________________
४८४
भगवतिसूत्रे गच्छति 'उर्ल्ड संखेज्जे भागे गच्छइ' ऊ संख्येयान् भागान् गच्छति, 'तिरियं संखेज्जे भागे ति अर्थात् कल्पनया किल यदि एकेन समयेन शक्रो योजनपर्यन्तमधोलोकं गच्छति तदा तस्य योजनस्य द्विधा करणेन द्वौ भागै भवतः,तयोर्भागयोः तावत्प्रमाणस्यापरस्यैकभागस्य मेलनेन त्रयः संख्येया भागाः उच्यन्ते अतस्तान् भागान् साधयोजनपरिमितान शक्रोस्तिर्यग्गच्छति, 'उडूं संखेज्जे भागे त्ति' यान् किल कल्पनया त्रीन् भागान सार्धयोजनरूपान् तिर्यग्गच्छति तेषु भागेषु एकभागसमानप्रमाणस्य चतुर्थभागस्य मेलनेन चत्वारः संख्यातभागा उच्यन्ते नहीं जा सकता है। 'उथ संखेज्जे भागे गच्छइ' और यदि वह ऊपर जाना चाहे तो एक समय में संख्यात भागतक जाता है। यहां तिर्यक क्षेत्र के संख्यात भागों की अपेक्षा ये संख्यात भाग अधिक हैं। क्यों कि संख्यात भाग के भी संख्यातभाग होते हैं। अब हम इस विषय को कल्पना करके इस प्रकार से समझ सकते हैं मानलो शक एक समय में, अधोलोक में एक योजन प्रमाण क्षेत्र तक जाता है। तब उस योजन के दो विभाग करने पर दो हिस्से हो जाते हैं- आधेयोजन का एक और आधे योजन का दूसरा, अब इन दोनों भागों में से एक भागलेकर एक योजन में मिलाने से तीन संख्यात भाग आते हैं। इस तरह शक्र तिर्यक क्षेत्र में एक समय में तीन संख्यातभागपरिमित १॥ देढ योजन प्रमाण क्षेत्र तक जाता है । ' उद्दे संखेज्जेभागे त्ति' इसका तात्पर्य यह है- कि १॥ योजन परिमिततीन संख्यातभाग रूप क्षेत्र तक इन्द्र जब तिर्यक क्षेत्र में जाता ह तो इन तीन संख्यात भागों में अवशिष्ट द्वितीयभागरूप चतुर्थभाग को क्षेत्र अधि: छ. 'उङ्क संखेज्जे भागे गच्छइ' तिय अमन ४२ता ते सभ्यात मधि ભાગ પ્રમાણુ ઉર્ધ્વગમન કરે છે. આ વાત બરાબર સમજવા માટે નીચે પ્રમાણે કલ્પના કરવાથી વિષય વધારે સ્પષ્ટ થશે ધારો કે કેન્દ્ર એક સમયમાં એક યોજન પ્રમાણ ક્ષેત્ર પર્યન્ત નીચે જઈ શકે છે. તે તે એજનના બે સરખા ભાગ પાડવામાં આવે તે અર્ધા અર્ધા એજનના બે ભાગ પડશે હવે તે બને ભાગમાંથી એક ભાગને લઈને એક એજનમાં ઉમેરવાથી ૧ાા જન પ્રમાણ ભાગ આવે છે. આ રીતે શક એક સમયમાં १॥ योशन प्रमाण क्षेत्र सुधा तिय समान रीश छे. 'उई संखेज्जे भागे त्ति' શકેન્દ્ર ના જન પ્રમાણ ક્ષેત્ર પર્યન્ત તિય ગમન કરે છે, એ વાત ઉપર સમજાવી. હવે ઉપર એક એજનના જે બે ભાગ પાડયા તેમાં જે અર્ધ ભાગ વધે છે તેને તિય ગમનના ૧ જન પ્રમાણ ક્ષેત્રમાં ઉમેરવાથી જે બે જન પ્રમાણ ક્ષેત્ર આવે છે, એ
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૩
