) cAra vimAna kahe gaye haiM / (taM jahA ) ve isa prakAra se haiM / (sumaNe, savvaobhadde, vaggU, suvaggU) sumana, sarvatobhadra, valgu aura suvalgu / ( kahi NaM bhaMte / IsANassa deviMdassa devaraNNo somassa mahAraNNo sumaNe NAmaM mahAvimANe 890 6 'rAyagihe nayare' chatyAhi-- sUtrArtha - ( rAyagidde nayare jAtra evaM vayAsI) zanagRha nagaramA bhahAvIra amune gautama svAbhIme mA amarano prazna pUchayo- (isANassa bhaMte! deviMdassa devaraNa kaI logapAlA paNNattA ?) De lahanta ! hevendra, devarAna IzAnanA somyAsa DeTA che ? (goyamA !) he gautama! ( cattAri logapAlA paNNattA - taM jahA ) tenA thAra sojhyAlo che. temanAM nAma nIce pramANe che- (some, yame, varuNe vesamaNe) sobha, yama, varuNa yane vaizramaNa ( ee si NaM bhate ! logapAlANaM kai vimANA paNNattA ?) he mahanta ! me soyAbInAM DeTA vimAna udyA che ? (goyamA !) he gautama! ( cattAri vimANA paNNattA) tebhanA yAra vibhAno che. (taMjahA) temanAM nAma yA pramANe che- (sumaNe, saccao bhadde, vaga, subaggU ) subhana, sarvatobhadra, vaDhgu bhane suvaha (kahi NaM bhaMte ! IssANarasa deviMdassa devaraNo somassa mahAraNo sumaNe NAmaM mahAvimANe paNNatte ?) he ahanta ! devendra, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #905 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.4u.1-4sU.1 devasambandhIvimAnAdisvarUpanirUpaNam 891 ratnaprabhAyAH pRthivyAH yAvat-IzAno nAma kalpaH prajJaptaH, tatra yAvat paJca avataMsakAH prajJaptAH, tadyathA-aGkAvataMsakaH, sphaTikAvataMsakaH, ratnAvataMsakaH, jAtarUpAvataMsakaH, madhye IzAnAvataMsakaH, tasya IzAnAvataMsakasya mahAvimAnasya paurastyena tiryag asaMkheyAni yojanasahasrANi vyativrajya tatra IzAnasya devendrasya, devarAjasya, somasya mahArAjasya sumano nAma mahAvimAnaM prajJaptam , paNNatte) he bhadanta ! devendra devarAja IzAna ke lokapAla soma mahArAjakA sumana nAmakA mahAvimAna kahAM para sthita hai ? (goyamA) he gautama ! (jaMbUddIve dIve maMdarassa pavvayassa uttareNaM imIse rayaNappabhAe puDhavIe jAva IsANe NAmaM kappe paNNatte) jaMbUdvIpa nAmake dvIpa meM maMdara parvatakI uttaradizAmeM isa ratnaprabhA pRthivIke yAvat bahusamaramaNIya bhUmibhAga se Upara-IzAna nAmakA kalpa kahA hai / (tattha NaM jAvapaMca baDe sayA paNNattA) usameM pAMca aMvataMsaka kahe gaye haiN| (taM jahA) ve ye haiM (aMkavaDeMsae, phalihavaDeM sae, rayaNavaDe sae, jAya rUvabaDe sae, majjhe IsANavaDe sae) aMkAvataMsaka, sphaTikAvataMsaka, ratnAvataMsaka, aura jAtarUpAvataMsaka, aura inake bIcameM IzAnAvataMsaka (tassa NaM IsANavaDe sayasa mahAvimAnassa purathimeNaM tiriyamasaMkhejAiM joyaNasahassAI vIivaittA, ettha NaM IsANassa deviMdassa devaraNo somassa mahAraNo sumaNe nAmaM mahAvimANe paNNatte ) usa IzAnAvataMsaka mahAvimAnakI pUrvadizAkI ora tirache asaMkhyAta devarAja IzAnanA lekapAla soma mahArAjanuM sumana nAmanuM mahAvimAna kayAM AveluM che? (goyamA !) 3 gautama! jaMbUdIve dIve maMdarassa pavvayassa uttareNaM imIse rayaNappabhAe puDhavIe jAca IsANe NAma kappe paNNatte) bhUdIya nAmanA dvIpamA maMdara parvatanI uttara dizAmAM ratnaprabhA pRthvInA (kAvata) bahu samatala ane suMdara bhUmimAthI 52 - zAna nAmarnu devatA cha. (tatthaNaM jAva paMcavaDe sayA paNNattA) tamA para matasa (zreSTha mAvAsa) che. (taMjahA) temanAM nAma mA pramANe che. (aMkava.sae, phalihava.sae, rayaNavaDe sae, jAyarUbavaDeMsae, majjhe IsANavaDeMsae) aMkAvataMsaka, sphaTikAvavaMsaka, ratnAvalaMsaka, jAtarUpAvataMka, ane te cArenI vacce vacce dhyAnAta sa. (tassaNaM IsANavaDe sayassa mahAvimANassa purathimeNaM tiriyamasaMkhejjAI joyaNasahassAI vIivaittA, etthaNaM IsANassa deviMdassa devaraNNo somassa mahAraNNo sumaNe nAmaM mahAvimANe paNNatte) te dhyAnAta mhaavimAnanI pUrva dizAmAM tirachAM asaMkhyAta hajAra yojana AgaLa javAthI, devendra zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #906 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 892 bhagavatIso ardhatrayodazayojanazatasahasrANi. yathA zakrasya vaktavyatA tRtIyazatake tathA IzAnasyApi yAvat-arcanikA samAptA, caturNAmapi lokapAlAnAM vimAne vimAne uddezakaH, caturSu api vimAneSu catvAraH uddezAH aparizeSAH, navaram-sthitI nAnAtvam , Adhau dvau tribhAgonau palyopamau dhanadasya bhavato dvau caiva, dvau satribhAgau varuNasya, palyopamam yathA'patyadevAnAm // sU0 1 // hajAra yojana Age jAne para ThIka isI sthAna para devendra devarAja IzAnake lokapAla moma mahArAja kA sumana nAmakA mahAvimAna sthita hai / (addhaterasa joyaNasayasahassAiM jahA sakassa vattavvayA taIyasae tahA IsANassa vi jAva acaNiyA sammattA) isakI laMbAI cauDAI sADA cAra lAkha yojana kI hai ityAdi samasta kathana tIsare zataka meM kahI gaI baktavyatA ke anusAra IzAna ke saMbaMdha meM bhI yAvat arcanikA kI samApti taka kaha lenA cAhiye / ( cauNhaM vi logapAlANaM vimANe vimANe udesao) isa taraha cAroM lokapAloM ke pratyeka vimAnameM eka eka uddezaka jAnanA cAhiye / (caUsu vi vimANesu cattAri uddesA aparisesA) ataH cAroM vimAnoM meM isa prakAra se cAra uddeze samApta ho jAte haiM / (navaraM) vizeSatA yahI hai hai ki (ThiIe nANata) sthitikI apekSA se bheda ho jAtA hai jaise (Adiduya tibhAgUNa paliyA dhaNayassa hoti do ceva, do satibhAgA varuNe paliyamahAvacca devANaM) Adike do lokapAloM kI sthiti tIna heparA thAnanA aasa soma nAma mahAvimAna bhAve che. (addhaterasa joyaNa sayasahassAiM jahA sakkassa vattavvayA taIyasae tahA IsANassa vi jAva accaNiyA sammattA) te sumana bhavimAnanA am paDA 12sAsa yojanA cha. te vimAna viSenuM samasta kathana trIjA zatakamAM, kendranA lekapAla semanA vimAna viSenA kathana anusAra samajavuM. arcanikAnI samApti paryantanuM kathana grahaNa karavuM. (cauNhaM vi logapAlANaM vimANe vimANe usao) meM prabhArI thAre upAsanA pratye: vibhAna vissne| me me As ago. (caUsa vi vimANesa cattari uddesA aparisesA) 0 rIte sAre vimAnAnA parthanamA yAra azI 52 thAya che. (navaraM) 5 temA mATo 3232 cha. (ThiIe nANattaM) sthitinI dRSTi 32 / 2 raheko cha. ma (Adiduya tibhAgUNA paliyA dhaNayassa hoti do ceva, do satibhAgA varuNe paliyamahAvacca devANaM) paDasA re auart sthiti zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #907 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.4.u.1-4mU.1 devasambandhivimAnAdisvarUpanirUpaNam 893 TIkA-tRtIyazatake devasambandhivikurvaNAdivaktavyatA nirUpitA, caturtha zatake'pi devasambandhivaktavyataiva nirUpayiSyate tatra uddezakArthasaMgraho gAthayA kriyate-'gAhA-cattAri vimANehiM' ityAdi / 'cautthasae' caturthazatake 'cattAri' catvAraH uddezAH 'vimANehiM' vimAnaiH 'hoti' bhavanti sampadyante 'cattAriya' catvArazca uddezAH 'rAyahANIhiM' rAjadhAnIbhiH evam aSTau 'nairaie' nairayikA bhAga kama eka palyopamakI hai| dhanada-vaizramaNa-kI sthiti do palyopamakI hai / tathA varuNakI sthiti tInabhAga sahita do palyopamakI hai| apatyarUpa devoMkI sthiti eka patyopamakI hai // ___TIkArtha-tRtIyazataka meM devasaMbaMdhI vikurvaNA Adi ke viSaya meM kathana kiyA hai| isa caturtha zataka meM bhI vahI devasaMbaMdhI kazana kiyA jAvegA / sarva prathama sUtrakAra isa uddezakake artha-saMgraha ko gAthAse prakaTa karate haiM-arthAt isa caturtha zatakake uddezakoM meM kisara viSayakI carcA kI jAvegI isa bAta ko prakaTa karanevAlI gAthA ve kahate haiM-' cattAri vimANehiM ' ityAdi-isa gAthA dvArA unhoMne yaha pragaTa kiyA hai ki-'cattAri vimANehiM hAMti' pahile ke cAra uddezaka vimAnoM dvArA sampAdita hue haiM-arthAt prathamake cAra uddezakoMmeM vimAna saMbaMdhI vaktavyatAkA pratipAdana kiyA gayA hai / 'cattAri ya rAyahANIhiM' anta ke cAra uddezaka-arthAt paMcama, SaSTama, saptama aura aSTama ye cAra uddezaka rAjadhAniyoM dvArA sampAdita hue haiM-ina cAra uddezakoM meM rAjadhAniyokI vaktavyatA saMbaMdhI kathana kiyA gayA hai| papamathI tribhAga nyUna che. dhanada (vaizramaNa)nI sthiti be palyopamanI che, varuNunI sthiti traNa bhAga sahita be palyopamanI che, ane putrasthAnIya devenI sthiti eka palyopamanI che. TIkArtha- trIjA zatakamAM devonI vikrva AdinuM nirUpaNa karAyuM. A cethA zatakamAM paNa e devenuM vizeSa nirupaNa karavAmAM AvyuM che. A zatakanAM 10 udezakamAM je je viSayanuM nirUpaNa karavAmAM AveluM che, e darzAvanArI eka gAthA zarUAtamAM mApeTI cha- 'cattAri vimANahityAhi- paDasA yA2 zamA vimAnAnI 14tavyatAnu pratipAdana 42vAmA mAvyu . 