________________
भगवतीसूत्रे वि-विशिष्टं रोचनं दीपनं प्रकाशन मिति यावत्, येषां ते विरोचनाः विरोचना एव वैरोचनाः प्रज्ञादित्वात्स्वार्थेऽण् प्रत्ययः । औदीच्यासुरकुमारदेवाः दाक्षिणा. त्यासुरकुमारापेक्षया विशिष्टा तेषामधिककान्तिशालित्वात् । तेषामिन्द्रो वैरोचनेन्द्रो, वलिनामा राजा अभिधीयते ।
हे गौतम ! वायुभूते ! वैरोचनेन्द्रो बलिः महासमृद्धिशाली महाप्रभावसौभाग्यशाली च विराजते, स तत्र बलिः त्रिशल्लक्षसंख्यक भवनावासानाम्, पष्टि सहस्रसंख्यकसामानिकदेवानामुपरि स्वसत्तया स्वामित्वं कुर्वन् दिल्यान् भोगभोगान् भुञ्जानो विहरति चमरवत् त्रयस्त्रिंशतलोकपाल-अग्रमहिषी-अनीक-अनीकाधिपतिप्रभृतीनां निखिलं स्वाधिपत्यं स्वामित्वं बलेरपि बोध्यम्, किन्तु बलेरौदीच्यासुरकुमारेन्द्रत्वेन दाक्षिणात्यासुरकुमारेन्द्रचमरापेक्षया विशेषता चेयं वर्तते नहीं लिखी है । वैरोचनेन्द्र पद की व्युत्पत्ति इस प्रकार से है- विविशिष्ट-रोचन-दीपन-प्रकाश-जिन्होंका है वे विरोचन है-ये विरोंचन ही वैरोचन है । क्यों कि उत्तरदिशाके असुरकुमारदेव दाक्षिणात्य असुरकुमारोंकी अपेक्षा अधिक कान्तिशाली हैं। इनका जो इन्द्र है वह वैरोचनेन्द्र है। उसका नाम बलि है । हे गौतम! वायुभूते! बैरोचनेन्द्र बलि बहुत बडी ऋद्धिवाला है । तथा महाप्रभाव और सौभाग्यशाली है । यह बलि वहां ३० तीसलाख भवनावासो और ६०साठ हजार सामानिक देवोंके ऊपर अपनी सत्तासे स्वामित्व करता हुआ दिव्य भोगभोगोंको भोगता रहता है। चमरकी तरह त्रायस्त्रिंशक, लोकपाल, अग्रमहिषी, सेना, सेनापति आदि समस्त इसके अधिकार में है। इन सबका वह संपूर्णरूपसे स्वामी है। किन्तु यह बलि સરળ હોવાથી અહીં તેનું વિવેચન કર્યું નથી વૈરેચનેન્દ્ર પદની વ્યુત્પત્તિ નીચે પ્રમાણે छ- वि विशिष्ट, रोचन, दीपन, प्राशना विशिष्ट प्रा. डाय छ तेन विशयन કહે છે. તે વિરેચનને જ વિરેચન કહે છે. દક્ષિણના અસુરકુમાર દેવે કરતાં ઉત્તરના અસુરકુમાર દેવે વધારે કાન્તિવાળા છે તેમને જે ઈન્દ્ર છે તેને વૈરાગનેન્દ્ર કહે છે તેનું નામ બલિ છે ભગવાન મહાવીર કહે છે તે વાયુભૂતિ ! વૈરાગનેન્દ્ર બલિ બલિ છે ભગવાન મહાવીર કહે છે, હે વાયુભૂતિ વૈરેચનેન્દ્ર બલિ ઘણી ભારે ઋદ્ધિવાળે છે તે ઘણું બળ વાળ ઘણા યશવાળો, ઘણી વૃતિવાળ, ઘણું સુખવાળો અને ઘણે પ્રભાવશાળી છે ત્યાં તે ૩૦ત્રીસ લાખ ભવનાવાસે અને ૬ન્સાઈઠ હજાર સામાનિક દેવે પર આધિપત્ય ભેગવે છે ચમરની જેમ ત્રાયસ્ત્રિશકદેવો લોકપાલે પટરાણીએ સેના સેનાપતિ આદિ સમસ્ત પર
श्री. भगवती सूत्र : 3
