________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श. ४ उ. १० सू.१ लेश्यापरिणामनिरूपणम् ९१७ प्रदेशावगाढाः, वर्गणाविषये च कृष्णलेश्यादियोग्यद्रव्यवर्गणाः अनन्ताः औदारिकादिवर्गणावत्, स्थानविषये च तारतम्येन विचित्राध्यवसायनिबन्धनानि असंख्येयानि कृष्णादिद्रव्याणि, अध्यवसायस्थानानामसंख्यातत्वात्, लेश्यास्थानानामल्पबहुत्वं वाच्यम् । तच्चैवम्- 'एएसिणं भंते ! कण्हलेसाठाणा णं जाव - मुक्कलेसाठाणाण य जहन्नगाणं दवट्टयाए पयेसट्टयाए दवट्ठपयेसट्टयाए कयरे कयरेहिंतो अप्पा वा, बहुया वा, तुल्ला वा, विसेसाहिया वा? गोयमा! सव्वत्थोवा जहन्नगा काउलेसा असंख्यात (क्षेत्र) प्रदेशो में है । औदारिकादिक वर्गणाओं की तरह कृष्णलेश्या आदि के योग्य द्रव्यवर्गणाएं अनन्त है। तरतम आदि रूप से विचित्र बने हुए ऐसे अध्यवसायों के कारणभूत कृष्णाद्रिव्य भी तरतमादिरूपसे असंख्यात है। क्योंकि अध्यवसाय स्थान असंख्यात होते है । तात्पर्य कहनेका यह हैं कि जब अध्यवसायोके स्थान असंख्यात है तो अध्यवसाय भी असंख्यात ही है। और जब अध्यवसाय असंख्यात है तो इन असंख्यात अध्यवसायों के कारणभूत कृष्णादि द्रव्य भी उनके तरतमादिरूप को लेकर असंख्यात है। लेश्याओं के स्थानों का अल्पबहुत्व इस प्रकार से हैं प्रभु से गौतम पूछते हैं कि हे भदन्त ! कृष्णलेश्या के जघन्यस्थानों में और यावत् शुक्ललेश्या के जघन्यस्थनों में द्रव्यार्थ रूप से, प्रदेशार्थरूप तथा द्रव्यार्थप्रदेशार्थ दोनों रूप से कौन स्थान किन स्थानों की अपेक्षा से अल्प है, कौन स्थान किन स्थानों को अपेक्षा से बहुत हैं, कौन स्थान किन स्थानों की अपेक्षा समान हैं, तथा कौन से स्थान किन स्थानों की છે. ઔદારિક આદિ વર્ગણાઓની જેમ કૃષ્ણલેશ્યા આદિને યોગ્ય દ્રવ્યવણાએ અનંત છે. તરતમ આદિ રૂપે વિચિત્ર બનેલા એવા અધ્યવસાયેના કારણરૂપ કૃષ્ણાદિ દ્રવ્ય પણ તરતમ આરિરૂપે અસંખ્યાત છે, કારણ કે અધ્યવસાય સ્થાન અસંખ્યાત હોય છે. તેનું તાત્પર્ય એ છે કે જે અધ્યવસાયના સ્થાન અસંખ્યાત હોય, તે અધ્યવસાય પણ અસંખ્યાત જ હોય, અને જે અધ્યવસાય અસંખ્યાત હોય તે તે અસંખ્યાત અધ્યવસાયના કારણભૂત કૃષ્ણાદિ દ્રવ્ય પણ તેમના તરતમ આદિ રૂપની અપેક્ષાએ અસંખ્યાત હોય છે. લેશ્યાઓનાં સ્થાનનું અ૫ બહત્વ નીચે પ્રમાણે છેગૌતમ સ્વામી મહાવીર પ્રભુને પૂછે છે- “હે ભદન્ત! કૃષ્ણલેશ્યાથી શુકલલેશ્યા પર્યતની વેશ્યાઓનાં જઘન્ય ઓિછામાં ઓછાં સ્થાનમાં દ્રવ્યાર્થરૂપ, પ્રદેશાર્થરૂપ,
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૩