'cattAri ya rAyahANIhiM' pAyamA, 74, sAtamAM ane AThamAM, e cAra udezamAM rAjadhAnIonI vakatavyatAnuM pratipAdana zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #908 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 894 bhagavatIsUtre (navamaH) uddezaH 'lessAhiya' dazamaH lezyAbhizca sampadyate, iti rItyA 'dasauddesA' daza uddezAH sampadyante / vaktavyaviSayaM prastauti 'rAyagihe nayare' rAjagRhe nagare' 'jAva-evaM vayAsI' yAvat-evaM vakSyamANaprakAreNa gautamaH 'vayAsI' avAdIta-'IsANassa NaM bhaMte !' he bhadanta ! IzAnasya khala 'deviMdassa devaraNNo' devendrasya devarAjasya 'kailogapAlA' kati lokapAlAH 'paNNattA' prajJaptAH ? bhagavAnAha 'goyamA !' 'cattAri logapAlA' catvAro lokapAlAH 'paNNattA' prajJaptAH, 'neraie' navama uddezaka nairayika saMbaMdhI hai-arthAt nauve uddezaka meM nairayika saMbaMdhI uktavyatA kA pratipAdana kiyA gayA hai| tathA dazavAM u zaka 'lessAhiM' lezyAoM se saMpAdita huA hai-arthAt dazaveM uddezaka meM lezyAoMkA varNana kiyA gayA hai / isa taraha se isa caturtha zataka meM daza uddezaka haiN| aba sUtrakAra vaktavya viSayako prastuta karate haiM-'rAyagihe nayare jAva evaM bayAsI' rAjagRha nagara meM yAvat isa prakAra se gautamane kahA - pUchA, ki-IsANassa NaM bhaMte !' he bhadanta ! IzAnake jo ki 'deviMdassa devaraNo' devoMkA indra aura devoM kA rAjA hai 'kaI logapAlA' kitane lokapAla 'paNNattA' kahe gaye haiM ? isakA uttara dete hue prabhu kahate haiM ki 'goyamA' he gautama! 'cattAri logapAlA' cAra lokapAla 'paNNattA' kahe gaye haiM / 'taM jahA' be isa prakAra se hai-'some, jame, varuNe, vesamaNe' soma, yama, 4yu cha. 'neraie' nvme| za4 nA24InA viSayamA cha. te udezamA nAnI 13tavyatAnu pratipAdana 421AmA mAnyu cha. tathA isamA zabhA 'lessAhi' lezyAonA viSayamAM varNana karavAmAM AvyuM che. A rIte A cethA zatakamAM dasa hesh| 2. ve suutr4|2 14tavyanA viSayarnu viveyana 42 - 'rAyagihe nayare jAva evaM vayAsI' 2425 nAmAM mahAvIra svAbhAnuM samayasa255 pariSada niijiidharmopadeza sAMbhaLIne pariSada pAchI pharI. tyArabAda mahAvIra prabhune gautama svAmIe yA pramANe prazna 4- 'IsANassa NaM bhaMte ! Hard ! 'deviMdasse devaraNNo ' devendra 312 / 8 thAnA 'kai logapAlA paNNatA?' almal dA cha ? te nn| uttara bhApatA mahAvIra prabhume yu- 'goyamA!' 3 gautama! 'cattAri logapAlA' zAnendranA yA2 alsual 'paNNattA' hyA che. 'taMjahA' bhanI nAma mA pramANe cha- 'some, jame, varuNe, vesamaNe sobha, yama, 125 bhane vaizrama zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #909 -------------------------------------------------------------------------- ________________ H prameyacandrikATIkA za.43.1 mU. 1 devasambandhivimAnAdisvarUpanirUpaNam 895 'taM jahA' tadyathA 'some, jame varuNe vesamaNe, somaH, yamaH, varuNaH vaizravaNaH gautamaH pRcchati ? ee siNaM bhaMte !' he bhadanta ! eteSAM khalu somAdInAm 'logapAlANaM' lokapAlAnAm 'kai vimANA' kati vimAnAH 'paNNattA?' prajJaptAH kathitAH ? bhagavAnAha 'goyamA' he gautama ! cattAri vimANA paNNattA' catvAraH vimAnAH prajJaptAH, 'taM jahA' tadhathA 'mumaNe' sumanaH, 'savvaobhadde' sarvatobhadraH, 'vaggU' valguH 'suvaggu' suvalguzca / gautamaH punaH pRcchati 'kahiNaM bhaMte !" ityAdi / he bhadanta ! kutra khalu 'IsANassa deviMdassa devaraNNo' IzAnasya devendrasya devarAjasya somassa mahAraNNo' somasya mahArAjasya 'sumaNo NAmaM' sumanonAma 'mahAvimANe' mahAvimAnam 'paNNatte? prajJaptam ? bhagavAnAha--'goyamA' he gautama ! 'jaMbUddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'maMdararassa pabvayassa' mandarasya varuNa aura vaizramaNa / aba gautama punaH prabhu se pUchate haiM ki-'eesi NaM bhaMte !' he bhadanta ! ina soma Adi 'logapAlANaM' lokapAloM ke 'kaI vimANA' kitane vimAna 'paNNattA' kahe gaye hai? isakA uttara dete hue prabhu kahate haiM-'goyamA' gautama! 'cattAri vimANA paNNattA' cAra vimAna kahe gaye hai| 'taM jahA' ve isa prakAra se hai-'sumaNe' sumana, 'savvao bhadde' sarvatobhadra, vagna' valgu aura 'suvaggU' suvalgu isa para gautama prabhu se pUchate haiM ki-'bhaMte' he bhadanta ! 'IsANassa devidassa devaraNNo devendra devarAja IzAnake 'somassa mahAraNo' ina soma mahArAjakA 'sumaNoNAma' sumana nAmakA 'mahAvimANe mahAvimAna 'kahi gaM' kahAM para 'paNNatte' kahA gayA hai ? taba prabhu kahete hai ki- 'goyamA' he gautama! 'jaMbUddIve dIve' jaMbUdvIpa nAmake dvIpameM sthita 'maMdassa pavvayassa' mandara parvatakI 'uttareNaM' gautama 2vAmI mahAvIra prabhune pUche cha 'eesiNaM bhaMte !! he mahata! soma mAhi 'logapAlANaM' yAsonai 'kaDa vimANA paNNattA?? Rai vimAna 4vyA cha ? uttara- 'goyamA! 3 gautama! 'cattAri vimANA paNNattA' manA yAra (vabhAna 4i cha. 'jahA' tamanA nAma nIya pramANe cha- 'sumaNe' (1) sumana, 'savvaobhadde' (2) saptAmA, 'vaggU' (3) pazu bhane suvaggR' (4) sukSY. prazna- 'bhaMte !' maha-ta! 'IsANassa deviMdassa devaraNo' hevandra, 1200 JzAnanA, 'somassa mahAraNo' paDasA alspAsa, soma bhAnuM 'sumaNo NAmaM mahAvimANe sumana nAmanuM bhavibhAna 'kahi NaM paNNatte?' 4yA sthAna bhAvayu cha ? utta2- 'goyamA!' gautama! 'jaMbUddIve dIve mUdvIpa nAmanA dvIpamA mAvA 'maMdarasma pavvayassa uttareNaM' bhan62 (subhe) patanI uttara dizAmAM, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #910 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre parvatasya 'uttareNaM' uttareNa uttarasyAM dizi 'imIse' asyAH 'rayaNappabhAe' ratnaprabhAyAH 'puDhavIe' pRthivyAH 'jAva-IsANeNAma' yAvat-IzAno nAma 'kappe paNNatte' kalpaH prajJaptaH, yAvatkaraNAt 'bahusamaramaNIyAd bhUmibhAgArdhvam iti saMgrAhyam / 'tattha NaM' tatra khalu IzAne kalpe 'jAva-paMcavaDeMsayA paNNattA' yAvat-paJca avataMsakAH prajJaptAH, yAvatkaraNAt 'candra-sUrya-graha-nakSatra-tArArUpANAm bahUni yojanAni Urdhvam ' iti saMgrAyam / 'taM jahA' tadyathA-'aMkabaDeMsaye' aGkAvataMsakaH, 'phalihavaDeMsaye sphaTikAvataMsakaH, 'rayaNavaDeMsaye ratnAvataMsakaH, 'jAyarUbabaDesaye' jAtarUpAvataMsakaH, majjhe IsANavaDeMsaye' madhye IzAnAvataMsakaH, 'tassa NaM tasya khalu 'IsANavaDeMsayassa' IzAnAvataMsakasya 'mahAvimAuttaradizAmeM 'imIse rayaNeppabhAe puDhavIe' isa ratnaprabhA pRthivI ke bahusamaramaNIya bhUmibhAga se Upara yaha IzAna nAmakA kalpa hai' yaha grahaNa kiyA gayA hai / 'tattha NaM' usa IzAna kalpameM 'jAvapaMca vaDeMsayA paNNattA' yAvat pAMca avataMsaka kahe gaye hai ye pAMca avataMsaka 'candra, sUrya, grahagaNa, nakSatra, aura tArArUpoMse aneka yojano taka Upara jAne para hai / yaha bAta yahA~ 'yAvat' padase prakaTa kI gaI hai / 'taM jahAM ve pAMca avataMsaka ye hai- 'aMkavaDeMsae' 'aMkAvataMsaka, 'phalihavaDe sae' sphaTikAvataMsaka, 'rayaNavaDesae' ratnAvataMsaka, 'jAyakhvavaDe sae' jAtarUpAvataMsaka 'majjhe IsANavaDeMsae' aura ina ke bIcameM IzAnAvataMsaka / / 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' mA 2namA pRthvI (paDadI na24) nI (yAvata ) 'jAva IsANeNAma' zAna nAmarnu 'kappe paNNatte' 465 mAvo cha. mI 2 yAvatI pada AvyuM che tenA dvArA nIcene sUtrapATha grahaNa karAya che. "ratnaprabhA pRthvInA atyata samatala ane ramaNIya bhUmibhAgathI UMce jatAM IzAna nAmanuM kalpa Ave che." 'tatthaNaM, te zAna 465ma 'jAva paMca vaDesayA paNNatA' (yAvata) pAMya savata (zreSTha prAsAda) mAvelA che. 'yandra, sUrya, aMDI, nakSatro bhane tArAmAthA bhane yo04 pAthI te atI Ave cha,' se vAta 'jAva' (yAt) 56thI a5 42vAnI che. 'taMjahA' te pAya avatAnA nAma- 'aMkava.sae' avata, 'phalihavaDe sae' 23pita 4 'rayaNaghaDe sae' 2tnAvata, 'jAyakhya vaDeMsae' ta3Avatasara, bhane 'majjhe IsANavaDeMsae' teyAreyanI vaccovacca IzAnAvataMsaka che. 'tassa gaM' te 'IsANavaDe sayassa' zAnAta 'mahAvimANassa purathimeNaM' zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #911 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za.4 u.1-8sU.1 devasambandhivimAnAdisvarUpanirUpaNam 897 Nassa' mahAvimAnasya 'purasthimeNaM' paurastyena pUrvadigbhAge 'tiriyamasaMkhejjAI tiryag asaMkhyeyAni 'joyaNasahassAI' yojanasahasrANi 'vIIvaittA' vyativrajya atikramya 'ettha gaM' atra khalu 'IsANassa deviMdasta devaraNo' IzAnasya devendrasya devarAjasya 'somassa mahAraNNo' somasya mahArAjasya 'sumaNe NAma' sumano nAma 'mahAvimANe' mahAvimAnam 'paNNatte' prajJaptam , 'addhaterasajoyaNasayasahassAI' adhatrayodazayojanazatasahasrANi sAdhaMdvAdazalakSayojanAni 'jahA sakassa vattabbayA taiasaye' yathA zakrasya vaktavyatA tRtIyazatake 'tahA IsANassa vi jAva-aJcaNiA samattA' tathA IzAnasyApi yAvat arcanikA samAptA tathAca tRtIyazatakIyazakravaktavyatAnusAram 'sArdhadvAdazalakSayoja 'tassaNaM' usa 'IsANAvaDe sayasa' IzAnAvataMsaka 'mahAvimANassa' mahAvimAna kI 'puratthimeNaM' pUrvadigvibhAgameM 'tiriyamasaMkhejAiM tirache asaMkhyAta 'joyaNasahassAI' yojana hajAra- arthAta-asaMkhyAta hajAra yojanotaka vIivaittA' Age nikala jAne para 'etthaNa' jo sthAna AtA hai ThIka, isI sthAna para 'IsANassa deviMdassa devaraNo' devendra devarAja IzAna ke 'momassa mahAraNo' lokapAla sAma mahArAja kA 'mumaNe NAma' sumana nAmakA 'mahAvimANe' mahAvimAna 'paNNatte' kahA gayA hai| 'addhaterasa joyaNasayasahassAI' isa vimAnakI laMbAI aura cauDAI 12 // lAkha yojana kI hai ! 