________________
-
ममेयचदिन्का टीका श.३ उ.३ २.१ क्रियास्वरूपनिरूपणम् ५३१ 'मंडियपुत्ता ! हे मण्डित पुत्र ! 'दुविहा पण्णत्ता' द्विविधा प्रज्ञप्ता, सद्भेदस्वरूपमाह-'तं जहा-तधथा 'अणुवरयकायकिरिया य' अनुपरतकायक्रिया च, 'दुप्पउत्तकायकिरिया य' दुष्पयुक्तकायक्रिया च, तत्र विरतिरहितप्राणिनां शारीरिकक्रियैवानुपरतकायक्रियापदेनोच्यते, शब्दार्थस्तु-अनुपरतस्य अविरतस्य कायक्रिया अनुपरतकायक्रियेति बोध्यः, इयश्च विरतिरहितस्य प्राणिनो भवति, दुष्पयुक्तकायक्रिया च-दुष्टं यथास्यात्तथा प्रयुक्तो व्यापारितः दुष्प्रयुक्तः सचासौ कायश्च दुष्प्रयुक्तकायः तस्य क्रिया दुष्पयुक्तकायक्रिया इयं च प्रमत्तसंयतस्यापि भवति, यतो विरतिमतः प्रमादे सति कायद्वारा दुष्पयोगसम्भवात् । मण्डितपुत्रः अधिकरणिकी क्रियाभेदं पृच्छति-"अहिगरणियाणं ! काइया णं किरिया कइविहा पण्णत्ता' हे भदंत ! कायिकी क्रिया के कितने भेद हैं ? भगवान इसका उत्तर देते हुए मण्डितपुत्र से कहते हैं-'मंडियपुत्ता' हे मण्डितपुत्र ! यह कायिकी क्रिया दो प्रकार की कही गई है-'तंजहा' जैसे 'अणुवरयकायकिरिया' अनुपरतकायक्रिया और दूसरी 'दुप्पउत्तकायकिरिया' दुष्पयुक्तकायिकी क्रिया, अनुपरत-विरतिरहित-प्राणियों की जो शारीरिक क्रिया है वही अनुपरतकायिकि क्रिया है यह क्रिया विरति रहित प्राणियों में होती है । यत्नाचार विना प्रयुक्त किया गया शरीर वह दुष्प्रयुक्त काय है । ऐसे काय-शरीरकी जो क्रिया है वह दुष्पयुक्तकायिकी क्रिया है । यह प्रमत्तसंयत के भी होती है। क्यों कि विरति के सद्भाव होने पर भी प्रमाद के अस्तित्व होने से काय के द्वारा दुष्प्रयोग होने की संभावना रहती है। अब मण्डितपुत्र 'अधिकरणिकी ક્રિયાના કેટલા ભેદ કહ્યા છે ?
उत्तर-'मंडियपुत्ता!' 3 भाडितपुत्र ! यिsी याना नाथे प्रमाणे मे से या छ-' अणुवरयकायकिरिया' मनु५२तायाBया भने 'दप्पउत्तकायकिरिया' દુપ્રયુકતકાયક્યિા. અનુપરત-વિરતિ રહિત-પ્રાણીઓની જે શારીરિક ક્રિયા છે તેને
અનુપરતકાયિકી ક્રિયા કહે છે. તે ક્રિયા વિરતિરહિત પ્રાણીઓમાં જ થાય છે. કોઈ પણ જાતના યન વિના શરીરની જે ક્રિયા થાય છે તેને “દુપ્રયુક્તકાયિકી ક્રિયા કહે છે. આ ક્રિયા પ્રમત્ત સંયતથી પણ થાય છે. કારણ કે વિરતિને સદ્ભાવ હોવા છતાં પણ પ્રમાણુનું અસ્તિત્વ હોવાથી કાયા દ્વારા દુપ્રયાગ થવાની શકયતા રહે છે.
-'भंते !' 3 महन्त ! 'अहिगरणियाणं किरिया कइविहा पण्णता?'
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૩
