________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श. ३ उः १ अग्निभूति प्रति भगवदुत्तरं २३ समुद्घातपदार्थों बोध्यः ‘एवामेव गोयमा' ! एवमेव हे गौतम ! अनेनैव प्रकारेण हे गौतम ! " चमरे अमुरिंदे असुरराया " चमरः असुरेन्द्रः असुरराजः, अस्य समुद्घातस्योत्पत्तिक्रियशरीरनामकर्मणः सकाशात् भवति इत्यभिप्रायेणाह-'वेउब्बियसमुग्याएणं समोहन्नई' वैक्रियसमुद्घातेन समवहन्यते समवहतो भवति समुद्घातयुक्तो भवति, समवहन्तीति वा, आत्मप्रदेशान् बहिः प्रक्षिपतीतितदर्थः। तत्स्वरूपम्प्रतिपादयितुमाह-" संखेज्जाई जोयणाई दंडं निस्सरइ" संख्येयानि योजनानि निःसृजति निःसारयति वा । प्रथमं संख्येययोजनपर्यन्तं दण्डाकारम् ऊर्वाधः आयतान् आत्मप्रदेशान्-शरीरबाहल्यजीव शरीर को छोटा बड़ा आदि जैसी इच्छा हो वैसा कर लेनेकी जो क्रिया करते हैं वह विक्रिया है। इस विक्रिया से जो शरीर निष्पन्न-(बनता) होता है वह वैक्रिय शरीर कहलाता है। जीव अपने आत्मप्रदेशोंको कार्यविशेषके वशसे जो शरीरसे बाहिर निकालता है और फिर उनका संकोच करता है उसीका नाम समुद्धात है। इस समुद्धात की उत्पत्ति वैक्रिय शरीर नामकर्म के उदय से होती है इसकी स्थिति एक अन्तमूहूर्त की होती है। 'एवामेव गोयमा ! चमरे असुरिंदे असुरराया वेउब्वियसमुग्धाण्यां समोहन्नइ' हे गौतम ! वह असुरेन्द्र असुरराज चमर इसी वैक्रिय समुद्धात से युक्त है ! अर्थात् वैक्रियसमुद्धात से वह अपने आत्मप्रदेशोंको शरीरसे बाहिर निकालता है। निकाल कर फिर वह 'संखेज्जाई जोयणाई दंडं निस्स रइ' उन्हे संख्यात योजनों तक दण्डाकार रूपमें परिणमाता हैं । શરીરને પિતાની ઈચ્છાનુસાર નાનું મોટું કર્યા કરે છે, તે ક્રિયાને વિક્રિયા શરીર કહે છે જીવ કે વિશિષ્ટ કાર્યને માટે પિતાના આત્મપ્રદેશને શરીરમાંથી બહાર કાઢે છે અને પછી તેમને સંકુચિત કરે છે એ ક્રિયાને સમુદ્યાત કહે છે. વૈક્રિયશરીર નામના કર્મના ઉદયથી તે સમુઘાતની ઉત્પત્તિ થાય છે. તેની કાળ સ્થિતિ એક અન્તર્મુહૂર્તની હોય છે, "एवामेव गोयमा ! चमरे असुरिंदे असुरराया वेउब्वियसमुग्याएणं समोहन्नई" હે ગૌતમ! અસુરરાજ અસુરેન્દ્ર અમર આ પ્રકારના વૈકિય સમુદ્રઘાતથી યુકત હોય છે એટલે કે વૈક્રિય સમુઘાત કરીને તે પિતાના આત્મપ્રદેશોને શરીરમાંથી બહાર કાઢે છે "संखेज्जाइं जायणाई दंडं निस्सरइ" ॥ शत मात्भप्रदेशाने शरीरमांथा महा२ કાઢીને તેમને સંખ્યાત અને પર્યન્ત દંડાકાર રૂપે પરિણાવે છે દંડાકારરૂપે
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૩