'jahA sakassa vattavvayA taiyasae tahA IsANassa vi jAva acaNiyA sammattA' isa sUtrapATha dvArA yaha samajhAyA gayA hai ki jisa prakAra ke tRtIyazatakameM zakra ke lokapAla soma mahArAja ke saMdhyAprabha vimAna kI laMbAI cauDAi 12 // lAkha yojana kI kahI gaI hai aura paridhi kA vistAra 3952848 yojana mahAvimAnanI pUrva zima 'tiriyamasaMkhejjAI jIyaNasahassAI' ti27i masa yAta 2 yA prabhAra matarane 'vIivaittA' pA2 42tA, 'ettha NaM' " sthAna mA cha, ye sthAna 52 'IsANassa deviMdassa devaraNo' hevendra, 12 / 24 zAnanA 'somassa mahAraNo' soyAsa soma mahArAnuM 'sumaNe NAma' sumana nAmarnu 'mahAvimANe paNNatte' mAvibhAna che. 'addhaterasa joyaNasayasahassAI' ta vimAnanI mA bhane pddaa| 12 // vAsa yonI che, 'jahA sakkassa vattavyayA taiyasae tahA IsANassa vi jAva accaNiyA sammattA' mA sUtranA bhAvArtha nIce pramANe che- trIjA zatakamAM kendranA sema lepAlanA saMdhyAprabha vimAnanI laMbAi-pahoLAI 1ra lAkha jananI kahI che, ane paridhi 352848 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #912 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 898 nAni AyAmaviSkambheNa, ekonacatvAriMzatyo janazatasahasrANi zaca sahasrANi aSTau ca aSTacatvAriMzad yojanazatAni aSTacatvAriMzadadhikASTazatottara dvipaJcAzatsahasrAdhikaikonacatvAriMzallakSa yojanAni kiJcidvizeSAdhikAni parikSepeNa praptam ityantaM svayamUhanIyam / bhagavatI sUtre dvipaJcA " 'cauNDaM vi logapAlANaM' caturNAmapi lokapAlAnAm 'vimANe vimANe' for fair ekaikavimAnavarNane 'uddesAo' ekaikodezako bodhyaH caturNAmapi vimAnAnAm catvArauddezakA bhavanti, ataeva sUtrakAra Aha- 'caUsuvi vimANesu' caturSu api vimAneSu ' cattAri' catvAra: 'udesA' uddezakA: 'aparisesA' aparizeSAH paripUrNA bhavanti somasya 'sumana' nAmavimAnavat yamasya ' sarvatobhadde' nAmavimAnasya, vaizravaNasya 'valgu' nAmavimAnasya varuNasya ca 'subalagu' nAmavimAnasya cApi AyAma - vistAra - paridhi - pramANAdi- varNana se bhI kucha adhika kahA gayA hai, usI prakAra se isa sumana nAma ke vimAna ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye / 'canhaM vi logapAlANaM' cAra lokapAloMke bhI 'vimANe vimANe' eka eka vimAnake varNana meM 'uddesao' eka2 uddezaka jAnanA cAhiye / isa taraha cAroM bhI vimAnoMke cAra uddezaka ho jAte haiM / isI liye sUtrakArane kahA hai ki 'causu vi vimANesu cattAri uddesA aparisesA' cAroM bhI vimAnoM meM cAra uddezaka paripUrNa ho jAte haiM / 'somake sumana nAmake vimAnakI taraha yamake sarvatobhadra nAmaka vimAnakA, vaizramaNake valgunAmaka vimAnakA, aura varuNake suvalgu nAmaka vimAnakA bhI laMbAI cauDAI evaM paridhike vistAra AdikA varNana bhI zakake lokapAloMke vimAnoMke varNana jaisA hI jAnanA cAhiye / tAtparya kahanekA yaha hai ki pIche zatrake lokapAloMke soma ceAjanathI paNa the!DI vadhAre kahI che. izAnendranA seAma leAkapAlanA 'sumana mahAvimAna' nA viSayamAM paNa e ja pramANe samajavuM. 'canhaM vi logapAlANaM' yAre soyAsonA zrI bhagavatI sUtra : 3 'trimANe vimANe' atyeSTha vibhAnanA varSAnano 'uddesao' me me uddeza samanve A rIte yAre vibhAnanA yAra uddeza4 tha4 naya che. tethI ? sUtraa che - 'causu vi vimANesu cattAri usA aparisesA' yAre vibhAnAnu varNana 42vAmAM yAre uddesh| paripUrNa thAya che. sAmanA sumana nAmanA vimAnanI jema, yamanA sarvAbhadra nAmanA vimAnanI, vaizramaNanA varcu nAmanA vimAnanI, ane varuNanA suvaSNu nAmanA vimAnanI laMbAi, paheALAi, paridhinuM varNana paNa zakranA lokapAlonAM vimAnAnAM varNana jevuM ja samajavuM. Page #913 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.43.1.8.1 devasambandhivimAnAdisvarUpanirUpaNam 899 zakralokapAlatulyaM svayamUhanIyam , 'navara' kevalaM vizeSastu 'ThiIe' sthityAm 'nANattaM' nAnAtvam vibhinnatvaM bhavati, 'Adiduya' AdhI dvau somayamau 'tibhAgUNA paliyA' tribhAgona (lyopamau somayamayoH tRtIyabhAganyunaM palyopamaM sthitiH 'dhaNadassa hoti doceva' dhanadasya vaizravaNasya bhavato dve caiva palyopame sthitiH 'do satibhAgA varuNe' ve satribhAge palyopamasya, tRtIyabhAgAdhike dve elyopame sthitiH varuNasya, arthAt somavimAnArthaH prathamoddezakaH, yama-varuNa aura vaizramaNake vimAnoM kA varNana kiyA gayA hai so usI varNanake anusAra IzAnake ina soma, yama, Adi cAroM lokapAloMke sumana AdicAroM vimAnoMkA bhI varNana jAnanA cAhiye / 'navaraM ThiIe nANattaM' vizeSatA yadi hai to vaha sthiti kI apekSA se hI hai aura vaha yahAM isa prakArase hai 'Adiduya tibhAgUNA paliyA dhaNayassa hoti doceva, do satibhAgA varuNe paliya mahAvaccadevANaM' soma aura yama ina donoMko sthiti tRtIyabhAga kama eka palyopamakI hai tathA vaizramaNakI do palyopamakI aura varuNakI tRtIyabhAga adhika do palyopamakI sthiti hai / tAtparya yaha hai zakrake jo cAra lokapAla haiM unameM somalokapAlakI sthiti tIna bhAga sahita eka palyopamakI hai / yamakI bhI sthiti itanI hI hai / varuNakI kucha adhika do palyopamakI aura vaizramaNakI kevala do hI palyopamakI sthiti hai / taba ki yahAM jo IzAnake lokapAla soma aura yama haiM unakI sthiti tRtIyabhAganyUna 1 palyopamakI hai / vaizramaNakI do palyopamakI trIjA zatakamAM zakranA lokapAlo (sema-yama-varuNa ane vaizramaNa)nAM vimAnanuM varNana karavAmAM AvyuM che. IzAnendranA cAre lekapAlanAM sumana Adi vimAnonuM paNa e ja prabhArI sabhA . 'navaraM ThiIe nANattaM' sthitinI apekSA 4 tethemA thA viziSTatA che. te vizeSatA 20 pramANe cha- 'Adi duya tibhAgRNA paliyA dhaNayassa hoti do ceca, do satibhAgAvaruNe paliyamahAvaccadevANaM ' soma mane yamanI sthiti eka palyopama karatAM vibhAga nyUna che, vizramaNanI be palyopamanI, varuNanI be palyopama karatAM vibhAga adhika ane temanA putrasthAnIya devanI eka popamanI sthiti che. kahevAnuM tAtparya e che ke zakanA je cAra lepAle che temAMnA temanI sthiti vibhAga sahita eka paLepamanI che, yamanI sthiti paNa eTalI ja che, varuNanI sthiti be pApamathI DI adhika ane vaizramaNanI sthiti be paLepamanI zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #914 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImro yamavimAnArthoM dvitIyoddezakaH, vaizravaNavimAnArthaH tRtIyoddezakaH, varuNavimA nArthazcaturthoM dezako bodhyaH 'paliyamahAvaJcadevANaM' palyopamaM yathApatyadevAnAm putrasthAnIyadevAnAm ekapalyApamaM sthitiH prajJaptA // sU0 1 // somAdilokapAlAnAM rAjadhAnIvaktavyatAprastAvaH mUlam-'rAyahANIsu cattAri udesA bhANiyabA, jAva-mahiDDhIe, jAva-varuNe mahArAyA' // sU02 // ||cutthe sae paMcama chaTra satta aTThamA udesA samattA // chAyA-rAjadhAnISu api catvAraH uddezakAH bhaNitavyAH, yAvat-mahardikaH, yAvat varuNo mahArAjaH // muu02|| aura varuNakI tRtIyabhAga adhika do palyopamakI hai / isa kAraNa yahAMpara sthitikI apekSA vizeSatA prakaTakI gaI hai / isa taraha somake vimAnarUpa arthavAlA prathama uddezaka, yamake vimAnarUpa arthavAlA dvitIyodezaka, vaizramaNake vimAnarUpa arthavAlA tIsarA uddezaka aura varuNake vimAnarUpa arthavAlA cauthA uddezaka hotA hai aisA jAnanA cAhiye / 'paliyamahAvaccadevANaM' tathA IzAnendrake lokapAloMke jI apatyabhUta putrasthAnIya deva haiM una sabakI sthiti eka palyopamakI hai ||suu.1|| somAdika lokapAloMkI rAjadhAnIkI vaktavyatA'rAyahANIsu cattArI' ityAdi / sUtrArtha-(rAyANIsu) rAjadhAnIyoMkI vaktavyatAmeM cAra uddezaka che. paratu IzAnendranA sema ane yama nAmanA lokapAlonI sthiti tribhAganyUna eka palyopamanI, vaizramaNanI be palyopamanI, ane varuNanI sthiti tribhAga sahita be palyopamanI che. te kAraNe ahIM sthitinI apekSAe bhinnatA kahelI che, A rIte somanA vimAnanuM varNana karatAM pahele uddezaka, yamanA vimAnanuM varNana karate bIje uddezaka, vaizravaNanA vimAnanuM varNana karato trIjo uddezaka ane varuNanA vimAnanuM varNana urte| yo deza sabhAta thAya che. 