________________
६७८
भगवतीसूत्रे द्विधा पर्यस्तिकाम् अपि, तद् यथा नाम कोऽपि पुरुषः एकतः पर्यत गत्वा तिष्ठेत् ? तच्चैव थावत् व्यकुर्वीद् वा, विकुवैति वा, विकुर्विष्यति वा एवं द्विधा पर्यमपि ॥ मू०१॥
टीका-चतुर्थोद्देशके विकुर्वणा प्ररूपिता पञ्चमेऽपि तामेव विशेषरूपेण पालथी मारकर बैठने का जैसा आकार होता है-उस विषयमें हो जानना चाहिये। (से जहानामए के पुरिसे एगओ पलियंकं काउं चिरोज्जा ?) हे भदन्त ! जैसे कोई मनुष्य एक तरफ पर्यङ्कासन से बैठता है इसी प्रकारके आकारमें विक्रिया शक्तिसे अपने शरीर के आकारको निष्पन्न कर क्या भावितामा अनगार आकाशमें ऊँचे उड सकता है ? (तं चेव जाव विकुब्बिसु वा, विकुव्वंति वा, विकुश्विस्संति वा, एवं दहओ पलियंकंपि) हे गौतम! इस प्रकार से वह आकार निष्पन्न कर भावितात्मा अनगार ऊँचे आकाश में उड सकता है ? यावत् इस विषय में और सब कथन पहिले किये गये कथन की तरह से ही जानना चाहिये । परन्तु उम भावितात्मा अनगारने ऐसे रूपोंका निर्माण न भूतकाल में किया है, न वह वर्तमान कालमें ऐसे रूपोंका निर्माण करता है और न भविष्यत् कालमें ऐसे रूपोंका वह निर्माण करेगा ही यह तो केवल इस तरह के रूपोंको निर्माण करनेकी उसकी शक्तिका प्रदर्शन किया गया है। इसी तरह से दोनों तरफ दो पर्यङ्कासनों से बैठकर निष्पन्न हुए आकार के विषयमें भी जानना चाहिये। ____टीकार्थ-चतुर्थ उद्देशकमें विकुर्वणा की प्ररूपणा हुई है, इस (से जहानामए केइ पुरिसे एगओपलियंक काउं चिडेज्जा. छत्याहि ? ) 3 ભદન્ત ! જેવી રીતે કેઈ પુરુષ એક તરફ પર્યકાસન વાળીને બેસે છે, એવી રીતે એક તરફ પર્યકાસન વાળીને બેઠેલા પુરુષ આકારનું પિતાની વિટુર્વણ શક્તિથી નિર્માણ उशने |वितात्मा म॥२ माशम जवाने समर्थ छ? (तं चेव जाव विकुबिसु वा, विकुव्वंति वा, विकुब्बिस्संति वा, एवं दुहओ पलियंकं पि) હે ગૌતમ ! એવા આકારનું નિર્માણ કરીને તે ભાવિતાત્મા અણગાર આકાશમાં ઊંચે ઉડી શકે છે. આ વિષયને લગતા બીજાં પ્રશ્નોત્તરો આગળ મુજબ જ સમજવા. પરંતુ તે ભાવિતાત્મા અણગારે એવાં વૈક્રિય નું ભૂતકાળમાં કદી પણ નિર્માણ કર્યું નથી, વર્તમાનમાં પણ એવાં રૂપનું નિર્માણ કરતા નથી, અને ભવિષ્યમાં પણ એવાં રૂપોનું નિર્માણ કરશે નહીં. એ પ્રકારનાં રૂપનું નિર્માણ કરવાની શક્તિ તેઓમાં રહેલી છે, એટલું બતાવવાને માટે જ આ કથન કરવામાં આવ્યું છે. બન્ને તરફ પર્યકાસન વાળીને બે પર્યકાસનેથી બેઠલા પુરુષરૂષાના વિષયમાં પણ એજ પ્રમાણે સમજવું. ટીકાથ–ાથા ઉદ્દેશકમાં વિક્ર્વણનું નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે. આ પાંચમાં ઉદ્દેશ
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૩
