________________
२८२
भगवतीमत्रे त्वं बोध्यम् उन्नतत्वं तु प्रासादपीठापेक्षया । यत्तच्यते-'पंचसयउच्चत्तेणं आइमकप्पेसु होति विमाण 'त्ति' छाया-पञ्चशत उच्चत्वेन आदिमकल्पेषु भवन्ति तु विमानानि इति तत् परिस्थूलन्यायमङ्गीकृत्य बोध्यम् । तथा 'ईसाणस्स वा देविंदस्स देवरणो' ईशानस्य वा देवेन्द्रस्य रेवराजस्य 'विमाणेहितो' विमाने भ्यो विमानापेक्षया 'सक्कस्स देविंदस्स देवरणो' शक्रस्य देवेन्द्रस्य देवराजस्य 'विमाणा' विमानानि किम् 'इसिं' ईषत् किश्चित् ‘णीययराचेव' नीचतराणि प्रमाणतोः नीचत्वयुक्तानि एव ? 'इसिं' इपत् 'निण्णयराचेव' निम्नतराणि अपकृष्टानि एव किमिति प्रश्नः? भगवान् स्वीकरोति-'हन्ता, गोयमा !" इत्यादि । हे गौतम वायुभूते ! 'हन्त' इति उपर्युक्तवाक्याङ्गीकारे 'सक्कस्स तंचेव सव्वं नेपव्वं' शक्रस्य तच्चैव सर्वम् नेतव्यम् शक्रस्य तचैव सर्व ज्ञातव्यम्, तात्पर्य इस प्रश्नका ऐसा है कि शास्त्रान्तर में सौधर्म और ईशान कल्प में विमानोंकी ऊँचाई ५०० योजन की कहो गई है अतः इस कथन से दोनों देवलोकों के विमानोंकी ऊंचाई बराबर आती हैं सो इसी बातको लक्ष्य में रखकर गौतम गोत्रीय वायुभूतिने प्रभु से यह प्रश्न किया है कि भगवन् ! आप हमें यह तो समझाइये कि दोनों देवलोकोंके विमानोंकी ऊँचाई एक सी हैं या उसमें कुछ थोडी बहुत हीनाधिकता भी है । तब प्रभुने उन्हें समझाया कि शास्त्रान्तर में जो इस प्रकार का कथन किया गया हैं वह सामान्यरूप से किया गया है । विमानोंको ऊँचाई नीचाई में तो कुछ थोडासा अन्तर हैं ही। सौधर्म देवलोक में जो विमान हैं उनकी अपेक्षा ईशानदेवलोक के विमान कुछ थोडे बहुत ही ऊँचे हैं अधिक ऊँचे नहीं हैं। तथा सौधर्म देवलोकके विमानों को जो शोभा आदि हैं इसकी अपेक्षा શાસ્ત્રોમાં સૌધર્મ અને ઇશાનક૯૫ના વિમાનોની ઊંચાઈ ૫૦૦-૫૦૦ એજનના કહી છે. આ કથન મુજબ તો તે બન્ને દેવલેકનાં વિમાનની ઊંચાઇ સરખી છે. એ જ વાતને અનુલક્ષીને વાયુભૂતિ ગણધર મહાવીર પ્રભુને આ પ્રકારને પ્રશ્ન પૂછે છે- “હે ભગવાન! એ બને દેવકના વિમાનની ઊંચાઈ તદ્દન સરખી છે, કે તેમાં સહેજ પણ ન્યૂનતા અથવા અધિકતા છે? ત્યારે ભગવાન મહાવીર તેમને સમજાવે છે કે શાસ્ત્રોમાં બન્નેની ઊંચાઈ સરખી હેવાની જ વાત કહી છે તે સામાન્ય દષ્ટિએ કહી છે. ખરેખર તે તે બન્ને દેવલેકના વિમાનોની ઊંચાઈમાં થોડે તફાવત છે. સૌધર્મ દેવકનાં કરતાં ઈશાન દેવકનાં વિમાને બહુ થોડા પ્રમાણમાં ઊંચાં છે-ઊંચાઈમાં
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૩