'paliya mahAvaccadevANaM' zAnendranAsAlAnA atyabhUta (putra sthAnIya) je deve che, e saunI sthiti eka patyeAmanI chezAsUma nA sema Adi lokapAlanI rAjadhAnIonuM varNana'raayhaanniisu cattAri' tyAhasUtrA- (rAyahANIsu) 24pAnImAna varNana 42di yA2 za sabhA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #915 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI. za. 4. u. 1 - 8.1 devasambandhi vimAnAdisvarUpanirUpaNam 901 TIkA - atha soma-yama- vaizravaNa- varuNarUpacaturlokapAlAnAM rAjadhAnI vaktavyatAM prastauti - 'rAyahANi vi' ityAdi / rAjadhAnISvapi 'cattAri' catvAraH paJcama- SaSTha- saptamASTamA: 'uddesA' uddezakAH 'bhANiyavvA' bhaNitavyA vaktavyAH 'jAva - mahiDhI ' yAvat maharddhikaH' arthAt catasRNAmapi caturlokapAlarAjadhAnInAm ekaikaparipUrNarAjadhAnI varNanArtham caturuddezakeSu sampUrNa kaiko dezako bodhyaH yAvat- maharddhikaH tathA caitram yAvatpadena kahiNaM bhaMte! IsANassa deviMdassa, devaraNo somassa mahAraNNo somA nAmaM rAyahANI paNNattA ? goyamA sumaNassa mahAvimANassa ahe sapavikha, sapaDidisiM asaMkhejjAI joyaNe (saya) sahassA ogAhittA ettha IsANassa deviMdassa, devaraNNo somassa mahAraNNo jAnanA cAhiye aura ve yAvat maharddhika tathA yAvat varuNa mahArAjataka hI grahaNa karanA cAhiye / TIkArtha- sUtrakArane isa sUtradvArA soma, yama, vaizramaNa aura varuNa inacAra lokapAloMkI rAjadhAnI vaktavyatAko prakaTa kiyA haiM / isameM unhoMne kahA hai ki rAjadhAnIyoMke viSaya meM bhI cAra uddezaka haiM / aura ve pAcavA udezaka, char3avAM uddezaka, saptama uddezaka aura aSTama uddezarUpa haiM / tAtparya yaha hai ki cArobhI lokapAloMkI cAra rAjadhAniyoM meM se ekara paripUrNa rAjadhAnIke varNana ke liye cAra uddezakoM meM sampUrNa ekara uddezaka hai aisA jAnanA cAhiye / 'jAva mahiTie ' pATha yaha prakaTa karatA hai ki ekara rAjadhAnIke varNana karanevAle uddezakakA prAraMbha isa prakAra se karanA cAhiye 'kahi NaM bhaMte ! IsANassa deviMdassa devaraNNo somassa mahAraNNo somA nAma rAyahANI mane te (yAvat) bhaDarddhi bhane ( yAvata ) varuNu mahArASTra paryanta zraddhalu karavA joie. TIkA-- sutrakAre A sUtra dvArA sAma, yama, vaizramaNa ane varuNu, e cAra leAkapAlAnI rAjadhAnInuM nirUpaNa karyuM che. temAM temaNe khatAvyu che ke rAjadhAnIe viSe paNa cAra uddezake che. te cAra uddezakone ceAzA zatakanA pAMcamA, chaThThA, sAtamA ane AThamAM uddezaka tarIke gaNavAmAM AvyA che. cAra lAkapAlanI cAra rAjadhAnIe che, pratyeka rAjadhAnInuM saMpUrNa varNana karavA mATe eka eka uddezaka che. e rIte cAra uddezaDeobhAM yAre rAjadhAnImonuM saMpUrNa vArjuna aza che. 'jAna mahiiTIe' thA me khatAve che dareka rAjadhAnInuM varNana karatA uddezakanA prAraMbha A pramANe thavA joie. 'kahi NaM bhaMte ! isANassa deviMdassa devaraNNo somassa mahAraNNo somA nAma zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #916 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 902 bhagavatIsUtre somA NAmaM rAyahANI paNNattA, ega joyaNasayasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM jabUddIvappamANA, vemANiANaM pamANassa addhaM NeyacyA, jAva-uvariyaleNaM, solasajoyaNasahassAI AyAmavikkhaMbheNaM, paNNAsaM joyaNasahassAI paMca ya sattApaNNattA' he bhadanta ! devendra devarAja IzAnake lokapAla somamahArAja kI somA nAmaka rAjadhAnI kahAM para hai ? to isa praznakA uttara dete hue prabhu gotamase kahate haiM ki 'goyamA' he gautama ! 'sumaNassamahAvimANassa ahe sapakkhi sapaDidisiM asaMkhejAiM joyaNasayasahassAI ogAhittA' sumana mahAvimAnake nIce cAroM dizAokI ora asaMkhyAta lAkhayojanoM taka Age jAkara jo sthAna AtA hai 'ettha NaM' ThIka isI sthAna para 'IsANassa deviMdassa devaraNo' devendra devarAja IzAnake 'somassa mahAraNo' soma mahArAjakI 'somANAmaM rAyahANI paNNattA' somAnAmakI rAjadhAnI kahI gaI hai ' egaM joyaNa sayasahassaM AyAmavikkhabheNaM jaMbUdIvappamANA' isakI laMbAIcauDAI eka lAkha yojanakI hai aura isI kAraNase ise jabUdvIpake pramANa tulya kahA gayA hai / vemANiyA NaM pamANassa addhaM NeyavyA' isameM Aye hue koTa prAsAda AdikoMkA pramANa vaiaunika devoM ke koTa prAkAra prAsAda AdikoMkI apekSA AdhA AdhA hai| aura yaha AdhAra pramANa 'jAva uvariyaleNaM' gRhake pIThabaMdha taka hI grahaNa yahANI paNNatA?? 3 maha-ta! hevendra, hev2|04 zAnanA vAsa somamahArAnI semA nAmanI rAjadhAnI kayAM AvelI che? mahAvIra prabhu uttara ApatAM kahe che ke'goymaa!' 7 gAyamA! sumaNassa mahAvimANassa ahe sapakkhi sapaDidisi asaMkhejjAI joyaNasayasahassAiM ogAhittA' sumana mahAvimAnatI nIye sAre dizAo ane vidizAo (khUNA )mAM asaMkhyAta lAkha jana paryata AgaLa vdio sthAna mA che 'etthaNaM' me 2thAna 52 'IsANassa deviMdassa devaraNNo devendra, 11205 zAnanA yAda 'somassa mahAraNo' sema mahArAnI 'somANAmaM rAyahANI paNNatA' somA nAmanI rAyAnI cha- "egaM joyaNa sayasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM jaMbUddIvappamANA' tanI mA mane pApA eka lAkha jananI che. tethI te rAjadhAnInuM pramANa khUdvIpanA samAna kahyuM che. 'vemANiyA NaM pamANassa addhaM NeyavvA' tamAM mAtA prAsAhI, DoTa mArnui pramANa (mApa) vaimAnika denA prAsAda, keTa AdinA pramANathI ardha samajavuM. ane a madhu prabhAera 'jAva uvariyaleNaM, DanA pAma panta 4 aDa 42vArnu cha, HTTEATHA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #917 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.43.1-8sU.1 devasambandhivimAnAdisvarUpanirUpaNam 903 Naue joyaNasaye kiMci visesUNa parikkheveNaM paNNatte, pAsAyANaM cattAri parivADIo sesA Natthi' ityAdi saMgrAhyam 'kutra khalu bhagavan ! IzAnasya devendrasya devarAjasya somasya mahArAjasya somA nAma rAjadhAnI prajJaptA ? gautama ! sumanasya mahAvimAnasya adhaH sapakSaM samatidizam , asaMkhyeyAni yojanasahasrANi avagAhya atra khalu IzAnasya devendrasya devarAjasya somasya mahArAjasya somA nAma rAjadhAnI prajJaptA, ekaM yojanazatasahasram AyAmaviSkambheNa jambUdvIpa pramANA, vaimAnikAnAM (prAsAdInAM) pramANasya arddha jJAtavyA, yAvat-uparitalaM khalu SoDazayojanasahasrANi AyAmaviSkambheNa, paJcAzatyojanasahasrANi pazca ca saptanavatiryojanazatAni kizcidvizeSonAni parikSepeNe prajJaptam , prAsAdAnAM catasraH paripATayaH paMktayo jJAtavyAH zeSA nAsti' ityAdi pUrvoktAnusAreNa jIvAbhigamoktavijayarAjadhAnI varNanAnusAreNa ca ekaikarAjadhAnIviSaye ekaika uddezako vaktavyaH, evam mahardikaH 'jAva-varuNe mahArAyA' yAvat kiyA gayA hai aisA jAnanA cAhiye / 'solasajoyaNasahassAI AyAmavikkhaMbheNaM, paNNAsaM joyaNasahassAiM paMca ya sattANaue joyaNasae kiMcivisesUNe parikkhiveNaM paNNatte' gharake pIThabaMdhakA AyAma aura viSkaMbha solaha-hajAra yojanakA hai aura paridhikA pramANa pacAsahajAra pAMcasau sattAnaveM yojanase bhI kucha adhika hai| 'pAsAyANaM cattAri parivADIo NeyavAo, sesA Natthi' ityAdi prAsAdoMkI cAra paripATiyAM yahAM kahanI cAhiye, sabhA Adi yahAM para nahIM haiM ityAdirUpase pUrva meM kahe gaye kathanake anusAra aura jIvAbhigamasUtra meM ukta vijaya rAjadhAnIke varNanake anusAra ekaeka rAjadhAnIke viSayameM eka2 uddezaka kahalenA caahiye| "evaM maharddhikaH' isaprakArakI RddhivAlA yaha somalokapAla hai| 'jAva varuNe mahArAyA' mema samaj. 'solasajoyaNasahassAI AyAmavikkhaMbheNaM, paNNAsaM joyaNasahassAI paMca ya sattANaue joyaNasae kiMcivisemUNe parikkheveNaM paNNatte' DanA pInI mA bhane pddaa| soga yozananI cha, bhane parIdhi 50587 yonathI saDara adhi4 cha. 'pAsAyANaM cattAri parivADIo yacAo, sesA Nasthi' tyAhi. sAhanI yA2 paripATiyA (zreNiyo) ahIM kahevI joIe. sabhA Adi ahIM nathI. A rIte pUrveta kathana anusAra (trIjA zatakanA kathana anusAra) ane jIvAbhigama sUtramAM vijaya rAjadhAnInuM jevuM varNana karyuM che evuM varNana, ahIM paNa pratyeka rAjadhAnInA pratyeka uddezakamAM karavuM 2. 'evaM mahaddhikaH' soma sopA mA prA2nI dvidhA yuta cha. 'jAva zrI. bhagavatI sUtra : 3 Page #918 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 904 bhagavatIsUtre varuNo mahArAjaH, tathAca yAvatkaraNena soma-yama-vaizravaNAnAM saMgrahaNaM kAryam / avaziSTatrayANAm yamavaizravaNavaruNAnAM rAjadhAnInAmapi AyAmadairdhyaparidhi prAsAdAdipramANAdivarNanaM somarAjadhAnIvadUhanIyam // sU0 2 // itizrI-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrIghAsIlAlabativiracitAyAM zrIbhagavatImUtrasya prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM caturtha zatakasya prathamato'STamI dezakAvadhi samAptam / / isI tarahakA kathana varuNa lokapAlataka jAnanA caahiye| yahAM jo yAvat pada AyA hai usase avaziSTa 'soma, yama aura vaizravaNa lokapAlokA grahaNa kiyA gayA hai| isase yaha samajhanA cAhiye ki avaziSTa ina yama, vaizramaNa, aura varuNakI rAjadhAniyoMkA AyAmalaMbAI, viSkaMbha cauDAI tathA paridhikA pramANa, prAsAda AdikA pramANa saba somakI rAjadhAnIke varNanakI tarahase hI jAnanA cAhiye ||s.2|| ___ isaprakAra yahAMtaka caturthazatakake 1,2,3,4,5,6,7 aura 8 uddezaka samApta ho jAte haiM // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtra' kI prameyacandrikA vyAkhyAke caturtha zatakake prathamase aSTama paryaMta uddezaka samApta / / 4-8 // varuNe mahArAyA' me 4 42nu 4thana 125 458 payata samarg. mahara yAvata' pada AvyuM che tenA dvArA sema, yama ane vaizramaNa lekapAla grahaNa karAyA che. tenuM tAtparya e che ke bAkInA leAkapAle (yama, vaizramaNa ane varuNa) nI rAjadhAnIonI laMbAI, pahoLAI ane paridhinuM pramANa, prAsAda AdinuM pramANa, vagere samasta varNana emanI