________________
प्रमेयचन्दिकाटीका श.३ उ. ५०१ विकुर्वणाविशेषवक्तव्यतानिरूपणम् ६८९ 'विकुव्विस्सति वा' विकुर्विष्यति वा, ‘एवं' उक्तरीत्या 'दुहओ पडागं पि' विधापताकामपि, 'हस्ते कृत्वा' उभयपार्श्वस्थितध्वजयुक्तपताका धारि वैक्रियपुरुषाकारस्वस्वरूपविषयकोऽपि आलापको ज्ञातव्यः । एतावता 'तद्यथा' नाम कोऽपि पुरुषः द्विधा पताकां कृत्वा गच्छेत्, एवमेव हे भदन्त ! अनगारोऽपि भावितात्मा द्विधा पताकाहस्ते कृत्य गतेन आत्मना ऊर्ध्व विहाय उत्पतेत् किम् ? इति गौतमस्य प्रश्नः, तरहसे ही जानना चाहिये । विकुब्बिसु वा, विकुब्वंति, विकुब्विस्संति वा' तात्पर्यकहने का यह है कि वह भावितात्मा ऐसे अनेक आकारों को बना सकता है कि जिनसे समस्त जंबूद्वीप वह भर सकता है परन्तु ऐसे वैक्रियरूपों को उसने आजतक कभी नहीं किया है न वर्तमान में करता है और न वह भविष्यत् कालमें ऐसे रूपोंकी विकुर्वणा ही करेगा-यह तो उसकी केवल शक्तिमात्र का प्रदर्शन करनेके लिये कहा गया है । 'एव दुहओ पडागं पि' इसी तरह से दोनों बाजूमें पताका को धारणकरने वाले पुरुष के जैसे आकारवाले अपने क्रिय स्वरूप के विषय में भी समझना चाहिये। उस विषयक आलाप इस प्रकार से है-जैसे हे भदन्त ! कोई पुरुष दोनों अपनी बाजुओ में पताका को लेकर चलता है-इसी प्रकार से भावितात्मा अनगार भी क्या दोनों अपनी बाजुओं में पताका को धारण करनेवाले पुरुष के आकार जैसा अपना आकार विकुर्वित करके आकाशमें ऊँचे उड़ सकता है ? तब प्रभु इस प्रश्नके समाधान 'विकुविसु चा, विकुव्बंति चा, विकुबिस्संति वा' वान तात्पर्य छ । ભાવિતાત્મા અણુગાર એવાં અનેક પુરુષઆકારોનું નિર્માણ કરી શકે છે. અને તે આકાર વડે સમસ્ત જબૂદ્વીપને ભરી દેવાને સમર્થ છે પરંતુ એવાં ઐક્રિય રૂપનું નિર્માણ તેણે ભૂતકાળમાં કદી કર્યું નથી, વર્તમાનકાળમાં કરતા નથી અને ભવિષ્યમાં કરશે પણ નહીં–અહીં, આ જે કથન કર્યું છે તે તેની શકિતનું પ્રદર્શન કરવાના આશયથી જ ४रायु छ 'एवं दही पडागं पि' मे प्रभार भन्ने मागुमे पताधारी वैश्य પુરુષરૂપના વિષયમાં પણ સમજવું. તેના વિષે આ પ્રકારના પ્રશ્નોત્તરે બનશે– ભદન્ત ! જેવી રીતે કોઈ પુરુષ પિતાની બન્ને બાજુએ પતાકા ધારણ કરીને ચાલે છે, એવી રીતે બન્ને બાજુએ પતાકા ધારણ કરી હોય એવા પુરુષરૂપની વિદુર્વણું કરીને શું ભાવિતાત્મા અણગાર આકાશમાં ઊંચે ઉડી શકે છે? ઉત્તર-હે ગૌતમ, હા, તે
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૩
