________________
७२६
भगवतीस्त्रे भगवान् उत्तरयति-'गोयमा !' हे गौतम ! स णो तहा भावं' नो तथाभावं याथार्थेन 'जाणइ, पासइ' जानाति, पश्यति, अपि तु 'अण्णहाभावं' अन्यथा भावं तदविपरीतम् 'जाणइ, पासइ' जानाति, पश्यति, वाराणस्यां समवहतोऽनगारो राजगृहे स्थितः सन् वाराणसीगतविकुर्वितमनुष्यादिरूपाणि वैपरीत्येन पश्यति-'यदहं राजगृहे नगरे समवहतो वाराणस्यां स्थितः सन् राजगृह में बैठा हुआ वह अनगार कि जो वैक्रिय क्रियामें इस समय लगा हुआ है तथाभावसे-उन वाणारसी मनुष्यादि के रूपों को जानता हैं या अन्यथाभावसे उन वाराणसेय रूपों को जानता है ? जिस वस्तुका जो स्वरूप है उस वस्तुको उस स्वरूप से जानना देखना यह तथाभाषसे जानना देखना है तथा जिस वस्तुका जो स्वरूप है उस स्वरूप से जो विपरीत वस्तु के स्वरूप को जानना देखना हैं यह अन्यथाभावसे जानना देखना हैं। इसका उत्तर देते हुए प्रभु गौतम से कहते हैं कि 'गोयमा! हे गौतम ! 'णो तहाभाव जाणइ, पासइ, अण्णहाभाव जाणइ पासइ' वह तथाभावसे यथार्थरूपसे नहीं जानता देखता है । तात्पर्य इसका यह है कि उसने वाणारसी नगरीकी विकुर्वणा की है और राजगृह नगर में वह स्थित है ऐसी स्थिति में विकुर्वित हुई उस वाणारसी नगरीमें विकुर्वित मनुष्यादिरूपोंको वह विभंगज्ञानलब्धिवाला होने के कारण विपरीत रूपसे ही देखता है अर्थात् वह ऐसा विचार करता है कि मैंने राजगृह नगरमें स्थित સમયે પ્રવૃત્ત છે, તે તથાભાવથી તે વાણારસીનાં મનુષ્યાદિ રૂપને દેખે છે, કે અન્યથા ભાવથી તે રૂપને દેખે છે? વસ્તુનું જેવું સ્વરૂપ હોય એવા સ્વરૂપે વસ્તુને જેવી તેનું નામ તથાભાવથી જાણવું અથવા યથાર્થરૂપે જાણવું. કઈ પણ વસ્તુનું જે સ્વરૂપ હોય, તે સ્વરૂપથી વિપરીત ભાવે તેને જેવી તેનું નામ અન્યથાભાવથી–અથવા અયથાર્થ ભાવથી જોવું.
उत्तर- णो तहाभावं जाणइ, पासइ, अण्णहाभावं जाणइ पासइ' તે અણગાર તે રૂપને તથાભાવે યથાર્થરૂપે જાણતે, દેખતો નથી, પણ અન્યથા ભાવે (અયથાર્થરૂપે) જાણે, દેખે છે. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે તે રાજચંડ નગરમાં બેઠેલે છે, અને તેણે કઈ જગ્યાએ વારસી નગરીની વિદુર્વણુ કરી છે. આ પરિસ્થિતિમાં વિવિંત વાણુરસી નગરીમાં રહેલાં મનુષ્યાદિ વૈક્રિય રૂપને તે વિભંજ્ઞાન લબ્ધિવાળે હેવાને કારણે વિપરીત રીતે જ દેખે છે. એટલે કે તે એ વિચાર કરે છે કે “મેં
श्री भगवती सूत्र : 3