rAjadhAnInA varNana pramANe ja samajavuM. sU. zA jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatI' sUtranI priyadazinI vyAkhyAnA cothA zatakanA pahelA deza thI ma18 deza sabhArata. // 4-8 // zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #919 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha navamoddezakaH prArabhyate // nArakavaktavyatA // mUlam-'neraie NaM bhaMte ! neraiesu uvavajai aneraie neraiesu uvavajai ? paNNavaNAe lessAe taio uddesao bhANiyavvo jAva-nANAi // sU. 1 // ___ chAyA-narayikaH khalu bhadanta ! nairayikeSu upapadyate ? anairayiko nairayikeSu upapadyate ? prajJApanAyAH lezyApade tRtIyauddezako bhaNitavyaH, yAvat -jJAnAni // mU0 1 // TIkA-pUrvasmin uddezake devavaktavyatA pratipAditA, iti devazarIrasAdhAt nArakavaktavyatAM prastauti-'neraieNaM bhaMte !' ityAdi / gautamaH ____ caturthazataka nauvAM uddezaka prAraMbha nArakavaktavyatA'neraie NaM bhaMte ! neraiesu uvavajjaI' ityAdi / sUtrArtha-(neraie NaM bhaMte ! neraiessu uvavajai, aneraie neraiesu uvavajai) he bhadanta ! nairayika jIva hotA hai vahI narakameM utpanna hotA hai, ki anairayika jIva nairakameM utpanna hotA hai ? (goyamA) he gautama ! (paNNavaNAe lessApae taIo-uddesao bhANiyavvo jAva nANAI) prajJApanA sUtrameM kathita lezyApadakA tRtIya udde. zaka yahAM para isa praznake samAdhAna nimitta yAvat jJAnapada taka kahanA cAhiye // TIkArtha-pUrva uddezakameM devavaktavyatA kahI jA cukI hai aba isa naumeM uddezakameM nArakI saMbaMdhI kathana karanA hai kAraNa ki jisa cethA zatakano navamo uddezaka prAraMbha nAnI tavyatA'neraie NaM bhaMte ! neraiesu uvavajjai' tyA sUtrA- (neraiesu NaM bhaMte ! neraiemu uvavajjai, aneraie neraiema uvavajjai ?) 3 manta! nA24 wat01 nArImA utpanna thAya cha, 3 manA247 nAmA utpanna thAya cha? (goyamA) 3 gItama! (paNNavaNAe lessApae taIo uddesao bhANiyaco jAva nANAi) prajJApanAsUtramA soshyaaphne| trIje uzake, jJAnapada payaMta, A praznanA samAdhAna mATe kahevuM joIe. TIkAtha- pahelAnA uddezakomAM devenuM nirUpaNa karAyuM. have A navamAM zrI bhagavatI sUtra: 3 Page #920 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 906 bhagavatI sUtre 9 , pRcchati - he bhadanta | nairayikaH khalu jIvaH kim 'neraiesa' nairayikeSu maveSu 'uvavajjai ?' upapadyate ? 'aneraie' anairayikaH anArako vA 'neraiesa' nairayikeSu 'uvavajjai ?' upapadyate ? iti praznaH, bhagavAnAha - 'pabhatraNAe' prajJApanAyAH 'lessAe ' lezyApade saptadaze lezyApade 'taio' tRtIyaH 'uddesao' uddezakaH bhANiyantra' bhaNitavyaH tathA coktaM prajJApanAyAm - 'goyamA ! neraie neraisa uvavajjai, no aneraie Neraiesa uvavajjai he gautama ! nairayiko nairayikeSu utpadyate, na punaranairayikaH nairayikeSu utpadyate, kathametat ? iti vedaprakAra se devoMke vaikriyazarIra hotA hai usI prakArase nArakajIvoMke bhI vaikriya zarIra hotA hai / isaliye devoMkI vaktavyatA ke bAda nArakoMkI vaktavyatAkA pratipAdana saMgata hI hai / ataHnArakoMkI vaktavyatA isa sUtradvArA sUtrakAra karate haiM prabhuse gautama pUchate haiM ki he bhadanta ! nArakajIva nairayikabhavoMmeM utpanna hotA haiM ki jo nAraka nahIM hotA hai vaha nairayika bhavoMmeM utpanna hotA hai ? isakA uttara dete hue prabhu gautamase kahate haiM ki he gautama ! prajJApanA ke 'lessApae ' satrahave lezyApada meM 'tahao ' tRtIya 'uddesao' uddezaka bhANiyavvo' kahanA cAhiye / prajJApanAmeM isa viSaya meM isaprakAra se kahA gayA hai 'goyamA' he gautama! 'neraieneraiesa uvavajjaha, no aneraie Neraiesa ubavajjaha' nairayika naraka meM utpanna hotA hai, anairayika naraka meM utpanna nahIM hotA / isakA kAraNa yaha hai ki nairayika Adi bhavopagrAhaka Ayukarma meM hI isa uddezakamAM nArAnuM nirUpaNa karavAnuM kAraNa e che ke devAne jema vaikriya zarIra hAya che, tema nAraka jIvAne paNa vaikriya zarIra hoya che. tethI devAnuM nirUpaNu karyAM pachI nArakAnuM nirUpaNa karAya te temAM asaMgata kazuM nathI. gautama svAmI mahAvIra prabhune pUche che ke 4 , panavaNAe , he bhadanta ! nAraka jIvA ja nArakImAM (nAraka paryAye) utpanna thAya che, ke anAraka jIvA (nAraka na heAya evA jIvA) nArakImAM utpanna thAya che? tenA uttara ApatA mahAvIra prabhu uDeche 'pannatraNAe lesApae taIo uddesao bhANiyacco' he gautama! C 5 A prananA samAdhAna mATe prajJApanAsUtranA sattaramAM lezyApadane trIjo uddezaka kahevA leAme, prajJApanAbhAM mA viSayanuM nIce pramANe pratipAdana rAyu che- 'goyamA / ' he gautama! 'neraie neraiesa uvavajjai, no aneraie Neraiesa uvavajjara' nAraka jIvo ja nArakAmAM utpanna thAya che, anArakI nArakAmAM utpanna thatA nathI. tenuM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #921 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.4 u.9 mU.1 nArakasvarUpanirUpaNam 907 trocyate-yato nairayikAdibhavopagrAhakasyAyuSa eva tatra hetutayA nArakAdhAyuH prathamasamayasaMvedanakAla eva RjumUtranayadarzanena nArakAdivyavahAro bhavati, asya uddazakasya prajJApanAyA jJAnAdhikAraparyantaviSayakatvamAha-jAvanANAI' yAvat-jJAnAdhikAra paryantamayamudezako bhaNitavyaH, tathA ca yAvatpadena prakArake kathanameM kAraNatA honeke kAraNa, nAraka Adi Ayuke prathama samayake saMvedana kAla meM hI RjusUtranayakI mAnyatAke anusAra usa jIvameM nAraka AdikA vyavahAra hone lagatA hai| tAtparya yaha hai ki narakAyukA baMdha karake kisI jIvako narakameM utpanna honA hai to vaha jaba maraNa karane lagatA hai taba usake maraNa samayameM jaba ki vaha manuSya Adi bhavameM vartamAna hai narakAyukA udaya hojAtA hai isa kAraNa vaha jIva narakAyuke udaya ho jAneke kAraNa nAraka kahalAne lagatA hai / ataHnAraka jIvahI narakoMmeM utpanna hotA hai yaha kathana vartamAnasamayamAtra paryAyako grahaNa karanevAle RjusUtra nayakI dRSTike anusAra ThIka bana jAtA hai / kAraNa naraka AyuSyake baMdha kiye vinA jIva naraka gatikA adhikArI nahIM banatA hai / pUrvagatiko choDakara jAte hue usa jIvake usa samaya pUrvagatike AyuSyakA udaya to hai nahIM, udaya to narakAyukA hai / ataH vaha jIva nAraka hI kahalAbegA aisA jAnanA caahiye| 'jAva nANAI aisA jo kahA gayA hai so isakA abhiprAya aisA kAraNa nIce pramANe che- jusUAyanI mAnyatA pramANe nAraka Adi AyunA prathama samayanA saMvedana kALamAM, te jIvamAM nAraka Adine vyavahAra thavA mAMDe che. A kathananuM tAtparya nIce pramANe che naraka Ayune baMdha bAMdhIne je jIva nArakImAM utpanna thavAnuM hoya che, te jIvana maraNakALa samIpa Ave tyAre ja-te manuSyabhavamAM rahelo hovA chatAM paNa tenA narakAyuno udaya thaI jAya che. AvI rIte tenA narakAyune udaya thaI javAthI tene nAraka kahevAmAM Ave che. te kAraNe "nAraka jIva ja narakamAM utpanna thAya che, A kathana, vartamAna samaya mAtra paryAyane grahaNa karanArA jusUtra nayanI daSTie saMgata banI jAya che. kAraNa ke narakAyune baMdha bAMdhyA vinA jIva narakagatine adhikArI banatuM nathI. pUrvagatine choDIne jatA te jIvanA pUrvagatinA AyuSyane udaya te te samaye hote nathI, udaya te narakAyune hoya che. tethI te jIvane nAraka ja kahevo joIe. 'jAva nANAI' nuM tAtparya nIye pramANe cha zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #922 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 908 bhagavatIsatre 'kaNhalesseNaM bhaMte ! jIve kaisu (kayaresu) nANesu hojA ! goyamA ! dosuvA, tisu vA, causu vA nANesu hojjA, dosu hojjamANe AbhiNibohitrasuanANesu hojjA' ityAdi / kRSNalezyo bhadanta ! jIvaH katiSu jJAneSu bhavet ? gautama ! dvayorvA, triSu vA, caturpu vA jJAneSu bhavet, dvayobhavana Abhi nibodhika-zruta-jJAnayorbhavet' ityAdi // mU0 1 // itizrI-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI bhagavatIsUtrasya prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM caturthazatakasya navamoddezakaH samAptaH // 4-9 // hai ki isa viSayameM yaha uddezaka jJAnAdhikArataka hI grahaNa karanA cAhiye / vaha isa prakArase hai bhadanta ! kRSNalezyAvAlA jIva kitane jJAnoM meM rahatA hai ? he gautama ! vaha jIva do jJAnoMmeM, tIna jJAnoM meM athavA cArajJAnoM meM rahatA hai / do jJAnoMmeM yadi rahatA hai to matijJAna aura zrutajJAna meM rahatA hai, aura yadi tInajJAnI meM rahatA hai to matijJAna, zrutajJAna aura avadhijJAnameM rahatA hai| ityAdi rUpase jAnanA cAhiye // sU0 1 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtra' kI prameyacandrikA vyAkhyAke cauthe zatakake navavA uddezaka samApta // 4-9 // A viSayamAM jJAnAdhikAra paMntane ja A udezaka grahaNa karavo joie. te A pramANe che- "he bhadanta! kRSNalezyAvALo jIva keTalAM jJAnamAM rahe che?" "he gautama! te jIva be jJAnamAM, traNa jJAnamAM athavA cAra jJAnamAM rahe che. je be zAnamAM rahetuM hoya te matijJAna ane zrutajJAnamAM rahe