________________
प्रमेयचन्द्रिकाटीका श.३ उ.१ ना०५० समृद्धिविकुर्वणाशक्त्यादिनिरूपणम् ६९ यथा चमरस्य, एवं धरणः खलु नागकुमारराजो महर्दिकः यावत् एतावच यथा चमरः तथा धरणोऽपि नवरम्-संख्येयान् द्वीपान-समुद्रान् भणितव्यम्-एवं यावत्-स्तनितकुमाराः, वानव्यन्तराः, ज्योतिष्काः अपि, नवरम्-दाक्षिणात्यान् सर्वान् अग्निभूतिः पृच्छति, उत्तरीयान् सर्वान् वायुभूतिः पृच्छति ॥मू०८॥
रूपो द्वारा-अनेक नागकुमारों और नागकुमारियों द्वारा-इस संपूर्ण जंबूद्वीप को भर सकने की शक्ती रखता है-यावत् वह तिर्यग्लोक में संख्यात द्वीप और समुद्रोंकों उन रूपो द्वारा व्याप्त करने में सामर्थ्य रखता है, परन्तु उसने अभी तक न ऐसा किया है, न वर्तमान में वह करता है और न आगे वह ऐसा करेगा हो, नागराज धरणेन्द्र के सामानिक देव, त्रावस्त्रिंशक देव, लोकपाल और अग्रमहिषियां इसी तरहसे जाननी चाहिये कि जैसी ये सब वस्तुएँ चभर की कही गई है। इस तरह नागकुमारराज धरण महाऋद्धि से युक्त है, यावत् उनकी विकुर्वणा शक्ति ऐसी है। अतः उसके विषय का कथन चमर की तरह से जानना चाहिये । चमर और इसके कथनमें जो कहीं अन्तर है तो वह संख्यात द्वीपसमुद्रों की अपेक्षासे है। जब कि चमर अपनी विकुर्वणा से तिर्यग्लोक में असंख्यात द्वीप और समुद्रों को पूरा भर सकता है- तब कि यह संख्यात की संख्या में ही उन्हें पूरा २ भर सकता है- (एवं जाव थणियकुमारा, वाणमंतरा, ઉત્પન્ન કરેલા અનેક નાગકુમારદેવે અને નાગકુમાર દેવીઓના રૂપથી સમસ્ત જંબૂદ્વીપને તથા તિર્યગ્લેકના સંખ્યાત દ્વિીપ સમુદ્રોને ભરી દેવાનું સામર્થ્ય ધરાવે છે... પરંતુ તેણે એવું કદી કર્યું નથી, તે કદી એવું કરતો નથી અને ભવિષ્યમાં પણ તે એવું કરશે નહીં. નાગરાજ ધરણેન્દ્રના સામાનિક દેવે ત્રાયશ્ચિંશક દેવે કપાલે અને પટરાણીઓની અદ્ધિ આદિનું તથા વિદુર્વણ શકિતનું વર્ણન પણ ચમરના સામાનિક દેવો, ત્રાયસ્વિંશક દેવો, લોકપાલે, અને પટરાણુઓની ઋદ્ધિ તથા વિક્ર્વણ શકિતના વર્ણન પ્રમાણે જ સમજવું આ રીતે નાગકુમારે રાજા ધરણ મહાદ્ધિ શુતિ, બલ યશ, સુખ પ્રભાવથી યુકત છે તે પણ અમરેન્દ્રના જેવી વિમુર્વણા શકિત ધરાવે છે. પણ અમરેન્દ્ર અને ધરણેન્દ્રની વિફર્વણ શકિતમાં નીચે પ્રમાણે તફાવત છે. અમરેન્દ્ર તેની વિક્ર્વણ શકિત દ્વારા નિર્મિત રૂપે દ્વારા તિર્યગ્લેકના અસંખ્યાત દ્વીપે અને સમુદ્રોને ભરી દઈ શકે છે પણ નાગકુમારેન્દ્ર ધરણુતિયકના सध्यात द्वीप भने समुद्रीने मरीश जे एवं जाव थणियकुमारा वाण मंतरा
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૩
