________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श.३ उ.३ मू. १ क्रियास्वरूपनिरूपणम् ५३५ 'मंडियपुत्ता ! इत्यादि । हे मण्डितपुत्र ! 'दुविहा पण्णत्ता' द्विविधा प्रज्ञप्ता, 'तं जहा' तद्यथा 'सहत्थपाणाइवायकिरिया य' परहस्तप्राणातिपातक्रिया च ' परहत्थपाणाइवायकिरिया य' स्वहस्तप्राणातिपात क्रिया च, तत्र स्वहस्तेन स्वस्य परस्य तदुभयस्य वा प्राणातिपातः प्राणत्यागस्तद् विषयिणी तत्स्वरूपा वा क्रिया स्वहस्तप्राणातिपातक्रिया, एवं परहस्तेन स्वस्य परस्य तदुभयस्य वा प्राणातिपातविषयिणी तत्स्वरूपा वा क्रिया परहस्तप्राणातिपातक्रियोच्यते ॥१॥
क्रियावेदना वक्तव्यतामाहमूलम-'पुश्विं भंते ! किरिया, पच्छा वेयणा, पुत्विं वेयणा, पच्छाकिरिया ? मंडियपुत्ता ! पुवि किरिया, पच्छावेयणा, णो पुचि वेयणा, पच्छा किरिया । अत्थि णं भंते ! समणाणं निग्गंथाणं किरिया कज्जइ ? हंता, अस्थि, कहं गं भंते ! समणाणं निग्गंथाणं किरिया कज्जइ ? मंडियपुत्ता पमायपच्चया, जोगनिमित्तंच, एवं खलु समणाणं निग्गंथाणं किरिया कज्जइ ॥सू०२॥ देते हुए प्रभु कहते हैं कि 'सहत्थपाणाइवायकिरिया य, परहत्थपाणाइवायकिरिया य' हे मंडितपुत्र ! प्राणातिपातिकी क्रिया दो प्रकारकी कहीगई है-एक स्वहस्तप्राणमातिपातिकी क्रिया और दूसरी परहस्त क्रिणातिपातिकी क्रिया-अपने हाथ से अपने प्राणोंका, दूसरे के क्रिोका और अपने दूसरे दोनों के प्राणों का वियोग करना अथवा प्राणवियोग मात्र करना यह स्वहस्तप्राणातिपातक्रिया है। परके हाथसे अपने, दूसरे एवं उभय के प्राणोंका वियोग होना यह परहस्त प्राणातिपात क्रिया है ॥ सू० १ ॥
___उत्तर-'सहत्थपाणाइचाय किरिया य, परहत्थपाणाइवायकिरियाय' હે મંઠિતપુત્ર ! પ્રાણાતિપાત ક્વિાના બે ભેદ છે–(૧) સ્વહસ્ત પ્રાણાતિપાત ક્રિયા અને (૨) પરહસ્તપ્રાણાતિપાત ક્રિયા. પિતાના હાથથી જ પિતાના પ્રાણને, અન્યના પ્રાણને, અથવા પોતાના અને અન્યના એ બન્નેના પ્રાણનો વિયોગ કરે અથવા પ્રાણુવિયોગ માત્ર કરી તેનું નામ “સ્વહસ્ત પ્રાણાતિપાત ક્રિયા છે. બીજાને હાથે પિતાના, અન્યના અથવા બન્નેના પ્રાણુને વિયેગ કરે તેનું નામ “પરહસ્ત પ્રાણાતિપાત ક્રિયા છે. સૂ. ૧
श्री. भगवती सूत्र : 3