che, traNa jJAnamAM rahetuM hoya te matijJAna, zrutajJAna ane avadhijJAnamAM rahe che. jJAnAdhikAra A prakAra che, ema samajavuM. sU.1 janAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatI sUtranI priyadarzinI vyAkhyAnA cothA zatakano navamo udeze samApta 4-lA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #923 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha dazamoddezakaH prArabhyate ___atha lezyApariNAmavaktavyatAmUlam-'se gUNaM bhaMte! kaNha lessA nIlalessaM pappa tArUvatAe, tAvaNNattAe ? evaM cauttho uddesao paNNavaNAe ceva lessApade Neyavo, jAva-pariNAma-vaNNa-rasa-gaMdha-suddha-apasasthasaMkiliTTha-rAhA, gai-pariNAma--paeso--gAha-vaggaNA-TANa-mappabahuM sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ti // sU0 1 // ___ chAyA-tad nUnaM bhadanta ! kRSNalezyA nIlalezyAM prApya tadrUpatayA, tadvarNatayA ? evaM caturthaH uddezakaH prajJApanAyAzcaiva lezyApade jJAtavyaH, yAvatpariNAma-varNa-rasa-gandha-zuddha-aprazasta-saMkliSToSNAH / gati-pariNAma pradezA'vagAha-vargaNA-sthAnAlpabahutvam / tadevaM bhagavan ! tadevaM bhagavan ! iti ||s.1|| caturthazatakakA dazamA uddezaka prAraMbha lezyApariNAmavaktavyatA___'se gUNaM bhaMte ! kaNhalessA' ityAdi / sUtrArtha-(se gRNaM bhaMte ! kaNhalessA nIlalessaM pappa tArUvattAe, tAvaNNattAe) he bhadanta ! kRSNalezyA nIlalezyAke saMyogako prAptakara kyA nIlalezyAke rUpameM aura usake varNarUpameM badala jAtI hai ? (evaM cauttho uddesao paNNavaNAe ceva lessApae Neyavvo) he gautama! prajJApanAsUtra meM kathita lezyApadakA cauthA uddezakake yahAM kahanA cAhiye aura vaha (jAva pariNAma vaNNa rasa gaMdha suddha apasattha saMkiliTTha-hA, cethA zatakano dasamo udezaka prAraMbha lezyA pariNumanuM nirUpaNu'se NUNaM bhaMte ! kaNhalessA' tyA sUtrA- (se guNaM bhNte| kaNhalessA nIlalessaM pappa tArUvattAe, tAvaNNattAe.) mahanta ! vezyA naasoshyaan| sa yA pAbhAna nIvezyA 3the masAdhane nIlamezyAnA 1[nI manI naya cha 1 (evaM cauttho uddesao paNNavaNAe ceva lessApae Neyadhvo) gautama! prajJApanasUtramA mAghe zyApahanA yo| uheza 2mahI 43 me. (jAva pariNAma-vaNNa-rasa-gaMdhasuddha-apasattha zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #924 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre TIkA-lezyAdhikArAt tavizeSapariNAmAdIn pratipAdayitumAha 'se zRNaM bhaMte !' ityAdi / gautamaH pRcchati-he bhadanta ! tad nUnaM saMbhavati etat 'kaNhalessA' kRSNalezyA, 'nIlalessaM nIlalezyAm 'pappa' prApya 'tArUvattAe' tadapatayA nIlalezyAsvarUpeNa tadeva sphuTayati- tAvaNNattAe' tadvarNatayA tasyAHnIlalezyAyA varNa iva varNo yasyAH sA tadvaNA tasyA bhAvastattA tayA tavarNatayA pariNamati ? evaM tadrasatayA, tadgandhatayA, ityAdi gautamasya praznAzayaH svayamUhanIyaH gaipariNAmapaesogAhavaggaNAhANamappabahu) pariNAma, varNa, rasa, gaMdha, zuddha, aprazasta, saMkliSTa, uSNa, gati, pariNAma, pradeza, avagAhanA, vargaNA, sthAna aura alpabahutva isa gAthA taka grahaNa karanA caahiye| (sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !) he bhadanta! jaisA, Apa devAnupriyane kahA hai vaha aisA hI hai bhadanta ! vaha aisA hI hai isa prakAra kahakara gautama apane sthAna para virAjamAna ho gaye / TIkAtha-isa sUtradvArA sUtrakArane lezyAkA adhikAra honeke kAraNa lezyAke vizeSa pariNAma AdikoMkA pratipAdana kiyA hai / gautamane prabhuse pUchA hai ki he bhadanta ! kyA yaha bAta saMbhava sakatI hai ki 'kaNhalessA' kRSNalezyA' 'nIlalessaM"nIlalezyAko prAptakarake 'tArUvattAe' nIlalezyAke svarUpameM badalakara 'tAvaNNattAe' nIlalezyAke varNa jaise varNavAlI ho jAtI hai ? usake rasa jaise rasavAlI ho jAtI hai ? saMkiliThu-hA-gai, pariNAma-paesogAha-vaggaNNAdvANamappa bahuM) bhane / gAthA paryantanuM te udezakanuM kathana grahaNa karavuM joIe- pariNAma, varNa, rasa, gaMdha, zuddha, prazasta, satiSTa, Sey, gati, pariNAma, pradeza, bhagAnA, varga, sthAna, bhane mahatva.' (sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte!) 3 mahanta ! ApanI vAta sathA satya che, he bhadanta ! ApanI vAta yathArtha che, A pramANe kahIne gautama svAmI temane sthAne besI gayA. TIkAtha- A sUtramAM sUtrakAre lezyAnA pariNAma AdinuM pratipAdana karyuM che. gautama svAmI mahAvIra prabhune pUche che ke "zuM evI vAta saMbhavI zake che ke 'kaNNalessA' vezyA 'nIlalessaM pappa' nAsyAnA yA pAbhIna 'tArUvattAe' nAmavezyAnA 2135mA sa na'tAvaNNattApa' nAzyAnA jevAM ja varNanI banI jAya che ane tenA jevA ja vAsa ke gaMdhavALI banI jAya che? zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #925 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.4 u.10 sU.1 lezyApariNAmanirUpaNam 911 bhagavAnAha-'evaM cauttho uddesao' evaM pUrvavat caturtha uddezakaH 'paNNavaNAe ceva' majJApanAyAeva 'lessApade' lezyApade saptadazasaMkhyake 'Neyavyo' netavyaH jJAtavyaH,tathAca prajJApanAyAM lezyAyA vakSyamANapariNAmAdiviSayakacaturthoddezakArthasaMgrahAya avadhipradarzanapUrvakaM dvAragAthAmAha-'jAva-pariNAma-vaNNa-rasa-gaMdhasuddha-apasattha-saMkiliThu NhA / gaipariNAma-paeso-gAhU-vaggaNA-hANamappabahu iti / yAvat-pariNAma-varNa-rasa-gandha-zuddha-aprazasta-saMkliSTo-SNAH, gati pariNAma pradezA-'vagAha-vargaNA-sthAna alpabahutvam' iti, evaJcoktadvAragAthArtha vizadI karaNAya yAvatkaraNAt majJApanAyAH saMgRhItaM patipAdyate-'tAgaMdhattAe, tArasattAe, tAphAsattAe, bhujo bhujo pariNamati ? haMtA, goyamA ? kaNhausake gaMdha jaise gaMdhavAlI hojAtI hai ? isa prakAra gautamane jaba prabhuse prazna kiyA taba prabhune isake uttarameM kahA ki 'evaM cauttho uddesao' pUrvakI taraha cauthA uddezaka 'paNNavaNAe ceva' prajJApanA kA hI jo ki satrahaveM 'lessApae' lezyApadameM kahA gayA hai yahAM isake uttarameM jAnane yogya hai / prajJApanAke caturtha uddezakameM lezyAke pariNAma AdikoMkA saMgraha kiyA gayA hai| isIliye sUtrakArane usa uddezakako yahAM jAnane ke liye kahA hai| ina pariNAma AdikoM ko saMgraha karanevAlI dvAra gAthA isa prakArase hai 'pariNAma-vaNNa-rasa gNdh-suddh-apstth-sNkilissttu-haa| gai pariNAmapaesogAhU vaggaNA TThANa mappabahu' isa dvAragAthAke arthako vizada karaneke liye hI yahAM 'jAva' padakA prayoga kiyA gayA hai| 'yAvat' pada yaha prakaTa karatA maDAvIra prabhu ten| 2mA pramANe uttara mApe cha- 'evaM cauttho udesao paNNavaNAe lessApae Neyavyo' PAL Yadal samAdhAna bhATe prajJApanAsUtramA mApekSA sattaramAM lakSyApadane ceAthe uzaka kahevuM joie. prajJApanAnA cothA udazakamAM lesthAnA pariNAma AdinuM pratipAdana karyuM che- te kAraNe sUtrakAre ahIM te uddezakane ullekha ye 2. te pariNAma mAno saDa 72nArI dvaa2||thaa mA prabhArI cha- 'pariNAma, vaNNa, rasa, gaMdha, suddha, apasastha, saMkiliThu-hA gai, pariNAma, paeso, gAhU, vaggaNA, ThANamappabahu' mA vAthAnA marnu spaSTI4291 42vAne bhATe mahI 'jAva' phne| prayoga thayeche. 'yAvat' 56 matAva cha , AL RthAmA AvatAM padenuM pratipAdana prajJApanAsUtranA cethA udezakamAM karAyuM che. te e dvArenI zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #926 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 912 bhagavatI lessA, nIlalessaM pappa tArUvattAe, tAvaNNattAe, tAgaMdhattAe, tArasattAe, tAphAsattAe sujo bhujo pariNamai ' tadgandhatayA, tadrasatayA, tatsparzatayA, bhUyo bhUyaH pariNamati ? hanta, gautama ! kRSNalezyA nIlalezyAM prApya tadrUpa tayA, tadvarNatayA, tadgandhatayA, tadrasatayA, tatsparzatayA, bhUyo bhUyaH pariNamati, arthAt kRSNalezyApariNato jIvo yadA nIlalezyAyogyAni dravyANi paryAdAya kAlaM karoti tadA nIlalezyApariNata utpadyate, uktazca-' jallesAI davvAiM pariAittA kAlaM karei, tallese uvavajjai' yallezyAni dravyANi paryAdAya kAlaM karoti tallezya utpadyate' iti / tato gautamaH pRcchati-'se hai ki isa dvAra gAthokta padoMkA vizadIkaraNa prajJApanAke caturtha uddezakameM huA hai isaliye ina dvAroMkI samApti takahI isa uddezakako grahaNa karanA cAhiye / pariNAma saMbaMdhI kathanakA abhiprAya isa prakAra se hai gautama prabhuse pUcha rahe haiM ki he bhadanta ! kRSNalezyA nIlalezyA ko prAptakara kyA usake jaisI varNavAlI, gaMdhavAlI, rasavAlI bAra2 hotI rahatI hai ? taba isakA uttara dete hue prabhu gautamase kahate haiM ki gautama! hAM, kRSNalezyA nIlalezyAke rUpame jaba badala jAtI hai to vaha usake jaise varNavAlI, usake jaise gaMdhavAlI, aura usake jaise rasavAlI bAra2 hotI rahatI hai / tAtparya kahanekA yaha hai ki jaba kRSNalezyAke pariNAmavAlA jIva nIlalezyAke yogya dravyoko grahaNa karake maratA hai, taba vaha nIlalezyAke pariNAmavAlA hokara hI anyatra utpanna hotA hai / kyoM ki yaha siddhAnta hai ki 'jallessAI davvAI pariyAittA kAlaM karei, tallese uvavajaI' 'jIva jisa lezyAke (A