________________
भगवतीमत्रे आशंका नहीं करनी चाहिये कि मूलसूत्र में तो सिर्फ विशेषाधिकता ही सूत्रकारने कही है फिर यहां नियततावाली विशेषाधिकता किस तरहसे कही गई है? क्यों कि इस समय में असुरेन्द्र असुरराज चमर जितना नीचे जाता है उतने ही नीचे जाने में इन्द्र को दोसमय एवं वज्रको तीन समय लगते हैं। इस प्रकार के कथनसे शक्र के अधोगमनकी अपेक्षा वज्रकी अधोगति विभाग न्यून आती है इस लिये विभाग न्यून एक योजनकी अधोगति कही गई है। तथा 'शक्रका नीचे जानेका काल और वज का ऊपर जानेका काल ये दोनों तुल्य हैं' इस कथन से ज्ञात होता है कि एक समयमें शक्र जितने नीचे क्षेत्रमें जाता है उतने ही क्षेत्र में वज्र एक समयमें ऊंचे गमन करता है, शक्र एक समयमें नीचे एक योजनतक जाता है और वज्र एक समयमें ऊपर एक योजन जाता है इसलिये वज्रकी ऊर्ध्वगति एक योजन की कही गई है, ऊर्ध्वगति और अधोगतिका बीच का क्षेत्रा तिर्यग्गतिका क्षेत्र है इसलिये इसका प्रमाण बीच के प्रमाण जितना ही होना चाहिये । अतः इसका प्रमाण विभाग सहित तीन कोशका कहा गया है। यह व्याख्या 'वज्ज जहा सकस्स तहेव-नवरं विसेसाहियं कायव्वं' इस
ગમનની ગતિ સૌથી વધારે હોય છે. અહીં એવી આશંકા ન કરવી જોઈએ કે મૂળ સૂત્રમાં તે સૂત્રકારે વિશેષાધિકતા જ કહેલ છે, તે અહીં નિયતતાવાળી વિશેષાધિકતા કેવી રીતે બતાવવામાં આવી છે ? કારણ કે એટલા સમયમાં અસુરેન્દ્ર અસુરરાજ ચમર જેટલે નીચે જાય છે, એટલે નીચે જવામાં કેન્દ્રને બે સમય અને વજને ત્રણ સમય લાગે છે. આ પ્રકારના કથનથી શક્રના અધેગમન કરતાં વજને અધગમન સમય હું ભાગને આવે છે, તેથી ત્રિભાગ ન્યૂન એકજનની (રુ જનની) તેની અધોગતિ (નીચીગતિ) કહી છે.તથા “શકને નીચે જવાને કાળ અને વજન ઊંચે જવાને કાળ સરખો જ છે આ કથનથી એ વાત સ્પષ્ટ થાય છે કે એક સમયમાં શક્ર જેટલા ક્ષેત્ર સુધી નીચે જાય છે એટલા જ ક્ષેત્ર સુધી વજને ઊંચે જવાને માટે પણ એક સમય લાગે છે. ધારે કે શક એક સમયમાં એક જન નીચે જાય તે જ એક સમયમાં એક જન ઊંચે જાય છે. ઉર્ધ્વગતિની વચ્ચેનું ક્ષેત્ર તિર્યગતિનું ક્ષેત્ર છે. તેથી તેનું પ્રમાણ વચગાળાના પ્રમાણ જેટલું જ હોવું જોઇએ. તેથી તેનું પ્રમાણ ત્રિભાગ સહિત ત્રણ ગાઉનું કહ્યું છે. भाव्याच्या 'वज्जं जहा सक्कम्स तहेव नवर विसेसाहिय कायव्वं' मा सूनी
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૩
