________________
१३२
भगवतीसूत्रे टीका-महावीरस्वामी ईशानेन्द्रस्य कुरुदत्तपुत्रादि सामानिक देवविषये त्राय: स्त्रिंशकादिविषये च वायुभूतिना कृतस्य प्रश्नस्य समाधानमाह-'नवरं'-इत्यादि । हे गौतम वायुभूते ! कुरुदत्तपुत्रस्यापि ईशानेन्द्रसामोनिकदेवविशेषस्य समृदयादिकं शिष्यकत्रदेव बोध्यम्, विशेषस्तु पुनरेताबानेर यत विकुवंगाशक्त्या वैक्रिय समुद्घातेन वारद्वयं समबहत्य निजात्मीयौक्रियनानारूपनिर्माणैः सम्पूर्ण जम्बूद्वीपापेक्षयाऽपि अधिकं प्रदेश पूरयितुं स समर्थः इत्यभिप्रायेणाह-'सातिरेगे दो केवलकप्पे' सातिरेको साधिको द्वौ केवलकल्पौ सम्पूर्णी 'जंबूदीबे दीवे' जम्बूद्वीपो द्वीपौ जबूद्वीप नामक द्वीपद्वयम् यथोक्तरीत्या वैक्रियनानाशरीरैः ____टोकार्थ- वायुभूतिने १४वें सत्रमें ईशनेन्द्र के सामानिकदेव जो कुरुदत्तपुत्र आदि है, तथा त्रायस्त्रिंशक आदि जो देव हैं उनके विषयमें जो प्रश्न किया है- उसका समाधान इस सूत्र द्वारा महावीर स्वामीने उन्हें दिया है- इसमें यह समझाया गया है कि- हे गौतम! घायुभूते ! कुरुदत्तपुत्र की जो कि अपनी विशिष्ट तपस्याके प्रभावसे ईशानेन्द्रके सामानिक देव हुए है समृद्धि आदि देव कुछ पूर्ववर्णित तिष्यकदेव के समान ही जाननी चाहिये । परन्तु उस कथन को अपेक्षा इस कथनमें जो अन्तर है वह 'नवरं' पदसे प्रकट करते हुए सूत्रकार कहते हैं- कि इस कथनमें केवल इतनी ही विशेषता है कि ईशानेन्द्र के सामानिक देव जो कुरुदत्त पुत्रादिक है वे वैक्रियशक्ति जन्य वैक्रिय समुद्धात से दो वार युक्त होकर अपनी विक्रिया से निष्पन्न हुए अपने ही अनेक रूपों द्वारा सम्पूर्ण दो जंबूद्धोपों की अपेक्षासे भी अधिक प्रदेश को भर सकने में समर्थ हो सकते है । यही बात 'सातिरेगे दो केवलकप्पे जंबूदीवे दीवे' इस सूत्रपाठ द्वारा
ટીકાર્થ– વાયુભૂતિ અણગારે, ૧૪ ચૌદમાં સૂત્રમાં બતાવ્યા પ્રમાણેનો, ઇશાનેન્દ્રના સામાનિક દેવ કુરુદત્તપુત્ર વગેરેના વિષયમાં જે પ્રશ્ન પૂછ છે, તેને ઉત્તર આ સૂત્રમાં આપવામાં આવ્યો છે મહાવીર પ્રભુ જવાબ આપે છે કે હે ગૌતમ! વયુભૂતિ ! પિતાની વિશિષ્ટ તપસ્યાના પ્રભાવથી દેવરાજ ઇંશાનેન્દ્રના સામાનિક દેવ તરીકે ઉત્પન્ન થયેલા કુરુદત્તપુત્રની સમૃદ્ધિ, વિક્વણું આદિનું વર્ણન પૂર્વકથિત તિષ્યક દેવના પ્રમાણે જ સમજવું. પણ તે કથન કરતા કુરુદત્તપુત્રના કથનમાં જે વિશેષતા છે તે "नवरं" ५४ वातावमा भावी छ. सातिरेगे दो केलकप्पे जंबूदीवे दीवे" ઈશાનેન્દ્રનો સામાનિક દેવ કુરુદત્ત પુત્ર, વૈક્રિય સ મુદ્દઘાતથી ઉત્પન્ન કરેલાં પિતાનાં અનેક રૂપ વડે બે જંબુદ્વીપ કરતાં પણ વધારે જગ્યાને ભરી શકવા સમર્થ છે.
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૩