dvAragAthAnI) samApti paryantanuM ja kathana ahIM grahaNa karavuM joIe. pariNAma viSayaka kathana nIce pramANe che gautama svAmI mahAvIra prabhune pUche che- "he bhadanta! kRSNalezyA nIlalezyAne saMga pAmIne tenA jevA varNavALI, tenA jevI gaMdhavALI ane tenA jevA rasavALI zuM banatI rahe che ? hattara- 'OM gautama! , merI mane cha. sazyA nyAre nAsozyA3pe palaTAI jAya che, tyAre te tenA jevA varNavALI, tenA jevI gaMdhavALI ane tenA jevA rasavALI thatI rahe che- A kathanane bhAvArtha nIce pramANe che- je kRNalezyAnA pariNAmavALe jIva nIkalezyAne yogya dravyane grahaNa karIne mare che, te te nIkalezyAnA pariNAmavANA manIna anyatra utpanna thAya cha- vo siddhAMta cha , 'jallesAI dabAI pariyAittA kAlaM karei, tallese uvavajjaI' vazyAnA dravyAne 75 zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #927 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.4 u.10 sU.1 lezyApariNAmanirUpaNam keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai-kaNhalessA nIlalessaM pappa tA rUvattAe, tA vaNNatAe, tA gaMdhattAe, tA rasattAe, tA phAsattAe bhujo mujo pariNamai ? goyamA ! se jahAnAmae khIre dRsiM pappa, suddhe vA vatthe rAgaM pappa, tA rUvattAe, tA vaNNattAe, tA gaMdhattAe, tA rasattAe, tA phAsattAe bhujjo mujjo pariNamai, se eeNaDheNaM goyamA ! eva vuccai kaNhalessA0' ityAdi / tat kenArthena bhagavana ! evam ucyate-kRSNalezyA nIlalezyAM prApya tadrUpatayA, tadvarNatayA, tadgandhatayA, tadrasatayA; tatsparzatayA, bhUyo bhUyaH pariNaNati ? gautama ! tadyathA nAma kSIraM dRSI (takram ) prApya. zuddhaM vA vastra dravyoko grahaNa karake maratA hai vaha usI lezyAvAlA hokara dUsarI jagaha utpanna hotA hai| yahI bAta 'tAgaMdhattAe tArasattAe, tAphAsattAe, bhujjo bhujjo pariNamaMti' ityAdi padoM dvArA vyaktakI gaI hai| aba gautama prabhuse pUchate haiM ki ' se keNaTeNaM bhaMte! evaM buccA kaNhalessA nIlalessaM pappa tArUvattAe tAvaNNattAe tAgaMdhattAe tArasattAe tAphAsattAe bhujo mujjo pariNamaI' he bhadanta! Apa aisA kisa kAraNase kahate haiM ki kRSNalezyA nIlalezyAko prAptakara usake jaise rUpameM, usake jaise varNameM, usake jaise gaMdhameM, usake jaise rasameM, usake jaise sparzameM bAra2, pariNata hotI rahatI hai ? taba isakA uttara dete hue prabhu gautamase kahate haiM ki jaise dUdha taka ko prApta hokara usake jaise rUpame pariNama jAtA hai, usake jaise varNameM pariNama jAtA hai, usakI jaisI gaMdhavAlA ho jAtA hai, usake jaise rasavAlA ho jAtA haiM, aura usake jaisA sparzavAlA ho jAtA hai, karIne jIva mare che, e vezyAnA pariNAmavALo thaIne te jIva bIjI jagyAe utpanna thAya che.' se vAta tA gaMdhattAe, tA rassattAe, tA phAsattAe bhujjo bhujo pariNamaMti'. tyA: 5 dvArA 054ta 42vAmA mAvasa che. gautama svAmI mahAvIra prabhune pUche cha, "se keNaTreNaM bhaMte! evaM vuccai kaNNalessA nIlalessaM pappa tArUvattAe tAvaNNattAe tAgaMdhattAe tArasattAe tAphAsattAe bhujjo bhujo pariNamaI' mahanta ! yA5 / 120 me 4 ch| ke kRSNalezyA nIlalezyAne saMyoga pAmIne tenA jevA rUpamAM tenA jevA varNamAM, tenA jevI gaMdhamAM, tenA jevA rasamAM ane tenA jevA sparzamAM vAraMvAra pariNamatI rahe che? uttara- he gautama! jevI rIte dUdha sAthe chAzane saMyoga thavAthI, dUdha chAza rUpe pariName che, tenAM rUpa, varNa, gaMdha, rasa ane sparza chAzanA jevAM ja banI jAya zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #928 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhagavatIsUtre rAgaM prApya, tadrUpatayA, tadvarNatayA, tadgandhatayA, tadrasatayA, tatsparzatyA, bhUyo bhUyaH pariNamati, tattenArthena gautama ! evam ucyate kRSNalezyA. ityAdi / etenaiva abhilApena kramazo nIlalezyA kApotIm , kApotI taijasIm , taijasI padmAm , padmA zuklAM prApya tadvatvAdinA pariNamati iti bodhyam / tato lezyAvarNaviSaye gautamaH pRcchati- 'kaNNalessANaM bhaMte ! kerisibhA vaNNeNaM paNNattA! ityAdi / kRSNalezyA khalu bhagavan ! kIdRzI athavA- jaise zuddhavastra rAga-raMgase raMgo jAne para raMga ke rUpavAlA, raMga ke varNavAlA, raMgakI gaMdhavAlA, raMgake rasavAlA, raMgake sparzavAlA ho jAtA hai, arthAt padArtha jaisA saMyoga prApta karatA hai-vaha usa ke rUpa rasa Adi guNavAlA bana jAtA hai isI prakAra he gautama ! kRSNalezyA nIlalezyAke pariNAmako prApta hokara usake rUpa-rasa-gaMdha Adi guNavAlI bana jAtI hai| isa kAraNa maiMne aisA kahA hai| isI abhiprAya se yaha bhI samajha lenA cAhie ki nIlalezyA kApotIlezyA ko prApta hokara, kApotIlezyA taijasIlezyA ko prApta hokara, tejasIlezyA padmAlezya ko prApta hokara, padmalezyA zuklalezyA ko prApta hokara usa lezyA ke rUpa rasa Adi rUpa se pariNama jAtI hai / ___aba gautamasvAmI prabhu se lezyAoM kA varNa kaisA hai-isa bAta ko pUchate haiM-bhadanta ! 'kaNhalessANaM kerisiyA vaNNeNaM paNNattA' ityAdi-kRSNalezyA kA varNa kaisA kahA gayA hai ? he gautama ! che, vaLI jevI rIte zuddha vastra (zubha vabhra) ne raMgavAmAM Ave te te vastra te raMganA rU5, varNa, gaMdha, rasa ane sparza Adi guNothI yukata bane che, evI ja rIte kRSNA nIlalezyA rUpe pariNamIne tenAM rUpa, rasa, gaMdha Adi guNavALI banI jAya che- te kAraNe meM evuM kahyuM che. eja pramANe "nIlalezyA kApita lezyarUpe pariNamIne tenAM rUpa, varNa, rasa Adi guNovALI banI jAya che, kAtilezyA tejalezyarUpe pariNamIne tene rUpAdi guvALI banI jAya che, tejalezyA padmalezyArUpe pariNamIne paDyUlezyAnA rUpAdi guNavALI banI jAya che, ane palesyA zukalezyarUpe pariNamIne zukalazyAnA rUpa, varNa, rasa Adi guNAvALI banI jAya che, ema samajavuM. have gautama svAmI lezyAnAM vaNe jANavAne mATe mahAvIra prabhune pUche che kemht! 'kaNhalesasANaM kerisiyA vaNNaNaM paNNatA? tyAha' vezyAnA vaNuM ke kahyuM che? uttara- "he gautama ! kRSNalezyAne varNa zyAmavarNanA megha AdinA zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #929 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za.4 u.10 mU. 1 lezyApariNAmanirUpaNam 915 varNena prajJaptA ? bhagavAnAha-kRSNalezyA kRSNavarNA kRSNavarNameghAdivata, nIlalezyA nIlavarNA bhRGgAdivat , mayUragrIvAvadvA, kApotI kapotavarNA khadirasArAdivat , saijasI lohitavarNA zazakarudhirAdivat, padmA pItavarNA campakAdivat, zuklA zuklavarNA zaGkhAdivat , evaM lezyAyA rasaviSaye bhagavataH samAdhAnam-kRSNA kaTurasA nimbAdivat, nIlA tiktarasA marIcapippalyAdivata, kApotI kaSAya rasA apakvabadaravat, tejolezyA AmlamadhurA pakvAmrAdiphalAdivata, padamalezyA kaTukaSAya madhurarasA candraprabhAmadirAdivat, zuklalezyA madhurarasA guDasitAdivat , lezyAgandhaviSaye bhagavata uttaram- AdyAstisro durabhigandhAH, kRSNalezyA kA varNa kRSNavarNavAle megha AdikI taraha kAlA kahA gayA hai| nIlalezyA kA varNa bhRga-bhramara-Adi ke varNa jaisA athavA mayUra kI grIvA ke raMga jaisA nIla kahA gayA hai| kApotIlezyA kA varNa khairasAra (kathA) ke raMga jaisA kahA gayA hai| taijasIlezyA kA varNa zazaka-kharagoza ke rakta jaisA lAla kahA gayA hai| padmalezyA kA varNa campaka Adi ke varNa kI taraha pIta kahA gayA hai| zuklalezyA kA varNa zaMkha ke varNa kI taraha bilakula zveta prakaTa kiyA gayA hai| isI prakAra se rasa ke viSaya meM bhI prabhune aisA samajhAyA hai ki kRSNalezyA kA rasa nimba Adi ke rasa kI taraha kaDuvA, nIlalezyA kA rasa mirca pIpala Adi kI taraha tIkhA, kApotIlezyA kA rasa apakka-vinApake hue badarIphala ke rasa kI taraha kaSAyalA, tejAlezyA kA rasa pake hue Amraphala ke rasa kI taraha Amlamadhura-khaTTA-miTThA, padmalezyA kA rasa candraprabhAmadirA kI taraha tIkhA, kaSAlA aura madhura kahA gayA haiN| tathA zuklalezyA kA rasa guDa evaM mizrI ke jevo zyAma [kALa] kahyo che. nIlezyAno varNa zramara AdinA raMga jevo athavA meranI DekanA je nIla kaho che. kApatalezyAne varNa kabUtaranA je kahyo che. tejalezyAne varNa sasalAnA lehI je lAla kahyo che, padmazyAne varNa caMpAnA phUla je pILe kahyo che, ane zukalatezyAne varNa zaMkhane varNa je sapheda kahyo che. je e ja pramANe vezyAonA rasanA viSayamAM mahAvIra prabhue gautama svAmIne A pramANe kahyuM- kRSNasthAne rasa lIMbunA je kaDa, nIlalezyAne rasa maracAM samAna tIkho, kApelesthAne rasa apakava baraphala je tuM, telesthAne rasa pAkI kerInA je khaTamIThTho, padhalezyAne rasa candraprabhA madirAnA je tIkhuM, tare ane madhura, tathA zukalezyAne rasa geLa ane sAkara jevo madhura kahyo che. