________________
प्रमेयचन्द्रिकाटीका श. ३. उ. ७.३ यमनामकलोकपालस्वरूपनिरूपणम्
८१५
5
9
,
पश्चै, यस्तु नैरयिकान् जीवान् कर्त्तरिकाभिः खण्डशः कर्तयित्वा भ्रष्टृपाकयोग्यान् करोति, असौ अम्बरीषस्य भ्राष्ट्रस्य सम्बन्धात् 'अम्बरीषः' इति २, 'सामे' श्यामः, यस्तु वर्णेन श्यामः नैरयिकान् शातयति पीडयति स 'श्याम' इत्युच्यते ३, 'सबलेत्ति यावरे' शबल इति चापरो देव इत्यर्थः तथाच -यो हि वर्णेन शबल: कर्बुरः, तेषां नैरयिकाणाम् अन्त्रहृदयादीनि उत्पाटयति स 'शवल:' इत्यभिधीयते ४, 'रुद्दो - वरुद्दे' रुद्रः, उपरुद्रश्च तत्र यः खङ्गकुन्ता दिषु तान् नैरयिकान् ओतप्रोतान् करोति सः रुद्रत्वात् क्रूरत्वात् 'रुद्रः इत्युच्यते ५, यस्तु तेषामेव अङ्गोपाङ्गानि चूर्णयति स अत्यन्त रुद्रत्वात् 'उपरुद्रः ' जाकर वहांसे उन्हें फिर नीचे पटकते हैं इस कारण ये 'अंब' कहलाते हैं । 'अंबरिसेचेव' अम्बरीष- ये देव नैरयिक जीवोंको कैचियों से काट काट कर अर्थात् उनके टुकडे २ कर उन्हें भाडमें पकाने के भूजने के योग्य बनाते हैं इस कारण इनका नाम अम्बरीष भ्राष्ट्र भाडके साथ संबंध रखने से अंबरीष हुआ है । 'सामे' श्याम ये देव वर्णसे काले होते हैं-ये देव नरकजीवोंको पीडा आदि द्वारा त्रास पहुँचाते हैं । इससे इनका नाम श्याम ऐसा हुआ है । 'सबलेत्ति यावरे' शबल नामका परमाधार्मिक देव है । यह वर्णसे कर्बुरचितकबरा होता है । इसका काम नारकोंकी आंतोको एवं हृदयको फाडनेका है । इससे यह शबल कहागया है । रुद्दोवरुद्दे' रुद्र और उपरुद्र, इनमें जो नैरयिकों को कुंत-तलवार आदिको में पिरोता है वह रुद्र-क्रूर होने के कारण रुद्र कहा गया है तथा जो नारकोके अंग, और उपाङ्गोंको चूर२ कर देता है उसका नाम वह अत्यन्त रुद्र પટકે છે, તે કારણે તેમને ‘અખ' કહે છે.
[२] 'अंबरिसेचेत्र' अभ्णरीष देवो- तेथे नारनां शरीरना अंतर वडे टुडे ટુકડા કરે છે અને તેને ભઠ્ઠીમાં પકાવવાને ચાગ્ય અનાવે છે. આ રીતે બ્રાષ્ટ્ર [ભાડ— ભઠ્ઠી]ની સાથે સંબંધ રાખનારા તે દેવોને અશ્મરીષ કહે છે.
[3] ' सामे' श्याम - या देवो श्याम वर्णुना होय छे. तेथे। नारोने पीडा આદિ દ્વારા ત્રાસ આપે છે.
[४] 'सबलेति यावरे' शमस नाभना परभाधाभि देव होय छे. तेथे डामर ચીતરા વર્ણના હાય છે. તેએા નારકાનાં આંતરડાં અને હૃદયનું વિદ્વારણ કરીને તેમને थोडा भाडे छे, तेथा ४ तेभने ' शमस' हे छे. [4] भने [६] ' रुद्दोरुदे ' २५ અને ઉદ્ર નારકાને તલવાર ફ્રિમાં પરાવનારા દેવાને રુદ્ર કહે છે, તેએા કર હાવાથી તેમને રુદ્ર કહે છે. નારકાનાં અંગ ઉપાંગાના ચૂરેચૂરા કરી નાખનારા દેવાને
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૩
