________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श. ३ उ. ४ सू. ५ अणगार विकुर्वण । निरूपणम्
६६५
7
माह - 'अमाईणं' इत्यादि । अमायी अप्रमत्तः खलु 'तस्स ठाणस्स' तस्य स्थानस्य पूर्वोक्तलक्षणस्य ' आलोइअप डिकंते ' आलोचित - प्रतिक्रान्तः कृतालोचन - प्रति क्रमणः 'कालं करेइ' कालं करोति म्रियते अतः ' अस्थितरस आराहागा अस्ति तस्यालोचितमतिक्रान्तस्य मरणधर्ममुपगतस्यानगारस्य आराधना, पूर्व मायिकता प्रमत्तत्वेन वैक्रियरूपं प्रणीतभोजनं वा कृतवान् पश्चात्तु कृतपश्चात्तापोऽमायी अप्रमत्तः सन् तस्मात् स्थानात् कालं करोति तस्मात्तस्याराधनेति भावः । गौतमः पर्यवसाने उपर्युक्त भगवद्वचनं प्रामाणिकतया है - इसे 'अमाई णं तस्स ठाणस्स आलोइय पडिक्कते काल करेइ' इस सूत्र पाठ द्वारा प्रकट करते हुए सूत्रकार कहते है कि हे गौतम ! मायी की जितनी भी प्रवृत्ति होती है उससे विपरीत प्रवृत्ति अमायी की होती है वह अप्रमत्त होता है, अपनीरूक्ष भोजन करने रूप प्रवृत्ति की आलोचना करता है, लगे हुए दोषोंका प्रतिक्रमण करता है । इस तरह आलोचना और प्रतिक्रमण करके वह कालकरता है-इस कारण हे गौतम ! वह अमायी अनगार आराधना शाली माना जाता है | श्रुतचारित्ररूप धर्मका विराधक न होकर वह उसका आराधक ही होता है । तात्पर्य इसका यह है कि पहिले उसने मायी होने के कारण प्रमादी होने से भोजन को वैक्रियरूप किया था अथवा प्रणीत भोजन किया था । बाद में पश्चात्ताप करके वह अमायी बना और अप्रमत्त होकर वह इसीरूप में उस स्थान से मरा - इस कारण उसके आराधना कही गई है । और वह आराधक होय छे ते सूत्रार मतावे छे- 'अमाइणं तस्स ठाणस्स आलोइयपडिक्कंते कालं करेइ' हे गौतम! सभायी - अप्रमत्त गुगारी समस्त प्रवृत्तियो भायी भगुगारनी પ્રવૃત્તિયેાથી વિપરીત હોય છે. તે અપ્રમત્ત હોય છે તે રૂક્ષ ભાજન કરવારૂપ તેની પ્રવૃત્તિની આલેચના કરે છે, અને તેને જે જે દોષા લાગ્યા હોય છે તેનું પ્રતિક્રમણ કરે છે. આ રીતે આલેાચના અને પ્રતિક્રમણ કરીને તે કાળધર્મ પામે છે. હે ગૌતમ ! તે કારણે તે અનાથી અણુગાર આરાધક હોય છે—વિરાધક હોતો નથી. શ્રુતચરિત્રરૂપ ધર્માંના વિરાધક નથી હોતા, તે તેના આરાધક જ હોય છે. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે પહેલાં માર્યા હોવાને કારણે પ્રમાદી હોવાથી તેને પ્રણીત ભેાજન ગ્રહણ કર્યું હતું. ત્યાર બાદ પાશ્ચાત્તાપ કરીને તે અમાયી બન્યા, અને અપ્રમત્ત બનીને, મરન્ત અપ્રમત્ત રહીને, ધર્માંની આરાધના કરતા કરતા જ તેનું મૃત્યુ થાય છે. તે કારણને તેને આરાધક કહ્યો છે. પ્રભુના મુખારવિન્દથી ઉપર્યુકત વચને શ્રવણ કરીને ગૌતમ
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૩