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #930 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 916 bhagavatIsUtre antyAstisraH surabhigandhAH, lezyA zuddha viSaye tvevam-AdhAstisro'zuddhAH, antyAstisraH tvAdizuddhAH, evam AdhAstisro'prazastAH, antyAstisraHprazastAH, evam-AdhAstisraH saMkliSTAH, antyAH tisraH asaMkliSTAH, evam-AdyAstitra zItAH rUkSAzca, antyAtisraH uSNAH snigdhAzca, ebamAcAstisro durgatihetavaH, antyAstu tisra sugatihetavaH, jaghanya-madhyama-utkRSTabhedena tridhA pariNAmastAsAM kramazaH, pratyekamanantapadezA etAH, avagAhanAviSaye caitAH asaMkhyAtakSetra rasa kI taraha kahA gayA hai| gaMdha ke viSaya meM prabhune jo kahA hai vaha isa prakAra se hai-Adi kI tIna lezyAoM kA gaMdhaguNa durabhigaMdhavAlA hai arthAt Adi kI tIna lezyAeM dugaMdhavAlI haiM aura anta kI tIna-pIta, padma aura zuklalezyAeM sugaMdhitaguNavAlI haiN| zuddhatA ke viSaya meM isa prakAra se jAnanA cAhie ki Adi kI tIna-kRSNa, nIla aura kApotI lezyAeM azuddha haiM aura anta kI tIna lezyAeM prazasta haiN| Adi kI tona lezyAeM saMkliSTa aura anta kI tIna lezyAeM asaMlkiSTa haiN| isI taraha se Adi kI tIna lezyAeM zIta aura rUkSa haiM anta kI tIna lezyAeM uSNa aura snigdha haiN| Adi kI tIna lezyAeM jIva ko durgati kA kAraNa hotI haiM aura anta kI tIna lezyAeM sugati kA kAraNa hotI haiN| lezyAoM ke pariNAma kramazaH jaghanya, madhyama aura uttama haiN| lezyAoM ke pratyeka ke pradeza ananta hote hai| avagAhanA ke viSaya meM isa prakAra se samajhanA cAhie ki-ina lezyAoM kI avagAhanA te lezyAonA gaMdha vize mahAvIra prabhue A pramANe kahyuM pahelI traNa lezyAo (kRSNa, nIla, kApata) durgandhayukata che. chellI traNa vezyAma (4, 5, zusa) sugaMdhayuta che. - te leyAonI zuddhatAnA viSayamAM kahyuM che ke pahelI traNa lezyAo azuddha che ane chellI traNa lezyAo zuddha che. pahelI rANa lezyAo aprazasta che, chellI traNa prazasta che. pahelI raNa lezyAo saMkilaSTa che ane chellI traNa asaMkilaSTa che. pahelI traNa lekSAo zIta ane rUkSa che, chelI traNa uSNa ane snigdha che. pahelI traNa lekSAo jIvane durgati apAvanArI che, chelI traNa sugati-sagati apAvanArI che. vezyAonAM pariNAma anukrame jaghanya, madhyama ane uttama che. pratyeka lazyAnA pradeza anaMta che. avagAhanI viSayamAM A pramANe samajavuM. A lezyAonI avagAhanA asaMkhyAta (kSetra) pradezamAM zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #931 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 4 u. 10 sU.1 lezyApariNAmanirUpaNam 917 pradezAvagADhAH, vargaNAviSaye ca kRSNalezyAdiyogyadravyavargaNAH anantAH audArikAdivargaNAvat, sthAnaviSaye ca tAratamyena vicitrAdhyavasAyanibandhanAni asaMkhyeyAni kRSNAdidravyANi, adhyavasAyasthAnAnAmasaMkhyAtatvAt, lezyAsthAnAnAmalpabahutvaM vAcyam / taccaivam- 'eesiNaM bhaMte ! kaNhalesAThANA NaM jAva - mukkalesAThANANa ya jahannagANaM davaTTayAe payesaTTayAe davaTThapayesaTTayAe kayare kayarehiMto appA vA, bahuyA vA, tullA vA, visesAhiyA vA? goyamA! savvatthovA jahannagA kAulesA asaMkhyAta (kSetra) pradezo meM hai / audArikAdika vargaNAoM kI taraha kRSNalezyA Adi ke yogya dravyavargaNAeM ananta hai| taratama Adi rUpa se vicitra bane hue aise adhyavasAyoM ke kAraNabhUta kRSNAdrivya bhI taratamAdirUpase asaMkhyAta hai| kyoMki adhyavasAya sthAna asaMkhyAta hote hai / tAtparya kahanekA yaha haiM ki jaba adhyavasAyoke sthAna asaMkhyAta hai to adhyavasAya bhI asaMkhyAta hI hai| aura jaba adhyavasAya asaMkhyAta hai to ina asaMkhyAta adhyavasAyoM ke kAraNabhUta kRSNAdi dravya bhI unake taratamAdirUpa ko lekara asaMkhyAta hai| lezyAoM ke sthAnoM kA alpabahutva isa prakAra se haiM prabhu se gautama pUchate haiM ki he bhadanta ! kRSNalezyA ke jaghanyasthAnoM meM aura yAvat zuklalezyA ke jaghanyasthanoM meM dravyArtha rUpa se, pradezArtharUpa tathA dravyArthapradezArtha donoM rUpa se kauna sthAna kina sthAnoM kI apekSA se alpa hai, kauna sthAna kina sthAnoM ko apekSA se bahuta haiM, kauna sthAna kina sthAnoM kI apekSA samAna haiM, tathA kauna se sthAna kina sthAnoM kI che. audArika Adi vargaNAonI jema kRSNalezyA Adine yogya dravyavaNAe anaMta che. taratama Adi rUpe vicitra banelA evA adhyavasAyenA kAraNarUpa kRSNAdi dravya paNa taratama ArirUpe asaMkhyAta che, kAraNa ke adhyavasAya sthAna asaMkhyAta hoya che. tenuM tAtparya e che ke je adhyavasAyanA sthAna asaMkhyAta hoya, te adhyavasAya paNa asaMkhyAta ja hoya, ane je adhyavasAya asaMkhyAta hoya te te asaMkhyAta adhyavasAyanA kAraNabhUta kRSNAdi dravya paNa temanA taratama Adi rUpanI apekSAe asaMkhyAta hoya che. lezyAonAM sthAnanuM a5 bahatva nIce pramANe chegautama svAmI mahAvIra prabhune pUche che- "he bhadanta! kRSNalezyAthI zukalalezyA paryatanI vezyAonAM jaghanya oichAmAM ochAM sthAnamAM dravyArtharUpa, pradezArtharUpa, zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #932 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 918 bhagavatIsUtre ThANA dabayAe, jahanagA nIlalessA ThANA davvaTThayAe asaMkhejaguNA, jahanagA kaNhalessA ThANA dabaTTayAe asaMkhejaguNA, jahannagA teulesA ThANA dadhvaTThayAe asaMkhejaguNA, jahabhagA pamhalesA ThANA davvaTThAe asaMkhejjaguNA jahannagA sukkalessA ThANA dabaTThAe asaMkhena guNA' ityaadi| eteSAM bhagavan ! kRSNalezyAsthAnAnAM yAvat-zuklalezyAsthAnAnAca jaghanyakAnAM dravyArthatayA pradezArthatayA dravyArthapradezArthatayA katarANi katarebhyo'lpAni vA, bahukAni vA, tulyAni vA, vizeSAdhikAni vA ? gautama ! sarvastokAni jaghanyakAni kApotalezyAsthAnAni dravyArthatayA, jaghanyakAni nIlalezyAsthAnAni dravyArthatayA asaMkhyeyaguNAni, jaghanyakAni kRSNalezyAsthAnAni dravyArthatayA'saMkhyeyaguNAni, jaghanyakAni tejo lezyAsthAnAni dravyArthatayA 'saMkhyeyaguNAni, jaghanyakAni padmalezyAsthAnAni dravyArthatayA'saMkhyeyaguNAni' apekSA vizeSAdhika haiM ? isa kA uttara dete hue prabhu gautama se kahate haiM ki- he gautama! dravyArtharUpa se kApotalezyAke jaghanya sthAna sabase thoDe hai| dravyArtharUpase nIlalezyAke jaghanyasthAna asaMkhyAtaguNita hai| dravyArtharUpase kRSNalezyAke jaghanyasthAna asaMkhyAguNita haiN| dravyArtharUpase padmalezyAke jaghanyasthAna asaMkhyAtaguNita hai / tathA dravyArtharUse zuklalezyAkebhI jaghanyasthAna asaMkhyAtaguNita haiM ityAdi isI tarahase pradezArtharUpase dravyArtha aura pradezArtha donoM rUpase bhI jAnanA cAhiye / antameM prabhu ke kathana ko svataH pramANabhUta mAnate tathA dravyArtha pradezArtha bane rUpa sthAnemAMthI kayAM sthAna kayAM sthAna karatAM ochAM che, kayAM kenAM karatAM vadhAre che, kayAM nAM samAna che, ane kayA sthAne kenAM karatAM vizeSAdhika che? tene uttara ApatA mahAvIra prabhu kahe ke dravyArtharUpe kApatalezyAnAM jaghanya sthAne sauthI thoDAM che, dravyArtharUpe nalalezyAnA jaghanya sthAne tenA karatAM asaMkhyAta gaNuM che, dravyArtharUpe kRSNalezyAnAM jadhanya sthAne asaMkhyAta gaNAM che, dravyArtharUpe tejalezyAnAM jaghanya sthAne asaMkhyAta gaNuM che, dravyArtharUpe padmazyAnAM jaghanyasthAne asaMkhyAta gaNuM che, tathA dravyArtharUpe zukalezyAnAM paNa jaghanya sthAne asaMkhyAta gaNuM che. e ja pramANe pradezArtharUpe, ane dravyArthapradezArtharUpe jaghanya sthAnenAM viSayamAM samajavuM. zrI bhagavatI sUtra : 3 Page #933 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 4 u. 10 sU. 1 lezyApariNAmanirUpaNam 919 jaghanyakAni zuklalezyAsthAnAni dravyArthatayA'saMkhyeyaguNAni' ityAdi / evaM pradezArthatayA dravyArthapradezArthatayA'pi bodhyam / ante gautamaH svIkaroti-' sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // mU0 1 // iti-zrI-vizvavikhyAta-jagaDhallabha-prasiddhavAcaka paJcadazabhASAkalita lalitakalApAlApaka-vizuddha gadyapadyanaikagraMthanirmApaka vAdimAnamardaka zrI zAhUcchatrapati kolhApurarAja padatta "jainazAstrAcArya" padabhUSita kolhApurarAja guru-bAlabrahmacArI-jainazAstrAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitAyAM "zrI bhagavatImatrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM catUrthazatakaM sampUrNam // 4-10 // hue gautama prabhuse kahate hai ki 'sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti' he bhadanta ! jaisA Apa devAnupriya! ne kahA hai vaha aisA hI haihe bhadanta ! vaha aisA hI hai| isa prakAra kaha kara gautama apane sthAna para virAjamAna ho gaye // sU. 1 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtra' kI prameyacandrikA vyAkhyAse caturthazataka kA dazavAM uddezaka samApta // 4-10 // mahAvIra prabhunAM vacamAM zraddhA, bhakitabhAva ane pramANabhUtatA prakaTa karatAM gautama svAmI bhane 4 cha, "sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti" "3 word mApanA vAta bilakula satya che. he bhadanta! A viSayanuM Ape je pratipAdana karyuM, te yathArtha che," ema kahIne mahAvIra prabhune vaMdaNa namaskAra karIne teo temane sthAne besI gayA. jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatI' sUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA cothA zatakano dazamo uddeza samApta che 4-10 zrI bhagavatI sUtra : 3