________________
२१६
भगवती सूत्रे
इति पादपोषगमनम् पादपवन्निश्चलम् चतुर्विधा हारपरित्यागनिष्पन्नानशन विशेषः तथाच पादपस्येव उपगमनं स्पन्दराहित्येनावस्थानं पादपोपगमनम् इदं चतुर्विधाहारपरित्येगेनैव निष्पद्यते तथाच पादपोपगमनव्युत्पत्तिःपादपस्येव उपगमनम् उपगमः अभ्युपगमः स्वीकार : पतनस्य यत्र तत्तथा इति बोध्या, अर्थात् पादपो यथा समे विषमे वा प्रदेशे पतितः पूर्ववदेव तिष्ठति तथा यः समायां विषमायां वा अवस्थायां पतितः स यावज्जीवं तथैव तिष्ठति विशेषः परप्रयोगात् कम्पेत यथा तरुः परमयोगाच्चलो भवति,
मन' में पादप नाम वृक्षका है तथा उपशब्दका अर्थसादृश्य है जिस संधारा में वर्तमान आत्मा छेदित वृक्ष की तुलना को धारण करता है वह पादपोपगमन संधारा है । चतुर्विध आहार के परित्याग से निष्पन्न हुआ यह एक अनशन विशेष हैं। तथापादपकी तरह उपगमन-स्पन्द रहित होकर जो अवस्थान है वह पादपोपगमन है। यह संथारा चतुर्विध आहार के परित्याग से ही होता है । पादपोपगमन की व्युत्पत्ति 'पादपस्येव उपगमनम् उपगमः अभ्युपगमः स्वकारः पतनस्य यत्र तत् "पादपोपगमनं " इस प्रकार से है - इसका तात्पर्य यह है कि जिस प्रकार वृक्ष काटने पर चाहे सम स्थान में गिरे चाहे विषमस्थान में गिरे कहीं पर भी गिरे वह जैसा गिरता है वैसा ही पड़ा रहता है उसीप्रकार से जो साधु सम अथवा विषम किसी भी आसन से स्थित हो वह यावज्जीव उसो तरह से रहे । विशेषता इतनी है कि जिस प्रकार छेदित वृक्ष परप्रयोग
જે સંથારામાં જીવ ઈંદિત વૃક્ષના જેવા બની જાય છે, તે સંથારાને “ પાઢાગમન સચારા” કહે છે. આ પ્રકારના સંથારામાં સંથારો કરનાર સાધુ ચારે પ્રકારના આહારના ત્યાગ કરે છે. અને વૃક્ષની જેમ નિશ્ચેતન બનીને સમાધિસ્થ અની રહે છે. પાદપાપગમનની વ્યુત્પત્તિ નીચે પ્રમાણે છે—
" पादपस्येव उपगमनम् - उपगमः अभ्युपगमः स्वीकार : पतनस्य यत्र तत् पादपोपगमनं " हेवानुं तात्पर्य मे छे है न्यारे वृक्षने अपवामां आवे त्यारे ते समસ્થાનમાં પડે કે વિષમ સ્થાનમાં પડે–તે જે સ્થિતિમાં પડે છે એજ સ્થિતિમાં પડયુ રહે છે. એજ પ્રમાણે આ પ્રકારને સંથારો ધારણ કરનાર સાધુ મૃત્યુપર્યન્ત એક જ પ્રકારને આસને ઉભા રહે છે. તે આસન અનુકૂળ હાય કે પ્રતિકૂળ હોય પણ તેણે એ જ આસને ઉભા રહેવું પડે છે. વિશેષતા એટલી જ છે કે જે રીતે છેદિત વૃક્ષ પર
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૩
