________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श. ३ उ. ४ सू.२ वैक्रियवायुकायव्यक्तव्यतानिरूपणम् ६१९ महत्- विशालम् 'इत्थित्वं वा स्त्रीरूपं वा, पुरिसरुवं वा पुरुषरूपं वा, 'हथिरूवं वा' ' जाणरूवं वा' यानरूपं वा शकटरूपं वा 'एवं' तथैव 'जुग्ग
टीकार्थ- वैक्रिय शरीरका अधिकार चल रहा है - अतः उसी संबंध में यह बात कही जा रही है 'पभूणं भंते ' इत्यादि-गौतम प्रभु से पूछ रहे है कि हे भदन्त ! वायुकाय क्या विशालरूप में स्त्री आदिका रूप बना सकता हैं । यही प्रश्न -' इत्थिरूवं वा, पुरिसरूवं वा इत्यादि सूत्रपाठ द्वारा पूछा गया है । 'महं' शब्दका अर्थ महान् - विशाल है । स्त्री का जो आकार है वह स्त्रीरूप है । पुरुषका जो आकार हैं वह पुरुषरूप है । इसी तरह से हस्तिरूप यानरूपमें भी जानना चाहिये । वैक्रिय शरीर कृत्रिम और जन्मसिद्ध-इस तरह से दो प्रकारका माना गया हैं । जो जन्मसिद्ध वैक्रियशरीर है, वह तो देव और नारकों में ही होता है । कृत्रिम वैक्रिय का कारण लब्धि होती है । लब्धि एक प्रकारकी तपोजन्य शक्ति है जो कुछ ही गर्भज मनुष्यों एवं तिर्यचों में पाई जाती है। इसलिये वैसी लब्धिसे होनेवाले वैक्रिय शरीरके अधिकारी गर्भज मनुष्य और तिर्यच ही हो सकते हैं । कृत्रिम वैक्रिय की कारणभूत एक दूसरे प्रकारकी भी लब्धि मानी गई है जो तपो जन्य न होकर जन्म से ही मिलती है । ऐसी लब्धि कुछ बादर वायु
6
ટીકા”ઐક્રિય શરીરના અધિકાર ચાલી રહ્યો છે. તે સંબધને અનુલક્ષીને જ या बात उरवामां आवी छे' पभ्रूणं भंते!' छत्याहि हे लहन्त ! शुं वायुय વિશાળ સ્ક્રીપ આદિ બનાવી શકે છે? એજ પ્રશ્ન નીચેના સૂત્રા દ્વારા પૂછયેા છે— 'इत्थवं वा, पुरिसख्वं वा' इत्याहि. ' महं ' भेट महान अथवा विशाल. સ્ત્રીના જે આકાર તે સ્ત્રીરૂપ છે, પુરુષના જે આકાર તે પુરુષરૂપ છે. એજ પ્રમાણે હસ્તિરૂપ, યાનરૂપ આદિના વિષયમાં પણ સમજવું. વૈક્રિયા શરીરના એ પ્રકાર છે—(૧) કૃત્રિમ અને (ર) જન્મસિદ્ધ. જન્મસિદ્ધ વૈક્રિય શરીર તા દેવા અને નારકોને જ હોય છે. કૃત્રિમ વૈક્રિય શરીરનું કારણ લબ્ધિ મનાય છે. લબ્ધિ એટલે એક પ્રકારની તપોજન્મ શકિત. તે લબ્ધિ કેટલાક ગજ મનુષ્યા અને તિય ચામાં હાય છે. તેથી એવી લબ્ધિથી પ્રાપ્ત થનારા વૈક્રિય શરીરના અધિકારી ગભ`જ મનુષ્ય અને તિયાઁચ જ હાઈ શકે છે. કૃત્રિમ વૈક્રિય શરીરની પ્રાપ્તિ માટે કારણરૂપ એક બીજા પ્રકારની લબ્ધિ પણ મનાય છે, જે લબ્ધિની પ્રાપ્તિ તપના પ્રભાવથી થતી નથી પણ જન્મથી જ થાય છે. એવી લબ્ધિના સદ્ભાવ કેટલાક ખાદર વાયુકાયિક જીવેામાં જ માનવામાં આવેલ
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૩
